www.oguzhanhoca.

com
REHBERLK DERS NOTLARI BLM I ADA ETMDE RENC KLK HZMETLER nsan yaam boyunca kendisi ve evresiyle srekli etkileim halindedir ve bu etkileim sresince evrenin istek ve beklentileri dorultusunda davranlar gelitirir. Bireyde meydana gelen davran deiikliklerinin bir ksm rastlantlarla ve kendiliinden gerekleir. Bir ksm ise toplum tarafndan planl ve kastl olarak gerekletirilir. Bireyde toplumca istenen davranlar gelitirme srecine Eitim ad verilir. rgn eitim, bu davran gelitirme ilemini planl biimde gerekletirme srecidir. Yirminci yzylda birok etken, eitimi, ama ve ilev ynnden deimeye zorlamtr. Hzl sosyo-kltrel, ekonomik ve teknolojik deimeler bilim alanndaki yeni gelimeler ve bulular, zellikle demokratik dnceler, insan haklarndaki gelimeler eitimden beklentilerin artmasna yol am ve geleneksel eitime bask yaparak eitimi birey yararna deimeye zorlamtr. Geleneksel eitimde renciye bilgi ykleyerek sadece zihinsel geliime nem veren anlay yerini yeni bir anlaya brakmtr. Her bireyde, ihtiyalarn karlama ve gizilglerini gerekletirme yolunda doal bir eilim vardr (Hmanizm). Eitim, bireylerdeki bu eilimi toplumun beklentileri dorultusunda karlama yolunda davranlar kazandrma sreci olarak da dnlebilir. yleyse eitimin amac, genel anlamda, bireyin zn gerekletirmesine ve topluma yararl olmasna yardmc olmaktr. Ancak, toplumsal deime hznn artmas zerine, bireylerin bilgili ve hali hazr topluma uyum gsteren kimseler olarak deil, hzla deien ve karmak hale gelen toplumda, ortaya kabilecek sorunlarla ba edebilecek ve durmadan deien evresine uyum gsterebilecek kimseler olarak yetitirilmeleri gerei hissedilmektedir. Bu nedenle artk okullarda bireylere problem zme gc kazandrlmaya allmaktadr (Kuzgun, 1992). Klasik retmen ve program merkezli eitim anlay (geleneksel eitim), doal olarak retimi vurgulam ve rencinin zihinsel ve entelektel geliimine vurgu yapmtr. Ancak zamanla insann sadece zihinsel bir varlk olmad, bunun yannda duygusal ve sosyal bir varlk olduu gerei giderek daha fazla vurgulanmaya balanmtr. Bu kabul, mevcut retim arlkl eitim anlay ve uygulamalarnn bireylerin tm gereksinimlerine cevap veremedii gereinin anlalmasn salamtr. Tm bu anlay ve beklentilerdeki deimeler eitimde retim ve ynetim gibi iki temel boyuta bir yenisinin eklenmesine yol amtr. Bu yeni boyut, rencilerin retim hizmetleriyle karlanan gereksinimlerinin dnda kalan kiisel geliim ihtiyalarn karlamaya dnk hizmetler btn olan renci kiilik hizmetleri dir.

www.oguzhanhoca.com
retim, belirli bir alanda bilgi, beceri ve tutum kazandrmaya ynelik etkinliklerdir. Ynetim, eitim kurumunu amacna ynelik olarak yaatma, retim ve kiilik hizmetlerini egdmleme ve yrtme etkinlikleridir. renci kiilik hizmetleri ise, rencinin tm ynleri ile ele alnp, uygun dzeyde geliimini salayabilecek eitli hizmetlerin btndr. Bu birimin kapsamna giren hizmetler, rencilerin bir okul sistemi iinde ihtiya duyabilecekleri tm hizmetlerdir. Ancak bu hizmetler retime yardmc hizmetler olarak alglanmamaldr. retim hizmetleri nasl bireylerin renme gereksinimlerini karlyorsa renci kiilik hizmetlerinin de kendine zg amalar, karlamakta olduu renci gereksinimleri vardr. DKKAT renci kiilik hizmetleri, retim hizmetlerine yardmc hizmetler deil, rencilerin retim hizmetleriyle karlanamayan gereksinimlerini karlamay amalayan, ada Dikkat eitimin tamamlaycs ve ayrlmaz bir parasdr. Elbette renci kiilik hizmetleri retimin kalitesini arttrr, ancak retime yardmc hizmet deildir. Buna gre eitim, bireyde toplumca istenen davranlar gelitirme srecidir. ada eitim ise, bireyin bedensel, duygusal, dnsel ve sosyal yeteneklerinin kendisi ve toplumu iin en uygun ekilde gelimesi srecidir. Bu srete ulalacak ama, genel anlamda bireyin zn gerekletirmesine ve topluma yararl olmasna yardmc olmaktr. ada Eitimin Amalar: . Bireyi kendisi iin yetitirmek . Bireyi toplum iin yetitirmek. ada Eitimin levi ise, rencilerin bedensel, psikolojik ve toplumsal ynlerden bir btn olarak devaml bir ekilde gelimelerine, topluma aktif uyum yapabilecek mutlu ve retken kiiler olarak yetimelerine ortam salayarak yardm etmektir. rgn Eitim: Eitimde amalanan davran gelitirme ilemini planl bir biimde gerekletirme srecidir. ada Eitimde Okulun Yaps: ada eitimin amalarna ulamak ve eitimin ilevini gerekletirmek zere rgn eitimde okulun yaps deimi ve geleneksel okullardaki retim ve ynetim hizmetlerinin yannda bir nc hizmet birimi yer almtr.

www.oguzhanhoca.com
ADA RGN ETM

RETM
renciye bilgi-beceri kazandrarak zihinsel gleri gelitirme.

RENC KLK HZMETLER

rencilerin retim faaliyetlerinden en etkili biimde yararlanabilmeleri ve kendilerini her ynyle tm olarak gelitirmeleri iin uygun ortam salamaya ynelik hizmetlerin tm.

YNETM
retim ve KHnin iyi yrmesi iin personel, ara-gere vb. salama ve programlar yrtmekle ykml rgt.

AMA Bireyin btn kapasitelerini kendisi ve toplumu iin en uygun dzeyde gelitirmek (meydana getirilmek istenen davran deiikliklerini oluturmak). renci kiilik hizmetleri kapsamnda yer alan hizmetleri, salk hizmetleri, sosyal ve kltrel etkinlikler, zel eitim ve zel yetitirme, sosyal yardm hizmetleri ve rehberlik hizmetleri olarak 5 grupta inceleyebiliriz. DKKAT renci kiilik hizmetleri, okulun dzeyi, olanaklar ve bulunduu evre gz nne alnarak dzenlenmektedir. Aada renci kiilik hizmetleri erevesinde rencilere sunulan hizmetler ksaca aklanmtr.

RENC KLK HZMETLER Profesyonel hizmetler grubudur. Okulda, retim almalarndan ayr, snf retimi dnda salanan ve onun kiiliinin duygusal ve toplumsal yanlar ile salkl bir ekilde gelimesine hizmet eden etkinlikleri kapsar. rgn eitimin blnmez bir paras, retim-ynetim faaliyetlerinden ayr, ancak onlara paralel fonksiyon gsteren hizmetler grubudur. Amac: Bireyin eitimden en olumlu ekilde yararlanarak, her ynyle tm gelimesi ve salkl kiilik kazanmasna olanak salayacak eitim ortamn yaratmak.

www.oguzhanhoca.com
RENC KLK HZMETLER

SALIK HZMETLER
. Salkla ilgili nlemler alma . Salk eitimi verme . Salk kontrolleri ve taramalar yapma . Tedavi hizmetleri . Bulac hastalklar ve korunma yollar
. Tan ve tedavi merkezleri

SOSYAL YARDIM HZMETLER

. Parasal yardm hizmetleri (burs, kredi vb) . Ek i bulma . Barnma hizmetleri (yurt, pansiyon vb.) . Beslenme hizmetleri (yemekhane, kantin vb.) . Ulam hizmetleri

ZEL ET. - ZEL YETTRME HZMETLER

. zel gereksinimli rencilere ynelik almalar (kaynatrma eitimi, BEP gibi) . Baarszl giderici yetitirme almalar . zel yetenekleri gelitirme frsatlarna yardmc olma . htiyaca gre gerekli hazrlk kurslar . Verimli ders alma becerileri kazandrma

SOSYAL ve KLTREL HZMETLER

. Bo zaman eitimi verme . Bo zamanlar deerlendirme olanaklar hazrlama . lgilere gre eitli etkinlikleri planlama ve yrtme (spor, sanat, kltr vb. alanlarda

REHBERLK HZMETLER
Dorudan Hizmetler . Bireyi tanma . Bilgi toplama ve yayma hizmetleri . Yneltme ve yerletirme . Oryantasyon . Psikolojik danma . Sevk . zleme Dolayl Hizmetler . Aratrma deerlendirme . Plan ve program hazrlama . Mavirlik (konsltasyon) . Veli ile ilikiler . evre ile ilikiler

renci Kiilik Hizmetlerinin Amac rencinin eitim-retim etkinliklerinden st dzeyde yararlanmasn ve akademik baarsnn ykselmesini salamak, rencinin gl bir kiilik gelitirmesine ve evreye uyum salamasna yardmc olmak, rencinin duygusal, sosyal ve fiziksel ynden bir btn olarak salkl bir ekilde gelimesine olanak salayacak eitim ortamn yaratmak, renciyi kapasitesi lsnde gelitirmek ve rencinin kendini gerekletirmesine yardmc olmak eklinde zetlenebilir

DKKAT renci kiilik hizmetlerinin merkezinde REHBERLK hizmetleri yer alr.

www.oguzhanhoca.com
REHBERLK NEDR? Fiziksel ve toplumsal yaamla ilgili olgulardan kaynaklanan sorunlara zm bulma becerilerinin gelitirilmesi ders konularn oluturur. Oysa bireyin kendi yaamnda karlat kiisel sorunlar hibir dersin konusu deildir. Bu, Rehberlik ve psikolojik danma ad verilen servislerin iidir. Rehberlikle ilgili birok tanm yaplmtr. Bunlardan birka yle zetlenebilir; Rehberlik, bireyin problemlerini zebilmesi, bamsz hale gelebilmesi ve iinde yaad toplumun sorumlu ve retken bir yesi olabilmesi iin salanan bir yardm srecidir (Kaya, 2008). Rehberlik, bireye kendini anlamas, evredeki olanaklar tanmas ve doru kararlar vererek kendini gerekletirebilmesi iin yaplan sistematik ve profesyonel yardm srecidir (Kaya, 2008). Rehberlik, bireyin verimli ekilde gelimesi ve topluma uyum salamasnda gerekli olan seimleri, planlar yapmasnda ve kararlar vermesinde ve bu kararlar uygulamasnda bireye sunulan sistemli ve profesyonel yardmdr. Rehberlik, bireyin kendini ve evresini tanmasna yardm srecidir. Rehberlik, bireye kendini anlamas, evredeki olanaklar tanmas ve doru kararlar vererek zn gerekletirmesi iin yaplan sistematik ve profesyonel bir yardm srecidir. 1. Kendini tanma 2. evrede kendine ak olan frsatlar renme 3. Gizilgleri gelitirme 4. evreye uyum salama Rehberliin nihai amac, bireyin kendini gerekletirmesidir. Kendini Gerekletirme, kiide var olan tm gizilglerin, yeteneklerin, kapasitelerin ortaya konmas, uygulama alanna sokulmas, kullanlmas ve gelitirilmesidir. Kelime karl tam verimlilik tir. Uzun bir srede aama aama oluur. Kendini Tanma Kendini anlama ve kabul etme

BREY

Ben kimim? zelliklerim neler? Gl ve zayf ynlerim neler? Yeteneklerim? lgi ve eilimlerim? htiya ve problemlerim neler? gibi sorularn yantlar.

Bulunduu ortam ve evreyi tanma evredeki i ve eitim olanaklar neler? Ailenin snrllklar? Toplumun gerekleri, kiiye salanan frsatlar? vb. sorularn yantlar. Ben ne yapabilirim? Ne yapmalym?
5

www.oguzhanhoca.com
Bulunduum ortamda-bu evrede, sahip olduum yetenekleri nasl gelitirebilirim? evrenin bana sunduu frsatlar en iyi nasl deerlendirebilirim? Sorunlarm nasl zebilirim ve bulunduum ortama nasl uyum salayabilirim?

Kendini Gerekletirme

SONAL AMA

te rehberlik hizmetleri bu sonal amaca ulamada bireye ne kadar yardmc olabilir ve ona kendini gerekletirme yolunda ihtiya duyduu yardm ne lde salayabilirse amacna o derece ulam olur. Rehberlik yol gstermek deil yollar gstermektir.

Rehberlik Tanmlarnn Ortak Yanlar 1. Rehberlik sreci, sreklidir ve bireyin yaad her yerde vardr. 2. Rehberlik, bireye yardm etme iidir. Rehberlik yardm, psikolojik bir yardmdr. Rehberliin psikolojik bir yardm olma zellii onu dier yardm hizmetlerinden belirgin bir ekilde ayrr. Buna gre rehberlik yardm, bir yol gsterme, t verme yardm deildir. 3. Rehberlik yardm, bireye dnktr ve bireyin gizil potansiyellerini ortaya karmay amalar. 4. Rehberlik bilimsel ve profesyonel bir yardmdr ve almalarnn dayand bilimsel ilkeler ve yntemler vardr. Rehberliin nihai amac ve z, bireyin kendini gerekletirmesidir.

DKKAT Rehberliin psikolojik bir yardm olma zellii onu dier yardm hizmetlerinden belirgin bir ekilde ayrr. Buna gre rehberlik yardm, bir yol gsterme, t verme yardm deildir Psikolojik Danmanlk ve Rehberliin nemi P.D.R' nin neminin en iyi ekilde anlalabilmesi iin amacnn kavranmas gereklidir. Yani P.D.R' nin nemi, amacnda gizlidir. Psikolojik danmann en nemli amac, bireyin kendini gerekletirilmesine yardm etmektir. Kendini gerekletirmekte olan bireyin tad zellikler aslnda, psikolojik sal yerinde olan ada insanda bulunmas gerekli zelliklerdir. Kendini gerekletiren bir insann zelliklerini bazlarn u ekilde sralayabiliriz; Kendini gerekletirmekte olan insan, kim olduunu gereki bir gzle alglad gibi kim olabilecei hakknda daha tutarl bir gre sahiptir. nsan deerlerine sayg

www.oguzhanhoca.com
duyar, onlar benimser ve gelitirir. Zaman iyi kullanr, deimeye ve yeni yaantlara aktr vb. P.D.R, ayrca bireylerin kendini anlamasn, problemini zebilmesini, kendine en uygun seimleri yaparak gereki kararlar alabilmesini, kendi kapasitelerini en uygun bir dzeyde gelitirilmesini, evresine dengeli ve salkl bir yapabilmesini amalar vb. Rehberliin retimle likisi Rehberlik, bilgi verme ilevi ile retime ok yaklarsa da, ikisi arasnda baz farklar vardr. 1. retim toplu halde bulunan, olduka kalabalk gruplara verilen bir hizmettir, rehberlik ise bireysel bir yardmdr. Rehberlikte ncelikle bireye, baz hallerde kk gruplara yardm sz konusudur. 2. Rehberlik hizmetlerinden yararlanmak zorunlu deildir, gnllle dayanr. Oysa retim zorunludur. 3. retimde deerlendirme vardr; rencinin, mfredat programnda saptanan davranlar ne lde gelitirdii bir snavla deerlendirilir. Rehberlikte ise bu trden bir deerlendirme sz konusu deildir. 4. Rehberlik bireyin i dnyasna, yaantlarna ksaca duygusal yaamna ynelmi hizmetlerdir. retim etkinliklerinin konular ise bireyin dnda olup bitenlere, nesnel dnyaya yneliktir. 5. retim ilgili dersin retmeni tarafndan sunulurken, rehberlik hizmeti renciyle ilgili tm bireylerin (ana-baba-retmenleryneticiler) ibirliini gerektirir. Eitimin amac, problem zme gcn gelitirmektir. retim bunu nesnel olgular zerinde dndrerek, rehberlik ise znel yaantlar zerinde dndrerek gerekletirir. Psikolojik Danma ve Rehberlikte Yanl Anlaylar (Rehberlik Ne Deildir?) Rehberlik hizmeti sadece sorunu olan bireylere deil, isteyen herkese verilen bir hizmettir. Rehberlik hizmetleri bireye t ve nasihat etme ii deildir. Rehberlik ve psikolojik danmada son karar bireye aittir, birey adna karar alnmaz. Rehberlik hizmetleri d denetim ve disiplin amalayan hizmetler deildir, i disiplin sz konusudur. Rehberlikte not verme gibi deerlendirme ilemi yoktur. Rehberlik hizmetlerinde zorlama yoktur, gnlle dayanr.

www.oguzhanhoca.com
Rehberlik hizmetleri belirli ya dilimindeki, insanlara belirli zaman aralnda sunulan hizmetler deildir. Her ya grubundan insan hayatnn herhangi bir dneminde rehberlik hizmetlerine gereksinim duyabilir. Psikolojik danma ve rehberlik yardm bireye tek ynl olarak dorudan doruya yaplan bir yardm deildir. Psikolojik danma ve rehberliin temelinde bireye acmak, her skntya dtnde bireye kanat germek gibi bir anlay yoktur. Psikolojik danma ve rehberlik bireyin sadece duygusal yan ile ilgilenmez. Psikolojik danma ve rehberlikte kullanlan btn yntemler ve teknikler ama deil, sadece aratrlar. Psikolojik danma ve rehberlik, bu yardm alan birey bakmndan akademik bir renme konusu ya da ders deildir. Rehberlik bir disiplin grevi deildir; rehberlik yarglamaz ve ceza vermez. Psikolojik danma ve rehberlik her trl problemi hemen zebilecek sihirli bir gce sahip deildir (Kaya, 2008; Yeilyaprak, 2002) REHBERLN ORTAYA IKMASINI GEREKTREN GELMELER 20. yzylda geleneksel eitim anlay terk edilmeye balanmtr. nk eitimin artk deien ihtiyalara ve yeni gelimelere uyum salamad, bireyin beklentilerine cevap vermedii eletirileri ileri srlmtr. Geleneksel okullara yaplan eletiriler: Yalnz akademik baarya nem vererek, insanlarn dier doal yeteneklerinin gelimesini engellemektedir. Duygulardan soyutlanm yzeysel yaantlarla yetindii iin kalc ve kkl davran deiiklikleri salayamamaktadr. Geleneksel eitim daha ok bir yarma ortam yaratt iin rencilerin ounda yetersizlik duygular olumasna yol amakta, ayn zamanda gven ve dayanma duygularn yok etmektedir. Bireysel farklar dikkate almad iin yetenek ve ilgileri gelitirmede yetersiz kalmaktadr. Bireye yaama aktif uyum yapabilecek zellikler kazandrmada yetersiz kalmaktadr. Bu eletiriler sonucu 20. Yzyln ilk yarsnda yeni fikirler, yeni gelimeler dorultusunda eitimde de adalama akm balam ve eitim sistemi iinde .K.H. ve Rehberlik hizmetleri yer almtr. Bu gelimeleri yle zetleyebiliriz: Sosyo-Kltrel ve Ekonomik Etkenler 1. Hzl Deimeler Sonucu Topluma Uyumun Glemesi Bilimde ve teknolojide gelimeler Toplumlar aras kltrel al-veriin hzlanmas nanlar ve deerlerdeki deimeler
8

www.oguzhanhoca.com
Nfus art ve gn etkisi Kuaklar aras atmalar Su ileme orannn artmas Ruhsal bozukluklar ve hastalklarn artmas 2. Aile Yapsnn ve Fonksiyonunun Deimesi Geleneksel aileden ekirdek aileye gei ocuk eitiminde ailenin roln etkileyen evresel etmenlerin artmas Ailenin fonksiyonlarndan bazlarnn okula kaymas Kadnn alma hayatna katlmas 3. Toplumun Nitelikli nsan Gc htiyacnn Artmas Kalknmada nitelikli insan gc gereinin kabul edilmesi Toplumun i hayatndaki deimeler Mesleklerin eitlenmesi ve meslek seiminin zorlamas Felsefi ve Psikolojik Etkenler 1. Toplumda Demokratik Fikir ve Dncelerin Gelimesi Bireye verilen deerin artmas Bireylere tannan seme zgrl Bireye karar verme gcnn kazandrlmas lerici eitim anlaynn benimsenmesi 2. Demokrasinin Eitime Etkisi Eit eitim hakk ve toplu retime gei renci merkezli eitim anlaynn gelimesi Demokrasinin istedii insan zelliklerinin eitimde kazandrlmas iin uygun ortam salama gerei 3. Psikoloji/Psikometrideki Gelimeler Bireyin kiilik zelliklerinin llmesi ve tannmas Bireysel farklarn eitimde dikkate alnmas gerei Eitimde bireyin duygusal ynne verilen nemin artmas Bireyin zellikleri ile renim ve meslek alanlar arasndaki ilikinin kavranmas

www.oguzhanhoca.com
REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMANLIKTA YARARLANILAN BLM DALLARI Rehberlikte yararlanlan bilim dallar, kiinin bireysel ve toplumsal boyutlarla incelenmesini kendisine konu edinmi olan bilim dallardr. Rehberlik ve psikolojik danmanln ilgilendii konular gerekten ok genitir. Bireyin nitelikleri ve davranlar, iinde bulunduu toplum ve kltrel evre, rehberlii temelini oluturan kuram, ilke ve kavramlar, kullanlan yntem ve teknikler geni bir konu listesini olutururlar. Btn bunlar tek bana bir disiplin aklayamaz. Rehberlik ve psikolojik danmanlk etkinlii olarak kiiye yardm abas srasnda yararlanlan kavram ve teknikle, deiik bilim dallarnda alnmtr. nk Rehberlik ve psikolojik danmanlk, disiplinler aras uygulamal bir alandr. Rehberlik ve psikolojik danmanla katkda bulunan balca bilim dallar; psikoloji (ruhbilim), sosyoloji (toplumbilim), toplumsal ruhbilim (sosyal psikoloji), ekonomi, antropoloji (insanbilim) ve pedagoji (eitbilim)dir. Bunlardan zellikle psikoloji, sosyoloji, kltrel antropoloji ve ekonomi ile rehberlik arsnda ok yakn ilikiler vardr. Rehberlik ve psikolojik danmanlk bu alanlarla bir grup olarak ele alnmakta; son yllarda bu meslekler iin topluca yardm meslekleri denmektedir. Psikoloji: nsann i dnyasn, davranlarn inceleyen bir bilim olarak Rehberlik ve psikolojik danmanlk alan ile ok yakndan ilgilidir. nsan davranlarnn trl ynlerini, rehberliin temel ilke ve kavramlarn psikoloji aklamaktadr. Zek, yetenek ve ilgi llmesinden, kiilik yaps ve dinamii, bireylerin byme ve gelime modellerine kadar Rehberlik ve psikolojik danmanlk alannda kullanlan bilgilerin ou kaynan psikolojiden alr. Sosyoloji: Davran bilimi olarak, insann toplumsal yaamn aklar. Rehberlik ve psikolojik danmanlk sosyoloji bulgularndan faydalanmakla, kiiyi daha gereki bir biimde ele alm olur. Kiiyi grup iindeki yaantlaryla inceleyen sosyoloji bireyin toplum iindeki rollerini bireylerle olan karlkl ilikilerini inceleyerek bireyi davranlarn etkileyen toplumsal etmenlerin neler olduunu ortaya koyar. Rehberlik ve psikolojik danmanlk bireyin d dnyas ile ilgili olan bilgilerin kaynan sosyolojiden alr. Sosyal psikoloji: Psikoloji, sosyoloji ve antropoloji alanlar aras bir disiplin olan sosyal psikoloji; inceledii toplumsal etki ve uyma, tutumlar, grup yaps ve dinamizm, iletiim, toplumsallama, kltr ve kiilik, toplumsal deiim ve kltr deiimi gibi konularda Rehberlik ve psikolojik danmanla yardmc olur. Ekonomi: Toplumlarn insan gc ihtiyac, i ve mesleklerin gerekli otomasyon bilgileri, gelecekte i ve meslek alannda ortaya kacak yeni gelimeler ve eilimler konusunda geerli bilgileri salar. Kiinin benlik oluumunu, eitimini, ynelecei i ya da meslein, toplumsal yaam belirleyicileri arsnda da ekonomik

10

www.oguzhanhoca.com
durum, n sralarda yer almaktadr. Bu nedenle ekonomi, Rehberlik ve psikolojik danmanlk alannda nemli yaralar salayan bir daldr. Antropoloji: toplumlarn yaama yollarn yani kltrlerini inceler. inde doup byd kltrel evrenin, insan kiilii, benlii zerinde silinmez izler brakt bilinmektedir. Bu nedenle Rehberlik ve psikolojik danmanlk hizmetlerinde, kltr ve oluum srecini alma alan olarak seen antropolojiden, nemli ve anlaml yararlar salamaktadr. Eitim Bilimi: Eitim bilim, toplumun eitim sistemine gre oluturulmu okul rgtne, programna, amalarna, yntemlerine ve aralarna ilikin bilgiyi vererek, Rehberlik ve psikolojik danmanla yardmc olmaktadr. Trl nedenlerle eitim ama ve uygulamalarn deitirilmesi, Rehberlik ve psikolojik danma gereksiniminin ortaya kmasnda nde gelen etkenlerden biri olmutur. Toplumlarn ynetimi demokratikletike; toplumda insan haklarna sayg, temel ilke durumuna geldike, eitim de bu ynde deime gstermitir. Rehberlik ve psikolojik danmanla eitimdeki hizmet kaps, bu deiim ve gelimelerden sonra aralanmtr. REHBERN TARHSEL GELM Rehberlik, 20. yy. balarnda ABDde ortaya kmtr ve en ok da bu lkede geliim gstermitir. lkemizde ise zellikle 2. Dnya savandan sonra, ABDden etkilenerek rehberlikten sz edilmeye balanmtr. lk kez 1908 de Boston da Frank Parsons bir bro aarak, i arayanlara yardm hizmetleri vermeye balamtr. Parsons Boston Meslek Brosu adn verdii bir broda kendisine ie yerleme isteiyle bavuran adaylarn niteliklerini, yetenek ve ilgilerini saptayarak, sahip olduklar bu zelliklere uygun bir ie yerletirme hizmetini yrtmtr. Bu nedenle Parsons, rehberlik hareketinin babas olarak gsterilir. lk olarak okul dnda ve meslee yerlemeye yardm olarak balayan rehberlik hizmetleri A.B.D. de 1913 ylnda eitim sistemine alnarak sistemli bir ekilde gelimeye balamtr. Trkiyede Rehberlik Hizmetlerinin Balangc ve Geliimi Trkiyede rehberlik almalar 1950li yllarda Trk-Amerikan ibirlii anlamas kapsamnda lkemize davet edilmi olan Amerikal uzmanlarn nclnde balatlmtr. Bu arada Amerika ya gnderilmi olan Trk eitimcileri de orada kazandklar bilgi ve becerilerini uygulama alanna sokarak rehberlik hizmetlerinin gelimesine yardmc olmulardr. Bunlardan Prof. Dr. Feriha Baymur ve Prof. Dr. Hasan Tan ilk nc almalar yapanlardandr. Balang yllar aamalar olarak 1953 1954 ylnda ilk defa Gazi Eitim Enstits, Pedagoji ve zel Eitim Blmleri ders programlarna Rehberlik
11

www.oguzhanhoca.com
dersinin konulmas ve 1955de Ankara Demirlibahe lkokulunda ilk Rehberlik Merkezinin almas saylabilir. Daha sonra 1960dan sonraki kalknma planlarnda ve ra almalarnda zellikle yneltme hizmetleri esas zerinde rehberlik anlay ve hizmetlerine yer verildii grlr. 8. ve 9. Milli Eitim ralar bu bakmdan nemli gelimelere n ayak olmulardr.

Balangcndan Bugne Rehberlik Anlayndaki Deime ve Gelimeler Psikolojik danma ve rehberlik alannda balangcndan bugne kadar eitli anlaylar ve uygulama modelleri ortaya kmtr. Rehberlik anlaynda meydana gelen deimeler ve gelimeler aada zetlenmitir: Kriz Ynelimli Rehberlik Yaklam: Bu yaklamda bireye yaamnn eitli dnemlerinde meydana gelen olaanst olaylar ve kriz durumlarnda yardm edilmesi esastr. rnein; anne-babann ayrlmas ya da bunlardan birinin kayb, okul deiiklii, cinsel istismar, iddete maruz kalma, intihar giriimi vb. kriz durumlarnda bireye mdahale etmeyi esas alan bir yaklamdr. yiletirici are Bulucu Rehberlik Yaklam: Bu yaklam bireyin eksik yanlar ve hatal davranlar zerine odaklanr ve bunlar tamamlayc bir rol stlenir. rnein; okulda benlik saygs dk rencilere veya baarsz rencilere ynelik olarak bireysel ve/veya grup almalarnn yaplmas gibi. nleyici Rehberlik Yaklam: Bu yaklamn yukardaki iki yaklamn snrllklarn gidermek amacyla ortaya kt sylenebilir. Bu yaklamda muhtemel sorunlar ortaya kmadan nce kestirilmekte ve rehberlik etkinlikleri ile bu sorunlarn ortaya kmas nlenmeye allmaktadr. Geliimsel Rehberlik Yaklam: Bu yaklam, rencilerin iinde bulunduklar ya ve geliim dnemlerinin bir gerei olarak yerine getirmeleri gereken geliimsel grevlerin olduu gereinden hareketle, rehberlik hizmetleri yoluyla ocuklara bu geliimsel grevlerini yerine getirmeleri iin sistemli ve programl bir ekilde yardm etmeyi ngrr (Kaya, 2008).

