Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

A. KARAR VERME
Ynetici iin, hangi ii yaparsa yapsn, hangi kademede bulunursa bulunsun daima
n plana kan, bir nevi olmazsa olmaz nitelii tayan iki husus nem tar:
a. Karar Vermek
b. Problem zmek
yi bir yneticiyi, kt bir yneticiden ayrt eden en nemli faktrlerin banda da
iyi ve doru kararlar verebilmesi gerekir.
1. Karar Verme ve Ynetici in nemi
Karar verme, alternatifler arasndan seim yapma iidir. Baka bir deyile bir
yeticinin karar vermesi, kendisine verilen grevi gerekletirmek iin eitli
alternatifler asndan bir seim yapmas srecidir.
Gerekte ynetici, gerek i gerei, gerekse de kendi zel yaamnda birok karar
verme durumunda kalr ve bunlarn byk ounluunda pek fazla zorlanmadan
kararn verir. (Saat kata kalkacak, hangi kyafeti giyecek, ne yiyecek, hangi ileri
hangi srayla yapacak, v.b.) Kararn bakalarn ilgilendirmedii durumlar iin bu
gerekten de dorudur. Ancak kararn bakalarn ilgilendirmesi, alternatiflerin
belirsiz olmas, yanl kararn faturasnn ar olabilmesi gibi durumlarda isabetli
karar verebilmek bir problem halini alr. Keza, zaman faktr de bir dier kritik
edir.
Ksacas, zamannda ve doru karar vermek ve verilen kararn etkin biimde
uygulanmasn salamak tm yneticiler iin en nemli yrtme fonksiyonu grevi
olarak dnlebilir.
2. Karar Verme Sreci
Karar verme bir dnm noktasdr. Dnceler aknn kesintiye uramas
durumudur. Dnce aamasnda srecin kesintiye uramasnn en nemli nedeni
bir sonuca varlamamas ya da sonucun kestirilememesidir. Dolaysyla byle bir
durumda nce ne istediini tanmlayp, bu istei karlayacak seenekleri aratrp
- gelitirip, en sonunda da istekleri ile seenekleri eletirerek en optimize
seenei seecektir.
Bununla birlikte karar, bir sonu (faaliyet) anlamna gelir. Faaliyetin
yrtlmesinden sonra tepkiler gelecektir. Bu tepkilerin kimileri tahmin
edilebilirken, kimileri tahmin edilemeyecektir. Dolays ile karar vermek sadece bir
seimle (tercihle) bitmez. Bunun ncesi ve sonras da dikkate alnmaldr.

Prof. Dr. Tanl KILIN

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

Yukardaki aklamalar erevesinde Karar Verme Sreci, ekil 1de grlen be

temel safhada aklanabilir.
1. Safha

Ama
Belirleme
yada sorun
tanmlama

2. Safha

Ama ve
Alternatif
Sorunlar
Belirleme
rdeleme/nceli
k Belirleme

3. Safha

zm
Alternatiflerini
n Belirlenmesi

4. Safha

Alternatiflerin
rdelenmesi ve
Deerlendirilmes
i

5. Safha

Seim
Kriteri
Belirleme
ve Seim
Yapma

EKL 1 KARAR VERME SREC

Kaynak: T. KOEL, letme Yneticilii
a. Ama Belirleme Yada Sorun Tanmlama
Bir karar verme durumunda sorunu, alglayan ynetici iin zme ynelik ilk
adm, amacn belirlenmesi ya da karar probleminin tanmlanmasdr. Burada karar
verildii zaman ulalacak hedefin (amacn) ne olduunu aka belirlenmesi sz
konusudur. Bu safhada kritik sorular unlar olmaldr:
Bu karar vermekle ulamak istediim sonu nedir? ya da Bu karar verildiinde
hangi sorun zlm olacak?
Sorun tanmlama ise, iinde bulunan karar durumunun tm ynleriyle ortaya
konulmasn ifade eder.
b. Ama ve Sorunlarn rdelenmesi, nceliklerin Belirlenmesi
Bu safhada, karar verme durumunun nereden kaynakland, zellikleri, aciliyet
durumu, kararn gecikmesi ya da isabetsiz olmas halinde karlalacak durumlar
ve kararn tr net biimde ortaya konur. Hangi karar verme ynteminin
seileceine de bu noktada karar verilir. (Dolaysyla ikinci safha, ayn zamanda bir
karar verme safhasdr.)
Karar verme ynteminin seimiyle ilgili olarak Vroom ve Yetton bir karar aac
modeli nermektedir. Vroom ve Yettona gre ynetimin tercih edebilecei
alternatif karar verme tarzlar unlardr:
A1:Ynetici karar tek bana, kendi bilgisiyle verir.
A2:Ynetici karar vermeden (nce karar konusunu aklamadan) nabz yoklayarak
karar verir.
C1: Ynetici, dierlerinin tek tek karar konusu ile ilgili grlerini alarak, karar tek
bana verir.

Prof. Dr. Tanl KILIN

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

C2: Ynetci dierlerini bir grup olarak toplayarak karar vermeye alr. Konu
sonuca ulamazsa kii karar kendi verir.
G2:Ynetici, karar grupla birlikte verir.
Vroom ve Yettonun nerdii modele gre kii;
a. Kararn kalite dzeyiyle ilgili
b. Dierleri tarafndan benimsenme dzeyiyle ilgili
konularda 7 soruya evet ya da hayr cevab verecek bir sete ular. Szkonusu
sette uygun karar verme tarznn ya da tarzlarnn neler olduu yer alr. ayet set
birden fazla tarz ieriyorsa, bu noktadan zaman ve eitim faktrleri dikkate
alnarak uygun karar verme tarz seilir.
c. zm Alternatiflerinin Belirlenmesi
Bu safhada ynetici, uygun karar verme tarz erevesinde birinci safhada
belirlenmi olan amaca ulatrabilecei dnlen alternatiflerin bir listesini (tek
bana ya da grubuyla birlikte) oluturacaktr. Bu noktada yaratclk ve fikir
gelitirme sz konusu ise sinerjiye ynelik teknikler nem kazanr. (Beyin frtnas
gibi).
d. Gelitirilen Alternatiflerin rdelenmesi
Srecin bu safhasnda, bir nceki admda gerekletirilen alternatifler eitli
alardan (uygulanabilirlik, maliyet, sosyal adan arzulanrlk, baar olasl,
ierdii riksler, eitli kar gruplarnn beklentilerine uygunluk, muhtemel tepkiler
v.b.) analize tabi tutulur. Ama, alternatifler arasndan uygulama ve baar ans
yksek olanlarn n plana getirilmesidir. Bir nevi yneticinin elindeki kaynaklarn
deerlendirmesi olarak dnlr.
e. Seim Kriterlerinin Belirlenmesi ve Seim
Srecin bu son aamasnda alternatifler arasndan seim yaplmas iin uygun olan
kriterlerin
belirlenmesi
arlk
kazanr.
Seim
kriterleri,
alternatiflerin
zelliklerinden hangisini (ya da hangilerini) nihai karar alrken gz nne
alacamz ifade eder. (rnein maliyete gre ya da riski en az olan ... gibi)
Kukusuz seim kriterinin rakamsal olmas halinde kararn verilmesi daha kolay
olacaktr.
3. Karar Verme Srecinin Temel geleri
Yukardaki aklamalar erevesinde karar verme srecinin temel geleri u ekilde
sralanabilir:

Prof. Dr. Tanl KILIN

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

a. Karar Veren
Belirli bir karar problemiyle kar karya olan ve alternetifler arasndan tercih
yapmas gereken kii ya da gruptur.
b. Karar Durumu Ya da Sorun
Dnce srelerinin kesintiye urad noktay ifade eder. zlmesi ya da
ulalmas iin birden fazla yol mevcuttur.
c. Alternatifler
Karar durumunun (ya da sorunun) zlebilmesi iin karar vericinin nndeki
yollar ifade eder. Bir karar verme durumundan sz edebilmek iin, alternatiflerin
says mutlaka birden fazla olmaldr. Keza, alternatiflerin karar verici asndan
ulalabilir bir eylem sahas iinde olmas gerekir.
d. Karar Kriteri
Nihai kararn verilmesi iin temel olan alternatif zelliidir.
4. rgtsel Karar Trleri
a. Kararn ait olduu hiyerarik dzey asndan
-

Tepe Ynetim Kararlar

Orta Kademe Kararlar

Alt Kademe Kararlar

b. Uygulandklar sre asndan

-

Uzun Dnemli Kararlar (5 yldan ok)

Orta Dnemli Kararlar (1-5 yl)

Ksa Dnemli Kararlar (1 yl amayan)

c. lgili olduu iletme faaliyeti asndan

-

Pazarlama Kararlar

retim Kararlar

Finansman Kararlar

nsan Kaynaklar Kararlar

....................

d. Dayandklar bilgi derecesi asndan

-

Belirlilik Altndaki Kararlar (Gerekleen olaylar zerindeki bilgi tam ve

kesin biliniyor)

Prof. Dr. Tanl KILIN

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

Risk Altndaki Kararlar (Olaylar zerindeki bilgi derecesinin eksik olduu

durumlar)

Belirsizlik Altndaki Kararlar (Olaylar zerindeki bilgi derecesinin objektif

ya da subjektif olaslklar biiminde olanak tad ortamda verilen)

e. Kararlar veren organ asndan

-

Bireysel Kararlar

Grup Kararlar

f. Verili sras asndan

-

Birinci Derece Kararlar

kinci Derece Kararlar

g. Yaplar asndan
-

Programlanabilir (Rutin olarak sk sk yinelenen gnlk kararlar)

Programlanamayan (Gnlk ve rutin olaylara uygulanamayan nitelikteki

kararlardr)

h. Balantl olma durumlar asndan

-

Statik Kararlar (Yalnzca bir kez verilir)

Dinamik Kararlar (Birbiriyle balantl,

zamanlarda verilen kararlardr)

ayn

anda

ya

da

deiik

. letme fonksiyonlar asndan

-

Planlama Kararlar

rgtleme Kararlar

Yrtme Kararlar

Koordinasyon Kararlar

Kontrol Kararlar

i. Nitelikleri asndan
-

Aklanan (Sorunu zm getiren stratejinin bilindii ve akland

kararlar)

Aklanamayan (Etken stratejinin seilememesi ya da kararlardan sonra

hemen aklanamayan kararlar)

5. yi Bir Kararn ltleri

Prof. Dr. Tanl KILIN

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

yi bir karar, zamannda verilen, ynetici amacn gerekletirirken, uygulayclarla

benimsenen ve ilgili kiiler zerinde olumlu bir etki brakan bir karardr. yi bir
karar iin temel ltler yle sralanabilir.
a. Karar, yneticinin yarglarna gre iyi olmaldr.
b. Karar, astlarca iyi olarak deerlendirilmelidir.
c. Karar etkiledii ya da uygulayacak olan kimseler arasnda mmkn
olduunca kabul grmelidir.
d. Yneticinin evresindeki dier kiiler de bu karar iyi bulmaldr.
e. Karar zamannda verilmi olmaldr.
6. Kararszlk Nedenleri ve Muhtemel Sonular
Kararszlk, alternatifler arasndan seim yapamamay (karar verememeyi) ifade
eder. Bu istenmeyen bir durum olmakla beraber, pek ok kii bu sorunu yaar.
Kararszlk probleminin balca nedenleri ve muhtemel sonular yle sralanabilir.
a. Bilgi ve veri yetersizlii
b. Amacn ya da karar durumunun net tanmlanmam olmas
c. Alternatiflerin yetersiz ya da tatmin edicilikten uzak olmas
d. Seim kriterlerinin belirsizlii
e. zm alternatiflerinin birbirine yakn olmas
f. Yneticinin karar verme yetkisinin olmamas
g. Yneticinin kararn uygulanmasnda kabilecek glkler nedeniyle
tercihte orlanyor olmas
h. Tercih edilen alternatifin olumsuz sonu vermesi durumunda ortaya
kacak zararn bykl
i. Yneticinin riske girmek istememesi
j. Yneticinin kiilik itibaryle kararsz bir kii olmas
k. letme ii politika ve g mcadelelerinin younluu
l. Yneticinin olaydan uzakl sonucu ncelii baka ilere tamas
m. Kiisel hedefler ile iin gereklerinin birbirine uyumsuzluu
n. Alternatiflerin sonularnn birbirine eit grnmesi
o. Karar konusunun, inan ve deerlerle atan bir uygulamay zorunlu
klmas

Prof. Dr. Tanl KILIN

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

B. PROBLEM (SORUN) ZME

Problem, bir bulmacadan, uygun bir faaliyet kararn gerektiren bir soruna kadar
ok geni bir spektruma sahip olan kavramdr. En geni anlamyla hali hazrda var
olan ve istenmeyen bir durum olarak tanmlanabilir. Dolays ile de bir problemin
zlmesinden sz edildiinde, bu istenmeyen durumun nasl giderilecei ile ilgili
bir faaliyet plannn gelitirilmesi elde edilir.
Kukusuz, problem bir bulmaca ise bir grev olarak dnlemez. Ancak, u
durumlar iin problemin zm bir grev olarak kabul edilir.
a. htiya ve isteklere zm bulmak isteyen kiiler veya gruplar
b. zm bulmak iin kolaylkla uygun prosedr bulamayan kii veya
gruplar
c. zm bulmak iin giriimde bulunmak zorunda olan kii yada gruplar.
1. Baarl Problem zme le lgili Zihinsel Sreler
Problem zme istenmeyen bir durumun daha nceki deneyim ve bilgilerin zihinsel
yeteneklerle birletirilerek ortadan kaldrlmas eylemi olduu iin, gerek bireysel
gerekse de ekip halinde problem zebilmek iin
a) yeterli motivasyona
b) daha az stresli bir ortama
htiya duyulaca aktr. Baka bir deyile, ar dzeyde stres, zm ve arzu
ilgisinin dkl, zmde kullanabilecek uygun strateji ve prosedrlere
yabanclk, ilerlemeyi yavalatabilir ya da nihai baary engelleyebilir.
Kiilik Faktrleri

