LAUSANNE'DA MZALANAN SENETLER 30 OCAK VE 24 TEMMUZ 1923

eviren: Seha L. MERAY Kaynak: Lozan Bar Konferans. Tutanaklarbelgeler. Cilt 8 S.1-49 YKY 3. Bask

I.BARI ANDLAMASI 24 TEMMUZ 1923 TARHNDE MZALANMITIR Bir yandan, NGLZ MPARATORLUU, FRANSA, TALYA, JAPONYA, YUNANSTAN, ROMANYA, SIRP - HIRVAT - SLOVEN DEVLET, Ve te yandan, TRKYE, 1914 ylndan beri Dou'nun huzurunu bozan sava durumuna kesin bir son vermek iin ayn istekle duygulu olarak, Uluslarnn ortaklara refah ve mutluluu iin gerekli olan dostluk ve ticaret ilikilerini aralarnda yeniden kurmak zlemi iinde, Ve bu ilikilerin, Devletlerin bamszlna ve egemenliine sayg temeline dayanmas gerektiini dnerek, Bu amala bir Andlama yapmay kararlatrmlar ve Tam yetkili Temsilcilerini aada belirtildii zere atamlardr: MAJESTE BYK-BRTANYA VE RLANDA BIRLEK-KRALLII VE DENZLER TES NGLZ LKELER KRALI, HNDSTAN IMPARATORU: ok Sayn Sir Horace George Montagu RUMBOLD, Baronet, G.C.M.G., stanbul'da Yksek-Komiser; FRANSA CUMHURBAKANI: Korgeneral Sayn Maurice PELLE, Fransa Bykeli, Cumhuriyet'in Dou'da Yksek-Komiseri, LYgion d'Honneur Ulusal Niann Grand Officier rtbesi; MAJESTE TALYA KRALI: Sayn Marki Camile GARRONI, Krallk Senatr, talya Bykelisi, stanbul'da Yksek-Komiser, Saints Maurice et Lazare Nianlaryla Couronne d'Italie Niannn Grand-Croix rtbesi; M.Jules CYsar MONTAGNA, Atina'da Olaanst Temsilci ve Tam yetkili Ortaeli, Saints Maurice et Lazare Nianlarnn Commandeur rtbesi, Couronne d'Italie Niannn Grand Officier rtbesi; MAJESTE JAPONYA MPARATORU: 1

M.Kentaro OTCHIAI, Jusammi, Soleil Levant Niannn Birinci Snf rtbesi, Roma'da Olaanst ve Tam yetkili Bykeli; MAJESTE YUNANLILAR KRALI: M.Eleftherios K. VENISELOS, eski Babakan, Sauveur Niannn GrandCroix rtbesi; M.DYmtre CACLAMANOS, Londra'da Tam yetkili Temsilci, Sauveur Niannn Commandeur rtbesi;

MAJESTE ROMANYA KRALI: M.Constantin I.DIAMANDY, Tam yetkili Ortaeli; M.Constantin CONTZESCO, Tam yetkili Ortaeli; MAJESTE SIRPLAR, HIRVATLAR VE SLOVENLER KRALI: M.Dr.Miloutine YOVANOVITCH, Bern'de Olaanst Temsilci Tam yetkili Ortaeli; TRKYE BYK MLLET MECLS HKMET: SMET Paa, Dileri Bakan, Edirne Milletvekili; D.RIZA NUR Bey, Salk leri ve Sosyal Yardm Bakan, Sinop Milletvekili; HASAN Bey, eski Bakan, Trabzon Milletvekili. BU TEMSILCILER, yetki belgelerini gsterdikten ve bu belgeler usulne uygun ve geerli kabul edildikten sonra, aadaki hkmler zerinde anlamaya varmlardr: BLM I SIYASAL HKMLER MADDE 1. bu Anlamann yrrle girii tarihinden balayarak, bir yandan ngiliz mparatorluu, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya Srp-HrvatSloven Devleti ve te yandan Trkiye arasnda olduu kadar, bunlarn uyruklar arasnda da, bar durumu kesin olarak kurulmu olacaktr. Taraflar arasnda resmi ilikiler kurulacak ve Taraflarn lkelerinde diplomasi ve konsolosluk grevlileri (agents diplomatiques et consulaires), yaplacak zel anlamalara halel gelmeksizin, Devletler hukukunun genel ilkeleri uyarnca ilem greceklerdir. KESIM I 1. LKEYE LKN HKMLER MADDE 2

Karadeniz'den Ege Denizi'ne kadar Trkiye'nin snrlar aadaki gibi saptanmtr (I sayl Haritaya baklmas): 1. Bulgaristan ile: Rezvaya'nn denize dkld yerden, Trkiye, Bulgaristan ve Yunanistan snrlarnn birletikleri noktada, Meri'e kadar: Bulgaristan'n Gney snr, imdiki durumuyla saptanm olduu gibi; 2. Yunanistan ile: Buradan, Arda ve Meri'in birletikleri yere kadar: Meri'in akm yolu; Buradan Arda kaynana doru (vers l'amont de l'Arda) bu nehir zerinde ve rek Ky'n hemen yaknnda olmak zere arazi zerinde saptanacak bir noktaya kadar: Arda'nn akm yolu; Buradan, Gney-Dou dorultusunda, Bosna Ky'n, nehrin denize dkld ynde (en aval) 1 kilometre uzaklnda bulunan bir noktaya kadar: Bosna-Ky' Trkiye'de brakan, belli olacak lde dz bir izgi, rek Ky, 5 inci maddede belirtilen Komisyonca, nfusunun (halknn) ounluunun Trk ya da Rum olarak kabul edileceine gre Trkiye'ye ya da Yunanistan'a verilecektir; 1 Ekim 1922 den sonra bu kye g etmi olanlar hesaba katlmayacaklardr; Buradan, Ege Denizi'ne kadar; Meri'in akm yolu.

MADDE 3 Akdeniz'den ran snrna kadar, Trkiye'nin snr aadaki gibi saptanmtr: 1. Suriye ile: 20 Ekim 1921 tarihli Trk-Fransz Andlamasnn 8 inci maddesiyle saptanm olan snr; 2. Irak ile: Trkiye ile Irak arasndaki snr, ibu Adlamann yrrle giriinden balayarak dokuz aylk bir sre iinde Trkiye ile ngiltere arasnda dosta bir zm yoluyla saptanacaktr. ngrlen sre iinde iki Hkmet arasnda bir anlamaya varlamazsa, anlamazlk Milletler Cemiyeti Meclisine gtrlecektir. Snr izgisi konusunda alnacak karar beklerken, Trk ve ngiliz Hkmetleri, kesin gelecei [kaderi] bu karara bal olan topraklarn imdiki durumunda herhangi bir deiiklik yapacak nitelikte hi bir askeri ya da baka bir harekete bulunmamay karlkl olarak ykmlenirler. MADDE 4 3

bu Andlamada belirtilen snrlar, Andlamaya eklenmi 1.1.000.000 lekli haritalar zerine izilecektir. Analama metni ile haritalar arasnda uyumazlk karsa, Analama metni stn tutulacaktr. MADDE 5 bu Andlamann 2 inci maddesinin 2 inci paragrafnda tanmlanm snr, toprak [arazi] zerinde izmekle, bir Snrlandrma Komisyonu grevlendirilecektir. Komisyon, Trkiye ile Yunanistann -her Devlet iin birer temsilci olmak zere- temsilcilerinden ve bunlarn nc bir Devletin uyruklar arasnda seecekleri bir Bakan'dan kurulacaktr. Snrlandrma Komisyonu, her yerde, ynetsel snrlarla yerel [mahalli] ekonomik karlar, elden geldii lde gz nnde tutarak, Andlamalarda verilmi tanmlamalar en yakndan izlemeye alacaktr. Komisyonun kararlar oyokluuyla alnacak ve bu kararlar ilgili Taraflar iin balayc nitelikte olacaktr. Snrlandrma Komisyonunun giderleri ilgili Taraflarca eit olarak yklenilecektir. MADDE 6 Bir nehrin ya da bir rman kylaryla deil de akm yollaryla tanmlanan snrlar bakmndan, ibu Andlamadaki tanmlamalarda kullanlan "akm yolu" (mecra "cours" ya da "chenal") terimleri, u anlama gelmektedir: Bir yandan, gemilerin gidi-geliine (ulama) elverili olmayan nehirlerde, akarsuyun ya da ana kolunun ortay izgisi (ligne mdiane), ve te yandan, gemilerin gidi-gelilerine (ulama) elverili nehirlerde, ana gidi-geli yolunun ortay izgisi (ligne mdiane du chenal de navigation principale). Bununla birlikte, akm ya da gidi-geli yolunda deiiklikler olmas halinde, snr izgisinin, bu biimde tanmlanm olan akm yoluyla gidi-geli yolunu mu izleyeceini, yoksa bu yolun, ibu Andlamann yrrle giri anndaki durumunda olduu gibi kesin olarak saptanm m kalacan kararlatrmaya, ibu Andlamada ngrlen Snrlandrma Komisyonu yetkili olacaktr. bu Andlamada aykr bir hkm bulunmadka, deniz snrlar, kyya milden daha yakn bulunan adalar ve adacklar da iine alacaktr. MADDE 7 lgili Devletler, Snrlandrma Komisyonuna, grevlerini yerine getirmesi iin gerekli her trl belgeleri, zellikle imdiki ya da eski snrlarn saptanmasna ilikin tutanaklarn doruluu onanm rneklerini, elde bulunan en byk lekli btn haritalar, geodezik verileri, yaplm fakat yaynlanmam yer lmesi [mesaha] haritalarn (levs), snrdaki akarsularn yatak deitirmelerine ilikin bilgileri vermeyi yklenirler. Trk makamlarnn elinde bulunan haritalar, geodezik veriler, yaynlanmam olsa bile yer lmesi [mesaha] haritalar, ibu Andlamann yrrle konulmasndan sonra en ksa sre iinde, stanbul'da, Snrlandrma Komisyonunun Bakanna teslim edilecektir. 4

lgili Devletler, bundan baka, btn belgeleri, zellikle planlar, kadastrolarla tapu ktklerini ve Komisyon isterse, mlkiyet durumuna ve ekonomik akmlara ilikin bilgilerle gerekli her eit bilgileri Komisyona iletmeleri iin yerel makamlara ynergeler [talimat] vermeyi de ykmlenirler. MADDE 8 lgili Devletler, Snrlandrma Komisyonuna, grevlerini yerine getirebilmesi iin gerekli olan ulam, konut, igc ve malzemeye (direkler ve snr iaretleri) ilikin her trl yardm gerek dorudan gerekse yerel makamlarn araclyla yapmay ykmlenirler. zellikle, Trk Hkmeti, Snrlandrma Komisyonunun grevlerini yerine getirmesinde, gerekli grnrse, teknik personel yardmnda bulunmay ykmlenir. MADDE 9 lgili Devletler, Komisyonca konulmu nirengi noktalarn, snr iaretlerini, talarn, kazk ya da direklerini korumay ykmlenirler. MADDE 10 Snr iaretleri [ta, kazk ya da direkler], birbirinden gzle grlecek uzaklklarda konulacaktr; bunlara say verilecek ve yerleriyle saylar bir haritaya ilenecektir. MADDE 11 Snrlandrmaya ilikin kesin tutanaklar, bunlara ekli haritalar ve belgeler, her biri de asl nsha saylmak zere, nsha olarak dzenlenecektir; bunlardan ikisi snrda Devletlere, ncs de, doruluu onaylanm birer rneini ibu Andlamay imzalam Devletlere gnderecek olan, Fransa Cumhuriyeti Hkmetine verilecektir. MADDE 12 mroz (Imbros) adas ile Bozcaada (Tenedos) ve Tavan adalar (Iles aux Lapins) dnda, Dou Akdeniz adalar ve zellikle Limmi (Lemnos), Semadirek (Semendirek, Samothrace), Midilli (MitylYne), Sakz (Chio), Sisam (Samos) ve Nikarya (Nicaria) adalar zerinde Yunan egemenlii konusunda 17/30 Mays 1913 tarihli Londra Andlamasnn 5 inci ve 1/14 Kasm 1913 tarihli Atina Andlamasnn 15 inci Maddeleri hkmleri uyarnca alnan ve 13 ubat 1914 tarihinde Yunan Hkmetine bildirilen karar, bu Andlamann, talya'nn egemenlii altna konulan ve 15 inci Maddede belirtilen adalara ilikin hkmleri sakl kalmak zere, dorulanmtr. bu Andlamada aykr bir hkm bulunmadka, Asya kysndan 3 milden az bir uzaklkta bulunan adalar, Trk egemenlii altnda kalacaktr. MADDE 13 Barn srekli olmasn salamak amacyla, Yunan Hkmeti, Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya adalarnda, aadaki tedbirlere uymay ykmlenir: 5

1. Bu adalarda hi bir deniz ss kurulmayacak, hi bir istihkm yaplmayacaktr. 2. Yunan askeri uaklarnn Anadolu kys topraklar stnde umalar yasak olacaktr. Buna karlk, Trk Hkmeti de askeri uaklarnn bu adalar stnde umalarn yasaklayacaktr. 3. Bu adalarda, Yunan askeri kuvvetleri, askerlik hizmetine arlm ve bulunduklar yerde eitilebilecek normal asker saysnda ok olmayaca gibi, jandarma ve polis kuvvetleri de, btn Yunan lkesindeki jandarma ve polis kuvvetlerine orantl bir sayda kalacaktr. MADDE 14 Trk egemenlii altnda kalan mroz adasyla Bozcaada, yerel [mahalli] ynetim ile can ve mal gvenlii bakmndan, Mslman-olmayan yerli halka gerekli btn gvenceyi salayan, yerel unsurlardan kurulu bir zel ynetim rgtnden yararlanacaktr. Bu adalarda dzenin korunmas yukarda ngrlen yerel ynetim rgtnn araclyla yerli halktan seilmi ve bu rgtn emrinde bulunan bir polis kuvvetince salanacaktr. Rum ve Trk halklarnn mbadelesine ilikin olarak Trkiye ile Yunanistan arasnda kararlatrlm ya da kararlatrlacak olan hkmler, mroz ve Bozcaada adalar halkna uygulanmayacaktr. MADDE 15 Trkiye, aada saylan adalar zerindeki btn haklarndan ve sfatlarndan talya yararna vazgeer: Bugnk durumda talyann igali altnda bulunan Stampalia (Astropolia), Rodos (Rhodes, Rhodos), Kalki (Calki, Khalki), Skarpanto (Scarpanto), Kazos (Casos, Casso), Piskopis (Piscopis, Tilos), Miziroz (Misiros, Nisyros), Kalimnos (Calimnos, Kalymnos), Leros, Patmos, Lipsos (Lipso), Simi (Symi) ve stanky (Cos, Kos), adalar ile, bunlara bal adacklar, ve Meis (Castellorizo) adas (2 sayl Haritaya baklmas). MADDE 16 Trkiye, ibu Andlamada belirtilen snrlar dnda bulunan topraklar zerindeki ya da bu topraklara ilikin olarak, her trl haklaryla sfatlarndan ve egemenlii ibu Andlamada tannm adalardan baka btn teki adalar zerindeki her trl haklarndan ve sfatlarndan vazgemi olduunu bildirir; bu topraklarn ve adalarn gelecei [kaderi], ilgililerce dzenlenmitir ya da dzenlenecektir. bu maddenin hkmleri, Trkiye ile snrda olan lkeler arasnda komuluk durumlar yznden kararlatrlm ya da kararlatrlacak olan zel hkmlere halel vermez. MADDE 17

Trkiye'nin Msr ve Sudan zerindeki btn haklarndan ve sfatlarndan vaz geisi, 5 Kasm 1914 tarihinden balayarak yrrle girmi olacaktr. MADDE 18 Trkiye, Msr vergisiyle gvence altna alnm Osmanl borlanmalar baka bir deyimle 1855, 1891 ve 1894 borlanmalar- konusundaki btn ykmlerinden ve borlarndan aklanmtr [ibra edilmitir]. Bu borlanmann hizmetleri iin Msr'n yapt yllk demeler, bugn Msr Devlet Borcu hizmetlerinin denmesinin bir parasn oluturmakta olduundan, Msr, Osmanl Devlet Borcuna [Dyun-u Umumiye-i Osmaniye'ye] ilikin olarak baka her trl borlardan aklanmtr. MADDE 19 Msr Devletinin tannmasndan doan sorunlar, ilgili Devletlerarasnda saptanacak artlar iinde, sonradan kararlatrlacak hkmlerle zme balanacak ve ibu Analama uyarnca Trkiye'den ayrlan topraklara ilikin olarak sz geen Andlamann hkmleri Msr Devletine uygulanacaktr. MADDE 20 Trkiye, ngiliz Hkmetince 5 Kasm 1914 tarihinden ilan edilen, Kbrs'n [ngiltere'ye] katln tandn bildirir. MADDE 21 5 Kasm 1914 tarihinden Kbrs adasnda yerlemi bulunan Trk uyruklar, yerel kanunun saptad artlar iinde, ngiliz uyrukluunu edinecekler ve bu kimseler Trk uyrukluunu yitireceklerdir. Bununla birlikte, ibu Andlamann yrrle giriinden balayarak iki yllk bir sre iinde, Trk uyrukluunu seme yetenekleri olacaktr; bu durumda, seme hakkn (option) kullandklar tarihi izleyecek on iki ay iinde Kbrs adasndan ayrlmalar zorunlu olacaktr. bu Andlamann yrrle girdii tarihte Kbrs adasnda yerlemi olup da, bu tarihte, yerel kanunun ngrd artlar iinde yaplm bavurma zerine ngiliz uyrukluunu edinmi bulunan ya da edinmekte olan Trk uyruklar da bu yzden Trk uyrukluunu yitireceklerdir. uras kararlatrlmtr ki, Kbrs Hkmetinin, Trk Hkmetinin rzas olmakszn Trk uyrukluundan baka bir uyrukluk edinmi olan kimselere, ngiliz uyrukluunu reddetme yetenei olacaktr. MADDE 22 Trkiye, 27 inci Maddenin genel hkmlerine halel gelmemek artyla, 18 Ekim 1912 tarihli Lausanne Andlamas ve bu Andlamaya ilikin senetler uyarnca, ne nitelikte olursa olsun, Libya'da yararland btn haklarnn ve ayrcalklarnn kesin olarak sona erdiini tandn bildirir. 2. ZEL HKMLER MADDE 23 7

