L thuyt v nhn cch ca Rogers

PHN M U
- Rogers (1902 1987), ti Oak Park, tiu bang Illinois. ng l con gia trong mt gia nh tin lnh bo th. ng theo hc trng i hc Wiscolsil ni m lc u, ng chuyn v nng nghip v sau ny chuyn v lch s. Sau khi tt nghip i hc, ng theo hc Chng vin Thn hc Hip thng t nm 1924 1926. Nm 1931 ng nhn bng tin s hc v lm sng. Nm 1940 ng l gio s tm l hc ti i hc tiu bang Ohiio, Columbus. Nm 1944 l ch tch hip hi tm l hc ng dng Hoa K. Nm 1945 l gio s tm l hc ti i hc Chicago, bang Illinois v tr l th k cho trung tm tham vn tm l. Nm 1946 l ch tch hip hi tm l hc Hoa K. Nm 1957 ng tr thnh gio s tm l hc v tm thn hc i hc Wiscolsil. T nm 1964 n 1987 ng tham gia ti trung tm nghin cu con ngi La Jolla, California. L mt nh ci cch v nghin cu liu php tm l c knh trng khp ni cng nh mt nh l thuyt quan trng, Rogers thng c mi ngi tn trng nh ngh nghip ca mnh. ng l ch tch hi tm l hc Hoa K (APA) v l ngi nhn phn thng v nhng ng gp xut sc cho khoa hc v cho ngh nghip ca hi tm l hc Hoa K (APA). - Rogers l mt trong nhng i biu tiu bi ca tm l hc nhn vn, l mt trong s nhng thnh vin u tin ca hi tm l hc nhn vn. Chnh v vy, l thuyt ca ng mang m quan im ca tm l hc nhn vn. Tm l hc nhn vn ra i nh l mt khuynh hng i lp vi tm l hc hnh vi v phn tm hc. Nu tm l hc hnh vi ly iu kin bn ngoi quyt nh cho tm l con ngi th phn tm hc ly iu kin bn trong l nguyn tc quyt nh. Tm l hc nhn vn khc vi hai khuynh hng trn ch n khng to nn mt b mt l lun thng nht v nhn cch. Trng phi tm l hc nhn vn l s tng hp nhiu khuynh hng mi v nhiu trng phi t tng khc nhau. Nhng nhng nh tm l hc nhn vn u c chung nhng t tng l tn trng con ngi, tn trng gi tr sng to, v trch nhim con ngi, tn trng cc phm gi c nhn con ngi, coi hin

tng l c bn duy nht trong i sng con ngi. Xut pht t quan im m Rogers vch ra mt ng li nghin cu: Hin tng lun. Trng tm ca i sng tm l t vo s cm nhn ch quan ca con ngi vo bn thn v v hin thc. Trong lun im ca Rogers v Maslow c s ging nhau ch: quan tm n gi tr tim nng bm sinh ca con ngi, c thin ph tr nn tt p hn. Theo Rogers: ng c ci thuc v bn cht bn trong cu mi ngi, ban u l lnh mnh v tt p. Nu ngi ta sng theo khuynh hng hin thc ha tc l khuynh hng th hin v tch cc ho ton b nhng kh nng ca c th hay ca ci ti, th c nhiu kh nng s th hin i sng mt cch sung mn v cui cng t ht tim nng ca mnh. Nhng t tng ca ng c ngun gc t t tng tn gio ca Phng ng, t tng c i ca Hy Lp, Phc Hng, da trn c s ca trit hc hin sinh. Sau c phc hi trong thi k phc hng Chu u, coi hin thc ch quan l duy nht. - L thuyt v nhn cch ca Rogers l mt kt qu - hu nh khng c tc dng ph - c gng nghin cu lin tc c v phng din l thuyt ln v phng din kinh nghim, mt phng php liu php tm l c gi l liu php khng hng dn hay ly bnh nhn lm trung tm. L thuyt v nhn cch ca Rogers pht trin t l thuyt v phng php tr liu ca ng v lin tc b thay i trc cc d kin, kinh nghim mi.
PHN NI DUNG

Chng 1 TNG QUAN V L THUYT NHN CCH CA ROGERS 1.1. Nhn cch v nhng khi nim lin quan n l thuyt nhn cch - Khi nim v nhn cch: C rt nhiu quan im khc nhau v nhn cch. Trong Rogers a ra khi nim nhn cch ca mnh. "Rogers quan nim nhn cch nh mt bn th c t chc, bn vng, c cm nhn mt cch ch quan, n to thnh ct li ca nhng cm nhn ca chng ta". - L thuyt: L mt h thng cc tng c lin kt vi nhau theo mt cch nht nh v hng ti vic l gii nhng s kin quan st c t hin thc. L thuyt lun lun l mt m hnh mang tnh gi nh, suy on do n c th l ng, khng ng hoc gn ng. - L thuyt nhn cch: L nhng suy on, gi nh v bn cht ca con ngi, v cch ca con ngi ng x. Mt l thuyt nhn cch gm hai chc nng c bn l chc nng l gii v chc nng d on hnh vi. - Thut ng "ci ti" hay khi nim v "ci ti": c s dng nh l mt cu trc hc thuyt chnh thc ch xut hin trong thi gian tng i gn

y. Vi s xut hin ch ngha hnh vi v s nhn mnh n nguyn tc khoa hc trong tm l hc, cc thut ng ch, tm tr, v linh hn hu nh b b. Thut ng "ci ti" bt u c s dng mt phn lp y khong trng do nhng thut ng ny b bc b v mt phn do phn ng chng li cc nguyn tc hi my mc ca tm l hc khoa hc. William James (1890) cho rng khi nim v ci ti thc nghim, hay bn thn, gm bn kha cnh: ci ti vt cht, bn ng, ci ti x hi, v ci ti tinh thn. Hall v Lindzey (1957) lu , thut ng "ci ti" c cho hai ngha khc nhau r rt trong hc thuyt hin i. nh ngha ci ti (nh khch th) m t ci ti nh mt thc th hay i tng trong lnh vc kinh nghim. l quan nim hay nhn thc ca c nhn v chnh bn thn mnh s phn tch v tng hp ca c nhn v c tnh ring ca chnh mnh. Mt khc, nh ngha ci ti (nh l mt qu trnh) xem bn thn l mt nhm cc qu trnh tm l, thng dng t chc v hp nht nhn cch cng nh lm trung gian tng tc vi mi trng bn ngoi. Cc qu trnh nh tng, s nhn thc, s ch , v k c c th c bao hm trong . Ngoi ra, cng c mt nh ngha th ba (c th gi l nh ngha v qua trnh khch th), trong nh ngha ny ci ti gm c chc nng ca ngi nhn thc bn thn v chc nng qa trnh. - Mt s khi nim c bn trong l thuyt nhn cch ca Rogers: + C th: y l ni dung tng qut ca con ngi, bao gm tt c nhng g thuc tm l cng nh tt c nhng g thuc vt cht. + Kinh nghim: L tt c nhng g tip din bn trong v xung quanh c th mt thi im n, n tim tng kh nng nhn thc c sn. Do , kinh nghim gm c s m t tm l v nhng n lc sinh l nh ci i v nh hng chc lt ca k c, kinh nghim qu kh cng nh tcng ca cc kch thch bn ngoi ln cc c quan gic quan. + Ci ti: L mt bn thn nh l khch th, t xem mnh nh mt i tng trong lnh vc kinh nghim. bt c thi im no, n l mt thc th. Nhng theo thi gian, n l mt qu trnh nng ng hay thay i. Mt c im quan trng ca ci ti l lun lun c kh nng nhn thc, mc d khng nht thit phi nhn thc mt thi im nh sn. + Khuynh hng hin thc ha: L khuynh hng m n bao hm s pht trin hng n s phn bit cc c quan v cc chc nng, m rng v mt pht trin, m rng tnh hiu qu qua vic s dng cc dng c, m rng v nng cao qu trnh sinh sn". + S biu tng ha: Cu trc ny ng ngha vi nhn thc v thc. Do , mt kinh nghim c biu tng ha trong nhn thc l mt kinh