Tecrbe Faktrleri

Zihinsel Faktrler

Stres, Bask

Ya

Hafza

lgi, Motivasyon

ncelikli Meslek

Analitik Yetenek

Yapma

zgemi

Mantk ve

Azim

zm Stratejilerine
Ainalk

Sentezleme Yetenei

Problem ve
Bileenlerine

Deerleme Yetenei
Holistik Dnce
Sezgi
Say/Harfleri
Yaratclk

EKL - 2 PROBLEM ZME LE LGL FAKTRLER

Prof. Dr. Tanl KILIN

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

ekilde vurgulanan zihinsel yeteneklerin kiiden kiiye deitii, herkesin bu

yeteneklerin bazlarnda gl, bazlarnda zayf olduu bir gerektir. ok iyi
problem zc belki bu faktrlerin hepsine birden sahip olabilir, ancak byle
birinin varl da kukuludur. Pek ok insan, zihinsel faktrlerin bir ya da ikisinde,
dierlerine nazaran daha iyi olabilse de, hepsinde mkemmel olmas adeta
imknszdr. Dolays ile, iyi bir problem zme asndan grup almas, bireysel
almaya nazaran daha ok verimli olabilecektir.
ayet bir problemi zmeye alan 7 kii mevcutsa, 7 tane ok iyi analizci,
sentezci ve deerlendirmeciye gerek olmayaca aktr. Burada en iyi yntem,
ekibin dengeli olarak oluturulmas olacaktr.
Buradan hareketle, bir problem zme ekibinde bulunmas gereken temel zihinsel
yetenekler yle sralanabilir.
a. Analitik Yetenek
Fikirleri, sorunlar ve dnceleri ayrma, blmlendirme, evreden ayr dnme
nesne veya insanlar snflandrabilme yetenek ya da kapasitedir.
b. Sonulandrma Yetenei
Mantkl admlarla dnebilme, ounlukla genelden zle ya da zelden genele
gidebilme yeteneidir.
c. Sentezleme Yetenei
Analitik yetenein tersidir. Paralar bir btn haline getirerek, kk paralardan
ulalamayan sonular btnden karabilme.
d. Holistik Dnce
Paralardan ziyade btn grme eilimini ifade eder. Btnn, paralarnn
toplamndan fazla edip, etmedii burada nem kazanr. Btnn zellikleri analitik
dnce tarznda gzden kaabilecei iin, holistik dnce ve analitik dnce
birbiriyle elien kavramlar olarak grlebilir. Hayalci kiiler genelde holistik
dnceye sahip kiilerdir.
e. Deerleme Nitelii
Durumun, uygun
yeteneidir.

Prof. Dr. Tanl KILIN

iyilik

kriterlerine

gre

doru

biimde

deerlenebilmesi

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

Bu yetenek deerleme yaplan unsura gre deiebilse de, genel anlamda bir
deerleme yeteneinden sz edilebilir. (Yksek deerleme yeteneine sahip kiiler
fikirlere ar eletirisel yaklaabilirken, dier insanlar eletirilerinde daha doaldr.)

f. Sezgi
Analiz, sentez ve deerleme yetenekleri bilinle ya da bilinaltnda srekli alrlar.
Sezgi, zihnin derinliklerinde bir faaliyet olduunun gstergesidir. Herhangi bir bilinli
bir neden olmakszn sonular karmak, fikirler ortaya atmak sezginin bir
neticesidir. Shakespearenin onu dnyorum, nk onu dnyorum sz
sezginin ifadesidir. Sezgi sreklilik gsterdiinde, bir yetenek halini alr.
g. Hafza
Hafza, bireyin ktphanesi, deposu olarak dnlebilir. inde, bildiimizden
fazlas yer alr. Bu nedenle, eitli tartmalardan gelen dnceler, fikirler
hafzadaki bilinmeyen blmlerden ortaya kabilir. Bu nedenle grup ya da ekiplerin
herhangi bir sre birlikte olmalar ortak bir hafza yaratmalarna neden olabilir.
h. Yaratclk
ki ayr fikri sentezleme veya iliki kurma yetenei olarak dnlebilir. Yaratcln
iinde bir deer yargs mevcuttur. Yaratclk, dnme ile yakndan ilikilidir.
Resimlerle dnme yeteneidir.
i. Saysal / Szel Yetenek
Rakamlarla ve szcklerle doal dnebilme yeteneini tanmlar.
Sralanan bu yeteneklerin problem zme ekibinde yer alan farkl kiilerde yksek
lde mevcudiyeti, baarl bir problem zme asndan son derece nemlidir.
2. Etkin Problem zme in Gereklilik ve Yeterlilik Koullar
Sralanan bu yeteneklerin problem zme ekibinde yer alan farkl kiilerde yksek
lde mevcudiyeti, baarl bir problem zme asndan son derece nemlidir.
Aada verilecek olan problem zme srecinin aamalarna gemeden nce bir
problemi zebilmek iin gerekli olan ve zm salayacak koullar - zellikle de
zm srecinin birden fazla kiiyi ierdii problemler iin - yle sralamak
mmkndr.
a. Problem Mevcudiyetinin Kabulu
Problem zmenin ilk ve nemli koulu, orta yerde deimesi gereken bir durumun
olduunun (durumu deitirecek tm kiiler tarafndan) Kabul edilmesi ve mevcut
durumdan rahatszlk duyulmasdr.

Prof. Dr. Tanl KILIN

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

b. Problem zme Arzusu

kinci nemli koul ise problemi zebilecek - mevcut durumun ortadan
kaldrlmasn salayacak - tm kiilerin, bu durumu ortadan kaldrmaya istekli
olmasdr. Bir problem, eer onu zmek iin gerekli olan herkesi rahatsz etmiyorsa
ya da zm iin kritik olan kiilerden bir ksm problemi zme arzusunda
deillerse, gerek anlamda bir zm sz konusu olmayacaktr.
c. zm in Gerekli Herkesin zm Toplantlarna Katlm
Problemin ortaya kmasna neden olan ve/veya ortadan kaldrmas iin bir eyler
yapmas art olan tm kiilerin / taraflarn zm srecinde ierilmesi gerekir. Bu
kiilerden birinin ya da birkann gyabnda getirilecek zmn baaryla icra
edilmesi son derece gtr.
d. lgili Herkesin Bireyler Deitirmeye Hazr Olmas
Problemi zebilecek tm kiilerin zme katlmalarda yeterli olmayacaktr.
Tm katlmclarn, problem analizi sonucunda ayet gerekirse belirli bir takm
davranlar, alkanlklar, yntemleri deitirmeye hazr olmalarda bir yeterlilik
kouludur. Burada kukusuz aklk kavram ve feedback alabilme becerileri n
plana kmaktadr.
3. Problem zme Sreci
Buraya kadar yaplan aklamalardan sonra problem zme sreci 8 admdan
oluacak ekilde zetlenebilir.
a. Problem Belirtilerinin Alglanmas
zmsz kalan problemlerin ounda temel neden problemin mevcudiyetinin
aklanmaktan kanlmasdr. Genelde bunun nedeni de problemi kabul etmenin,
baarszln ilan olarak grlmesidir. Oysa probleme sahip olmak kt bir ey
olmayp, problemleri zememek ktdr.
Bu aamada u sorular k tutacaktr:

Ortada bir problem (rahatsz edici bir durum) var m?

