Ynetici, retmen

ve
Aileler in
Bursa Eskiehir Bilecik Kalknma Ajans Mali Destek Programlar kapsamnda hazrla-
nan bu yaynn ierii Bursa Eskiehir Bilecik Kalknma Ajans ve/veya Kalknma Bakan-
lnn grlerini yanstmamakta olup, ierik ile ilgili tek sorumluluk Bursa l Milli
Eitim Mdrlne aittir.

Ekim 2012, Bursa

 Anne ve baba olmak, gnll klan ve hi bitmeyen bir yolculuktur. Yolculuk bileti
elinize verildii andan itibaren her trl dnce ve duygu tm renkleri ile zihninizde
gezinir. Kimilerimizin yol boyunca yaadklar gnlnden geenler ile denk olurken ha-
yat kimilerimiz iin artc srprizler hazrlamtr.

Dnyada her eyimizi feda edebileceimiz tek varlk ocuklarmzdr. Hastaland-

nda bann ucundan ayrlmadmz, derdi olduunda zmek iin dalar bile aacak
gce sahip olduumuz, bu kymetli varlmzn yznde bir tebessm grmek, mutlu
olduunu bilmek, baarlarn grmek bizler iin mutluluun kendisidir.

Byme srecinde doru olan uygulamak, onlara bamsz yaam becerileri kazan-
drmada nemli katk salayacaktr. ocuklarmz mutlu ve kendine yeten bireyler ola-
rak yetitirmek byk lde biz anne ve babalarn elindedir. Bu nedenle ocuklarmza
kar sorumluluklarmz hi bitmemektedir.

zel eitime ihtiyac olan ocuklar, dier ocuklardan daha fazla eitilmeye, sevil-
meye ve temel gereksinimlerinin karlanmasna ihtiya duyarlar. Aralarnda tek fark,
eimlerindeki ara gere ve yntem farklldr. Burada nemli olan yneticilerin, -
retmenlerin ve ailelerin, ocuklarmza iyi bir eitim verebilmeleri iin zel durumlar
hakknda bilgi sahibi olmalar gerektiidir.

zel eitime ihtiyac olan rencilerimizin de her birey gibi kapasitelerini olabil-
diince gelitirmek, yaamlarn kaliteli bir ekilde srdrebilmek, deerli olmak, ka-
bul grmek ve topluma katkda bulunmak gibi temel ihtiyalar vardr. Bu ihtiyalar
karlayabilmeleri, toplumda hak ettikleri yerleri alabilmeleri, toplumla btnlemeleri
ancak ve ancak eitimle gerekleir. zel eitim gzel gelecek projesi bu amaca hizmet
edecektir. Ynetici, retmen ve ailelerin hazrlanan bu kitaptan en iyi ekilde yararla-
nacan umuyorum.

Emei geenlere teekkr ederim.

ahabettin HARPUT
Bursa Valisi
 Trkiye uygar bir toplum ve sosyal bir devlettir. Toplumumuzun ayrlmaz bir paras
olan zel eitime ihtiyac olan bireylerin, yaamn her alannda toplumsal retime aktif
katlmlarnn salanmas ve desteklenmesi sosyal devlet anlaynn bir gereidir. zel
eitime ihtiyac olan bireylerin eitiminde ailelere verilecek destek ve sorunlarna kar
gsterilecek ilgi, retilecek ada zmler, temel insan haklarnn gstergesidir. Bu
dorultuda yaplacak her trl alma, insana ve topluma saygnn ifadesidir. Yaplan
almalarn doru yerde ve doru zamanda kullanlmas toplumsal bilinlendirmeyi art-
tracaktr.

ocuklarn doal eitimcisi, ilk retmenleri olan aileler onlarn yetimesinde nem-
li bir paya sahiptir. ocuklarn geliim dnemlerini dikkate aldmzda okula balayn-
caya kadar nemli gelimeler olmakta ve bunlar yaam boyu devam etmektedir. Her-
hangi bir zel durumu olmayan ocuklar bu dnemde birok bilgi ve beceriyi aileden ve
evreden renirken; zel eitime ihtiyac olan ocuklar bunlardan yoksun kalmakta ya
da zamannda doru bilgi ve beceriye ulaamamaktadr.

Baz ocuklarn farkllklar nedeniyle zel bakm ve eitim ihtiyalarnn olmas ai-
leler iin birok zorluk yaratabilir. zel eitime ihtiyac olan ocuklarn aile yaamna
getirdii snrllklar ve gelecek kaygs gibi durumlar youn stres oluturmaktadr. Ai-
lelerin; ocuklarnn zel eitime ihtiyac olma nedenlerini, ne yaplacan, nerelerden
yardm ve destek alnacan bilmemeleri yaamlarn zorlatrmaktadr. zel eitime
ihtiyac olan ocua sahip ailelerin, kukusuz dier ailelere gre eitim ve sosyalleme
asndan daha fazla destee ihtiyalar vardr.

Eitimden beklentilerin eitlenerek artmas, eitimcileri yeni bilgilere ulamaya, ti-

tizlikle hareket etmeye, daha detayl dnmeye zorlamaktadr. zel eitimin gelitiril-
mesi asndan bu alma nem arz etmektedir.

nancm odur ki, bu alma, eitimcilere ve zel eitime ihtiyac olan bireylere sahip
ailelere katk salayacak ve zel eitime ihtiyac olan ocuklarn eitiminde daha bilinli
olmalarna yardmc olacaktr.

Atilla GLSAR
Bursa Milli Eitim Mdr
 zel eitime ihtiyac olan bireylerin eitimi, haklar, meslek seimi ve ailelerin ei-
timi konusunda yaplan almalar gn getike artarak devam etmektedir. Gelimekte
olan lkemizde yaklak 9 milyon zel eitime ihtiyac olan bireyin olduu tahmin edil-
mektedir. zel eitime ihtiyac olan bireylerle ilgili yaplan aratrmalar neticesinde elde
edilen veriler, bu bireylerle ilgili bilgi vermektedir. Ancak belki de bizim gremediimiz,
tanmadmz ya da fark edemediimiz daha pek ok zel eitime ihtiyac olan birey
bulunmaktadr. zel eitim ihtiyac olan bireylerin aileleri de dikkate alndnda bu
toplumsal sorunun boyutlar daha net ortaya kmaktadr.

Eitim ortamlarmz ve yaam alanlarmz onlar grmezden gelerek dzenledii-

mizde bir btn olmamz mmkn deildir. Hepimizin potansiyel olarak zel eitime
ihtiyac olabilecei bilinciyle hareket etmeliyiz. Bu bilin ile hareket edildiinde zel
eitime ihtiyac olan bireyler adna pek ok nemli alma yaplm olacaktr. Bylece
bu bireylerin, potansiyellerini ortaya karabilmelerine, evrelerine uyum salayabilme-
lerine, tm ynleriyle kendilerini gelitirmelerine ve toplumda retken olmalarna im-
kan salanacaktr.

Son yllarda tm dnyada olduu gibi lkemizde de zel eitim konusuna ilgi art-
makta ve ihtiyalar daha belirgin bir ekilde fark edilmektedir. Bu dorultuda vakflar,
niversiteler gibi pek ok kurum ve kiiler aratrma yapmakta ve eitimler vermektedir.

limizde zel eitim konusundaki ihtiyalardan yola klarak bilgilendirmek, zm

retmek ve yol gstermek adna zel Eitim Gzel Gelecek kitab hazrlanmtr. Bu
kitapla rehber retmenlere, eitimcilere, yneticilere ve ailelere ynelik zel eitim ko-
nusunda destek olmak amalanmtr.

Bu almann zel eitime verilmesi gereken nemi bir kez daha hatrlatp, ocukla-
rmza gzel bir gelecek salamada faydal bir adm olmasn diliyorum. Unutulmama-
ldr ki zel eitim ile ilgili yaplan her alma ve kazanlan her birey hepimiz iin daha
gzel bir gelecek salayacaktr.

kr BLDK
Bursa Milli Eitim ube Mdr
Sunu
zel eitim ve rehberlik alannda yaptmz almalarn bir yenisi de
BEBKA ibirlii ile gerekletirilen zel Eitim Gzel Gelecek projesi-
dir. Proje kapsamnda zel eitim konusunda eitimcilere ve ailelere kaynak niteli-
inde olan bu kitap hazrlanmtr.

zel Eitim Gzel Gelecek kitabnda amacmz; zel eitime ihtiyac olan bi-
reylerle ilgili toplumu bilgilendirmek, glendirmek ve neticede zel eitime ihtiyac
olan bireylere daha iyi bir eitim ve gelecek salamaktr. Bu kapsamda sizlere bi-
reysel farkllklar tantmak, temel kavramlar hakknda bilgiler verip zel eitime
ihtiyac olan bireylerin ailelerinin eitimi ve bu alanla ilgili gelimeleri sunmak,
ayrca ocuklarn geliim zellikleri, ailelerin kabul srecinde yaadklar, zel ei-
time ihtiyac olan ocuklarn eitimi, meslek seimi ve yasal haklar konularnda
paylamda bulunmay hedefliyoruz. Yine bu proje kapsamnda zel eitime ihtiyac
olan bireylere ynelik meslek seimi ve i bulma konularnda grsel materyal hazr-
lanmtr. Hazrlanan grsel materyalin zellikle zel eitim alannda bir ilk ve zel
eitime ihtiyac olan birey ve ailelerine yol gsterici olacaktr.

Ailelerin ve eitimcilerin destei ile zel eitime ihtiyac olan ocuklara frsat
verildiinde ya da engel olunmadnda, hayata tutunduklarn, retime katlarak
mutlu olduklarn greceiz. Bu alma sadece zel eitime ihtiyac olan bireylerin
ailelerine hizmet etmekle kalmayp normal geliim gsteren bireylerin evresindeki
farkllklar grerek daha duyarl olmalarn salayacaktr.

zel Eitim Gzel Gelecek kitabyla pek ok insana ve aileye el uzatmay,

onlara umut ve k olmay hedefliyoruz. Bu projenin oluturulmasnda ilk basamak
olan Fidanlarmzn Gelecei in El Ele almasnda katkda bulunan rehber
retmenlerimiz Zerrin KURUE, Zeynep Ebru ZER, smail EVK, Zerrin YIL-
MAZ AKBA, Esra KAYILI ve Sevim Sena AYDIN a ve zel Eitim retmenimiz
Yasemin Tue ARIKANa; projenin hazrlanmasnda ve uygulanmasnda bizlerle
beraber olan Biliim Teknoloji rentmeni Fatih KENARLIya, Trke retmen-
leri Sibel OBAN ve Havva SARIya, ayrca bu almay destekleyerek kitap haline
gelmesini salayan Bursa Eskiehir Bilecik Kalknma Ajansna teekkr ederiz.

zel eitimin gzel gelecei iin gerekletirilen bu projenin daha gzel alma-
lara nc olmas dileiyle

Sevgi ve Sayglarmla...

kr BLDK
Milli Eitim ube Mdr
Yayn Kurulu Adna
 PROJE KOORDNATR

Yayn Kurulu
kr BLDK
Milli Eitim ube Mdr

KTAP HAZIRLAMA KOMSYONU

lker ZDEMR
RAM Mdr

Kymet AYDODU
RAM Mdr Yardmcs
Yasemin Tue ARIKAN
zel Eitim retmeni

Deniz DEMR
Rehber retmen

Zerrin KURUE
Uzman Rehber retmen

Selda ZDEMR ALBAYRAK

Rehber retmen

Emine YANIT
Rehber retmen

Behre BALIK
Uzman zel Eitim retmeni

Bar GNDZ
zel Eitim retmeni

Hayri KUCU
Milli Eitim Mdrl efi
Av. Meysun Gler ERYILDIR
Bursa Barosu Engelli Haklar Komisyonu Bakan

GRSEL MATERYAL (DVD) HAZIRLAMA KOMSYONU

Mehmet Ali KARADA

Okul Mdr

Fehmi ELALDI
RAM Mdr Yardmcs

Hatice Nirgl BABR

zel Eitim retmeni

zgr ZBAYRAK
Milli Eitim Mdrl V.H.K..

Ercan KOAK
zel Eitim retmeni

KAPAK TASARIMI
zgr ZBAYRAK
Milli Eitim Mdrl V.H.K..

GRAFK TASARIM
Akmat A.. / Cengiz Karabulut
indekiler
1. BLM:
ZEL ETME GR
1.1 zel Eitim ve zel Eitime htiyac Olan Bireyler................................................................. 10
1.1.1 Zihinsel Yetersizlik................................................................................................................. 12
1.1.2 zel renme Gl......................................................................................................... 19
1.1.3 Bedensel Yetersizlik ve Sreen Hastalk, Ortopedik Yetersizlik.............................................. 21
1.1.4 Dil ve Konuma Gl....................................................................................................... 22
1.1.5 itme Yetersizlii.................................................................................................................... 24
1.1.6 Grme Yetersizlii.................................................................................................................. 25
1.1.7 Dikkat Eksiklii ve Hiperaktivite Bozukluu.......................................................................... 27
1.1.8 Yaygn Geliimsel Bozukluk................................................................................................... 29
1.1.9 stn ve zel Yetenek............................................................................................................ 33
1.2 zel Eitimde Temel Kavramlar.............................................................................................. 35
1.3 Bireylerin zel Eitime htiya Duymasna Yol Aan Olan Nedenler...................................... 36
1.4 zel Eitimde Ekip almas................................................................................................. 37
1.5 zel Eitimin Tarihsel Geliimi............................................................................................... 37

2. BLM:
ZEL ETMDE TANILAMA VE YNLENDRME
2.1 zel Eitimde Eitsel Tanlama.............................................................................................. 41
2.2 zel Eitimde Ynlendirme................................................................................................... 44
2.3 zel Eitimde Yerletirme...................................................................................................... 45
2.4 zel Eitime htiyac Olan Bireylerin Eitim Alabilecei Okul/Merkezler............................. 46
2.5 zel Eitimde Kaynatrma.................................................................................................... 47
2.5.1 Tam Zamanl Kaynatrma..................................................................................................... 48
2.5.2 Yar Zamanl Kaynatrma...................................................................................................... 48
2.6 zel Eitimde Destek Eitim................................................................................................. 49
2.7 Bireyselletirilmi Eitim Program......................................................................................... 50

3. BLM:
ALELERN KABUL SRECNDE GERD EVRELER VE ALE ETM
3.1 Kabul Srecinde Ebeveyn Tepkileri........................................................................................ 54
3.2 zel Eitimde Aile Eitimi.................................................................................................... 57
3.3 zel Eitimde Aile Eitim Programlar.................................................................................. 59
3.3.1 Ev Merkezli Aile Eitimi Program......................................................................................... 59
3.3.2 Okul Merkezli Grup Aile Eitimi Program............................................................................ 59
3.3.3 Ev- Okul Merkezli Aile Eitimi Program............................................................................... 59

4. BLM:
ALE LETM VE ALE TUTUMLARI
4.1 Aile i letiim....................................................................................................................... 61
4.2 Etkili letiim Becerileri.......................................................................................................... 62
4.3 Aile Tutumlar........................................................................................................................ 69
4.3.1 Baskc Tutum........................................................................................................................ 69
4.3.2 Tavizkar Tutum...................................................................................................................... 70
4.3.3 Ar Koruyucu Tutum........................................................................................................... 70
4.3.4 Mkemmeliyeti Tutum......................................................................................................... 71
4.3.5 lgisiz Tutum......................................................................................................................................72
4.3.6 Tutarsz Tutum..................................................................................................................................72
4.3.7 Demokratik Tutum...........................................................................................................................73
5. BLM:
0-14 YA OCUKLARININ GELM DNEMLER VE ZELLKLER
5.1 Doum ncesi Dnem.......................................................................................................... 75
5.2 Bebeklik Dnemi................................................................................................................... 76
5.3 Okul ncesi Dnem.............................................................................................................. 84
5.4 ocukluk Dnemi................................................................................................................. 91
5.5 Ergenlik Dnemi................................................................................................................... 93
5.5.1 n Ergenlik Dnemi............................................................................................................. 93
5.5.2 Ergenlik Dnemi................................................................................................................... 96
5.6 zel Eitime htiyac Olan ocuklarn Geliim zellikleri.................................................... 98

6. BLM:
ZEL ETMDE DAVRANI PROBLEMLER VE DAVRANI DETRME YNTEMLER
6.1 Davran............................................................................................................................... 101
6.2 Uygulamal Davran Analizi................................................................................................ 102
6.3 Hedef Davrann Belirlenmesi Ve Tanmlanmas................................................................. 103
6.4 Davran Kayd Teknikleri.................................................................................................... 105
6.4.1 Kesin kayt teknikleri........................................................................................................... 105
6.4.2 Yaklak kayt teknikleri........................................................................................................ 106
6.5 Uygun Davranlarn Arttrlmas: Pekitirme....................................................................... 107
6.5.1 Olumlu Pekitirme.............................................................................................................. 107
6.5.2 Olumsuz Pekitirme............................................................................................................ 109
6.6 Uygun Olmayan Davranlarn Azaltlmas.......................................................................... 110
6.7 Problem Davran in Olumlu Davran Destei Plan....................................................... 116
6.8 Snf erisinde Eitimcinin Dikkat Etmesi Gereken Temel Noktalar................................... 118

7. BLM:
KAVRAM-BECER VE SOSYAL BECER RETM
7.1 Kavram retimi.................................................................................................................... 119
7.2 Beceri retimi....................................................................................................................... 128
7.3 Sosyal Beceri retimi............................................................................................................ 135

8. BLM:
ZEL ETMDE CNSEL ETM
8.1 Cinsel Eitimde Temel Kavramlar........................................................................................... 146
8.2 Cinsel Eitim.......................................................................................................................... 149
8.3 Cinsel stismar........................................................................................................................ 151
8.4 Cinsel Eitim Konusunda Eitimcilere ve Velilere Den Grevler.......................................... 152

9. BLM:
ENGELL HAKLARINA GENEL BR BAKI................................................................................... 154

KAYNAKA......................................................................................................................................... 170
 1.Blm

ZEL ETME GR

nsan hayat, doumdan lme kadar geen srede farkl evrelerden oluur, bu ev-
reler doumla balar; ocukluk, ergenlik, yetikinlikle devam eder ve yallkla sonlanr.
Her dnemde, birbirinden etkilenen dil, zihinsel, fiziksel, sosyal-duygusal geliim alan-
lar bulunur. Bu geliim alanlarndaki basamaklar gerekletiremeyen ya da gerekletir-
mekte zorlanan bireyler zel eitime gereksinim duymaktadr.

zel eitime ihtiyac olan bireyler aklanrken birok kavrama gerek duyulmaktadr.
Temel kavramlarn sonrasnda zel eitime ihtiyac olan bireyin kim olduu, yaygnlk
oranlar, snflandrlmas, nedenleri, bu bireylere salanan hizmetler ve zel eitim per-
soneli, yasal dzenlemeler ve zel eitimin tarihesi bu blmde yer alacaktr.

1.1 ZEL ETM VE ZEL ETME HTYACI OLAN BREYLER

zel eitim, fiziksel, zihinsel, iletiimsel, sosyal ve duygusal geliimlerindeki zellik-
ler nedeniyle normal geliimden farkllk gsteren ve normal eitim-retimden yararla-
namayan, ksmen yararlanan veya yararland halde destek programlar ile eitimlerini
devam ettirebilen bireyler iin; zel olarak yetitirilmi personel tarafndan ekip anla-
yyla sunulan zel yntem ve aralarla gerekirse zel mekanlarda her zel gereksinimli
grup iin farkl olarak gelitirilmi zel programlarla verilen eitimdir (Bayko Dnmez,
2010). zel Eitim Hizmetleri Ynetmeliine gre zel eitim; zel eitim gerektiren
bireylerin eitim ihtiyalarn karlamak iin zel olarak yetitirilmi personel, gelitiril-
mi eitim programlar ve yntemleri ile onlarn zr ve zelliklerine uygun ortamlarda
srdrlen eitimdir.

zel Eitimin Amalar

zel eitim, Trk Milli Eitiminin genel ama ve temel ilkeleri dorultusunda, zel
eitime ihtiyac olan bireylerin;
Toplum iindeki rollerini gerekletiren, bakalar ile iyi ilikiler kuran, i birlii
iinde alabilen, evresine uyum salayabilen, retici ve mutlu bir vatanda olarak ye-
timelerini,
Toplum iinde bamsz yaamalar ve kendi kendilerine yeterli bir duruma gelme-
lerine ynelik temel yaam becerilerini gelitirmelerini,
Uygun eitim programlar ile zel yntem, personel ve ara-gere kullanarak eitim
ihtiyalar, yeterlilikleri, ilgi ve yetenekleri dorultusunda st renime, i ve meslek
alanlarna ve hayata hazrlanmalarn amalar.

10
 zel Eitimin Temel lkeleri
Trk Mill Eitiminin genel ama ve temel ilkeleri dorultusunda zel eitimin te-
mel ilkeleri unlardr:
zel eitime ihtiyac olan tm bireyler; eitim ihtiyalar, ilgi, yetenek ve yeterlilik-
leri dorultusunda ve lsnde zel eitim hizmetlerinden yararlandrlr.
zel eitime ihtiyac olan bireylerin eitimine erken yata balanr.
zel eitim hizmetleri, zel eitime ihtiyac olan bireyleri sosyal ve fiziksel evrele-
rinden mmkn olduu kadar ayrmadan planlanr ve yrtlr.
zel eitime ihtiyac olan bireylerin eitim performanslar dikkate alnarak, ama,
ierik, retim srelerinde ve deerlendirmede uyarlamalar yaplarak, akranlar ile bir-
likte eitilmelerine ncelik verilir.
zel eitime ihtiyac olan bireylerin her tr ve kademedeki eitimlerinin kesintisiz
srdrlebilmesi iin, rehabilitasyon hizmetlerini salayacak kurum ve kurulularla i
birlii yaplr.
zel eitime ihtiyac olan bireylerin bireysel yeterlilikleri, tm geliim alanlarn-
daki zellikleri ve akademik disiplin alanlarndaki yeterlilikleri dikkate alnarak birey-
selletirilmi eitim plan gelitirilir ve eitim programlar bireyselletirilerek uygulanr.
Ailelerin, zel eitim srecinin her boyutuna aktif olarak katlmlar ve eitimleri
salanr.
zel eitim politikalarnn gelitirilmesinde, niversitelerin ilgili blmleri ve zel
eitime ihtiyac olan bireylere ynelik etkinlik gsteren sivil toplum kurulular ile i
birlii iinde allr.
zel eitim hizmetleri; zel eitime ihtiyac olan bireylerin, toplumla etkileim ve
karlkl uyum salama srecini kapsayacak ekilde planlanr. (zel Eitim Hizmetleri
Ynetmelii, 2012)

zel Eitime htiyac Olan Bireyler

Doum ncesi, doum sras ve doum sonrasnda, geliim srecinde oluan eit-
li nedenlere bal olarak; bilisel, dil, hareket, fizik, sosyal ve duygusal geliimlerinde
lme aralaryla llebilen dzeyde yetersizlik, yavalama, gerileme veya ileride olma
sonucunda yatlarna gre farkl zellikler gsteren ve normal eitim programlarndan
yararlanamayan, ksmen yararlanan veya yararland halde destek programlar ile ei-
timlerini devam ettirebilen bireylerdir.(Bayko Dnmez, 2009)

zel gereksinimli bireyler, genellikle u gruplarda toplanmaktadr:

1. Zihinsel Yetersizlik
2. zel renme Gl
3. Bedensel Yetersizlik, Sreen Hastalk ve Ortopedik Yetersizlik
4. Dil ve Konuma Gl
5. itme Yetersizlii
6. Grme Yetersizlii
7. Dikkat Eksiklii ve Hiperaktivite Bozukluu (DEHB)
8. Yaygn Geliimsel Bozukluk
9. stn ve zel Yetenek

11
 1.1.1 ZHNSEL YETERSZLK
Zihinsel ilevler bakmndan farkllk gsteren kavramsal, sos-
yal ve pratik uyumsal becerilerde eksiklikleri ve snrllklar olan
bireylerdir.

Kavramsal Beceriler Sosyal Beceriler Pratik Beceriler

* Dil (alc ve verici) * Kiiler aras *Gnlk yaam etkinlikleri:
*Okuma ve yazma *Sorumluluk -Yeme
*Para kavramlar *Benlik saygs -Yer deitirme/hareket
*Kendilik ynelimi *Kandrlabilirlik -Tuvalet
*Saflk -Giyinme
*Kurallar izleme *Gnlk yaamn aral etkinlikleri:
*Yasalara uyma -Yemek hazrlama
*stismar nleme -Ev bakm
-Ulam
-la alma/kullanma
-Para ynetimi
-Telefon kullanma
*Ura becerileri
*Gvenli ortamlar salama
Hafif Dzeyde Zihinsel Yetersizlik
Zihinsel ilevler bakmndan farkllk gsteren; kavramsal, sosyal ve pratik uyumsal
becerilerde eksiklikleri ve snrllklar olan bireylerdir. Yaplan tanlama ve zeka testi
sonucunda 50-69 puan arasnda kan bireylerdir.

Nasl Fark Edilir?

Ge ve g renirler.
Dikkatleri ksa sreli ve danktr. lgi alanlar dardr.
Ksa sreli belleklerinde problem vardr. Ksa sreli bellekten uzun sreli bellee
gei yapamazlar, zorlanrlar.
Akademik baarlar normal geliim gsteren bireylerden gerilik gsterirler.
Kiisel, sosyal zelliklerinde ve davranlarnda baz problemler gsterebilirler.
Dil ve konuma bozukluklar yaygndr.
edinmede ve bu ii srdrmede problemleri vardr.
Unutkandrlar.
Gdlenme eksiklii vardr.
Baarszlk daha ok okumada, okuduunu anlama ve anlatmadadr.
Genelleme yapamazlar.
rendiklerini abuk unuturlar.
Genellikle kendilerinden yaa kk ocuklarla iletiim kurarlar.

12
 Rutin ve karmak olmayan ilerde baarldrlar.
Bir hastalk olarak tanmlanamaz, tedavisi yoktur, sreklidir.
Yeni ortamlara girmekten holanmazlar.
Salk problemleri vardr. Daha sk hasta olurlar.
Temizlik ynnden gereken titizlii gsteremezler.
Grupta lidere uyarlar.
Sosyal faaliyetlere kar ilgisizdirler.
Sorumluluk almaktan kanrlar.
Paradan btne doru daha kolay renirler.
Soyut kavramlar anlamakta glk ektiklerinden zaman kavramn ve saysal kav-
ramlar ok ge ve g renirler.
ki ey arasndaki benzerlik ve farkll kolay ayramazlar.
Kelime daarcklar yatlarna gre normalin altndadr.
Kendilerine gvenleri azdr.
Kurallara uymakta glk ekerler.
Kark becerileri yapmakta zorlanrlar.
Arkadalk kurmakta ve srdrmekte zorlanrlar.
Oyun balatamazlar ve srdremezler.
Genellikle okul anda fark edilirler.

retmene neriler
Geliim alanlar dikkate alnarak bireysel eitim programlar hazrlanmaldr.
Eitim materyali hazrlanrken somut kavramlardan yararlanlmaldr.
retmen-veli ibirlii salanmaldr.
renci en n sraya, retmen krssnn dibindeki sraya oturtulmaldr.
Somut ve grsel materyaller kullanlmaldr.
Dikkat sreleri ksa olduundan kavramlar kk blmlere halinde ilenmelidir.
Paradan btne yntemi denenebilir.
Olumsuz ifadelerden ok olumlu ifadeler kullanlmaldr.
Telefona cevap verme, telefon etme, mektup yazma, postaya verme gibi etkinlikler
retilmelidir.
Eve gelen elektrik, su, telefon gibi faturalar okumas ve bu durumlarda ne yapl-
mas gerektii kavratlmaldr.
Gazete okuma alkanl kazandrlmaldr. Bu yaplmadnda, gnlk yaamda
kullanmad iin zamanla okuma alkanln kaybedebilir.
Gven sarsc sz ve davranlardan kanlmaldr.
Akademik beceriler bireysel eitim yoluyla daha abuk kazandrlr.
Akademik becerilerin yan sra telefon-adres-para hesab gibi yaama ait bilgi ve
becerilerin gelitirilmesine nem verilmelidir.
Kapasitesi zerinde bilgi beklenmemelidir.
renmeleri yaparak renmeye dayal planlanmaldr.
ocua, dilin ses kurallarn ve yapsn retmeye almak zaman israfndan ba-
ka hibir eye yaramayaca iin bunlar retilmesinden vazgeilmelidir. Bunun yerine
okuduunu anlama almalarna arlk verilmelidir.

13
 Verilecek devler ak-snrl-ksa ve basit olmaldr.
retilen kavram ve beceriler sk sk tekrar yaplmaldr.
dllerle davranlar pekitirilmelidir.
Yapabilecei devler verilmelidir.
Olumsuz davranlar grlmemelidir.
En ufak almas dllendirilmelidir.
Snf iinde dier arkadalar tarafndan kabul salanmaldr.
Yaantya dayal deneyimler sunulmaldr.

Anne-Babaya neriler
ocuk olduu gibi kabul edilmelidir.
ocuu sulayarak utan duyulmamaldr.
ocuun kendi odas olmaldr.
Odasnda alaca materyaller olmaldr.
Ev iindeki kurallar ocuk ile beraber belirlenmelidir.
Okulda allan beceri ve kavramlar evde tekrarlanmaldr.
ocua gvenip yapacaklar iin cesaretlendirilmelidir.
Anne-baba olarak ocua rnek olunmaldr.
ocuk, her trl sosyal ortama aile ile birlikte girmelidir.
Televizyon ve bilgisayar mmkn olduunca az kullandrlmaldr.
Arkadalar ve yatlar ile geirecei zamanlar, ortam ve etkinlikler planlanmaldr.
Etkinlikler, ocuun seviyesine gre belirlenmelidir.
Dier ocuklar ve kardeleri ile kyaslanmamaldr.
Ev iinde basit becerileri ieren grevler verilmelidir.
Babann mutlaka ocuu ile birlikte vakit geirmesi gerekmektedir.
Kiisel bakmn yapmasna, eyalarn ve odasn dzeltmesine frsat tannmaldr.
ocuun geliimini engelleyecek ar korumac tutumdan vazgeilmelidir.
retmenleri ile srekli irtibat halinde olunmaldr.

Orta Dzeyde Zihinsel Yetersizlik

Zeka testi sonucunda zeka seviyesi 35-49 puan arasnda
tespit edilen bireylerdir. Zihinsel ilevler ile kavramsal, sos-
yal ve pratik uyum becerilerindeki snrllk nedeniyle temel
akademik, gnlk yaam ve i becerilerinin kazanlmasnda
zel eitim ile destek eitim hizmetlerine youn ekilde ihti-
ya duyan birey olarak tanmlanmaktadr.

Nasl Fark Edilir?

Dikkat sreleri ve ilgileri snrldr.
Sosyal kurallara uymakta ektikleri glk, ev ve okul yaantlarnda problem olu-
turabilir.
Szel ynlendirmeleri anlama, kavrama ve genelleme yapabilme becerilerinde ye-
tersizlik grlmektedir.
Zihinsel engelin yan sra hiperaktivite veya durgunluk, genel becerisizlik gibi zel-

14
likler tayabilirler.
Byk ve kk kas geliimdeki gerilikten dolay beden eitimi hareketlerinde, rit-
mik gsterilerde, top atma ve tutmalarda, kalem tutma ve el becerisi gerektiren faaliyet-
leri yapmada normal yatlarna gre gerilik ve yavalk gsterirler. Dolaysyla zihinsel
engeli yannda davran ve uyum bozukluu ile karmza kabilirler.
Akademik kavramlar ge ve g renirler.
Soyut kavramlar, terimleri ve tanmlar ok ge ve g anlarlar.
Ksa sreli bellekleri zayftr.
Genellikle konumaya ge balarlar.
Kazandklar bilgileri transfer etmekte zorlanrlar.
Zaman kavram ge ve g geliir.
Sosyal ilikilerinde grupta daima bakalarna tabii olma eilimindedirler.
Yakn evredekilerle kolay dostluk kuramazlar. Kurduklar dostluklar uzun sre
devam ettiremezler. Kolayca kser, dostluklar bozarlar ve yalnzl tercih etme eili-
mindedirler.
Sorumluluk almaktan ekinirler.

retmene neriler
Geliim alanlar dikkate alnarak bireysel eitim programlar hazrlanmaldr.
ocuu snf seviyesine yaklatrmak iin ders srasnda ve dersten sonra zel al-
malar planlanmaldr.
ocua normalin altnda ve stnde ar ilgi gstermeden dier rencilerin onu
kabul etmesi salanmaldr.
Snfta zihinsel yetersizlii olan ocuun Ben dierlerinden farklym duygusuna
kaplmasna yol amayacak ekilde ortam oluturulmaldr.
Normal arkadalar ile rekabete zorlanmamaldr. Baaramayaca etkinliklere y-
neltilmemelidir. Derslerde performansndan fazlas ondan beklememelidir.
ocuun duygusal ve toplumsal yaamnda gsterdii baarl uyumlar daima te-
vik edilmelidir.
ocuun snfta ve okulda baz basit sorumluluklar almasna izin verilmelidir. Yaz
tahtasn silmek, kap ve pencereleri ap kapamak, bir masay yerine ekmek, snfn
temizlii ile ilgilenmek, baz ders aralarn getirip gtrmek onun okulda yapabilecei
ilerdendir. Bu iler yoluyla onun iyi ve yararl birtakm alkanlklar kazanmasna yar-
dm edilebilir. Anne ve baba ile de temasa geerek ocukta dzen, temizlik, ibirlii,
sorumluluk duygusu gibi niteliklerin gelimesine yardm edilebilir.
Orta dzeyde zihinsel yetersizlii olan ocuun yaamn basit iler ile kazanabi-
lecei hatrdan karlmamal, ocuun eitiminde salk, beden eitimi, oyunlar ve i
eitimine nem verilmelidir.
ocua, dilin ses kurallarn ve yapsn retmeye almak zaman israfndan baka
hibir eye yaramayaca iin bunlarn retilmesinden vazgeilmelidir. Bunun yerine
okuduunu anlama almalarna arlk verilmelidir.
Matematik dersinde sayma, lme, para bozdurma ve basit ilemler zerinde du-
rulmaldr.
Sosyal Bilgiler dersinde, iinde bulunduu toplum, temel alnmaldr.

15
 Fen Bilgisi dersinde, ocuun gnlk yaamna etkisi olan en basit bilgiler veril-
melidir.
Okulda kald srece ocua retilenlerde daima ihtiyalar dikkate alnmaldr.
retilenler srarla tekrar edilmelidir.
ocua okulda kazandrlacak btn bilgi ve beceriler retmen tarafndan veri-
lecektir. Baz boluklarn ocuk tarafndan kendi abas ile telafi edebilecei dnl-
memelidir. Bu bilgi ve beceriler ok yava bir tempo ile retilmelidir. eitli yollardan
tekrar tekrar snrl bilgi ve basit becerilerin pekitirilmesine gidilmelidir.
Sabr ve anlayla yaklalmaldr.
ocua retilecek bir eyi tam retmeden, kesinlikle baka bir ey retilmemeli-
dir. ok fazla bilgi ve beceri retilmeye allrken, hi bir ey retilmez ve dolaysyla
zaman boa harcanm olur.
Anlatm ve beceri dersleri, genellikle seviye gruplar iinde retilmeye allma-
ldr.
Deerlendirirken kendi zek snr iinde ne yapabilecei gz nnde tutulmaldr.
Basit ilk yardm ve salk bilgileri retilmelidir.
Gnlk yaamda ok gerekli olan paray tanma, kullanma, al veri yapma gibi
eylemleri renmesine yardmc olunmaldr.
Giyinip soyunma, temizlik, sa tarama, trnak kesme vb. kendisinin yapabilecei
iler konusunda aile ile ibirlii yaplmaldr.
Temizlik ara ve gereleri tantlmal, kullanmay retmeli, evde pekitirilmesi sa-
lanmaldr.

Anne-Babaya neriler
ocuun geliim dnemi zelliklerindeki farkllklar gzlemlendiinde bir salk
kuruluuna bavurmak gerekir. Buradaki grevli personelin nerilerine uymak, dzenli
bir beslenmeyi salamak ve ocuu olduu gibi kabul etmek gerekir.
ocuk ar dzeyde korunursa gvensizlik; ar dzeyde ihmal edilirse davran ve
kiilik problemleri olur. ocua srekli olarak sen onu yapamazsn, unu beceremezsin
uyarlar yerine, yapabilecei ileri yaptrmak, yapabilecekleri iin tevik etmek, baarla-
rndan dolay vmek daha yerinde bir davran olur.
ocuu gizlemek, utan duyulan bir kimse olarak grmek ya da sk sk onu sula-
mak, onun bu zrn kabul etmemek gibi hareketler son derece yanltr.
Byle ocuklar kaza ve hastalklarda normal ocuklar kadar kendilerini koruyamaz-
lar. Onun iin sk sk hastalanrlar, sk sk kazalara urayabilirler.
Ana-babalar dikkatli olmal, koruyucu tedbirler almaldr.
Bu ocuklarda kas geliimini salamak amac ile el becerilerine ok yer vermek
gerekir. rnein; makasla kt ve karton kesmek, oyuncak ekile ivi akmak, bahe
apalamak, kil ve renkli amur gibi maddelerle eitli cisimler yapma almalar ok
yararl olur. Bu tr almalara bol bol frsat verilmelidir.
ocua soyunma, giyinme, yutkunma, yeme, ime gibi alkanlklarn kazandrl-
masna mmkn olduu kadar erken yata balanmaldr.
Bu ocuklar genellikle ve ounlukla sklgan, ie dnk olurlar. Arkada edinme-
de glk ekerler. Onlara arkada salamada yardmc olmak amacyla sk sk ocuk

16
parkna gtrlmeli; hatta anne babalar ocuklarn arya, pazara, alveri ve sosyal
ortamlara beraberinde gtrmelidirler.
ocua konuma, dndklerini ve grdklerini anlatma, ark ve iir syleme
gibi etkinlikleri yapabilme imkn hazrlanmaldr.

Ar Dzeyde Zihinsel Yetersizlik

Zeka testi sonucuna gre 20-35 puan arasnda olup bireyin z
bakm becerilerinin retimi dahil olmak zere yaam boyu sren,
yaamn her alannda tutarl ve daha youn zel eitim ile destek
hizmete ihtiyac olan bireyler olarak tanmlanmaktadr.

Nasl Fark Edilir?

Ge ve g renirler.
abuk unuturlar.
Dikkatleri ok ksa ve danktr.
Bir konuyu uzun bir srede alglarlar.
Tepkilerini basit bir ekilde ifade ederler.
rendikleri beceri ve kavramlar genelleyemezler.
Soyut kavramlar anlayamazlar.
Somut kavramlar renebilirler.
Oyunlarda yaa kendilerinden kklerle oynamay tercih ederler.
Her ite birine bamldrlar.
Arkadalk kurmada zorluk ekerler.
Bir ii, oyunu uzun sre devam ettiremezler.
Kendilerine gvenleri ok azdr.
Kurallara uymada zorluk ekerler.
Basit becerileri, kavramlar renebilirler.
Basit tepkileri ve kurallar anlarlar.
Uzun ve karmak cmleler kuramazlar.
steklerini beden diliyle ya da basit tek ya da iki kelime ile anlatrlar.
Konuma becerileri grlmeyebilir.
Zihinsel yetersizliinin yannda iitme, grme gibi baka yetersizlikler de grle-
bilir.

retmene neriler
Ksa, basit ve anlalr biimde konuulmaldr.
Yava ve tane tane konuulmaldr.
Ders somut materyallerle ilenmelidir.
Bireysel zellikler dikkat edilerek ders anlatlmaldr.
lk nce z bakm becerilerinin retimi yaplmaldr.
Baarl almalar dllendirilmelidir.
Ders esnasnda verilen dller doru ve istenen tepkilerin hemen ardndan veril-
melidir.
dller ocuun geliim zelliklerine gre seilmelidir.

17
 Seilen dller rencinin dikkatini ekmelidir.
dl verilirken az az verilmeli ve hemen doyum salanmamaldr.
Seilen materyaller geliim seviyelerine uygun olarak seilmelidir.
Snf dzeni rencilerin zelliklerine gre ayarlanmaldr.
rencilerin dikkatini datacak uyaranlar snf ortamndan kaldrlmaldr.
Aile-retmen ibirlii salanmaldr.
retilen beceri ve kavramlar sk tekrarlanmaldr.
Olumsuz davranlar yerine olumlu davranlar retilmelidir.
Snfta allan beceri ve kavramlar hakknda aileye bilgi verilmeli ve evde de aile
tarafndan tekrar edilmesi salanlmaldr.

Anne-Babaya neriler
ocuk olduu gibi kabul edilmelidir.
ocuu sulayarak utan duyulmamaldr.
ocuun bireysel farkllklar grmeye allmaldr.
Evde kendi odas, yata, dolab olmaldr.
Basit ev ilerine yardm etmesi salanmaldr.
Evde oyun oynayabilecei bir yer ayarlanmaldr.
ocuun parmak kaslarn gelitirecek ipe boncuk dizme, halka takma karma gibi
oyunlar oynamasna frsat salanmaldr.
Ev ortamnda ona zarar verecek eyalar ortadan kaldrlmaldr.
ocua olumlu davranlar retirken ona rnek olunmaldr.
Aile fertlerine ve evredeki yaknlara allan beceriler hakknda bilgi verilmelidir.
Olumsuz davranlar azaltrken aile fertlerine ve evredeki kiilere bilgi verilmeli-
dir.
Becerileri retirken ev ortam dzenlenmelidir.
Olumsuz ifadelerden ok olumlu ifadeler kullanlmaldr.
retmenle irtibat iinde olunmaldr.
Okulda allan beceri ve kavramlar evde tekrar edilmelidir.
ocuun geliimini olumsuz ynde etkileyen ar koruyucu tutumlar sergilenme-
melidir.
Evde ocuun kiisel bakmn yapmas, kendi eyalarn giyip-karmas, toplama-
s, yemeini yemesi gibi iler yapmasna imkan verilmelidir.
ocuun sosyal ortama katlmas iin ocuk; oyun bahelerine, parklara, gezilere
gtrlmelidir.
Yatlar ile oynamas iin arkadalar ile konuarak uygun ortam yaratlmaldr.
Erken yata tuvalet eitimine balanmaldr.
Tuvalet eitimi verirken ortam renkli duvar katlar, oyuncaklar, tuvalete rahat
oturmas iin aparatlar, kendi havlusu gibi ocua zel malzemeler ile dzenlenmelidir.
Kiisel temizliini yapmas iin kendisine ait eyalar alnmal ve koyduunuz yeri
ona gsterilmelidir.

