TrkDnyasAratrmalar

Say:172ubat2008

TRKYELEYUNANSTANARASINDA MZALANAN SAMMANLAMAMSAKI(14EYLL1933) VEYANKILARI

Yrd.Do.Dr.ZaferAKMAK*
TrkiyeileYunanistanarasnda,14Eyll1933te,AnkaradaSamim AnlamaMisakadylabirdostlukantlamasimzalanmtr.Buantla maileikikomudevlet;ortaksnrlarnkarlklolarakgvencealtna alma,uluslararasalandakendileriniilgilendirenherkonudancedenan lama, temsil durumu snrlandrlm btn uluslararas toplantlarda birbirlerinikarlklolaraktemsiletmekararalmlardr.Buantlama, TrkiyeveYunanistandamemnuniyet,Balkanlardarevizyonistbirpoliti katakipedenBulgaristandaiserahatszlkyaratmtr.Diertaraftan, BulgaristanntakipettiipolitikadanrahatszolanRomanyaveYugoslav yaTrkYunanantlamasnolumlukarlamlardr.NitekimSamimAn lamaMisakimzalandktanksabirsresonra,RomanyaveYugoslav yadaTrkiyeilebirerdostlukantlamasimzalamlardr. Anahtarkelimeler:Trkiye,Yunanistan,Bulgaristan,Balkan,Antlama. PacteD'ententeCordiale(14thOfSeptember1933)Signed BetweenTurkeyAndGreeceAndItsRepercussions In14thofSeptember1933,atreatyoffriendshipcalledPactedEnten teCordialewassignedbetweenTurkeyandGreece.Withthistreaty,two neighboringcountriesdecidedtoprotecttheirbordersmutually,agreeon everyinternationalsubjectinvolvingthembeforehandandrepresenteach otherinallinternationalmeetingswithlimitedrepresentation.Thistreaty
*

FratniversitesiEitimFakltesilkretimBlm,Elaz.

TRKDNYASIARATIRMALARI

waswelcomedbypleasureinTurkeyandGreece,butdisturbedBulgaria, followingarevisionistpolicyinBalkans.Ontheotherhand,Romaniaand Yugoslavia,disturbedbythepoliciesofBulgaria,hadconsideredthistre atypositively.Asamatteroffact,afterashortperiodoftimefollowing PactedEntenteCordiale treaty, Romania and Yugoslaviahadsigned separatefriendshiptreatieswithTurkey. Keywords:Turkey,Greece,Bulgaria,Balkan,Treaty.

Giri Yunanistann15Mays1919dabalattBatAnadoluyuigalharekt, TrkMilletininMustafaKemal(Atatrk)nderliindegerekletirdiiKurtu luSavakarsnda,baarszlauramtr1.Yunanllartarafndan K kAsyaFelaketiolaraknitelendirilenbubaarszigalharekt,birtaraf tanTrklereveAnadoludayaayanRumlarabykaclaryaatrkendier taraftandaTrkYunanilikilerinebykzararlarvermitir2. 24Temmuz1923teimzalananLozanBarAntlamas,TrkiyeileYuna nistanarasndabarsalam3;fakatikidevletarasndayaananbirokso runanihaizmgetirememitir.kidevletinacilolarakzmesigerekenen nemlisorunnfusmbadelesisorunuolmutur4.Busorun,1Aralk1926 tarihinde,taraflar arasndaimzalanan AtinaAntlamasile zmlenmeye allmtr5;ancakbuantlamannuygulanmassrasndaortayakanba zzorluklarikidevletisavaneiinekadargetirmitir6.
1 2

OralSander,TrkiyeninDPolitikas,mgeKitabevi,2.bs.,Ankara2000,s.173. KkAsyaFelaketihakkndabkz.,AlexanderAnastasiusPallis,YunanllarnAnadoluMacera

s(19151922),(ev.:OrhanAzizolu),YapKrediYaynlar,stanbul1995;ThomasDoulis,Disaster andFiction(ModernGrekFictionandtheAsiaMinorDisasterof1922),UnverstyofCaliforniaPress, California1977;Zaferakmak,zmirveevresindeYunangaliveRumMezalimi,YeditepeYayn evi,stanbul2007.

3

merOsmanUmar,AtatrknMilliMcadeleDnemindezlediiDPolitikalkeleri, Trk Nfus Mbadelesiileilgili olarak bkz.,KemalAr, BykMbadele/TrkiyeyeZorunluG TahirKodal,AtatrkDnemiTrkDPolitikas(19231938),YaknDnemTrkPolitikTarihi,

DnyasAratrmalar,S.151,Austos2004,s.31.
4

(19231925),TarihVakfYurtYaynlar,3.bs.,stanbul2003;ReneHirschon,Mbadeleocuklar, (ev.:Serpilalayan),TarihVakfYurtYaynlar,stanbul2000.
5

(ed.:SleymannanErcanHaytolu),AnYaynclk,Ankara2006,s.204;Buantlamannartlar gereince,YunanistandabulunanveTrklereaitolanemlak,karmabirkomisyontarafndantes pitedilenfiyatzerinden,Yunanhkmetitarafndansatnalnacakt.Bkz.,MehmetGnlbol, CemSar,AtatrkveTrkiyeninDPolitikas(19191938),AtatrkAratrmaMerkeziYaynlar,An kara1997,s.6061.

6

MustafaStkBilgin,AtatrkDnemindeTrkiyeninBalkanDiplomasisi(19231930),Atatrk

AratrmaMerkeziDergisi,XX/60(Kasm2004),s.809;M.MuratHatipolu,YaknTarihteTrki yeveYunanistan19231954,Ankara1997,s.5253.

ZAFERAKMAK/SAMMANLAMAMSAKI(14EYLL1933)VEYANKILARI

TrkYunanilikilerinigerginletirendiernemlibirsorundaPatrikve Patrikhane sorunudur. Trkiyenin, Fener Rum Patrii VI. Konstantinosu, mbadelekapsamndaolduugerekesiyle,30Ocak1925tarihindesnrd etmesiikidevletiyenidenkarkaryagetirmitir7.Yunanistandabyk gsterilerinyaplmasnayolaanbusorun,Patrik VI.Konstantinosun22 Mays1925tegrevindenekilmesiveyerineVasilGeogiadisinseilmesiile zmekavuturulabilmitir8. Btn bu sorunlarn yan sra, hem Trkiyenin hem de Yunanistann stdzeyyneticileriarasndayaanangvensizliksorunudaikidevletara sndakidostlukveibirliisreciniolumsuzolaraketkilemitir9. AncakBulgaristannBalkanlardatakipettiipolitika,TrkYunaniliki lerininseyrinideitirmitir.BirinciDnyaSavandansonraBalkanlarda oluanstatusquodanmemnunolmayanBulgaristan,revizyonistbirtutum iinegirmi10;YunanistanileMakedonyaveBatTrakyasorununugndeme getirmitir11. Bulgaristann takip ettii bu politika karsnda Yunanistan, Trkiyenindostluunaihtiya duymayabalamtr12.NitekimTrkYunan dostluk srecinin balamasnda, Yunanistan Babakan Elefterios Venize losun30Austos1928deBabakansmet(nn)PaayaveDileriBaka nTevfikRt(Aras)Beyehitabenyazdmektubunbykkatksolmu tur13.AyrcaElefteriosVenizelosbudnemdeYunanparlamentosundayapt
7

M.M.Hatipolu,YaknTarihteTrkiye,s.7476;M.Sreyyaahin,FenerPatrikhnesiveTrki YorgoBenlisoy,ElinMacar,FenerPatrikhanesi,AyraYaynevi,Ankara1996,s.52;M.Gnl krS.Grel,TarihselBoyutindeTrkYunanlikileri(18211923), mitYaynclk,Ankara BirinciDnyaSavandansonraimzalananbarantlamalar,Balkanlardarevizyonistveanti

ye,tkenNeriyat,stanbul1980,s.217;DamlaDemirz,SavatanBaraGidenYol/Atatrk VenizelosDnemiTrkiyeYunanistanlikileri,letiimYaynlar,stanbul2007,s.6568.
8

bol,C.Sar,AtatrkveTrkiyenin,s.61;AdnanSofuolu,FenerPatrikhanesiveSiyasiFaaliyetle ri,TuranYaynclk,stanbul1996,s.156157.
9

1993,s.38.
10

revizyonistdevletlerinortayakmasnanedenolmutur.BudevletlerdenYunanistan,Yugoslavya veRomanyaantirevizyonist;BulgaristanveMacaristaniserevizyonistbirpolitikatakipetmitir. Bkz.,WilliamHale,TrkDPolitikas17742000,(ev.:PetekDemir),ArkeolojiveSanatYaynlar, stanbul2003,s.53.

