Chng 1.

TNG QUAN V KINH T VI M

Mc tiu: Sau khi nghin cu chng ny, ngi hc c th: - Xc nh nhng vn c bn ca mi t chc kinh t v cch thc gii quyt ca nn kinh t. - Gii thch c Kinh t hc l g, phn bit phm vi phn tch kinh t hc v m v kinh t hc vi m. - Gii thch c khi nim doanh nghip, phn tch cc yu t ca mi trng kinh doanh nh hng n doanh nghip. - Phn tch chi ph c hi, vn dng ng gii hn nng lc sn xut, cc qui lut chi ph c hi tng dn, qui lut li sut gim dn,vn hiu qu kinh t n s la chn kinh t ti u ca doanh nghip. 1. NHNG VN KINH T C BN 1.1. Ba vn kinh t c bn hiu c s vn hnh ca nn kinh t,chng ta phi nhn thc c nhng vn c bn m bt k nn kinh t no cng phi gii quyt. l: - Sn xut ci g? - Sn xut nh th no? - Sn xut cho ai? Quyt nh sn xut ci g? Bao gm vic gii quyt mt s vn c th nh: sn xut hng ha, dch v no, s lng bao nhiu v thi gian c th no. gii quyt tt vn ny, cc doanh nghip phi lm tt cng tc iu tra nhu cu ca th trng. T nhu cu v cng phong ph v a dng, cc doanh nghip phi xc nh c cc nhu cu c kh nng thanh ton xy dng k hoch sn xut kinh doanh. S tng tc ca cung v cu, cnh tranh trn th trng s hnh thnh nn gi ca hng ha v dch v, l tn hiu tt cho vic phn b cc ngun lc x hi. Quyt nh sn xut nh th no? Bao gm cc vn : - La chn cng ngh sn xut no. - La chn cc yu t u vo no. - La chn phng php sn xut no. Cc doanh nghip phi lun quan tm sn xut ra hng ha nhanh, c chi ph thp cnh tranh thng li trn th trng. Cc bin php c bn cc doanh nghip p dng l thng xuyn i mi k thut v cng ngh, nng cao trnh cng nhn v lao ng qun l nhm tng hm lng cht xm trong hng ha v dch v. Quyt nh sn xut cho ai? Bao gm vic xc nh r ai s c hng v c li t nhng hng ha v dch v c sn xut ra. Trong nn kinh t th trng, thu nhp v gi c xc nh ai s nhn hng ha v dch v cung cp. iu ny c xc nh thng qua tng tc gia ngi mua v bn trn th trng sn phm v th trng ngun lc. Thu nhp chnh l ngun to ra nng lc mua bn ca cc c nhn v phn phi thu nhp c xc nh thng qua tin lng,tin li, tin cho thu v li nhun trn th trng ngun lc sn xut. Trong nn kinh t th trng, nhng ai c ngun ti nguyn, lao ng, vn 1

v k nng qun l cao hn s nhn thu nhp cao hn. Vi thu nhp ny, cc c nhn a ra quyt nh loi v s lng sn phm s mua trn th trng sn phm v gi c nh hng cch thc phn b ngun lc cho nhng ai mong mun tr vi mc gi th trng. 1.2. Nn kinh t Trong nn kinh t thc, th trng khng th quyt nh tt c cc vn ny. Trong hu ht cc x hi, chnh ph tc ng n ci g s c sn xut, sn xut bng cch no v ai s nhn c sn phm v dch v. Chi tiu ca chnh ph, cc qui nh v an ton sc khe, qui nh v mc lng ti thiu, lut lao ng tr em, cc qui nh v mi trng, h thng thu v cc chng trnh phc li c nh hng quan trng n cch thc gii quyt cc vn c bn trong bt k x hi no. 1.2.1. Cc thnh phn ca nn kinh t hiu c nn kinh t vn hnh nh th no, chng ta hy xem xt cc thnh phn ca nn kinh t v s tng tc ln nhau gia cc thnh phn ny. Trong nn kinh t gin n, cc thnh phn ca nn kinh t bao gm: h gia nh, doanh nghip v chnh ph. - H gia nh: bao gm mt nhm ngi chung sng vi nhau nh mt n v ra quyt nh. Mt h gia nh c th gm mt ngi, nhiu gia nh, hoc nhm ngi khng c quan h nhng chung sng vi nhau. H gia nh l ngun cung cp lao ng, ti nguyn, vn v qun l nhn cc khon thu nhp t tin lng, tin li v li nhun. H gia nh cng ng thi l ngi tiu dng cc hng ha v dch v. - Doanh nghip: l t chc kinh doanh, s hu v iu hnh cc n v kinh doanh ca n. n v kinh doanh l mt c s trc thuc di hnh thc nh my, nng tri, nh bn bun, bn l hay nh kho m n thc hin mt hoc nhiu chc nng trong vic sn xut, phn phi sn phm hay dch v. Mt doanh nghip c th ch c mt n v kinh doanh, hoc cng c th c nhiu n v kinh doanh. Trong khi mt ngnh gm mt nhm cc doanh nghip sn xut cc sn phm ging hoc tng t nhau. to ra sn phm v dch v, cc doanh nghip s dng cc ngun lc nh: nh my, thit b vn phng, phng tin vn ti, mt bng kinh doanh v cc ngun lc khc. Cc nh kinh t phn chia ngun lc thnh cc nhm: + Ti nguyn: l ngun lc thin nhin nh: t trng trt, ti nguyn rng, qung m, nc + Vn (cn gi l u t), nhm h tr cho qu trnh sn xut v phn phi sn phm. Bao gm : cng c my mc, thit b, phn xng, nh kho, phng tin vn ti + Lao ng: bao gm nng lc tr tu v th lc tham gia vo qu trnh sn xut hng ha v dch v. + Qun l: l kh nng iu hnh doanh nghip.Ngi qun l thc hin cc ci tin trong vic kt hp cc ngun lc ti nguyn, vn, lao ng to ra hng ha v dch v ; a ra cc quyt nh v chnh sch kinh doanh; i mi sn phm, k thut; ci cch qun l. - Chnh ph: l mt t chc gm nhiu cp, ban hnh cc lut, qui nh v vn hnh nn kinh t theo mt c ch da trn lut. Chnh ph cung cp cc sn phm v dch v cng cng nh: an ninh quc phng, dch v chm sc sc khe cng ng, giao thng, gio d. Bng cch thay i v iu chnh lut, qui nh, thu, chnh ph c th tc ng n s la chn ca cc h gia nh v doanh nghip.

1.2.2. Dng lun chuyn trong nn kinh t Th trng sn phm P S Hng ha dch v D Doanh thu bn hng Chi tiu hng hadch v Thu Doanh nghip Hng ha dch v Chi ph s dng ngun lc Ngun lc sn xut Ngun lc sn xut Chnh ph Q Chi tiu hng ha dch v Hng hadch v H gia nh Thu Hng ha dch v

Hng hadch v

Chi ph s dng ngun lc

Chi ph s dng ngun lc

Th trng ngun lc P S D Q

Ngun lc sn xut

Hnh 1.1. S chu chuyn nn kinh t Dng tin t i km vi dng dch chuyn hng ha, dch v v ngun ti nguyn. H gia nh s dng thu nhp (t vic cung cp ngun lc) thanh ton cho hng ha v dch v tiu dng. Cc doanh nghip ch c th tr tin lng, tin li, tin thu v li nhun t doanh thu do bn hng ha v dch v cho cc h gia nh. Chnh ph thu thu t h gia nh v doanh nghip, v cung cp cc dch v cng cng tr li. to ra cc dch v cng cng, chnh ph mua cc ngun lc t cc h gia nh v doanh nghip. ng thi chnh ph cng thanh ton cho cc h gia nh v cho cc doanh nghip. Biu trn m t mi quan h gia cc thnh phn trong nn kinh t thng qua cc tng tc trn th trng sn phm v th trng cc ngun lc. Thc t, khng phi tt c thu nhp ca h gia nh u chi tiu ht vo hng ha v dch v, mt s thu nhp dnh tit kim di hnh thc u t. Khi cc trung gian ti chnh ng vai tr trung gian trong vic dch chuyn ngun vn cho cc nhu cu u t ca doanh nghip. Trong nn kinh t ton cu, thng mi phi c xem xt trong cc nn kinh t. Nhp khu lm dch chuyn hng ha, dch v t th trng nc ngoi vo th trng ni a. Trong khi , xut khu dch chuyn hng ha, dch v t th trng ni a ra th trng th gii. Xut khu rng l phn chnh lch gi tr hng ha v dch v gia xut khu v nhp khu. Khi , xut hin dng tin rng chy vo trong nc nu nh xut khu rng dng v ngc li.

1.2.3. Cc m hnh ca nn kinh t X hi c th vn dng nhiu cch thc v c ch phi hp gii quyt cc vn kinh t. Cc m hnh ca nn kinh t phn loi da trn hai tiu thc sau: - Quan h s hu v ngun lc sn xut - C ch phi hp v nh hng cc hot ng ca nn kinh t. Nn kinh t th trng c trng: - Quan h s hu t nhn v ngun lc sn xut. - S dng h thng th trng v gi c phi hp v nh hng cc hot ng kinh t. Trong nn kinh t th trng, cc thnh phn ca nn kinh t v li ch c nhn s ra cc quyt nh nhm ti a thu nhp. Th trng l mt c ch m cc quyt nh v s thch c nhn c truyn thng v phi hp vi nhau. Thc t, cc sn phm v dch v c to ra v cc ngun lc c cung cp di iu kin cnh tranh th trng thng qua hnh ng c lp ca ngi mua v ngi bn trn th trng. Nn kinh t th trng thc y s dng ngun lc hiu qu, gia tng sn lng, n nh vic lm v tng trng kinh t. V vy, vai tr ca chnh ph l rt hn ch, ch yu l nhm: - Bo v quyn s hu t nhn v ngun lc sn xut. - Thit lp hnh lang php l ph hp vi kinh t th trng. Nn kinh t k hoch c trng: - Quyn s hu cng cng i vi mi ngun lc - Quyn a ra cc quyt nh kinh t bi chnh ph thng qua c ch k hoch ha tp trung. Chnh ph quyt nh c cu cc ngnh, n v sn xut v phn b sn lng v cc ngun lc s dng t chc qu trnh sn xut. Cc doanh nghip s hu bi chnh ph v sn xut theo nh hng ca Chnh ph giao k hoch sn xut v nh mc chi tiu cho cc doanh nghip v hoch nh phn b ngun lc c th cho cc doanh nghip thc hin cc mc tiu sn xut. Nn kinh t hn hp: nm gia hai thi cc ca hai m hnh trn. Hu ht cc quc gia hin nay u vn dng m hnh kinh t hn hp. Nn kinh t hn hp pht huy u im ca nn kinh t th trng, ng thi tng cng vai tr ca chnh ph trong vic iu chnh cc khim khuyt ca nn kinh t th trng. Vai tr ca chnh ph i vi nn kinh t: - Cung cp mt nn tng php l. - Duy tr nng lc cnh tranh. - Phn phi thu nhp. - iu chnh phn b cc ngun lc x hi. - n nh nn kinh t

Kinh t k hoch Hnh 1.2. Mc t do ha th trng mt s quc gia Kinh t th trng ha tp trung t do hon ton (Ngun: Begg,1994) 2. KINH T HC 2.1. nh ngha kinh t hc Kinh t hc l mt mn khoa hc v kinh t, n i vo nghin cu cch thc x hi v c nhn s dng cc ngun lc khan him tha mn nhu cu v hn ca con ngi. Mi hot ng ca nn kinh t u nhm mc ch tha mn nhu cu ca con ngi. tha mn nhu cu, x hi cn phi c cc ngun lc, chnh l cc yu t sn xut c s dng sn xut ra cc sn phm, dch v m con ngi cn. Phn ln ngun lc ca nn kinh t c tnh khan him. Tnh khan him th hin s lng hin c ca chng t hn so vi nhu cu ca con ngi cn c chng sn xut ra cc sn phm m h mong mun. dung ha mu thun gia nhu cu v hn ca con ngi v kh nng p ng nhu cu c gii hn ca x hi, mi quc gia phi c nhng quyt sch c bn gii quyt 3 vn kinh t c bn trn. S khan him ngun lc i hi c nhn v x hi phi a ra quyt nh la chn. Cc nh kinh t cho rng: Kinh t hc l khoa hc ca s la chn. Kinh t hc tp trung vo vic s dng v qun l cc ngun lc hn ch t c tha mn ti a nhu cu vt cht ca con ngi. c bit, kinh t hc nghin cu hnh vi trong sn xut, phn phi v tiu dng hng ha v dch v trong th gii ngun lc hn ch. Da vo hnh vi kinh t, cc nh kinh t phn kinh t hc theo hai mc phn tch khc nhau: kinh t hc v m v kinh t hc vi m. 2.2. Kinh t hc v m. Kinh t hc v m nghin cu nn kinh t quc dn v kinh t ton cu, xem xt xu hng pht trin v phn tch bin ng mt cch tng th, ton din v cu trc ca nn kinh t v mi quan h gia cc b phn cu thnh ca nn kinh t. Mc tiu phn tch ca kinh t hc v m nhm gii thch gi c bnh qun, tng vic lm, tng thu nhp, tng sn lng sn xut. Kinh t hc v m cn nghin cu cc tc ng ca chnh ph nh thu, chi tiu, thm ht ngn sch ln tng vic lm v thu nhp. Chng hn, kinh t hc v m nghin cu chi ph cuc sng bnh qun ca dn c, tng gi tr sn xut, chi tiu ngn sch ca mt quc gia. 2.3. Kinh t hc vi m Kinh t hc vi m nghin cu cc quyt nh ca cc c nhn v doanh nghip v cc tng tc gia cc quyt nh ny trn th trng. Kinh t hc vi m gii quyt cc n v kinh t c th ca nn kinh t v xem xt mt cch chi tit cch thc vn hnh ca cc n v kinh t hay cc phn on ca nn kinh t. Mc tiu ca kinh t hc vi m nhm gii thch gi v lng ca mt hng ha c th. Kinh t hc vi m cn nghin cu cc qui nh, thu ca chnh ph tc ng n gi v lng hng ha v dch v c th. Chng hn, kinh t hc vi m nghin cu cc yu t nhm xc nh gi v lng xe t, ng thi nghin cu cc qui nh v thu ca chnh ph tc ng n gi v lng sn xut xe t trn th trng.

Hng Kong

Trung Quc

Thy in

Hungary

Cu ba

Anh

Mi quan h gia vi m v v m Ranh gii gia kinh t hc vi m v kinh t v m khng thc s r nt v hiu r cc hot ng kinh t phm vi tng th ta cn phi nm vng thi ca cc doanh nghip, ngi tiu dng, ca cng nhn, cc nh u t, v.v. iu ny cho thy rng kt qu ca hot ng kinh t v m ph thuc vo cc hnh vi kinh t vi m nh hot ng ca cc doanh nghip, ngi tiu dng, v.v. Ngc li, hnh vi ca doanh nghip, ca ngi tiu dng, v.v. b chi phi bi cc chnh sch kinh t v m. Do vy, chng ta cn nm vng c hai ngnh trong mi lin h tng tc vi nhau c th nghin cu mt cch thu o cc hin tng kinh t. 3. DOANH NGHIP V MI TRNG KINH DOANH Kinh t vi m tp trung xem xt hnh vi sn xut, trao i v tiu dng ca cc n v kinh t. sn xut hng ha v dch v, doanh nghip s dng cc ngun lc nh : lao ng, vn, ti nguyn v qun l. Vi nhng yu t ny, doanh nghip c th hoch nh v kim sot t c mc tiu ca doanh nghip. Ngoi ra, mi doanh nghip hot ng trong th trng v chu s tc ng ca mi trng kinh doanh. 3.1. Khi nim v doanh nghip v chu k kinh doanh ca doanh nghip. 3.1.1. Khi nim doanh nghip Doanh nghip l n v kinh doanh hng ho, dch v theo nhu cu th trng v x hi t li nhun ti a v t hiu qu kinh t - x hi cao nht. Qu trnh kinh doanh ca doanh nghip: - Doanh nghip sn xut: + Nghin cu nhu cu th trng + Chun b ng b cc yu t u vo thc hin quyt nh sn xut + T chc tt qu trnh kt hp cht ch, kho lo gia cc yu t c bn ca u vo to ra hng ho v dch v, trong lao ng l yu t quyt nh. + T chc tt qu trnh tiu th hng ho, dch v, bn hng ho thu tin v. - i vi doanh nghip thng mi dch v: + Nghin cu nhu cu th trng v hng ho v dch v la chn v quyt nh lng hng ho cn mua bn cho khc hng theo nhu cu th trng. + T chc vic mua cc hng ho, dch v theo nhu cu th trng. + T chc vic bao gi hoc ch bin, bo qun, chun b bn hng ho, dch v. + T chc vic bn hng ho v thu tin v cho doanh nghip v chun b qu trnh kinh doanh tip theo. 3.1.2. Chu k kinh doanh ca doanh nghip Mt trong nhng bin php quan trng nng cao hiu qu ca kinh doanh l rt ngn chu k kinh doanh ca doanh nghip. Chu k kinh doanh l khong thi gian t lc bt u kho st nghin cu nhu cu th trng v hng ho, dch v n lc bn xong hng ho v thu tin v. Bao gm: - Thi gian nghin cu nhu cu th trng v quyt nh sn xut. - Thi gian chun b cc u vo cho sn xut - Thi gian t chc qu trnh sn xut hoc bao gi ch bin v mua bn hoc thi gian bn mua. Mun rt ngn chu k kinh doanh, doanh nghip cn p dng nhiu bin php y nhanh qu trnh kinh doanh, trong phi ht sc coi trng cc bin php v kinh t, t chc k thut cng ngh v qun l. Vic rt ngn chu k kinh doanh c ngha quan trng n vic tng hiu qu kinh doanh v gim cc chi ph kinh doanh. iu quan trng y l cc doanh nghip mun ra cc bin php t c hiu qu cao trong kinh doanh, tn ti v pht trin c trong cnh tranh, cn phi gii quyt tt 6

c nhng vn kinh t c bn, nhng hot ng c tnh quy lut v xu hng vn ng ca cc hot ng kinh t vi m trong doanh nghip ca mnh. 3.2. Mi trng kinh doanh 3.2.1. Khi nim Mi trng kinh doanh bao gm cc lc lng bn ngoi nh hng n kh nng hot ng ca doanh nghip. Ty thuc vo phm vi v mc nh hng ca cc yu t mi trng, cc nh kinh t phn chia cc yu t mi trng kinh doanh thnh hai nhm mi trng v m v mi trng vi m. 3.2.2. Mi trng v m Mi trng v m bao gm cc tc nhn bin ngoi doanh nghip, nh hng n doanh nghip mt cch gin tip. Thng thng, phm vi nh hng n hot ng chung ca ngnh. Cc yu t thuc mi trng v m bao gm: kinh t,chnh tr -php lut, vn ha x hi, cng ngh v t nhin. Chng hn, qui nh ng ca rng ca chnh ph s nh hng n cc doanh nghip khai thc g hoc doanh nghip sn xut hng g gia dng. Tuy nhin, y l c hi cho cc doanh nghip sn xut nguyn vt liu tng hp, c th thay th cho g trong vic sn xut cc mt hng gia dng hay vn phng. 3.2.3. Mi trng vi m Mi trng vi m bao gm cc lc lng bn ngoi,nh hng trc tip n hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Thm ch vi cng mt ngnh, cc doanh nghip khc nhau cng s c cc lc lng bn ngoi khc nhau nh: khch hng, i th cnh tranh, trung gian, nh cung cp Chng hn, cc doanh nghip gia cng hng may mc chu nh hng khi chnh ph qui nh hn ngch xut khu. y l nh hng thuc mi trng v m v nh hng chung cho tt c cc ngnh. Ngoi ra, cc doanh nghip c th c cc nh cung cp nguyn vt liu ring v th trng cho sn phm may mc c th Chu u, M, hoc th trng ni a. y l nhng lc lng nh hng n tng doanh nghip c th. Cc lc lng mi trng c th c xem nh l khng th kim sot c. Mc d, doanh nghip khng th kim sot c cc lc lng bn ngoi, nhng h c th tc ng n chng theo nhiu cch thc khc nhau. Chng hn, cc doanh nghip pht trin cng ngh vt liu c th nh hng n nhiu doanh nghip khc s dng nguyn liu u vo. Sn phm v qung co ca doanh nghip c th nh hng n nhn thc v quan im v gi tr ca c nhn v x hi. Mi trng kinh doanh c th tc ng n cc doanh nghip theo chiu hng khc nhau, cng c th l c hi hoc l e da. Ch nhng doanh nghip c nng lc cnh tranh mi chp ly c hi trong mt khong thi gian nht nh. Mt chin lc ph hp c thit lp v thc hin khng b l c hi v hn ch nh hng e da. iu quan trng i vi doanh nghip l d bo cc thay i v iu kin mi trng, hoch nh thch hp v thc hin phn hi chnh xc. 4. S LA CHN KINH T TI U CA DOANH NGHIP S khan him ngun lc i hi x hi, c nhn phi a ra s la chn. Quyt nh la chn phi c cn nhc trn c s xt chi ph c hi. Bi l mi c nhn trong x hi s hu nhng ngun lc nht nh ( c th sn xut hay tiu dng mt s hng ha nht nh) cho d c nhn c ngun lc di do i chng na th s gii hn v thi gian v nhn lc ch cho php h sn xut v tiu dng mt s hng ha nht nh.

4.1. Chi ph c hi Chi ph c hi l khi nim hu ch nht c s dng trong l thuyt la chn. y l mt tng n gin nhng c s dng ht sc rng ri trong cuc sng. Nu chng ta hiu r khi nim ny, th n tr thnh mt cng c hu ch nht gip chng ta a ra cc quyt nh la chn c hiu qu khi ng trc hng lot cc tnh hung khc nhau xy ra trong hot ng kinh t. Chi ph c hi l gi tr ln nht trong cc gi tr ca cc c hi b b qua khi a ra mt quyt nh la chn nhn c mt gi tr t quyt nh . V d: mt sinh vin trong qu trnh hc hc tp rt chuyn cn, chm ch, c phng php hc tp tt v th hin c kh nng t nghin cu v trnh ca mnh qua kt qu cao trong hc tp. Sau khi tt nghip c nhiu doanh nghip mi anh ta v lm vic. C 4 doanh nghip n cho mi anh ta vi cc mc lng c xut nh sau: doanh nghip A: 5 triu, B: 4,8 triu, C: 6 triu, D: 7 triu (cc iu kin khc lm vic ti 4 doanh nghip ny l nh nhau). Nh vy, anh ta c 4 c hi la chn v tt nhin anh ta s chn doanh nghip D. Vy chi ph c hi ca quyt nh ny l bao nhiu ? Quyt nh ny ng hay sai ? Chi ph c hi ca quyt nh ny l 6 triu. y l quyt nh ng v vi quyt nh ny, anh ta nhn c mt gi tr (7 triu) ln hn chi ph c hi. V vy, ngi ta l gii hnh vi kinh t bng cch lun chng rng, cc tc nhn kinh t s la chn mt cch hnh ng bng cch cn nhc, so snh nhng li ch do s la chn em li v chi ph tnh theo nhng c hi b b qua. Chng hn, khi quyt nh s dng thi gian ca mnh trong ngy hm nay, ti chn vic nghe chuyn gia ging chuyn , v nhng li ch t c s ln hn l chi ph c hi trong trng hp s dng thi gian hin c c sch. Khi cc nh kinh t cp n chi ph v li ch lin quan n la chn. Cc tranh lun thng tp trung vo li ch bin v chi ph bin. Li ch bin ca mt hot ng l li ch tng thm lin quan n vic gia tng thm mt n v hot ng. Chi ph bin c xc nh bng chi ph tng thm lin quan n vic gia tng thm mt n v hot ng. Cc nh kinh t gi nh rng cc c nhn c gng ti a ha li ch rng lin quan n mi hot ng. Nu li ch bin vt qu chi ph bin, li ch rng s tng ln nu mc hot ng tng ln. V vy, cc c nhn s tng mc hot ng khi m li ch bin cn ln hn chi ph bin. Ni cch khc nu chi ph bin vt qu li ch bin,li ch rng s tng ln nu mc hot ng gim xung. Khng c l do g phi thay i mc hot ng (li ch rng t c cc i) ti mc hot ng m li ch bin bng vi chi ph bin. 4.2. ng gii hn nng lc sn xut S khan him ti nguyn lm cho vic sn xut b hn ch v mt sn lng. ng gii hn kh nng sn xut cho bit cc kt hp khc nhau ca hai (hay nhiu loi hng ha) c th c sn xut t mt s lng nht nh ca ngun ti nguyn (khan him). ng gii hn kh nng sn xut minh ha cho s khan him ca ngun ti nguyn. Th d, gi s mt nn kinh t c bn n v lao ng tham gia vo sn xut thc phm v vi. S liu v kh nng sn xut ca nn kinh t ny c trnh by trong bng 1.1 di y.

Bng 1.1. Kh nng sn xut Phng n sn xut A B C D E Thc phm S n v lao ng 4 3 2 1 0 Sn lng 25 22 17 10 0 0 1 2 3 4 Vi S n v lao ng Sn lng 0 9 17 24 30

Da vo s liu trong bng 1.1, ta c th v nn mt ng cong c gi l ng gii hn kh nng sn xut nh trong hnh 1.2 di y. Thc phm (s lng) ng gii hn kh nng sn xut (PPF) A 25 B 22 C 17 D 10 E 9 17 24 30 Vi (s lng)

Hnh 1.3. ng gii hn kh nng sn xut (PPF) Tng qut, ng gii hn kh nng sn xut cho bit sn lng ti a ca hai (hay nhiu) sn phm c th sn xut c vi mt s lng ti nguyn nht nh. Nu s cng nhn phn nh cho mi ngnh cng nhiu th s cng to ra nhiu sn phm, nhng nng sut ca mi cng nhn v sau cng gim. Hin tng ny c m t bi quy lut kt qu bin gim dn. Quy lut kt qu bin gim dn cho bit l s tr nn kh hn khi thc hin mt hot ng no mc cao hn. Th d, khi ta li xe tht chm, ta c th d dng tng tc ln, chng hn, 10 km/gi, nhng khi ta li xe tht nhanh th vic tng tc ln thm 10km/gi s rt kh t c. Quy lut ny c th c quan st thy rt nhiu lnh vc. Trong lnh vc kinh t, ta c th c th ha n nh sau: vic m rng sn xut bt k mt hng ha no th s cng lc cng kh hn v ta phi s dung ngun ti nguyn cng lc cng nhiu to ra thm mt sn phm. Vic tng mc tha mn ca ta i vi mt loi hng ha no s cng lc cng kh khn hn khi chng ta tiu dng n cng nhiu. Nu ta di chuyn dc theo ng gii hn kh nng sn xut, chng hn t im A n im B ca hnh 1.2, ta s thy vic sn xut thm vi s lm cho s lng thc gim i. T nhn xt ny, cc nh kinh t gii thiu khi nim chi ph c hi ca vic sn xut thm mt loi hng ha no . Chi ph c hi ( sn xut ra thm mt n v sn phm X) l s n v sn phm Y phi sn xut bt i sn xut ra thm mt n v sn phm X. Nh vy, nghch du vi dc ca ng gii hn kh nng sn xut ti mt im chnh l chi ph c hi ti im . Do , trn s trn ta c th thy chi ph c hi khc nhau gia hai im A v B ca ng gii hn kh nng sn xut. Cng thc tnh chi ph c hi nh sau: dY Chi ph c hi = = - dc ca ng gii hn kh nng sn xut dX ng gii hn kh nng sn xut cho chng ta thy 3 vn ln nh sau : 9

- S khan him: c biu th bng s tn ti ca cc kt hp khng th t c. - S la chn: c biu th bng s cn thit phi la chn gia cc kt hp c th t c (nm trn ng gii hn kh nng sn xut). - Chi ph c hi: c biu th qua dng nghch bin ca ng gii hn kh nng sn xut. N cho thy c thm c mt sn phm ny th ta phi t b mt hay nhiu sn phm khc. S la chn kinh t ti u trc ht phi nm trn ng gii hn nng lc sn xut hin c, nhng trn ng nng lc cho php , chng ta s chn ti im no th ti u nht cho mong mun ca chng ta. im c hiu qu nht trc ht l im nm trn ng gii hn kh nng sn xut v im tha mn ti a cc nhu cu ca x hi v con ngi mong mun. 4.3. nh hng ca quy lut khan him, li sut gim dn, chi ph c hi ngy cng tng v hiu qu n vic la chn ti u. 4.3.1. Tc dng ca quy lut khan him Nhu cu ca con ngi khng ngng tng ln v ngy cng a dng, phong ph, i hi hng ha v cht lng dch v ngy cng cao, tin ch mang li ngy cng nhiu. Tuy nhin ti nguyn tha mn nhng nhu cu trn ngy cng khan kim v cn kit (t ai, khong sn, lm sn, hi sn...). Quy lut khan him ti nguyn so vi nhu cu ca con ngi nh hng gy gt n s la chn kinh t ti u trong hot ng kinh t vi m. i vi vn la chn kinh t ti u t ra ngy cng thc hin rt kh khn. i hi doanh nghip phi la chn nhng vn kinh t c bn ca mnh trong gii hn cho php ca kh nng sn xut v sc cnh tranh ngy cng gia tng. 4.3.2. Tc dng ca quy lut li sut gim dn Quy lut li sut gim dn cho bit khi lng u ra c thm ngy cng gim khi ta lin tip b thm nhng n v bng nhau ca mt u vo bin i (u vo khc gi nguyn). Quy lut li sut gim dn i hi trong la chn ti u doanh nghip phi phi hp u vo sn xut vi mt t l ti u 4.3.3. Tc ng ca quy lut chi ph c hi ngy cng tng Chi ph c hi: l chi ph sn xut ra mt mt hng c tnh bng s lng mt hng khc b b i sn xut thm mt n v mt hng . Quy lut chi ph c hi ngy cng tng cho bit: khi mun tng dn tng n v mt hng ny, x hi phi b i ngy cng nhiu s lng mt hng khc: quy lut i hi s dng ti nguyn vo sn xut cc mt hng khc nhau mt cch hiu qu . 4.3.4. Hiu qu kinh t Hiu qu kinh t l mi quan tm duy nht ca kinh t hc ni chung, kinh t vi m ni ring. Hiu qu, ni khi qut ngha l khng lng ph, nhng n quan h cht ch vi vic s dng nng lc sn xut hin c. Mt doanh nghip hot ng c hiu qu khi n khng th sn xut mt mt hng vi s lng nhiu hn, m khng sn xut mt mt hng khc vi s lng t hn, khi n nm trn ng gii hn kh nng sn xut. Mc sn xut c hiu qu nm trn ng nng lc sn xut, nhng im c hiu nht l im cho php va sn xut ti a cc loi hng ha theo nhu cu th trng v s dng y nng lc sn xut. Di ng nng lc sn xut l khng c hiu qu v s dng khng y nng lc sn xut. Ngoi ng nng lc sn xut l khng kh thi. Nh vy, ta c th nhn mnh my vn c bn v hiu qu kinh t theo quan im kinh t hc vi m:

10

- Tt c nhng quyt nh sn xut ci g trn ng gii hn nng lc sn xut l c hiu qu v n tn dng ht ngun lc. - S lng hng ho t trn ng gii hn ca nng lc sn xut cng ln cng c hiu qu cao. - S tha mn ti a v mt hng, cht lng, s lng hng ha theo nhu cu th trng trong gii hn cu ng nng lc sn xut cho ta t c hiu qu kinh t cao nht. - Kt qu trn mt n v chi ph cng ln hoc chi ph trn mt n v kt qu cng nh th hiu qu kinh t cng cao. S t c hiu qu kinh t cao nht trong khong thi gian ngn nht cho ta kh nng tng trng kinh t nhanh v tch ly ln. Hiu qu kinh t l tiu chun cao nht ca mi s la chn kinh t ca cc doanh nghip trong nn kinh t th trng. 4.3.5. nh hng ca m hnh kinh t M hnh kinh t ch huy Doanh nghip hot ng theo nhng k hoch kinh t ca chnh ph , da trn quan h cp pht, giao np sn phm hu nh doanh nghip khng c c hi la chn , nhng vn kinh t c bn u c gii quyt t k hoch ha tp trung ca chnh ph . Doanh nghip ch l ngi thc hin , ch la chn nhng phng hng , nhng gii php thc hin tt nht k hoch chnh ph trn c s nhng quy nh ca chnh ph. M hnh kinh t th trng Doanh nghip l ch th kinh t c lp t ch kinh doanh , phi la chn , xc nh ti u nhng vn kinh t c bn. N khng gp phi nhng sc p hay s h tr no t chnh ph , tuy nhin cnh tranh gay gt , bin ng kh lng. Doanh nghip phi nng ng nhy bn tm mi bin php phn phi s dng ngun lc c hiu qu nht. C th ni y s la chn kinh t ti u ca doanh nghip t n nh cao ca t do la chn . M hnh kinh t hn hp M hnh kinh t ny pht huy c tnh nng ng , tch cc ca doanh nghip trong t ch kinh doanh to ra ng lc pht trin khoa hc , k thut v kinh t . ng thi pht huy c vai tr qun l iu tit kinh t v m ca chnh ph l iu kin cn thit doanh nghip la chn kinh t ti u mt cch c hiu qu. CU HI THO LUN 1. Nhng nhn nh no di y thuc phm vi nghin cu ca kinh t hc vi m v nhng nhn nh no thuc phm vi nghin cu ca kinh t hc v m? a. nh thu cao vo mt hng ru bia s hn ch s lng bia c sn xut. b. Tht nghip trong lc lng lao ng tng nhanh vo thp nin 2000. c. Thu nhp ca ngi tiu dng tng s lm cho ngi tiu dng chi tiu nhiu hn. d. Ngi cng nhn nhn c lng cao hn s mua nhiu hng xa x hn. e. Tc tng trng ca nn kinh t nm nay cao hn nm qua. f. Cc doanh nghip s u t vo nhng ngnh c t sut li nhun cao. 2. Bn c gii quyt ba vn c bn ca kinh t trong cuc sng hng ngy khng? Cho v d minh ha. 3. Nhng nhn nh no di y khng ng i vi nn kinh t k hoch tp trung? a. Cc doanh nghip t do la chn thu mn nhn cng. b. Chnh ph kim sot phn phi thu nhp. c. Chnh ph quyt nh ci g nn sn xut. d. Gi c hng ho do cung - cu trn th trng quyt nh. 11

4. Cu ni sau y ng hay sai? "Mt nn kinh t c tht nghip khng sn xut mc sn lng nm trn ng gii hn kh nng sn xut (PPF)." 5. Ti sao ng gii hn kh nng sn xut (PPF) c th minh ha cho s khan him ti nguyn? 6. Kinh t hc cp n ba vn c bn ca x hi: sn xut ra ci g, nh th no v cho ai. Nhng s kin sau y lin quan n vn no trong ba vn trn? a. Cc nh khai khong mi pht hin ra m du c tr lng ln. b. Chnh ph iu chnh thu thu nhp sao cho ngi ngho c phn phi nhiu hn t ngi giu. c. Chnh ph cho php t nhn ha mt s ngnh ch yu. d. Pht minh ra my vi tnh. BI TP 1. Mt b lc sng trn mt hn o nhit i gm c 5 ngi. Thi gian ca h dnh thu hoch da v nht trng ra. Mt ngi c th thu c 20 qu da hay l 10 qu trng mt ngy. Nng sut ca mi ngi khng ph thuc vo s lng ngi lm vic trong ngnh. a. Hy v ng gii hn kh nng sn xut i vi da v trng. b. Gi s c mt sng ch ra mt k thut tro cy mi gip cng vic hi da d dng hn nn mi ngi c th hi c 28 qu mt ngy. Hy v ng gii hn kh nng sn xut mi. c. Hy gii thch ti sao hnh dng ca ng gii hn kh nng sn xut trong bi tp ny khc vi trong bi tp 1.