18
 1.1.2 ZEL RENME GL
Dili yazl ya da szl anlamak ve kullanabilmek iin
gerekli olan bilgi alma srelerinin birinde veya birkan-
da ortaya kan; dinleme, konuma, okuma, heceleme,
dikkat younlatrma ya da matematiksel ilemleri yapma
gl nedeniyle zel eitim hizmetlerine ihtiyac olan
bireylerdir.

Nasl Fark Edilir?

Okuma, yazma konusunda glk ekerler.
Okumay skmeleri gecikebilir. Hatal okur- yazarlar (sesleri deitirir).
b d , p- q harflerini 6-9 saylarn ters alglayabilirler; neyi en; 3 E; 12yi 21 gibi
alglayabilirler.
Okurken kelime atlayabilirler.
Gn, ay, yl, mevsimler ve alfabenin srasn kartrabilirler.
Defter ve kitaplarn dzensiz kullanabilirler.
Defter, kalem vb aralarn kaybedebilirler.
Yazarken sayfay dzenli kullanamaz, gereksiz satr atlar, boluk brakabilirler.
arpm tablosunu renmede zorluk ekebilirler
Zaman ayarlamakta glk ekebilirler.
Yn kavramlar zayf olabilir.
Saati renmekte zorluk yaayabilirler.
Belirli bir sra iinde yaplmas gereken ilerin srasn kartrabilirler.
Kaba motor becerilerinde, ip atlama, top yakalama gibi hareket ve oyunlarda yat-
larna oranla baarsz olabilirler.
Snf dzenini bozabilirler.
Ar hareketli olabilirler.
Dikkat sreleri ksa olabilir.
Sakar olabilirler.
Kendilerini ifade etmede glk ekebilirler.
Dank olabilirler.
Arkada ilikilerinde sorun yaayabilirler.
nce motor becerilere dayal ilerde zorluk ekebilirler.
Uzaklk ve derinlik algs zayf olabilir.

retmene neriler
Gven sarsc sz ve isteklerden kanlmaldr.
Verilen okuma metinleri ksa, ak, anlalr olmaldr.
Sorulan sorular karmak olmamaldr.
Kaba ve ince motor geliimi destelemek iin almalar yaplmaldr.
Takdir ve tevik edilmelidir.
Arkadalar ile kyaslanmamaldr.
Telaffuz hatalarn gidermek iin tekerleme, iir ve arklar retilmelidir.
Cmle tamamlama almalar yaptrlmaldr.

19
 Hafza ve eletirme oyunlar oynatlmaldr.
Olumlu davranlar pekitirilmelidir.
ocuun ilgi duyduu konular ve gl yanlar belirlenmeli, retime bu noktalar-
dan balanmaldr, tam baarl olmadan baka bir almaya geilmemelidir.
ocuun kendi gzlem ve yorumlarn anlatabilmesine frsat tannmaldr.
ocua sa-sol retilmelidir (rnein, saat takt kolun sol kol, yaz yazd elin
sa el olduu gibi).
Nokta birletirme almalar yaptrlmaldr.
Kolay anlayabilecekleri ksa kelimelerden basit cmleler yazdrlmaldr.
Grup iinde alrken baarabilecei grevler verilmelidir.
Resimli kitaplar daha ok kullanlmaldr.
Okuma altrmalar gnde 2 3 kez, 5- 10 dakikalk devreler halinde, dzenli bir
ekilde yksek sesle yaptrlmal, ocuk yorulunca ara verilmelidir.
2 3 cmlelik okuma paralar zerinde allmaldr. Bu okuma paralar ocu-
un ilgi duyduu konulardan seilmeli, rendii para anlattrlmal ve okurken satr-
lar cetvelle veya parmakla takip etmesine izin verilmelidir.
Yazmaya hazrlk dneminde tahta ve plastikten harfler, oyun hamuru ve harf re-
simleri verilmeli; harf yazdrlrken ad sylenmeli ve izilmeli; bir yandan da ocuun
bunu sesli ve yazl olarak tekrar etmesi salanmaldr.
ocuun yapt imla hatalarn kendisinin bulmas salanmaldr.
Szlk kullanarak szck daarc zenginletirilmelidir.
Snavlar szl veya test olarak uygulanmaldr.
rendii konularn devamll iin aile ile sk bir ibirliine girilmelidir.

Anne-Babaya neriler
ocukta zel renme gl belirtileri fark edildiinde bir uzmana gtrlme-
lidir.
Sabrl, anlayl ve ho grl olunmaldr.
Kararl ve tutarl davranlmaldr.
ocuun yapamadklar zerinden deil yapabildikleri zerinden hareket edilme-
lidir.
Okul ve retmenleri ile yakn bir iletiim kurularak birlikte ortak admlar atlma-
ldr.
Okul dnda gerekli destekleyici eitim ve almalarn yaplmas iin ilgili yerlere
ynlendirilmelidir.
zgven kazanmas iin destek verilmeli, sosyal faaliyetlere ynlendirilmeli, yapa-
bildikleri takdir ve tevik edilmelidir.
Kendini ifade etmesine, farkllklarn ortaya koymasna izin verilmelidir.
Her ocuun byme, gelime ve renme seviyesinin farkl olduunu dnerek
ocua dair byk beklentiler iine girilmemeli, ocuk zorlanmamal ve bakalar ile
kyaslanmamaldr.

20
 1.1.3 BEDENSEL YETERSZLK ve SREEN
HASTALIK, ORTOPEDK YETERSZLK
Bedensel Yetersizlii ve Sreen Hastal Olan
ocuklar
Duyusal zellikli olmayan, bedensel snrllklarndan
ya da salk sorunlarndan dolay okula devamlar aksa-
yan ya da renebilmeleri iin zel hizmetleri, retimi
ve zel donanm gerektiren gruptur.

Ortopedik Yetersizlik
Btn dzeltmelere ramen iskelet, sinir sistemi, kas
ve eklemlerindeki engellerinden dolay normal eitim--
retim almalarndan yeterince yararlanamayan gruptur.

Nasl Fark Edilir?

Bamsz hareket edebilme becerileri, devinimsel koordinasyonlar snrl olabilir.
Hareketten ekinir, pasif kalmay tercih edebilirler.
Sklkla yorgunluktan ikayet edebilirler.
Denge bozukluklar grlebilir.
Yrme tarzlarnda farkllklar olabilir.
Kol, bacak ve eklem arlarndan ikayet edebilirler.
nce - kaba motor becerileri birbirini desteklemeyebilir, farkllk gsterebilir.

retmene neriler
Fiziksel ortamlar dzenlenmeli, tekerlekli sandalye iin rampa olmaldr.
Snf binann giri katnda olmaldr.
Tekerlekli sandalyenin girebilecei bir masa kullanlmaldr.
Masada defter ve kalemi tutaca bir dzenek olmaldr.
ocua zaman ayrlmal ve desteklenmelidir.
ocuun bireysel zelliklerine gre fizyolojik ihtiyalar ile ilgili bir yaknnn snfa
yakn bir yerde beklemesi istenmelidir.
Ellerini kullanmakta zorlanyor ise oktan semeli ve szl snav yaplmaldr.
Fizyoterapist ile ibirlii yaplmaldr.
retmen masasnn yaknna oturtulmaldr.
Tekerlekli sandalyede oturduunda gz hizasnda konuulmaldr.
renci snfa gelmeden nce dier rencilere, bedensel engel hakknda bilgi ve-
rilmelidir.
Snfa rahat girip kabilecei bir yere oturtulmaldr.
Tuvaletlerde tutacak yerler olmal, lavabonun ykseklii bireyin boyuna gre ayar-
lanmaldr.
Sylediklerini anlamaynca tekrar etmesi istenmelidir.
renci, kendi gsterdii geliim ile deerlendirilmelidir.
rencinin yapamadklar deil yapabildiklerine younlalmaldr.
rencinin baars annda dllendirilmelidir.

21
 rencinin sosyal iletiiminin ve etkileiminin arttrlmas iin etkinliklere katlm
salanmaldr.
rencinin yaayabilecei uyum sorunlar ile ilgili okul rehber retmeni ve aile ile
ibirlii yaplmaldr.

Anne-Babaya neriler
Doru tannn zamannda konulmas nemlidir.
Kala k problemi erken tan konduunda birka ay iinde tedavi edilebilecek-
ken ileri yalardaki tanlar mr boyu srecek yrme problemlerine neden olabilir.
Ev ortam ve odas uygun ekilde dzenlenmelidir.
Tuvaletlerde tutacak yerlerin olmas, lavabonun ykseklii bireyin boyuna gre
ayarlanmaldr.
Yatan boyu, kalkmas ve yatmasna yardmc olmas iin tutacak yer, dzenlen-
melidir.
Fizyoterapistle yaplan almalarla yetinilmeyip programl bir ekilde egzersizlerin
evde de tekrarlanmas gerekmektedir.
ocuun yetersizliini ve zelliini bilmek, onun zorlanabilecei durumlarda yar-
dmc olmak asndan nemlidir.
ocuun yardmla yapabilecei beceriler desteklenmelidir.
Doktorun ve fizyoterapistin verdii cihazlar kullanlmaldr.
Normal okula devam etmesi salanmaldr.
Sosyal evrede ve ev hayatnda en az baml ekilde yaamas salanmaldr.

1.1.4 DL ve KONUMA GL
Dil ve Konuma Gl Olan ocuklar
Konumann aknda, ritminde, tizliinde, vurgularnda, ses
birimlerinin karlnda, artiklsyonunda, anlamnda bozuk-
luu bulunan bireydir.
Dil ve konuma gl; bireyler aras szel iletiimde her-
hangi bir nedenle ve herhangi bir boyutta ortaya kan aksaklk
ve dzensizliktir.

Nasl Fark Edilir?

Sesleri atlarlar ya da drrler. rnein; kap yerine ap
Kelimenin yanna ayn sesi ya da farkl bir sesi ekleyip karabilirler. rnein; saat
yerine sahat
Kelime iindeki bir sesi farkl bir ses ekleyerek kartarak syleyebilirler. rnein;
araba yerine ayaba
Sesleri uzatabilirler. rnei; a-a-a-amca
Kelime ve heceleri tekrar edebilirler. rnein; o-ol-maz
Konuurken istenmeyen jest ve mimikleri kullanabilirler.
Kelimeleri deiik ekilde vurgulayabilirler.
Konumalar kstl ve szck daarcklar snrl olabilir.
steklerini ve duygularn nesnelere vurarak, arparak gsterebilirler.

22
 Konuma sesi gr ya da zayf kabilir.
Ses tonlar farkl olabilir.
steklerini anlatmak yerine jest, mimik ya da baka trl iaretleri kullanabilirler.
Konuma sesi tiz ya da pes kabilir.

retmenlere neriler:
Hatal kan sesleri hemen dzeltmek, uyarmak ve sulamaktan kanlmaldr.
Hatal sesleri doru telaffuz ederek rnek olunmaldr.
renci mutlaka dinlenmeli, dinlendii hissettirilmelidir.
Doru model olunmaldr.
Doal ve hecelemeden konuulmaldr.
rencinin konumalar taklit edilmemelidir.
rencinin konumak iin gsterdii aba dllendirilmelidir.
rencinin kard hatal sesler duymazlktan gelinmelidir.
Ona sorulan sorular bakasnn cevaplamasna izin verilmemelidir.
Aile ziyaretleri yaplp, aile ile ibirlii yaplmaldr.

Anne-Babaya neriler:
Anlalabilir telaffuz ile konuulmaldr.
ocuk doru konumad zaman srarc olunmamaldr. Yant alnmad zaman
yorumsuz kalnmaldr.
Sabr ve ilgi ile dinlenilmelidir.
yi bir model olmak iin ak, yava, anlalabilir konuulmaldr.
Konuurken beden dilini ifade eden mimikler kullanlmaldr.
Oyun oynayarak konumaya uygun ortamlar yaratlmaldr.
ocuun duyabilecei ortamlarda konuma bozukluu hakknda bir bakas ile
konuulmamaldr.
Dil alt ba olan ocuklar doktora gtrlerek tedavileri yaptrlmaldr.
Kk yalardan itibaren resimli kitaplarla ocuk konuturulmaya tevik edilme-
lidir.
Anlatrken konumas kesilmemeli, hatas dzeltilmemeli ve hevesi krlmamaldr.
ocuk konumas hakknda eletirilmemelidir.
Hatal konutuu zaman konumann dzeltilmesi istenilmemelidir.
ocuktan her zaman mkemmel olmas beklenmemelidir.
Erkek ocuklar kz ocuklarndan daha ge konumaktadr. Erkek ocuklar 3 yana
kadar konumadlarsa bir uzmana bavurulmaldr.
Kk yataki ocuklara mmkn olduunca televizyon izletilmemelidir.
Bebeksi konumalar pekitirilmemelidir.
Konuurken onun yerine cmle tamamlanmamal ya da konumas kesilmemelidir.
Konumasna ilikin yaanlan kayg ocua yanstlmamaldr.
Evde farkl ive ve lehelerle konuulmamaldr.

23
 1.1.5 TME YETERSZL
itme duyarllnn ksmen ya da tamamen yetersizliinden
dolay konumay edinmede, dili kullanmada ve iletiimde g-
lk nedeniyle bireyin eitim performansnn ve sosyal uyumunun
olumsuz ynde etkilenmesi durumudur.

Nasl Fark Edilir?

Birden oluan ses deiimlerini fark edemeyebilirler.
Motorlu aralarn grltsne ilgisiz kalabilirler.
Dil geliiminde gerilik olabilir.
Arkasndan arldnda ismine tepki vermeyebilirler.
Radyo-Teyp vb. mzik aralarn dinlemeye kar ilgisiz kalabilirler.
Snftaki tartmalara kar ilgisiz kalabilirler.
Konuulan baz szcklerin yinelenmesini isteyebilirler.
Konuan bir eli ile kulan destekleyerek dinleyebilirler.
Konuann yzne bakarak dinlemek isteyebilirler.
itebilmek iin konuana doru eilebilirler.
steklerini anlatabilmek iin gereinden fazla jest ve mimik kullanabilirler.
Talimatlar yanl anlayabilirler.
Dikte almasnda yanllklar yapabilirler.
Okul baarlar yatlarna gre gerilik gsterebilir.
Okuma gl yaayabilirler.
Durmadan konuma eilimi gsterebilirler ya da sessiz kalmay seebilirler.
Srekli gerginlik ve sinirlilik halinde olabilirler.
Seslerin hangi ynden geldiini kestiremeyebilirler.
Grup oyunlarna katlmada isteksiz kalabilirler.
arlnca cevap vermeyebilirler.
Annesinin sesini tanyamama/ayrt edememe grlebilir.
Sk sk sins, kulak aknts, kulak enfeksiyonu ve souk algnl gzlenebilir.
Televizyonu ya da radyoyu yakn mesafeden dinleme ve sesini normalden fazla
amay isteyebilirler.
zellikle k aylarnda tekrarlayan orta kulak iltihab grlebilir.
Konuma dzgn ve akc olmayabilir.
ok grltl ortamlarda konumalar ayrt edemeyebilirler.

retmenlere neriler
rencinin iitme cihaznn kullanm ve gereklilii konusunda bilgi sahibi olun-
maldr.
Snfta en n ve orta sraya oturtulmaldr.
Sk sk sorular sorularak ilgisinin srekli olmas salanmaldr.
Snfta her trl etkinlie katlm salanmaldr.
Ksa ve basit cmleler kullanlmaldr.
renciyle gz temas kurulmaldr.
Ders anlatrken renciye dnk olunmaldr.

24
 renci konumas iin tevik edilmelidir.
Abartl dudak hareketlerinden kanlmaldr.
rencinin duyduundan emin olunmaldr.
Doal ve ak ifadelerle konumal, ses tonu fazla ykseltilmemelidir.
Konuma srasnda el-kol-kafa hareketlerinden kanlmaldr.
Fazla grltl ortam rencinin dikkatini datr, bundan kanlmaldr.
rencinin syledii kelime/cmlede yanllk olmas durumunda kelime/cmle-
nin dorusu sylenmelidir.
Snfta daha fazla zaman ayrlmaldr.
Sakin, tutarl, kararl olunmaldr.
rencinin hareketleri istenmeyen ekilde olursa hayr denerek ikaz edilmelidir.
Dokunarak ya da iaret ederek iletiim kurmaktan kanlmal, iitme engelli
ocuun iitme kalntsn kullanabilmesi iin szel iletiim kurulmaldr.
Dersler grsel materyal kullanlarak anlatlmaldr.
renci her ynyle deerlendirilmeli, renciye uygun eitim program hazrlan-
maldr.
itme engelli ocukta normal iiten ocuk gibidir. Dier ocuklarn arasna, oyun-
larna katlmak ister. Bu nedenle ocuun sahip olduu engeli, onun snfta bulunmad-
bir zamanda, snf arkadalarna anlatlmaldr.

Anne-Babaya neriler
Doal ve ak ifadelerle konuulmal, ses tonu fazla ykseltilmemelidir.
Dokunarak ya da iaret ederek iletiim kurmaktan kanlmal ve iitme engelli
ocuun iitme kalntsn kullanabilmesi iin szel iletiim kurulmaldr.
ocuun hareketleri istenmeyen ekilde olursa hayr diyerek ikaz edilmeli, eer
ocuk szel cezadan anlamyorsa yz ifadenizi deitirerek istenmeyen bir hareket yapt-
nn farknda olunmasna yardmc olunmaldr.
itme engelli ocua konumay kazandrmak iin gnlk doal ortamlardan ya-
rarlanlmaldr.
itme engelli ocuk konumas iin zorlanmamal ama onda konuma ihtiyac
yaratlmaldr. ocuu konumas iin zorlanmas onda bkknlk yaratabilir.
itme engelli genlerde, iitme engelinden dolay iiten akranlaryla arkada edin-
mede glkler, cihaz takmada isteksizlik gibi sorunlar grlebilir. Bu sorunlar ocukla
kurulan yakn ve iten bir iletiim ile giderilebilir.
Onlarn yapamadklarna deil de yapabileceklerine baklmal, gl ynleri geli-
tirilmelidir.
evreden birok t, fikir verenler olabilir. Ancak dene-
yimlerine ve bilgisine gvenilen uzmanlara danlmaldr.

1.1.6 GRME YETERSZL

Grme gcnn ksmen ya da tamamen yetersizliinden do-
lay bireyin eitim performansnn ve sosyal uyumunun olum-
suz ynde etkilenmesi durumudur.

25
 Nasl Fark Edilir?
Gzlerini ovalayabilir, nesneleri bulank grebilir.
Gze yakn i yaparken ka atabilir, rahatsz olabilir.
Gz krpabilir.
Gzleri apaklanabilir.
Ia kar normalden fazla duyarl olabilir.
Gz yanmasndan yaknabilir, gzleri sulanabilir.
Gz- gz kapa alt kabuk balayabilir, iebilir.
alk olabilir.
Gze yakn i yaparken ba ars, ba dnmesi, bulank ve ift grmeden yakna-
bilir.
Sk sk tkezleyebilir, yrrken ufak engelleri gremeyebilir.
Kitap veya kk oyuncaklar gze yakn tutabilir.
Uzak veya yakna bakarken vcudunda gerilim duyabilir, yzn krtrabilir.
Renkleri seemeyebilir, yazlar kark ve fazla eik olabilir.

retmene neriler
Bamszlk duygusu gelitirilmelidir. rnein, kendi kitap ve aralarndan sorum-
lu tutulabilir.
Snftaki dier rencilerden yardm isteyebilir. Fakat baml olmamasna dikkat
edilmelidir.
Gren rencilerden farkl davranlmamaldr.
Grenlerle grme yetersizlii olan renciler arasnda sosyal ilikiler cesaretlendi-
rilmelidir.
Grme engelli renci snftaki her etkinlie katlmal, bunun iin cesaretlendiril-
meli, eer mmkn olmuyorsa ek etkinlikler dzenlenmelidir.
Grme yetersizlii olan ocuklara da grenlere verilen zel grevlerin benzerleri
verilmelidir.
Satr izgileri belirgin defterler kullanlmaldr.

Az Grenler in retmenlere neriler;

Snfta yeterli klandrma yaplmaldr.
rencinin tahtay ve dier materyali daha iyi grebilmesi iin snf iinde dzen-
leme yaplmaldr.
Aka grlmeyen resimlere yer verilmemelidir.
Grsel materyalin zeminindeki dikkat datc unsurlar ayklanmaldr.
Tahtaya ak ve byk harflerle yaz yazlmaldr.
Grme engelli renci tahtann tam ortasna gelen en n sraya oturtulmaldr.
Snfta tutulan notlarn grme engelli renciyle paylalmas salanmaldr. rne-
in karbon kad/ fotokopi makinesi kullanmak gibi.
Tahtaya yaz yazlrken yksek sesle okunmaldr.
devini tamamlayabilmesi iin ek sre tannmaldr.
Fen Bilimleri ve Corafya retimi iin ek dzenlemelere ihtiya duyulabilir. O
nedenle grme engelliler okullarndan materyal ve bilgi alnmaldr.

26
 Okulun zelliklerine ilikin ema ve planlar yapmasna ve evresini tanmasna yar-
dmc olunmaldr.
retimde en yksek dzeyde renmeleri salanmaldr.
Bamszlk duygular cesaretlendirilmelidir.
Snf arkadalaryla uyum salamas iin oyunlara dahil edilmelidir.
Grup almalarnda sorumluluk almas salanmaldr.
Eitsel kollarda aktif grev almas salanmaldr.
Okula geli ve gidilerinde snf arkadalarndan yardm almalar salanmaldr.
zgveninin gelimesi iin snf iinde sorumluluklar verilmelidir.
Defterlerin satr izgileri belirgin, net olmaldr.
Byk puntolu alma ktlar hazrlanmaldr.

Anne-Babaya neriler
Doduu andan itibaren ocuun grsel duyusu kontrol edilip, herhangi bir prob-
lem zellikle katarakt varsa tedavi ettirilmelidir.
zellikle kullandklar materyalleri, oyuncaklar gzlerine yakn tutuyorlarsa dik-
kat edilmelidir.
ocuk hi grmyorsa szel olarak ya da birlikte yaparak beceriler ve kavramlar
retilmelidir.
ok az gryorsa grmesinden yararlanarak beceriler ve kavramlar retilmelidir.
Becerileri bamsz olarak yapmasna imkan verilmelidir.
ocua her defasnda sadece bir beceri ya da bu becerilerin bir blm retilme-
lidir.
Beceri gerekletirildiinde mutlaka dllendirilmelidir.
Farkl ortamlarda sosyal aktivitelere ynlendirilmelidir.
ocuun arpaca ya da taklaca eyalar ortadan kaldrlmaldr.
Eyalarn yerleri deitirildiinde ocua sylenmelidir.
Byk puntolu ve resimli kitaplardan faydalanlmaldr.
ocuun odas ve eyalar yetersizliine gre seilmelidir.

1.1.7 DKKAT EKSKL ve

HPERAKTVTE (DEHB) BOZUKLUU
Dikkat eksiklii, ar hareketlilik, ataklk ve drtsellik zellikle-
rinin belirgin olduu, etkinlik ve grevleri srdrme ve tamamlama-
da glk ekilen ve bu zellikler nedeni ile belirgin sorunlar yaanan
geliimsel bir bozukluktur (ktem, 2009).

Nasl Fark Edilir?

Ar hareketli olabilirler.
Belli bir sre oturmalar istendiinde bile vcutlar kpr kpr olabilir.
Bir iin banda oturma sreleri ok ksa olabilir.
Bulunduklar yere vurarak, dokunarak, ritmik sesler karabilirler.
Dikkatleri dank olabilir. Baladklar ii sonlandrmada zorlanabilirler.
Ayrntlara dikkat etmekte zorlanp dikkatsizce hatalar yapabilirler.

27
 Bir ie uzun bir sre konsantre olamayabilirler.
Dikkatlerini odaklatrmada glk ekebilirler.
Ayn anda pek ok eyle birden ilgilenebilirler.
Sk sk eyalarn kaybedebilirler.
Bir aktiviteye uzun sre katlma, anlatlanlar dinleme ve becerileri genellemede
yetersiz kalabilirler.
Bir hareketi yapmadan nce sonularn dnemeyebilir ya da fark edemeyebilirler.
Srekli konuur, barr, bakalarn yapt ii engelleyebilirler.
Ynergeleri takip etmede yetersiz kalabilirler.
Gnlk etkinliklerde unutkan olamayabilirler.
Eyalar zerinde gezme, tepelere trmanma her eyin iine girme davranlar sz
konusu olabilir.
Evden, okuldan kama davran gsterebilirler.
Davranlarn kontrol edemeyebilirler.
Hatalarn kabullenmeyebilir, suu bakalarnda arayabilir, z eletiri yapamayabi-
lirler.
ok ve hzl konuabilirler.
ki kii konuurken araya girme eilimi gsterebilirler.
Alayc olabilirler.
Dzenli defter tutamayabilirler.
Hep kendi istedikleri olsun isterler, olmazsa hrnlaabilirler.
Kurallara uymada zorlanabilirler.
Sabrsz davranlarda bulunabilirler.
Sorulan soru tamamlanmadan cevap verme eilimindedirler.
Huzursuz ve gergin olabilirler.
steklerinin ard arkas kesilmeyebilir.
abuk sinirlenebilir, fke nbetleri gzlenebilir.
Kendilerini yetersiz ve baarsz alglayabilirler.
Ge yatma-uyuyamama-erken kalkma sz konusu olabilir.
Uyum, ynelim kusurlar olabilir.
El-gz koordinasyonu gerektiren ilerde sakardrlar.
Oyunda mzklk yapabilirler.
Liderlik zellikleri olmayabilir.
Hrn, kavgac tutum sergileyebilirler. Kavga-dv balatma sz konusudur.
Yalana sk bavurabilirler.
Bilgilik taslayabilirler.
Dme ilikleme, ayakkab balama, dzgn yaz yazma, dzgn kesme gibi el be-
cerilerinde yetersiz olabilirler.
Gnlk ilerde unutkan olabilirler.
Sinir sistemleri normale gre daha az alr.
Acya dayankl olabilirler.
Titizlik ve takntlar vardr, esprili ve yardmsever olabilirler.
Test ve snavlarda ilk sorular doru cevaplarken genelde 5-6 soru sonrasnda hatal
cevap says artar.

28
 retmene neriler
retmen masasna yakn bir yerde, snfa arkasn dnecek ekilde oturtulmaldr.
Dikkatini datacak uyaranlar olmamaldr.
Yaplacak etkinliklerden nce hatrlatmalar yaplmaldr.
Yeni etkinlie geerken yeni konu sylenmeli ve ders iin zaman verilmelidir.
Snf ii kurallar renci ile tartlarak belirlenmelidir.
Kurallar snfa yazl olarak rencinin grecei ekilde aslmaldr.
Snf ii grevler verilmelidir.
Snf sakin ve kontroll bir yer olmaldr.
Ynergeler mmkn olduunca teker teker verilmelidir.
Anlamad soru ve ynergeleri tekrar sormas iin cesaretlendirilmelidir.
Snavlar iin ek sre verilmelidir.
Dikkati daldnda toplamas iin zaman verilmelidir.
Tahtaya yazlan deftere not etmesi iin ek sre verilmelidir.
Szl snavlarda daha iyi olduunda yazl snav yerine szl snav yaplmaldr.
En az dier ocuklar kadar dllendirilmelilerdir.
Ders alma yntemleri hakknda bilgi verilip retilmelidir.
Yapabildii olumlu eyler ve gl ynleri sergilenmelidir.
Ders aralarnda enerjisini boaltacak etkinliklere yneltilmelidir.
Eyalarna nasl sahip kaca retilmelidir.

Anne-Babaya neriler
ocuun snrllklar kabul edilmelidir.
Youn enerjisini harcayacak koma, zplama gibi etkinliklere yneltilmelidir.
Ksa, net, ak ifadeler kullanlmaldr.
Eitimcileri ile ibirlii iinde allmaldr.
Olumsuz davranlar ortadan kaldrlarak olumlu davranlar rnek gsterilmelidir.
Ev dzenli tutulmaldr.
Kurallar evde ocuk ile birlikte belirlenmelidir.
Belirlenen kurallar her zaman ve her yerde uygulanmaldr.
Dikkat sresini uzatacak bul-yap, eleme gibi etkinlikler yaptrlmaldr.
Yakn evreden gelen kt ocuk gibi tepkiler evde devam ettirilmemelidir.
Dzenli olarak ocuk sevdii ortamlara gtrlp, ho vakit geirmesi salanma-
ldr.

1.1.8 YAYGIN GELMSEL BOZUKLUK

YAYGIN GELMSEL BOZUKLUK

Baka trl
Rett ocuk adlandrla- Asperger
Otizm Atipik
Sedromu Dezintegratif mayan Yaygn Sendromu
Otizm
Bozukluu Geliimsel
Bozukluklar

29
 Otizm
Sosyal etkileim, szel ve szel olmayan iletiim, ilgi ve etkinliklerdeki snrll er-
ken ocukluk dneminde ortaya kan ve bu zellikleri nedeniyle zel eitim hizmetle-
rine ihtiyac olan bireylerdir.

Rett Sendromu
ocuk psikiyatrisinde ar mental reterdasyon ve otizme benzetilmesi nedeni ile en
fazla yanl tan olan hastalk grubudur.

ocuk Dezintegratif Bozukluu

3 yandan sonra ocuklarn dil, sosyal ilev ve motor becerilerinin geliiminde gecik-
meler olarak grlen ve ender rastlanan bozukluktur.

Atipik Otizm
Atipik yaygn geliimsel bozukluk olarak da isimlendi-
rilen bu grup, tam olarak tansal ltleri karlamayan ama
otistik belirtiler de gsteren bir gruptur.

Asperger Sendromu
ocukluk anda ortaya kan genetik geili bir sorun-
dur. Sendromun ana belirtisi ar ie kapankllk durumu-
dur. Tekrarlayc davranlar, tekdze bir konuma, belli bir
konuya abartl ilgi dier nemli belirtilerdir. Hastalk, 3-4
yalarndan sonra yava yava fark edilebilir.

Nasl Fark Edilirler?

Grsel uyarlara kar tepkisiz kalp ktan rahatsz olabilirler, karanlkta daha
rahat edebilir, parlak ve dnen cisimlere ok uzun sre bakabilirler.
Acy, sca, souu fark edemeyebilir ya da ar duyarl olabilirler.
Dokunulmay reddederler.
Byk, kk kas-motor becerilerinde zayflk olabilir.
Hiperaktif veya hipoaktif motor davranlar grlebilir.
Anneye baml olmayabilirler.
Sevgi-gvende olma istei grlmeyebilir.
Zamanlarnn ounu tek bana geirirler.
Karlkl iletiim nemli deildir.
Oyunlara katlmazlar.
Temel duygular ifade edemediinden, karlkl iletiim kurmayp barma,vurma,
lk atma gibi davranlar grlr.
Hi konumama, anlamsz konuma, ekolali konuma, zamirleri kartrma-gramer
bozukluu stereotipik ve yineleyici dil, kelimeleri kendine zg kullanma grlebilir.
Davransal problemler ve duygusal glkler grlebilir.

30
 Davransal Problemler:
fke nbetleri (kendine-evresine).
Stereotip hareketler (kendiliinden balayan).

Duygusal Glkler:
zel korkular (sudan-ayan skan ayakkabdan).
Tehlikelerin farknda olmama (yksek duvarda yrme).
Nedensiz glme-alama.
Deiiklere kar tepki gsterme (sevin lklar-fke nbetleri).
Otobs hareket saatleri-saylar ezberleme (grsel yetenek).
Kendi kendine okuma yazma renebilir, genelde okuduklarn anlayamazlar.
Erken gelimi kavramsal grsel-motor yetenekleri olabilir.
Zihinsel engeli, grme engeli, iitme engeli, epilepsi gibi bozukluklarla birlikte
grlebilir.
Konuulann snrl bir ksmn anlarlar.
ok nadir evet ve hayr kelimelerini kullanrlar.
Asla yalan sylemezler.
E anlaml kelimeleri kullanmazlar.
Zt anlaml kelimeleri kartrrlar.
Hayal etme, yaratclk, empati, taklit becerileri yoktur.
Yalnzlktan holanrlar.
Bir nesneye bamllk gsterebilirler.
Nesneleri amacna uygun kullanamayabilirler.
rnein,arabay ters evirip tekerleklerini dndrrler.
Tepkileri abartldr.
Dikkat alanlar dardr.
Genelde yeme ve uyku problemleri vardr.
Enstrman alma-kuvvetli hafza-mekanik oyuncaklar skp takma gibi zel be-
ceriye sahip olabilirler .
nisiyatif kullanamazlar.
Kendilerinden nc tekil ahs olarak sz edebilirler.

retmene neriler
rencinin eitim grecei snf, renciye nceden tantlmaldr.
Erken yata eitime balanmaldr.
Eitime baladnda rencinin yaptklar ve yapamadklar belirlenmelidir.
Uygun eitim program belirlenerek eitime geilmelidir.
ocuun geliim seviyesine uygun snf ortam dzenlenmeli ve materyaller seil-
melidir.
Eitime yeni balandnda taklit, ynerge takip, eleme, iletiim ve sosyal beceriler
allmaldr.
Sosyal becerilerden gz temas kurma, tanmad kiilerle selamlama-vedalama
ve ilk kez girdii ortama uyum salama becerileri ncelikli allmaldr.
Okula gelirken baml olduu nesneyi yannda getirmesine izin verilmelidir.

31
 Aile ile ibirlii iinde allmaldr.
ocuun davranlar ile ilgili anekdot tutulmaldr.
Snfta ilk sradan birine oturtulmaldr. (duvar kenar, yanna onu kontrol ede-
bilecek biri olmal)
ocuun yannda olumsuz davranlar ile ilgili asla konuulmamaldr.
Konuurken cmlesi tamamlanmamaldr.
Kendi ilerini kendisinin yapmas iin frsat tannmaldr.
Konumuyor diye sz hakk vermemezlik edilmemelidir.
Yazl ve szl yoklamalar test tipinde ya da evet, hayr eklinde yaplmaldr.
izgisiz defteri geni aralklar izdirerek kullandrlmaldr.
Soru cmlelerinin satrlar geni olmaldr.
Dzgn yazmaya zorlanmamaldr.
retilecek bilgiler grsellerle sunulmal ve somutlatrlmaldr.
Dikkatleri dald iin belli aralklarla snftan kmasna izin verilmelidir.
Teneffslerde yannda onu gzetecek birinin olmasna dikkat edilmelidir.
zel yetenekli derslerinde snf dna karlmamaldr.
Snftan ktktan sonra tekrar snfa dnecei retilmelidir.
Snftaki dier renciler ile ibirlii iinde allmaldr.
Acma duygusu ile yaklalmamaldr.
Dier ocuklara uygulanan kurallar ona da uygulanmaldr.
Dikkatini toplamak iin Bana bak komutu verilerek enesinden tutulup bakmas
salanmaldr.
Ksa komutlarla net snf kurallar konulmaldr.
Yapabilecei grevler verilmelidir.
Olumlu her davran dllendirilmelidir.
Geri dntler iin uzun sre geebilmekte bu yzden sabrl olunmaldr.
Kokuya kar duyarl olduklarndan, retmenler rencinin duyarl olduu koku-
lar tanyp bu konuda nlem almaldrlar.
Sen- ben zamirleri allmaldr.
Dn, bugn, yarn, nce, imdi, sonra, gn, ay, yl, mevsim gibi sralamalar al-
lmaldr.
Etkinlik balatma ve sonlandrma becerileri allmaldr.
Soyut szckler, mecaz kelimeler, deyimler, ataszleri derslerde kullanlmamaldr.

Anne- Babaya neriler

ocuun otizmli olduu renildiinde zaman kaybetmeden bir uzmana (psiko-
log, psikolojik danman, zel eitim retmeni vb.) bavurulmas ve eitime balanmas
gerekmektedir.
Sululuk, kzgnlk ve reddetme gibi olumsuz duygulardan kanlmaldr.
ocuu okula ya da eitim merkezine altrmak iin evde ocuun odasna ya da
uygun bir yere okulun veya eitimcisinin fotorafnn aslmasna, okula giderken sevdii
oyunca yannda gtrmesine izin verilmelidir.
ocuk okuldan ya da eitim merkezinden zamannda alnmaldr.
Eitimci ocuun yaad olumlu ve olumsuz btn olaylardan haberdar edilme-

32
lidir.
ocuk, kk yalardan itibaren sosyal evreye karlmal; evrenin de ocuu
tanmas ve kabul etmesine yardmc olunmaldr.
ocuun baarlar her zaman vlmelidir.
Okulda renilen kavram ve beceriler evde tekrar edilmelidir.
retmeni ile ibirlii iinde allmaldr.
Kk yalardan itibaren ocuun tepkileri iyi llmelidir.
Basit ynergeler (al, getir, koy vb.) verilmelidir.
ocuun alk olduu dzen deitirilmemelidir.
Ev ortamnda ar derecede uyaran bulunmamaldr. (renkli dolaplar, tyl hallar,
amar makinesi saklanmaldr vb.)
Televizyon ve bilgisayarla snrl srede zaman geirmelidir.
Eitime yeni balandnda evde taklit, ynerge takip, eleme, iletiim ve sosyal
beceriler allmaldr.
Kokuya kar duyarl olduklarndan dolay evin ve ocuun kendi kiisel temizlik-
lerine dikkat edilmelidir.
retmenin alt sosyal becerilerden gz temas kurma, tanmad kiilerle se-
lamlama-vedalama ve ilk kez girdii ortama uyum salama becerileri evde ve farkl
ortamlarda da allmaldr.
ocuun ilk eitim ortam ev olmal ve z bakm becerileri ev ortamnda da al-
lmaldr.
Balangta ocua verilen sorumluluu tam anlamyla gerekletirmesi beklenme-
melidir.
Bydke davranlarda biraz duraanlk grlebilir ancak davranlar tmyle
yok olmaz.
Yaam boyunca tamamen bamsz olamazlar. Yaamlarnn her dneminde gzeti-
me ihtiya duyacaklardr.

1.1.9 STN ve ZEL YETENEK

Zeka, yaratclk, sanat, liderlik kapasitesi
veya zel akademik alanlarda yatlarna gre
yksek dzeyde performans gsteren ve bu tr
yeteneklerini gelitirmek iin okul tarafndan
salanamayan hizmet veya faaliyetlere gereksi-
nim duyan ocuklardr.

Nasl Fark Edilir?

Geliimin tm alanlarnda yatlarnn ilerisindedir.
Erken yrr, erken konuur, okumay erken yata renirler.
Srekli soru sorarlar, merakldrlar.
Zihinsel ve fiziksel olarak byk bir enerjiye sahiptirler.
Ayrntlara olaanst dikkat ederler.
renme ve bilgiye srekli alk duyarlar.
Zengin szck hazinesine sahiptirler. Kelimeleri doru telaffuz ederler, yerli yerinde

33
kullanrlar ve akc bir konumalar vardr.
abuk renme, kavrama ve aklda tutma zellikleri vardr.
Uzun sre dikkatlerini bir konu zerinde younlatrabilirler.
lgi alanlar genitir.
Karmak problemler zmekten holanrlar.
Sorumluluk duygular kuvvetlidir. Sorumluluk almay ok ister ve bunu yerine
getirmekten ok holanrlar.
Gzlem yetenekleri gldr.
Genelleme ve soyutlama yaparak bilgilerini baka alanlara aktarabilirler.
Sebep-sonu ilikisine ilgi duyarlar.
Yaratclk ve mucitlik zellikleri vardr.
Azimli ve sebatldrlar.
Kendilerine gvenleri tamdr.
Espri yetenekleri vardr.
Duyarldrlar, bakalarna kar empati duyarlar.
Gl bir konsantrasyona sahiptirler.
Liderlik zellikleri vardr.
Amalarna ulamaktan ve baardan zevk duyarlar.
Orijinal ve eletirel dnceye sahiptirler.
Bakalaryla kolayca ibirlii yaparlar.
Alak gnlldrler, bakalarna yardm etmekten holanrlar.
alkandrlar.

retmene neriler
stn zekl olduu dnlen renciler ncelikle durumu tespit etmek iin okul
rehber retmenine yoksa Rehberlik Aratrma Merkezine bizzat gtrlmelidir.
rencilerin seviyelerine uygun uyaranlar verilmelidir.
stn zekal olduu tespit edilen renci ikinci plana itilmemelidir.
ocuklarn, yaratc yanlar gelitirilmeli, daha zor sorular sorulmal ve yeni fikirler
gelitirilmelidir.
Derslerle ilgili aratrma arlkl ek ev devleri verilmelidir.
lgilendikleri alanlarda proje almalar yapmalarna ve bunu snfla paylamalarna
olanak tannmaldr.
almalar, gruplar ve snf oyunlarn ynetmelerine frsat tannmaldr.
stn zekllar tanmlamada kesinlikle fiziksel zellikler kullanlmamaldr.
Yeteneklerinde farkllk gsteren ocuklar iin uzmanlardan yardm alnmaldr.
Snf dzeyini temel almakszn konularda kendi hzlarna gre ilerlemelerine fr-
satlar tannmaldr.
Resim, mzik, beden eitimi gibi zel yetenek gerektiren dersler ihmal edilmeme-
lidir.
ocuun alma ve devlerini snfn ilemekte olduu konularda ve ayn tempoda
tutmaya allmamal, onun g ve sratine uygun devler verilmelidir.
Tartma, proje ve dramatizasyon almalarna nem verilmelidir.
Tasnif, organize etme ve maddelendirme olana veren frsatlar hazrlanmaldr.