11

HasanBerkeDilan, AtatrkDnemiTrkiyeninDPolitikas, AlfaYaynlar,stanbul1998,s. Hikmetksz,AtatrkDnemindeBalkanPolitikas(19231938), Trkler, (ed.:HasanCelal

2324;MelekFrat,Yunanistanlalikiler,TrkDPolitikas,(ed.:BasknOran),C.I,letiimYa ynlar,9.bs.,stanbul2004,s.344.
12

Gzel,Kemaliek,SalimKoca),C.19,YeniTrkiyeYaynlar,Ankara2002,s.626.
13

Yunanistan Babakan Elefterios Venizelos, Babakan smet Paa ile Dileri Bakan Tevfik

RtBeyegnderdii30Austos1928tarihlimektuptaunlaryazmtr:Yunanhalknnb ykbirounluugvengstererekkaderlerinidrtyllnabanateslimetmibulunuyor.Sizitemin etmekisterimkibenimenbykarzum,ikilkeilikilerinindzenlenmesiileikilkearasndayakn

TRKDNYASIARATIRMALARI

konumalardadaYunanistannTrkiyeyeynelikpolitikasndakikkl deiikliidilegetirmitir14. Elefterios Venizelosunikidevletarasndakiibirliinigelitirme abas, Trk devlet adamlar tarafndan olumlu karlanmtr15. Cumhurbakan MustafaKemal(Atatrk),TrkiyeiinosradaenyakntehlikeninBalkanlar zerinden, talyadan geleceini, revizyonist Bulgaristann da talyaya alet olabileceinisezmitir16.Buyzden,Yunanistanileyaknilikilerkurmaya ynelikbirpolitikatakipetmeyebalamtr. MustafaKemalintakipettiibupolitikadorultusunda,TrkiyeninAti naBykelisiEnis(Akaygen)Bey,25Mart1930tarihindeYunanMillBay ram kutlamalarna katlarak diplomatik bir jestte bulunmutur. Bu jest, TrkiyeileYunanistanarasndakiyaknlamasrecininhzlanmasnaneden olmutur17. Trkiye ve Yunanistan arasndaki bu yaknlama, 10 Haziran 1930da, mbadeleileilgilibtnsorunlarzmekavuturanAnkaraSzlemesi ninimzalanmasnayolamtr18.Mbadelesorunununzmekavuturul mas,TrkiyeileYunanistanarasndayaanandiersorunlarnzmnde oldukaetkiliolmutur19. AnkaraSzlemesininimzalanmasndansonrasmetPaa,ElefteriosVe nizelosuTrkiyeyedavetetmitir20.YunanistanBabakan,smetPaann budavetizerine,2731Ekim1930daTrkiyeyeresmibirziyarettebulun
birdostluunsalanmasvebuyakndostluu,busefer,mmknolanengeniekliilebirdostluk antlamas,saldrmazlkvehakemlikantlamasylaresmiletirmektir...Bkz.,D.Demirz,Sava tanBaraGidenYol,s.7576,153.
14

Sabahattinzel,AtatrkDnemiTrkiyeYunanistanlikileri,Trkler,(ed.:HasanCelalG E.SemihYaln,AtatrknMillDSiyaseti,GaziKitabevi,2.bs.,Ankara2007,s.272;M.M. smailSoysal,AtatrknBarPolitikasveDnyadakiEtkileri, AtatrkAratrmaMerkezi

zel,Kemaliek,SalimKoca),C.19,YeniTrkiyeYaynlar,Ankara2002,s.644.
15

Hatipolu,YaknTarihteTrkiye,s.108110.
16

Dergisi,II/4(Kasm1985),s.112.
17

EnisTula,Atatrk,VenizelosveBirDiplomatEnisBey,SimurgYaynlar,stanbul2003,s.35 M.S.Bilgin,AtatrkDnemindeTrkiyenin,s.813;VamkD.Volkan,NormanItzkowitz,

39.
18

TrklerveYunanllar/atanKomular,(ev.:BanuBykkal),BalamYaynlar,stanbul2002, s.154;AnkaraSzlemesiileyerlemetarihlerivedoumyerlerineolursaolsun,stanbulRum larileBatTrakyaTrklerininhepsitablideyimininkapsamiinealnmtr.Ayrca,herikil keninaznlklarnaaitmallarkonusundadabirokdzenlemeleryaplmtr.Buekilde,67yldr devametmekteolananlamazlksonaermitir.Bkz.,FahirArmaolu,20.YzylSiyasTarihi1914 1980,TrkiyeBankasKltrYaynlar,Ankara1983,s.326.

19

AptlahatAkin, AtatrknDPolitikalkeleriveDiplomasisi, TrkTarihKurumuYaynlar, smetnn,Hatralar,(yay.haz.:SabahattinSelek),BilgiYaynevi,2.bs.,Ankara2006,s.500.

Ankara1991,s.254.
20

ZAFERAKMAK/SAMMANLAMAMSAKI(14EYLL1933)VEYANKILARI

mutur21.Buziyaretsrasnda,30Ekim1930daikidevletarasndasiyasi, askeriveekonomikkonularileilgiliantlamaimzalanmtr22.Buantla malar; Dostluk,Tarafszlk,UzlamaveHakemlikAntlamas, DenizKuv vetlerininSnrlandrlmasnalikinProtokolvekamet,TicaretveSeyrisefa inAntlamasbalklarntamaktayd23. TrkiyeileYunanistanarasndaimzalananbuantlamalar,ikidevletara sndakiilikileriolumluyndeetkilemitir24.NitekimEkim1931deBaba kan smet Paa ve Dileri Bakan Tevfik Rt Bey Yunanistan ziyaret ederekBabakanElefteriosVenizelosunziyaretiniiadeetmilerdir25. TrkYunan ilikilerinde dostluk ve ibirlii srecinin yaand bu d nemdeYunanistan,ciddibiriktidarmcadelesinesahneolmutur.Buikti dar mcadelesinin en nemli isimlerinden biri olan Elefterios Venizelos, 19281932yllararasndaYunanistandaiktidardakalm;fakatiktidarnn sonyllarndaYunanhalknndesteinikaybetmeyebalamtr.NitekimYu nanistanda25Eyll1932deyaplangenelseimlerdehibirsiyasipartitek banaiktidaragelecekoyueldeedememitir.ElefteriosVenizelosparlamen todahkmetikurmakiinyeterliounluubulamaynca,HalkPartiLi deriPanagisTsaldarisbiraznlkhkmetiileiktidaragelmitir.AncakElef teriosVenizelos,PanagisTsaldarishkmetininuyguladmaliyepolitikas naynelttiiareletirilerilebuhkmetiiktidardandrmeyibaarm; 16 Ocak 1933te tekrar babakanl devralmtr. Fakat Elefterios Venize losunbabakanolmasdalkedeyaanansiyasikargaaynleyememitir. Buyzdensiyasipartilerlkedesiyasiistikrarsalamakamacylaerkense imlere gitme karar almlardr. Alnan bu karar dorultusunda, 5 Mart 1933tarihindeyaplanerkenseimleriPanagisTsaldarisinbakanlnyap tHalkPartikazanm,ElefteriosVenizelosunLiberalPartisiisekaybet mitir26. Liberal Partinin seimleri kaybetmesi zerine, ordu iindeki Elefterios Venizelosyanlsbazsubaylariktidarelegeirmekamacylahareketege milerdir.BusubaylardanGeneralNikolaosPlastiras,6Mart1933teHalk
21

.S.Grel, TarihselBoyutindeTrk, s.41;NikosSvoronos,adaHellenTarihineBak, E.S.Yaln,AtatrknMillDSiyaseti,s.273. smail Soysal, Trkiyenin Siyasal Andlamalar, C. I, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara

(ev.:PanayotAbac),BelgeYaynlar,stanbul1988,s.95.
22 23

2000,s.399404;M.Frat,Yunanistanlalikiler,s.347;OsmanAkandere,2026Ekim1931 TarihlerindestanbuldaToplanankinciBalkanKonferansveSonular,SelukniversitesiTrki yatAratrmalarEnstitsTrkiyatAratrmalarDergisi,S.14(Gz2003),s.251.

24 25

TevfikRtAras,Grlerim,kinciKitap,YrkMatbaas,stanbul1968,s.189. .nn,Hatralar,s.501;M.Frat,Yunanistanlalikiler,s.349. 26 .S.Grel, TarihselBoyutindeTrk, s.4046;M.M.Hatipolu, YaknTarihteTrkiye, s.

166;S.zel,AtatrkDnemiTrkiyeYunanistanlikileri,s.652.

TRKDNYASIARATIRMALARI

Partihkmetinekaraskeribirdarbegiriimindebulunmu27;fakatbugi riimibaarszlklasonulanmtr28. Yunanistandayaananbubaarszdarbegiriimininardndan,10Mart 1933te Panagis Tsaldaris bakanlnda yeni bir hkmet kurulmutur 29. YunanistannyenibabakanPanagisTsaldarisde,selefiElefteriosVenizelos gibi,TrkiyeileYunanistanarasndadostlukveibirliiningelitirilmesine byknemvermitir30. 1.SamimAnlamaMisaknnmzalanmas PanagisTsaldarisiniktidardneminde,BulgaristannBalkanlardatakip ettii revizyonist politikann daetkisiyle31, Trkiye ile Yunanistan arasnda Ankaradabirdostlukantlamasnnimzalanmaskararlatrlmtr32. TrkiyeileYunanistanarasndabirdostlukantlamasnnimzalanacak olmasAvrupalbykdevletlerindikkatiniekmitir.BuyzdenFransa,n gilterevetalyabykelileri7EylldebirbiriardsraPanagisTsaldarisi ziyaretetmi;Ankarayayapacaziyaretveimzalanacakantlamahakknda kendisindenbilgiistemilerdir.YunanBabakan,kendisiniziyaretedenb ykelilere, Ankaraya gerekletirecei ziyaretinve imzalanmas planlanan antlamannhemTrkYunanilikilerinigelitireceini,hemdeBalkanlarda bargvencealtnaalacanbelirtmitir33. YunanistanBabakan,TrkiyeyehareketetmedennceYunanistanDileri Komisyonuilebirtoplantyapmtr.Butoplantda,Ankarayagerekletireceizi yaretininamacveimzalanacakTrkYunandostlukantlamasnnieriihakkn dabilgivermitir.Toplantyakatlansiyasipartiliderleride,Trkiyeilebirdostluk antlamasnnimzalanmaskonusundamutabkolduklarnbelirtmilerdir34. PanagisTsaldaris,9EylldeAtinada,gazetecilereAnkaraziyaretihak kndabirdemevermitir.Budemete,Balkanlardaortayakansiyasidu rumkarsndaTrkiyeileYunanistanarasndakiilikileriheryndendaha dakuvvetlendirmekgerektiini;bununiindeAnkaradaikitarafarasnda yenibirantlamannimzalanacansylemitir35.
27