Problem nereden douyor?

Bu, gerek bir problem midir?

Problem kimlerin problemidir?

Problem, sahiplerince nasl grlmektedir?

Bir sonraki aama olan problemin tanmlanabilmesi iin de problemin nasl

alglandnn iyi bilinmesi gerekir. Ayn problemle ilgili herkesin problemi alglama
biimleri farkl olabilir.

Prof. Dr. Tanl KILIN

10

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

Ancak herkesin gr de kendine merudur. Bu nedenle, bir sonraki adma

(problemi tanmlamaya) gemeden nce, herkesin problem alglamas ile ilgili
grleri alnmaldr. (Problem, kiileraras bir mahiyet arz ediyorsa bilgi ve grler
mlakat ve anketlerle alnabilir.)
Bu aamadaki nemli hususlardan biri, problemin kimin / kimlerin problemi
olduunun net biimde tespitidir. zm getiremeyecekleri problemler zerinde
alan pek ok insann mevcudiyeti bir gerektir. Dolays ile bakalarn da
ilgilendiren problemler sz konusu ise, zme mutlaka onlarn da dahil edilmesi
gereklidir.
b. Problemlerin Tanmlanmas
Bir eyin tanmlanmas, onun snrlarnn izilmesi anlamna gelir. Baka bir ifade ile
ne olduu, ne olmad belirlenmesi demektir. Bu aamada dikkat edilecek hususlar
yle sralanabilir:

Problemin alan ok abuk daraltlmaya kalklmamaldr. Bu durumda gerek

problemin tanm dnda braklma, tehlikesi vardr. (Arabann motoru
almyorsa, problem motorda olmayabilir.)

Problem tanmlanrken, zmn tanmlanmamasna dikkat edilmelidir. ki yeni

sekreter almak eklindeki bir tanm problemin deil, zmn tanmdr.)

Problemin bir soru eklinde aklanmasna zen gsterilmelidir. (Yeni personele

ihtiyacmz var ya da alanlar says yetersiz gibi ifadeler yerine, siparileri
daha ksa bir srede nasl yetitirebiliriz? gibi ifadeler kullanlmas hem
problemi daha iyi aklar, hem de gerek problemin darda kalma olasln
azaltr.) Grld gibi problem soru halinde ifade edilince daha iyi
aklanmaktadr. Ancak soru nun ksa bir evet / hayr sorusu olmamas gerekir.
(Bu bizleri snrlar ve farkl alternatifleri dnmemizi engeller.)

Problemi tanmlamada bir dier yntem, onun ne olup olmadnn ifade

edilmesidir.
Burada ift stun kullanlr.
Problemdir.

Problemdeildir.

(yeri, etkileri, ne zaman ortaya kt gibi)

Problemin paras olarak bilinenler

Problemin paras olmad bilinenler

Problem bir plan ya da programlar ile ilgili ise, ekil ve izim kullanmakta yarar
vardr. (ekiller, szl anlatmlardan ok daha ksa ve basit aklama getirebilir.)

Prof. Dr. Tanl KILIN

11

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

rnein, yeni bir odann tasarm sz konusuysa kiinin masasnn nerede

olaca, bankonun nerede olmas gerektii v.b. izimle daha net grnr.

Prof. Dr. Tanl KILIN

12

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

c. Problemin Analizi
Problemin analizinde ama, problemi kk paralara ayrarak bu paralarn nasl
bir araya geldiklerinin anlalmaya allmasdr. Bu safhada problemi tanmlamaya
almayp, problem hakknda daha fazla bir ey renilmeye allr.

Analizde Aceleci Davranmamak Gerekir

Baz kiiler hzla zme gemeye eilimlidirler. nk herkes, hereyin aresini
bildiini zanneder. Oysa basit zm yoktur. Her problem daha byk bir
problemin alt sistemidir ve her problemin iinde de farkl alt problemler sz
konusudur. Alt sistemler arasndaki iliki bilinmeden, probleme zm bulunmas
mmkn deildir.

Veri Toplama
Problem analizinde ilk nemli nokta, eldeki verilerin yeterli olup olmaddr. Veri
yetersizse daha fazla veri toplanmaldr.

Soru Sorma
yi bir analiz iin kim?, ne?, ne zaman?, ne iin?, gibi temel sorular ile, ka kii?,
ne kadar?, ne byklkte? gibi yan sorulara cevap verilmelidir. Burada temel
sra, nce NE olduu, sonra da KMLERN ETKLED ve nihayet olann NE
N OLDUU aratrlmaldr.

Problemin Paralara Ayrlmas

Analizin temelini, problemin daha kolay ele alnabilecek kk alt problemlere
ayrabilmesi oluturur. ayet problem teknik yada uzmanlk gerektiren bir konu
ise uzmanna gitmek gerekir.
Problem analizi safhasna G ALANI ANALZ, BALIK KILII ve BEYN
FIRTINASI gibi tekniklerden yararlanlabilir. Bu teknikler ileride problem zme
teknikleri bal altnda ele alnacaktr.

d. Alternatiflerin Gelitirilmesi
Bu safha, yaratclk safhasdr ve nceki admn nihai zm ile balantl
halkasn oluturur.
Farkl alternatifler gelitirmede en etkin yntem
almalarda sinerji ok fazladr ve yaratclk ister.

ekip

almasdr. Bu

tr

Bununla birlikte, bu safhada ACELECLK ykc bir etki yapacaktr. Bakalarnn

fikrine bu ok aptalca bir dnce ya da faydasz gibi hcumlarda bulunmak
hem kiiyi soutacak, hem de potansiyel fikri ldrecektir. Bu nedenle,
alternatiflerin retilmesi esnasnda FKRLERE
YNELK DEERLEMELER
YASAKLANMALIDIR. Deerleme bir sonraki aamada yaplmaldr.