nghim i n ch c nhn thc mt cch c thc. + S quan tm tch cc: Gm c nhng kinh nghim v s thng cm c nhn bit, s chp nhn, s a thch, s tn trng, s m p, v nhng iu tng t. C nhn c cho l c nhu cu v s quan tm tch cc t ngi khc, tc l nhu cu c x hi chp nhn hay c x hi a thch. + Cc iu kin ca gi tr: Trong qu trnh pht trin s v k, c nhn tip nhn mt s gi tr m anh ta hc c t ngi khc (cha m). Cc gi tr ny, lc c th dng lm cc tiu chun nh gi mt kinh nghim c sn di dng n c ng v k hay khng. Cc gi tr dng lm chc nng tiu chun c gi l cc iu kin ca gi tr. 1.2. Tng quan v l thuyt nhn cch ca Rogers Nh cc hc thuyt khc, di dng cc nguyn tc cu trc, tng quan v hc thuyt ca Rogers gi cho chng ta c th xem xt n l cc ng lc thc y, v l cc qu trnh pht trin. V c bn cu trc ca nhn cch gm c c th v ci ti, c hai thut ng trong tp hp cc nh ngha ca Rogers. Nh ton b con ngi, c th l mi quan tm chnh trong hc thuyt ca Rogers,v chnh qua s bo dng, nng cao lin tc ca c th m s pht trin v s iu chnh tm l ti u xy ra. Ci ti, mt phn ph quan trng ca ton b c th, phn no c duy tr v nng cao mt cch ring bit. S nng cao c th v nng cao ci ti c th tr thnh xung t. Cc ng lc thc y ca hc thuyt Rogers bao hm qu trnh hin thc ha (v c bn, l mtng c nng cao c th), v qu trnh t th hin y tim nng ca mnh, mt ng c hin thc ha bn thn. Cc h thng ng c ny, cng vi cc bn sao thuc cu trc ca cc h thng, c th hot ng ha hp hay xung t. S pht trin ty thuc vo qu trnh hin thc ha, chuyn con ngi t tnh trng tr th hon ton khng phn bit c qua mt qu trnh phn bit tm l v cui cng l s hp nht. Chng 2 CC N V CU TRC L THUYT NHN CCH CA ROGERS 2.1 Cu trc nhn cch - Rogers chia cu trc nhn cch thnh: c th v ci ti. + C th. y l ni dung tng qut ca con ngi, bao gm tt c nhng g thuc tm l cng nh tt c nhng g thuc vt cht. + Ci ti hay khi nim v ci ti. Hai thut ng ny ng ngha. Rogers (1959) nh ngha bn thn l dng khi nim nht qun, c t chc, gm c nhng nhn thc v cc c im ca Ci ti ch th" hay "ci ti khch th" v cc nhn thc v quan h ca "Ci ti ch th" hay "ci ti

khch th" vi ngi khc v trong cc kha cnh khc nhau ca i sng, cng vi cc gi trc gn lin vi cc nhn thc ny. Lc , v c bn, ci ti l mt bn thn nh l khch th, t xem mnh nh mt i tng trong lnh vc kinh nghim. bt c thi im no, n l mt thc th. Nhng theo thi gian, n l mt qu trnh nng ng hay thay i. Mt c im quan trng ca ci ti l lun lun c kh nng nhn thc, mc d khng nht thit phi nhn thc mt thi im nh sn. S pht trin nhn cch bao gm ci ang din ra trong qu trnh tr liu ch yu mun ni n s thay i trong ci ti. Lc u Rogers khng mun a thut ng ny vo trong l thuyt ca mnh, nhng sau ny ng tha nhn s cn thit phi a khi nim ny vo l thuyt nh l mt n v ca t chc nhn cch. ng phn bit ci ti bao gm ci ti hin thc v ci ti l tng. Nhng khi nim ny chng ta lm quen trong l thuyt phn tm hc. ng nhn thy rng nhiu ngi tri nghim s khng nht tr gia ci ti u tin vi ci ti th hai. H mong munc nh ci ti l tng, thm ch h cn sng to ra mt ci ti tng t nh th. Ci ti hin thc th li khc, n bao gm nhng phm cht thc ca con ngi, k c khung hng hin thc ha. Qa trnh nh gi hu c dn n sc khe cn ci ti l tng dn n s lo lng. 2.2 ng c h Bn v vn ny th cc nh nghin cu quan tm n ch ci g l ng lc thc y hnh vi con ngi. Theo Rogers ng lc thc hnh vi ca con ngi l qu trnh hin thc ha (v c bn, l mtng c nng cao c th) v qu trnh t th hin y tim nng ca mnh hay cn gi l ng c hin thc ha bn thn. 2.2.1. Khuynh hng hin thc ha Khi nim Khuynh hng hin thc ha l khuynh hng m n bao hm s pht trin hng n s phn bit cc c quan v cc chc nng, m rng v mt pht trin, m rng tnh hiu qu qua vic s dng cc dng c, m rng v nng cao qu trnh sinh sn". Mc ch v vai tr Mc ch ca khuynh hng hin thc ha l nhn thc cc kh nng ca c th, bo dng v nng cao c th. Khuynh hng hin thc ha c vai tr thc y cho tt c hnh vi ca con ngi.

c im Khuynh hng ny c nhng c im c th sau: - Tnh bm sinh: Mi c nhn c sinh ra vi ng c hin thc ha c hu nhng iu quan trng cn lu l vic hc hi c th nh hng n nhn cch c th, trong khuynh hng ny c thc hin trong mt c nhn nh sn. - Tnh nh hng: C nhn ch phn u nhn thc cc kh nng tch cc (cc kh nng duy tr v nng cao t chc) kh nng t lm nhc hay t hy hoi khng c th hin qua qu trnh hin thc ha. - Tnh t tr: C nhn phn u tip thu s kim sot, tr nn tng i c lp vi mi trng bn ngoi. - S pht trin v s phn bit: tr th bc vo i nh l mt ton th yu t, l thuc, khngc phn bit. N biu l t hay khng c s phn bit no v cc chc nng tm l, v v tm quan trng c bit, khng c khi nim v ci ti. C gng hin thc ha t c s phn bit gia nhng ngi khc, c c ci ti cho ring mnh. Qa trnh thc hin thc hin khuynh hng hin thc ha, c th ca a tr phi nh gi mi kinh nghim m n tri qua xem liu kinh nghim c em li s tha mn hay khng. Cu trc th hin chc nng nh gi ny l qu trnh nh gi t chc c th. Qa trnh nh gi t chc c th l biu tng ha mi kinh nghim trong nhn thc v thc y c nhn nhn thc cc kh nng. V mi khi nim c nhn bit vi khuynh hng hin thc ha theo tiu chun, qu trnh ny nh gi kinh nghim mt cch tch cc hay tiu cc. Kinh nghim dng duy tr v nng cao c th v th y mnh khuynh hng hin thc ha c nh gi mt cch tch cc. VD: Tr th nh gi vic by bin thc n mt cch tch cc khi i nhng tiu cc hay trung lp l khi n c c cho n no hay khng. Mt iu ph thuc quan trng ca qu trnh nh gi t chc c th l tt c kinh nghim, d tch cc hay tiu cc, u c biu tng ha chnh xc trong nhn thc. Khng c s bp mo hay ph nhn thc ti chng no m qu trnh nh gi t chc c th l nhn t quyt nh duy nht nh gi kinh nghim. Do , qu trnh nh gi t chc c th em li c ch l thuyt v vic hon ton sn sng tip nhn kinh nghim ca tr th. 2.2.2. Khuynh hng t th hin y tim nng ca bn thn.