TARHSEL SRE NDE REHBERLK MODELLER 1. Parsonian Model 1908 ylnda Frank Parsons ilk mesleki broyu kurmutur. Amac, endstri blgelerinde i aramakta olan birok vasfsz gmenin, ksa bir eitim programndan getikten sonra uygun bir ie yerlemelerine yardmc olmakt. Mesleki broda yaplan almalar: Bireylerin incelenmesi, lerin zmlenmesi (eitli ilerin gerektirdii niteliklerin ve salad olanaklarn incelenmesi),

12

www.oguzhanhoca.com
Bu iki kaynaktan elde edilen verilerin karlatrlp eletirilmesi (danana en uygun alma alanlarnn belirlenmesi). Bu anlay, rehberlii, Meslee Yneltme ile e anlaml olarak gryordu. Meslek rehberliinden de, bir kimsenin bir ie girmeden nce o ie uygun olup olmadn kestirme ilemi anlalyordu. Parsons un yapt rehberlik gnmzde zellik-faktr yaklam ad verilen bir yaklamn balangcn oluturmaktadr. 2. Rehberliin Eitim Sreci ile Kaynatrlmas Bir mddet sonra Parsons un yapt gibi kiilere tam ie yerleecekleri srada yardm etmenin ge kalm bir hizmet olduu; bireylere, daha hayata hazrlanrken, yani daha okulda iken yardm edilmesi halinde hizmetlerin daha etkili olaca ileri srlmeye baland. Bylece rehberlik hizmetleri giderek yaygnlatrlp eitim sreci ile kaynatrlmaya baland. Rehberlii eitimle zde bir hizmet olarak gren Brewer bu yaklamn nclerindendir. Brewere gre rehberlik, her eyden nce eitimin bir parasdr ve balca amac, bireyin okul ve okul dndaki evresine uyumunda yardmc olmaktr. Bu anlaya gre eitim ile rehberlik arasnda, ama, yntem ve sonular bakmndan bir fark yoktur. Bu gr, rehberlik hizmetlerinin tpk konu alanlarnn retilmesi gibi, snf iinde verilebilecek bir hizmet olduu anlayn getirmitir. Bunun sonucu olarak okul programlarnda grup rehberlii iin saatler ayrlmaya balanmtr. 3. zellik Faktr (Klinik) Model Bireysel farklarn neminin anlalmas ve eitimin, bireysel gereksinmelere uyarlanmas gereinin kabul edilmesi eitim kurumlarnda rehberlik hizmetlerine yer verilmesini gerekli klan en nemli etmenlerdendir. Eitimin bireyselletirilmesi ise, bireyin yeteneklerinin, ilgilerinin zmlenmesi ve bireysel gereksinmelere uygun eitim yntemlerinin gelitirilmesi ile olanakldr. Klinik yaklam bu amac gerekletirme abalarn temsil eder. Bu model, Parsonsun modeline benzer. Karar vermede bireye yardmc olmadan nce, onun ayrntl olarak incelenmesine arlk verir. Klinik model, zellikle rehberliin psikolojik danma hizmetlerinde tbbi modeli uygulamas ile karakterize edilir. Bir dier ad Minnesota Okulu olan bu yaklama gre; bir sorunun, bir gln nedenini ortaya karmak, o sorunun zmnde en nemli aamadr. Klinik model, sorunlarn kaynann dsal tekniklerle (test, gzlem vb. aralarla) ortaya karlabileceini kabul eder. Danman, bir uzman, bir otorite olarak, danana baz zm yollar tavsiye edebilir, ancak danan da kendisine nerilen yollardan birini semekte zgrdr. Klinik model, bireyi tanmada kesin sonular veren lme aralarnn kullanlmasna arlk verdii iin bilimsel bir yntem saylr. Ancak, bireyi

13

www.oguzhanhoca.com
tanmada sadece dsal tekniklerden yararlanmas, bu tekniklerin geerliinin dnld kadar yksek olmay ve bireyin llen niteliklerine kar tutumunu yanstmay nedeniyle eletirilmektedir. Danmanlarn danma srecinde aktif bir rol oynamalar, dananlara tavsiyelerde bulunmalar da dananlarda bamll pekitiren davranlar olarak eletirilebilmektedir. Klinik yaklam, bugn rehberlik ve psikolojik danmada kullanlan birok lme aracnn gelitirilmesine, toplu dosya sisteminin oluturulmasna katkda bulunmutur. 4. Karar Vermeye Yardm Sreci Olarak Rehberlik Katz, Tiedeman ve Jonesa gre rehberlik, bir karar verme srecidir. Rehberlik hizmetleri bireylerin i ve meslek seimi kararlar srasnda ihtiya duyduklar olgusal bilgiyi salamak amacyla balatlmt. Bu model eitimin kesintiler yarattn, yani bireyi, sk sk karar vermeyi gerektiren yol ayrmlarna getirdiini ileri srmekte ve rehberlii, bireye bir hedef seme ve o hedefe gtrecek aralar belirlemede yardmc hizmet olarak grmektedir. Rehberlik, toplumun izin verdii eitsel ve mesleki seenekler arasndan bireyin yapaca seime profesyonel bir mdahaledir. Bu mdahale, bireyin benimsedii deerlerin incelenmesidir. 5. Geliimsel Rehberlik Rehberlik hizmetlerinden beklenen ilev; nce meslek seme ve ie yerletirme (19001920), sonra okula uyum ve eitsel baar (19301950) ve 20. Yy. n ikinci yarsnda ise bireyin topyekn geliimi ve yaama uyumu (1960 lardan beri) konularnda yardm hizmetleri olarak deimitir. Geliimsel rehberlik anlay, normal bireylerin kapasitelerini tam olarak kullanabilmeleri, kendilerinden beklenen geliimsel grevlerini yerine getirebilmeleri iin optimum koullar salamay hedeflemektedir. lkemizde bugne kadar Milli Eitim Bakanl rehberlik hizmetlerini yneltme ile snrlandran bir anlaya sahipti. Okullarmzda rehberlik hizmetleri kriz odakl bir anlayla alglanmtr. Bir baka deyile PDR hizmetleri sadece problemli, okulda sorun yaratan, uyumsuz ve baarsz ocuklarn gnderildii bir servis olarak tannmtr. Zaman zaman bu hizmetlere okulda oluabilecek sorunlar bir ilev yklendii de grlmtr. Kriz ynelimli, iyiletirici-are bulucu, nleyici yaklamlar yetersiz bulan yeni bir yaklam gnmzde rehberlikte ada ve nemli bir anlay ortaya koymutur: Geliimsel yaklam. Rehberlikte geliimsel yaklam; rehberlik ve psikolojik danma hizmetlerinin, akademik baary arttrma ya da meslek seimi gibi sorunlar ile snrlandrlmasna ve bunalm durumlarnda dzeltici, are bulucu yardmlar salamaya arlk vermesine bir tepki olarak gelimitir. Geliimsel rehberlik,

14

www.oguzhanhoca.com
bireyin srekli geliim halinde olduu, bir geliim basaman baar ile geirenlerin daha sonraki geliim basamann geliim grevlerini de daha iyi baaraca gereine dayanmaktadr. Geliimsel yaklama gre rehberlik hizmetleri, rencinin geliimini salkl srdrebilmesi iin her eitim kademesinde verilmesi gereken hizmetler olarak sunar. nk rehberlik hizmetleri, bireyin farkl dnemlerdeki geliim ihtiyalarn gerekletirmesini kolaylatrma gibi bir ilev stlenir. Geleneksel Yaklam
1. Kriz odakl yardm hizmeti 2. Bilgi verme ve yneltme eksenli 3. Uzman odakl 4. Problemli bireylere yneliktir 5. Tepkisel 6. Grev ynelimli 7. Zaman izelgesi ile snrl 8. retimden ayrtrlm 9. Yaplanmam 10. Var olan korur ve srdrr 11. Bireyin kendini gerekletirmesi amalanr. 12. Eitsel Mesleki problem alanlarna Kiisel yneliktir. 13. Younluk ortaretim kademesindedir. 14. Eitim Salk hizmet alanlarnda Sosyal yardm hizmet sunulur. Endstri

Geliimsel Yaklam
1. Gelimeyi salayc ve kolaylatrc 2. Tm geliim alanlarna ynelik yeterlik kazandrma 3. retmen odakl 4. Tm rencilere aktr 5. Yaratc ve esnek 6. Hedef ynelimli 7. Program btnl iinde 8. retimle kaynatrlm 9. llebilir 10. Var olan deerlendirir ve gelitirir. 11. Bireyin yaam kariyerini gelitirmesi amalanr. 12. Eitsel Kariyer geliimi hedeflenir. Kiisel 13. Tm retim kademelerine younlalr. 14. Sadece eitim kurumlarnda sunulur.

15

www.oguzhanhoca.com
KAPSAMLI PSKOLOJK DANIMA VE REHBERLK PROGRAMLARI MODEL: PDR hizmetlerini meslek yada program seimi ve kriz durumlarna mdahale ile snrlayan geleneksel modellere bir tepki olarak bu model kuramsal temelini geliimsel rehberlik yaklamndan almtr. 1960l yllarda ortaya kan bu yaklamda bireyin geliimsel ihtiyalar n plandadr ve rehberlik hizmetlerinin rencilerin iinde bulunduklar geliim dnemlerinin ihtiyalarn karlamaya ynelik olmas gerektii savunulur. Geliimsel Rehberliin lkeleri 1. Geliimsel Rehberlik Tm rencilere Yneliktir. Baz rencilerin problemlerinin daha youn olmas ve belirli ihtiyalar ya da ortamlar gerei zel ilgiye ihtiya duyan rencilere yardm etmekle birlikte rehberlik hizmetleri tm rencilere yneliktir. Etkin bir rehberlik mfredat btn rencilere devaml bir yardm, destek ve olumlu bir byme yaants salar. 2. Geliimsel Rehberliin Organize Edilmi ve Plnlanm Bir mfredat vardr. Geliimsel rehberlik yaklam organize edilmi ve plnl bir mfredat gerektirir. Bu mfredat rencilerin geliimsel ihtiyalarna ynelik genel ve zel amalara sahiptir. Geliimsel rehberlik mfredat, rencilerin bireysel potansiyellerine, deerlendirmeye, motivasyonlarna ve baarlarna zel dikkat gstererek onlarn bilisel, duy ussal, fiziksel bymelerine yardm etmesini esas alr. Mfredat, renme artlar zerinde younlar ve eitim srecinin insan ynn vurgular. Geliimsel rehberlik mfredat, benlik kadar davran ile de ilgilidir. Doru karar verme ve bireysel farkll da tevik eder. Bireylerin haklar ve deerleri kadar toplumun beklentilerini de dikkate alr. Bu mfredat rencilerin dier insanlara kar duyarl olmalar, uyum salamalar, sz sahibi olmalar, kendine gvenen ve kendi kendini ynlendirebilen bireyler olmalarna yardm etmek iin planlanmaktadr. Mfredatn ama ve hedefleri genellikle geliimsel rehberlik mfredatnn niteleriyle dzenlenir. 3. Geliimsel Rehberlik Program Ardk ve Esnektir. Geliimsel rehberlik mfredatlar ardk ve esnek bir yapya sahiptir. Rehberlik niteleri farkl yalardaki rencilerin dzeylerine ve ihtiyalarna gre birbirini izleyecek biimde sralanrlar. Bu ardklk programn srekliliine hizmet eder. Ayrca mfredat kat ve sabit bir yapda deildir. htiyalar ve imknlara gre deiik dzenlemeler yaplabilir. Rehberlik konularnn veya toplantlarnn retmenin ve rencinin hazr oluuna uydurulmas iin programn esnek olmas gerekir. Ayrca zel bir ihtiyaca veya giderek artan bir endieye cevap vermek iin yeni niteler gelitirilmeli ve mfredata dahil edilmelidir. deal olarak bir rehberlik faaliyetini vermenin en uygun zaman rencinin renmeye hazr olduu zamandr. 4. Geliimsel Rehberlik Toplam Eitimsel Srelerin Btnleyici Bir parasdr. Rehberlik program, retim programlarndan ayr bir program olsa da
16

www.oguzhanhoca.com
bu durum rehberlik program ile retim programlarnn bir birinden kopuk olduu anlamna gelmez. Aksine rehberlik program ve retim programlar birbiri ile bantl ve etkileim halindedir. Danmanlar derslerde retilmi olan bir konu zerine dikkat ekebilir ve onu uygulayabilirler. rnein renciler Trke derslerinde rendikleri kompozisyon yazma becerilerini meslekler hakknda yaz yazma veya yapacaklar almada uygulayabilirler. 5. Geliimsel Rehberlik Btn Okul Personelinin Katlmn erir. Rehberlik programnn gelitirilmesi, yrtlmesi ve deerlendirilmesinden birinci derecede okul danman retmenleri sorumludur fakat okuldaki tm personelin katlm ve ibirlii salanamaz ise beklenen verim alnamayacaktr. retmenler, danmanlar, yneticiler ve btn destek personeli okuldaki rehberlik hizmetlerinden sorumludur. Baz rehberlik konular retmenler tarafndan dersleri iinde veya renciye danman olarak grev yaptklar almalarda en iyi ekilde verilebilir. Dier rehberlik konular; rehberlik uzmanlar, kaynak olabilecek insanlar tarafndan en iyi ekilde verilebilir. Okul danmanlar, geliimsel rehberlik programn dzenleyen, plnlayan kiiler olarak belirlenmise de, program retmenlerin ve yneticilerin tam destei olmadan uygulanamaz. 6. Geliimsel Rehberlik rencilerin Daha Etkili ve Yeterli ren melerine Yardm Eder. Geliimsel rehberlik rencilerin kiisel geliimleri ve bireysel potansiyelleri zerinde odaklanmtr. Bununla birlikte bu durum rencilerin akademik baarlarnn dikkate alnmad anlamna gelmez. Rehberlik programlarnn gerekletirilen her bir amacnn eitimsel bir temeli vardr ve rencilerin daha etkili ve verimli renmelerine dorudan katkda bulunur. Btn rehberlik amalar eitime dayanr ve btn hizmetler rencilerin okuldan en iyi ekilde mezun olmalar ile ilgilidir. 7. Geliimsel Rehberlik Uzman Danmanlk Hizmetleri Veren Okul Danmanlarn da Kapsar. retim program ve rehberlik mfredat iinde pek ok rehberlik hedefi bulunmakla birlikte, rencinin ksa danmanlk gibi daha zel uzmanlk hizmetlerine de ihtiya duyabilecei durumlar vardr. Okul danmanlar bir okulda insan davranlar ve ilikileri uzmanlar olarak grlr. Okul danmanlarnn bireysel eitim ve grup danmanl becerileri vardr. Ayrca retmenlerden daha ok zamanlar bulunmaktadr. Baz renciler ile zel olarak ilgilenebilirler.Rehberlik hizmetlerinin amalar retim programlarnn ve rehberlik mfredatnn erevesi iinde gerekletirilebilir. Ancak bunlarn dnda danmanlarn bireysel olarak ilgilenmeleri gereken problemli renciler de sz konusu dur. Her ne kadar danma hizmetleri, psikoterapi deilse de okul danmanlarnn kendi yetki ve sorumluluk snrlar iinde olaylara mdahale edebilecek bilgi ve beceriler ile donanm olmas gerekir. Danmanlk hizmetleri asla tedavi olarak

17

www.oguzhanhoca.com
dnlmemelidir. Rehberlik program psikolojik ynden hasta olanlara psikoterapi olarak dzenlenmemitir. Bununla birlikte cidd kiisel problemleri olan pek ok renci hala okula devam etmektedir. Bunlarn okul ortamna, snf artlarna uymalar gerekir. Bu renciler retmenlerle ve snf arkadalaryla alma ilikisi kurmak iin sk sk yardma ihtiya duyarlar. Problemli rencilere okula uyum gstermeleri iin yardm etmek sadece bu rencilerin renmelerine, iyi olmalarna yardm deil, ayn zamanda dier renciler iin de renim ortamnn iyiletirilmesi anlamna gelir. Eer bir renci retmenle olan sorunu nedeniyle renemiyorsa bu durum dier rencilerin de renmesini etkileyecektir. nerilen Stratejiler 1. Geliimsel rehberlik yaklamnn bir mfredat vardr. 2. Geliimsel rehberlik niteleri gelitirilecek mfredatn ama ve hedeflerini dzenlemede yardmcdr. 3. Geliimsel rehberlik yaklam rehberlik ve danmanlkla ilgili dier yaklam birletirir ve kuramsal temellere dayandrlmtr. 4. Geliimsel rehberlik ilkeleri geliimsel rehberlik mfredatnn nasl uygulanaca ve deerlendirilecei konusunda yol gsterir. 5. rencilerin ncelikli ihtiyalar kapsaml rehberlik programlar yoluyla karlanr ve kapsaml rehberlik programlarnn eitim sistemi ile ilgili tm birimlere ynelik yararlar vardr. 6. Rehberlik ve danmanlk birimi Mfredat Lboratuvar Okullarnda Kalite Gelitirme Ekibi olarak grev yapar. 7. Okul danmanlar kendi grevleri iin dier kiilerden farkl ilkelere ve bak alarna sahiptirler. 8. Mfredat Lboratuvar Okullarnda geliimsel rehberlik almalarnn yrtlecei danmanlk merkezi kurulur. Geliimsel Rehberlik Mfredatnn Amalar: Geliimsel yaklam iinde rehberliin mfredat bulunmaktadr. Rehberlik mfredat geliim dnemlerine, grevlerine ve renme artlarna dayanarak rencinin baarsn artrmaya yardm eden ona renme becerisi ve deneyimi salayan plnl bir abadr. Byle bir yaklam eitimin btn amalarn kapsar. Daha zel olarak geliimsel rehberlik programnn ama ve hedefleri renim ilerini kolaylatrmakla ilgilidir. Kiisel geliim hedefleri tm retim programnn btnleyici bir parasdr. Hedefler kiisel byme zerinde duruyor gibi grnmesine ramen, sonuta elde edilen eitim program iin hedeflenen ktlardr.

18

www.oguzhanhoca.com
Ama 1: Okul ve evresini Tanma: rencilerin, okul binasn ve evresini, okulun kurallarn, okuldaki sreleri ve programlar tanmasn amalar. rencilerin hangi okula giderlerse gitsinler okula, ilemlere ve programlara daha kolay almasn salar, rencilerin rehberlik hizmetleri, okul danman ve danman retmeni hakknda daha ok bilgi edinmesine yardm eder. Ama 2: Kendini ve Bakalarn Tanma: rencilerin sahip olduklar yeteneklerini, ilgilerini, kiilik zelliklerini tanma ve renmelerine yardm eder. renciler gelitirilmesini istedikleri alan belirlerler, rencilere, gl ve zayf ynlerini renme, akranlar, retmenleri ve dier yetikinler ile olumlu ilikiler kurabilmelerini salayacak beceriler gelitirme, z deerlendirme, kendini kabul ve zgven dzeylerini ykseltme, insanlar aras farkllklara ynelik olumlu tutum gelitirmeyi amalar. Bu ama kendini deerlendirmeyi, kendini kabul etmeyi ve kendine gvenmenin gelitirilmesini kapsar. Ama 3: Tutum ve Davranlar Anlama: Kendini ve bakalarn anlama ile ilgili ancak, alkanlklarn tutumlarn ve alglarn davranlar nasl etkiledii zerinde odaklanm amalar ierir. Ayn zamanda duygularn ve davranlarn amalar ve sonular ile ilikisi zerinde durulur, istenilir ise davranlarn nasl deitirilebileceini incelenir. Ama 4: Karar Verme ve Problem zme: Ama setleri oluturma ve sorumlu kararlar verme ile ilgilidir. Problem zme, karar verme ve deitirme iin yararl sreler, bireysel seim ve sorumluluun vurgulanmas zerinde durur. Ama 5: Kiiler aras liki ve letiim Becerileri: Kiiler aras olumlu insan ilikileri gelitirmenin deeri ve iletiim becerilerinin kiilerin birbirini etkileyii ile ilgili olduu zerinde durur. Kiiler aras iliki ve iletiim becerilerinin arkadalk ve rencilerle ve bir insann dier insanlar ile etkileim biimini nasl etkiledii zerinde odaklanmtr. Ama 6: Okul Baars Becerileri: rencilerin okulda daha baarl olmalarna yardm etmek amacyla dzenlenmitir. Ders alma becerilerini, renme davranlarn, zamann iyi kullanmn, akranlar ve retmenlerle atmalarn zmn ve olumlu tutum ve davranlar kapsar. Ama 7: Meslek Farkndalk ve Eitimsel Plnlama: Okul danmanlnn en bilinen ynlerinden biri olma amacndadr. Bu ama rencilerin i dnyasn ve meslekleri tanmalarna, kiisel becerileri, yetenekleri ve ilgileri ile ilgili mesleklerin ilikisini grmelerine ynelik amalar ierir. Ayrca derslerin seimi, mezuniyete ve mezuniyet sonras bir st eitime hazrlanma, i becerileri ve nasl i aranacann renilmesi gibi eitim ile ilgili plnlarn yaplmasna nem verir. Ama 8: Toplumsal Katlm: Topluma katlm zerinde durur, rencilerin kendi toplumsal evrelerine nasl katkda bulunabilecekleri, nasl sorumlu ve retici vatanda olabileceklerini belirtir.

19

www.oguzhanhoca.com
KAPSAMLI REHBERLK PROGRAMLARI Geliimsel yaklamn uygulamaya dnk ynn Kapsaml Rehberlik Program oluturur. Okula yeni balayan ocuk gemi deneyimlerinin sonularn, ihtiyalarn, gl ve zayf ynlerini, arzu ve hayallerini de kendisiyle birlikte okula tar. Okul ocuun sadece bir parasndan deil tamamndan sorumlu ise, bunlarla da ilgilenmek zorundadr. Bu durum okulun ailenin fonksiyonlarn ele almas, ya da iyi bir okulun ocuu normal artlarda etkileyen dier toplumsal ve kltrel glerce oynanan tm rolleri stlenmesi gerektii anlamna gelmez. Tm okul personeli ocuu bir birey olarak ele alp onun tm ynleri ile geliebilecei eitimsel yaantlar oluturmaldr. Okulun ocuun sadece bilisel yn ile ilgilenmesi dier ynlerini ihmal etmesi, ocuun bilisel geliimini de engelleyici problemler yaratabilecektir. Eitimde stn baary salamada, kapsaml rehberlik programlar tm renciler iin hayat bir neme sahiptir. Kapsaml rehberlik program btn okullarn eitim programlarnn btnleyici bir parasdr. Program retmenler, yneticiler, veliler ve rencilerin destei ile danmanlar tarafndan organize edilmi ve gelitirilmi almalar ierir ve zellikle geliimsel niteliktedir. Kapsaml rehberlik programlar rencilerin ncelikli ihtiyalarn drt konu alan ile karlamak iin kaynaklar organize eder. Okul ncesinden 11. snfn sonuna kadar tm rencilerin belirlenmi ihtiyalar bu geliimsel programn temellerini salar ve ihtiyalar Rehberlik Mfredat, Bireysel Plnlama, Sistem Destei eleri yoluyla ve baz rencilerin de belirlenmi olan zel ihtiyalar Danma Hizmetleri esince karlanr. KAPSAMLI REHBERLK PROGRAMININ ELER 1. Rehberlik Mfredat (erik): Snf rehberlik etkinliklerinden oluur. Rehberlik ieriinin btn rencilere sistematik bir biimde sunulmas amalanr. Ama: htiyalarn farknda olma, beceri gelitirme ve bu becerilerin gnlk yaama uygulanmas. Konu Alanlar: Kendine gvenin gelitirilmesi Baarya motive etme Karar verme, ama belirleme, plnlama ve problem zme becerileri Kiiler aras etkileim letiim becerileri Kltrleraras etkileim Sorumlu davran Danmann Rol: Rehberlik, mavirlik, programn yrtlmesi ve aklanmas

20

www.oguzhanhoca.com
2. Bireysel Plnlama: rencilere kendi geliimlerini takip ve anlama da yardm edilmesi amalanr. Ama: renci plnlamas ve ama belirleme. Konu Alanlar: Eitsel; renme becerilerinin kazanm Eitimsel frsatlarn farkndalk Uygun ders seme Yaam boyu renme Snav sonularnn kullanm Mesleki; Mesleki frsatlar bilgisi Mesleki ve teknik eitim ile ilgili bilgiler Olumlu alma alkanlklar ihtiyac Kiisel Sosyal; Salkl benlik geliimi Uygun sosyal davranlarn gelitirilmesi Danmann Rol: Rehberlik, mavirlik, deerlendirme. 3. Mdahale Hizmetleri: rencilerin acil ilgi, kayg ve meraklarna cevap verilmesi. Ama: nlem alma, mdahale etme. Konu Alanlar: Akademik sorunlar Okula ait sorunlar Ge kalma Devamszlk ve okuldan kama Uyumsuz davranlar Okuldan kanma likilerde kayg Fiziksel/duygusal/cinsel taciz Keder/aileden birinin lm Madde bamll Ailevi sorunlar Cinsel sorunlar Stresle ba edebilme Okuldan ayrlmay (terk) nleme Danmann Rol: Danmanlk, krize mdahale, mavirlik, i birliikoordinasyon, ilgili birime havale etme.

21

www.oguzhanhoca.com
4. Sistem Destei: Program, personel destek faaliyetleri ve hizmetlerini ierir. Ama: Programn uygulanmas ve desteklenmesi. Konu Alanlar: Rehberlik programnn gelitirilmesi Ana/baba eitimi retmen/ynetici i birlii Eitimle ilgili personelin gelitirilmesi Okul geliim pln Danmanlarn meslek geliimi Aratrma ve yaynlama Toplumsal uyum Halkla ilikiler Danmann Rol: Program ynetimi, mavirlik.

Geliim htiyalar ve Rehberlik Hizmetleri Rehberlik hizmetlerini planlar ve yrtrken o eitim dzeyindeki rencilerin geliim zellikleri, ihtiyalar, beklentileri ve sorunlar iyi tannmaldr. nk geliimsel rehberlik anlayna sahip bir retmenin, rencilerinin her birinin fizyolojik, psikolojik, sosyal ve zihinsel ynden geliimlerini kolaylatrc bir yaklam iinde olmas gerekir. Farkl eitim dzeylerinde bulunan rencilerin, zellikle rehberlik hizmetleri asndan esas alnan iki grup temel ihtiyalar sz konusudur. Bunlar; 1) Yaamn her dneminde geerli olan ve srekli doyurulmas gereken temel ihtiyalar ile 2) Deiik yaam dnemlerine zg geliimsel ihtiyalardr. Temel htiyalar: Birinci grupta sz edilen ihtiyalar, hmanistik yaklamn nclerinden Maslow tarafndan ncelik ve nem derecesine gre tanmlanan ihtiyalardr. Maslow bu ihtiyalar hiyerarik bir sralama ile u ekilde ifade eder: 1. Fiziksel htiyalar: Yaam srdrmek iin gerekli olan hava, su, besin, etkinlikte bulunma, uyku vb. 2. Gvenlik htiyac: Kendini gven iinde hissetme, tehlikelerden korunma. 3. Sosyal htiyalar: Sevme, ait olma, ballk, kimlik duygusu kazanma, benimsenme vb. 4. Saygnlk htiyac: Baar, tannma, zsayg, kendine deer verme, stat sahibi olma vb. 5. Kendini Gerekletirme htiyac: Kiinin tm potansiyelini kullanabilmesi, yeteneklerini gelitirme, kendini yaratc ve retken

22

www.oguzhanhoca.com
biimde ortaya koyabilme. Daha ok bilme, evreni, yaam anlam, estetik beenileri ve yaratcl gelitirme.