Batl Yksek Taraflar, Boazlar rejimine ilikin bugnk tarihle yaplm olan Szlemede ngrld zere anakkale Boaz'nda, Marmara Denizi'nde ve Karadeniz Boaz'nda, denizden ve havadan, bar zamannda olduu gibi sava zamannda da, gei ve gidi-geli (ulam) serbestlii ilkesini kabul ve ilan etmekte gr birliine varmlardr. [Boazlar rejimine ilikin olarak bugnk tarihle yaplm] bu Szleme, Yksek Taraflar bakmndan, sanki bu Andlamann iindeymi gibi, ayn g ve deerde olacaktr. MADDE 24 bu Andlamann 2 inci Maddesinde tanmlanan snr rejimine ilikin olarak bugnk tarihte yaplm olan Szleme, ibu Andlamaya taraf olan Devletler bakmndan, sanki bu Andlamann iindeymi gibi, ayn g ve deerde olacaktr. MADDE 25 Trkiye kendisiyle yan yana savam olan Devletlerle teki Batl Devletlerarasnda yaplm Bar Andlamalar ile ek Szlemeleri tam geerli olarak tanmad, eski Alman mparatorluu, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan topraklarna ilikin olarak alnm ya da alnacak kararlar kabul etmeyi ve yeni Devletler [bu andlamalarda] saptanan snrlar iinde tanmay ykmlenir. MADDE 26 Trkiye, imdiden, Almanya'nn, Avusturya'nn, Bulgaristan'n, Yunanistan'n, Macaristan'n, Polonya'nn, Romanya'nn, Srp-Hrvat-Sloven Devletinin ve eko-Slovakya Devletinin snrlarn -ibu snrlar 25 inci Maddede belirtilen Andlamalar ya da bunlar tamamlayc btn szlemelerde saptanm olduu ya da saptanabilecei zere- tandn ve kabul ettiini bildirir. MADDE 27 Trk lkesinin dnda, ibu Andlamay imzalayan teki Devletlerin egemenlii ya da koruyuculuu (protectorat) altnda bulunan lkelerin uyruklar ile Trkiye'den ayrlm lkelerin uyruklar zerinde, Trk Hkmeti ya da Trk makamlarnca, siyasal, yasamaya ya da ynetime ilikin herhangi bir nedenle olursa olsun, hi bir g ya da yetki kullanlmayacaktr. uras kararlatrlmtr ki, Mslman din makamlarnn ruhani yetkilerine halel verilmi deildir. MADDE 28 Batl Yksek Taraflar, her biri kendi ynnden, Trkiye'de Kapitlasyonlarn her bakmdan kaldrldn kabul ettiklerini bildirirler. MADDE 29 Fransz uyrukluundaki Fasllara ve Tunuslulara, Trkiye'de, her bakmdan, teki Fransz uyruklarna uygulanan rejim uygulanacaktr. Libya uyrukluunda olanlara, Trkiye'de, her bakmdan, teki talyan uyruklarna uygulanan rejim uygulanacaktr. 8

bu Maddenin hkmleri, Trkiye'de, yerlemi, Tunus, Libya ve Fas kkenli kimselerin uyrukluunu etkilememektedir. Buna karlk, Trk uyruklar, halk 1 inci ve 2 inci fkralarn hkmlerinden yararlanan lkelerde, Fransa ile talyada yararlandklar ayn rejimden yararlanacaklardr. Birinci fkradaki hkmlerden halk yararlanan lkelerden gelen ya da bu lkelere gnderilen mallara [ticaret eyasna] Trkiye'de uygulanacak rejim ile buna karlk, Trkiye'den gelen ya da Trkiye'ye gnderilecek mallara bu lkede uygulanacak rejim, Fransz Hkmeti ile Trk Hkmeti arasnda anlama ile saptanacaktr.

KESIM II UYRUKLAR

MADDE 30 bu Andlamann hkmleri uyarnca, Trkiye'den ayrlm lkelerde yerlemi Trk uyruklar hukuka (de plein droit) ve yerel yasalarn ngrd artlarla, bu lke hangi Devlete braklmsa o Devletin uyruu olacaklardr. MADDE 31 On sekiz yan am olup da Trk uyrukluunu yitiren ve 30 ncu Madde uyarnca hukuk asndan yeni bir uyrukluk edinmi bulunan kimseler, ibu Andlamann yrrle giri tarihinden balayarak, iki yllk bir sre iinde Trk uyrukluunu seebileceklerdir. MADDE 32 bu Analama uyarnca, Trkiye'den ayrlan bir lkede yerlemi ve bu lkede halkn ounluundan soy [rk] bakmndan ayr olan, 18 yan am kimseler, ibu Andlamann yrrle giri tarihinden balayarak iki yllk bir sre iinde, halkn ounluu seme hakkn (droit d'option) kullanan kiinin soyundan olan Devletlerden birinin uyrukluunu, bu Devletin de buna raz olmas artyla, edinebileceklerdir. MADDE 33 31 inci ve 32 inci Maddelerdeki hkmler uyarnca, seme haklarn (droit d'option) kullanan kimseler, bunu izleyen on iki ay iinde konutlarn [ikametgahlarn], seme haklarn hangi Devlet iin kullanmlarsa o Devletin lkesine tatmak zorundadrlar.

Bu gibi kimseler, seme haklarn kullanmazdan nce, oturmakta olduklar teki Devletin lkesinde malik olduklar tanmaz mallar ellerinde tutmakta serbest olacaklardr. Bu gibi kimseler, her eit tanr mallarn yanlarnda gtrebileceklerdir. Bu yzden, kendilerinden, bu mallarn karl ya da sokuluu iin hi bir vergi ya da resim alnmayacaktr. MADDE 34 bu Andlamann hkmleri uyarnca, Trkiye'den ayrlan bir lkenin yerli halkndan olup, 18 yasini am ve bu Andlamann yrrle girdii tarihte yabanc lkelerde yerlemi bulunan Trk uyruklar, Trkiye'den ayrlan lkelerde yetkilerini [otoritelerini] kullanan Hkmetlerle, yerlemi bulunduklar lkelerin Hkmetleri arasnda yaplmas gerekli grlebilecek anlamalar sakl kalmak zere, yerli halknda olduklar lkedeki uyrukluu seebilirler. Bu seme hakk (droit d'option), bu Andlamann yrrle girdii tarihten balayarak iki yllk bir sre iinde kullanlmaldr. MADDE 35 Batl Devletler, bu Andlamada, ya da Almanya, Avusturya, Bulgaristan ya da Macaristan ile yaplm Bar Analamalarnda, ya da Trkiye'den baka batl Devletlerle ya da onlardan biriyle Rusya arasnda, ya da kendileri arasnda yaplm bir Andlamada ngrlen ve ilgililere, kendileri iin edinilmesi mmkn her hangi bir uyruklua geme olanan salayan seme hakknn (droit d'option) kullanlmasna, herhangi bir engel kartmamay ykmlenirler. MADDE 36 bu Kesimdeki hkmlerin uygulanmasnda, her bakmdan, evli kadnlarn durumu kocalarnn, ve 18 yasndan kk ocuklarn durumu da anababalarnn durumuna gre ayarlanacaktr.

KESIM III AZINLIKLARIN KORUNMASI MADDE 37 Trkiye, 38 inci Maddeden 44 nc Maddeye kadar olan Maddelerin kapsad hkmlerin temel yasalar olarak tannmasn ve hi bir kanunun, hi bir ynetmeliin (tzn) ve hi bir resmi ilemin bu hkmlere aykr ya da bunlarla eliir olmamasn ve hi bir kanun, hi bir ynetmelik (tzk) ve hi bir resim ilemin sz konusu hkmlerden stn saylmamasn ykmlenir.

MADDE 38

10

Trk Hkmeti, Trkiye'de oturan herkesin, doum, bir ulusal topluluktan olma [milliyet, nationality], dil, soy ya da din ayrm yapmakszn, hayatlarn ve zgrlklerini korumay tam ve eksiksiz olarak salamay ykmlenir. Trkiye'de oturan herkes, her inancn, dinin ya da mezhebin, kamu dzeni ve ahlak kurallaryla atmayan gereklerini, ister akta isterse zel olarak, serbeste yerine getirme hakkna sahip olacaktr. Mslman-olmayan aznlklar, btn Trk uyruklarna uygulanan ve Trk Hkmetince, ulusal savunma amacyla ya da kamu dzeninin korunmas iin, lkenin tm ya da bir paras zerinde alnabilecek tedbirler sakl kalmak artyla, dolam ve g etme zgrlklerinden tam olarak yararlanacaklardr. MADDE 39 Mslman-olmayan aznlklara mensup Trk uyruklar, Mslmanlarn yararlandklar ayni yurttalk [medeni] haklaryla siyasal haklardan yararlanacaklardr. Trkiye'de oturan herkes, din ayrm gzetilmeksizin, kanun nnde eit olacaktr. Din, inan ya da mezhep ayrl, hi bir Trk uyruunun, yurttalk haklaryla [medeni haklarla] siyasal haklarndan yararlanmasna, zellikle kamu hizmet ve grevlerine kabul edilme, ykseltilme, onurlanma ya da eitli mesleklerde ve i kollarnda alma bakmndan, bir engel saylmayacaktr. Herhangi bir Trk uyruunun, gerek zel gerekse ticaret ilikilerinde, din, basn ya da her eit yayn konularyla ak toplantlarnda, diledii bir dili kullanmasna kars hi bir kstlama konulmayacaktr. Devletin resmi dili bulunmasna ramen, Trkeden baka bir dil konuan Trk uyruklarna, mahkemelerde kendi dillerini szl olarak kullanabilmeleri bakmndan uygun dsen kolaylklar salanacaktr. MADDE 40 Mslman-olmayan aznlklara mensup Trk uyruklar, hem hukuk bakmndan hem de uygulamada, teki Trk uyruklaryla ayni ilemlerden ve ayni gvencelerden [garantilerden] yararlanacaklardr. zellikle, giderlerini kendileri demek zere, her trl hayr kurumlaryla, dinsel ve sosyal kurumlar, her trl okullar ve buna benzer retim ve eitim kurumlar kurmak, ynetmek ve denetlemek ve buralarda kendi dillerini serbeste kullanmak ve dinsel ayinlerini serbeste yapmak konularnda eit hakka sahip olacaklardr. MADDE 41 Genel [kamusal] eitim konusunda, Trk Hkmeti, Mslman-olmayan uyruklarn nemli bir oranda oturmakta olduklar il ve ilelerde, bu Trk uyruklarnn ocuklarna ilkokullarda ana dilleriyle retimde bulunulmasn 11

salamak bakmndan, uygun dsen kolaylklar gsterecektir. Bu hkm, Trk Hkmetinin, sz konusu okullarda Trk dilinin renimini zorunlu klmasna engel olmayacaktr. Mslman-olmayan azanlklara mensup Trk uyruklarnn nemli bir oranda bulunduklar il ve ilelerde, sz konusu aznlklar, Devlet btesi, belediye btesi ya da teki btelerce, eitim, din ya da hayr islerine genel gelirlerden salanabilecek paralardan yararlanmaya ve pay ayrlmasna hak gzetirlie uygun llerde katlacaklardr. Bu paralar, ilgili kurumlarn (Ytablissements et institutions) yetkili temsilcilerine teslim edilecektir.

MADDE 42 Trk Hkmeti, Mslman-olmayan aznlklarn aile durumlaryla [statleriyle, aile hukukuyla] kiisel durumlarn [statleri, kii halleri] konusunda, bu sorunlarn, sz konusu aznlklarn gelenek ve grenekleri uyarnca zmlenmesine elverecek btn tedbirleri almay kabul eder. Bu tedbirler, Trk Hkmetiyle ilgili aznlklardan her birinin eit sayda temsilcilerinden kurulu zel Komisyonlarca dzenlenecektir. Anlamazlk karsa, Trk Hkmetiyle Milletler Cemiyeti Meclisi, Avrupal hukukular arasndan birlikte seecekleri bir st-hakem atayacaklardr. Trk Hkmeti, sz konusu aznlklara ait kiliselere, havralara, mezarlklara ve teki din kurumlarna tam bir koruma salamay ykmlenir. Bu aznlklarn Trkiye'deki vakflarna, din ve hayr isleri kurumlarna her trl kolaylklar ve izinler salanacak ve Trk Hkmeti, yeniden din ve hayr kurumlar kurulmas iin, bu nitelikteki teki zel kurumlara salanm gerekli kolaylklardan hi birini esirgemeyecektir. MADDE 43 Mslman-olmayan aznlklara mensup Trk uyruklar, inanlarna ya da dinsel ayinlerine aykr herhangi bir davranta bulunmaya zorlanamayacaklar gibi, hafta tatili gnlerinde mahkemelerde hazr bulunmalar ya da kanunun ngrd herhangi bir ilemi yerine getirmemeleri yznden haklarn yitirmeyeceklerdir. Bununla birlikte bu hkm, sz konusu Trk uyruklarn, kamu dzeninin korunmas iin, teki Trk uyruklarna ykletilen ykmler dnda tutar anlamna gelmeyecektir. MADDE 44 Trkiye, bu Kesimin bundan nceki Maddelerdeki hkmlerin, Trkiye'nin Mslman-olmayan aznlklaryla ilgili olduu lde, uluslararas nitelikte ykmler meydana getirmelerini ve Milletler Cemiyetinin gvencesi [garantisi] altna konulmalarn kabul eder. Bu hkmler, Milletler Cemiyeti Meclisinin ounluunca uygun bulunmadka, deitirilemeyecektir. ngiliz 12

mparatorluu, Fransa, talya ve Japon Hkmetleri, Milletler Cemiyeti Meclisinin ounluunca raz olunacak herhangi bir deiiklii reddetmemeyi, bu Analama uyarnca kabul ederler. Trkiye, Milletler Cemiyeti Meclisi yelerinden her birinin, bu ykmlerden herhangi birine aykr herhangi bir davran ya da byle bir davranta bulunma tehlikesini Meclise sunmaya yetkili olacan ve Meclisin, duruma gre, uygun ve etkili sayaca yolda davranabileceini ve gerekli grecei ynergeleri [talimat] verebileceini kabul eder. Trkiye, bundan baka, bu maddelere ilikin olarak, hukuk bakmndan ya da uygulamada, Trk Hkmetiyle imzac teki Devletlerden herhangi biri ya da Milletler Cemiyeti Meclisine ye herhangi bir baka Devlet arasnda gr ayrl karsa, bu anlamazln, Milletler Cemiyeti Misak'nn 14 nc Maddesi uyarnca uluslararas nitelikte saylmasn kabul eder. Trk Hkmeti, byle bir anlamazln, teki taraf isterse, Milletleraras Daimi Adalet Divan'na gtrlmesini kabul eder. Divanin karar kesin ve Milletler Cemiyeti Misak'nn 13 nc maddesi uyarnca verilmi bir karar gcnde ve deerinde olacaktr. MADDE 45 Bu Kesimdeki hkmlerle, Trkiye'nin Mslman-olmayan aznlklarna tannm olan haklar, Yunanistan'ca da, kendi lkesinde bulunan Mslman aznla tannmtr. BLM III MALI HKMLER KESIM I OSMANLI DEVLET BORCU MADDE 46 bu Kesime ekli izelgede belirtildii zere, Osmanl Devlet Borcu [Dyun-u Umumiye-i], Trkiye, 19211913 Balkan Savalar sonucu olarak kendilerine Osmanl mparatorluundan topraklar katilmi Devletler, bu Andlamann 12 inci ve 15 inci Maddelerinde belirtilen adalarla, bu Maddenin son fkrasnda belirtilen toprak paras kendilerine braklm olan Devletler ve son olarak, bu Analama uyarnca Osmanl mparatorluundan ayrlm Asya topraklar zerinde yeni kurulan Devletlerarasnda, bu Kesimde belirtilen artlar iinde, bltrlecektir. Bundan baka, yukarda belirtilen btn bu Devletler, 53 nc Maddede gsterilen tarihlerden balayarak, Osmanl Devlet Borcu hizmetlerinin denmesine ilikin yllk ykmlere [taksitlere] de, bu kesimde belirtilen artlar iinde, katlacaklardr. Trkiye, 53 nc Maddede belirtilen tarihlerden balayarak, teki Devletlere ykletilmi katlma paylarndan artk hi bir biimde sorumlu tutulmayacaktr. 13

1 Austos 1914 tarihinde Osmanl egemenlii altnda olup, Trkiye'nin, bu Andlamann 2 nc Maddesinde saptanan snrlar dnda bulunan Trakya arazi, Osmanl Devlet Borcunun bltrlmesi konusunda, bu Analama uyarnca Osmanl mparatorluundan ayrlm gibi saylacaktr.