Thnh phn thc y ca h thng bn thn l khuynh hng t th hin y tim nng ca bn thn. Khuynh hng ny pht trin nh l mt phn phn bit ca khuynh hng hin thc ho ton din c th. Khuynh hng hin thc ha bn thn pht trin h thng kim tra ca chnh mnh nh gi kinh nghim, h thng c th hay khng c th dn ti s biu tng ha chnh xc cc kinh nghim trong nhn thc. C ch kim sot gm cc iu kin ca gi tr pht trin nh l mt chc nng ca cc nhu cu quan tm v phi c bo v duy tr tnh nht qun ca ci ti - Cc nhu cu quan tm: l c nhn biu l mt nhu cu c ngi khc chp nhn v nh gi. Bao gm cc nhu cu quan tm tch cc v nhu cu bn thn. + Nhu cu quan tm tch cc l mt nhu cu cc k mnh lit c uy lc hn c qu trnh nh gi t chc c th trong vic kim tra kinh nghim. T nhng kinh nghim lp li v vic lm tht bi v s tha mn nhu cu quan tm tch cc qua nhng tng tc lin ngi v, c nhn pht trin kh nng hc hi i vi kinh nghim v tha mn nhu cu quan tm c lp ca ngi khc + Nhu cu quan tm bn thn c ny sinh trn c s ca nhu cu quan tm tch cc. Nhu cu ny c nhn ch hng ti tha mn nhu cu ca chnh mnh m khng lin quan g n ngi khc trong x hi - S quan tm tch cc v quan tm bn thn c th tr nn chn lc i vi kinh nghim. Tc l, c nhn c th i n ch nh gi cc kinh nghim, khng phi di dng s ng gp vo khuynh hng hin thc ha t chc c th (qu trnh nh gi t chc c th) m v mt thcy s quan tm bn thn ca kinh nghim. Khi mt tnh hung nh th xy ra, c nhn c cho l pht trin cc iu kin ca gi tr. Rogers (1964) cho bit thm chi tit v cc iu kin ca gi tr. Trong khi tri nghim, a tr bit rng ci g tho mn c th c th b nhng ngi khc (cha m) nh gi tiu cc. VD: a tr c th n khi v ch khi i l tho mn c th. Th nhng, cui cng cha m ca a tr s lm nn lng hnh vi ny bng cch ch cho n trong cc gi c sp xp u n v thm ch c th pht a tr v vic "gia ba n". Kt qu ca nhng cuc xung t nh th gia qu trnh nh gi t chc c th vi cc gi tr ca nhng ngi c ngha khc nhau trong x hi c hai s pht trin quan trng din ra. Th nht, a tr c th bt u nghi

ng qu trnh nh gi t chc c th, hot ng ca qu trnh ny c th gy ra s bc b hay s trng pht cu ngi khc. Th hai, a tr bit rng ch bng cch tun theo cc gi tr ca nhng ngi khc th n mi kinh nghim c v s tho mn nhu cu pht trin ca s quan tm tch cc. Hu qu ca nhng suy ngh ny l a tr c khuynh hng tip thu, v sau tri nghim nh cc gi tr ca chnh mnh c ngi khc trao tng. Nh vy, cha m hay nhng ngi c lin quan ch dnh s tn trng cho a tr nu n hnhng hay suy ngh ph hp vi cc gi tr ca ngi ln c lin quan n cuc sng ca chng. Ngha l chng s sng theo cc iu kin v gi tr do ngi khc p t. Chnh nhng iu kin v gi tr ny iu khin hnh vi ca a tr. V ng ch ra rng ch c mt cch trnh p t iu kin v gi tr ln ngi khc l dnh cho h s nhn nhn tch cc v iu kin ca gi tr. 2.3. S pht trin nhn cch Cu hi t ra cho cc nh nghin cu l trong qu trnh pht trin th nhn cch thay i n mc no v ci g l nhn t to nn s thay i . i vi Rogers s pht trin nhn cch "l mt qu trnh lin tc, sut i" 2.3.1. S pht trin c th Rogers ch r cc c im ca tr th v trnh by chi tit qu trnh pht trin. Hai kha cnh ca tr th c tm quan trng chnh trong hc thuyt ca Rogers. + Kha cnh th nht c k n nh mt dng thc tri nghim tiu biu cho tr th. Trong quan im hin tng hc, kinh nghim bao hm s nhn thc. S nhn thc c th lm cho c thnh kin hay b bp mo bi cc nhn t nh cc gi tr v nhng k vng. Tr th cha cc khi nim v ci ti hay cc gi tr thin lch c kt hp vi n. V vy, tr sn sng tip nhn kinh nghim v c cho l c mt h quy chiu ni ti ring bit. + c im quan trng th hai ca tr th l h thng ng c thc y n hay cn gi l khuynh hng hin thc ha. Khuynh hng ny thc y tt c cc hnh vi. ng thi, khuynh hng ny gip cho a tr phn u nhn thc cc kh nng tch cc, phn u tip thu s kim sot tr nn tng i c lp vi mi trng bn ngoi, phn u t c s pht trin. Khuynh hng

hin thc ha cn gip cho a tr c c s phn bit gia nhng ngi khc, c c ci ti cho ring mnh. 2.3.2. S pht trin ci ti Nh l cu trc chnh ca nhn cch, khi nim ci ti pht trin v hu th v hot ng, gm c hnh nh v ci ti ca c nhn. Khi c pht trin, d nhin ci ti khng phi l mt hnh nh cng nhc, khng thay i. Ni ng hn n l mt dng nng ng, hay thay i, t thay i khi c nhn tip tc tri qua c kinh nghim ni v ngoi ti. Hn na, d nhin c nhn khng th l tr th mi c, tr th pht trin khng th vn cn mi l mt t chc c th khng c s t thc. Quan nim v ci ti pht trin nh l mt chc nng c khuynh hng thin v s phn bit vn l mt kha cnh ca khuynh hng hin thc ha t chc c th. Trong khi tng tc tip din bnh thng vi mi trng ni ti v ngoi ti, cc kinh nghim no c phn bit tiu biu cho mt cm gic v "c tnh", mt nhn thc ca a tr cho rng n l mt ci g tch bit vi ton th mi trng. Rogers tm tt s pht trin ca ci ti nh sau: Mt phn kinh nghim ca c nhn c v c biu tng ha trong s nhn thc v hu th, s nhn thc v hot ng. Nhn thc c th c m t l t kinh nghim. Theo Rogers, c nhn qua s tng tc vi mi trng, dn dn tch ly kinh lin tc cc kinh nghim c lin qua n bn thn. Kinh nghim ban u v bn thn c tr nn chi tit ha vo trong "dng khi nim nht qun", khi nim ci ti. V c bn, l s nhn thc ca c nhn v hu th ca chnh mnh, c tnh ca chnh mnh. Do , bn thn ch yu vi t cch l khch th. - Cng vi s phn bit ca kinh nghim hnh thnh khi nim v ci ti, Rogers mc nhin cng nhn s phn bit ca khuynh hng hin thc ha. Trong , mt phn ca khuynh hng c hng n thc hin ha bn thn. Do , ton b khuynh hng hin thc ha tr nn b chia nh thnh khuynh hng hin thc ha t chc c th v khuynh hng hin thc ha bn thn. Khuynh hng hin thc ha t chc c th tip tc biu tng ha nhng kinh nghim trong nhn thc v thc y c nhn thc cc kh nng. Mt khc, khuynh hng hin thc ha bn thn phn u duy tr v nng cao bn thn hn l ton th t chc c th. Ngoi ra, n thc y c nhn duy tr s nht qun ca khai nim v ci ti. 2.4.Tm bnh l Cu hi t ra vi cc nh nghin cu l ti sao mt s ngi khng th thch ng c vi cuc sng bnh thng. Nguyn nhn ca vic khng thch ng c. Nh chng ta bit Rogers cho rng bn cht con ngi l thin,

vi nhng khuynh hng tinn s pht trin tim nng v x hi ha. Nhng c nhng ngi b "vng mc" ch no v cn c h tr, gip tm li ng lc cn bn ni mnh. Nguyn nhn su xa dn n s vng mc" ny l do xung t din ra gia h thng t chc c th v h thng ci ti. Khi ci ti v cc iu kin gi tr ca chng hp nht pht trin v hotng, c nhn ngy cng ri xa khi s an ton iu chnh t kinh nghim c th mnh v ngy cng hng n th gii th ch ca s quan tm bn thn. C nhn bt u quan tm tch cc n bn thn v duy tr tnh nht qun ca s nh gi . Trong khi n lc ny nhm duy tr s quan tm v tnh nht qun, th cc iu kin ca gi tr hnh thnh mt h thng phng th. Vi s hot ng ca h thng ny tt c kinh nghim s khng thch hp vi cc iu kin ca gi tr. Do , khng ph hp vi khi nim bn thn ang tn ti, v bo v chng li. S bo v gm c hoc ph nhn kinh nghim i vi s nhn thc hoc biu tng ha n trong mt hnh thc b bp mo n c nhn thc l thch hp. Nu chng ta cho rng cc kinh nghim b ph nhn hay b bp mo c lu tr mt cch tim thc theo hnh thc chnh xc, chng ta c c s cho tm thn bnh hc ca Rogers, tnh khng ph hp gia bn thn v kinh nghim. Tc l, cc kinh nghim c lu tr mt cch tim thc (v chnh xc) ca c nhn khng ph hp vi khi nim v bn thn c biu tng ha mt cch c thc. Kt qu l, con ngi khng cn l mt th thng nht na. Nhn thc, hnh vi c lc b ci ti v c lc b t chc c th chi phi nhn cch b phn chia v cc chc nng tr nn t y hn, chu s cng thng ln hn. Nh chng ta thy, y l s ly gin c bn trong con ngi. Con ngi khng tht vi chnh mnh, vi s nh gi kinh nghim thuc c th t nhin ca chnh mnh. Nhng by gi v gn gi s quan tm tch cc ca ngi khc, anh ta i n ch bp mo mt s gi tr tri nghim v nhn thc chng trong cc iu kin da trn gi tr ca chng i vi ngi khc. 2.5. Sc khe tm l V vn sc kho tm l, cc nh nghin cu t ra cu hi: th no l mt nhn cch kho mnh v mt tm l? Trong nhiu tiu tr a ra con ngi khe mnh v nt tm l th Rogers a ra tiu ch l con ngi "phi vn ha" (tc l khng