Kendini Gerekletirme st dzey ihtiyalar Bilme, anlama Estetik, yaratclk

Stat, saygnlk

Gruba ait olma, sevme-sevilme Gvenlikte olma Fizyolojik bedensel ihtiyalar

Temel ihtiyalar

Maslowa gre ihtiyalar kiide srekli bir gdlenme yaratarak onu davrana yneltir. Alt dzeydeki ihtiyalar belli bir oranda doyurulmadan, kii st dzey ihtiyalara gdlenemez. Bu nedenle ilkretimde bu ihtiyalarn srekli ve dzenli olarak karlanmas iin aba harcanmaldr. Geliimsel htiyalar: Her geliim dneminde, o ya dilimlerinde karlanmas beklenen dneme zg ihtiyalardr. Bunlar Havighurst tarafndan Geliim Grevleri olarak adlandrlmtr. retmenlerin, eitim sreci boyunca ocuklarn ve genlerin iinde bulunduklar dneme zg geliim grevlerini bilerek, rehberlik hizmetlerinde dikkate almalar gereklidir. Rehberlik Anlayn Oluturan lkeler Buraya kadar rehberliin tanm, amac ve kapsamna giren hizmetler anlatlrken bu hizmetlerdeki temel anlay da ortaya konulmutur. Rehberlik anlay ile bu hizmetlerin temelindeki felsefeyi, temel ilkeleri ve kavramlar anlama kastedilmektedir. Rehberlik hizmetlerinin amacna ulamasnn en nemli koullarndan biri de bu hizmetleri yrten tm grevlilerin uzman, retmen, ynetici, dier personel- bu alandaki temel ilkeleri bilmesi ve uygulamasdr. Tm almalar bu ilkelere uygun olarak gerekletirilmezse hizmetlerden beklenen yarar salanamaz. 1. Rehberliin temelinde, insan hak ve sorumluluklar ile yakndan ilgili demokratik ve insancl bir anlay vardr. (zerklik) 2. Rehberlik anlay, her trl almas ile renciyi merkeze alan bir eitim sistemi ngrr. (renci odakl eitim)

23

www.oguzhanhoca.com
3. Rehberlik yardmnn esas, rencilerin kendi kiiliklerini daha iyi anlamalar ve problemlerine zm yollar bulmada onlarn kendi kendilerine yeter bir duruma gelmelerini salamaktr. (Bireyin gc) 4. Rehberlik hizmetleri rencilerin her ynyle gelimesi ve kendini gerekletirmesine yardm etmelidir. (Kendini gerekletirme) 5. Rehberlik uygulamalarnda renci ile ilgili herkesin ortak bir anlay ve ibirlii iinde almas gereklidir. (Takm almas) 6. Rehberlik uygulamalar her okulun ama ve ihtiyalarna uygun alanlarda younlatrlmaldr. (Esnek uygulama) 7. Uygun bir okul rehberlik program, evre koullar ve zellikleri ile renci nitelikleri ve ihtiyalarnn dzenli ve sistemli olarak deerlendirilmesi temeline dayandrlmaldr. (htiyaca dayal program) 8. Okulda etkili bir retim program, etkili bir rehberlik programn gerektirir. retim ve rehberlik hizmetleri karlkl olarak birbirine bamldr. (retimle btnleme) 9. Rehberlik hizmetlerinde bireysel farklara sayg esastr. (Bireye zg) 10. Bireyi ok ynl tanmak esastr. 11. Rehberlik hizmetleri profesyoneldir. 12. Rehberlik hizmetleri planl, programl, rgtlenmi bir biimde ve profesyonel bir dzeyde sunulmaldr. (Sistemli) 13. Rehberlik hizmetleri ok ynl ilikiler sistemi iinde yrtlmelidir. (evre destei) 14. Rehberlik hizmetlerinden kii yaam boyunca faydalanabilir. (Sreklilik) esastr. 15. Rehberlik hizmetleri hem bireye hem topluma kar sorumludur. 16. Rehberlik hizmetlerinde gnlllk ve psikolojik danma ilikilerinde gizlilik, empati, saydamlk ve spontanlk esastr. (Etik ilkeler)

24

www.oguzhanhoca.com
REHBERLN KAPSAMI Rehberlik hizmetleri, rencinin her ynyle tm olarak gelimesini ve bylece onun kendini gerekletirmesini amalayan psikolojik yardm hizmetlerini kapsad iin bu hizmetlerin bir btnlk iinde verilmesi gereklidir. Rehberlik kapsamnda verilecek hizmet trleri, bu hizmetlerin verildii eitim kademesi, kurumun nitelikleri, hizmetlerin temel ilevleri ya da problem alanlarna gre deiebilir. Ancak burada bir okulda, rencilere dnk olarak yaplmas gereken rehberlik hizmetlerinden sz edilecektir. Aadaki emann ifade ettii nemli noktalar: Rehberlik hizmetleri bir btndr, birbirlerini tamamlar. Hizmetler birbirlerinin alann ksmen kapsasa da her biri kendine zg etkinlikler ierir. Rehberlik hizmetlerinin ilk ilevi bireyi tanmaktr. Tm hizmetlerin merkezinde psikolojik danma yardm yer alr. Hizmetler arasndaki ilikiler ayn arlkta ve younlukta olan ok ynl bir yapya sahiptir.

evre ile ilikiler

Bireyi Tanma

Bilgi Verme Yneltme Yerletirme

Veli ile ilikiler

Psikolojik Danma
Mavirlik

Oryantasyon

Sevk Plan-prog. gelitirme

Aratrma Deerlendirme

zleme

25

www.oguzhanhoca.com
Rehberlik Hizmetleri A. Dorudan Hizmetler 1. Bireyi tanma 2. Bilgi toplama yayma 3. Yneltme yerletirme 4. Oryantasyon 5. Psikolojik Danma 6. Sevk (Refere hizmetleri) 7. zleme B. Dolayl Hizmetler 1. Aratrma-Deerlendirme 2. Plan program gelitirme 3. Mavirlik (konsltasyon) 4. Veli ile ilikiler 5. evre ile ilikiler

1.

2.

3.

4.

5.

Rehberlik Hizmetleri: A. Dorudan Hizmetler Bireyi Tanma: Kiinin kendini tanmasna yardm etmektir. Kiiye kendini tantmak iin onun bedensel, devimsel ve bilisel yeteneklerinin, ilgilerinin, deer yarglarnn, beklentilerinin, tutum ve davranlarnn tannmas gerekir. Bu da bireyi tanma teknikleri ile gerekleir. Bilgi Verme: Bireyleri, kendilerini gelitirebilecekleri olanaklardan haberli klmaktr. Eitim, i olanaklar ve meslekler hakknda rencilere gncel ve doru bilgi vermek yannda, disiplin ve grg kurallar, cinsel geliim, verimli ders alma yntemleri gibi konularda da onlar aydnlatmak rehberliin bilgi verme hizmetlerinin konusudur. Yneltme Yerletirme: Rehberlik ve psikolojik danma aracl ile bir okula, bir programa ya da bir meslee girmek zere kararlar alabilmesi ve uygulayabilmesi iin kiiye yardm etme ve gerekli olanaklar salama hizmetidir. Amac, rencilerin okulda niteliklerine uygun programlara, ders d etkinliklere, eitici kollara yerletirilmelerine, srekli ya da yarm zamanl i bulmalarna yardmc olmak. Oryantasyon: Yeni bir ie, yeni bir okula, niversiteye giren kiinin evresine, iine, okuluna alabilmesi iin balad i ya da okul evresinde bulunan yetkililer tarafndan hazrlanan zel ve olduka ksa sreli eitim programdr. Oryantasyon uyum salayc ve nleyici ilevlere sahiptir. Psikolojik Danma: Rehberliin temel ilevidir. Psikolojik danma, kiinin savunucu tutumunu brakp yeni yaantlara ak hale gelmesi iin yaplan yardmdr. Bireyin karar verme ve problem zme ihtiyalarn karlayarak geliim ve uyumunu srdrmesine yardmc olmak amacyla bireyle yz yze kurulan psikolojik yardm ilikisidir. Yardm alan kiiye danan, yardm veren uzmana danman denir.

26

www.oguzhanhoca.com
6. Sevk: Bireyin probleminin bavurduu rehber retmenin (snf veya okul) yetki ve sorumluluunu amas zerine bireyin daha iyi hizmet alabilecei kii kurum veya kurulua ynlendirilmesi ilemidir. 7. zleme: Yaplan nceki hizmetlerin devamdr. Yneltme ve yerletirme srecinin sonucu ne olmutur? Yardm alan rencide bu hizmetin sonucu beklenen deiiklik olmu mudur? Oryantasyon hizmetleri rencilere ne lde yararl olmutur? Bu gruba giren nemli bir alma da mezunlar izlemedir. Okulu bitirenler ne yapyor?

1.

B. Dolayl Hizmetler Aratrma Gelitirme: Okullardaki PDR hizmetleri bilimsel ve profesyonel dzeyde yrtlen hizmetlerdir. Bu nedenle yaplacak almalarn gereki olarak belirlenmesi ve yaplan almalarn da etkililiinin deerlendirilmesi aratrma ve deerlendirme hizmetlerini zorunlu hale getirir. Rehberlik ve psikolojik danma alannda yaplabilecek yeni hizmetler veya eitli programlarn yararl zerine aratrmalar, tezler yapmak. Aratrma ve deerlendirme almalar geni rneklemler zerinde yrtlebilecei gibi sadece okulla da snrl tutulabilir. Ancak burada sz edilen okullardaki PDR hizmetleri iin yaplan aratrma deerlendirme hizmetleridir. Bir okulda PDR hizmetlerinin etkili ve yararl olabilmesi iin ncelikle ne tr hizmetlere ihtiya duyulduunun belirlenmesi gerekir. Okul PDR programnn gereki bir temele oturtulmas bu konuda yaplacak ihtiya belirleme almalarna baldr. Aratrma deerlendirme almalarndan bazlar aada sralanmtr: rencilerin eitli alanlara ilikin sorunlarnn ve ihtiyalarnn belirlenmesi rencilerin baarlarn olumsuz olarak etkileyen okul-ii ve okul d faktrlerin belirlenmesi renci, retmen ve velilerin okuldaki rehberlik hizmetlerine ilikin alg ve beklentilerinin belirlenmesi rencilerin okula uyum sorunlarnn ve renme glklerinin belirlenmesi rencilerin ilgi, yetenek ve baz kiilik zelliklerinin belirlenmesi rencilerle yrtlen psikolojik danma, grup rehberlii, psiko-eitim gibi almalarn sonularnn deerlendirilmesi rencilerin PDR hizmetlerinden yararlanma dzeyleri ile daha ok hangi hizmetlerden yararlandklarn belirlenmesi eitli konularda psikolojik lme arac gelitirmeye ynelik almalar yaplmas

27

www.oguzhanhoca.com
Ksaca, aratrma ve deerlendirme hizmetleri yoluyla okullarda sunulan PDR hizmetleri program, renci ihtiyalar ve okulun olanaklar dorultusunda deitirilir ve gelitirilir. 2. Plan program Gelitirme: PDR hizmetleri rastgele verilen hizmetler deil, belli bir programa dayal sistemli hizmetler btndr. Rehberlik hizmetleri nceden hazrlanacak bir programa ve plana bal olarak yrtlmelidir. Bylece almalar daha ekonomik ve verimli bir ekilde yrtlecektir. PDR programlar hazrlanp gelitirilirken kurumun zellikleri, amalar, ihtiya ve beklentileri dikkate alnmak zorundadr. Bu nedenle tek tip PDR program yoktur, kuruma gre PDR program vardr. Okul dndaki kurumlar iin gelitirilmi PDR program ile okullar iin gelitirilmi programlar farkllk gsterecektir. Okullar iin gelitirilmi programlarn da birbirinden farkl olmas doaldr, nk okullarn amalar, ileyi biimleri, rencilerin zellikleri ve ihtiyalar ve okulda ncelik verilmesi gereken almalar birbirinden farkldr. Okullarda retim yl balamadan nce hazrlanan ve bir retim yl boyunca yaplacak PDR almalarn gsteren programa Okul PDR Program denir. Bu program hazrlamada ve gelitirmede en nemli sorumluluk okulda grevli psikolojik danmana der, ancak ibirlii ilkesine dayal olarak okul mdr ve snf rehber retmenlerine de baz grev ve sorumluluklar der. PDR program hazrlanrken programn ilevsellii ve uygulanabilirliinin gz nnde bulundurulmas gerekir. Okul PDR program hazrlanrken geleneksel program anlay yerine unlar nerilmektedir: rencilerin ihtiyalarndan yola kan Bu ihtiyalar uygulanabilir bir programa yanstan Genel ve belirsiz ama ifadelerinden ok belirgin ve llebilir amalar ieren Okuldaki tm personelin aktif katlmn salayan Problem odakl olmaktan ok geliimsel yaklama gre hazrlanan ve okuldaki tm rencilere ulamay hedefleyen Okulun genel eitim program ile btnleen. Etkili bir rehberlik program drt temel zellie sahip olmaldr (Nazl, 2008): Sitematik Tanabilir Uygulanabilir Garanti edilebilir

28

www.oguzhanhoca.com
3. Mavirlik (Konsltasyon) Hizmeti: Dorudan renciye ynelik olmayan, ancak yaplacak hizmetlerin niteliini etkileyecek baz hizmetler vardr. rnein, evre ve veli ile ilikiler ya da aratrma-gelitirme hizmetleri gibi. Konsltasyon hizmeti, okuldaki rehberlik uzmannn, retmen ve yneticilerin ortak bir rehberlik anlay kazanmalar, bu alanlardaki bilgi ve becerilerini artrmalar iin onlara yardmc olmasdr. Bir dier deyile, okuldaki rehberlik uzman ile rencinin eitimi ve yetitirilmesi ile ilgili bir ya da daha fazla sayda kiinin (retmen, ynetici, veli vb.) ibirlii iinde, rencinin gelimesine ynelik olarak kurduklar yardm ilikisidir. Okullarda mavirlik hizmetleri kapsamnda yaplabilecek baz almalar yle sralanabilir: Okulda PDR programn hazrlama ve uygulamada okul yneticisi ve snf rehber retmenleriyle yardmlama Okul yneticisi ve retmenlere okuldaki PDR hizmetleri hakknda tantc bilgiler verme PDR hizmetlerinin yrtlmesinde benimsenmesi gereken ilke ve anlaylar hakknda bilgi verme Okuldaki olanaklarn PDR hizmetleri iin daha uygun olarak kullanlmasnda okul ynetimiyle ibirlii salama Okulda PDR hizmetleri kapsamnda yaplan almalar ve sonularn okul ynetimi ve dier retmenlerle paylama Okul eitim programnn rencilerin ilgi, ihtiya ve gelimelerine daha uygun hale getirilmesi iin okul ynetimiyle ibirlii yapma zel ihtiyalar ve problemleri olan rencileri tanmak ve bunlara yardm etmek isteyen retmenlere yardmc olma retmenlerden beklenen snf ii rehberlik uygulamalarnda retmenlerle yardmlama Okul yneticisi ve retmenlerin PDR ile ilgili kitap, dergi ve benzeri yazl dokmanlardan yararlanmalarn salama. 4. Veli ile ilikiler: rencinin eitiminde ve okula uyumunda okul ve ev yaants arasnda paralellik saland lde olumlu sonular alnabilir. Anne babalar ocuklarnn genellikle ders baars (bilisel geliimi) ile ilgilenmekte, ocuklarnn fiziksel, psikolojik, sosyal geliimleri, ilgi ve yetenekleri, kiilik zellikleri gibi geliim ynlerini gz ard etmektedirler. Bunun sonucunda da, anne baba ile ocuun beklenti dzeyi ve beklenti yn farkl olmakta bu da sorunlar yaanmasna neden olmaktadr. Anne babalarn ocuklarnn fiziksel, psikolojik, sosyal ve duygusal geliimleri konularnda bilgi sahibi olmalar ocuklarn tanmalar ocuklarnn nndeki engelleri kaldrarak onlarn geliimlerine katk salayacaklardr.

29

www.oguzhanhoca.com
Anne babalar eitim srecine katmann veya onlarn desteini almann yolu, onlar okuldaki almalar ve uygulamalar hakknda bilgilendirmek, ihtiya duyduklar konularda rehberlik yapmaktan geer. Velilere eitim srecinde kendilerine ihtiya duyulduunu hissettirmek gerekir. Bu amala belli bir programa dayal olarak anne-baba rehberlii almalar yaplabilir. 5. evre le ilikiler: Okul, iinde bulunduu evreyi etkileyen ve evreden de etkilenen bir kurumdur. Bu nedenle okul yneticisi, psikolojik danman ve okulda grevli dier retmenlerce okulun evresel zelliklerinin bilinmesi ve evreyle ilikilerin srdrlmesi gerekir. Okulun yakn veya uzak evresinde rencilerin yararlanabilecei birtakm olanaklarn yannda, renciler iin zararl olabilecek baz durumlar, kii veya kurumlar da olabilir. Bu konularda rencilerin bilgilendirilmesi ve rencilerin yararlanabilecei ekilde evredeki kii ve kurulularla ibirlii yaplmas gerekir. evre ile ilikiler kapsamnda yakn evredeki okullarn PDR servisleriyle de iletiime geilerek karlkl yardm alveriinde bulunulabilir ve ortak almalar yaplabilir. evre ile ilikiler iinde okulun evreye tantlmas da nemlidir. Okulun zelliklerinin, ihtiyalarnn, evreye katklarnn evre tarafndan bilinmesi, evrenin okula olan ilgisini arttracak ve okulun evre tarafndan desteklenmesini salayacaktr.

30

www.oguzhanhoca.com
REHBERLN BALICA TRLER A. Hizmet alanlarna gre rehberlik B. retim basamaklarna gre rehberlik C. Problem alanlarna gre rehberlik D. Birey Saysna gre rehberlik E. Temel ilevlerine gre rehberlik, A-HZMET ALANLARINA GRE REHBERLK TRLER: 1-Eitim alannda rehberlik 2-Salk alannda rehberlik 3-Sosyal yardm alannda rehberlik 4-Endstri alannda rehberlik 1- Eitim Alannda Rehberlik: Rehberlik hizmetlerine yaygn olarak nce eitim alannda ihtiya duyulmutur. Okullarda rencilerin, bedeni zihni, ahlaki ve sosyal yollardan Trk Milli Eitimin amalarna uygun bir ekilde geliebilmeleri, kendi problemlerini zebilmeleri, eitli alanlarda beklenen uyumlar salayabilmeleri, ilgi ve yetenekleri ynnden bir renim grebilmeleri ve bir meslee, bir ie ynelebilmeleri hususunda kendilerin sistemli ve srekli bir yardm salamak amacyla rehberlik almalar dzenlenmesi gerekmektedir. Eitim alannda yrtlen hizmetleri ynetim, retim ve renci kiilik hizmetleri olmak zere boyutlu hizmetler olarak grebiliriz. Bu hizmetlerin de birbirini tamamlamaktadr. Rehberlik hizmetleri okulda renci kiilik hizmetleri bal altnda verilen bir dizi hizmetin merkezinde yer alr. Bu haliyle rencinin bir btn olarak gelimesine yardm eden dier hizmetlerle de yakndan ilgilidir. 2- Salk alannda Rehberlik: Salk alannda koruyucu salk hizmeti olarak rehberlik etkinlikleri giderek yaygnlamaktadr. Bu anlayla eitim ve salk kurumlarnn rehberlik hizmetleri yaygnlatrma konusunda ibirlii yapmalar yararldr. Bugn lkemizde salk ve salkla ilgili problemler halen zlebilmi deildir. Vatandalarn saln koruyucu bilgilerden yoksun olmalarnn yannda salk hizmetleri kurulularn hizmet kalitesindeki eksiklikler bu alandaki nemli problemlerdir. nsann saln koruyucu, temel bilgiler edinmesi, salk kurumlarndan etkin bir ekilde yararlanmas bu konuda yaplabilecek iyi bir rehberlik hizmetini gerekli klmaktadr.

31

www.oguzhanhoca.com
Salk oca, salk evi ve Ana ocuk sal merkezi gibi salk kurumlarnn sunduu hizmetler arasnda ruh ve beden saln korumaya ynelik almalarn da yrtlmesi salanmaldr. Salk kurumlar da, zellikle psikiyatri blmlerinde ruh sal merkezlerinde psikolojik danma ve rehberlik hizmetleri benimsenmekte; her gn artan sayda medikal kaynakl uzmanla medikal olmayan uzmanlarn yan yana hizmetlerini btnletirdikleri dikkat ekmektedir. 3-Sosyal Yardm alannda Rehberlik: lkemizdeki bu tr kurumlar, huzurevleri, ocuk esirgeme kurumu, Kzlay dernei, sosyal ve dayanma kurumu gibi kurumlar oluturmaktadr. Huzurevleri korunmaya muhta yallarn temel ihtiyalarnn karlanlmasna alld kurumlar olarak ilev grr. ocuk Esirgeme kurumlar, ocuklarn kendilerine ve lkelerine yararl olacak ekilde yetimelerini salamak, hak ve salklarn korumak amacyla kurulmutur. Bu ynyle sosyal yardm kurumu olmas yan sra bir eitim kurumu nitelii de tar. Kzlay Dernei, doal afetlerin zor durumda brakt insanlara yardm sunan bir kurumdur. Sosyal Yardmlama ve Dayanma, hizmet verdii vatandalara etkili bir hizmet sunmakla ykmldr. 4-Endstri Alannda Rehberlik: Endstri alanndaki sanayi kurulular, ii sendikalar, i ve ii bulma kurumu gibi kurumlarda da son yllarda; rehberlik hizmetlerine yer verilmeye baland grlmektedir. Sanayi kurulularnda otomasyon yannda ilerin eitlenerek daha karmak hale gelmesi alanlarda bir takm uyumsuzluklara yol amakladr. Bu uyumsuzluklarn dourduu problemlerle baa kma konusunda rehberlik yardmnn i grenler asndan nemi anlalmtr. B) RETM BASAMAKLARINA GRE REHBERLK TRLER 1-Okul ncesi eitimde rehberlik 2-lkretimde rehberlik 3-Orta retimde rehberlik 4-Yksek retimde rehberlik Eitim sistemleri eitli retim kademelerinden oluur. lk, orta ve yksekretim kurumlar balca retim kademeleridir. Rehberlik uygulamalarnda gerek lkemizde gerekse bat lkelerinde uygulamalarn dier retim kademelerine oranla ortaretim kademesinde daha yaygn ve youn dzeye eritii grlmektedir. Bu sonu okullarn ve rencilerin

32

www.oguzhanhoca.com
zellikleri bakmndan psikolojik danma ve rehberlik hizmetlerin en ok ihtiya duyulan retim kademesinin orta retim olduuna dikkati ekmektedir. Genel olarak hangi eitim basamanda verilirse verilsin rehberlik hizmetlerinin ama ve genel ilkeleri deimez ancak bu genel ama iinde yer alan alt ve zel amalar ve bunlar gerekletirmede uygulanacak programlar, seilen etkinlikler kullanlacak teknik ve yntemler deiebilir. Bu bak asna gre farkl retim basamaklarnda rehberlik hizmetleri yle sralanabilir. 1-Okul ncesi Basamakta Rehberlik: Okul ncesi eitimi, zorunlu ilkretim ana gelmemi ocuklarn (3-6 ya) sosyal, bilisel, zihinsel ve hareketsel geliimini, programlanm bir eitim ortamnda gerekletirilen bir eitim kademesidir. Geliim kuramclarn birou Freud, Erikson, Piaget geliimde ilk yllarn nemini vurgulamtr. zellikle 36 yalar arasnda geliim eitli alanlarnda ok nemli deimelerin gerekletii konusundaki grler, okul ncesi eitimin nemli olduu anlayn dourmutur. Okul ncesi eitim dneminde ocuklarn her ynyle salkl gelimeleri, okul ortamna uyum salamalar ve kapasitelerini ortaya koyabilmeleri iin eitim almalar rehberlik hizmetleriyle birlikte yrtlmelidir. Okul ncesi, oyun oynama, bedeni kullanma, merakn giderme hayal ve istekleri aa vurma, bamszln kazanma gibi ihtiyalar karlar. Bu dnemde ocuun ilgilerini, yetenek ve becerilerini gelitirmek amacyla eitli etkinlikler dzenlemek ocua kendini snama ve tanma imknlar sunmak, ocuklarn yaptklarn izlemek, ona dnt vermek ve doru davranlar pekitirmek gerekir. Rehberlik hizmetleri kiisel adan kendini kabul, zgvenini gelitirme, benlik kavram oluturma, sosyallemeyi salama hedeflerine ynelik etkinlikleri kapsar. Eitsel adan, okula uyum ve ilkretime hazr olma hedefleri esastr. 2-lkretimde Rehberlik lkretim dzeyinde rehberlik hizmetlerinin sunulmasnn baz gerekleri yle sralanmaktadr. a) rencilerin sadece bilisel kapasitelerinin gelitirilmesi onun eitildii anlamna gelmez. ada eitim yaklamlarnn tmnde ocuun tm ynleriyle gelitirilmesi amalanmaktadr. b) Rehberlik hizmetleri yoluyla kazandrlacak niteliklerin nemli bir blm iin kritik dnemler ilkretim a ierisindedir. Daha sonra bu ynde ortaya konacak abalarn sonucu ulamas ya ok g, ya da imknsz olmaktadr. c) lkretimden sonra i hayatna atlacak ya da eitli st retim kurumlarna ynelmesi gereken bireyleri bu konuda verecekleri kararlarn salkl olmas iin, kendilerine katk salayama rehberlik hizmetlerinden mahrum brakmak ada eitim ve demokrasi ilkelerine uygun olmayacaktr.
33

www.oguzhanhoca.com
d) lkretim dzeyinde ocua dzgn konuma, okuma ve yazma, zetleme, hesaplama gibi temel becerilerin kazandrlmasnn yan sra kiilik geliimini kolaylayacak etkinlere yer verilmesi de nemlidir. 3-Orta retimde Rehberlik: Psikolojik danma ve rehberlik hizmetlerine en ok ihtiya duyulan dnem olsa gerek, dnyada ve lkemizde dier retim basamaklarna gre, orta retimde bu hizmetler daha yaygn olarak srdrlmektedir. Bilindii gibi ortaretim 15-18 ya grubunu kapsayan bireylere bir meslek kazandrmay, onlar yksek retime ve hayata hazrlamay amalayan eitim basamadr. Orta retim kurumlarn aadaki ilevleri yerine getirmesi amalanmaktadr. a- rencilerin ulusal ve milli erevede btnlemelerini salamak. b- rencilerin bireysel zelliklerini ve yetenekleri azami dzeye kadar gelitirmek. c- lkenin i ve alma yaamna orta nitelikli insan gc yetitirmek. d- Toplumda yapc, yaratc, uyumlu ve giriimci yurttalar yetitirmek. e- rencilerin bilim ve teknolojide derinlemesini salamak ve yksek renime hazrlamak. f- rencilerin i yaam ile ilgili sanayi ve yaygn eitim ile ilikiler kurmalarn salamak. g- Uluslar aras ilikiler, giriimcilik bilgi ve becerilirin artrmak ve yabanc dillerini gelitirmek. Yukardaki ilevlerin yerine getirilmesinde rehberlik hizmetlerinin nemli bir rol olaca aktr. Rehberlik hizmetleriyle ergenin zararl alkanlk ve arkadalaryla iddet ve terre ynelik gruplara katlmas nlenmeye allrken, dzenli alma alkanl edinmesi salkl hedefler belirlemesi, gereki planlamalar yapp doru kararlar almasna yardm edebilir. Bylece ergenlerin kendileri rahata ifade edebilecekleri, salkl ilikiler kurabilecekleri demokratik bir ortam salanabilir. lkretim ile ortaretim okullarnda psikolojik danma ve rehberlik hizmetlerinin farkllatrlmasn gerektiren unsurlar yledir: 1-rencilerin geliim ve gereksinim ihtiyalar birbirinden farkldr. 2-rencilerle kurulan ilikinin biimi birbirinden farkldr 3-Okullarn eitim programlar birbirinden farkldr 4-rencilerin psikolojik geliim zellikleri birbirinden farkldr. 5-Okullarn rgtsel nitelikleri birbirinden farkldr 6-Rehberlik uygulamalarnda kullanlan yntemler ara ve hizmetlerin alanlarna gre tr ve younluklar birbirinden farkldr.

34

www.oguzhanhoca.com
4-Yksekretimde Rehberlik: nceki basamaklara gre yksekretim basamanda eitim kurumlarnn yap, ama, ilev ve ileyiindeki deiiklere ek olarak yksekretimdeki rencilerin ergenlik dnemlerinin sonlarnda olmalar, onlara sunulacak rehberlik hizmetlerini farkllatrmaktadr. renim sresince barnma, beslenme, akademik baar, kz-erkek arkada ilikileri, flrt, aile kurma, mali destek, salk gibi birok sorunu halletme, kiilik btnl ve kimlik kazanma, kendini setii bir meslek iin hazrlamas gibi sorunlar en uygun tarzda zmekle ykmldr. Btn bu vb. sorunlarn zmne ynelik karar ve planlarnda asl yetkili ve sorumlu olan gencin kendisidir. Bu yetki ve sorumluluklarda gencin destee ihtiyac vardr. Bu destei vermesi gerekende rehberlik rgtdr. C) PROBLEM ALANLARINA GRE REHBERLK TRLER: 1. Eitsel Rehberlik 2. Mesleki Rehberlik 3. Kiilik Rehberlii Bireyin bymesinde ve gelimesinde karlat sorunlar ve problemleri, rehberlikle ilikili gereksinimleri bakmndan 3 ana balk altnda toplamak olasdr. Bilindii gibi rehberlik, okullarda btn rencilere yardm gtrmeye dnp, yalnz problemli rencileri ele almaz. Bu bakmdan Rehberlii rencilerin problemlerine gre eitlere ayrmak yoluna gidilmitir. Rehberlik hizmetleri balangta okullarda okuyan genlerin meslee ynelme ve meslek seme sorunlar ile eitsel sorunlarn birbiriyle i ie olduu grlm; bylece rehberlik hizmetlerinde mesleki rehberlik almalarnn yan sra eitsel rehberlik almalar da nemli bir yer almaya balamtr. Kiisel rehberlik boyutu ise, ada rehberlik uygulamalarnn olduka yeni bir boyutudur. Demokrasi anlayndaki gelimeler ve demokraside bireye verilen deer, psikolojik danma ve rehberlik hizmetlerinde de kiisel sorunlar nemli bir boyutu haline gelmitir. 1. Eitsel Rehberlik: Eitim kurumlarnda yrtlen rehberlik etkinlikleri byk lde eitsel arlkl rehberlik hizmetleri oluturmaktadr. Eitsel rehberlik; rencilere okul seme, okula ve okulun bulunduu evreye uyum salama, alan ve ders konusunda salkl eitsel tercihler yapma, verimli alma alkanlklar kazandrma, retim glklerinden kurtularak okulda baarl olma,yeteneklerini gelitirme ve zaman iyi kullanma gibi konulardaki yaplan yardmlar iermektedir. Bu bakmdan okul ncesi eitimden balayarak eitimin her basamanda rencilerin eitsel rehberlik alanndaki ihtiyalarnn karlanmas okul ve yaamdaki baarsn artrmada nemli grlmektedir. Eitsel rehberlik kavram rehberlik alanna
35

www.oguzhanhoca.com
mesleki rehberlik kavramndan daha sonra girmitir. Zamanla ilkretimin stndeki rgn eitim kurumlarnn, aslnda bireylere i ve mesleklere hazrlamakla ilgili olduu daha iyi anlalm; rencinin eitsel problemleri ile meslek seiminde ilikin problemlerinin birbirinden ayrlamayacak kadar i ie bulunduu grlmtr. Bu yzden gnmzde mesleki ve eitsel rehberlik diye bir ayrmdan ziyade, sorunlarn btnl dikkate alnarak eitsel-mesleki rehberlik deyimi yaygn kullanlmaktadr. Eitsel rehberlik ve Danmann renme ve renimle ilgili olarak karlat problem alanlar yledir: 1. rencinin bir okul semesi ve bu okula girmesi. 2. Girdii okuldaki kollardan birini ve semeli derslerden kendisine yararl olacaklar semesi, 3. Setii okul ve derslerde gerekli baary salayabilmesi, 4. Bu baary salamada gerekli ders alma teknik ve alkanlklarn kazanmas, 5. Derslerde karlat glklerin giderilmesi, 6. stn yetenekli rencilerin zamannda ortaya kartlmas ve yetenekleri ile ilgili olarak gelimelerinin salanmas, 7. zel eitime muhta, zrl ve yava renen ocuklarn zamannda kefedilip zrlerine uygun bir eitim programna yneltilmelerinin salanmas. 2. Mesleki Rehberlik: Rehberlik hizmetleri balangta mesleki rehberlik olarak ortaya kmtr. Bireylerin eitli meslekleri tanmalar, kendi niteliklerine uygun meslekleri semeleri, setikleri meslee hazrlanmalar ve mesleki ynden gelimeleri konusunda yaplan yardmlara mesleki rehberlik denir. Meslek tercihi bireyin hayatn etkileyen en nemli kararlardan biridir. Bu nedenle sz konusu tercihin salkl olarak yaplmas byk nem tamaktadr. Meslek seim srecini geliimsel bir sre olarak ele alrsak, aamalar unlardr: -Uyan (Farknda Olma)(5-12 ya): Meslek bilincinin olutuu dnemdir. ocuk bu dnemde farkl meslekler olduunu, insanlarn farkl iler yaptn, kendisinin ve dierlerinin farkl ilgi ve yetenekleri olduunu fark eder. Bu dnemdeki seimler geree dayanmaz, hayaldir. -Meslekleri Kefetme ve Aratrma (12-15 ya): Soyut dnmeye balayan birey mesleklerin ortak ve farkl ynlerini aratrmaya balar. -Karar Verme (15-18 ya): Gelecee dair idealleri ve meslekler hakknda bilgisi olan birey, geici de olsa seimler yapar. Dnem sonuna doru da kalc kararlar verir. -Hazrlk (18-23): Bir meslein nasl yapldnn renildii dnemdir. Birey setii meslee hazrlanmaya balar. Gerekli bilgi ve becerileri edinmeye balar, i imknlarn aratrr. -e Yerleme: Birey i dnyasnda yerini alr, kazand bilgi ve becerileri uygulamaya balar. Mesleini srdrr ya da yeni i imknlar arar.