RichardClogg,ModernYunanistanTarihi,(ev.:Dilekendil),letiimYaynlar,stanbul1997;

N.Svoronos,adaHellenTarihineBak,s.98.
28 29

R.Clogg,ModernYunanistanTarihi,s.138. T.R.Aras,Grlerim,s.189190. 30 Bkz.,BabakanlkCumhuriyetArivi(BCA),FonKodu:30.10,YerNo:255.716.9;.nn,Ha

tralar,s.394;T.R.Aras,Grlerim,s.190.
31

GeorgesCastellan,BalkanlarnTarihi,(ev.:AyeglYaramanBabuu),MilliyetYaynlar,stan

bul1993,s.452455.
32 33

M.Frat,Yunanistanlalikiler,s.349350. Vakit,8Eyll1933,s.2;Milliyet,8Eyll1933,s.1. 34 Milliyet,8Eyll1933,s.1,5. 35 Vakit,10Eyll1933,s.2.

ZAFERAKMAK/SAMMANLAMAMSAKI(14EYLL1933)VEYANKILARI

PanagisTsaldarisinTrkiyeyeyapacabuziyarete,Yunanbasngeni yerayrmtr.Yunanistandayaymlanangazeteler,hangidnceyemensup olurlarsaolsunlar,PanagisTsaldarisinTrkiyeyeziyaretinibykbirmem nuniyet iinde karlamlardr36. Yunan gazeteleri, Ankarada imzalanacak olandostlukantlamasnnhibirdevletiendieyedrmemesigerektiini; nkTrkiyeileYunanistannkomularileiyiilikilerdebulunmakistedi inivearalarndakiantlamannbtnBalkandevletlerinikapsayacake kildegeniletilmesinetaraftarolduklarnyazmlardr37.Atinadayaymlanan yarresmiMessagerdAthenesgazetesiTrkYunandostluuzerineyazd bayazsnda: TrkiyeileYunanistan,BalkanlardaveAkdenizinark havzasndaikimhimsulhunsuruolmulardr.Buhakikatbugnbtndn yacatannmtr.Uzunbirmazidenmiraskalankinleriunutmayamuvaffak olandostvekomuikimilletinbugndahaskbirsuretteyaklamakisteme leripektabiigrnecektir.Busamimidostlukmnasebetlerinindahaskol masnnbundanseneevvelkigibi,hikimsealeyhinematufolmadnbir kere daha tekrara ihtiya yoktur eklinde ifadeler kullanmtr. Yunanis tannndegelengazetelerindenbiriolanProiannyorumuiseyleolmu tur:Trkiyeilebtnihtilaflarmzhallettik.Okadarki,takipedilendostluksi yasetiikihkmetinvesiyasetadamlarnndeil;fakatikimilletinsiyasetidir.38 BabakanPanagisTsaldaris,DileriBakanD.MaximosvektisatBa kanG.PesmazogloundanoluanYunanheyeti,10EylldeTrkiyeyegel mi;11EylldeiseankayaKkndeCumhurbakanMustafaKemalta rafndan kabul edilmitir39. Bu kabulde Mustafa Kemal, Yunan heyeti ile yaklakikibuuksaatsrenbirgrmeyapmtr40.MustafaKemal,Yu nanheyetiylegerekletirdiibugrmeninardndanankayaKknde birkokteylvermitir.BukokteylsrasndaMustafaKemal,Yunanlgazeteci leringrmeileilgilisorularna:Elendevletricaliylesamimmlakatlarda bulundum. ok memnun ve mtehassis oldum. Mlakatmzn iki millet iin okhayrlneticelervereceinepheyoktur41eklindecevapvermitir. BabakansmetPaa,11Eyllakam,AnkaraPalastaBabakanPana gisTsaldarisonurunabirakamyemeivermitir.YemektensonrasmetPa
36

Milliyet,11Eyll1933,s.5;Venizelistgazeteler,TrkiyeileYunanistanarasndakidostluunte

mellerinineskibabakanElefteriosVenizelostarafndanatldnhatrlatyorlard.Bkz.,Vakit,10 Eyll1933,s.2.
37 38

Cumhuriyet,14Eyll1933,s.5. Cumhuriyet,11Eyll1933,s.3;Milliyet,11Eyll1933,s.5. 39 hsanSabriBalkaya,BasnmzaYansdekliyleBalkanAntantSrecindeTrkiyeveBulga

ristan,AtatrkAratrmaMerkeziDergisi,XX/60(Kasm2004),s.771.
40

E.Tula,Atatrk,Venizelos,s.49;HakimiyetiMilliye,12Eyll1933,s.3;VuralSzer,Atatrk

lGnler,BarajansYaynlar,stanbul1998,s.277.
41

Cumhuriyet,10Eyll1933,s.5.

TRKDNYASIARATIRMALARI

a,TrkiyeveYunanistanarasndakidostluunneminivurgulayanbirko numayapmtr.smetPaabukonumasndauifadelerikullanmtr: TrkiyeileYunanistanarasndakidostaneanlama,devamlbirrealite dir.Burealite,gereksiziniinvegerekbizimiinkatiyendeimezmillbirsi yasettekiletmektedir.Buvekayiinhergnbirazdahateyidindenhlikalma maktaolduubirhakikattir. TrkYunananlamas,memleketiminharicisiyasetindedayanmaktaoldu uenesasltemellerdenbirinitekiletmektedir. YunanistanileTrkiyeninhalihazrdatakipetmekteolduklarveonaher gndahaziyadekuvvetvevsatvermeeazmetmibulunduklarbuhenk veterikimesaisiyasetiiinhareketnoktastekiletmiolanDostluk,Hakem veUzlamaMisaknimzaetmeleritarihindenbugnekadarancakylge mitir.Bununlaberaberbuksazamanzarfndaikitarafdiplomatlarnnbir birlerinedaimakarlklyardmdabulunmaklafevkaldebirhazduyduklar ahvalpekokolmutur.Sylemeehacetvarmdrki,bumterekhareketin hedefi,muhafazashepimizinilkvazifesiolmaklzmgelensulhuntarsinidir. Bumterekhareket,MilletlerCemiyetiiindekendisineyenibirfaaliyetsaha sbulmaktadr.MamafihTrkYunanterikimesaisininyalnzumumsiyaset sahasndatatbikedilmekteolduunuzannetmekhatdr.Buterikimesai,bil hassaikikardecumhuriyetinBalkanlardaveaynbykmenfaatleresahip bulunduklararkAkdenizhavzasndaberabercesarfetmekteolduklarsulh perveranegayretlerlekendinihissettirmektedir42 PanagisTsaldarisdesmetPaannkonumasnacevabenyaptkonu mada,TrkYunandostluununYunanistandakibtnsiyasigruplartara fndan desteklendiini belirttikten sonra, iki devlet arasnda imzalanacak antlamannneminivurgulayanuifadelerikullanmtr: Bizler,yalnzmemleketlerimizarasndakimnasebetlerikatsurettehal letmeklekalmadk.BelkiAvrupannuzunzamanlardanberiokadarstraplar ekmiolanbuksmndaylebirkarlklanlamahavasvcudagetirdikki, ztdevletlerinindeihtarbuyurduklarvehile,buhavaBalkanyarmadasnn btnmemleketleriarasndakimnasebetlerzerindeenfaydalbirtesirhsl etmektenaslahalikalmayacaktr. imdiyekadareldeetmiolduumuzmesutneticeler,mitlerimizikrmak yledursun,herkesekarakbulunanbudostlukyolundailerlemeebizi tevikveteciediyor.Zirabizimanladmzmanadadostluk,hrmetetmekli imizkfigelenbirlkdenibaretdeildir.Bizbizibirbirimizebalayandost luun,milletlerimiziinfaydalolmaktanbakabirneticesiolmayacakdaha tambirmzaheretedorukuvvetlibirmnebbiholduufikrindeyiz.mzaede ceimizyeniitilfnameilebuarzununyenibirdelilinigstereceiz43
42 43

Cumhuriyet,12Eyll1933,s.5;HakimiyetiMilliye,12Eyll1933,s.3.

Milliyet,12Eyll1933,s.5;HakimiyetiMilliye,12Eyll1933,s.3;Cumhuriyet,11Eyll1933,

s.5.