l thuc vo chun mc thng thng ca cng ng x hi, n c lp vi chun mc y v ng cao hn chun mc y) hay ng cn a ra tiu ch: Lun c ci nhn tch cc v cuc sng. V ch nhng ai tri nghim c s nhn nhn tch cc, v iu kin th mi c th tr thnh ngi t th hin y gi tr bn thn. Rogers lit k mt lot cc c im phn bit mt ngi t th hin y gi tr bn thn mnh ngi lnh mnh nht. Cc c im ny c xem nh l nhng du hiu ca s lnh mnh v tm hn, l: - Kh nng m rng ra n tip kinh nghim: y l qu trnh i nghch vi c nng t v. L ci nhn chnh xc ca kinh nghim c nhn vo cuc sng, bao gm c cm gic ca mnh. iu ny c ngha l h c kh nng chp nhn hin thc trong c c cm xc ring ca h. Theo ng, xc cm chnh l mt phn quan trng trong qu trnh m lng mnh ra v cm xc truyn t qua qu trnh c th nh gi. Nu ta khng m mnh ra vi cm xc ca mnh, ta s khng bao gi nhn thy chnh mnh. iu kh nht y l kh nng phn bit c cm xc thc vi nhng lo lng n t nhng iu kin ca s kin. - Li sng hin sinh:y l li sng tp trung vo hin ti by gi v ngay trong lc ny. y l cch gn lin vi thc t, thay v ln qun vi qu kh hoc st rut vi tng lai khng tng. Hin ti l thc t duy nht chng ta c th iu tit c. iu ny khng c ngha l qun i qu kh hay b mc tng lai, tuy nhin chng ch nn gii hn vo iu kin trc mt. - Nim tin c th: Chng ta cn t cho qu trnh c th t nh gi lm vic. Chng ta cn tin vo chnh bn thn mnh. Hy lm nhng vic chng ta thy l ng. Hy cho cuc sng n tht t nhin. Nhiu ngi cho rng nh th l t do qu trn v khng c mt tiu chun gii hn no c. Nghe c v rt tri ngc vi xu hng nhng nm ca thp k 60 v 70 lc by gi.Tuy nhin Rogers bin lun rng tin vo mnh tc l tin vo quyt nh ca chnh mnh, rng mnh ra vi kinh nghim v sng hin sinh trong thi khc i din vi hin ti ch khng phi ch sng cho xong hin ti. Ni khc i, ta sng tht vi mnh ch khng phi sng theo nhng chiu hng d di ca t vi c nhn. T do kinh nghim: Rogers tin rng ai cng c nhng kht khao t do. Chng ta rt mun c lm iu mnh thch, tuy nhin iu ny khng c ngha l chng ta c t do mun lm g th lm. Theo Rogers, chng ta ch thc s c t do khi cc la chn c php

xy ra. ng tin rng ngi c chc nng hot ng ton din s l ngi hon ton chu trch nhim v nhng hnh vi ca mnh. - Sng to: Nu bn cm thy mnh t do v c trch nhim, bn s hnh s mt cch linh ng v uyn chuyn khi tip cn vi th gii. Mt ngi thc s c chc nng hot ng s cng gip ngi khc tm ra con ngi h nh qu trnh kinh nghim h khm ph ra chnh mnh. Theo Rogers, sng to rt gn gi vi li du n c Erickson nhc n. 2.6. Thay i nhn cch di tc ng ca liu php tm l Rogers c bit nhiu nht qua nhng ng gp ca ng trong liu php". Tn gi ca liu phpc ng gii thiu i tn vi ln. Ban u ng gi liu php ca mnh l "khng trc tip hng dn", v theo ng nh tr liu khng trc tip hng dn thn ch, mi nh tr liu ch l ngi ng bn cnh, chng kin v vn ng thn ch trong sut qu trnh tin b ca liu php. Sau , ng i tn liu php ca mnh thnh "tp trung vo thn ch" ng vn tin rng thn ch l ngi duy nht c th ni: u l vn v tm ra cch s l vn y. Sau h quyt nh i n kt lun trong qu trnh tr liu. V nh th vai tr ca nh tr liu vn hin din. Hin nay, c hai tn gi trn vn c s dng, tuy nhin nhiu ngi gi tn chung l: "Liu php Rogerian". Mc ch ca phng php tham vn tp trung vo c nhn, khng phi l cha tr cho thn ch hoc tm kim nhng nguyn nhn t qu kh m ci chnh l khuyn khch thn ch t hin thc nhng tim nng ca bn thn, to iu kin d dng cho s pht trin tm l lnh mnh thn ch. Thn ch c xem nh l mt ch th c hiu bit, h phi c hiu c chp nhn nh tham vn c th cung cp nhng loi hnh gip c tt hn. Mun vy, nh tr liu cn thit lp c mt bu khng kh tr liu an ton, to c mi tng quan nh tnh bng: Mt s chn thc trong sut, trong nh tham vn sng vi cc cm quan thc ca mnh, mt nhit tnh tn trng v chp nhn thn ch nh mt c nhn ring bit, mt kh nng nhy cm nhn th gii ca thn ch y nh thn ch nhn h. Rogers tin rng nu nh tham vn c th em li nhng iu kin thun li nh trn th thn ch s tr nn ci m v hiu nhng ni au, tn thng trong qu kh l do nhng mi quan h c iu kin trong cuc sng ca h. Thc t th nhng mi quan h tham vn nh th ny c th gip thn ch thay i nhng

hnh vi m h c trong qu kh v tr gip thn ch chuyn t nhng nhn thc sai lch v bn thn n nhn thc ng n v chnh h Nhim v ca nh tham vn theo phng php tip cn ny l mt mi trng thun li cho php thn ch hc cch hnh ng t n s t khuyn khch v t hin thc ha. Nhim v chnh ca nh tham vn l gip thn ch r b nhng "ro cn tm l" ang hn ch s by t khuynh hng tch cc vn c ca thn ch lm sng t, hiu r bn thn v chp nhn tnh cm ring ca mnh. Rogers tin rng thn ch c th tm ra gii php ca ring mnh trong mt mi trng c mi quan h tham vn nng m v thu cn nn ng xem chnh mi quan h tham vn nh l vt xc tc cho s thay i v tin rng vic nh tham vn tm cch a ra li gii thch cho thn ch l khng thch hp. Do , ng hon ton khng chi phi quyt nh ca thn ch m s dng l thut lng nghe tch cc v tin hnh phn hi li cho thn ch iu g m thn ch ni. Lng nghe tch cc l mt k nng nn tng trong tham vn theo phng php thn ch trng tm ni ring v tham vn ni chung. N i hi nh tham vn phi lng nghe bng tt c cc gic quan, nghe bng s cm nhn ca xc cm, nghe bng "tri tim", lng nghe l ng ni v ng suy ngh. Lng nghe tch cc th hin vic nghe v nhn ht c xc cm ca i tc, khng suy lun, nh gi, khng lin h ci ny vi ci kia. Lng nghe tch cc nh s ngm n tr li: Ti tin tng v tn trng vo s nng nhit, s gi tr ca bn thn bn, tin tng vo con ngi bn vo nhng iu bn ang c. Cng lc thn ch cm thy mnh c nghe, c hiu, c thng cm. Bn cnh vic lng nghe tch cc th nh tham vn phi bit phn hi. Phn hi l vic nh tham vn ni li bng ngn ng ca mnh hay nhc li li ca thn ch mt cch c ng lm r hn cm xc, ngha cm nhn ca thn ch l phi t c s tn thnh ca thn ch. C hai cch phn hi: + Phn hi theo cch lp li ni dung: L nh tham vn din t li nhng iu nghe thy, quan st thy t thn ch. iu ny gip cho nh tham vn khng b sao nhng thn ch - trng tm v tip cn c vi vn ca thn ch, ng thi gip thn ch dng li c ng, sp xp tng theo logic ca h. + Phn hi tm tnh nhn mnh cm xc, tnh cm m thn ch by t trong hay du n sau cu ni bng cch nhc li cho thn ch ni dung tnh cm trong ngn t ca h. Cch phn hi ny d dng t c s cm thng,