12

Chng 2. CUNG CU HNG HA

Mc tiu: Sau khi hc xong chng ny, ngi hc c th: - Gii thch c khi nim cu, lng cu, cu c nhn, cu th trng, lut cu, cung, lng cung, cung c nhn, cung th trng. - Phn tch cc yu t nh hng n cu, cung hng ha trn th trng. - Gii thch trng thi cn bng th trng, c ch hnh thnh gi c ca hng ha trn th trng; s thay i ca cung cu nh hng n trng thi cn bng. - Tnh co gin ca cung, cu. - Gii thch c s can thip ca Chnh ph n gi c ca hng ha trn th trng, qua nh hng n li ch ca ngi sn xut, ngi tiu dung khi mua bn hng ha, dch v trn th trng. 1. TH TRNG Trong phn ny, chng ti gii thiu mt nh ngha hp v th trng. Th trng l tp hp cc tha thun thng qua ngi bn v ngi mua tip cn nhau mua bn hng ha v dch v. Theo nh ngha ny, th trng khng phi l mt a im c th v b gii hn trong mt khng gian c th m chnh l nhng tha thun gia ngi mua v ngi bn. Ni no c s tha thun gia ngi mua v ngi bn mua bn hng ha, dch v th ni c l th trng. Do , th trng c th l mt qun c ph, mt ch, mt cuc k kt hp ng mua bn... Ti mt s th trng, ngi mua v ngi bn gp g trc tip vi nhau nh ch tri cy, tim n... Mt s th trng li c vn hnh thng qua cc trung gian hay ngi mi gii nh th trng chng khon; nhng ngi mi gii th trng chng khon giao dch thay cho cc thn ch ca mnh. nhng th trng thng thng, ngi bn v ngi mua c th tha thun v gi c v s lng. Th d, ti ch Cn Th ngi mua v ngi bn c th trc tip thng lng gi. Nh vy, th trng rt a dng v xut hin bt c ni no c s trao i mua bn. Hnh thc ca th trng khc nhau nhng cc th trng c cng mt chc nng kinh t: th trng xc lp mc gi v s lng hng ha hay dch v m ti ngi mua mun mua v ngi bn mun bn. Gi c v s lng hng ha hay dch v c mua bn trn th trng thng song hnh vi nhau. ng vi mt mc gi nht nh, mt s lng hng ho nht nh s c mua bn. V th, th trng s gip gii quyt cc vn kinh t c bn nu trn ca kinh t hc. hiu r hn c ch vn hnh ca th trng, ta s tm hiu hnh vi ca ngi mua (biu hin qua cu) v ngi bn (biu hin qua cung) trn th trng. 2. CU 2.1. Khi nim cu v lng cu 2.1.1. Khi nim cu Cu (ca ngi mua) i vi mt loi hng ha no l s lng ca loi hng ha m ngi mua mun mua ti mi mc gi chp nhn c trong mt thi gian nht nh no ti mt a im nht nh. Khi nim nu trn cho thy cu khng phi l mt s lng c th m l mt s m t ton din v s lng hng ha m ngi mua mun mua mi mc gi c th.

13

S lng ca mt loi hng ha no m ngi mua mun mua ng vi mt mc gi nht nh c gi l lng cu ca hng ha ti mc gi . Nh th, lng cu ch c ngha khi gn vi mt mc gi c th. Th d: Cu i vi o qun c trnh by trong bng 2.1. Chng ta nhn thy mt c im ca hnh vi ca ngi tiu dng l: khi gi cng cao, lng cu ca ngi tiu dng gim i. Chng hn, mc gi l khng, ngi mua c cho khng o qun. V th, lng cu mc gi ny s rt cao v c th khng thng k c. Khi gi tng ln 40.000 ng/b, mt s ngi tiu dng khng cn kh nng thanh ton hay ngi tiu dng mua t i do cm thy gi t hn nn t b nh mua. Do vy, lng cu lc ny gim xung cn 160.000 b/tun. Tng t, khi gi cng cao, s lng hng ha m ngi mua mun mua tip tc gim. Nu gi l 200.000 ng/b, ngi mua c l khng chp nhn mc gi ny nn khng mua mt hng ha no hay lng cu lc ny bng khng. Bng 2.1. Cu v cung i vi o qun Gi (1.000 ng/ b) 0 40 80 120 160 200 Cu (1.000 b/ tun) 160 120 80 40 0 Cung (1.000 b/ tun) 0 0 40 80 120 160

2.1.2. Hm cu v ng cu T th d trn ta thy rng cu ca ngi tiu dng i vi mt loi hng ha no ph thuc vo gi ca mt hng , nu nh cc yu t khc l khng i. Khi gi tng th lng cu gim i v ngc li. V vy, vi gi nh l cc yu t khc l khng i, ta c th biu din lng cu i vi mt hng ha no nh l mt hm s ca gi ca chnh hng ha nh sau: QD = f(P) (2.1) Hm s biu din mi quan h gia lng cu ca mt mt hng v gi ca n, nh hm s (2.1), c gi l hm cu. tin li cho vic l gii cc vn c bn ca kinh t hc vi m, ngi ta thng dng hm s bc nht (hay cn gi l hm s tuyn tnh) biu din hm cu. V vy, hm cu thng c dng: QD = a + bP hay P = + QD (2.2) Trong : QD l s lng cu (hay cn gi l s cu); P l gi c v a, b, v l cc hng s. V lng cu v gi c mi quan h nghch bin vi nhau nn h s b c gi tr khng dng (b 0); tng t, 0. Vi dng hm s nh (2.2), th ca hm cu (hay cn gi l ng cu) c th c v nh mt ng thng (Hnh 2.1). Cc im nm trn ng cu s cho bit lng cu ca ngi mua cc mc gi nht nh. Th d, im A nm trn ng cu D trong hnh 2.1 cho bit lng cu mc gi 120.000 ng/b l 80.000 b. Khi gi tng t 120.000 ng/b n 160.000 ng/b, lng cu gim xung cn 40.000 b (im B).

14

P (1000/ b) 160 120 B A ng cu (D) 40 80 QD (1000b/ tun)

Hnh 2.1. ng cu Do gi tng t 120.000 ng/b n 160.000 ng/b, im A di chuyn n im B trn ng cu D. S di chuyn ny gi l s di chuyn dc theo ng cu. S di chuyn ny bt ngun t s thay i ca gi ca chnh hng ha . Khi xem xt hnh dng ca ng cu, ta cn lu cc im sau: ng cu thng c hng dc xung t tri sang phi v khi gi c tng ln lng cu gim i. ng cu khng nht thit l mt ng thng. Trong hnh 2.1, ta v ng cu c dng ng thng, iu ny ch nhm lm n gin ha vic kho st ca chng ta v cu. Trong nhiu trng hp, ng cu c th c dng ng cong. 2.2. Cc yu t nh hng n cu i vi hng ha Trong cc phn trc, khi nghin cu ng cu ca mt loi hng ha chng ta gi nh l cc yu t khc vi gi ca hng ha l khng i. By gi, chng ta s ln lt xem xt s nh hng ca cc yu t khc vi gi n lng cu i vi hng ha. Nhn xt tng qut l: cc yu t khc vi gi thay i c th lm dch chuyn ng cu. Cng cn lu rng chng ta ch c th nghin cu nh hng ca tng yu t mt n cu, m khng xem xt nh hng tng hp ca cc yu t nh mt tng th. iu ny c ngha l khi nghin cu nh hng ca mt yu t ny th ta gi nh cc yu t khc khng i. C nh th ta mi nhn thy r tc ng ca yu t m ta cn xem xt. Phng php nghin cu nh vy gi l phng php phn tch so snh tnh. S nh hng ca cc yu t khc vi gi n cu i vi hng ha c m t nh di y. 2.2.1. Thu nhp ca ngi tiu dng Khi thu nhp tng, cu i vi hu ht cc hng ha u gia tng v vi thu nhp cao hn ngi tiu dng thng c xu hng mua hng ha nhiu hn. Tuy nhin, cng c nhng ngoi l, ty thuc vo tnh cht ca hng ha, nh c trnh by di y. Cu i vi loi hng ha thng thng s tng khi thu nhp ca ngi tiu dng tng. Th d, ngi tiu dng s mua qun o, s mua ti-vi mu, s dng cc dch v gii tr, v.v. nhiu hn khi thu nhp ca h tng ln. Nhng hng ha ny l nhng hng ha thng thng. Ngc li, cu i vi hng ha th cp (hay cn gi l cp thp) s gim khi thu nhp ca ngi tiu dng tng. Hng cp thp thng l nhng mt hng r tin, cht lng km nh tivi trng en, xe p, v.v. m mi ngi s khng thch mua khi thu nhp ca h cao hn. Ni chung, khi thu nhp thay i, ngi tiu dng s thay i nhu cu i vi cc loi hng ha. iu ny s to nn s dch chuyn ca ng cu. Hnh 2.2 trnh by s dch chuyn ca ng cu do nh hng ca thu nhp c tnh n tnh cht ca hng ha. ng cu i vi hng ha thng thng s dch chuyn v pha phi khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln; ngc li, ng cu i vi hng ha cp thp s dch chuyn v pha tri khi khi thu nhp ca ngi tiu dng tang ln. 15

Mt loi hng ha c th va l hng ha thng thng v va l hng ha cp thp. Chng hn, ngi tiu dng s mua qun o nhiu hn ng vi mt mc gi nht nh khi thu nhp tng. Ngi tiu dng c l s chi tin nhiu hn cho cc loi qun o thi trang, cao cp, p nhng s chi t hn cho cc loi qun o r tin, km cht lng. Nh vy, qun o c th va l hng ho bnh thng v va l hng ho cp thp. Cng vi s gia tng ca thu nhp ca ngi tiu dng theo thi gian, mt hng ha, dch v l hng bnh thng hm nay c th tr thnh mt hng th cp trong tng lai. Th d, Vit Nam, xe p l hng ha bnh thng vo u nhng nm 1990 nhng li l hng th cp vo cui nhng nm 1990 do thu nhp ca ngi tiu dng vo cui nhng nm 1990 cao hn thu nhp vo u nhng nm 1990. P P

120

A1

A2

120 (D2) (D1)

A2

A1

(D1) (D2) 80 60 S thay i cu ca hng ha th cp QD

100 80 S thay i cu ca hng ha thng thng

QD

Hnh 2.2. nh hng ca s gia tng thu nhp n cu ca hng ha thng thng v th cp Khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln, nu qun o l hng ha thng thng, (a) ti mc gi 120, lng cu tng t 80 ln 100, lm cho ng cu dch chuyn sang phi t D 1 n D2. Nu qun o l hng ha th cp, ngi tiu dng gim lng mua xung cn 60, ng cu dch chuyn sang tri (b) Bng 2.2 cho thy mi lin h gia thu nhp v s lng tiu th ca mt s loi hng tiu dng tnh bnh qun trn mt h gia nh ca nc ta trong giai on 1997-1998. Trong cc mt hng lng thc - thc phm, go v mui c th c xem nh l hng cp thp v cc h gia nh c thu nhp cng cao c xu hng tiu dng go v mui cng t i. l do khi thu nhp tng ln, tm l tiu dng ca ngi dn c th thay i. Khi thu nhp tng ln, ngi tiu dng ngh n vic thng thc ba n ngon hn l n cho no.

16

Bng 2.2. Khi lng tiu dng mt s hng lng thc thc phm phn theo nhm chi tiu Nhm chi tiu 1 Thu nhp (1000 ng) Hng ha Go cc loi (kg) Mui (kg) Tht cc loi (kg) Trng (qu) Thy hi sn (kg) Sa, sn phm sa (kg) Nc gii kht (lt) Bia, ru (lt) 11,48 0,32 0,49 0,73 0,66 0,00 0,01 0,32 13,37 0,33 0,81 1,52 0,96 0,01 0,04 0,37 13,62 0,31 1,03 1,95 1,22 0,05 0,05 0,40 13,22 0,31 1,44 2,94 1,41 0,03 0,12 0,51 10,94 0,25 2,06 4,60 1,43 0,17 0,28 0,66 1239 2 1904 3 2450 4 3440 5 8646

(Ngun: iu tra mc sng dn c Vit Nam 1997 1998) Khc vi go v mui, cc loi thc phm nh tht, trng, sa, thy hi sn, ru v bia u c tiu dng nhiu hn khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln. Cc loi hng ha ny c th c xem l hng ha bnh thng. c bit, s lng tiu dng ca cc mt hng trng, sa v nc gii kht tng rt cao nhm chi tiu 5 so vi nhm 4. By gi, chng ta hy xem xt s thay i ca c cu tiu dng i vi cc mt hng lng thc - thc phm khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln theo cc nhm chi tiu nghin cu s thay i ca cu trong tng lai. Bng 2.3. C cu chi tiu mt s mt hng phn theo nhm chi tiu (n v tnh: %) Loi hng ha Lng thc, thc phm n ung ngoi gia nh May mc Y t Giao thng, bu in Gio dc Vn ha th thao v gii tr Nhm chi tiu 1 61,65 0,70 5,79 4,00 4,64 0,48 3,22 0,08 2 55,81 1,86 5,71 4,62 5,21 0,65 3,95 0,10 3 51,07 2,74 5,38 5,29 5,45 0,77 4,52 0,17 4 43,98 4,48 4,76 6,44 5,71 0,94 5,53 0,37 5 28,75 7,63 3,34 9,81 5,01 1,80 8,28 1,12

(Ngun: iu tra mc sng dn c Vit Nam 1997 1998) T bng 2.3, ta c th thy rng cc mt hng lng thc - thc phm v may mc l nhng mt hng cp thp v t trng chi tiu cho chng gim dn khi mc sng ca ngi dn tng ln. Dch v y t i vi nhng ngi c mc chi tiu thp c th l loi hng bnh thng v khi thu nhp tng ln th chi tiu cho dch v y t c xu hng tng ln; khi nhm chi tiu tng n t 1 n 4, t trng chi tiu cho hng ha ny tng dn. Tuy nhin, i vi nhm ngi th 5, nhng ngi c mc chi tiu cao nht, t trng chi tiu cho hng ha ny li gim 17

i. Dch v y t c th li tr thnh hng th cp. Giao thng, bu in, gio dc v gii tr l nhng hng ha bnh thng v c phn xa x. Nhng ngi thuc cc nhm c thu nhp thp chi rt t cho nhng hng ha ny. Mc chi tiu cho chng s gia tng khi thu nhp tng. Nhng ngi thuc nhm th 5 c mc chi tiu cho hot gii tr rt cao so vi nhm 4. iu ny chng t ngi dn s ch trng nhiu hn n vui chi gi tr khi mc sng c nng cao. Vic nghin cu s thay i ca nhu cu khi thu nhp ca ngi tiu dng thay i c ngha trong vic hoch nh k hoch sn xut v phn b ti nguyn ca mt nn kinh t. Tp qun tiu dng s thay i khi thu nhp thay i. Do vy, c cu hng ha sn xut ra cng phi thay i theo ph hp vi nhu cu mi. C nh vy, s phn b ti nguyn trong x hi mi c hiu qu v trnh c lng ph. 2.2.2. Gi c ca hng ha c lin quan Chng ta c th d dng thy rng gi xe gn my hay gi xng tng ln c th lm tng nhu cu s dng xe but ti mi mc gi nht nh, nu gi v xe but khng i. Cc nh kinh t cho rng xe gn my l nhng phng tin thay th cho xe but. Ni chung, nhu cu i vi mt loi hng ha no chu nh hng bi gi c ca hng ha c lin quan. C hai loi hng ha c lin quan m cc nh kinh t thng cp n l: hng ha thay th v hng ha b sung. Hng ha thay th. Hng ha thay th l nhng loi hng ha cng tha mn mt nhu cu (nhng c th mc tha mn l khc nhau). Thng thng, hng ha thay th l nhng loi hng ha cng cng dng v cng chc nng nn ngi tiu dng c th chuyn t mt hng ny sang mt hng khc khi gi ca cc mt hng ny thay i. Th d, ngi tiu dng c th thay th tht bng c khi gi tht tng ln v gi c khng i; khch du lch c th la chn gia Vng Tu, Lt hay Nha Trang. Quan st trn cho php ta a ra nhn xt quan trng sau: cu i vi mt loi hng ha no s gim (tng) i khi gi ca (cc) mt hng ha thay th ca n gim (tng), nu cc yu t khc l khng i. Hng ha b sung. Hng ha b sung l nhng hng ha c s dng song hnh vi nhau b sung cho nhau nhm tha mn mt nhu cu nht nh no . Trong thc t c rt nhiu hng ha b sung. Th d, xng l hng ha b sung cho xe gn my v chng ta khng th s dng xe gn my m khng c xng. Gi xng tng c th dn n lng cu i vi xe gn my gim xung. Gas v bp gas, my ht CD v a CD l nhng hng ha b sung cho nhau. T nhng th d trn, ta cng c th da ra mt nhn xt quan trng sau: cu i vi mt loi hng ha no s gim (tng) khi gi ca (cc) hng ha b sung ca n tng (gim), nu cc yu t khc khng i. 2.2.3. Gi c ca chnh loi hng ha trong tng lai Cu i vi mt hng ha, dch v cn c th ph thuc vo s d on ca ngi tiu dng v gi ca hng ha, dch v trong tng lai. Vic ngi dn x mua t ai trong thi gian gn y l do h d on gi t ai s gia tng trong thi gian ti khi nhu cu v t sinh sng v th ha gia tng. Thng thng, ngi tiu dng s mua nhiu hng ha, dch v hn khi h d on gi trong tng lai ca hng ha, dch v tng v ngc li. 2.2.4. Th hiu ca ngi tiu dng Trong cc phn trc, c mt mt yu t na c gi c nh khi phn tch ng cu. l th hiu hay s thch ca ngi tiu dng. S thch ca ngi tiu dng c th chu nh hng ca phong tc, tp qun, mi trng vn ha - x hi, thi quen tiu dng, v.v. ca ngi tiu dng. Khi nhng yu t ny thay i, nhu cu i vi mt s loi hng ha cng i theo. Th d, khi phim Hn Quc c trnh chiu ph bin nc ta, th hiu v nhum tc v qun o thi trang Hn Quc trong thanh nin gia tng. iu ny dn n nhu cu i vi thi trang Hn Quc cng gia tng.

18

2.2.5. Quy m th trng S ngi tiu dng trn th trng i vi mt hng ha, dch v c th no c nh hng quan trng n cu i vi hng ha, dch v . C nhng mt hng c tiu dng bi hu ht ngi dn nh nc gii kht, bt git, la go, v.v. V vy, s lng ngi mua trn th trng nhng mt hng ny rt ln nn cu i vi nhng mt hng ny rt ln. Ngc li, c nhng mt hng ch phc v cho mt s t khch hng nh ru ngoi, n trang cao cp, knh cn th, v.v. Do s lng ngi tiu dng i vi nhng mt hng ny tng i t nn cu i vi nhng mt hng ny cng thp. Dn s ni tn ti ca th trng l yu t quan trng quyt nh quy m th trng. Cng vi s gia tng dn s, cu i vi hu ht cc loi hng ha u c th gia tng. 2.2.6. Cc yu t khc S thay i ca cu i vi hng ha, dch v cn ph thuc vo mt s yu t khc. c th l cc yu t thuc v t nhin nh thi tit, kh hu hay nhng yu t m chng ta khng th d on trc c. Th d, cu i vi dch v i li bng my bay t ngt suy gim sau khi xy ra s kin ngy 11 thng 9 nm 2001 ti New York (M) hay cu v tht b gim mnh khi xy ra dch bnh b in Anh v cc nc chu u khc. Ni chung, ng cu i vi mt loi hng ha, dch v no s dch chuyn khi cc yu t khc vi gi nh hng n cu i vi loi hng ha, dch v thay i. Lng cu ca ngi tiu dng ti mi mc gi s thay i khi cc yu t ny thay i. 3. CUNG 3.1. Khi nim cung v lng cung Cung ca mt loi hng ha no chnh l s lng ca loi hng ha m ngi bn mun bn ra th trng trong mt khong thi gian nht nh ng vi mi mc gi ti mt a im nht nh no . Tng t vi cu v lng cu, ta cng c khi nim cung v lng cung. Ct th 3 trong bng 2.1 m t lng cung ca qun o trn th trng ti mi mc gi. T bng ny ta c th thy rng, ngi bn cng mun bn nhiu hn nhng mc gi cao hn. Ti mc gi bng khng, s khng c ai sn xut v bn loi hng ha ny v khng ai sn xut ra chng thu li c g c. Thm ch, ti mc gi 40.000 ng/b vn cha c ai bn ra. Ti mc gi ny c th cha c nh sn xut no c th thu c li nhun hay h c th b l nn lng cung vn bng khng. Khi gi l 80.000 ng/b, c th mt s nh sn xut bt u thu c li nhun nn sn sng bn ra th trng mt lng l 40.000 b/tun. Ti nhng mc gi cao hn, kh nng thu c li nhun t vic cung ng qun o s cao hn nn cc nh sn xut s mun bn ra nhiu hn. Bn cnh , gi cao cng c th l ng lc cc nh sn xut khc gia nhp vo ngnh lm s lng doanh nghip trong ngnh tng ln, dn n lng cung cng tng ln. Vy, gi cng cao lng cung s cng ln v ngc li gi cng thp lng cung s cng gim. Quy lut ph bin ny s c chng minh Chng 4. 3.2. Hm cung v ng cung R rng, s lng cung ca mt hng ha, dch v no ph thuc vo gi ca hng ha dch v . Lng cung ca mt hng ha, dch v no cng ph thuc vo mt s cc nhn t khc. Gi s ta xem cc nhn t ny l khng i th lng cung cng l mt hm s ca gi, nhng khc vi cu, lng cung ng bin vi gi. Ta c th thit lp c hm cung nh sau: QS = f (P ) (2.3) QS c gi l hm cung. Ging nh i vi trng hp cu, cc nh kinh t hc thng dng hm s tuyn tnh biu din hm cung nn hm cung thng c dng: QS = a + bP hay P = + QS (2.4) Trong : QS l lng cung; P l gi; a, b, v l cc hng s dng. 19

ng cung cng c th c v l mt ng thng nhng c dc i ln. Nh vy, dc ca ng biu din cung v cu ngc chiu nhau. Cc im nm trn ng cung biu din lng cung ca ngi bn cc mc gi nht nh. Th d, im A nm trn ng cung (S) cho bit lng cung ca qun o mc gi 120.000 ng/b l 80.000 b/tun. Khi gi tng t 120.000 ng/b ln 160.000 ng/b, lng cung tng ln thnh 120.000 b/tun. iu ny c biu din bi im B trn ng cung. l s di chuyn dc theo ng cung. S di chuyn ny xy ra khi gi ca qun o thay i. Khi xem xt hnh dng ca ng cung, ta cn lu cc im sau: - ng cung thng c hng dc ln t tri sang phi; v - ng cung khng nht thit l mt ng thng. P (1000/ b) 160 120 A ng cung (S) B

80

120

QS (1000 b/ tun)

Hnh 2.3. ng cung 3.3. Cc nhn t nh hng n cung Nh chng ta bit, cung ca mt loi hng ha, dch v no ph thuc vo gi c ca chnh hng ha, dch v . Ngoi ra, cung cn ph thuc vo mt s yu t khc. S thay i ca cc yu t ny s dn n s dch chuyn ca ng cung. By gi, chng ta s xem xt chi tit hn v cc yu t ny. 3.3.1. Trnh cng ngh c s dng ng cung c v trong hnh 2.3 ng vi mt trnh cng ngh nht nh. Khi cng ngh sn xut c ci tin, kh nng ca nh sn xut c m rng hn. Nh sn xut s dng t u vo hn nhng c th sn xut ra sn lng nhiu hn trc. Do vy, nh sn xut s cung ng nhiu hng ha, dch v hn ti mi mc gi. Khi , ng cung dch chuyn sang pha phi. S dch chuyn ca ng cung sang phi cho thy rng ti mi mc gi cho trc, lng cung cao hn so vi ban u. Th d, s ci tin trong cng ngh dt vi, gip cc nh sn xut chuyn t cng ngh khung ci sang dt kim, sn xut ra mt khi lng vi khng l trong x hi hin nay. Mi mt s ci tin cng ngh m rng kh nng cung ng ca cc nh sn xut. Cng ngh cng tin b gip cc doanh nghip s dng yu t u vo t hn nhng li c th to ra nhiu sn phm hn.