Prof. Dr. Tanl KILIN

13

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

Bu safhann bir dier potansiyel amac ise bir noktada taklp, kalnmasdr. Byle
bir durumda olaylara tek adan baklmaya balanmsa, nceki admlara dnmek
gerekir.
Alternatif retmek ya da yaratclk yeni bir ey retmek olduu lde, mevcutlar
arasnda en iyinin seimi de olabilir. (Oyuncakdan kolayca ve ucuza alnacak bir
oyunca yapmak iin saatlerce uramak son derece verimsiz bir abadr.) Bu
nedenle daha nceden bakalarnn ayn konuda neler yaptna baklp, onlarn
zmlerinin avantaj ve dezavantajlar zerinde allmas ska bavurulan bir
yoldur. (Benchmarking)
Alternatiflerin gelitirilmesi safhasnda BEYN FIRTINASI, DAMA TAHTASI gibi
tekniklerden yararlanlabilir. Bu teknikler ileride aklanacaktr.
e. Deerlendirme
nsanlar genellikle deerlendirmelerinde kiisel inan ve deerlerini baz alrlar. (Pop
mzii arabeksten iyidir v.b. gibi) bu tr bireysel deerlere dayanan
deerlendirmeler baz durumlarda bireyler iin geerli olsalar bile birden fazla kiiyi
ieren problemlerin zm asndan zararl olacaktr.
Ekip olarak, problem zmede salkl bir deerleme yapabilmenin anahtar,
deerlemeye gemeden nce, mterek kstaslar (KRTERLER) zerinde anlamaya
varlmasdr. Kriterler belirlendikten sonra, alternatiflerin bunlarla karlatrlmas
suretiyle, en uygun olann seilmesi mmkn olacaktr.
Ancak teoride, kolay gibi grnen bu olay pratikte zordur. Bu zorluk kriterlerin
tesbitinden ve nceliklerinin sralanmasndan kaynaklanr.
Deerlemenin bir dier yn de nce alternatifleri kendi iinde mukayese yoluyla
deerlendirip, bir ksm elendikten sonra, kalanlarn yeniden deerlendirilmesidir.
Kriter daha ncede belirtildii gibi alternatiflerin iinde yer alan eleri ifade eder.
Bu elerden hangisinin n plana kacann tesbitine kriter belirleme ad verilir.
Kriter belirlemede en sk bavurulan yol BEYN FIRTINASIDIR. (Grld gibi
problem zme teknikleri srecin deiik admlarnda kullanlabilmektedir.)
Kriter belirlemede temel soru BR ALTERNATFN KABUL EDLEBLR OLMASI N
HANG ZELL TAIMASI (STANDARTLARA SAHP OLMASI) GEREKR? sorusudur.

Prof. Dr. Tanl KILIN

14

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

Kriterler belirlendikten sonra alternatiflerle bir matris oluturacak bir biimde

karlatrlr.
(Bkz. ekil -3)

ALTERNATFLER
1

A
B
C
D

EKL -3 DEERLENDRME MATRS

Son olarak verilecek kararn nemli olduu durumlarda, kriter gelitirmeden

deerlemeye geilmemesi gerektiini bir kez daha vurgulamakta yarar
bulunmaktadr.
f. Karar Verme
Baz problemlerin zm bir kararn verilmesini gerektirir. Bu durumda daha nce
belirtilen karar verme srecinin admlarna bavurulur.
g. Planlama
Baz problemlerin zm iin ise zme ynelik faaliyetlerin planlanmas gerekir.
(Gelecee ynelik problemin zmnn tasarlanmas)
Bir plann tasarlanmas, bir iin tamamlanmas iin ilgili faaliyetlerin ve kiilerin nasl
dzenlenecei problemin nceden zlmesi demektir.
Planlama iin mevcut pek ok yntem sz konusudur. zellikle karmak planlar ve
diyagram ya da ordinagramlar vastasyla faaliyetin izlenme srasna gre ematize
edilir. Bunun iin izlenecek temel admlar yle sralanabilir:

ncelikle gerekletirilmesi gereken tm faaliyetler listelenir.

Prof. Dr. Tanl KILIN

15

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

Bu faaliyetler kartona yazlr ve paralara ayrlr.

Sonra bir panoya inelenir.

Her faaliyet iin Bu faaliyetten nce nelerin tamamlanmas gerekir? ve

Bu faaliyetler bitirilmeden balanmamas gereken faaliyetler nelerdir?

sorular sorulur.

Bylelikle kk bir diyagram geliir. Daha sonra her faaliyet iin ayrlmas
gereken olas sreler tayin edilir.

Baz durumlar iin ise planlama en son faaliyetten baa doru yaplr.

Problemin zm gelecekle ilgili ksa dnemli faaliyet planlamay gerektiriyorsa

KM, NEY, NEREDE, NASIL, NE ZAMAN sorularna verilecek cevaplarn kat
stne dklmesi de bir yntemdir.
ayet problem zm uzun dnemli faaliyet planlamay gerektiriyorsa, yaplmas
gereken i, uzun dnemli hedef belirlendikten sonra buna ynelik alt hedefler
zamanlama dikkate alnarak belirlenir. Daha sonra alt hedeflere ynelik faaliyetler
planlanr.
h. Problem zmnn Uygulanmas
Bir problemin zlmesi belirtilerinin alglanmasndan,
kaldrlmasna gidene kadar 3 ana admdan oluur.
1.

Ne yaplacann belirlenmesi

2.

Uygulama

3.

Uygulamann deerlendirilmesi

problemin

ortadan

u ana kadar birinci adm zerinde duruldu. Yani zme ynelik faaliyetler
planland. Bunu faaliyetin yrrle konmas izler ve nihayet zme ynelik
uygulamann deerlendirilmesine sra gelir.
Uygulamann deerlendirilmesi, faaliyet plannda nceden saptanan bir sre
sonra zm ekibinin bir araya gelerek, belirlenen faaliyet plannn ileyip ilemediinin ve problemi zp - zmediinin gzden geirilmesini ierir.
Problem belirtileri ve nedenleriyle ortadan kalkmsa bu pozitif geribesleme
olarak zmn gerekletii anlamna gelir.
ayet problem belirtileri aynen ya da ksmen mevcutsa bu negatif geribesleme
olarak alglanp, srecin amac tek tek gzden geirilerek hatann nerede
yapldnn tespitine allr.

Prof. Dr. Tanl KILIN

16

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

4. Problem zme Teknikleri

Problem zme sreci ile ilgili aklamalarda da bahsedildii zere, srecin eitli
aamalarnda farkl tekniklerden yararlanmak mmkndr. Bu ksmda ncelikle
tehise ynelik ve Analitik Dnce yi temel alan teknikler daha sonrada zme
ynelik ve Yaratc Dnce bazl teknikler zerinde durulacaktr.
a. Analiz ve Tehise Ynelik Teknikler:
G Alan Analizi (Force Field Analysis) Teknii
Kurt Lewinin gelitirdii bu kavram zellikle problemin analizi aamasnda ska
kullanlan bir yaklamdr.
Gerekte bir deiim modeli olan G Analizi, ekil -4ten de grld zere bir
sistemin mevcut durumunu zt glerle etkilenen bir denge durumu olarak kabul
eder.