khuyn khch thn ch sn sng chia s v gip thn ch xcnh c cm xc ang hin hu trong h. K nng phn hi phi da trn s thng t vn ca thn ch. Nu cha thng t th kh cc phn hi tt. Khi phn hi kin th nh tham vn phi tht kho lo v hi ba yu t sau: Chn thnh, ng cm v tn trng. Rogers cho rng y l nhng tiu chun cn bn rt cn thit t yu cu i vi mt nh liu php. Nu hi ba yu t ny, liu php s tht s gip thn ch hiu ra ci r ca vn , m khng cn n bt c k nng no khc. Nu khng c ba k nng ny, th d nh liu php c p dng bao nhiu k nng khc s em li hiu qu tr liu rt thp. c tnh quan trng hng u ca tham vn l thu cm, ngha l c kh nng t mnh vo v tr, hon cnh ca thn ch thu hiu mt cch su sc suy ngh, cm xc ca h. Thn ch thy c ngi hiu c mnh, thng cm trn vn vi mnh th bc l, gii by cng d dng thng thn.t mnh trong tnh hung ca thn ch, xem xt vn quan im ca thn ch, nh gi theo cch nhn ca thn ch, tham vn vin mi c th tri qua cc kinh nghim ca thn ch v thc s cm thng, t gip thn ch t khm ph, t thay i. Cc c tnh khc nh: chn thnh, trung thc v tn trng hay chp nhn l nhng c tnh i hi phi c mt tham vn vin c th to ra mt mi trng, mt mi quan h h tr, khch l, khng ph phn, trong thn ch cm thy thoi mi, t c th bc l nhng iu ring t ca mnh k c nhng iu thng b x hi ln n. Trn c s ny m tham vn vin mi hiu c trn vn thn ch v t c nhiu c hi hn gip thn ch trng thnh hn v t gii quyt vn ca chnh mnh. Rogers nhn mnh rng: "tham vn vin l ngi thp n cho thn ch t i ch khng phi i thay. VD:Thn ch cng nh tr em tp i xe p. Cc em phi l ngi p xe, v ta khng th bo emp xe bng cch no. Cc em phi tp th cho mnh tm ra cha kha ca s cn bng. V ta cng khng th vn xe cho cc em mi c. Nu ta khng vn xe, em s ng nhng hc c cch p xe. Nu ta c vn xe mi em s khng bao gi hc t p xe c. Rogers cho rng: Vai tr ca tham vn vin ch l h tr, hng dn, cht xc tc. Cn thn ch mi chnh l ngi t gip h v chnh h ch khng phi ai khc bit r vn ca h, cm xc ca ho, v nhng gii php ca h. ng gp: Phng php tip cn thn ch trng tm nhn nhn c vai tr ca mi quan h trong tham vn v a ra mt s k thut pht trin mi quan h c tnh cht nhn vn trong tham vn. ng thi, cch tip cn ny c p dng a mi ngi st li gn nhau v c th ng dng vi nhiu thn ch thuc cc h vn ha khc nhau. Tuy nhin: Cch tip cn tr liu ny gii hn trong ng dng khch hng khng c kh nng din t li ni (nht l khch hng khng ni c). Ngoi ra, n coi nh nhng chi tit qu kh ca thn ch v cha a ra c nhiu l lun v pht trin nhn cch cng nh gii thch c nhng vn v hnh vi hay cm xc c xut hin nh th no.

KT LUN
Nh vy, v c bn cu trc ca nhn cch gm c c th v ci ti, c hai thut ng trong tp hp cc nh ngha ca Rogers. Nh ton b con ngi, c th l mi quan tm chnh trong hc thuyt ca Rogers,v chnh qua s bo dng, nng cao lin tc ca c th m s pht trin v siu chnh tm l ti u xy ra. Ci ti, mt phn ph quan trng ca ton b c th, phn noc duy tr v nng cao mt cch ring bit. S nng cao c th v nng cao ci ti c th tr thnh xung t. Cc ng lc thc y ca hc thuyt Rogers bao hm qu trnh hin thc ha v qu trnh t th hin y tim nng ca mnh - mt ng c hin thc ha bn thn. Cc h thng ng c ny, cng vi cc bn sao thuc cu trc ca cc h thng, c th hot ng ha hp hay xung t. S pht trin ty thuc vo qu trnh hin thc ha, chuyn con ngi t tnh trng tr th hon ton khng phn bit c qua mt qu trnh phn bit tm l v cui cng l s hp nht. L thuyt nhn cch ca Rogers c nhng ng gp to ln cho tm l hc ni chung v tm l hc nhn vn ni ring. - Mt trong nhng c trng ca hc thuyt Rogers l nhn mnh vo con ngi duy nht, ng lc cu cnh m Rogers gi l s hin thc ha. Mt trit gia th hai cng nhn mnh n ng c c mc ch v cng chn s nh hng theo ch ngha nhn vn tng qut hn, c phn ging vi s nh hng ca Rogers l Maslow. - L thuyt ca Rogers gii quyt nhng vn c bn sau: S khc bit c nhn Rogers khng tp trung vo nhng khc bit c nhn n nh, mc d c th ni rng mi ngi khc nhau trinh pht trin v nhng iu kin c c s chp nhn t nhng ngi xung quanh. Cch y khng lu, mt s nh nghin cu son tho nhng thang o nh gi nhng kha cnh l thuyt ca ng, m chng c th ging nh cc nt nhn cch Thch nghi v thch ng Rogers m t chi tit k thut tr liu ca mnh, tp trung vo khch hng. Vic tr liu c nhn v theo nhm (gm cc nhm gp g) a n s tin b thng qua cc giai on vn hnh dn n s ci m hon ton i vi cc tnh cm, i vi hin ti v i vi s la chn. Cc qu trnh nhn thc T duy v tnh cm c th cn tr s tip nhn cc thng ip ca ngi khc, ch r chng ta l ai v sng nh th no. X hi Xut pht t quan im tp trung vo con ngi rt ra nhng kt lun c lin quan n s hon thin x hi, bao gm gio dc, hn nhn, cc vai tr sn xut v cc mu thun nhm (c mu thun gia cc dn tc) Nhng nh hng sinh hc Rogers khng xem xt cc yu t sinh hc mc d qu trnh hin thc ha da trn n d sinh hc.

S pht trin ca tr em Cha m cn phi gio dc con ci bng s quan tm tch cc v iu kin. S pht trin ca ngi ln Nhng ngi ln c th thay i v h tr nn t do hn - Ngoi ra Rogers cn c nhng ng gp phng php lun vo nghin cu tm l tr liu l pht trin mt s thc o s dng c th trong tnh trng tr liu. Hn ch: - Nu nh ch ngha hnh vi da vo phng php t duy ton hc v thc nghim nghin cu hnh vi con ngi th tm l hc nhn vn da vo nhng kinh nghim ch quan phn tch nhn cch con ngi. H t chi vic tip thu nhng yu t tin b ca nhiu tro lu tm l hc tin b m li quay v truyn thng tn gio nn ri vo quan nim duy tm, phn khoa hc. Ngoi ra, hc thuyt ca Rogers b ph bnh v hai im quan trng sau: - Th nht l hc thuyt da trn hin tng hc ng nghch. Trong s cng kch ny, hc thuyt da trn cc gi nh lin quan cho rng nhn cch ch yu hay hon ton c thc v c nhn c th k li chung thc, chnh xc cu trc v cc ng lc ca nhn cch di hnh thc cc bn bo co bn thn. Qa thc, s nhn mnh n thc loi tr v thc s d b ch trch nghim trng, v c nhiu chng c cho thy s hin hu ca cc nhn t quyt nh thuc v thc. S ch trch ny c th c gi tr i vi hc thuyt u tin ca Rogers. Nhng chng ta thy, nhng pht biu gn y ca Rogers c mt thnh phn v thc xc nh v c th c mc nhin cng nhn. - Th hai, ph bnh cho rng s tht ca bn bo co bn thn m h, chc chn t nht n ch c gi tr trong mt phn no . Nh Combs v Soper (1957) lu , chnh xc ca cc d kin trong bo co bn thn ng nghi ngh v mt l do k c trnh nhn thc m h ca i tng v khi nim bn thn, s sn sng hp tc ca i tng, cc cm gic v s y v khng be da trong tnh hung ny, tp hp nhiu cu tr li khc nhau nh i tng kht khao bc l chnh mnh trong mt hnh nh ng ao c v mt x hi. Cc nghin cu v gi tr ca cc bn bo co bn thn (nh Combs, Soper v Courson 1963; Parker 1966) cho rng tin cy vo cc bn bo co bn thn, v nhng c im ca nhn cch hay hnh vi l mt kiu thc hnh ng ng.Mt khc, ph bnh v bn bo co bn thn khng ch p dng i vi Rogers m cn i vi nhiu nh l thuyt v nh nghin cu khc vn pht trin v s dng nhiu hnh thc nh gi bo co bn thn hin ang s dng trong tm l hc.