20

P (S) P0 (S)

Q1

Q2

Hnh 2.4. S ci tin trong cng ngh dt vi ng cung dch chuyn sang phi cho thy cc doanh nghip cung ng hng ha ra nhiu hn mi mc gi nht nh. 3.3.2. Gi c ca cc yu t u vo tin hnh sn xut, cc doanh nghip cn mua cc yu t u vo trn th trng cc yu t sn xut nh lao ng, xng du, in, nc, v.v. Gi c ca cc yu t u vo quyt nh chi ph sn xut ca cc doanh nghip. Gi c ca cc yu t u vo gim xung (th d nh tin lng cng nhn, gi nguyn liu, v.v. tr nn r hn, chng hn) s khin cho cc nh sn xut c th sn xut nhiu sn phm ti mi mc gi nht nh. Khi , ng cung s dch chuyn sang phi. Gi c cc yu t u vo cao hn s lm chi ph sn xut gia tng. Khi , cc nh sn xut s cm thy km hp dn hn khi sn xut v c th li nhun s thp hn v do vy s ct gim sn lng. Chng hn, khi gi bt m tng ln, cc nh sn xut bnh m s cung t bnh m hn mi mc gi. S tc ng ca vic tng ln ca gi c cc yu t u vo i vi s dch chuyn ca ng cu c minh ha trong hnh 2.5. P P0 (S)

(S)

Q Hnh 2.5. S dch chuyn ca ng cung Gi xng du tng lm cho chi ph sn xut tng. ng cung dch chuyn sang tri: cc doanh nghip cung t i mi mc gi. 3.3.3. Gi c ca mt hng trong tng lai (d bo) Tng t nh ngi tiu dng, cc nh sn xut cng da vo s d bo gi trong tng lai ra cc quyt nh v cung ng hng ha. Thng thng, cc nh sn xut s cung ng nhiu hn nu d bo gi hng ha trong tng lai s gim xung v ngc li s cung t i nu gi tng, gi s cc yu t khc khng i. Khi gi trong tng lai tng ln, cc doanh nghip c l s d tr li hng ha v tr hon vic bn trong hin ti c th kim c li nhun cao trong tng lai khi gi tng. 3.3.4. Chnh sch thu v cc quy nh ca chnh ph Chnh sch thu ca chnh ph l mt yu t quan trng nh hng n cung ca cc nh sn xut. Khi chnh ph tng thu i vi mt ngnh sn xut no , cc doanh nghip 21

Q2

Q1

trong ngnh s b gnh nng thm chi ph trong sn xut v ngnh ny s tr nn km hp dn. Do , cc doanh nghip s cung ng t hn v mt s doanh nghip c th ri khi ngnh. Ngoi thu, cc quy nh, chnh sch khc ca chnh ph cng c nh hng ln n cung. Chnh sch chng nhim bo v mi trng s lm gi tng chi ph ca mt s ngnh cng nghip nh sn xut xe gn my, xe t, v.v. v lm gim li nhun ca cc ngnh ny. Nhng chnh sch nh vy c th lm gim sn lng ca ngnh sn xut xe gn my, xe t, v.v. Ngc li, chnh sch h tr ngnh ma ng trong thi gian qua nc ta, chng hn, lm tng cung ca ngnh ny. 3.3.5. iu kin t nhin v cc yu t khch quan khc Vic sn xut ca cc doanh nghip c th gn lin vi cc iu kin t nhin nh t, nc, thi tit, kh hu, v.v. S thay i ca cc iu kin ny c th tc ng n lng cung ca mt s loi hng ha no trn th trng. Th d, iu kin t nhin c th l mt yu t km hm hay thc y vic sn xut ca cc doanh nghip kinh doanh nng nghip. i tng ca sn xut nng nghip l cy trng v vt nui. l nhng c th sng nn rt d b tc ng bi iu kin t nhin. Cc nghin cu v sn xut la ca nng dn nc ta cho thy nng sut la t c mt phn do iu kin t nhin quyt nh. iu kin t nhin thun li s to ra nng sut cao v ngc li s lm gim nng sut. Mt nn sn xut nng nghip cng lc hu th cng d b t nhin chi phi v ngc li. Cc yu t khch quan cng c th lm thay i mc cung ca cc doanh nghip. Mt thng k vo nm 2000 cho thy sau khi khnh thnh cu M Thun, lng rau qu cung ng ch Cu Mui (thnh ph H Ch Minh) tng ln. Ngc li, thin tai (nh l lt chng hn) c th lm nh tr mt s ngnh sn xut ng Bng Sng Cu Long v lm gim cung ca cc mt hng nh la go, cy n tri, tht, v.v S thay i ca cc yu t nh hng n cung s lm dch chuyn ng cung. Ngi bn s thay i lng cung mi mc gi khi cc yu t ny thay i. 4. TRNG THI CN BNG CA TH TRNG Sau khi tm hiu kha cnh cung v cu ca th trng, chng ti gii thiu c ch hnh thnh s cn bng ca th trng. Gi c v s lng hng ha c mua bn trn th trng c hnh thnh qua s tc ng qua li gia cung v cu. Trn hnh 2.6, ng cu v ng cung ct nhau ti im E. im E c gi l im cn bng ca th trng; tng ng vi im cn bng E, ta c gi c cn bng PE v s lng cn bng QE. Gi cn bng l mc gi m ti lng cu bng lng cung. Th trng c xu hng tn ti im cn bng E. Nu do mt l do no , gi c trn th trng P2 cao hn gi cn bng PE, s lng hng ha cung ra trn th trng s ln hn lng cu i vi hng ha . Khi , trn th trng xut hin tnh trng d cung hay tha hng ha (cung ln hn cu). V th, bn c hng cc nh cung ng s c xu hng gim gi. Gi c gim lm cho lng cung cng gim theo v lng cu tng ln. Kt qu l gi c hng ha s gim dn n gi cn bng PE v s lng bn ra trn th trng s dch chuyn v QE. P (S) Tha P2 PE P1 E Thiu QE (D) Q

Hnh 2.6. Trng thi cn bng ca th trng 22

Ngc li, nu nh gi c P1 thp hn gi cn bng PE th s xy ra hin tng cu ln hn cung hay thiu hng ha. Do thiu hng nn p lc ca cu s lm cho gi c tng ln bi v ngi tiu dng c th sn sng tr gi cao hn mua hng ha. Khi gi c tng ln th lng cu s gim dn v lng cung tng ln. Nh th, gi c s tng dn n gi cn bng PE v s hng ha c bn ra trn th trng s dch chuyn v QE. Th trng c xu hng tn ti ti im cn bng v ti lng cung bng vi lng cu nn khng c mt p lc no lm thay i gi. Cc hng ha thng c mua bn ti gi cn bng trn th trng. Tuy nhin, khng phi lc no cung cu cng t trng thi cn bng, mt s th trng c th khng t c s cn bng v cc iu kin khc c th t ngt thay i. S hnh thnh gi c ca hng ha, dch v trn th trng nh c m t trn c gi l c ch th trng. Th d: Gi s hm cu i vi mt hng ha no l: QD =1000 100P; hm cung ca hng ha ny l: QS = 125 + 125P Th trng cn bng khi: QD = QS 1000 100P = 125 + 125P Suy ra: Gi c cn bng P* = 5 n v tin. Thay th gi c cn bng ny vo hm cu (hay hm cung) ta c s lng cn bng Q* = 500 n v sn phm. 5. S VN NG CA GI C CN BNG V S LNG CN BNG Nh bit, gi c m cc loi hng ha, dch v c mua bn trn th trng chnh l gi c cn bng. Tuy nhin, gi c th trng ca bt k mt loi hng ha, dch v no cng u thay i lin tc. Trong phn ny, chng ta nghin cu nguyn nhn ca s thay i ca gi c th trng. Trn nguyn tc, gi c v c s lng cn bng thay i l do s dch chuyn ca t nht ng cung hay ng cu. hu ht cc th trng, ng cung v cu thng xuyn thay i do cc iu kin th trng thay i lin tc. Th d, thu nhp ca ngi tiu dng tng khi nn kinh t tng trng, lm cho cu thay i v gi th trng thay i; cu i vi mt s loi hng ha thay i theo ma, chng hn nh qut my, qun o, nhin liu, v.v., lm cho gi c ca cc hng ha ny cng thay i theo. ng cu dch chuyn, ng cung khng i Trong phn trc, chng ta xem xt cc nguyn nhn gy ra s dch chuyn ca ng cung v ng cu. Trong phn ny, gi s chng ta nghin cu tc ng ca thu nhp ca ngi tiu dng, mt trong nhng nguyn nhn gy ra s dch chuyn ca ng cu, n s thay i ca gi c th trng. Nh nu trn, khi thu nhp ca ngi tiu dng tang ln, cu i vi qun o cao cp s tng ln lm ng cu dch chuyn qua phi. Hnh 2.7 cho thy s dch chuyn ca ng cu lm cho im cn bng di chuyn t im E n im E (hnh 2.7). Ti im cn bng mi, gi qun o cao hn so vi ban u v s lng cn bng cng cao hn. P P2 P1 E (D) (D) Q1 Q2 Q E (S)

Hnh 2.7. S thay i ca im cn bng khi cu tng do thu nhp ca ngi tiu dng tng ln 23

Khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln, nhu cu i vi mt loi hng ha no cng gia tng. Khi , ng cu c xu hng dch chuyn sang phi. Vic dch chuyn sang phi ca ng cu dn n gi c ca hng ha ny tng ln. Nh vy, khi cu i vi mt hng ha, dch v no tng, gi v s lng cn bng ca hng ha, dch v trn th trng s tng, nu nh cc yu t khc khng i. Chng ta cng c th suy ra iu ngc li khi cu gim. ng cung dch chuyn, ng cu khng i S dch chuyn ca ng cung cng s lm thay i tnh trng cn bng trn th trng. Th d, khi cng ngh dt vi c ci tin, cc doanh nghip s cung nhiu hn (trong khi cc yu t khc khng i) lm ng cung dch chuyn sang phi (hnh 2.8). im cn bng E di chuyn n im E (hnh 2.8). Khi , gi cn bng s gim v s lng cn bng tng ln. P (S) (S) P1 P2 E E (D) Q1 Q2 Q

Hnh 2.8. S thay i ca im cn bng khi cung tng Thng qua s dch chuyn ca ng cung la, chng ta cng c th gii thch ti sao khi trng ma gi la li thng c xu hng gim (cc yu t khc gi nguyn) v, ngc li, khi mt ma gi la c xu hng tng. ng cung v ng cu cng dch chuyn Phn tch s vn ng ca gi c v sn lng cn bng trn th trng s phc tp hn khi c cung ln cu mt hng ho thay i. Khi , gi c v lng cn bng s thay i tu thuc cung cu thay i cng chiu hay nghch chiu, cng mc hay khc mc . V d, khi c cung ln cu mt hng ho tng ln, th trng s cn bng ti lng cn bng mc cao hn, nhng mc gi cao hn, thp hn hay nh c ph thuc vo mc tng ca cung, cu. P P1 P2 Q1 E (S) (S) E (D) (D) Q Q1 Q2 P P1 = P2 E (S) (S) E (D) (D) Q Q1 Q2 Mc tng ca cung bng mc tng ca cu, gi cn bng khng thay i. P P2 P1 E (S) E (S) (D) (D) Q

Q2

Mc tng ca cung ln hn mc tng ca cu, gi cn bng gim.

Mc tng ca cung nh hn mc tng ca cu, gi cn bng tng.

Hnh 2.9: S thay i ca im cn bng khi cung v cu cng tng

24

Vic hiu r bn cht cc nhn t tc ng n s dch chuyn ca ng cung v ng cu gip chng ta d on c s thay i ca gi c ca cc hng ha, dch v trn th trng khi cc cc iu kin ca th trng thay i. d on chnh xc xu hng v ln ca nhng s thay i, chng ta phi nh lng c s ph thuc ca cung, cu vo gi v cc yu t khc. Tuy nhin, trong thc t iu ny khng n gin Th d: Mt nghin cu thng k cho bit hm cung ca mt loi hng ha l nh sau: QS = 1800 + 240P; hm cu i vi loi hng ha ny l: QD = 2580 150P. Cu hi: 1. Hy xc nh im cn bng ca loi hng ha ny trn th trng? 2. Gi s do mt nguyn nhn no (khng phi l do s thay i ca gi c ca hng ha ny) ngi tiu dng quyt nh mua thm 195 n v hng ha ny. Hy cho bit gi c v s lng cn bng mi ca hng ha ny trn th trng? Bi gii: 1. Gi c cn bng ca hng ha ny trn th trng: QS = QD 1800 + 240P = 2580 150P 390P = 780 Suy ra: PE = 780/ 390 = 2 n v tin. Khi , s lng cn bng: QE = 2280 n v hng ha. 2. Khi ngi tiu dng quyt nh mua thm 195 n v hng ha ny, hm cu s tr thnh: QD = 2580 150P + 195 = 2775 150P Khi , th trng cn bng khi: QS = QD 1800 + 240P = 2775 150P 390P = 975 Suy ra: PE = 975/ 390 = 2,5 n v tin. Khi , s lng cn bng: QE = 2400 n v sn phm. Nhn xt: khi ngi tiu dng mun mua nhiu hng ha hn (cu tng) th gi v sn lng cn bng trn th trng tng theo, nu cung l khng i. 6. S CO GIN CA CU V CUNG 6.1. H s co gin ca cu Chng ta thy rng cung hay cu i vi mt loi hng ha, dch v no ph thuc vo gi ca loi hng ha , nu cc yu t khc l khng i. iu ny c ngha l khi gi thay i s dn n lng cung, cu thay i. Cc nh kinh t mun bit r hn s thay i l bao nhiu. Gi s khi gi go tng 10% th lng cu s gim xung bao nhiu phn trm v cung tng ln bao nhiu? tr li cu hi nh vy, chng ta hy lm quen vi khi nim v s co gin v h s co gin. Vic nghin cu s co gin ca cu l rt quan trng v n gip ta thy s nh hng ca gi c hay mt s cc nhn t khc (nh thu nhp chng hn) n lng cu ca mt loi hng ha no . o lng s co gin ca cu theo mt nhn t nh hng no (gi c, thu nhp, v.v.) ta dng khi nim h s co gin ca cu. H s co gin ca cu l t l % thay i lng cu khi mt nhn t nh nh hng n cu ang xt thay i 1% (cc yu t khc khng i) Thng thng, ngi ta kho st ba loi h s co gin ca cu nh sau:
P - H s co gin ca cu theo gi ( ED ); I - H s co gin ca cu theo thu nhp ( ED ); v

- H s co gin cho ca cu ( EDx ).

Py

25

6.1.1. H s co gin ca cu theo gi Trong phn ny, chng ta s nghin cu mt trong nhng h s quan trng nht trong kinh t hc vi m. l h s co gin ca cu theo gi. H s co gin ca cu theo gi l t l % thay i lng cu khi gi sn phm thay i 1% (cc yu t khc khng i). Cng thc tnh h s co gin ca cu theo gi c vit nh sau: Q / Q Q P dQ P P P P ED = = = f ' ( P) = f ' ( P) P / P P Q dP Q Q f ( P) Trong : Q =f(P) Th d: Gi s ti mt im nht nh trn ng cu, gi bp tng ln 3% lm cho lng cu gim i 6%. H s co gin ca cu i vi gi bp ti im ny l bao nhiu? H s co gin ca cu i vi gi bp ti im ny l: Q / Q 6% P ED = = = 2 P / P 3% Q / Q P Lu : Trong cng thc ED = , c vn d nhm ln v Q v P (cc s liu P / P mu s). Ta c th s dng cc gi tr trc hay sau khi c s thay i. i khi, cc nh kinh t s dng s trung bnh. Khi , cng thc trn c th vit li nh sau:
P ED =

Q / Q Q2 Q1 P2 P Q Q1 P + P2 1 = / = 2 1 P / P (Q1 + Q2 ) / 2 ( P + P2 ) / 2 P2 P Q1 + Q2 1

Ta cn gi y l cng thc tnh h s co gin trn mt on ng cu. Khi ta xem xt mt s thay i rt nh ca gi (P) v sn lng (Q) th Q1 v Q2 rt gn nhau, P1 v P2 cng nh th. Khi cng thc h s co gin trn mt on s c cng ngha vi h s co gin im.
P Thng th ED < 0 v gi v lng cu thay i ngc chiu nhau. Tuy nhin, du ca co gin t quan trng i vi cc nh kinh t hn quy m ca n. Do , trong tnh ton, ta s dng gi tr tuyt i. Khi tnh ton h s co gin ca cu theo gi c th xy ra cc trng hp: P 1. ED > 1 , cu co gin nhiu: s phn trm thay i ca cu ln hn s phn trm thay i ca gi. P 2. ED = 1 , cu co gin n v: s phn trm thay i ca lng cu bng ng vi t l thay i ca gi. P 3. ED < 1 , cu co gin t: s phn trm thay i ca lng cu nh hn s phn trm thay i ca gi. P 4. ED = 0 , cu hon ton khng co gin: lng cu hon ton khng thay i khi gi thay i. P 5. ED = , cu hon ton co gin: gi khng th thay i.

6.1.2. Cc nhn t nh hng n h s co gin ca cu theo gi

26

Mt cu hi c t ra l cc nhn t no c nh hng n h s co gin ca cu theo gi ca mt hng ha hay dch v? Trc ht, c th l s thch ca ngi tiu dng. Th d, nu xu th pht trin ca x hi i hi mi gia nh cn c mt ci ti-vi, vy th gi ti-vi cao hn c th ch nh hng t n lng cu. Nu ti-vi c xem nh mt mt hng xa x, h s co gin ca cu s c ln cao hn. Chng ta c th lit k cc nhn t nh hng n co gin nh sau: Bng 2.5. H s co gin ca cu theo gi ca mt s mt hng ti nc Anh Hng ha Nhin liu v cht t Thc phm Ru Hng lu bn Dch v H s co gin Hng ha H s co gin -0,05 -0,22 -1,40 -1,63 -2,61 -0,47Sn phm t sa -0,52Bnh m v ng cc -0,83Gii tr -0,89Du lch nc ngoi -1,02Dch v n ung

Ngun: Begg (1994) Tnh thay th ca hng ha: Mt hng ha cng d b thay th bi (nhng) hng ha khc s c h s co gin cng cao. Khi mt hng ha c nhiu hng ha thay th cho n, gi ca n tng s khin cho ngi tiu dng sn sng thay th hng ha ny bng cc hng ha khc, lm cho lng cu ca hng ha c gi tng s gim ng k. V vy, h s co gin ca hng ha d thay th s cao v ngc li. Nu chng ta xem xt qun o ni chung, khi gi ca qun o tng ln 1%, ngi tiu dng kh lng thay th qun o bng mt mt hng khc. Do vy, cu ca qun o ni chung rt km co gin. Nhng nu chng ta xem xt s tng gi ca mt nhn hiu qun o c th (chng hn qun o Vit Tin), ngi tiu dng d dng chuyn sang s dng nhng nhn hiu qun o khc. Th d ny cho thy chng ta cng nh ngha c th hng ha chng no, th co gin ca cu theo gi ca hng ha s cao chng ny. Mc thit yu ca hng ha: Ty theo tnh thit yu, cc hng ha, dch v c phn thnh hai loi: Hng ha thit yu: Hng ha thit yu l cc loi hng ha quan trng, cn thit cho i sng. i vi cc loi hng ha ny, lng cu ca ngi tiu dng rt t thay i khi gi tng hay gim. V vy, cu i vi chng rt km co gin. Th d, go, xng du, hng lng thc thc phm, v.v. l nhng mt hng thit yu, v vy, cu i vi nhng mt hng ny thng km co gin. Hng ha xa x: Hng ha xa x l nhng loi hng ha khng cn thit lm i vi i sng, c ngha l ngi tiu dng d dng t b chng khi gi ca chng tng hay tiu dng chng nhiu hn khi gi gim. Lng cu ca nhng mt hng ny rt nhy cm i vi gi nn cu rt co gin. Th d, m phm, n trang, nc hoa, du lch nc ngoi, v.v. thng c xem l nhng hng ha hay dch v xa x; nhng hng ha, dch v ny thng c co gin cao. Mc chi tiu cho sn phm ny trong tng s chi tiu: Mt hng c mc chi tiu cho n cng nh trong tng chi tiu s cng km co gin. Chng hn nh mt hng kem nh rng thng chim t trng rt nh trong tng chi tiu ca gia nh nn khi gi ca n tng ln t 5.000 ng/ng ln 6.000 ng/ng, chng hn, tc l tng 20%, th lng cu i vi n ca mi gia nh hu nh rt t thay i bi v s tng gi ny hu nh nh hng khng ln n tng thu nhp ca h gia nh. Ngc li, i vi nhng mt hng c mc chi tiu cao, mt s thay i nh trong gi c th tc ng nhiu n tng thu nhp ca h gia nh nn h gia nh s c s iu chnh ln lng cu khi c s thay i ca gi.

27

V tr ca im tiu th trn ng cu (h s co gin im): Theo cng thc tnh h s co gin, h s co gin ca cu theo gi l s thay i ca lng cu tng ng vi s thay P Q Q nhn vi . Khi i dc theo ng cu xung pha di th c th i gi Q P P khng thay i nhng gi v lng cu lun thay i. Do vy, co gin ca cu theo gi phi c tnh ti mt im c th trn ng cu v h s ny s thay i dc theo ng cu. Vi phng trnh ng cu: Q = a + bP, vi b < 0. dQ P P P =b Nh th: ED = dP Q Q P EP = D
P ED > 1

P ED = 1

PA

P ED < 1

(D) QA

P ED = 0

Hnh 2.10. H s co gin im Tnh thi gian. Ngi tiu dng c xu hng iu chnh tiu dng khi c s thay i ca gi theo thi gian, c bit l vic tm ra nhng sn phm thay th. V vy, qua mt thi gian di hu ht cc sn phm s c co gin cao hn. Th d, cu i vi xng trong di hn co gin hn trong ngn hn. Vic gi xng t ngt tng ln lm gim lng cu v xng trong ngn hn thng qua vic gim lng i li bng xe gn my v gim vic s dng my mc, nhng tc ng ln nht ca s tng gi ny i vi cu l n khin cho ngi tiu dng chuyn sang s dng cc loi xe, my mc t tn xng. Nhng vic chuyn i xy ra dn dn v cn c thi gian. Tuy nhin, mt s hng ha th hon ton ngc li: cu trong ngn hn li co gin hn trong di hn. l loi hng lu bn nh: -t, xe gn my, t lnh, tivi, v.v. Nu gi tng ngi tiu dng ban u tr hon vic mua mi, v vy cu gim mnh. Tuy nhin trong di hn, nhng hng ha ny bt u c, khu hao dn v cn phi c thay th, nn cu li tng ln. V vy, cu trong di hn t co gin hn trong ngn hn. Bng 2.6. H s co gin ca t v xng du ti M t nm 1974 co gin ca cu theo gi Xng t Gi ca xng v t tnh theo cc nm khc nhau M t 1974 1 -0,11 3,00 2,33 2 -0,22 -0,32 1,88 3 -0,49 1,38 5 -0,82 1,02 10 1,00 20 -1,17

Ngun: Pindyck (1999) 6.1.3. S co gin ca cu v hnh dng ca ng cu

28

Trong phn ny, chng ti gii thiu mi quan h gia hnh dng ca ng cu v h s co gin. H s co gin ca cu o lng mc thay i ca lng cu khi gi thay i. V th, hnh dng ca ng cu c lin quan cht ch vi h s co gin. Hnh 2.11 m t hnh dng cc ng cu ng vi h s co gin ca chng. Trong Hnh 2.11a, cu km co gin, vi mt ng cu rt dc, mt s thay i ln trong gi dn n mt s thay i rt nh trong lng cu. Trong trng hp c bit cu hon ton khng co gin, lng cu hon ton khng thay i khi gi thay i. Khi , ng cu s thng ng (Hnh 2.11b). Ngc li, mt hng ha, dch v c cu co gin cao s c ng cu phng hn. Mt s thay i nh ca gi s dn n mt s thay i ln trong lng cu (Hnh 2.11c). Trng hp cu hon ton co gin, ng cu c dng nm ngang. Hnh 2.11d cho thy ngi tiu dng ch chp nhn mc gi P1. P P1 P2 A B (D) Q1 Q2 a) Cu km co gin P P1 P2 A B (D) Q1 c) Cu co gin Q2 Q Q1 Q2 Q Q Q1 Q b) Cu hon ton khng co gin P P1 A B (D) P P1 P2 (D) A B

d) Cu hon ton co gin

Hnh 2.11. Hnh dng ca cc ng cu 6.1.4. ng dng ca h s co gin ca cu theo gi - Mi quan h gia doanh thu v gi Mt ng dng quan trng ca h s co gin ca cu theo gi l h s ny gip doanh nghip lp chin lc gi ph hp c th nng cao doanh thu. Gi s ta khng xem xt n cc yu t khc vi gi, mt cu hi c t ra l mun tng doanh thu bn hng th mt doanh nghip no nn tng hay gim gi bn sn phm mnh sn xut ra (gi s l doanh nghip c th lm c iu ny). Nh chng ta bit, khi ngi bn tng gi bn i vi mt loi hng ha no th lng cu i vi hng ha ny s gim, do vy, lng bn ra s gim. Vic tng gi bn s lm cho doanh thu tng nhng ng thi vic gim lng bn ra s lm gim doanh thu. Ngc li, nu ngi bn gim gi, th lng bn ra c th tng. Khi , doanh thu s gim i do gi gim nhng mt khc doanh thu tng ln do lng bn ra tng. Trong hai trng hp trn, chng ta kh xc nh c chnh xc liu rng doanh thu t vic bn hng c tng hay khng. H s co gin s gip chng ta tr li cu hi ny. Nh ta bit, doanh thu (TR) i vi mt sn phm no bng vi n gi nhn vi s lng bn ra. Nh th: 29

TR = P.Q Ngoi ra, ta cng bit l cu l hm s ca gi c hay ta c th vit nh sau: TR = P.Q(P) Ly o hm ca doanh thu theo gi (P), ta s c: dTR d [ P.Q( P )] dQ = = Q( P ) + P. dP dP dP dTR dQ P P =Q+ . = Q(1 + ED ) dP dP Q T biu thc ny, ta c cc nhn xt nh sau: dTR P < 0 v Q > 0. Khi , doanh thu v gi 1. Nu ED < 1 (hay l cu co gin nhiu) th dP nghch bin: gi bn tng ln th doanh thu s gim v ngc li. dTR P = 0 v Q > 0. Khi , doanh thu khng 2. Nu ED = 1 (hay l cu co gin n v) th dP thay i khi gi c thay i. dTR P > 0 v Q > 0. Khi , doanh thu v gi ng 3. Nu ED > 1 (hay l cu co gin t) th dP bin nn doanh thu tng khi gi c tng. Cc phn tch trn c minh ha bi hnh 2.12 di y. hnh ny, chng ti gi s gi th trng thay i do s thay i ca cung (trong khi cu l khng i). Nh chng ta bit cc phn trc, khi cung tng ln (ngha l ng cung dch chuyn sang phi) trong khi cu khng i (ng cu khng thay i) th gi th trng s gim i. Ngc li, khi cung gim i v cu khng i th gi th trng s tng ln. Trong hnh 2.12a, vi ng cung S v ng cu D, im cn bng l E. Ngi bn bn ra s lng l Q0 vi gi P0, nn doanh thu l din tch hnh ch nht (OP0EQ0). Khi gim cung, ng cung dch chuyn n S, gi tng ln thnh P1, s lng bn ra gim cn Q1. Doanh thu lc ny s l din tch (OP1EQ1). So vi doanh thu ban u, doanh thu sau khi tng gi b mt i mt khon bng din tch c nh du tr (-), nhng tng thm phn c c nh du cng (+). Do cu km co gin, doanh thu tng ln do gi tng s ln hn so vi doanh thu gim i do s lng gim i. V th, doanh thu tng ln. P P1 P0 (S) (S) + E E P P1 P0 (S) (S) E E (D) Q0 Q

O Q1 Q0

(D) Q O Q1

b) Cu co gin a) Cu km co gin Hnh 2.12. nh hng ca s thay i gi n doanh thu Ngc li, i vi mt hng c cu co gin, vic gim gi s lm tng doanh thu cho nhng ngi bn (hnh 2.12b) bi v s doanh thu tng ln do lng cu tng ln hn s doanh thu gim i do gi gim. 30

Ta c bng tm tt kt qu phn tch trn nh sau: H s co gin

P ED < 1 P hay ED > 1 P ED = 1 P hay ED = 1 P ED > 1 P hay ED < 1

Tnh cht co gin

nh ngha

Xu hng tc ng ca gi n doanh thu

Co gin nhiu % thay i trong lng cu lnGi gim lm doanh thu tng hn % thay i trong gi v ngc li Co gin n v % thay i trong lng cu bngDoanh thu khng i khi gi % thay i trong gi gim Co gin t % thay i trong lng cu nhGi gim lm doanh thu hn % thay i trong gi gim v ngc li

Mi quan h gia doanh thu v gi cng c th biu din trn th: P >1 =1 P
*

<1

TR TRmax

TR(Q) Q* Q

Hnh 2.13. Mi quan h gia doanh thu v gi 6.2. H s co gin cho ca cu Nu cc yu t khc khng i, gi c ca mt hng c lin quan (thay th hay b sung) thay i s lm thay i lng cu i vi hng ha ang xem xt. Trong phn ny, chng ta nghin cu h s co gin ca cu i vi hng ha no theo gi ca hng ha c lin quan. H s ny c gi l h s co gin cho. Nu X v Y l hai mt hng ang xem xt. H s co gin cho ca 2 mt hng X v Y l mi quan h so snh gia % thay i ca lng cu v hng ho X trc % thay i ca gi hng ho Y (cc yu t khc khng i). Cng thc tnh h s co gin cho nh sau:

31

Py EDx =

Qx / Qx Qx Py dQx Py = Py / Py Py Qx dPy Qx

- EDx < 0: X v Y l hai hng ho b sung. V d: My tnh v phn mm l hai hng ho b sung. Nu gi my tnh tng, cu v my tnh gim th cu v phn mm cng gim. - EDx > 0: X v Y l hai hng ho thay th. V d: Tr v c ph l hai hng ho thay th. Nu gi c ph tng, ngi ta s gim dng c ph v chuyn sang dng tr. Cu v tr s tng. - EDx = 0: X v Y l hai hng ho c lp (khng lin quan). V d: My tnh v c ph l hai hng ho c lp. Gi c ph tng hay gim cng khng nh hng g n cu my tnh. ngha thc t. H s co gin cho cho thy mc nhy cm ca cu ca mt loi sn phm i vi chin lc gi ca mt doanh nghip c lin quan. Bng 2.7. H s co gin cho ca cu mt s mt hng Anh nm 1974 Theo gi ca cc mt hng H s co gin ca cu ca Thc phm Qun o v giy dp Du lch v thng tin lin lc Thc phm -0,37 0,19 0,42 Qun o v giy dp -0,03 -0,30 -0,01 Du lch v thng tin lin lc -0,12 -0,23 -0,61
Py Py

Py

Ngun: Deaton (1974) 6.3. H s co gin ca cu theo thu nhp Nh trnh by, thu nhp cng l mt yu t nh hng n cu i vi hng ha, dch v. V vy, trong phn ny, chng ti gii thiu khi nim v h s co gin ca cu theo thu nhp. co gin ca cu theo thu nhp l t l % thay i lng cu khi thu nhp thay i 1% (cc yu t khc khng i). Cng thc tnh h s co gin ca cu theo thu nhp nh sau: Q / Q Q I dQ I I ED = = I / I I Q dI Q Bng 2.8. H s co gin ca cu theo thu nhp ca mt s mt hng Anh nm 1974

32

Hng ha (tng qut) Thuc l Nhin liu v cht t Thc phm Ru Qun o Hng lu bn Dch v

H s co gin

Hng ha (c th)

H s co gin -2,02 -0,50 0,53 0,87 1,14 1,99

-0,50Than 0,30Bnh m v ng cc 0,45Sn phm t sa 1,14Rau c 1,23Du lch nc ngoi 1,47Dch v gii tr 1,75Ru cao cp

2,60 Ngun: Begg (1994) Trong phn trc, chng ta bit khi thu nhp thay i, s thay i ca lng cu i vi cc mt hng khc nhau cng khc nhau tu theo tnh cht ca chng. Ta c th phn loi cc hng ha ny nh sau:
I - ED < 0: hng ha th cp. Khi thu nhp tng, ngi tiu dng mua t nhng hng ha ny hn v chng l nhng hng ha r tin, cht lng km v ngc li. I - ED > 0: hng ha thng thng. Khi thu nhp cng cao th cu v hng ha cng cao. V lng cu v thu nhp thay i cng chiu nn hng ho thng thng c h s co gin ca cu theo thu nhp dng. Trong : I + 0 < ED < 1: hng ho thit yu. Nhng hng ho thit yu, nh qun o v lng thc, thng c h s co gin ca cu theo thu nhp nh v ngi tiu dng thng xuyn mua chng, cho d thu nhp ca h c thp n mc no. I + ED > 1: hng ha cao cp (hng ho xa x). Ngi tiu dng c xu hng tng tiu dng nhng hng ha c cht lng v gi tr cao ln rt nhiu khi thu nhp tng. V h cm thy hon ton khng cn n chng khi thu nhp ca h qu thp.

6.4. H s co gin ca cung theo gi V nguyn tc, h s co gin ca cung ging nh h s co gin ca cu. Ngha l n cng n cng o lng phn trm thay i ca lng cung khi gi thay i mt phn trm (cc yu t khc khng thay i). V vy, cng thc tnh h s co gin ca cung cng c dng: Q / Q Q P dQ P P ESP = = = f ' ( P) P / P P Q dP Q Q
P im khc bit l h s co gin ca cung theo gi c gi tr khng m ( ES 0) . Do P vy, xem xt co gin ca cung, chng ta so snh h s ny vi gi tr 1. Nu ES > 1 , ta P ni cung co gin nhiu v, ngc li, nu ES < 1 , cung co gin t.

Do ngha ca co gin ca cung tng t nh ca cu, nn t nhng c im ca co gin ca cu chng ta c th suy ra nhng c im ca s co gin ca cung. 7. S CAN THIP CA CHNH PH VO TH TRNG Trong thc t, hu ht cc th trng khng hot ng hon ton t do. H thng kinh t hu ht cc nc khng hon ton l h thng kinh t th trng t do thun tu m l h thng kinh t hn hp. Chnh Ph thng can thip trc tip hay gin tip vo th trng bng mt s bin php. S can thip ny nhm mc ch lm thay i gi c v s lng hng ha v dch v. 33

7.1. Can thip trc tip ca Chnh Ph: gi trn v gi sn i khi s thay i trong cu hay cung hng ha v dch v em n gi cao hay thp bt thng c th lm cho cc thnh phn no trong x hi c v mt mt cch khng cng bng, chnh ph c th can thip trc tip hay gin tip vo th trng iu chnh. trnh tnh trng gi cao bt thng, chnh ph c th n nh gi trn, theo lut gi c khng th tng trn mc gi . trnh tnh trng gi thp bt thng, chnh ph c th n nh gi sn, theo lut gi c khng th gim di mc gi . C hai trng hp, chnh ph c gng t n mc tiu cng bng trong phn phi hng ha v dch v. S bt li ca gi trn v gi sn l n khng th ngn nga cc th trng di chuyn n im cn bng. N c th gy ra s thng d hay khan him trm trng v ko di hn so vi tnh trng th trng t do. th di y m t nhng nh hng ca chnh sch gi ti a, P0 v Q0 l im cn bng trn th trng t do. Nu chnh ph qui nh rng gi khng th cao hn gi trn cho php l Pmax cc sn xut khng th cung ng nhiu nh trc, lng cung gim xung cn Q1 v ngc li nhng ngi mua li mun mua mt lng ln hn l Q2. Kt qu l lng cu vt lng cung, th trng thiu ht mt lng hng l (Q2 Q1). S khan him i khi th hin qua hnh thc xp hng hoc hnh thc nh lng, tem phiu. Gi trn (hay gi ti a Pmax)

Hnh 2.14. Gi trn (hay gi ti a Pmax) Mt s ngi c li v mt s b thit t bin php can thip ny. Ngi sn xut chu thit, nhn c mc gi thp hn trc v mt s phi ngng sn xut. Mt s ngi dng c li v c mua hng vi gi thp, s khc khng mua c hng vi gi thp, s khc khng mua c hng s thit thi v phi mua hng mt th trng khng hp php th trng ch en vi mc gi P1 cao hn mc gi P0 trong iu kin th trng t do. Gi sn (hay gi ti thiu Pmin)

Hnh 2.15. Gi sn (hay gi ti thiu Pmax) Trn trn, P0 v Q0 l im cn bng trn th trng t do, nu chnh ph qui nh 34

rng gi khng th gim thp hn gi sn cho php l Pmin. mc gi cao, lng cung ng Q1 nhiu hn trc v ngc li nhng ngi mua ch mun mua mt lng t hn l Q2. Kt qu l lng cung vt cu, th trng tha mt lng hng l (Q1 Q2), r rng l ngi tiu dng b thit t bin php can thip ny v phi mua hng vi gi Pmin cao hn mc gi P iu kin th trng t do. Ngi sn xut nhn c mc gi cao hn trc nhng gim s lng bn t Q0 xung Q2, chnh ph khng c bin php h tr bng cch mua ht lng sn phm th h s khng c thu nhp b p chi ph sn xut (Q1 + Q2). Cc v d cho chnh sch gi sn l gi la ti thiu, tin lng ti thiu. Nh vy, vic can thip ca Chnh ph vo gi c thng lm gim tnh hiu qu ca th trng. Hiu qu ca th trng c biu hin bng li ch rng ca x hi (NSB Net Social Benefit). Li ch x hi bao gm hai b phn: thng d tiu dng (CS Consumer surplus) v thng d sn xut (PS Producer surplus). 7.2. Can thip gin tip ca chnh ph: thu v tr cp nh thu Trong thc t, i khi chnh ph xem vic nh mt mc thu trn mt n v hng ha nh l mt hnh thc phn phi tng thu nhp hay hn ch vic sn xut hay tiu dng mt loi hng ha hay dch v no . Qua ng cung v ng cu ta c th xem ng ca mt khon thu.