MADDE 47 Osmanl Devlet Borcu [Dyun-u Umumiye-i Osmaniye] Meclisi, bu Andlamann yrrle giriinden balayarak aylk bir sre iinde bu Kesime ekli izelgenin (A) Blmnde yazl borlanmalara ilikin olan ve ilgili Devletlerden her birine dsen yllk taksitlerin tutarn, 50 inci ve 51 inci Maddelerde kabul edilmi esaslara dayanarak saptayacak ve bu tutar sz geen Devletlere bildirecektir. Bu Devletler, Osmanl Borcu Meclisinin bu konudaki almalarn izlemek zere, stanbula temsilciler gnderebileceklerdir. Osmanl Devlet Borcu Meclisi, Bulgaristan ile yaplm 27 Kasm 1919 tarihli Andlamann 134 nc Maddesinde ngrlen grevleri de yerine getirecektir. bu bu Maddede yazl ilkelerin uygulanmas konusunda, ilgili taraflar arasnda doabilecek her trl anlamazlklar, 1 inci fkrada belirtilen bildirinin yaplmas tarihinden balayarak en ok bir ay iinde, Milletler Cemiyeti Meclisinden atanmas rica edilecek bir hakeme sunulacak ve bu hakem, en ok aylk bir sre iinde kararn verecektir. Hakemin kararlar kesin olacaktr. anlamazln sz geen hakeme sunulmu olmas, yllk taksitlerin denmesini geciktirmeyecektir. MADDE 48 bu Kesime ekli izelgenin (A) Blmnde gsterilen Osmanl Devlet Borcunun aralarnda bltrlecei, Trkiye'den baka Devletler, 47 inci Maddede ngrlen aylk taksitlerden her birine dsen pay konusunda, 47 inci Madde uyarnca kendilerine yaplacak bildiri gnnden balayarak aylk bir sre iinde, Osmanl Devlet Borcu Meclisine, kendi paylarnn gvence altna alnmas iin yeterli salancalar [karlklar, rehinler] vereceklerdir. Bu salancalar yukarda belirtilen sre iinde gsterilmemi olursa, ya da bu salancalarn uygun olup olmad konusunda anlamazlk karsa, bu Andlamann mzacs Devletlerden herhangi birince, Milletler Cemiyeti Meclisine bas vurulabilecektir. Milletler Cemiyeti Meclisi, salanca olarak ayrlan gelirlerin toplanmasn, aralarnda Borcun bltrlm olduu, Trkiye dndaki Devletlerde bulunan uluslararas maliye rgtlerine emanet edebilecektir. Milletler Cemiyeti Meclisinin kararlar kesin olacaktr. MADDE 49

14

lgili Devletlerden her birine decek yllk taksitler tutarnn 47 inci Madde hkmleri uyarnca kesin olarak saptanmasna giriilecei gnden balayarak bir aylk bir sre iinde, bu Kesime ekli izelgenin (A) Blmnde gsterilen Osmanl Devlet Borcunun nominal ana parasnn bltrlme yol ve yntemlerini saptamak zere, Pariste bir komisyon toplanacaktr. Bu bltrme, yllk taksitlerin bltrlmesi iin kabul edilen oranlara gre, borlanma szlemeleriyle bu Kesimin hkmleri gz nnde tutularak, yaplacaktr. 1 inci fkrada ngrlen Komisyon, Trk Hkmetinin bir temsilcisiyle, Osmanl Devlet Borcu Meclisinin temsilcilerinden, Birletirilmi Bor ve kramiyeli Trk Tahvilleri [Dyun-u Muvahhide ve kramiyeli Trk Tahvilati, [la Detta unifie et les Lots turc] dnda kalan Osmanl Devlet Borcunun bir temsilcisinden ve ilgili Devletlerden her birinin atayabilecei birer temsilciden kurulacaktr. Komisyonda gr birliine varlamayacak btn sorunlar, 47 inci Maddenin 4 nc fkrasnda ngrlen hakeme sunulacaktr. Trkiye, kendi payn temsil etmek zere yeni bor senetleri karmaa karar verirse, Bor anaparasnn bltrlmesi, nce, Trkiye bakmndan, Trk Hkmetinin temsilcisinden, Osmanl Devlet Borcu temsilcisinden ve Birletirilmi Bor ve kramiyeli Trk Tahvilleri dndaki borcun temsilcilerinden kurulu bir Komitece yaplacaktr. Yeni kartlm bor senetleri Komisyona teslim edilecektir; Komisyon da, bunlarn, bir yandan Trkiye'nin aklanm [ibra edilmi] olduunu, te yandan da bor senetlerini ellerinde bulunduranlarn, Osmanl Devlet Borcundan kendilerine bir pay dsen teki Devletlere kars haklarn gz nnde tutarak, bor senetlerini ellerinde bulunduranlara verilmesini salayacaktr. Osmanl Devlet Borcundan her Devlete decek pay temsil etmek zere kartlacak senetler, Batl Yksek Taraflarn lkelerinde, her trl damga resimlerinden ya da bu senetlerin kartlmasnn yol aabilecei her eit vergilerden bak tutulacaktr. lgili Devletlerden her birine decek yllk taksitlerin denmesi, bu Maddenin, nominal anaparann bltrlmesine ilikin hkmleri yznden, ertelenmeyecektir. MADDE 50 Yllk taksitlerin 47 nci Maddede ngrlen bltrlmesi ile, Osmanl Devlet Borcu [Dyun-u Umumiye-i Osmaniye] nominal anaparann 49 ncu Maddede sz edilen bltrlmesi, aadaki gibi yaplacaktr: (1) 17 Ekim 1912 tarihinden nce borlanmalar ve onlara ilikin ykmler, 19121913 Balkan Savalarndan sonraki durumda Osmanl mparatorluu ile Balkan Savalar sonucunda Osmanl mparatorluundan toprak alm Balkan Devletleri ve bu Andlamann 12 nci Maddesinde belirtilen adalar kendilerine verilmi olan Devletlerarasnda bltrlecektir; bu savalara son veren Andlamalarn ya da sonradan yaplan Andlamalarn yrrle girilerinden bu yana meydana gelen lke deiiklikleri de gz nnde tutulacaktr.

15

(2) Bu ilk bltrmeden sonra, Osmanl mparatorluunun zerinde kalm borlanmalarn ve onlara ilikin yllk taksitlerin, 17 Ekim 1912 ile 1 Kasm 1914 tarihi arasnda, Osmanl mparatorluunun yapm olduu borlanmalarn ve bunlara ilikin taksitlerin ertelenmesiyle artm olan geri kalan paras [bakiyesi], Trkiye ile bu Andlama uyarnca kendilerine Osmanl mparatorluundan toprak katlm Asya'da yeni kurulmu Devletler ve bu Andlamann 46 nci Maddesinde belirtilen topran kendisine verilmi bulunduu Devlet arasnda bltrlecektir. Anaparann bltrlmesi, bu Andlamann yrrle girii tarihinde her borlanmann anaparasnn tutar zerinden yaplacaktr. MADDE 51 50 nci Maddede ngrlen bltrme sonucu olarak, Osmanl Devlet Borcu'nun [Dyun-u Umumiye-i Osmaniye'nin] yllk borlarndan, ilgili her Devlete dsen pay syle saptanacaktr: (1) 50 nci Maddenin ilk fkrasnda ngrlen bltrme iin, nce, 12 nci ve 15 nci Maddelerde belirtilen adalar ile, Balkan Savalar sonucunda Osmanl mparatorluundan ayrlm topraklarn tmne dsen payn saptanmasna giriilecektir. Bu payn 50 nci Maddenin 1 nci paragraf hkmleri uyarnca bltrlmesi gereken yllk taksitler toplam tutarna gre tutar, yukarda sz geen adalarla topraklarn, birlikte hesaplanan ortalama genel gelirinin, Osmanl mparatorluunun 19101911 ve 19111912 mali yllar iindeki -1907 ylnda konulmu ek gmrk vergisi gelirini de kapsamak zere- ortalama genel gelirine olan oranna eit oranda olacaktr. Bylece saptanan tutar, daha sonra, bir nceki fkrada ngrlen topraklar kendilerine verilmi bulunan Devletlerarasnda bltrlecektir; bu ilem zerine, sz geen Devletlerin her birine dsen payn, aralarnda bllen toplam tutara gre oran, Balkan Savalar sonucunda Osmanl mparatorluundan ayrlm btn topraklar ile 12 nci ve 15 nci Maddelerde belirtilen adalarn -19101011 ve 19111912 mali yllar iindeki- genel ortalama geliri oranyla ayni oranda olacaktr. Bu fkrada ngrlen gelirlerin hesaplanmasnda, gmrk vergi gelirleri dikkate alnmayacaktr. (2) 46 nci Maddenin son fkrasnda belirtilen topra da kapsamak zere, bu Andlama uyarnca Osmanl mparatorluundan ayrlan topraklara gelince, ilgili Devletlerden her birine dsen payn, 50 nci Maddenin 2 nci fkras hkmleri uyarnca bltrlecek yllk taksitlerin toplam tutarna gre tutar, ayrlan topraklarn ortalama gelirinin 19101911 ve 19111912 mali yllar iindeki -1907 ylnda konulmu ek gmrk vergisi gelirini de kapsamak zere- Osmanl mparatorluunun, 1 nci paragrafta belirtilen topraklarla adalarn paynn dlmesinden sonraki ortalama toplam gelirine olan oranna eit oranda olacaktr. MADDE 52 bu Kesime bal izelgenin (B) Blmnde ngrlen ndelikler [avanslar], Trkiye ile 46 nci Maddede belirtilen teki Devletlerarasnda, aadaki artlar iinde bltrlecektir: 16

(1) izelgede gsterilen ve 17 Ekim 1912 tarihinde var olan ndeliklerin, bu Andlamann yrrle konulmas tarihinde denmemi bulunan anaparas varsa, bu anapara ile, bunun, 53 nc Maddenin birinci fkrasnda belirtilen tarihlerden bu yana birikmi faizleri ve bu tarihlerden sonra yaplm bulunan demeler, 50 nci maddenin birinci paragraf ile 51 nci maddenin birinci paragraf hkmleri uyarnca bltrlecektir. (2) Bu ilk bltrmeden sonra, Osmanl mparatorluu zerinde kalan borlara ve bu mparatorluka 17 Ekim 1912 ve 1 Kasm 1914 tarihleri arasnda alnm ve izelgede gsterilen ndeliklere gelince, bu Andlamann yrrle giri tarihinde denmemi anapara varsa, bu anapara ile bunun, 1 Mart 1920 tarihine kadar birikmi faizleri ve bu tarihten sonra yaplm demeler, 50 nci Maddenin 2 nci paragraf ile 51 nci Maddenin 2 nci paragraf hkmleri uyarnca bltrlecektir. Osmanl Devlet Borcu Meclisi, sz konusu ndeliklerden [avanslardan] ilgili Devletlerden her birine dsen payn tutarn, bu Andlamann yrrle giriinden balayarak aylk bir sre iinde saptayacak ve bu tutar sz konusu Devletlere bildirecektir. Trkiye'den baka Devletlerin borlu tutulduklar paralar, bu Devletlerce, Osmanl Devlet Borcu Meclisine denecek, ya da Trkiye'nin bu Devletler hesabna gerek faiz gerekse borcun karl olarak demi bulunduu para tutarna eit bir tutar buluncaya kadar, Trk Hkmeti hesabna gelir yazlacaktr. Bir nceki fkrada ngrlen demeler, bu Andlamann yrrle giriinden balayarak yllk be eit taksitle yaplacaktr. Sz konusu demelerin Osmanl mparatorluunun alacakllarna yaplacak paras, ndeki szlemelerinde art koulan faizleri de kapsayacak ve Trk Hkmetine dsen paras ise faizsiz denecektir. MADDE 53 Balkan Savalar sonucunda Osmanl mparatorluundan ayrlan topraklar kendilerine katm olan Devletlerce denmesi gereken, bu Kesime ekli izelgenin (A) Blmnde belirtilmi bulunan Osmanl Devlet Borcu borlanmalarnn yllk taksitleri, bu topraklarn sz geen Devletlere katlmasn salam bulunan Andlamalarn yrrle giri tarihinden balayarak, denmesi gerekli duruma gelecektir. 12 nci Maddede belirtilen adalara ilikin yllk taksit 1/14 Kasm 1914 den balayarak ve 15 nci Maddede belirtilen adalara ilikin yllk taksit de 17 Ekim 1912 den balayarak denmesi gerekli duruma gelecektir. bu Andlama uyarnca, Osmanl mparatorluundan ayrlan Asya'daki topraklar zerinde yeni kurulmu Devletlerin ve 46 nci Maddenin son fkrasnda belirtilen topra kendisine katan Devletin borlu olduklar yllk taksitler, 1 Mart 1920 tarihinden balayarak denmesi gerekli duruma gelecektir.

17

MADDE 54 bu Kesime ekli izelgenin (A) Blmnde saylan 19111912 ve 1913 yllar Hazine Tahvilleri (Bons de Trsor), szlemelerinde ngrlen deme tarihlerinden balayarak on yil iinde, kararlatrlm faizleriyle birlikte deneceklerdir. MADDE 55 Aralarnda Trkiye de bulunmak zere 46 nci Maddede belirtilen Devletler, bu Kesime ekli izelgenin (A) Blmnde gsterildii zere Osmanl Devlet Borcundan kendilerinde dsen ve 53 nc Maddede belirtilen tarihlerden balayarak denmesi gerekirken denmemi bulunan yllk taksitlerin tutarn Osmanl Devlet Borcu Meclisine deyeceklerdir. Bu deme, bu Andlamann yrrle giri tarihinden balayarak, eit yirmi taksitle, faizsiz yaplacaktr. Trkiye'den baka Devletlerin Osmanl Devlet Borcu Meclisine dedikleri yllk taksitler, Bor Meclisince, sz konusu Devletler hesabna Trkiye'nin demi olduu para tutarn buluncaya kadar, Trkiye'nin borlu kalabilecei gecikmi taksitler hesabndan dlecektir. MADDE 56 Bundan byle, Osmanl Devlet Borcu Ynetim Meclisinde, ellerinde bor senetleri bulunduran Almanlarn, Avusturyallarn ve Macarlarn temsilcileri [vekilleri] bulunmayacaktr. MADDE 57 Osmanl Devlet Borcu borlanmalaryla faizlerine ve karl Msr vergisi ile salanm olan 1855, 1891 ve 1894 borlanmalarna ilikin faizsiz kuponlarn sunulmasna ilikin sreler ile, sz geen borlanmalardan adekme vurmu olan bor senetlerinin denmek zere sunulma sreleri, Yksek Batl Taraflar lkesinde 29 Ekim 1914 tarihinden balayarak bu Andlamann yrrle giriini izleyecek ayin sona ermesine kadar ertelenmi saylacaktr. KESIM II ESITLI HKMLER MADDE 58 Bir yandan Trkiye ve te yandan (Yunanistan dnda) teki Batl Devletler, bu Devletlerle (tzem kiileri de kapsamak zere) uyruklarnn, 1 Austos 1914 tarihiyle bu Andlamann yrrle giri tarihi arasndaki sre boyunca uram olduklar, gerek sava eylemleri, gerekse zoralm, haciz, diledii gibi kullanma ve el koyma tedbirlerinden doan kayp ve zararlardan dolay her trl parasal istemde bulunma hakknda karlkl olarak vazgeerler.

18

Bununla birlikte, yukardaki hkm, bu Andlamann II nc Blmnde (Ekonomik hkmleri) ngren hkmlere halel getirmeyecektir. Trkiye, Almanya ile yaplm 28 Haziran 1919 tarihli Bar Andlamasnn 259 ncu Maddesinin birinci fkras ve Avusturya ile yaplm 10 Eyll 1919 tarihli Bar Analamas 210 ncu Maddesinin birinci fikrasi uyarnca, Almanya ile Avusturyann geirmi [transfer etmi] olduklar altn paralar zerindeki her trl haktan, (Yunanistan dnda) teki Batl Devletler yararna vazgeer. Srme [tedavle] karlan birinci tertip Trk kt paralarna ilikin olarak, gerek 20 Haziran 1331 (3 Temmuz 1915) tarihli szleme, gerekse sz konusu kt paralarn arkasnda yazl metin uyarnca, Osmanl Devlet Borcu Meclisine ykletilmi btn deme ykmleri geersiz saylmtr. Bunun gibi, Trkiye, Osmanl Hkmetince ngiltereye smarlanm ve ngiliz Hkmetince 1914 de el konmu olan sava gemileri iin denmi bulunan parann geri verilmesini ngiliz Hkmetinden ya da ngiliz uyruklarndan istememei kabul eder ve bu yzden her trl istemde bulunmaktan vazgeer. MADDE 59 Yunanistan, Anadolu'da, sava yasalarna aykr olarak, Yunan ordusu ya da Yunan ynetiminin eylemleriyle ilenmi zararlar onarma ykmn kabul eder. te yandan, Trkiye, Yunanistann, savan uzamasndan ve sava sonularndan doan mali durumunu dikkate alarak, onarmlar karl olarak, Yunan Hkmetine kar yneltebilecei her trl zarar-giderim isteminden kesinlikle vazgeer. MADDE 60 Gerek Balkan Savalar sonucu olarak gerekse bu Andlama ile, kendilerine Osmanl mparatorluundan bir toprak paras ayrlm ya da ayrlan Devletler, Osmanl mparatorluunun bu toprak parasnda bulunan her trl tanr ve tanmaz mallar, herhangi bir karlk demeksizin, edinmi olacaklardr. uras kararlatrlmtr ki, 26 Austos 1324 (8 Eyll 1908) ve 20 Nisan 1325 (2 Mays 1909) tarihli radelerde, Hazine-i Hassa'dan (Liste civile) Devlete geirilmesi buyrulmu olan tanr ve tanmaz mallarla, 30 Ekim 1918'de, bir kamu hizmeti yararna Hazine-i Hassa'ca ynetilen mallar, sz geen Devletler Osmanl mparatorluunun yerini alm olduklarndan ve bu mallar zerinde kurulmus bulunan Vakflarn geerli tannmas artyla, bir nceki fkrada belirtilen tanr ve tanmaz mallarn kapsami iinde bulunmaktadrlar. Gerek Balkan Savalar sonucu olarak, gerek daha sonra Yunanistan'a gemi eski Osmanl mparatorluu topraklarnda bulunan ve Hazine-i Hassa'19

dan Devlete gemi tanr ve tanmaz mallar konusunda, Trk Hkmeti ile Yunan Hkmeti arasnda kan anlamazlk, 1/14 Kasm 1913 tarihli Atina Andlamasna ekli zel bir protokol uyarnca yaplacak bir hakemlik szlemesine gre, La Haye'de bir hakemlik mahkemesine gtrlecektir. bu Maddenin hkmleri, Hazine-i Hassa adna yaztl bulunan ya da Hazine-i Hasa'ca ynetilen ve bu Maddenin 2 nci ve 3 nc fkralarnda ngrlmeyen tanr ve tanmaz mallarn hukuksal niteliini deitirmeyecektir. MADDE 61 Trk sivil ya da askeri emeklilik maandan yararlananlardan, bu Andlama uyarnca Trkiye'den baka bir Devletin uyrukluuna gemi bulunanlar, emeklilik maalarna ilikin olarak Trk Hkmetine kar herhangi bir istemde bulunamayacaklardr. MADDE 62 Trkiye, Almanya ile Versailles'de 28 Haziran 1919 tarihinde yaplm Bar Andlamasnn 261 nci Maddesi ve Avusturya ile 10 Eyll 1919 da, Bulgaristan ile 27 Kasm 1919 da ve Macaristan ile 4 Haziran 1920 de yaplm Bar Andlamalarnn bu konuyla ilgili maddeleri uyarnca, Almanya, Avusturya, Bulgaristan ve Macaristann, Trkiye'den olan btn alacaklarnn [Batl Devletlere] geirilmesini [transferini] kabul eder. Batl teki Devletler, bu yzden Trkiye'ye dsen borlardan Trkiye'yi aklanm [ibra edilmi] saymay raz olurlar. Trkiye'nin, Almanya, Avusturya, Bulgaristan ve Macaristan'dan olan alacaklari da sz geen Batl Devletlere geirilmitir. MADDE 63 Trk Hkmeti, teki Batl Devletlerle gr birlii iinde, savatan sonra Almanya'dan Trkiye'ye gnderilecek mallarn tutarna karlk olarak, Alman Hkmetince srme kartlm kt paralar belli bir kambio deeri zerinden kabul edecei konusunda girmi olduu ykmlerden Alman Hkmetini aklanm [kurtulmu, ibra edilmi] saydn bildirir.