Durdurucu
Gler
..........................................................................
Durum

D1 Arzulanan Yeni

-----------------------------------------------------------D (Sistem Mevcut

Denge Durumu)
tici
Gler

EKL - 4 G ALANI ANALZ

Sz konusu gler, sistemi daha iyi olmaktan alkoyan durdurucu gler ile sistemin
daha ktye gitmesini engelleyen (iyi olmaya doru iten) itici glerdir.
ayet mevcut durum rahatsz edici bir durum ise (D izgisi bizi tatmin etmiyorsa) ve
yeni bir duruma gei (D1) arzulanyorsa ya itici glerin artlmas, ya da durdurucu

Prof. Dr. Tanl KILIN

17

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

glerin tespit edilerek azaltlmas gerekecektir ki, problem zmede daha ok

ikincisi nem kazanr. Bylece D noktas problem, D1 noktas zm olarak
dnlp, D1e ulamay engelleyen durdurucu glerin belirlenmesi ve giderilmesi
ise problemin zm olarak ele alnr.
Balk Kl (Fishbone) Teknii
Problem analizi aamasnda ska bavurulan bu teknik Japonlarn Kalite emberleri
(Quality Circles) uygulamasna dayanr.
Tekniin temeli bir problemin pek ok alt problemlerden kaynaklandn baz alr.
Dolaysyla ncelikle problemin olas ana nedenlerinin ne olduunun, sonra da bu
ana nedenlerin neler olduunun yazlmas yntemi izlenir.
Daha sonra, ortaya dklen bu nedenlerden seilecek bir ya da iki nemli ana
neden alnarak, bunlar ortadan kaldracak (zecek) olan alternatifler zerinde
allr. Bunun iin, zerinde consensus (uzlama) salanan zm alternatifi
ayrntl olarak irdelenir ve yaplmas gereken deiiklikleri ieren bir rapor
hazrlanarak grup halinde tartlr.

Ana Neden

Ana Neden

Alt Neden

Ana Neden

Alt Neden

Alt Neden

Alt Neden
Problem
Alt Neden
Ara Neden
Ana Neden

Ara Neden
Ana Neden

Ara Neden
Ana Neden

EKL -5 BALIK KILII DYAGRAMI

Problem zme srecinin analiz safhasnda ekil -5te grlen balk kl
diyagramndan u ekilde yararlanlabilir:

ncelikle problem sa tarafa yazlr. (Baln kafas)

Daha sonra bu probleme yolaan ana nedenlerin neler olabilecei kiisel olarak
yada grup halinde tartlarak belirlenip problem hattndan saa ve sola kan
izgilerin (klklarn) zerine yazlr.

Prof. Dr. Tanl KILIN

18

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

Tm bu ilemler sonucu ortaya kan ekil -5dekine benzer ema, gerek problemin
irdelenmesini, gerekse de nceliklerin belirlenmesini kolaylatracaktr.
Ardk Dnme Teknii
Japonlar tarafndan yaygn biimde kullanlan problem analizi tekniidir. Teknik, iyi
tanmlanm bir sorunun gerek nedenine ulalmas amacyla arka arkaya be defa
Neden? sorusunun sorulmasn gerektirir. (Buradaki be rakam semboliktir.
nemli olan, gerek nedenin bulunmasna dek neden? sorusunun sorulmasdr.)
Bir rnek vermek gerekirse sre yle zetlenebilir.
SORUN: retim blmnn verimsizlii
Neden?: kazalar
Neden?: Dikkatsizlik
Neden?: Ar alma koullar sonucu oluan yorgunluk

Kepner /Trego Analiz Teknii

Yine bir analiz teknii olan Kepner / Trego teknii, sorunu (problemi) kapsayan tm
gelerin analizine olanak tanr ve srecin problemin tanmlanmas aamasnda
ahsedilen dir / .deildir yaklamnn daha gelitirilmi versiyonu olarak
dnlebilir.
Yntem, sorunun (problemin) kaynann drt sorunun cevaplarnn incelenmesiyle
bulunmasn esas alr.
1. Sorun Nedir? Ne Deildir?
2. Sorun Nerede Vardr? Nerede Yoktur?
3. Ne Zaman Ortaya kt? Ne Zaman Yoktu?
4. Sorunun Kapsam Nedir?
Yukardaki sorularn
kolaylatrr.
SORUN

aadaki

EVET

ekildeki

HAYIR

gibi

bir

matris

FARK

oluturmas

analizi

NEDEN

NEDR?
YER?
NE ZAMAN?
NEREDE?
KAPSAMI?

Prof. Dr. Tanl KILIN

19

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

EKL 6 KEPNER TREGO MATRS

Vaka: Eastern Havayollar 1980 ylnda yeni model bir uak satnald. Uular
balar balamaz, baz uu grevlilerinin ellerinde, kollarnda ve yzlerinde baz
kzarklklar grlmeye baland. Kzarklklar grevlilerin baka yerlerinde
grlmyor ve yanlzca deniz zerindeki uularda ortaya kyordu. Kzarklklar
genellikle 24 saat iinde kayboluyor ve daha sonra baka bir etki kalmyordu. Bu
grevliler ayn gzerghta baka bir uakta grev aldklarnda herhengi bir sorun
olmuyordu. Ancak bu uan deniz zerindeki her uuunda ayn sayda grevli
rahatszlanyordu. Doktorlar ve endstriyel hijyen uzmanlar uan her tarafn
kontrol ettiler ve hi bir anormallie rastlamadlar.
Soru: Problemin nedenini Kepner/Trego Analizi ile irdeleyiniz.
Tm bu bilgiler nda ve fark/neden stununa bakarak unlar grebiliriz.

Ellere, kollara ve yze temas eden bireyler kzarkla neden oluyor.

Kzarklk sadece deniz st uularda meydana gelmektedir. Bu uularn, kara

stndeki uulardan farkl bir prosedr vardr. Bu fark, deniz stndeki
uularda can yeleklerinin nasl kullanlacann gsterilmesini iermektedir.

Yeni uan can yelekleri yeni bir malzemeden yaplmtr ve sadece bunlarn
nasl kullanlacan gsteren grevliler rahatszlanmaktadr.

Sonu: Kzarklklarn nedeni, yeni uak iin yaplan can yeleklerinin yapmnda
kullanlan bir malzemedir.
Kepner/Trego Analiz Teknii, potansiyel sorunlarn belirlenmesi amcyla da
kullanlabilir. Bu Balamda Neden? sorusu Neler Ters Gidebilir? sorusu eklinde
dzenlenerek, en kt ihtimaller zerinde dnce jimnastii yaplr ve bylelikle
sorun ortaya kmadan bir takm zm ve kar eylem yollar gelitirilebilir.
b. Alternatif Gelitirmeye Ynelik Teknikler:
Alternatif gelitirme, problem zme srecinin fikir retme aamasdr ve bu
aamada yaratc dncenin n plana kt grlr. Dolays ile aada ele
alnacak yntemlerin tamam iin, yaratcl engelleyecek faktrlerin elemine
edilmesine zen gsterilmelidir.
Beyin Frtnas (Brainstorming) Teknii
1930lu yllarda Alex Osborn tarafndan gelitirilen ve ksa srede bir grup insann
fikirler retmesini ieren bir tekniktir. zelllikle tek bir cevab bulunmayan ak ulu
konularda (bir rne yeni bir ad bulunmas, kuruma daha fazla mteri ekme,
rnn daha fazla insana satlmas gibi) en iyi sonucu verir.