34
 Ders etkinliklerinde kitabi etkinliklerden ok, geni gzlem ve deneylere yer veril-
melidir.
Kendilerine zg ilgileri olduundan grupla olduu kadar bireysel almalara da
nem verilmelidir.
Baarlarn, snf arkadalarnn baar seviyesi ile deil kendi renme gc ve
srati ile karlatrmaldr.
Anne ve baba ile bu konuda ibirlii yapmal, onlara ocuklarn ihmal etmeden ve
gurura kaplmadan yetitirmek iin gerekli anlay kazandrmaya allmaldr.
Sen, bu snfn en iyisisin., Sen, en iyisini yaparsn. Gibi mkemmeliyetilii
amalayan ifadelerin kullanlmasndan kanlmaldr.

Anne-Babaya neriler
ocukta fark edilen akademik ve sosyal becerilerdeki farkllk gzlemlenip deer-
lendirmeli, snf retmeni bu durum hakknda bilgilendirilerek yardm talebinde bu-
lunulmaldr.
ocuun stn zekl ve stn yetenekli olduu tespit edildiinde ocuk bundan
haberdar edilmemelidir.
ocukla her frsatta ilgilenilmelidir.
Anne-baba olarak stn zekl, stn yetenekli bir ocua sahip olma nedeniyle
gelien ar gurur ocuun salkl geliimini engelleyebilir.
Eer baka kardeleri varsa, ikisine de ayn ekilde davranlmaldr. Farkl diye ke-
sinlikle ihmal etmeyip, bakm dier kiilere braklmamaldr.
ocuun zekas ve yeteneini kullanabilecei ve dearj olabilmesini salayc puzz-
le, satran, labirent oyunlar gibi malzemeler alnmal, sinema, tiyatro, resim, mzik gibi
kltrel etkinliklere tevik edilmelidir.
ocuun sorduu sorulara kesin ve net cevaplar verilmeye allmaldr.
ocuun zeka ilevleri ve yetenekleri normalden farkl olduu iin zel eitime
ihtiyac olduu unutulmamaldr.
ocuun ruhsal ve duygusal zellikleri iin bir uzmanla her zaman diyalog halinde
bulunulmaldr.

1.2 ZEL ETMDE TEMEL KAVRAMLAR

zel eitim ve zel gereksinimli bireyler aklanrken birok kavrama gerek duyul-
maktadr. Bunlarn banda, zedelenme, yetersizlik, zr, engel, risk tama gelmektedir.

Zedelenme: Bireyin psikolojik, fizyolojik, anatomik zelliklerinde geici ya da kalc

trden bir kayp, bir yap ya da ileyi bozukluu olmas durumudur. (zsoy, zyrek
ve Eripek, 1997) rnein; kulan biyofiziksel yapsnn bozuk olmas bir zedelenmedir.

Yetersizlik: Zihinsel, fiziksel, davransal ya da duyu organlarnn zedelenmeye bal

olarak tm ya da ksmen ilevlerinde gzlenen kayplarn ortaya kard durumu ifade
eder. (Ataman, 1997)

zr: Bedenin belli bir blmnn ya da organn ilevlerini yeterince yerine getire-

35
memesi durumudur. (Krcaali-ftar, 1998)

Engel: zrl bireyin toplumsal yaamn gereklerini yerine getirmede karlatrd

snrllklardr. (Krcaali-ftar,1998)

Risk tama: Halen bir yetersizlii belirlenemeyen ancak ileride yetersizlik gsterme
ans ya da olasl normalde beklenenden daha fazla olan ocuklar ifade etmektedir.
(Eripek, 2005)

1.3 BREYLERN ZEL ETME HTYA DUYMASINA

YOL AAN OLAN NEDENLER
zel gereksinimli bireyleri olumasna neden olan etmenler genelde ana blm-
den olumaktadr.
Doum ncesinde oluan nedenler,
Doum annda oluan nedenler,
Doum sonrasnda oluan nedenler.

Doum ncesinde Oluan Nedenler

Genetik nedenler
Kromozonal nedenler
Doutan getirilen dier nedenler
Annenin ya
Annenin kulland ilalar
Annenin beslenmesi
Annenin hamilelikte iki, sigara, alkol kullanmas
Annenin hamilelikte radyasyona maruz kalmas
Annenin geirdii ruhsal travmalar
Annenin geirdii hastalklar
Akraba evlilikleri
Anne ve baba arasndaki kan uyumazl

Doum Srasnda Oluan Nedenler

Erken doum ve ge doum
Oksijen yetmezlii(anoksiya)
Doktor/hemire hatalar
Riskli ve zor doum
Aletli doum

Doum Sonrasnda Oluan Nedenler

ocuun geirdii bulac hastalklar
Enfeksiyonlar
Fiziksel travmalar
Ruhsal travmalar
ocuk istismar

36
 Kazalar
Doal afetler
Savalar
Zehirlenmeler
Yetersiz beslenme
Tbb olarak yaplan yanl tehis ve mdahaleler

1.4 ZEL ETMDE EKP ALIMASI

zel eitime ihtiyac olan bireylerin eitimlerinin gerekletirilmesi iin ok ynl
disiplinler aras ekip modelinin kullanlmas gerekmektedir. Ekip almas yaplrken
farkl alanlarda alan uzmanlardan bilgi alnmas zel eitime ihtiyac olan bireylerin
eitimlerinde yarar salayacaktr. zel eitimde alan personeller aada yer almak-
tadr.

zel Eitimde alan Personeller

zel eitimden sorumlu mdr yardmcs/ube mdr
Okul/merkez mdr
Okul/merkez mdr yardmcs
zel eitim retmeni
Snf retmeni
Bran retmenleri (resim, mzik, beden vb. retmenleri)
ocuk geliimi uzman
Psikolojik danman ve rehber retmen
Psikolog
Fizyoterapist
Odyolog
Sosyal hizmet uzman
Tp personeli
ve ura terapisti
Dil ve konuma terapisti

1.5 ZEL ETMN TARHSEL GELM

nsanlk tarihinin hemen her dneminde bireysel farkllklar gsteren bireylere rast-
landndan, zel eitimin gemiten gnmze uzanan bir sreyi kapsad sylenebilir.

Gemi dnemlerde toplumda yaamalar istenmeyen bu bireyler, yaadklar yer-

lerden uzaklatrlarak toplumdan soyutlatrlmlardr. zel gereksinimli bireyler tarih
ncesi dnemlerde ya toplumdan dland ya da farkl gerekelerle ldrld. Baz birey-
lerde orman, l ya da da gibi insanlarn yaamad yerlerde lme terk edilmilerdir.

zel eitim gereksinimi olan bireylere gtrlen hizmetlerin M.. IV. Yzyla kadar
uzand, ilk giriimlerin Anadolu Uygarlnda filizlendii ve Kayseri yresinde Aziz
Basilin ilk krler hastanesini amasyla balad belirtilmektedir. Daha sonra yine gr-
me engellilerle ilgili olarak M.. 308de Msrda, M.S. V. yzylda Suriyede benzer

37
almalara rastlanmtr. (Akt.Smer, 1997)

Genel olarak dnyada zel gereksinimli bireylerin eitimine 18. ve 19. yzyllarda
nem verilmeye balanmtr. Yaplan ilk almalara rnek vermek gerekirse;

Jean Marc Gespard Itard (1775-1838): Itard ormanda bulunun 12 yandaki

ocua Victor ismini vermitir. Zihin engelli tans konulduktan sonra eitmeye al-
mtr.
Thomas Hopkins Gallaudet (1787-1851): itmeyenler iin ilk defa parmak al-
fabesini gelitirmitir.
Louis Braille (1809-1852): Kendiside grme engelli olan Braille grme engelli-
lerin kullanaca kabartma sistemine dayanan ve alt noktadan oluan okuma sistemini
gelitirmitir.
Alfred Binet (1857-1911): Okullarda baarsz olan rencileri semek iin Dr.
Theodor Simon ile birlikte Binet ilk zeka testini hazrlayarak zekann llebilir oldu-
unu gstermitir.
Maria Montessori (1870-1952): Montesori, ilk defa engelli ocuklarn eitimi
iin be duyuya ve yaantlara hitap eden ve aama aama uygulanan bir yntemdir.
Anna Freud (1895-1982): Duygusal problemleri olan ocuklara psikanaliz ynte-
miyle yaklamaya almtr.

Bu dnemde yaplan bireysel almalar sonucunda zel gereksinimli bireylere zel

eitim veren baz okullar almaya balanmtr. Bunlara rnek vermek gerekirse;
* 1755 - lk defa Fransada iitmeyenler iin bir okul almtr.
* 1784 - Fransada grmeyenler iin bir okul almtr.
* 1817 - ABDde iitmeyenler iin ilk defa bir okul almtr.
* 1829 - ABDde grmeyenler iin bir okul almtr.
* 1860 - ABDde zihinsel engelliler iin okullar almtr.
Gnmzde birok lke yasal dzenlemelerini, zel gereksinimli bireylerin kayna-
trma yoluyla eitilebilmelerine daha iyi olanak salama ynnde deitirmiler ve yasal
olara gvence altna almlardr. Kaynatrma eitimi sayesinde zel gereksinimli bireyler
akranlarndan soyutlanmadan eitim almas temel prensip olarak benimsenmitir. En-
gellilere verilen eitimin kalitesini lkelerin gelimilik dzeyi, lke politikas, kltr,
teknoloji ve ekonomik yap gibi faktrler etkilemektedir. Dolaysyla her lkenin zel
eitim konusunda farkl bir politikas vardr.

DNYA LKELERNDE ENGELLLERN ETM

Amerika Birleik Devletleri
Dnyada her lkede olduu gibi Amerika birleik devletlerinde de zel gereksinimli
bireylerin eitiminin bugnk durumuna gelmesi birok aamadan geerek gelmitir.
zel gereksinimi bireylerin tedavi edilebilecei ne srld dnemde bu bireyler
tmarhane veya hastanelere kapatlmtr. 19 yzyln son otuz ylnda zel gereksinimli
bireylerin normal geliim gsteren akranlarndan ayrlarak eitim grmeleri gr ne
kmtr. Bu bireyler iin okullar enstitler alarak eitime balanmtr. Ksa bir sre

38
sonra bu okullardaki kapasite atndan profesyonel personel yerine konu hakknda
bilgisi olmayan kiiler tarafndan program yrtlm, bireylerin eitimleri doru e-
kilde karlanamamtr. 19 yzyln sonunda ise zel eitime ihtiyac olan bireyler nor-
mal okullarda alan zel snflarda zel olarak hazrlanm programlarn uygulanmasna
balanmtr. Daha sonralar ise davran bozuklular ile zel eitime gereksinimi olan
bireyler homojen gruplara ayrlarak zel hazrlanm eitim programlarnn gelitiril-
mesine balanmtr. 20 yzyln banda halk eitime atlmaya balamtr. O dnemde
her eyaletin farkl programlar vardr. Her eyaletin farkl programnn olmas zorluklar
yaratmtr. (ahin, 2003)

1950de zel gereksinimli bireyler iin yatl kurumlar kapatlm ve yeni kurumlarn
almas tamamen durdurulmutur. 1950 den sonra gemite kurulan kurumlar ve prog-
ramlar devam ettirilmitir. (alar, 1979)

1975 ylnda Amerika da yasalaan PL 94-142 (Btn Engelli ocuklar iin Ei-
tim Yasas) olduka kapsamldr ve engelli ocuklara gtrlecek hizmetleri tek bir yasa
altnda toplam olmas ile de ileyie kolaylk salad grlmtr. ABDnin PL94-
142 yasasnn ok kapsaml olmasnn nedeni zel eitim gereksinimi olan her ocuun
eitim hakk olduu ve bunun yaygnlatrlmasn salayabilmektir. Yasa her ocuun
normal okulda eitilmesini ngrmektedir. (Akt. Dnmez ve ahin, 2010)

ngiltere
ngilterede 1980den sonra zel gereksinimli bireyler iin kaynatrmaya ynelik ya-
sal sre hzlanmtr. 1981 ylnda zel Eitim Kanunu ile zel gereksinimli bireylere
eitimde frsat eitlii salanmtr. (ahin, 2003) ngiltere de ocuun normal okullarda
eitim grebilmesi iin ailenin istekleri ve okullarn zellikleri dikkate alnd ifade
edilmektedir. Okullarda eitim ortam dzenlenmediinde ve eitim-retim srecinin
planlanmadnda bu eitimlerin verimli olmad ifade edilmektedir. (Dnmez ve a-
hin, 2010)

Trkiye
Osmanlda da zel gereksinimli bireyler iin almalar yaplmtr. zellikle stn
yetenekli bireyler iin 14. yzylda sadece Trklerde almalar grlmektedir. Efla-
tunun devlet adam yetitirme sistemini Fatih Sultan Mehmet Enderun ad verilen ku-
rumla uygulamtr. (Dnmez ve ahin, 2010) 1889 ylnda stanbulda Grati Efendinin
nclnde Ticaret Mektebinin bir blmnde itme engelli ocuklar iin okul al-
mtr. (ahin, 2003)

1921 ylnda zmirde bir dernek tarafndan Sar-Dilsiz ve Krler Okulu alm-
tr. Okul bir sre sonra Alsancakta bulunan itme Engelliler Okuluna tanm ve 1924
ylnda Salk Bakanlna devredilmitir.

1923 ylnda Trkiye Cumhuriyeti adna Mustafa Kemal Atatrk tarafndan onayla-
nan Cenevre Bildirisi, zel eitim konusunda bir ilerleme olarak kabul edilmitir.

39
 1949 ylnda karlan Korunmaya Muhta ocuklar Yasas ile yatl zel eitim
kurumlar iin yasal koullar hazrlanmtr.

1950li yllarda zel eitim hizmetleri salk sosyal yardm bakanlndan milli eitim
bakanlna devredilmitir. 1950li yllarn engellilerin toplumda rgtlenmesi asn-
dan rnek tekil eden Do. Dr. Mithat En nclnde Alt Nokta Krler Dernei,
Eitimi ve Kalkndrma Dernei kurulmutur. Personel yetitirmek iin 1952 ylnda
Gazi Eitim Enstitsne zel eitim blm almtr. 1955 ylnda iki dnem mezun
verdikten sonra blm kapatlmtr.

1955 ylnda kapatlan zel Eitim ubesinin ardndan, ayn yl yine Gazi Eitim
Enstits Bnyesinde lme Deerlendirme Laboratuar ile Test ve Aratrma Brosu
SYMnin temelini oluturmas asndan yine 1950li yllarn nemli olaylar arasnda
grlmektedir. (Akt. Dnmez ve ahin, 2010)

1961 ylnda zel eitime gereksinimi olan bireylerin haklar devlet tarafndan ana-
yasa yolu ile gvence altna alnmtr. zel gereksinimli bireylerin eitimleri ile ilgi-
li yasal dzenlemeler TC. Anayasasnn 42-50-61. Maddelerince hkme balanmtr.
1961 Anayasasnda zel gereksinimli bireylerin alan bireyler haline getirilmesi ve zel
eitim ile ilgili maddeler aka yer almtr. Yine bu dnemde kan lkretim yasasyla
zel eitimle ilgili hkmler konulmu ve ilk kez zel eitim ynetmelii kartlmtr.

1962 ylnda yrrle giren 222 sayl lkretim ve Eitim Kanununda zel
gereksinimli ocuklar kurulacak okullar ve snflar zorunlu ilkretim kurumlar ola-
rak ifade edilmi, zorunlu ilkretim anda bulunan zel gereksinimli bireylerin zel
eitim ve retim grmelerinin salanaca konusu madde 12 ile hkme balanmtr
(Madde 12; Mecburi ilkretim anda bulunduklar halde zihnen, bedenen, ruhen ve
sosyal ynden zrl olan ocuklarn zel eitim ve retim grevleri salanr).

1965 ylnda Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi bnyesinde zel Ei-
tim Blm kurulmutur.

1970li yllarda anne babalar tarafndan alan dernek tarafndan retilebilir zihin-
sel yetersizlii olan renciler iin bir okul almtr. 1982 Anayasas ile zel gereksi-
nimli bireyler iin baz nlemlerin alnmas gerektii belirtilere, 1982 ylnda 2916 Sayl
zel Eitime Muhta ocuklar Yasas ile zel gereksinimli bireyler iin yasa karl-
mtr. 1997 ylnda 573 Sayl zel Eitim Hakknda Kanun Hkmnde Kararname
yrrle girmi ve 2000 ylnda zel Eitim Hizmetleri Ynetmelii yaynlanmtr.

2006 ylnda zel Eitim Hizmetleri ynetmelii tekrardan dzenlenerek zel zel
eitim kurumlar SHEKdan alnarak Milli Eitim Bakanlna balanmtr. 2005
ylnda 5378 sayl zrller Kanunu karlmtr. Dier bir gelimede, Babakan-
lk zrller daresi Bakanl ile Devlet statistik Enstitsnn ortak almas olan
zrller Aratrmasdr. (Akamete, 2009)

40
 2.Blm
ZEL ETMDE TANILAMA
ve
YNLENDRME

2.1 ZEL ETMDE ETSEL TANILAMA

Bireylerin zel Eitime Uygunluu Nasl Belirlenir?
zel eitim gerektiren bireylerin tanlamas, uygun eitim hizmetlerinden yararlan-
malar asndan nemlidir. Tanlama; zel eitime ihtiyac olan bireylerin tm geliim
alanlarndaki zellikleri ile yeterli ve yetersiz ynlerinin, bireysel zelliklerinin ve ilgileri-
nin belirlenmesi amacyla tbb, psikososyal ve eitim alanlarnda yaplan deerlendirme
srecini kapsamaktadr.
Tanlama ne kadar erken yaplrsa, rencinin ihtiyalarna cevap verebilecek uygun
eitim programna alnmas da o kadar erken olacaktr. Bu nedenle erken tanlamada,
rencinin okulda fark edilmesi nem kazanmaktadr.

Tanlama Srecinde Snf retmeninin Grevleri

Bireysel zellikleri ve eitim yeterlilikleri asndan yatlarndan beklenilen dzey-
den anlaml farkllk gsteren renciler, eitim ve retim sreci ierisinde gzlemle-
mek suretiyle fark edilebilirler. Fark edildikleri andan itibaren zel eitime ihtiyac oldu-
u dnlen renciyle ilgili aada belirtilen almalarn snf retmeni tarafndan
yaplmas gerekmektedir.
renciye ilikin gzlemlerini aile ile paylar, rencinin salk problemi olup olma-
dnn belirlenmesi iin aileyi salk kurumlarna ynlendirir.
rencinin glk ektii alanlar azaltmak ve snf ii etkinliklere uyumunu sala-
mak iin bilgi toplar.
Okulun rehberlik ve psikolojik danma servisini konu ile ilgili bilgilendirerek, ne-
rilerine bavurur.
Toplanan bilgilerin deerlendirilmesi ve renciyi eitsel deerlendirmeye gnde-
rilmeden nce snftaki akademik ve sosyal ortama dhil etmek iin gerekli tedbirleri
alr. rencinin kaydettii gelimeleri izler ve alnan tedbirleri gzden geirir.Alnan
tedbirlere ramen renci eitim hizmetlerinden yararlanamad takdirde, zel eitim
ihtiyacnn belirlenmesi amacyla renciyle ilgili olarak Eitsel Deerlendirme stei
Formunu(Baknz: http://orgm.meb.gov.tr) doldurarak okul idaresine teslim eder.

Tanlama Srecinde Rehber retmenin Grevleri

retmenle ibirlii ierisinde renciye ilikin bilgileri toplar ve rencinin ihti-
yalarn deerlendirir.
Ailelere, rencilere, retmenlere ve gerektiinde dier okul personeline hizmet
alan dorultusunda destek salar.

41
 renci geliim dosyalarnn ve dier kaytlarn tutulmasnda snf retmeniyle
ibirlii yapar.
renciyle ilgili kaytlar tutar ve istenilen raporlar dzenler.

Tanlama Srecinde Okul Ynetiminin Grevleri

renciye ilikin hizmetleri planlar, ibirliine ynelik gerekli tedbirleri alr.
htiya duyulan ara gereci temin eder.
rencinin ihtiyalar dorultusunda okul ierisinde dzenlemeler yapar.
rencinin eitsel deerlendirme ve tanlamasnn yaplabilmesi iin eitsel deer-
lendirme istei formunu, RAMlar bnyesinde oluturulan zel eitim deerlendirme
kuruluna resmi yaz ile gnderir.

Eitsel Deerlendirme ve Tanlama

Eitsel deerlendirme ve tanlama srecinde, eitsel amala bireyin tm geliim ala-
nndaki zellikleri ve akademik disiplin alanlarndaki yeterlilikleri ile eitim ihtiyalar
belirlenerek en az snrlandrlm eitim ortamna ve zel eitim hizmetine karar verilir.
Bireyin eitsel deerlendirme ve tanlamas rehberlik ve aratrma merkezinde olu-
turulan zel eitim deerlendirme kurulu tarafndan nesnel, standart testler ve bireyin
zelliklerine uygun lme aralaryla yaplr. Tanlamada; bireyin zrl salk kurulu
raporu ile zihinsel, fiziksel, ruhsal, sosyal geliim zellikleri ve akademik disiplin alan-
larndaki yeterlilikleri, eitim performans, ihtiyac, eitim hizmetlerinden yararlanma
sresi ve bireysel geliim raporu dikkate alnr.
Eitsel deerlendirme ve tanlama sonucunda zel eitime ihtiyac olduu belirlenen
bireyler iin zel Eitim Deerlendirme Kurul Raporu hazrlanr. Bu rapor zel zel
eitim kurumlarndan destek eitim hizmeti alan renciler iin sresi bitiminde yeni-
lenebilir. Raporda nerilen destek eitim sresi en fazla iki yldr.
Mill Eitim Mdrlkleri, rgn ve yaygn eitim kurumlar, salk kurulular,
niversiteler, Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumuna bal birimler ve yerel y-
netim birimleri zel eitime ihtiyac olan bireylerin eitsel deerlendirme ve tanlanmas
amacyla RAMa ynlendirilmesinde sorumluluu paylarlar.

Eitsel Deerlendirme ve Tanlamann lkeleri

Eitsel deerlendirme ve tanlama erken yata yaplr.
Eitsel deerlendirme ve tanlama, bireyin tm geliim alanlarndaki zellikleri ve
akademik disiplin alanlarndaki yeterlilikleri ile eitim ihtiyalar birlikte deerlendiri-
lerek yaplr.
Eitsel deerlendirme ve tanlama; fiziksel, sosyal ve psikolojik bakmdan birey iin
en uygun ortamda yaplr.
Eitsel deerlendirme ve tanlama, bireyin yetersizliine gre birden fazla yntem
ve teknik ile uygun lme aralar kullanlarak yaplr.
Eitsel deerlendirme ve tanlama, bireyin eitim ihtiyac ve geliimi dikkate al-
narak gerektiinde tekrarlanr.
Eitsel deerlendirme ve tanlamada, bireyin renme ortamlar ile yeterli ve yeter-
siz olduu ynler birlikte deerlendirilir.

42
 Eitsel deerlendirme ve tanlama srecinde veli, okul ve uzmanlar i birlii iinde
alrlar.
Eitsel deerlendirme ve tanlama srecinde ailenin ve gerektiinde bireyin gr
alnr.
Eitsel deerlendirme ve tanlama sreciyle ilgili olarak birey ile ailenin gr ve
onaylar alnmadan hibir aklama yaplamaz. Eitsel deerlendirme ve tanlama sonu-
lar sadece yasal ve eitimle ilgili kararlar almak iin kullanlr.

Eitsel Deerlendirme ve Tan in Gerekli Belgeler:

Bireyin, velisinin ya da resm okul ve kurum ynetiminin yazl bavurusu
Okula/kuruma kaytl renciler iin bireysel geliim raporu.
Destek eitim amal mracaatlarda tbbi tanlamas ile ilgili zrl salk kurulu
raporu.

Tbbi Tan

Performans
Test

KURUL
KARARI

Okul Veli

zel
Eitim
Kurum
Formlar

43
 2.2 ZEL ETMDE YNLENDRME
Ynlendirme, zel eitime ihtiyac olan bireyin eitsel deerlendirme ve tanlama
sonucuna gre en az snrlandrlm eitim ortam ve zel eitim hizmetine karar veri-
lerek eitim plan ve zel eitim deerlendirme kurul raporu hazrlanmasn ieren bir
sretir. Bu srecin sonunda zel Eitim Deerlendirme Kurul Raporu dzenlenir.

Ynlendirme karar verilen birey iin zel eitim deerlendirme kurulu tarafndan
eitim plan da hazrlanr.

Eitim plan dorultusunda bireyin devam ettii okul veya kurumda bireyselletiril-
mi eitim plan (BEP) hazrlanarak uygulanr.

Bu uygulama sonucunda bireyin izlemesi yaplr.

Eitim plan her yl zel eitim deerlendirme kurulu tarafndan yenilenir.

ZEL ETM
DEERLENDRME

Destek Eitim Ynlendirme

Raporu Raporu

(zr Grubuna Ynelik (Yerletirme amal olarak

hazrlanm destek eitim l/le zel Eitim Hiz-
programlarn nerildii metleri Kuruluna sunulan
rapor) rapor)

44
 2.3 ZEL ETMDE YERLETRME
Yerletirme, rehberlik ve aratrma merkezinde tanlamas yaplan ve zel eitim de-
erlendirme kurulunca herhangi bir zel eitim kurumuna ynlendirmesi yaplan -
rencinin uygun okula yerletirilmesi l/le zel Eitim Kurulunca yaplr.

BAVURU

Bireysel Aileler Okullar

Bavuru SHEK

Bilim ve Sanat Merkezi

lkokul ve Ortaokul (Grme,
itme, Hafif Dzey Zihinsel RAM
Yetersizlik) zel Eitim Uygu- (Rehberlik ve
lama Merkezi (I. Kademe, II.
Aratrma Merkezi)
Destek Eitim
Kademe, Orta veya Ar Zihin- (zel Eitim ve
sel Yetersizlik, Otizmli Bireyler)
zel Eitim Uygulama Rehabilitasyon
Merkezi (III. Kademe) Merkezleri)
zel Eitim Mesleki Eitim
Merkezi zel Eitim Meslek
Lisesi

Evde Eitim
Psikiyatri
Kaynatrma Eitimi
a)Tam zamanl kaynatrma
b)Yar zamanl kaynatrma
zel Eitim Snf (Grme, Hastane Snf
itme, Hafif/Orta/Ar Zihin-
sel Yetersizlik, Otizm, Birden
Fazla Yetersizlii Olan Bireyler,
Ortopedik Yetersizlik)
YAPILAN YNLENDRMELER

45
 2.4 ZEL ETME HTYACI OLAN BREYLERN
ETM ALABLECE OKUL/MERKEZLER
Tam Zamanl Kaynatrma
zel gereksinimli rencinin kaydnn normal snfta olduu; rencinin tm gn
boyunca normal snfta, normal snf retmeninden eitim ald durumdur. Bu du-
rumda normal snf retmeni rencinin snf iindeki tm gereksinimlerini karla-
makta sorumludur. Ancak bireysel gereksinimlerine bal olarak rencinin destek veya
ek hizmetlerden yararlanmas sz konusu olabilecektir ( Krcaali-ftar ve Batu 2005).
Destek Eitim Odas
zel gereksinimli rencinin kaydnn normal snfta olduu; ancak, rencinin des-
tee gereksinim duyduu derslerde zellikle akademik derslerde zel olarak dzenlenmi
bu odada ncelikle zihin engelliler retmeni, gezerek zel eitim grevi yapan ret-
men snf retmeni ve alan retmeni grev yapabilir.
zel Eitim Snf
Okul ve kurumlarda, durumlar ayr bir snfta eitim grmeyi gerektiren renciler
iin yetersizlik tr, eitim performanslar ve zelliklerine gre alan snflara denir.
Yar Zamanl Kaynatrma
zel gereksinimli rencinin kaydnn zel eitim snfn bulunduu, akademik
derslerini (rnein; matematik, Trke vb) kaynatrma snfnda eitim ald durum-
dur. Uyum salayaca dnlen derslerde (rnein; beden eitimi, mzik vb) yatla-
ryla normal snfta eitim grmesidir.
Gndzl zel Eitim Okulu
zel gereksinimli rencinin zel eitim okuluna devam ettii ve kendi yetersizlik
grubundaki akranlar ile eitim ald okuldur.
Yatl zel Eitim Okulu
zel gereksinimli rencinin zel eitim okuluna devam ettii, kendi yetersizlik
grubundaki akranlar ile eitim ald ve yatl kald okuldur.
zel gereksinimli rencinin eitim ortamlarn en az kstlayc ortamdan en ok
kstlayc ortama doru sralamak gerekirse;

Tam zamanl kaynatrma

Destek eitim odas

Yar zamanl kaynatrma

zel eitim snf

Gndzl zel Eitim Okulu

Yatl zel Eitim Okulu

46
 Bu eitim ortamlarndan en az kstlayc olan tam zamanl kaynatrma iken, en
fazla kstlayc olan yatl zel eitim okuludur.
En az kstlayc ortam: ocuun ailesi ve akranlaryla en fazla birlikte olabilecei
eitim ortamdr.
En fazla kstlayc ortam: ocuun ailesi ve akranlaryla en az birlikte olabilecei,
daha ok kendi yetersizlik tryle birlikte vakit geirdii ortamdr.

2.5 ZEL ETMDE KAYNATIRMA

Kaynatrma yoluyla eitim; zel eitime ihtiyac olan bireylerin eitimlerini, destek
eitim hizmetleri de salanarak yetersizlii olmayan akranlar ile birlikte resm ve zel;
okul ncesi, ilkretim, orta retim ve yaygn eitim kurumlarnda srdrmeleri esas-
na dayanan zel eitim uygulamalardr.

Kaynatrma Eitimine Alnacak renciler

Zihinsel Yetersizlii Olan renciler: Hafif dzey zihinsel yetersizlii tans bulu-
nan rencilerdir.
itme Yetersizlii Olan renciler: itme kayb 90 desibele kadar olan ve iitme
cihaz kullanan rencilerdir.
Grme Yetersizlii Olan renciler: Az gren ya da grme gcn tmyle yitir-
mi rencilerdir.
Ortopedik Yetersizlii Olan renciler: Bir organn veya fonksiyonunu kaybet-
mi, iskelet, eklem, sinir sistemi ve kaslarnda bir sakatlk bulunan ancak snfta bakala-
rna baml olmadan kalan rencilerdir.
Dikkat Eksiklii ve Hiperaktivite Bozukluu Olan renciler: Ya ve geliim
dzeyine uygun olmayan, ar hareketlilik, istekleri erteleyememe, kalc ve srekli dik-
katsizlii olan rencilerdir.
zel renme Gl Olan renciler: Zekada, grme ve iitmede bir sorun
olmamasna ramen, alglamada, dnmede, kendini ifade etmede, szl dili kullan-
mada, okuma-yazma ya da matematik becerilerinde problem yaayan rencilerdir.
Yaygn Geliimsel Bozukluu Olan renciler: letiim ve sosyal geliim alanla-
rnda sorun yaayan rencilerdir. Konumann gecikmesi veya gelimemesi, ilgi alan-
larnda snrllk, insanlar ile iliki kurma yerine cansz nesnelerle ilgilenme, oyuna ilgi
duymama, yatlaryla oyun oynamama ve tekrar edici basmakalp davranlarda bulun-
ma gibi zellikler gsteren rencilerdir.
Dil ve Konuma Bozukluu Olan renciler: Konumann aknda, ritminde,
tizliinde, vurgularnda, ses birimlerinin karlnda, eklemleniinde, artiklasyonun-
da; anlamndaki bozukluklar nedeniyle dili kullanma, konumay edinme ve iletiimde
glkler yaayan rencilerdir.
stn ve zel Yetenekli renciler: Zeka, yaratclk, sanat, spor, liderlik kapasitesi
veya akademik alanlarda akranlarna gre st seviyede performans gsteren rencileri-
dir.
Sreen Hastal Olan renciler: Geliim dnemi iinde, srekli bakm ve teda-
vi gerektiren hastal bulunan rencilerdir.

47
 Kaynatrmann Amac
ocuu normal hale getirmek deil, onun ilgi ve yeteneklerini en iyi ekilde kullan-
masn ve toplum iinde yaayabilmesini salamaktr.

KAYNATIRMA UYGULAMALARI
2.5.1 Tam Zamanl Kaynatrma
zel eitime ihtiyac olan bireylerin, eitimlerini ncelikle yetersizlii olmayan ak-
ranlar ile birlikte ayn kurumda srdrmeleri salanr. Kaynatrma yoluyla eitimlerine
devam eden bireylerin bulunduu snflarda snf mevcutlar; okul ncesi eitim kurum-
larnda zel eitime ihtiyac olan iki bireyin bulunduu snflarda 10, bir bireyin bulun-
duu snflarda 20 renciyi gemeyecek ekilde dzenlenir. Dier kademelerdeki eitim
kurumlarnda ise snf mevcutlar; zel eitime ihtiyac olan iki bireyin bulunduu snf-
larda 25, bir bireyin bulunduu snflarda 35 renciyi gemeyecek ekilde dzenlenir.
lkretim okullarnda kaynatrma eitimine tabii tutulan rencilere snf tekrar
yaptrlamaz.

2.5.2 Yar Zamanl Kaynatrma

zel eitime ihtiyac olan bireyler kaynatrma yoluyla eitimlerini, yetersizlii ol-
mayan akranlar ile birlikte ayn snfta tam zamanl srdrebilecekleri gibi zel eitim
snflarnda yar zamanl olarak da srdrebilirler.
Yar zamanl kaynatrma uygulamalar, rencilerin baz derslere yetersizlii ol-
mayan akranlaryla birlikte ayn snfta ya da ders d etkinliklere birlikte katlmalar
yoluyla yaplr.

zel Eitim Snfnn zellii Snf Mevcudu

Hafif dzeyde zihinsel yetersizlii olan renciler iin alan

zel eitim snflarnda 1-10 renci

Orta veya ar dzeyde zihinsel yetersizlii olan renciler

iin alan zel eitim snflarnda 1-8 renci

itme yetersizlii olan renciler iin alan zel eitim

snflarnda 1-10 renci

Grme yetersizlii olan renciler iin alan zel eitim

snflarnda 1-10 renci

Otizmi olan renciler iin alan zel eitim snflarnda

1-4 renci

Birden fazla yetersizlii olan bireyler iin alan zel eitim

snflarnda 1-4 renci

Orta veya ar dzeyde zihinsel yetersizlii olan renciler

iin alan okul ncesi zel eitim snflarnda 1-6 renci

48
 zel Eitim Snf Bulunan Kurum Yneticilerinin Sorumluluklar
htiya halinde zel eitim snfnn almas iin i ve ilemleri yrtr.
zel eitim snfnn trne uygun donatm ve eitim materyallerini salar.
Okul giri, k, tuvalet, yemekhane, bahe vb. sosyal alanlarda gerekli dzenle-
meleri yapar.
Yerletirme karar verilen rencinin kayt, nakil, okula ulam ve devam takip
ilemlerini yrtr.
Bireyselletirilmi Eitim Program gelitirme biriminin kurulmasn salayarak
BEPlerin hazrlanmasn, uygulanmasn ve takibini salar.
rencilerin ders ile ders d etkinliklere etkin olarak katlmnn salanmas y-
nnde gerekli tedbirleri alr.
Birden fazla zel eitim snf olan okullarda snf dzeylerine, rencilerin takvim
yana ve performansna dikkat ederek snflara yerletirmesini takip eder.
zel eitim snflarnn 4-5-6-7 ve 8. snflarnda derse girecek bran retmenleri-
nin programlarn dzenler.
zel eitim snfnda yar zamanl kaynatrma eitiminden yararlanan rencilerin
hangi snf ve derslere katlacana ilikin BEP Gelitirme Ekibiyle gerekli dzenlemeleri
yapar.
Okul retmenlerinin zel eitim konusunda kendilerini gelitirmesi ve yetitirme-
si konusunda frsatlar salar.
Okul Mdrl, velinin grsn de alarak rencilerin snav hizmetiyle ilgili
olarak RAMa ynlendirilmesini salar ve takibini yapar.
Aile eitimine ilikin konferans, seminer gibi etkinliklerin dzenlenmesini salar.

zel Eitim Snflarnda Grev Alan retmenlerin Hak ve Sorumluluklar

rencilere destek eitim hizmeti salanmas ve eitim performanslar dorultu-
sunda baka bir okul veya kuruma ynlendirilmesinde, rehberlik ve psikolojik danma
hizmetleri yrtme komisyonu ve BEP gelitirme birimiyle i birlii yapar.
rencilerin yetersizliklerinden dolay kulland kiisel cihaz ve aletlerin bakm ve
kontrolne ilikin tedbirler alr.
Snf retmenliinin esas olduu okul ve kurumlarda alan retmenleri ile birlikte
ders okutur.
retmenler ayrca, grev tanmnda belirtilen dier grevler ile mdr tarafndan
verilen eitim-retimle ilgili grevleri de yapar.

2.6 ZEL ETMDE DESTEK ETM

Okul ve kurumlarda, yetersizlii olmayan akranlaryla birlikte ayn snfta eitimle-
rine devam eden zel eitime ihtiyac olan renciler ile stn yetenekli renciler iin
zel ara-gereler ile eitim materyalleri salanarak zel eitim destei verilmesi amacy-
la destek eitim odas alr.
Destek eitim odalar, zel Eitim Hizmetleri Kurulunun nerisi dorultusunda
Mill Eitim Mdrlkleri tarafndan alr.
Destek eitim odas alan okullarda rencilerin eitim ihtiyalarna gre grme,
iitme, zihinsel engelliler snf retmenleri ncelikli olmak zere, gezerek zel eitim

49
grevi yapan retmen, snf retmeni ve alan retmenleri grevlendirilir.
Destek eitim odasna ncelikle okulun retmenlerinden olmak zere Rehberlik ve
Aratrma Merkezinde grevli retmenler ya da dier okul ve kurumlardaki retmen-
ler grevlendirilir.
zel eitim gerektiren rencilere destek eitim vermek amacyla alan snflarda
grevlendirilen ynetici ve retmenlerin bu kapsamda okuttuklar derslerin alanlar(b-
ranlar) itibariyle aylk karl okutmakla ykml olduklar ksmn aylk karl,
aylk karl okutmalar gereken ders saatlerinin zerinde okuttuklar dersleri ise aza-
mi okutabilecekleri ek ders grevi snrllnda olmak zere ek ders creti karlnda
okutulabilir. Bu kapsamda girdikleri dersler iin ek ders cretleri %25 fazlasyla denir.
Destek eitimi alacak renci saysna gre okulda veya kurumda birden fazla des-
tek eitim odas alabilir.
Destek eitim odasnda yrtlecek eitim hizmetlerinin planlamas okul yneti-
mince yaplr.
Destek eitim odasnda eitim alacak renciler, BEP gelitirme biriminin nerileri
dorultusunda, Okul Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetleri Yrtme Komisyo-
nunca belirlenir.
Destek eitim odasndan her rencinin azami lde yararlanmas salanr.
rencinin destek eitim odasnda alaca haftalk ders saati, haftalk toplam ders
saatinin %40n amayacak ekilde planlanr.
Destek eitim rencilerin performanslar alnarak birebir yaplr.
Gerektiinde ise eitim performans bakmndan ayn seviyede olan renci-
lerle grup eitimi de yaplabilir.
Destek eitim odasnda verilen destek eitim hizmetleri okulun veya kurumun ders
saatleri iinde yaplr.
Destek eitim odasnn okul veya kurum iindeki yeri, rencilerin yetersizlik tr
dikkate alnarak belirlenir.

2.7 BREYSELLETRLM ETM PROGRAMI

Bireyselletirilmi eitim program, zel eitime ihtiyac olan bireylerin geliim zel-
likleri, eitim performanslar ve ihtiyalar dorultusunda hedeflenen amalara yne-
lik hazrlanan ve bu bireylere verilecek destek eitim hizmetlerini de ieren zel eitim
programdr.

Eitim plannda yer alan yllk amalar ve rencinin takip ettii eitim program/
programlar temel alnarak belirlenen ksa dnemli amalarn, rencinin alaca destek
eitim hizmetinin tr, sresi, skl ve bu hizmetin kimler tarafndan nasl salana-
can, retim ve deerlendirmede kullanlacak yntem- teknik, ara-gere ve eitim
materyallerini, eitim ortamna ilikin dzenlemeleri, davran problemlerini nlemeye
ya da azaltmaya ynelik tedbirler ile rencinin kiisel bilgilerini iermektedir.

Bireyselletirilmi eitim program, zel Eitim Deerlendirme Kurulu ve BEP ge-

litirme biriminin i birliiyle hazrlanr.
Bireyselletirilmi eitim program, renci iin hedeflenen amalarn gerekleme

50
dzeyi dorultusunda deerlendirilir. Birey iin hazrlanacak yeni bireyselletirilmi
eitim programnda ve bireyin ynlendirilmesinde BEPe ilikin deerlendirmeler esas
alnr.

Rehber
retmen
Snf Gezerek zel
retmeni Eitim
Grevi

BEP Gelitirme Birim Bakan

(Okul Mdr/Mdr Yardmcs)

Bran
retmeni renci

renci
Velisi

51
 BEP Gelitirme Birimi
Bireyselletirilmi eitim program gelitirme birimi, okul/kurum mdr veya g-
revlendirecei bir mdr yardmcsnn bakanlnda;
Bir gezerek zel eitim grevi yapan retmen,
Bir rehber retmen,
Bir eitim programlar hazrlamakla grevlendirilen retmen,
rencinin snf retmeni,
rencinin dersini okutan ilgili alan retmenleri,
rencinin velisi,
renciden oluur.