36

www.oguzhanhoca.com
Meslek Seim Kuramlar zellik-Faktr Kuram Williamson, Paterson ve Darley tarafndan gelitirilen ve daha sonra zellikFaktr Kuram olarak adlandrlan bu yaklama gre, insan birtakm gizilglerle dnyaya gelir ve her insan kendine zg bir varlktr, kiilik; yetenek, ilgi, deer ve tutum gibi, birbirinden ayr ama birbiri ile etkileim halinde bulunan birtakm zellik ya da faktrlerden meydana gelir. Bu zellikler, davranlar gzlemekle ya da test ve envanter gibi lme aralar ile saptanabilir. Danmann grevi bireyi bilimsel yntemlerle incelemek, onun zayf ve gl ynlerini belirlemek ve baarl olaca alanlar kendisine gstermektir. Psikolojik danma sreci ise u basamaklardan olumaktadr: Analiz: Danan hakknda, ok eitli kaynaklardan bilgi toplama. Sentez: Elde edilen verilerin dzenlenmesi, zetlenmesi ve aralarndaki ilikilerin saptanmas. Tehis-Tan: Bireyin sorununun kayna hakknda danann bir yargya varmas. Prognoz: Sorunun gelecei, karlalabilecek glkler hakknda baz tahminler yaplmas. Psikolojik Danma: Dananla danmann, sorununun zm iin deiik yollar aramalar. zleme: Psikolojik danmann etkinliinin deerlendirilmesi. Bu ilemler bir hekimin hastasna yardmc olurken yapt ilere benzedii iin bu yaklama Tbbi Model de denmektedir.

Ekonomik ve Sosyal Yaklamlar Meslek geliimi ve seimi sorununa ekonomistler, sosyologlar farkl alar dan eitli aklamalar getirmilerdir. Ekonomist ve sosyologlarn, meslek seimini, bireyin dndaki baz sistemlerin ileyiine balamakla psikologlardan bir hayli ayr dtkleri grlmektedir Smith ve Clark gibi ekonomistler meslek seimini ekonomideki arz-talep ve net fayda ilkeleri ile aklarken Lipsett (1962) gibi sosyologlar meslek seiminin, kltr, aile yaps, okul ve arkadalk ilikileri gib toplumsal kurumlarn ya da topluluklarn etkisi ile biimlendiini ileri srmlerdir. Psikanalitik Yaklamlar Ekonomik ve sosyolojik grlerin tersine, meslek seimini aklamakta psikolojik yaklamlarn, daha ok bilinli ya da bilind gereksinmeler, gdler ye da benlik tasarm gibi psikolojik etmenlere arlk verdikleri grlmektedir. Bunlardan Psikanalitik Kuramlar dier birok davran gibi, mesleki davranlarn da bilind gereksinmeleri doyurma yolunda yceltilmi davranlar olduu grnden hareket etmektedirler. Psikanalitik kuramclara gre birey toplumca uygun grlen baz etkinliklere katlarak libidosunu, toplumca kabul edilebilecek bir biimde ifade eder. Bu
37

www.oguzhanhoca.com
anlaya gre meslek de kiiliin bir yansmasdr. Hayatn ilk alt yl kiiliin olutuu dnemdir. Bu dnemde gelitirilen evreye uyum mekanizmalar, daha karmak davranlarn geliimi iin gerekli temeli oluturur. Ancak, yetikinlerin davranlar da bebeklerinki gibi ayn igdsel doyum kaynaklarna yneliktir. Psikanalitik kuramclardan Brill (1949)e gre, normal insann meslek seme konusunda rehberlie ihtiyac yoktur. nk kiinin bilind drtleri, onun hangi alanda doyum salayacan syleyen en iyi rehberdir.

Roenun htiya Kuram Psikanalitik kuram meslek seimini savunma mekanizmalar ile ve bilind gereksinmelerle aklarken Roe (1957) meslek seme kararnda psikolojik gereksinmelerin nemine arlk vermektedir. Roeya gre bireyin ocukluunda geirdii yaantlar ve ana-babas ile ilikilerinde salad doyum, onun gelecekte davranlarn belirleyen i uyarclar oluturur. Bireyin gereksinmelerini doyurma yollar onun, yetenek, ilgi ve tutumlarndan hangilerini gelitireceini belirler. Ana-babann karlad psikolojik ihtiyalar (sevgi, ilgi vb.) davran etkileyecek bilind gdler haline gelmezler. Ancak, hi doyurulmayan ya da ok az doyurulan ihtiyalar birer gd haline gelir. Bu durumda, aile ortamnda sevgiye doymam olan kii, ya insanlardan uzaklap nesnelerle uramay, ya da sevgi ihtiyacn doyuracak aralar olarak insanlarla uramay tercih edeceklerdir. Meslekleri insanlarla veya insan olmayanla ilgilenmeyi gerektiren meslekler olarak iki genel kategoriye ayran Roe, bireylerin bu alanlardan birine yneliinin gerisinde, yukarda belirtildii ekilde, ocukluk yaantlarndan kaynaklanan sevgi ihtiyacnn bulunduu grndedir. Ginzberg ve Arkadalarnn Geliim Kuram Ginzberg (1952) meslek seiminde sava, aileden nemli bir kiinin kayb ya da bir mirasa konma gibi, kiinin kontrol dndaki etmenlerin rol oynad ve seimin bir kaza, bir tesadf olduunu iddia eden kuramclara kar tepkisini belirtmekte ve arkadalar ile (Ginzberg, Axelrad ve Herma) yeni bir kuram gelitirme gereini duyduklarn ifade etmektedir. Meslek seimini bir geliim sreci olarak gren Ginzberg ve arkadalarna gre, birey mesleini bir anda verilen geliigzel bir karar sonucunda deil, hayat boyunca oluan ve gelien ve byk lde Geri dnlemez (irreversible) olan davran rntleri yoluyla seer. Mesleki karar verme sreci, Hayal dnemi, Geici seimler dnemi ve Gereki dnem olmak zere birbirinden ayr evreye ayrlr. Hayal dnemi 6-11 yalarn kapsar. Bu dnemde ocuk genellikle evresindeki kirnselere kar gelitirdii zdeime gre baz meslek tercihlerini ifade eder. Geici seim dnemi ergenlik dnemine rastlar. Bu dnem u alt dnemlere ayrlr: (1) Seimlerin ilgilere dayand ilgi dnemi, (2) Yeteneklerin dikkate alnd Yetenek dnemi,
38

www.oguzhanhoca.com
(3) Bireyin toplumda bir yer edinmeyi dnd Deer dnemi ve (4) Bireyin bir i veya ileri eitimi dnmeye balad Gei dnemi. Gereki dnem ise u alt basamaklara ayrlmaktadr: Aratrma: Bireyin meslek seimi sorunu zerinde dnmeye ve bunu zmek iin gereksinme duyduu yaantlar kazanmaya balad dnem. Billurlama: Bireyin kendini verebilecei meslei semesini etkileyen ok eitli faktrleri deerlendirdii dnem. Belirleme: Seeneklerin belli meslek amalarna gre deerlendirildii dnem. Bu kuramda meslek seimi ergenlik dnemi boyunca en az on yl sren bir geliim srecinin rn olarak grlmekte ve varlacak kararn, bireyin o ana kadar geirdii yaantlarn rn olaca, fakat ayn zamanda gelecekteki yaam ve kararlan da etkileyecei, dolays ile geri dnlmez olduu ileri srlmektedir.

Superin Benlik Kuram Supere gre meslek seimi benlik tasarmnn mesleki bir terimle ifadesidir (Sper ve arkadalar, 1963). Benlik kuram veya Rol kuram ayn zamanda meslek seimine geliimsel bir yaklam olarak da dnlr. Supere gre benlik tasarm bir kimsenin kendini nasl grddr. Benlik tasarm bireyin kendisi hakknda, dorudan edindii alglarn (self-percepts) birbirleri ile anlaml btnler oluturmas ile meydana gelir. Ancak bu oluum genellikle, ister hayali olsun, ister gerek hayat etkinlikleri ile olsun, bir rol oynamakla, yani belli bir durumda, belli bir fonksiyonda bulunmakla gereklemitir. Benlik, meslek seimini etkiler; nk aslnda meslek seimi, bireyin kendi hakkndaki tasarmn olduka ak bir biimde ifade etmeyi istedii bir yaam noktasdr. Yani birey meslek tercihini ifade ederken aka ben u ya da bu biimde bir insanm der. nsan hayat boyunca ok eitli roller oynar. ve oyun etkinliklerinde yeteneklerini dener, baarlarn deerlendirir, bakalarnn deerlendirmelerini deerlendirir, baz eyleri iyi bir biimde yaptn fark eder ve bundan doyum salar. Bu yaantlar biriktike birey kendini u ya da bu alanda daha baarl olarak grmeye balar; ksaca kendisi hakknda bir yargya varr. Ya ilerledike kendisi hakkndaki ok eitli tablolar birletirir ve olduka tutarl bir benlik tasarm oluturur. Kiinin amac, benlik tasarmn korumaktr. Btn davranlar artk bu benlik tasarmna gre biimlenir. Mesleki davranlar arasnda da benlik tasarm ile tutarl olanlar seer. Benlik tasarmnn olumas ve bir mesleki tercihe dnmesi sreci bir geliim sreci boyunca gereklemektedir. Bu sre Spere gre u basamaklara ayrlmaktadr: 1. Byme (14 yaa kadar) 2. Aratrma (15-24 yalar) 3. Yerleme (25-44 yalar)
39

www.oguzhanhoca.com
4. Koruma (45-64 yalar) 5. k (65 ve sonras) Byme dnemi konusunda Superin aklamalar Ginzberg ve arkadalarnkinden pek farkl deildir. Meslek rehberlii asndan en nemli dnem Aratrma dnemidir. Okulda, yarm zamanl bir ite, bo zamanlarda kiinin kendini snad, eitli roller denedii ve meslekleri inceledii bir dnem olan Aratrma dnemi u alt basamaklara ayrlmaktadr. Geici Dnem (15-17 yalar): lgi, gereksinme, yetenek ve deerlerin dikkate alnarak birtakm geici kararlara varld ve hayali olarak tartld dnem. Gei Dnemi (18-21 yalar): Bireyin bir ie ya da profesyonel eitime balad ve gerek olgular daha ok dikkate ald dnem. Snama Dnemi (22-24 yalar): Uygun bir alann bulunduu ve kiinin ilk ie yerletii dnem. (Super ve Bohn, 1970).

Tiedeman ve OHarann Kimlik Kuram OHara ve Tiedeman (1959) meslek geliimini bir kimlik (identity) geliimi olarak grrler. Bu kuramclara gre benlik bireyin kendini alglamasndan ok kendini deerlendirmesidir. Bu benlik kavramnn oluumu btn yaam boyu srer. Birey gerek eitimi srasnda gerek daha sonraki alma hayatnda eitli sorunlarla urarken benlik ve mesleki kimlik birbirini etkiler. Birey bir pozisyondan dierine getike benlik de deiiklie urar. Meslek seimi sreci, mesleki kimliin gelime sreci olup, benlik bu kimliin merkezidir. Geliimin kuramlarndan gerek Ginzberg ve arkadalarnn gerek Superin kuramnda grdmz Aratrma dnemi mesleki rehberlik bakmndan zel bir nem tamaktadr. Aratrma (keif) davran hayatn her safhasnda grlrse de Geliim bunalmlar (developmental crisis) ve karar verme dnemlerinde ok daha nem kazanmaktadr. zellikle ilerideki yaam iin nemli bir karar verme durumunda olan birey kendisi ve evre koullar hakknda bilgi toplamaya ynelik maksatl davranlara giriir. Bu dnemde birey daha nce olduundan ok daha bilinli olarak kendini yetikin rollerinde dener, ilgi ve yeteneklerini snar; ayn zamanda d gerekleri de deerlendirir, bir meslek iin gerekli eitim, para vb. koullar dikkate alr, yetenek, ilgi ve isteklerini evrenin olanaklar ile badatrabilecei baz planlar yapar. Bu geici karar ve planlar olumsuz bir yaant ile bozulmazsa giderek kesinlemeye balar, kararlara balanma artar. Bireyler, kendileri ve alma hayat hakknda uygun hipotezler formle etmede yardma gereksinme duyarlar. Danmanlar bireylere, bu hipotezleri gemi ve yeni yaantlar karsnda test edecek uygun yollardan haberdar olmalar ve halen bildiklerinin mesleki amalarna uygunluunu grmeleri ya da kendilerini ve i dnyasn kefetmeleri konusunda yardm ederek, onlarda bu aratrma davrann gelitirebilirler.

40

www.oguzhanhoca.com
Borow, geliim kuramlarnn 1950lerden sonra ortaya kan Meslek Geliimi Psikolojisine getirdii kavramlar yle zetlemektedir: 1. Mesleki Yaam Evreleri (Vocational Life Stages): Bir dizi bilisel, duyusal ve toplumsal geliim basamaklar halinde betimlenen psikolojik geliim evreleri gibi, mesleki geliimin ak da mesleki yaam evreleri ile betimlenmektedir. 2. Meslek rnts (Caneer Pattern): Meslek seimi tek ve kesin bir karar olmayp, uzun sre devam eden bir sretir. Bu sre iinde bir takm seme noktalar vardr. Meslek seimi davran, meslek rnts iinde bireyin yaantlar ile yakndan ilikili, dzenli ve yordanabilir bir harekettir. 3. Mesleki Geliim Evreleri: Mesleki olgunluk kazanmak, her bir hayat basamanda karlalan bir takm tipik ve gerekli problem zme yaantlar ile karlamak, bir sonraki basamakta karlalacak glklerle ba edebilmek iin gerekli temel baz becerileri kazanmak demektir. Mesleki yaam evrelerinin her birinde bireyden beklenen baz davranlar vardr ki bunlara Mesleki Geliim Grevleri (Vocational Developmental Tasks) denir. 4. Benlik Tasarmnn Gerekletirilmesi: Kararl bir zdeim kurma srecinin bir paras olarak ergen, bilinli ya da bilinsiz olarak beliren benlik tasarmna uygun ve onu glendiren bir takm semeler yapar. Bu kararlar aslnda mesleki deilse de geni anlamda dzenli ve gelimekte olan meslek rntsnn parasdr. Bu rntnn oluumu Benlik Tasarmnn Gerekletirilmesi (SelfContept Implementation) dorultusundadr. 5. Mesleki Rol Modelleri: ocuk veya ergen, sosyalizasyonun belli dnemlerinde yetikinlerin davranlarn taklit eder. Bunlar onun mesleki rol modellerini (Vocational Role Models) oluturur. Taklitilie dayal biimindeki bu rol oynama srasnda birey, yetikinlerin deer yarglarn ve alkanlklarn benimser ve onlar iselletirir. yle ki bunlar onun psikolojik yapsnn kalc zellikleri haline gelir. Eer ocuk iyi ve olumlu yetikin modellerini gzleme olana bulabilmise, gereksinmelerini doyurmay erteleyebilme, almalarnda etkin ve yararl olabilme, mantkl kararlar verebilme gibi, baarl bir mesleki geliim iin gerekli baz tutum ve alkanlklar gelitirebilir. Son yirmi be yllk dnem, meslek seimini bireyin bilinli ya da bilind gereksinmeleri, ilgi, tutum ve deer yarglar, umut ve beklentileri ile aklayan eitli kuramlarn ileri srld bir dnem olarak grlmektedir. Bunda o sralarda Rogersin benlik kuramnn ve gdmsz danma ynteminin giderek artan bir kabul grmesinin nemli etkisi olduu dnlebilir. Bu dnemde psikolojik yardm hizmetlerinde odan rehberlikten psikolojik danmaya kaydn; bireye, kendisi ve evresi hakknda bilgi verme yerine onun ilgilerini, deerlerini ve beklentilerini, ksaca, benlik tasarmn anlamaya, daha olumlu ve gereki bir benlik tasarm gelitirmesinde bireye yardmc olmaya arlk verildiini grmekteyiz.

41

www.oguzhanhoca.com
Holland n Kiilik Kuram Holland n kuram, kiilik dinamii ile mesleklerin yrtld evre veya mesleklerin gerektirdii faaliyetler arasndaki ilikiye dayanr. Holland (1966)a gre meslek seimi, kiiliin yansmas, bireyin evre ile ilikisinde benimsedii uyum ynteminin, bir meslek faaliyeti alannda ifadesini bulmasdr. Holland bireylerin kendileri ve meslekler hakkndaki grlerini meslek adlar ile ifade ettikleri grndedir. Holland a gre her birey meslek seme yana gelinceye kadar ok eitli etkiler altnda kalmakta ve meslekler hakknda kalplam yarglar gelitirmektedir. dnyas hakkndaki grlerini de bu kalp fikirlerle ifade etmektedirler. Holland a gre i dnyasndaki eitli meslekler, ierdikleri etkinlikler bakmndan alt tr mesleki evre oluturmaktadrlar. Bunlarn her biri iin alt tr kiilik rnts betimlenmektedir. Bu kiilik rntleri kiinin evresine uyum tarzn yanstmaktadr. Alt tr meslek evresinden her birine uygun kiilik tipleri unlardr 1. Gereki Tipler: Bunlar genellikle atak, saldrgan, kas faaliyetini ve motor koordinasyonu gerektiren ilerde baarl, erkeksi, bedence gl, sade,.tabii insanlardr. Genellikle sabrl ve hogrl olan bu insanlar ak havada almay tercih ederler, insanlar arasnda bulunmaktan, szel etkileimde bulunmaktan sklrlar. Soyut kavramlarla uramaktan holanmazlar, sosyal beceri gerektiren durumlarda baarszdrlar, ilgi alanlar genellikle dar olup daha ok mekanik ve ak hava alannda younlamtr. Baarma gdleri ok gl deildir. Bu grup iin tipik meslek yeleri, iftiler, beden eitimi retmenleri, polisler, ormanclar, pilotlar, denizciler vb.dir. 2. Aydn Tipler: Bu gruptaki insanlar yapmaktan ok dnmeyi, beden gleri yerine zihin glerini kullanmay tercih ederler. Bunlar uysal, alakgnll, baarma gds yksek, dnceleri esnek, topluluktan holanmayan, bamsz insanlardr. Sosyal ykmllkten kanr, kendilerini sergilemekten holanmazlar. Sabrl ve srarcdrlar. evreyi doru ve ayrntl bir biimde alglama g ve isteine sahiptirler. Kuderin snflamasna gre meslek ilgileri Bilimsel dir. Bu kiisel ynelime uygun meslekler bilimle ilgili mesleklerdir. Biyologlar, hkimler, veterinerler, kimyagerler ve mhendisler bu gruba girerler. 3. Sosyal Tipler: Bunlar, baka insanlarla bir arada bulunmaktan, onlara yardm etmekten, onlar ikna edip ynetmekten holanrlar. nsanlar ve duygularn anlama abas gsterirler. Kendilerini anlamaya ve kabul etmeye isteklidirler. Zihinsel yetenekleri ve baarma gdleri olduka iyidir. Sosyal almaclar, psikolojik danmanlar, halkla ilikiler personeli, retmenler bu kiilik tipinin rnekleri saylabilirler. Bu gruptaki insanlarn ilgi tr Sosyal Hizmettir. 4. Geleneki Tipler: Kurallara bal, tertip-dzen merakls olan bu insanlar emir alp vermekten holanrlar, stat ve kudret ararlar. Duygulardan ok nesneleri anlamak isterler. Kendilerini sk bir kontrol altnda tutarlar. evrede daima iyi
42

www.oguzhanhoca.com
bir izlenim brakmak isterler. Erkeksi, heyecan bakmndan dengeli, baml, sorumluluk duygulan gl kiilerdir. Bu tipe uygun mesleki evre muhasebecilik, bro, banka memurluu, sekreterlik vb.dir. Kuderde ilgi alanlar Hesaplama ve Bro ileri dir. 5. Giriimci Tipler: Da dnk plan bu insanlar bakalarn ikna edip ynetmek isterler, insanlarla devaml iliki halindedirler. Rahat, heyecan bakmndan dengeli, d grnleri anlamaya merakl, sabrsz, kendine yetemeyen insanlardr. Bu tiplere uygun meslekler, satclk, komisyonculuk, politikaclk ve avukatlktr. Kuderde ilgi alanlar ikna dr. 6. Artistik Tipler: Estetik faaliyetlere ilgi, heyecansal kararszlk, esneklik, ataklk, bamszlk, kktencilik, phecilik ve duygusal knt, alakgnlllk ve kadns ilgiler bu tipi belirleyen balca zelliklerdir. Bunlar hayal gc yksek, yaratc insanlardr. Mzisyenler, ressamlar, yazarlar ksaca sanatla uraanlar bu gruba girerler. Bunlarn Kuderde ilgi alanlar Gzel Sanatlar ve Mziktir 3. Kiisel Rehberlik: Eitim srecinde rencilerin kiisel sosyal geliim ihtiyalarn karlamak ve bylece onlarn kiisel geliim ve uyumlarna yardmc olmak amacyla yrtlen rehberlik hizmetlerine kiisel rehberlik denir. Bireyin ocukluktan yetikinlie, eitimin eitli kademelerinde kendini ve bakalarn anlamas ve kabul etmesi, gnlk yaam becerilerini kazanmas, aile ve toplum olgusunu kavrayarak bu ortamlarda salkl ilikiler gelitirebilmesi gibi alanlarda yeterlik kazanmas, kiisel ve sosyal geliimini salkl srdrebilmesi iin verilen rehberlik hizmetleridir. Kiisel rehberlik ncelikle bireyin kendisini ve evresini doru anlamasn ve kabul etmesini salamaya yneliktir. LETM VE LETM PENCERES Ben Dili: Bu kadar ok konutuunuzda ders anlatamadm iin zlyorum, hatta sinirleniyorum. rnekteki gibi; retmenin olumsuz davran ve bu davrann kendisinde yaratt duyguyu dile getirmesidir. Ben dilinde vurgu, kiiye deil davranadr. Sen Dili: Beni sinirlendiriyorsunuz. Sen dilinde ise sulama vardr; ama olumsuz davrann ne olduu belli deildir. Bu da renciyi savunmaya iter, iletiimi olumsuz etkiler. Ego Gelitirici Dil: Karmzdaki insana, onun bir zelliini anlatrken krc olmamak, onu rahatsz etmeyecek ifadeleri semeye almaktr. ok tembelsin. demek yerine Az alyorsun. demek gibi. Kendini Tanma Penceresi (Joharry Penceresi) Dier insanlarla iyi bir iletiim kurup kuramadmz anlayabilmek iin, nce kendinizi ne lde o insanlara gsterdiinizi bilmeniz gerekir. Kendinizi ne lde darya gsteriyorsunuz? sorusuna cevap verebilmeniz iin, sizlere

43

www.oguzhanhoca.com
yardmc olacak bir tr oyun getiriyoruz. Bu oyuna kendini tanma penceresi adn verebiliriz. Bir ereve dnn... Bu yle bir ereve ki, sizinle ilgili her eyi alyor. Amalarnz, zevkleriniz, korkularnz, gereksinmeleriniz, ksaca her eyiniz bu ereve iinde olsun.

SZNLE LGL HEREY

Kendiniz hakknda tm gerekleri bildiinizi savunamazsnz. Doal olarak, hi kimse kendisiyle ilgili tm nitelikleri bildiini iddia edemez. nsan mr boyunca kendini tanmaya, kendisiyle ilgili yeni keifler yapmaya devam eder. yleyse sizi temsil eden bu ereveyi ikiye blebiliriz: Bir blm sizin kendi bildiklerinizi, dier blmyse bilmediklerinizi iersin. imdi ortaya aadaki gibi yeni bir ereve kar. KENDNZCE BLNENLER KENDNZCE BLNMEYENLER

Ayrca, bakalarnn bildii ve bilmedii yanlarnz vardr. Bu nedenle, sizinle ilgili her eyi ieren ereveyi bu adan da ikiye blebiliriz. Bu blmeleri, bakalarnn bildii ve bakalarnn bilmedii yanlarnz olarak adlandrabiliriz.

BAKALARININ BLD

BAKALARININ BLMED

imdi Kendinizce Bilinenler ve Bilinmeyenler erevesiyle, Bakalarnca Bilinenler ve Bilinmeyenler erevesini st ste koyalm. Ortaya kan drt blmeli yeni ereveye de, kendini tanma penceresi adn verelim.
44

www.oguzhanhoca.com
KENDNZCE BLNENLER
BAKALARINCA BAKALARINCA BLNMEYENLER BLNENLER

KENDNZCE BLNMEYENLER 2 KR

1 AIK

3 GZL

4 BLNMEYEN

Bu pencerenin birinci blm hem sizin hem de bakalarnn bildii niteliklerinizi ierir. Bu blmeye AIK blm ad verilir. kinci blme sizin bilmediiniz, fakat bakalarnn farknda olduu zelliklerden oluur. Bir baka deyile, bu blme sizin KR olduunuz blm oluturur ve bu adla anlmas uygundur. nc blmedeyse sizin bildiiniz, fakat dier kiilerin bilmedii bir ierik vardr. Bu blmeye de GZL blm adn verelim. Drdnc blme de ne sizce, ne de bakalarnca bilinen yanlarnz ierir; bu blmeye BLNMEYEN blm adn verebiliriz. imdi i, bu eklin, yani kendini tanma penceresinin sizin zel kiiliinize uygulanmasna kalyor. Kiisel zelliklerinize gre bu pencereyi yeniden biimlendirebiliriz. rnein, kendinizi ak bir insan olarak gryorsanz, o zaman pencerenizin AIK blm dier blmlerden daha byk olur ve ortaya yle bir ekil kar:

45

www.oguzhanhoca.com
KENDNZCE BLNENLER 1 AIK
BAKALARINCA BAKALARINCA BLNMEYENLER BLNENLER

KENDNZCE BLNMEYENLER 2 KR

3 GZL

4 BLNMEYEN

Kiiler aras anlaml bir iletiim, ancak kiilerin AIK olan blmlerinin byklyle mmkn olabilir. Bir insann AIK blm ne lde bykse o lde daha zengin iletiim olanaklarna sahiptir. te yandan AIK blm kk olan kii, dierleriyle o lde az iletiim kurabilir. ekilde, tanma penceresindeki blmlerinin bykl ynnden farkl olan iki kiinin iletiimi gsterilmitir. letiimi belirten oklarn iziminde kolaylk olmas iin pencerenin AIK blmeleri birbiriyle yz yze gelecek biimde konmutur. Dikkat edilirse, ekilde karlkl oklarla gsterilen baarl iletiim, ancak B bireyinin daha kk olan AIK blm orannda gerekleebilir. A bireyinin daha byk olan AIK blmnden gelen mesajlar, B bireyinin gizli blmne rastlyorsa, herhangi bir karlk alamaz. Bu durum okun krlarak geriye dnmesi biiminde gsterilmitir. Kendinize sorun: Son ekildeki A bireyine mi, yoksa B bireyine mi benziyorsunuz? Tanmak istediiniz halde, bir trl nasl biri olduunu karamadnz bir kimseyi anmsyor musunuz? Acaba bu kimse iine kapank, konumayan, paylamayan biri miydi? Yoksa ok konutuu halde, kendinden bir ey vermeyen bir kimse mi? Peki, sizi tanmak kolay m? Konutuunuz kimseler, sizin nasl bir kimse olduunuzu anlamakta zorluk ekiyorlar m? Kendinizi, ister bu ekildeki A, ister B bireyine daha benzer grn, nemli olan u gerei akldan karmamaktr: Baarl kiiler aras iliki ve verimli bir iletiim iin, kendini tanma penceresindeki AIK blmn karlkl olarak var olmas gerekir.

