Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

Ergenlik dnemi kronolojik olarak ocukluk evresinden 1

erikinlik evresine gei arasnda bir dnemdir.
Ergenlik bakalam (metamorphose) ve dnm
(mutation) demektir. Ergenlik dneminde birey hem
bedensel, hem ruhsal, hem de toplumsal alanda deiime ve
dnme urar. Ergenlik dnemi, kiinin kkten bir
deiim geirdii ve aslnda en ok da ailesine ihtiya
duyduu bir dnemdir. Genlie atlan bu ilk admda hem
fiziksel, hem duygusal, hem cinsel hem de sosyal deiimler
sz konusudur.

1224 yalar arasndaki grup ergenlik dnemi olarak kabul edilir. Ergenliin ya snrlar olduka geni
tutulmaya allmtr. Bunun sebebi bireysel ayrlklardr. Salk ve bedensel ynden koullar iyiletike
ergenlik dnemi daha kk yalarda ortaya kmaktadr.

Ergenin somut yaps ile ilgili olarak en nemli gelimeler boy ve arlk art, iskelet ve kas geliimi, i
salg sistemindeki gelime ve eitli organlarda grlen bymelerdir. 2 yldan 4 yla kadar uzayabilir.
Erkeklerde 4, kzlarda 3 yla kadar srmektedir.

Ergenlik, ocukluktan ktktan sonra yetikin bir insan olmadan nce bir kimlik kazanma dnemidir. Bu
kimlik, ocuu hem bireysel olarak hem de toplum iindeki yeri asndan etkiler. Erkek ocuk delikanl, kz
ocuk gen kz olarak kabul edilmeye balanr. Cinsiyetin gerektirdii roller her iki cinsin de zerine
yklenmeye balanmtr. Bu rollere uyum salamak ergen iin en balarda zor olabilir. ocuk buna diren
gelitirebilir.

Fiziksel, duygusal, cinsel, sosyal. Bu kadar ok eyin bir arada

deimesi bal bana bir stres kaynadr. Bu yeni kiilie ve yetikin
olmaya uyum salama sreci ise baka skntlar beraberinde getirir.
Batanbaa deien ve gelien bir kiilik, kiinin sadece kendisi iin deil
ailesi ve evresi iin de ok zordur.

ocukluk dneminde uyumlu bir ocuun ergenlie yaklaan yllarda

gsterdii deiimleri pek ok ebeveyn aknlkla karlar ve hazrlksz
yakalanr. ocuklarnn ocukluktan kt, ama tam da yetikin
olmadklar bu gei dnemi; ergenlik dnemindeki ocuklar kadar, anne
babalar iin de zor geer. nk o tandklar ocuk gitmi, yerine
bambaka davranlar ve tepkiler sergileyen bir gen gelmitir. Ana
babalar, ocuk bydke daha uslanr daha az sorun karr sanrlar.
Her eyin yoluna girdiini sandklar bir dnemde birden ortaya kan
huysuzluklara, tedirginlie ve nedensiz fke patlamalarna bir anlam
veremezler.

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

Eve diledii gibi girip kmak isteyen, ok zor beenen, en

yumuak ikazlara bile ok sert karlk veren gen 2
karsnda, ne yapacaklarn bilemezler ve ounlukla
soukkanl da kalamazlar. Sevecen ve yumuak bir
yaklam bile geri eviren, stne varlnca fkeden
deliye dnen, ya da kendisini tamamen iletiime kapayan
gen karsnda bocalar, nasl tutum taknacaklarn
bilemezler.

ocuklarnn kendilerini hie saydn, kendileriyle hi

bir ey paylamak istemediklerini, hatta kendilerine
dman gzyle baktn grmek bir anne babann kar
karya kalabilecei en zor durumlardan biridir. Zira dnyada ergen olmaktan daha zor bir ey varsa o da
ergenlik andaki bir gencin anne babas olmaktr. ocuk u davranlar sergiledike anne baba eitli
yntemlerle ocuu uyarmaya alr. Fakat ounlukla ne sert uyarlar, ne yumuatlm ikalar ne de
nasihatler ie yaramaz.

letiim gittike daha da azalr.

letiimde hem bir paylam vardr. Bu paylam azaldka her iki taraf da ayr dnyalar yaamaya
balarlar ve aslnda yalnzlarlar. Ergenlerin iinde bulunduu en nemli paradoks ite budur. Bir taraftan
yalnz kalmak isterlerken aslnda dier taraftan en ok yaknla ihtiya duyduklar, ailelerini en
yaknlarnda hissetmek istedikleri dnem bu dnemdir. Fakat yalnzlktan honutmu gibi davranr ve
bireyselliini arttrc her trl faaliyete giriir. Aile kurallar ona ar gelir, srekli ikyetidir, evin
yaanmaz olduundan, ayr bir evde yaamann ne kadar da gzel olabileceinden, kimsenin onu
anlamadndan yaknr durur. Oysa arkadalaryla ilikisi ne kadar da gzeldir. Arkadalar, aile yelerinin
tmnden daha deerliymi gibi grnr. Onu en iyi anlayan artk arkadalardr. Kendisi gibi evden kopan,
bamszlk arayan arkada grubu artk gencin en nemsedii insanlardr. Onlar iin kolaylkla ailesinden
vazgeebilir. Orada kendisine deer veren, skntsn paylaan, birlikte elenen yatlar vardr.
Arkada grubunun gen zerindeki etkisi arttka ana babalarn
da tedirginlii artar. Ana-babalar derslerin aksamasn, haylazln,
bana buyruk davrann hep arkada topluluunun kt etkisine
balarlar. Oysa anne babalarn sandnn tersine bir genci
arkadalar ayartmaz, ounlukla gen kendi eilimine uyan
genleri arar bulur.
Kendisine benzeyen insanlarn eletirilmesine doal olarak tepki
verir. Ailesiyle aras ak olduundan (zellikle aile koulsuz sevgi
hissini veremiyorsa) hayatndaki sevgi odan arkadalar olarak
grr ve onlarn nnde eletirilmek gibi aile tutumlar ergenleri
ileden kartr.

Ergenliin balarndaki bymenin hzl oluu, ergenin hem duygularnda, hem de davran ve
tutumlarnda belirgin farkllklar sergilemesine neden olur. Ergenlik iinde barndrd tm o deiimlerle
birlikte karmaa, yetersizlik ve gvensizlik duygularna ve birok ocukta istenmeyen davranlara yol aar.
Ergenlik dnemini ok problemsiz atlatan ocuklar da vardr. Bunun sebepleri ok farkl olabilir elbette
ama u bilinmelidir ki ocuklukta rzgr eken, ergenlikte frtna bier. ocuumuz ergenlik dnemini ne

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

denli zor geiriyor olursa olsun aramzdaki iletiim salkl bir ekilde devam ediyorsa, birlikte bu zorluk
mutlaka alr ve salkl bir yetikin yaama kazandrlm olur. Fakat salksz iletiim ya da iletiimsizlik3
sayg ve sevgi duvarlarn andrr. Bu anmay engellemek iin iletiim arttr. Fakat iletiim kurabilmek
iin de baz n artlar vardr. Karmzdakinin ruh hali hakknda bir fikrimiz varsa onun doru kapsnda
olmamz salar. Bu yzden ergenlerin duygu dnyas hakknda biraz fikir edinmek ok iimize yarayacaktr.
En ok hangi negatif ya da pozitif duygulara eilimleri olduunu bilmek, gerekli yerlerde gerekli sinyalleri
alglayabilmemizi salar. Bu yzden ergenlerdeki ruhsal deiimlere biraz gz atalm:

Ergenliin ilk yllarnda anne-babalar ocuklar hakknda ska unlar sylerler:

Asi ve hrn
Evde huysuz
Alngan, karamsar, ters
Darda sklgan, durgun ve dalgn
Kendi bana buyruk ve sorumsuz
Banyoya girmiyor
Olur, olmaz her eye alyor
Ders almyor
Sse dkn
ok geziyor
Bazen yalan sylyor
Yalnzlk istei
Can sknts
Toplumsal ztlk
Otoriteye kar direni
Kar cinse ynelmi ztlk
Duygululuun artmas
Kendine gvensizlik
abuk zlr
abuk sinirlenir
Olur olmaz her eyi sorun yapar
lgileri artm, gelge hevesleri oalmtr
Grltl mzie baylr
Sse ve giyime dknlk gsterir.
Gen kz ayna karsnda saatler geirir.
Duygu durumda kolay deiiklikler
e kapanma sreci
Huzursuzluk abuk heyecanlanma
tah deiiklikleri Tedirgin ve huzursuz olma
Uyku dzeni deiiklikleri En sk yaadklar negatif duygular ise;
Duygularn younluunda art Korku
Ak olma Endie
Mahcubiyet ve ekingenlik Duygusal krgnlklar
Ar hayal kurma
fke
Yalnz kalma istei
Ruhsal zorlanmalar.
almaya kar isteksizlik

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

Bulu an izleyen yllarda ergenin arkada 4

evresi geniler, bylelikle insan ilikileri ile ilgili
deneyimleri oluur. Sosyal gelime iin ergenin
akranlar ile beraber olmasna ihtiyac vardr. inde
bulunduu arkada evresinin deerleri ve dnya
gr gen iin nem kazanmaya balar. Baz
durumlarda ergen akran grubuna kabul edilmek iin
veya arkadalar tarafndan onay grmek iin onlarn
hareketlerini, tutumlarn benimser grnr.

Ergenlerin arkadalar ile ilikileri, anne-babalar ile

kuraca ilikilerden farkldr. Anne-baba ile ocuk arasnda ebeveyn otoritesine dayal bir iliki vardr.
Anne-baba yol gsteren, dorular syleyen ve karar verendir. Buna karlk akranlarla beraberlik farkl bir
ilikiyi gerektirir Bu daha eitliki bir sosyal temas gerekli klar.

Akranlaryla kurduu ilikide gen, bata eitliki sosyal iliki kurmay, gvenli davran gstermeyi,
kendi dncelerini ifade etmeyi, bakalarnn fikirlerini hogr ile karlayabilmeyi renir. Ayn
zamanda ergen, aileden gelen deer yarglar ile arkadalarndan gelen deer yarglarn birbirleri ile
uyuturma uras iindedir.

Kar cinsin kabul edici tavrlar iinde olmas ve gencin beenmesi ergenin kendini deerli bir varlk
olarak alglamasna ve kar cinsle daha gvenli ilikiler kurmasna yol aar. Yatlar ile eitlik ilkesine
dayal sosyal iliki kurmakta baarl olamayan ocuk ve genlerin arkadalar tarafndan kabul grme
konusunda sorunlar olacaktr. Arkadalarnca kabul
gremeyen ocuk, gvensiz, krgn ve kskn olur. Arkada
grubunca itilme, arkada olmay istedii akranlar tarafndan
dlanma, genci fazlasyla zer.

Gencin zeka seviyesi, okul baars, fiziksel grn,

yetenekleri, duygusal olgunluu da bakalarnca kabul
edilme-benimsenme derecesini etkilemektedir.

Grup tarafndan kabul grme, gencin kendine olan gvenini

pekitirir, arkadalar arasnda duygu ve dncelerini rahata
dile getirebilir, bakalarnn etkisinde daha az kalabilir. Gencin
belli bir alanda hneri veya becerisinin olmas onun
arkadalarnca daha kolay benimsenmesine yol aar ve byle
genler arkadalar arasnda sivrilebilir. Arkadalarnca
yeterince benimsenmeyenler, grubun etkisinde daha kolay
kalabilir Kendilerine gvenleri yeterince gelimemi genler de
arkadalarnn telkinine daha ak olurlar.

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

5
Baz renme durumlarnda bireyin renme isteini ve gcn
arttrd; renilmi bir konunun grup iinde tekrar edilmesinin
renmede kolaylk yaratt grlmtr. Sosyal Kolaylatrma
olarak adlandrlan bu durum snfn baz renme durumlarn
kolaylatrdn gstermektedir. Ayrca grup ortam rekabeti
arttrmaktadr. Grubun insana en nemli etkilerinden birisi grup
arzusuna uyumdur. Bir grupta gruptaki insanlarn bir rnek
davranma eiliminde olduu gzlenmitir.

Herhangi bir grupta olduu gibi, ergenlerin gruplarnda da yeler

benzer davranlar gsterirler Bu, ortak tavr ve hareketlerde,
giyimde, dinlenilen mziin trnde ve konumada da gzlenebilir.

Her grubun kendine has bir sosyal havas vardr.

Ergenlerden oluan arkada gruplarnda, zamanla ve arkadalk ilikilerinin

artmas ile btnlk duygusu artabilir. Bu gruplardaki birbirine ballk bir
bakma biz duygusunu ortaya karr ve bazen kendi grubundan olmayan
dierlerini bakalarolarak niteleyip, dlayabilir. Bu duygular gruplar aras
ztlamalar ve atmalar dourur.

Baz gen gruplar darya kapal, kendi aralarnda iliki kuran,

ounlukla evresini etkisi altnda tutan bir-iki gencin n ayak olduu
gruplardr. Grup liderlerinin saldrganca davran sergilemesi ve sua eilimli
olmas durumunda gruptaki genler su oluturacak davranlar
sergileyebilirler. Ergenlik dnemindeki birey, grubun etkisine her
zamankinden daha aktr.

Ergenlik dneminde gen kiiliini oluturmaya alr. Bir kimlik

kazanma sancs eker. Kendi ruh dnyasn ina etmektedir. Grd
yaad beendii birok hatrann geleceindeki hayallerinin ve o ann
kendisi zerindeki etkisiyle adeta birok farkl kiilik elbisesini giyer karr.
Her giydii elbiseden bir paras zerine siner. Gen en sonunda bu paralarla
anlaml bir btn oluturmaya alr. Yapmas gereken bu skntl, kasvetli,
stresli ve frtnal dnemden doru rotayla dingin sulara kiiliini kazanarak
kmaktr. Doru rotay tespit edip dingin sulara kmay baarmas iin
cevap vermesi gereken ok nemli sorular vardr. Gen; kendisini, varoluunu,
varoluunun anlamn, hayatn maksadn, yaam ve lm sorgular.

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

Bunlara kalbini tatmin edecek cevaplar arar. Kendisini,

varoluunu borlu olduu sebebi, kinat, kinattaki dzeni, 6
kendisinin kinatla ve tm sistemin kurucu&koruyucusu ile
olan ilikilerini sorgular. Eer tm bu sorulara bir cevap
bulabilirse ergenlik dnemindeki en byk kriz basaman
aar. Gen bu dnemi amay baarrsa ftratna uygun olan
seyre devam eder. Kendisini, deerlerini, gl ve zayf
ynlerini, ilkellerini, amalarn belirler ve net bir ekilde
istikametine devam ede ve bu deiim kendisinde olumlu bir
enerji ve sinerji oluturur. Bunu baaramayan gen ise biraz
daha bocalar, fakat en sonunda evresinin beklentilerini gz
nne alarak bir yaam tarz seebilecei gibi tam tersi bir
yn de alabilir.