BEP Gelitirme Birimi Bakannn Grevleri

a) Birimde grev alacak yeleri belirleyerek BEP gelitirme birimini oluturmak.
b) Birimde gerektiinde grev alacak yelerin katlmn salamak.
c) BEPin gelitirilmesi, uygulanmas, izlenmesi ve deerlendirilmesinde, rencinin
ihtiyalar dorultusunda kurum ii yaplacak dzenlemelere ilikin tedbir almak.
) BEP gelitirilmesi, uygulanmas, izlenmesi ve deerlendirilmesinde ihtiya duyu-
lan ara-gere ve eitim materyallerinin gelitirilmesi veya salanmas iin zel eitim
hizmetleri kurulu ile e gdml almak.

Bireyselletirilmi Eitim Program Gelitirme Biriminin Grevleri

a) zel eitime ihtiyac olan renciler iin bireyselletirilmi eitim programlarnn
hazrlanmas, uygulanmas, izlenmesi ve deerlendirilmesi ile ilgili almalarn koordi-
nasyonunu salamak.
b) Eitimde etkililii salamak amacyla ara-gere ve eitim materyali gelitirilme-
sinde, salanmasnda, kullanmnda zel eitim hizmetleri kurulu ve zel eitim deer-
lendirme kurulu ile i birlii yapmak.
c) rencinin tm geliim alanndaki zellikleri ile akademik disiplin alanlarndaki
yeterlilikleri ve eitim ihtiyalar dorultusunda gerektiinde BEPinde deiiklik ve d-
zenlemeler yaplmasn ya da yeniden BEP hazrlanmasn salamak.
) renciler iin hazrlanan eitim planlarn deerlendirerek her yl yenilemek.
d) Eitim ortamlarnn dzenlenmesi konusunda okul/kurum ynetimine ve ret-
menlere nerilerde bulunmak.
e) rencilerin eitimi konusunda yaplacak dzenleme ve alnacak tedbirlerle ilgili
olarak rehberlik ve psikolojik danma hizmetleri yrtme komisyonuyla i birlii yap-
mak.
f ) Eitim ve uygulama okulu ile otistik ocuklar eitim merkezlerinde rencilerin
grup eitimine hazrlanmas amacyla bire bir eitim alacak rencileri belirlemek.
g) Hazrlk snflarna devam edecek rencileri belirlemek.
) zel eitim okul veya kurumlarnda renimlerini srdren rencilerden kay-
natrma yoluyla eitim almas uygun olanlar belirleyerek rehberlik ve psikolojik dan-
ma hizmetleri yrtme komisyonunu bilgilendirmek.

52
 retmenin Sorumluluklar
BEPin hazrlanmasnda, uygulanmasnda ve deerlendirilmesinde etkin grev alr,
BEPi uygular ve deerlendirir,
rencinin geliimine gre yeni BEP nerileri hazrlar.
Rehber retmen/Psikolojik Danmann Sorumluluklar
zel eitime ihtiyac olan rencilerin bireysel geliimini deerlendirmek zere
formlar hazrlanmasnda BEP Gelitirme Birimi, retmenler ve ilgili personel ile ibir-
lii yapar.
retmenler ve ailelerle ibirlii yaparak renciler iin bireysel geliim raporunu
hazrlarlar.
Ailenin Sorumluluklar
BEPin gelitirilmesi srecinde gereksinimleri iletir,
ocuu ile ilgili hedef ve planlarn belirtir,
Eitim programnn uygulanmas srasnda almalara etkin bir ekilde katlr.
rencinin Sorumluluklar
BEPin hazrlan srasnda kendi gereksinim ve isteklerini belirtir,
Deerlendirme sonrasnda kan eitim nlemi ve yneltme kararnda dncesini
belirtir.
BEP Nasl Hazrlanr?
BEP Hazrlayacak Ekibin Oluturulmas (BEP Gelitirme Birimi)
ocuun Eitsel Performans Dzeyinin Belirlenmesi
Uzun ve Ksa Dnemli Amalarn Belirlenmesi
Bireyselletirilmi retim Programnn Hazrlanmas
Uygun Eitim Ortamlar ve Bu Ortamlarda Sunulacak Destek Hizmetlerin Belir-
lenmesi
Uygun retim Materyalleri ve retim Yntemlerinin Belirlenmesi
BEPin Uygulanmas, zlenmesi ve Deerlendirilmesi in Sorumlularn Belirlene-
rek Zaman -izelgesinin Hazrlanmas ve Deerlendirme Biimine Karar Verilmesi ve
Ailenin Bilgilendirilmesi
Uygun Eitim Ortamlar ve Bu Ortamlarda Sunulacak Destek Hizmetlerin Belir-
lenmesi
Uygun retim Materyalleri ve retim Yntemlerinin Belirlenmesi
BEPin Uygulanmas, zlenmesi ve Deerlendirilmesi in Sorumlularn Belirlene-
rek Zaman izelgesinin Hazrlanmas ve Deerlendirme Biimine Karar Verilmesi ve
Ailenin Bilgilendirilmesi

Deerlendirme
Normal akranlaryla birlikte eitim gren zel eitim gerektiren rencilerin, hazr-
lanan eitim plnndaki amalar gerekletirme dzeyleri, devam ettikleri okulun snf
geme ve snav ynetmeliine gre deerlendirilir. Ancak, zr ve zellikleri dikkate
alnarak snavlarda gerekli nlemler alnr ve dzenlemeler yaplr.
zel eitim okul ve snflarnda eitim gren rencilerin deerlendirilmesinde, n-
celikle bireyselletirilmi eitim plnlarnda konulan amalarn gerekletirilmesi esas
alnr.

53
 3.Blm

ALELERN KABUL SRECNDE

GERD EVRELER
ve ALE ETM

Anne ve baba adaylar, salkl bir

bebek hayaliyle 9 ay boyunca hazrlk
yapmaktadrlar. Hamilelik ncesinde
ve hamilelik boyu ebeveynler doma-
m ocuklar ile ilgili pek ok hayal
kurarlar. Her anne-baba kendi ocuk-
larnn ok gzel ve akll olmasn
bekler. Bu mutlu bekleyi doan bebe-
in doktor tarafndan normal olmad-
nn sylenmesiyle altst olur. Altst
olan bu beklenti anne ve babalarn birbirlerini sulamasyla devam eder. Bu sulamalarla
birlikte aile ortamnda atmalar yaanr. Bu atmalarla babann evden uzaklamas,
kendini ie vermesi, ocuun sorumluluunu tamamen anneye brakmas sz konusu
olabilir. Ailenin gelir dzeyi yksek ise bir bakc tutularak ocuun sorumluluunun
bakcya teslim edilmesi, ocuu grmezden gelme, bunlar yaplamyorsa da ocuun
bakmnn aile byklerine braklmas gibi durumlar yaanabilmektedir.

Kayg ile birleen bu psikolojik hazrlk aslnda doal bir sretir. Bu kaygnn nede-
ni; normal ocua sahip olma istei ve engelli bir ocuun doumunun verecei korku-
yu ierir. Mkemmel ocuk beklentisi ierisinde olan ebeveynler farkl duygular yaarlar.

Ebeveynlerin yaad duygular en ok etkileyen faktrlerden biri de yakn evre-

lerindeki, bykanne-bykbaba, akrabalar, arkadalar gibi kiilerin davranlar ve
dnceleri ile yakndan ilgilidir. Yakn evrenin doan farkl bebek ile ilgili olumsuz
tutumlar anne babann aresizliini daha da arttrr. Yaanan bu sreler ailelere ve bi-
reylere gre farkllklar gsterse de tm ailelerin yaad ortak duygular anlamak iin
aile eitimleri nemlidir. nk aile eitimlerinin amac, ailelerin yaad bu srete
onlara destek olmak, ocuklarnn zellikleri ile ilgili bilinlendirmek ve bilgilendirmektir.

3.1 EBEVEYN TEPKLER

Aileler farkl zellikleri olan bir ocuun doumu, bymesi ve eitim hayat dnem-
lerinde eitli deiiklikler yaarlar. Aile ierisindeki bireylerin birbirinden ve toplumdan
beklentileri farkllar. Bu deiimler, ailenin yapsna, evrelerinden destek almalarna
gre ekillenir. zel eitime ihtiyac olan ocuun kardeinin tepkileri de anne babann
tepkilerine gre belirlenir. Kardeler ou zaman tpk anne babalar gibi kark duygular

54
yaarlar. Bu duygular ve davranlar grmezden gelme, korku, utanma, kskanlk ve
kt davranmadr. Bazen de zel eitime ihtiyac olan bir kardee sahip olma insan ili-
kilerinde hogrl olma, farkllklara sayg duyma, sorumluluk kazanma becerilerinin
artmas gibi olumlu duygu ve davranlar gelitirebilir. zel eitime ihtiyac olan bir
kardee sahip ocua, kardei ile ilgili engel tr hakknda yana uygun anlayabilecei
bilgi verilmesi gerekmektedir.

Yaplan aratrmalar, ebeveynlerin bu dnemde aamadan getiklerini ortaya koy-

mutur. Bu aamalar:
1.AAMA: ok-Reddetme-knt
2.AAMA: Kark Duygular Sululuk - Kzgnlk-Utan
3.AAMA: Pazarlk Etme Kabul- Uyum
Aile bu tepkileri sra ile yaamayabilir. rn: pazarlk etme evresinde iken tekrar
ok evresine dnebilir. Ya da kabul aamasna gelmiken tekrar kark duygular
evresine dnebilir.

1. AAMA
ok: Anne- baba aresizlik ierisinde bu dnemde ar znt duyar. Olay kabul-
lenemez. Bu evre uzun ya da ksa srebilir. Aileler hazr olmadklar bir durumla kar
karya kalrlar. Youn duygu patlamalar bu evrede yaanabilir. ou zaman anne- ba-
balar yakn evreleriyle iletiimlerini keserler. rnein, anne alama krizleri yaayabilir.

Reddetme: Bu aamada aile zel eitime ihtiyac olan bir ocuu olduunu kabul
edememekte ve ocuunda herhangi bir problem olmadna dair kantlar aramaktadr.
Reddetme evresi bir korunma biimi olup aile baka eylerle ilgilenip ocuunun sorun-
lar ile ilgilenmeyebilir. rnein, bykannenin ocuun durumunu kabullenmemesi
normal bir ocuk gibi davranmaya almas.

Depresyon: Aileler ocuklarnn yetersizlik durumlarnn ortadan kalkmayacan

ve deimeyeceini dndkleri andan itibaren youn bir znt ve yas dnemi ba-
lar. Bu dnemde evre ile ilikiler yeniden dzenlenir, normal ocuk zlemi hissedilir.
Ailenin genelinde bir mutsuzluk ve umutsuzluk duygusu hakimdir. Ailede genel olarak
Artk yaplacak hibir ey yok, her ey anlamsz gibi dnceler geliebilir. Bu duruma
bal olarak baz ebeveynlerde depresyon yaanabilir. Bu dnemlerin yaanmasnn son
derece normal olduunun ailelere anlatlmas nemlidir.

2. AAMA
Kark duygular: Sevgi ve kzgnlk duygularnn bir arada yaanmasdr. ocuun
sahip olduu yetersizlik tr ailenin ykn nemli lde arttrmaktadr. Aile, ocu-
un bakm, sal ve eitimiyle ilgili maddi ve manevi ynden yorulmaktadr. Bunun
neticesinde dnem dnem ocua kzgnlk dnem dnem de ocuunu sevme duy-
gular ierisinde gelgitler yaanr. rnein, Keke byle bir ocuum hi olmasayd!
diyen bir ailenin bir sre sonra ocuuna sarlp sevmesi gibi.

55
 Sululuk: Bir nceki dnemde yaanan kark duygulardan sululuk daha n plana
kmaya balar. Aile ocua kar olan kzgnln bir sre sonra kendine yneltir. ocu-
un durumu ile ilgili aile kendini sorumlu tutar. ou zaman aileler gemite yaptklar
bir hata yznden cezalandrldklarn dnebilirler. ocua ynelttikleri kzgnlk
duygularndan dolay aileler sululuk yaarlar. Bu evrede en ok sorulan soru Ne yap-
tk da byle bir durumla karlatk?tr. rnein, babann gemite yapt hatalardan
dolay byle bir ocua sahip olduuna inanmas gibi.

Kzgnlk: Ailelerin, ocuklarn kabullenme srecinde kzgnlk nemli bir engeldir.

Genelde iki tr kzgnlk ortaya kar. Birincisinde aile kabul edilebilir bir ekilde Ne-
den ben? Neden benim ocuum? dnceleriyle kzgnlk yaar. kincisinde aile kz-
gnln zrn kaynana uzak kiilere ynlendirir. Bu kiiler ou zaman doktorlar ve
eitimciler olmaktadr. rnein, ailenin tehis ya da tedavi amal gtrdkleri doktora
kar yaad kzgnlk ve anlalamamlk duygusu.

Utan: Aileler ocuklarndaki engeli kendilerinin bir engeli olarak alglamaktadrlar.

Bu nedenle de baz anne- babalar ocuklarn yanna alarak darya kmak istemezler.
Ayn zamanda evrenin de ocuklara gsterdii acma, reddetme ve garipseme duygula-
ryla ba etmeye alrlar.

3. AAMA
Pazarlk Etme: Aile ocuunun iyilemesi iin zm yollar arar, zrnn ortadan
kaldrlmas iin aba sarf eder. Gittii doktorlara, ocuunun iyi olmas karlnda
varn younu verecei vaadinde bulunur. Doktordan istedii cevaplar alamaynca farkl
zm yollarna bavururlar. Bu evrede sululuk ve aresizlik duygularnn bir yansmas
olarak pazarlk yaplr.

Kabul ve uyum: Aileler bu duygular yaadka kendileri ve ocuklar hakknda ok

ey renirler. Bunun neticesinde ocuklarn ve kendilerini tanrlar. Bu evreye gelen ai-
leler, ocuunu olduu gibi kabul etmeye balarlar. Aile ocuu iin uzmanlarla ibirlii
yapar. Ancak zaman zaman dier aamalardaki olumsuz duygular tekrarlanabilir. Ailenin
bu aamaya gelmesi ocuun geliimi ve alaca eitim asndan son derece nemlidir.

Aileler bu aamalardan deiik biimde gemektedirler. Baz aileler tek bir dnemde
taklp kalabilmektedir. Her ne kadar kabullenmi grnseler de tam anlamyla kabul
srecine ulalmas zaman almakta ve g olmaktadr. Ailenin kabul srecinin uzamas,
aile ve ocuun yaamn olumsuz etkilemektedir.

Ailelerin bu evrelerdeki baa kma kapasitelerini etkileyen faktrler bulunmaktadr.

Bunlar; ailenin bykl, sosyal-kltrel yaps, ebeveynlerin kiilik zellikleri, evlilik
uyumlar, yakn evreleri ve toplumun zellikleri ayrca ocuun cinsiyeti, engel tr
ve derecesidir. Ayn zamanda toplumun ve devletin bu ocuklar ve aileleri iin sunduu
hizmetlerin nitelii, nicelii de nemli olmaktadr.

56
 Bu Srete Aileye Destek Olan Kiiler; ailenin en yakn evresi; ocuun geliimi ve
eitimi iin iletiime geilen kiiler, doktorlar, terapistler, okul, okul yneticileri, ret-
menler, Medya, devletin destek sistemleridir.

retmenlere neriler
Destekleyici iletiimi ieren bir tutum ierisinde olunmaldr.
Aileleri, ocuklarnn durumu ile ilgili bilgilendirirken ak, net ve anlayabilecekleri
ifadeler ( teknik terim kullanmaktan kanarak) kullanlmaldr.
Ailelerin destek arad unutulmamal, yaad duygulara empati kurularak yak-
lalmaldr.
Aile etkin dinlenmelidir.
Ailenin gveni salanmaldr.
Aile eitiminin sreklilii salanmaldr.
Aileye kar hogrl davranlmaldr.
Etiketlenmemeli, eletirilmemeli, yarglanmamaldr.
Ailede kayg uyandracak ortamlardan kanlmaldr.
ocuun geliimi ile ilgili aile ile paylamlarda bulunulmaldr.

3.2 ZEL ETMDE ALE ETM

ocuun yaantsnda ilk eitimini ald, geliiminin
desteklendii yer ailedir. Normal ocuklarn kendiliin-
den ya da ok az yardmla rendikleri becerileri zel
eitime ihtiyac olan ocuklar sistematik bir yardm ve
retim ortam olmadan renemezler. Bu durum an-
ne-babalarn eitime katlma gerekliliini beraberinde
getirir.

zel eitime gereksinimi olan ocuk birok beceriyi anne-babasnn destei ile daha
hzl kazanmakta, becerilerinin kalcl artmakta, rendiklerini genelleme imkn bul-
maktadr. Anne babalar da ocuklarnn geliimlerine katkda bulunduklar iin duygusal
olarak rahatlamakta, kendilerini daha yeterli hissetmekte ve buna bal olarak yetersizlii
olan ocuklarna kar daha olumlu duygular beslemektedirler. Aile bireyleri aldklar
eitimlerle daha fazla glenmekte, yaadklar problemlerle baa kma becerileri ge-
limektedir. Bu durum da aile bireylerinin iletiimini olumlu ynde glendirmektedir.
Tm bireylerin eitiminde olduu gibi zel eitime ihtiyac olan bireylerin eitiminde
de ailelerin nemi tartlmaz bir gerektir.

Aile eitimi konusunda yaplan aratrmalar; ailelerin eitime aktif katlmnn aileye,
ocua ve eitim srecine olumlu katk saladn gstermitir.

Aile eitimi almalarnda; anne babalarn ocuklarna beceri retebilmeleri, var

olan problem davranlarla baa kabilmeleri, ocuu daha iyi kontrol edebilmeleri, o-
cukla ilikilerini olumlu ynde gelitirebilmeleri hedeflenir. Aile eitimi almalarnn
odak noktas, ocuk ve ocukla olan ilikilerdir.

57
 zel Eitimde Aile Eitiminin Amalar
Ailenin ocuunu tanmasn salamak, engel tr, engel derecesi hakknda bilgi-
lendirmek
Ailenin ocuunu tanma srecinde geirdii evreler hakknda onlar bilgilendirip
kabul etme srecine destek olmak
Ailenin, ocuunun yasal ve eitim haklar konusunda bilgi sahibi olmasn salamak
Ailenin ocuunun eitim sreci ierisinde onlara yalnz olmadn hissettirip aile
ile ibirlii yapmak.
Aileyi, ocuun katlaca eitim programnn zellikleri ve destek eitim alaca
okul ve kurumlar ile ilgili bilgilendirmek
ocuun ald eitime aileyi de katarak eitimini daha etkin ve verimli hale getirip
eitim programnn amacna ulamasn kolaylatrmak.
Anne- baba olma becerilerini gelitirmek ve etkin aile tutumlarn konusunda
bilgilendirmek
Anne babalar ocuk yetitirme yaklamlar konusunda bilgilendirerek ocuun
dil, sosyal, duygusal, zihinsel geliimine katkda bulunma, olumlu davran ve bamsz
yaam becerileri kazandrmalarna yardmc olmak.
ocuun meslek seimi, gidebilecei st renim kurumlar ve ie yerletirilmesi
konusunda aileye destek olmak.
ocuun ihmal ve istismarn nlemek

Aile eitimlerinin zellikle zel eitime gereksinimi olan ocua ynelik istismar ve
ihmali azaltt konusunda faydal olduu bilinmektedir. ocuk istismarn nlemenin
yollarna ilikin yaplan birok alma sonucunda, anne babalarn eitli konularda ei-
tilmelerinin ocuklarn ihmal ve istismar etmelerini nlemede etkili olduu belirtil-
mektedir. ocuklarn ihmali ve istismarn nlemede temel becerilerin retimi nem
kazanmaktadr. Aile eitimlerinde; anne babalara, ocuun geliiminde nemli olabile-
cek alanlarda ve dil becerileri, giyinme, tuvalet eitimi gibi konularda retme becerileri
kazandrlabilir.

Anne-Baba ve retmen birlii;

Anne-baba, retmen ibirlii, anne babalar ve retmenlerin retim amalarna
ulamada birlikte aba gstermesi olarak tanmlanabilir. Yaplacak olan ibirliinin hem
aile hem ocuk hem de retmene katklar vardr.

retmen, yaplacak ibirlii; neticesinde anne babann ve ocuun beklentilerini,

ihtiyalarn daha iyi anlar. ocuun okul dndaki yaants ile ilgili nemli bilgiler elde
eder. Olumlu davranlarn kazandrlmasna, farkl ortamlarda pekitirilmesine daha
fazla olanak salar. Bu ibirlii retmenin retim amalarna ulamasn kolaylatrr.

Anne baba ile retmen arasnda etkili iletiim ve ibirlii, anne-baba asndan da
nemli kazanmlar salar. Anne- baba retmenin amalarn ve ocuun ihtiyalarn
daha iyi anlar. ocuun yasal hak ve sorumluluklar hakknda bilgi sahibi olur. ocu-
unun katld eitim program ile ilgili bilgi edinip, ocuuna daha fazla yardmc

58
olabilir. ocuundaki akademik, sosyal ve duygusal geliimleri takip edebilir. ocuu
ile ilgili yaad zorluklar konusunda retmenden destek alabilir.

Anne- baba, retmen ibirlii; ocuun eitiminde, okul ve ailesinin yaklamlar-

nn tutarl olmasn salar. Edinilen becerilerin hem ev ortamnda hem de okul ortamn-
da kullanlmasna imkn salar. ocuk iin daha ncelikli ve faydal olacak becerilerin
kazandrlmasna yardmc olur. Tm bunlar ocuun hayata hazrlanmasna ve temel
yaam becerilerini kazanmasna nemli katk salar.

Anne babalar karlkl iletiim kurabilme; etkili anne-baba, retmen ibirliinin

salanmasnda olduka nemlidir. Ak, samimi ve drst iletiim, anne baba ve ret-
men arasndaki ilikinin olumlu gelimesine katkda bulunur.

retmenlerin anne babalarla iletiimi salamada yaygn olarak kullandklar

yntem vardr. Bunlar:
1- Anne-baba ve retmen grmeleri (Bireysel aile grmeler, byk-kk grup-
lar halinde toplantlar, ev ziyaretleri)
2- Yazl mesajlar (mektuplama, defter tutulmas)
3- Telefon grmeleridir.

3.3 ZEL ETMDE ALE ETM PROGRAMLARI

zel eitimde aile eitimi, eitimin yzde seksenini oluturmaktadr. Aile, eitime
katldktan sonraki srete de ocuun eitiminde aktif rol almaldr. zel Eitimde aile
eitim programlar genellikle balk halinde toplanmaktadr:

3.3.1 Ev Merkezli Aile Eitimi Programlar: zel eitime ihtiyac olan ocuklarn
ailelerinin, gnll katlmlaryla, bir uzman kii tarafndan kendi evlerinde eitim al-
masdr. Eve dayal aile eitim programlar genellikle erken ocukluk dneminde olup
ya da engel trnn derecesine gre okula devam edemeyen ocuklarn ailelerine verilen
eitimdir. almalar evde yapldndan ocuun davranlarn gzlemlemek ve uygun
davran kazandrmak daha kolay olmaktadr. Anne babann rendii becerileri, bilgi-
leri ocuu ile ev ortamnda dzeli uygulamas, ocuun geliiminde nemli ilerlemeler
salayacaktr.

3.3.2 Okul Merkezli Grup Aile Eitimi Programlar: Anne babalarn, okulda ya da
merkezde bir uzman destei ile rendikleri bilgileri evde uygulamasn gerektiren prog-
ramlardr. Bu tr programlar, genellikle ailelerin grup olarak eitime katlmas yny-
le dierlerine gre daha ekonomiktir. Okulda ya da merkezde dzenlenen programlar,
konferanslar, alma toplantlar, ev devleri ve evdeki uygulamalarn gruba aktarlmas
biimlerinde yrtlmektedir.

3.3.3 Ev-Okul Merkezli Eitim Programlar: Ailelere evde ve okulda birbirini ta-
mamlayacak ekilde verilen eitim programlardr. Ev-Okul programlar; ailelere, okul-
daki etkinlikleri izleme, retmen eitiminden gemelerini, ocuklaryla yaptklar al-

59
malarn uzmanlar tarafndan evde izlenmesini ve danmanlk hizmeti almalarn salar.
(Varol, 2005)

Anne-Babalara neriler
ocuk olduu gibi kabul edilmelidir, yapamadklar iin zorlanmamaldr.
ocuk sulanmamaldr.
ocua ar koruyucu ekilde yaklalmamaldr.
ocuk beceriksiz olarak nitelendirilmemelidir.
ocuk ihmal edilmemelidir.
ocuun retim etkinliklerine mmkn olduunca ok katlm salanmaldr.
ocuun retmeni ile tanlmal, ibirlii yaplmaldr.
retmenden gerekli rehberlii almak iin gayret edilmelidir.
Benzer zellikleri olan ocuklarn aileleri ile daha ok bir araya gelinmelidir.
ocuk kyaslanmamal, acyarak yaklalmamaldr.
zbakm eitimi mmkn olduunca erken verilmelidir.
Evdeki baz aletleri kullanmas retilmelidir.
Kendi odasn ve eyalarn toplamas retilmelidir.
Gidebilecei eitim kurumlar aratrlmaldr.
ocua zg ocuun kimlik bilgileri ve velisinin telefon numarasnn bulunduu
zel Kimlik Kart hazrlanmaldr.
ocua, hayr diyebilme ve yabanclara kar kendini koruma becerisi kazandrl-
maldr.

60
 4.Blm

ALE LETM ve
ALE TUTUMLARI

4.1 ALE LETM

Aile ii iletiim, normal ocuklara sahip ailelerde olduu
kadar zel eitime ihtiyac olan ocuklara sahip aileler iin
de nemli bir konudur. letiimin bireylerin karlkl olarak
birbirlerini alglama, anlama ve deerlendirme sreci olarak
dndmzde zel eitim alannda yaplan btn al-
malarn ayrlmaz bir paras olduu anlalmaktadr.
Aile ii iletiimin etkili olmasnn hem ocuk hem an-
ne-baba hem de eitimciler asndan faydalar bulunmak-
tadr.

ocuklar asndan aile ii iletiimin etkili olmasnn yararlar

Ailenin kabul srecini kolaylatrmasn, zel eitimi ile ilgili atlacak admlar ko-
nusunda zaman kaybetmeden harekete geilmesini ve baz ocuklarda geliebilecek te-
davi gereksinimini salkl bir ekilde giderilmesini salar.
ocuun dilsel, zihinsel, bedensel, sosyal ve duygusal alanlarda geliimi desteklen-
mi olur.
Anne-babann tutarl ve ibirliine dayal iletiim ierisinde bulunmas, ocuun
olumlu davran kazanmasnda kolaylatrc rol oynar.
Aile ii iletiimin olumlu olmas, ocuklarn kavram ve beceri retimiyle elde et-
tikleri kazanmlarn pekimesini salar.
ocuun ihmal ve istismara urama riskini azaltr.
Aile iinde etkili iletiim becerilerinin kullanlmas, ocua olumlu model olur.
ocuun aile ierisinde kendisini deerli, kabul edilmi, anlalm hissetmesini
salar.
Aile ierisinde kendini ifade edebilen ocuklarn zgveni artabilir.
ocuun psikolojik salamln koruyucu bir ortam oluturur.
ocukla kurulan yakn iliki, ocuun hayatnn her dneminde gerektiinde ai-
lesinden destek alabilecei duygusunu gelitirir. Bu durum ocuun kendini gvende
hissetmesini salayarak kayglarn azaltabilir.
ocuklarn aitlik hissini gelitirir.

Anne - babalar asndan aile ii iletiimin etkili olmasnn yararlar

Aile ierisinde dayanma, ibirlii ve huzurlu bir ortam olumasn salar.
Ailenin karlaaca kriz dnemlerinde baa kma becerilerinin gelitirilmesine ve

61
yeniden aile btnlnn korunmasna yardmc olur.
Ailede sevgi ve sayg ortamnn olumasn destekler.
Ebeveynler arasndaki salkl iletiim, ocuklarn kendini gvende hissetmesini salar.
ocuun gelecei ile ilgili ortak kararlarn alnmas kolaylar.
Aile ierisinde rol ve grevlerin eit dalmnn salanmasna yardmc olur.
Aileyi ilgilendiren konularda salkl karar alnmasn salar.

Eitimciler asndan aile ii iletiimin etkili olmasnn yararlar
Eitimciler, ocuun hedeflenen davranlar kazanmasnda ailenin desteini alr.
Okulda renilen bilgilerin evde tekrar edilerek pekitirilmesini salar.
ocuun hazrbulunuluk dzeyi yksek olur. Bu da eitim ortamnn daha verimli
hale gelmesini salar.
Aile ortamnda olumlu davranlar kazanarak okula gelen ocuklar snfta daha
salkl eitim ortamnn olumasna yardmc olur.
Aile ierisinde kullanlan etkili iletiim becerileri sayesinde eitimci ile de olumlu
bir iliki kurulur. Bylece retmen ve ailenin karlkl olarak beklentilerini ve ihtiya-
larn ortaya koymalar kolaylar.
Verimli bir eitim sreci yaayan eitimcinin mesleki doyumu artar.

4. 2 ETKL LETM BECERLER

letiimi Balatmak
Etkili iletiimin en nemli elerinden biri de iletiimi uygun bir ekilde balata-
bilmektir. ocuk ile iletiime balamak iin doru zaman beklemek, uygun kelimeleri
semek gerekmektedir. rnein, ocuk okuldan geldii zaman ona Ho geldin demek.
Doru zaman planlarken ayn zamanda aile bireylerinin bir arada olmaktan holand
ya da ocuun kendini gvende hissettii bir zamann seilmesi nemlidir. rnein; aile
bireylerinin bir arada olduu yemek saati veya ocuk yatmadan nce yaplan konuma-
lar gibi. ocuun ve aile bireylerinin temel ihtiyalarnn karlanm olmas da gerek-
mektedir. rnein, karn a olan bir ocukla, hasta olan bir ocukla iletiime gemek
zor olacaktr. Bazen de ocuklar yalnz kalmaya ihtiya duyarlar. ocuklarn gvende
olmalar salanarak kendi kendine kalma ihtiyalarna sayg duyulmaldr.

Her bireyin iletiimde, yalnz kalma kadar birlikte sohbet etme, birlikte i yapabilme
ihtiyac da vardr. Sadece aile ya da ocuk iin nemli olan kriz dnemlerinde deil bu
dnemler dnda da ocukla birlikte ortak zaman geirilmesi gerekmektedir. Gnlk
olaan durumlar hakknda ocukla yana uygun sohbet edilmesi ve
iyi gnler, gnaydn, merhaba gibi iletiimi balatma cmlelerinin
retilmesi ocua temel iletiim becerileri kazandrr. letiimin bir
dier boyutu da ocuk ile birlikte bir i yaplabilmesidir. rnein evde
ocukla birlikte yemek piirilmesi, ev temizliinin birlikte yaplmas,
balk tutmaya gidilmesi, spor yaplmas gibi.

Etkin Dinleme
Dinlemek, yeni ilikiler kurmak ve var olan ilikilerimizi srdr-

62
mek iin gerekli bir beceridir. Dinleme ayn zaman da karmzdaki kiinin ne istedi-
ini ve onu neyin incittiini ya da neyin sinirlendirdiini anlamamz salar. Etkili bir
iletiim iin can kula ile dinlemek nemlidir. Dinlemek bir sorumluluk ve sayg be-
lirtisidir. zellikle karmzdaki yetikin ya da ocuun ne hissettiini, neler yaadn
anlamak iin iyi bir dinleyici olmak gerekmektedir.

ocuklar ou kez kendilerini yeterince ifade edemedikleri iin davran problem-

leri gsterebilirler. Bu nedenle ocuklarn fke, kzgnlk, znt, mutluluk ve hayal
krkl gibi duygular yaadklar durumlarda anne-babann ilk yapmas gereken ey
durumu netletirmek ve ocuu anlamak iin ocuklarn etkin dinlemesidir. Dinlenil-
diini dnen ocuk u ekilde hisseder: Annem- babam beni nemsiyor, duygularm
ve dncelerim onlar iin nemli, beni gerekten anlyorlar. ocuklar yaadklar bu
olumlu duygularn neticesinde aileleriyle daha salkl iletiim kurmaktadrlar. Kar-
latklar en kk problemde bile ailelerin kendilerine destek olacan bilirler. Aileler,
etkin dinlemenin neticesinde ocuklar ile ilgili yaayabilecekleri pek ok olumsuz du-
rumlar nleyebileceklerdir.

Etkin dinleme iki trl yaplabilmektedir.

1. Pasif dinleme: Herhangi bir tepki verilmeden karmzdaki kiiyle gz temas
kurularak szsz bir ekilde dinlemedir. Pasif dinlemeyle bile ou kez karmzdaki kii
anlalmlk duygusu yaayarak kendi probleminin zmne odaklaabilir.
2. Aktif dinleme: Karmzdaki kiiyi dinlediimizi ve anladmz ifade etmek
amacyla szel ifadeler kullandmz ya da sorular sorduumuz dinleme biimidir. Bu
dinleme biimi ierisinde H h, evet, yaa, sonra, yle mi gibi ifadeler kullanlr. Ayr-
ca bu ifadeleri destekler nitelikte anlatlanlar zetleyen cmleler ile geri bildirim verilir.

rnein,
A: Bugn canm ok skkn, okula gitmek istemiyorum.
B: Yaa
A: Dn de ayn eyleri hissetmitim nk arkadam benimle konumuyor.
B: Arkadan seninle konumadn iin cann skkn ve okula gitmek istemiyorsun.

Pasif ve aktif dinlemede dikkat edilmesi gerekenler:

Dinleme srasnda karmzdaki kiiyle aramzdaki beden mesafesi kabul edilebilir
olmaldr. Ne kiisel alanna girecek kadar yakn ne de sesi duyamayacak kadar uzak
olunmaldr.
Dinlerken mutlaka gz temas kurulmaldr. Gerekirse, ocuun boy seviyesine
inilmeli ya da karlkl oturularak gz temas salanmaldr.
Dinleme srasnda dinleyen kiinin bedeninin hafif ne doru eilmesi dinlemeyi
destekler.
ocuu dinlerken yapmakta olduunuz ii brakmalyz. Aksi takdirde yeterince
kendisini dinlemediimizi dnebilir. Yaplmakta olan i braklamayacak durumda ise
ocua bu durum ifade edilmeli, daha sonras iin zaman planlanmal ve planlanan za-
manda ocuk etkin dinlenmelidir.

63
 Kendini fade Edebilme
letiimde karmzdaki kiinin bir sorunu olduunda etkin dinlemenin nemli ol-
duu bilinmektedir. Karmzdaki kiiyi dinleyip anlamak kadar kendimizi ifade etme-
miz gereken durumlar da olabilir. Kendi duygularmz, ihtiyalarmz, beklentilerimizi
ifade etmek de etkili iletiimin vazgeilmez parasdr. zellikle bizi rahatsz eden bir
davran/durumu, bizde yaratt etki ve duygunun aktarlmas gerekmektedir. ou
zaman yaanlan duygunun younluuna gre ilk tepkimiz karmzdaki kiiyi sulayan,
eletiren, yarglayan bir tutum olabilir. Karmzdaki kiiyi sulayarak durumu anlatma-
dan, duygularmz dile getirmeden kullandmz cmleler Sen dili ifadeleridir.

Sen Dili Ben Dili fadeleri

Sen dili, kiilie yneliktir, eletiri ve sulama ierdii iin kar tarafta savunma
yaratr. letiimi olumsuz etkiler. fke ve kzgnlk duygularna bal olarak kii rahatsz
olduu davran deitirme istei duymaz, zme ynelik ibirlii salanmada zorla-
nlr. Sen dili ayn zamanda kullanan kiiyi genelleme yapmaya ynelttii iin kardaki
bireyin olumsuz duygular hissetmesine neden olur.

rnein: Oyuncaklarn toplamayan bir ocua annesinin ok danksn, bir tr-

l dzenli olmay renemedin. demesi.

Ben dili, davrana yneliktir, eletiri ve sulama iermedii iin kolay iletiim kuru-
lur. Ben dilini kullanan kii duygu ve dncelerini kar tarafa ifade edebilir. letiimi
zedelemez, ilikiyi gelitirir.

rnein: ten gelmi dinlenmekte olan bir babann grlt yapan kzna Btn
gn ite ok yoruldum, imdi biraz dinlenmeye ihtiyacm var, sen grlt yaptnda
uyuyamyorum.demesi.

RNEK DURUM SEN DL BEN DL

ocuun kk Kardein senden kk, Kardeine vurduunda onun can

kardeine vurmas ok acmaszsn acyor, ben de ok zlyorum.

ocuun dilerini Sen zaten pis bir Dilerinizi fralamazsan ryebil-

fralamak isteme- ocuksun, temizliine hi irler ve o zaman yemek yiyemezsin
mesi dikkat etmiyorsun

ocuun srekli Baka iin gcn yok Srekli televizyon izlediinde

televizyon izlemek srekli televizyon ban- zamann etkili deerlendiremiy-
istemesi dasn, git devlerini yap orsun, nce devlerini yapp sonra
televizyon izleyebilirsin.

64
 fkenin letiime Etkisi
letiim kurarken duygularmzdan etkileriniz.
fke de iletiimi olumsuz etkileyen nemli duygula-
rmzdandr. Genelde gerek duygumuz hayal krkl,
znt, endie, kayg, korku, kskanlk ya da utan
olsa da; nedense en kolaylkla da vurduumuz duygu
fkedir. fke ounlukla; kayg ve korkunun yaratt
aresizlik hissiyle ba etmek iin ortaya kan bir sa-
vunma mekanizmasdr. znt, krgnlk, hayal k-
rkl, endie, merak, kayg, korku gibi ac veren zor
duygular kelimelere dklemeyince, aklanamaynca
ve yaanamaynca donar, katlar ve bir buz dana dnr. Buz dann grnen yz
kzgnlktr, fkedir; ancak buzdann sular altnda kalan blmnde ise gerekte yaan-
makta olan baka duygular yer almaktadr.

rnein, ocuu eve ge kald iin endielenen bir annenin, ocuunu ilk gr-
dnde bu endiesini dile getirmek yerine ocuuna kzmas. ocuunun karnesinde
baarsz dersleri grdnde zlen bir babann bu zntsn ocuuna anlatmak
yerine, ona barmas.

letiim Engelleri
letiim engelleri kiiler arasnda salkl, istenilir bir ileti-
im kurulmasn engeller. Ayrca ocuun ya da gencin ken-
dini ifade etmesine engel olduu gibi sorunlarn paylama-
masna, iine atmasna neden olur. letiim engelleri zellikle
etkin dinleme srasnda kullanlmamaldr.

ocuklar zerinde baz olumsuz sonulara neden olabilir:

Kendilerini ifade etmelerini engeller.
Savunmaya geirir, saldrgan davrana yneltebilir.
Yetersiz olduklarn hissettirebilir.
Olduklar gibi kabul edilemedikleri duygusunu uyandrabilir.
Sorunlarn zmede kendilerine gvenilmediini hissettirebilir.
Anlalmadklarn hissettirebilir.
Duygularnn yersiz olduunu hissettirebilir.
Sorgulanyor duygusunu yaratabilir.
Anne ve babasnn kendisiyle ilgilenmedii duygusu hissettirebilir.

Etkili iletiim yollar ile yetien ocuklar ise;

Aile iinde anlaldn ve kabul grdn hisseder
Daha zerk, kendine gvenli bireyler olarak yetiirler.
Geliimi salkl ilerler.

65
 Aile ortam ayrca bir renme ortamdr. ocuk anne-babasndan rendii iletiim
yollarn hem kendi anne-babasyla hem de aile dnda kullanaca iin geliimini daha
salkl tamamlayacaktr. Zaman zaman ailelerin ocuklar ile arasnda iletiim engeli
sorununun ortaya kt grlr ve bunlar 12 balk altnda toplanr:

1. Emir Vermek, Ynetmek: Anne-babalarn kendi isteklerini emir vererek, dayatarak

yaptrmaya almasdr.
Korku ya da inatlama yaratabilir.
Sylenenlerin tersini denemeye davet edebilir.
syankar ya da pasif davrana yol aabilir.

rnein: Git ders al! Dar kmayacaksn! devlerini yapacaksn!

Sen ne yaptnn farknda msn? abuk git arkadandan zr dile!

2. Tehdit Etme, Gz Da Vermek: Anne- babalarn ocua kendi isteklerini ve ihti-

yalarn ocuu sevdii bir eyden mahrum edeceklerini syleyerek yaptrmasdr.
Korku, boyun eme yaratabilir.
Sz konusu sonularn gerekten meydana gelip gelmeyeceini denemeye yol aar.
Gcenme, kzgnlk, isyankarla neden olabilir.

rnein: Eer dersini almazsan akam bizimle gelemezsin!

devlerini bitirmezsen arkadana gitmene izin vermem!

3. Ahlak Dersi Vermek: Anne- babalarn, kriz annda, ocua ahlk dersi ieren sz-
ler kullanarak ocuun otoriteyi, ahlaki deerleri koulsuz kabul etmesini istemeleridir.
Zorunluluk ya da sululuk duygular yaratr.
ocuun durumunu daha iddetle savunmasna yol aabilir.

rnein: alkan ocuklar devlerini bitirir.

Doru insanlar yalan sylemez.
Senin sorumluluun sadece ders almak.