46

www.oguzhanhoca.com
A BREY

2 KR

4 BLNMEYEN

1 AIK

3 GZL

1 AIK

3 GZL

2 KR

4 BLNMEYEN

Hmanistik Anlaya Sahip Bir retmende Bulunmas Gereken zellikler Empatik Anlay: Empati; bir kiinin tarafszln kaybetmeden, kendisini bir bakasnn yerine koyarak, onun duygu ve dncelerini anlamaya almas ve bunu kardakine ifade etmesidir. Empati iin koulsuz kabul, koulsuz sayg ve saydamlk olmazsa olmazdr. Koulsuz Kabul: Karmzdaki kiiyi gnahyla sevabyla, olumlu ve olumsuz yanlaryla kabul edebilmektir. Bu da n yargsz olmak demektir. Koulsuz Sayg: Her insan; madd durumu, fiziksel zellikleri, baarlarbaarszlklar, davranlar ne olursa olsun, sadece insan olduu iin sayg gsterilmeye layktr. Sayg, sadece retmen-renci ilikilerinin deil, insan ilikilerin ve iyi iletiimin temelidir. Saydamlk (tenlik, drstlk): Bireyin, o an yaad duygu neyse bunu karsndakiyle paylamasdr. retmen-renci ilikileri asndan ise
47

www.oguzhanhoca.com
retmenin gerek duygularn yapmacklktan uzak, doal ve drst bir biimde ortaya koymasdr. ATIMA YNETM STRATEJLER: atma ynetim stratejileri; yzleme, dn verme, hkmetme, kanma ve uzlama olmak zere be grupta incelenmektedir. Bu stratejilerden hangisinin benimsenecei taraflarn kar tarafa ynelik ilgisinin dzeyine baldr. Bu atma stratejileri unlardr: ok ekil atma Ynetim Stratejileri Modeli
l -+ ++ i SEVML AYICIK BAYKU (UYMA) (YZLEME) k i ++ y e TLK V (UZLAMA) -+e r KAPLUMBAA KPEKBALII i (KAINMA) (HKMETME) l e n nem Kendi grne verdii nem Az

ok

Yzleme (Bayku): Bu stratejiyi uygulamann ilk adm problemi aka ortaya koymak, tanmak ve tartmaktr. Bylece taraflarn ilgi, istek ve ihtiyalar aa km ve yeniden deerlendirilmi olur. Bu durumda dikkat edilmesi gereken nokta, bir atmada en ok gze arpan noktalarn o atmann gerek nedenleri olmayabileceidir. kinci adm, taraflarn dileklerini oluturan eleri ortaya karmaktr. Karar vermeden nce, btn paralara ayrmak gerekmektedir. Bu alma bir bakma sorunun aklanmasnda kullanlan dilin, sembollerin incelenmesini ierir. Son olarak atmay zecek yantn hazrlanmas ve yolun bulunmas gelir. Bu yantn yalnz kar taraf deil kendimizi de kapsadn, nk yalnz kar tarafla deil kendimizle de uramak zorunda olduumuzu unutmamamz gerekir. Uzlama stratejisinde atma konularnn zerine gidilir, atmann esas sebepleri aratrlr ve bunlarn tamamen ortadan kaldrlmasna allr. atma durumunda taraflar kendileri bu yntemi benimseyerek dier tarafla yzleebildikleri gibi, yneticileri tarafndan da yzletirilebilirler. Yneticiler, konunun konuulabilmesi iin taraflar bir araya getirerek ortam hazrlar.
48

www.oguzhanhoca.com
Yzletirmenin amac, taraflar arasndaki iletiimden kaynaklanan sorunlar ortadan kaldrmak ve atmann gizli nedenlerinin ortaya kmasn salamaktr. Bu ekilde, sorunun zmlenmesindeki sorumluluk da taraflara ait olacaktr. Taraflar yzleme sayesinde bir araya gelerek atmann gerek nedenlerini aratrma ve herkes iin faydal yaratc zm yollar gelitirebilme ansna da sahip olacaklardr. Kiilerin hem kendi ihtiyalarna hem de bakalarnn ihtiyalarna nem vermesi durumunda bu strateji kullanlr. Kiiler kar karya gelerek problemin ne olduunu anlamaya alarak, probleme zm yolu ararlar. Her iki tarafta kar taraf asndan bakmaya alr. Sonucun alnmas ise kiilerin uyumuna ve ibirliini ne derece yapabildiklerine baldr. atmann zm ile ilgili literatr incelendiinde, uzlama ynteminin en etkili ve baarl yntem olarak kabul edildii grlr. Yntemin baarsnn balca nedeni ise taraflarn aktif katlmna izin verilmesi ve atma konusunun tartlmasdr. Baz yneticiler ise atmay kabul edip, zm yollar aramak yerine durumu grmemezlikten gelmekte ve bu yntemi kullanmamaktadrlar. Yneticilerin genellikle astlarna kar bu ekilde davranmalar yneticilerin bir zayflk gstergesi olarak deerlendirilebilir. Uyma (Sevimli Ayck): Bu stratejide taraflardan birinin, kar tarafn ilgi ve ihtiyalarnn n plana kmas karlnda kendi ilgi ve ihtiyalarnn doyurulmasndan vazgemesi sz konusudur. Bu durum kar tarafn isteklerine boyun eme ve uyma olarak nitelendirilebilir. Uyma davrann gsteren taraf, iki taraf zerindeki benzerlikler zerinde younlar. Daha ok astlarla stler arasnda oluan atmalarda astlar, durumu kurtarmak amacyla byle bir strateji izleme yoluna gidilebilir. Uyma stratejisi, taraflardan birisinin atma konusuna aina olmad durumlarda ya da dier taraf hakl olduunda ve atma konusunun kar taraf iin daha fazla nem tad durumlarda faydaldr. Bu atma stili, atan taraflardan birisinin baz noktalarda dn verip karlnda dier taraftan kar elde etmek istedii durumlarda kullanlabilir. Bu da gelecekte olas bir atma iin avantaj salar. Bir taraf fedakrlkta bulunarak ilikileri olumlu tutabilir. Hkmetme (Kpekbal): Kii atma durumunda, kendisi iin yksek, kar taraf iin dk derecede endieleniyorsa atmay hkmetme yoluyla zmlemeye alr. Bu yol ayn zamanda kazan-kaybet eklinde de tasvir edilebilmektedir. Hkmetme yoluyla atma zmn seen bireyler neye mal olursa olsun kazanmak ister. Hkmetme stratejisinde, taraflar kendi ilgi ve ihtiyalarn kar tarafn ilgi ve ihtiyalarndan stn tutar. Bu strateji ayn zamanda rekabet olarak da bilinir. Taraflardan biri kazanmak iin her yola bavurabilir. atma eer st ile ast arasnda ise st ast kendi istek ve emirlerine uymaya zorlayabilir. Daha ok yetkici bir ynetsel anlayn hkim olduu kurumlarda, stnlk kurma stratejisi
49

www.oguzhanhoca.com
yaygn olarak kullanlr. stnlk kuran taraf, yalnzca stnlk kurduu tarafn gznde deil, kurumda dier kiilerin gznde de gcn artracan dnr. Hkmetme stratejisinde taraflardan biri kar tarafa g kullanarak kendi zmn kabul ettirmeye alr. Hkmedilen taraf ulalan zmden memnun deildir. Aslndan zmden ok zorlama vardr. Hkmedilen taraf zayf olduu iin zm kabul etmek zorunda kalr. zmn hkmedilen tarafn moralini ve verimliliini olumsuz ynde etkilemesi beklenir. Kurum zerinde olumsuz etkilerine neden olabilir. Kanma (Kaplumbaa): Bireyler kendi dncelerini ne de dierlerinin dncelerini destekler. ekilme davran gsterirler. ou olaylara kar kaytsz davranrlar. Kanma davran kar tarafa ciddiye alnmad ya da kendisine nem verilmedii izlenimi verebilir. Ve olumsuz sonulara neden olabilir. rnein bir karar durumunda ok az bir gce sahipseniz ve deiim ok zor bir konudaysa en iyi seim kanmadr. Baz kiiler gerginlik ve atmann getirdii sinirlilikten holanmadklar iin atmadan kamay tercih ederler. Dier nedeni ise atmay gereksiz ve ykc olarak grmektir. Bu yntemle kiiler, atmay grmezden gelme, erteleme ve sessiz kalma gibi davranlar sergilemektedir. Baar olaslnn dk olduu durumlarda kanmak en iyisi olabilir. Uzlama (Tilki): Taraflarn karlkl dn vermeyi bir strateji olarak kabul etmeleri durumunda, her iki tarafta dn vererek anlama yolunu seerler. Ve karlkl olarak ortak bir noktada buluurlar. Karlkl dn verme stratejisi kullanldnda, dn veren taraf, uyma stratejisindekine gre daha az dn vermektedir. Her iki tarafnda ilgi ve ihtiyalarnn tatmin edildii bir yaklam izlenir. Bu stratejinin kullanlabilmesi iin taraflarn kendi ilgi ve ihtiyalarna nem verdikleri kadar kar tarafn ilgi ve ihtiyalarna da nem vermelidir. D) BREY SAYISINA GRE REHBERLK TRLER: 1. Bireysel Rehberlik Grup Rehberlii 2. Bireysel Psikolojik Danma Grupla Psikolojik Danma 1. Bireysel Rehberlik Grup Rehberlii: Bireyin uygun seimler yapabilmesi, kararlar alabilmesi ve evresine uyum salayabilmesi iin kimi bilgilere gereksinimi vardr. Bunlar, program, okul ve meslek seimine ilikin evrede bireye ak olan eitli frsatlar ya da burs, kredi, yurt olanaklar ve benzeri birok konuyla ilgili eitli bilgiler olabilir. Tek tek bireylere ya da gruplara sunulabilecek bu tr bilgilendirmelerde, danmanla danan arasndaki ilikinin nitelii, psikolojik danma ilikisinde olduu gibi zel bir etkileimi gerektirmemektedir. Bireysel ya da grup rehberliini ilgilendiren bilgi verme hizmetleri, dananlarn psikolojik geliimlerinden te, bilisel sreler zerinde

50

www.oguzhanhoca.com
odaklanmaktadr. Bu hizmetler retmen ve psikolojik danmann ibirlii ile yrtlr. 2. Bireysel Psikolojik Danma Grupla Psikolojik Danma: Psikolojik danma hizmetleri rehberlik hizmetlerine gre daha teknik bilgi ve beceri gerektirmektedir. Psikolojik danma konusunda yeterli dzeyde kuramsal donanm ve pratii olan uzman personel tarafndan, profesyonel dzeyde sunulan bu hizmetler; danmanla danan ya da danmanla dananlar arasnda yzyze, karlkl sayg, gven, samimiyet, itenlik ve gnllle dayal zel bir psikolojik ilikiyi gerektirmektedir. Hizmet verilen birey says dikkate alndnda psikolojik danmay, bireysel psikolojik danma ve grupla psikolojik danma olarak ikiye ayrmak gerekir. Bireysel psikolojik danma, bir danmanla bir danan arasnda gerekletirilen psikolojik danma ilikisidir. Grupla psikolojik danmada ise, bir danmann birden fazla dananla almas sz konusudur. Grupla psikolojik danmadan birden fazla danann ayn anda yararlanma olanana sahip olmas, bu psikolojik danma trn dierine gre daha ekonomik yapsa da, psikolojik danma yardmnn danana bireysel olarak m yoksa grup iinde mi verilmesi gerektiine karar verirken, danann probleminin nitelii ile kendine zg kimi kiilik zellikleri dikkate alnmaldr. Grupla psikolojik danmann, bireysel danmaya oranla birok farkl ve avantajl yanlar bulunmaktadr. yle ki: a) Bireysel psikolojik danma, dananla psikolojik danman arasnda bir iliki, bir sreken, grupla psikolojik danma, grup lideriyle grup yeleri ve grup yelerinin birbirleriyle olan etkileiminin sz konusu olduu bir sretir. b) Bireysel psikolojik danmada 55 dakikalk sre iinde sadece bir kiiyle ilgilenilir. Grupla psikolojik danma sresi 90 dakikadr. Bu sre iinde 8-12 kiiyle ilgilenilir. Dolaysyla grupla psikolojik danma bireysel danmaya oranla daha ekonomiktir. c) Grupla psikolojik danma yle bir sretir ki, yeler bu sre iinde yardm alp vermeyi renirler. Bir baka deyile grupla psikolojik danma bir yardm alp verme srecidir (Ohlsen, 1988). d) nsanlar toplum iinde, herhangi bir ekilde gruplar halinde yaarlar. Teraptik grup sreci iinde renilenlerin sosyal hayata aktarlmas daha kolay olur. nk grupla psikolojik danma sreci grup iinde geliir. Dolaysyla burada renilenlerin sosyal hayata aktarlmas daha kolaydr. e) Grupla psikolojik danmada ye says kadar zm yolu olabilir. Yardm alan ye kendine uygun zm yolunu benimseyebilir. Doaldr ki, bu zm yollar, grup yelerinin t vermeleri gibi anlalmamaldr. Grup yeleri anlatlanlara benzer durumlar yaamlarsa neler hissettiler, nasl bir zm buldular, bunlar grupta paylarlar. Bylece, yardm alan ye de kendine uygun zm seebilir. f) Grupla psikolojik danma bireysel danmaya gre daha zordur, nk grup lideri hem bireysel psikolojik danma bilgi ve becerilerine sahip olmal, hem
51

www.oguzhanhoca.com
de grup ortam iinde grup srecini gzden karmamal ve teraptik gleri anlamaya almal, yani grup dinamiini bilmelidir. Bireysel psikolojik danmada, psikolojik danman bir kiiden sorumluyken, grupta psikolojik danmada, lider ye says kadar kiiyi ve bunlarn birbirleriyle olan ilikilerini gzden karmamak zorundadr. g) Grupla psikolojik danma ortamnda yeler kendilerini yalnz hissetmezler. Anlattklar bir olay, bir duyguyu gruptaki bir dier ye yaamsa, paylar ya da bu grup liderince paylatrlr. Oysa bireysel psikolojik danmada sadece psikolojik danman, kendini ama teraptik koulunu kullanarak, danann duygu ve yaantlarn paylaabilir. h) Bireysel psikolojik danmada bir tane transferans (aktarm) objesi varken, grupla psikolojik danmada ye says kadar transferans objesi vardr. ) Grupla psikolojik danmann sosyal mikrokozmos zellii vardr. Grup bir ayna, yani sosyal hayatn bir yansmas gibidir. Grup yeleri toplumsal yaamlarnda nasl davranrlarsa, grup iinde de yle davranacaklardr. Grup liderinin bunu bilip, duruma dikkati ekmesi ya da kendisinin dikkat etmesi gerekmektedir. j) Grupla psikolojik danmada sorunlara derinlemesine inilemez. E) TEMEL LEVLERNE GRE REHBERLK TRLER: Rehberlik hizmetlerinin ilevleri konusunda yazarlar deiik listeler nermektedir. nleyici Rehberlik Uyum Salayc Rehberlik Yneltici Rehberlik Gelitirici Rehberlik yiletirici are Bulucu Rehberlik Krize Mdahale Edici Rehberlik Ayarlayc Rehberlik Tamamlayc Rehberlik Fakat 6 madde zerinde birleirler. nleyici Rehberlik: Rehberlik hizmetleri olumlu deimeleri amalarken, baz olumsuzluklarn ortaya kmasn da nleyici bir ilevi yerine getirmektedir. zellikle disiplinsizlik ve uyumsuzluklarn nlenmesi, eitimretim hizmetlerinin verimliliini artrc bir neme sahiptir. Olumsuzluklarn ortaya kmadan nlenmesi, ortaya ktktan sonra giderilmesinden daha ekonomik ve daha kolaydr. Rehberliin nleyici ilevi de bu amaca ynelik bir yardm hizmeti sunmaktadr. Uyum Salayc Rehberlik: Okullarda uygulanacak rehberlik programlarnda rencilerin uyum salamalarn kolaylatrc etkinliklere yer verilmelidir. Bylece rencilerde grlebilecek uyumsuzlua dayanan davran
52

www.oguzhanhoca.com
bozukluklarnn ortaya kmas engellenebilir. Okullarda rehberlik servislerini en ok urat konulardan biri uyumsuzluktur. Bu nedenle uyum salayc rehberlik modeli ok nemlidir. Yneltici Rehberlik: Bireyin baarl ve mutlu olmasnda kiisel niteliklerine uygun alan, ders, okul ve meslek semesinin rol byktr. Bu amala bireye yardmc olabilmek iin ona zamannda rehberlik hizmetlerinden yararlanma olana verilmelidir. Bylece bireyin kendisine en uygun alana ynelmesi ve o alanda baarl olabilmesi kolaylar. Gnmzde okullarn ve programlarn eitlenmesiyle rehberliin bu ilevinin nemi de artm bulunmaktadr. Okul rehberlik servisleri bireyi tanma tekniklerini kullanarak elde edilen bilgilerden yararlanarak ders, alan ve okul seerken rencilere yardm etmelidir. Gelitirici Rehberlik: Geliimsel rehberlik anlaynn ortaya kyla rehberliin gelitirici ilevi de nem kazanmtr. Bu anlayta bir geliim dnemini baaryla geirenlerin, daha sonraki geliim dneminin geliim devlerini de baaryla yerine getireceklerine inanlmaktadr. Okul rehberlik programlarnda rencilerin geliim dnemleri dikkate alnarak, bedensel, zihinsel, duygusal ve psiko-sosyal ynlerden salkl bir biimde geliebilmelerini salayacak etkinliklere yer verilmelidir. Ayarlayc Rehberlik: Rehberliin bir ilevi de eitim planlamaclarna ve program yapmclarna yol gstermektir. ada eitim, rencilerin eitimlerinde bireysel ayrlklara ve evre artlarna ncelik vermektedir. Okul rehberlik servisleri rencilerin zelliklerini, beklentilerini ve problemlerini belirleyerek, toplumun deerlerini ve beklentilerini de dikkate alarak gelecekte kabilecek sorunlar yordamaya alr. Yaanan hzl deiimler eitimin planlanmasnda, mfredat programlarnn ve rehberlik programlarnn hazrlanmasnda ve gelitirilmesinde rehberliin ayarlayclk ilevinin nemini arttrmtr. Tamamlayc Rehberlik: rehberliin bir dier ilevi de retim etkinliklerini tamamlayc etkinliklerdir. rgn eitim kurumlarnda gerekletirilen retim etkinlikleri rehberlik hizmetleriyle birlikte srdrldnde, eitimde istenilen kaliteye ve verimlilie ulalabilmektedir. BREY TANIMA Rehberlik, kendini ve evresini daha iyi tanyp anlamasnda, sahip olduu gizilgleri gelitirmesinde, karlat sorunlara doru ve yerinde zm yollar bulabilmesinde bireye yaplan sistemli yardm olarak tanmlanmt. Bu tanmda sz edilen kendini tanma ve gizil gleri gelitirme hereyden nce bireyin zelliklerinin ayrntl olarak incelenmesini gerektirir. Rehberlik, bireyin kendini tanmas ve evre olanaklarn, maksimum geliimi iin kullanabilmesinde bireye yaplan sistemli yardm olarak dnlrse bireyin kendini tanmasna yardmc olmann, rehberliin birinci fonksiyonu olduu grlr.
53

www.oguzhanhoca.com
rencinin bilinmesi gereken ynlerini yle sralayabiliriz: Salk: rencinin bilinmesi gereken ynlerinden biri onun bedensel geliimi ve beden saldr. Beden sal okul baarsn etkileyen nemli faktrlerden biri olduu gibi, kiilik geliiminin de nemli belirleyicilerindendir. Bu nedenle, rencinin her yl boyu ve arl llmeli, grme, iitme, konuma bozukluu, grnr beden sakatlklar olup olmad, vaktiyle geirdii hastalklar saptanmal, her yl en az bir kez salk yoklamasndan geirilmelidir. Yetenekler: Rehberlik rgtnce rencinin bilinmesi gereken en nemli yn yeteneidir. Balangta bireysel farklarn incelenmesi iine yeteneklerden balanmtr. Bugn de bireysel farklar denilince, nce yetenekler akla gelmektedir. Yetenek, eitim yolu ile bilgi ve beceri kazanma gcnn karakteristik belirtisi saylan zellikler btndr. yleyse yetenek, bir kimsenin eitimden neler kazanabileceini, neler yapabileceini gsterir. lgiler: okullarmzda rehberlik uygulamalarnn esas amac, rencilerin ilgi ve yeteneklerine uygun bir program izleyip, yine ilgi ve yeteneklerine uygun bir meslee ynelmelerine yardmc olmak olduuna gre, rencilerin ilgileri de bilinmesi gereken nemli zelliklerden birini oluturmaktadr. lgi, bir nesne ya da bir faaliyete kar, kstlayc koullara karn olduka srekli bir balanma durumu olarak tanmlanabilir. Gnlk hayatta bir kimsenin, zgr olduu zaman vaktini ne ile geirdiine bakarak ilgisini tahmin edebiliriz. Akademik Baar: rencinin gemiteki ve hlihazr baars da eitsel ve mesleki rehberlik asndan bilinmesi gereken hususlardandr. Yaplan aratrmalar gemi baarnn gelecekteki baary nceden kestirmede gl bir etken olduunu gstermektedir. retim programlarnda konular aamal bir dzen iinde verildiinden, yani her konu ncekine dayal olduundan, rencinin bir konu alanndaki baars bir nceki konunun renilmesinde gsterdii baarya bal bulunmaktadr. Gelecekteki baary nceden kestirebilme yannda, baarsz rencilere dzeltici ve gelitirici almalar yaptrmak iin de onlarn halen eitli konu alanlarnda gl ve zayf olduklar yanlarn bilinmesine ihtiya vardr. Kiilik: rencinin bilinmesi gereken bir dier yn de onun kiiliidir. Kiilik, bireyin beden yaps, mizac, ilgileri, psikolojik ihtiyalar, yetenekleri, alkanlklar, tutumlar ve deer yaplaryla komple bir btn tekil eder ve onun evresine tipik bir uyumunu belirler. Bireyin kiiliini tekil eden ok sayda zelliklerin hepsi yerine liderlik, bamsz davranabilme, duygusal kararllk, bakalar ile ibirlii yapabilme gibi zellikler ynnden ne durumda olduunu bilmek, rencinin okula uyumunu, retmen ve arkadalaryla ilikilerini anlamamz iin gereklidir. Benlik Tasarm: Benlik bireyin kendisini nasl grddr. nsan evresine kendini alglama biimi gre tepkide bulunur. Kiinin davranlar, onun kendi hakkndaki deerlendirmelerine gre yn alr. Bireyin tutum ve
54

www.oguzhanhoca.com
davranlarn, uzun ve ksa vadeli planlarn, hayat hedeflerini anlamak ve deerlendirebilmek iin onun kendisi hakkndaki deerlendirmelerini yakndan bilmek gerekir. evre: Ailenin ekonomik ve kltrel dzeyi ocuun ilgilerini, okula ve eitimine kar tutumunu, dolaysyla okuldaki baarsn ve uyumunu etkileyen nemli faktrlerdir. Karde says, ilk ve son ocuk olma, tek ocuk olma, ocuun kiilik geliimini etkiler. Bu nedenle, ocuun aile evresi hakknda bilgi edinilmesi, hayatnn nemli bir ksmnn nasl bir evrede geirdii ve halen nasl bir evrede yaamakta olduu hakknda bilgi edinilmesi gerekir.

renci Tanma Tekniklerinin Uygulanmasnda Dikkat Edilecek Noktalar: Bireyi tanma tekniklerinin uygulanmasndan ama, bireyin kendisini tanmasna yardmc olmaktr. Teknikler bu amac gerekletirmeye ynelik bir ara olarak kullanlmaldr. Geerlii ve gvenirlii ne kadar yksek olursa olsun tek bir lme arac bireyi tanmada yeterli deildir. Deiik tekniklerle elde edilen bilgiler birey hakknda daha ayrntl bilgi verir. deal olan bireyi her ynyle tanmaktr. Bireyi tanma abalar bu ideale yaklamaya ynelik olmaldr. Bireyi tanma tekniklerini bir btn olarak uygulayp yorumlamak, farkl zamanlarda uygulayp yorumlamaktan daha yararldr. Geerlii ve gvenirlii ne kadar yksek olursa olsun birey hakknda mevcut bilgilerimize yeni bilgiler katmayacak tekniklerin kullanlmasndan kanlmaldr. Sonular kullanlmayan, bireyin kendini daha gereki ve doru olarak tanmasna yardm amacyla sonular bireyle paylalmayan hibir teknik kullanlmamaldr. Uygulanan her tekniin sonular rencilerle paylalmal, problemlerine zm yollar aranmaldr.
BREY TANIMA TEKNKLER Rehberlikte Testlerin Kullanld Durumlar 1- Yordama (prediction): Bir kimsenin belli bir eitim programnda ya da bir alma alannda ne lde baarl olacan kestirmek amac ile gelitirilen yetenek testleri ve ne lde doyum salayacan kestirmek amac ile hazrlanan ilgi envanteri bir danmann eitim ve meslek danmanl yaparken bavuraca temel lme aralardr. 2- Sebebi Ortaya karma: Rehberliin bir ilevi de okulda baarsz olan ya da uyumsuzluk gsteren rencilerle ilgilenmektir. rencilerin geliimlerinde gzlenen gecikmenin ve bozukluklarn arelerini bulabilmek, her eyden bunlarn nedenlerini doru tehis etmeye baldr. eitli test d teknikler yannda

55

www.oguzhanhoca.com
yetenek ve baar testlerinin ilgi ve kiilik envanterlerinin uygulanmas yararl olur. 3- htiyalar Saptama: Bir rehberlik servisi herhangi bir hizmeti uygulamaya koymadan nce byle bir hizmete ne kadar rencinin ihtiyac olduunu saptama gereini duyabilir. Aslnda bir okulda rehberlik servisi kurulduu zaman verilecek hizmetleri saptamak ve bunlar ncelik srasna koymak iin ilk i renci ihtiyalarn belirlemektir. 4- Deerlendirme: Danman, psikolojik danma ve rehberlik vermeden nce ve hizmeti verdikten sonra danann belirli zelliklerinde deime olup olmadn saptama gerei duyabilir. Danman belli bir bilgi vermeden nce danann sorununun kendi uzmanlk alanna girip girmediini bilmek isteyebilir. Bir danman, daha ilk karlamada danann ileri derecede ve deerlendirme bozukluu gsterdii izlenimi edinirse ilk izleniminin doruluunu snamak iin baz teknikleri uygulama yoluna gidebilir. Baz rehberlik merkezlerinde danmanlar rehberliin belli bir alannda uzmanlam olabilirler. rnein danmanlardan biri daha ok meslek seimi sorunlar, bir dieri kiisel-sosyal uyum sorunlar olan rencilerle ilgilenmekte olabilirler. Dananlar, sorunlar ile ilgili uzman danmanlara gnderebilmek iin erken tehise gerek duyan bir erken danman psikolojik danma hizmetleri verilmesinden nce test uygulama yoluna gidebilir. Ancak bu tr uygulamalarn baz sakncalar vardr ve bu konu ileride tartlmaktadr. Deerlendirme amac ile yrtlen test uygulamalarnn bir dier ekli de danmann verdii hizmetin etkisi saptamak iin hizmet vermeden nce ve sonra test uygulamasdr. rnein, psikolojik danmann amac danann kendine daha olumlu bir tutum gelitirmesine yardm alarak tanmlanmsa, kiinin kendine kar tutumunu len bir envanter, psikolojik danma yardmndan nce ve sonra uygulanabilir ve aradaki farka baklarak bir gelime olup olmad saptanabilir; yada rencilere meslekler hakknda bilgi vermek amac ile meslek tantma program dzenleyen bir danman, rencilerin meslekler hakkndaki bilgilerinin artp atmadn ancak meslek bilgisini len bir testi programn banda ve sonunda uygulamakla anlayabilir. 5- Aratrma: Danman daima gelime abas iinde olmak durumundadr. Yani danmann bir grevi de rehberlik ilerini daha da iyiletirici yntemler bulmak iin aratrmalar yapmaktr. Her aratrmac gibi danman da inceledii problemin niteliine gre uygun bulduu bir arac kullanabilir. 6- Rehberlik Hizmetlerini renciye Tantma: Bir okulda yeni kurulan rehberlik merkezine rencilerin ayan altrmak epeyce zaman ister. renciler rehberlik servisinde verilen hizmetleri yaplan konumalardan dinleseler de o hizmetlerin gerek niteliini bir yaant geirmeden anlayamazlar. Byle durumlarda danman, grup halinde rencilere eitli envanterler uygulayabilir ve sonucu renmeye gelen rencilerle yapaca grmeler srasnda merkezin almalarn gerek bir uygulama ile gstermi olur.
56

www.oguzhanhoca.com
BREY TANIMA TEKNKLER TEST TEKNKLER (NESNEL) TEST DII TEKNKLER (ZNEL) A) Maksimum Performans Testleri A) Gzleme Dayanan Teknikler 1. Yetenek Testleri 1. Gzlem a) Genel Yetenek Testleri 2. Olay Kayd (Anekdot) b) zel Yetenek Testleri 3. Dereceleme lekleri 2. Baar Testleri 4. Gzlem Listeleri 5. zellik-Kayt izelgeleri B) Tipik Davran Testleri B) Kendini fade Etmeye Dayanan 3. lgi Envanterleri 1. Otobiyografi 4. Tutum Testleri 2. stek Listesi 5. Kiilik Testleri 3. Problem Tarama Listesi Projektif Teknikler 4. Zaman izelgesi Mrekkep Lekesi Testleri 5. Anket Yarm Hikye Testleri 6. Kime Gre Ben Neyim Yarm Cmle Testleri C) Bakasnn fadesine Dayanan Tematik Alg Testleri 1. Sosyometri 2. Kimdir Bu 3. Sosyal Uzaklk lei D) Etkileime Dayal Teknikler 1. Grme 2. Sosyodrama 3. Psikodrama 4. Oyun Terapisi 5. Ev Ziyaretleri E) Dier Teknikler 1. Bibliyoterapi 2. Vaka ncelemesi 3. Vaka Konferans 4. Vaka Temsili 5. renci Tanma Fii