ZAFERAKMAK/SAMMANLAMAMSAKI(14EYLL1933)VEYANKILARI

TrkveYunanheyetleriAnkarada1114Eylltarihleriarasndaimzala nacakikiliantlamayasoneklivermekiinbirokkezbirarayagelerekm zakerelerdebulunmulardr44.BumzakerelerindevamettiignlerdeYuna nistanDileriBakanD.MaximosgazetecilerebirdemevermiveTrkiye ile Yunanistan arasndaki dostluk hakknda u deerlendirmeyi yapmtr: TrkYunandostluubirnumunedir.Herdevletbunaintisapetmelidir.Bil hassaBalkandevletleriarasndakimnasebetlerdeesasnbylebirdostluk olmasntemenniediyoruz.Milletlerarasndabunevidostluklarnteessssa yesindedirkidnyaharplerinvenizamlarntahripkrtesirlerindenkurtularak rahatedecektir.45 Taraflararasndayaplanmzakerelerdensonra14Eyllde,DileriBa kanlKtphaneSalonunda,saat13.00teTrkiyeileYunanistanarasnda Samim Anlama Misak imzalanmtr46. Bu antlamann sadeletirilmi Trkemetniyledir: birliianlamavedostlukpolitikasnaitenbalolan, Etkinlikleri gerek uluslararas gerek ulusal alma alanlarnda gzlenen bupolitikannsreklibiimdegelimesinisalamayakararveren, DiertaraftanBriandKellogbelgesianlamndanvedierimzaetmibulun duklaruluslararasszlemelerdenesinlenenvebaramacnaballklarnn yenibirbelgesinigstermekisteyenTrkiyeveYunanistan,biranlamayapl masnakararvermivebukonudatemsilcileriolarak: TrkiyeSaygdeerCumhurbakan: BabakanMalatyaMilletvekiliSaygdeersmetPaayveDileriBaka nzmirMilletvekiliSaygdeerDr.TevfikRty; YunanistanSaygdeerCumhurbakanda: BabakanSaygdeer Panaghis Tchaldaris** veDileriBakan Saygde erDemtreMaximosuatamlardr. Yukardaadlaranlanlar,usulneuygunbulunanyetkibelgelerinibirbirle rinetebliettiktensonraaadakihkmlerikararlatrmlardr: Madde1TrkiyeveYunanistanortaksnrlarnnkarlklolaraksaldr dankorunmasngvencealtnaalrlar. Madde2Yksekakittaraflaruluslararasalandakendileriniilgilendiren herkonudancedendanmadabulunmay,anlamaveibirliipolitikalar nngenelhatlarna,ortakvekarlklyararlarnauygunbulurlar.

Vakit,15Eyll1933,s.1. Vakit,13Eyll1933,s.2. 46 HakimiyetiMilliye,15Eyll1933,s.1.DileriBakanlKtphaneSalonundayeralanb

44 45

ykmasannbatarafnaikihkmetinbabakanlar,sataraftabataYunanDileriBakan D.MaximosolmakzereYunanheyeti,soltaraftadaDileriBakanTevfikRtBeydenbala yarakTrkiyeheyetimurahhasasyeralmt.Bkz.,Milliyet,15Eyll1933,s.5.

**

YunanistanbabakannnismiantlamametnindePanaghisTchaldarisolarakyazlmisede

dierbtnkaynaklardaPanagisTsaldariseklindegemektedir.

10

TRKDNYASIARATIRMALARI

Madde 3 Temsil durumu snrlandrlm tm uluslararas toplantlarda TrkiyeveYunanistan,birtaraftemsilcilerininherikitarafnzelveortak karlarnsavunmakgrevveyetkisinitamasnuygungrrveortaktemsi lin,gereksraileherbirinevegerekenokilgililkeninzelkarlarszko nusuolduundaotarafakarsalamakiinibirliiyapmaystlenirler. Madde4Buanlamaonyliingeerliolmakzereyaplmtr.Sonaer mesindenbirylnceyksekakittaraflardanbiritarafndanbozulmadka yenibironyllkdnemiinyrrlktekalacaktr. Madde5Buanlamaonaylanacakveonaybelgeleriolanaklarnelverdii hzlaAtinadakarlklolarakverilecektir. Sononaynbirnotailedieranlamtarafatebliiilebirlikteyrrlegi recektir. Ankarada,14Eyll1933tarihindedzenlenmitir.47 Antlamaimzalandktansonra,ikihkmetadnahazrlananresmiteb lilerokunmutur48.Dahasonra,ikidevletinstdzeyyneticileriarasnda, anlamannimzalanmasdolaysylakutlamatelgrafteatisiyaanmtr49. YunanistanDileriBakanD.MaximosSamimAnlamaMisakimza landktansonragazetecilerebiraklamayapmtr.YunanistanDileriBa
47

TrkiyeileYunanistanArasndaSamimAnlamaMisak/PactedEntenteCordialeEntreLaTur

quieetlaGrce,TrkiyeCumhuriyetiHariciyeVekletiProtokolUmumMdrl,Ankara1933; AtatrknMillDPolitikas(CumhuriyetDnemineAit100Belge)19231938,C.II,KltrBakanl Yaynlar,Ankara1981,s.540541;HulusiKl,TrkiyeileYunanistanArasndamzalanankili Anlamalar,nemliBelgelerveBildiriler(BugnkTrkeleTamMetinleri),DileriBakanlYu nanistanDairesiBakanlYayn,Ankara1992,s.7980;HakimiyetiMilliye,15Eyll1933,s.3; Milliyet,15Eyll1933,s.1;Buantlamaimzalandktansonra,6Mart1934teTrkiyeBykMil letMeclisitarafndanonaylanm,12Mart1934teiseyaymlanarakyrrlegirmitir.Bkz.,.s mailSoysal,TrkiyeninSiyasalAndlamalar,C.I,s.441.

48

Hkmetleradnaokunanteblideuifadelerkullanlmtr:YunanistanileTrkiyearasnda

yenimisaknimzaedildiibuanda,herikihkmetbumisaknkendilerinibalayanskdostlukra btalarnitmamettiinivearalarndateyemmnenmevcutmnasebettensalambiresasaiptinaet tirdiinigrmeklebahtiyardrlar.Bumisakancakikimemleketarasndakimnasebetleriistihdafet mekteisedetambirnoktainazarmutabakatilemterekentakibebalamolduklarmslihane gayretleredevametmekarzusuylamtehassisolanTrkiyeveYunanistan,bumisaknyaknarkta birnizamunsuruveumumsulhuntakviyesihususundakymetlibirmilolandostaneanlamalar ndahaziyadesklatrdnmahedeetmeklemesutturlar.Herikimemleket,imzaedilenmisakn milletlermukarenetifikrinefaydalbirsurettehizmetedebileceinimitetmekisterler. Milliyet, 15 Eyll1933,s.1;HakimiyetiMilliye,15Eyll1933,s.3.
49

Kutlamatelgraflarhakkndagenibilgiiinbkz.,Atatrk'nTamim,TelgrafveBeyannameleri,

TrknklpTarihiEnstitsYaynlar,C.IV,Ankara1964,s.559560;E.Tula,Atatrk,Venize los,s.5051;HakimiyetiMilliye,16Eyll1933,s.14;Milliyet,15Eyll1933,s.5;Cumhuriyet, 16Eyll1933,s.3;Vakit,16Eyll1933,s.2.

ZAFERAKMAK/SAMMANLAMAMSAKI(14EYLL1933)VEYANKILARI

11

kanbuaklamasnda: Akdedilenitilafdnyadiplomasitarihindeemsal sizbirvesikadr50eklindebirdeerlendirmeyapmtr. YunanistanBabakanPanagisTsaldarisise16EylldestanbuldaTrk gazetecilereyaptaklamadaunlarsylemitir:TrkiyeileYunanistan imdiazamiderecededostluaistinatedenbirmukaveleakdetmibulunuyor lar.Buesasenmevcutolandostluumuzubirkatdahaartracaktr.Benbtn bunlartabikarlyorum.nkbuikimemleketdierkomularnaibretder si tekil edecek ekilde bundan birka sene evvel anlamlard. imdi bu dostlukdahaiyiolamayacakbirdereceyevaslolduTrkiyeveYunanistan sulhadorukouyor.Bizimleberabergelenlerleanlamakgayetkolaydr.51 2.SamimAnlamaMisaknnnemi TrkiyeveYunanistan,imzalananSamimAnlamaMisaknnbirincimad desiileortaksnrlarnndokunulmazlnkarlklolarakgvencealtnaal mlardr.Dolaysylayabancbirdevletinbusnrlarasaldrshalindeikidevlet ortaksnrlarnbirliktesavunacakvebirbirlerineyardmedeceklerdi.Dierbir ifadeileTrakyadakiTrkYunansnrnndeiiklii,herikidevlettarafndan kabuledilemezbirdurumolarakdeerlendirilmitir.Eerherhangibirdevletbu snrdeitirmeyekalkacakolursa,ikidevletdebudurumakarkacakt52. TrkYunansnrnamuhtemelbirsaldr,EgeDenizineinmeamacndan vazgememiolanBulgaristandangelebilirdi.ZiraBulgaristan,dierBalkan devletlerinden farkl olarak revizyonist bir politika takip etmekteydi53. Bu yzdenBulgaristannYunanBatTrakyaszerindensaldryagemesiihti maldhilindeydi.BuihtimalidikkatealanYunanistan,herhangibirBulgar saldrsna kar Trkiye ile bir ittifak ierisine girmeyi uygun grmtr. BulgaristannTrkiyeyesaldrmaihtimaliiseoldukazayft.Dolaysylabi rinci maddeyi Trkiyenin Yunanistana, Bulgaristan karsnda verdii bir gvenceolarakdeerlendirmekgerekir54. Antlamann ikinci maddesi ile de Trkiye ve Yunanistan uluslararas alandakendileriniilgilendirenherkonudancedenbirbirilerinedanmako nusundamutabkkalmlardr.Bumaddeileikitaraf,uluslararassiyaset alanndabirliktealmaykabuletmitir55.