4. t Vermek, zm nermek: ocua baml olmas gerektii, kendisinin bir

ey yapamayaca, kendisinin kararlar alamayaca ve dtan denetimli olmalar gerektii
iletilmektedir. ocuun ne hissettii, ne dnd ve ne istediini anlamadan zm
nerileri getirilir.
ocuun kendi sorunlarn zmeyeceini dolayl yoldan belirtilmi olur.
ocuun sorununu btnyle dnp, deiik zmler getirip seenekleri de-
nemesine engel olur.
Bamllk ya da direnme yaratabilir.

rnein: Ben olsam nce dersime alr, sonra televizyon izlerim.

Arkadandan zr dileyip hemen barmalsn.

66
 5. Yarglamak, Eletirmek, Sulamak: ocuun kendini ifade etmesine olanak ver-
meden anne- babann ocuu yarglama, eletirme ve sulamada bulunmasdr.
Yetersiz, yanl deerlendirme anlam tar.
ocuun olumsuz bir yargya hedef olma ya da azarlanma korkusuyla iletiimi
kesmesine yol aar.
Genellikle ocuk yarg ve eletirileri gerek olarak alglar.
Kendine gveni azalr.

rnein: Sen bu gidile hibir eyi baaramazsn.

Sen zaten tembelsin devlerini hibir zaman yetitiremezsin.

6. vmek, ltifat etmek: Anne babann, ocua moral vermek iin, sorunu grmez-
den gelerek, ocuu vmek amal kullandklar ifadelerdir. ocuun bir sorunu ol-
madnda ya da sorun yaratan bir durum olmad srece, ocuk olumlu davranlar
sergilediinde yararldr. Ancak herhangi bir sorun durumunda, asl nedene inilmedii
iin kzgnlk ya da anlalmamlk duygusu hissettirir.
ocuk beklentilerinin ok yksek olduunu dnr.
ocuun kendini alglay ile vg uygun deilse ocukta kayg yaratabilir.
ocuk anlalmadn hissedebilir.

rnein: ocuk devini yapmadnda; Sen akll ocuksun bunu yapabilirsin.

Bir dersten dk not aldnda; Sen bunu baarabilecek kapasitedesin.

7. Ad Takmak, Alay Etmek, Utandrmak: ocuun yaad sorunun kmsenerek,

onu utandrc ve houna gitmeyecek, alay edici ifadeler kullanlmasdr.
ocuun kendini deersiz hissetmesine, sevilmedii kansna yol aabilir,
ocuun kendine olan saygs zerinde olumsuz etkileri olabilir.
Genellikle karlk vermeye ynlendirir.

rnein: Derste konumaman gerektiini bilmiyor musun, geveze.

Bebek gibi alama her eye, bak sadece kk bir yara, kanamyor bile.

8. Yorumlamak, Analiz Etmek, Tan Koymak: Anne- babann, ocuun yaad

durum hakknda yorumlama ve analiz yapmas, belli standartlara balamak iin tan
koymasdr. Bu szlerle ocua Ben seni senden daha iyi tanrm, ne yaadn bilirim
mesaj verilir.
Tehdit edici, tedirgin edici olabilir ve baarszlk duygusu uyandrabilir.
ocuk kendini korumasz, kstrlm hisseder, kendisine inanlmad kansna va-
rabilir.
ocuk yanl anlalma endiesi ile iletiimi keser.

rnein: aba gstermediin ve yeterince almadn iin derslerin zayf.

Sen bunu ilgi ekmek iin yapyorsun.

67
 9. Gven Vermek, Desteklemek, Teselli etmek: Anne-babann, ocuun yaad so-
runla ilgili ocuu yeterince dinlemeden teselli edici, gven verici ifadeler kullanmasdr.
ocuun kendisini anlalmam hissetmesine neden olur.
Kzgnlk duygular uyandrr.
ocuk genellikle mesaj Kendini kt hissetmen doru deil biiminde alglar.
rnein: Aldrma, zamanla reneceksin bisiklet srmeyi.
Bu kadar zlme kt not almana, zamanla notlarn ykseltirsin.

10. Kyaslamak, Karlatrmak: Anne-babann, ocuu ve yaad durumu evre-

sindeki kiiler ile karlatrmas, onlardan rnekler vererek ifade etmesidir.
ocuk, kyasland kiiye ynelik fke ve kzgnlk hisseder.
Kendine gveni azalr.
Kendini yeterince ifade edemediini dnr, ailesiyle iletiimini kesebilir.

rnein: Bir ablan kadar olamadn, hibir ey renemiyorsun.

Bakalarnn ocuklar ne kadar saygl.

11. Konu Deitirmek, i Alaya Vurmak, Dikkatini Datmak: Anne-babann ge-

nelde soruna ynelik zm retemedikleri ya da sorunu nemsemediklerinde kullan-
dklar, konuyu deitirmekle ilgili ifadelerdir.
ocua sorunlarnn nemsiz olduu anlamn verebilir.
ocuk bir glkle karlatnda ak davranmaktan ekinebilir.

rnein: Bover bunlar, biraz da gzel eylerden konualm.

Ben de sana baka bir ey anlatacaktm.

12. Soru Sormak, apraz Sorgulamak: Anne-babann srekli sorular sorarak ocu-
un kendisini yeterince ifade etmesine frsat vermemesidir.
ocuunun kendini ifade etmesini engeller.
ocuk, sorguland, yargland dncesine kaplabilir.

rnein: Neden byle yaptn? Kim istedi? Peki imdi ne yapacaksn?

Ona da byle mi dedin? O ne syledi?

Yukarda belirtilen iletiim engellerini, zellikle ocuk yaad bir sknty, soru-
nu ifade ederken kullanmaktan kanlmaldr. Ancak gnlk yaam ierisinde ocukla
sohbet edilirken t vermek, vmek, gven vermek ve ocuk istiyorsa neri getirmek
kullanlabilir. nemli olan ocuu etkin dinlemek ve anlalmlk duygusu hissetmek
istedii bir zamanda ona destek olmaktr.

zel Eitime htiyac Olan ocuklarn Ailelerine Salkl letiim in neriler

ocukla iletiim kurulurken engel tr ve derecesi de gz nne alnmaldr.
Ak, net ve anlalr cmleler kurulmaldr.
ocuun problem davranna ynelik duygular ve dnceler paylalmaldr.

68
 ocuun duygularn ifade etmesine olanak tannmaldr.
ocukla iletiim kurulamayacak bir kriz annda mola verilmeli, sakinlemesi bek-
lenmelidir.
ocuk iletiime ynelik olumlu beceriler kazandka takdir edilmelidir.
ocuun yapt her olumlu davran sonrasnda szel pekitireler Aferin, ok
gzel, bravo! gibi ifadeler youn bir ekilde kullanlmaldr.
Anne-baba, aile ierisindeki iletiimlerinde kullandklar dile zen gstermeli, mo-
del olduklarn unutmamaldrlar.
ocukla iletiim kurulurken, gz temas kurularak ayn beden seviyesinde bulunul-
mas gerekmektedir.

4.3 ALE TUTUMLARI

ocuun geliimi, anne ve babann ocuu yetitirme tutumlar ile yakndan iliki-
lidir. ocuun geliimi her ne kadar yaam boyunca srse de
ocukluk dneminde yaadklar, kiilik geliimini biimlen-
dirmektedir. ocuk okul ncesinde birey olmay renirken
kendisine model olacak birisine gereksinim duyar. Bu model
alma sreci aile iindeki yakn bir ye ile gereklemektedir.
Genellikle, bu model anne ya da babadr. Ancak aabey, abla,
hala, teyze, amca, day gibi aile iinden bir yetikin de ocuun
kiilik yapsnn oluumunda etkilidir.

4.2.1. BASKICI TUTUM

Bu tutumu benimseyen anne ve babalar ocuklarna hkim olmalar gerektiini d-
np onlara bask uygularlar. Evde sz hakk, zgrlk ve otorite anne babanndr. Ku-
rallar anne baba belirler ve ocuun bunlara mutlaka uymas istenir. ocuun kurallara
uymasn salamak iin, anne baba fiziksel, duygusal ve ekonomik olarak ocua bask
yapabilir. ocua btn ocuka davranlar yasaklanr. Arkada seimi dahi aileye aittir.
Bu aile tutumunun ocuun kiilik geliimine yle etkileri olur:
ocuk, iten ie anne babaya kar dmanlk duygusu gelitirse bile anne babadan
korktuu iin onlara kar uysal ve erdemli davranr.
Aile iinde yeterli iletiimi kuramadklar iin bu ocuklarda eitli davran prob-
lemlerine neden olabilir.
Bask altnda yetien bu ocuklar yeni eyler retmede zorlanrlar.
ocuk karar alma ve seenekleri deerlendirme becerilerini gelitiremez, nk
kararlar ocuk adna alnr.
Bu ocuklar sonunda ya ok korkak ve ekimser ya da ok saldrgan kiilik zellik-
leri gelitirirler.
Baskc tutum ile yetien ocuklar, anne-babalarndan grdkleri davranlar sos-
yal evrelerinde uygulayabilirler. zellikle kendilerinden daha gsz grdkleri kiilere
fiziksel ve duygusal iddet uygularlar.

Baskc aile tutumunda ne kan anne ve baba davranlar; ar koruma, kontrol

etme, srekli akl verme, barma, tehdit etme, sevgiyi esirgeme ve cezadr.

69
 rnek 1: Akam yemei iin masaya gelen ocuunun ellerinin ok kirli olduunu
fark eden bir annenin ocuuna Yine mi ellerin kirli, pis ocuk, Bktm artk senden,
abuk ellerini yka yoksa daya yersin, Ellerini ykama da akama bilgisayar oynayabi-
lecek misin bakalm gibi szler kullanmas.

rnek 2: Evin zorunlu ihtiyalar iin markete ocuuyla birlikte giden bir babann
ocuunun oyuncak almak istemesi zerine Kes sesini diyerek ocuuna vurmas.

4.3.2 TAVZKAR TUTUM

ocuk merkezli bu tr ailelerde ocuun yapt her ey ho grlr ve ocuk ar
zgr braklr. ocua neyi yapp neyi yapmamas gerektii anlatlmamakta ve kesin
kurallar konmamaktadr. ocuk kendisine zarar verebilecek davranlar sergilediinde
bile uyarlmaz. Bu tutumu benimseyen anne ve babalar ocuklaryla daha ok arkada
olmalar gerektiini dnrler, anne- babalk rollerini ikinci plana atarlar. Bu aile tutu-
munun ocuun kiilik geliimine yle etkileri olur:
ocuklar evde yaptklar davranlarn darda da devam ettirerek kendilerini top-
luma kabul ettirmek iin zaman zaman isyankr davranlar sergileyebilirler.
Tavizkar tutum ile yetitirilen ocuklar bir sre sonra anne babasn denetim altna
alr ve onlar tehdit etmeye balarlar ve dedikleri olmaynca tehditlerini uygularlar.
Eletiriye ak olmadklar iin kendilerini gelitiremeyebilirler.
Kuralszla alan ocuklar, okuldaki kurallarla karlanca okula ve arkada evre-
sine uyum salamakta zorluk ekerler.
Her istediklerini elde ettikleri iin belli bir sre sonra doyumsuzluk yaamaya ba-
larlar. Doyumsuzluklar ilerde zararl alkanlklar edinmelerine sebep olabilir.
Bu tutumla yetien ocuklarda doyumsuz, krlgan, her dediinin annda olmasn
isteyen, sabrsz davranlar grlebilir.
Sosyal bir ortama girdiklerinde her istediklerinin olmadn grerek hayal krk-
lna urarlar, kendi kabuklarna ekilir ya da zarar verici davranlar sergileyebilirler.

Tavizkar aile tutumunda ne kan ocuk davranlar; alayarak istediini elde etme,
szlanma, tutturma, anne babay tehdit etme, duygu smrs yapmadr.

rnek 1: htiyac olmad halde ocuunun srarla arkadann yeni ald kalem
kutunun aynsndan istemesi ve Siz beni zaten sevmiyorsunuz, hep kardeime alyor-
sunuz demesi ve anne-babann ocuun srarna kar gelemeyip kalem kutu almas.

rnek 2: Annenin, okula gidecek olan ocuunun salarn toplamak istemesi fakat
ocuk annesine vurarak kar kmas zerine annenin Tamam, ne halin varsa gr di-
yerek ocuunun san toplamaktan vazgemesi.

4.3.3 AIRI KORUYUCU TUTUM

Anne babalarn ocuklar iin gelitirdikleri ar kayg, ocuklar ar korumalarna
yol aar. Anne babalarn, ocua yapabilecei, baarabilecei ilerde bile frsat tanma-
mas ve ocuun grevlerini anne-babann yapmasdr. ocua evde seim hakk veril-

70
mez. ocuklarn zerine ok titrenir. Alamasn,
zlmesin, terlemesin, hasta olmasn, yorulup in-
cinmesin diye byk aba harcanr. Ar koruyucu
anne ve babalar ocuklarnn bireyselleme abala-
rn engelleme yolunu seerler. Bu engelleme daha
ok d dnyadaki karlaabilecek durumlarn
abartl olarak anlatlmas ile balar.

Bu aile tutumunun ocuun kiilik geliimi-

ne etkileri:
ocuk karlat sorunlarla baa kamayacana inanr ve srekli hata yapma
eiliminde olur.
Bu ocuklar belli dnemlerde yerine getirilmesi ve kazanlmas gereken davranlar
ve grevleri yapamadklar iin, ar baml, rkek, ekingen olabilir.
Bu tutumla yetien ocuklar, okulda ve sosyal yaamlarnda uyum sorunlar yaaya-
bilirler ve evrelerindeki insanlardan beklentileri yksek olabilir.
Tm ihtiyac evresindeki kiiler tarafndan karlanan ocuk sorumluluk almaktan
kanabilir.

rnek 1: ocuun karnnn tok olmasna ramen annenin Daha doymadn, asn,
tabandakileri bitireceksin! diyerek ocua yemeini yedirmesi.

rnek 2: ocuun yetitiremedii devini Sen ok yoruldun, biraz uyu! diyerek

anne babann yapmas.

4.3.4 MKEMMELYET TUTUM

Anne baba her eyin en iyisini ocuundan bekler. Kendi gerekletiremedii yaan-
tlar ocuunun gerekletirmesini ister ve ocuk olduu gibi kabul edilmez. Aile, be-
densel ve zihinsel ynden beklentileri karlamas iin ocuu kapasitesinin ok stnde
eitimlere ynlendirir. ocuktan ar titizlik ve temizlik beklenir. ocuun hata yap-
masna frsat tannmaz. Anne baba, bu tutumu ou zaman farkna varmadan kullanr.
Anne baba hayalindeki ideal ocuk zelliklerini kendi ocuunda grmek ister. Bu aile
tutumunun ocuun kiilik geliimine etkileri:

Her ite en iyi ve en stn olmak ister. Fakat istedii seviyeyi yakalamaynca hayal
krklna urar ve almay tamamyla brakabilir. Aalk duygusu gelitirebilirler.
Srekli davranlarnda hata arand iin streslidirler, stresli olduklar zamanlarda
hata yapma olaslklar artar ve hata yaptklarnda kendilerini daha da kt hissedebi-
lirler.
Kendileri hata yaptnda affedilmedikleri iin bakalarnn hatalarn affetmeyi ve
hogrl olmay renemeyebilirler.
Olaylar istedikleri ekilde gelimeyince, mkemmele yakn sonulara ulalamayn-
ca, sinirli, inat, uyumsuz olabilirler.

71
 rnek 1: Anne babann, ocuun snavdan 95 puan aldnda bile byk tepki gs-
terip kzarak daha fazla ders altrmas.

rnek 2: ocuun normal zamanlarda yemeini dkmeden yedii halde bir kez
yemeini dktnde Ne kadar sakarsn diyerek ar tepki gstermesi.

4.3.5 LGSZ TUTUM

Anne ve baba, ocuun davranlaryla ilgili olumlu ya da olumsuz bir tepkide bu-
lunmazlar. Anne-baba ve ocuk arasndaki iletiim snrldr. Kurallar belli deildir. Bu
tutumda, anne-baba ocuun ihtiyalarna kar duyarsz kalmaktadr. ocuun davra-
nlar karsnda dl ya da ceza gibi yaptrmlar yoktur. Hemen hemen hibir yntem
kullanlmamaktadr. Bu aile tutumunun ocuun kiilik geliimine etkileri:
ocuk ailesinden olumlu ya da olumsuz bir tepki almad iin neyin doru neyin
yanl olduuna karar veremeyebilir.
Yapt davranlarda evresinden srekli onay bekleyebilir, dikkat ekmek iin
olumsuz davranlara bavurabilir.
Kabul ve onay grmek iin olumsuz arkada gruplarna katlabilir.
Anne ve babasyla iletiimi snrl olduu iin aile ii paylamlar azalr ve bu durum
ocuun tm geliim alanlarn olumsuz etkiler.
Bu tutumla yetien ocuklarn istismar edilme riski artabilir.

rnek 1: ocuk ok ge saatlere kadar darda kalsa bile aile iinden kimsenin bu
durumdan rahatsz olmamas ve ocuu uyarmamas.

rnek 2: ocuun okula devamszl son aamada olmasna ramen ailenin du-
rumdan haberdar olmamas.

4.3.6 TUTARSIZ TUTUM

Anne-babann ocua kar tutarsz yaklamlar 3 ekilde olabilmektedir.
1. Anne ya da babann ocuun ayn davranna bazen sert bir tepki gsterebilir-
ken bazen de olumlu davranmasdr. rnein, babann iten yorgun dnd bir gn
ocuun evde grlt yapmasna kimi zaman sert bir tepki gsterirken kimi zaman
grmezden gelmesi.
2. Anne babann davranlarnn birbiriyle tutarl olmamasdr. rnein, ocuun
darya kmasna anne izin verirken babann izin vermemesi.
3. Anne babann farkl ya ve cinsiyetteki ocuklarna farkl tepkiler gstermesidir.

rnein, ayn ailede, kz ocuun arkadalarnda kalmasna izin verilmezken erken

ocua arkadanda kalmasna izin verilmesi.

Bu aile tutumunun ocuun kiilik geliimine etkileri:

Bir davrann kimi zaman dllendirilmesi kimi zaman cezalandrlmas ocukta
cezann anlam ve suun nitelii hakknda kukular uyandrr.
Bu ocuklar ne zaman, nerde, ne yapacan bilemeyebilirler.

72
 Kendi gr ve dncelerini aktaramayabilirler.
ocuk kendini kantlamak ve dikkatleri zerine ekmek iin rkek, yumuak huy-
lu, sz dinleyen ya da kendi benliini ve bamszln gstermek iin kavgac, sinirli
bir ocuk olabilir.
Zamanla evrelerindeki insanlara gvenmeyen, her eyden phelenen, kararsz bir
kiilik yaps gelitirebilirler.

4.3.7 DEMOKRATK TUTUM

Anne baba ocuk yetitirme tu-
tumlarnn en ideal olandr. Bu tarz
ocuk yetitirme biimini seen anne
babalarn ilikilerinde sevgi, sayg ha-
kimdir ve bu sevgiyi ocuklarna da
hissettirirler. ocuun barnma, bes-
lenme, korunma gibi temel ihtiya-
larnn karlanmasnn yannda ona
sevgi gsterilir. Bu sevgi gerek sevgi yani herhangi bir koula bal olmayan karlksz
sevgidir. Bu tutumu benimseyen ailelerde ocua aile ierisinde eit artlar tannmtr.
Baz kararlarn alnmasnda ocua da fikir danlr. Anne baba davranlar ile ocua
uygun birer model olur. ocua yol gsterir ama alaca kararlar konusunda serbest b-
rakr. Ona birok alternatif sunulur ama seim ocua aittir. Problemlere anne baba ile
birlikte zm arayarak zamanla bu becerisini gelitiren ocuk, seimlerinin sonularna
da kendisi katlanr.

Tm bunlar gerekletirirken aile, ocuk merkezli bir aile haline getirilmez. ocua
baz sorumluluklar olduu hatrlatlr. Aile ocua kar sergiledii tutumlarda onun
yan ve geliim basamaklarn gz nnde bulundurur. ocuun aile iinde zgr bir
ekilde gelimesine, yeteneklerini en st dzeyde aa karmasna, kendini gerek-
letirmesine izin verilir. Aile kat kurallar koymak yerine baz prensipler gelitirir. Aile
iinde kurallar ve snrlar herkes iin ve hep birlikte belirlenir. Bu snrlar iinde ocuk
zgrdr. Kurallarn mantkl aklamas yaplr. Aile fertlerinin hepsinin eit sz ve oy
hakk vardr. Aileyi ilgilendiren kararlar birlikte alnr. Her konuda ocuun dnce
ve fikirleri dinlenir. Fikirleri mantksz da olsa sayg gsterilir. Anne baba birbirlerine
ve ocuklarna kar olan duygularnda net ve aktr. Ayrca eitimde bedensel ceza
kullanlmaz. Yanl davran sergileyen ocuklar sevgi yoksunluu ile cezalandrlmazlar.

Baarszlklar cezalandrmak yerine baarlar dllendirilir. Bu aile tutumu-

nun ocuun kiilik geliimine etkileri:
Demokratik ve gven verici bir ortamda yetien ocuk, kendine ve evresine saygl,
snrlar bilen, fikirlere sayg duyan bir kiilik yaps gelitirir.
Bu tutumla yetien ocuklar, fikirlerini rahatlkla syleyebilir, sorumluluk duygula-
r gelimi, duygusal ve sosyal adan dengeli ve mutlu bir birey olarak yetiir.
Anne babann tutarl ve kararl tutumu ocuun kendisine ve evresindekilere g-
ven duygusunu gelitirir.

73
 Kk yalardan itibaren karar vermeye ve sorumluluk almaya alan ocuk, ilerde
rahatlkla kendi adna kararlar alr.
Kendi haklarn savunurken bakalarnn haklarna da sayg duyar.

rnek 1: Akam yemei iin masaya gelen ocuunun ellerinin ok kirli olduunu
fark eden bir annenin ocuuna Daha nceden konumutuk hatrlyorsan, yemekten
nce ellerimizi ykamadmz zaman, yemeimizle birlikte elimizdeki mikroplar bizi
hasta edebilir, o nedenle ellerimizi ykamalyz diyerek annenin nce kendi ellerini son-
ra ocuun ellerini ykamas.

rnek 2: Evin zorunlu ihtiyalar iin markete ocuuyla birlikte giden bir babann
yannda yeteri kadar para olmamasna ramen ocuunun oyuncak almak istemesi ze-
rine Bugn ev ihtiyalarn almak iin ktk ve oyuncaklara sadece bakabileceimizi ev-
deyken konumutuk diyerek ocuun srarc tavrna kar babann kararl davranmas.

74
 5.Blm

0-18 YA OCUKLARININ
GELM DNEMLER
ve ZELLKLER

ocuk anne rahmine dt andan itibaren hi phesiz ki geliime balar. Bu

geliim ocuk doduktan sonra da devam eder. Burada nemli olan nokta her ocuun
geliiminin ayn olmaddr. Hem anne karnnda hem de doduktan sonra her ocuk
geliimlerini farkl ekilde tamamlar. ift yumurta ikizlerinin bile geliimleri farkllklar
gsterebilmektedir.

ocuklar birok alanda geliim gsterir. Bunlar; bedensel, bilisel, motor, dil, duy-
gusal, sosyal geliim alanlardr. ocuk doduktan sonra bu geliim alanlarn tamamlar.
Bu geliim alanlarnn her ya dnemine gre belirgin zellikleri vardr. Bu blmde bu
zelliklerden bahsedilecek ve yetersizlik gsteren ocuklarn geliimlerinin nasl olduu-
nu belirtilecektir. unu belirtmek lazm ki eer ocukta doutan gelen bir engel ya da
zr yoksa her ocuk hemen hemen ayn sinir ve zeka yapsna sahiptir, sonradan oluan
farkllklarn sebebi evresel faktrlerdir.

Bireyin geliimini tamamlamas asndan en nemli dnem 0-18 ya aras dnem-

dir. 0-18 ya aras ocuk 6 deiik dnem yaar. Bu geliim dnemlerindeki ya snrlar
cinsiyet, evresel etmenler ve genetik zelliklere bal olarak deiiklik gsterebilir.
1- Doum ncesi Dnem
2- Bebeklik dnemi (0-3 ya)
3- Okul ncesi Dnem (3-6 Ya)
4- ocukluk Dnemi (6-11 Ya)
5- n Ergenlik Dnemi (11-14Ya)
6- Ergenlik Dnemi (14-18 Ya)

5.1 DOUM NCES DNEM

ocuun geliim evrelerinin en ba ve en nemli
evrelerinden biridir. Bu dnemde ocukta birok or-
gan ve uzuvlar geliir. Dnemin ncesinde annenin
hamilelie iyi hazrlanm olmas gerekir. lk 2 ay o-
cuun beyin geliimi asndan ok nemlidir beyin
geliiminin %60-70 bu dnemde gerekleir. Beyin
geliiminden sonra vcuttaki dier uzuvlar oluur.
Yine hamileliin tm dneminde annenin dikkatli

75
olmas gerekmektedir. la, alkol, sigara, uyuturucu kullanmndan ve stresten uzak
durmaldr. Ayrca anne hamilelik sresi boyunca beslenmesine dikkat etmelidir. Ha-
milelik sresi boyunca annenin vitamin ve dier mineralleri yeterli miktarda almas ge-
rekmektedir. Hamilelik dneminin doktor kontrolnde gemesi daha iyi bir hamilelik
srecinin yaanmasna neden olacaktr.

5.2 BEBEKLK DNEM (0-3 YA)

0-3 Ay Aras Geliimsel zellikler
lk ayda bebeklerin geliimi ok hzl bir e-
kilde devam eder. Kilo almas artar, beyin geliimi
devam eder, birok alanda geliimi hzlanr. Hare-
ket eden ve ses karan nesnelere tepki vermeye ve
takip etmeye balar. Ayrca kafasn tutabilir, yzs-
t yatmken ban hareket ettirebilir, kollar iyice
hareketlenmitir, ellerini skp yumruk yapabilir.

Bu dnemde artk etrafndaki kiileri tanmaya balamtr. Annesini, baba-

sn, bakcsn tanr ona tepki verir. Kendi kendine glmseyebilir, alama ve
glme dnda dier sesler kmaya balar buna agulama denir. Mzie ve seslere
tepki verir.

3-6 Ay Aras Geliimsel zellikler

Bu dnemde ocuktaki gelimeler iyice belirginlemeye balar. Artk daha faz-
la hareketlidir. Etrafndaki olaylara nesnelere daha fazla ilgi duymaya balar ve
uzanarak tutmaya alr. Bu dnemde ban daha iyi tutar. Bu dnemde tutma
becerisi daha fazla gelimitir ve eline ald nesneyi genellikle azna alr. Artk
bebekte sosyalleme becerileri grlmeye balar gler, konuulan dinler, daha
anlaml tepkiler vermeye balar.

Anne babasna sarlr, etrafndaki kiileri daha iyi ayrt eder. evresinden ge-
len uyaran seslerine tepki verir ve geldii yeri bulmaya alr. Agulamas daha
belirgindir. evresiyle iletiim kurmaya alr, yksek sesle gler, alama dnda
kendine zg heceler kullanr.

6-12 Ay Aras Geliimsel zellikler

Bu dnemde bebeklerin fiziksel aktiviteleri artk iyice belirginlemitir. 6.
ayn bandan itibaren yatt yerden saa sola dnebilir. Rahat bir ekilde otur-
ma pozisyonundan dizleri stne emekle pozisyonuna geebilir ve artk oturup
emekleyebilir ve ayaa kalkp ksa sreli ayakta durabilir. evresini iyice kefetme
arzusunda olan bebek motor becerilerinin gelimesi sayesinde eyalar itmeye,
kapaklar amaya, etraf kartrmaya, ellerini ve bedenini daha ok kullanmaya

76
balar. Nesneleri iaret ederek isteklerini belli etmeye alabilir.

Oyuncaklarla ksa sreli oynar, Ce eee oyunu oynar, karlkl oyun oynar,
yabanclar tanr, tandklarna ses kartr, bakcsndan ayr kalnca kayglanr.
Dede, baba gibi sesler karr. Bu dnemde agulamann dnda belirgin heceler
kmaya balar: ma- da- ba- gibi. Yine bu dnemin sonuna doru baz bebekler
bu heceleri birletirerek mama, dede, baba szcklerini kartabilir. Her ocuk,
geliimde bireysel farkllk gsterir ama genel olarak bebein bu refleksleri kazan-
d dnemler benzerdir.

0-1 Ya ocuun Geliimini Desteklemek in Aileye neriler

ncelikle ailenin bebein geliimini iyi takip etmesi gerekir.
Bebek mutlaka anne st almaldr.
Bebein tm alar zamannda ve eksiksiz yaplmaldr.
Bebekle iletiim kurulmaldr.
Onunla gerekten konuuyormu gibi gzlerine bakarak konuulmaldr.
Ses karrken dinlenmeli ve tepkiler verilmelidir.
Kk yatan itibaren mzik dinletilmelidir.
Uzun sreli televizyon izletilmemelidir.
Alnan oyuncaklar salk kurallarna uygun olmaldr.
Oyuncak seiminde uyaran eitlii salayc olanlar seilmelidir.
Bebein her zaman 5 duyusu desteklenmelidir.
6. aydan itibaren resimli kitaplar alnmal ve resimler hakknda konuulmaldr.
Kk paral oyuncaklar seilmemelidir.
Ucu ve kenar sivri oyuncak seiminden uzak durulmaldr.
Kas ve motor becerilerini destekleyici hareketler yaptrlmaldr.
Oyuncaklar alp tutmasna, incelemesine frsat tannmaldr.
Baba da bebekle mutlaka iletiim kurmaldr.
Yeteri kadar uyumal ve gndz uykusu mutlaka salanmal, ayrca gece
erken saatlerde uyumaldr.
Bu dnemde duyularn geliimini anlamak ok nemlidir. Bebein gelii-
minde bir problem varsa bunu bebeklik dneminde anlamak erken tan ve tedavi
iin nemlidir. rnein; bebein ilk aylarnda iitme problemi olup olmadn
anlamak iin aile, bebee gstermeden onun arkasnda ngra sallar. Bebein
sesi arayp aramadna bakarak iitme ile ilgili bir sorunu olup olmadn an-
lamaya alr, bebek sese tepki vermezse mutlaka bir uzmanla grlmelidir.
Engel tanlar konulmas asndan da refleksler ok nemlidir.
Anne bebein beslenmesini geciktirmeden karlamaldr, bu esnada onunla
gz temas kurmal, konumaldr.

77
 1-2 Ya Geliimsel zellikleri
Bebekler 1 - 2 ya dneminde ok hareketlidirler. Bu hareketlilii evrele-
rini kefetmek ve meraklarn gidermek iin kullanrlar. Hayal gleri ve taklit
yetenekleri artmtr. Motor, dil ve zihinsel becerileri hzla gelimektedir. Her
dnemde olduu gibi yine bu dnemde de bebeklerin renme ekli yaayarak
renme olduu iin uyaranlar oaltlmal ve yaantlarla desteklenmelidir. Ne
kadar ok uyaranla karlarlarsa, bu becerileri ve beyinleri o oranda geliir. Be-
bekler dnyay oyunla tanrlar, mekn, aralar ve malzemeler ne olursa olsun her
trl oyun bebein geliimini destekleyecektir. Bebee evin her kesini kefetme
olana tannmaldr.

Hareket geliimi
Bu dnemde artk kas ve iskelet yaps yrmek iin yeterince gelimi olan
bebek, ilk admlarn atar, destek aldnda merdiven kabilir. Topa vurmak,
eilmek, melmek, destek alarak zplamak gibi ayakta yapabilecei hareketler-
den ok holanr, atal kak tutmaya balar.
Hareket becerilerinin artmas onlar evrelerindeki insanlara bamllktan
kurtarr ve bu da kendilerine olan gveni artrr. renme istekleri o kadar yo-
undur ki, anne-babann engellemelerine ramen isteklerine ulaacaktr. Be-
bekler, genellikle yalarn karlarken yrrler. Baz bebekler 11. ayda yrrken
bazlar 15. ayda yrr. Yan doldurmu bir bebek ayrca, ufak objeleri topla-
yabilir, kpleri veya dier objeleri daha byk bir kutuya atp, tekrar karabilir.
2 yana doru karalamalar yapabilir, yetikin sandalyesine oturabilir ve hareket
edebilen oyuncaklarla oynayabilir. Ayrca ocuk bu dnemde kalem ve ktla
da almalar yapmaya balayabilir. Bardakla su imesi veya kan kullanarak
yemek yemesi iin desteklenmelidir.
zellikle yrme kazanm sonrasnda oyun ve uralarnda materyallerin
tam olarak ona ait ve onun hkimiyetinde olmasn ister.

Zihinsel geliim
Bu dnemde bebekler daha nce grdkleri nesne, kii ve olaylar hatrlaya-
bilirler. rnein, bebekler ilk karlamalarnda kendisini zen birini ikinci kez
grdnde, gemi deneyimini anmsayarak bu kiiden uzak durabilirler. Ayn
becerinin devam olarak, kaybolan oyuncaklarn son grdkleri yerde arayabi-
lirler. Gremedikleri eylerin varlklarn devam ettirebildiinin farkndadrlar.
rnein, oyuncak aylar ortada olmayabilir, ama bu aynn yok olmadnn far-
kndadrlar, yatak odalarnda unutmu olabileceklerinin bilincindedirler. Ayr-
ca, bu dnemde amalarna ulamak iin ara kullanabilirler, sandalyeye karak
masann zerinde duran oyuncaklarn almak gibi. Bu rnekte bebek oyuncana
ulamak iin sandalyeyi ara olarak kullanabileceinin farkndadr, bu da zihinsel
geliiminin bir gstergesidir. Taklit yetenekleri iyice artmtr ve deneme - yanl-

78
ma yoluyla her eyi renmeye alrlar. Oyuncaklarn defalarca yere atp, geri
almak iin ellerini uzatrlar, bunu yaparken mutlaka yeni bir eyler kefetmeye
alyorlardr.

Dil geliimi
Genellikle ilk kelimelerini bu dnemde sylerler. Olduka hzl bir ekilde
yeni kelimeler renirler. Beyin geliiminin ok hzl olduu bu dnemde ocuk-
lar iin mthi bir renme dnemidir. Her gn yeni cisimleri tanmaya adlan-
drmaya balar. 2 yana doru verilen ynergeleri uygulamaya balar.

Bu dnemde bebekler sylenen pek ok basit cmleyi rahatlkla kavrayabi-

lirler. Hatta kk ynergeleri yerine getirebilirler. Evet ve Hayr n anlam-
larn bilir ve yapmalarna izin vermediiniz eyi anlayabilirler. 1,5 yana doru
birok bebek vcudunun belirli paralarn gsterebilir. Bebekler arasnda birey-
sel farkllklar olduunu unutmamak kouluyla, bebein bir yandan itibaren
4-10 szck arasnda szc syleyip sylemediini kontrol edebilir. Bebekler
2 yalarna doru 2 kelimeyi yan yana getirerek cmle kurmay da baarabilirler,
Anne gel, Hadi git gibi. ok ksa cmleler kurar, rnein anne gel gibi.
evresindekilerin isimlerini bilir, isteklerini rahatlkla syler. Bu dnemin sonu-
na doru uzun cmleler kullanp, daha ok ynergeye yant verebilir.

Sosyal duygusal-z bakm geliimi

Bu dnemde bebek sosyal davranlara yatkndr. Yemek yeme becerisini edin-
meye balar. Daha uzun sre oyuncaklar ile oynar, mzikle tempo tutar, isteme-
diklerini belli eder, orap, eldiven gibi kolay giysileri karabilir.
Bu dnemde bebek bamszln ilan etmi zerk bir bireydir. Ayr bir kii
olduunun farkndadr. Hareket serbestsini de kullanarak sosyal iliki kurmaya
abalar. rnein, eline geirdii bir nesneyi srayla salonda oturan herkesin eli-
ne verip, sonra geri alp, sonra tekrar dierlerinin eline verir. te bu al - veri
onun sosyal iliki kurma isteinden kaynaklanr. Eyay yere atp, geri verilmesini
beklemesinde de sosyal iliki kurma isteinin etkisi vardr. Yabanclara kar kor-
ku ve endie gzlenebilir, bu da bilisel geliiminin bir gstergesidir. Bebek bu
dnemde yabanclarla daha nce grd kiileri rahatlkla birbirlerinden ayrt
edebilmektedir. Otoriteye uyum azdr. Gven duygusu bu dnemde kazanlr.
Kart duygu olarak da utan duyma/gvensizlik oluma ihtimali vardr.

1-2 Ya ocuun Geliimini Desteklemek in Aileye neriler

Bu dnemde bebee srekli yasaklar koymaktansa, onun iin tehlikeli ol-
duu dnlen eyler ortadan kaldrlmaldr. Bylece bebek tehlikelerden ko-
runmu olur, srekli engellemelerden dolay kendine olan gvenini kaybetmez,
atma ve inatlamadan dolay iletiim zedelenmemi olur.

79
 Bebein bamszln kazanmas iin, hareketleri mmkn olduu kadar
az snrlandrlmaldr.
Yrmesini desteklemek iin arada uygun bir mesafe brakarak bebek a-
rlmaldr.
Bu dnemde fazla miktarda yasaklar konulmas, her yaptna Hayr de-
nilmesi, her ellediine Cs denmesi bebein inatlamasna ve huysuzlamasna
neden olabilir.
Yrrken derse, ar tepki gsterilmemelidir. Bebek, dmesinin doal
olup olmadn anlamak iin anne babaya bakacaktr. Anne baba telalanrsa, o
da telalanp alamaya balar ve cesareti krlr.
Bu dnemde ocua hareketini balatabilecei oyuncaklar alnabilir. r-
nein top, araba, kamyon ve dier itilip ekilebilen oyuncaklar ve tef, piyano,
davul, oyuncak mzik aletleri gibi.
Kalem ve ktla da tantrlabilir, bardakla su imesi veya kan kullana-
rak yemek yemesi iin de desteklenebilir.
ocuun evreyi tanmas engellenmemelidir.
Taklit yapma, ses karma ve hareket etme frsat tannmaldr.
Yapt eyler iin takdir edilmelidir.
Mzik, dil geliiminin desteklenmesi iin en nemli yoldur. Basit parmak
oyunlar da ocuklarn dil geliimine byk lde katk salamaktadr.
Anne beslenme konusunda ocuu zorlamamaldr.
Yalnz uyuyamyorsa anne nce onun yanna bir sandalye koyarak uyuyana
kadar beklemeli, sonra giderek sandalyenin konumunu uzaklatrmal ve aamal
olarak yalnz uyumaya almas salanmaldr. Bu ekilde ocuk son olarak anne-
nin oda dnda olduunu fark edecek ve ebeveyn yannda olmad zaman da
gven duygusunu kazanacaktr.
Tehlike oluturabilecek bir durum varsa onu ortadan kaldrlmaldr.
Ev dalyor gerekesiyle merak ve etraf kefetme duygusu kreltilmemeli-
dir.
Frsat bulduka darya kmas salanmal, bylece temiz hava alma ve d
dnyay tanma frsat olacaktr.
Hareket ve kas geliimi desteklenmelidir.
Eyalar, hayvanlar gibi kavramlar hakknda konuulmaldr.
Bu dnemde bebekle vcudun paralarn gsterme oyunu oynayarak onun
dil geliimi desteklenmelidir. Bebek, iki yana doru ise vcudunun 1 - 2 para-
sn kendisi syleyebilir.
Dil geliimini desteklemek iin bol bol konuulmaldr.
Ya dnemine uygun kitaplar seilerek okunup, bebein de sayfalar bakp
szckleri tekrar etmesi veya ses karmas tevik edilmelidir.
ocuun yanl syledii bir ey dzeltilmemeli, konuma cesareti krlma-
mal ve kendine olan gveni azaltlmamaldr. Yanl syledii szcn dorusu

80
sylenerek, bebein doru sesi duymas salanmaldr.
Disiplin salamak amacyla her eye hayr denmemesi gerekir.
Yaratcln gelitirecek nesneler, eyalar gibi eylerle oynamasna frsat
tannmaldr. rnein, legolar, hamurlar, tak karlar, ekilleri uygun bul tak
oyuncaklar seilmeli.

2-3 Ya Geliimsel zellikleri

Bu ya aralndaki ocuk artk kalemle oynamaya izgiler izmeye balar.
Merdiven inip kma, rahatlkla koma, el becerilerini rahatlkla yapabilme, des-
tekli bisikletleri kullanma, basit ev ilerine yardm etme gibi davranlar kolay-
lkla yapabilir. Basit ynergeleri yapar, taklit etmeye balar, arkada edinebilir,
eyalarn paylamak istemez. Bu dnemde rahatlkla yemek yer, su ier, evresin-
dekilerle sohbet etmeye balar, kelime haznesi geniler, hayr, istemiyorum gibi
reddetme ifadelerini ok sk kullanr.

Fiziksel Geliim ve Hareket Geliimi

ocuk bu dnemde tuvalet kontrol zerinde egemenlik kurar.
ocuk ayann tmn kullanarak salam admlarla gvenlik iinde koar,
kolaylkla durup yine komaya balayabilir ve engellerden saknr.
Dengesini yitirmeden melebilir ve ellerini kullanmadan yeniden ayaa
kalkabilir.
Parmakla veya duvara tutunarak merdivenleri kabilir ve inebilir. Ancak
adm atarken ayak deitirerek deil, dengeyi salamak iin her basamakta iki
ayan bir araya getirerek inip kabilir.
tekerlekli bisiklete oturur, ama pedallar kullanamaz. Bisikleti, ayaklary-
la yeri iterek ileri yrtr.
Kalemi genellikle daha sk kulland eliyle, baparma ile iki parman
kullanarak ucuna epeyce yakn bir yerden tutar.
Kendiliinden, hem dairesel hem de ileri geri karalamalar yapar ve kkl
bykl noktalar izer.