57

www.oguzhanhoca.com
TEST TEKNKLER (NESNEL TEKNKLER): A) Maksimum Performans Testleri 1. Yetenek Testleri: Psikolojik danma ve rehberlik hizmetlerinde bireye gereken yardmlarn yaplabilmesi iin, onun bilinmesi gereken en nemli ynn yetenekleri oluturur. rencinin genel ve zel yeteneklerinin bilinmesi yaam planlar yapmasnda rol oynar. Bireylerin zihinsel ya da akademik yetenekleri hakknda bilgi toplamak amacyla hazrlanm aralardr. Bu testler belli ya gruplar iin deiik biimlerde hazrlanm standart testlerdir. Yetenek testleri bir kimsenin eitimden ne derece yararlanabilecei hakknda yordama yapmay kolaylatrr. Yetenek testleri bireyin ne yaptn deil en iyi neleri yapabileceini gsterir. a) Genel Yetenek Testleri: Belirli dzeylerde genel zihin yeteneklerini ler. Genel yetenek testleri kiinin eitimden ne derece yararlanabilecei hakknda yordama yapmay kolaylatrr. Say, szck, ekil gibi sembollerle ifade edilen kavramlarn renilmesini ve bu kavramlarla akl yrtlmesini gerektiren ksmna Akademik Genel Yetenek denir. Zek testleri, genel yetenek testleri ierisinde yer alan testlerdir. b) zel Yetenek Testleri: Mzik, resim ve sanat dallarnda bireyin sahip olduu zel zihin yeteneklerini ler. 2. Baar Testleri: Baar testleri maksimum performans len testler grubuna dhildir. retmen yapm baar testleri standart baar testleri olarak ikiye ayrlr. retmen yapm baar testleri, rencilerin bir derse ilikin baarlarn lmek, deerlendirmek amacyla hazrlanm ama geerlik ve gvenirlikleri yksek olmayan testlerdir. Standart baar testleri ise geerlik ve gvenirlikleri saptanm, grup ierisinde baars en yksek olan adaylar semek ve baarlarna gre bir alana, programa veya ie yerletirmek amacyla uzman bir grup tarafndan hazrlanm testlerdir. rencinin baarszlk nedenleri, baar ve yetenek dzeylerinin karlatrlmas gibi amalarla da kullanlabilir. B) Tipik Davran Testleri 3. lgi Envanterleri: lgi envanterleri psikolojik danma ve rehberlik etkinliklerinde daha ok eitsel ve mesleki yneltmelerde kullanlmaktadr. lgi envanterleri, eitsel rehberlikte rencinin ilgi duyduu kursa, semeli derse ve renim alanna ynelmesine, mesleki rehberlikte de ilgi alanna gre meslek ve i seimine yardmc olur. lgiler doutan gelen zellikler deildir. Bireylerin ilgileri ancak evreleri ile etkileim sonucu kazanlr. Birey eitli alanlarda kendini deneyerek hangi etkinlikten holanp, holanmadna karar verir. Bu nedenle gerek ailenin gerekse okulun bireyin yaant kazanmasn, ilgilerin olumasn salayacak
58

www.oguzhanhoca.com
ortamlar hazrlamalar gerekir. lgi duygusal bir davrantr. Bireyin bir etkinlii ne kadar yapmak istediini, ilgisi belirler. lgi kavramn tanmlamak istersek; "Bireyin, bir objeye, bir eyleme veya bir kimseye, olguya, belirli bir sreklilikle balanmas, iliki kurmas" (zolu, 1997) biiminde ifadelendirilebilir. Ksaca, bir objeye veya etkinlie kar sreli olarak holanma tepkisi denilebilir. Bireylerin ilgileri drt ekilde saptanabilir; (zgven 1994; zolu 1997). 1) Belirtilen lgi: Bireye nelerden holand, neye kar ilgisi olduu sorularak yantn szel olarak alnmasdr. 2) Gzlenen ilgi; bireylerin yapmaktan holandklar veya holanmadklar etkinliklerin gzlenerek, sistemli bir biimde kaydedilmesi ile ilgi alanlarnn saptanmasdr. 3) Baar testleri ile belirlenen ilgi; Birey bir alana kar ilgi duyuyorsa o alanla ilgili bilgileri de renmeye alr. Dolaysyla baar testinde o alanla ilgili sorular doru yantlayacaktr. 4) lgi envanterleriyle belirlenen ilgi; Bireye seri eylemler veya meslekler, meslek ileri verilerek aralarnda seim yapmas istenir. Bylece birey yazl olarak kendini betimler. lgi envanterlerinde sistematik olarak ok soru vardr. Sorular mmkn olduu kadar dolayldr. Bireylere ve gruplara kolaylkla uygulanabilir ve puanlanabilir. 4. Tutum lekleri: Tutum, bir bireye atfedilen ve onun bir obje veya durum ile ilgili dnce, duygu ve davranlarn dzenli biimde oluturan bir eilim olarak tanmlanabilir. Baka bir ifade ile bireyin insanlar, olaylar ve nesneler karsnda taknd davran biimi olarak ifade edilir. Tutum lekleri bireyin duygusal, dnsel ve davransal eilimlerini lmek amacyla hazrlanm aralardr. Genellikle Likert Tipi derecelendirme lekleri biiminde hazrlanmtr. Elerin ocuk yetitirme tutumlar, ailede gencin bamszlk veya bamllk eilimi, anne-babann ailede otoriter veya demokratik olmas gibi tutumlar tutum lekleri ile llebilir. 5. Kiilik Testleri: Kiilik, bir bireyin tm zelliklerini kapsar. Bireyin ilgilerini, yeteneklerini, alkanlklarn, tutumlarn, uyumunu ve d grnn ierir. Kiilik test ve envanterleri genellikle bireylerin kiilik zellikleri ve uyum dzeyleri hakknda bilgi toplamak, bir sorununun zm amacyla bavuran kiiye doru tan koyabilmek, toplumdaki risk altnda bulunan, ruh sal sorunu bulunan veya psikolojik danmaya ihtiyac olan bireyleri belirlemek amacyla kullanlmaktadr. Ayrca eitli sektrlerde i iin bavuran aday iin gerektirdii kiilik zelliklerine sahip olup olmadn belirlemek, bylece ie en uygun bireyi semek amacyla da kullanlmaktadr.

59

www.oguzhanhoca.com
Kiilik saysz etmenlerden oluan kapsaml bir kavram olduundan kiilik testlerinde lme ve betimleme ok g olmakta, ok gvenilir ve kesin bilgiler vermemektedir. Kiilik testleri daha ok duygusal sorunlar olan bireylere psikolojik danma yardm yapma amac ile kullanlmaktadr. Kiilik testlerinin, birey hakknda toplanan dier bilgileri tamamlamak amac ile kullanlmas daha doru bir yaklamdr. Ayrca uzmanlar psikolojik danmada gerek duyduklar zaman bu testleri kullanmaldrlar. Bir bireyin ne kadar yapt onun baarsn, neyi ne kadar yapabilecei onun yeteneini, neyi ne kadar yapmak istedii onun ilgisini gsterir. Kiilik testleri ise bireyin tipik olarak ne yaptn bulmay amalar. Bu testler, yetenek, baar, ilgi ve tutum gibi alanlarn dnda kalan kiilik zelliklerini ler. Kiilik testleri davran lekleridir, daha ok bireylerin kiisel ve sosyal nitelikleri ve uyum dzeylerini lmek iin gelitirilmitir. Trkiyede genellikle Minnesota ok Ynl Kiilik Envanteri, Hacettepe Kiilik Envanterleri kullanlmaktadr. Rehberlikte Kullanlacak Testlerde Bulunmas Gereken zellikler: Rehberlikte kullanlacak test ve envanterlerin baz niteliklere sahip olmas baz kriterleri karlamas gerekir. Bunlar u ekilde belirleyebiliriz: Geerlilik: Bir testin geerlilii, lmeyi hedef ald zellii ne lde ltn ifade eder. Bir testin geerlilii bir derece meselesidir ve eitli geerlilik trleri vardr. Bir testin kullanl amacna bal olarak istenilen geerlilik tr de deiir. Gvenirlik: Gvenirlik bir testin lmeyi hedef ald zellii ne lde doru ltn gsterir. Ksaca gvenirlik bir testten eitli zamanlarda elde edilen puanlarn kararllnn bir gstergesidir. Gvenirlik de geerlilik gibi bir derece meselesidir. Norm: Norm bir kimsenin bir testten ald puan bakalarnn puanlar ile karlatrarak anlamlandrmamza olanak veren veridir. Norm olmad srece bireysel puanlar yorumlamak mmkn olamaz. TEST DII TEKNKLER (ZNEL TEKNKLER): A) Gzleme Dayanan Teknikler: 1. Gzlem: Bireyi tanma teknii olarak gzlem, bir kimsenin, dier bir kimse hakknda, duyu organlar ile bilgi edinme yoludur. Bireylerin deiik ortamlarda, eitli davranlar hakknda onlar gzetleme yoluyla bilgi toplama tekniidir. Geliigzel gzlem ve sistematik gzlem olarak iki eit gzlemden sz edebiliriz. a) Geliigzel Gzlem: Bakalar hakknda, bir arada bulunduumuz sre iinde, eitli etkileimler srasnda onlar hakknda edindiimiz izlenimler geliigzel gzleme dayanr. Bireyi tanmak iin belirli bir amacn ve plann nceden saptanmam olduu ve bilgilerin rastlantsal olarak elde edildii bir
60

www.oguzhanhoca.com
durumdur. Snflarda retmenlerin bir lme aracna bal olmayan yarglar da geliigzel gzleme dayaldr. Ancak bu yolla geerli ve gvenilir sonular elde etmek rastlantsaldr. nk bu bilgiler znel yargya dayaldr. Gze batan davranlar ierir. Genelleme yaplmasna msaittir. b) Sistematik Gzlem: Doal ya da geliigzel gzlemin snrl ynlerine karlk sistematik gzlem nispeten- daha geerli ve gvenilir bir teknik olarak bireyi tanmada olduka yaygn kullanlr. Sistematik gzlem, bireyi tanma amacyla, nceden planlanarak, belli kurallara uyularak yaplan gzlemdir. yle tanmlanabilir: Birey hakknda daha tam ve gereki bir anlay kazanmak, durumunu ve gelimesini kavramak iin eitli zaman ve faaliyetler iinde kiinin yeter bir sre gzlenip tipik ve anlaml davranlarn, eylemlerini sistemli bir ekilde kaydetme iidir. 2. Anekdot (Olay Kayd): Herhangi bir rencinin belli bir ortamda, zgl bir davrannn ayrntl olarak betimlenmesidir. Gzlemcinin bir anlk bir olay fotorafla yakalamasdr. Bir olay kayt formunda u ksmlar bulunmaldr: 1-Gzlenen rencinin ad, soyad, numaras, snf, ubesi 2-Gzleyenin ad, soyad, unvan 3-Olayn getii yer ve zaman 4-Olayn betimlenmesi 5-Gzleyenin yorumu 6-Gzleyenin tavsiyesi Kart Biiminde Olay Kayt Formu Ad Soyad:. Tarih: Snf/ No:. Yer:. Davran (olay)

Gzleyen:.. Yorum:

3. Derecelendirme lekleri: Bu lekler genel olarak, gzlem sonularn saysal verilere dntrmeye yarayan aralardr. Bir kimsenin bir kimse tarafndan gzlenerek zelliklerinin betimlenmesi, snflandrlmas, genel yargsn ifade etmesi iin kullanlan bir aratr. renciler hakknda retmenlerin, iiler hakknda ustabalarnn, memuriyette astlar hakknda stlerin kanlar bu yolla elde edilir.
61

www.oguzhanhoca.com
rnek: Davran Gelimilik Derecesi Bireyin grup ii konumalara katlma durumu

Derecelendirme leklerine Karan Hatalar: lein niteliinden veya len kiiden kaynaklanan hatalar yle sralanabilir: Genelleme Hatas (Hareleme): Kan bildirenin nceki izlenimlerinden doan psikolojik bir yanlgdr. Genel kannn zel niteliklere genellenmesidir. Kiisel Yanllk Hatalar: lei kullanandan kaynaklanr. Kiileri belli bir yere koyma eilimidir. Bonkrlk Hatas. Cimrilik Hatas Merkeze Yma Hatas Mantk Hatas: Derecelendiren kimsede bireye ait benzer nitelikleri ayn derecelere koyma eilimidir. renci baarl ise, onun zeki olduuna da inanlr. Anlam Hatas: Kan bildirilecek zelliin iyi anlalmam olmasndan doar. 4. Gzlem Listeleri (Check List): Gzlemcinin dikkatini gzlenebilir, belirli kiilik zelliklerine ve davranlara yneltmek amacyla hazrlanm olan, gzlemlerin kaydedilmesinde kullanlan aralardr. Gzlem listelerinde, ocuun yana, geliim dnemine uygun olarak yazlm bir seri betimleyici sfat ya da davran ifadeleri bulunur. Bilgi toplanmak istenilen zelliklerin ayrntl bir listesidir. Gzlemi yapan kimse, gzledii betimleyici ifadelerin karsna, o zellik rencide varsa evet, bu zellik gzlendi anlamnda bir ek () iareti koyar. Gzlem listeleri, gzlemcinin gzledii bireyde olan davranlar ya da zellikleri bir izelgeye balamasdr. Bu listeler, zellikle okulncesi eitimde ocuun eitli alanlarda geliim zelliklerini izlemek amacyla kullanlmaktadr. rnek Gzlem Listesi Ynerge: Aada zihinsel geliimin her bir boyutunda sralanan davranlardan gzlediklerinizin bana () iareti koyunuz. Bu davranlar gstermesi iin ilgili durumlar oluturunuz, ilgili sorular sorunuz. A. Bilgilendirme ( ) Renkleri tanr. ( ) Be duyuyu bilir. ( ) Vcudun ksmlarn tanr. ( ) Adn syler.
62

www.oguzhanhoca.com
( ) Adresini bilir. ( ) Telefon numarasn syler. B. Ayrntlar ( ) Nesneleri birbirinden ayrt edebilir. ( ) Nesnelerin zelliklerini bulur. ( ) nsan resmi izerken ayrntlar koyar. (Gzlenecek davranlar listesi devam eder.) Bu listelerin nemli bir snrll; gzlenen davran veya zelliin oluum hz, skl, sresi gibi ynlerden bilgi salamamasdr. Listeler kullanldnda tarih konularak, belli aralklarla yeniden kullanlp geliim izlenerek bu snrllk ksmen giderilebilir. 5. zellik Kayt izelgeleri: Gzleme dayal bu aralar da gzlem listelerine benzer. rencilerin eitli alanlardaki zelliklerini gzleyip belirlemek ve o alandaki durumunu ortaya koyabilmek amacyla gelitirilmi aralardr. Eitim srecindeki ocuklarn deiik alanlardaki zelliklerden ne kadarn gsterebildii saptanarak, kendileri iin gerekli olan zel yardm ve rehberlik hizmetleri salanabilir. rnein, stn zihin yetenei gsteren ocuklarn zellikleri bu izelgelerde sralanmtr. Bu zellikler uzmanlarca saptanm ve hazr form haline getirilmitir. retmen, rencileri gzleyerek izelgede yer alan zelliklerden hangilerini gsterdiklerini tek tek saptar. Bylece bu listedeki zelliklerden hemen hemen hepsini gsteren ocuklarn stn zihin yeteneine sahip olduklar dnlebilir. Aada resim yapma yetenei olan ocuklarn zellikleri alannda hazrlanm bir zellik kayt izelgesi rnei verilmektedir:

rnek: Resim Yapma Yetenei Olan ocuklarn zellikleri: 1. eitli konularda izimler yapar. 2. Resimleri planlar, resimlere derinlik verir ve paralar arasnda uygun oranlar kullanr. 3. Resim almalarn ciddiye alr ve resim yapmaktan haz duyar. 4. Dier ocuklarn yaptklarndan deiik izimler yapar. 5. Yeni gereler kullanmak ve yeni yaantlar denemek ister. 6. Resim yapma, boyama ve izme iin ok zaman harcar. 7. Resmi, kendi yaantlarn ve duygularn ifade etmek iin baarl olarak kullanr. 8. Resim ve heykel sergileriyle zellikle ilgilenir. Gzlem srasnda rencilerin bu zelliklerden hangilerini gsterdii, kayt izelgelerine kaydedilir. Kayt izelgeleri drt blmden oluur. Birinci blme rencinin adlar ve soyadlar yazlr. kinci blme rencinin davran zelliklerinin numaralar, nc blme ka tane zellik gsterdii toplam halinde yazlr. Drdnc blm dncelere ayrlr.
63

www.oguzhanhoca.com
rnek zellik Kayt izelgesi rencinin Ad Soyad Hatice Demir Alper Kaya Levent Demir Doan Can Yasemin Gnay (devam) Gzlenen Davran Toplam zellikleri 1,3,4,7,8 5 1,2,3,5,6,7 6 1,4,5,6,7 5 2,8 2 1,2,3,4,5,6,7,8 8 Dnceler

B) Kendini fade Etmeye Dayanan Teknikler: 1. Otobiyografi: Bireyin kendi hayatn kendisinin anlatmasna dayanan bir tekniktir. Bu yolla toplanacak bilgiler anket, grme ve gzlem gibi yntemlerle elde etmek mmkn deildir. ou zaman kii grmede syleyebileceklerinden daha fazlasn yazabilmektedir. Otobiyografiler iki ekilde yazdrlabilir. Snrl Otobiyografiler, Serbest Otobiyografiler. Snrl Otobiyografiler; belli baz konular verilerek rencinin bu konular erevesinde yazmas istenir. (Salk gemii, aile gemii, gelecekle ilgili planlar vb. Serbest otobiyografilerde ise renciden hayat hikyesini yazmas istenir. Otobiyografi ile elde edilen bilgilerin gvenirlii ve geerlii, yaznn hangi artlar altnda yazldna ve rencinin yazd andaki psikolojisine bal olacaktr. Otobiyografi yoluyla elde edilen bilgilerin geerliini ve gvenirliini artrmak iin; rencilere toplanan bilgilerin gizli kalacan sylemek, rencileri otobiyografi yazdrmaya heveslendirmek, renciye istediinde otobiyografide belirtilen her hangi bir problemi iin serbeste grme imkn ve frsat hazrlamak, renciye yeteri kadar zaman vermek, Otobiyografi renci okula alana kadar yazdrlmamaldr.
2. stek (Arzu) Listeleri: ocuk ya da gencin doyurulmam ihtiyalarn, aa vuramad duygularn, umut ve beklentilerini ortaya karmak amacyla dzenlenen sorulardan olumaktadr. Bu sorular daha ok dsel durumlar iermektedir. rnein, stediiniz kadar paranz olsayd ne yapardnz?, Her trl imknlarnz olsayd hangi meslee girmek isterdiniz? gibi sorulardan olumaktadr. stek listesi ayn zamanda tamamlanmam cmlelerden de oluturulabilmektedir. stek Listesi, ister soru cmleleriyle, ister tamamlanmam cmlelerden olumu olsun rencinin kendi istekleri dorultusunda cevaplandrlmas beklenir. Onun iin liste bir gven ortam hazrlandktan sonra rencilere doldurtulmaldr.
64

www.oguzhanhoca.com
Sorular vermek kadar, cevaplarn incelenip tahlil edilmesi de nemlidir. Kii belirttii dilek ve istekleri zerinde etraflca konumak isteyebilir. Kiiyle danma yaplarak, kiinin kendisini daha iyi anlamasna, i gr kazanmasna yardmc olunmu olacaktr. Tekniin kullanlmasndaki asl ama da budur. rnek stek Listesi rencinin Ad ve Soyad:...................................................................... Snf:...................................................................... Numaras:...................................................................... Sevgili rencimiz; Aada sizden yantlamanz istenilen soru bulunmaktadr. Bu sorularla ilgili dncelerinizi her sorunun altnda bo braklan yerlere yaznz. Bu sorularn okul almalarnzla hibir ilgisi yoktur. Bu bir snav deildir. Ama sizi daha iyi tanmak ve size kendinizi tantmaktr. Yantlarnz gizli tutulacaktr. Sorular ltfen itenlikle yantlaynz. Teekkr ederiz. 1- stediiniz kadar paranz olsayd ne yarardnz? ............................................................................................................................. 2Her trl olanaklarnz bulunsa, hangi meslee girmek isterdiniz?............................................................................................................................. 3- Masallardaki gibi bir peri Dile benden ne dilersen deseydi, en nemli dileiniz ne olurdu?.......................................................................................... gibi sorular sorulabilir. STEK LSTES Sevgili rencimiz; Bu liste, sizin istek ve yaknmalarnz renmek amacyla size verilmektedir. Aadaki eksik cmleleri, istekleriniz dorultusunda tamamlaynz. Yantlarnz gizli tutulacaktr. Cmleleri ilk aklnza geldii ekilde yantlaynz. Teekkr ederiz. Annem.......................................................................................olsayd. Keke babam....................................................................................................... Kardeim...............................................................................................isterdim. Keke gnlerim.................................................................................................... Yukardaki isteklerimden baka bir de unlar belirtebilirim:................. ................................................................................................................................................ 3. Problem Tarama Listesi: rencilerin salk, okul, retmen, ders, aile, toplumsal ilikiler, kz-erkek arkadal, mesleki gelecek ve kiiliklerine ilikin problemlerini kendi grleriyle ortaya karmak ve bu problemlerin
65

www.oguzhanhoca.com
giderilmesi iin zm yollarn belirlemek amacyla uygulanr. Problem tarama sonucunda elde edilen verilerin gvenirlii, her rencinin problemlerini itenlikle iaretlemi olmasna baldr. Bunu salamak iin okulun problemleri saptanmak amalandnda rencilere isim yazdrmadan problemleri belirtmeleri istenebilir. rencilerin kendileriyle ilgili problemler tespit edilmeye alldnda ise isim yazdrmak ve rencilerin belirttikleri problemlerine ilikin onlarla psikolojik danma yapmak ve problemlerinin zmne yardmc olmak gerekir. Problem Tarama Listesi 7 alt blmden olumaktadr. 1. Blm : Salk ve bedenle ilgili sorulardan, 2. Blm : Okul ve derslerle ilgili sorulardan, 3. Blm : Ev ve aile yaam ile ilgili sorulardan, 4. Blm : Arkada ilikileri ve toplumla ilgili sorulardan, 5. Blm : Kar cinsle ilgili sorulardan, 6. Blm : Para, meslek ve gelecekle ilgili sorulardan, 7. Blm : Kiilikle ilgili sorulardan olumaktadr. RNEK PROBLEM TARAMA LSTES I. 100 Salk ve Bedenle lgili Olanlar : 1- Gzlerimden rahatszm. 2- Kulaklarmdan rahatszm. 3- Boazm aryor, bademciklerim rahatsz. 4- Sk sk grip ve nezle oluyorum. 5- Sk sk bam aryor. 6- Gsm aryor. 7- Midem aryor ve bulanyor. 8- Karnm aryor. 9- Bbreklerim aryor. 10- Ftm var. ( Devam eder...) II. 200 Okul ve Derslerle lgili Olanlar 1- Okulumuz temiz deil. 2- Okulumuz ok grltl. 3- Okulumuz iyi snmyor. 4- Snfmz ok kalabalk, skk oturuyoruz. 5- Yeteri kadar ders aracmz yok. 6- Atlye, laboratuar, spor salonu ve kitaplmz 7- Okulda eyalarmz alnyor. 8- Okulda disiplin zayf. 9- Okulda disiplin yok. 10- Okulda giyinmemize fazla karyorlar. (Devam eder....)

( ( ( ( ( ( ( ( ( (

) ) ) ) ) ) ) ) ) )

: ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) yok.( ) ( ) ( ) ( ) ( )

66

www.oguzhanhoca.com
III. 300 Ev ve Aile Yaam le lgili Olanlar: 1- Annem beni sevmiyor. 2- Babam beni sevmiyor. 3- Ailemin fazla basks beni skyor. 4- Annemle anlaamyorum. 5- Babamla anlaamyorum. 6- Ailemin bana gveni yok. 7- Ailemi fazla anlaysz buluyorum. 8- Ailem hibir konuda fikrimi almyor. 9- Ailem davran ve giyimime karyor. 10- Ailem spor yapmama izin vermiyor. (Devam eder ..) ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ) ) ) ) ) ) ) ) ) )

4. Zaman izelgesi: Zeks ve artlar msait pek ok rencinin derslerinde baarsz olduklar sk grlen bir durumdur. Bu baarszlk, birok hallerde rencinin zamann iyi kullanamamasndan ileri gelmektedir. Zaman izelgesi, -en basit ekliyle- rencinin sabahtan yatncaya kadar giritii faaliyetleri eitleri ve sresiyle izelge zerine kaydetmesidir. izelgede her faaliyet hakknda rencinin duygu ve dncelerini yazaca bir yerde bulunmaktadr. Bu ksm rencinin ilgi ve tavrlarn kefetmede ok ie yarar. Her izelge bir gn temsil eder. Bu izelgede, her gnn sonunda faaliyetler trlerine gre gruplandrlarak ve her birinin tm gn iinde ne oranda bir yer tuttuunun kaydedilecei bir blm de bulunmaktadr. Her gnn sonunda renci o gn giritii faaliyet eitlerini gruplandrr. izelgenin sonundaki zet ksmna bu faaliyet gruplarn kaydeder. Her bir grubun ald toplam zaman faaliyet trnn sonuna yazar. O gnk btn faaliyetlerin toplam zaman iinde her bir grubun ald zaman oran yzde (%) olarak bulunup yanndaki stuna yazlr. Bylece renci o gn hangi tr faaliyete ne oranda zaman sarf etmi olduunu grr. Zaman etkili kullanp kullanmad hakknda kendince bir deerlendirme yapar. Zaman izelgesi, bireyin zamann nasl kullandn, ders almaya ne kadar zaman ayrd, bireyin bo zamann ve hobileri, sosyal faaliyetleri, mesleki eilimleri ve faaliyetleri, beden ve ruh sal hakknda bilgi verir. Ayn zamanda renciyi zaman iyi ayarlama ve kullanma hususunda bilinlendirir.

67

www.oguzhanhoca.com
RNEK ZAMAN ZELGES ADI :......................................... SOYADI:................................... SRE FAALYET

SINIFI:....................

TARH.........................

BU FAALYET HAKKINDA DUYGU VE DNCELER

FAALYETN ED

ALDII ZAMAN

FAALYETN ED

ALDII ZAMAN

5. Anket (Soru Listesi): renciyi tanmada, onun ilgi ve ihtiyalar, duygu ve dnceleri, grleri konularnda bilgi toplamak iin en ok kullanlan aralardan biri de soru listeleri veya anketlerdir. Soru listeleri, renci hakknda renilmek istenilen baz genel bilgileri elde etmek zere dzenlenir. Bunlara renci tanma fii de denilebilir. rnein rencinin ad, adresi, aile durumu, gelir dzeyi, ocukluunu geirdii yer, nceki baar durumu.. vb. bilgilere ynelik sorulardan oluur. Daha ok tantc kimlik bilgilerine arlk verilir. Anket ise, belirli bir konuda, farkl bireylerin, kiisel olarak grlerini, tutum ve duygularn saptama amac ile hazrlanm bir soru grubudur. Bireyin kimlik bilgileri yan sra grleri, dnceleri, beklentiler vb. ynlerden daha geni, daha kapsaml bilgiler ieren bir form olarak dnlebilir. Her iki ara da ayn amaca ynelik ayn ya da benzer bir teknik olarak tanmlanabilir. Anketler, bireyi tanma amacyla olduu kadar, aratrmalarda veri toplama amacyla 1883lerden beri kullanlan bir tekniktir. Anket bireyi tanmada renciye ya da veliye ynelik olarak hazrlanabilir. Ankette yer alacak sorular iki trde hazrlanabilir.

68

www.oguzhanhoca.com
a) Ak Ulu Sorular: Bu tip ankette soruyu yazp altnda yeterince bo yer braklarak kiiden grlerini buraya yazmalar istenebilir. Fakat bu tr sorular deerlendirmek gtr. rnek: Soru : Okulumuzun temizlik konusunda aksayan ynleri sizce nelerdir. Cevap: ................................................................................................................ ............................................................................................................................. b) Kapal Ulu Sorular: Bunlar oktan semeli test sorular gibidir. Anketi cevaplandrandan verilen klardan bir veya birka tanesini iaretlemesi istenir. Bu tip anketler, cevaplandran ve deerlendiren kii iin olduka kolaylk salar. Kapal ulu sorularn sakncal taraf, cevaplandran kiiyi snrlandrmasdr. Bu yzden ankette, kapal ulu sorularla ak ulu sorularn birlikte kullanlmas daha yararl olacaktr. rnek: ocuunuz verilen ev devini kendi bana zamannda yapar m? a) her zaman b) ou zaman c) ara sra d) asla
RNEK OKULDAN KAMA LE LGL ANKET Deerli rencimiz, Bu anketin okul almalarnzla hibir ilgisi yoktur. :Bu bir snav deildir. Amacmz sizin sorunlarnz ve bunlarn nedenlerini anlamak ve bu sorunlara zm yollar bulmaktr. Orunlarnz anlayabilmemiz iin, anketi dikkatle ve itenlikle cevaplaynz. Bu ankette 21 cmle yer almtr. Bu cmlelerden hangileri sizin durumunuzu anlatyorsa o cmlenin sonundaki ( ) iareti iine X iareti koyunuz. Sizinle ilgisiz bir yargy dile getiren cmleleri bo braknz. Teekkr ederiz. SORULAR : 1- Okuldan sk sk kaarm. ( ) 2- Derslerime hazrlanamadm gnler ounlukla okuldan kaarm. ( ) 3- Okuldan kanca zamanm ders alabileceim bir yerde geiririm.( ) 4- Okuldan kanca zamanm bir elence yerinde geiririm. ( ) 5- Okula ge kalnca geri dnerim. ( ) 6-Sevmediim retmenlerin dersi olduu gnler okula gelmek istemiyorum.( ) 7- Devamszlmn nedeni ounlukla salmn bozuk olmasndandr. ( ) 8- Zor derslerin ayn gnlerde toplanmas okuldan kamama neden oluyor. ( ) 9- Aldm notu yeterli bulduum zaman ikinci bir snava katlmamak iin okuldan kaarm. ( ) 10- Sevmediim derslerin olduu gnler ounlukla okuldan kaarm.( ) 11- Okulu sevmediim iin okuldan kaarm. ( ) 12- Zevk iin okuldan kaarm. ( ) 13- Dinlenmek iin okuldan kaarm. ( ) 14- Bir sonraki gn olacak snava hazrlanmak iin okuldan kaarm. ( ) 15- Yakn arkadalarmla buluup gezmek iin okuldan kaarm. ( ) 16- Gzel bir filmi karmamak iin okuldan kaarm. ( ) 17- Kyafetim yznden okula gitmediim oluyor. ( )
69

www.oguzhanhoca.com
18- Ailem, okula devamm konusunda ilgisiz kalyor. ( ) 19- Arkadalarmla anlaarak birlikte okuldan katm oluyor. ( ) 20- Devamszlktan dorudan snfta kaldm oldu. ( ) 21- Okuldan kama yznden disiplin cezas aldm. ( ) Bunlarn dnda sizi okuldan kamaya zorlayan nedenler varsa aaya maddeler hainde yaznz. 1........................................................................................................................... 2........................................................................................................................... 3...........................................................................................................................