BLM III EKONOMIK HKMLER MADDE 64 Bu Blmde, "Mttefik Devletler" (Puissances allies) terimi, Trkiye'den baka Batl Devletler anlamna gelmektedir; "Mttefik uyruklar" (ressortissants allies) terimi, Trkiye'den baka Batl Devletlerin uyrukluunda bulunan ya da bu Devletlerin koruyuculuu (protectorat) altnda bulunan bir Devletin ya da bir lkenin uyrukluunda olan gerek kiileri, dernekleri ve kurumlar kapsamaktadr. 20

Bu Blmn, sz geen "Mttefik uyruklar"na ilikin hkmleri, Mttefik Devletlerin uyrukluunda bulunmamakla birlikte, bu Devletlerin olgusal [fiili] korumasndan (protection) yararlanm bulunmalar yznden, Osmanl makamlarnca kendilerine Mttefik uyruklar gibi ilem yaplm ve bu yzden de zarar grm olan kimselere de uygulanacaktr. KESIM I MALLAR, HAKLAR VE IKARLAR

MADDE 65 bu Andlamann yrrle giri tarihinde Trk egemenlii altnda kalm bir lkede bugn de bulunup kimlii ortaya konulabilecek ve 29 Ekim 1914 tarihinde Mttefiklerin uyruu olan kimselere ait mallar, haklar ve karlar, bulunduklar durumlaryla, derhal hak sahiplerine geri verilecektir. Karlkl olarak, 29 Ekim 1914 tarihinde Mttefik Devletlerin egemenlii ya da koruyuculuu altna konulmu lkelerde ya da Balkan Savalarndan sonra Osmanl mparatorluundan ayrlarak bugn sz geen Devletlerin egemenlii altna konulmu lkelerde bulunup da Trk uyruklarna ait olan mallar, haklar ve karlar, derhal hak sahiplerine geri verilecektir. bu Andlama uyarnca Osmanl mparatorluundan ayrlm lkelerde bulunan ve Mttefik Devletler makamlarnca tasfiye konusu yaplm ya da baka herhangi olaanst tedbirler uygulanm, Trk uyruklarna ait olan mallar, haklar ve karlar konusunda da bu hkm uygulanacaktr. bu Andlama uyarnca Osmanl mparatorluundan ayrlm bir lkede bulunup, Osmanl Hkmetince uygulanan kural-d [istisnai] bir sava tedbirine konu olduktan sonra, bu lkede yetkilerini [otoritesini] kullanan Batl Yksek Taraflarn simdi elinde bulunan mallardan kimlii ortaya konulabilecek olanlar, bulunduklar durumlaryla, meru maliklerine geri verilecektir. Bu lkede yetkilerini [otoritesini] kullanan Batl Devlete tasfiye edilmi tanmaz mallar konusunda da ayni ilem yaplacaktr. zel kiiler arasnda bunlar dnda kalan istemler, yetkili yerel mahkemelere sunulacaktr. stenmi mallarn kimin olduu ya da bunlarn geri verilisi konusunda ortaya kacak her trl anlamazlklar, bu Blmn V nci Kesiminde ngrlen Hakemlik Karma Mahkemesine sunulacaktr. MADDE 66 64 nc Maddenin 1 inci ve 2 nci fkralarndaki hkmleri yrrle koymak iin, Batl Yksek Taraflar, en hzl bir ynetim sreci uygulayarak, maliklerin rzas olmakszn konmu olabilecek her trl ykmlerden ya da yararlanma haklarndan arnm olarak, maliklere, mallarn, haklarn ve karlarn geri verdireceklerdir. Mallar, haklar ve karlar, bu geri verdir21

meyi yaptracak olan Hkmetten dolayl ya da dolaysz olarak edinmi olan ve bu geri vermeden zarara uram bulunabilecek nc kiilerin zararlarn gidermekle, geri verdirmeyi yaptran Hkmet ykml olacaktr. Bu zarar-giderim konusunda ortaya kabilecek olan anlamazlklarn zmnde ortak (genel) hukuk mahkemeleri yetkili olacaklardr. Btn teki durumlarda, zarar-giderimde bulunmalar gerekenlere kar, zarara uram nc kiilerin dava ama haklar olacaktr. Bu amala, Batl Yksek Taraflarca, dman mallarna, haklarna ve akarlarna ilikin olarak alnm btn kullanm (geirim) ilemleri ya da baka olaanst sava tedbirleri -henz tamamlanmam bir tasfiye sz konusu ise- derhal kaldrlacak ve durdurulacaktr. stemde bulunan maliklerin mallar, haklar ve karlar -bunlarn sahipleri belli olur olmaz- derhal geri verilerek, bu istemler yerine getirilecektir. Geri verilmesi 65 nci Maddede ngrlen mallar, haklar ve karlar, bu Andlamann imzas tarihinde Batl Yksek Taraflardan birinin yetkili makamlarnca tasfiye edilmi bulunursa, bu Batl Taraf, tasfiye tutarn, mallarn, haklarn ve karlarn maliklerine deyerek, geri verme ykmnden aklanm [kurtulmu, ibra edilmi] olacaktr. Malikin bavurmas zerine, Hakemlik Karma Mahkemesi, tasfiyenin hakli bir deeri tutturacak koullar altnda yaplmam olduu kansnda bulunursa, bu Mahkeme, taraflar anlaamazlarsa, tasfiyeden elde edilen geliri, hak gzetirlie uygun grecei lde arttrabilecektir. Sz konusu mallar, haklar ve karlar, malikleriyle yaplm anlamadan ya da yukarda ngrlen Hakemlik Karma Mahkemesinin kararndan sonra iki ay iinde deme yaplmamsa, geri verilecektir. MADDE 67 Bir yandan Yunanistan, Romanya, Srp-Hrvat-Sloven Devleti ve te yandan Trkiye, Trkiye lkesinde ve karlkl olarak, Yunanistan, Romanya ve Srp Hrvat-Sloven Devleti lkelerinde, ordularnca ya da ynetim makamlarnca el konmu, haczedilmi ve geici olarak el konulmu olup da imdi de bu lkede bulunan her trl tanr mallarn kendi lkelerinde aranmasn ve bulunanlarn geri verilmesini, gerek uygun dsen ynetim tedbirleri alarak, gerekse bunlara ilikin btn belgeleri teslim ederek, kolaylatracaktr. Bu aratrma ve geri verme, Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan ordularnca makamlarnca, Yunanistan, Romanya ve Srp-Hrvat-Sloven Devleti lkesinde haczedilmi ya da geici olarak el konulmu ve Trkiye'ye ya da Trk uyruklarna geirilmi mallarla, Yunanistan, Romanya ve Srp-Hrvat-Sloven Devleti ordularnca Trk lkesinde el konularak ya da haczedilerek Yunanistan'a, Romanya'ya ya da Srp-Hrvat-Sloven Devletine ya da bunlarn uyruklarna geirilmi mallar iin de uygulanacaktr. Bu aratrmalara ve geri vermelere ilikin istemler [dilekeler], bu Andlamann yrrle giri tarihinden balayarak alt aylk bir sre iinde sunulacaktr.

22

MADDE 68 Trkiye'de Yunan ordusunca igal olunan blgelerde, bir yandan Yunan makamlar ve ynetimleri ile, te yandan Trk uyruklar arasnda yaplm szlemelerden doan borlar, bu szlemelerde ngrlen artlar iinde, Yunan Hkmetince denecektir. MADDE 69 19221923 mali ylndan nceki mali yllar iin, Mttefiklerin uyruklarndan ya da bunlarn mallarndan, Mttefik uyruklarnn ve mallarnn 1 Austos 1914'de yararlandklar stat uyarnca bal klnmam bulunduklar hi bir vergi resim ya da ek-resim (vergi) alnmayacaktr. 19221923 mali ylndan nceki mali yllar iin, 15 Mays 1923'den sonra para alnm bulunuyorsa, bu Analama yrrle girer girmez, bu paralar hak sahiplerine geri verilecektir. 15 Mays 1923 den nce alnm paralar iin hi bir bavurmada bulunulamayacaktr. MADDE 70 65 nci, 66 nci ve 69 ncu Maddelere dayandrlacak istemlerin, bu Analamann yrrle konulusundan balayarak yetkili makamlara alt ay iinde ve anlamaya varlamazsa, Hakemlik Karma Mahkemesine ons ekiz aylk bir sre iinde sunulmu olmalar gerekmektedir. MADDE 71 ngiliz mparatorluu, Fransa, talya, Romanya ve Srp-Hrvat-Sloven Devleti ya da bunlarn uyruklar, kendi mallar, haklar ve karlarna ilikin olarak, 19 Ekim 1914 tarihinden nce Osmanl Hkmetine istemlerde bulunmu ya da dava am olduklarndan, bu Kesimin hkmleri, sz geen istemleri ya da davalar hi bir zaman etkileyememektir. ngiliz mparatorluu, Fransa, talya, Romanya ve Srp-Hrvat-Sloven Hkmetlerine Osmanl Hkmetince ya da Osmanl uyruklarnca sunulmu istemlere ya da alm davalara da ayni ilem uygulanacaktr. Bu istemler ya da davalar, Trk Hkmetiyle bu Maddede belirtilen teki Hkmetlere kars, Kapitlasyonlara son verilmi olduu gz nnde tutularak, kovuturulacaktr. MADDE 72 bu Analama uyarnca Trk kalan topraklarda, Almanya'ya, Avusturya'ya, Macaristan'a ve Bulgaristan'a ya da bunlarn uyruklarna ait olup da, bu Analamann yrrle giriinden nce Mttefik Hkmetlerce el konulmu ya da igal edilmi olan mallar, haklar ve karlar, [Mttefik] Hkmetlerle Almanya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan Hkmetleri ya da ilgili uyruklar arasnda anlamalarn (dzenlemelerin) yaplmasna kadar, Mttefik Hkmetlerin elinde kalacaktr. Bu mallar, haklar ve karlar tasfiye edilmilerse, yaplm tasfiyelerin geerli olduu dorulanmtr. bu Analama uyarnca Trkiye'den ayrlan topraklarda, Almanya'ya, Avusturya'ya, Macaristan'a ve Bulgaristan'a ya da bunlarn uyruklarna ait mallar, haklar ve karlar, sz konusu lkelerde yetkilerini [otoritelerini] 23

kullanan Hkmetler, bu Analamann yrrle konulusundan balayarak alt ay iinde, tasfiye edilebileceklerdir. Daha nce yaplm ya da yaplmam olsun, tasfiyelerden elde edilen para, tasfiye edilmi mallar Almanya, Avusturya, Macaristan ya da Bulgaristan Devletlerinin mlkiyetinde ise, ilgili devletle yaplm Bar Andlamasnn kurmu olduu Onarmlar Komisyonuna [Tamirat Komisyonuna, La Commission des Rparations] denecektir. Tasfiye edilen mallar zel kiilerin ise, tasfiyeden elde edilen para, dorudan doruya mallarn sahiplerine denecektir. bu Maddenin hkmleri, Osmanl anonim ortaklarna [irketlerine] uygulanmayacaktr. Trk Hkmeti, bu Maddeden ngrlen tedbirlerden hi bir biimde sorumlu olmayacaktr.

KESIM II SZLENMELER VE SRE AIMLARI

MADDE 73 82 nci Maddede tanmland biimde, sonradan dman durumuna girmi bulunan taraflar arasnda ve bu Maddede belirtilmi tarihten nce yaplm, aadaki kategorilere giren szlemeler (contrats), bu szlemelerin kapsad hkmlerle bu Andlamann hkmleri sakl tutulmak artyla, yrrlkte kalacaklardr: a) Teslim ilemi 82 nci Maddenin hkmleri uyarnca taraflarn dman durumuna girmelerinden nce gerekten yaplm bulunan, tanmaz mallarn satna ilikin szlemeler - asil sat ilemi usulne uygun olarak gerekletirilmi olmasa bile; b) zel kiiler arasnda yaplm kiralama, kiraya verme szlemeleriyle, kira vaadi szlemeleri; c) Madenlerin, ormanlarn ve tarm topraklarnn isletilmesine ilikin olarak, zel kiiler arasnda yaplm szlemeler; d) potek, teminat ve emanet konusunda szlemeler; e) ortaklklarn kurulmasna ilikin szlemeler; bu hkm, ynetildikleri kanun uyarnca, ortaklarn kiiliinden ayr bir kiilik oluturmayan kolektif ortaklklara (partnerships) uygulanmaz;

24

f) zel kiilerle ya da ortaklklarla, Devlet, vilyetler, belediyeler ya da bunlara benzer ynetim tzel kiileri arasnda, herhangi bir konuda, yaplm szlemeler; g) Aile durumuna [statsne] ilikin szlemeler; h) Her eit balara, [hibe ve teberrulara, des donations ou des libralits] ilikin szlemeler. bu Madde, szlemelerle, yapldklar sradaki deerlerinden baka bir deer verdine amacyla ne srlemeyecektir. bu Madde, ayrcalk [imtiyaz] szlemelerine uygulanmayacaktr. MADDE 74 Sigorta szlemelerine, bu Kesimin Ek'inde ngrlen hkmler uygulanacaktr. MADDE 75 73 nc ve 64 nc Maddelerde saylan szlemelerle, ayrcalk [imtiyaz] szlemeleri dnda, sonradan dman durumuna girmi kimseler arasnda, taraflarn dman durumuna girmeleri tarihinden nce yaplm olan szlemeler, bu tarihten balayarak sona erdirilmi saylacaktr. Bununla birlikte, szlemenin taraflarndan her biri, gerekirse, teki tarafa, szlemenin yapld tarihte yrrlkte tutulmas istenilen andaki koullar arasndaki fark karlayacak bir zarar -giderim [tazminat] denmesi artyla, bu Andlamann yrrle giriinden balayarak aylk bir srenin geiine kadar, teki taraftan, bu szlemenin uygulanmasn isteyebilecektir. Bu zarar-giderim, taraflar kendi aralarnda anlaamazlarsa, Hakemlik Karma Mahkemesince saptanacaktr. MADDE 76 bu Andlamann yrrle giriinden nce, 73 nc Maddeden 75 nci Maddeye kadar olan Maddelerde belirtilen szlemelerde, demede kullanacak para ya da kambiyo deeri konusundaki szlemeleri de kapsamak zere, zellikle bu szlemelerin sona erdirilmesine, yrrlkte tutulmasna, uygulama artlarna ya da bu szlemelerde yaplacak deiikliklere ilikin olarak, taraflar arasnda yaplm btn ilemlerin geerli olduu dorulanr. MADDE 77 30 Ekim 1918 tarihinden sonra, Mttefik uyruklaryla Trk uyruklar arasnda yaplm szlemeler geerli kalmaktadrlar; bunlara genel (ortak) hukuk kurallar uygulanr. 30 Ekim 1918 tarihinden sonra, 16 Mart 1920 tarihine kadar stanbul Hkmetiyle usulne uygun olarak yaplm szlemeler de geerli kalmaktadrlar; bunlara genel (ortak) hukuk kurallar uygulanr.