Ebeveynlerin rol bu noktaya kadar ok nemlidir. Eer anne baba ocuun kendisini, varolusal
anlamn, kinatla ve yaratcsyla olan ilikilerini doru anlamaya anlamlandrma ve srdrmede rehberlik
edebilirse ocuklarnn kendileri zerindeki en nemli haklarndan birini daha gerekletirmi olurlar.

Ergenlik dnemindeki gencin bu frtnal dnemden rotasn bularak kmas iin yaplmas gereken en
nemli bir baka unsur ise doru bir iletiim kurmak ve ocuu anlayp onun da ebeveyni anlamasn
salamaktr.

letiim atmalar: Genlik sorunlarnn temelinde, aile

iindeki iletiim problemleri vardr.
Anne-babann gvenli duruu, ocuklar iin salkl rol ve
model olmalar, gzeli-iyiyi aile ierisinde hep gl bir
ekilde temsil etmeleri gerekir. Eer bir ebeveyn ocuuyla
gl ve gvenli bir ba, sevgiye dayal iletiim kurmusa,
gencin arkadalarn iinde toplum iinde endie edecei bir
ey yoktur. nk gen, ailesi ile oluturduu gl bir
ekilde kurulan gven ba ile arkadalar ve toplum
ierisinde gvenli duruunu srdrr. Gvenli ba
kuramayan, sulanmaktan, eletirilmekten kayg duyan
genler, anne ve babalarna problemlerini anlatamazlar,
aklayamazlar, karrlar, yalan sylerler. Bu iletiim
sorunun,en nemli sebebi anne-babann ocuu
dinlememesidir.
Gen dinlenmemesi karsnda, kendi iine kapanr, kendi
kendine konuur. Deer verilmediini, dlandn dnr.
Bu durumda anne-baba o problemi zmek iin nasl bir frsat
bulabilirler ki? letiimde altn kural; karnzdaki kiiye
kendisini deerli hissettirtmektir. Bu kural gerekletirmek
iyi bir dinleme becerisine baldr

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

Anne ve babann yapt ikinci bir hata da kendi

aralarndaki problemleri ocuk zerinden gidermeye 7
almalardr. Yetikinler, ocuu kullanarak
problemlerinin bir paras haline getiriyorlar. rnein,
kocasndan ayrlmak isteyen bir kadn, kocasyla yaad
atmay ocuklarna anlatrsa Ben babanzdan
ayrlacam, artk onunla yasayamam, sizleri terk edeceim.
Derse, ocuk o yata duygusal bunalmlar yaar, travma
geirebilir. ocuk bu durumda suu kendisinde arar,
yaananlar dnp kavrayamaz.

Sosyal sorunlarn temelinde, sokak ocuklarnn

olumasnda, madde bamls olmalarnn arkasnda hep bu
salksz, patolojik aile dinamikleri yatmaktadr. Sosyal
sorunlar sadece ekonomik sebeplerle aklanamaz.

Bir ocuu dinlememenin ne boyutlara ulaabileceini

grdk. ocuk ie kapanyor, kaplar kapatyor,
sorunlaryla yalnz ve ba baa kalyor. Aile destei
olmadan bu sorunlar zlemez.

Bir anne babann ocuun geliim dneminde ona yapaca en iyi yardm onu karsna alp dinlemesidir.
Bir ocuun kendi sorunlarn anlatabilmesi o sorunlarn zm iin ok nemli bir aamadr. Anne- baba
her seferinde ocuklarna onlar iin yaptklarn ne srp, Ben senin iin salarm sprge ettim, Senin
yaptna bak. deyip hakaretler, olumsuz szler sylemesi yanl bir yoldur. ocuun kendisini sulu
hissetmesine yol aar. Sadece dinleseler nemsediklerini gsterseler, gven verseler o zamana o ocuklar
anne babaya gvenle, sevgiyle, saygyla yaklarlar. Gven oluursa en kk sorunlarnda bile
ebeveynlerine gelip anlatacaklardr. Fakat iletiim atmalar neticesinde aileden uzaklayorlar ve arkada
guruplarna yaklayorlar. Her trl kt alkanln temelinde bu ekilde aileden uzaklama, gveni huzuru
arkada ortamlarnda arama yatyor.

Ailede gven ve huzurlu bir ortam olmazsa ocuun bu ekilde darya ynelmesi, skntsn paylaacak
baka ortamlar aramas kanlmaz oluyor. Elbette ergen arkadalaryla iletiim kuracak ancak ailesinden
uzaklamadan, aile balarn koparmadan stelik ailesinin onay verdii arkadalaryla iliki iersinde
olmaldr.

Ruhsal hastalklar da, iletiim ve davran problemlerinin bir sebebidir. Aile yelerinin birisinde grlen
ruhsal sorun dier yelerinde olumsuz etkileyebilir. Her ailede iletiim glkleri olabilir ama her aileyi
kendi zelinde deerlendirerek ancak kendi tehisimizi koyabiliriz. zellikle aile ii yaanan stres faktrleri
belirlemek nemlidir. Ayrca ocukta yaanan sorunlar, organik ya da mental yetersizliklere bal olabilir.
Bu da ciddi davran bozukluklarna yol aabilir. Hiperaktivite, otizm, kiilik bozukluklar, anti sosyal
kiilik bozukluklar bunlarda ciddi birer etkendir.

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

DORU TEPK

BEN DL OLUMLU DSPLN ETKN DNLEMEK

8
YNTEMLER
Gven verici, hogrl, sevgili, snrlar belli, kiilik haklarna saygl, demokratik, insani, gelitirici,
mantkl, duyarl, sevecen, tutarl anne baba tutumu

YANLI TEPK

SULAYICI OLUMSUZ DSPLN LETM ENGELLER

SEN DL YNTEMLER
Baskc, otoriter, ar hogrl, tavizkar, dengesiz, karasz, koruyucu anne baba tutumu

ATIMA ZME KURAMI

Kaybeden Ebeveyn Kaybeden Yok Kaybeden Gen

SEN DL BEN DL
"Sen" mesaj iletiimi engeller. Sen mesaj, sen "Ben" dili, kiinin o anda karlat durum veya
dilidir ve genellikle kzgnlk ifadesi iin davran karsnda, kiisel tepkisini, duygu ve
kullanlr. Sen mesajlar, bizim hakkmzda bir dncelerini itenlikle ifade etme tarzdr.
ileti gndermez, odak hep karmzdaki kiidir. Bakalaryla ilgili deerlendirme ve yorumlarmz
"Ben" mesaj gnderen kii, kendi hakknda deil, kendi duygu ve yaantlarmz aklar.
yapt deerlendirmeyi karsndaki kiiyle "Ben" mesajn duyan kii, karsndakine ne
paylamak isteindedir. "Ben" mesajlar hissettirdiini renir ve eer bu olumsuz bir
karmzdaki kiiyi sulayc ifadelerden arnm duyguysa, kendi isteiyle davrann deitirir ya
ve tmyle kendi duygu ve dncelerimizi da deitirmez. Yani davrannn sorumluluu
ierdiinden, iletiimin olumlu srmesine tmyle kendine aittir. Sulama olmad iin
yardmc olabilir. Kzgnlk hissettiimiz "ben" mesaj ile gnderilen iletiler, genellikle
durumlarda, bunu "ben" mesaj ile iletmemiz, gnll bir farkl davranma abasna zemin
karmzdakinin savunmaya gemesini, fkeyle hazrlayabilir. "Ben" dilinin en nemli yarar ise,
karlk vermesini, kendini kstrlm karmzdaki kiiye "Ben byle hissediyorum ama
hissetmesini, sulanmasn ve konumaktan bu davran herkese byle hissettirmeyebilir."
kanmasn engelleyebilir. Size szle anlamn ieren bir ileti gnderildiinden, onun
saldrlmad srece, rahatszln ve kzgnln sulanmadan kendini gzden geirmesine olanak
dile getiren biriyle anlamak mmkndr. Ne tanmasdr. nk kesinlik ieren yarglamalar
dersiniz? karsnda zellikle ocuklar, ne yapacaklarn
bilemezler.