C) Bakalarnn fadesine Dayanan Teknikler: 1. Sosyometri: Grup iindeki bireylerin birbirine kar olan sosyal mesafelerini belirlemeye ve grubun yeleri arasndaki etkileim rntsn saptamaya yarayan bir tekniktir. Bir retmenin renciyi sosyal ilikiler iinde tanmasn gerektiren durumlar vardr. rnein; snfta rencilerin oturma yerlerini belirlemek isteyen bir retmen, onlarn birbirlerine yaknlk derecelerini bilmek isteyebilir. Ya da bir grup almas yaptracaksa, birbirine akademik yardm salayabilecek rencileri tanma ihtiyac duyabilir. rencinin snftaki yeri, arkadalar tarafndan alglan biimi ve benimsenme derecesi onun okula uyumunun bir gstergesi olarak retmeni yakndan ilgilendiren hususlardr. Baz renciler, bulunduklar grup ierisinde huzursuz ya da yalnz olabilirler. Byle bir durum, rencinin okuldan soumasna neden olabilir. Bu teknii uygulamadan nce, hangi amala ya da hangi trde bilgi edinilmek istendiine karar verilmeli ve sosyometrik testte yer alacak sorular buna gre hazrlanmaldr. Bir proje grubu oluturulmadan nce hangi rencilerin birbirlerine akademik yardm salayabileceini renmek isteyen bir retmenin, sosyometrik ankette en sevdiiniz arkadanz kimdir? diye soru sormas anlamszdr. Bunun yerine Projede kimlerle almak istersiniz diye soru sormas uygundur. Sosyometri Sonucunda u Cevaplara Ulalabilir: 1- Snfta bir btnlk var m? 2- Snfta ka grup var? 3- ok ve az istenenler kimlerdir? 4- Hi istenmeyeler var m? Varsa kimlerdir? 5- Hi kimseyi istemeyen ve kendi lemlerinde yaayanlar kimlerdir? 6- Kz ve erkek arkadalklar ne durumda ve ne dzeydedir? Sosyometri Sonucunda Grup Dna tilen Bireylere u Etkinlikler Yaptrlabilir 1- Snf i Etkinliklerde : dev hazrlama, rapor yazma, inceleme yapma, konu sunma gibi almalarda renciler bir araya getirilebilir.

70

www.oguzhanhoca.com
2- Snf D Etkinliklerde : Kol almalarna katlma, okul derneklerinde grev alma, okul kooperatiflerinde alma, okul idaresine yardmc olmak vb. 3- Okul D Etkinliklerde: Spor, mzik almalarnda, gezi, elence, tiyatro vb. bo zaman deerlendirmelerinde bir arada bulundurulabilir. Sosyometri deerlendirilirken en ok istenilene 3 puan, ikinci srada istenilene 2 puan, nc srada istenilene 1 puan verilerek deerlendirme yaplr.
(RNEK ABLON) SOSYOMETRK TEST RNE RENCNN ADI SOYADI: SINIFI : NO SU:

TARH: ....../....../.........

(RNEK TALMAT): Snfnzda oturma dzeni yapacaz. Yannzda oturmasn istediiniz arkadanzn ad ve soyadn en ok istediinizden en aza doru sralaynz. 1-............................................................. 2-............................................................. 3-............................................................. SOSYOMETR DEERLENDRME ZELGES OKUL: SINIF: RETMEN:

TARH:

Mehm et Gzde

Ayhan

Nevin

ADI SOYADI

Gl

ADI SOYADI

SEENLER

Ayhan Gl Nevin Ali Mehmet Gzde Ertan

1. Derecede Seen 2. Derecede Seen 3. Derecede Seen Hi Semeyen Toplam Puan

Ertan

Ali

71

www.oguzhanhoca.com

Ayhan

Nevin

Ertan

Ali

Gl l Mehmet

2. Kimdir Bu: Bu teknikte rencilerden, kendilerinin ve arkadalarnn toplumsal geliimlerine ilikin bilgi alnmaktadr. rencilerin, birbirlerini ve kendilerini nasl grdklerini, gereki bir ekilde deerlendirip deerlendirmediklerini ortaya karmaktadr. Baka bir deyile, kiinin kendisini nasl grd, bakalarn nasl grd ve bakalarnn onu nasl grdn ortaya karmaktadr. Kimdir Bu? tekniinde rencilere herkesin gzlemine ak, olumlu ya da olumsuz davran zelliklerini ieren cmleler listesi verilmektedir. rencilerden, durumlar tanmlanan bu zelliklere uygun arkadalarnn adlarn yazmalar istenir. Kiinin kendisine yaktrd zellikler ile bakalarnn ona yaktrd zelliklerin birbirini tuttuu oranda kendini gereki bir biimde deerlendirdii kansna varlabilmektedir. Kimdir Bu? Tekniinin uygulanmas ile her rencinin temel kiilik zellikleri, kendi arkadalarnn gzlemlerinden yararlanlarak anlalm olmaktadr. Ancak; bir kiinin belirtilen zelliine temel kiilik zellii diyebilmek iin o zellii grup ounluunun o kiiye yaktrm olmas gerekir. Kimdir Bu? tekniini deerlendirilirken, deerlendirme formatna snfn isim listesi yazlr. renciler anket formlarnda hangi zellik iin snftan hangi renciyi iaretlemise o rencinin belirtilen tasvirle ilgili hanesine bir (/) iareti konulur. Kendim diye iaretledii zellikler iin de (+) iareti konulur.
72

www.oguzhanhoca.com
KMDR BU ? Ad Soyad :.......................................... Snf ve Nosu:.............................. AIKLAMA: Aada snf arkadalarnz tanmlayan sorular bulunmaktadr. Bu sorular dikkatle okuyunuz ve her soru snf arkadalarnzdan kimi ya da kimleri anmsatyorsa, o sorunun karsna o arkadanzn ya da arkadalarnzn adn ve soyadn yaznz. Eer soru sizi tanmlyorsa o sorunun karsna kendim diye yaznz. Soru snf arkadalarnzdan kimseyi tanmlamyorsa, o soruyu bo braknz. Sorularn yantlarn ltfen kimseye gstermeyiniz. Yantlar yazmak iin size yeterince zaman verilecektir. Teekkr ederiz. SORULAR: 1- En ok sevilen kimdir?.............................................................................................. 2- Hi sevilmeyen kimdir?.............................................................................................. 3- Yardmsever?............................................................................................................... 4- Bencil kimdir?.............................................................................................................. 5- Srekli arkadalaryla birlikte olmaktan holanan kimdir?................................ 6- Yanz ve utanga kimdir?........................................................................................... 7- Nazik, kibar davranan kimdir?.................................................................................. 8- Her zaman kaba davranan kimdir?........................................................................... 9- Adil davranan kimdir?................................................................................................. 10- Her zaman temiz ve dzenli olan kimdir?............................................................. 11- Temiz ve dzenli olmayan kimdir?.......................................................................... Arkadanz sizi hangisine yazar?.................................................................................. KMDR BU? TEKN DEERLENDRME ZELGES OKUL, SINIF:.................................. RETMEN:.............................. Z E LL K L E R 0 1 2 3
ANILMA SAYISI

NO

ANILAN VE ANILMAYAN RENCLER ADI SOYADI

0 1 2 3 4 5 T OP L A M

73

KENDM LE UYMA SAYISI

www.oguzhanhoca.com
3. Sosyal Uzaklk lei: Sosyometri ve kimdir-bu gibi grup-ii ilikiler hakknda bilgi edinmeye yarayan bir dier ara da sosyal uzaklk leidir. Bireylerin birbirlerine sosyal kabul ya da sosyal mesafelerini belirlemeye yarayan bu ara 1925de E. S. Bogardus tarafndan, farkl aznlk gruplara kar tutumlar lmek iin gelitirilmitir. Ancak daha sonra snf-ii ilikilerde, grup yelerinin birbirlerini kabul derecelerini saptamak iin kullanlmaya balanmtr. Bu lekte snf yeleri 5li betimsel bir derecelemeye gre deerlendirilir. rnein:
renciler
ok yakn arkada Arkada olmak Snfta bulunan Arkada olmaktan Ayn snfta bile olmak isterim isterim herhangi biri kanrm olmak istemem

Aye Elif Deniz Grup yeleri byle bir lek zerinde deerlendirildikten sonular bir tablo zerinde gsterilerek snfta kimlerin tercih edilip, kimlerin reddedildii, kimlerin olumlu ya da olumsuz anlamda nemsendii ortaya konulabilir.

D) Etkileime Dayanan Teknikler: 1. Grme: Dananla danman arasnda amal ve planl, kendine zg kurallar olan bir konumadr. Bilgi toplama, bireyin sorununu tehis ve iyiletirmede etken bir tekniktir. Konumalar grmeden sonra hemen kayt edilmelidir. Daha sonra kayt formuna grmenin zeti ve gzlenen nemli davranlar kayt edilir. Grmenin Amac: renciye problemini kendi ifadesiyle ortaya koymasna yardmc olmak. Gerekli bilgileri renciye vermek. rencinin kendi imknlarn daha iyi anlamasna yardmc olmak. Problemin zm iin gerekli i gry kazanmasna yardmc olmak. Gerginlikten kurtulmasn ve duygularn olumlu ynde deitirmesini salamak. Grmenin Aamalar: a) Hazrlk Safhas: Grmenin amac tespit edilmeli, Okulda renciler iin toplu kayt tutuluyorsa renci hakknda n bilgi sahibi olunmal, Grmede neler sorulaca nceden tespit edilmeli, Uygun bir grme yeri hazrlanmal, Grmenin zaman nceden tespit edilmeli ve renciye bildirilmelidir. b) Grme Safhas: renci gler yzle karlanmal, rencinin kendini rahat ve gven iinde hissetmesi iin gerekli ortam salanmal,
74

www.oguzhanhoca.com
rencinin hal ve hatr sorulmal, Daha ok renci konuturulmaya allmal, rencinin sz kesilmemeli, Danman grmeyi renciye nasihat etmek iin km bir frsat olarak deerlendirmemeli, Konuyla ilgili olmayan sorular sorulmamal, Konumann sonunda ksa bir zet yaplmaldr. c) Grme Sonras: Grmede konuulanlar sr olarak saklanmal, Grmede renilen gerekler objektif olarak yazlmal, Tutulan kaytlara bir yorum yaplmal tutulacak yol ve tavsiyeler belirtilmeli,
RNEK GRME FORMU Grlenin Ad Soyad: ......................................................................... Grme Tarihi: ..................................................................... Grme Saati: ......................................................................... Grlenin Doum Yeri ve Yl: ......................................................................... renim Durumu: ......................................................................... Adresi : ......................................................................... Geli Nedeni :............................................................................................................. ......................................................................................................................... Kim ya da Hangi Kurumca Gnderildii: ...................................................................... Baba Ad, Ya, z m, vey mi?:......................................................................... Babasnn renim Durumu: ......................................................................... Babasnn i ve Adresi:......................................................................... Anne Babann Akrabalk Derecesi:......................................................................... Karde Says, Kardelerinin Ya:......................................................................... ......................................................................... Ailede Bulunan Baka Kiiler: ......................................................................... Grmenin zeti :...................................................................................................... ..................................................................................................................................................................... ........................................................................................................... Grmenin zmlenmesi (Analizi):......................................................................... ............................................................................................................................. ............................................................................................................................ Bulgular:............................................................................................................. ................................................................................................................ Karar :......................................................................... ............................ ........................................................................................................................................................ ............................................................................................................. Gelecek Grme in Geici Plan ve Grme Tarihi:............................................. Grenin Ad, nvan ve mzas

75

www.oguzhanhoca.com
2. Sosyodrama (Toplumsal Oyun): Oyun (drama) tekniklerinden yararlanarak kiilere insan ilikileri konusunda gerekli bilin ve beceriyi kazandrmak iin uygulanan bir deneysel eitim tekniidir. Bu uygulamada ilgi, kiilerden ok kmenin ortak sorunlarna yneltilmektedir. Kiinin dier kiilerle kurduu iliki biimleri incelenmektedir. Oyuncular kiileri deil, belirli tipleri canlandrmaktadr. rnein; i arayan bir kiinin nereye nasl bavuraca grup yelerine oynattrlarak, grubun bu ortak toplumsal sorunu incelemesi salanm olmaktadr. Bu teknik ayrca, toplumsal atmalarn zmnde, kiilerin kendilerinin ve bakalarnn deer yarglarn tanmalarnda, ortak bir sorun zerinde alma gibi toplumsal beceri ve davranlarn gelitirilmesinde de etkili olmaktadr. Ayrca bu teknikle snf retmenleri, snf rehber retmeni, zellikle de rehberlik uzman, belirli bir kiiyle ilgili olmayan sorunlarn temsili araclyla okul almalarnda rencilerin duyduklar ihtiyalar ve trl konulardaki dncelerini renebilmektedirler. 3. Psikodrama (Ruhsal Oyun): Problemi bulunan kiinin i dnyasn tiyatro zellii tayan oyunlar araclyla aa vurmasna olanak veren bir tekniktir. Bu tekniin amac; problemli kiiyi kendi isteiyle sahneye karmak, duygularn ve i dnyasn grup iinde zgrce ortaya koymasna yardmc olmak ve bu yolla kiinin uyumuna yardmc olmaktr. Oyun oynayan renciye hibir kstlama olmadan istedii kadar sre kullanarak, sahnede duygu ve dncelerini rahata syleyebilecei anlatlmaktadr. Psikodramada sergilenen oyunlar, grup yeleri tarafndan darda anlatlmamaldr. Psikodrama tekniini ancak deneyimli uzmanlar ve ruh hekimleri baarla uygulayabilirler. 4. Oyun Terapisi: Oyun terapisi, tedirgin ocuklarn ie atlm isteklerini, bilin d korku ve ylglarn renmek ve davran bozukluklarn gidermek iin bavurulan bir tekniktir. Oyun terapisinde ocuk, zgrce oynayabilecei bir odaya konmaktadr. Bu odada bir evde bulunabilecek eyalar oyuncak olarak yer almaktadr. ocuk verilen plana gre ya da zgrce oynarken gzlemci ocuu izlemektedir. ocuk bu ortamda, iinde tuttuu ya da bilin dndan kaynaklanan kinlerini, kzgnlklarn, korkularn oyuncaklara geirerek ortaya karmakta ve yaamaktadr. Gzlemci gerek duyduka ocua sorular sormakta, yorum yapmakta ve gerektike aydnlatc bilgiler vermektedir. Bu teknik rehberlik uzmanlar ve ocuk psikologlarnn uygulayabilecei bir tekniktir. 5. Aile Ziyaretleri: ocuklarn salkl geliimlerine katk ve ounlukla sorunlarn nedenleri zerinde bilgi toplama amacyla retmenlerin, ocuk geliimi, rehberlik ve sosyal hizmet uzmanlarnn, ocuklar ile ilgili olarak ana ve babalarla yaptklar grmelerdir.
76

www.oguzhanhoca.com
Ev ziyaretleri rencinin aile ortam hakknda bilgi toplamak bylece onu daha iyi tanyarak onun kendi kendini tanmasna yardmc olmak amacyla yaplr. Bu amacn yan sra okul-aile ibirliini kolaylatrr. Ev ziyaretlerinde genellikle evin fiziksel durumu, ocuun alma olanaklar ve koullar, ana ve babann ocua ve almasna ne lde yardmda bulunabilecei, ailenin okula ve okulda verilen hizmetlere kar nasl bir tutum ve anlay iinde olduu, ocuklar ile ilgili olarak ailenin genel tutumu gibi konularda bilgi toplanmaldr. Ev ziyaretleri yaplrken ayrca u ilke ve anlaylarn benimsenmesi uygun olur: 1. Okullarda yneticiler rencilere psikolojik yardm yapmada ev ziyaretlerinin nemini kabul etmeli; bu amala uzman ve retmenleri tevik etmeli; onlara zaman ve hazrlanma kolaylklar salanmal; ailelerin bu ziyaretlere istekli hale gelmesi iin aba gstermelidir. 2. Ev ziyaretleri, ziyaret ncesinde mutlaka planlanmal; aile ile iliki kurulmal ve randevu alnmaldr. Ziyaret konusunda ocua da bilgi verilmelidir. 3. Ev ziyaretlerinde hangi konularda ne tr bilgilerin toplanaca, gerekirse tm ziyaretler iin geerli olmak zere belirlenmeli; bu bilgiler anket, soru listesi, iaretleme listesi, derecelendirme lei gibi eitli grme ve gzlem formlar biiminde dzenlenmelidir. 4. Her ziyaret sonunda, toplam bilgiler yukarda sz edilen formlar zerinde mutlaka yazl hale getirilmelidir. Baz bilgiler ziyaret srasnda hemen yazlabilir; baz bilgilerin ziyaret srasnda yazlmas sakncal olabilir. Kukusuz hangi bilgilerin ziyaret srasnda, hangilerinin mutlaka ziyaretin sonunda yazlmas gerektii ziyareti yapan kiinin takdirine ve bu konudaki tecrbesine braklmaldr. 5. Ziyarete gitmeden nce, olanaklar lsnde, ocuk ve aile hakknda bilgi edinmelidir. 6. Ziyaretin balangcnda ocuun da hazr bulunmas salanmaldr. Bu, karlkl konuma ve ilikiyi kolaylatrr. 7. Ziyaret srasnda ocuk ve aile kesinlikle eletirilmemeli; ocuk hakknda daha ok olumlu ifadelere yer verilmeli; zelikle ocuu baka ocuklarla karlatran ifadelerden kanmaldr. Ayn ekilde, ziyarette okul ve dier retmenlerin eletirilmesine de frsat verilmemelidir. 8. Ev ziyaretleri, planl olmakla birlikte, pek formal ya da resmi bir hava iinde srdrlmemeli; telal ve aceleci olmamal; zellikle ziyaretin balangcnda ve sonunda karlkl sevgi, sayg ve nezaket kurallarna uygun davranlmaldr. 9. Ziyarete randevu verilen saatte gidilmeli ve ziyaret sresinin bir saati amamasna dikkat edilmelidir.

77

www.oguzhanhoca.com
10. Ev ziyaretleri, resmi olmaktan ziyade, kiisel dostluk ve nezaket esas zerine kurulmaldr. Ziyarette elde edilen olgu ve konular, ziyaretten hemen sonra kaydedilmelidir hafzaya braklmamaldr. 11. retmen veya danman, ev ziyaretlerinde baka ailelerin ocuklar hakknda azn sk tutmaldr. retmen ya da danman, konumaktan daha ok, iyi bir dinleyici olmaldr.

E) Dier Teknikler 1. Bibliyo-terapi: Kitaplarla terapidir. Bireylere problemlerini zme, kendini tanma gibi konularda masal, yk, deneme gibi edebiyat eserlerinden yararlanmalarn salayan bir srecin ad olarak tanmlanabilir. Burada sadece kitap okumak deil kitap ile bir etkileime girmek de nemlidir. rnein; masaldaki kahraman veya onun bana gelen bir olay ile benzeim-zdeim kurmak bibliyo-terapinin ilk basamadr. Kitap okumann ruhsal olaylardaki iyiletirici etkisi, kiisel geliime olan katks ilk medeniyetlerden gnmze dein bilinir ve uygulanr. Gnmzde bir uzman psikolojik danman ile birlikte uygulanan bibliyo-terapinin belli bal zellikleri unlardr: 1. ocuun yaad sorunlara uygun kitab seme. 2. Kitab doru zamanda seme ve okumasna balama. 3. ykdeki kahramanla benzer sorunlar yaadn ocua aktarma, kiilik zelliklerini anlatma ve zdeim kurmasn salamak terapinin ilk aamasdr. 4. En nemlisi ise yaanan sorunlar kabul etme ve zerinde almaktr. Kitaptaki olaylarla kendi yaamndaki olaylar btnletirip duygularn anlayabilen ocuun sorunlu olduu noktada kendini grp tanmas, iyiletirmeyi kabul etmesiyle terapi amacna ulam olur.
2. Vaka ncelemesi: Vaka incelemesi sorunu olan kiiyi bir btn halinde derinlemesine incelemek demektir. Vaka incelemesinde eitli test ve test d teknikler kullanlarak sorunu olan birey hakknda ok eitli bilgiler toplanmal; ama bireyin sorunun nedenlerini ve uygun tedavi yntemlerini saptamak, bireyin sorununu iyiletirici nlemler almaktr. Vaka incelemesi zet olarak u bilgileri ierir: 1-Vakann ad, soyad, doum yeri ve doum tarihi 2-Ana babasnn sa-l, z-vey oluu 3-Sorunun ksaca tanm 4-Tbbi ve psikolojik muayene 5-Geirdii hastalk ve ameliyatlar 6-Akademik baars, okul yaants, disiplin vakalar, sosyal ilikileri 7-Aile tarihesi, sosyo-ekonomik durumu, karde says 8-Okul d etkinlikleri, polis kaytlar 9-Duygusal geliimi
78

www.oguzhanhoca.com
10-Genel deerlendirme 11-Tedavi yolar ve alnacak nlemler 12-nerilerin uygulamasna ilikin planlar 13-ncelemeyi yapan kii, kurum ve tarih Vaka incelemesini yapan kii objektif, ak ve seik olmak, kiisel yanllktan kanmak, saysal verilere dayanmak, desteklenmeyen gereksiz bilgi vermekten, dayanaksz yorum ve genelleme yapmaktan saknmak zorundadr. Vaka incelemesi raporlarnn ilgili dier uzmanlarla birlikte ele alnmas, hatta gerekirse bu amala vaka konferans toplantlar dzenlenmesi, bylece, birey iin alnacak psikolojik yardm nlemlerinin birlikte programlanmas daha da uygun olur. 3. Vaka Konferans: Bir bireyin davranlarn daha iyi anlamak ve yorumlamak amac ile bir grup danmannya da uzman personelin bir araya geldii bir toplantdr. Vaka konferanslarna bireyi yakndan tanyan ve birey hakknda yeterli bilgi toplayan uzmanlar ile dier uzmanlar ve danmanlar katlr. 4. Vaka Temsili: Bir olaya dahil olan bireylerin olay srasnda bulunduklar konum, bak alar ve durumlarn anlamak amacyla olayn yeniden canlandrlmasna dayanan bir yntemdir. 5. renci Tanma Fii: renci toplu dosyasnda yer alan ve renci ile ilgili tm bilgilerin kaytl olduu karttr.

PSKOLOJK DANIMA KURAMLARI 1. Psikanaliz 2. Davranlk 3. Aklc Duygusal Terapi (ABCDE) 4. Gereklik Terapisi (Kontrol Kuram-Seim Teorisi) 5. Hmanistik (nsancl) Yaklam 6. Gestalt Kuram 7. Varoluuluk 8. Transaksiyonel Analiz (TA) 9. Eklektik Yaklam PSKANALZ Anahtar Kavramlar 1. Kiiliin Yaps: Bunlar sre isimleri olup birbirinden bamsz ilev grmezler. Sadece kiiliin anlalmasn salamak iin belirlenmi hipotetik yaplardr. d, biyolojik; ego, psikolojik; sper ego, sosyal ynleridir. D: nsan doduu zaman tamamyla id'dir. Psiik enerjinin kaynadr. gdlerin merkezidir. Organizasyon yoktur. steyicidir ve kararldr. Birinci sre dnceye gre ilev grr. Bunun anlam zaman, mekn ve mantk
79

www.oguzhanhoca.com
kavramnn olmamasdr. Ryalarda grlr. d gerilimi kaldramaz. Bylece hemen "homeostasis"i salamaya alr. Zevk prensibine gre hareket eder. Zevke ynelir, acdan kaar. Mantksz ahlaksz ve dncesizdir. Dnmez, ister ve yapar. d bilinddr. Fakat bilin ncesi e bilinte de ilev grr. EGO: Gerek ve d dnya ile balanty salar. 2.cil sre dnceye gre ilev grr. Mantk esastr. Yer ve durum, zaman gzetilir. Kiiliin hkmeti, yrtme organ, kontrol edici ve dzenleyicidir. d, sper ego ve d dnyadan gelen mesajlar yneten trafik lambas gibidir. Sansr ederek bilinci kontrol eder. Gereklik prensibine gre alr. Gereksinimlerini doyurmak iin planlar dzenler ve uygular. d' in impluslarn mantk szgecinden geirerek kontrol eder. d sadece znel gereklii bilir. Ego ise znel gereklii d gereklie uydurmaya alr. SPER EGO: Ahlakl, kuralc ve yarglaycdr. Kiinin davranlarn iyi mi ya da kt m, doru mu yoksa yanl m olduunu grevlendirir. Yasama organ gibi grev yrtr. deali belirler, gerei deil. Sadece zevk iin deil mkemmel olmak iin hareket iler. Geleneksel deerleri, toplum ideallerini ierir. Anne-baba-toplum etkisi ile oluur. d gdlerini bastrr, egoyu ahlakl davranmak iin iknaya alr ve mkemmeli arar. Anne-baba-toplum deerlerinin iselletirilmesi ile oluur. Bu da dl veya ceza yntemiyle yaplmtr. selletirilen dl ve gurur duygusuna ve benlik sevgisine, ceza ise sululuk ve aalk duygusuna neden olur. 2. nsan doasna Bak : (Nedene Dayal) Deterministiktir. Freud'a gre insanlar mantk d gler, gdler ve yaamn ilk be yl ierisindeki psikoseksel olaylar sonucunda oluan kiilik erevesinde davranrlar. Ortodoks Freudian gr, her davrann bir nedeni olduuna inanr. nsan bir enerji sisteminden ibarettir. Bu enerjinin id, ego ve sper ego arasndaki dalm, kiiliin ileyiini belirler. Bu enerjiye libido adn vermitir. Balangta sadece cinsel enerji denen libido, kuramn evrimlemesi ile yaam enerjisi anlamna dnmtr. Ortodoks Freudian bak as, insanlar enerji sistemleri olarak grr. Enerji miktar snrldr. d, ego ve sper ego gibi sistemlerden bir tanesi, dier iki sistem arasnda kontrol kurar. Bylelikle kiinin davran ynelimi belirlenir. d psiik enerjinin deposudur. Ego ve sper egonun almas iin g salar. d ayn zamanda libido ile balantldr. Libido insan rknn ve bireyin yaamn devam ettirmeyi hedefler. Byme, gelime ve yaratcl salar. Bunun tam kart lm korkusudur (Destrudo). Saldrganlk drtleri destrudonun rndr. Freud'un insan rkna kar kt bak as, daha sonralar ok eletirilmitir. Saldrganln doutan olduu dncesi en fazla eletiri alan grdr. 3. Bilind ve Bilin: Bilind kavram Freud' un psikolojiye getirdii en byk katksdr. Davran problemlerinin anlalmasnda ana kavram olmutur. Bilind zerinde direkt olarak allamaz. Ancak baz klinik yntemler ve gzlemlerle fark edilebilir. Bunlar;
80

www.oguzhanhoca.com
a. b. c. d. e. Ryalar, Dil srmeleri ve unutmalar, Hipnoz esnasnda yaplan telkinlerin daha sonra davrana dnm Serbest arm tekniklerinden karlan materyaller ile, Projektif tekniklerden karlan materyaller ile, Freud' a gre bilinlilik, toplam zihnin ok az bir blmn igal eder. Bilin d ile bilin arasnda istendii zaman fark edilebilir bir alan vardr. Buraya bilin ncesi denir. Kabul edilemeyen gereksinim ve istekler bilindna bastrlr. Psikanalitik terapide ama, gerek psikolojik fonksiyonlarn iinde getii bilindn, bilinli klmaktr. Bilindn fark etmiyor olsak bile, davranlarmz etkileyicidir. Bilind sreler, btn nevrotik tipteki davranlarn kkenini tekil eder. Bilindnn fark ettirilmesi durumuna "igr" denir. DAVRANIILIK: Tm davranlar gibi uyumsuz davranlarn da renme rn olduklarn savunmaktadr. Davran psikologlarna gre, insan doutan birtakm davran eilimlerine sahiptir. Bunlar doal gerek olup, aslnda ne iyi ne de ktdr. nsan douta bo bir levha gibidir; refleksler dnda davran yoktur. Kazanlan btn davranlar, davran potansiyelinde pekitirme sonucunda meydana gelen srekli deiikliklerdir. O halde uygun pekitirme yntemleri kullanarak istenilen davran gelitirmek mmkndr. Temsilcileri arasnda klasik artlanma almalaryla Pavlov ve operant artlanma almalaryla Thorndike ve Skinnerdir. Davran terapistlerinin grleri u ekilde zetlenebilir: 1. Btn davranlar renilmitir. 2. nsan davranlar, kaltmla getirilen yapnn evre ile etkileimi rndr. 3. nsan anlamak iin onun gzlenebilir davranlarn incelemek ve dikkatle dzenlenmi deneylerle davran belirleyen yasalar bulmak mmkndr. 4. nsan davranlarnn gerisinde benlik tasarm, bilind gdler gibi gzlenemeyen faktrler aramak yersizdir. 5. Davranlarn mekanizmasn anladktan sonra onlar kontrol etmek mmkndr. Davran terapistlerine gre, davranlarn amac, organizmada gerilimi azaltmaktr. Balangta alk, susuzluk gibi fizyolojik; sevilme, ait olma gibi psikolojik gdler insan davrana sevk ederler. nsan zamanla renme yolu ile kazanlan baarma, stn olma gibi toplumsal gdlerle de davranta bulunur. Gerilimi azaltmada baarl olan davranlarn tekrarlanma olasl yksektir.