Vakit,16Eyll1933,s.2;Milliyet,15Eyll1933,s.5. Vakit,17Eyll1933,s.9. 52 MuharremFeyzi,TrkiyeYunanistantilfnnKymeti,Cumhuriyet,18Eyll1933,s.1. 53 FehmiNuza,AtatrknDSiyaseti,TrkKltr,S.217(KasmAralk1980),s.88. 54 .smailSoysal,TrkiyeninSiyasalAndlamalar,C.I,s.442;DilekBarlas,AtatrkDnemin

50 51

deTrkiyeninBalkanPolitikas,ncUluslararasAtatrkSempozyumu(36Ekim1995,Gazi MausaKuzeyKbrsTrkCumhuriyeti),AtatrkAratrmaMerkeziYayn,C.II,Ankara1998,s. 836837;M.M.Hatipolu,YaknTarihteTrkiye...,s.167.

55

MuharremFeyzi,TrkiyeYunanistantilfnnKymeti,Cumhuriyet,18Eyll1933,s.1;Ah

metEyicil,AtatrkDevrindeTrkiyeninBalkanPolitikas,AtatrkAratrmaMerkeziDergisi,XX /59(Temmuz2004),s.347.

12

TRKDNYASIARATIRMALARI

SamimAnlamaMisaknnncmaddesi,TrkiyeveYunanistana temsil durumu snrlandrlm btn uluslararas toplantlarda, bir taraf temsilcisinin,herikitarafnzelveortakkarlarnsavunmaykmll ngetirmitir56.TrkiyeveYunanistannbylebirykmllnaltnagir mesi,ikidevletarasndaoluangvenortamnngeldiinoktaygstermesi bakmndannemlidir. Buantlamadayeralandrdncmaddedeise,antlamannonyllkbir geerliliinin olduu vurgulanmaktadr.Antlama,onyllksre dolmadan birylncetaraflardanbiritarafndanbozulmadka,yenibironyllkd nemiinyrrlktekalacakt.Ancakbelirlenenzamandolmadan,taraflar arasndaAtinada27Nisan1938tarihindeimzalananbirantlamaileSami mAnlamaMisakonyliinuzatlm;buantlamayasonverilmedikede yrrlktekalmasngrlmtr. SamimAnlamaMisakna,belirlenen srezarfndaTrkiyeveYunanistantarafndansonverilmediiiin,bugn degeerligrnmektedir.AncakkinciDnyaSavandansonraherikidev letinNATOiindemttefikolmasylabirliktebuantlamadeeriniyitirmi tir57. 3.SamimAnlamaMisaknnYanklar SamimAnlamaMisaknimzalamakamacylaTrkiyeyegelenYuna nistanBabakanPanagisTsaldarisveberaberindekiheyet,Trkhalktara fndanbykbirilgiilekarlanmtr.Builgi,Yunanheyetininziyarettebu lunduustanbulveAnkaradaakbirekildegrlmtr.Herikiehirde dekalabalkhalktopluluklarYunanheyetini,ellerindeTrkveYunanbay raklarolduuhalde,samimitezahratlarlakarlamlardr58. Trkbasn,YunanheyetininTrkiyeyegeliineveSamimAnlamaMi saknageniyerayrmtr.Trkiyedekanbtngazeteler,Yunanheyeti lkeyegelmedennce,TrkYunandostluununplanakartanhaberve makaleleryaymlamayabalamlardr.YunanheyetininTrkiyedebulundu u1017Eyll1933tarihleriarasndaiseyaymlananbtngazetelerinilk sayfalarndaTrkYunanilikilerive SamimAnlamaMisak ileilgiliha berlerarlktadr59.Ayrcagazetebayazarlarnnyazdklarmakalelerdede bukonularilenmitir.BumakalelerdenbirideFalihRfk(Atay)tarafndan yazlmtr.HkmeteyaknlilebilinenFalihRfknnTrkYunanantla
56

A.Akin,AtatrknDPolitikalkeleri,s.256;M.Frat,Yunanistanlalikiler,s.349350;

MuharremFeyzi,TrkiyeYunanistantilfnnKymeti,Cumhuriyet,18Eyll1933,s.1.
57 58

.Soysal,TrkiyeninSiyasalAndlamalar,C.I,s.441442. Bkz.,Milliyet,11Eyll1933,s.5;HakimiyetiMilliye,11Eyll1933,s.1,2;Cumhuriyet,11Eyll Bkz.,Zaferakmak,YunanistanBabakanPanagisTsaldarisinTrkiyeyiZiyareti(1017Ey

1933,s.1,5;Milliyet,12Eyll1933,s.5;HakimiyetiMilliye,12Eyll1933,s.1.
59

ll1933),Turkishstudies,2/4(Fall2007),s.12731274.

ZAFERAKMAK/SAMMANLAMAMSAKI(14EYLL1933)VEYANKILARI

13

mashakkndayazdEserTamamlanmtrbalklmakalesiyledir:Yu nanllarvebiz,milletleriinenesaslihtiyaveenyksekhakolanemniyetin mdafaasndabirleiyoruz.14Eyllmisak,yalnzikimilletemahsusbirimti yazdeil,herkeseverilmiiyibirimkndr.Bundanbakabiz,bykharpten sonrabeynelmilelsulhmisaklarnnaltnaimzamzatarken,nekadarsamimi olduumuzuispatediyoruz.Birokkimselerin,MilletlerCemiyetininkendisine ve messeselerine kar itimat sarsmaa savat bu zamanda, Yunan ve Trkmilletlerininbutezahrnekadarmanalolduunuizahetmeelzum yoktur.EerMilletlerCemiyetinevemesseselerinebalanmolanhermillet, bu balln bizim milletlerimiz gibi teyit ederse yirminci asra ancak layk olan mefkre tahakkuk etmi demektir Kucaklam olan Trk ve Yunan bayraklar,MilletlerCemiyetinebirsulharmasolarakhediyeolunabilir.60 Trkgazeteleri, gerekYunanistanda gerekseTrkYunan ilikileriniya kndantakipedendierlkeleringazetelerindeSamimAnlamaMisakile ilgiliyaymlananhaberveyorumlaradageniyervermilerdir61. Samim Anlama Misaknn imzalanm olmas, Trk devlet adamlar arasndamemnuniyetyaratmtr.NitekimsmetPaa,antlamaimzalandk tansonra,osradaYalovadabulunanMustafaKemalebirtelgrafekmitir. smetPaabutelgrafnda: PactedEntenteCordialenamnverdiimizyeni mukavelegayetdostanebirhavaveumummemnuniyetiindeimzaedildi. Yksekiradevedirektifleriyolundatakipolunanmemleketsiyasetininbuye nivehayrleserindendolaytebriktmtakdimemsaraatederim.kiheyet arasndakendiliindenlyikolanhrmetkrbirfikirileikitarafheyetlerikar tarafReisicumhurHazeratnabumesutvesileilederinsayghislerinitelg rafla bildirdiler. Cansuz tazimlerimi arz ederim ifadelerini kullanmtr62. MustafaKemalde,smetPaadanbutelgrafaldktansonracevabenutelg rafgndermitir:ElenveTrkcumhuriyetleriarasndaPactedEntenteCor dialeinimzaedilmiolmasndanokmemnunoldum.BuPacteikimilletinkar lklbykmenfaatlerinitahkimedenkardelikinkiafsahasnaenginlikve renkymetlibirvesikadr.kitarafiinkalptenarzuedilenfeyzivermesinite mennivehkmetimizitebrikederim.63 MustafaKemal,TrkiyeileYunanistanarasndaimzalanan SamimAn lamaMisaknnsadeceikidevletarasndadeil,aynzamandaBalkanlarda
60 61

FalihRfk,EserTamamlanmtr,HakimiyetiMilliye,15Eyll1933,s.1. Bkz.,Cumhuriyet,19Eyll1933,s.3;Cumhuriyet,20Eyll1933,s.4;Cumhuriyet,23Eyll1933,

s.1,4;HakimiyetiMilliye,17Eyll1933,s.1;Milliyet,17Eyll1933,s.5;Milliyet,19Eyll1933,s.2; Milliyet,21Eyll1933,s.2;Milliyet,22Eyll1933,s.5;Vakit,17Eyll1933,s.9;Vakit,18Eyll 1933,s.1;Vakit,19Eyll1933,s.2;Vakit,20Eyll1933,s.6;Vakit,23Eyll1933,s.2.

62 63

Milliyet,15Eyll1933,s.5;HakimiyetiMilliye,16Eyll1933,s.1. Atatrk'nTamim,TelgrafveBeyannameleri,C.IV,s.559;E.Tula,Atatrk,Venizelos,s.50

51;HakimiyetiMilliye,16Eyll1933,s.1.