Hnh 2.16: Tc ng ca mt sc thu Gi s chnh ph nh thu t ng trn mt n v hng ha c bn ra phn ng ca ngi bn l h mun c tr mt mc gi th trng cao hn trc t ng ti mi s lng c bn ra. iu c ngha l ng cung s dch chuyn song song ln trn mt on bng ng khon thu t nh hnh trn. ng cu ca ngi tiu th khng c l do g thay i. Trn th gi cn bng tng t P1 ln P2 v lng cn bng gim t Q1 xung Q2. Gi cn bng cao hn c ngha l ngi sn xut chuyn c phn no gnh nng thu sang cho ngi tiu dng, c th l khon E2A trn th. Nhng mc thu m ngi tiu dng gnh chu qua gi mua nh hn mc thu m ngi sn xut phi np (E2A < 1), do ngi sn xut cng gnh chu mt phn thu l AB = t E2A. Nh vy ai gnh chu nhiu hn t mt sc thu ca chnh ph? Xt hai trng hp c bit sau: - ng cu hon ton co gin theo gi ngi sn xut phi gnh chu ton b khon thu. - ng cu hon ton khng co gin theo gi th ngi tiu dng phi gnh chu ton b khon thu.

35

Hnh 2.17. Cc trng hp c bit khi Chnh ph nh thu Nh vy tc ng ca mt khon thu l ni n gnh nng kinh t cui cng ca n. Vic ngi mua hay ngi bn cui cng phi chu khon thu ph thuc vo co gin tng i ca cung v cu. Ni chung, ngi sn xut s gnh chu phn ln khon thu nu cu co gin nhiu so vi cung ( |ED| / ES ln ). Ngc li ngi tiu dng s gnh chu phn ln khon thu nu cu t co gin so vi cung ( |ED| / ES nh). C th, phn thu chuyn vo gi c th tnh theo cng thc sau: t x ES/ (|ED|/ ES)

36

Tr cp Tr cp c th xem nh mt khon thu m. Do , ngc li i vi trng hp nh thu, chnh ph xem vic tr cp mt khon tin no trn mt n v hng ha nh mt hnh thc h tr cho sn xut hay tiu dng. Tng t nh phn tch tc ng ca mt khon thu, qua ng cung v ng cu ta c th xem xt tc ng ca mt khon tr cp. Gi s chnh ph tr cp s ng trn mt n v hng ha i vi ngi sn xut, h c th cung ng mc sn lng cao hn trc tt c mc gi c th c trn th trng. iu c ngha l ng cung s dch chuyn sang phi hay dch chuyn xung di mt khon bng ng khon tr cp s nh hnh trn.

Hnh 2.18. Tc ng ca tr cp n gi c th trng ng cu ca ngi tiu th khng c l do g thay i. Trn th gi cn bng gim t P1 xung P2 v lng cn bng tng t Q1 ln Q2. Gi cn bng thp hn c ngha l ngi tiu dng cng hng li t chnh sch tr cp, c th l h mua sn phm vi mc gi thp hn mt khon E1C trn th, do ngi sn xut ch hng mt phn tr cp l on CD = s E1C. Nh vy ai c li nhiu hn t chnh sch tr cp ca chnh ph? Xt hai trng hp c bit sau: - ng cu hon ton co gin theo gi th sn xut hng ton b khon tr cp. - ng cu hon ton khng co gin theo gi th ngi tiu dng hng ton b khon tr cp.

Hnh 2.19. Cc trng hp khi Chnh ph tr cp Nh vy vic cui cng ngi mua hay ngi bn thng hng li t chnh sch tr cp ca chnh ph ph thuc vo co gin tng i ca cung v cu. Ni chung, ngi sn xut s hng phn ln cc khon tr cp cu nu co gin nhiu so vi cung. 37

Tm li: Chnh ph ch nn can thip vo th trng bng cch qui nh mc gi, khung gi v gii hn gi trong tng trng hp hn hu bt buc v trong mt thi gian ngn. Ngoi ra bt k s can thip no cng dn ti mt cn i cung cu, hnh thnh chnh lch gi l c s cho mt tnh trng ri lon th trng do tc dng ca th trng ch en. Mun bo h bt k mt i tng no ca th trng (ngi sn xut hoc ngi tiu dng) chnh ph cn c mt phn ngun lc kinh t. V d nng gi nng sn, bo h ngi sn xut, chnh ph phi c tin mua ht lng nng sn tha ti mc gi n nh. Hoc mun gim gi thu nh bo v ngi tiu dng chnh ph cn c vn xy dng mt lng nh cn thiu cho thu ti mc gi qui nh. CU HI THO LUN 1. Nhng nhn t no c th lm tng cu i vi la go, xng du, qun o, o qun Vit Tin, xe gn my, xe Dream. 2. Gi s cc yu t khc l khng i, ta c bn qui lut ca cung - cu nh sau: a. S gia tng ca cu lm tng gi v tng lng cu. b. S gia gim ca cu lm _____ gi v ______ lng cu. c. S gia tng ca cung lm gim gi v tng lng cu. d. S gia gim trong cung lm _____ gi v ______ lng cu. 3. Hy dng th v cung - cu m t tc ng ca tng s kin sau y n gi v s lng xe gn my c mua bn trn th trng: a. Gi xng tng ln. b. H thng xe but pht trin tt hn. c. Mc thu nhp trung bnh ca ngi dn tng ln. d. Chnh ph tng thu i vi sn xut xe gn my. 4. Hy dng th v cung - cu gii thch ti sao khi trng ma, gi la thng c xu hng gim v ngc li khi mt ma gi la c xu hng tng. 5. Khi bn v mc hc ph, mt cn b qun l ca mt trng i hc cho rng cu i vi vic nhp hc hon ton khng co gin theo gi. chng minh, cn b ny nhn xt rng d trng i hc ny tng gp i tin hc ph (theo gi tr thc) trong 15 nm va qua, song s sinh vin cng nh cht lng sinh vin np n vo hc khng h gim. Bn c ng vi lp lun ny khng? 6. Hy gii thch ti sao co gin ca cu trong di hn khc vi trong ngn hn? Hy xem xt hai hng ha: khn tay giy v ti vi. M t s thay i ca co gin trong di hn ca hai hng ha ny. 7. Gi s chnh ph n nh mc gi trn cho tht b v g di mc gi cn bng. Hy gii thch v sao s xy ra tnh trng khan him cc hng ha ny v nhng yu t no s nh hng n qui m ca s khan him ny? Nu tht b l khan him th iu g s xy ra i vi gi tht heo? 8. Trong nhng tp hp hng ha sau y, tp hp no l hng thay th v tp hp no l hng b sung? a. Lp ton v lp kinh t b. Bng v vt chi qun vt c. Tht b v tm d. Chuyn i bng my bay v bng tu ha n cng mt a im. 9. Nhng hng ha di y bn cho l hng th cp hay hng bnh thng? 38

a. Ti-vi mu b. C ph c. Go d. Ti-vi en trng c. Lp xe p li 10. S kin no di y c th l nguyn nhn lm tng gi nh? a. Vic xy nh gim i b. Cc t chc xy dng nh tng vic cho thu nh c. Tng tin li th chp d. Cc c quan chnh quyn sn sng tng vic bn nh cng cho nhng ngi mun thu. 11. Minh ha s thay i gi ca mt hng c lin quan n vic dch chuyn ng cu theo tnh cht lin quan (thay th hay b sung) ca cc hng ha. 12. Theo bn, trong nhng cp hng ha di y, mt hng no c co gin cao hn? Ti sao? a. Nc hoa v mui b. Thuc khng sinh v kem n c. Xe gn my v v xe gn my d. Sa Vinamilk v sa C gi H Lan 13. Nu gi ca mt hng ha gim t 200 n v tin xung cn 180 n v tin, lng cu ca hng ha ny s phi tng ln bao nhiu phn trm doanh thu ca ngi bn khng i? 14. Nu thi tit thun li lm dch chuyn ng cung i vi la go mt on bng 10% ti mi mc gi, th th thi tit thun li s lm tng sn lng cn bng v la thm t hn 10%. ng cung trong trng hp ny phi c hnh dng g? Hy gii thch ti sao ng cung dch chuyn nhiu hn sn lng cn bng. 15. Hy dng th v cung cu m t din bin ca gi c ca xe gn my trong ngn hn v trong di hn khi thu nhp ca ngi tiu dng nc ta tng n nh trong thi gian gn y. BI TP 1. Gi s c cc s liu sau v lng cung v cu ca u phng rang trn th trng Gi (n v tin) 8 16 24 32 40 QD (triu hp/nm) 70 60 50 40 30 QS (triu hp/nm) 10 30 50 70 90

a. Hy v ng cu v cung ca u phng rang? b. Nu gi c nh mc 8 n v tin (vt) th tha hay thiu l bao nhiu? c. Nu gi c nh mc 32 vt th tha hay thiu l bao nhiu? d. Hy tm gi v sn lng cn bng. e. Gi s, sau khi thu nhp ca ngi tiu dng tng, th cu tng ln 15 triu hp/nm. Tm gi v sn lng cn bng mi. V hnh.

39

2. Gi s c cc s liu sau v cung v cu ca hng ha X: Gi (n v tin) 15 16 17 18 19 20 Lng cu (n v/nm) 50 48 46 44 42 40 Lng cung (n v/nm) 35 38 41 44 47 50

a. V th ca cung v cu i vi hng ha ny? b. Xc nh gi v s lng cn bng? Gi s chnh ph nh thu 5 n v tin trn mi n v sn phm. c. Hy v li ng cung sau khi nh thu. Tc l mi quan h gia lng cung v gi m ngi tiu dng mua? d. Xc nh gi v s lng cn bng mi? 3. Hm cu v cung ca lng thc trn th trng c dng: QD = 120 -20P QS = -30 +40P a. Xc nh gi v sn lng cn bng trn th trng. V th minh ha im cn bng ca th trng. Tnh h s co gin ca cu theo gi ti im cn bng. Ti im cn bng, mun tng doanh thu th nh sn xut nn tng hay gim gi v tng hay gi sn lng? b. Gi s chnh ph quy nh mc gi l l 4 n v tin th lng tha hay thiu lng thc trn th trng l bao nhiu? c. Gi s do dn s tng nhanh lm cho cu tng thm 30. Tm gi v sn lng cn bng mi. 4. Hm cu v cung ca mt hng ha nh sau: QD= 80 - 10P QS= -70 + 20P a. Xc nh gi v sn lng cn bng trn th trng. Nu gi c quy nh l 3 n v tin th trn th trng sn phm s d tha hay thiu ht? Bao nhiu? Tnh h s co gin ca cu theo gi ti im cn bng. Mun tng doanh thu th ngi bn nn tng hay gim gi v tng hay gim sn lng? b. Gi s chnh ph nh thu 3 n v tin trn 1 n v hng ha bn ra. Tnh gi v sn lng cn bng mi. Tnh s thu m ngi mua v ngi bn phi chu. c. Gi s do ci tin cng ngh nn cc nh sn xut cung ng nhiu hn. D on s thay i ca gi v sn lng cn bng. V th minh ha hin tng ny? 5. Lng la go sn xut trong nc ta dng tiu dng trong nc v xut khu. Gi s hm tng cu v la go l QD = 3.550-266P, v hm cu trong nc l Qd = 1.000-46P. Hm cung trong nc QS = 1.800+240P. Gi s cu xut khu gim 40%. (n v tnh Q l 10 tn v P l ngn ng/kg) a. Cc nng dn u quan tm n vic gim cu xut khu ny. iu g s xy ra i vi gi th trng t do Vit Nam. Cc nng dn c nguyn nhn lo lng khng? b. Gi s chnh ph m bo mua ht lng la tha khi tng gi ln 3.000 ng/kg. Chnh ph phi mua bao nhiu go v bao nhiu tin? c. Nu chnh ph nh thu 500 ng/kg th gi v sn lng cn bng mi l g? 40

6. Su ring l c sn ca Cng ty xut khu Vina. Gn y do vn vn chuyn c ci thin, ngi ta m rng th trng sang Chu u. nh gi kh nng xut khu ca loi tri cy ny, Cng ty Vina thm d kho st th trng. C hai cuc thm d trin khai ti Anh v Thy S. Kt qu cho thy hm cu c dng: Ti Anh: P = -1/100Q + 20 Ti Thy S: P = -1/200Q + 15 a. V th hai hm cu ny. H s co gin ca hai th trng ny c bng nhau khng? b. Hin nay, mc cung su ring trn ton th gii l Q = 1100. Xc nh gi bnh qun trn th trng th gii theo kt qu Anh v Thy S. Tnh h s co gin trong hai trng hp? c. Da trn h s co gin hy d on thu nhp ca nng dn nu Q = 1150. d. Theo Tng cng ty th nu c mt chin dch qung co rm r Thy S th hm cu s thnh: P = -1/100Q + 25 Trong trng hp ny, gi v h s co gin s thay i nh th no? e. Trc s thay i ca hm cu nh trn, liu c vin cnh tt p khng nu mc cung su ring tng trong nhng nm ti. 7. Gi s hm cung v cu ca kh t trn th trng th gii nm 1975 nh sau: QS = 14 + 2PG + 0,25P0 QD = -5PG + 3,75P0 Trong : PG (-la/n v) l gi kh t v P0 l gi du. Gi du ang l 8 la. a. Mc gi trn th trng t do ca kh t l bao nhiu? b. Gi s chnh ph iu tit gi mc 1,5 la th lng thng d hay thiu ht trn trng kh t l bao nhiu? c. Gi s chnh ph khng iu tit. Nu gi du tng t 8 ln 16 la th iu g s xy ra vi gi v sn lng trn th trng t do ca kh t. 8. Hm cu ca mt hng ha trn th trng l: QD = 1000 - 4P. Hy tnh h s co gin im ca cu theo gi khi gi l 25 vt v khi l 200 vt. Doanh thu ca ngi bn s tng hay gim khi gi gim nh trn? 9. Do chnh ph ngng tr cp cho ngnh xe but cng cng thnh ph, cng ty vn ti tng gi v xe but thm 75%. Sau nm u tin, cng ty vn ti bo co doanh thu tng thm 52%. a. Hy s dng nhng s liu ny c lng phn trm st gim ca lng hnh khch do gi v tng. b. Hy c lng h s co gin ca cu theo gi. 10. Hm cu ca la hng nm c dng: QD = 600 - 0,1P Trong : n v tnh ca Q l tn v P l ng/kg Sn lng thu hoch la nm nay QS = 500. a. Xc nh gi la trn th trng. Tnh h s co gin ca cu theo gi. V th. b. bo h sn xut chnh ph n nh mc gi ti thiu l 1500/kg v cam kt mua ht phn la d. Vy chnh ph phi mua bao nhiu la v chi bao nhiu tin? c. Trong trng hp chnh ph khng can thip vo th trng m tr cp cho nng dn 500/kg theo khi lng bn ra. Tnh s tin m chnh ph phi tr cp. Chnh ph nn chn gii php n nh gi hay tr cp?

41

Chng 3. L THUYT LA CHN CA NGI TIU DNG

Mc tiu: Sau khi hc xong chng ny, ngi hc c th: - Gii thch s hnh thnh ng cu th trng ca sn phm, trn c s phn tch cch ng x hp l ca ngi tiu dng. - p dng phng php l thuyt hu dng v phng php hnh hc gii thch cch thc ngi tiu dng s dng thu nhp ca mnh ti a ha s tha mn ca bn thn . C hai l thuyt nghin cu hnh vi hp l ca ngi tiu dng v s hnh thnh ca ng cu: thuyt c in phn tch cn bng tiu dng bng thuyt hu dng v thuyt tn c in phn tch phn tch cn bng tiu dng bng phng php hnh hc. Hai hng nghin cu ny u c nhng u, nhc im ring nhng b sung cho nhau v mang li kt qu ging nhau. Cch tt nht hiu hnh vi ca ngi tiu dng l nghin cu theo ba bc. Bc th nht l xem xt th hiu ca ngi tiu dng. C th l chng ta cn mt phng php thc tin m t c ngi tiu dng a thch mt hng ny hn mt hng khc nh th no? Bc th hai, chng ta phi tnh n mt thc t l ngi tiu dng phi i mt vi nhng gii hn v ngn sch - thu nhp ca h l c gii hn v n hn ch lng hng ha m h c th mua c. Bc th ba l kt hp th hiu ca ngi tiu dng v gii hn ngn sch vi nhau xc nh nhng la chn ca ngi tiu dng. Ni cch khc, vi th hiu ca mnh v thu nhp c gii hn, ngi tiu dng s mua mt tp hp cc loi hng ha nh trn t c s tha mn ti a? 1. PHN TCH CN BNG TIU DNG BNG L THUYT HU DNG 1.1. Mt s vn c bn 1.1.1. Cc gi nh Thuyt hu dng da trn mt s gi nh: (1) Mc tha mn khi tiu dng sn phm c th nh lng v o lng c, c ngha l c th so sch v xp hng tt c cc loi hng ha. Ni cch khc, trong bt c 2 hng ha A v B no, ngi tiu dng cng s hoc thch A hn B, hoc thch B hn A, hoc bng quan gia A v B. Lu rng nhng s thch ny hon ton khng tnh n chi ph. Mt ngi tiu dng c th thch tht bt tt hn bnh m tht nhng li mua bnh m v n r hn. (2) Cc sn phm c th chia nh. (3) Ngi tiu dng lun c s la chn hp l. 1.1.2. Hu dng (U: Utility) Khi nghin cu thi ca ngi tiu dng trc ht chng ta phi t cu hi ti sao ngi ta li tiu dng hng ha dch v? C th tr li rng vic tiu dng sn phm s p ng nhng nhu cu no ca con ngi hay mang li tnh hu dng cho con ngi. Hu dng l s tha mn m mt ngi cm nhn c khi tiu dng mt loi sn phm hay dch v no , hu dng mang tnh ch quan. Mt ngi tiu dng hng ha A nhiu hn hng ha B v i vi h A c hu dng cao hn B. Tnh hu dng mang mt yu t tm l quan trng, v th con ngi tm cch t c hu dng bng cch nhn nhng th lm hi lng h v trnh nhng th lm tn thng h. 1.1.3. Tng hu dng (U: Total utility) Tng hu dng l tng mc tha mn khi ta tiu th mt s lng sn phm nht nh trong mi n v thi gian. Tng hu dng t c s ph thuc vo s lng sn phm c 42

s dng. Tng hu dng c c im l ban u khi tng s lng sn phm tiu th th tng hu dng tng ln, n s lng sn phm no tng hu dng s t cc i; nu tip tc gia tng s lng sn phm s dng, th tng mc tha mn c th khng i hoc s st gim. 1.1.4. Hu dng bin (MU: Marginal Utility) Hu dng bin l s thay i trong tng hu dng khi thay i 1 n v sn phm tiu dng trong mi n v thi gian (vi iu kin cc yu t khc khng i): TU MU X = (1) QX MU Y = TU QY (2)

Nu hm tng hu dng l lin tc, th MU chnh l o hm bc nht ca TU. Trn th, MU chnh l dc ca ng tng hu dng TU. V d 1: Biu tng hu dng v tng hu dng bin ca mt ngi tiu dng khi xem phim trn bng hnh video trong tun nh sau: Qx* 1 2 3 4 5 6 TUx(vhd) 4 7 9 10 10 9 MUx (vhd) 4 3 2 1 0 -1

(*) Qx biu th s lng bng hnh c xem.

1.1.5. Quy lut hu dng bin gim dn Khi s dng ngy cng nhiu sn phm X, trong khi s lng cc sn phm khc c gi nguyn trong mi n v thi gian, th hu dng bin ca sn phm X s gim dn.

43

Mi quan h gia MU v TU: - Khi MU > 0 th TU tng - Khi MU < 0 th TU gim - Khi MU = 0 th TU t cc i (TUmax) 2. NGUYN TC TI A HA HU DNG 2.1. Mc ch v gii hn ca ngi tiu dng Mc ch ca ngi tiu dng l ti a ha tha mn, nhng h khng th tiu dng tt c hng ha v dch v m h mong mun n mc bo ha v h lun b gii hn v ngn sch. Gii hn ngn sch ca ngi tiu dng th hin mc thu nhp nht nh ca h v gi c ca cc sn phm cn mua. Vn t ra l h phi s dng quyt nh ca mnh cho cc sn phm sao cho mc tha mn t c cao nht. C nhiu cch c mc tha mn m chng ta c th chn la cch no tt hn. Tuy nhin v s khan him t ra nhng rng buc cho vic la chn cch thc tha mn tiu dng nn ngi tiu dng phi la chn phng n ti u cho cc cch thc tiu dng nhm t mc tiu tng hu dng ti a trong gii hn v ngn sch. V d: Nu chng ta c 3000 ng n tra th chng ta khng th dng mt ba n vi nhiu mn n t tin c, hay trong vic s dng thi gian cng vy, chng ta khng th va i xem bng va hc bi c. 2.2. Nguyn tc ti a ha hu dng V d 1: C nhn A c thu nhp I = 7 ngn ng, dng chi mua hai sn phm X v Y. Vn t ra A cn mua bao nhiu ng cho X; bao nhiu ng cho Y tng mc hu dng tha mn t c l ti a. Bng 3.1. S thch ca A i vi hai sn phm c th hin qua bng sau X (ng) 1 2 3 4 5 MUX (vhd) 40 36 32 28 24 Y (ngn ng) 1 2 3 4 5 MUY (vhd) 30 29 28 27 25

Ta s so snh chi tiu hp l cho tng ng mt (dng n v ngn ng): Nu ng th nht chi tiu cho X s mang li cho A mc tha mn l 40 vhd, cn nu chi tiu cho Y ch mang li mc tha mn l 30 vhd. Vy ti a ha hu dng ng th nht anh ta s chi tiu cho X:

Tip tc, ng th 2 nu chi tiu cho X s mang li 36 vhd; cn nu chi cho Y ch mang lai vhd. Do anh ta s chi ng th 2 cho X.

So snh cc ng chi tiu k tip 44

ng th by chi cho x4 Nh vy, t tha mn ti a khi chi tiu ht 7 ng, A s chi mua 4 ng cho X v 3 ng cho Y : MUx4 = MUy3 = 28 vhd. Nh vy, nguyn tc ti a ha hu dng l trong kh nng chi tiu c gii hn, ngi tiu dng s mua s lng cc sn phm sao cho hu dng bin ca n v tin t cui cng ca cc sn phm c mua s bng nhau: MUx = MUy = (1) X + Y + = I (2) Khi X v Y c tnh bng n v hin vt vi n gi l Px v Py, cng thc trn c vit li: MU x MU y = (1) Px Py X.Px + Y.Py = I (2) V d 2: Gi s c nhn B c thu nhp l 14 ng, chi mua 2 sn phm X v Y vi n gi cc sn phm l Px = 2 ng/kg v Py = 1 ng/l. S thch ca B i vi hai sn phm th hin qua biu hu dng bin trong bng 3.3 Vn t ra l B nn mua bao nhiu n v sn phm X, bao nhiu n v sn phm Y t TUxymax. X(kg) 1 2 3 4 5 6 7 8 MUx(vhd) 20 18 16 14 12 8 3 0 45 Y(lt) 1 2 3 4 5 6 7 8 MUy(vhd) 12 11 10 9 8 7 4 1

Gi x, y l s lng ca sn phm X v Y. ti a ha tha mn, ngi tiu dng phi chn phi hp cc sn phm sao cho tha mn 2 iu kin nu trn: (1) Mc ch tiu dng: hu dng ti a tc l TU(X,Y) =>max. (2) iu kin rng buc: l phn phi tng s tin chi tiu cho hai sn phm phi nm trong gii hn thu nhp sao cho: MU x MU y = (1) Px Py X.Px + Y.Py = I (2) T iu kin (1): MU x MU y MU x Px 2 = = = =2 Px Py MU y Py 1 tha mn iu kin (1) ta chn cc cp phi hp sao cho hu dng bin ca X cng gp 2 ln hu dng bin ca Y (v PX = 2PY). Cc cp tha iu kin (1): x = 1 v y = 3 x = 2 v y = 4 x = 3 v y = 5 x = 4 v y = 6 x = 6 v y = 7 Trong ch phi hp: x = 4 v y = 6 l tha mn iu kin (2): 4 x 2 + 6 x 1 = 14 Nh vy phng n tiu dng ti u l X = 4 v Y = 6 TUXYmax= TUx4 + TUy6 = 125vhd. V d 3: Nu thu nhp B tng ln I2 = 15 ng chi mua 2 sn phm th phi hp ti u mi l g? 14 ng coi nh chn hp l, cn ng th 15 ta so snh:

Phng n tiu dng ti u: X = 4,5 v Y = 6 MU x 5 MU x 6 = 6dvhd < = 7 dvhd (khng tho iu kin (1) Px Px Nhng khng cn cch no phn phi tt hn. Do trong thc t, ti a ha hu dng ta chn cc phi hp gia cc sn phm tha mn 2 iu kin: MU x MU y hay Px Py MU x MU y min Px Py (1)

X.Px + Y.Py = 1 (2) Trong thc t chng ta thng khng c nhiu la chn t nguyn tc l thuyt MU x MU y = . khi tiu dng nhiu sn phm. Do , ti a ho tho mn, ngi tiu Px Py dng phi phn phi thu nhp nht nh ca mnh cho cc sn phm sao cho hu dng bin trn mt n v tin t ca sn phm ny phi tng ng hu dng bin trn mt n v tin t ca cc sn phm khc: 46

MU x MU y MU z ... Px Py Pz 2.3. S hnh thnh ng cu th trng S hnh ca ng cu c nhn i vi sn phm X. ng cu c nhn ca mi sn phm th hin lng sn phm m mi ngi tiu dng mun mua mi mc gi sn phm trong iu kin cc yu t khc nh s thch, thu nhp v gi cc sn phm khc coi nh khng i. xy dng ng cu c nhn i vi sn phm X, ta gi s gi ca sn phm X l Px gi ca Y l Py. Ta ch cho gi sn phm X thay i, cc yu t cn li (Py, I v s thch c gi nguyn khng i). Ngi tiu dng ti a ha hu dng khi tiu dng hng ha X,Y trong tnh trng cn bng tc l: MU x MU y = Px Py Gi s ngi tiu dng A c thu nhp I = 350 ng chi mua 2 sn phm X v Y vi Px1 = 20 ng; Py1 = 10 ng. S thch ca A i vi 2 sn phm c th hin qua bng sau: X (sn phm) MUx (vhd) Y (sn phm) . . . 5 . . . . . 11 . . 15 MUy (vhd) . . . 24 . . . . . 22 . . 20

. . . . . 8 . . 10

.. . . . . 66 . . 40

Phng n tiu dng X1 = 10 sn phm X v Y1 = 15 sn phm Y l phng n ti u v tha mn 2 iu kin: MU x1 MU y1 = = 2dvhd (1) Px1 Py1 X1.Px1 + Y1.Py1 = I (2) (10.20 + 15.10 = 350) Khi gi sn phm X tng ln Px2 = 30 ng trong khi cc yu t khc ( Py, I, s thch) khng i. Nu B vn mun mua s lng X nh c X1 = 10sp th gim lng mua sn phm Y n Y = 5sp v s khng t tha mn ti a v: MU x1 40 MU y 24 = < = Px 2 30 Py1 10 t TUmax, B s iu chnh: gim mua sn phm X v tng mua sn phm Y cho n 47

khi: X2 = 8 v Y2 = 11 tha 2 iu kin: MU x 2 MU y1 = = 2,2dvhd Px 2 Py1

(1)

X2.Px2 + Y2.Py1 = I (2) (8x30 + 11x10 = 350) T thuyt hu dng ta chng minh c quy lut cu: P Qx P Qx Biu cu v ng cu c nhn i vi sn phm X

PX PX1 (20) PX2 (30)

QX QX1 (10) QX2 (8)

Khi gi sn phm X tng, trong khi thu nhp, s thch v gi sn phm Y khng i th c 3 trng hp c th xy ra: Nu h s co gin ca cu theo gi sn phm X l co gin nhiu. Khi gi sn phm X tng th phn chi tiu cho X gim, phn chi tiu cho Y tng ln, kt qu s lng sn phm Y tng ln so vi trc: Nu ED ( x ) > 1 :

( Nu ( E

Nu ED ( x ) < 1 : Px tng
D( x)

) = 1) :

Px tng

=> => =>

TRx gim TRx tng

=> =>

TRY tng

=>

Y tng. Y gim.

TRY gim => =>

Px tng

TRx, TRY khng i

Y khng i.

S hnh thnh ng cu ca sn phm X. Gi s trn th trng sn phm X ch c 2 c nhn ngi tiu dng A v B, th lng cu th trng l tng lng cu ca hai c nhn mi mc gi. n gi sn phm P Lng cu ca A (ng/SF) (qA) P1 (20) P2 (30) qA1 (10) qA2 (8) Lng cu ca B (qB) qB1 (5) qB2 (2) Lng cu th trng (QD = qA + qB) Q1 = qA1 + qB1 (15) Q2 = qA2 + qB2 (10)

48

Hnh 3.3. S hnh thnh ng cu sn phm ng cu th trng (D) c tng hp t cc ng cu c nhn, bng cch tng cng theo honh cc ng cu c nhn. V d: qA = - 1/2.P + 200, qB = - P + 300 => Hm cu th trng l: QD = qA + qB = -3/2.P + 500 Vy ng cu th trng i vi mt hng ha l tng hp tt c cc ng cu c nhn i vi hng ha . Cng nh cu c nhn ng cu th trng l tp hp nhng im c xc nh bi nhng s lng khc nhau i vi mt hng ha c tiu th vi mc gi tng ng, trong nhng iu kin khc nhau khng i, s lng tiu th hng ha trn th trng bng tng s lng tiu th ca cc c nhn trn th trng v hng ha (mc gi c ca hng ha trn th trng v i vi tng c nhn l nh nhau) Thuyt hu dng gip ta phn tch thi tiu dng ca c nhn v gii thch s hnh thnh ng cu th trng. Tuy nhin thuyt ny cng c nhng nhc im khi p dng l kh nng chia nh ca sn phm v kh nng o lng hu dng. 2. PHN TCH CN BNG TIU DNG BNG HNH HC 2.1. Mt s vn c bn 2.1.1. Ba gi thuyt c bn v s thch ca ngi tiu dng S thch c tnh hon chnh, ngha l ngi tiu dng c kh nng so snh, sp xp theo th t mc tha mn m cc phi hp khc nhau gia hai hay nhiu hng ha c th mang li. V d: Phi hp A gm: 1 ly kem + 4 chic bnh ngt. Phi hp B gm: 2 ly kem + 2 chic bnh ngt. Nu l ngi thch n bnh ngt th phi hp A mang li mc tha mn cao hn phi hp B; anh ta s sp xp A > B. Ngc li, i vi ngi thch n kem, i vi anh ta phi hp B mang li mc tha mn cao hn phi hp A; anh ta sp xp B > A. Ngi tiu dng lun thch nhiu hng ha hn l t hng ha (gi s vi mi hng ha u tt u c mong mun). Tt nhin, mt s hng ha chng hn nh nhim khng kh, l khng c mong mun v ngi tiu dng s trnh hng ha bt k lc no h c th. S thch c tnh bc cu, ngha l nu phi hp A c u thch hn phi hp B, phi hp B c u thch hn phi hp C th tt nhin phi hp A s c u thch hn phi hp C: A > B v B > C A > C 2.1.2. ng ng ch khc phc phn no nhng nhc im ca phn tch hu dng, t lu ngi ta cn dng ng ng ch trong phn tch kinh t. Tuy nhin c 2 cch phn tch u cho cng mt kt qu: c 2 lin h cht ch vi nhau v gip lm sng t vn thi tiu dng c nhn. Cc bc phn tch cng nhm xc nh ng cu c nhn v ng cu th trng. Khi nim ng ng tch l tp hp cc phi hp khc nhau gia hai hay nhiu sn phm cng mang li mt mc tha mn cho ngi tiu dng. Gi s c bn phi hp A, B, C v D ca 2 sn phm thc phm ( X) v s lng qun 49

o (Y) cng to ra mt mc tha mn cho ngi tiu dng l U1, c th hin trong bng 3.7 di y: Phi hp A B C D X (v) 3 4 5 6 Y (v) 7 4 2 1

Th hin cc phi hp trn ln th, cc trc biu th s lng sn phm (X) v s lng qun o (Y), ta c ng ng ch (U1) S thch ca ngi tiu dng c th c m t bng tp hp cc ng ng ch tng ng vi cc mc tha mn khc nhau. Cc ng ng ch cng xa gc O th mc tha mn cng cao. Tp hp cc ng ng ch trn mt th c gi l s ng ch.