25

16 Mays 1920 den sonra stanbul Hkmetiyle usulne uygun olarak yaplm bulunan ve bu Hkmetin etkin yetkili [otoritesi] altndaki topraklara ilikin btn szlemeler ve anlamalar, bu Andlamann yrrle giriinden balayarak aylk bir sre iinde ilgililerin istemesi zerine, Trkiye Byk Millet Meclisinin uygun buluuna sunulacaktr. Bu szlemeler uyarnca yaplm bulunan demeler, bu demelerde bulunmu olan tarafn hesabna, gerei gibi, alacak yazlacaktr. Bu szlemeler uygun bulunmazlarsa, ilgili tarafn, gerekiyorsa, dorudan doruya ve gerekten uranlm zarar karlayacak bir zarar-giderime [tazminata] hakk olacaktr; dosta bir anlamaya varlamazsa, bu zarargiderim Hakemlik Karma Mahkemesince saptanacaktr. bu Maddenin hkmleri, ayrcalk [imtiyaz] szlemelerine, ayrcalk geirimlerine ve kamu hizmeti ayrcalna ilikin isletme szlemelerine uygulanmayacaktr. MADDE 78 Sonradan dman olmu taraflar arasnda, ayrcalk [imtiyaz] szlemeleri dndaki szlemelere ilikin olarak ortaya km bulunan ya da, aada gsterilen alt aylk srenin bitiminden nce ortaya kabilecek olan her trl anlamazlklar, Hakemlik Karma Mahkemesince zmlenecektir; bununla birlikte, tarafsz Devletlerin kanunlar uyarnca bu Devletlerin ulusal mahkemelerinin yarg yetkisi iinde bulunabilecek olan anlamazlklar, bu kuraln dnda kalmaktadr. Bu durumda, bu eit anlamazlklar, Hakemlik Karma Mahkemesince deil, fakat bu ulusal mahkemelerce zmlenecektir. Bu Madde uyarnca Hakemlik Karma Mahkemesinin yetki alanna giren anlamazlklara ilikin ikayetlerin, bu mahkemenin kurulu tarihinden balayarak alt aylk bir sre iinde bu mahkemeye sunulmalar gerekecektir. Bu srenin sona eriinde, Hakemlik Karma Mahkemesine sunulmam olacak anlamazlklar, genel (ortak) hukuk hkmleri uyarnca yetkili olan mahkemelerce zme balanacaktr. bu Maddenin hkmleri, sava boyunca ayni lkede oturmu ve hem kendileri hem de mallar bakmndan diledikleri gibi davranm olan btn taraflar arasndan yaplm grmelerde, taraflarn dman olduklar tarihten nce yetkili bir mahkemece hkme balanm anlamazlklara uygulanamaz. MADDE 79 Batl Yksek Taraflarn lkesinde, dmanlar arasndaki ilikilerde, sre amna, kanunda ngrlen srelere uyulmamas yznden dava ama hakknn snrlanmasna ya da yitirilmesine ilikin btn sreler, ister savan balangcndan ister nce, ister sonra islemee balam bulunsun, 29 Ekim 1914 tarihinden balayarak bu Andlamann yrrle giriinden sonra ayin geiine kadar ertelenmi saylacaktr.

26

Bu hkm, zellikle, faiz ve kazan [temett] kuponlarnn sunulmas srelerine ve adekme ile ya da baka herhangi bir nedenle denmesi gerekli her trl bonolarn srelerine uygulanacaktr. Yukarda belirtilen sreler, Romanya bakmndan, 27 Austos 1916 tarihinden balayarak kesilmi saylacaktr. MADDE 80 Dmanlar arasndaki ilikilerde, savatan nce yaplm olan hi bir ticaret senedi, salt kabul ya da deme iin gerekli olan sre iinde sunulmam olmas, ya da denmemi bulunmas yznden, ya da sava srasnda ekicilerle [keidecilerle, tireurs] ykleneceklere [cirantalara, endosseurs] kabul etmeme ya da dememe bildirisinde bulunulmamas nedeniyle, ya da protestoda bulunulmam olmasndan veya baka herhangi bir ilemi yerine getirmemi olmas yznden, geersiz saylmayacaktr. Bir ticaret senedinin kabul ya da denmesi iin sunulmas gerekli olan sre, ya da kabul edilmeme ve dememenin ekicilerle [kesidecilerce] ykleneceklere [cirantalar] bildirilmesi gerekli sre, ya da senedin protesto edilmesi iin gerekli olan sre, sava iinde gemise ve senedi sunmas, protesto etmesi ya da kabul edilmediini, ya da denmediini bildirmesi gereken taraf, sava srasnda byle bir davranta bulunmamsa, senedin sunulmas, kabul edilmediinin ya da demediinin bildirilmesi ya da protesto dzenlenmesi iin, kendisine, bu Andlamann yrrle giriinden balayarak, aylk bir sre tannacaktr. MADDE 81 denmesi gerekli olmu borlarn gvencesi olarak savatan nce kabul edilmi ipotekli bir tanmaz malin ya da bir salancann [rehinin] paraya evrilmesi iin sava srasnda yaplm olan satlar, malikine haber verilmesi iin gerekli btn ilemler yaplmam olsa bile -sz konusu borlunun, her trl zarar ve ziyanlar konusunda hesaplamak zere, alacakly Hakemlik Karma Mahkemesine armas hakk aka sakl tutulmak artyla- geerli saylacaktr. Mahkeme, taraflar arasndaki hesaplar tasfiye etmekle, salanca ya da gvence olarak verilen malin satl artlarn incelemekle ve alacakl kt niyetle davranmsa ya da salancay satmaktan kanmak iin ya da bu satn gerek fiyatyla yaplmasn salamak bakmndan elinden gelebilecek her yola bavurmam ise, borlunun sat yznden uram olabilecei zarar onarma zorunluluuyla alacakly ykml tutmakla grevli olacaktr. bu hkm, yalnz dmanlar arasnda uygulanabilecek ve yukarda ngrlen ilemlerden 1 Mays 1923 tarihinden sonra yaplm olanlara uygulanmayacaktr. MADDE 82 bu Kesimdeki hkmler uyarnca, bir szlemeye taraf bulunan kiiler, aralarnda ticaret ilikilerinin olaylar yznden gerekten imkansz olduu, ya da bu taraflardan birinin bal olduu kanunlar, kararnameler ya da t27

zkler (ynetmelikler) yznden yasaklanm ya da hukuka aykr saylm bulunduu tarihten balayarak, dman saylacaklardr. Bununla birlikte, 73 nc Maddeden 75 nci Maddeye kadar olan Maddelerle, 79 ncu ve 80 nci Maddelerde ngrlen hkmler, (ortaklklar da kapsamak zere) dman kiiler ya da onlarn temsilcileri arasnda, Batl Yksek Taraflardan birinin lkesinde yaplm szlemelere -bu lke, batlanan taraflardan biri iin dman lkesi idiyse ve bu lkede hem kendisi hem de mallar bakmndan diledii gibi davranabilmise uygulanmayacaktr; bu szlemelere genel (ortak) hukuk kurallar uygulanacaktr. MADDE 83 bu Kesimin hkmleri, Japonya ile Trkiye arasnda uygulanmayacak ve bu hkmlere konu olan sorunlar, bu iki lkeden her birinde, yerel [ulusal] kanunlar uyarnca zme balanacaktr. EK I. HAYAT SIGORTASI 1. Bir sigortac ile, sonradan dman olan bir kimse arasnda yaplm hayat sigortas szlemeleri, savan balamas ya da bu kimsenin dman durumuna girmesi yznden sona erdirilmi saylmayacaktr. Bir nceki fkra uyarnca sona erdirilmi saylmayan bir szleme gereince, sava srasnda denmesi gerekli olmu sigorta altnda bulunan bir para tutarnn, savatan sonra, denmesi istenebilecektir. Bu para tutarna, denmesi gerekli olduu tarihten deme gnne kadar, yllk %5 faiz eklenecektir. Sigorta cretlerinin [primlerinin] sava srasnda denmemesi, ya da szleme hkmlerinin yerine getirilmemesi yznden, bir szleme geersiz duruma dmse, sigortalnn ya da vekillerinin ya da hak sahiplerinin, bu Andlamann yrrle giriinden balayarak on iki aylk bir sre iinde her an, sigorta senedinin [poliesinin] geersiz ya da sona erdirilmi sayld gnk deerini, yllk % 5 faizlerin de eklenmesiyle, sigortacdan istemee haklar olacaktr. Hayat sigortas szlemeleri 29 Ekim 1914 tarihinden nce imzalanm olup da, bu szlemelerin hkmleri gereince primlerin denmemi bulunmas yznden szlemeleri sona erdirilmi ya da deeri indirilmi bulunan Trk uyruklarnn, bu Andlamann yrrle giri tarihinden balayarak aylk bir sre iinde ve bu srada yasyorlarsa, sigorta edilmi para tutarnn tm iin, sigorta senetlerini [polielerini] yeniden dzenlemee haklar olacaktr. Bunun iin, Sigorta Ortaklnn [Kumpanyasnn] doktorunca Ortakln yeterli sayaca bir salk denetiminden geirildikten sonra, birikmi primleri % 5 bileik faiziyle deyeceklerdir. 28

 2. imdi Mttefik devletlerden birinin uyrukluunda bulunan ortaklklarla Trk uyruklar arasnda, 29 Ekim 1914 tarihinden nce yaplm olup da, primleri 18 Kasm 1915 tarihinden nce ve sonra, ya da yalnz bu tarihten nce, Trk Lirasndan baka bir para ile denmi bulunan hayat sigortas szlemelerinin, aadaki gibi uygulanmas kararlatrlm: (1) 18 Kasm 1915 tarihinden nceki dnem iin sigorta edilen kimsenin haklar, sigorta senedindeki [poliesindeki] genel artlar uyarnca, szlemede ngrlen para ile ve bu parann, onu karan lkedeki deerine gre dzenlenecektir (rein, Frank, altn Frank, ya da kt para Frank olarak belirtilmi tutarlar, Fransz Frang olarak dnecektir); (2) 18 Kasm 1915 tarihinden sonraki dnem iin, kat para Trk Liras ile ve Trk Lirasnn deeri sava ncesi deerine eit saylarak denecektir. Szlemeleri Trk parasndan baka bir para zerinden yaplm olan Trk uyruklar, primlerini, 18 Kasm 1915 tarihinden bu yana, szlemelerde ngrlen para ile demi olduklarn ispat ederlerse, bu szlemeler de, 18 Kasm 1915 tarihinden sonraki dnem iin bile, bu para ile ve bu parann, onu karan lkedeki deeri zerinden dzenlenecektir. imdi Mttefik devletlerden birinin uyrukluunda bulunan ortaklklarla, 29 Ekim 1914 tarihinden nce Trk parasndan baka bir para zerinden szleme yapm bulunan Trk uyruklarnn szlemeleri, primlerinin denmi olmas yznden bugn de yrrlkteyse, bu Trk uyruklarnn, bu Andlamann yrrle giriinden balayarak aylk bir sre iinde, sz konusu para ile ve bu parann, onu karan lkedeki deeri zerinden, anapara tutarnn tm iin sigorta senetlerini [polielerini] yenileme haklar olacaktr. Bunun iin, 18 Kasm 1915 tarihinden bu yana, sreleri gelmi olan primleri bu para ile demeleri gerekmektedir. Buna karlk, sz konusu Trk uyruklarnn, belirtilen tarihten bu yana kat para Trk Lirasyla demi olduklar primler, onlara, ayni eit parayla geri verilecektir. 3. Trk Liras olarak yaplm sigorta szlemeleri, kt para Trk Liras olarak hesaplanarak denecektir. 4. Sigorta ortakl ile zel bir szleme yaparak, sigorta senetlerinin [polielerinin] deerini ve primlerin nasl deneceini daha nce dzenlemi bulunan sigortallarla, ibu Andlamann yrrle giri tarihinde sigorta senetlerini kesin olarak demi olan sigortallara 2 nci ve 3 nc Paragraflarn hkmleri uygulanacaktr. 5. Yukardaki paragrafn uygulanmas bakmndan, hayat sigortas szlemesi saylacak szlemeler, taraflarn karlkl ykmlerini hesaplamak iin, insan yaantsnn olaslklarna dayanan ve bunlarn faiz tutarlar eklenerek hesaplanan sigorta szlemeleridir.

29

II. DENIZ SIGORTALARI 6. Taraflarn dman olmalarndan nce, tehlike [risk, risque] domu bulunmaktaysa ve sigortalnn, uyruu bulunduu Devlete ya da bu Devletin mttefiklerince giriilmi sava eylemlerinden doan zararlar karlamak sz konusu olmamak artyla, deniz sigortalar szlemeleri, bu szlemelerdeki hkmler sakl kalmak zere, sona erdirilmi saylmayacaklardr. III. YANGIN SIGORTALARI VE TEKI SIGORTALAR 7. Bir nceki paragrafta belirtilen ekince [ihtiraz kayt] yrrlkte kalmak zere, yangna kars sigortalarla btn teki sigortalara ilikin szlemeler sona ermi saylmayacaklardr. KESIM III BORLAR MADDE 84 Batl Yksek Taraflar, savatan nce yaplm szlemeler uyarnca, savatan nce ya da sava srasnda denmesi gereken ve sava yznden denmemi kalan borlarn, szlemelerde ngrlen artlar iinde, zerinde anlalm para ile ve o parann kartld lkemdeki deer zerinden denmesi gerekeceinde gr birliine varmlardr. bu Blmn II nci Kesimi Ek'indeki hkmlere halel gelmemek artyla, uras kararlatrlmtr ki, savatan nceki bir szleme uyarnca yaplmas gereken demelerin sava srasnda, sz konusu szlemede gsterilen paradan baka bir para ile tm olarak ya da yalnz bir paras alnm bir para tutarnn karl olmalar durumunda, bu demeler, gerekte alnm olan para tutarlar iin hangi cins para ile yaplm ise, ayni cins para ile yaplabilecektir. Bu hkm, ibu Andlamann yrrle konulmasndan nce, ilgili taraflar arasnda dosta bir anlama ile yaplm buna aykiri hkmlere halel getirmeyecektir. MADDE 85 Osmanl Devlet Borcu [Dnyun-u Umumiye-i Osmaniye], gr birlii iinde, ibu Blmn (Ekonomik hkmler) bu Kesimiyle teki Kesimlerinin dnda braklmtr.

30

KESIM IV ENDSTRI, EDEBIYAT YA DA SANAT YAPITLARI MLKIYETI MADDE 86 bu Andlamann hkmleri sakl kalmak zere, endstri, edebiyat ya da sanat yaptlar mlkiyetine ilikin haklar, Batl Devletlerden her birini yasalar uyarnca 1 Austos 1914 tarihindeki durumlaryla, Batl Yksek Taraflarn lkelerinde, ibu Andlamann yrrle giri tarihinden balayarak, bu haklardan sava durumunun balad anda yararlanmakta olan kimseler ya da bunlarn hak sahipleri yararna yeniden tannacak ya da geerli saylacaktr. Bunun gibi, sava kmam olsayd, endstri mlkiyetinin ya da bir edebiyat veya sanat yaptnn yaynlanmasn korumak iin, yasalar uyarnca yaplm bir istem sonucu olarak, sava sresince edinilebilecek haklar da, ibu Andlamann yrrle giri tarihinden balayarak, hak sahibi durumunda olan kimseler yararna yeniden kabul edecek ya da yeniden geerli saylacaktr. Yukardaki hkm uyarnca, sahiplerine yeniden tannmas gerekecek haklara halel gelmemek artyla, sava srasnda Mttefik Devletlerden birinin yasama, yrtme ya da ynetim makamlarndan birince, Osmanl uyruklarnn endstri, edebiyat ya da sanat yaptlar mlkiyeti haklarna ilikin olarak, alinmi olabilecek zel tedbirler, yaplm kamusal ilemler (lisans vermeyi de kapsamak zere), yrrlkte kalacak ve hukuk asndan tam geerli saylacaklardr. Bu hkm, herhangi bir Mttefik Devlet uyruklarnn haklarna ilikin olarak Trk makamlarnca alnm olabilecek tedbirler iin de, ayrntlarda gerekli deiikliklerle (mutatis mutandis) uygulanacaktr. MADDE 87 1 Austos 1914 tarihine kadar edinilmi bulunan, ya da sava kmam olsayd, savatan nce ya da sava sresi iinde yaplm bir istem ile o tarihten bu yana edinilebilecek olan endstri mlkiyetine ilikin haklarn sakl tutulmas ya da iade edilebilmeleri veya bu konuda bir itirazda bulunabilmeleri amacyla, Batl Devletlerden her birinin lkesinde Trk uyruklarna, ek vergi ya da her hangi bir ceza olmakszn, gerekli btn ilemleri yapmak, her trl usul gereklerini yerine getirmek, her eit vergi demek ve genel olarak her Devletin kanunlarnda ve tzklerinde [ynetmeliklerinde] ngrlen her trl ykm yerine getirmek iin, ibu Andlamann yrrle giri tarihinden balayarak, en az bir yllk bir sre tannacaktr. Herhangi bir ilemin yaplmamasndan, bir formalitenin yerine getirilmemesinden, ya da bir harcn denmemi olmas yznden, endstri mlkiyetine 31