Prof. Dr. Tanl KILIN

20

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

Teknik Osbornun tabiriyle ak kalm yarglar ilkesine dayanr. Herkes sre

esnasnda srayla dnr. Baka bir deyile ayn anda hem eletirisel hem de hayali
dnceyi gerekletirmek yerine, her ye bir bakasnn dncesi zerinde
yaratc fikirler gelitirir.
Osborn grup halinde beyin frtnasn temel tekil edebilecek ilkeyi nemle
vurgulamaktadr.

Eletiriler herkesin katlm ile yaplacaksa, fikirlerin listesinin karlmas daha

verimli olacaktr.

Daha fazla fikir, daha iyidir. (Fikir retiminde miktarn okluu kaliteyi artrr.)

Fikir retmek iin grup almas,

almalardan daha verimli olacaktr.

bireylerin

tek

balarna

yapacaklar

Beyin frtnas ile ilgili dier temel ilkeler aadaki gibi zetlenebilir:
Yarglarn Ertelenmesi

: Eletiriler kural ddr.Fikirlere ynelik eletiriler

sonraya ertelenir.

Serbest Dnm

: Fikirler ne kadar lgnsa, o kadar iyidir. Daha

sonra lgn fikirleri uygulanabilir hale getirmek
kolaydr.

Miktar in abalama

: Yksek miktarda fikir arzulanr. Fazla fikir baar

ansn ykseltir. Burada ama, on ile otuz be
dakika arasnda yz ayr fikre ulamaktadr.

Birletirme
Gelitirme

ve

Kiiler
kendi
fikirleriyle
zme
katkda
bulunduklar gibi, bakalarnn fikirlerinin de
daha iyi hale getirilmesi iin nerilerde
bulunabilirler ya da iki veya daha fazla fikri
birletirerek yeni bir fikir haline getirebileceini
gsterebilirler.

Bir beyin frtnas toplants esnasnda dikkat edilmesi gereken kritik noktalar ise
yle sralanabilir.

Herkesin konuyu anladndan emin olunmaldr.

Malzeme ve kayt tutucular hazrlanmaldr.

Zaman snr konulmaldr.

Hedef tayini yaplmaldr.

Gruba moral verilmelidir.

Ak bir balang yaplmaldr.

Prof. Dr. Tanl KILIN

21

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

Toplanty ynetenler tarafsz

bildirmekten kanmaldlar.)

Kayt tutuculara yardmc olunmaldr. (Sylenen fikirler tekrarlanmal)

Grup yaratcl korunmaldr.

Sessiz kiiler katlma ekilmelidir.

Ak bir biimde bitirilmelidir.

olmaldr. (Deerlemeden

ve

kiisel

gr

Gordon Teknii
W.J.Gordon tarafndan gelitirilen bu teknik beyin frtnas tekniine benzemekle
birlikte, temel fark Gordon tekniinde problem zme gurubunda yer alan yelerin
(oturum lideri dnda) gerek problemin ne olduunu bilmemeleridir. Grup
yelerinin problemin niteliinden haberdar edilmemelerinin nedeni, ok abuk ve
ani zmlere varlmasnn engellenmesi ve analatik dnce tarznn yaratc
dnceyi bloke etmesinin nlenmesidir.
Gordon tekniini kullananlar ve benimseyenler genellikle yaratc tekniklerin en
nemlisi olarak bilinen beyin frtnas tekniinin gerekte yenilik yaratmaktan
uzak, yzeysel ve yapay zmler getiren bir oyun olduunu iddia etmektedirler.
Bu iddiaya gre, beyin frtnas seanslarnda yelerin problemi zdkleri sansna
ok erken kaplmalar sakncas byk bir olaslktr. Grup yesinin kendi yaratc
yeteneklerinden tatmin olmas gerek anlamda yararl grler getirmesini
engelleyerek yaratt fikirlerle yetinmesine neden olacaktr.
Buna karlk Gordon teknii, bilinmeyen bir problem iin en iyi zm diye birey
olmad grnden hareket eder. Bu teknikte oturum lideri problem alann geni
adan ele alr ve bu alan giderek daraltmaya alr. Bununla birlikte problemin ne
olduu kesinlikle aklanmaz.
rnein, sorun bir firmann mallarn mteriye ulatrmasyla ilgiliyse, lider
tartmay baz eylerin tanmas sorunu eklinde tanmlayarak balayabilir.
Phillips 66 Buzz Toplantlar
Donald Phillips tarafndan gelitirilen bu alternatif gelitirme teknii z itibariyle bir
beyin frtnas teknii olmakla birlikte ok daha byk gruplardan yararlanmaya
yneliktir. Daha dorusu, kk gruplardan oluan byk bir grup tarafndan
uygulanan beyin frtnas tekniidir.
Teknik, soruna alternatif getirecek byk grubun, her biri be-alt kiiden
kk gruplara ayrlmasn gerekli klar. Daha sonra her alt grubu bakan
problemi kendi gruplarna aktardktan sonra, alt gruplar ayn problem iin
alternatifleri retir. Daha sonra her grup rettii fikirlerden uygun grd

Prof. Dr. Tanl KILIN

oluan
(lideri)
zm
bir ka

22

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

fikri benimser ve seer. Benimsenen bu fikirler bir sonraki aamada grup liderleri
tarafndan ana gruba aktarlarak ana grubun nihai seimi yapmas salanr.
Bu tekniin en nemli avantaj klasik bir beyin frtnas seans iin ideal say olan 810 kiiden ok daha fazla kiinin fikir retimine katlmasdr. En ciddi dezavantaj ise,
kk gruplarn rettii fikirlerden ok hzl deerlemeye giderek faydal grlerin
tartlmadan bir kenarda braklabilmesidir.

zelliklerin (Karakteristiklerin) Sralanmas Teknii

Robert Crawford tarafndan gelitirilmi ve uygulanmas ok kolay bir tekniktir.
Belirli bir rnn, nesnenin yada grn temel zellikleri farkl grnmlerde ele
alnr. Bu amada getirilen nerilere bir snr konulmaz. Hi bir gr (ne kadar
hayalci olursa olsun yarglanmaz ve geri evrilmez) Tm fikirler belirtildikten sonra
deerleme amasna geilir.
Fikir retme amasnda yaratcl engelleyecei gerekesiyle yarglama engellenir.
zelliklerin sralanmas teknii, elle tutulur nesneler sz konusu olduunda daha
kolay uygulanr. (Fikirlere nazaran ) ncelikle ele alnan nesnelerin karekteristik
zellikleri tanmlanr ve kaydedilir. Daha sonra bu zellikler deitirmeye ve
gelitirmeye ne kadar uygun olduu asndan ele alnarak ayr ayr deerlendirilir.
Tekniin bir baka kullanm ekli de tek bir karekteristiin ele alnp, bunun baka
uygulamalar olup olmayaca hakknda fikirler retmektir.
Tekniin bir nesne zerinde uygulanmas rnei ekil 7de grlmektedir.
EKL 7 ZELLKLERN SIRALAMASI TEKNNN TORNAVDARNENE
UYGULANMASI
KARAKTERSTKLER
-

Metal elikten olmas tercih

edilen ince, uzun bir gvdesi
vardr.
- Bu gvde yuvarlak kesitlidir.
- Vida azna uyacak ince azl,
yass bir ucu vardr.
- Metal ksm tahta bir sapa
tutturulmutur.
- Metal ksmn sapa tutturulduu
konumda,
metal
ksmn
merkezinden boylamasna utan
uca
geen
hat
(sapn
ekseni)mevcuttur.
- Elle kullanlr.
- evrilerek kullanlr.
- Sap elle tutulmaya uygundur.
- Her eviriten sonra sap tutan
el
gevetilip,
konumu
Prof.
Dr. Tanl KILIN
deitirerek
yeniden sklr.