S lc Vn ha Vit Nam(ti liu cho ngnh VN hc)

y l t liu tng hp cho nhng bn hc chuyn ngnh Vit Nam hcv cc bn mun tham kho thm v vn ha Vit Nam !!^^

Vn ha Vit Nam
i sng gia nh: Trong x hi truyn thng Vit Nam trc y, mt gia nh in hnh thng bao gm ba, bn th h cng sng chung. Vi tm l "nhiu con, nhiu lc" nn mi gia nh mong mun "con n, chu ng. Do nh hng t tng Nho gio v quan nim phong kin "trng nam, khinh n", con trai lun c coi l tr ct trong gia nh v c ting ni quyt nh. Cn ph n phi tun th l gio phong kin tam tng, t c (lc nh sng da vo cha, ln ln ly chng phi tun th theo chng, chng cht phi vy sng theo con trai). K t khi t nc thng nht, Nh nc Vit Nam thng qua nhiu vn bn lut, in hnh l Lut Hn nhn v Gia nh iu chnh cc mi quan h trong gia nh cho bnh ng hn. Bn cnh , nhiu bin php tuyn truyn vn ng cng c thc hin nhm thay i nhn thc lc hu ca ngi dn, m bo bnh ng gii, u tranh cho quyn li chnh ng ca ph n. Ngy nay, quy m mt gia nh hin i Vit Nam c xu hng thu hp lai, ch 2-3 th h. S con ca mt cp v chng l hai (chim a s), t tng trng nam, khinh n khng nng n nh xa v dn dn b loi b. Truyn thng "knh trn, nhng di" c t xa xa vn lun c duy tr v pht huy trong mi gia nh Vit Nam. Phc trang: Hu ht cc dn tc trn lnh th Vit Nam u c trang phc ring mang m bn sc truyn thng ca dn tc mnh. Nhn chung a phn trang phc ca cc dn tc c trang tr hoa vn c mu sc rc r, tng phn: en - trng, en - , xanh - hoc xanh - trng. Nhiu dn tc trn trang phc c nt hoa vn to nn v p huyn b gy n tng mnh. Hu ht cc dn tc Vit Nam u c dt t si c ngun gc t nhin nh si gai, t tm, t da, si bng..., va p, va bn m thong mt ph hp kh hu nhit i. Thng phc truyn thng ca ngi Vit i vi n ng l qun trng, o nu, u vn khn, chn i guc hoc dp. B l phc thm o di en bng vi hoc the, u i khn xp. i vi ph n, trang phc cu k v rc r hn: vy en, ym trng, o t thn, u cht khn m qu, tht lng hoa l. B l phc gm ba chic o, ngoi cng l chic o t thn bng the thm hay mu nu non, k n l chic o mu m g v trong cng l chic o mu cnh sen. Khi mc, c ba chic o ch ci khuy bn sn, phn t ngc n c lt cho l ba mu o. Trong cng l chic ym thm. u i nn trng

rt duyn dng v kn o. Cch n mc truyn thng ny mang n cho ngi ph n Vit mt v p m thm, du dng, tht tha. Ngy nay, trang phc truyn thng ca ngi Vit thay i. B u phc thay th cho b truyn thng ca n ng. Chic o di khi pht t thi cha Nguyn Phc Khot ngy cng c ci tin v hon thin hn, c ph n Vit Nam a thch mc vo nhiu dp l hi quan trng trong nm. Chic o di hin ti c thn tng i b st thn ngi, hai t o th xung ngang na ng chn, lm cho thn th ngi ph n hin ln nhng ng cong mm mi, du dng nhng kn o, ph hp vi vc dng nh nhn ca ngi ph n Vit Nam. Hin nay, vic giao lu gia cc nn vn ha trn th gii ngy cng m rng, trang phc ca ngi Vit nam ngy cng phong ph v mang tnh ha nhp v thi trang hn, nht l trong trong gii tr thnh ph. Mt s l hi ln ca Vit Nam: Sinh hot l hi l loi hnh vn ha dn gian c trung ti mi min trn t nc Vit Nam. Trong tm l v tnh cm, l hi mang li s thanh thn cho con ngi Vit Nam, gt i nhng lo toan thng nht, tng thm s gn b v tnh yu i vi thin nhin, t nc. L mt nc nng nghip, nn hu ht cc l hi din ra vo lc "nng nhn" - ma xun v ma thu. trong c mt s l hi chung cho mi ngi trn khp t nc nh Tt Nguyn n, Rm Thng By, Rm Thng Tm, L Hi n Hng. Tt Nguyn n (thng vo cui thng Ging, u thng Hai hng nm): Tt l ngy hi ln nht trong nm ca c dn tc Vit Nam. y l dp c gia nh xum hp, cng nhau thng thc nhng mn n truyn thng, i thm hi v chc tng nhng ngi trong gia tc, bn b, ng nghip. Trong quan nim ca mi ngi, Tt l s kt thc ca nm c - kt thc ca nhng iu xu, ri ro bc sang nm mi vi nhng iu tt lnh s n. Giao tha l lc thing ling nht; mi gia nh u ly khong khc ny t l, thp hng th cng thn linh, t tin. Ngoi vic cng giao tha, cn nhiu tp tc vn c duy tr vo dp Tt nh xng t, hi lc, mng tui. Tt Trng Nguyn (Rm thng By m lch): Theo Pht gio, ngy ny cc m hn c ln trn hng lc. Hu ht cc gia nh u lm c cng gia tin; cng xong t vng m cho vong hn dng. Bn cnh cn c l vt (cho, bng go, bnh a, hoa qu) cng cho nhng c hn lang thang, khng ngi hng khi. L vt sau khi cng xong ch nh chia cho tr nh ly khc. Tt Trung Thu (Rm thng Tm m lch): i tng ca Tt Trung thu ch yu l tr em. Cc gia nh Vit Nam, c bit nhng gia nh c tr em u t chc n Tt ny. Ti m Rm, hu ht cc gia nh c tr em u c mm