Hnh 3.4. ng ng ch c im ca ng ng ch Cc ng ng ch thng c ba c im: (1) Dc xung v bn phi, iu ny phn nh thc t ca ngi tiu dng l khi gim lng tiu th sn phm ny th tng lng tiu th sn phm kia tng hu dng khng i. Nu ng ng ch nm ngang, th tc l vi cng lng Y phi hp vi nhng lng X khc nhau u em li mc hu dng nh nhau. iu ny cho thy ngi tiu th bo ha vi lng X, do d c tng thm X cng khng lm tng thm hu dng (2) Cc ng ng ch khng ct nhau Gi s hai ng ng ch (U1) v (U2) ct nhau nh trn hnh 3.5, hai phi hp A v C cng nm trn ng (U1), do : TUA = TUC (1) Tng t: TUB = TUC (2) T (1) v (2), tnh bc cu cho php ta kt lun TUA = TUB. Nhng iu ny tri vi gi thuyt thch nhiu hn t. Do hai ng ng ch khng th ct nhau.

50

Hnh 3.5. Cc ng ng ch khng bao gi ct nhau Tnh b sung hay thay th ca cc sn phm c phn nh trong cong ca ng ng ch. Tht ra cc sn phm c tnh thay th hay b sung nhau ng vi nhng s lng no . Li v pha gc O, th hin t l m ngi tiu dng mun nh i gia hai loi gim dn, t l ny c gi l t l thay th bin (MRS). T l thay th bin ca X cho Y (MRSXY) l s lng sn phm Y gim xung khi s dng tng thm mt n v sn phm X nhm bo m mc tha mn khng i. MRSXY = DY/DX Vi v d trn: MRSXY = -3/1;-2/1;1/1 Trn th MRS l dc ca ng ng ch Mi quan h gia MRSXY vi MUX v MUY (1) Tng hu dng gim xung do gim s lng sn phm Y s dng: DTU = DY.MUY (2) Tng hu dng tng thm do s dng thm 1 n v sn phm X: DTU = DX.MUX m bo tng hu dng khng i th: DY.MUY + DX.MUX = 0 MU x Y = = MRS XY MU y X Do t l thay th bin cng chnh l t s hu dng bin ca hai sn phm. Cc dng c bit ca ng ng ch Ty theo mi quan h trong s dng gia hai sn phm l thay th hay b sung, hay va thay th va b sung m ng ng ch c nhng dng khc nhau. Y U2 U1 X a) X v Y l hai sn phm b sung X b) X v Y l hai sn phm thay th Y

Hnh 3.6. Cc dng c bit ca ng ng ch 2.1.3. ng ngn sch Khi nim ng ngn sch l tp hp khc nhau gia hai sn phm m ngi tiu dng c th 51

mua c vi cng mt mc thu nhp v gi cc sn phm cho. Phng trnh ng ngn sch c dng: X.PX + Y.PY = I hay Y = I/ Py - (Px/ Py)X Vi X l lng sn phm X mua c. Y l lng sn phm Y mua c. PX l gi sn phm X. PY l gi sn phm Y. I l thu nhp ca ngi tiu dng. M t trn hnh 3.7 ta c ng ngn sch MN: OM = I/PY: th hin lng sn phm Y ti a m ngi tiu dng mua c. ON = I/PX: th hin lng sn phm X ti a m ngi tiu dng mua c.

Hnh 3.7. ng ngn sch c im (1) ng ngn sch l ng thng dc xung v bn phi. (2) dc ca ng ngn sch l t gi gia hai sn phm (PX/PY), th hin t l phi nh i gia hai sn phm trn th trng, mun tng mua sn phm ny phi gim tng ng bao nhiu sn phm kia khi thu nhp khng i. V d: A c thu nhp I = 1000 dng mua hai sn phm X v Y vi gi tng ng l PX = 100 v PY = 200. Phng trnh ng ngn sch l: Y = 5 - 1/2X. dc tng ng l -1/2: mun mua thm mt sn phm X phi gim mua 1/2 sn phm Y. S dch chuyn ng ngn sch ng ngn sch c th dch chuyn di tc ng ca cc nhn t sau: (1) Thu nhp thay i, khi thu nhp tng ln, gi cc sn phm khng i, ng ngn sch s dch chuyn song song sang phi. Ngc li khi gi c thu nhp gim, ng ngn sch dch chuyn sang tri.

Hnh 3.8. S dch chuyn ng ngn sch (2) Gi sn phm thay i, khi thu nhp I v gi sn phm Y khng i, nu gi sn phm X tng ln th ng ngn sch quay v pha gc trn trc X, v tr trn trc X vn gi 52

nguyn. Nu gi X tng th chiu quay ngc li.

Hnh 3.9. ng ngn sch quay 2.2 Nguyn tc ti a ha hu dng V mt t nhin, chng ta thy nhu cu ca con ngi rt a dng. Ngi ta cn dng nhiu sn phm vi mt s lng nht nh, bi v nh chng ta bit v hu dng, ng thi v mt kinh t ngi tiu dng b gii hn bi thu nhp ca chnh h v gi c ca hng ha. Nhng ng ng ch cho thy nhng kt hp no khi tiu dng cc sn phm mang li cc kt qu l hu dng cao thp khc nhau. Tt nhin mun ca ngi tiu dng la chn nhng kt hp no mang li hu dng cao nht c th c. Nhng ng gii hn tiu dng cho thy ngi tiu dng ch c mt s la chn c gii hn, h phi phn chia thu nhp ca mnh nh th no cho cc sn phm. Vi mc tiu l t hu dng ti a, th hin trong vic mong mun vn ti cc ng ng ch cao nht trong gii hn thu nhp l I1 v gi cc sn phm cho l PX v PY c th hin qua ng ngn sch tng ng. Vn t ra: Ngi tiu dng nn chn phi hp no gia X v Y tng hu dng t c l cao nht? Cc phi hp A, E, B u nm trn ng ngn sch, do iu tha mn gii hn v ngn sch. Trong E l phi hp ti u v n nm trn ng ng ch cao hn c. Nu chn phi hp A hay B ch to ra mc tha mn U0, cha phi l mc tha mn ti a.

Hnh 3.10. Phi hp tiu dng ti u Nh vy phi hp ti u ca mt ng ngn sch chnh l tip im ca ng ngn sch vi ng ng ch, ti (E) dc ca hai ng bng nhau: Ti E: MRSXY = - PX/PY Trn th: phi hp ti u l ngi tiu dng s mua X1 sn phm X v Y1 sn phm Y t mc tha mn ti a l U1.

53

2.3. S hnh thnh ng cu th trng ng cu ca ngi tiu dng i vi mt hng ha c xc nh bi s lng sn phm m ngi y mua vi nhng mc gi khc nhau.

Hnh 3.11. ng tiu dng theo gi Khi cc iu kin khc khng i, s thay i gi c sn phm dn ti thay i khi lng sn phm c tiu dng. ng cu c nhn v sn phm X (1) Gi s mt ngi tiu th c thu nhp l I1 mua hai sn phm X v Y vi gi cc sn phm l Px1 v PY1, th ng ngn sch tng ng l MN (nh hnh 3.11a). Phi hp ti u ban u l E(x1,y1) l tip im ca ng ngn sch MN vi ng ng ch l U1. Do ta c th xc nh im E (x1, y1) trn th (3.11b). (2) Gi s gi sn phm X tng ln l Px2 (Px2 > Px1) v gi sn phm Y v thu nhp khng i, th ng ngn sch mi l MC. im phi hp ti u l im F (x2, y2) l tip im ca ng ngn sch MC vi ng ng ch l U0 trn th (3.11a) => ta xc nh im F (x2,y2). Ni cc im phi hp ti u E (x1, y1) v F (x2, y2) trn th (3.11a), ta c ng tiu dng theo gi. ng tiu dng theo gi l tp hp cc phi hp ti u gia hai sn phm khi gi mt sn phm thay i, cc iu kin cn li khng i. Ni cc im E (x1, Px1); F (x2, y2) trn th (3.11b), ta c ng cu c nhn v sn phm X, dc xung bn phi. ng cu th trng: c hnh thnh bng cch tng cng cc lng cu t cc ng cu c nhn tng ng vi cc mc gi nh trnh by phn trn. 2.4. Cc vn khc 2.4.1. ng Engel ng Engel phn nh mi quan h gia s thay i lng cu sn phm vi s thay i thu nhp, trong iu kin cc yu t khc khng i. xy dng ng Engel, ta s cho thu nhp thay i, gi cc sn phm khc khng thay i. Gi nh ban u thu nhp l I1, gi cc sn phm ln lt l PX, v PY, ng ngn sch tng ng l MN. im phi hp ti u l E (x1, y1) l tip im ca ng ngn sch MN vi ng ng ch U1. (Hnh 3.12a).

54

Hnh 3.12. ng tiu dng theo thu nhp Nu thu nhp thay i tng ln l U2, gi cc sn phm khng i (Px,Py) th ng ngn sch mi l MN. im phi hp ti u mi l E (x2, y2) l tip im ca ng ngn sch MN vi ng ng ch U2. Ni cc im F (x1, Px1); F (x2, y2) trn th (3.12a), ta c ng tiu dng theo thu nhp. ng tiu dng theo thu nhp l tp hp cc phi hp ti u gia hai sn phm khi thu nhp thay i, gi cc sn phm khng i T ng theo thu nhp, ta c y s liu xy dng ng Engel cho cc sn phm. I I1 I2 X X1 X2 Y Y1 Y2

Hnh dng ng Engel ca sn phm cho chng ta bit tnh cht ca sn phm l thit yu, sn phm cao cp hay sn phm cp thp (hnh 3.12b; 3.12c; 3.12d) I I2 I1 ng Engel i vi sn phm X F E I I2 I1 ng Engel i vi sn phm Y

X1

X2

Y1

Y2

b) X l sn phm thit yu

c) Y l sn phm cao cp

55

I I2 I1 E F ng Engel i vi sn phm Z

Z2

Z1

d) X l sn phm cp thp ng Engel cng gii thch cho chng ta nhng khc bit trong chi tiu ca ngi tiu dng thuc cc nhm thu nhp khc nhau. V d: S liu thng k ca nhiu gia nh vi vic chi tiu v mt s mt hng nh sau: Chi tiu cho Gii tr Mua nh Thu nh Y t 1 545 1172 1493 932 2 661 1526 1790 1250 3 1158 2156 2078 1499 4 1280 3164 1897 1522 5 1528 4494 1401 1627 6 3072 7800 991 1707

S liu trn cho bit mi quan h gia chi tiu cho mt hng mc c th no ch khng phi l lng hng c tiu dng vi thu nhp. Ta thy, hai hng mc u gii tr v nh l nhng mt hng c co gin ca cu theo thu nhp l rt cao. Chi tiu trung bnh ca gia nh cho gii tr tng gn 6 ln khi chng ta chuyn t nhm c thu nhp thp nht n nhm thu nhp cao nht, chi mua nh cng vy. Ngc li hng mc th ba l chi thu nh gim khi thu nhp tng, n phn nh thc trng hu ht nhng ngi c thu nhp cao iu mua nh ring thay v i thu nh. Cui cng y t l hng mc tiu dng c co gin theo thu nhp dng thp nht. 2.4.2. Tc ng thay th v tc ng thu nhp Khi gi sn phm X tng ln (hay gim xung) trong iu kin cc yu t khc khng i th lng tiu th sn phm X gim xung (hay tng ln) l kt qu tng hp ca hai tc ng: tc ng thay th v tc ng thu nhp. Gi s gi ca hng ha X gim xung gy nn hai tc ng. Th nht, sc mua thc t ca ngi tiu dng tng ln: h c li hn bi h c th mua cng mt lng hng ha vi s tin t hn v c d tin mua sm thm. Th hai, h s tng tiu dng mt mt hng no tr nn r hn v gim tiu dng mt hng tr nn t hn mt cch tng i. Thng thng c hai tc ng nay xy ra ng thi nhng r hn chng ta cn phn bit hai tc ng ny. Tc ng thay th: l lng sn phm X gim xung (tng ln) khi gi sn phm X tng ln (hay gim xung) trong iu kin mc tha mn khng i (hay thu nhp thc t khng i). Do tc ng thay th lun mang du m. S thay th ny c nh du bng s dch chuyn dc theo ng ng ch. Tc ng thu nhp: Khi gi sn phm X tng ln lm thay i lng cu sn phm X do sc mua gim xung (thu nhp thc t gim) v lm thay i mc M tha mn. M (1) Nu X l sn phm thng thng th tc ng thu nhp mang du m, khi gi sn phm X tng ln thu nhp thc t gim s lm gim lng cu sn phm X. (2) Nu X l Y2 phm th cp G ng thu nhp mang du dng, khi gi sn phm X sn tc F tng ln, thu nhp thc t gim lm lng cu sn phm X tng ln v ngc li. Y Y1 E Ta c th minh ha hai tc ng trn qua th 3.13 U0 U1 I/Px2 56 C x1 X2 I/Px1 N X C

Hnh 3.13. Tc ng thay th v tc ng thu nhp Gi nh X v Y l hai sn phm bnh thng. Vi ng ngn sch ban u l MN, th phi hp ti u l im E(x1,y1), t mc tha mn ti a l U1. Nu ch c gi sn phm tng ln t Px1 n Px2 (gi sn phm Y v thu nhp khng i), th ng ngn sch mi l MC v im phi hp ti u tng ng l im F(x2,y2) vi mc tha mn ti a t c l U0. Nh vy khi gi sn phm X tng ln t Px1 n Px2 th tc ng thay th v tc ng thu nhp lm lng tiu th sn phm X gim t x1 xung x2. o lng tc ng thay th, ta loi tr tc ng thu nhp bng cch tng thm thu nhp mt lng (I) va ng ngn sch gi nh MC song song vi ng ngn sch MC v tip xc vi ng ng ch ban u U1 ( gi mc tha mn khng i) ti im G (x, y). Nh vy tc ng thay th l on x1x, l s di chuyn dc ng ng ch U1 t E n G. Tc ng thay th mang du m, ngha l s tng gi sn phm s lm gim lng cu sn phm v ngc li trong iu kin mc tha mn khng i. V tc ng thu nhp: Khi gi sn phm tng th thu nhp thc t gim, th hin cng mt mc thu nhp bng tin nh trc, nu gi sn phm tng th s lng cc sn phm c mua s gim xung so vi trc v ngc li. ng ngn sch thc t l MC (vi im cn bng F(x2,y2)), nh vy tc ng thu nhp l on xx2, l s dch chuyn t G U1 sang F U0 l lng sn phm X gim t x xung x2, lm gim mc tha mn t U1 U0. Tm li, vi X l sn phm thng thng, tc ng thay th v tc ng thu nhp cng cng chiu. Khi gi sn phm X tng th tc ng thay th lm lng sn phm X tip tc gim t x xung x2. Tng hp hai tc ng, khi gi sn phm X tng ln Px1 ln Px2 lm lng sn phm X gim t x1 xung x2.

57

2.4.3. Hin tng Giffen

Hnh 3.14. Hin tng Giffen Qua phn tch trn, ta thy nu X l sn phm thng thng th tc ng thay th v tc ng thu nhp l cng chiu, u gim khi gi sn phm tng. Nu X l sn phm th cp th tc ng thay th v tc ng thu nhp ngc chiu nhau. V mc l thuyt, i vi sn phm th cp c th xy ra trng hp tc ng thu nhp mnh hn ln p tc ng thay th, ng cu s dc ln v bn phi: khi gi tng, lng cu sn phm s tng v ngc li. y chnh l hin tng Giffen. 2.4.4. Thng d tiu dng (CS) Ngi tiu dng mua hng ha v vic mua sm hng ha khin cho h tha mn hn. Thng d tiu dng l thc o tng th nhng ngi tiu dng c li hn bao nhiu khi h c kh nng mua hng ha trn th trng. V nhng ngi tiu dng khc nhau c cch nh gi khc nhau i vi vic tiu dng nhng hng ha c th, nn lng tin ti a h mun tr cho hng ha cng khc nhau. Theo qui lut hu dng bin gim dn, i vi mi c nhn, mc tha mn ca sn phm tiu dng trc thng ln hn mc tha mn ca cc sn phm tiu dng sau, do ngi tiu dng sn lng tr nhng mc gi cao hn cho nhng sn phm tiu dng trc. Nhng thc t, ngi tiu dng tr cng mt mc gi cho tt c cc sn phm c mua cn c vo hu dng bin ca sn phm sau cng, to ra thng d tiu dng. Thng d tiu dng ca mt n v sn phm l phn chnh lch gia mc gi ti a m ngi tiu dng sn lng tr (cn gi l gi dnh trc) vi gi thc tr cho sn phm. Thng d tiu dng c nhn cho q1 sn phm l chnh lch gia tng s tin ti a m ngi tiu dng sn lng tr vi tng s tin thc t tr cho q1 sn phm

58

Hnh 3.15. Thng d tiu dng Trn th 3.15, khi gi l P1 = 50 ng, lng cu ca c nhn A l q1 =10 sn phm, th thng d tiu dng ca sn u tin: CS1SF = gi ti a m ngi tiu dng sn lng tr - gi thc tr. = 100 ng - 50 ng = 50 ng. Thng d tiu dng ca q1 sn phm: CSq1 = Tng s tin ti a m ngi tiu - Tng s tin thc tr cho q1 sn phm dng sn lng tr cho q1 sn phm = OJAq1 - OP1Aq1 = JP1A = 750 ng - 500 ng = 250 ng. Thng d tiu dng trn th trng Nu gi th trng l P v sn lng cn bng l Q, th thng d tiu dng trn th trng mc gi P l phn chnh lch gia tng s tin ti a m ngi tiu dng sn lng tr cho Q vi tng s tin thc tr cho Q sn phm (hnh 3.16). Thng d tiu dng trn th trng cn c xc nh bi din tch nm di ng cu v pha trn gi th trng ca sn phm. Khi chnh ph tng thu l t vt/sn phm, chi ph sn xut tng ln do ng cung dch chuyn ln trn S1 S2 (hnh 3.17) gi cn bng tng ln l P2. Thng d tiu dng tng ng l din tch JP2E2 ( CS2 = JP2E2). So vi trc thu, thng d tiu dng gim. CS = CS2 - CS1 = JP2E2 - JP1E1 = -A -B Tm li, nu gi th trng tng ln th thng d tiu dng trn th trng gim xung v ngc li. CU HI THO LUN V BI TP 1. Da trn phng vn chuyn su thu thp thng tin v a thch tiu dng tri cy v tht cho bit tt c cc t hp ca tri cy v tht sau y em li cng mt mc hu dng nh nhau i vi h ng A. T hp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 S n v tht 1,0 3,0 5,0 7,0 9,0 11,0 13,0 15,0 17,0 19,0 S n v tri cy 34,40 14,00 9,22 7,00 5,70 4,84 4,22 3,75 3,39 3,09

a. Dng thng tin trn v ng bng quan (ng ng ch hay indifference curve) ca ng A. b. Gi s ng A c 34 n v tri cy v 1 n v tht. ng A s mun chp nhn thm bao nhiu n v tht gim bt 10 n v tri cy? c. Sau khi hon i nh trn, ng A c 24 n v tri cy. ng A s mun chp nhn thm bao nhiu n v tht gim thm 10 n v tri cy na? 59

d. Kt qu ca cu (c) cao hn hay thp hn cu (b). Gii thch. Nu khng th xc nh c cu tr li, cn thng tin g thm c th tm c tr li? e. Gi mt n v tht v mt n v tri cy ln lt l 12.000 ng v 2.000 ng. ng A c thu nhp 120.000 ng/thng. c lng s n v tht v s n v tri cy ng A mong mun mua. f. Nu gi tht gim t 12.000 cn 8.000 ng. V ng bng quan tng ng vi s lng tht v tri cy ng A mong mun mua. g. Nu gi tht gim t 12.000 cn 8.000 ng v thu nhp gim 20.000 ng. V ng bng quan tng ng vi s lng tht v tri cy ng A mong mun mua. 2. Gi s ngi tiu dng chn la gia 2 hng ho F v C ti a ho s tha mn ca mnh, gii hn bi ngn sch. a. Gii thch v v trn th cc ng bng quan. b. dc ca ng bng quan o lng ci g? c. Ti sao ng bng quan l ng cong lm v pha gc to ? d. Gi Pf v Pc, MUf v MUc ln lt l gi v hu dng bin ca hai hng ho ny, dng ng ngn sch v ng cong bng quan tm im ti u ca ngi tiu dng. e. Ti im ny Pf, Pc, MUf , MUc v t xut thay th MRS lin h vi nhau nh th no? 3. Khi gi ca mt hng ho tiu dng thay i, gii thch nh hng thay th v nh hng thu nhp. Gii thch co gin gi v co gin thu nhp ca cu. 4. V cc ng bng quan ca hai hng ho trong hai trng hp: a. Hai sn phm hon ton b tc cho nhau (v d, chic giy bn tri v chic giy bn phi) b. Hai sn phm thay th (v d nc ngt coca v nc ngt pepsi). 5. Gi s bnh m tht (X) gi 2 ngn ng mt bnh, nc ngt (Y) gi 1,5 ngn mt chai. Mt ngi tiu dng c 10 ngn chi dng cho hai sn phm ny. ng gii hn ngn sch c dng nh th no? Tm dc ca ng ngn sch ny. 6. Gi s s chn la gia 2 sn phm bnh m tht (Y) v nc ngt (X) ca mt ngi tiu dng c th biu din bng mt hm hu dng nh sau: U = X .Y ng ng ch ca hm hu dng ny c suy ra bng cch chn cc t hp khc nhau ca X v Y cho cng mt gi tr hu dng. G s chn mc hu dng l 10, hm ca ng ng ch l: 10 = X .Y hay 100 = X . Y a. Tm t l thay th bin MRS ca X cho Y ti cc im (X = 5,Y = 20) v (X = 20,Y = 5). Hy gii thch kt qu. b. Tm hm s biu din hu dng bin ca X v hu dng bin ca Y. c. Tm hm ca MRS da trn quan h gia MRS v hu dng bin ca X v Y. 7. Gi s hu dng ca 2 sn phm X v Y i vi mt ngi tiu dng l mt phng trnh c dng nh sau (hm Cobb Douglas): Hu dng = U(X,Y) = X 0,5 Y 0,5 Nu gi ca Y v X ln lt l Py = 1000 v Px = 250, v ngi ny c 2000 chi cho 2 sn phm ny. Tm mc tiu th ti u (t mc hu dng cao nht) ca X v Y ngi tiu dng ny. 8. Vi thng tin nh trong bi tp trn, gi s ngi tiu dng mun tm mc tiu th ca X v Y c chi ph nh nht t mc hu dng bng 2. Tm mc chi ph ny. 9. Mi tun, anh t mua 2 bnh m tht gi 2 ngn mt , 8 gi xi gi 500 ng mt gi, v 8 qu trng gi 1000 mt qu, nhng khng mua coca gi 1500 mt chai. Bn c th kt lun nh th no v hu dng bin ca 4 sn phm trn i vi anh t? 60

10. Ti sao cu ni Mc hu dng s ti a khi hu dng bin ca tt c sn phm bng nhau l sai. Cu ny phi c sa li nh th no cho ng, gii thch. 11. Mt ngi tiu th c thu nhp I = 3500 mua 2 sn phm X v Y vi gi tng ng l Px = 500 v Py = 200. S thch ca ngi ny biu hin qua hm s TUx = -Q2x + 26Qx v TUy = -5/2Q2y + 58 Qy. Xc nh phng n tiu dng ti u v tng hu dng ti a c th t c. 12. Gi s bn rt giu v rt mp. Bc s khuyn bn nn n king v gii hn mc 2000 calo mt ngy. Cn bng ngi tiu dng i vi nhu cu n ung ca bn thay i nh th no? 13. Mt ngi tiu th c thu nhp I = 36.000 chi tiu cho 3 loi sn phm X, Y v Z c gi l Px = Py = Pz = 3000 . S thch ca ngi ny i vi 3 loi sn phm nh sau: S lng sn phm 1 2 3 4 5 6 7 TUx 75 147 207 252 289 310 320 TUy 68 118 155 180 195 205 209 TUz 62 116 164 203 239 259 269

ti a ho hu dng, ngi ny phi phn phi thu nhp cho 3 loi sn phm nh th no? Tng hu dng t c? Nu thu nhp vn l 36.000 nhng gi sn phm thay i Px = 3000, Py = 6000 v Pz = 3000. Ngi ny s phn phi chi tiu nh th no c tng hu dng cao nht?. V ng cu c nhn sn phm Y. 14. Gi s nhu cu i li qua mt cy cu c dng Y = 1.000.000 - 50.000 P, trong Y l s chuyn i qua cu v P l ph qua cu. a. Hy tnh thng d ngi tiu dng nu gi ca ph qua cu l 0 ng, 1 ng v 20 ng. b. Nu ph xy cu l 1.800.000 ng. Tm mc ph qua cu ho vn. Thng d ngi tiu dng ti mc ph ny bng bao nhiu? c. Gi s ph xy cu bng 8 triu ng. Gii thch ti sao cy cu cn phi c xy mc d khng c mc ph qua cu no cao t ho vn. 15. Gi s co gin cu theo thu nhp i vi thc phm l 0,5 v co gin cu theo gi thc phm l 1,0. Vi gi thc phm l 2.000 ng, mt h gia nh c thu nhp hng nm 25.000.000 ng chi tiu 1.000.000 ng mt nm cho thc phm. a. Nu thu nh vo gi bn thc phm lm cho gi thc phm tng ln gp i, chi tiu vo thc phm ca h gia nh ny thay i nh th no? b. Gi s nu gia nh ny nhn c mt s tin ph cp l 500.000 ng lm gim bt gnh nng do tng gi ca thc phm th chi tiu vo thc phm ca h ny thay i nh th no? c. Gia nh ny s thit thi hay c li khi nhn c s tin gim thu ngang vi s tin phi tr nhiu hn do thu nh vo gi bn? 16. C 2 loi bia - loi c nng ru cao v loi c nng ru thp v nhiu loi nc ngt by bn ti siu th a phng ca bn. Gi s lc u c 2 loi bia u chu thu nh nhau. Chnh ph quyt nh, v mc ch khuyn khch gim tiu th ru, tng thu loi bia c nng ru cao v gim thu loi c ru thp. Gi v lng bn ca th trng hai loi bia thay i ra sao? Theo bn, thu trn bia c nh hng n cu ca nc ngt khng? 61

17. Nu bn l chuyn vin t vn kinh t cho t chc cc nc xut khu du m (OPEC the Organization of Petrolium Exporting Countries) v bit c cu ca du m trn th gii c c tnh nh sau: Gi (USD/thng) 15 25 35 45 55 Lng cu (triu thng/ngy) 56.000 40.000 24.000 16.000 10.000

Bn cn phi cung cp khuyn co cho nhng trng hp sau: a. Nu cung du m gim lm gi tng t 15 ln 25 USD/thng, tng doanh thu bn du tng hay gim? b. Tng doanh thu bn du s tng hay gim nu cung tip tc ct lm gi tng n 35 USD/thng. c. gi no th doanh thu bn du cao nht? tng ng vi lng cung bao nhiu? d. Tnh co gin gi ca cu du m khi gi tng 10 $/thng cc mc gi khi u l 15$, 25$, 35$ v 45$/thng. e. Tm co gin gi ca cu mc gi c doanh thu cao nht. f. khon gi no th cu ca du m khng co gin?