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam
RNEKLER
ok kabasn! Her zaman szm kesiyorsun!
Hadi yataa saat ka oldu bilmiyor musun!
Hi ders almyorsun.
Onlar senin kardein ne biim davranyorsun.
LETM ENGELLER
evremizi dnelim... Kendimizi... Bir
sorunumuz olduunda aklmza ilk kim geliyor?
Kiminle konumaya, dertlemeye istek duyuyoruz?
Neden o, bakas deil? Bu kiiyi iyi bir dinleyici
yapan hangi zellikleri? Ya da tam tersini
dnelim... Sorunumuz olduunda kesinlikle
anlatmay aklmzdan bile geirmediimiz
kiileri... Neden anlamazlar? Bizi anlamadklarn
nasl anlyoruz?
evremizdeki baz insanlarla konumak kolay
ve zevk vericiyken, bazlaryla kurduumuz
iletiim ok yzeysel olabiliyor. Benzer kiilik
zellikleri, ortak ilgi ve hobiler, birbirine yakn
deer ve dnya gr, yakn ahlak anlay ve
eitim dzeyi gibi pek ok faktr, insanlar aras
ilikilerde temel neme sahiptir. Tm bunlara, hem
kar cinsle hem de hemcinslerimizle kurduumuz
yz yze iletiimde, fiziksel ekicilik de katkda
bulunabilir. Ama kiiler aras ilikilerde, kalitenin
asl belirleyicisi dinleme becerileridir.
Ortak bir ok noktamz olsa bile baz insanlarla
yakn ilikiye girmekten kanrz. Bu noktada,
yaamnzda byle biri varsa, onun sizi dinlerken
nasl davrandn bir dnmenizi neririm! yarglarn ortaya koymadan, ergenin kiisel
Dinleme becerilerine ve iletiimdeki kaliteyi
arttran tutum ve davranlara gemeden nce,
karlkl konumalar yzeysel klan ve gerek
dinlemeyi engelleyen tavrlara bir gz atalm.
Bir ey sylemeye balayp ta bir trl sonunu
9
getiremediim zaman ok rahatsz oluyorum.
Ge yattnda uyandramyorum seni ve ie ge
kalyorum.
Hi ders almadn grdm zaman senin
iin endieleniyorum.
Kardelerini krdn iin ben de zlyorum.
ETKN DNLEME
Ergenlerin ou daha arttrlm bir zgrlk,
bamszlk ve sorumluluk isterler ve buna da
genellikle hazrdrlar. Onlar etkileyen karar
verme srelerine daha ok katlmak ve
hayatlarn daha fazla kontrol edebilmeyi isterler.
Artk ait olmak istemedikleri ocukluk dnemi
kurallarnn, tekrar onlarla tartlarak,
tanmlanmasn ve kendi ihtiyalarna uygun
olarak yenilenmesini isterler. Bu sre iinde,
ebeveynlerin ergeni tanmas ve anlamas, ergen
ile arasndaki iletiime baldr. Ergen ile iyi bir
iletiim kurmak isteyen ebeveyn onunla nasl
konumas gerektiini ve onu nasl dinlemesi
gerektiini bilmelidir.
LETMDE ETKN DNLEMENN
BASAMAKLARI
Sessizlik (edilgin dinleme): Kabul etmi
olmay ifade eden szsz bir mesajdr. Dier bir
kiiyi dinlemek o bireye sayg gsterildiini
anlatr ve salam bir iliki kurulmasna yardmc
olur.
Kabul ettiini gsteren tepkiler: Bunun iin
szl mesajlarmzn (Yaa!, anlyorum, evet yle
mi?) yan sra beden dilimiz (Kafay sallamak,
ne doru eilmek, vb.) ve szsz
mesajlarmzda nemlidir.
Kap aralayclar ve konumaya davet:
Bu yntem dinleyicinin kendi dnce, duygu ve
duygu, dnce ve yarglarn ortaya
karmaktadr. Bu konuda konumak ister
misin?, Bunu tartalm.,Dinliyorum., Bu
senin iin nemli gibi grnyor. vb.
Ak ulu sorular: "Ne, neler, nasl?"
sorularyla olay hakkndaki duygu ve
dncelerin daha net ortaya kmas hedeflenir.
Sorulmamas gereken sorular ise "niin ve neden"
sorulardr.
zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi
 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