ilikin olarak, yitirilmi saylan haklar yeniden geerli kabul edilecektir; bulu belgeleri [ihtira beratlar, brevets] ile desenler [dessins] konularnda, bunlarn, geersiz sayldklar sre iinde iletmi ya da kullanm olan nc kiilerin haklarn korumak iin, her Devletin hak gzetirlik bakmndan gerekli sayaca tedbirleri alabilmek hakk sakldr. Bir bulu belgesinin [ihtira beratnn] isletmeye konulmas, ya da fabrika ve ticaret markalarnn, ya da desenlerin kullanlmas iin tannan sre bakmndan, 1 Austos 1914 tarihi ile ibu Andlamann yrrle giri tarihi arasndaki dnem hesaba katlmayacaktr; bundan baka, 1 Austos 1914 tarihinde geerli bulunmakta olan hi bir bulu belgesinin, fabrika ya da ticaret markasnn veya desenin, ibu Andlamann yrrle giriinden balayarak iki yllk bir sre gemedike, salt isletmeye konulmam ya da kullanlmam olmas nedeniyle, geerli olmaktan km ya da hkmsz saylmayaca da kararlatrlmtr. MADDE 88 Bir yandan Trk uyruklar ve Trkiye'de oturmakta olan ya da Trkiye'de bir is tutmu kimselerle, te yandan Mttefik Devletler uyruklar ya da Mttefiklerin lkesinde oturan ya da bu lkede bir is tutmu kimselerce, ya da bu kimselerin sava srasnda haklarn kendilerinden yana brakm olabilecekleri nc kiilerce, sava durumunun balama tarihi ile ibu Andlamann yrrle konulu tarihi arasnda geen sre iinde, teki tarafn lkesinde meydana gelmi olabilecek ve sava sresinin herhangi bir annda var olmu ya da 86 nci Madde uyarnca yeniden tannacak endstri, edebiyat ya da sanat yaptlar mlkiyeti haklarn bozmu gibi saylacak olaylar yznden hi bir dava alamayacak, hi bir istemde bulunulamayacaktr. Yukarda sz edilen olaylar arasnda, Batl Yksek Taraflarn Hkmetleri ya da onlarn hesabna, ya da onlarn rzasyla, herhangi bir kimsece, endstri, edebiyat ya da sanat yaptlar mlkiyeti haklarnn kullanlmas bulunduu gibi, bu haklarn uygulanaca her trl rnlerin, ara ve gerelerin, ya da her trl nesnelerin kullanlmas, sat ya da sata kartlmas da bulunmaktadr. MADDE 89 Bir yandan Mttefik Devletler uyruklar ya da bu Devletlerin lkelerinde oturan ya da orada bir is tutmu olan kimlerle, te yandan Osmanl uyruklar arasnda, sava durumundan nce yaplm olan isletme lisanslar ya da edebiyat veya sanat yaptlarnn oaltlmas konularndaki szlemeler, Trkiye ile Mttefik bir Devlet arasnda sava durumunun balamas tarihinden sona ermi saylacaktr. Ancak, her konuyla ilgili olarak, daha nceleri bu eit bir szlemeden yararlanmakta olan kimsenin, ibu Andlamann yrrle giri tarihinden balayarak alt ay iinde, hak sahibinden yeni bir lisans ayrcal istemee hakk olacak ve bunun artlar, taraflar arasnda anlama olmazsa, bu Blmn V nci Kesimiyle ngrlen Hakemlik Karma Mahkemesince saptanacaktr. Mahkeme, gerekirse, savar sresince haklarn

32

kullanlm olmas yznden, denmesini adalete uygun grecei paray da saptayabilecektir. MADDE 90 bu Andlama uyarnca Trkiye'den ayrlm bulunan lkelerde oturanlar bu ayrlma ve bunun dourduu uyruklar deiiklii gz nnde tutulmakszn- Osmanl yasalarna gre, bu lke geirimi [transferi] annda sahip olduklar endstri, edebiyat ve sanat yaptlar mlkiyetine ilikin haklardan, Trkiye'de tam ve eksiksiz olarak yararlanmaya devam edeceklerdir. bu Andlama uyarnca Trkiye'den ayrlm lkelerde, bu ayrlma annda geerli olan ya da 86 nci Madde uyarnca yeniden tannacak ya da geerli saylacak olan endstri, edebiyat ve sanat yaptlar mlkiyetine ilikin haklar, sz konusu lkenin geecei Devletlerce tannacak ve Trk [Osmanl] kanunlar uyarnca kendilerine verilecek sre iinde bu lkede geerli olacaklardr. MADDE 91 Osmanl mparatorluu Hkmetinin, 30 Ekim 1918 tarihinden bu yana, stanbulda ya da baka yerlerde, usulne uygun olarak vermi olduu ya da kte geirmi bulunduu btn bulu belgeleri [ihtira beratlar] ya da fabrika markalarnn bakalarna geirilmesi ya da braklmasna ilikin istemler, ibu Andlamann yrrle giriinden balayarak aylk bir sre iinde yapacaklar istem zerine, Trk Hkmetine sunulacaktr. Bu kte yaztlanma, ilk yaztlanma tarihinden balayarak geerli saylacaktr.

KESIM V HAKEMLIK KARMA MAHKEMESI MADDE 92 Bir yandan Mttefik Devletlerden her biri ve te yandan Trkiye arasnda, ibu Andlamann yrrle giriinden balayarak aylk bir sre iinde, bir Hakemlik Karma Mahkemesi kurulacaktr. Bu Mahkemelerden her biri, ikisi ilgili Hkmetlerden her birince atanmak zere, yeden oluacaktr; bu Hkmetler birok kimseyi ye olarak gstermee yetkili olacaklar ve duruma gre, Mahkemede ye olarak bulunacak kimseyi, bunlar arasndan seeceklerdir. Bakan, ilgili iki Hkmet arasnda anlama ile seilecektir. bu Andlamann yrrle girii tarihinden balayarak iki aylk bir sre iinde bu anlamaya varlamazsa, sz konusu Bakan, ilgili Hkmetlerden 33

birinin istemesi zerine, La Haye Milletleraras Daimi Adalet Divani Bakannca, sava srasnda tarafsz kalm Devletlerin uyruklar arasndan seilecektir. Sz konusu iki aylk sre iinde, ilgili Hkmetlerden biri, kendisini Mahkemede temsil edecek yeyi atamam olursa, ilgili teki Hkmetin istemesi zerine, Milletler Cemiyeti Meclisi bu yeyi atamakla grevli olacaktr. Mahkeme yelerinden birinin lm ya da grevden ekilmesi halinde, ya da herhangi bir neden yznden Mahkeme yelerinden birisi grevini yapamayacak bir durumda bulunursa, bu yenin yeri, atanmasnda izlenen yntem uyarnca doldurulacaktr; ngrlen iki aylik sre, lmn, grevden ekilmenin ya da grev yapma olanakszlnn usulne uygun olarak saptand gnden balayarak hesaplanacaktr. MADDE 93 Hakemlik Karma Mahkemesinin toplanma yeri stanbulda olacaktr. Davalarn ayisi ve nitelii hakli gsterirse, ilgili Hkmetler, her mahkemede bir ya da birka ek Daire kurmaya yetkili olacaklardr. Bu Dairelerden her birinin toplanmas iin, gerekli grlebilecek herhangi bir yer saptanabilecektir. Bu Dairelerden her biri 92 nci Maddenin 2 nci fkrasndan 5 nci fkrasna kadar olan fkralarnda ngrld biimde, bir bakan yardmcs ile iki yeden oluacaktr. Her Hkmet, Mahkemede kendisini temsil ettirmek iin, bir ya da birka ajan atayacaktr. Bir Hakemlik Karma Mahkemesinin ya da bu Mahkemenin Dairelerinden birinin kurulusundan balayarak yl sonra ibu Mahkeme ya da Daire almasn bitirememi bulunursa, bu Mahkemenin ya da Dairenin toplant yerinin bulunduu lke Devleti isterse, sz konusu Hakemlik Karma Mahkemesinin ya da bu Dairenin toplant yeri bu lkenin dna kartlacaktr. MADDE 94 92 nci ve 93 nc Maddeler uyarnca kurulmu Hakemlik Karma Mahkemeleri, ibu Anlama uyarnca yetkilerine giren anlamazlklar konusunda hkm vereceklerdir. Kararlar oyokluuyla alnacaktr. Batl Yksek Taraflar, Hakemlik Karma Mahkemelerinin kararlarn kesin saydklarn ve kendi uyruklarna ilikin olarak bunlara uyulmasn zorunlu klacaklarn ve Mahkeme kararlar kendilerine bildirilir bildirilmez, hi bir yrtme karar [tenfiz karar, exequatur] beklemek gerekmeksizin, lkelerinde bunlarn uygulanmasn salayacaklarn kabul ederler. Batl Yksek Taraflar, bundan baka, zellikle yarg bildirilerinin iletilmesine ve kantlarn toplanmasna ilikin konularda, kendi Mahkemelerinin ve makamlarnn, Hakemlik Karma Mahkemelerine, elden gelen her trl yardm dorudan doruya yapmalarn ykmlenir.

34

MADDE 95 Hakemlik Karma Mahkemeleri adalet, hak gzetirlik ve iyi niyet uyarnca karar vereceklerdir. Her Mahkeme, kendi nnde kullanlacak dili saptayacak, islerin iyice anlalmasn salamak iin gerekli evirileri de yaptracaktr; her Mahkeme, kendi nnde izlenecek usul kurallarn ve srelerini saptayacaktr. Bu kurallarn aadaki ilkelere uygun olmas gerekecektir: 1. Yarglama usul, taraflarn karlkl olarak bir layiha (mmoire) ile bir kar-layiha (contre-mmoire) sunulmasn gerektirecektir; bir cevap layihas (rpliue) ile bir kar-cevap (contre-rplique) sunulabilecektir. Taraflardan biri szl aklamalarda bulunmak isterse, teki tarafa da byle davranma olanann salanmas artyla, kendisine bu yolda izin verilecektir. 2. Mahkeme, soruturma yaplmasn, belgeler sunulmasn, bilirkiiye bavurulmasn buyurmaya, yerinde aratrmalar ve denetlemeler yapmaa, her trl bilgiler istemee, btn tanklar dinlemeye ve taraflardan yazl ya da sz aklamalarda bulunmalarn istemeye her bakmdan yetkili olacaktr. 3. bu Analamadaki aykr hkmler dnda, Mahkemenin kurulusundan balayarak alt aylk bir srenin gemesinden sonra, her bir istem kabul olunmayacaktr; meerki sz konusu Mahkemece verilmi ve uzaklk ya da kanlmaz zorunluluk (force majeure) gibi bir nedene dayanan kural-d [istisnai] olarak hakli gsterilebilecek zel bir izin ola. 4. Bir yl iinde sekiz haftay asmayacak tatil dnemleri dnda, Mahkeme, davann abuk grlmesi iin her hafta gerekli sayda oturum yapmakta grevli olacaktr. 5. Davann Mahkemece grlmesine de baland anlamna gelen, durumann bitimi tarihinden sonra en ok iki ay iinde, hkmlerin verilmi olmalar gerecektir. 6. Davada szl durumalar olursa, bunlar ak oturumda yaplacaktr; hkm, her zaman, ak oturumda bildirilecektir. 7. Her Hakemlik Karma Mahkemesinin, islerin iyi yrtlmesi iin gerekli grrse, oturumlarn yapld yer dnda, bir ya da birka oturum yapabilme yetkisi olacaktr. MADDE 96 lgili Hkmetler, aralarnda anlaarak, her Mahkeme iin, bir Genel Sekreter ile bir ya da birka Sekreter atayacaklardr. Genel Sekreter ile Sekreterler Mahkemeye bal olacaklardr. Mahkeme, ilgili Hkmetlerin de uygun bulmalaryla, yardmlar gerekli grlecek btn grevlileri de atayabileceklerdir.

35

Her Mahkemenin Sekreterlik daireleri stanbulda olacaktr; ilgili Hkmetler, gerekli grlecek baka yerlerde de Sekreterlik daireleri kurabileceklerdir. Her Mahkeme, kendisine sunulmu olacak davalara ilikin arivleri, belgeleri ve yazmalar saklayacak ve grevi sona erince, bunlar, oturumlarn yapld lke Hkmetinin arivlerine teslim edecektir. Bu arivler, ilgili Hkmetlerce her zaman ak tutulacaktr. MADDE 97 Her Hkmet, Hakemlik Karma Mahkemesine atad yenin, her ajann ve sekreterin deneceini kendisi karlayacaktr. Bakanla Genel Sekreterin denekleri, ilgili Hkmetler arasnda anlamayla saptanacak ve bu deneklerle her Mahkemeye ilikin ortak giderler, ilgili Hkmetlerce yar yarya karlanacaktr. MADDE 98 bu Kesim, Trkiye ile Japonya arasnda, ibu Andlama uyarnca, Hakemlik Karma Mahkemesinin yetki alanna girebilecek islere uygulanamayacaktr; bu anlamazlklar, her iki Hkmet arasnda varlacak anlamayla zme balanacaktr. KESIM VI ANDLAMALAR MADDE 99 bu Andlamann yrrle girmesiyle ve Andlamann baka yerlerindeki hkmlere halel gelmeksizin, aada belirtilen ekonomik ya da teknik nitelikteki ok-tarafl Andlamalar, Szlemeler ve Anlamalar, Trkiye ile bunlara taraf olan teki Devletlerarasnda yeniden yrrle gireceklerdir: 1. Denizalt kablolarnn korunmasna ilikin 14 Mart 1884, 1 Aralk 1886 ve 23 Mart 1887 tarihli Szlemelerle, 7 Temmuz 1887 tarihli Kapan Protokol (Protocole de clture); 2. Gmrk tarifelerinin yaynlanmasna ve gmrk tarifelerinin yaynlanmas iin bir Uluslararas Birlik kurulmasna ilikin, 5 Temmuz 1890 tarihli Szleme; 3. Pariste Kamu Sal Uluslararas Kurumu (Office Internationale d'Hygine Publique) kurulmasna ilikin, 9 Aralk 1905 tarihli Szleme; 4. Roma'da bir Uluslararas Tarm Enstits (Institut Internationale Agricole) kurulmasna ilikin, 7 Haziran 1905 tarihli Szleme;

36

5. Escault nehri zerinde gei resmi haklarnn satn alnna ilikin, 16 Temmuz 1863 tarihli Szleme; 6. bu Andlamann 19 ncu Maddesinde ngrlen zel hkmler sakl kalmak zere, Svey Kanalnn serbest kullanlmasn gvence altna alacak bir rejim kurulmasna ilikin, 29 Ekim 1888 Szlemesi; 7. Madrid'de 30 Kasm 1920 tarihinde imzalananlar da kapsamak zere, Dnya Posta Birliine (Union Postale Universelle) ilikin Szlemeler ve Anlamalar; 8. 10/22 Temmuz 1875 tarihinde Saint-Petersbourg'da imzalanan Uluslararas Telgraf Szlemesi ile 11 Haziran 1908 de Lizbon'da Uluslararas Telgraf Konferansnda kararlatrlan ynetmelikler ve tarifeler. MADDE 100 Trkiye, aada belirtilen Szlemeler ya da Anlamalara katlma ya da bunlar onaylama ykmlenir: 1. Otomobillerin uluslararas dolamna ilikin, 11 Ekim 1909 Szlemesi; 2. Gmrk uygulanacak vagonlarn kurunlanmasna ilikin, 15 Mays 1886 tarihli Anlama ve 18 Mays 1907 tarihli Protokol; 3. Denizde atmalar, deniz kazalarnda yardm ve kurtarma konusundaki kurallarn birletirilmesine ilikin, 3 Eyll 1910 tarihli Szleme; 4. Hastane gemilerinin liman resim ve harlarndan bak tutulmalarna ilikin, 21 Aralk 1904 tarihli Szleme; 5. Kadn ticaretinin yasaklanp nlenmesine ilikin, 18 Mays 1904, 4 Mays 1910 ve 30 Eyll 1921 tarihli Szlemeler; 6. Ak-sak [mstehcen] yaynlarn yasaklanp nlenmesine ilikin, 4 Mays 1910 tarihli Szleme; 7. 54 nc, 88 nci ve 90 nci Maddelere ilikin ekinceler [ihtiraz kaytlar] sakl kalmak zere, 17 Ocak 1912 tarihli Salk Szlemesi; 8. Filoksera (phylloxra) ya kar alnacak tedbirlere ilikin, 3 Kasm 1881 ve 15 Nisan 1889 tarihli Szlemeler; 9. Afyon konusunda La Haye'de 23 Ocak 1912 tarihinde imzalanm Szleme ve 1914 tarihli ek Protokol; 10. Uluslararas Radyo-Telegrafi konusunda, 5 Temmuz 1912 tarihli Szleme; 11. Afrika'da alkoll maddelere uygulanacak rejim konusunda, SaintGermain-en-Laye'de, 10 Eyll 1919 da imzalanm Szleme; 37