62

Chng 4. L THUYT V SN XUT V CHI PH

Mc tiu: Sau khi hc xong chng ny, ngi hc c th: - Gii thch c cc khi nim hm sn xut, nng sut trung bnh, nng sut cn bin, mi quan h gia sn lng v nng sut bin, nng sut trung bnh v nng sut bin; phn bit hm sn xut trong ngn hn v trong di hn. - Vn dng c nguyn tc phi hp ti u cc yu t sn xut gii quyt cc bi tp. - Gii thch c cc khi nim chi ph, mi quan h gia chi ph v sn lng. - Vn dng nguyn tc ti a ha li nhun gii quyt cc bi tp Trong ba chng va qua chng ta tp trung vo pha cu ca th trng - nhng s thch v hnh vi ca ngi tiu dng. By gi, chng ta chuyn sang pha cung v xem xt hnh vi ca nh sn xut. Chng ta xem xt cc n v sn xut c th t chc sn xut nh th no c hiu qu v chi ph ca h thay i nh th no khi gi cc u vo v mc sn lng thay i. L thuyt v sn xut v chi ph l l thuyt trung tm i vi vic qun l kinh t ca mt doanh nghip. Chng ta phi xem xt mt s vn m doanh nghip thng xuyn gp phi nh: doanh nghip phi dng bao nhiu my mc v bao nhiu lao ng? Nu mun tng sn xut th doanh nghip nn thu thm cng nhn hay nn xy dng thm nh my mi? Doanh nghip phi d tr chi ph l bao nhiu cho nm ti v cc chi ph c th thay i nh th no theo thi gian v chu tc ng nh th no cc mc sn lng? Trong chng ny chng ta nghin cu cng ngh sn xut ca mt doanh nghip - tc l mi quan h vt cht th hin cch chuyn i u vo (lao ng v vn) thnh cc sn phm u ra. Trc ht chng ta s ch ra cng ngh sn xut c th c biu din di dng mt hm sn xut nh th no, sau s dng hm sn xut m t sn lng thay i ra sao khi thay i mt yu t u vo v sau l thay i tt c cc yu t u vo. Liu nhng u th v cng ngh c phi l yu t khin cho vic sn xut ca doanh nghip tr nn hiu qu hn khi qui m ca doanh nghip tng ln khng? 1. L THUYT SN XUT 1.1. Hm sn xut Trong qu trnh sn xut, cc doanh nghip bin cc u vo (cc yu t sn xut nh: nguyn, nhin vt liu, my mc thit b, nh xng, lao ng, trnh khoa hc k thut ) thnh cc u ra (hay sn phm). Quan h gia u vo ca qu trnh sn xut v sn phm u ra c m t bng hm sn xut. Hn sn xut m t nhng sn lng sn phm (u ra) ti a c th c sn xut bi mt s lng cc yu t sn xut (u vo) nht nh, tng ng vi trnh k thut nht nh. Q = f ( X1, X2, .Xn ) Trong : Q: Sn lng u ra. Xi: sn lng yu t sn xut th i. n gin hn ta chia yu t sn xut thnh hai loi l vn (K) v lao ng (L). Hm sn xut c th vit di dng Q = f ( K, L ) Phng trnh trn ch sn lng u ra tu thuc vo sn lng ca hai yu t u vo l vn v lao ng. Hm sn xut hm rng cc u vo c th c kt hp theo nhiu phng cch khc nhau to ra mt u ra nht nh, ng vi mt qui trnh cng ngh nht 63

nh. Khi qui trnh cng ngh ngy cng tin b th doanh nghip c th t c u ra ln hn vi mt tp hp nhng u vo nht nh. Hm sn xut cng gi nh rng qui trnh sn xut khng cho php lng ph. Chng ta gi nh rng cc doanh nghip u c hiu nng k thut, c th s dng mi t hp u vo mt cch ti u vi mt hp u vo nht nh. Nu c yu t u vo no m khi s dng s lm gim sn lng u ra th yu t u vo khng bao gi c s dng v hm sn xut m t sn lng ti a c h sn xut c vi mt tp hp u vo cho trc, theo phng thc c hiu qu v phng din k thut. Gi nh cho rng sn xut lun c hiu qu k thut khng phi lc no cng ng, song n hon ton hp l khi cho rng cc doanh nghip hot ng v li nhun s khng lng ph ngun lc. phn bit tc ng ca vic thay i mt yu t sn xut v ca tt c cc yu t sn xut n sn lng nh th no ta phi phn bit hm sn xut ngn hn v di hn. 1.1.1. Hm sn xut ngn hn Ngn hn l khong thi gian c t nht mt yu t sn xut m doanh nghip khng th thay i v s lng s dng trong qu trnh sn xut. Yu t khng th thay i trong khong thi gian gi l u vo c nh, cn yu t sn xut c th thay i c trong khong thi gian ngn l yu t sn xut bin i. Yu t sn xut c nh khng d dng thay i trong qu trnh sn xut nh: my mc thit b, nh xng biu th cho qui m sn xut nht nh. Yu t sn xut bin i d dng thay i v mc s dng trong qu trnh sn xut nh: nguyn, nhin vt liu, lao ng trc tip. Trong ngn hn qui m sn xut ca doanh nghip l khng i, doanh nghip c th thay i sn lng ngn hn bng cch thay i yu t sn xut bin i. Hm sn xut ngn hn c th vit li nh sau: Q = f ( , L ) Trong : : lng vn khng i. L : Lng lao ng bin i. Q : Sn lng c sn xut ra. 1.1.2. Hm sn xut di hn Di hn l khong thi gian di doanh nghip thay i tt c cc yu t sn xut c s dng, mi yu t sn xut iu c th bin i. Qui m sn xut trong di hn thay i theo mun, v th sn lng trong di hn thay i nhiu hn trong ngn hn. 1.2. Sn lng trung bnh (AP: Average product) Trong ngn hn, nu c mt yu t sn xut bin i trong khi cc yu t sn xut cn li gi nguyn th sn lng, nng sut trung bnh, nng sut bin ca yu t sn xut bin i s thay i theo. Nng sut trung bnh ca mt yu t sn xut bin i l s sn phm trung bnh trn mt n v yu t sn xut , c tnh bng cch chia tng sn lng Q cho tng lng yu t sn xut bin i c s dng. Nng sut trung bnh ca lao ng = Sn lng /S lng u vo ca lao ng = Q/L Nng sut trung bnh ca vn = Sn lng /S lng u vo ca vn = Q/K Nng sut trung bnh lc u tng sau gim khi lng u vo tip tc tng. 1.3. Sn lng bin (MP: Marginal product) Sn lng bin ca mt yu t sn xut bin i l phn thay i trong tng sn lng khi thay i mt n v yu t sn xut bin i trong khi cc yu t sn xut khc gi nguyn. Sn lng bin ca lao ng = thay i sn lng / thay i u vo ca lao ng = Q/L 64

= thay i sn lng / thay i u vo ca vn = Q/L Sn lng bin bao gi cng dng khi sn lng tng v m khi sn lng gim. Hiu qu k thut khng chp nhn nhng mc sn lng bin m. Nu hm sn xut l hm lin tc th MPL c th c tnh bng cch ly o hm bc nht ca hm sn xut. MPL = dQ/dL V d, xem xt trng hp vn l c nh, lao ng l kh bin trong trng hp ca bng m t quan h u vo u ra di y. Doanh nghip c th tng thm sn lng bng cch b sung thm lng u vo lao ng. V d chng ta ang qun l doanh nghip may mc c s thit b c nh c th thu nhiu hoc t lao ng hn may hoc vn hnh my mc, chng ta quyt nh thu bao nhiu lao ng v sn xut bao nhiu qun o. a ra quyt nh chng ta cn bit mc sn lng Q c tng ln khng v tng ln bao nhiu khi sn lng u vo lao ng tng. Khi lng lao ng bng 0 th sn lng bng 0. Sau , sn lng tng ln khi lao ng t mc 8 n v, sau mc ny tng sn lng gim xung. Lc u mi n v lao ng c th tn dng cng nhiu li th ca my mc v nh xng, n mt mc nht nh lao ng tng thm khng cn hu ch na v c th phn tc dng. Nm lao ng c th vn hnh mt dy chuyn tt hn hai lao ng nhng mi lao ng th ch lm vng chn nhau. Qui lut nng sut bin gim dn Khi mt u vo c s dng ngy cng nhiu hn th s ti im m k t mc nng sut gia tng s gim. Khi lng u vo lao ng t, mi lng nh lao ng gia tng s lm tng ng k sn lng, khi c qu nhiu lao ng th sn phm bin ca lao ng s gim. Khi s dng ngy cng nhiu yu t sn xut bin i, trong khi cc yu t sn xut khc gi nguyn th nng sut bin ca yu t sn xut bin i s ngy cng gim xung. Mi quan h gia APL v MPL Khi MPL > APL th APL tng dn Khi MPL < APL th APL gim dn Khi MPL = APL th APL max. Lng lao ng (L) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Lng vn (K) 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 Tng sn lng (Q) 0 10 30 60 80 95 108 112 112 108 100 10 15 20 20 19 18 16 14 12 10 10 20 30 20 15 13 4 0 -4 -8 Nng sut TB (Q/L) Nng sut bin (Q/L) Giai on Giai on I Giai on I Giai on I Giai on I Giai on II Giai on II Giai on II Giai on II Giai on III Giai on III Giai on III

Sn lng bin ca vn

65

Mi quan h gia MP v Q Khi MP > 0 th Q tng - Khi MP < 0 th Q gim - Khi MP = 0 th Q max Cc phi hp khc nhau gia K v L ta thy din ra thnh ba giai on: Giai on I: Th hin hiu qu s dng lao ng v vn u tng, v khi gia tng s lng lao ng nng sut trung bnh tng dn ln v t cc i cui giai on I v u giai on II, sn lng lin tc tng trong giai on I. Giai on II: Th hin hiu qu s dng lao ng gim v hiu qu s dng vn tip tc tng, v khi tip tc tng lao ng th nng sut trung bnh nng sut bin u gim, nhng nng sut bin vn cn dng, do tng sn lng vn tip tc gia tng v t cc i cui giai on II. Giai on III: Th hin hiu qu s dng lao ng v vn u gim, v khi tip tc tng lao ng vt qu mc th nng sut trung bnh gim, nng sut bin m do sn lng gim. Nh vy mi phi hp lao ng - vn a n hiu qu lao ng ti a nm ranh gii ca giai on I v giai on II. Phi hp lao ng vn a n hiu qu s dng vn ti a s l phi hp nm ranh gii ca giai on II v giai on III. Giai on II l giai on quan trng. thy c nhng phi hp thuc giai on II hiu qu hn phi hp giai on I v giai on III, chng ta s em yu t chi ph vo qu trnh phn tch. Trng hp 1: Gi s vn nhiu n mc khng phi chu chi ph, trong khi lao ng him i hi phi tn chi ph. Nh vy bt c chi ph no ca doanh nghip u dnh cho lao ng v doanh nghip s t hiu qu kinh t cao nht t s lao ng v vn m phi hp nng sut trn mt n v lao ng t cao nht. Phi hp ny nm ranh gii giai on I v giai on II. Sn lng do mi n v chi ph s gia tng sut giai on I v gim dn trong giai on II v III. Trng hp 2: By gi gi s ton b chi ph pht sinh ca doanh nghip l do vn trong khi lao ng tha thi. Trong trng hp ny th hiu qu kinh t cao nht phi hp lao ng v vn m im ny nng sut trn mt n v vn t hiu qu cao nht. Giai on I v giai on II loi b v nng sut trn mt n v vn u ang gia tng. Trong giai on III nng sut trn mt n v vn v nng sut trn mt n v chi ph cng gim. Hiu qu kinh t s cao nht ranh gii ca giai on II v III. Trng hp 3: Gi s lao ng v vn u phi tn chi ph. Ta thy rng nhng gia tng trong s dng lao ng trn mi n v vn lm gia tng nng sut trn mi n v lao ng ln nng sut trn mi n v vn. iu ny lm gia tng chi ph trn mi n v lao ng ln trn mi n v vn, do hiu qu kinh t cao nht bin gii ca giai on I v giai on II. 66

Tm li i vi bt k yu t sn xut no ca doanh nghip s dng, chng ta c th ni rng doanh nghip phi s dng phi hp gia cc yu t sn xut sao cho phi hp ny nm trong phm vi giai on II i vi cc yu t sn sut. 2. L THUYT V CHI PH SN XUT Trong phn trc, chng ta xem xt cng ngh sn xut ca doanh nghip, mi quan h cho bit cc yu t u vo c th c chuyn thnh cc u ra nh th no. By gi chng ta s xem cng ngh sn xut, cng vi gi cc yu t u vo s quyt nh chi ph sn xut ca doanh nghip nh th no. Vi cng ngh cho trc ca doanh nghip, cc nh qun l phi xc nh sn xut nh th no, c th kt hp cc u vo theo nhiu cch khc nhau to ra cng mt mc sn lng. Trong phn ny chng ta s tm hiu cch la chn mt phng n kt hp ti u cc yu t u vo, chng ta s thy chi ph ca mt doanh nghip ph thuc nh th no vo mc sn lng ca n, vo vic thay i cc chi ph theo thi gian nh th no. Chng ta bt u bng vic gii thch cch xc nh v o lng chi ph, phn bit gia khi nim chi ph m cc nh kinh t quan tm v s dng khc vi chi ph m cc k ton vin ch trng trong cc bo co ca doanh nghip nh th no. V cng xem liu cc c im cng ngh sn xut ca doanh nghip tc ng nh th no n chi ph c trong ngn hn v trong di hn. Trc khi phn tch chi ph ta xem chi ph c xc nh ra sao, nhng khon mc no c coi l chi ph ca doanh nghip. Chi ph bao gm tin cng m doanh nghip tr cho cng nhn v tin thu nh lm vn phng, nhng nu doanh nghip c sn tr s khng thu nh lm vn phng th sao? Chng ta s tr li trong mi quan h vi quyt nh kinh t m ngi qun l a ra. 2.1. Cc khi nim Chi ph kinh t v chi ph k ton Mt nh kinh t ngh v chi ph khc vi mt k ton vin - ngi ch quan tm n cc bo co ti chnh ca doanh nghip. Chi ph k ton bao gm chi ph khu hao my mc thit b, mt khon mc c xc nh da trn c s qui nh tnh thu. Cc nh kinh t, v c cc nh qun l na, h lun quan tm n vic d tnh chi ph trong tng lai ti s nh th no v doanh nghip lm th no phn b li cc ngun lc nhm lm gim chi ph v tng li nhun. Do , chi ph c hi l chi ph lin quan n nhng c hi b b qua do ngun lc doanh nghip khng c s dng vo cng vic em li nhiu gi tr nht. V d: Mt doanh nghip s hu mt to nh v v vy khng cn phi tr tin thu vn phng, nh vy c phi l chi ph thu vn phng ca doanh nghip bng khng hay khng? Mt k ton vin s coi chi ph ny bng khng, nhng mt nh kinh t phi thy rng doanh nghip ny c th kim c tin cho thu vn phng bng cch em to nh cho mt doanh nghip khc thu. S tin cho thu nh b b l ny l chi ph c hi ca vic s dng vn phng v phi c coi nh l mt phn chi ph kinh doanh. Vy chi ph kinh t bao gm chi ph k ton v chi ph c hi. Chi ph k ton: l chi ph bng tin m doanh nghip chi ra mua cc yu t sn xut trong qu trnh sn xut kinh doanh bao gm chi ph mua my mc thit b, xy dng nh xng, chi ph mua nguyn, nhin, vt liu, tin thu t ai, chi ph qun co, nhng chi ph ny c ghi chp vo s sch k ton. Chi ph c hi (chi ph n): l phn gi tr ln nht ca thu nhp hay li nhun b mt i, bi khi thc hin phng n ny ta b qua c hi thc hin cc phng n khc co mc ri ro tng t. N l chi ph khng th hin bng tin do khng c ghi chp vo s sch k ton. V d: i vi sinh vin, chi ph kinh t cho vic hc l hc ph, sch vchi ph c hi 67

l phn thu nhp m sinh vin phi mt i v thi gian bn hc khng th i lm kim tin. Chi ph sn xut v thi gian. Trong phn tch kinh t thi gian c phn bit nht thi, ngn hn v di hn. Nht thi - l thi gian m doanh nghip khng th thay i s lng ca bt k yu t sn xut no, do sn lng ca n c nh. Ngn hn l thi gian m doanh nghip khng th thay i s lng ca t nht mt yu t sn xut, do qui m sn xut ca n l c nh v sn lng c th thay i. Di hn l thi gian m doanh nghip c th thay i s lng ca bt k yu t sn xut no, do qui m sn xut ca n u c th thay i. V trong ngn hn v di hn doanh nghip c th thay i sn lng sn xut do chi ph sn xut s thay i theo, nn phn tip theo ta phn tnh chi ph sn xut trong ngn hn. 2.2. Phn tch chi ph sn xut trong ngn hn Trong ngn hn cc yu t sn xut nh t ai, my mc thit b l cc yu t sn xut c nh khng th thay i c. Cc yu t sn xut nh nguyn vt liu, lao ng c th bin i. Khong thi gian gi l ngn hn tu thuc vo c im sn xut ca tng loi sn phm, tu thuc vo ngnh c th, n ch mang tnh tng i, c th l mt nm hay di hn. Trong ngn hn, qui m sn xut ca doanh nghip khng i, cc yu t sn xut c chia thnh hai loi l yu t sn xut bin i v yu t sn xut c nh. Do chi ph cho hai yu t ny cng chia thnh hai loi tng ng: chi ph c nh (nh ph) v chi ph bin i (bin ph). Cc loi chi ph tng Tng chi ph c nh (TFC: Total fixed cost) L ton b chi ph m doanh nghip phi chi ra trong mi n v thi gian cho yu t sn xut c nh bao gm chi ph khu hao my mc thit b, tin thu nh xng, tin lng cho b my qun l Tng chi ph c nh s khng thay i theo s thay i ca sn lng, n l khong chi ph phi tr ngay c khi khng c sn phm (ch c th loi tr bng cch ng ca doanh nghip). ng biu din trn th l ng nm ngang song song vi trc sn lng (Hnh 4.8) Tng chi ph bin i (TVC: Total variable cost): L ton b chi ph m doanh nghip chi ra mua cc yu t sn xut bin i trong mi n v thi gian gm chi ph mua nguyn vt liu, tr tin lng cho cng nhn Tng chi ph bin i ph thuc v ng bin vi sn lng v c c im: - Ban u tc gia tng ca TVC chm hn tc gia tng ca sn lng. Sau tc gia tng ca TVC nhanh hn tc gia tng ca sn lng. ng TVC ban u c mt li hng ln sau hng xung trc sn lng (hnh 4.8). - Tng chi ph (TC: Total cost) L ton b chi ph m doanh nghip phi chi ra cho tt c cc yu t sn xut c nh v yu t sn xut bin i trong mi n v thi gian. TC = TFC + TVC - Tng chi ph ng bin vi sn lng v c c im tng t nh tng chi ph bin i. ng TC ng dng vi ng TVC v nm trn ng TVC mt on bng vi TFC. Cc loi chi ph n v - Chi ph c nh trung bnh (AFC - Average fixed cost): L chi ph c nh tnh trung bnh cho mi n v sn phm, n c xc nh bng cch ly tng chi ph c nh chia cho sn lng tng ng: AFCi = TFC/Qi - Chi ph c nh trung bnh s cng gim khi sn lng cng tng. ng AFC c dng hyperbol, l ng cong dc xung theo sut chiu di ca trc honh (hnh 4.9). 68

- Chi ph bin i trung bnh (AVC: Average variable cost) L chi ph bin i tnh trung bnh cho mi n v sn phm tng ng mi mc sn lng, n c xc nh bng cch ly tng chi ph bin i chia cho sn lng tng ng: AVC = TVCi/Qi ng AVC thng c dng ch U, ban u khi gia tng sn lng th AVC gim dn v t cc tiu. Nu tip tc tng sn lng th AVC s tng dn ln.(hnh 4.9) - Chi ph trung bnh (AC: Average cost) L tng chi ph trung bnh cho mi n v sn phm tng ng mi mc sn lng, n c xc nh bng cch ly tng chi ph chia cho sn lng tng ng: ACi = TCi/Qi ACi bng chi ph c nh trung bnh cng vi chi ph bin i trung bnh tng ng mc sn lng : ACi = AFCi +AVCi ng AC cng c dng ch U v nm trn ng AVC mt khong bng AFC (tng ng vi mi mc sn lng). - Chi ph bin (MC: marginal cost) i khi cn c gi l chi ph gia tng l s thay i trong tng chi ph hay hay trong tng chi ph bin i khi thay i mt n v sn lng: MC = TC / Q = TVC / Q Chi ph bin cho chng ta bit s phi tn bao nhiu tng sn lng doanh nghip thm mt n v sn phm na. Trn th MC chnh l dc ca ng TC hay TVC. Khi TVC v TC l hm s, chi ph bin c th tnh tng ng bng cch ly o hm bc nht ca tng chi ph hay ca hm tng chi ph bin i: MC = dTC/dQ = dTVC/dQ MC cng c dng ch U v l dc ca ng TC hay TVC (hnh 4.9). V d: Trong ngn hn cc loi chi ph sn xut ca sn phm X ca mt DN nh sau: Q 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 TFC 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 TVC 0 1000 1900 2800 3600 4600 5800 7100 8600 10400 TC 1500 2500 3400 4300 5100 6100 7300 8600 10100 11900 0 150 75 50 37.5 30 25 21.4 18.8 0 100 95 93.3 90 92 96.7 101.4 107.5 0 250 170 143 127.5 122 121.7 122.9 126.3 AFC AVC AC MC 100 90 90 80 100 120 130 150 180 200

69

Hnh 4.8. Cc tng chi ph

Hnh 4.9. Cc chi ph trung bnh v chi ph bin Trn hnh v nh ph FC khng thay i theo sn lng v c th hin bng mt ng nm ngang ti mc sn lng 1500. Bin ph bng khng khi sn lng bng khng,v sau tip tc tng ln khi sn lng tng. ng tng chi ph c xc nh bng cch cng thm nh ph vo bin ph theo chiu dc (v nh ph khng thay i) nn khong cch theo chiu dc gia hai ng lun bng 1500. V tng nh ph l 1500 nn ng AFC gim lin tc t 150 n khng. Hnh dng cc ng chi ph ngn hn cn c xc nh bi mi quan h gia cc ng chi ph bin v chi ph trung bnh. Mi quan h gia MC vi AC v AVC Mi quan h gia AC v MC. - Khi chi ph bin nm di chi ph trung bnh th AC dc xung. => MC < AC th AC gim dn. - Khi chi ph bin nm trn chi ph trung bnh th chi ph trung bnh tng ln. => MC > AC th AC tng dn - Khi chi ph trung bnh t cc tiu, chi ph bin bng chi ph trung bnh. => MC = ACmin th AC t cc tiu. Ta cng c th chng minh mi quan h trn bng phng php i s: AC = TC/Q Ly o hm c hai v ta c: dAC/dQ = (dTC/Q)/dQ = (Q(dTC/dQ) - TC(dQ/dQ))/Q2 = 1/Q((dTC/dQ) - TC/Q) = 1/Q(MC -AC) 70

Do : - Khi AC gim th dAC/dQ < 0 => MC - AC < 0 => MC < AC - Khi AC tng th dAC/dQ < 0 => MC - AC > 0 => MC > AC - Khi ACmin th dAC/dQ = 0 => MC - AC = 0 => MC = AC Mi quan h gia ACV v MC: Cng nh mi quan h gia MC v AC ngha l: - Khi MC < AC th AVC gim dn. - Khi MC = AC th AVC t cc tiu. - Khi MC > AC th AVC tng dn. Nh vy, ng chi ph bin MC lun ct ng AC v AVC ti im cc tiu ca c hai ng. Mi s thay i chi ph c nh khng nh hng n mi quan h trn (hnh 4.9). Sn lng ti u Ti mc sn lng m chi ph trung bnh thp nht gi l mc sn lng ti u, v hiu qu s dng cc yu t sn xut cao nht. Trong v d trn mc sn lng ti u l Q = 60. Sn lng ti u vi qui m sn xut cho trc khng nht thit l sn lng t li nhun ti a ca doanh nghip, v li nhun ph thuc vo gi c sn phm ln chi ph sn xut sn phm. Do t li nhun ti a, khng nht thit doanh nghip phi sn xut mc sn lng ti u. 2.3. Chi ph sn xut trong di hn Trong di hn tt c cc yu t sn xut u thay i, doanh nghip c th thit lp bt k qui m sn xut no theo mun. Di hn nh l mt chui ngn hn ni tip nhau. Khi xem xt doanh nghip trong mt khong thi gian nht nh vi mt qui m sn xut c th - tng ng vi giai on ngn hn. Nhng nu xem xt trong mt khong thi gian di, doanh nghip c c hi thay i qui m theo mun. 2.3.1. Tng chi ph di hn (LTC: long total cost) T ng m rng sn xut nu trn, ta c th xc nh c ng tng chi ph di hn. ng tng chi ph di hn l ng chi ph thp nht c th c tng ng mi mc sn lng, khi tt c cc yu t sn xut u bin i.

Hnh 4.10. ng m rng kh nng sn xut 71

Hnh 4.11. ng tng chi ph di hn 2.3.2. Chi ph trung bnh di hn (LAC: long-run average cost) T ng LTC cng xc nh c ng chi ph di hn bng cch ly LTC chia cho Q tng ng: LAC = LTC/Q Ngoi ra, ta cng c th xy dng ng LAC qua cc ng SAC. Gi s trong di hn doanh nghip c ba qui m sn xut la chn c biu th bi cc ng chi ph trung bnh ngn hn: SAC1, SAC2, SAC3 trn th 4.12. Trong di hn, doanh nghip s chn qui m sn xut no trong ba qui m sn xut trn. Nguyn tc sn xut ca doanh nghip l lun mun sn xut vi chi ph ti thiu bt k sn lng no. Qui m sn xut m doanh nghip la chn s ph thuc vo sn lng m doanh nghip cn sn xut, c th l: Nu mun sn xut sn lng tng i nh Q1, ti thiu ho chi ph sn xut doanh nghip s chn qui m SAC1, v chi ph trung bnh ca qui m sn xut SAC1 thp hn chi ph trung bnh ca cc qui m khc.

Hnh 4.12. Nu tng sn lng ln Q, ti sn lng ny SAC1 = SAC2, do , trong trng hp ny doanh nghip s la chn qui m SAC1 hoc SAC2. Nu tng sn lng n Q2: SAC2 < SAC1, do phi m rng qui m sn xut n SAC2. Nu sn xut mc Q: SAC2 = SAC3, c th chn qui m SAC2 hay SAC3. Nu sn 72

xut Q3: chn qui m SAC3 T phn tch trn ta c th tm tt: - Trong sn lng t 0 n Q, doanh nghip s chn qui m sn xut SAC1. Trong sn lng t Q n Q, doanh nghip s chn qui m sn xut SAC2. Trong sn lng ln hn hay bng Q, doanh nghip s chn qui m sn xut SAC3. - ng chi ph trung bnh di hn LAC c hnh thnh t cc phn thp nht ca cc ng chi ph trung bnh ngn hn c th c tng ng cc mc sn lng. - Tuy nhin v mt l thuyt khng ch c ba qui m sn xut la chn m doanh nghip c th thit lp bt k qui m sn xut no theo mun, khng gii hn v cc qui m. Do , chng ta c hng lot cc ng SAC. - ng LAC l ng bao ca tt c cc ng SAC - V ng LAC c thit lp t nhng phn rt b ca cc ng SAC, nn c th coi ng LAC tip xc vi tt c cc ng SAC. - Vy ng chi ph trung bnh di hn l ng c chi ph trung bnh thp nht c th c tng ng mi mc sn lng, khi doanh nghip t do thay i qui m sn xut theo mun. Trong di hn bt k sn lng cho trc no, LTC v LAC cng t ti thiu khi cc yu t sn xut c phi hp theo nhng t l hp l, tho iu kin: MPK/PK = MPL/PL = Thng thng, ng LAC cng c dng ch U. Khi sn lng tng ng chi ph trung bnh di hn i xung, ngha l nhng qui m sn xut lin tc ln hn s c hiu qu hn nhng qui m sn xut nh. Khi sn lng gia tng vt qu mc no th ng chi ph trung bnh di hn i ln, ngha l nhng qui m sn xut lin tc ln hn tr nn cng lc cng km hiu qu (hnh 4.13). Trong di hn, doanh nghip gia tng sn lng bng cch m rng qui m sn xut. T , khi nim kinh t theo qui m v phi kinh t theo qui m c cp nh sau.

Hnh 4.13. ng chi ph trung bnh di hn Tnh kinh t theo qui m: (chi ph gim theo qui m): Chi ph trung bnh di hn gim dn khi gia tng sn lng, v ti sn lng ti u Q* chi ph trung bnh t cc tiu (LACmin), th hin nhng qui m sn xut lin tc ln hn c hiu qu hn so vi cc qui m c hiu qu trc . Nhng yu t lm cho LAC gim, khi m rng qui m sn xut gia tng sn lng, c gi l tnh kinh t theo qui m, c th bao gm: Khi qui m sn xut c m rng, to iu kin thun li cho vic phn cng lao 73

ng v chuyn mn ho lao ng ngy cng su v hp l ho sn xut, kt qu l nng sut trung bnh ngy cng tng, chi ph trung bnh gim dn. Khi qui m sn xut c m rng, vn u t cng tng ln tng ng, cho php p dng cc qui trnh cng ngh mi, my mc thit b hin i, lm chi nng sut lao ng tng ln, chi ph trung bnh gim xung. Khi qui m sn xut ln hn to iu kin tn dng c ph liu, ph phm sn xut ra cc sn phm ph, do gim c chi ph sn xut ca chnh sn phm trong khi doanh nghip c qui m sn xut nh khng th tn dng. V d: Hp tc x c qui m trng bp ln c th tn dng ph phm t cy bp nh: v bp v thn cy bp nui b. Nh my ng qui m ln s dng b ma lm nguyn liu sn xut giy, r mt sn xut cn. Khi qui m sn xut c m rng, chi ph my mc thit b trn mt n v cng sut ca my my mc thit b ln thng r hn so vi cc my mc thit b nh, ng thi khi s dng mt lng ln nguyn vt liu s mua vi gi u i, r hn. Chng ta ni rng doanh nghip c kinh t theo qui m khi doanh nghip c th tng gp i sn lng ca mnh vi chi ph tng ln cha n hai ln. Tnh kinh t theo qui m thng c o lng bng co gin ca chi ph theo sn lng. EC l phn trm thay i ca chi ph sn xut trung bnh khi sn lng tng thm 1%. EC = (TC / TC) / (Q / Q) = (TC / Q) / (TC / Q) = MC / AC - Khi Ec = 1, chi ph bin v chi ph trung bnh bng nhau, sau chi ph bin tng khi sn lng tng. - Khi Ec < 1, chi ph bin nh hn chi ph trung bnh => Tnh kinh t theo qui m. - Khi Ec > 1, chi ph bin ln hn chi ph trung bnh => Tnh phi kinh t theo qui m. Tnh phi kinh t theo qui m (chi ph tng theo qui m): LAC tng ln khi gia tng sn lng vt qu sn lng ti u Q*, th hin nhng qui m tng lin tc ln hn tr nn km hiu qu hn so vi cc qui m nh hn trc , bc l tnh phi kinh t do: - Khi quy m sn xut m rng vt qu mt gii hn no , th nhng kh khn v phn nhim v iu khin tng gp bi, do vic qun l doanh nghip tr nn km hiu qu hn. - S lin lc gia cc thnh vin qun tr ti cao gia cc cp ngy cng lng lo, cc thng tin phn nh khng kp thi, dn n hiu qu hot ng ca cc khu, cc cp ngy cng km hiu qu. - Bnh quan liu, giy t tng ln, chi ph qun l tng ln. - Xut pht t vic m rng qui m sn xut qu ln, vic qun l doanh nghip km hiu qu, th hin nng sut hiu qu theo qui m v chi ph tng ln theo qui m, bc l tnh kinh t theo qui m. Tm li, khi m rng qui m sn xut, tnh kinh t theo qui m xut hin v pht huy tc dng s lm cho LAC gim (ng LAC i xung), sau yu t phi kinh t xut hin, ln mnh v ln t yu t kinh t, s lm cho LAC tng ln (ng LAC i ln). - Tu theo c im ca mi ngnh khc nhau m ng LAC c dng khc nhau.