LETMDE ETKN DNLEMENN

EMRETMEK, TEHDT ETMEK, T NEM 10
VERMEK, RETMEK, ZM Ergenin olumsuz duygularnn kabuln salar.
GETRMEK, YNETMEK, Ergenin sahip olduu olumsuz duygulardan
YNLENDRMEK dolay rahatsz olmasn engeller. Ergenin
Gerek ocuumuzla, gerekse arkadalarmzla duygularn ifade etmesine yardmc olur. Ergen
konuurken iletiimi kesen baz mesajlar vardr: yaad duygusal karmaa nedeniyle duygularn
"yle yap, byle yapma!", "Ben ne dersem o!" tanmlayp, ifade etmekte zorlanr. Etkin dinleme
"Ben bir konuda karar verdim mi sana konumak yntemi, ergenin anlaldn hissettirdii iin
dmez.", "Bir daha yaparsan grrsn gnn" duygularn amasn salar. Yetikin ve ergen
"Bu ekilde hareket etmemelisin." arasnda scak bir iliki kurulmasn salar. Anne
"Buna zleceine, oturup dersini alsan daha
ve babas tarafndan dinlenen ve anlalan ergen
iyi olur."
"Yoruluyorum diye yaknacana geceleri erken kendini iyi hisseder ve onlara kar olumlu
yat!" duygular besler. Sorunlarn zmlenmesini
"Kavga edeceinize gzel gzel oynayn, salar. Konumay kolaylatran ve konuann
arkadalar kavga etmez." zm bulmasn salayan etkili bir yntemdir.
"Paylamay bilmezsen, yalnz kalrsn tabi!" Etkin dinleme ergene, problemine zm yollar
"Bu kadar dzensiz alrsan, ilerini tabi
bulmasnda yardmc olur. Tavsiyeler, mantk,
yetitiremezsin."gibi cmleler, konuan kiide
diren, isyan yaratabilir, konuan kiiyi savunmaya emir v.b. mesajlar, ocua olan gvensizlii ifade
itebilir. Genellikle t, ahlak dersi vermek, direk ederken, etkin dinleme sayesinde daha sorumlu
nerilerde bulunmak, size sorununu aan kiide ve bamsz birer birey olurlar. Ergenlerin anne
bask veya sululuk duygular uyandrarak, babalarn dncelerine deer vermelerine
iletiimin kesilmesine veya yn deitirmesine yardmc olur. Anne ve babas tarafndan
neden olabilir. dinlenen ergen, onlarn mesajlarn da dikkate
almaya balar. Ergenin bireysel farkndalk
YARGILAMAK, ELETRMEK,
salamasna yardmc olur. Ergenin kendisini
UTANDIRMAK, AD TAKMAK: daha iyi tanyp anlamasna yardmc olur.
"Sen zaten hep kolaya kaarsn."
"Bebek gibi davranyorsun." DNLEME BECERNZ GELTRMENZ
"Geri zekal ne olacak!" N NERLER
"ikayetten baka bir ey bilmezsin zaten."
"Sulugz, bir arkadanla oynamasn bile
Etkin dinlemeyi kullanacanz zaman iyi
bilmiyorsun."
"Hibir fedakarla katlanmak istemiyorsun." sein. Ergenin sylediklerini gnll olarak
dinlemek iin yeterince zaman ayrlmaldr.
Genellikle yarglama ve eletirme tepkileri ile Zamannz yoksa ona sylemelisiniz. Hazr
karlaan kiiler, kendilerini anlalmam, itilmi, olmalsnz. Gencin o andaki sorununa yardmc
hakszla uram, daha aresiz hissederler. olmay gerekten istemelisiniz.
Bunun sonucunda iletiimi keser ya da fkeyle
karlk verebilirler. zellikle ocuunuzla Duygularn kabul etmek nemlidir. Duygular
iletiiminizde bu yntemi sk kullanyorsanz, o ne olursa olsun sizin duygularnzdan ne kadar
sizin yarg ve eletirilerinizi ve sk kullandnz farkl olursa olsun, onun duygularn gerekten
isimlendirmeleri (yana gre) gerek olarak kabul edebilmelisiniz. Duygulara kar kmayn;
alglayabilir. Bu, kendilik algs zerinde olumsuz duygularn dorusu yanl yoktur. ocuunuzun
etkiler brakr, kendine gveni sarsld gibi, sizin setiiniz zme ulamalarn beklemeyin.
baars zerinde de olumsuz etkiler yaratabilir.
Etkin dinlemenin ergenlerin sorunlarna kendi

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

SORU SORMAK, ARATIRMAK, zmlerini bulmalarna yardmc olacak bir ara

NCELEMEK: olduunu unutmayn. Bir zmn ortaya 11
kmayaca zamanlar olabileceini kabul edin.
Neden?
ocuklarnz daha sonra kendi zmlerini
Sen ona ne yaptn?
bulabilir, ancak size sylemedikleri iin siz
O sana ne dedi? bilemeyebilirsiniz. ocuunuzun sizden farkl bir
ocuk neden hastaland? birey olduunu kabul edin. Ergeni, yaamn sizin
yi giydirmedin mi? verdiiniz ama artk sizden ayr bir birey olarak
Neden uyuyamadn? grebilmelisiniz.

Neden doru dzgn oynamay beceremiyorsun?

Genellikle soru, inceleme, nedenini arama gibi
yaklamlarn iinde nyarg, eletiri veya zorunlu
zm bulunur, ayrca konuma sorulara cevap
vermeye taklarak, yn deitirip asl konudan
uzaklaabilir. Sorularla yryen iletiimde,
genellikle soru sorann nereye varmak istedii
konuan kii tarafndan anlalamadndan,
konuan endieye kaplabilir veya savunmaya
geebilir.
Etkin dinleme yetenei yalnz uygulamayla
geliir. Uygulama yapmadan etkin dinlemede
ustalalamaz. Bu yeteneinizi kullanmak iin
kendinize zaman tanyn. lk denemelerde size
yapay gelecektir. Yeteneinizi kullandka daha
doal ve becerikli olacaksnz. ocuunuza da
zaman tanyn. Zorla kabul ettirmekten kann.
Konumasnn bittiine ya da konumak
istemediini gsteren ipularn yakalayn. zel
yaamna sayg gsterin.

TEHS, TANI KOYMAK, EMPAT

YORUMLAMAK, TAHLL ETMEK:
Karmzdakini dinleme biimlerimiz ok
"Aslnda sen yle demek istemiyorsun." eitlidir. Bu eitleri tanmlayan deyimler
"Ben senin aslnda neden yle yaptn dilimizde yer almtr. Can kula ile dinlemek,
biliyorum." empatik dinlemenin tanmdr. Can kula,
yreimizin, gnlmzn kuladr ve anlamak
"Aslnda senin derdin baka."
iin dinlediimizi belirtir.
"Anlalan bir sre sana yardmc olmam
isteyeceksin." Empatik dinleme; kendimizi onun yerine
"Bunlar beni zmek iin anlatyorsun anlalan." koyarak dinleme, anlamak iin dinleme demektir
Bu tr yaklamlarda, dinleyen kii sanki ve iletiimin ok deerli bir anahtar davrandr.
konuann niyetini, sylemek istediklerini ok iyi Empatik dinlemeyi bilen ve uygulayan birisi,
biliyormu, onun kafasnn iindekileri okuyormu karsndaki ile iletiim kurmadan en nemli
gibi bir tavr iine girdiinden, konuan basama baaryla km demektir.
savunmaya ittii gibi, sinirlenmesine,
sabrszlanmasna veya fkeli cevaplar vermesine letiim kurmak iin mutlaka birbirimizi
neden olabilir. Konuan kii kendini kstrlm, empatik dinleme ile dinlemeyi baarmalyz.
yanl anlalm, yanl yorumlanm gibi Bunun yolu da karmzdakini anlamak iin
hissedebilecei iin byk olaslkla iletiimi keser. dinlemenin itenliinden geer. ten olalm,
Psikoloji hobiniz olabilir ama terapatik yeter.
yntemler arasnda kullanlabilen bu tr iletiimin
kurallarn tam bilmeden, gnlk ilikilerinize
aktarmaya kalkmanz, sizinle konumay
gletirebilir.

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

OYALAMAK, AKACI DAVRANMAK, ETKN DNLEME N GENEL

KONUYU SAPTIRMAK, AVUTMAK, TAVIRLAR 12
TESELL ETMEK
1- ocuun sylediini duymak istemelisiniz. Bu
Aklnzda bulunsun! ona zaman ayrmanz gerektii anlamna gelir.
"Aldrma, bover." Eer zamannz yoksa bunu sylemelisiniz.
"Dzelir canm, bunu dert etme."
"zlme!" 2- O anki soruna yardmc olmay gerekten
"Baka eyden konualm." istemelisiniz. stemiyorsanz isteyinceye kadar
"Olur byle eyler, geer." bekleyin.
"Bir kahve i dzelirsin."
"Bover canm arkadalar arasnda olur byle 3- Duygular ne kadar sizden farkl olursa olsun
eyler." onun duygularn gerekten kabul etmelisiniz.
Aman sen de hereyi ciddiye alyorsun.
4- ocuun duygularn tandna ve sorunun
Aslnda teselli etmek ok gzel ve yararldr, zebileceine tam olarak gvenmelisiniz. Bu
ancak nemli olan teselliyi kiiyi duyduumuzu gveni ocuunuzun sorunlarn zdn
belirttikten sonra verebilmektir. Syledikleri grdke zaman iinde kazanacaksnz.
duyulmadan, teselli ediliyormu hissini yaayan
kii, kendini anlalmam, dinlenilmemi, 5- Duygularn srekli deil geici olduunu
syledikleri sama sapan gibi alglanm anlamalsnz. Nefret sevgiye, hayal krkl
hissedebilir. nemsenmemi veya tam olarak umuda dnebilir.
dinlenilmemi olmaktan dolay kzgnlk duyabilir.
Genellikle, dinlemeden verilen teselli mesajlar, 6- ocuu yaamn sizin verdiiniz ama sizden
konuan kiide sorununun kmsendii ayr bir birey olarak grebilmelisiniz. Bu ocuun
duygusunu yaratabilir. kendi duygularnn olmasna ve nesneleri kendine
gre alglamasna izin vermenize destek olur.
KARILATIRMAK
ocuun sorunlar olduunda onun yannda
"Komunun ocuu kadar olamadn!" olmal ama karmamalsnz.
Bak Mehmet sigara imiyor"
gibi cmleler ocuun kendisine olan saygs
azaltr, karlatrld kiiden ocuu soutur.