c trng trng. C trung thu ch yu l bnh ko v hoa qu c to thnh cc con ging by trn mm c. y cng l dp ngi ln mua nhiu chi cho tr nh. m Rm, khng kh tht no nhit bi ting vui a ca tr nh, nh sng ca trng, n, nn cc loi v ca nhng iu ma ht ca tr nh (rc n Trung Thu, ma S T) Gi t Hng Vng: Ngy 10/3 m lch hng nm l ngy Gi t Vua Hng. Ngy Gi t c t chc ti khp mi min t nc Vit Nam v c nhiu nc trn th gii, ni c ng cng ng ngi Vit Nam sinh sng. Ni t chc L Gi t chnh thc lun l Ph Th (kinh ca Nh nc u tin ca Vit Nam Vn Lang), ni t n th 18 v Vua Hng. Nhng l phm c tnh cht tc l ca Vit Nam c lm ra v dng cng vo dp ny gm n, hng, ru, tru cau, nc l, bnh trng, bnh dy. Nhng nm gn y, Gi t Hng Vng c coi nh Quc L, c t chc vi cc nghi thc rt cao, c c nhc l, phc l cng vi s tham d ca cc quan chc ng, Nh nc, Chnh ph v ca Tnh Ph Th. Vn hc: Vit Nam c mt nn vn hc pht trin kh sm mang bn sc ring. L mt quc gia c nhiu dn tc sinh sng, mi dn tc u c nn vn hc ring ca mnh, tt c to nn mt nn vn hc Vit Nam a bn sc. Vn hc c: bao gm dng vn hc dn gian, vn hc ch Hn v vn hc ch Nm. Dng vn hc dn gian xut hin trong qu trnh lao ng sn xut, xy dng v u tranh ngay t thu s khai, ch yu l truyn ming di nhiu hnh thc khc nhau nh truyn k, thn thoi, s thi, truyn thuyt, c tch, truyn ci, truyn ng ngn, truyn th, tc ng, ca dao, cu , v... c truyn t i ny sang i khc. Dng vn hc ch Hn: Ch Hn bt u du nhp vo Vit Nam t u thi k Bc thuc ln th nht. Sau khi ginh c c lp dn tc (nm 938), cc triu i phong kin Vit Nam, vi tinh thn t lc, t cng pht trin nn vn hc Vit Nam v s dng ch Hn ghi li. Nhiu ng vn th bt h bng ch Hn cn lu li n ngy nay nh Bi th Thn ca L Thng Kit, Hch Tng S ca Trn Hng o; i Vit S k ca L Vn Hu. Dng vn hc ch Nm: Ch Nm c Vit ha t ch Hn. Vn hc ch Nm xut hin t th k VIII, c pht trin nh cao vo th k XVIII v tip tc pht trin ti u th k XX. Nhiu tc phm ni ting c lu danh ti ngy nay nh Bnh Ng i Co, Quc m Thi Tp vi 254 bi th ca i danh nhn Vn ha Th gii Nguyn Tri; tc phm Hng c Quc m Thi Tp Vua L Thnh Tng; Bch Vn Thi Tp ca nh hc gi Nguyn Bnh Khim; Chinh Ph Ngm ca ng Trn Cn vi; hay nhng vn th th hin kht vng cho quyn bnh ng nam n trong ch phong kin ca B Cha Th Nm" H Xun Hng nh cao pht trin ca vn hc ca thi k ny l Truyn Kiu ca nh i thi ho Nguyn Du. Bn cnh , nhng tc phm lch s vit bng ch Nm cng xut hin nhiu nh b i Vit S K Ton Th ca cc nh s thn nh L (Phan Phu Tin, Ng S Lin,

V Qunh) hay L Triu Thng S ca hc gi L Qu n Vn hc hin i: Vic xut hin ch Quc ng l tin sn sinh nn vn hc mi, vn hc hin i. Nhng tc phm u tin, nh du s xut hin ca vn hc quc ng l cc tiu thuyt "Ai lm c", "Ngn c gi a" ca H Biu Chnh, "T tm" ca Hong Ngc Phch, "Da " ca Nguyn Trng Thut, Tuyn tp cc cu chuyn dn gian ca Trng Vnh K Vn hc Vit Nam hin i ngy cng pht trin mnh vi s ra i hng lot cc tc phm vn xui, th bng ch quc ng ca nhng nh vn, nh th ni ting nh Tn , Th L, Ng Tt T, Nguyn Cng Hoan, Nguyn Hng, Xun Diu, Huy Cn, Lu Trng L, Nam Cao... Trong giai on 1945-1975 cc tc phm vn hc ca cc tc gi giai on ny th hin r kht vng ca ton dn tc mong mun ha bnh, c lp, ku gi mi ngi dn ng ln u tranh ginh lp c lp dn tc, thng nht t nc. K t khi t nc c thng nht, vi ch trng xy dng mt nn vn ha tin tin, m bn sc dn tc", gii vn ngh s Vit Nam i su phn nh nhiu mt ca i sng x hi, u tranh chng nhng tiu cc trong, ku gi mi ngi chung sc xy dng mt t nc dn giu, nc mnh, x hi cng bng dn ch v vn minh". Nn vn hc Vit Nam, vi s ng gp ca gn 1000 nh th, nh vn, ngy cng pht trin nhanh di cc loi hnh: vn xui, th, ph bnh l lun... ng gp to ln cho s pht trin ca nn vn ha Vit Nam. Ngh thut biu din: Trong ngh thut biu din ca Vit Nam c nhiu th loi nh cho, tung, ci lng, ri nc, ca ma nhc cung nh, ht quan h, chu vn, ca tr, ht then, l Nam B nhng ph bin nht v thng c biu din nhiu nht l cho, ci lng, ri nc, l Nam B v nh nhc (mt hnh thc ca ca ma nhc cung nh). Di y l s lc mt vi loi hnh trong ngh thut biu din. Ca ma nhc cung nh: Ca ma nhc cung nh pht trin mnh vo triu i vua L Thi Tng vi nhiu loi hnh ca ma nhc phong ph nh Trung cung ch nhc, Yn nhc, Nh nhc, i nhc, Vn v, V v Di triu nh Nguyn, ca ma nhc cung nh pht trin rc r vi nhng iu ma Bt dt biu din trong cc l t tri ca cc v vua Triu Nguyn ti n Nam Giao, Ma qut, Tam tinh Chc th, Bt tin hin, Lc trit hoa m ng, Lc cng hoa ng trong cc nghi l ca triu nh phong kin. Nhiu iu ma, bn nhc cung nh cn c lu gi v pht trin cho n ngy nay. Nm 2003, UNESCO chnh thc cng nhn Nh nhc cung nh Hu l Di sn vn ha phi vt th ca th gii.
Ma ri nc: Ngh thut ma ri nc ca Vit Nam l loi hnh sn khu c truyn c a chung khp ni trn th gii. Ma ri nc xut hin t thi L (1009 -

1225). Mt v ri nc thng c nhiu nhn vt. Mi nhn vt (con ri) l tc phm iu khc dn gian, mang dng v khc nhau, tnh cch khc nhau. Con ri c lm bng g, bn ngoi ph lp chng thm nc. Nhn vt tiu biu ca ri nc l ch Tu vi thn hnh trn trnh v n ci hm hnh lc quan. Ngh nhn biu din con ri phi ngm mnh di nc sau mn sn khu iu khin con ri thng qua my so, my dy. Nhc m cho cuc din l b g gm trng, m, thanh la Cho: Bt ngun t m nhc v ma dn gian, cho l mt loi hnh ngh thut sn khu truyn thng tiu biu nht ca Vit Nam. Lc u xut hin cc lng qu, dn tr thnh loi hnh sn khu tiu biu ca c dn ng bng Bc B. Ngh thut cho bao gm ma, ht, m nhc v vn hc trong tch tr. Vn cho t s (k chuyn) mang m tnh tr tnh ca ca dao, tc ng; trn y tnh lc quan trong nhng ci ci dn d, thng minh, hm hnh, tr tu; tnh nhn vn rt r nt; th hin kht khao vn ti hnh phc v x hi ha thun, bo v quyn con ngi; ci thin lun thng ci c. Nhn vt trong cho mang tnh c l, chun ha vi tnh cch v tm l khng thay i trong sut v. Mt s v cho ni ting thu ht s quan tm ca nhiu th h khn gi l Quan m Th Knh, Chu Mi Thn, Kim Nhan c xp vo vn qu ca sn khu c truyn dn tc. Ci lng: l loi hnh sn khu kch ht dn tc ra i vo u th k 20. Ngun gc ca ci lng l cc bi ht l, ca nhc ti t min Ty Nam B. Ci lng s dng nhiu cch din, m nhc ca tung Vit Nam. Cng nh cc ngh thut kch ht dn tc khc, ci lng bao gm ma, ht, m nhc. Nhc c ch o trong dn nhc ci lng l n ghi ta phm lm v n nguyt. Nhiu v din thu ht s quan tm ca ngi hm m nh Lc Vn Tin, Lu Bnh Dng L, i C Lu, T nh Nguyt v Mng Hoa Vng, Na i hng phn, Chim Vit cnh Nam, Thi hu Dng Vn Nga Ht quan h (hay Quan h Bc Ninh): bt ngun t nhng li ht i p nam n c t lu i. Ht quan h ch yu ch c t chc mi lng, mi nm mt ln vo dp hi lng. N gn lin vi tc kt bn nam n, kt ngha gia hai lng khc nhau. Ht quan h bao gi cng ht i, trnh t ht va theo ni dung va theo ln iu, i li km theo i ging. Hn 180 ln iu quan h cn lu gi n nay u mang ni dung giao duyn tr tnh thm thit, vi li hay, p, ngn ng bnh dn nhng tinh t, nh, giu hnh tng v cm xc, vi m iu phong ph, tr tnh, vi li ht mt m, k thut "vang rn nn ny" c o. Tt c iu ny lm nn v p v sc hp dn ca dn ca Quan h Bc Ninh. Kin trc Vit Nam Kin trc dn gian: bao gm kin trc g, kin trc gch , kin trc tre na l kh ph bin khp mi ni trn t nc Vit Nam. Trong khi kin trc tranh na l ph bin di dng nh ca nhng c dn ti nhiu vng nng thn Vit Nam th kin trc g ph bin v tiu biu nht li th hin di dng cha, nh, nh ca nhng gia nh giu c trn khp t nc. C th im tn mt s di tch v kin trc g nh Cha Mt Ct, cha Du, cha Bi Kh, cha Thi Lc, cha Keo, cha Bt Thp, cha Ty Phng, nh nh Bng, nhng ngi nh c ti cc thnh ph ln, nht l ti H Ni, Hi An v Hu... Kin trc gch : tiu biu c lu gi n ngy nay l