14

TRKDNYASIARATIRMALARI

dadostlukveibirliisrecinenemlikatklarsalayacadncesindeydi. Nitekimbudncesini,1Kasm1933teTBMMndeyaptbirkonumasn dayledilegetirmitir:Balcahkm,ikimemleketinmterekhudutla rnkarlkltaahhtaltnaalanbumukavele,Yunanistanlaaramzdamte madiyenartandostlukveemniyetrabtasnnneticesidir.Bumuahededenizde vekaradayksekmenfaatlerivecorafirabtalarbukadarbirbirinegirmi olanikimemleketiintabiihtiyacnifadesidir.Bumuahede,Balkanlardadahi sulhunveumumiahenginkuvvetlibirvastasolacaktr64 SamimAnlamaMisak,TrkiyedendahaokYunanistandabykbir sevinyaratmtr.Busevinortamnnolumasnda,Bulgaristanntakipet tiirevizyonistpolitikannenokYunanistantehditetmesininpaybyk tr.Buyzden,Yunanistandakibtnmuhalefetpartiliderleri,antlamay tasvipettikleriniaklamlardr65.Muhalefetinndegelenisimlerindenolan, eskibabakanveLiberalPartilideriElefteriosVenizelos25Eylldestan buldaTrkYunanantlamashakkndagazetecilereyaptaklamadaun larsylemitir:HenzbirkagnvarkiYunanBavekiliTrkhkumetiyle Ankaradayenibirdostlukmisakimzalamtr.Bumisakilebeklenildiigibi ilkdostlukmuahedesigeniletilmitir.Esasenbudostluun,kendisindenhakl olarakbeklenebilecekbtnsemerelerivermiolduuzannedilmemelidir.Bu semerelerinilerdegndengnedahamebzulolacanamutmainbulunmal yz.Herikidevlet,arasndakidostlukveterikimesaininkendileriiinokcid dibirsulhveemniyetzamantekilettiinevedhiliihyaeserlerindeendie sizalmalarnaimknverdiinekanidirler.Fakatbudostluudahaumumi birnoktainazardanmhimyapaney,hikimseyitehditetmemesiveyalnz TrkiyeveYunanistaniindeil,fakatumumiyetlebtnyaknarkiinciddi birsulhzamantekileylemesidir66 SamimAnlamaMisak imzalandktansonra,AtinaBelediyeBakan nnemriyle,15EyllgecesiAtinadaenlikyaplm,halkbtngecenee iindeelenmitir67. YunanistanBabakanPanagisTsaldaris,Trkiyeyeyaptziyaretinar dndan18EylldeSelanikegelmiveburadakalabalkbirhalktopluluu tarafndankarlanmtr.YunanistanBabakan,SelaniktebulunanMedi teranenOtelininbalkonundan,yaklakyirmibinkiidenoluankalabalk halkniddetlialklarveyaasnMustafaKemalPaa,yaasnTsaldaris, yaasnTrkYunandostluueklindekitezahratlararasnda,birkonuma
64

AtatrknMillDPolitikas(CumhuriyetDnemineAit100Belge)19231938,C.II,

KltrBakanlYaynlar,Ankara1981,s.5758.
65

BCA, FonKodu:30.10,YerNo:255.717.4; Cumhuriyet, 17Eyll1933,s.4; Vakit, 17Eyll

1933,s.9.
66 67

Cumhuriyet,26Eyll1933,s.4. Cumhuriyet,17Eyll1933,s.4.

ZAFERAKMAK/SAMMANLAMAMSAKI(14EYLL1933)VEYANKILARI

15

yapmtr.Bukonumassrasnda:Buitilafherikimemlekethudutlarna taallukuhasebiyleTrkiyeveYunanistanhibireydenendieyeduarolmak sznserbestbirsuretteiktisadisahadainkiafveterakkileriniteminvemna sebatdostanelerinintakviyesiylemegulolacaklardr demitir.Yunanistan Babakankonumasna:Buitilafnhibirdierdevletemteveccihbulunma dn,maahazaherikimemlekettenbirisininmenafiinihaleldaretmekgayesi niistindafedecekherhangiecnebibiramilinTrkiyeveYunanistankarsn damttehitbulacaneklindedevametmitir.PanagisTsaldaris,Sami m Anlama Misaknn Yunanistana salayaca faydalardan bahsederken deuifadelerikullanmtr:TrkiyenindostluuteminedildiktensonraYu nanistannbtnkuvvetiylehariciborlarmeselesiileitigaledecektir. Pa nagisTsaldariskonumasnYaasnYunanmilleti!diyereksonlandrrken SelanikhalkdaYaasnTrkiye!tezahratndabulunmutur68. PanagisTsaldarisSelaniktenayrldktansonra,20EylldebakentAti nayavarm,buradadayinekalabalkbirhalktopluluutarafndankar lanmtr.BukarlamasrasndaehrinnemliyollarTrkveYunanbay raklariledonatlmtr.YunanistanBabakan,AtinannMerutiyetMeyda nndatoplanankalabalahitabenbirkonumayapmtr.PanagisTsaldaris buradayaptkonumadaSamimAnlamaMisaknnYunanistaniinifa deettiianlamzerindedurmutur.PanagisTsaldariskonumassrasnda imzalananbuantlamannncbirdevletekarolmadnbelirttikten sonrakonumasn: SamimAnlamaMisakTrkiyeileYunanistanara sndakimterekhududutaahhtetmitir.Busuretleherikimemleketmte reksulheserlerinedevamedebilirler eklindesrdrmtr.PanagisTsal darisburadayaptkonumasn:TrkdevletadamlarnnvebtnTrk milletininYunanllarakarolansamimidostlukhislerini,sulhsahasndask birterikimesaiarzularngrmeklebykbirsevinduydumdiyerekbitir mitir69. PanagisTsaldarisin,BulgaristannSamimAnlamaMisaknakatlmas ileilgiliolarak,BerlindeyaymlananVossischeZeitunggazetesinin1Aralk 1933tarihlinshasndayeralandeerlendirmeleriiseyledir:Bulgaris tannbylebirittifaktanharikalmaskatiyenmevzubahsdeildir,bilakisbu nailtihaketmesiiddetlearzuolunmaktadr.Yalnzuartilekigayrikabili isafbulunanvehaklolmayanmetalibattabulunmasn.Yunanistankendimilli hudutlarnadierherhangibirdevletinmdahalesinemsamahaetmeyecek tir.Fakatmevcutolanmuahedaterevesidhilindeveicapedersebundanda fazlaolarakBulgaristanaiktisadisahadamenafiteminetmeyehazrdr.Bul garlarbuhusustaLozanmuahedesineistinatetmekistiyorlarvekendilerine EgeDenizindebirmahreverilmesitalebindebulunuyorlar.Bizozamanb tn dostlarmz tarafndan terk edilmi bir halde idik. Halbuki dier tarafta
68 69

BCA,FonKodu:30.10,YerNo:255.717.4. Vakit,21Eyll1933,s.2.

16

TRKDNYASIARATIRMALARI

Neuillymuahedesivardr.Bulgarlarhakszolanbutaleplerindesrarediyorlar kibuhibirzamanterviedilemez.kiyabancmemleketarasndabirkoridor ihdastecrbesinibakadevletlerdeyapmlardr.Fakatsonundagrlm trkiorasdaimibirnifakvefesatyuvasolmutur...70 SamimAnlamaMisak,Yunanbasntarafndandabykbirmemnu niyetilekarlanmtr.NitekimTrkYunanantlamasileilgiliolarakgerek hkmetgereksemuhalefetgazetelerindeyaplanyorumlarbumemnuniyeti yanstmaktadr.Yunanistandayaymlananbtngazeteler,buantlamann hemikidevletiinneminihemdeAvrupanngneydousundabarnkuv vetlenmesibakmndanifadeettiianlamvurgulamlardr.Yunanistanbas nndanemlibiryeresahipolanVaradinigazetesi:Bumisaktahibirgizli maksatsaklanmbulunmuyor.Misakmetnininsatrlararasndancbir tarafakardorultulmubirineucubileyoktur.Bylebireybulmakiinne kadar aratrlp uralsa botur eklinde bir yorum yapmtr. Bir baka nemliYunangazetesiolanEthnosiseantlamaileilgiliudeerlendirmeyi yapmtr:BumisaknimzalanmasndandolayTrkmilletigibibtnYunan milleti de kalbinin en derin yerlerinde bir sevin cokunluu duymaktadr. nkherikimillet,sulhdavasnaaitmenfaatlerivekendimenfaatlerinisa mimisurettekollamakisteyenmilletlerarasndaanlamaveuzlamannne suretleyaplabileceinedairbtnmedenidnyayaparlakbirrnekgster milerdir.71 TrkiyeveYunanistan,SamimAnlamaMisakilehemortaksnrlar nndeimezliinihemdebusnrlarncbirdevlettengelebileceksald ryakarkorumakararalmlard.kidevletinaldbukarar,Bulgaristan datepkiylekarlanmtr.nkTrkYunanortaksnrlarnasaldr,yal nzcaEgeDenizineinmeamacndanvazgememiolanBulgaristandangele bilirdi72.BuyzdenBulgaristan,SamimAnlamaMisaknkendisinekar yaplmbirantlamaolarakalglam,Trkiyeninbylebirantlamayaim zaatmasndadmancabirtavrolarakdeerlendirmitir73. Bulgaristann TrkYunan antlamasna tepki gstermesinin bir baka sebebidebuantlamaileTrkiyeveYunanistanarasndaittifakayaknbir ibirliininortayakmolmasdr74. TrkYunan antlamasimzalandktan sonra, Bulgaristan basnnda bu konuylailgiliolarakolumsuzyorumlaryaplmayabalanmtr75.Buyorum

BCA,FonKodu:30.10,YerNo:226.525.13. Milliyet,17Eyll1933,s.5. 72 E.S.Yaln,AtatrknMillDSiyaseti,s.274;.S.Balkaya,BasnmzaYansdekliyleBal

70 71

kanAntant, s.771;YusufHikmetBayur, TrkiyeDevletininDSiyasas, TrkTarihKurumu Yaynlar,Ankara1995,s.175176.

73 74

M.Gnlbol,C.Sar,AtatrkveTrkiyenin,s.102. .Soysal,TrkiyeninSiyasalAndlamalar,C.I,s.441. 75 Milliyet,21Eyll1933,s.1.