81

www.oguzhanhoca.com
1) 2) 3) 4) 5) 6) Davran Terapistlerinin Kulland Belli Bal Teknikleri Biimlendirme: Tarma: Atlganlk Eitimi: Kanma: Model Gsterme: Sistematik Duyarszlatrma:

GESTALT YAKLAIMI: Gestalt yaklamn tanmlayabilmek, zellikle kuramn yaps ile ilgili nedenler yznden olduka gtr. Kuram, varoluuluk, fenomenoloji, gestalt psikolojisi, holizm, klasik psikanaliz ve neo-Freudyan grler, beden terapisi, organizmik gr, alan kuram, dou dinleri, ve tiyatro ve dans gibi sanatn deiik boyutlarnn bir bilekesi olarak ortaya kmtr. Btn bu deiik boyutlar hep birlikte aklayabilmenin pek kolay olmad ortadadr. Gestalt yaklam sadece etkilenmi olduu deiik grlerin bir btn deildir. Bu grler, gestalt yaklamnn iine yerleirken farkllamlardr, yani bir araya getirildiklerinde tek bana ifade ettiklerinden daha farkl bir anlam kazanmaktadrlar. Gestalt potasnn iinde erirken, her biri Gestalt yaklamna deiik bir renk ve lezzet katmtr. Gestalt terapi, genelde, varoluculuk kavramlarndan uzak kalmaya alm ve fenomenoloji ve farkndalk prensiplerini daha fazla nemsemitir. Gestalt terapinin amac kiinin kendi rntsn aratrmas, kefetmesi, yaamas ve farkl ksmlarn btnletirebilmesidir. Gestalt terapinin kurucusu olan Fritz Perlse gre Freudyan grn anlamsz ve yanl yanlarn temizlemek uzun zaman almtr. Gestalt terapi uygulamalar insan potansiyelini gelitirmek amaldr; insan yeniden bir btn yapabilmek iin kiiliindeki boluklar doldurmay hedefler. Bu ksa dnemli ya da byl olmamakla birlikte iyi bir yoldur. Gestalt yaklam uygulamalar, yaamlarmzn gerek otoriteleri haline gelmemizde yardmc olmay hedefler. Kendimizi, ne yapacamz bilemez halde ve kendi hayatmza yabanclam olarak bulduumuzda, impasse ya da kr dmle birlikte, ayn zamanda daha canl, renkli bir varolu ansn da bulmu oluruz. Kr dm, kiinin evresel destek bulamad ve i desteini salayamad, gerek kendini desteklemenin henz baarlamad durumdur. Aslnda hi kimse, bymeye, yani kr dmn zerine gitmeye gnll olmaz. Oysa tmden iyilemeyi salayacak olan ey bu noktada nasl skp kalm olduumuzu fark etmektir. Kr dm terapide, byme ve gelime ile ilgili kritik noktadr. Terapinin amac, danan bakalarna bamllktan kurtarmak ve dndnden daha fazlasn yapabileceini kefetmesini salamaktr. Gestalt terapinin en nemli zelliklerinden biri imdi ve burada prensibine odaklanmasdr. Perls de Freud gibi gemiten gelen zmlenmemi atmalar zerinde allmasn nerir. Ancak Perlse gre eski atmalar, u andaki davranlarla sergilenmektedir ve bunlarla imdi ve burada prensibi kullanlarak
82

www.oguzhanhoca.com
allmaldr; nk imdi ve burada nasl olacamz ve kendimize uygun olan aktif olarak semekte tamamen hrz. Nitekim Perls danann u anda atmann deiik ksmlarn dramatik roller eklinde oynamasn isteyerek canlandrmasn, bylece atmann daha iyi farkna varabilmesini, onunla temas edebilmesini ve atmann ynn u anda ve gelecek iin kontrol edebilmesini salard. Ne kadar sklkla gelecekle ilgili kayglar ya da gemile ilgili pimanlklar brakp u anda ve buradaki farkndalmza odaklanabiliyoruz? Bunu yapabilirsek enerjimizi boa harcamayarak, u an yaamak iin verimli ekilde kullanabiliriz. Bu anlamda gestalt yaklamnda, iinde bulunulan ann kymetini bilerek, onu tam olarak yaamak temeldir. Gestalt terapinin zerinde yrd iki ayak, imdi ve nasldr. imdi, mevcut olan kapsar; fenomendir; farknda olduumuz eydir. Nasl ise yapy, davran, yani gerekte var olan sreci kapsar. Nasl biz ve dnyann ilevlerini anlamak iin ihtiyacmz olan verir, konuyu derinletirip k kaynan bulabilmeye yardmc olur. Eer yap deitirilebilirse, ilev, ilev deitirilebildike yap deiir. Niin ve nk ise kt szcklerdir. Niin sorusu bir izahat almamz salayabilir, ama nedenleri bilmek zme gtrmeyebilir. Bu balamda farkl olarak psikanaliz, hastalktan hastay deil, gemii, bir travmay, oedipus karmaasn vb. sorumlu tutar. Gestalt terapide srekli gemi konuulmaz, ama o andaki duygular gemile ilgili ise bunlarla allr; nk bitirilmemi ilerimiz olduu srece gemii beraberimizde tayp dururuz. Bitirilmemi iler genellikle fke, nefret, endie, keder, terk edilme, sulanma, reddedilme gibi duygularla ilgilidir. Bu gibi duygular tam anlam ile yaanmam olduklarnda fonda kalrlar ve kiinin kendisi ve dier kiilerle olan temaslarnda srekli ortaya karlar; ekil haline gelebilmek iin frsat ararlar. Perlse gre krgnlk en sk rastlanlan bitirilmemi itir. Bitirilmemi iler kiinin psikolojik enerjisini tketerek u anki ihtiyalarn giderilmesini nler. Patolojik yollardan tamamlanmaya allr ya da kii orada saplanp kalr. Oysa krgnln uygun ekilde ifadesi, insanlarla ilikilerimizdeki glkler balamnda yaam kolaylatrabilir. Kiinin gemite ac verdii iin zerinde hi durmadan brakp kaverdii ie geri dnmesi gereklidir. Kii cesaretsizse geri dnp bitirmekten kanabilir. Terapist bu amala bireyin honut olmad deneyimleri fark etmesine, aa kartmasna olanak salayacak gvenli ortam oluturarak, i kaynaklarn harekete geirinceye dek kanmasn engeller. zetle farkl grleri potasnda eritmi, kiinin hasta deil danan olarak tanmland, terapistin otorite olmasn, yorumlar yapmasn, byme ve gelimeye ters decei iin kabul etmeyen, imdi ve burada prensiplerine dayanan, duygularn ifadesine ve yaanmasna olanak tanyan, ihtiyalarn, kiilikteki boluklarn farkna varlmas ve bunlarn giderilmesi hedefini gden gestalt terapi, genellemelerden kanarak, olaylarn kiiye zel anlamlarnn anlalmasna vurgu yapar.

83

www.oguzhanhoca.com
HMANST (NSANCI) YAKLAIM: ada bir psikoloji akmdr. Kurucular Gestaltlardan etkilenmitir. Varoluu felsefe akmnn grlerini benimsemilerdir. Bu yaklamn nc ve temsilcileri Rogers, Maslow, Sartre, Charolette Bhler, Frankl, Binswagner'dir. Davran ve psikanalitik yaklamlara kar grleri vardr. zellikle insan ele allar asndan teki ekollerden ayrlrlar. Bu psikoterapi ekolnn kurucusu Carl Rogers insanlarn temelde "iyi" olduklarna ve srekli gelierek, kendilerini gerekletirmek istemelerine inanmaktayd. Rogers'in temel varsaym udur: nsanlarn doutan getirdikleri en kuvvetli drt kendini gerekletirme, kendini ifade etme drtsdr. ocuk ilk gnlerden balayarak bunu yapmaya balar. ocuun kendini gerekletirme drts, onun evresindeki insanlarla ve o andaki koullarla her zaman uyum iinde olmayabilir. rnein sabah saat altda uyanan ocuk, byk bir zevkle, sesinin yettiince ark sylemeye balar. Bu davran, ocuk iin bir kendini ifade etme, kendini gerekletirme davrandr. Akam ge yatm olan ve sabahn o saatinde uykusunu alamam olan anne ve baba, bu davrana "kapa eneni, yanna gelirsem kt yaparm seni! " diye tepkide bulunabilir. te o anda ocuk iki seenekten birini semek zorundadr: (1) Ya anne-babasnn sylediine aldrmayarak kendini ifade etmeye devam etmek, ya da (2) onlarn szne uyarak ark sylemeyi brakmak. lk seenei setii zaman ocuun anne-babasyla ilikisi olumsuz bir ynde geliir; ocuk onlarn sevgisini kaybedebilir ve sonunda cezalandrlabilir. kinci seenei izlediinde ocuk anne-babasyla ahenkli bir ortam yaratr, ancak ayn zamanda kendi kendine u mesaj da verir:" Senin ne istediin nemli deil, kimse senin mutlu olacana aldrmaz. Bu yaam iinde cannn istediini yapamazsn, sen ancak anne-babann yaptn yaptn srece sevilirsin !" ocuun yaamnda yukarda bahsedilen ikinci trden seimler sk sk tekrar ederse, ocuun kendini gerekletirmesi trplenir ve zamanla ocuk yle bir noktaya gelir ki, bu noktada kendini ifade etmeye ynelik istek ve drtlerinin farkna varmamaya balar. Bu sre kiinin kendine sayg duymasn engeller. ocuk kendi duygu ve isteklerinin farkna varmad srece evresiyle kendi istekleri arasndaki elikinin de farkna varamaz. Bu nedenle ou kii kendi istek ve duygularnn "farkna varmamay renir." Kendi istek ve duygularndan gittike kopan birey, kendi kendisiyle iletiimden uzaklar ve i dnyasndaki istek ve drtleri arasnda tutarszlk, ahenksizlik oluur. Rogers'in psikoterapisi i dnya ile davran arasndaki bu tutarszl ortadan kaldrmaya ynelik bir psikolojik yaklamdr. Bu yaklam hi bir ocua ceza verilmemelidir eklinde anlalmamaldr. Yalnz ceza verirken ocuun "beni" ve davran arasnda bir ayrm yaplmaldr. Cezalandrlan ocuk deil ocuun davran olmaldr. rnein" Yaptn bu davran kt, bu

84

www.oguzhanhoca.com
davrann onaylamyorum. Ama seni seviyorum" mesaj verilerek gerektiinde ocuk cezalandrlabilir. Rogers'in psikoterapi anlayna gre (1) Danana koulsuz sayg gstermek gerekir. (2) Psikoterapist dananna empatik anlay gstermek zorundadr. (3) Psikoterapist samimi ve iten olmaldr. Byle bir ortamda zamanla kii terapiste gerekten ok gvenir ve bu zgr ortamda yava yava bastrm olduu duygu ve dncelerinin farkna vararak, bunlar ifade etmeye, ket vurularak yarda kalm olan kendini gerekletirme srecine yeniden balamaya giriir. Kendine saygs artar, kendini olduu gibi kabul etmesini renir ve paralanm bir kii olmaktan kp, derli toplu, kendi kendisiyle iletiim kurabilen tm bir kii olma yoluna girer. Bir anlamda birey kendi yaamnda bir tutarllk, bir uyum bulmaya balamtr. Bu yaklama gre insan kendine gre bir deerdir, belli bir toplum dzeninin ya da i rgtnn arac haline getirilmemelidir. nsan kendisinden, davranlarndan, oluturaca kimliinden kendisi sorumludur. Hayat kendisi iin yaamaya deer, anlaml bir hale getirmek kiinin kendisine der. lml olan insann hibir yaants tekrar etmeyecektir. Gemi ya da gelecek deil, iinde yaanlan an nemlidir. nsan iin bilim ama deil, ancak ara olabilir. nsan tanrken dogmatik grlerden kanmak gerekir. nsan davranlarn denetim altna almak yerine, daha ok zgrle yer verilmelidir. nsan anlamak iin onun iyapsn bilmek gerekir. Bunun iin i gzleme bavurmak zorunludur. nsan cansz bir nesne olmadndan, dtan baklarak davranlar yordanamaz. Bu akm insan inceleme yntemini getirmitir. Psikolojiyi bir bakma yeniden felsefeye yaklatrmtr. Psikolojinin amalarndan biri insan davranlarn kontrol etmektir. Oysa Hmanistik yaklamda olanlar, psikolojik kontroln insanln zararna kullanlabilecei inancndadrlar. rnein, iyi insan yetitirmek doru ama gibi gelebilir. Ancak bu konuda ok eitli grler ortaya atlabilir. Danan merkezli psikoterapi haftada bir kez yaplr. Rogers "hasta" tabirini kullanmaz "danan" tabirini kullanrd. Freud'cu yaklam kiinin psikopatoloji gsterdiini batan kabul eder ve onu hastalktan kurtarmay amalar. Rogers kendisine danmaya gelen kiinin, kendini gerekletirme ynndeki gelimesine ket vurulduundan byle bir gereksinmesi olduunu dnr. Kii hasta deildir bir danmana gereksinimi vardr. VAROLUULUK: Gizemci dnr Kierkegaard'n (1813-1885) gizemsel dncelerinden yararlanan Heidegger (1889-1976), insann kendi varlnn kendisi tarafndan yaratldn ileri srerek bu retiyi ortaya atmtr. Varoluuluk retisi, insann kiisel anlamn deerlendirmesini, yaama srecinde kendi yolunu semesini, dman ve amasz bir evrenin dourduu, kiiliin yitirilmesi tehlikesine kar, insann kendi zgr istemiyle direnmesi
85

www.oguzhanhoca.com
gerektiini savunur. Gabriel Marcel'in (1889-1973) nclnde Tanrc varoluuluk; Jean Paul Sartre'in (1905-1980) nclnde Tanrsz varoluuluk adn alarak iki ayr akm olarak ksa bir sre iinde gelimi ve yaylmtr. Varoluuluk retisine gre, evrende kendi varln yaratan tek varlk insandr. nsan kendi deerlerini kendi tayin eder ve kendi yolunu kendisi izer. O halde insan zgrdr. Yani insan kendi sorumluluunu stlenebilecei oranda zgrdr. nsan kendi varln tayin ettii iin zgr ve dolaysyla sorumludur. nsan bu sorumluluk nedeniyle bunalm, kayg ve sknt duyar. Varolma sorumluluundan doan bu kayg ve sknt insann temel davran ve eylem gcn oluturur. Varolu anksiyetesi, yaamn sorumluluunu hissetmektir. Hayvanlar evrelerinin farkndadr. nsan ise farknda olduunun da farkndadr. Domu olduumuzu ve bir gn leceimizi biliriz. lmn kanlmazl yokluk ve hilik duygularn yaratr. Bu duygu ise insan doyumlu ve anlaml yaayp yaamad konusunda kayglandrr. nsan kendinden kamak iin basmakalp dnyaya snr. nsan kendi hakiki varlna srt evirmeye ve kendi dndaki basmakalp dnyaya dalmaya, kendisini deil de nesneler dnyasn bal bana bir ama saymaya iten ey insann hakiki varlna katlanamaydr. Birey kendi zgrlk ve sorumluluuna katlanamaz ve bunun iin gndelik basmakalp deerlere snarak zgrln ve sorumluluunu ortadan kaldrmaya alr. Bireyin z benliine dnmesi, lm btn varoluu yok eden o kesin snr korkusuzca gze almasyla mmkndr. Varoluulara gre insan ve iinde bulunduu dnya tek bir btndr. Straus "beyin deil insan dnr "der. Bundan dolay varoluu gr insan da tmyle paralara ayrmadan ele alr. nsan bilin ve bilinalt olarak ayrmann n yargl ve zararl bir yaklam olduuna, bunun varoluun btnln bozduuna inanr. Varoluu psikoloji davranlarn nedenlerini aklamak yerine, iinde bulunulan anda yaanlanlar anlamaya alr. Psikoterapide hastann gemii nemli olsa bile, u anda yaanlanlar daha nemlidir. Varoluu psikoterapide tutum yledir: (1) nsan sorununu stlenebildii kadar gvenli ve dolaysyla zgrdr. Bu nedenle tm mesele seim ve karar vermededir. (2) Varoluu yaklamda fkelenecek bir durum meydana gelmise fkeyi yaamalyz. zlrsek znty yaamalyz. Var isek duygularmz yaamalyz. (3) Varoluu gre gre insan mantkl dnceyle anlalamaz. Bu nedenle terapist olaylar kendi mantyla izlememeli, hastann mantyla izlemelidir. (4) Varoluulara gre lm korkusu bir insanda varsa bu insan yaamay beceremiyor demektir. Varoluulara gre insan davranlar doadaki dier fiziksel olaylar gibi deerlendirilemez, incelenemez, kategorilere ayrtrlamaz. nsan davranlar bu balamda aklanamaz, ancak anlalabilir. nsan davranlarnn anlalabilmesi iin veya insann btncl olarak anlalabilmesi iin tm yarglardan ve n
86

www.oguzhanhoca.com
fikirlerden uzak olmak gerekir. nsan mekanik bir aygt olmadndan onun davranlarn bir takm gruplara ayrmak, sistematize etmek, ablonlatrmak insan anlamak deil, tam tersine onun anlalmasn zorlatran temel faktrdr. Hele hele bir takm hastalk isimleri altnda insanlar birer kemiyet gibi deerlendirmek, bilgisayar programlarna kodlamak, sistematize etmek insana yaplacak en byk ihanetlerden biridir. te varoluu felsefeden yola kan bilim adamlar insan anlamak iin toptan psikiyatriyi reddeden anti psikiyatri anlaylarna da kaynaklk etmilerdir. Belki de insana insanca bir yaklam tarzn varoluu terapilerde bulmak mmkndr. nsann gerekten insan olarak deerlendirildii hasta ile hekimin eit artlarda gerei arad anlay ve yaklam tarz sadece varoluu tedavilerde mmkndr. Bu kadar msamahal ve geni bir yaklam tarzn ihtiva etmesi nedeni ile uygulamada geni bir yelpazenin varl da kendiliinden ortaya kmaktadr. EKLEKTK YAKLAIM: Belli bir kurama dayanmaz. Bu yaklam, danmann eitli kuramlardan yararlanarak gelitirdii, kendine zg bir psikolojik danma biimidir. Eklektik yaklamn ortaya knn ba nedeni, kuramlardan hi birinin psikolojik danma srecini tek bana aklayamam olmasdr. Her kuramn yeterli ve yetersiz yanlar vardr. Ancak, eklektik yaklam, her psikolojik danma grnn yeterli yanlarnn alnmas ile bir psikolojik danma sreci oluturulmas anlamna gelmez. Her eklektiki psikolojik danmann, kendi tutum ve davranlaryla oluturduu zgn ve tutarl bir psikolojik danma gr vardr. Bu, danmann mesleksel kiiliini belirlemektedir. REHBERLK HZMETLERNN RGTLENMES VE DEERLENDRLMES Rehberlik hizmetleri planl, planl, programl ve sistemli faaliyetlerdir. Bu nedenle bu hizmetlerin hiyerarik bir ekilde rgtlenmesi, grev ve sorumluluklarnn belirlenmesi gereklidir. rgtlenme Milli Eitim Bakanl dzeyinde balayarak, il dzeyine ve okul dzeyine yaylr. Okuldaki ynetici, snf retmeni ve uzmanlarn grev ve sorumluluklar ynetmeliklerce belirlenmitir. Rehberlik Hizmetlerinin rgtlenmesi: rgtlenme merkezde, il dzeyinde ve okul dzeyinde olmak zere 3 kademeli olarak incelenebilir. 1. Merkezi Dzeyde rgtlenme: lkemizde, eitim hizmetlerinin en st kuruluu olan Milli Eitim Bakanl bnyesinde yer alan Talim ve Terbiye Dairesi, lkretim, Ortaretim, Mesleki ve Teknik retim, zel Eitim ve Rehberlik Dairesi okullarda yaplan rehberlik hizmetlerini bakanlk dzeyinde destekleyen kurulular olarak merkezi rgt olutururlar.

87

www.oguzhanhoca.com
Milli Eitim Bakanlna bal olan zel Eitim, Rehberlik ve Danma Hizmetleri Genel Mdrl 1992de 3797 sayl yasa ile kurulmutur. Buna gre merkez rgtnde rehberlik hizmetleri ilgili 7 ube olarak rgtlenmitir. 2. Rehberlik Aratrma Merkezleri 3. Okulncesi ve lkretim ubesi 4. Ortaretim ve Yaygn Eitim Rehberlik ubeleri 5. zel Snflar ve Kaynatrma Eitimi 6. lme Aralar 7. D likiler ve Projeler 8. renci leri ubeleri Ayrca bakanlk dzeyinde, rehberlik hizmetleri ile ilgili kararlar almak ve bu hizmetleri yrtmek iin Rehberlik Hizmetleri Bakanlk Danma Kurulunun oluturulmas gerekir. Bu kurul u hizmetleri yrtr: (1) lke dzeyinde rehberlik hizmetlerini ynlendirmek, yaygnlatrmak ve gelitirmek iin alnacak tedbirleri belirler, ilgili birimlere duyurulmasn salar. (2) Rehberlik hizmetlerinin ihtiya ve problemlerine zm amacyla getirilen nerileri inceler ve istiari kararlar alr. 2. l Dzeyinde rgtlenme: l dzeyindeki rgtlenme, illerdeki Milli Eitim Mdrlkleri bnyesinde oluturulan Rehberlik ve Aratrma Merkezleri ile salanmtr. 17. Nisan. 2001de yrrle giren ynetmelie gre bu merkezler aadaki blmlerden olumaktadr: 1. Rehberlik ve psikolojik danma hizmetleri blm 2. zel eitim blm Bu merkezler hizmetlerini nceki yllarda daha ok ilkretim okullarna sunarlarken, yrrle giren son ynetmelik ile ortaretimdeki rehberlik hizmetlerinin planlanmas, izlenmesi ilevini de kapsamaktadr. Son ynetmelie gre bu blmlere atanabilmek iin ilgili blm mezunu olma koulu da getirilmitir. l dzeyindeki rgtlenmede yer alan Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetleri l Danma Komisyonu ise aadaki grevleri yapar: a. Eyll aynda yaplacak toplantda, il ve ilelerde yaplmas dnlen rehberlik ve psikolojik danma almalarna ilikin gerekli ihtiyalar belirler; almalarla ilgili nerileri deerlendirir ve bunlarn salanmas ynnde karar alr. b. Haziran aynda yaplacak olan toplantda il ve ilelerde yaplan rehberlik ve psikolojik danma almalarnn sonularn deerlendirir. Sonraki retim yl iin nerilerde bulunur. Her iki toplantda da alnan kararlarn, toplantlarn yapld ay ierisinde ildeki rehberlik ve psikolojik hizmetleri blmnce bakanla gnderilmesini salar.

88

www.oguzhanhoca.com
3. Okul Dzeyinde rgtlenme: 1974-75 retim ylndan itibaren tm orta dereceli okul programlarnda rehberlik faaliyetlerine yer verilmesi yasal olarak uygulamaya geirilmitir. 1992den itibaren de 8 yllk temel eitim kurumlarnda ve nihayet 8 yllk eitimin yrrle girmesiyle tm ilkretim ve ortaretim kurumlarmzda rehberlik hizmetlerine yer verilmesi ynetmeliklerce belirlenmitir. Bugnk uygulamada Okul Mdr okulunda bu almalar organize etme ve Yrtlmesini salamakla ykmldr. Okuldaki tm faaliyetlerde olduu gibi bu almalarda da mdr en yetkili kiidir. almalar onun liderliinde yrtlr. Bu hizmetlerin yrtlmesini salamak iin mdrn rolleri u ekildedir: 1. Rehberlik programna liderlik yapma ve destekleme: Rehberlik hizmetlerini nemseme, retmenleri tevik etme, gerekli giriimleri balatma ve izleme. 2. Programn organizasyonunu salama ve mavirlik yapma: Rehberlik programnn planlanmas, grev ve sorumluluklarn datlmas, hedeflerin belirlenmesi, yrtme planlarnn gelitirilmesi iin gerekli organizasyonu salayarak ortaya kan sorunlar giderme. 3. Programa Kaynak Salama: Rehberlik hizmetlerini yrtmede gerekli uzman, ara-gere salama, bteden fon ayrma ve yeni kaynaklar yaratma. Eitim retim kurumlarnda rehberlik hizmetlerinin yrtlmesi en son kan ynetmelikle (2001) yeniden ele alnm ve dzenlenmitir. Buna gre tm resmi ve zel eitim-retim kurumlarnda bu hizmetlerini yrtmek zere rehberlik ve psikolojik danma servisi kurulmas, bu servise renci saysna gre yeterli eleman atanmas, bu servisin rehberlik aratrma merkeziyle koordineli almas karara balanmtr. Ayn ynetmelik, psikolojik danman bulunmayan eitim-retim kurumlarnda bu hizmetlerin snf rehber retmenlii yoluyla ve okulda kurulacak rehberlik ve psikolojik danma hizmetleri yrtme komisyonu ile birlikte gerekletirilecei belirtilmitir. Okulda bu komisyonu kurmak, bakanlk etmek ve rehberlik hizmetlerinin yrtlmesini salamada tm sorumluluk okul mdrne aittir ve ilgili ynetmelikte okul mdrnn grevleri ayrntl sralanmtr. Snf Rehber retmeni ve Grevleri: ilgili ynetmelikte snf rehber retmenleri yle tanmlanmtr. Eitim retim kurumlarnda bir snfn rehberlik hizmetlerini yrten ve rehberlik saatlerine giren, ilkretim kurumlarnda ube rehber retmeni, orta retim kurumlarnda ise snf retmeni. Aadaki grevleri yapar: a. Okulun rehberlik ve psikolojik danma program erevesinde snfn yllk rehberlik hizmetlerini planlar ve bu planlamann bir rneini rehberlik ve psikolojik danma servisine verir. b. Rehberlik iin ayrlan srede snfa girer. Snf rehberlik almalar kapsamnda eitsel ve mesleki rehberlik etkinliklerini, rehberlik ve psikolojik danma servisinin organizasyonu ve rehberliinde yrtr.
89

www.oguzhanhoca.com
c. Snfndaki rencilerin renci geliim dosyalarnn tutulmasnda, rehberlik ve psikolojik danma hizmetleri servisiyle ibirlii yapar. d. almalarda renci hakknda toplad bilgilerden zel ve kiisel olanlarn gizliliini korur. e. Snfyla ilgili almalarn, ihtiya ve nerilerini belirten bir raporu ders yl sonunda ilk hafta iinde rehberlik ve psikolojik danma hizmetleri servisine iletir. f. rencilerin ilgi, yetenek ve akademik baarlar dorultusunda eitsel kollara yneltilmeleri konusunda psikolojik danmanla i birlii yapar. g. Okul mdrnn verecei, hizmetle ilgili dier grevleri yapar. Rehber retmen (Psikolojik Danman) ve Grevleri: Eitim retim kurumlarndaki rehberlik ve psikolojik danma servisleri ile rehberlik aratrma merkezlerinde rencilere rehberlik ve psikolojik danma hizmeti veren, niversitelerin psikolojik danma ve rehberlik ile eitimde psikolojik hizmetler alannda lisans eitimi alm personel olarak tanmlanan uzmanlar aadaki grevleri yrtmekle ykmldr: a. l ereve programn temel alarak okulun rehberlik ve psikolojik danma hizmetleri programn snf dzeylerine, okulun trne ve rencilerin ihtiyalarna gre hazrlar. b. Rehberlik programnn ilgili ksmnn uygulanmasnda snf retmenlerine rehberlik eder. c. Okulun tr ve zelliklerine gre gerekli eitsel ve mesleki rehberlik etkinliklerini planlar, programlatrarak uygular ve uygulanmasna rehberlik eder. d. Bireysel rehberlik hizmetlerini alann ilke ve standartlarna uygun biimde yrtr. e. Eitsel, mesleki ve bireysel rehberlik almalar iin rencilere ynelik olarak bireyi tanma etkinliklerini yrtr. f. Formasyonu uygunsa psikolojik danma yapar. g. Snflarda yrtlen eitsel ve mesleki rehberlik etkinliklerinden, uygulanmas ve psikolojik danma alannda zel bilgi ve beceri gerektirenleri uygular. h. Ynlendirme yapar ve ilgili raporunu snf retmeni, veli, renci ve okul ynetiminin i birlii ile hazrlar. Bu raporun asln renci geliim dosyasna koyar, bir rneini de renciye veya velisine verir. I. Okulda zel eitim gerektiren renci varsa ve hala kaynatrma eitimi sryorsa renci ve ailesine rehberlik ve psikolojik danma hizmetlerini RAM ibirliiyle verir. i. Gerekli kaytlar tutar. j. Ders yl sonunda bu alanda yaplan almalar deerlendirir, sonularn ve gerekli bilgileri ieren bir rapor hazrlar.

90