Zihinsel ve Bilisel Geliim

9. aydan itibaren, nesnelerin srekli olduunu ve nnden kaldrlsa bile var
olmaya devam ettiklerini anlarlar.
ocuklar bydke, yalarna zg belirli bir takm dnce biimleri
sergilerler. rnein sandalyeye arpnca sandalyeden zr dilemesi gibi. Buna
cansz nesnelere yaamsal eler ykleme eilimi anlamna gelen animizm ad
verilir. Bu durumun ok sk tekrarlanmas, youn olmas ve st ya gruplarnda
da grlmesi halinde uzmana bavurulmaldr.
lem ncesi evredeki bu ocuklar, d dnyay, kendi ben-merkezli bak
alarndan alglarlar, baka birinin asndan gremezler.

81
 Sosyal ve Duygusal Geliim
ki yan hzl geliimi, ocuu birok adan bamsz hale getirir.
Heyecanlarn gstermeye, kendisini zerk bir varlk olarak tanmaya balar.
Kendisini kantlamaya alr.
Kendini gstermek iin birok ey yapar.
2 ya ocuu yetikinlerle birlikte basit faaliyetlerde bulunabilir. Bylece
edilgen bir eleman olmaktan kurtulup, aile faaliyetlerine katlan ve sosyal ilikiler
kuran etkin bir yeye dnr.
2 ya ocuunun tm beceri, yetenek ve eilimlerinde gl olma ve bam-
szlk duygular byk lde etkilidir.
Bir takm davran trlerinin belirli ortamlarda uygulanmas gereini ren-
meye balarlar.
ocuun tuvaletini tutabilmesi ve uygun bir yere yapmas ocuun yakn
evresinden byk ilgi grr ve dllendirilir. Bylece ocuk toplumun, iyi,
kt, doru, yanl ve ayp gibi yarglaryla karlar.
ocuun tuvalet eitimi zerinde denetim sahibi olmas, seim yapabilme
duygusunun gelimesine yol aar. zerklik duygusu gelimezse bakalar tarafn-
dan denetlenme, kararszlk, kuku ve utan duygularnn temelleri atlr.
Tuvalet eitiminde ocuun davran ailenin tavr ve tutumlarna gre ekil-
lenir. Tuvalet eitimi konusunda ocuu zorlamamak gerekir. Bu ocukta korku,
endie ve utan uyandrr.
Ar duygulanma, yorgunluk ya da korku durumlarnda anneye/babaya s-
kca sarlr.
Engellendiinde kar kar ve sz dinlemez.
Sahip olduu eyleri kararllkla korur.
Oyuncaklarn ya da yetikinin ilgisini paylama anlay henz gelimemi-
tir.
steklerini erteleme veya duruma gre deitirme anlay yeterince gelime-
mitir.
2 yana kadar yalnz oynanan oyun, bu yatan sonra arkada ilikilerinin
balamasyla taklit, birbirini seyretme ve birbirinin oyuncan alma ekline d-
nr. Oyunlar ibirliine dayanmayan paralel oyunlardr.
ocuk bu dnemde benmerkezcidir. Herkesin kendisi gibi dndn ya
da hissettiini sanr. Empati gelitiremez.
2 buuk ya itibariyle ocukta olumsuz, kararsz ve isyankr bir tutum olu-
ur. Bu evrenin ebeveynlerin tutumu nedeniyle salkl bir ekilde atlatlamamas
durumunda ocukta ileriki yllarda saplant, ar gerginlik ve inatlk huylar
yerleir.

82
 Duyusal ve Algsal Geliim
Resimli kitaplardan ok holanr, beendii resimlerde ince ayrntlara dik-
kat eder.
Fotoraf bir kez gsterildikten sonra, tand yetikinleri fotorafta ayrt
edebilir ancak genelde kendisini tanyamaz ancak 2 buuk yandan itibaren fo-
toraflarda kendisini tanyabilir.
Kendisiyle konuulduunda ilgiyle dinler.

Dil geliimi
2 ya ocuunun konumas yabanclarca bile kolay anlalabilir ancak hala
pek ok ocuksu e ierir.
Szck daarc hzla gelimektedir.
ki szckl cmleler kurabilir.
Olumsuzluk belirten kelimeleri kullanamaz. rnein, yeter mi diye sorul-
duunda yetmez deil de yeter deil der.
Sk sk Kim? ve Niin? Bu ne gibi sorular sorar.
En zor kavrayabildii szckler kendi ile ilgili zamirlerin yerinde kullanl-
masdr.
Youn duygulanma yol aan durumlarda kekeleme olduka yaygn ama
geicidir.
Tuvalet gereksinmesini uygun zaman ve yerde dile getirip nceden haber
verebilir.
2 buuk yandan itibaren kelime daarc 200 ya da daha fazla szce ular.
Beni, bana, ben ve sen zamirlerini doru olarak kullanabilir.

2-3 Ya ocuun Geliimini Desteklemek in Aileye neriler

Tuvalet eitimine balamadan nce ocuk bilisel ynden buna hazrlanma-
l, neden tuvalete gitmesi gerektii ona anlatlmaldr. Tuvalet eitiminde bas-
k, utandrma, dkya kar irendirme gibi ceza yntemleri uygulanmamaldr.
Tuvalet eitimi gece ve gndz ayn anda uygulanmaldr. Gece alt baland
takdirde ocuk gece slatmasnn uzun yllar stesinden gelemeyebilir.
ocuun giriimcilii merak duygusu kreltilmemelidir. rnein; ocuun
bir oyunca ap iine bakmas, kendi kendine giyinmesi engellenmemeli, yr-
mesine mdahale edilmemelidir, anne babalar kendisine zarar verecei durumlar
hari ocuu zgr brakmaldr.
Kendi yemeini kendisinin yemesine, kak atal kullanmasna frsat tann-
mal, stne dklse de gveni krlmamaldr.
ocuk bu dnemin sonuna kadar tuvalet alkanln kazanm olur. Giy-
silerini, ayakkablarn giyme becerisi kazanmaya balar. Yetikini model alarak
san tarama, dilerini fralama gibi beceriler retilmelidir. Henz bu davra-
nlar kazanmamsa denemesine frsat tannmaldr. Bol bol takdir edilmeli, pe-

83
kitirilmelidir. Bu sayede hem kendine gveni artacak hem de bir daha yapmak
iin istek duyacaktr.
Bu yalarn sonuna doru datt oyuncaklarn toplamas, sofray kurar-
ken kaklar yerletirmesi gibi basit sorumluluklar verilmelidir.
karma becerileri giyinmeye gre daha basittir, bu nedenle nce ayakka-
bs, orab, montu gibi eyalar karmas iin frsat tannmal, sonrada giyme
becerileri allmaldr.
Bu dnemde kurallar konmaya balanabilir ama unlara dikkat edilmelidir.
Kurallar ak net, tutarl ve srekli olmaldr. Anne babann ruhsal durumuna
gre kurallar ekil deitirmemelidir. Aksi takdirde ocuun davranlar da tu-
tarszlk gsterir.
ocuk, bu dnemde evet ve hayr kavramlarn renmeye balar. Yapt
davranlarn sonular ocua basite anlatlmaldr.
Etkili davran deitirme yntemi ocuun yapt hatann ocua dzelt-
tirilmesidir.
Karsndaki kiinin duygularn anlayamazlar, nk bu dnemde somut
alglar daha youndur. Bu yzden bu dnemde ocua; Yaptn hatay bir
dn eklindeki konumalar uygun olmaz.
Konuma istei kesilmemelidir.
ocua uygun kitaplar alnp onlarla ilgili konuulmaldr.
Yaratcl gelitiren Lego, yapboz gibi oyunlarla hem motor hem de bilisel
geliimi desteklenmelidir.
Bu dnemde geici kekemelik grlebilir. Byle durumlarda ocuun ko-
numasna frsat verilmeli, dinlenmeli ve kelimeleri sylerken bitirmesi beklen-
meli, ayrca konumas yarda kesilip sylemek istedii
ey tamamlanmamaldr.

5.3 OKUL NCES DNEM ( 3-6 YA )

3 Ya Geliimsel zellikleri
natlk zellii azalm, sz dinleme, anne babay
memnun etme abalar artmtr. Bu dnem ben merkez-
lidir ve oyun adr. kili l oyunlar balar. Bencil
olmaya devam etse de birlikte oynayacak arkada olma-
sndan holanr. Resimli hikyelerdeki kahramanlarla zdeleir, korkulu yk
ve izgi filmlerden hemen etkilenir. Canl bir hayal gc vardr, hayali oyunlar
kurar. Olmam eyleri olmu gibi anlatr, bu yalanclk olarak yorumlanmamal-
dr. Canl hayal gc nedeniyle de korkular artar. Benlii gelimeye balar. Ben
kimim sorusunun cevabn ararken cinsiyetini ayrt eder. Kz ocuklar anneye
zenir, onun gibi makyaj yapmak, topuklu pabular giymek ister.

Adn, soyadn, cinsiyetini, bazen de yan syleyebilir, 10a kadar sayabilir,

84
ocuk iirlerini, arklarn ezberleyebilir, ana renkleri bilir, sevdii yky defa-
larca dinler, evresine merakldr, renme istei duyar. Neden? Nasl? Ben ne-
reden geldim? gibi sorular sorar. Sk sk byklerin szn keser, bana da sy-
le der. Konumas ok ilerlemitir artk uzun cmleler kurabilir, sorular daha
anlamldr. Kendi iini kendi grmeye baylr. Bu dnem, sorumluluk ve dzen
alkanl gelitirmek iin ok uygundur. Seim yapabilir; kendi giysisini seme-
sine izin verilmelidir. Anaokuluna balamak iin iyi bir dnemdir. Kendini tanr,
neleri yapabildiini ve farkl ynlerini kefeder. Yetenekleri geliir, kurallar, ba-
kalarnn ihtiyalarn renir. Paylama ve ibirlii duygusu geliir. Bu dnemde
ocuklarda empati ve iletiim glendii iin giriimcilik artar.

ocuk bu dnemde parmak kaslarn aktif bir ekilde kullanr, eer bu d-

nemde ocuun psiko-motor geliimine gereken nem verilirse ocuun el-gz
koordinasyonu byk lde ilerleme salar.

Byk kas geliimi asndan ocuun hareketleri eitlilik kazanr. Ayaklarla

ilgili ok eitli hareketler yapabilir. rnein; srar, tek ift ayak zplar, geri y-
rr, bir nesnenin altndan geer, yerden belli bir ykseklikteki nesnenin stn-
den srar, parmak ucunda yrr, nesnelere uzanr, nesneleri belli bir mesafeye
atar, elinde nesne varken koordineli bir ekilde yrr, belli bir izgi zerinde
yrr, geri zplar, beden esnetici hareketleri yapabilir.

Oyun esnasnda dei toku, pazarlk yaparlar. Zamanla gndelik yaamlarna

da bunu yanstrlar.

Bu dnemdeki ocuk artk rahatlkla kendi yemeini yiyebilir, resim yapmaya

balar ve dz izgeler izebilir, kendi giysilerini ve ayakkablarn giymeye balar,
parkta oynama, dans etme, resim yapma, boyama gibi basit zihinsel aktiviteleri
yapabilir. Arkada ayrt eder, oyun oynar, basit ev ilerine yardm eder, kendi
bana giyinmeye balar, tuvaletini syler.

Konuma ve cmle yaps yetikinlere benzemeye balar, sevdii arklar ra-

hatlkla syler, evresindekilerle kolayca sohbet edebilir.

4 Ya Geliimsel zellikleri
Zorlu bir dnemdir; inatlama, dengesizlik, uyumsuzluk balar. evresinde-
kilere hkmetme istei duyar. Davranlarda arlklara kaar. Toplumsallamaya
balar. ounlukla kendi cinsinden olan 1-2 arkada seer. Ancak oyun srasnda
da srekli kavga ederler. Balad aktiviteyi tamamlamada isteksizdir.

Hareketli ve enerjiktir.

85
 Her zaman konumak ister. Konuacak kimse yoksa kendi kendine konuur.
En fazla soru sorulan dnemdir. Beklemeyi, isteklerini ertelemeyi renir. Kale-
mi yetikin gibi tutabilir, insan resmi kabaca izer, ekillerin adlarn bilir. 20 veya
st saylar birer ritmik sayabilir. aka ve fkralardan zevk alr, glmeye baylr.
Kelimeler uydurur.

5 Ya ocuu Geliim zellikleri

lk ocukluk ya da erken ocukluk olarak tanm-
lanan ocukluk srecinin belki de en gzel ya 5 ya
dnemidir. Son derece ilgili, sorumluluk almaya ak
ve dengeli bir kiilik yaps gelitiren ocuk, evresiyle
daha dosta ilikiler ierisine girer. Bu ynleriyle aile-
ler de ocuklarnn bym olduunu fark ederler.

5 Ya ocuunda Bedensel ve Motor Geliim

Bu yata ocuk artk hareketlerine daha hkimdir ve birok el becerisini yapa-
bilir, bedenini ve el kol kaslarn doru ynlendirebilir. ocuklarn genel yaplar
ve yatknlklarna gre baz davranlar, bedensel yap ve motor geliim zellikleri
farkllklar gsterse de ok tipik belli baz davranlar 5 ya ocuunun ayrt edici
zellikleri olarak n plana kar. Bunlar:
Sa ya da sol, tek ayan kullanarak ileriye doru srayabilir.
ki elini de kullanr ve kavrama becerileri gelimitir.
Srarken ayak deitirebilir.
Bir mziin ritmine gre dans edebilir.
Parmak ular zerinde yryp koabilir.
Dz bir izgi zerinde, sapma yapmadan yryebilir.
Beceri isteyen, trmanma, sallanma, kayma, bir yeri delme, kazma, bir ey
akma, tama, ekip getirme gibi birok hareketi baarl ekilde yapabilir.
Kurall oyunlar oynayabilir, srasn bekleyebilir, isteklerini erteleyebilir.
Resim yapma becerisi de gzle grlr ekilde gelimi, figrler netlemitir.
rnek resimler verildiinde bakarak bir takm geometrik ekilleri kopyala-
yabilir.
Birok rengi ve sayy bilir, zt kavramlardan bazlarn syler.
Kendi snrlarn, yapabildiklerini, yapamadklarn bilir ve ifade eder.

5 Ya ocuunda Sosyalleme ve Oyun

Artk 5 yana gelmi bir ocuk pek ok oyuna katlarak, arkadalaryla birlikte
bir grubun paras olabilir. birlii yapar, oyunda bir rol stlenir ve bilinli ola-
rak zerine ald sorumluluu yerine getirir. Bu yata yarm brakmama, yapt
ii sonuna kadar gtrme gibi davranlar sergiler. Ayn zamanda;
Oyunlar zenginlemi ve karmaklamtr.

86
 Daha dengeli, bamsz, kendini kontrol edebilen, evresine duyarl bir tavr
iindedir.
z bakm becerileri gelimitir. Bamsz olarak giyinip soyunabilir.
Bulunduu her ortamda kendi kendine oyunlar kurar, kafas hep bir eyler
yapmak zere doludur, tasarlar, paylar ve son derece yaratcdr.
Sofra kurallarn bilir.
Kurgulad oyunlar giderek karmaklat iin bireysel oyunlardan daha
ok grup oyunlarn tercih eder. Arkadalarna deer verir, kendinden kklere
aabeylik ya da ablalk yapmaktan mutlu olur.
Temiz olmann, dzenli olmann ne anlama geldiini renmitir ancak
kendi bana yapmay unutabilir, zaman zaman hatrlatmak gerekir.
Arkada seiminde titizdir, belirleyicidir.
Mizah anlay gelimitir, basit fkralar anlar ve gler, kendisi anlatmaya
baylr. Bilmecelerden ok holanr, sorar ve sorulmasn bekler.
Kendisinden kklere ve btn canllara kar efkat duygusu gelitirir,
koruyucu ve ilgilidir.

5 Ya ocuunda Dil Geliimi

Son derece akc ve seri konumaya balayan 5 ya ocuu kendisine sylenen
her eyi doru olarak anlar ve doru olarak tekrarlayabilir. Btn talimatlar alg-
lama becerisi gelimitir. Baz harfleri sylemekte sorun yaasa da syledikleri ok
net anlalr. Kulland dil, dilbilgisi kurallarna uygundur. Baz soyut kelimeleri
henz anlayamad iin bu kelimeler zerine sk sk soru sorar ve konumas iin
de bazen gereksiz yere kullanr. Ayn zamanda:
Bazen okumay bilmedii iin sinirlenir, kendi kendine kitap okumalar ya-
par, kitaptaki resimlere ykler yaratr.
Adn, soyadn, yan, doum gnn bilir, sorulduunda syler.
Srekli konuur ve soru sorar.
Olaylarn neden ve nasl olduuyla ok ilgilidir, basit aklamalarla ikna
olmaz. Srekli ayrnt ister. Kendisi de ayrntlar vererek konuur.

5 Ya ocuunda Bilisel Geliim

5 yana gelmi ocuu dier yalardaki ocuklardan ayran belki de en nemli
zellik bilisel anlamdaki gelimesidir. rendiklerini paylamas, kendisinden
kklerle ve yetikinlerle olan ilikisindeki tutumlar, yaratcl, sorumluluk
duygusuyla zeksn ortaya koyacak pek ok tavr ve davranyla bu yaa zgr
bilisel geliimini ok belirgin olarak ortaya koyar. Bu yalardaki ocuklarda bi-
lisel dzeylere baktmzda;
Henz say, arlk ve miktar kavramlar oturmamtr.
Snflandrma ve gruplandrma yapamaz.
Her olay ve durumu kendi bak asna gre deerlendirir.

87
 Bazlar, hepsi, ou gibi kelimelerin ne anlama geldiini tam olarak kavra-
yamaz ancak gnlk konuma iinde kullanmaya alr.
Ayrntlara dikkat edemez. evresindeki pek ok eyi btn olarak alglar.
Soyut kavramlar anlamaktan ve yorumlamaktan uzaktr.
Sorularna net,tutarl yantlar almak ister ve ald yantlar da sorgulayarak
yeni sorular retir.

3-6 Ya ocuun Geliimini Desteklemek in Aileye neriler

Anne-baba ocuun oyunlarna mdahale etmemelidir, gerekli ise oyundan
sonra ocukla birebir konumaldr.
Olaylarn, nesnelerin her zelliinden bahsetmeli, nesneleri ok ynl ta-
ntmaldr.
ocuun konumalarn dinlemeli onun kendisini szel olarak ifade etme-
sine frsat tanmaldr.
Canl-cansz varlklar ocua tantmal, neden canl veya cansz olduklarn-
dan somut bir biimde bahsetmelidir.
Hayali arkadalar ocuun geliiminde ya da psikolojisinde aksaklk oldu-
unu gstermez. Hayali arkadalar ocuun kendisini ifade etmesine katkda
bulunabilir. ocukla bu konuda alay edilmemeli, ocuk grmezden gelinmeli
veya dikkati farkl ynlere ekilmeli. Hayali arkadalarn cinsiyeti, ekli, ismi,
ocuun bu hayalle geirdii sre deiiklik gsterir. Uzun sreli ve srarl devam
ederse uzmana danlmaldr.
Bu dnemde aile, ocuun dil geliimine katkda bulunacak uyaranlarn
diline ok dikkat etmelidir. rnein; televizyonda izledii izgi filmin konuma
dilinin dzgn olmasna nem vermelidir.
Aile ocukla konuurken dzgn Trke szck ve tmceler kullanmal,
iveli konumaktan kanmaldr.
ocua mzik dinletmeli, onunla dans edilmelidir.
ocukla konuurken anne baba hislerini dile getirmeli ocuun hislerini
sormaldr. Bu tarz konumalar ocuun iletiim yeteneine katkda bulunur.
Kadn ve erkeklerin giyim, aksesuar, renk seimi gibi ayrmlarna vararak
kiinin d grnne gre cinsiyetini ayrt edebilir.
Bu dnemde aile, ocuklarn bu keif ve merakna mdahale etmemelidir.
rnein; bir kz ocuk cinsiyet ayrmna varp kendi cinsel kimliinden dolay
makyaj yapt iin ocua, barlmamal, kzlmamal, ocuk aalanmamal-
dr. Ayn eyi bir erkek ocuun yapmasna da aile ar tepki gstermemelidir.
ocuklar bu dnemde cinsel farkllklarn merak ederler. Cinsiyetleri gere-
i farkl cinsel organlara sahip olduklar ocuklara uygun bir dille, gz konta
kurarak, utanmadan, normal ses tonu ile ocuun sorularn geitirmeden aile
tarafndan anlatlmaldr.
Bu dnemde ocuklar cinsel organlar ile oynayabilirler. Bu onlara haz ve-

88
rir ve bilinsizce mastrbasyon yapabilir. Aile bu gibi durumlarla karlanca
ocuun dikkatini baka ynlere ekmeli, o srada konsantre olabilecei baka
bir konu veya olay salamaldr. Bu durumda ocua kzmak, barmak, hakaret
etmek, iddet uygulamak bu davran engellemez aksine tetikler.
Aile ocuun bamsz hareket etmesi iin ocua zarar gelmemesi kouluyla
deneme-yanlma yoluyla renmesine frsat vermelidir.
ocuun sululuk duygusunun ok fazla younlamamas iin onun hatala-
rn dzelttirerek ve onunla konuarak salanabilir.
Aile ocua bu dnemde sorumluluklar vermelidir. rnein; eyalarn top-
lama, odasn dzeleme gibi.
Evde ocua resim yapmas iin de frsat vermelidir
Evde artk materyalleri biriktirip ocuk istedii zaman boya, yaptrc,
makas gibi materyallerle beraber bunlarn kullanlarak ocukla birlikte etkinlik
yaplmas ocuun el-gz koordinasyonunu destekler. Artk materyaller diyerek
kast ettiimiz, evde bulunan, kullanlmayan, ocua kullanrken zarar vermeye-
cek materyaller olmaldr. rnein, ip, yumurta kabuu, boncuk, ie kapaklar
gibi.
ocuklar sosyal ortamlarda, yeni arkadalarla olmaldr.
Onlarn yine bu dnemde yaamsal deneyimleri oaltlmal, desteklenme-
lidir.
Beraber bir hayvan baklabilir, saksda iek yetitirebilir, geziler, yryler
dzenlenebilir.
Aile ocuun karc, ben-merkezci davranlar sonucu ona kzmak yerine
ona empati kurmay retmeli, bakalarnn fikir, duygu ve dncelerine nem
vermenin nemini anlatmaldr.
Konumalarda soyut kavramlara ok fazla yer verilmemeli, daha ok gz
nnde canlandrlabilen, somutlatrlabilen can acmak, zlmek gibi keli-
meler kullanlmaldr.
Dil alann desteklemek iin ocuklara zaman kavramn ieren, grsel, ne-
den-sonu ilikilerini amalayan hikyeler okunabilir. Bu kavramlarn kazanm
iin drama, oyun gibi etkinlikler uygulanabilir. iir, parmak oyunu, tekerleme,
sohbet ocuklarn dili aktif kullanmasn destekler. Ayrca ocuklarn grup etkin-
likleri, karlkl oyunlar oynamas da dilsel geliimi destekler.
Okunan, baklan ya da incelenen kitaplar hakknda sorular sorulmaldr.
Yine gemi deneyimleri hakknda sorular sorarak hem hatrlamas hem de ko-
numas tevik edilmelidir.
Cinsiyet farkllnn bir ayrcalk olmad bilinerek cinsiyet farkllklarnn
olumlu ynlerini destekleyici konumalar yaplmal, etkinlikler dzenlenmelidir.
rnein; ocuklara kz ve erkek ocuk vcudu maketleri verip, onlarn cinsiyet-
lerine uygun artk materyaller kullanarak elbiseler yapp, maketleri giydirmeleri
istenebilir.

89
 Elbiselerini artk kendi kendine giymesi gerektii belirtilmelidir. Bunu de-
nemesi iin imknlar verilmelidir. Burada yine kolaydan zora doru sra izlenme-
li nce orap, sonra ksa kollu atletler, tirtler, ortlar, eofman altlar, fermuarl
ve dmeliler en son denemelidir.
Siz bir ey yaparken ona da ufak grevler verebilirsiniz.
ocuun etkinliklere katlmasn desteklemeli, onu tevik etmeli, bamsz
hareket etmesine ve karar vermesine frsat tanmal ve 5 duyunun aktif olduu
etkinlikler hazrlanmaldr.
ocuun kendi fikirlerini, beenilerini, dorularn ifade etmesi iin ona sz
hakk verilmelidir.
Sosyal iletiim arlkl oyun ve drama etkinlikleri dzenlenmelidir.
Bolca dar karlmaldr.
Sportif faaliyetler desteklenmelidir. Bunun iin top, bisiklet gibi ara gere-
lerle motor becerilerinin geliimine destek salanmaldr.
Cinsiyet ayrmclna sebep olacak kz ve erkek kardeler arasnda farkl
davranlmamaldr.
Okul ncesi dnemin okula balamadaki nemli yerini gz ard etmemek
gerekir. Okuma yazmaya hazrlk iin parmak kaslarn, byk kaslar altrc,
el-gz koordinasyonunu destekleyici, sanat, drama, jimnastik, oyun gibi etkin-
liklere arlk verilmelidir ve bu tr faaliyetler her zaman desteklenmelidir.
Kitap ya da kyafet alnrken onun istekleri sorulmaldr.
Yine kyafet giydirilirken onun fikri de alnmaldr.
Ayrca bu dnemde ocua ucu kt makaslar vererek resim kesmesini iste-
mek de el-gz koordinasyonu ve kk kas geliimi asndan okula hazrlk iin
yararldr.
Mzik kurslarna ya da bale gibi beceri isteyen etkinliklere ocuun beceri-
sine gre ynlendirmek nemlidir.
Okul ncesi eitim almas salamaldr.
Ebeveynlerin istikrarl olmalar ve davran birlii ierisinde olunmas ge-
reklidir.
ocua ynelik gereinden fazla hogrl ya da ar baskc olunmama-
ldr.
Yaanlan olaylar karsnda tutarl ve dengeli tepkiler verilmelidir
Ar tepkilerden kanlmaldr.
ocuun davranlar ile ilgilenilmeli ve iyi eyler yaptnda onaylanmal-
dr.
ocua anlayabilecei dilde aklamalar yaplmaldr.
Sevgi ve ilgi gstermelidir.
ocuun doutan getirdii yapy anlayp ona sayg duyulmas gerekir.
Konumak istediinde ocua sz hakk tannmaldr.
ocuu gzlemleyerek davran deiikliklerine kar duyarl olunmaldr.

90
 ocuun geliimini hzlandrmak iin kapasitesinin zerinde almalar ve
faaliyetler yaptrlmamaldr. Bu tip davranlar ocuunu rutin geliimine ket
vurmakla kalmaz ileride daha karmak ve kalc sorunlar yaamasna sebep ola-
bilmektedir. En dorusu ocuun geliim dzeyine uygun olan ekilde davran-
mak ve doru materyallerle geliiminin desteklenmesidir.

5.4 OCUKLUK DNEM ( 6-11 YA)

Bu dnem ocuklarn okula balad dnemdir.
Her ynden daha aktiftir. Sosyal ynden deiik-
ler gsterir. Kendinin var olduunu her defasnda
ispatlamaya alr. Okul dnemi balad iin ilk
zamanlarda sorunlar yaanabilir. Temel kavram-
lar, soyut, somut, zaman, mekn gibi kavramlar
artk daha iyi kavrarlar. Szel iletiimde hem ken-
dini daha iyi ifade eder hem de ifade edilen eyleri
dikkate almaya balar. Sosyal ynden bakalarnn
dncelerine nem verirler, daha duyarl olmaya
balarlar. Oyunlarda ibirlii yapar, ortak, kurall ve amal oyunlar oynarlar. Ya-
rma eklinde oyunlardan holanrlar. Dikkat sreleri daha uzundur. Kendi cin-
siyetine ilikin toplumsal rolleri bu dnemde olumaya balar. Motor beceriler
artk daha belirgindir. Parmak kaslarn daha iyi kontrol etmeyi renmitir. Yaz
yazmay renmitir, estetik duygusunun gelimesi sonucu daha gzel yazmaya
alr ve artk yapt eylerin estetik olarak gzel olmasn ister. Daha zor olan
oyunlar, motor beceri gerektiren uralar denemeyi sever. Bu dnemde ocuk-
lar baarl olup takdir edilmeyi ister, bu nedenle srekli kendini gstermek ve
dikkat ekmek isterler. Baarl olduka gven duygusu artacaktr ve daha fazla
deneme yapmaya alacaklardr. Bu dnemde okul iinde ya da evde kardei ile
yar iinde olabilirler. Yine bu dnemde yaayacaklar baarszlk nedeni ile ken-
dilerine olan gveni abuk krlabilir. Arkadalar ile daha fazla zaman geirmek
isterler. Bir guruba ait olma istei doabilir. Kzlar kendi cinsleriyle erkekler ken-
di cinsleriyle daha fazla zaman geirmek isteyebilir. Bu dnemde empati duygusu
daha ok olabilir.

Unutmamak gerekir ki bu dnemde oyun, onlar iin ok nemlidir. Oyunla

oka vakit geirmek isterler. Bu dnemde yalan sylemenin kt olduu, d-
rstlk gibi ahlaki kavramlar renirler. Desteklenen iyi davranlar yapmay
severler. Yere p atmama, iyilik yapma gibi kurallara uymay severler. Bu d-
nemde dil geliimi tamamlanmtr. ok kark ve karmak cmleler kurabilir-
ler. Olumsuzluk bildiren ve zamir gerektiren cmleleri dzgn kullanrlar. Her
trl duygularn daha rahat ifade ederler. Heyecan ve duygular yznden ani
klar yaayabilirler. Kendi kendilerine ark, iir hikye syler, okuyabilirler. Bu

91
dnemde byme hzlar yavalamtr. Hayal ve gerek artk daha belirgindir,
ayrt edebilirler. Bu dnemde ok enerjiktirler. Etrafndaki ya da televizyondaki
birinin rolne brnmek isteyebilirler. Merak duygular youndur ve srekli bir
eyler renmek isterler. Arkadalaryla srekli zaman geirmek ayn zamanda da
aralarnda sivrilmek isterler. Arkadalarna kar lakap takp, alay edebilirler. Kz
ve erkek ocuklar birbirlerini kzdrmaktan holanrlar. z bakmlar gelimitir,
kendi kyafet seimini yapabilirler. Kendi beenileri gelimitir. Grup oyunla-
rndan holanrlar. Srekli sorumluluk almak isterler. Daha ok darda oyun
oynamak isterler.

6-11 Ya ocuklarnn Geliiminde Aileye neriler

Bu dnemde ocuun baarl olabilmesi iin okul ncesi dnem eitimi
alm olmas ayrca yine okul ncesi dnemde ocuun oyun oynamasna frsat
tannm olunmaldr.
Oyun dneminden okul dnemine gei olduu iin zorluk yayor olabilir,
bu dnemde sabrl olunmal ve desteklenmelidir.
Anne baba, ocuk zorlanaca iin ders alrken ocua rehberlik yapabilir.
ocuun derslerini aksatmadan oyun oynamasna frsat tannmaldr. o-
cuk ile birlikte planlama yaplabilir.
ocuklarn cinsiyet farkllklar belirginletii iin anne ve babalarn cinsi-
yet ayrmcl yapmamas gerekir. Kz ve erkek ocuklarna eit mesafede olma-
ldrlar.
Evde konan kurallar birlikte belirlenmeli, sk sk deitirilmemeli, kurallar
konusunda tutarl olunmaldr. Anne ve baba bu konuda birlik iinde hareket
etmelidir.
Anne ve baba konan kurallara ayn lde uymal, eer biri taviz verirse
ocuk ona yakn davranr, dierini kt olarak alglar. Bu durum eler arasnda
skntya sebep olabilir.
Aile bu dnem de ocuklara sorumluluklar vermeli onun zgvenin ve so-
rumluluk bilincinin gelimesine desteklemelidir.
Sosyal ve sportif faaliyetler konusunda destekleyerek hem geliimine hem de
sosyallemesine katk salamaldr.
ocukla iletiim kurulmal, bir eyler sylemek istedii zaman onu gerek-
ten dinlediini hissettirmelidir.
ocuun olumlu davranlar pekitirilmelidir. Eletiriler kiilie ynelik
olmamal, olumsuz davranna ynelik olmaldr. rnein, devini yapmad
zaman tembel denilmemelidir. Bunun yerine devini neden yapmad konu-
sunda eletirilirse davran eletirmi oluruz. Dolasyla ocuun kiilii eletiril-
memi olur.
ocuun eitimi konusunda mutlaka baba da rol almaldr. Aratrmalar
gstermektedir ki eer baba da ocukla iletiim halinde olursa ocuklarn baar-

92
larnn artt grlmektedir.
Yapt her olumlu davran pekitirilmeli ve duygular szel olarak ifade
edilmelidir.
Geliim dnemleri her ocukta ayn deildir. Baz ocuklar biraz daha erken
bazlar biraz daha ge geliim zellikleri gsterebilir. Bu yzden bakalar ile
karlatrlmamaldr. Karlatrma yaplmas zgveninin kaybolmasna sebep
olabilir.
Yetersiz olduu konularda tekrar denemeleri ve baarmalar iin desteklen-
melidir.
Anne, baba, yakn akrabalar ocuklara iyi rnek olmaldrlar. Kt rnek
oluturulabilecek davranlar ocuun yannda yaplmamal, iyi rnekler ise o-
cuun grebilecei ekilde yaplmaldr.
Aile kitap okumas iin ocua rnek olmaldr. Bu sayede ocuun dil geli-
imine de olumlu katk salanr.
Aile, sorunlarn demokratik yntemlerle konuarak zerse ocuklar da so-
runlar iddetten uzak bir ekilde konuarak zmeyi renirler. Bu nedenle aile
iindeki iletiim ok nemlidir.
Okul baarsn arttrmak iin okul ve retmeni ile iletiim halinde olun-
maldr.
ocuun yeteneklerini bilmeli ona gre geliimi desteklenmelidir. ocuu,
istemedii alanlarda zorlamak fayda salamayacaktr.
Olumsuz davranlar azaltlrken ocuun her hareketi eletirilmemelidir.
Bazlar ya da ok az yaplanlar grmezden gelinebilmelidir.
Harlk konusunda dikkat edilmelidir. Ar harlk verilmemelidir.
ocuun kendini gelitirmesine frsat tannmaldr. ocuun fikirleri de
nemsenmelidir ve deerlendirilmelidir.
Cinsel geliimin ve merakn olduu bu dnemde ocua gerektii veya sor-
duu zaman, bilmesi gerektii kadar, ok ayrntya girmeden, ocuun merak
ettii ne ise o konuda bilgi verilmelidir.

5.5 ERGENLK DNEM (11-18 ya)

5.5.1 n Ergenlik (11-14 ya)
Ergenlik dneminin bireysel, toplumsal, genetik gibi pek ok faktre bal
olarak balang ve biti ya deimekle birlikte ortalama 11 yanda balayp
20li yalara kadar uzand bilinmektedir.

Kzlar erkeklerden daha nce ergenlie girmektedirler. Dolaysyla bu dnem-

de kzlarn fiziksel geliimi erkeklere gre daha ileridedir. Mantk gelimeye ba-
lamtr. Soyut eyler zerinde durmay sever. Tartmaktan kanmaz. te yan-
dan resim, mzik, iir, dans gibi duygu ve dncelerin sembollerle aktarld
etkinliklere ilgi artar. (Erden & Akman, 2004)

93
 Ergenlik dneminde bilisel geliimin dikkat eken bir baka zellii de ben
merkezliliktir. Dnce akmas olarak ortaya kar. Ben her eyle baa kabi-
lirim, bana bir ey olmaz, yetikinler beni anlamyor ifadelerini ergenler kullanr.
(Erden & Akman, 2004)

Tam bir ben merkeziyetilik vardr, kendi fikirleri ve istekleri n plandadr.

Bu dnemde ok hzl bir byme seyrine girerler. Vcuttaki bu bymeyle
orantl olarak motor beceriler artk daha bamsz ve baarldr. Cinsel ynde de
geliim hzldr. Erkek ve kz ocuklarnn vcutlarnda belirgin fiziksel deiim-
ler balar. Artk daha ok arkadalar ile birlikte olmak ister.

Bu dnemde kar cinse ilgisi artar. ocuklar fiziksel grnmne kar ok

hassastrlar, kendilerini beenmeyebilirler. Ergenlik ve kendi kimliinin getirdii
roller ile toplumun kendisinden beklentileri arasnda kalr ve sk sk atma ya-
ayabilirler. Kendisine rol model ald kiiler ok sk ve durumdan duruma gre
deiebilir. Bymenin verdii deiiklik sonucu itahlar ok artmtr. Beyin ve
sinir sistemi yaps hemen hemen tamamlanmtr.

Sebep ve sonu ilikilerini artk daha iyi anlarlar. Hzl fiziksel deiim so-
nucunda srekli bir yorgunluk hali, halsizlik grlebilir. Hareketli ve gurupla
oynanan oyunlardan holanrlar.

Bu dnemde ok duygusaldrlar. ocuk hastalk dnemleri artk bitmitir

ama yine de hastalklar geirilebilir. Bu dnemde kzlar daha hassas olabilir, mide
bulants ve karn arlar grlebilir.

Matematik becerileri ok gelimitir, artk kendi hesabn kendi yapabilir.

Eer zeksn kullanma frsat tannrsa karmak problemleri ve gnlk sorunlar
daha rahat zerler. Okumalar yetikin gibi gelimitir. Harita ve szcklerden
nasl faydalanacan bilirler. lgi ve yetenekleri belirginleir ve eitlenir.

Bu dnemde kzlar sslenme, ev ii ile uramak gibi ilerden holanrlar. Er-

kekler ise ufak tefek tamirat ileriyle uramaktan holanrlar.

Hatra, iir ve mektuplar yazar, bunun sonucunda edebiyata kar ilgisi artt
grlr. Gerek ve hayali kabahatlerden doan sululuk duygusu ok yaygndr.
Adalet duygusuna kar ok hassastr. Grg ve nezaket kurallarna kar heves
duyar, bunlar yetikinlerle konuurken kullanrlar. Ahlak kurallarna ve toplum
dzenine nem vermeye ve bunlara uygun hareket etmeye balar. Duygular den-
gesiz ve gergindir, duygusal tepkileri ok kararszdr.

94
 Cinsel kavramlara merak ve kar cinse doru eilim artar. Arkadalarnn fi-
kirlerini, byklerinkinden daha deerli bulur. Giyimi ve davranlar ynnden
arkadalarna benzemeye alr.

Bu an banda kendi cinsi ile arkadalk etme eilimi yksektir, bunu kar
cinse eilim dnemi izler. Bu an sonunda kar cinsle arkadalk etmekten, bir
arada olunmaktan ve birlikte almaktan holanrlar. an banda kurulan ar-
kadalklar ksa sreli ve geicidir fakat sonuna doru sk ve samimi arkadalklar
kurma arzusu belirir.

Bu ada ocuk; ruhsal bamszln kazanma abas iinde ailesi tarafndan

olumsuz hatta isyanc olarak nitelendirilen ve aileden kopma olarak yorumlanan
bir davran gelitirir. ocuk, baz dnce ve duygularn ailesinden gizlemeye
balar. Artk ocuk gibi deil de byk gibi muamele grmek ister. Henz ye-
tikinlerin btn sorumluluklarn yklenecek kadar olgunlamad halde evde
kendisine ait oda, ke, dolap gibi yerlere sahip olmak, arkadalarna ailesi tara-
fndan nem verilmesi gibi baz ayrcalklar elde etmek ister.

Baz ocuklarn retmenlerine veya dier yetikinlere ar bir hisle duygusal

anlamda balandklar grlr. Byklerin statsne kavumak isteyen ocuklar
ou kez onlar model alrlar. Bu yata grlen sigara ime, makyaj yapma gibi
haller bu hevesle ilgilidir. Bu ada ocuk bir hayli sosyallemitir fakat beenil-
mek arzusu ok kuvvetli olduu iin ekingen ve utangatrlar. Yava byyen
baz ocuklar bundan dolay ok zlr ve gelimek iin gayret sarf ederler. Kz-
larda gslerin gelimesi, erkeklerde sakallarn kmas, sesin kalnlamas gibi
deiiklikler birtakm zntlere sebep olur. Bu yzden genler abuk huysuzla-
r ve sinirlenirler.

11- 14 Ya ocuklarnn Geliiminde Aileye neriler

Aile bu dnemde ocuklarla her konuda konumal, onlarn fikirleri alnma-
ldr. Bylece ocuun mantkl karar verme yn geliir.
Karlkl fikir al-verii ile ocuun bilgi dzeyi artar. Ayrca kendisini ifade
ettike iletiimi bilisel adan geliir ve olumlu bir yn kazanr.
Ergen benmerkezcilii ile ilgili olarak aile ergene makul ve anlayl davran-
maldr.
Aile ocuun spor, dans gibi bedensel aktivitelere zaman ayrmasna mda-
hale etmemeli, aksine onu desteklemelidir.
Ergenlik anda en nemli deiikliklerden biri kilo ve boy deiimidir.
Aile ocuun bu konularda fazla stne gitmemelidir. rnein Ayenin 13 ya-
nda boyu uzad ve daha zayf grnyor. Ailesi onun yemei fazla yemesi iin
zerine gitmemelidir. nk bu deiiklikler bir dnem sonra yerine oturacaktr

95
ve kiilerin kendine zg bireysel grnmn oluturacaktr.
Erkek ocuklara kyasla kz ocuklarn bedensel geliimi daha erken ve hzl;
erkeklerin ise daha ge ve uzun srede gereklemektedir. Bu durum kz ve erkek
ocuklar arasnda iletiim kopukluklarna ve erkek ocuklarn bedensel geliim-
lerinin geciktiine ynelik bir endie yaamalarna neden olmaktadr.
Bu dnem ocuklarla duygusal ba kurmak iin ok nemli bir dnemdir.
ocuunu ergenlik ana girmeye balad ve deiiklikler yaad zaman
deiiklikler hakknda onunla konuulmas gerekir. Bu deiikliklerin onun cin-
sel kimliini kazanmas iin ne kadar gerekli olduunun anlatlmas nemlidir.
Anne babann ergendeki deiiklikler ile ilgili lakap takmamas, alay etmemesi,
bu konuda duyarl olmas gerekmektedir.
Aile ocuun arkadalarna kar daha ilgili olmasna kzmamaldr. ocu-
un zarar grmesinden korkuluyorsa arkadalarn eve davet edip, onlarla tanp
konuarak, arkadalarnn aileleriyle iletiime geerek arkadalarnn nasl kiiler
olduu hakknda bilgi sahibi olunabilir.. Bylece olas olumsuz durumlara da
engel olunur.
Aileler ocuklarnn onaylamadklar bir arkada varsa, bu konuda yalnzca
dncelerini paylap gerekelerini anlatmallar.
ocuklar da bireydir, onlar ynlendirebiliriz ama onlar kontrol altna ala-
mayz.
Bu dnemde ocuklar kimlik karmaas iinde olduu iin aile ona her a-
dan rnek olmaya, onunla konumaya ve ona rehber olmaya almaldr. rne-
in; ocuk bu dnemde popler olan gruplara zenmekte ve onlar gibi giyinmek
istemektedir. Aile buna kar kmamal ama ocuk ok sra d ve toplumun ya-
drgayaca ekilde bir grnmde ise bu konuda onunla konumal, bu ekilde
giyinmenin onun asndan ne tr olumsuzluklara sebep olacan anlatmaldr.
ocuun arkadalar ve kar cins ile iletiimine mdahale etmemeli aksine
onun sosyallemesini desteklemelidir.
Aile ocua gelenek, grenek, deer yarglar, ahlaki konular asndan r-
nek olmal, toplumun deerlerinden, tabularndan, genel ahlaki deer yarglarn-
dan bahsetmelidir.