thp cha (thp Ha Phong, thp Bo Thin, thp cha Ph Minh, thp cha Thin M), cng thnh, tng thnh (cng thnh nh H, cng thnh H Ni), tam quan cha n (tam quan Vn Miu, tam quan Trn V, ca Hin Nhn), Ct c H Ni, ca Ng Mn Hu... Kin trc gch cn mt b phn ng k cc n i do ngi Chm xy dng (thng gi l thp Chm) nm ri rc t Qung Nam vo n Bnh Thun, tiu biu v tp trung nht Khu di tch M Sn. Kin trc ngoi du: T th k 19, kin trc Vit Nam c s chuyn ha, ha trn gia hai trng phi kin trc ca Chu u, Bc M v kin trc truyn thng ng. H Ni, Si Gn, Hi Phng vi nhng khu ph theo kiu bn c thun li cho vic i li. Nhiu ta nh c xy dng theo phong cch c in Chu u Ph Ch tch, Ta n Ti cao, Nh ht ln H Ni, Ngn hng Ngoi thng, Ta Th chnh Si Gn, Bu in Trung tm thnh ph Si Gn, mt s bit th Bc tranh kin trc thi k ny xut hin nhng nt mi, l nhng nh th o Thin Cha Si Gn, H Ni, Hu v x o cc a phng. Mt iu kh th v l ngay c nhng cng trnh kin trc mang m phong cch chu u y khi xy Vit Nam li c pha ln bng dng nh cha v nhng nt kin trc truyn thng ca Vit Nam, m tiu biu nht l nh th Pht Dim. Giai on 1954_1975: Min Bc nhiu cng trnh c dng ln theo kiu kin trc ca Lin X (c) nh tr s B Xy dng, B Cng nghip, c bit l Lng Ch tch H Ch Minh; min Nam nhiu ta nh c xy theo li kin trc M m tiu biu l Khch sn Palace, Th vin Quc gia (nay l Th vin Khoa hc Tng hp thnh ph H Ch Minh), Dinh c lp Kin trc giai on i Mi: Nhiu cng trnh ln hin i vi phong cch kin trc khc nhau nh cc khch sn, ta nh vn phng lin doanh (Horison, Thp H Ni, Sophitel Plaza, Omni, New World) c xy dng. Ging nh nhiu quc gia khc, kin trc ngy nay thng bao gm 4 mng chnh: thit k ni tht, thit k kin trc, thit k quy hoch th, thit k mi trng v quy hoch vng. Hi ha v iu khc Tranh dn gian: Tranh dn gian gm hai loi, tranh Tt v tranh Th. Tranh dn gian gn lin vi tn ngng th cng t tin v cc v thn linh. Tranh dn gian thng c in vi k thut khc vn in vi s lng ln. Tranh dn gian pht trin kh mnh vo th k th 16, sang th k th 18, 19 pht trin n nh mc cao. Da vo phong cch ngh thut, k thut in v v nguyn liu lm tranh, c th quy v mt s dng tranh khc nhau. Tranh dn gian ngy nay hu ht b tht truyn. Trong s t dng tranh cn tn ti v c bo tn c dng tranh ng H c bo tn, pht trin v hin c mt nhiu nc nh Nht, Php, M ng H l mt lng nh nm ven b nam sng ung, tnh Bc Ninh. Ngh thut lm tranh ng H t cc khu nh v mu, khc bn in, sn xut giy, ch bin mu, ri n cc khu in v tranh u c nhng im c o v k thut, m thut (mu c ch bin t nguyn liu c sn trong t nhin; giy d lm tranh l loi giy lm th cng). Hi ha ngy nay: Vic thnh lp trng Cao ng M thut ng Dng nm 1924 l

mt bc chuyn quan trng trong pht trin nn ngh thut to hnh ng i ca Vit Nam. Tn tui ca lp ha s u tin ca Trng Cao ng M thut ng Dng vi nhng tc phm ni ting c th gii bit n nh Ph c H Ni" ca Bi Xun Phi, bc tranh la "Chi n quan" ca Nguyn Phan Chnh, "Em Thy" ca Trn Vn Cn hay Thiu n bn hoa Hu" ca T Ngc Vn, tranh sn mi "Bn H Gm" ca Nguyn Gia Tr, tranh sn mi "Tin anh kha i thi" ca T Ngc Vn. y l nhng kit tc ngh thut v gi trong kho tng vn ha ca Vit Nam. Lp ha s ngy nay, k tip lp n anh, ch trng tip nhn tinh hoa ngh thut th gii, ng thi tm ti phong cch th hin mi cho hi ha Vit Nam nh sn du, sn mi, tranh la... Tn tui lp ha s ny c nhiu ngi bit n thng qua nhng tc phm ca h l Lu Cng Nhn, Phm Cng Thnh, Nguyn Th, ng Xun Ha, Thnh Chng... ang gp phn lm phong ph thm kho tng m thut ng i Vit Nam. iu khc c: Trong di sn ngh thut truyn thng, iu khc c mt lch s pht trin lin tc v c c hnh nh con ngi Vit Nam tng min, tng thi, d di dng thn linh hay con ngi th tc. Nn iu khc c Vit Nam rt a dng nhng ch yu tn ti cc b phn iu khc sau: iu khc thi tin s vi nhng hnh iu khc trn , trong hang ng, trn trng ng, cc gia dng; iu khc vng quc Ph Nam v Chn Lp Nam B; iu khc Chm Pa Trung Nam B; iu khc i Vit Bc B; iu khc nh m ca th dn Ty Nguyn. Mc d tri qua bao nm thng chin tranh, nhng hin nay nhiu ni trn t nc Vit Nam vn bo tn c nhiu nh, cha miu mo vi nhiu tng Pht v cc ph iu. Th cng m ngh truyn thng Ngh th cng m ngh truyn thng ca Vit Nam c lch s lu i v phong ph vi nhiu mt hng ni ting c trong v ngoi nc. Cc sn phm gm, sn mi, la, my tre c mt ti nhiu ni trn th gii v c a chung. Mt s ngh vn cn lu gi v pht trin ti ngy hm nay, to ra cng n vic lm v thu nhp cho nhiu lao ng, ng gp ln cho xut khu nh ngh lm gm, dt la, sn mi, an lt my tre, an nn, c ng, lm g Ni bt trong s cc ngh truyn thng l: Ngh gm vi nhiu loi sn phm khc nhau phc v nhu cu dn dng v cng nghip. Vit Nam c nhiu ni lm ngh gm nh Bc Giang, Bc Ninh, Qung Ninh, ng Nai, ng Thp v Bt Trng ca H Ni, gm Chm. Ngh dt la: xut hin t rt sm trn khp t nc Vit Nam, nhng ni ting v cn bo tn v pht trin ti ngy hm nay c Vn Phc (H ng), Phng Tnh - Trc Ninh (Nam nh). T th k XV, la Vit Nam theo chn cc thng gia v c nhiu ni trn th gii bit n. Ngh an lt my tre: Vi lch s hng nghn nm, ngh ny gn lin vi cc loi nguyn liu t nhin sn c ti khp cc min trn t nc Vit Nam. Bn tay kho lo ca ngi th th cng Vit Nam cho ra i nhiu mu m p, hp dn nh bn gh, gng t, khay bn hoa qu, lng cm hoa. Nhng a phng ni ting lm nhng mt hng ny phi k n H Ty, Thanh Ha. Tng hp t ti liu chuyn ngnh!!