12. 26 ubat 1885 tarihli Berlin Senedi'nin ve 2 Temmuz 1890 tarihli Brksel Genel Senedi ile Brksel Bildirisinin yeniden gzden geirilmesine ilikin olarak Saint-Germain-en-Laye'de, 10 Eyll 1919 da imzalanm Szleme; 13. 1 Mays 1920 tarihli Protokol hkmlerinin uygulanmasyla, Trkiye, corafya asndan durumunun gerekli kld deiiklik yaplmasn elde ederse, Hava ulamnn dzenlenmesi konusunda, 13 Ekim 1919 tarihli Szleme; 14. Kibrit yapmnda beyaz fosfor kullanlmasnn yasaklanmasna ilikin olarak, Bern'de, 26 Eyll 196 da imzalanm Szleme. Trkiye, bundan baka, Telegrafi ve Radyo-Telegrafi konusunda, uluslararas yeni Szlemelerin hazrlanmasna katlmay da ykmlenir. BLM IV ULASIM YOLLARI VE SAGLIK SORUNLARI KESIM I ULASIM YOLLARI MADDE 101 Trkiye, transit serbestlii konusunda Barselona Konferansnca 14 Nisan 1921 tarihinde kabul edilmi olan Szleme ve Stat ile uluslararas yarar olan suyollar rejimine ilikin olara, ayni Konferansa 19 Nisan 1921 tarihinde kabul edilen Szleme ile Statye ve ek Protokole katldn bildirir. Bunun sonucu olarak, Trkiye, ibu Anlamann yrrle giriiyle, bu Szlemelerin, Statlerin ve Protokollerin hkmlerini uygulamaya koyma ykmlenir. MADDE 102 Trkiye, "deniz kysndan yoksun Devletlerin bayrak hakknn (droit au povillon) tannmasna ilikin", 20 Nisan 1921 tarihli Barselona Bildirisine katldn bildirir. MADDE 103 Trkiye, uluslararas rejim uygulanan limanlara ilikin olarak, 20 Nisan 1921 tarihli Barselona Konferansnn Tavsiyelerine katldn bildirir. Trkiye, bu rejim altna konulacak limanlarn sonradan aklayacaktr. MADDE 104 Trkiye, 20 Nisan 1921 tarihli Barselona Konferansnn, uluslararas demiryollarna ilikin Tavsiyelerine katldn bildirir. Bu Tavsiyeler, karlkl 38

olmak ekincesiyle [ ihtirazi kaydyla], ibu Andlamann yrrle giriiyle, Trk Hkmetince uygulamaya konulacaktr. MADDE 105 Trkiye, ibu Andlamann yrrle giriiyle, 14 Ekim 1890, 20 Eyll 1893, 16 Temmuz 1895, 16 Haziran 1898 ve 19 Eyll 1906 tarihlerinde Bern'de imza edilen, demiryollaryla yk (marchandises) tanmasna ilikin Szlemeler ve Dzenlemelere katlma ykmlenir. MADDE 106 Yeni snrlarn izilmesi sonucu olarak, ayni lkenin iki parasn birletiren bir demiryolu bir baka lkeden geerse, ya da bir lkede balayan bir demiryolu kolu [ube hatt, ligne d'embranchement] bir baka lkede sona ererse, iki lke arasndaki ulama ilikin isletme artlar, ilgili demiryollar isletmeleri [idareleri] arasnda yaplacak bir anlama ile dzenlenecektir. Bu isletmeler [idareler], byle bir dzenlemenin artlar zerinde anlamaya varamazlarsa, bu artlar hakemlik yoluyla saptanacaktr. Trkiye ile komsu Devletlerarasndaki btn yeni snr-istasyonlarnn (gares frontires) kurulmas ve bu istasyonlar arasndaki demiryollarnn isletilmesi, ayni artlar iinde yaplacak anlamalarla dzenlenecektir. MADDE 107 Trkiye'den ya da Yunanistan'dan gelecek, ya da Trkiye'ye ya da Yunanistan'a gidecek ve Dou demiryollarnn Yunan-Bulgar snr ile Kuleli Burgaz yaknndaki Yunan-Trkiye snr arasnda bulunan parasndan transit geerek yararlanacak yolcularla mallar [ticaret eyas, yk, marchandises], bu transit yznden, hi bir vergi ya da resmi, pasaport ilemine ya da gmrk denetimine bal klnmayacaklardr. bu Maddedeki hkmlerin yrtlmesi, Milletler Cemiyeti Meclisinin seecei bir Komiser araclyla salanacaktr. Yunan ve Trk Hkmetlerinden her birinin, bu Komiserin yanna birer temsilci atamaya hakk olacaktr; grevini yapmak iin gerekli btn kolaylklardan yararlanacak olan bu temsilci, yukardaki hkmlerin uygulanmasna ilikin her sorunu, Komiserin dikkatine sunmakla grevli olacaktr. Bu temsilciler, ihtiya duyacaklar alt-kademe memurlarn says ve nitelii konusunda, Komiserle anlaacaklardr. Komiser, sz geen hkmlerin yrrle konulmasna ilikin sorunlardan, kendi bana zemedii her sorunu, Milletler Cemiyeti Meclisinin kararna sunabilecektir. Yunan ve Trk Hkmetleri, Milletler Cemiyeti Meclisinin oyokluuyla alaca her karara uyma ykmlenirler. Sz konusu Komiserin maa ve hizmetinin yerine getirilmesine ilikin giderler, Yunan ve Trk Hkmetlerince eit paylar olarak karlanacaktr. Trkiye, ileride, Edirne'ye Kuleli Burgaz ile stanbul arasndaki demiryoluna balayacak bir demiryolu yaparsa, bu Maddenin, Kuleli Burgaz ile Bos39

na-Ky yaknndaki Yunan-Trk snr noktalar arasnda karlkl olarak transite ilikin hkmleri geerli olmaktan kacaktr. lgili iki Devletten her birinin, ibu Analamann yrrle giriinden balayarak be yllk bir srenin bitiminde, ibu Maddenin 2 nci fkrasndan 5 nci fkrasna kadar olan fkralarnda ngrlen denetimin yrrlkte tutulmasnn gerekip gerekmediine karar verilmesi iin, Yunan-Bulgar snr ile Bosna-Ky arasnda Dou demiryollarnn iki parasnda transit bakmndan, ilk iki fkra hkmlerinin yrrlkte kalmas kararlatrlmtr. MADDE 108 Trk Hkmetinin ya da zel ortaklklarn mlkiyetinde olan ve ibu Analama gereince Osmanl mparatorluundan ayrlan lkelerde (topraklarda) bulunan limanlarn ve demiryollarnn geirimine [transferine] ilikin zel hkmlerle, ibu Analamann ayrcalk [imtiyaz] sahiplerine ve memurlarn emeklilik islerine ilikin mali hkmleri sakl kalmak zere, demiryollarnn geirimi [transferi] aadaki artlar iinde yaplacaktr: 1. Btn demiryollarnn yaplar ve tesisleri (ouvrages et installations) btnyle ve mmkn olduu kadar iyi bir durumda braklacaktr; 2. Kendisine zg tekerlekli ara ve gereleri (materiel roulant) olan bir demiryolu ebekesi, btnyle, Osmanl mparatorluundan ayrlm bir lkede bulunmakta ise, bu ara ve gereler, 30 Ekim 1918 dkmne [envanterine] gre, eksiksiz olarak braklacaktr; 3. bu Analama gereince, ynetimi bllm demiryollar bakmndan, tekerlekli ara ve gerelerin bllmesi, demiryolunun eitli kollar kendilerine verilen isletmeler arasnda, dosta anlamayla yaplacaktr. Bu anlamada, 30 Ekim 1918 tarihli son dkme gre, bu demiryollar zerinde kte geirilmi bulunan ara ve gerelerin nemi, hizmet hatlarn da kapsamak zere demiryollarnn uzunluu, trafiin nitelii ve nemi gz nnde tutulmak gerekir. Anlamaya varlamazsa, uyumazlklar hakemlik yoluyla zmlenecektir. Bu hakemlik, gerekirse, her kesime braklacak yolcu ve yk (eya) vagonlarn belirtecek, bunlarn teslim artlarn saptayacak ve imdiki iyerlerine tanan ara ve gerelerin, snrl bir sre boyunca, gnlk bakimi iin gerekli grecei dzenlemeleri yapacaktr; 4. Donatm depolar, demirbalar ve takmlar, tekerlekli ara ve gerelere uygulanan ayni artlar iinde braklacaktr. MADDE 109 Aykr hkmler bulunmadka, yeni bir snrn izilmesi yznden bir Devletin sular sistemi (kanal amalar, su tamalar, sulama, akalama (drainage) ya da benzeri konular), bir baka Devletin lkesinde yaplan almalara bal bulunursa, ya da bir Devletin lkesinde, sava ncesi kullanmlar uyarnca, kayna bir baka Devletin lkesinde olan sular ya da su gc (nergie hydraulique) kullanld durumlarda, ilgili Devletlerarasnda, her birinin karlarn ve kazanlm haklarn sakl tutacak biimde, bir anlama yaplmas gerekir. 40

Anlamaya varlamazsa, bu anlamazlk, hakemlik yoluyla zmlenecektir. MADDE 110 Romanya ile Trkiye, Kstence-stanbul kablosunun isletme artlarn hak gzetirlikle saptamak zere, aralarnda anlaacaklardr. Anlamaya varamazlarsa, bu konu, hakemlik yoluyla zme balanacaktr. MADDE 111 Trkiye, kendi adna olduu kadar uyruklarnn adna da, artik kendi lkesinde karayla birlemeyen kablolarn tm ya da bir paras zerindeki -ne nitelikte olursa olsun- btn haklarndan, sfatlarndan ya da ayrcalklarndan vazgeer. Yukardaki fkra uyarnca el deitirmi [transfer edilmi] olan kablolar ya da bunlarn bir paras zel mlkiyette ise, bu kablolarn kendilerine geirilmi olduu Hkmetler, maliklere zarar-giderim [tazminat] deyeceklerdir. Zarar giderimin tutar konusunda anlamaya varlamazsa, bu tutar, hakemlik yoluyla saptanacaktr. MADDE 112 Trkiye, kendi lkesinde, kara ile hi olmazsa bir noktada birlesen kablolar zerinde, eskiden sahip olduu mlkiyet hakkn elinde tutacaktr. Sz konusu kablolarn, Trk olmayan lkede kara ile birlemelerine ilikin haklarn kullanlmas ve bunlarn isletilme artlar, ilgi Devletlerce dosta anlaarak dzenlenecektir. Anlamaya varlamazsa, uyumazlk, hakemlik yoluyla zme balanacaktr. MADDE 113 Batl Yksek Taraflar, her biri kendisiyle ilgili olmas bakmndan, Trkiye'de yabanc postanelerin kaldrlmasn kabul ettiklerini bildirirler.

KESIM II SALIK SORUNLARI ------------MADDE 114 stanbul Yksek Salk Meclisi kaldrlmtr. Trkiye kylarnn ve snrlarnn salk islerinin dzenlenmesi ile Trk Ynetimi grevlidir. MADDE 115

41

Trk bayra ile yabanc bayraklar arasnda hi bir ayrm yaplmakszn, btn gemilere ve Trk uyruklaryla yabanc Devletlerin uyruklarna, ayni artlar altnda, oranlar ve artlar hak gzetir olmas gereken, bir tek ve ayni tarifesi uygulanacaktr. MADDE 116 Trkiye, akta kalm olan salk memurlarnn, eski stanbul Yksek Salk Meclisinin fonlarndan bir zarar-giderim [tazminat] alma haklarn, ve bu Meclisin salk memurlar ve eski salk memurlaryla bunlarn hak sahiplerinin kazanlm [mktesep] btn teki haklarn tanma ykmlenir. Bu haklara, eski stanbul Yksek Salk Meclisi yedek fonlarnn kullanmna verilecek yne, eski salk ynetiminin mali ve ynetsel bakmlardan kesin tasfiyesine ilikin btn sorunlarla, bunlara benzer ya da bunlarla balantl btn sorunlar bir zel (Ad Hoc) Komisyonca zmlenecektir; bu Komisyon -Almanya, Avusturya ve Macaristan dnda- stanbul Yksek Salk Meclisine katlan Devletlerden her birinin birer temsilcisinden kurulacaktr. Gerek yukarda belirtilen tasfiye ve gerek bu tasfiyeden sonra artacak paralarn ne ynde kullanma ayrlacana ilikin bir sorun yznden, bu Komisyon yeleri arasnda anlamazlk karsa, bu Komisyonda temsil edilen Devletlerden her birinin Milletler Cemiyeti Meclisine bavurmaa hakk olacaktr; Milletler Cemiyeti Meclisinin kararlar son ve kesin olacaktr. MADDE 117 Trkiye ile Kuds ve Hicaz Hac Yolculuklarnn ve Hicaz demiryolunun denetiminde ilgili bulunan Devletler, uluslararas salk szlemeleri uyarnca, uygun dsen tedbirleri alacaklardr. Bu tedbirlerin uygulanmasnda tam bir tekdzen (uniformit) salamak amacyla, bu Devletlerle Trkiye, bu Hac yolculuklarna ilikin salk isleri iin bir Egdm [koordinasyon] Komisyonu kuracaklardr; bu Komisyonda Trkiye Salk servisleriyle, Denizcilie likin Salk ve Karantina sleri skenderiye Meclisi temsil edilmi olacaktr. Bu Komisyon, lkesinde toplanaca Devletin rzasn nceden almak zorunda olacaktr. MADDE 118 Hac sleri Egdm [Koordinasyon] Komisyonunun almalarna ilikin raporlar, Milletler Cemiyeti Salk Komitesiyle, Kamu Sal Uluslararas Kurumuna ve haclarla ilgili olup da raporlar isteyecek her lkenin Hkmetine gnderilecektir. Komisyon, Milletler Cemiyetince, Kamu Sal Uluslararas Kurumunca ya da ilgili Hkmetlerce, kendisine sunulacak her konu zerinde grsn bildirecektir.

42

BLM V ESITLI HKMLER --------------I. SAVA TUTSAKLARI --------------MADDE 119 Batl Yksek Taraflar, ellerinde kalm sava tutsaklaryla gzalt edilmi bulunan sivilleri hemen yurtlarna geri gndermeyi ykmlenirler. Yunanistan'la Trkiye'nin, karlkl olarak tutuklam bulunduklar sava tutsaklaryla gzalt edilmi sivillerin mbadelesi, ibu Hkmetler arasnda 30 Ocak 1923 tarihinde imza edilmi olan zel anlamaya konu olmutur. MADDE 120 Disipline aykr kabahatler yznden hkm giyebilecek ya da hkm giymi olan sava tutsaklaryla gzalt edilmi siviller, cezalarnn ya da kendilerine kar balatlm kovuturmann sona ermesini beklemeksizin, yurtlarna geri verileceklerdir. Disiplin sularndan baka olaylar yznden hkm giyebilecek ya da hkm giymi olan sava tutsaklaryla gzalt edilmi sivillerin tutukluluk durumu sre gidecektir. MADDE 121 Batl Yksek Taraflar, kaybolmu kimselerin aranmas, ya da lkelerine geri gnderilmeme isteini aklam olan sava tutsaklaryla gzalt edilmi sivillerin kimliklerinin belirtilmesi iin, kendi lkelerinde, her trl kolaylklar salama ykmlenirler. MADDE 122 Batl Yksek Taraflar, ibu Szlemenin yrrle girmesiyle, sava tutsaklarna ve gzalt edilmi sivillere ait olan ya da olmu bulunan el konmu her trl eyann, parann, deerli ktlarn, belgelerin ya da kiisel eyann geri verilmesini ykmlenirler. MADDE 123 Batl Yksek Taraflar, ordularnca ele geirilmi sava tutsaklarnn bakimi iin yaplm giderlerin istenmesinden, karlkl olarak vazgetiklerini bildirirler.

2.MEZARLAR --------------43

MADDE 124 Aadaki 126 nci Maddenin konusu olan zel hkmlere halel getirmeksizin, Batl Yksek Taraflar, ilerinden her birinin, 29 Ekim 1914 tarihinden bu yana sava alannda can vermi, ya da yaralanma, kaza ve hastalk yznden lm askerleri ve denizcileriyle, ayni tarihten bu yana tutsaklkta lm sava tutsaklar ve gzalt edilmi sivillerin, kendi yetkileri (otoriteleri) altndaki topraklarda bulunan mezarlklarna, mezarlarna ve kemikliklerine ve onlar anmak iin dikilmi antlarna sayg gsterecekler ve bunlarn bakmn salayacaklardr. Batl Yksek Taraflar, karlkl olarak lkelerinde, sz geen mezarlklarn, kemikliklerin ve mezarlarn kimliini ortaya kartmak ve bunlar kte yazmak, bunlarn bakimiyla uramak ya da bunlarn bulunduklar yerlere uygun decek antlar dikmek isleriyle her birinin grevlendirebilecei Komisyonlara, grevlerini yerine getirmeleri iin her trl kolaylklar gsterme konusunda anlaacaklardr. Bu Komisyonlarn hi bir askeri nitelii olmayacaktr. MADDE 125 Batl Yksek Taraflar, bunun baka, karlkl olmak artyla: 1. Tutsaklkta lm sava tutsaklaryla gzalt edilmi sivillerin kimliklerini belirtmeye yararl btn bilgileri de ekleyerek, bunlarn tam bir izelgesini; 2. Kimlikleri belirtilmeden gmlm bulunan llerin mezarlarnn saysna ve yerlerine ilikin her trl bilgiyi, birbirlerine vermeyi ykmlenirler. MADDE 126 Romanya lkesinde 27 Austos 1916 tarihinden bu yana lm Trk askerlerinin, denizcilerinin ve sava tutsaklarnn mezarlar, mezarlklar, kemikleri ve bu askerlerle denizcileri anmak iin dikilmi antlarn bakimi ile gzalt edilmi sivillere ilikin olarak 124 nc ve 125 nci Maddelerden doan btn teki ykmler konusunda, Romanya Hkmeti ile Trk Hkmeti arasnda zel bir anlama yaplacaktr. MADDE 127 124 nc ve 125 nci Maddelerin genel nitelikteki hkmlerini tamamlamak zere, bir yandan ngiliz mparatorluu, Fransa ve talya Hkmetleri, te yandan da Trkiye ve Yunanistan Hkmetleri, 128 nci Maddeden 136 nci Maddeye kadar olan Maddelerdeki zel hkmler zerinde anlamaya varmlardr. MADDE 128 Trk Hkmeti, ngiliz mparatorluu, Fransz ve talya Hkmetlerine kar, kendi lkesinde, bunlarn, sava alannda can vermi ya da yaralanm, kaza ve hastalk yznden lm askerleri ve denizcileriyle, tutsaklkta lm sava tutsaklar ve gzalt edilmi sivillerine ait mezarlar, mezarlklar, 44