ZAFERAKMAK/SAMMANLAMAMSAKI(14EYLL1933)VEYANKILARI

17

larnbykbirksm, SamimAnlamaMisakileYunanistannBulgaris tanakarTrkiyedengvencealdeklindedir.17Eyll1933tarihliBul garZoragazetesibukonudaunlaryazmtr:TrkYunanmisak,Balkan larnveyaknarknsulhunu,TrkYunanhudutlarnnmterekenmdafaa snvekatiyetiniteminetmektedir.BumisakbirittifakandrmaktadrBusu retleBulgaristannmenfaatlerineuymayanbirmaniatekiletmektedir.76 Bulgarbasnarlklolarak,BulgaristannEgeDenizinebirkkaps ama isteinin Trkiye ve Yunanistan tarafndan engellenmeye altn yazmtr.Demokratlarn yaymorgan Demokrateeski Sgovor gazetesinin bukonuylailgiliolarakyaptyorumyledir: kimemleketinhudutlarn mterekmdafaayakararvermiolmalaryalnzbizimiinmhimdir.Neuilly MuahedesibizeAkdenizdebirmahreveriyor.imdiyekadarbumahrecielde edemedikvebununetrafndabirmzakeratdaolmad.Yenimisakbuiktisadi mahrecieldeedilemeyecekbireklemisokmutur?Bumeselebizielbettete lalandrr.NasyonalLiberalPartisininyaymorganolanNezavisimestga zetesininyorumuise:HibirBulgardevletadamyokturkiAkdenizemah retalebindensarfnazaretsin.mitederizkiBulgardostlarbylebirteklifte bulunmazlareklindeolmutur77. Bulgaristanda SamimAnlamaMisak ileilgiliolarakortayakanbu endievephelerigidermekamacyla20Eyll1933teBabakansmetPa aveDileriBakanTevfikRtBeySofyayabirziyarettebulunmular dr78.Trk devletadamlar bu ziyaret srasnda, Bulgaristan BabakanN. Mushanovu,TrkiyeileYunanistanarasndaimzalananantlamannBul garlarakaryaplmadna,iknaetmeyealmlardr79. 20EylldeBulgaristanBabakanN.Mushanovtarafndanonurunave rilenyemektekonuansmetPaa,dnceleriniuszlerledilegetirmitir: AnkaradaYunanistanmmessilleriyleimzalamolduumuzmisaknmuh teviyatnbiliyorsunuz.Esasen Bulgarhkumetibumisakaaitmzakereler dendevamlvemuntazamsurettehaberdaredilmitir.timatesasnamstenit olanTrkYunanmnasebatnayenibirfaaliyethamlesiverenbumisak,mahi yetiitibariylesulhuteminvetersinetmeenamzetsiyasibirvesikadr.Trki

.S.Balkaya,BasnmzaYansdekliyleBalkanAntant,s.771772. Vakit,19Eyll1933,s.1,7. 78 Milliyet,21Eyll1933,s.1;M.Gnlbol,C.Sar,AtatrkveTrkiyeninDPolitikas,s.102;Bu

76 77

ziyaretteki heyet ierisinde yer alan gazeteci Falif Rfk, Sofya izlenimlerini yle anlatmaktadr: TrkYunanmisaknnBulgargazetelerizerindenekadarmenfbirakisyapmolduunuSofyada anladk.TrklerleYunanllararasndakarlklhudutgarantisidemek,ancakBulgaristanaleyhine birtertipdemektir.nkmisaknbuhudutmaddesinde,yalnzBulgarlarnAkdenizmahrecidavas hesabakatlmolabilir. Bkz.,.S.Balkaya,BasnmzaYansdekliyleBalkanAntant,s. 772.
79

A.Akin,AtatrknDPolitikalkeleri,s.246.

18

TRKDNYASIARATIRMALARI

yenin sulhperver maksatlar hakkndaki mmasil erait altnda bulunan memleketlerleayneyiyapabilmekimknenbykbirsamimiyetletetkiket meemadeolduunualenenveresmenbeyanetmektendahaparlakveda hakatidelilgsteremem80 BabakansmetPaannSofyadayaptgrmelerinardndan,ikih kmetadnaresmibirtebliyaymlanmtr.Buresmiteblidede Samim AnlamaMisakileilgiliolarakTrktarafnngrleriuekildeyeralm tr:Trkvekilleri14Eyll1933teAnkaradaimzalananTrkYunanMuahe desininkatiyenneBulgaristananededierherhangibirmemleketaleyhine mtevecciholmadnvebilhassaBulgaristanakarhibirhasmanetema yldenmlhembulunmadnkendiliklerindenBulgarhkumetinebeyanet milerdir.81 Babakan smet Paa ve Dileri Bakan Tevfik Rt Beyin Sofyaya yaptklarziyaret,BulgaristandaTrkYunanantlamasileilgiliortaya kantepkileriazaltm;ancaktamamenortadankaldramamtr82.Buziyaret srasnda Trk devlet adamlar Bulgaristann Samim Anlama Misakna katlmasnteklifetmilerdir;fakatBulgarlarbuteklifireddetmilerdir83.Di ertaraftanBulgarlar,BabakansmetPaaveDileriBakanTevfikRt Bey Sofyada bulunduklar srada, 1929 tarihinde Trkiye ile Bulgaristan arasndaimzalanmolanTarafszlk,UzlamaveHakemAntlamasnbe ylsreileuzatmlardr84.TrkdevletadamlarnnBulgaristanayaptbu ziyareteramenBulgarlar,bundansonraBalkanlardameydanagelengeli meleritereddtveendieiletakipetmeyedevametmilerdir85. Trkiye ile Yunanistan arasnda imzalanan Samim Anlama Misak, BulgaristandndakidierBalkandevletleritarafndanolumlukarlanm tr.BalkanlardanemlibiryeresahipolanRomanyabuantlamayolumlu karlayandevletlerdenbiridir.Romendevletadamlar;Romanya,Trkiyeve Yunanistanarasndahibirihtilaflsorunolmadn,aynzamandaBalkan lardabarsalamlatracaiinbuantlamayaolumlubaktklarnakla mlardr86.Bukonuylailgiliolarak,RomanyadayaymlananyarresmiPret Pagazetesiuyorumuyapmtr:AnkaradaimzalananTrkYunanmisak, cenubiarkiAvrupasdevletlerininorganizasyonunundabirhareketnoktas
80 81

Cumhuriyet,23Eyll1933,s.4. 82 .S.Balkaya,BasnmzaYansdekliyleBalkanAntant,s.773. 83 M.Frat,Yunanistanlalikiler,s.351. 84 M.Gnlbol,C.Sar,AtatrkveTrkiyenin,s.102;.S.Balkaya,BasnmzaYansdekliy

leBalkanAntant,s.773;.Soysal,TrkiyeninSiyasalAndlamalar,C.I,s.441;E.Tula,Ata trk,Venizelos,s.50.
85 86

Milliyet,22Eyll1933,s.5.

.S.Balkaya,BasnmzaYansdekliyleBalkanAntant,s.773. Milliyet,19Eyll1933,s.2;Cumhuriyet,19Eyll1933,s.3.

ZAFERAKMAK/SAMMANLAMAMSAKI(14EYLL1933)VEYANKILARI

19

tekiledeceebenzemektedir.kidevletialakadaredenhemenbtniktisadi meselelerAnkaramzakerelerineticesindehalledildiigibiTrkiyeileBulga ristanveYunanistanarasndaiktisadibiranlamadandabahsolunmaktadr kibylebirhadiseAvrupannbuksmndakibtnpolitikacihaznntama mendeimesidemekolacaktr.Romanyanngerekiktisadivegereksiyasi mahiyettemntakavitilflarakdinedaimahazrolduunukaydetmeliyiz.87 NitekimSamimAnlamaMisakimzalandktanksabirsresonraRo manya,Trkiyeilebirdostlukantlamasimzalamakiinhareketegemitir. BuamalaRomanyaDileriBakanN.TitulescuAnkarayaresmibirziya rettebulunmutur.Buziyaretsrasnda,17Ekim1933teTrkiyeileRoman yaarasndaDostluk,Saldrmazlk,HakemveUzlamaAntlamasimzalan mtr88. SamimAnlamaMisak,YugoslavyanndaTrkiyeilebirdostlukant lamasimzalanmasndaetkiliolmutur.DierBalkandevletlerindeolduu gibi Yugoslavyada Bulgaristannrevizyonistpolitikasndan ekinmekteydi. Buyzden,27Kasm1933teTrkiyeileYugoslavyaarasndabir Dostluk, Saldrmazlk,AdliTesviye,UzlamaveTahkimAntlamas89imzalanmtr. Sonu Trkiye ile Yunanistan arasnda imzalanan Samim Anlama Misak, TrkYunanilikileriasndanoknemlibirantlamadr.Buantlamaile iki devlet, aralarndaki dmanlklar bir kenara brakarak, hem kendileri hemdeBalkanlariinbarsalamayaalmlardr. TrkYunanantlamasTrkiyeileYunanistanarasndaittifakayaknbir ibirliininortayakmasnsalamtr.TrkiyebuantlamaileBulgaris tannYunanBatTrakyaszerindenEgeDenizineknascakbakmayan Yunanistanabykbirdestekvegvencevermitir.BuyzdenSamimAn lamaMisak,TrkiyedenziyadeYunanistandasevinyaratmtr.Yunan halkantlamaimzalandktansonrasokaklardoldurarakTrkiyelehinesa mimitezahratlardabulunmutur. SamimAnlamaMisak,BalkanAntantsrecinedeoknemlikatk larsalamtr.Buantlamaimzalandktanksabirsresonra,hemRoman yahemdeYugoslavyaTrkiyeilebirdostlukvesaldrmazlkantlamasim zalamlardr. DiertaraftanTrkYunanantlamas,Bulgarlartarafndanolumlukar lanmamtr.HattaBulgarbasnTrkiyenintavrnarbirekildeeletir
87 88

Vakit,19Eyll1933,s.2. F.Armaolu,20.YzylSiyasTarihi19141980,s.338339;A.Akin,AtatrknDPolitikal A.Eyicil,AtatrkDevrindeTrkiyeninBalkanPolitikas,s.351;F.Armaolu,20.YzylSiya

keleri,s.239240.
89

sTarihi19141980,s.339;A.Akin,AtatrknDPolitikalkeleri,s.241.