5.5.2 Ergenlik Dnemi (14-18 ya)

Ergen bu dnemde karmak sorunlara mantksal zmler getirme becerisini
kazanr. Bu dnemde bilisel geliimin byk bir ksm tamamlanr, bilisel geli-
ime de gereken nem verilmelidir.

Vcuttaki kas dokusu artar, boy uzar, ses atallar ve kalnlar. Beden hatlar
yeni biimini alr. Derideki yalanma sebebiyle sivilce ve siyah noktalar gr-
lr. Boy uzamas devam eder. Takm faaliyetlerine katlm artar. Spor aktiviteleri
daha byk nem kazanr. Erkekler bu dnemde zellikle futbol, basketbol, uzak

96
dou dv sporlar ile daha yakndan ilgilenir. Kzlar voleybol, basketbol, aero-
bik tr sporlara ilgileri vardr.
Bu dnemde erkeklerde genital sistemlerin geliimi hzlanr. Cinsel konularda
srekli bir eyler renme abas iindedirler. Kzlarn ise bu dnemde bir nceki
dnemde balayan bedensel geliimleri devam eder. Ergenler d grnlerine
daha ok zen gstermeye balarlar.
Bu dnemde ocuun ya kimlik kazanm tamamlanr ya da kimlik karmaa-
s yaamaya devam eder. Kimlik kazanm tamamlanmazsa bocalama da devam
eder. Kimlik kazanm tamamlanrsa kendine gvenen bir gen olur. Ergenin
evresinde iletiim kurduu kiiler ya da iletiim kurma younluklar deiir. Ye-
tikinlerin desteine ihtiyalar vardr. Kendi istekleri n plandadr. Bir topluma/
gruba ait olma, sayg grme, gven kazanma ihtiyac vardr. Belirsizlik, kararsz-
lk dnemidir. Bir gn ok mutlu, dier gn ok mutsuz olabilir. Otoriter dav-
ranlmamaldr. Her ekilde otoriteye ba kaldrr. Deneme, yanlma yntemini
uygulayp, deien davranlarla karmza karlar. Mesleki kararlar alr. Kar ve
kendi cinsiyle ilikiler kurar. Ailenin retmesi gereken en nemli ey aradaki
iletiim koparlmadan ergenin tercihlerine sayg duyulmasdr.

Bu dnemde ya kurallara uyma ya da sra d olma eilimi grlr. ntihara,

sua, eilim de grlebilir. Bunlarn sebebi kimlik kazanm tamamlanmad
iin yaanan kimlik karmaasdr.

14- 18 Ya ocuklarnn Geliiminde Aileye neriler

Bu dnemde ergenin ok fazla zerine gidilmemeli sorunlar konuularak
zlmeye allmaldr. Aile ocuun yapt hatalara kar anlayl olmaldr.
Kz-erkek ocuk ayrm ne aile iin ne de dardaki ocuklara kar yapl-
mamaldr.
Bu dnemde beslenmelerine dikkat etmelidirler.
Aile sk sk ocukla konumal, sorunlarn dinlemeli ve ona destek olmal-
dr.
ocuun kimlik karmaasn nlemek iin, onu holand eylerle belirli
lde ba baa brakmaldr.
Dnme ve retme ortamlar verilmelidir.
zgven geliimi iin; otoriter, boyun ediren, ceza uygulayan ebeveynler
olunmamaldr.
Bu dnemde intihar, su tekil eden davranlar gsteren madde bamll
olan genler iin psikolojik destee bavurulmal, danman ile aile de grmeli
ve danmann rehberliine gre hareket etmelidirler.
Bo zamanlarda aile ve genlerin birlikte etkinlik yapmas faydaldr.
Aileler genlerin spor aktivitelerini desteklemeli, bu alanlara yeteneklerinin
de geliimi asndan ve psiko-motor geliimlerini desteklemek iin onlarn bu

97
tr aktivitelere katlmasna frsat tanmal, kstlamamaldr.
Bu dnemde beslenmelerine dikkat etmelidirler.

5.6 ZEL ETME HTYACI OLAN

RENCLERN GELM ZELLKLER
zel eitime ihtiyac olan ocuklarn geliimleri, normal zekaya sahip olan
ocuklarn geliiminden baz farkllklar gstermektedir. Beslenme, cinsellik gibi
biyolojik; sevilme, dllendirilme, baarl olma, kabul grme, uygun bir i ve e
seme gibi sosyal gereksinimlerinin karlanmas asndan ise normal ocuklarla
ayn istek ve duygulara sahiptirler.

zel eitime ihtiyac olan ocuklara uygun eitim salandnda ve yeterli

destek verildiinde var olan kapasitelerini en st dzeyde kullanmay baarabilir-
ler. Bu ocuklarn geliim zelliklerini bilirsek eitim, davran ynnden yakla-
mmz ok daha olumlu ve verimli olacaktr.

Bedensel ve Motor Geliim zellikleri

Bedensel geliimleri geri veya tamamen durmu olabilir.
Zihinsel yetersizliin getirdii bir takm bedensel zellikler tayabilirler.
Ba yaplar farkllk gsterebilir.
Di deformasyonlar, anomalileri ve di rkleri ok sk grlr.
Beden geliimleri yatlarna gre ardr.
Yatlarna gre kaslar ya gevek ya da kasldr ve g eksiklii vardr.
Yatlarna gre ok sk hasta olurlar.
Yatlarndan ok daha fazla ve kalc salk sorunlar vardr.
Grme, iitme, konuma ve ortopedik ek yetersizlikleri olabilir.
Basit ve karmak hareketleri uyum iinde yapmada zorlanrlar. El-gz koor-
dinasyonu gerektiren becerilerde zorlanrlar.

Zihinsel Geliim zellikleri

Akademik kavramlar ge ve g renirler. Bu alanda en basit bir konuyu
renmeleri bile ok tekrar ve uzun bir zaman gerektirir.
Dikkat sreleri ksa ve dikkatleri ok danktr.
Aldklar bilgileri genelleme yapmak iin uzun sreli almaya ve youn
tekrara ihtiya duyarlar.
lgileri, konu ne derece ekici olursa olsun ksa srelidir.
Soyut kavramlar ok ge ve g kavrarlar. Somut kavramlar renmeleri
bir derece daha kolay olur. Bu nedenle soyut kavramlar retilirken somut olay-
lardan rnek vermek daha kolay renmelerini salar.
Zaman kavram ok ge ve g yerleir
Konumada sorun yaarlar. Szcklerin yerinde kullanm, doru telaffuz

98
etme, cmle kurma alanlarn da glk yaarlar.
Cmleler fazla szckten olumaz, ksa ve basittir.
Konumada olduu kadar sylenileni anlamada glk ekerler. Onun iin
basit cmlelerle tek tek, net bir dil kullanarak konumak anlamalarn kolayla-
trr.
rendiklerini, kazandklar bir bilgiyi bir baka alana aktarmada ok zorla-
nrlar ya da bunda baarsz olurlar.
Yeni durumlara uyum salamada glk ekerler. Yeni ortamlara girerken
gerginlik, direnme ve kama eilimi gsterirler. Bu nedenle yeni ortama girerken
bol bol destek gstermek gerekir.
Basit problemler karsnda hemen pes eder, abuk yorulup savamaktan
kaarlar.
Baladklar iin ilk basamanda hata yaparlarsa krlp ii sonuna kadar
srdrmekten vazgeerler.
Uzak gelecekle bir ilgileri yoktur.
Alglar, tepkileri basittir.
Duygu ve dncelerini bamsz olarak ifade etme gcnden yoksundurlar,
destee gereksinim duyarlar.

Sosyal Geliim zellikleri

Kendilerinden yaa kk olanlarla arkadalk etmekten holanrlar.
Yakn evre ile dostluk kurmada zorlandklar gibi, bunu srdrmede baa-
rszdrlar.
Grup iinde bakalar tarafndan ynlendirirler.
Oyun ve toplum kurallarna uymada zorlanrlar.
Desteklenmedikleri srece giyimlerinde gariplikler olur.
Grg kurallarn renmeleri ve bunlar yerine getirmede zorlanrlar.
Sosyal ilikilerinde bencildirler.
Sosyal faaliyetlere ilgileri azdr.
Sosyal kabul grmelerini salayacak becerileri ok azdr veya hi yoktur.

Kiilik zellikleri
Kendilerine gvenleri yoktur, bamsz hareket etmekten ekinirler.
Cesaretleri ok kolay krlr.
Amaca ulamak iin fazla aba harcamazlar.
Ge ve g dostluk kurduklar gibi dostluk sreleri ok ksadr.
Sorumluluk almaktan kanrlar.
Kendi balarna bir ie balama arzular yoktur.
Birlikte olduklar kiinin duygu ve dncelerini kabullenmeleri gtr.
Duygularn ifade etmede glk ekerler.

99
 ve alma zellikleri
Yatlar gibi bir i sahibi olup retken olmaktan byk zevk alrlar.
Kontrol altnda basit pek ok i yapabilir ve meslek sahibi olabilirler.
Paradan btne gidilerek i retildiinde baarl olurlar.
Monoton ileri yapmada baarldrlar.
Belli bir grubu mesleki eitim alabilir.
Bedenen almaktan zevk alrlar.
lerine baldrlar.
Yava dnr, yava kavrar ve ilerini yava yaparlar.
Baarszla uradklarnda kendilerine olan gvenlerini yitirir ve bir daha
o ie dnmeleri zor olur.

Unutulmamas gereken udur ki her bir ocuk kendi biricik zellikleri ile dn-
yaya gelir ve yaam koullar, deneyimleri dorultusunda bu zelliklerini gelitirir
ya da kreltir. ocuunuzla doru ve salkl bir iletiime girebilmek iin anne-ba-
balar olarak bilinlenmeniz olduka byk nem tamaktadr.

100
 6.Blm

ZEL ETMDE DAVRANI PROBLEMLER

ve DAVRANI DETRME YNTEMLER

6.1 DAVRANI
Snf ynetimi, evreyi etkili bir biimde organize ederek, renci
geliimlerini gzlemleme, snf dzeyine gre ortam dzenleme, a-
lmaya uygun ara-gereleri belirleme ve hazr hale getirme, renci
sorunlarn nceden tahmin etme ve davranlar dzenleyen bir un-
surdur.

Davran ynetimi, snf normlar ve kurallar dorultusunda rencilerin davran-

larn dzenlemek iin yaplan eylemlerdir.

zyreke gre davran ynteminin iki amac vardr:

rencilerin, snfn ve dersin amalar dorultusunda snf iinde uygun davran
gstermeleri ve bu davranlar srdrmeleri iin gerekli nlemlerin alnmasdr.
Snfn ve dersin amalarna uygun olmayan renci davranlarn, amalar do-
rultusunda olumlu ynde deitirmek iin gerekli dzenlemelerin yaplmas ve denet-
lenmesidir.

Davran
Herhangi bir uyaran karsnda organizmann verdii tepkilere davran denir. Dav-
ranlar grupta toplayabiliriz;
1. Bunlardan ilki dorudan gzlenebilen davranlardr. Jestler, mimikler, konuma
buna rnek gsterilebilir. Bu davranlar gzlenebilir ve saysal olarak ifade edilebilirler.
2. kincisi dolayl olarak gzlenebilen davranlardr. Bu gruptaki davranlar doru-
dan gzlenemez ancak sadece tahmin edilir, hissedilir. rnein, sevilme, anlama, unut-
ma gibi davranlar.
3. ncs de sinir sistemi nedeniyle meydana gelen davranlardr. Bunlar kaslar
araclyla duyu organlarnda meydana gelir.

Problem Davran Nedir?

rencinin kendisinin ya da dier rencilerin renmesine engel
olan, sosyal ilikileri ve etkileimi etkileyen, rencinin kendisine, ak-
ranlarna, yetikinlere ve aile bireylerine zarar veren, tekrar eden bir
rntye sahip olan davranlardr (Erba ve zkan, 2010).

101
 ocuklarn Problem Davran Sergileme Nedenleri
Kendilerini ifade etmek iin
lgi ekmek iin
ntikam almak iin
Yetersizlik hissettikleri iin
natlamak iin
stedii bir ey alnmad zaman
Sevmedii ortamda bulunduu zaman
Ortamda sevmedii kii bulunduu zaman
Ortamda sevmedii bir nesne bulunduu zaman

Problem Davranlarn Olumsuz Etkileri

Davran sergileyen bireye olumsuz etkileri;
Eitim olanaklarndan en az derecede yararlanrlar.
Akranlar tarafndan dlanmaktadrlar.
Snf grup etkinliklerine katlamamaktadrlar.
Snf grup etkinliklerinden gzleyerek renecei baz bilgileri renemeyeceklerdir.
Akranlar tarafndan renecei baz bilgilerden yoksun kalacaktr.

retmene olumsuz etkileri;

Problem davran azalmak ya da olumlu davran retmek iin zaman ve aba
harcayacaktr.
Problem davran azaltmak iin aba harcayacandan eitime ayraca zaman
azalacaktr.
Dier rencilere ayraca zaman azalacaktr.

Aileye olumsuz etkileri;

Aile iinde pek ok olumsuzluk yaamalarna ve bireyler arasnda iletiim problem-
leri olacaktr.
Aile ocuklarnn bu davrann azaltmak iin ila tedavisine bavurabilmektedir.
Aile ocuklarnn olumsuz davranlarn azaltmak iin ceza yntemlerine bavura-
bilmektedir.
Anne-baba ocuklarnn olumsuz davranlarn azaltmak iin aba ve emek harca-
yacaktr.

6.2. UYGULAMALI DAVRANI ANALZ

Uygulamal davran analizi, sosyal nemi olan davranlar deitirmeyi amalayan,
davran kuramn ne srd, davran temel prensiplerine dayal sreleri kullanan
bilim daldr.
Uygulamal davran analizinin ilkeleri
Uygulamal olmas: Hedef davrann kuramsal adan deil, toplumsal adan
nemli bir davran olmasn ifade eder.
Arttrlmak ya da azaltlmak istenen davran toplumsal adan nemli olmal ve
acil nem tamal.

102
 Davransal olmal: bireyin deien ya da deitirilmesi planlanan davrannn tam
olarak gzlenebilir ve llebilir olmaldr.
Analitik olmal: eer ilevsel bir ilikinin varlndan sz ediliyorsa, davrann olu-
mas veya olumamas deneysel koullar altnda gsterilmelidir.
Teknolojik olmal: srecin yazl olarak tanmlanmasn ve yeterince detay ierme-
sini ve bir baka uygulamac tarafndan tekrarlanabilir olmasn gerektirir.
Kavramsal sistematiinin olmas: uygulamacnn izledii sreler davrann temel
prensiplerinden kaynaklanyorsa kavramsal sistematikten sz edilebilir.
Etkili olmal: alma birey iin pratik sonular retmek iin davran yeterli e-
kilde gerekletiriyorsa etkilidir.
Genellenebilir olmal: davran deiikliinin baka durumlar ve baka davranlar
iinde srdrlebilir olmasdr.

Uygulamal davran analizinde basamaklar

Hedef davran belirleme ve tanmlama
Hedef davran lme ve kaydetme
Hedef davran iin uygulama yntemini seme

6.3. HEDEF DAVRANIIN BELRLENMES ve TANIMLANMASI

Hedef davran, sosyal nemi olan ve deitirilmesi hedeflenen davrantr. Bir baka
deyile grlmesi istenen son davrantr. yi bir tanmn u lt karlamas gerekir:
1- Yeterince ak olmaldr. Tanm herhangi biri tarafndan okunduunda yazan kii
ile anlaabilmelidir.
2- Tanmda davran snrlar izilmelidir.
3- Tanm mutlaka nesnel olmal. Yani davrann gzlenebilir zellikleri ifade edil-
meli.

Hedef davran belirlenirken dikkat edilmesi gerekli eler

Birey ve/veya evresi asndan ilevsel olmal.
Bireye doal ortamlarda pekitire salamal.
Daha karmak beceriler iin nkoul nitelik tamal.
Toplumsal yaama katlm kolaylatrmal.
Bireyin ne yapmayacan deil ne yapacan belirtmeli.
Hedef davran belirlerken; ocuk/birey ile grlebilir, bireyin yaamndaki
nemli kiilerden bilgi alnabilir, l aralar uygulanabilir, birey dorudan gzlenebilir.

Hedef davran lme ve kaydetme

Bir davran lebilmek iin ilk aama davran iyi bir ekilde tanmlamaktr. n-
k iyi tanmlanmam bir davran iin iki kiinin anlamas olduka gtr. Ayrca iyi
tanmlanmam bir davran lmek pek mmkn olmayabilir.

Hedef davranlarnn kaydedilmesinin iki amac vardr:

1- Davran deitirmek iin etkili yntemi belirlemeye zemin hazrlar.
2- Davran deitirmek iin yaplan uygulamann etkili olup olmadn belirleme-
ye hizmet eder.

103
 Kayt Teknikleri
1- ABC kayd.
2- Kalc davran rn kayd.
3- Fotoraf ve video ile kayt.
4- Kontrol listeleri ile davran kayd.

1- ABC Kayd: Davran ncesi ve sonrasnda neler olup bittiine ilikin, ayrntl
biimde veri toplamak iin dorudan gzlemlere yer veren kayt trdr. ABC kayd ile
hedef davrana/davranlara karar verilir.

ABC Kayt Formu rnei

rencinin ad:
Gzleyenin ad:

Ortam Davran ncesi Davran Davran sonras

ocuklar yerlerinde Aye snfa girdi. rt. Gelip yerine
oturuyorlar. Aye yerine oturmad. oturmasn syledi.
rt. Gnaydn Aye dedi. Masann altna yatt

Bu kayt tekniini kullanacak olanlar bu kayd farkl yer ve zamanda tutmaldr-

lar. Bylece davrannn hangi srelerde ve nerelerde ortaya kt anlalr. Bu ayn
zamanda gzlemin gvenirlii iin de gereklidir. Benzer kayt tekniklerinde de buna
riayet edilmelidir.

ABC Kaytlarnda birden ok sayda hedef davran belirlendiyse ve bu davranlar

zerinde ayn anda allamyorsa retmen bu davranlardan sosyal adan ncelikli
davran hedef davran olarak belirler. Bu durumda;
Saknca derecesi,
leride kullanlma olasl
Sreenlik derecesi
Bireye pekitire salama olasl
Baka davranlar iin nkoul nitelii tamas
Deitirme kolayl
Maliyetinin uygunluu gibi noktalara dikkat edilerek hedef davran belirlenir.

2-Kalc Davran rn Kayd: Haftalk hece testinde doru szck says, bilgisa-
yar klavyesi ile yazlan doru szck says, rencinin resminde yer alan perspektif says
gibi pek ok akademik davran kalc rn olan davranlardr. Bu tr davranlarn
rnleri kayt edilir.

104
 Kalc rnleri lmek iin dikkat edilmesi gereken ilke vardr:
1. Hedef davrann her meydana gelii ayn kalc rnle sonulanmaldr.
2. Kalc rn yalnzca hedef davrann sonucunda ortaya kmaldr.
3. Eer kalc rn kayt ederken ara-gere kullanlacaksa, bunlar hedef davran
etkilememelidir.

Kalc rn kayd yaplabilecek davranlara rnekler:

Oturma odasnda braklan eya/giysi says
Bulaklarn ykanp ykanmad
Oyuncaklarn yere atlp atlmad
Lambalar sndrlp sndrlmedii
Halnn ya da yatan slatlp slatlmad
ocuun sann taranp taranmad
Hatal retilen paralar
Yanl park edilen aralar
iddetli yatan sonra kar ve buzun temizlenip temizlenmedii

Bir davran kayt etmek iin harcadnz aba o davran gerekten deitirme
isteiniz ile yakndan ilgilidir.

3-Fotoraf ve Video ile Kayt: Zaman zaman kalc rnlerin daha da kalcln
salamak amac ile fotoraflar ve video kaytlar kullanlabilir.

rnein: Trnak yeme davrann deitirmeyi hedefliyorsanz. Dzenli aralklarla

rencinin ellerinin fotorafn ekebilirsiniz. Trnak boyunu cetvelle lerek kayt eder.
Fotoraf kantlarn kullanabilirsiniz. Bir baka rnek olarak rencilerin legolarla yap-
tklar rnleri fotoraflayabilirsiniz.

4-Kontrol Listeleri ile Davran Kayd: retmenler tarafndan kolayca kullan-

labilir. Ancak kontrol listeleri oluturulurken davran yapt/yapmad, doru/yanl,
uygun/uygun deil gibi kategorilere ayrlmaldr. zellikle gvenlik gerektiren ilerin
kaydnda uygundur. ocuklar kendi odalarn ya da masalarn temizlemeleri, bir ta-
baa yerletirilecek yiyecekleri yeri ve sras (yiyecek hazrlama) gibi davranlar kayt
edilebilir.

6.4. DAVRANI KAYDI TEKNKLER

6.4.1 Kesin Kayt Teknikleri
a. Olay kayd
b. Sre kayd
c. Bekleme sresi kayd

a. Olay kayd: En pratik ve en kullanl kayt etme srelerinden biri sklk sayma ya
da olay kayddr. Bu kayt trnde gzlemci belirlenen gzlem zaman boyunca oluan
davranlarn ka kez olutuunu sayar. Davranlar sayma;

105
 Davrann ak balang ve bitii olduunda olduka kullanldr. Eer davran
bazen 10sn. bazen de 10 dakika sryorsa olay kayd bu tr davranlar iin uygun de-
ildir.
Davran ok sk meydana geliyorsa, davran btn bir zaman diliminde izleme-
dike saymak mmkn deilse olay kayd uygun deildir.

b. Sre kayd: Hedef davrann ne kadar sre ile devam ettiinin belirlenmesi ama-
cyla tutulan kaytlardr. ki tr vardr.
Gzlem sresinde gerekleen her bir davrann sresi kayt edilebilir.
Gzlem sresinde gerekleen tm davranlarn toplam sresi kayt edilebilir.
Sre kayd yaparken kronometreli ya da dijital bir saat en iyi aratr. Zaman gste-
ren video kaytlar incelenerek, sre kayd yaplabilir.
Sre kaydnda, gzlemci davrann tamamlanmasna en yakn saniye, dakika ya da
eyrek saati kayt etmeyi tercih edebilir.

Sre kaydnda;
Gzlem sreleri eitse tepki sreleri dorudan grafie ilenebilir.
Gzlem sreleri eit deilse tepki oran hesaplanr.
Teki oran=tepki sresi/gzlem sresi

c. Bekleme sresi kayd: Baz durumlarda bir uyaranla davrann balamas ya da

tamamlanmas arasnda geen sreyi belirlemek nemlidir. Bekleme sresi kayd sre
kaydndaki ilkeler dikkate alnarak tutulur.

rnekler:
retmenin yerine otur demesinden sonra rencinin yerine oturmas arasnda
geen sre.
Bir lokantada yemeklerin sipari edilmesinden sonra yemek servisi arasndaki sre.
Bir arnn ulamas ile cevaplanmas arasndaki sre.
odan temizle ynergesi ile iin tamamlanmas arasndaki sre. (Srenin uygun
olmad durumlarda gerekebilir)

6.4.2 Yaklak Kayt Teknikleri

a. Zaman aral kayd
Btncl zaman aral kayd
Ksmi(paral) zaman aral kayd
b. Anlk zaman rneklemi kayd.

a. Zaman aral kayd: Gzlem sresi eit zaman aralklarna blnerek, bu aralk
iinde davrann oluup olumamasnn kayt edilmesidir. rnein: iki dakikalk bir
gzlemde rencinin nndeki ie dikkat etmesi kayt ediliyor olsun,

D D - - - D D D - - - D

0 SANYE 1 DAKKA

106
 renci gzlem sresinin %50sinde ie dikkat etmitir. 6/12 x 100= %50

Btncl kayt: Belirlenen zaman aral sresince, davran devam ediyorsa o dav-
ran var kabul edilir. Davran aralk sresince devam etmiyorsa yok kabul edilir.
Ksmi (paral) kayt: Belirlenen zaman arl iinde davran gereklemise var
kabul edilir. Davrann gerekleme says ya da sresi nemli deildir.

b. Anlk zaman rneklemi kayd: Gzlem sresi 5 -10 dakikalk zaman aralklarna
blnr ve zaman aral sonunda gzlenerek davrann gerekleip gereklemedii
kayt edilir. Bu yntem ile birden ok sayda davran ayn anda kayt edilebilir.

Anlk Zaman rneklemi Veri Toplama izelgesi

Gzlenen : Yavuz Doan Tarih:12.01.2006
Gzleyen : H. Yusuf Kantarc

Hedef davran:
5dk 10d 15dk 20dk 25dk 30dk
Oyuncakla _ _ + + + _
oynama
Dary + + _ _ _ _
seyretme
Tepki says/gzlem says X 100= Tepki yzdesi
Tepki says/gzlem says= Tepki oran

6.5. UYGUN DAVRANILARIN ARTIRILMASI: PEKTRME

zledii davrann gerekleme olasln arttran veya davrann srmesini sala-
yan uyaranlarn ortama eklenmesi veya ekilmesi srecine pekitirme denir.

ki tr vardr;
1. Olumlu pekitirme
2 .Olumsuz pekitirme

6.5.1 Olumlu Pekitirme

Olumlu pekitirme, bir davran izleyen durumda ortama bir uyarann eklenmesiy-
le o davrann ileride yaplma olaslnn arttrlmasdr.
Olumlu pekitirmede yer alan uyarana pekitirici uyaran ya da pekitire ad verilir.
Olumlu pekitireler iki balk altnda incelenebilir:
a) renilmemi pekitireler (birincil pekitireler)
b) renilmi pekitireler (ikincil pekitireler)
a) renilmemi pekitireler (birincil pekitireler): Doal yaam srdrmek iin
gerekli olan ve biyolojik nem tayan uyaranlardr. Bu uyaranlar renilmemitir ve
yaamsal nemleri vardr. rnein; yiyecekler, iecekler, barnma, uyku gibi.

107
 Yiyecek iecek tr pekitireler kk ocuklarda ve ilevde bulunma dzeyi snrl
olan bireylerde etkilidir ancak eitim ve ilevde bulunma dzeyi arttka nemlerini
yitirirler.

renilmemi pekitirelerin zellikleri:

1. Etkileri bulunduklar durumlara gre deiiklik gsterir. rnein;karn tok bir
ocuk iin yiyecek etkili olmayabilir.
2. Sunulmalar iyi planlanmadnda doygunluk ya da yoksunluk yaratabilirler.
3. Pekitire olma zelliklerini hibir zaman yitirmezler nk yaamsal gereksinim-
dirler.
4. Yiyecek pekitireleri diyetli birey iin titizlikle seilmelidir.
5. Doygunluu ve hzl tketimi nlemek iin az miktarda sunulmaldrlar.

renilmemi pekitirelerin yararlar: retim gerektirmezler. Ancak ikincil pe-

kitirelerle birlikte kullanlmas nerilebilir.

renilmemi pekitirelerin snrllklar: Doygunluk oluturabileceinden uzun

sre etkili olmayabilir. Her zaman her yerde kullanlmas kolay olmayabilir, her zaman
her yerde temini mmkn olmayabilir.

b) renilmi pekitireler (ikincil pekitireler): Yaamsal bir nem tamama-

larna ramen davranlarn arttrlmasnda ve srdrlmesinde etkili biimde kullan-
labilirler. Birincil pekitirelerle kullanm sonucu tek balarna pekitire olma zellii
kazanabilirler.
renilmi pekitirelerin yararlar: Ulalmas ve uygulanmas her zaman her yer-
de kolaydr. Kolayca eitlendirilebilir.

renilmi pekitirelerin snrllklar: Birincil pekitirelerle birlikte kullanla-

rak retim srecinden gemesi durumu snrllk olarak ifade edilir ancak renilmi
pekitirelerin yarar ok daha fazladr.

renilmi Pekitire Trleri

a. Sosyal pekitireler
Szsz ifadeler: glmseme, alklama, ba ile onaylama, gz krpma.
Bedensel iletiim: kucaklama, ban okama, srtn svazlama, yzne dokunma,
makas alma.
Sosyal ortamlarda yaknlk: retmen masasnn yaknna oturma, yemek saatinde
yan yana oturma, birlikte snf panosunu yerletirme.
Ayrcalk tanma: Bahede oynamasna izin verme, snf defterini okul mdrne
gtrme.
vg szckleri ya da szck gruplar: aferin, ne kadar gzel, bunu sen mi yaptn,
ok iyi bir i gibi.

108
 b. Etkinlik pekitireleri
ark sylemek, yap-bozla oynamak, iir okumak gibi szel ya da bedensel bir ura
gerektirirler. (Az yelenen bir etkinliin ardndan ok yelenen bir etkinliin yaplmas-
na izin vermek, az yelenen etkinliin yaplmasn artrr. [Premack ilkesi])

c. Nesnel Pekitireler
Oyuncak ya da ara-gere ve materyaller.

d. Sembol pekitireler
Kendi balarna anlam olmayan ama baka pekitirelere dntrlebilen sembol-
lerdir. Para, gazete kuponlar, yldzlar, jeton gibi.

6.5. 2 Olumsuz Pekitirme

Bir davran izleyen durumda ortamdaki ses, scaklk, k, koku gibi itici uyarann
ekilmesiyle, o davrann yaplma olasln artrlmasdr. rnein: Ak pencereden
gelen grltnn ie dikkat davrann engellemesi durumunda pencerenin kapatlmas
ile bu davrann artmas olumsuz pekitirmedir.

Ortamda bir itici uyarann varln gerektirdii iin eitim ortamlarnda ska yer
verilmesi uygun deildir. nk olumsuz pekitirme itici uyaran zeride younlar.
Dolaysyla kama ve kanma davranlarn artrr.

Olumlu/Olumsuz Pekitirmede Genel Kurallar

1. Pekitirme uygun davrana baml olmaldr.
2. Pekitirme uygun davrann hemen ardndan sunulmaldr.
3. Programn balang ve edinim aamalarnda davran srekli pekitirilmelidir.
4. Etkili pekitireler kullanlmal ve pekitireler eitlendirilmelidir.
5. Pekitireler etkili pekitire tarifeleri kullanlarak uygulanmaldr.
6. Pekitireler uygulayc tarafndan kolay bulunulabilmeli ve kullanm kolay ol-
mal.
7. Pekitire renci iin etkili olmal. Yana cinsiyetine ve ilgilerine uygun olmal.
8. Pekitire doygunluk salamamal.
9. seni sevmem,seni terk ederim...vb. ifadeler pekitire olarak kullanlmamal.

Pekitirme Tarifeleri
Pekitirme kurallarndan birisi de etkili pekitirme tarifelerinin kullanlmasdr. Pe-
kitirme tarifeleri yle gruplanr:
1. Srekli pekitirme: Davrann her olumasnn pekitirilmesidir.
2. Aralkl pekitirme: Davrann farkl oran ve zamanda pekitirilmesidir.
a) Oranl Pekitirme
Sabit oranl pekitirme: Sabit bir oran belirlenir. Davran belirlenen oranda ger-
ekletiinde pekitire sunulur.
Deiken oranl pekitirme: Davran pekitirmek zere bir oran belirlenir ve bu
oran deiken olarak uygulanr.

109
 b) Sreli pekitirme
Sreli davranlarda, davrann sresi artrlmak istendiinde belli bir zaman aral
iinde davrann gereklemesi pekitirilir.

Sabit sreli pekitirme: Sabit bir zaman aral iinde davrann gereklemesi
pekitirilir. ki ekilde uygulanabilir. rnein: Ali yerinde oturma davran iin SSP5
ile pekitiriliyor olsun. Ali 9.00da derse gelir ve yerine oturur. 9.05te pekitire kazanr.
Davran devam ederse 9.10 ve 9.15de de pekitire kazanabilir. Bir baka uygulama
biiminde, Ali 9.00-9.05 arasnda yerinde oturduu iin 9.05te pekitire kazanr, fakat
9.07 de yerinden kalkar. 9.09 da yeniden oturur. 5 dakikalk pekitirme sresi 9.09dan
balar yani hi yerinden kalkmazsa 9.14de pekitire kazanabilir.

Deiken Sreli Pekitirme: Davrann pekitirilme sreleri deikendir. Dav-

rann belirlene zaman aral iinde geliigzel pekitirilmesini ieri rnein DSP15
uygulanyorsa. 15 dakikann ortasnda, banda, sonunda pekitire sunulur. rnein 9.
dakikada, 17. dakikada, 35. dakikada gibi.

6.6 UYGUN OLMAYAN DAVRANILARIN AZALTILMASI

Uygun olmayan davranlarn azaltlmas konusunda yaplmas gerekenlerden nce
bu konuyla ilgili aadaki temel kavramlarn bilinmesi yararl olacaktr.

Davranlar azaltma teknikleri: Bir davrann ileride oluma olasln azaltmak

ya da ortadan kaldrmak amacyla kullanlan teknikleri ifade eder.

Uygun olmayan davran: Bireyin hem kendisi hem de evresine zarar veren ve bire-
yin sosyal yaama uyumunu zorlatran davranlar olarak tanmlanabilir.

Davrann azaltlmas gerektiine karar vermek iin sklk, sre, younluk ve bek-
leme sresi olmak zere drt farkl davran zelliine dikkat etmek gerekir. Bir baka
deyile bir davrann sresi, skl, younluu ve davrana balama sresi azaltlabilir.

Sklk: Bir davrann belirli bir sre iinde yaplma says deerlendirilir. rnein;
bir renci ders sresince 5 kez tuvalete gidiyorsa sk yaplan ve skl azaltlmas gerekli
bir davran olarak ifade edilebilir.

Sre: Baz davranlar saylamaz ancak sresi deerlendirilebilir. Bu durumda sre

dikkate alnr ve davrann oluum sresi azaltlabilir. rnein; renci tahtay 1 daki-
kada silmesi gerekirken 5 dakikada iini bitiriyordur. O halde tahtay silme sresi azal-
tlabilir.

Younluk: Oluan davrann iddeti ya da gcyle ilgilidir. rnein; renci def-

terini yle gl bastrarak siliyordur ki sayfas deliniyordur. Burada silgiyi kullanma
iddeti azaltlabilir.

110
 Bekleme sresi: Davranm balamas iin verilen ynerge sonucunda davrann
balamasna kadar geen srenin uygunluu deerlendirilir. rnein; renci zil aldk-
tan 5 dakika sonra snfa girmektedir. rencinin snfa girme sresi azaltlabilir.

Uygun Olmayan Davranlar Azaltmada Olumlu Yaklamlar

En lmldan en az lmlya doru davran azaltma yntemleri

Uygun olmayan davrann ortaya kmasn nleme

Ayrml pekitirme

Snme

Tepkinin bedeli

Mola

Ar dzeltme

Bedensel ceza

111
 1. Uygun Olmayan Davranlar nleme
Uygun olmayan davranla ilgili evresel koullar belirlemek ve bu koullar dei-
tirmek davranlar azaltabilir. Uygulayc davran izleyerek davran ncesindeki n
uyaranlar kontrol ederek davrann oluumunu engelleyebilir.

Bir dier nemli durum davranlarn sonulardr. Davrann hemen ardndan ge-
len olumlu yada olumsuz tepkiler davrann yaplma eilimini yada skln artryorsa
muhtemelen bunlar pekitire etkisi gsteriyordur. Bazen bunlar ceza gibi grnse de
pekitirici etki yapyor olabilir.

rnein: retmen uygun olmayan davrann ardndan uyarda bulunmasna, kz-

masna ya da ceza vermesine ramen ocuun davran artar. Oysa burada retmen
davrana dikkat etmektedir. retmen dikkati davran artrr.

Uygun olmayan davranlar nleme iin kullanlabilecek yollar:

a) Davran zincirini durdurma
Yaknlk kontrol
akayla kark kontrol
Beklenen davrana ilikin retimsel kontrol ve ynergeler salamak
Problem zme frsat yaratma
Uyaran deiiklii

b) Snfta ortaya kabilecek uygun olmayan davranlar nleme

rencileri beklentileri konusunda bilgilendirme
Olumlu renme iklimi oluturma
lgin (anlaml) renme deneyimleri salama
Tehditten kanma
Tarafsz davranma
Kendine gven sergileme ve ve rencilerde oluturma
rencilere olumlu atfta bulunma
Snftaki fiziksel dzenlemelere dikkat etme ve zaman ayrma
Olumlu modeller kullanma
Serbest zamanlar snrlandrma

c) Akran etkileimi
Akranlarla etkileim salama amac bireyde uygun olmayan davranlarn ortaya
kmasn engelleyebilir. Bu strateji rencinin akranlaryla etkileimini arttrr, zm
retmek iin frsatlar yaratr. Ayrca uygun olmayan davran akran etkileimiyle okulda
zlr ve dier yntemlere gre daha ok pekitire salayc olmas nedeniyle davran-
n sreklilii de salanabilir.

2. Ayrml Pekitirme
Ayrml pekitirmede, uygun olmayan davranlarn azaltlmas iin uygun davran-
n artmas ya da srdrlmesi iki temel pekitirme ilkesine dayanr.

112
 Birincisinde davran uygun ayrt edici uyaran izlediinde pekitirilir. rnein: snf
iinde konuma baz koullarda uygun baz koullarda uygun olmayabilir. Bu durumda
snf iinde konuma belli bir uyarann (retmenin soru sormas gibi) varlnda peki-
tirilirken dier durumlarda pekitirilmez.

kinci uygulamada ise dier davranlar grmezden gelinirken bir hedef davran
pekitirilir. Bylece pekitirilen davran artarken grmezden gelinen davran azalr.
rnein: retmenim, ben diyerek parmak kaldrma davran grmezden gelinir.
Herhangi bir olumlu davran pekitirilir.

Ayrml pekitirmenin anahtar yine pekitirmeden geer.

3. Snme
Snme, daha nceden pekitirilen bir davrantan pekitirmenin geri ekilmesi yo-
luyla hedef davrann younluunun ve/veya sklnn dereceli olarak azaltlmas sre-
cidir.

rn: renci srekli yerinden kalkarak ve snfta gezinerek, retmeninin yerine

otur demesi ile geici bir sre yerine oturur. Bu dng tekrarlanmaya balar. Yani ocuk
tekrar yerinden kalkar, retmen yerine otur der.

Snme, uygulaycnn bir pekitirme biimi olarak normal koullar altnda dikkati
toplayan davran grmezden gelmesidir.

Snme uygulanmayacak problem davranlara rnek olarak parmak emme, saldr-

ganlk gibi davranlar verebiliriz.

Snme Patlamas: Snme patlamas snme uygulamasnn balamasndan sonra he-

def davrann younluunun veya sklnn geici olarak artmasdr.

Snme tekniini uygularken izlenecek basamaklar:

Hedef davran izleyen btn pekitireler belirlenir.
Hedef davran izleyen btn pekitireler geri ekilir.
Hedef her yapldnda grmezden gelinir.
Snme uygulamas sresince uygun davranlar pekitir.
Kendiliinden geri gelme ve snme patlamas yaandnda tutarl olunmaldr.
Uygulayc dikkatinin uygun davranlar zerinde olduunu gster ve ret.

Snmede Dikkat Edilmesi Gerekenler:

1- Davran her yapldnda grmezden gelinmelidir.
2. Uygulayc ve ocukla ilgili dier kiilerin de birbirleriyle tutarl olmas kesin-
likle arttr.
3. Pekitirme kayna kontrol edilemiyorsa, snme etkili bir yntem olmayabilir.

113
 Snmenin avantajlar;
Snme, szel ya da bedensel zorlama kullanmakszn uygun olmayan davranlarn
azaltlmasnda etkili olabilir. Snme, bir ceza uygulamas deildir.

Uygun olmayan davran grmezden gelinirken uygun olan davranlarn pekitiril-

mesi snme srecinin en nemli esidir.

4. Tepkinin Bedeli
Tepkinin bedeli, uygun olmayan davran izleyen biimde, elde ettii dllerin (yl-
dz, glen yz) geriye alnmasdr.

rn: Snf bakanln elinden alma,

Mzik dersinde ark syletmeme
Snf defterini imzalatmaya gtrmeme gibi

Tepkinin bedelinin avantajlar;

Sembol pekitirme ve dier olumlu pekitirme uygulamalar ile birlikte kullanla-
bilir.
Evde ve okulda kolayca kullanlabilir.
Tepkinin bedeli uygulamas davranlar azaltmada hzla etki gsterir. Etkisi uzun
dnemlidir.
Tepkinin bedeli srecinde uygulamac deimesi gereken davranlara odaklanr.
Tepkinin bedeli srecinde uygun olmayan davran ile pekitirecin geri alnmas
arasnda kk bir gecikme vardr.