DEKLKLER
-

Dz az, yldz aza evrilebilir.

Sap, farkl vida tipleri iin eitli
gvdelerin
kolayca
taklp,
karlaca
ekilde
deiiklie
uratlabilir.
evrilen elin konumunun ikidebir
deitirilmemesi iin, sap kaidesine
lokma
anahtar
sap
taklacak
biimde deitirilebilir.
Sap, silindir eklinden kabza ekline
evrilebilir.
Sapn iine baka aletlerin yada
baka tornavida ularn konulaca
bir yuva yaplabilir.
Sap daha ucuz bir maddeden
yaplabilir.
Metal
ksmda
bir
blge
yasslatrlarak
buraya
somun
23
anahtar az yerletirilebilir.

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

Ters evirme Teknii

Bu teknik, bir problemin zmnde veya bir yntemin uygulanmasnda var olan
kabullenmelerin tam anlamyla ters evrilerek, karlalan sorunlara yaratc
zmler bulunmas esasna dayanr. zellikle klasik bir yapya sahip rgtlerde
problem ve sre hakkndaki kabullenmeler ok kesin ve temel nitelik tarlar ve
bunlar deitirmeye almak bile hata olarak dnlr. Aslnda bu kabller tersine
evrilerek, kolaylkla yeni fikirlere ve yaratc zmlere ulalabilir.
Ters evirme tekniinin aamalar yle sranabilir:
Problemin tanmlanmas
Problem hakkndaki tm kabllleri listelenmesi
Listelenen tm kabllerin tersinin, karlarndaki bolua yazlmas
Tersine evrilen kabullerden uygulanmas mmkn olanlarn seilmesi
Seilen yeni yaklamlardan, problemi en etkin zebilecek olann belirlenmesi
Ters evirme teknii, problem zme durumundaki kiileri arlklarla dolu bir
yaklama itecektir. rnein departmanlar arasnda yaanan ve dmanlk boyutuna
varan rekabeti ve bu rekabetin yol at bilgi ak aksamas sorunu ters evrilip
ifade edildiinde:
Eer organizasyonda bilgi ak olmasayd, neler olurdu?
Departmanlar arasndaki dmanlk, st ynetim tarafndan desteklenseydi,
sonular ne olurdu? eklindeki anlatmlara ulalabilir.
Keza, mteri ilikilerinde sorun yaayan bir iletmede, mteri ilikilerinin nasl
daha kt hale getirebiliriz? sorusunu sorup, fikir retmek halen iletmede yaplan
pek ok hatann ortaya konmasn salayabilecektir. Baka bir deyile, istenmeyen
ey olarak tanmlanan pek ok eyin aslnda u anda yaplan eyler olduunun
farkna varlmas salanabilecektir.
Henry Ford bu teknii kullanarak montaj hatt (assembly line) dncesini
gelitirmitir. O dnemlerde kesin kabul gren dnce iilerin retimin
gerekletirilmesi iin iin (yada metaryellerin) bana gitmesi eklinde iken, Ford
bu kabul ters evirerek iin, iinin yanna getirilmesini dnmtr. (Fordun bu
dncesini bir mezbaha ziyaretinden esinlendii sylenir.)
Yine, gemi dnemlerde, restorantlarda garsonlarn mteriye hizmet etmesi
ynndeki kesin kabul tersine evrilerek gnmzn yaygn uygulamas olan self
servis dncesine ulalmtr.(Gnmz fast food kavramn douran bu yeni
dnce ilk ortaya atldnda lgn hatta sama bir dnce olarak nitelenmitir.)
Ters evirme tekniinde nemli olan, mevcut dnce kalplarnn krlarak, onlarn
dna klmas ve harekete geilmesidir.
Prof. Dr. Tanl KILIN

24

Problem zme ve Karar Verme Teknikleri

likilendirme Birletirme Teknii

Farkl konular birbiriyle ilikilendirmede kullanlan bir tekniktir. Birden fazla olayn
ya da dncenin bir araya getirilerek farkl kompozisyonlar yaratlmasn amalar.
rnekler:
Masa + sandalye = koltuklu sandelye
Kronometre + takvim +hesapmakinesi +saat = bunlar ieren saatler
Saat +akmak + kalem = bunlar ieren tkenmez kalemler
Evin taban + parfm = parfml hal, gzel kokular yayan elektirik sprgesi
Morfolojik Analiz Teknii
zelliklerin Sralanmas Tekniine benzeyen bu yntemde, bir sorunun iindeki
btn olas deikenler ele alnp, bunlarn yeni ve deiik ekillerde biraraya
getirilmesi yollar aranr. Ortaya kacak yeni uygulama olanaklarnn bazlar zaten
yaplm eyler olabilir, bir ksm ise gerekletirilmesi olanaksz olan
kombinasyonlardr. Ancak baz kombinasyonlar tamamen yeni ve zerinde
almaya deer fikirler olabilir.
rnek: Yeni bir ulatrma yntemi iin deienler yle analiz edilebilir
inde Hareket Edilen Unsur: Hava, Su, Uzay, Yeralt
Hareket Vastas: Tekerlek, Silindirler, Hava yast, Kayaklar,Manyetik alan
yast
G Kayna: buhar, petrol, kablo, atom enerjisi, elektirik, mekanik hareket
dzenekleri
Yolcunun konumu: oturur konumda, yatar konumda, ayakta, asl vaziyette
Yukarda gsterilen deikenlerin kombinasyonlar hesaplandnda
4* 8*6*4 = 480 farkl ulatrma yntemi karmza kar.
rnein: Havada seyahat
etmesi= telesiye

+ kzaklar + kablo + yolcunun oturarak seyahat

Yeralt + tekerlekler + elektrik + oturarak + ayakta = metro

Bu yntemle yaplacak bir almada, kolaylk salamas asndan, deikenlerin
ana balklar altnda, listeler halinde dzenlenerek katlara yazlmas olabilir. erit
halinde dzenlenecek bu listeler ana balklar altnda yan yana sralandnda,
eritlerin ileri geri sarlmasyla yeni kombinasyonlar ortaya kacaktr.
Dier bir yntemde, deikenlerin ana balklara gre farkl renkler tayan
kartlara yazlarak kartrlmasdr. Bu ekilde, her renkten bir kart alnarak yeni
kombinasyonlar ortaya kabilir.

Prof. Dr. Tanl KILIN

25