VMEK, LTFAT ETMEK,

POHPOHLAMAK

"Bu evin kral sensin aslan olum."

"Sen dnyann en gzel kzsn sana her ey
yakr." Gibi cmleler alkanlk yapar, iltifat
yokluunda eletiri sebebi olur, gerekleri
yanstmad dnlr ve gencin benliini
alglamas yanlabilir.

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

KABUL ETMEME DL KABUL DL ve EMPAT

13
Gen: Bu akam yemek yemek istemiyorum. Gen: Bu akam yemek yemek istemiyorum.
Anne: Haydi hemen gel, senin yandaki Anne: Bu akam cann yemek yemek istemiyor.
ocuklarn gnde n yemek yemeleri gerekir, Gen: Evet, midemde dm var gibi.
Gen: Hibir ey yemeyeceim.
Anne: Bu gn gerginsin yle mi?
Anne: Bu akam senin neyin var?
Gen: Bir eyim yok. Gen: Erginlik deil ok korktum.
Anne: yle ise masaya gel! Anne: Bir eyden ok korkmusun.
Gen: A deilim, masaya da gelmek istemiyorum. Gen: Evet bu gn Ali arad ve konumak
istediini syledi ok ciddiydi, her zamanki gibi
Bunlarn ardndan, gelin kendimizi gzden deildi.
geirelim. ocuumuz, arkadamz veya eimizle Anne: Bir ey olduunu dnyorsun.
yaptmz gnlk konumalarda tarzmz ve Gen: Ayrlmak istemesinden korkuyorum.
yaklammz genelde nasl?...letiimimiz yukarda Anne: Bu seni ok zer.
sz edilen dinleme engellerine taklyor Gen: lrm, nk; Aye ile arkadalk
mu?...Tam yant bulamyorsanz, kendinizi 1-2 kurmak istiyor galiba. Bu daha da kt.
gn izlemenizi neririm. nk iyi bir dinleyici Anne: Aslnda seni korkutan Ayenin onu
olmann, yani kardakini dinleme ve anlamann senden almas.
birinci art; kiinin ncelikle kendini dinlemeyi ve Gen: Evet, nk; tm iyi ocuklar onun
anlamay baarabilmesidir. etrafnda. ocuklarla konuurken onlar gldrr,
koridorlarda dolarken etrafnda hep -drt
ocuk vardr. Bunu nasl yapyor bilmiyorum.
Ben ocuklarla konuacak bir ey bulamyorum.
Anne: Aye kadar kolay konuabilmeyi
istiyorsun.
Gen: Evet ben ok skcym, onlarn benden
holanmasn istiyorum ama yanl bir ey
sylemekten de korkuyorum.
Anne: Herkesin sevecei biri olmay o kadar ok
istiyorsun ki bunun iin hata yapmaktan
korkuyorsun.
Gen: Evet ama imdi yaptmdan daha
ktsn yapamam. Bo bo ortalkta
dolayorum.
Anne: Gidip konuursan imdikinden daha iyi
olacan dnyorsun.
Gen: Evet yle hibir ey sylememek beni
hasta ediyor.
ocuklarnz siz dinlemezseniz; onlar kendilerini dinleyecek birilerini mutlaka bulurlar. Ama
bu kiiler toplum iin ve ocuklarnz iin ne kadar yararldr, onu bilemezsiniz. Toplumumuzda
karlatmz en byk problemlerden biri aile ii iletiimsizliktir. Birok problem baarl bir
ileticimle zlebilecekken birbirini anlayamama sorunlar zmsz hale getiriyor. ocuklarm
dinlediini ve tandn sanan anne babalarn bile onlara yeterince yakn olmadn gryoruz.
Peki, ocuklarmzla daha iyi iletiim kurabilmek iin onlar nasl dinlemeliyiz?

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

ocuklarnz btn dikkatinizle dinleyin.

ocuklarnzla gz gze gelip dikkatinizi onda topladnzda, "Sen benim iin nemlisin, szlerin ve 14
fikirlerin hayatma anlam katyor." demi olursunuz.
lginizi beden dilinizle gsterin.
Duygularn ve vcut dilinin verdii mesaj nemlidir. ocuklarnza vcudunuzla da sayg
gsterdiinizi ifade edin.
Onlara tepeden bakarak deil; eilerek, yanlarna yaklaarak konuun.
Anahtar szckleri tekrar edin ya da vurgulayn.
Dinlenildiini ve anlaldn bilmesini salayn.
ocuklarnzn szlerini anladnz dndnz ekliyle ve kendi ifadenizle tekrar ederseniz,
ilginizi gstermi ve onu daha fazla anlam olursunuz.
"Anladm kadaryla, demek istiyorsun." vb. cmleler kullann.
Konumalar karlkl kesilmesin.
Brakn ocuklarnz szn tamamlasn. Aklnzdaki eylerle szn kesmek ya da onun cmlesini
tamamlamaya kalkmak iletiimi koparmann en kestirme yoludur.
Onu nce siz dinleyin.
ocuuyla cidd problemleri olan bir babayla konuurken yle bir serzenite bulundu: "Hocam, ben
ocuumu anlayamyorum; nedense beni hi dinlemiyor." Dnebiliyor musunuz, baba ocuunu
anlamyormu; nk ocuk babay dinlemiyormu. Bir insan anlamak iin onu dinlememiz gerekmez
mi? Burada baba, ocuu dinlemeden anlamaya alyor. Bilinli bir anne baba, ocuklarnn gn
iinde yaad skntlar, can kulayla dinlemekten hibir zaman vazgememelidir.
Duygularnz sade bir dille ifade edin.
Yapmack ve dolayl cmleler kurmak iin uramayn. Anlatmak istediiniz eyi ocuk iin karmak
bir hale getirmeyin. O, sizin gibi kelimelerin farkl anlamlarn dnmeyebilir.
Konumalar, karlkl sayg, sevgi, takdir ve tevik eder mahiyette olmaldr.
Bilinli bir anne baba, ne yapp edip ocuklarnn gn iinde yaad skntlar can kulayla
dinlemekten hibir zaman vazgememelidir. yi dinlemek pratik olmay, empatiyi ve dier kii adna
gerekten sayg duymay gerektiren bir beceridir. ocuunuza, onu dikkatli dinlemekten ve "Ne
demek istediini biliyorum", "Anlyorum", "Harika", "Aman Allahm!", "yle mi?", "Ne kadar gzel!"
gibi szler sylemekten daha gzel bir gvence veremezsiniz.
nyargdan kanmal.
Pek oumuz, ocuklarmzla ve aile fertleriyle yaadmz duygusal olaylarda grdmzle
hkmeder, onlar dinlemeden, dinlemenin nemine ve gereine inanmadan karar verir, baz zamanlar
kalemi krarz. Olayn gerek yz birka gn sonra ortaya knca da sevdiklerimize "ade-i itibar" iin
rpnr dururuz.
Ailenizle iletiim kurarken pause dmesini hep hatrlayn.
Film seyrederken bir iiniz knca videonun pause dmesine basar, gider iinizi grr, sonra
filmi kaldnz yerden seyretmeye devam edersiniz. ocuklarnz ve aileniz elektronik eyalardan
ok daha nemli ve deerlidir. Onlarla kurduumuz ilikilerde de mutlaka dinlemesini
renmeliyiz. Hayatta hepimiz bazen acele karar vermek durumunda kalmzdr. Bundan sonra
da pause dmesini kullanmamz gereken olaylarla karlaabiliriz. Nasl ki bir arabada fren
pedal olmasndan ok, o pedal zamannda kullanmak nemliyse, olaylar karsnda da
soukkanl olmak ve "Ah! Keke ocuuma unlar sylemeseydim." pozisyonuna dmeden nce