74

Hnh 4.14. Cc dng ng chi ph trung bnh di hn 2.3.3. Chi ph bin di hn (LMC: long-run marginal cost) Chi ph bin di hn l s thay i trong tng chi ph di hn khi thay i mt n v sn phm c sn xut trong di hn. LMC = (LTC / Q) ng LMC c mi quan h vi LAC cng tng t nh mi quan h gia MC v AC ngha l: - Khi LMC < LAC th LAC gim dn. - Khi LMC > LAC th LAC tng dn. - Khi LMC = LAC th LAC t cc tiu

Hnh 4.15. Mi quan h gia LMC v LAC 2.3.4. Qui m sn xut ti u Quy m sn xut ti u l quy m sn xut c hiu qu nht trong tt c cc quy m sn xut m doanh nghip c th thit lp. l qui m sn xut tip xc vi ng LAC ti im cc tiu ca c hai ng nh hnh trn. Ti Q*: LACmin = SACmin = LMC = SMC*. Nhng cc Q Q*: th SAC > LAC. Do vy, ch sn lng ti u Q* doanh nghip mi thit lp qui m sn xut ti u (SAC*). Cn cc sn lng khc, doanh nghip s khng thit lp qui m sn xut ti u, m doanh nghip s chn cc qui m sn xut khc em li chi ph thp nht tng ng mi mc sn lng. Nh vy qui m ph hp sn xut mt mc sn lng cho trc vi chi ph sn xut ti thiu trong di hn, l qui m sn xut (SAC) tip xc vi ng LAC ti sn lng cn sn xut nht. 75

Hnh 4.16. Quy m sn xut ti u Mi lin h gia LMC v SMC Khi doanh nghip thit lp c qui m sn xut hp l tng ng mi mc sn lng, th lc chi ph bin ngn hn SMC cng bng chi ph bin di hn LMC ti sn lng (hnh 4.17): nhng mc sn lng Q < Q0: LMC > SMC nhng mc sn lng Q > Q0: LMC < SMC Ti Q0: LMC = SMC

Hnh 4.17. Mi lin h gia LMC v SMC Trn hnh, mc sn lng m doanh nghip sn xut l Q0 ln hn mc sn lng ti u trong di hn, qui m c la chn l SAC ln hn qui m ti u. Ti Q0: LMC = SMC. Vi bt k mc sn lng no khc, nu qui m c la chn thch hp vi mc sn lng y th ta u c LMC = SMC nh trn hnh. CU HI THO LUN 1. Hy cho mt v d chng t quy lut nng sut bin gim dn ca cc yu t u vo? 2. Ti sao, trong ngn hn, nng sut bin ca mt yu t sn xut ban u tng v sau gim st khi s lng yu t sn xut tng ln trong mt qu trnh sn xut? 3. Khi thu mn thm nhn cng, ngi ch doanh nghip nn quan tm n nng sut trung bnh hay nng sut bin ca nhng nhn cng ny? 4. Hy cho v d v s thay th gia vn v lao ng trong mt qu trnh sn xut. Nh sn xut nn la chn tp hp u vo no sn xut? 5. Nghin cu hiu sut theo quy m ca mt qu trnh sn xut c ngha g trong thc t? 76

6. Mt doanh nghip c th c hm sn xut c hiu sut theo quy m tng, c nh v gim mi mc s dng u vo khc nhau khng? 7. Mt bn sinh vin i hc s o lng chi ph c hi ca thi gian hc tp trong trng ca mnh nh th no? 8. Ti sao ng chi ph bin ca mt doanh nghip thng c dng hnh ch U? 9. Nu chi ph bin ca sn xut ln hn bin ph trung bnh th iu ny c cho bn bit bin ph trung bnh ang tng hay gim hay khng? 10. Hy dng hnh v chng minh doanh nghip, mun ti a ha li nhun, phi t MR = MC. 11. Doanh nghip c th ng thi t c li nhun ti a v doanh thu ti a hay khng? Ti sao? 12. Ti sao ng MRP ca mt yu t sn xut chnh l ng cu v yu t u vo ca mt doanh nghip? BI TP 1. Sau y l s liu v chi ph sn xut ca mt doanh nghip cc mc sn xut khc nhau: Lng sn phm 0 20 40 60 100 200 300 400 500 1000 (AFC) b. Tnh ph bin tt c cc mc sn lng. c. Nu doanh nghip ny c th bn tt c sn phm mnh lm ra gi 11 ng/n v, tm mc sn lng c li nhun cao nht, li nhun ny bng bao nhiu? 2. Nu doanh nghip c chi ph sn xut nh trong cu 26 trn y c ng cu sn phm l: P = 20 0,04q, trong , P l gi v q l s lng bn. a. Tm thu bin tng ng vi cc mc sn lng nh trong cu 26. b. Tm s lng sn phm bn v gi bn c li nhun ti a. c. Nu doanh nghip ny c ph bin khng i bng 4 ng thay v c chi ph sn xut nh cu 26 v c 2 th trng. Mt th trng c ng cu nh trn (p = 20 0,04q) v mt th trng c ng cu p = 10 0,02q. Tm lng sn phm v gi bn m doanh nghip ny bn trong mi th trng. 3. Gii thch ti sao ng ph bin ct ng ph trung bnh v ng bin ph trung bnh ti im gi tr nh nht ca chng. 4. Dng khi nim hm sn xut gii thch nh lut nng sut cn bin gim. 5. Gi d bn l mt sinh vin c mt thi gian nht nh chun b cho hai k thi. Hy tng tng rng chc trch ca bn l sn xut cc im thi, v bn ang qun l hai phn xng, 77 Tng ph (ngn ng) 1000 1200 1300 1380 1600 2300 3200 4300 5650 13650

a. Tnh bin ph trung bnh (AVC), tng ph trung bnh (ATC), v nh ph trung bnh

mi phn xng l mt mn hc trong bn c k thi. Nhng thng tin v sn phm bin ca lao ng trong vic chun b cho tng k thi c th gip bn s dng thi gian hc tp ca bn nh th no? 6. Ngi ch ca mt ca hng nh t lm ly cng vic k ton ca mnh. Chi ph c hi v cng vic ca ngi ny nh th no ? 7. Nu ph bin ca sn xut tng dn th bin ph trung bnh tng dn hay gim dn. Hy gii thch. Nu ph bin ca sn xut ln hn bin ph trung bnh th bin ph trung bnh tng dn hay gim dn. Hy gii thch bng bin lun v phng php i s. 8. Ti sao ng ph bin, on nm trn ng bin ph trung bnh, l ng cung ca ngi sn xut trong th trng cnh tranh? hy gii thch. 9. Hm sn xut mt sn phm cho bi Q = 100KL . K l s n v vn v L l s n v lao ng. Nu gi ca vn l 120.000 ng/ngy v lao ng l 30.000 ng/ngy, tm ch ph ti thiu sn xut 1000 n v u ra. 10. Nu bn l ngi qun l ca mt doanh nghip sn xut ng h ang hot ng trong mt th trng cnh tranh vi chi ph sn xut ca bn biu hin bng C = 100 + Q2, trong Q l mc u ra v C l tng ph (C tnh bng ngn ng). nh ph l 100.000 ng. (a) Nu gi ca mt chic ng h l 60.000 ng, bn phi sn xut bao nhiu chic ti a ho c li nhun. (b) mc gi ti thiu no m nu gi thp hn mc ny th doanh nghip phi ng ca. (c) ng cung sn phm ca doanh nghip ca bn c dng nh th no? 11. Mt sn phm c sn xut bi 1000 doanh nghip khc nhau, mi doanh nghip c chi ph sn xut c m t trong bng sau: Sn lng (n v/tun) 150 200 250 300 350 400 450 500 Ph bin (ng) 6,00 6,40 7,00 7,65 8,40 10,00 12,40 17,20 Bin ph trung bnh 8,80 7,80 7,00 7,10 7,20 7,50 8,00 9,00 Tng ph trung bnh 15,47 12,80 11,00 10,43 10,06 10,00 10,22 11,00

78

Nu th trng l hon ton cnh tranh v tng cu c c tnh nh trong bng sau: Gi (ng/n v) 3,65 4,40 5,20 6,00 6,80 7,60 8,40 9,20 10,00 10,80 11,60 12,40 13,20 14,00 14,80 Lng cu (ngn n v) 500 475 450 425 400 375 350 325 300 275 250 225 200 175 150

a. Tm gi v tng cung ca th trng b. Tm lng cung ca mi doanh nghip c. Tm li nhun ca mi doanh nghip d. Tm im ngng sn xut e. Tm gi cn bng v s doanh nghip trong di hn. 12. Doanh nghip thng thay th mt yu t sn xut ny bng mt yu t khc khi gi yu t thay i, nng dn thay lao ng chn tay bng my ko khi gi thu lao ng tr nn mc m. Trong nhng thay i sau y, s thay th no km theo khng thay i k thut v thay th no c thay i k thut: a. Khi gi xng du tng, nh my pht in thay turbin du bi turbin kh. b. Ca hng sch gim 60% nhn vin bn hng sau khi lp dch v bn hng qua internet. c. Trong thi k 1970-1995, nh in gim 200 nhn cng lm ch bn kim loi v tng 100 nhn cng lm ch bn in t trn my tnh. 13. Ti sao nu sn lng bin ang gim th sn lng trung bnh lun lun cao hn sn lng bin. Gii thch bng bin lun v bng phng php i s. 14. Gii thch ti sao cc kt lun v doanh nghip trong th trng cnh tranh sau y l sai, v cn phi c sa li nh th no cho ng: a. Doanh nghip cnh tranh s sn xut mc gi bng vi bin ph trung bnh. b. Doanh nghip s ng ca khi gi thp hn mc ti thiu ca ph trung bnh c. ng cung ca doanh nghip ch tu thuc vo ph bin ca n. Quyt nh cung ca doanh nghip khng tu thuc vo cc loi ph khc. d. Qui tc P = MC c p dng cho tt c cc trng hp ng MC dc ln, nm ngang, dc xung. e. Doanh nghip cnh tranh hot ng iu kin gi bng ph bin. 15. Gi s hm sn xut ci bp ca mt trang tri c dng (K l vn, L l lao ng): Q = 2 K . L 79

Trong ngn hn, trang tri vn vay K = 100 v phi tr tin li 1 ng trn mt n v vn vay. Gi s ch trang tri c th thu lao ng mc lng bng 1 ng, ng cung ngn hn ci bp ca trang tri ny c dng nh th no (q l mt hm theo p); tm mc cung vi gi ci bp bng 1 ng, 2 ng. 16. Hm sn xut ca mt sn phm c dng (K l vn, L l lao ng): Q = K . L a. Tm sn lng trung bnh ca lao ng (APL) v ca vn (APK). V th ca APL vi K = 100. b. Tm sn lng bin ca L v ca K. c. V ng biu din ca ng ng sn lng q = 10. 17. Tm t l thay th k thut RTS trn ng isoquant q = 10 v cc im: K = L = 10; K = 25 L = 4; v K = 4 L = 25. Hm sn xut ny c RTS gim dn khng? MT S THUT NG C S DNG Thut ng Hm sn xut ng ng lng Nng sut bin T l thay th bin k thut bin Hm sn xut t l kt hp c nh Hiu sut theo quy m Tnh kinh t nh quy m Tnh phi kinh t v quy m Chi ph c nh Chi ph bin i Tng chi ph Chi ph trung bnh Chi ph bin Doanh thu bin Li nhun Ti a ha li nhun Gi tr sn phm bin Chi tiu bin MRP FC VC TC AC MC MR MP MRTS Vit tt Isoquant Marginal product Marginal rate of technical substitution Fixed proportion production function Returns to scale Economies of scale Diseconomies of scale Fixed costs Variable costs Total costs Average cost Marginal cost Marginal revenue Profits Profit maximization Marginal revenue product Marginal expense Nguyn ting Anh Production function

80

Chng 5. CNH TRANH V C QUYN

Mc tiu: Sau khi hc xong chng ny, ngi hc c th: - Gii thch c khi nim th trng v phn bit c cc hnh thi th trng - Gii thch c hnh vi ca cc doanh nghip trong cc hnh thi th trng 1. TH TRNG CNH TRANH HON HO 1.1 Th trng cnh tranh hon ho 1.1.1. Khi nim Th trng cnh tranh hon ho l th trng trong mi ngi bn v ngi mua u khng th gy nh hng ti th trng. 1.1.2. iu kin - C v s ngi sn xut, ngi bn cng mt mt hng ng nht c cng phm cht. - Gi c hng ha hon ton do th trng quyt nh. - H thng th trng pht trin ti a, mua bn hon ton d dng. - Vic tham gia hay rt khi mt ngnh no khng b rng buc bi bt c lut l no. 1.1.3. Doanh nghip trong th trng cnh tranh hon ho
P P D D O Q O Q P

ng cu ca doanh nghip

ng cu ca th trng

V khng ngi bn no chi phi c gi c th trng do doanh nghip ng trc ng cu nm ngang : P = AR = MR * Doanh thu, chi ph v li nhun ng cu nm ngang cho tng doanh thu (TR) ca doanh nghip l ng thng. TR,TC&Pr ti a ha li nhun doanh nghip sn TC ti mc sn lng c chnh lch gia TR xut v TC l cc i : theo iu kin bin : MR = MC TR

Q Pr

81

1.2. Cung ng sn phm trong ngn hn 1.2.1. Mc cung ca doanh nghip Mc cung ca doanh nghip c xc nh bi P = MC. Hnh v cho thy tnh trng chi ph ngn hn ca doanh nghip, trc 4 mc gi ca th trng.
P SMC D C B A SAC SAVC

P4 P3 P2 P1
O

Q1 Q2 Q3 Q4

- Nu doanh nghip ng trc mc gi P4 doanh nghip sn xut ti mc Q4. V P4 > SAC nn doanh nghip t li nhun ti a. - Nu gp mc gi P1 (P1 = SAVC) doanh nghip sn xut hay khng sn xut u l nh nhau. Gi P1 c gi : gi ng ca (hay ngng ca ngng hot ng). Bt k mc gi no thp hn P1 u nm di im cc tiu ca SAVC, doanh nghip buc phi ngng sn xut, v ngng sn xut th l t hn l sn xut. - Ti mc gi P3 (P3 = SAC) doanh nghip hu vn. Nh vy tt c cc mc gi trong khong t P1 n P3, doanh nghip khng l li nhun nhng tip tc sn xut th tt hn l ng ca. V sn xut l t hn ng ca, hnh vi ny gi l ti thiu ha thua l trong ngn hn. Kt lun + Doanh nghip ti a ha li nhun khi th trng c: P > AC. + Doanh nghip ti thiu ha thua l khi th trng c mc gi : AC > P > AVC. 1.2.2. ng cung ngn hn ca doanh nghip ng biu th s lng sn phm m doanh nghip mun sn xut ti tng mc gi l ng cung ca doanh nghip. ng cung ca doanh nghip trong ngn hn l phn pha trn ca ng MC tnh t mc gi: P = SAVC. Rt ra: hm cung ca doanh nghip l hm MC

MC =

dTC dVC = dQ dQ

1.2.3. ng cung ngn hn ca th trng Cung ca th trng l tng mc cung ca c nhn (doanh nghip) cc mc gi :
S Vi QS: hm cung ca th S trng (tnh bng s lng). qS: hm cung ca cc doanh nghip (tnh bng s lng). 1.2.4. Thng d sn xut (Surplus Production) Khi nim: Thng d sn xut l s chnh lch gia gi bn hng ha so vi chi ph cn bin sn xut ra hng ha.

Q = q

82

P D S

p b
O

E PS

Khi cc yu t khc khng i, trn th ng cung: P= aQ + b: thng d sn xut l phn din tch nm pha trn ng cung v pha di ng gi. ( P b)Q PS = 2 1.3. Cung ng sn phm trong di hn 1.3.1. Kh nng iu chnh sn xut Trong di hn doanh nghip c th thay i tt c cc u vo sn xut bao gm c quy m, a im ca nh my, doanh nghip. ng LAC cho php n sn xut bt c mc sn lng no vi chi ph thp nht. 1.3.2. Mc cung ca doanh nghip
P LMC

P4
P3 P2 C B

D LAC

Trong di hn: - Nu th trng c mc gi P4 iu kin bin (P = MC) cho php doanh nghip quyt nh mc sn lng Q4, ti Q4: mc gi P4 > LAC doanh nghip ti a ha li nhun. - Nu th trng c mc gi P3 (P3 = LAC) doanh nghip hu vn. Mc gi P3 c gi l ngng ca sinh li v ti bt c mc gi no thp hn P3 trong di hn doanh nghip phi ri ngnh, ti bt c mc gi no cao hn P3 doanh nghip c li nhun trn th trng n v sn phm. Kt lun - Doanh nghip ti a ha li nhun khi th trng c P > LAC. - Doanh nghip buc phi ri ngnh khi th trng c P < LAC. - Ti mc P = LAC doanh nghip ha vn.

Q2

Q3

Q4

83

1.3.3. ng cung di hn ca doanh nghip ng cung di hn ca doanh nghip l phn pha trn ca ng LMC, bt u t mc gi P = LAC. 1.3.4. Cn bng cnh tranh di hn Trong th trng cnh tranh hon ho, cc doanh nghip hon ton t do nhp, xut ngnh.V vy trong di hn trng thi cn bng ca doanh nghip v ngnh l khng li, khng l, TR = TC, trn th trng P = LAC doanh nghip ch thu c chi ph c hi. S d doanh nghip v ngnh cnh tranh t trng thi P = LAC l cn bng di hn bi trong trng thi ny khng doanh nghip no c ng c gia nhp hay rt khi ngnh, cung cu v gi c th trng bnh n, khc vi trng thi ang c li nhun cao hay ang thua l. 2. C QUYN 2.1. Th trng c quyn bn 2.1.1. Khi nim L th trng ch c mt ngi bn duy nht v mt sn phm ring bit, khng c sn phm thay th. 2.1.2. c im ng cu ca doanh nghip ng thi l ng cu ca th trng, do doanh nghip c quyn nh gi sn phm trong khun kh l: doanh nghip nh gi th trng quyt nh sn lng, doanh nghip quyt nh mc sn lng, th trng quyt nh gi. Khng hnh thnh ng cung sn phm. 2.1.3. Cc l do a n c quyn - c quyn do gim chi ph nh quy m. - c quyn do s hu nguyn liu ch yu. - c quyn nh s hu bng pht minh. - c quyn do lut l giy php ca chnh ph. 2.2. c quyn bn ti a ha li nhun 2.2.1. Trong ngn hn Doanh nghip c quyn ti a ha li nhun ti iu kin bin: MR = SMC doanh nghip thu li nhun ti a.
P SMC SAC

P1
MR O

Q1

2.2.2. Trong di hn Doanh nghip c quyn iu chnh chi ph t iu kin: LMC = MR = LAC xc nh mc sn lng ti a ha li nhun ng thi l mc sn lng ti u.
P LMC LAC

P2

Q1

MR

84

2.2.3. nh gi ca doanh nghip c quyn Hm cu (tc hm AR) v hm MR c mi tng quan v ton hc, tng quan ny th hin thng qua h s co gin ca cu i vi gi (ED) t suy ra:
P =M ( R ED ) ED + 1

Ti mc sn lng ti a ha li nhun th MR = MC, v vy: ED P =M ( D C ) E + 1 2.3. Chi ph x hi cho c quyn bn c quyn to ra gi cao hn v sn lng sn xut thp hn so vi cnh tranh hon ho nn ngi tiu dng b thit hi cn nh c quyn c li. Nu nh khng c c quyn ngi sn xut v ngi tiu dng u thu c li ch nh trong th trng cnh tranh hon ho th : x hi mt khng v sc mnh c quyn, ng bng thng d tiu dng cng vi thng d sn xut iu ny th hin hnh v di y:
Q MC
A B

Pm Pc

D O

Qm

Qc
MR

Din tch A & B l mt khng cho c quyn. 2.4. Th trng c quyn mua 2.4.1. Khi nim L th trng trong ch c mt ngi mua : mt c nhn, mt tp on c quyn. 2.4.2. Nguyn l mua Ngi ta mua hng ha cho n s lng m n v mua cui cng em li ch cn bin ng bng chi ph tr cho n v cui cng : ME = MU Vi ME (Marginal Expense) chi tiu cn bin: mc chi tr tng thm khi mua thm mt n v hng ha. Trong cnh tranh hon ho ngi mua chp nhn gi th trng (Tt c hng ha mt doanh nghip mua l cng mt gi). V vy chi tiu cn bin bng chi tiu bnh qun, bng gi bn. ME = AE = P 85

AE (Average Expense) : chi tiu bnh qun P : gi c hng ha 2.4.3. Chi ph x hi cho c quyn mua i vi ngi mua c quyn th khc hn : ng cung th trng l ng chi tiu bnh qun (AE) ca c quyn.V vy ME ca n nm trn AE. Nh c quyn mua s lng hng ha ti: ME = MU (MU l ng cu) cn gi c c quyt nh bi AE (ng cung ca th trng). Hnh di y m t : x hi mt khng cho sc mnh c quyn mua l phn din tch A & B (tng t nh c quyn bn)
ME P
A

Vi

S(AE)
B

Pc Pm
O

D(MU)
Q

2.5. Phn bit gi c 2.5.1. Phn bit gi cp mt Phn bit gi cp mt (hay phn bit i x hon ho) l bn tng n v sn phm vi gi khc nhau bt c n v sn phm no cng c P = MR.
P & MR
E

Qm

Qc

P1
F

MC

C
BMR

(D)
Q

Q1

Q2

Hnh v trn y cho thy khi tnh mt gi cho tt c cc khch hng nh c quyn sn xut ti: B vi MR = MC sn lng Q1, gi bn P thu li nhun: FP1AB Khi p dng chnh sch phn bit gi, nh c quyn bn tng sn phm vi gi khc nhau: sn phm u tin: P = E sn phm cui cng ca Q 1: P = P1. ng cu tr thnh ng MR nh c quyn thu li nhun tng ln bng P1EA. Nh th nh c quyn m rng sn xut n C vi lng Q2 li nhun gia tng thm: BAC 2.5.2. Phn bit gi cp hai L t ra cc mcPgi theo khi lng hng ha hay dch v bn ra, mua nhiu gi h, mua t gi cao. Hnh di y biu th 3 khi hng ha vi 3 mc gi tng ng P 1, P2, P3 cch phn P bit ny cho php nh c1 quyn thu c li nhun cao hn, ng thi ngi tiu dng cng Pm c li nh mua nhiu,Pgi h. Tuy nhin phn bit gi cp hai ch thc hin c trong iu 2 kin hiu sut tng dn theo quy m, v cc khch hng ca cc khi hng ha khng c bn li hng ha cho nhau. P3 AC
MC O
Khi 1 Khi 2 Khi 3

Q
MR 86

2.5.3. Phn bit gi cp ba L t ra cc mc gi theo cc nhm khch hng, mi nhm c n nh vi mt ng cu ring bit ph hp. y l hnh thc phn bit gi ph bin nht cho php nh c quyn t c gi c c quyn, khai thc mi i tng. Phn bit ny i hi doanh thu cn bin (MR1, MR2) t cc mc sn lng Q1, Q2 theo cc D1, D2 phi bng nhau v bng vi doanh thu bin chung v chi ph chung. MR1 = MR2 = MRT = MC Cn s lng sn phm: Q1 + Q2 + = QT
P P1 P2 MC D2 MRT

Q1 Q2

QT
MR

D MR2 1

3. CNH TRANH KHNG HON HO 1 3.1. Th trng cnh tranh khng hon ho L th trng hn hp, an xen gia cnh tranh hon ho v c quyn hon ton, chia lm hai loi: - Cnh tranh c quyn - c quyn nhm Cnh tranh c quyn l c nhiu doanh nghip cng sn xut v bn mt loi sn phm c cng cng dng nhng khc nhau v nhn hiu, mu m, cht lng, uy tn v gi c. c quyn nhm l c mt s t doanh nghip cng sn xut v bn mt loi hng ha ng nht hoc khng ng nht. iu khc bit gia cnh tranh c quyn v c quyn nhm l s lng cc doanh nghip. Trong c quyn nhm s doanh nghip t ti mc doanh nghip ny c th gy nh hng ti doanh nghip kia, nh hng ti th trng. Trong cnh tranh c quyn s doanh nghip nhiu n mc mt doanh nghip khng th gy nh hng ti doanh nghip khc. C hai loi u bao trm va c cnh tranh va c c quyn. 87

- Cnh tranh: cc doanh nghip cng sn xut v bn mt loi hng ho c th thay th c cho nhau. ng cu ca doanh nghip dc xung nhng rt co gin, th hin s cnh tranh v thay th. - c quyn: hng ho khc nhau v mu m, cht lng, uy tn v gi c. Do doanh nghip c kh nng iu khin gi c sn phm trong nhng iu kin nht nh. 3.2. Cn bng ca doanh nghip trong cnh tranh v c quyn 3.2.1. Ngn hn
P

P1

SMC

SAC

Q1

MR

Doanh nghip ti a ha li nhun theo iu kin bin MR = MC. Ti mc sn lng Q1 vi P1 > SAC, doanh nghip thu li nhun ti a ti Q1. Phn li nhun (ng khung) s thu ht cc doanh nghip mi nhp ngnh, vic nhp ngnh ca cc doanh nghip mi to ra trng thi di hn ca doanh nghip v ngnh.
LMC P2 D O LAC

Q2

MR

3.2.2. Di hn Khi c cc doanh nghip mi nhp ngnh lm cho tng s cc doanh nghip cung ng sn phm tng ln. Kt qu l ng cu ca mi doanh nghip tn ti trc y s dch chuyn, chc xung v bn tri th. Mi doanh nghip s ch bn c mt s lng sn phm t hn trc y. Mt khc do nhiu doanh nghip cnh tranh hn lm chi ph tng ln, ng LAC chuyn dn ln pha trn. Hai s dch chuyn ca ng cu v ng LAC ca doanh nghip ch dng li khi LAC tip tuyn vi ng cu ti mc sn lng c MR = MC, kt qu l P = AC hay AR = AC, cc doanh nghip khng li, khng l to th cn bng di hn ca doanh nghip v ca ngnh. 3.3. Cn bng trong c quyn nhm c im ca c quyn nhm l l thuc ln nhau , do vic quyt nh sn lng ca mi doanh nghip u phi tnh ton n quyt nh ca doanh nghip khc. Th hin mt s trng hp sau : 3.3.1. Cn bng khng hp tc Cn bng khng hp tc do nh ton hc John Nash a ra vo nm 1951 v vy cn gi l cn bng Nash: mi doanh nghip a ra quyt nh nhm thu li nhun cao nht khi bit hnh ng ca doanh nghip i th. c im cn bng Nash: Li nhun thu c cao hn cnh tranh hon ho nhng thp hn li nhun khi cc doanh nghip hp tc vi nhau. C ch: cn bng Nash da trn l thuyt tr chi. Theo l thuyt ny vic a ra cc quyt nh mang tnh ph thuc ln nhau, trong mi u th chn ly mt chin lc. Mi 88

doanh nghip thc hin chin lc ca mnh gi l chin lc thng soi, tuy nhin kt qu bt li cho c hai, th cn bng ny hai bn u b thit. Sn lng ca doanh nghip B Sn lng ca doanh nghip A Cao Cao Thp 1A 0A 1B 3B 3A 2A Thp 0B 2B

Trong hnh v mi biu th li nhun ca doanh nghip A hay doanh nghip B khi theo chin lc sn lng thp hay cao. Doanh nghip A s c 3 li nhun (3A) nu chn cao v B cng vy (3B). v tr cn bng c hai bn u chn cao thu li nhun 1A = 1B. Nu cng chn thp c hai bn s c 2A = 2B, tuy nhin khng ai chn thp v khi y i phng s chn cao. 3.3.2. Cn bng hp tc Hp tc l mt tha thun t nguyn ca cc i th trong c quyn nhm. Hp tc to ra mc cn bng, vi li nhun cao hn cho cc bn hp tc . Theo hnh v trn (phn a) nn hai i th k mt hp ng cng sn xut mc thp lc c hai s t li nhun 2A = 2B. Hai bn cng c li vi mc sn lng cn bng thp. Tuy nhin s hp tc l kh khn bi mi doanh nghip trong c quyn nhm lun mong mun cnh tranh vi hy vng tng thm th trng v li nhun nhiu hn trc thit hi ca i th. Nhng nu cc doanh nghip u cnh tranh vi nhau th li nhun s thp v khng mt doanh nghip no lm n tt c. Tnh th lng nan l . 3.3.3. M hnh ng cu gy M hnh ng cu gy m t mc gi c v sn lng kh n nh ca cc doanh nghip c quyn nhm (gi nh cc yu t khc khng i).
P

PO

MC

QO

MR

M hnh ng cu gy gii thch : trong c quyn nhm mi doanh nghip u ng trc mt ng cu gy ti mc gi hin hnh (P0) ca ngnh c quyn. cc mc gi cao hn P0 ng cu rt co gin nu doanh nghip tng gi s hon ton bt li v cc i th khc khng tng. cc mc gi thp hn P0 ng cu t co gin, nu doanh nghip h gi cc i th cnh tranh h theo cng hon ton bt li. iu ny to th cn bng kh n nh cho c quyn nhm. ng cu gy nn MR ca doanh nghip b gin on, do chi ph ca doanh nghip c th thay i m khng gy ra s thay i gi v sn lng. CU HI THO LUN 1. Chnh ph i khi can thip vo th trng cnh tranh bng cch nh ra gi trn hay gi sn ca hng ho. Trong nhng trng hp nh vy, lng cung khng cn bng vi lng cu. Gi trn thng a n cu qu cao, trong khi gi sn lm cung qu nhiu. Can thip ny c th lm tng thu nhp ca mt nhm ngi sn xut hay tiu dng, nhng cng lm cho th trng km hiu qu. Hy gii thch. 89

2. C mt sc thu 10% nh vo mt na s doanh nghip (nhng doanh nghip gy nhim) trong mt ngnh cng nghip c sc cnh tranh. S tin thu c chi cho nhng doanh nghip cn li (nhng doanh nghip khng gy nhim) tr cp 10% trn gi tr sn phm u ra bn c. Nu tt c cc doanh nghip u c ng chi ph ging ht nhau trc khi chnh sch thu v tr cp ny. iu g s xy ra vi gi c sn phm, u ra ca tng doanh nghip v ca ngnh cng nghip? 3. Trong bt c mt th trng cnh tranh no, vng trn ng gi v di ng cu l thng d ca ngi tiu dng; vng trn ng cung v di ng gi l thng d ca ngi sn xut (bng li nhun cng tin thu tr cho doanh nghip trong ngnh sn xut hay ngi ch hu cc yu t u vo). Tng ca thng d ca ngi tiu dng v thng d ca ngi sn xut l thng d kinh t (hay cn gi l li ch x hi), o lng ng gp thun ca sn phm vo mc hu dng sau khi tr chi ph sn xut. Bn c th tm c mt cch t chc sn xut no khc c thng d kinh t cao hn im cn bng ca th trng cnh tranh khng? Nu cu tr li l khng, th im cn bng t hiu qu phn phi (cn gi l hiu qu Pareto). Gii thch. 4. Trong cn bng di hn ca th trng cnh tranh hon ton, tt c cc doanh nghip trong ngnh c li nhun bng khng. Ti sao? 5. Cc gi thit no cn thit mt th trng l th trng cnh tranh hon ton? Ti sao mi gi thit y l quan trng? 6. Cn bng cung cu ca th trng cnh tranh hon ton a n li ch x hi cao nht (tng thng d ca ngi tiu dng v ngi sn xut). Ti sao mt mc gi trn (gi ti a) li thng a n tn tht v ch (deadweight loss)? 7. Liu mc gi ti a c nht thit lm cho nhng ngi tiu dng khm kh hn khng? Trong nhng iu kin no n c th lm cho ngi tiu dng sa st? 8. Gi s chnh ph nh gi ti thiu cho mt sn phm no . Liu mc gi ti thiu ny c lm cho nhng nh sn xut ni chung sa st khng? Ti sao? 9. Chnh ph mun nng cao thu nhp ca nng dn bng cch tr gi. Ti sao cc chng trnh tr gi lm cho x hi phi tr gi nhiu hn so vi vic cp tin cho nng dn? 10. Gii thch s khc nhau ca ng cu sn phm ca mt ngi sn xut trong th trng hon ton cnh tranh v trong th trng c quyn. 11. Doanh nghip sn xut my tnh Mkng c nh ph sn xut 100 triu ng v sn xut 1 n v sn phm doanh nghip phi chi 600.000 ng lao ng v 400.000 ng vt liu. Vi gi bn 3 triu ng, khng c khch hng no mua, nhng nu gim gi 10.000 ng th Mkng bn c 1000 ci. Tnh ph bin v thu bin ca Mkng v tm gi v sn lng c quyn ca doanh nghip ny. 12. Gii thch ti sao i khi doanh nghip bn sn phm mc gi thp hn ph trung bnh. 13. Lit k cc c im ca th trng cnh tranh hon ho v th trng cnh tranh khng hon ho. Nu cc trng hp ca cnh tranh khng hon ho. Bn xp loi cc doanh nghip hoc nh ch sau dy thuc vo trng hp no: cng ty Microsoft, Tng Cc Bu in, Cng ty Honda, nh hng An Lc Vin, i Hc An Giang? 14. Gii thch ti sao cc cu ni sau l sai, cn chnh li nh th no: a. Nh c quyn ti a ho li nhun khi MC = P. b. Co gin gi cng cao, gi c quyn cng cao so vi MC ca nh c quyn. c. Nh c quyn khng xem xt n nguyn tc bin. d. Nh c quyn s tm cch c doanh thu ti a bng cch tng lng hng bn, nh vy h s sn xut nhiu hn ngi sn xut cnh tranh, v gi c quyn s thp hn. 15. Khi co gin gi ca cu bng 1, MR bng bao nhiu?