20

TRKDNYASIARATIRMALARI

mitir.BulgaristandaTrkiyeyekaroluanolumsuzhavaydatmakve imzalananantlamannbudevletekaryaplmadnanlatmakiinBaba kansmetPaaveDileriBakanTevfikRtBeySofyayaresmibirziya rette bulunmulardr. Trk devlet adamlar bu ziyaret srasnda, Bulgaris tanndaTrkYunanantlamasnakatlmasnteklifetmilerdir;ancakbu teklifBulgarlartarafndankabulgrmemitir. TrkiyeninBalkanlardabarveistikrarsalamakamacylatakipettii politika,birsresonrasemerelerinivermeyebalamtr.TrkiyeileYuna nistanarasndabalayanyaknlama,Avrupannbykdevletleriarasnda bloklamannyaandbirdnemde,Balkandevletlerinibirarayagetirerek BalkanBirliininolumasnabykkatksalamtr. Kaynaka A.Ariv BabakanlkCumhuriyetArivi(BCA). B.YaymlanmBelgeler AtatrknMillDPolitikas(CumhuriyetDnemineAit100Belge)1923 1938,C.II,KltrBakanlYaynlar,Ankara1981. AtatrknTamim,TelgrafveBeyannameleri,TrknklpTarihiEnstit sYaynlar,C.IV,Ankara1964. Kl,Hulusi,TrkiyeileYunanistanArasndamzalanankiliAnlamalar, nemliBelgelerveBildiriler(BugnkTrkeleTamMetinleri),DileriBa kanlYunanistanDairesiBakanlYayn,Ankara1992. Soysal,smail,TrkiyeninSiyasalAndlamalar,C.I,TrkTarihKurumu Yaynlar,Ankara2000. TrkiyeileYunanistanArasndaSamimAnlamaMisak/PactedEntente CordialeEntreLaTurquieetlaGrce,TrkiyeCumhuriyetiHariciyeVekleti ProtokolUmumMdrl,Ankara1933. C.Gazeteler Cumhuriyet. HakimiyetiMilliye. Milliyet. Vakit. D.Hatralar Aras, Tevfik Rt, Grlerim, kinci Kitap, Yrk Matbaas, stanbul 1968. nn, smet, Hatralar, (yay. haz.: Sabahattin Selek), Bilgi Yaynevi, 2. bs.,Ankara2006.

ZAFERAKMAK/SAMMANLAMAMSAKI(14EYLL1933)VEYANKILARI

21

E.AratrmavencelemeEserler 1.Kitaplar Akin,Aptlahat,AtatrknDPolitikalkeleriveDiplomasisi, TrkTa rihKurumuYaynlar,Ankara1991. Ar,Kemal, BykMbadele/TrkiyeyeZorunluG(19231925), Tarih VakfYurtYaynlar,3.bs.,stanbul2003. Armaolu,Fahir, 20.YzylSiyasTarihi19141980, TrkiyeBankas KltrYaynlar,Ankara1983. Bayur,YusufHikmet,TrkiyeDevletininDSiyasas,TrkTarihKurumu Yaynlar,Ankara1995. Benlisoy,Yorgo,Macar,Elin,FenerPatrikhanesi,AyraYaynevi,Ankara 1996,s.52. Castellan,Georges, BalkanlarnTarihi, (ev.:AyeglYaramanBabuu), MilliyetYaynlar,stanbul1993. Clogg,Richard,ModernYunanistanTarihi,(ev.:Dilekendil),letiimYa ynlar,stanbul1997. akmak,Zafer,zmirveevresindeYunangaliveRumMezalimi,Yedite peYaynevi,stanbul2007. Demirz,Damla,SavatanBaraGidenYol/AtatrkVenizelosDnemi TrkiyeYunanistanlikileri,letiimYaynlar,stanbul2007. Dilan,HasanBerke,AtatrkDnemiTrkiyeninDPolitikas,AlfaYayn lar,stanbul1998. Doulis,Thomas, DisasterandFiction(ModernGrekFictionAndTheAsia MinorDisasterof1922),UnverstyofCaliforniaPress,California1977. Gnlbol, MehmetSar, Cem, Atatrk veTrkiyeninDPolitikas(1919 1938),AtatrkAratrmaMerkeziYaynlar,Ankara1997. Grel,krS., TarihselBoyutindeTrkYunanlikileri(18211923), mitYaynclk,Ankara1993. Hale,William,TrkDPolitikas17742000,(ev.:PetekDemir),Arkeoloji veSanatYaynlar,stanbul2003. Hatipolu,M.Murat,YaknTarihteTrkiyeveYunanistan19231954,Ankara1997. Hirschon,Rene,Mbadeleocuklar,(ev.:Serpilalayan),TarihVakf YurtYaynlar,stanbul2000. Pallis,AlexanderAnastasius, YunanllarnAnadoluMaceras(19151922), (ev.:OrhanAzizolu),YapKrediYaynlar,stanbul1995. Sander,Oral,TrkiyeninDPolitikas,mgeKitabevi,2.bs.,Ankara2000. Sofuolu,Adnan,FenerPatrikhanesiveSiyasiFaaliyetleri,TuranYaync lk,stanbul1996. Szer,Vural,AtatrklGnler,BarajansYaynlar,stanbul1998. Svoronos,Nikos,adaHellenTarihineBak,(ev.,PanayotAbac),Bel geYaynlar,stanbul1988.

22

TRKDNYASIARATIRMALARI

ahin,M.Sreyya,FenerPatrikhnesiveTrkiye,tkenNeriyat,stan bul1980. Tula,Enis,Atatrk,VenizelosveBirDiplomatEnisBey,SimurgYaynlar, stanbul2003. Volkan, Vamk D., Itzkowitz, Norman, Trkler ve Yunanllar / atan Komular,(ev.:BanuBykkal),BalamYaynlar,stanbul2002. Yaln,E.Semih,AtatrknMillDSiyaseti,GaziKitabevi,2.bs.,Anka ra2007. 2.Makaleler Akandere,Osman,2026Ekim1931TarihlerindestanbuldaToplanan kinciBalkanKonferansveSonular, SelukniversitesiTrkiyatAratr malarEnstitsTrkiyatAratrmalarDergisi,S.14(Gz2003),s.249298. Balkaya,hsan Sabri, BasnmzaYansdekliyleBalkanAntantS recindeTrkiyeveBulgaristan AtatrkAratrmaMerkeziDergisi, XX/60 (Kasm2004),s.759783. Barlas,Dilek,AtatrkDnemindeTrkiyeninBalkanPolitikas,ncUlus lararasAtatrkSempozyumu, (36Ekim1995,GaziMausaKuzeyKbrsTrk Cumhuriyeti),AtatrkAratrmaMerkeziYayn,C.II,Ankara1998,s.833838. Bilgin,MustafaStk,AtatrkDnemindeTrkiyeninBalkanDiplomasisi(1923 1930),AtatrkAratrmaMerkeziDergisi,XX/60(Kasm2004),s.799820. akmak,Zafer,YunanistanBabakanPanagisTsaldarisinTrkiyeyiZi yareti(1017Eyll1933),Turkishstudies,2/4(Fall2007),s.12711282. Eyicil, Ahmet, AtatrkDevrindeTrkiyeninBalkanPolitikas, Atatrk AratrmaMerkeziDergisi,XX/59(Temmuz2004),s.335367. Frat, Melek, Yunanistanla likiler, Trk D Politikas, (ed.: Baskn Oran),C.I,letiimYaynlar,9.bs.,stanbul2004,s.325356. Kodal,Tahir,AtatrkDnemiTrkDPolitikas(19231938),YaknD nemTrkPolitikTarihi,(ed.:SleymannanErcanHaytolu),AnYaynclk, Ankara2006,s.189227. Nuza,Fehmi,AtatrknDSiyaseti,TrkKltr,S.217(KasmAralk 1980),s.5695. ksz, Hikmet, Atatrk Dneminde Balkan Politikas (19231938), Trkler,(ed.:HasanCelalGzel,Kemaliek,SalimKoca),C.19,YeniTr kiyeYaynlar,Ankara2002,s.625642. zel,Sabahattin,AtatrkDnemiTrkiyeYunanistanlikileri,Trkler, (ed.:HasanCelalGzel,Kemaliek,SalimKoca),C.19,YeniTrkiyeYayn lar,Ankara2002,s.643653. Soysal, smail, AtatrknBarPolitikasveDnyadakiEtkileri,Ata trkAratrmaMerkeziDergisi,II/4,(Kasm1985),s.111119. Umar,merOsman,AtatrknMilliMcadeleDnemindezlediiD Politikalkeleri,TrkDnyasAratrmalar,S.151,Austos2004,s.1132.