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

pause dmesini kullanmak ok nemlidir.

15

Sulamak Davran gelimeden nce kullanlan olumlu

Azarlamak disiplin yntemleri:
Dvmek rnek olmak
Kilitlemek Gencin iyi alkanlklar kazanmasna
Reddetmek yardmc olmak
Grmezden gelmek nleyici aklamalar yapmak
Desteklemek, gven vermek, takdir etmek
Davran esnasnda kullanlan olumlu disiplin
yntemleri:
Nedenini dnmek
Dikkatini baka yne ekmek
Davran gerekletikten sonra kullanlan
olumlu disiplin yntemleri:
Gzard etmek
Davrann sonucunu aklamak ve
zararlarn farketmesini salamak
Ortam dzenlemek, deitirmek
zm yolu nermek
Seme hakk vermek
ocuun yapt kt davrannn
sonularn dzeltmesini salamak

ATIMA ZME (KAZAN KAZAN) VEYA (KAYBEDEN YOK)

BUNUN DENEMEK YERNE BUNU DENEYN

stekleri belirtmemek atmay ayrt etmek ve tanmlamak

Holanp holanmadklarn belirtmemek Kabul edilebilir seenekler sunmak
Beklentileri belirtmemek Ortaya kan zm nerilerini
Uygun bir dille hayr dememek deerlendirmek
stekler atrsa atmay normal Kabul edilebilir en iyi zmde anlamaya
karlamamak varmak
zm uygulamak iin yollar bulmak
zmn ie yarayp yaramadn takip edip
deerlendirmek

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

SON OLARAK ERGENLERLE LETMN ALTIN KURALLARI:

Kontrol yerine irtibat 16
Dosta bir ortam
Koulsuz sevgi
Dinlemeyi bilmek
zgrlk alan sunmak
Seenek sunmak
Anlay

fke kk bir acnn youn hali olduu kadar baharda

hissedilen ruh kabarmas gibi duygusal bir durumdur, doal bir
duygudur. Ancak kontrolden kp da ykc hale dnrse
okul-i hayatnda, kiisel ilikilerde ve genel yaam kalitesinde
sorunlara yol aar.

Pek ok kiisel ve sosyal problemlerin (rnein, ocuk

istismar, aile ii iddet, fiziksel ya da szel saldrganlk,
toplumsal iddet) temelinde fke vardr. fke hem dsal, hem
de isel baz olaylarla ortaya kar. Arkadanz, anneniz,
kardeiniz, sokaktaki bir adam, retmeniniz gibi belli bir
insana fkelenebileceiniz gibi; trafik skkl, iptal edilen bir
randevu gibi bir olaya da fkelenebilirsiniz. fkelenmenizden
kendi kiisel kuruntularnz sorumlu olabilecei gibi, daha
nceden banzdan gemi ve sizi fkelendirmi baz olaylarn anlar da sorumlu olabilir.

Genellikle fkeye yol aan nedenler arasnda; engellenme, hakszla urama, fiziksel incinme ve
yaralanmalar, tacize urama, hayal krkl, saldrya urama, tehditler saylabilir. Psikologlara gre,
fkelendiimizde 5 boyut birbiriyle ilikili ve ezamanl olarak aktif olur.
Bu boyutlar:

Bili O andaki dncelerimizdir.

Duygu fkenin yol at fiziksel uyarlmadr.
letiim fkemizi evremizdekilere yanstma biimimizdir.
Etkileni fkeli olduumuzda hayat alglay biimimizdir.
Davran fkeli olduumuzda sergilediimiz davranlardr.

fke Durumunda Vcut Tepkileri

fke, ok hafif bir tepkiden hiddete kadar farkl younlukta yaanan bir duygudur.
Dier duygular gibi fizyolojik ve biyolojik deimelerle birlikte hissedilir. Eer dinlemeyi biliyorsak,
vcudumuz bize fkeli olduumuz konusunda bilgi verir. fkenin fiziksel iaretleri vardr:

Uyaran duyguyu harekete geirir,

Stres ve gerginlik balar,
Enerjiyi arttran adrenalin salgs artar,

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

Nefes alp verme sklar,

Kalp atlar hzlanr, 17
Kan basnc artar,
Vcut ve zihin sava ya da ka tepkisi iin hazrdr

fke Kontrol

fkeyi doru ifade etme becerisini kazanmaya fke kontrol denir. fke kontrolnde temel ama;
saldrganlktan uzak, iddet iermeyen, kiinin kendisine ve evresindekilere zarar vermeyecek ekilde
duygusunu ifade etme becerisini kazanmasdr.

fke kontroln reten pek ok yntem vardr. Doru yntem

kiiden kiiye deiir. Doru yntemi belirlerken; kiinin kendi
kiiliine, yaam tarzna uygun olan semesi ve setii yntemi
uygularken gnlk yaamnda fazladan sknt hissetmemesi gz nne
alnmas gereken temel faktrlerdir. Genel olarak fke kontrol
yntemleri; bilisel, duyusal, iletiim, duygusal ve davransal boyutlar
ierir.

Bilisel Yntemler
fke kontrolnde bilisel yntemler denince akla, zihinsel anlamlandrma sreleri ve dnceler
gelmelidir.

Bilisel Yeniden Yaplandrma

Bu strateji en basit anlamyla dnme tarznz deitirmek demektir. Kzgn insanlar dncelerini
kfrederek, barp ararak ifade etme eilimindedirler. Kzgn olduunuz zaman genellikle
dnceleriniz gerei yanstmaktan ok, olaylarn abartlm ve arptlm bir ekilde alglandn
yanstr. Bu tr dnceleri fark edin ve yerine daha mantkl olanlar yerletirin. Kendinize; fkelenmenin
hibir eyi zmeyeceini, kendinizi daha iyi hissetmenize yardmc olmayacan, hatta daha da kt
hissedebileceinizi hatrlatn. Mantk fkeyi yener, nk hakl bir nedene bal olsa da, fke ok abuk
mantk snrlarn aabilir. Bu yzden fkelendiinizi hissettiinizde mantnza snn. Yllarca dnyay
ve karlat olaylar belli bir bak asyla deerlendiren birine, yeni bir anlamlandrma biimi
kazandrmak uzun ve zorlayc bir aba gerektirir.