90

16. V sao mt ngi bn c quyn c mc ch ti a ho li nhun s khng bao gi hot ng vng m ng cu khng co gin. 17. Nu chnh ph quyt nh nh thu trn nh c quyn mc x ng mt n v sn phm. Hy minh ho tc ng ca thu trn mc sn xut v gi. Cn bng sau thu gn hay xa im cn bng P = MC? 18. Gi s mt doanh nghip c quyn hon ton c th thc hin phn bit gi cp mt. Gi thp nht m doanh nghip n nh l bao nhiu v tng sn lng ra sao? 19. So snh li ch x hi ca th trng mt sn phm sn xut bi th trng cnh tranh hon ton v th trng cnh tranh khng hon ton. 20. Chnh ph c th can thip vo th trng c quyn bng cch nh gi ti a. Lm th no qui nh mc gi ti a sao cho doanh nghip c quyn s cung cp nhiu lng sn phm hn cho th trng? 21. Gii thch tc ng ca mt chnh sch thu theo sn lng nh trn nh c quyn. Nu nh thu khng theo sn lng, sn lng v gi c thay i nh th no? 22. Mt nh c quyn ng trc ng cu Q = 144/P2, trong , Q l lng v P l gi. Bin ph trung bnh ca doanh nghip l AVC = Q v chi ph c nh l 5. Hy xc nh gi v sn lng ti a ho li nhun ca doanh nghip. Nu chnh ph can thip bng cch nh gi ti a l 4. Doanh nghip c quyn ny s iu chnh gi v sn lng nh th no. Nu chnh ph mun nh mt mc gi doanh nghip c quyn sn xut cng nhiu cng tt, gi ny phi l bao nhiu? BI TP 1. Sn lng v chi ph sn xut sn phm x thuc th trng cnh tranh hon ho nh sau: Q x T C 5 2 5 3 1 4 5 4 7 4 9 4 2 5 7 5 5 6 9 7 00 0 1 2 3 4 5 6 8 9 0 1 1

a. Hy xc nh gi nhp ngnh (hay xut ngnh) v gi ng ca. b. Nu gi sn phm trn th trng l 14/sp tm mc sn lng ti a ha li nhun. Tnh tng li nhun t c? c. Nu gi sn phm trn th trng l 5/sp, doanh nghip gii quyt nh th no l tt nht? Ti sao? 2. Mt doanh nghip trong th trng cnh tranh hon ho c hm chi ph sn xut nh sau: TC = Q2 + 100 a. Xc nh hm cung ca doanh nghip. b. Nu gi sn phm trn th trng l 60/sp tm mc sn lng ti a ha li nhun. Tnh tng li nhun t c c. Nu trong th trng c 100 doanh nghip nh nhau, hy thit lp hm cung ca th trng. 3. Mt doanh nghip c quyn c hm cu th trng: P = - 1/5 Q + 800 v hm s tng chi ph sn xut: TC = 1/5 Q2 + 200Q + 200.000. a. Vit hm doanh thu bin v chi ph bin b. Xc nh mc sn lng v gi bn ti a ha li nhun . c. Xc nh sn lng v gi bn ti a ha doanh thu. 4. Mt doanh nghip sn xut mt loi sn phm khng c sn phm thay th trn th trng . Hm cu th trng ca sn phm P = - 1 /4 Q + 500. Hm tng chi ph bin i: TVC = 1/ 2 Q2 + 200Q. 91

Hm tng chi ph c nh: TFC = 20.000 a. Nu doanh nghip bn 300 sn phm, vy gi bn l bao nhiu, c phi l tnh trng ti a ha li nhun hay khng? b. Xc nh mc sn lng v gi bn ti a ha li nhun. Tnh tng li nhun. c. Nu chnh ph nh thu li tc 3000, mc sn lng, gi bn, li nhun thay i nh th no ? 5. Gi s trong th trng cnh tranh hon ho c 80 ngi mua v 60 ngi bn, nhng ngi mua v nhng ngi bn c cng hm cu v hm tng chi ph v mt loi hng ha ng nht nh sau: P = -20q + 164 TC = 3q2 + 24q a. Thit lp hm cung v hm cu th trng ca hng ha trn. b. Mc gi v sn lng cn bng th trng l bao nhiu? c. Li nhun thu c ca mi nh sn xut l bao nhiu? Trong tng lai li nhun ca mi nh sn xut s th no ? 6. Mt doanh nghip sn xut mt loi sn phm khng c sn phm thay th trn th trng. Doanh nghip c nhng chi ph nh sau: FC = 2400

VC =

Hm cu ca sn phm: P = - Q + 186. a. Doanh nghip s n nh gi bn v sn lng bn l bao nhiu? Thu c bao nhiu li nhun? b. Nu doanh nghip phi tr mt khon tin thu khon l 1000, s thu ny nh hng g n sn lng v gi bn sn phm ca doanh nghip. c. Nu doanh nghip chu mt khon thu l 30% tnh trn doanh s, sn lng v gi bn th no? d. Nu x nghip chu mc thu 50% tnh trn li nhun sn lng v gi bn ra sao? 7. B My Lan c mt nh hng to lc ti mt a im vng v trn quc l, rt xa cc nh hng khc. B c c quyn cung cp dch v n ung v c lch cu ca s ba n ti nh hng nh sau: Gi (ngn ng/ba n) 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 Lng cu (s ba n) 160 140 120 100 80 60 40 20 10

1 Q 2 +10 Q 10

Gi s ph bin v tng ph trung bnh ca mt ba n ca nh hng My Lan c nh mc 2 ngn ng. a. Nu b My Lan tnh gi mt ba n bng nhau i vi tt c khch hng, gi ny l bao nhiu? 92

b. Tnh tng thng d ca ngi tiu dng ca tt c khch hng ca nh hng My lan. c. Tnh thng d ca nh hng My Lan. d. So vi trng hp th trng cnh tranh, tng thng d b mt l bao nhiu? 8. Gi s mt doanh nghip c ng cu sn phm nh sau (ng cu c co gin gi l hng s): Q = 256P-2 V ng ph bin c dng: MC = 0,001Q a. V th ca ng cu v ng ph bin. b. Tnh v v ng tng thu c. mc sn lng no th thu bin MR bng ph bin MC? 9. ng cu sn phm ca mt doanh nghip c dng: Q = 100 - 2P Ph bin v ph trung bnh c nh mc 10$ mt n v. (a) Doanh nghip s sn xut mc no c li nhun ti a? (b) Doanh nghip s sn xut mc no c tng thu ti a? (c) Biu din trn th cc kt qu trn. 10. Mt hng c quyn c 2 nh my, chi ph ca 2 nh my cho bi: TC1(Q1) = 10Q12 TC2(Q2) = 10Q22 Hng ng trc ng cu: P = 700 - 5Q Trong Q l tng lng sn phm ca hng Q = Q1 + Q2 a. Tm v v ng chi ph bin ca 2 nh my, ng doanh thu trung bnh AR, ng doanh thu bin MC. Ch ra sn lng ti a ho li nhun ca mi nh my, tng sn lng v gi c. b. Nu chi ph lao ng gia tng nh my 1 nhng khng tng nh my 2. Hng nn iu chnh nh th no?

93

Chng 6. TH TRNG YU T SN XUT

Mc tiu: Sau khi hc xong chng ny, ngi hc c th: - Gii thch c c im ca th trng yu t sn xut. - Phn tch c cc yu t nh hng n hnh vi ca ngi mua, ngi bn trn th trng yu t sn xut. 1. NHNG VN CHUNG 1.1. Gi v thu nhp ca cc yu t sn xut Yu t sn xut hay u vo sn xut chia lm 3 nhm chnh : - Lao ng (sc lao ng). - t ai. - Vn (hin vt). Gi cc yu t sn xut - Gi ca lao ng: tin cng (W - Wage). - Gi ca t ai: tin thu (R - Rent). - Gi ca vn: tin thu (R). - Gi yu t sn xut do th trng yu t sn xut quy nh.
Gi yu t sx
D S

PO

QO

Lng yu t sx

Hnh 6.1. Th trng cc yu t sn xut Thu nhp ca 1 yu t sn xut: Thu nhp ca 1 yu t sn xut l gi c ca yu t sn xut nhn vi lng trao i. 1.2. Cu v yu t sn xut Cu v yu t sn xut l cu th pht. Cc doanh nghip mun sn xut ra hng ha v vy h c nhu cu v yu t sn xut. Doanh nghip s quyt nh ng thi mc cung ng sn phm v mc cu v yu t sn xut. Cu v yu t sn xut c xc nh c th da trn: - Mc tiu v iu kin ti a ha li nhun ca doanh nghip: TPr max ti MR = MC. - Quy lut nng sut cn bin ca yu t sn xut gim dn: t l phi hp ti u cc yu t sn xut. - Cc quan h th trng i vi sn phm ca doanh nghip v i vi cc yu t sn xut: th trng cnh tranh hay c quyn

94

2. TH TRNG LAO NG 2.1. Cu v lao ng 2.1.1. Khi nim Cu v lao ng l s lng lao ng m doanh nghip mong mun v c kh nng thu ti cc mc tin cng khc nhau trong nhng khong thi gian nht nh. S lng lao ng c thu ph thuc: - Quy m v cu ca x hi i vi hng ha ca doanh nghip: s lng hng ha, gi c hng ha. - Mc tin cng m doanh nghip c kh nng v sn sng tr khi thu nhn cng: s bin i ca s lng lao ng v tin cng. - Trnh cng ngh ca sn xut, trnh ngi lao ng 2.1.2. Cu v lao ng v tin cng Khi xc nh cu v lao ng ph thuc vo tin cng (W) ta gi nh cc yu t khc khng i: cu v lao ng nghch bin vi tin lng.
W

W1 W2
O

A B

DL L1 L2
L

H6.2 Cu v lao ng

2.1.3. Doanh nghip quyt nh mc thu nhn cng Cc khi nim phn tch cu v lao ng - Sn phm bin ca lao ng (MPL - Marginal Product of Labour) : l s sn phm tng thm khi s dng thm 1 n v lao ng

M L = P

dTP dL

Vi : TP: tng sn phm L : lao ng - Sn phm gi tr cn bin ca lao ng (MVPL - Marginal Value Product of Labour). MVPL = P.MPL MVPL l doanh thu tng thm khi bn sn phm do tng thm 1 n v lao ng to ra, trong iu kin gi c hng ha khng i. - Sn phm doanh thu cn bin ca lao ng (MRPL - Marginal Revenue Product of Labour): Khi gi c sn phm thay i s dng thm mt n v lao ng doanh nghip thu c MRPL MRPL: l lng doanh thu tng thm khi bn sn phm do tng thm 1 n v lao ng to ra. Trong iu kin gi c sn phm thay i. MRPL = TR(n+1) - TRn Trong : TRn l tng doanh thu khi s dng lng n n v lao ng. TR(n+1) l tng doanh thu khi s dng lng n+1 n v lao ng. - Chi ph cn bin ca lao ng (MCL - Marginal Cost of Labour). 95

Khi tin cng khng i: W = MCL dTC Khi tin cng thay i: MCL = dL MCL l chi ph tng thm khi s dng thm 1 n v lao ng. * Doanh nghip quyt nh mc thu nhn cng - iu kin: gi c sn phm v tin lng khng i. Doanh nghip thu nhn cng ti mc tin cng bng sn phm gi tr cn bin ca lao ng. dR T W = MVPL MP L = R d L - iu kin: gi c sn phm thay i, tin lng khng i . Doanh nghip thu nhn cng ti mc tin cng bng sn phm doanh thu cn bin ca lao ng. W = MRPL - iu kin: tin lng thay i, gi c sn phm khng i. Doanh nghip thu nhn cng ti mc chi ph cn bin ca lao ng bng vi sn phm gi tr cn bin ca lao ng. MCL = MVPL - iu kin: c tin lng v gi c sn phm thay i. Doanh nghip thu nhn cng ti mc chi ph cn bin ca lao ng bng vi sn phm doanh thu cn bin ca lao ng. MCL = MRPL 2.1.4. Cu v lao ng ca ngnh Cu v lao ng ca ngnh l tng mc cu ca cc doanh nghip cc mc gi. Chng hn: Trong th trng cnh tranh vi gi c hng ha P1, doanh nghip thu nhn cng ti mc cn bng MVPL = W1. Cng cc ng MVPL ca cc doanh nghip c MVPL1 ca ngnh vi mc W1 c im cn bng E1 (H6.3) l mc cu lao ng ca ngnh ti W1. Khi tin cng thay i vi W2 < W1 cung v hng ha ca ngnh gia tng, gi hng ha h P2 < P1 ng MVPL ca ngnh dch chuyn sang tri thnh ng MVPL2 vi mc tin cng W2 c im cn bng E2. Ni E1 v E2 c ng cu v lao ng ca ngnh.
W

DL E1 E2 MVPL1 MVPL2

W1 W2
O

H6.3 Cu v lao ng ca ngnh

2.2. Cung v lao ng 2.2.1. Khi nim Cung v lao ng l tng s lng lao ng m lc lng lao ng chp nhn lm vic ti cc mc tin cng khc nhau trong nhng khong thi gian nht nh. Cung v lao ng ph thuc vo lc lng lao ng v mun ca ngi lao ng. - Lc lng lao ng: tt c cc c nhn ang lm vic hay ang tm kim vic lm. - mun ca ngi lao ng hay mc cung v lao ng ca c nhn gn vi mc tin cng thc t v c xc nh bi cc la chn v s dng thi gian khc nhau mt ngi t c tha mn tt nht v lm vic v ngh ngi. Mt khc, cung v lao ng ca c nhn cn ph thuc mc tha mn v tt c cc hng ha v dch v do thu nhp c tch ly 96

mang li, vo tnh trng sc khe, vo gi c hng ha tiu dng Ngoi ra cung v lao ng cn b chi phi bi lnh vc tinh thn nh: s yu thch cng vic, nim tin vo l tng cuc sng
24 Ngh ngi (gi/ngy) 20 16 12 8 4 0 4 8 12 16 20 24 Lm vic (gi/ngy)

H6.4 La chn gia lao ng v ngh ngi 2.2.2. Cung v lao ng v tin cng Khi coi cung v lao ng ph thuc vo tin cng thc t: L= f (Wr ) ta gi nh rng tt c cc yu t khc khng i. ng cung v lao ng dc ln v vng v pha sau (H6.5) phn nh khi tha mn v tt c cc hng ha v dch v cung v lao ng s nghch bin vi tin lng thc t.
Wr
M

2.3. Cn bng th trng lao ng Cn bng th trng lao ng l trng thi lng cung v lng cu trn th trng lao ng bng nhau. Xc nh dng thi s lng lao ng cn bng v mc tin cng tng ng. wr DL
Q3 SL Eo
L

wo
O

Lo

Hnh 6.6. Th trng la ng S thay i im cn bng th trng lao ng ca ngnh do s thay i cung v cu v lao ng ca ngnh gy ra . - Cung v lao ng ca ngnh thay i do s bin ng v tin lng, v nhu cu tng gim s lng lao ng gia cc ngnh. - Cu v lao ng ca ngnh thay i do s bin ng v cu hng ha ca ngnh, s thay i cng ngh sn xut ca ngnh

97

3. TH TRNG VN 3.1. Vn hin vt v gi thu vn 3.1.1. Vn hin vt L d tr cc hng ha c sn xut dng sn xut ra cc hng ha, dch v khc. Vn hin vt trong nn kinh t bao gm cc cng c my mc trong cc dy chuyn sn xut, cc h thng ng x, phng tin dng lm dch v vn ti thng tin lin lc. Cc c s to nn cc dch v o to nghin cu khoa hc, cc phng tin phc v y t, vn ha, gii tr. Vn hin vt khc vi t ai, vn hin vt hon ton l kt qu ca sn xut, cn t ai do thin nhin to ra, con ngi ch ci to li. Vn ti chnh l s biu hin bng tin ca vn hin vt, vn hin vt l yu t vt cht ca qu trnh sn xut. 3.1.2. Gi thu vn Vn hin vt l yu t sn xut cng ging nh lao ng, tin cng l chi ph v vn lao ng. Tin thu vn l khi nim m t chi ph cc dch v v yu t sn xut, l cc loi vn hin vt. Mi mc gi thu vn hin vt th hin chi ph s dng cc dch v v yu t sn xut.
Gi thu vn = Chi ph dch v vn

Chi ph dch v vn ph thuc: - Gi c mua ti sn (vn hin vt) - Chi ph c hi ca ti sn (li sut) T l khu hao v bo dng ti sn Chng hn: mt c my gi mua 10.000 USD li sut 5% nm, chi bo dng v khu hao my hng nm 1000USD tng ng 10% gi tr my. Vy: Chi ph hng nm = 10.000 (0.05 + 0.1 ) = 1500 USD Chi ph hng nm ca dch v vn i hi mc gi cho thu phi b p chi ph ca vn. R = PK (i + rD) Vi R: chi ph v dch v vn ( gi thu vn ) PK : gi c ti sn i : li sut rD : t l khu hao v bo dng ti sn T y suy ra gi mua sm ti sn vn: R PK = i + rD 3.2. Cu v dch v vn Mi mc gi thu vn hin vt th hin chi ph s dng cc dch v yu t sn xut. T y cho ta khi nim: sn phm gi tr cn bin ca vn (MVPK Marginal Value Product of Capital). Sn phm gi tr cn bin ca vn l mc gia tng doanh thu khi s dng thm mt n v vn (gi c sn phm khng i). Vi lc lng lao ng c nh m doanh nghip ang s dng th MVPK s gim xung khi lng vn tnh trn u cng nhn tng dn ln, mc d gi c sn phm ca doanh nghip khng thay i. iu ny do MPK tun theo quy lut: nng sut cn bin ca yu t sn xut gim dn. ng MVPK ca doanh nghip dc xung.

98

R1
O

K1

MVPK

Hnh 6.7. Cu v vn ca doanh nghip

Hnh 6.7 cho bit doanh nghip thu vn ti mc: tin thu vn bng vi sn phm gi tr cn bin ca vn (R1 = MVPK). Nh vy vi mc gi c sn phm ca doanh nghip v cc yu t sn xut khc khng i th MVPK l ng cu ca doanh nghip i vi DV vn. Vi bt c mc tin thu no th ng MVPK cng cho mc DV vn ti a ha li nhun ca doanh nghip. ng MVPK c th dch chuyn ln pha trn hay xung di do cc nguyn nhn: - Gi c sn phm ca doanh nghip thay i. - S thay i hiu qu lao ng lm thay i s lng: MPK. - S thay i k thut sn xut lm thay i nng sut ca vn hin vt. 3.3. Cung v dch v vn 3.3.1. Trong ngn hn Mc cung cc dch v vn trong ngn hn l c nh, bi cc ti sn, vt cht ca sn xut, nh my, doanh nghip khng th ngy mt ngy hai c th xy dng. i vi ton b nn kinh t cung ng cc dch v vn trong ngn hn l khng i, ng cung l ng thng ng. 3.3.2. Trong di hn Tng lng vn trong nn kinh t thay i cc my mc mi c xy dng, quy m cung ng dch v vn tng. iu ny i hi phi c u t mi v cung ng ca th trng vn. c u t mi, cc nh u t phi t gi cho thu cn c: mc ti thiu ca gi cho thu cn c phi bng vi chi ph hng nm ca vn. Trong di hn gi cho thu cng cao, lng u t v cung ng vn cng ln. ng cung l ng dc ln phn nh mc cung ca vn tng cng chiu vi gi cho thu. R SK SK'

K O Hnh 6.8 ng cung ngn hn v di hn v dch v vn . 3.4. Cn bng th trng vn 3.4.1. Cn bng cung cu v dch v vn kho st s cn bng v s iu chnh trn th trng vn cho n gin, ta s dng ng cung di hn v DV vn nm ngang, vi ngha rng lng cung thay i mc gi thu khng i.

99

DK E1 SK

R1

K1

Hnh 6.9 Cn bng th trng vn Hnh 6.9 m t cn bng th trng vn ca mt ngnh vi mc thu R1 v lng thu k1. 3.4.2. S iu chnh ngn hn v di hn
DK' DK SK

R1 R2
O

E1'

E1 E2

SK'

Hnh 6.10 S iu chnh vn theo tin cng lao ng Hnh 6.10: ban u ngnh cn bng ti E1 vi ng cung ngn hn SK vi lng k1. Gi nh tin cng tng lm dch chuyn DK sang tri DK. Doanh nghip buc phi CB ti E2 tin thu vn gim t R1 xung R2. Gi R2 khng m bo gi cho thu cn c khng kch thch duy tr hay tng vn. Vn gim dn, t mc cn bng mi ti E1 vi lng k2 gi thu tr v R1. Ti cn bng mi E1 vi gi thu R1 cc ch vn thu c gi cho thu cn c li sn sng u t tng lng vn. 4. TH TRNG T AI 4.1. Cung v cu v t ai 4.1.1. Cung v cu v t ai c im ni bt ca t ai l ngun cung c nh c trong ngn hn v di hn. V vy ng cung v t ai l ng thng ng, hon ton khng co gin. Cu v t ai bao gm ton b nhu cu s dng t ai ca con ngi phc v cho i sng ca x hi. Vi hai nhu cu c bn: - Nhu cu t ai cho xy dng nh , c s sn xut cng nghip, dch v, kho bi, c s h tng gi chung l t xy dng c bn. - Nhu cu t ai cho sn xut nng, lm, ng nghip gi chung l t canh tc. c im cu v t ai ph thuc vo dn s v nhu cu v tt c cc hng ha v dch v phc v cho i sng x hi. Dn s v nhu cu gia tng, cu v t ai tng theo thi gian. 4.1.2. Gi thu t Gi thu t l khi nim m t chi ph sn xut cho yu t sn xut l t ai. Gi thu t do cung v cu v dch v t ai quyt nh , cung v dch v t ai c nh gi thu t ai, l gi cn bng th trng do cu v dch v t ai quy nh.

K2

K1

100

D' D

R1 R2

La (Lng t ai)
O

H6.11. Th trng t ai 4.2. Gi thu t ai v s phn b ngun cung c nh

R

R2 R3 R1
O

DF

DH

DH'

Hnh 6.12 S phn b ngun cung v t ai. Hnh 6.12 m t: DH l ng cu v t ai xy dng c bn, DF l ng cu v t ai canh tc. ng cung (S) cho thy tng lng cung t ai c nh phi c phn b cho hai ngnh. Mc phn b t ai gia hai ngnh khng c nh, nu gi thu khc nhau, ch t ai s chuyn lng cung ca h t ngnh c gi cho thu thp sang ngnh c gi cho thu cao. Do gi cho thu t trong di hn ca hai ngnh phi bng nhau, ti mc R1 lng cu t ai hai ngnh bng tng lng cung (LF + LH = L). Gi thit chnh ph tr cp cho ngnh xy dng c bn, lm cu t xy dng dch chuyn t DH ln DH. Ti lng t ai nh c: LH ngi thu phi tr gi cn bng R2 do nhu cu gia tng. Ti mc LF cc in ch c xu hng chuyn t canh tc thnh t xy dng ang c gi thu cao hn, s dch chuyn ny to ra mc cn bng mi cho mc gi thu cn bng R3. Mc gi thu R3 lm cn bng tin thu v phn b cn bng ngun cung gia hai ngnh vi LH v LF. iu chnh ngn hn v di hn - Trong ngn hn lng t ai cung cp cho mi ngnh l khng i, ngnh no gia tng nhu cu ngnh phi tr gi cao hn. - Trong di hn c s phn b li ngun cung c nh cho nhu cu hai ngnh v hnh thnh gi c cn bng ng thi cho c hai ngnh. 4.3. Gi c ca t ai
Gia ai = at gia thue at m lai suat c

LF' LF

LH LH

LA

BI TP 1. Mt doanh nghip trong th? trng cnh tranh c hm s sn xut: Q = 24L - L2 (L l u vo lao ng, Q l sn lng 1 ngy) gi sn phm 10 USD/v. a. Vit hm cu v lao ng v ve? th?.

101

b. Nu gi th? trng ca sn phm l 12 USD/v ng cu lao ng ca doanh nghip d?ch chuyn th no? c. Vi tin lng W = 40 USD/v lao ng doanh nghip thu bao nhiu cng nhn mo?i mc gi c sn phm? 2. Cho cung v cu v lao ng ca doanh nghip sn xut hng tiu dng nh sau: 1 W= L+2 30 1 W = L + 19 15 Vi W l tin lng ngy, L l s lng lao ng a. Xc nh s lng lao ng v tin lng cn bng th trng. V th. b. Xc nh s n v lao ng d tha ca doanh nghip khi mc lng ti thiu c t ra l 8 USD/ ngy . c. Do bin ng th trng hng ho lm cu v lao ng gim 10% s n v lao ng. Tm cn bng th trng mi. 3. Lai suat giam t 15% xuong 10%, ieu o anh hng nh the nao en gia thue dch vu von va mc quy von cua mot nganh trong ngan han. 4. Mot nha au t xay dng 1 phan xng vi mc au t 10.000 USD (khong ke tien thue at), thi gian s dung cua nha xng 20 nam vi chi ph bao dng bnh quan 100 USD nam, lai suat 5% nam. a. Tnh gia cho thue xng (chi ph hang nam cua von). b. Neu lai suat tang len 7% nam, gia cho thue xng bay gi thay oi nh the nao? c. Het nam th 10 nha au t ban xng c 5000USD (c biet trong 10 nam s dung nha au t a tnh u chi ph hang nam cua xng ).Vay tai san nay co mang lai li nhuan khong ?

102

Chng 7. VAI TR CA NH NC TRONG NN KINH T TH TRNG

Mc tiu: Sau khi hc xong chng ny, ngi hc c th: - Gii thch c nhng trc trc ca nn kinh t th trng. - Phn tch vai tr ca chnh ph trong nn kinh t th trng v phng php tc ng ca chnh ph n nn kinh t th trng. 1. NHNG TRC TRC CA TH TRNG V NN KINH T TH TRNG Trong cc chng trc chng ta phn tch v nhn mnh cc th trng c sc cnh tranh hat ng v phi bo m nhng iu kin cn thit cnh tranh c tun th sao cho cc ti nguyn c th c phn phi mt cch c hiu qu. Nhng trn thc t nhng iu kin cn thit cnh tranh khng tun th v gy ra nhng trc trc, khuyt tt ca kinh t th trng. Cc ngun pht sinh dn ti trc trc vn c ca kinh t th trng cn c hn ch, bao gm: 1.1. Khng t c c cu sn lng ti u (hiu qu Pareto) do thng tin th trng khng y v khng cn xng Nu ngi tiu dng khng c thng tin xc ng v gi c v cht lng sn phm th h thng th trng s vn hnh mt cch km hiu qu. Tnh trng thiu thng tin y c th khch l nhng ngi sn xut cung cp qu nhiu sn phm ny v qu t sn phm khc gy ra tnh trng d tha hoc thiu ht hng ha dch v lm cho gi c thay i. Tnh trng thiu thng tin hoc thng tin khng cn xng c th dn n cc quyt nh sai lm ca c ngi sn xut v ngi tiu dng, c th ngn chn mt s th trng tip tc pht trin, hoc dn ti s v hiu ha ca th trng c sc cnh tranh... 1.2. Th lc th trng (sc mnh th trng) Trong th trng cnh tranh hon ho, quyt nh sn xut ca cc hng hng theo tiu chun chi ph cn bin bng gi c v do vy cng bng li ch bin i vi ngi tiu dng. Doanh nghip c quyn s la chn u ra m MR = MC v bn ra mt s u ra t hn c gi cao hn so vi th trng c sc cnh tranh, gy ra mt khon mt khng . P MC PA PB C MR QA QB A B D Q

Hnh 7.1. Sc mnh th trng Trong khong QA n QB li ch bin ca x hi ln hn chi ph bin ca x hi, x hi s c li ch khi tng sn lng n QB. Din tch hnh ABC cho bit mc li m x hi nhn c khi tng sn lng n QB. 1.3. nh hng ca cc ngoi ng 103

Mt ngoi ng xut hin khi no mt quyt nh sn xut hoc tiu dng ca c nhn, nh hng trc tip n vic sn xut v tiu dng ca nhng ngi khc m khng thng qua gi c th trng. V d: Mt doanh nghip sn xut da thi cht c ra mt dng sng m khng phi chu mt chi ph no c, mc d gy nn nhng tn tht cho s tn ti ca cc sinh vt di dng sng v nhng h tiu dng nc sng. Hoc mt h xy bn trng hoa lm p cho c khu ph, cc gia nh trong ph c hng nhng tc ng t vic trng hoa m khng phi chu mt chi ph no. Cc ngoi ng dn n s chnh lch gia chi ph hoc li ch ca c nhn v x hi. Nhng ngoi ng c th l tiu cc hoc tch cc. Nhng ngoi ng tiu cc thng dn n s v hiu qu ca sn xut kinh doanh. 1.4. Vic cung cp cc sn phm cng cng Sn phm cng cng l loi hng ha m ngay c khi mt ngi dng, th ngi khc vn c th dng c. Ni cch khc, l vi sn phm cng cng, mi ngi u t do hng th cc li ch do cc sn phm mang li v s hng th ca ngi ny, khng lm gim thiu kh nng hng th ca ngi khc. Sn phm cng cng chnh l trng hp m ta c tc ng ngoi ng mnh hon ton l li ch. V d: khng kh trong sch, quc phng, an ninh. Nu cc c nhn ring l m nhn cung cp cc sn phm cng cng s xy ra tnh trng cung ng vi s lng khng y hoc khng c cung ng. y s xut hin nhng k n khng, l nhng ngi c tiu dng hng ha m khng phi thanh ton. 1.5. Vic bo m s cng bng x hi Cng bng gn lin vi s phn phi thu nhp, vi mc tiu nhm lm cho mi thnh vin trong x hi c mc tha dng hp l. Th trng t do cnh tranh tt yu dn ti s phn ha theo khu vc, theo thu nhp, theo gii tnh, chng tc gia nhng ngi hat ng kinh t ging nhau, gy nn nhng bt bnh ng. khc phc, phi tin hnh phn phi li thu nhp ca ci thng qua thu tr cp v tha k hoc cc phc li khc. Nhng chnh hnh ng li gy ra s mo m. H thng gi c, hot ng thng qua cc th trng cnh tranh t do s lm cho li ch bin ca hng ha b nh thu vi chi ph bin ca n khng cn bng na. im cn bng mi s khng c hiu qu phn b. X hi s lng ph nhng ngun lc do sn xut nhng hng ha khc nhau vi nhng mc sn lng khng hp l. 2. VAI TR CA CHNH PH TRONG NN KINH T TH TRNG 2.1. Cc chc nng kinh t ch yu ca Chnh ph khc phc nhng hn ch ca kinh t th trng, Chnh ph thc hin cc chc nng kinh t ch yu sau: 2.1.1. Xy dng php lut, cc quy nh v quy ch iu tit Chnh ph ra h thng lut php, trn c s t ra nhng iu lut c bn v quyn s hu ti sn v hat ng ca th trng. Chnh ph cng nh chnh quyn cc cp cn lp nn mt h thng quy nh chi tit, cc quy ch iu tit...nhm to nn mt mi trng thun li v hnh lang an ton cho s pht trin c hiu qu ca cc hat ng kinh t. 2.1.2. n nh v ci thin cc hat ng kinh t Chnh ph thng qua cc chnh sch kinh t v m nh : Kim sot thu kha, kim sot s lng tin trong nn kinh t...m c gng lm du nhng dao ng ln xung trong chu k kinh doanh, hn ch tht nghip, lm pht, ph v s tr tr. 2.1.3. Tc ng vic phn b cc ngun lc Chnh ph c th tc ng n s phn b ngun lc bng cch trc tip tc ng n sn xut ci g, qua s la chn ca Chnh ph, qua h thng php lut, tc ng n khu phn phi cho ai qua thu v cc khon chuyn nhng. Chnh ph cng c th tc ng n s 104

phn b ngun lc mt cch gin tip thng qua thu, tr cp i vi gi c v mc sn lng sn xut. 2.1.4. Quy hoch v t chc thu ht cc ngun u t v kt cu h tng Cc yu t kt cu h tng kinh t, x hi l iu kin quan trng pht trin kinh t - x hi t nc. Tm quan trng, quy m ca n i hi Nh oc phi l ngi ng ra chm lo t khu quy hoch, n t chc phihp u t xy dng v qun l s dng. Xy dng cc chnh sch, cc chng trnh tc ng n khu phn phi li thu nhp nhm m bo cng bng x hi; thng thng l cc chng trnh kinh t - x hi, chnh sch thu, tr cp, u t cho cc cng trnh phc li. 2.2. Phng php khc phc ca Chnh ph 2.2.1. S dng cc cng c tit ch v khc phc nhng tht bi - H thng php lut - Cng c ti chnh: thu, tr gi, bo him, u t... - Cng c tn dng: bo m lu thng tin t lnh mnh, xc nh li sut tin gi v tin vay ngn hng hp l... - T chc, s dng v i mi h thng kinh t chnh ph thc s l cng c c lc nh hng pht trin kinh t, khc phc cc khuyt tt v trc trc ca kinh t th trng. 2.2.2. iu tit c quyn t nhin c quyn t nhin l mt doanh nghip cung ng ton b hng ha v dch v trn th trng, c sc mnh th trng. c quyn t nhin hnh thnh do 3 nguyn nhn: Pht minh sng ch, kim sot u vo, qui nh ca Chnh ph v c c im ch yu l ng AC khng un cong thnh hnh ch U m dc thoi xung trc honh v tim cn vi trc honh, ng MC lun nm di ng AC v khng bao g ct ng AC im cc tiu. Nu khng iu tit c quyn t nhin th c quyn t nhin s lng on ton ngnh v gy ra nhng trc trc nht nh l tn hi n li ch ca ngi tiu dng v ca x hi. C 2 phng php iu tit: + iu tit qua gi: Xc nh cho c quyn t nhin mt mc gi ti a (gi trn) . + iu tit qua sn lng: Xc nh cho c quyn t nhin mt mc sn lng ti thiu. Phng php iu tit qua sn lng d c chp nhn nht, v l phng php tha thun v thng lng. Cc loi chi ph cho iu tit thng gm : chi ph hnh chnh, chi ph t chc, chi ph bt buc khc. Cn so snh hiu qu, mc tiu iu tit vi cc chi ph ny. P D

PM MR PC PB PA

M C B A QM QC QB QA Q AC MC

Hnh 7.2. iu tit c quyn t nhin

105

Chnh ph khng iu tit QA v PA (v y thua l) v QB v PB (v y QTN c li nhun) v QC v PC chnh l mc sn lng ti thiu v mc gi ti a (gi trn) m Chnh ph quy nh cho c quyn t nhin.

106

107