kemiklikleri ve onlar anmak iin dikilmi antlar kapsayan toprak paralarn [arsalar] bu Hkmetlerin kullanmna ayr ayr ve srekli olarak brakma ykmlenir. Bunun gibi, Trk Hkmeti, 130 ncu Maddede ngrlen Komisyonlara, bir araya toplama mezarlklar (cimetires de groupement), kemiklikler kurmak, ya da antlar dikmek iin ileride gerekli grlecek toprak paralarn da, sz geen bu Hkmetlerin kullanmna brakacaktr. Trk Hkmeti, bundan baka, sz konusu mezarlara, mezarlklara, kemikliklere ve antlara giri serbestlii tanma ve gerekirse, buralarda cadde ve yollar yaplmasna izin vermei ykmlenir. Yunan Hkmeti de, kendi lkesine ilikin olarak, ayni ykmleri kabul eder. Yukarda belirtilen hkmler, byle bir amala braklm olan toprak paralar zerinde, duruma gre, Trk ya da Yunan egemenliine halel vermez. MADDE 129 Trk Hkmetince kullanm braklacak toprak paralar arasnda, zellikle ngiliz mparatorluu iin, 3 sayl Haritada gsterilmi olan Anzac (Ar Burnu) blgesindeki toprak paralar da bulunmaktadr. ngiliz mparatorluunun yukarda adi geen toprak parasndan yararlanmas aadaki artlara bal olacaktr: 1. Bu toprak paras, Bar Andlamasyla belirtilen amacndan baka herhangi bir amala kullanlmayacaktr; bu yzden, hi bir askerlik ya da ticaret amacyla, ya da yukarda belirtilen asil amac dnda kalan baka herhangi bir amala kullanlmayacaktr; 2. Trk Hkmetinin, bu toprak parasn -mezarlklar da kapsamak zeredenetlemee her zaman hakk olacaktr; 3. mezarlklar korumakla grevli sivil bekilerin says, mezarlk bana bir bekiden ok olmayacaktr. Mezarlklar dndaki toprak paras iin ayrca bekiler bulunmayacaktr; 4. Bu toprak parasnda, ister mezarlklar iinde ister dnda, ancak bekiler iin kesin olarak gerekli konutlardan baka konutlar yaplmayacaktr; 5. Bu toprak parasnn kysnda, insan ya da yk yklemei ya da karaya kartma kolaylatrabilecek, hi bir rhtm, dalga kiran ya da iskele yaplmayacaktr; 6. Bu toprak parasn ziyaret iin gerekli btn ilemler yalnz Boazlar'n i kysnda yaplabilecek ve bu toprak parasna Ege Denizi kysndan girmee, ancak bu ilemlerin tamamlanmasndan sonra izin verilecektir. Trk Hkmeti, mmkn olduu kadar basit olmas gereken sz konusu ilemlerin, Trkiye'ye gelecek teki yabanclarn bal tutulacaklar ilemlerden daha klfetli olmamas ve gereksiz her trl gecikmeye yol amayacak 45

koullar altnda yaplmasn, ibu Maddenin teki hkmlerine halel gelmemek artyla, kabul eder; 7. Bu toprak parasn ziyaret isteinde bulunan kimseler silahl olmayacaklardr; Trk Hkmetinin, bu yasan uygulanmasn denetlemee hakk olacaktr; 8. Trk Hkmeti, 150 kiiyi asan ziyareti topluluklarnn giriinden, en az bir hafta nce haberli klnacaktr. MADDE 130 ngiliz, Fransz ve talyan Hkmetlerinden her biri, Trk ve Yunan Hkmetlerinin de birer temsilci gnderecekleri bir Komisyon kuracak ve bu Komisyon, mezarlara, mezarlklara, kemikliklere ve antlara ilikin sorunlar, yerinde, zme balayacaktr. Bu Komisyonlarn baslca grevleri unlar olacaktr: 1. llerin gmld ya da gmlm olabilecei blgelerde kesifler yaparak, oralarda bulunan mezarlar, mezarlklar, kemiklikleri ve antlar kte yazmak; 2. Mezarlarn, gerektiinde bir araya toplanmasna ne gibi koullar altnda giriileceini saptamak; Trk lkesinde Trk temsilcisiyle, Yunan lkesinde de Yunan temsilcisiyle anlaarak, bir araya toplama mezarlklarnn, kemikliklerin ve dikilecek antlarn yerlerini kararlatrmak; bu amala ayrlacak yerlerin snrlarn, gerekli en kk alan lsnde, saptamak; 3. Kendi uyruklarna ayrlm ya da ayrlacak mezarlara, mezarlklara, kemikliklere ve antlara ilikin kesin plan, her Komisyonun bal olduu Hkmet adna, Trk ve Yunan Hkmetlerine bildirmek. MADDE 131 Kendilerine toprak paras ayrlm olan Hkmetler, bu topraklar yukarda belirtilenden baka maksatlarla kullanmama ve kullanlmasna izin vermemei ykmlenirler. Bu toprak paralar deniz kysnda bulunmakta ise, bu ky, kendisine toprak paras ayrlm olan Hkmete kara ya da denizle ilgili askerlie ya da ticarete ilikin baka hi bir maksat iin kullanlmayacaktr. Mezarlara ve mezarlklara ayrlm olan yerler bu amala ya da ant dikilmesi iin kullanlmayacaksa, bu yerler, duruma gre, Trk ya da Yunan Hkmetlerine geri verilecektir. MADDE 132 128 nci Maddeden 130 ncu Maddeye kadar olan Maddelerde ngrlen toprak paralarna ilikin tam ve eksiksiz yararlanma hakknn ngiliz, Fransz ve talyan Hkmetlerine srekli olarak braklmas iin gereken yasama ya da ynetim tedbirleri, 130 ncu Maddenin 3 nc fkrasnda ngrlen bildiriyi izleyecek alt ay iinde, Trk ve Yunan Hkmetlerince alnacaktr. Kamulatrmalar yaplmas gerekirse, bunlar Trk lkesinde yaplacaksa Trk Hkmetince, Yunan lkesinde yaplacaksa Yunan Hkmetince gerekletirilecek ve giderleri lke Hkmetince karlanacaktr. 46

MADDE 133 ngiliz, Fransz ve talyan Hkmetleri, kendi uyruklarna ait mezarlarn, mezarlklarn, kemikliklerin ve antlarn yapmn, dzenlenmesini ve bakmn, uygun grecekleri bir yrtme organna [uygulama rgtne] emanet etmekte serbest olacaklardr. Bu rgtler [organlar] askeri nitelikte olmayacaklardr. Yalnz mezarlarn bir araya toplanmas ve mezarlklarla kemikliklerin kurulmas iin gerekli saylacak durumlarda l kalntlarnn mezarlardan kartlmas, tanmas ile kendilerine toprak ayrlm Hkmetlerin, yurtlarna gnderilmelerini zorunlu grecekleri l kalntlarnn mezarlarndan kartlmas ve tanmas islerinde yetkili olacaklardr. MADDE 134 ngiliz, Fransz ve talyan Hkmetlerinin, Trkiye'de bulunan mezarlarnn, mezarlklarnn, kemikliklerinin ve antlarnn korunmasn, kendi uyruklar arasnda atanacak bekilerce yaptrmaa haklar olacaktr. Bu bekiler Trk makamlarnca [resmen] tannacaklar ve mezarlarn, mezarlklarn, kemikliklerin ve antlarn korunmasn salamak iin, Trk makamlarndan yardm greceklerdir. Bekilerin askeri hi bir nitelii olmayacak, fakat kendilerini savunmak zere bir revolver ya da otomatik tabanca tayabileceklerdir. MADDE 135 128 nci Maddeden 131 nci Maddeye kadar olan Maddelerde ngrlen toprak paralarna, duruma gre, Trkiye ve Trk makamlarnca, ya da Yunanistan ve Yunan makamlarnca herhangi bir kira, resim ya da vergi uygulanmayacaktr. ngiliz, Fransz ve talyan Hkmetlerinin temsilcileriyle, bu mezarlar, mezarlklar, kemiklikleri ve antlar ziyaret etmek isteyenler iin, buralara giri, her zaman serbest olacaktr. Trk Hkmetiyle Yunan Hkmetine kendi lkelerinde bulunan sz konusu toprak paralarna ulatracak yollarn bakmn srekli olarak zerlerine alacaklardr. Trk Hkmetiyle Yunan Hkmeti, sz konusu mezarlarn, mezarlklarn, kemikliklerin ve antlarn bakimi ya da bunlarn korunmasyla grevlendirilmi kimselerin ihtiyalarna yetecek lde suyun salanmas bakmndan, ngiliz, Fransz ve talyan Hkmetlerine her trl kolaylklar gstermei, karlkl olarak ykmlenirler. MADDE 136 ngiliz, Fransz ve talyan Hkmetleri, Trkiye'den ayrlan lkeleri de kapsamak zere, kendi yetkileri [otoriteleri] altndaki lkelerde gml bulunan Trk askerleriyle denizcileri iin mezarlar, mezarlklar, kemiklikler yapmak ve antlar dikmek konusunda, 128 nci Madde ile 130 ncu Maddeden 135 Maddeye kadar olan Maddelerdeki hkmlerden yararlanma hakkn, Trk Hkmetine tanmay ykmlenirler.

3. GENEL HKMLER ------------------47

MADDE 137 Batl Yksek Taraflar arasnda kararlatrlm aykr hkmler dnda, 30 Ekim 1918 tarihinden balayarak, ibu Andlamann yrrle giriine kadar, stanbulu igal eden Devletlerin makamlarnca ya da bu makamlarla gr birlii iinde, kendi uyruklaryla yabanclarn ya da Trk uyruklarnn mallar, haklar ve karlar ve bu kimselerin Trkiye makamlaryla ilikileri konusunda verilmi kararlar ya da buyruklar [emirler] geerli saylacak ve bu kararlarla buyruklar yznden, bu Devletlere ya da onlarn makamlarna kar hi bir istemde bulunulamayacaktr. Yukarda sz edilen kararlar ve buyruklar yznden uranlan bir zarardan doan btn teki istemler, Hakemlik Karma Mahkemesine sunulacaktr. MADDE 138 Genel affa ilikin bugnk tarihli Bildirinin IV nc ve VI nci paragraflarna halel gelmemek artyla, yarg konularnda, 30 Ekim 1918 tarihinden balayarak ibu Andlamann yrrle giriine kadar, stanbulu igal eden Devletlerin yarglar, mahkemeleri ya da makamlarnca olduu gibi, 8 Aralk 1912 tarihinde kurulmu geici Yarg [Adalet] Karma Komisyonunca da Trkiye'de verilmi olan kararlar ve buyruklar, uygulama tedbirleriyle birlikte, geerli saylacaktr. Bununla birlikte, bir askeri mahkeme ya da bir kolluk [polis] mahkemesince, hukuk islerinde, verilmi bir hkm yznden, bir zel kiinin, bakasnn yararna uram olduu bir zararn onarlmas iin bir istemde bulunmas durumunda, ibu istem Hakemlik Karma Mahkemesine gtrlecek ve bu Mahkeme, gerekli grrse, bir zarar-giderimde [tazminatta] bulunulmasn, stelik olduu gibi eski duruma getirmeyi restitution) zorunlu klabilecektir. MADDE 139 Sivil [mlki], yargsal ya da mali ynetim kurumlaryla vakflarn ynetimine ilikin olup da, yalnz Osmanl mparatorluundan ayrlan bir lkenin Hkmetini ilgilendiren ve Trkiye'de bulunan arivler, ktkler, planlar ve her trl belgelerde, Osmanl mparatorluundan ayrlan bir toprakta bulunup, yalnz Trk Hkmetini ilgilendiren bu eit belgeler, karlkl olarak, her iki tarafa birbirine verilecektir. Yukarda belirtilen arivleri, ktkleri, planlar, senetleri ve teki belgeleri elinde bulunduran Hkmet de kendisini bu belgelerle ilgili saymaktaysa, bu belgeler, istek zerinde, ilgili Hkmete bunlarn fotografilerini ya da onaylanm rneklerini [kopyalarn] vermek artyla, o Hkmete saklanabilecektir. Gerek Trkiye'den gerekse ayrlm topraklardan alnm arivler, ktkler, planlar, senetler ve teki belgeler, yalnz alnm olduklar lkeyi ilgilendirmekteyseler, bunlarn asllar, karlkl olarak geri verilecektir.

48

Bu ilemlerin gerektirecei giderler, belgeleri isteyen Hkmete karlanacaktr. Yukardaki hkmler, eski Osmanl mparatorluuna ait olup da 1912 ylndan nce Yunanistan'a geirilmi bulunan ilelerdeki [kazalardaki, districts] mallara ya da vakflara ilikin ktklere de ayni artlar iinde uygulanacaktr. MADDE 140 Trkiye ile teki Batl Devletlerarasnda, sava srasnda ve karlkl olarak, 30 Ekim 1918 tarihinden nce elde edilmi btn deniz ganimetleri [ganaim-i bahriye, prises martimes] hi bir isteme yol amayacaktr. stanbulu igal eden Devletlerce, bu tarihten sonra, silah-brakmnn [mtarekenin] bozulmas yznden, yaplm olan el koymalar [zaptlar, prises] konusunda da ayni hkm uygulanacaktr. uras kararlatrlmtr ki, stanbulu igal eden Devletlerin Hkmetleri ve uyruklarnca ya da Trk Hkmeti ve Trk uyruklarnca, bu Hkmetlerin, 29 Ekim 1914 tarihinden 1 Ocak 1923 tarihine kadar, kendi lamanlarina ya da igal ettikleri limanlarda kullanm bulunduklar her eit kk tonajl deniz tatna, yatlara (yachts) ve mavnalara ilikin olarak, hi bir istem ne srlemeyecektir. Bununla birlikte, ibu hkm, genel affa ilikin olarak bugnk tarihle imzalanan Bildirinin VI nci paragraf hkmne halel vermeyecei gibi, 29 Ekim 1914 tarihinden nceki haklara dayanarak, zel kiilerce baka zel kiilere kar ne srlebilecek istemlere de halel getirmeyecektir. 30 Ekim 1918 den sonra el konulmu [zapt edilmi] Trk ve Yunan gemileri, her iki Hkmete, karlkl olarak geri verilecektir.

MADDE 141 bu Andlamann 25 nci Maddesinin ve 28 Haziran 1919 tarihli Versailles Andlamasnn 155 nci, 150 nci ve 440 nci maddeleri ile III nc Ek'inin VIII nci Blmnn (Onarmlar) uygulanmasyla, sava srasnda Alman Hkmeti ya da Alman uyruklarnca Osmanl Hkmetine ya da Osmanl uyruklarna, simdi bu gemileri elinde bulunduran Mttefik Hkmetlerin rzas olmakszn geirilmi [transfer edilmi] bulunan btn Alman gemilerine ilikin olarak, alman Hkmetine ya da Alman uyruklarna kar kendilerine debilecek her ykmden Trk Hkmetinin ve Trk uyruklarnn kurtulmu (librs) sayldklar bildirilir. Trkiye ile Trkiye'nin yannda savam teki Devletlerin ilikilerinde de, gerekirse, bu hkm uygulanacaktr. MADDE 142 Yunan ve Trk halklarnn mbadelesine ilikin olarak, Yunanistan ile Trkiye arasnda 30 Ocak 1923 de yaplm olan zel Szleme, sz konusu iki Yksek Taraf arasnda, ibu Andlamann iindeymi gibi, ayni g ve deerde olacaktr. MADDE 143 49

BU ANDLASMA, mmkn olan en ksa sre iinde onaylanacaktr. Onama belgeleri Paris'te sunulacaktr. Japon Hkmeti, onamann yaplm olduunu, Paris'teki diplomatik temsilcisi araclyla, Fransa Cumhuriyeti Hkmetine bildirmee yetkili olacak ve bu durumda, Japon Hkmeti onama belgesini mmkn olan en ksa sre iinde gnderecektir. mzac Devletlerden her biri, bu Andlamayla birlikte, imzalam olduklar ve Lausanne Konferansnn Son [Nihai] Senedinde belirtilen Senetler bunlar onama gerektirmekteyseler- tek ve ayni belge ile onaylayacaktr. Bir yandan Trkiye ve te yandan ngiliz mparatorluu, Fransa, talya ve Japonya, ya da bunlarn arasnda , onama belgelerini sunduklar zaman, bir ilk sunu tutana (procs-verbal de dpot) dzenlenecektir. Bu ilk tutanan tarihinden balayarak, Andlama, onu bylece onaylam olan Batl Yksek Taraflar arasnda yrrle girecektir. Bundan sonra, teki Devletler iin, onama belgelerinin sunulusu tarihinde yrrle girecektir. Fransz Hkmeti, onama belgelerinin sunu tutanaklarnn doruluu onaylam birer rneini btn mzac Devletlere teslim edecektir. BU HKMLERE OLAN INANLA, adlar aada belirtilen Tam Yetkili Temsilciler, ibu Andlamay imzalamlardr. LAUSANNE'de, yirmi drt Temmuz bin dokuz yz yirmi tarihinde, yalnz bir nsha olarak dzenlenmitir; bu nsha Fransa Cumhuriyeti Hkmetinin arivlerine konulacak ve bu Hkmet, mzac Devletlerden her birine, bunun, doruluu onaylanm birer rneini verecektir. (L.S.) Horace RUMBOLD (L.S.) PELLE (L.S.) GARRONI (L.S.) G.C. MONTAGNA (L.S.) K. OTCHIAI (L.S.) E.K. VNISLOS (L.S.) D. CACLAMANOS (L.S.) Const. DIAMANDY (L.S.) Const. CONTZESCO (L.S.) M. ISMET (L.S.) DR. RIZA NUR (L.S.) HASAN LOZAN BARI ANDLAMASI "Bu muahedename, Trk milleti aleyhine, asrlardan beri hazrlanm ve Sevr muahedenamesiyle ikmal edildii (tamamland) zannedilmi, byk bir suikastn (kt niyetin) inhidamn (kn) ifade eder bir vesikadr. 50

Osmanl devrine ait tarihte emsali nmesbuk (grlmemi) bir siyasi zafer eseridir." Atatrk (Ekim 1927)

51