Sinirlendiinizde tepki vermeden nce 5 kere nefes alp verin ya da iinizden 10a kadar sayn. Bu arada
olaya olumlu bakma konusunda kendinizi uyarn. Hem karnzdaki kiiyi ya da kiileri krmam
olursunuz, hem de kendinizi fkenin zararl etkilerinden korumu olursunuz. Tepki vermeden nce
kendinize tanyacanz 15 saniyede hzl bir deerlendirme yapabilirsiniz
* Zihnimden neler geiyor?
* Nerdeyim? * Olaya nasl bir anlam verdim?
* Kimlerleyim? * Beklentilerim neler?
* Neler oluyor? * Neler yapyorum?

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

Gnlk yaamda, zaman dondurup kendimizi deerlendirmemiz de mmkn kukusuz. Ancak bu

sorularn tmn olmasa bile, hi deilse 2-3 tanesini kendimize sorabileceimiz 15 saniyelik bir mola, 18
tepkilerimizi yumuatacak ve daha az fkeli olmamza yardmc olacaktr.

Problem zme

Sizi fkelendiren bir durumla kar karya olduunuzda, bunu sadece bir problem olarak dnp bir
isim koymaya alabilirsiniz. simlendirdiiniz problemi zmeye almak, ad koyamadnz ve duygusal
boyutu ile mantksal boyutunu ayrtramadnz bir sorunu zmekten daha kolaydr. imdi nce isim
verme ve problemi tanma srecine bakalm:

Problemi Belirleme:

- Problem hakknda bilgi toplama,

- Problemi alt problemlere indirgeme,
- Problemin bir ynn seip somutlatrma,
- Bu neden bir problem? sorusuna cevap arama,
- Kimin iin bir problem? sorusu zerinde dnme,
- Bu probleme benim katkm ne? (Bu konunun problem olmasna nasl bir katkda bulundum?) sorusu
zerinde dnme,
- Baka kimin katks var? (Bunun problem haline gelmesinde iten ie suladm birileri var m,
kimler?) sorusu zerinde dnme,- deal zm ne olurdu? sorusuna cevap arama,
- Nasl bir sonula yetinebilirim? sorusunu cevaplandrma.
lk aamada bu sorular zerinde dnerek, detaylaryla birlikte problemin farkna vardktan sonra ikinci
aamaya geilebilir.
Bu aamalarn tmn mmknse yazarak yapmak ok yararl olacaktr.
Sorunun tmyle stesinden gelene kadar yazdklarnz atmayn ve zellikle deerlendirme aamasnda
tekrar onlara gz atn.

Seenek Listesi:

- Tm seenekleri sralama: Aklnza gelen ve zme yarar olabilecek tm seenekleri (sama bile olsa)
dnn ve kaydedin.
- Listenize kama (grmezden gelme) seeneini yazmay unutmayn. Bu ok doal bir tepki ve sizin
hakknz.
- Kabullenme seenei de listenizde bulunmas gereken alternatiflerden biri. Baz sorunlar (zellikle sizin
dnzdaki insanlarn kiilikleriyle ilgili olanlar) zlemeyebilir ve bu noktada durumu olduu gibi
kabullenmek ok gerekli ve rahatlatc bir zm yolu olabilir.

Plan Yapma:

- Seenek listenizin tm alternatiflerini inceleyin ve aklnza yatan, iinize sinen bir tanesi zerinde karar
verin.
- Karar verdiim seenei nasl gerekletirebilirim? sorusunu sorun kendinize ve buna verdiiniz
cevaplar yazn.
- htiyalarnzn listesini karn. Bu sorunu, bu yolla zmek iin ne(lere) ihtiyacm var? diye sorun
kendinize ve ihtiyalarnz sralayn.

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

 Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

- Plan yapma aamasnda karlaacanz engelleri de tahmin etmeye almak yararl olacaktr. Beni ne
engelleyebilir? sorusunu sorun kendinize ve engel olarak karlama olaslnz olan her noktay yazn.
- Bunlardan sonra kendinize bir eylem plan oluturun. Yapacanz her ey, yazl olarak, adm adm 19
belirlenmi olsun.

Deerlendirme:

Plannz uygulamaya baladnz andan itibaren deerlendirme yapmanz yararldr. Arada durup
Durum ne ynde deiti? sorusuna cevap arayn. Bulduunuz zmn size neye malolduunu kendinize
sormanzda byk yarar var. Bana neye mal oldu? Kazanlarm, kayplarm neler? sorularna cevap
bulmaya aln. Bu sorulara verdiiniz yantlar olumluysa plannz uygulamay srdrebilirsiniz. Ancak
size ok eye malolduuna ve kaybettirdiklerinin kazandrdklarndan ok olduuna karar verirseniz ikinci
aamaya geri dnp, yeni bir zm yolu bulmakta yarar var demektir. Bu durumda yeni bir plan yapp
uygulamak uygun olabilir. Yaptnz plan uygularken elinizden gelenin en iyisini yapmaya aln, ama
yantlar hemen bulamyor ve sonuca hemen ulaamyorsanz kendinizi cezalandrmayn. Eer soruna iyi
niyetle yaklar, abalar, ya hep, ya hi tarz dnmez, elinizden gelenin en iyisini yapmaya gayret
ederseniz, sabrnzn tama ihtimali de dk olur.

Bazen kzgnlk ve engellenmilik duygular, yaamdaki gerek ve kanlmaz sorunlardan kaynaklanyor

olabilir. Her problemin bir zm vardr! eklindeki kltrel inanlarmz da, zm bulamadmzda
bu engellenmilik duygularn artrr. Kzgnlk duygular byle durumlarda yaanan doal ve salkl
duygulardr. Byle durumlardaki en yararl tutum, nce durumu deitirip deitiremeyeceimizi
aratrmaktr. Deitirebileceimiz bir eyse zm yollar aratrlabilir ve yukarda anlatld gibi bir
planlamayla problem zme teknikleri kullanlabilir. Deitirilemeyecek bir durumsa, zm zerinde
odaklamak yerine, en iyi strateji, sorunla yzlemek ve kabullenmektir.

Zamanlama:

Eer sevdiiniz biriyle belli konular belli saatlerde konuuyorsanz ve bu konumalar da hep tartma ile
sonulanyorsa, bu tr konular konuma saatinizi deitirin. Belki yorgun, dikkatsiz oluyorsunuzdur ve
belki sadece zamanlama hatasndan sinirleniyorsunuz ve tartma kyordur.

Kanma:

Eer babanzn televizyonda ma izlerken sinirli olmas sizi de etkiliyor ve sinirlendiriyorsa, o saatte
odanza ekilin. Sizi fkelendiren eylere bakmaktan kendinizi alkoyun. Ama fkelenmemem iin
babamn barp armamas lazm. demeyin. Konu u anda bu deil. Konu kendinizi olabildiince sakin
tutabilmeniz.

Alternatifler bulma:

Eer her hafta sonu arkadalarnzla bulumaya giderken yoldaki trafik sizi engellenmilik ve fke
duygular iinde brakyorsa, bunu zmeyi i edinin. Elinize bir harita alp ayn yere farkl, belki daha uzun
ama daha rahat, manzaral, ho bir yoldan gitmeyi ya da evden daha erken/ge kmay deneyin.

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi

Ergenlik Dnemi zellikleri ve Ergenlere Yaklam

20

zel Tercih Okullar Rehberlik Servisi