5. Mola
Mola uygun olmayan davrann ardndan belirli bir sre pekitirme kaynaklarndan
uzaklatrlmasdr.
Mola temelde iki biimde uygulanr.
Pekitirelerin ocuktan uzaklatrlmas
ocuun pekitirme kaynaklarndan uzaklatrlmas

Mola kullanm iin neriler:

Mola kullanm, olumlu pekitirme uygulamas ile eletirilmelidir.
ocuk, bulunduu ortamn ve etkinliklerin mola alanndakinden daha cazip oldu-
unu alglamaldr.
Uygulayc mola uygulamasnn etkisini deerlendirip etkisiz ise devam etmeme-
lidir.
Uygulayc, mola tekniini ocuktan kurtulma amacyla kullanp mola uygulama-
sn suiistimal etmemelidir.
Mola sresi ok uzun tutulmamaldr.
Mola alannn pekitirici zellii olmamaldr.
Mola saldrgan ocuklar iin etkili olabilirken iine kapank ocuklar iin kullanl-
mamaldr.

114
 Molann avantajlar
Mola ve olumlu pekitirme srelerini bir arada kullanmak kolaydr.
Mola srelerinin etkisi olduka hzldr ve bu etki uzun srelidir.
ocuu eitim ortamndan uzaklatrmadan da mola uygulamalar yaplabilir.
ok zorlayc davranlarn (saldrganlk gibi) azaltlmasnda nemli bir seenektir.

Molann dezavantajlar
ocuun pekitire bulamayaca bir alana gnderilmesi, uygulayc iin olumsuz
pekitirme etkisi yaratabilir.
Mola sresi uygulayc tarafndan uzatlarak, mola suistimal edilebilir.
ocuklar arasnda ki bireysel farkllklar dikkate alnmazsa, ocuklarn birinin die-
rine kar pekitirilmesi ya da cezalandrlmas olarak alglanabilir.
ocuk baka uygun olmayan davranlar sergileyebilir.
ocuun eitim ortamndan uzaklatrlmas akademik performans olumsuz et-
kileyebilir.

6. Ar Dzeltme
Dzeltme uygulamasnda ocuk evreyi uygun olmayan davran ncesindeki duru-
muna getirmesidir.
Onarc ar dzeltme ve olumlu ar dzeltme olmak zere iki ekilde uygulanr.

Onarc ar dzeltme
Onarc ar dzeltme ocuun uygun olmayan davran sonrasnda ortam dzen-
lenmesinin stne daha fazla grevler eklenerek bir tr ceza verilmesidir.

rn: Duvar karaladnda tm duvar temizletmek.

Onarc ar dzeltme, amasz ya da kazaen gerekleen durumlarda kesinlikle kul-
lanlmaz.

Olumlu altrma
Uygun olmayan davrann sonucu olarak uygun davrann tekrarlanmasna olumlu
altrma denir.
Olumlu altrma cezalandrc bir sre iermemesi nedeniyle davranlar azaltmak-
ta uygun bir yaklamdr.

Olumlu altrmalarla ar dzeltme

Uygun olmayan davrann bir sonucu olarak davrann uygun biiminin daha fazla
sayda tekrarlatlmas ve bir tr ceza olarak kullanlmasdr.

7. Bedensel Ceza
Bu uygulama iin uygulamac davran deitirme yntemlerini bir kez daha incele-
meli.

115
 Cezadan kanmann pek ok nedeni vardr:
Ceza davran azaltmaz, sadece basklar yani cezann varlnda ortaya kmasn
engeller.
yi ve hakl nedenlere dayanmayan ceza baka davran sorunlarna yol aar. (Kor-
ku, kayg ve saldrganlk gibi).
Cezann etkisi ceza vereni pekitirebilir.
Ceza uygun davrann ne olduuna ilikin bir ipucu salamaz. Ceza veren kiinin
saldrganl ceza alan ve bunu izleyen ocuklar iin olumsuz bir modeldir.
Ceza cezalandrlan ocukta dargnlk ve ie kapanma gibi olumsuz sonulara yol
aabilir.
Ceza olumlu iletiim kurma frsatlarn engeller.
Ceza glnn hakl olduu imaj yaratabilir.
Cezalandrlan ocuun akademik almalara ynlendirilmesi gleir. Bu da ikin-
ci bir cezay baarszl getirir.

6.7 PROBLEM DAVRANI N OLUMLU DAVRANI DESTE PLANI

renci : xxxx
Snf : 4/
Program uygulayan :
Program tarihi : / / 200.

PROBLEM DAVRANIIN TANIMLANMASI

A ) Tanm: Snfta gezinme: Gnde en az iki defa, ortalama sekiz dakika sresince
snfta gezinme davrann gstermektedir.
B ) Davran ncesi: Yerinde ne-arkaya, saa-sola sallanmaya balar, alar, yere
uzanr. ( masaya ban koyar ).
C ) Davran ortaya karan deikenler: Yaplan etkinlikte baarsz olduunda,
kendisiyle ilgilenilmediinde ( srekli kendisiyle retim yaplsn, konuulsun istiyor. )
ve engellenildiinde ( oynamakta olduu materyal elinden alndnda ) problem dav-
ran ortaya kabiliyor.
D ) Skl / yzdesi: Problem davran bir gn boyunca ortalama iki defa ortaya
kyor; davran ortalama olarak sekiz dakika sryor.

UYGUN ALTERNATF DAVRANIIN TANIMI

A) Tanm : Dikkat ekmek iin etkinlii brakmak yerine; parmak kaldrabilir, is-
teini szel olarak ifade edebilir. rnein, retmenim devime bakar msn, devimi
yapamyorum yardm eder misin ? gibi. Etkinliklerde baarsz olduunda retmenden
yardm, etkinlik tekrar isteyebilir.
B ) retim yntemi: Alternatif davranlar dllendirilerek, problem davranlar
grmezden gelinerek retilir. rnein, srasnda oturup, retmeni dinledii durum-
larda bu davran vurgulanarak dllendirilir, snfta gezindii durumlarda ise hi ilgi-
lenilmez, gezinme davranna dl olacak hibir uyaran verilmez.

116
 EVRESEL DZENLEMELER
A ) Daha uygun ve bamsz olabilmesi iin renciye gerekli beceriler:
Parmak kaldrarak sz hakk isteme
steklerini szel olarak ifade edebilme
Sra bekleme. rnein, oyun etkinliklerinde, sras gelince oynamas gibi.

B ) Ba etme becerileri:
Baarszl kabullenme, baarszl gidermek iin yeni yollar deneyebilme.
Srasn bekleme, sras geldiinde harekete geme.

C ) Snf / okul dzenlemeleri: Problem davrana neden olabilecek materyaller

retim sreci iin gerekli deillerse, ortamdan kaldrlmaldrlar. Etkinliklerde baarsz
olduunda, baarszl evresindeki kiiler ( retmenler, renciler, stajyerler ) tarafn-
dan vurgulanmamal, baarszl hibir ekilde espri konusu yaplmamal.

RETM
A ) Pekitireler:
Holand
Sosyal: Aferin, ok gzel olmu vb.
Simgesel: Defterine yldz atmak, pekiyi yazmak.
Birincil: Cips, kraker, gofret.
Etkinlik: Top ile oyuncak arabalarla, kumla oynamak.

Holanmad
Etkinliklerde baarsz olma.
Etkinlik d braklma.
Sevdii materyalin elinden alnmas.

B ) Pekitire tarifesi: nce srekli pekitirme daha sonra zaman aralkl pekitirme
( sabit / deiken oranda ) tarifesi kullanlacak.

YNTEM
A ) Yntem: Olumlu davranlarn pekitirilmesi, problem davranlarn grmezden
gelinmesi. Alternatif davranlar pekitirilerek retilecek. Pekitireler zamanla geri e-
kilecek, davrann genelletirilmesi srecine geilecek.

B ) Yntem iin gereke: Alternatif davranlar kazanldnda (yerinde oturma, is-

teklerini szel olarak ifade etme ) problem davranlar azalacaktr. Etkinlii brakmann,
yerinden kalkp gezinmenin hibir pekitirecini renci grmeyecek, yerinde oturmann
etkinlii srdrmenin pekitirelerini grecektir. Pekitirilen, yerinde oturma davran-
nn sklnn, sresinin artmas dnlmektedir. Pekitirilmeyen, grmezden gelinen
snfta gezinme davrannn ise sklnn, sresinin azalaca dnlmektedir.

117
 KAYIT TUTMA
Veri toplama yntemi: Anlk zaman rneklemi kayt formu

Anlk Zaman rneklerimi Kayt Formu

Gzlenen : Gzleme :
Hedef Davran : Tarih :

5 dk 10 dk 15 dk 20 dk 25 dk 30 dk
Yerinde Oturma
Etkinlikle Urama

UYGULAYACAK K
Program iki snf retmeni ve iki stajyer uygulayacak. Programn uygulanabilmesi
iin snfta bulunan btn retmenlerin programdaki hedefleri bilmesi ve hedeflere
ulamada gerekli davranlar gstermesi gerekmektedir.
Uygulanan programdan rencinin ailesi de haberdar edilerek, programn aile tara-
fndan da desteklenmesi salanacak.

6.8. SINIF ERSNDE ETMCNN DKKAT ETMES

GEREKEN TEMEL NOKTALAR
Snf ierisinde kurallar tablosu oluturulmal.
Kurallar tablosu snf ierisinde ocuklarn grebilecei bir yere aslmaldr.
Kuralla tablosu grsellerle desteklenmelidir.
Snf ierisinde en az 5, en fazla 7 kural yazlmaldr.
Kurallar ksa, net, ak ifadelerle yazlmaldr.
Snf kurallar rencilerle birlikte belirlenmelidir.
zellikle iki retmenin girdii snflarda, snf kurallarn tutarl bir ekilde uygu-
lanmaldr.
Pekitireler rencilerin zelliklerine gre seilmelidir.
Pekitireler yaplan olumlu davrann ardndan hemen verilmelidir.
renciye verilen pekitireler doyum salamamaldr. Mmkn olduunca kk
paralar halinde yiyecek pekitireleri verilmelidir.
lk zamanlarda yiyecek pekitireleri verilirken zamanla geri ekilerek sembol, et-
kinlik ya da sosyal pekitireler verilmelidir.
Snf iinde davran sorunu olmamams iin dersin planlamasnn iyi yaplmas
gerekmektedir. Aksi takdirde renciler bo braklr ve ders ilenmese rencilerde dav-
ran sorunlar grlebilir.
Snf iinde her renciye ayn seviyede yaklalmal renciler arasnda ayrm ya-
plmamaldr.
Snf ortamnda davran problemini yaratan uyaranlar ortadan kaldrlmal veya
uyaranlar iin dzenleme yaplmaldr.
rencilerin alk, susuzluk gibi temel ihtiyalar giderilmelidir.

118
 7.Blm

KAVRAM, BECER
ve SOSYAL BECER RETM

7.1 KAVRAM RETM

Kavram: Kavramlar, benzer veya ortak zellikleri olan nesne, olay, fikir ve davran-
larn oluturduu snflamalarn soyut temsilcileridir. Kavramlarn gerek hayatta tam
karlklar yoktur, rnekleri vardr.
Eitim asndan kavram ise, ortak tepkiye yol aan ilikili uyaran takmdr (zy-
rek, 1984).
Kavramlar, insanlarn duygu, dnce ve hareket btnl iinde edindikleri tec-
rbeleri ile oluurlar.

Kavramlar somut ve soyut (tanmlanm) olarak incelenebilir;

Somut Kavramlar: Fiziksel zellikleri duyu organlar ile alglanabilen kavramlardr.
Somut kavramlar genellikle okul ncesi dnemde renilmektedir. Somut kavramlar,
soyut kavramlarn renilmesinde nkouldur.

Soyut (tanmlanm) Kavramlar: Baz kavramlar, kavramn nitelikleri ya da kav-

ramlar arasndaki ilikiler, objenin kendisi somut olarak gsterilerek aklanamaz. Bu tr
kavramlarn tanmlanmas gereklidir.

Kavram retiminde Dikkat Edilecek Noktalar:

ocuun ya ve geliim dzeyine uygun olmaldr.
retilen kavramlar birbirini takip etmelidir.
Kavram retimi yaplmadan nce hangi kavramlar bildii performans alm ile
belirlenmelidir.
ocuun ihtiya duyduu kavramlar retilmelidir.
Kavram retilirken performans alm sonucu bilmedii kavramlardan retime
balanmaldr.
Her bir kavram iin ayr planlama yaplmal ve farkl materyaller seilmelidir.
Mmkn olduunca gnlk yaanty destekleyen ara gereler seilmelidir.
Her retimde farkl niteliklerde ara gereler kullanlmaldr.
Kavramlar dier akademik becerilerin n kouludur. Kavramlar salkl ekilde -
retilmeden dier akademik becerilere geilmemelidir. Aksi takdirde akademik beceriler-
de kopukluk olacak ya da daha zor renecektir.
Ayn nitelikten oluan kavramlar daha kolay renilmektedir.
Kavram retimi yaplmadan nce uzun ve ksa dnemli amalar iyi belirlenmeli-
dir.

119
 Ayn anda birden fazla kavram allmamaldr.
ocuun ilgisini ekecek materyallerle allmaldr.
Ayn zamanda, ses kartan, ok renkli, k veren, kaygan, yapkan, kokulu vb ara
gerelerin seiminden kanlmaldr.
Kavram retilirken ayn zamanda o kavram destekleyen kavramlarn benzer r-
neklerin sunulmas retimi kolaylatrr.
lk nce kolay kavramlar sonra zor kavramlar retilmelidir.
Kavramlarla alrken kavram kutusunun olmas ve srasnn belli olmas retim
aamasn kolaylatrmaktadr.
retim srasnda allan masa zerinde sadece allacak retim seti yer alma-
ldr.
retime balanmadan pekitireler belirlenmelidir.
Ynergeleri verirken kesinlik bildiren, net, ak cmleler kullanlmaldr.
retim ortam sesten, dikkat datacak grsel kalabalktan arndrlmaldr.
Mmkn olduunca erken yalarda kavram retimi tamamlanmaldr.
Byk yataki ocuklar z bakm becerilerini yerine getirebiliyorsa akademik bece-
riler retilmelidir. Eer z bakm becerilerini yerine getiremiyorlarsa akademik beceri-
ler yerine ilk nce z bakm becerileri allmaldr.
Kavram retirken bildirimlere ve materyal sralamasna uyularak retim yapl-
maldr.
retime balanmadan nce ocuun materyalleri incelemesine izin verilmelidir.
Her bildirim sorulduunda ocuun cevaplamas iin yeteri kadar zaman tann-
maldr.
Farkl okullara giden ocuklarn retmenleri allan konular hakknda birbirleri-
ne bilgi vermeli ve paralel olarak ilerlemelidirler.
ocuun her doru tepkisi dllendirilmelidir.
allan kavramn ad sylenirken dier kavramn ad deil olarak belirtilmelidir.
rnein krmz retiminde; Bu krmz, bu krmz deil gibi
retimi yaparken retmen ses tonunu iyi ayarlamaldr.
retmen renciyi ders banda gdlemelidir.
Kavramlar renilirken benzer ve yakn rneklere yer verilmesi kavramn renil-
mesini kolaylatrr.
Kavramn olumlu ve olumsuz rneklerini olabildiince somutlatrmak renmeyi
kolaylatracaktr.
Kavramn olumlu ve olumsuz rneklerinin kark olarak sunulmas renmeyi ko-
laylatrmaktadr. nk kavramn olumlu ve olumsuz rneklerinin kark sunulmas,
kavram tanmlayan niteliklerin aka ortaya kmasn salamaktadr.
retimi yaparken rencinin kendisi retim arac olarak kullanlmamaldr. r-
nein; altnda kavram retilirken rencinin masann altna oturtulmas rencinin
masann altndan kmak istememesi gibi davran problemlerine neden olabilecei gibi
rencinin retim etkinliini gzleyememesine de neden olabilir.
Kavram sunusu srasnda farkl nesnelere yer vererek sunu yaplmaldr. Yalnzca
bir eit arala sunum yaplmas, yanl retilmesine neden olabilmektedir. rnein,
stnde kavramn retirken sadece bir masa ve toptan yararlanlrsa, renci de s-

120
tnde kavram ile top ya da masa arasnda bir balant kurma olasl ortaya kacaktr.
Kavram retimi srasnda doru tepkilere ilikin olarak renciye dnt ve peki-
tire salanr.

Kavram retiminde ocuun Sahip Olmas Gereken n Koul Beceriler

ncelikle ocuk dikkatini belli bir sreliine o almaya verebilmelidir.
ocuun ihtiyacna ynelik ve ilevsel bir ama konmaldr.
Gz konta kurabilmelidir.
Alc dili yerinde olmaldr. Bak, gster, yap, gibi temel ynergelere tepki verebil-
melidir.
retimi engelleyecek davran sorunu olmamaldr.
Sorulan sorulara tepki verebilmelidir.
renci nesneler arasndan seim yapabilmelidir.
rencinin eleme ve ayrt etme becerilerine sahip olmas gerekir.

Kavram retiminde Kullanlan Yntem ve Teknikler

Geleneksel yntem
renci merkezli olmayan bir yntemdir. retim srecinde alnan ama renci
iin deil de retmenin ald amalardr. Amalar programda ya da mfredatta olan
amalardr. rencinin performansna gre ama alm yoktur.
retim esnasnda renci merkezli yeterli pekitirme yoktur bunun yerine snf ta-
mamnn pekitirilmesi vardr. Daha ok szel ipucular la retmenin srekli ynerge
verdii geri dntlerin ise sistemli bir ekilde olmad bir yntemdir. Snf iinde tek
dze almalar vardr. (Grsel, 1993)

Ak anlatm yntemi (dorudan retim= tmdengelim)

Ak anlatm yntemi bir baka adylada dorudan retim yntemi ya da sistema-
tik retim yntemi gibi farkl isimlerle adlandrlan bu yntem retmenin dorudan
yrtt ve retmen merkezli bir yntemdir. Bu retim yntemi, hem dzenli bir
program hem de aralarn kullanmnda sistematik olmay gerektirmektedir. Ak anla-
tm ynteminde ayrt edici renme srecinden yararlanlmaktadr.(Grsel, 1993; Kr-
caali-iftar, Birkan ve Uysal 1995).
Kavramn dorudan retimle sunulmasnda, kavramn ilikili ve ilikisiz nitelikleri,
olumlu ve olumsuz rnekleri, kurallarn yaps vb. bilgiler mmkn olduunca somut-
latrlarak renciye sunulur. Bu yntem retmen tarafndan yaplandrld iin -
retmen merkezli bir yntemdir.( Grsel, 1993; Uysal, 2003; Varol, 1992).
renciye kavramn olumlu ve olumsuz rnekleri sunulmakta ve doru tepkiler pe-
kitirilmekte, yanl tepkiler grmezlikten gelinip, tekrar sunu yaplmaktadr.
( zyrek, 1984).

Yaratc yntem (tmevarm)

Bu retim modeli retmenin yardm ve rehberliinde uygulanan ocuk merkezli
bir yntemdir. ocuklarn, retmenlerin yardm ya da rehberlii altnda, kendi bala-
rna hareket etmeleri beklenmektedir. Bu nedenle bu retim modeli rahat bir atmosfer,

121
farkl etkinlikler, zaman ve aralarn kullanmnda esneklik sunmaktadr (Halasa, 1970;
Richardson, 1984; Lee, 1986; Akt: Grsel, 1993).
Kavramn ilikili ve ilikisiz nitelikleri ile olumlu ve olumsuz rneklerini ve kural-
larn rencinin kefetmesi istenmektedir. renci sezgi yoluyla genellemeler yaparak
kurallar gelitirerek kavramlar renmektedir. Yaratc yntemle genellemelere ulama
zaman almaktadr. (Varol,1992).

Basamaklandrlm yntem (etkileim nitesi)

Cawley ve arkadalar tarafndan zellikle zihin zrl rencilere matematik kavram
ve becerilerini kazandrmak iin gelitirilen bir matematik beceri ve ilemleri retim
modelidir.
retilecek matematiksel kavram ya da beceri kk basamaklara blnmektedir.
Matematik beceri ve ilemlerin retiminde retimsel ieriin ve materyallerin hazr-
lanp sunulmas iin retmen, renci ve retmen-renci-materyal arasnda kurulan
etkileimi ieren ve temelde 4 basamaa ayrmtr bunlar; yap, gster, syle ve yaz basa-
maklardr. Sonrasnda bu 4 temel basamak birbiriyle kombinasyona girerek 16 basama-
a ular. deiik kombinasyondan oluan bir retim modelidir.

retim sreci gerek nesnelerle balamakta, resimlerle devam etmekte ve yazl

ya da szl sembollerle tamamlanmaktadr. retmen-renci etkileimini, retme-
nin sunu dzeyini belirten girdi ve rencinin tepki dzeyini belirten kt davranlar
oluturmaktadr. Her bir retim amac iin, retmenin ve rencinin davranlarnn
ak olarak belirtilmesi gerekmektedir. Kk gruplar iinde rencinin performansna
dayal retimin gerekletirmesine olanak salar. Ayr eitim ortamlarnda olduu gibi
normal snflarda kaynatrma programna katlan rencilerin zelliklerine uygun re-
tim dzenlemelerinde yarar salayabilir.

Yanlsz retim yntemleri

Yanlsz retim teknii geleneksel yntemlere gre daha az hatann gerekletii
varsaylan yntemdir. Wolery, Bailey ve Sugai (1988), renen kiilerin beceri ve kav-
ramlar en iyi biimde renmelerinin, retim srasnda yaptklar hatalardan deil -
retim srasnda gerekletirdikleri olumlu yant ve altrmalardan kaynaklandn ifade
etmektedirler. Bu varsaymdan kaynaklanan yaklama ise, Yanlsz retim yaklam
adn vermilerdir.

122
 Alberto ve Troutmann ileri srd daha teknik bir tanmda ise yanlsz retim
ayrt edici uyarann varlnda ipucunun etkili bir biimde kullanlmasyla bireyin ayrt
edici uyarana doru tepkide bulunmasnn salanmas olarak betimlenmitir.

Yanlsz retim yntemleri genel olarak iki grupta toplanmaktadr

1. Tepki ipularnn sunulduu yanlsz retim yntemleri
Tepki ipularnn kullanld yntemler, birey tepkide bulunmadan nce ipucu su-
nularak bireyin doru tepkide bulunmasnn saland yntemlerdir.
Sabit bekleme sreli retim,
Ezamanl ipucu ile retim,
Artan bekleme sreli retim,
Davran ncesi ipucu ve snama ile retim,
Davran ncesi ipucu ve silikletirme ile retim,
Aamal yardmla retim,
pucunun giderek azaltlmas ile retim,
pucunun giderek arttrlmas ile retim.

2. Uyaran ipularnn sunulduu retim yntemleri

Uyaran ipularnn kullanld yntemler ise, hedef davran balatmas beklenen
hedef uyaranda ve ipucu salayan uyaranda, hedef uyarann alglanmasn kolaylatr-
mak amac ile sistematik uyarlamalar yaplmas olarak tanmlanmaktadr. Uyaran ipu-
larnn kullanld retim yntemleri e ayrlr. Bunlar:
Uyaran Silikletirme
Uyarana ekil Verme
Uyarana pucu Ekleme (Krcaali-ftar ve Tekin, 2004)

PERFORMANS KAYIT TABLOSU

rencinin vermi olduu doru yantlar + , yanl yantlar - iaretiyle gsterilir.
rencinin Ad-Soyad:

BLDRMLER LT SORULAR A. B. D.
1. ki farkl uzunlukta, 1. nndeki nesnelere bak ve
ayn trde, ayn tipte her uzun olan gster.
bir uzunlukta birer tane a) Uzun vida-ksa vida - + -
nesne arasnda uzun olan
b) Ksa atk-uzun atk + - -
gsterir.
c) Uzun ip- ksa ip - -
4-Mar d) Ksa tahta ubuk-uzun tahta - - -
ubuk

123
BLDRMLER LT
2. ki farkl uzunlukta,
ayn trde, ayn tipte,
her bir uzunluktan birer
tane nesne resmi arasnda
uzun olan gsterir.
4-Mar
3. ki farkl uzunlukta,
ayn trde, ayn tipte,
her bir uzunluktan birer
tane nesne veya nesne
resmi arasnda uzun olan
gsterildiinde uzun
4-Mar
olduunu syler.
4. ki farkl uzunlukta, 4-Mar
ayn trde farkl renk-
te her bir uzunluktan
birer tane nesne arasndan
uzun olan gsterir.
5. ki farkl uzunluktan, 4-Mar
ayn trde, farkl renkte
her bir uzunluktan birer
tane nesne resmi arasn-
dan uzun olan gsterir.
SORULAR A. B. D.
2. nndeki nesne resimlerine
bak ve uzun olan gster
a) Uzun atk resmi- ksa atk
resmi
b) Ksa hortum resmi- uzun
hortum resmi
c) Uzun ivi resmi- ksa ivi
resmi
d) Ksa kalem resmi-uzun
kalem resmi
3. nndeki nesnelere/ nesne
resimlerine bak, bunun uzun-
luunu buna gre nasl syle?
a) Uzun metal ubuk-ksa + - -
metal ubuk
b) Ksa pipet-uzun pipet - - -
c) Uzun aa resmi-ksa aa - + -
resmi
d) ksa atk resmi- uzun atk - - -
resmi
4. nndeki nesnelere bak ve
uzun olan gster.
a) Uzun sar pipet-ksa mavi
pipet
b) Ksa krmz mukavva u-
buk- uzun sar mukavva ubuk
c) Uzun sar tebeir- ksa mavi
tebeir
d) Ksa beyaz atk- uzun sar
atk
5. nndeki nesne resimlerine
bak ve uzun olan gster.
a) Uzun sar ip resmi-ksa mavi
ip resmi
b) Ksa yeil ie resmi- uzun
mavi ie resmi
c) Uzun beyaz vazo resmi- ksa
mor vazo resmi
d) Ksa beyaz mum resmi-
uzun pembe mum resmi
124
BLDRMLER LT SORULAR
6. ki farkl uzunlukta, 4-Mar
ayn trde, farkl renkte
her bir uzunluktan birer
tane nesne veya nesne
resmi arasndan uzun
olan gsterildiinde uzun
olduunu syler.
7. ki farkl uzunlukta, 4-Mar
farkl trde, her bir uzu-
nluktan birer tane nesne
arasndan uzun olan
gsterir.
8. ki farkl uzunlukta, 4-Mar
farkl trde, her bir uzu-
nluktan birer tane nesne
resmi arasndan uzun
olan gsterir.
9. ki farkl uzunluk- 4-Mar
ta, farkl trde her bir
uzunluktan birer tane
nesne veya nesne resmi
arasndan uzun olan
gsterildiinde uzun
olduunu syler.
A. B. D.
6. nndeki nesnelere/ nesne
resimlerine bak, bunun uzun-
luu buna gre nasl? Syle
a) Uzun krmz silindir-ksa
sar silindir
b) Ksa beyaz hortum-uzun
mavi hortum
c) Uzun siyah kemer resmi-k-
sa beyaz kemer resmi
d) Ksa yeil cetvel resmi-uzun
mavi cetvel resmi
7. nndeki nesnelere bak ve
uzun olan gster.
a) Uzun kalem- ksa cetvel
b) Ksa ivi-uzun kurdele
c) Uzun pipet-ksa makarna
d) Ksa flt-uzun cetvel
8. nndeki nesne resimlerine
bak ve uzun olan gster
a) Uzun bina resmi-ksa kaval
resmi
b) Ksa orap resmi-uzun ie
resmi
c) Uzun iek resmi-ksa kalem
resmi
d) Ksa kravat resmi-uzun
ocuk resmi
9. nndeki nesnelere/nesne
resimlerine bak, bunun uzun-
luu buna gre nasl? Syle
a) Uzun tel- ksa mandal
b) Ksa tebeir-uzun plastik
boru
c) Uzun merdiven resmi-ksa
emsiye resmi
d) Ksa kalem resmi- uzun ip
resmi
125
 Dersin Ad: Matematik
Sre: 40 dakika
nitenin Ad: Varlklar Arasndaki likiler
Konunun Ad: Uzunluk ve Ksalk
Yntem ve Teknikler: Ak Anlatm

retim Materyalleri:
Ama: Varlklar arasndan uzun olan varl ayrt eder.

Davranlar:
1. Farkl uzunluktaki iki varlk arasndan uzun olan varl gsterir.
2. Farkl uzunluktaki iki varl ifade eden resim kartlarndan uzun olan varl
gsterir.
3. Farkl uzunluktaki iki varlk veya varl ifade eden resim kartlarndan uzun olan
gsterildiinde uzun olduunu syler.
rencilerin nceden belirlenmi performanslar dikkate alnarak bu derste kazand-
rlmas gereken davranlar, rencilerin adlar belirtilerek yeniden yazlr.

Can, Berk, Buse :

1. ki farkl uzunlukta ayn trde, ayn tipte, her bir uzunluktan birer tane nesne
arasndan uzun olan gsterir.
2. ki farkl uzunlukta ayr trde, ayn tipte, her bir uzunluktan birer tane nesne
resmi arasndan uzun olan gsterir.
3. ki farkl uzunlukta ayn trde, ayn tipte, her bir uzunluktan birer tane nesne veya
nesne resmi arasndan uzun olan gsterildiinde uzun olduunu syler.

DERSE HAZIRLIK
retmen, rencilerin masalarn yarm ay eklinde dzenler. Kullanaca mater-
yalleri koymak iin snfn uygun bir yerine masa yerletirir. retimde kullanmayaca
materyalleri ortamdan kaldrr. retmen ders srasnda kullanaca pekitireleri belir-
ler.

DERSE GR
retmen, rencilere Bugn sizlerle uzun kavram zerinde alacaz. der. -
retim srasnda kullanaca materyalleri gsterir ve bu materyalleri rencilerin bir sre
incelemelerine izin verir. rencilerin materyalleri incelemesi bittikten sonra onlara
Birazdan bu materyallerle alacaz. Beni dikkatlice izleyin. Materyalleri sizin n-
nze koyacam. Sylediim materyali gster dediimde gstermenizi istiyorum, daha
sonrada gsterdiim materyalin uzunluunun nasl olduunu sylemenizi istiyorum.
diyerek derse giri yapar.

DERS SUNMA
retmen, I. ara setinde bulunan uzun viday ve ksa viday alr. rencilere Buna
bakn. diyerek dikkatlerini uzun vidaya eker. Uzun viday rencilerin gz hizalarnda

126
dolatrarak Bu uzun. der. Sonra uzun viday geride, ksa viday nde tutarak Bu uzun
deil. der. rencilere Aferin, beni dikkatlice izlediniz. diyerek tepkilerini pekitirir.
retmen Cann yanna gider. Uzun viday masann zerine koyar, ksa viday da uzun
vidayla ayn hizada biraz uzaa koyar. Sonra retmen Cana Hangisi uzun? Uzun ola-
n gster. der. Can doru tepki verirse, tepkisini pekitirir. retmen Hangisi uzun
deil? Uzun olmayan gster. der ve Can doru tepki verirse tepkisini pekitirir. Eer
Cann tepkisi yanl ise retmen Cana olumsuz bir ey sylemeden ayn aralarla tek-
rar retim yapar. Uzun viday gstererek Bu uzun. der ve masaya koyar. Ksa viday
gstererek Bu uzun deil. der ayn hizada uzun vidann biraz uzana koyar. Cana
tekrar Hangisi uzun? Uzun olan gster. der ve Cann doru tepkisini pekitirir. Sonra
Hangisi uzun deil? Uzun olmayan gster. der. Can doru tepki verdiinde pekitirir.

retmen ayn aralar kullanarak Berk ve Buseyle de ayn ekilde retim yapar.
renciler doru tepki verirlerse pekitirir. Yanl tepki verirlerse olumsuz bir sz syle-
meden ayn aralarla retime geri dner. Doru tepki alncaya kadar retime devam
eder.

retmen I. ara setinde bulunan dier aralarla da ayn ekilde retim yapar. -
retmen, I. ara setiyle retimi tamamladktan sonra bu aralar kaldrr ve II. ara se-
tinde bulunan uzun atk resmini ve ksa atk resmini alr. rencilere Buna bakn.
diyerek dikkatlerini eker. Uzun atk resmini rencilerin gz hizalarnda dolatrarak
Bu uzun. der. Sonra uzun atk resmini geride, ksa atk resmini nde tutarak Bu uzun
deil. der. retmen Berkin yanna gider. Uzun atk resmini masann zerine koyar,
ksa atk resmini de ayn hizada yanna koyar. nndeki resimlere bak, hangisi uzun
gster. der. Berk doru tepki verirse pekitirir. retmen sonra Hangisi uzun deil,
uzun olmayan gster. der ve Berk doru tepki verirse tepkisini pekitirir. Eer Berkin
tepkisi yanl ise retmen hibir ey sylemeden ayn aralarla retimi tekrarlar. Berk
doru tepki verene kadar bu aralarla retime devam eder.

retmen ayn aralar kullanarak Can ve Buseyle de ayn ekilde retim yapar.
Can ve Buse doru tepki verirlerse tepkilerini pekitirir. Yanl tepki verirlerse, doru
tepki verene kadar ayn aralarla retime devam eder.

retmen, II. ara setinde bulunan dier aralarla da ayn ekilde retim yapar.
retmen II. ara setiyle retimi tamamladktan sonra bu aralar kaldrr ve III. ara
setinde bulunan uzun metal ubuu ve ksa metal ubuu alr. rencilere Buna ba-
kn. diyerek dikkatlerini eker. ubuklar rencilerin gz hizalarnda dolatrrken
uzun metal ubuu nde tutarak Bu, buna gre uzun. der. Sonra ksa metal ubuu
nde tutarak Bu, buna gre uzun deil. der. Sonra Busenin yanna gider. Uzun metal
ubuu masann zerine koyar. Ksa metal ubuu da, uzun metal ubukla ayn hizada,
biraz uzana koyar. retmen, uzun ubuu iaret ederek Bunun uzunluu buna gre
nasl, uzun mu, ksa m? Syle. der. Buse doru tepki verirse tepkisini pekitirir. Yanl
tepki verirse, retime geri dner. Doru tepki alncaya kadar retime devam eder. -
retmen bu aralarla Can ve Berkle de alr. Can ve Berkin doru tepkilerini pekitirir.

127
 retmen, III. ara setinde bulunan ksa pipeti ve uzun pipeti alr. Bu aralarla ayn
ekilde almay tekrarlar. rencilerin doru tepkilerini pekitirir. retmen daha son-
ra uzun aa ve ksa aa resimlerini alr ve rencilerle ayn almay resim kartlaryla
yapar. rencilerin doru tepkilerini pekitirir. Sonra ksa atk ve uzun atk resimlerini
alr ve rencilerle tek tek ayn almay yapar. rencilerin doru tepkilerini pekitirir.

LME VE DEERLENDRME
lme Sorular
1. nndeki nesnelere bak ve uzun olan gster.
a) Uzun cetvel-ksa cetvel
b) Ksa kalem-uzun kalem
c) Uzun silindir-ksa silindir
) Ksa metal ubuk-uzun metal ubuk

2. nndeki nesne resimlerine bak ve uzun olan gster.

a) Uzun cetvel resmi-ksa cetvel resmi
b) Ksa silindir resmi-uzun silindir resmi
c) Uzun bina resmi-ksa bina resmi
) Ksa mum resmi-uzun mum resmi

3. nndeki nesnelere/nesne resimlerine bak, bunun uzunluu buna gre nasl?

a) Uzun hortum-ksa hortum
b) Ksa atk-uzun atk
c) Uzun ie resmi-ksa ie resmi
) Ksa kemer resmi-uzun kemer resmi

Deerlendirme
retmen I. ara setinde bulunan uzun ve ksa cetveli alr. rencilerden birinin
nne koyar. renciye nndeki nesnelere bak ve uzun olan gster. der. renci
uzun olan gsterirse tepkisini pekitirir. Eer renci yanl tepki verirse ayn aralarla
retimi tekrarlar. Soruyu tekrar sorar ve doru tepkisini pekitirir. retmen, dier
rencilerle de bu aralarla ayn ekilde deerlendirme yapar. retmen I. ara setinde
bulunan dier aralarla deerlendirmeye devam eder. renciler st ste kez doru
tepki verirlerse, retmen II. ara setiyle deerlendirmeye geer. Ancak renciler st
ste kez doru tepki veremezlerse, tekrar retim yaparak doru tepki vermelerini
salar.

retmen II. ve III. ara setleriyle de ayn ekilde deerlendirme yapar ve rencile-
rin tepkilerini kaydeder. Deerlendirmeyi tamamladktan sonra aralarn kaldrr.

7.2 BECER RETM

Beceri: Kiinin yatknlk ve renime bal olarak bir ii baarma veya bir ilemi
amaca uygun olarak sonulandrma yetenei.

128
 Beceri retiminin Amac: Btn ocuklarn eitiminde olduu gibi engelli ocuk-
larn eitiminde de onlarn, ileride bakalarna baml olmadan yaamlarn srdrme-
leri ve kendi kendilerine yeterli hale gelmeleri amalanmaktadr.

Beceri retimine Balanmadan nce Yaplmas Gerekenler:

1. ocuun sahip olduu beceriler belirlenmelidir.
2. ocuk ve ailesi iin ncelikli olarak retilmesi gereken becerilerin neler olduu
belirlenmesi gerekmektedir.
3. allacak ortam ve kiiler gz nne alnarak becerilerin retimine geilmelidir.
4. ocuun yapabildiklerini belirlemek iin lt baml l arac ve beceri ana-
lizleri kullanlmaldr.
5. ocuun yapabildikleri belirlendikten sonra ileri zincirleme yntemi, tersine zin-
cirleme yntemi ve tm beceri yntemine gre uzun dnemli amalar, ksa dnemli
amalar ve retimsel amalar belirlenmelidir.
6. Belirlenen becerilerin retimi iin uygun retim plan hazrlanmaldr.
7. retilen beceri iin uygun ortam seilmeli ve seilen ortam ocuun dzeyine
gre dzenlenmelidir.
8. retilen beceri iin uygun materyaller seilmelidir.
9. ocuk iin etkili pekitireler belirlenmelidir.
10. retilen becerinin farkl ortam, kii ve materyallere nasl genelleyebilecei -
retilmelidir.

lt Baml l Aralarnn Hazrlanmas:

lt baml l aralar hazrlanrken ilk nce ocua hangi becerinin retilecei
belirlenmelidir. Belirlendikten sonra ele alnana becerinin analizi yaplr.

Beceri Analizi: Karmak ya da ok basamakl davran ya da becerilerin ufak re-

tilmesi kolay alt beceri basamaklarna (ilem basamaklarna) ayrlmas olarak tanmlan-
maktadr.

Beceri analizi, ileri ve tersine zincirleme yntemine gre yaplmaktadr.

leri Zincirleme Yntemi: leri Zincirleme yntemine gre retim yapabilmek iin
performans alm ncesi hazrlanan beceri analizinin son yaplana doru dzenlenmesi
gerekir. retim yaplrken ilk ilem basama zerinde durulup dier ilem basamak-
lar retimi yaplmaz. renci, ilk ilem basaman bamsz olarak gerekletirdikten
sonra ikinci ilem basamana geilir. Farkl materyal beceriler yer ald iin i eitimiy-
le ilgili becerilerin retiminde daha ok ileri zincirleme yntemi kullanlr.

Tersine Zincirleme Yntemi: Bu retim ynteminin kullanlabilmesi iin perfor-

mans alm ncesinde hazrlanan beri analizinin, tersine zincirlemeye gre yaplmas
gerekir. Yani beceri analizi son yaplandan ilk yaplana doru dzenlenerek oluturulma-
ldr. retim yaplrken son ilem basama zerinde durulur; dier ilem basamakla-
rnn retimi yaplmaz. renci, son ilem basamanda bamszla ulanca sondan
bir nceki ilem basamann retimine geilir.Her oturumda rencinin bamsz ger-

129
ekletirdii basamaklarnda yaparak beceriyi tamamlamas istenir

Tm Beceri Yntemi: Bu yntemin kullanlabilmesi iin de performans alm n-

cesi hazrlanan beceri analizinin, ileri zincirlemeye gre yaplmas gerekir. Bu yntemin
uygulanmas srasnda becerinin btn ilem basamaklar iin retim yaplr.Her re-
tim oturumunda beceri basamaklarndaki ipular yava yava ekilerek becerinin tm
gerekletirilmeye allr.

Beli Lastikli Pantolon Giyme Becerisi

leri Zincirleme Yntemi
1. Pantolonu Alr
a. Pantolonun arka taraf kendine baka-
cak ekilde alr.
b. Her iki elinin ba parma ieride
dier parmaklar darda kalacak ekilde
pantolonun belinden tutar.
2. Pantolonu Ayaklarndan Geirir
a. Sa ayan pantolonunun sa bacak
giri yerinden geirir.
b. Pantolonunun sa bacak ksmn
yukar doru ekerek dzeltir.
c. Sol ayan pantolonunun sol bacak
giri yerinden geirir.
d. Pantolonunun sol bacak ksmn
yukar doru ekerek dzeltir.
3. Pantolonunu Giyer
a. Pantolonunun bel ksmn kalasna
kadar eker.
b. Pantolonunun bel ksmn beline
kadar eker.
Tersine Zincirleme Yntemi
1. Kalasna Kadar Giydirilmi Pantolonu Giyer
a. Her iki elinin ba parmaklar ieride dier
parmaklar darda kalacak ekilde pantolonun
belinden tutar.
b. Pantolonunu beline kadar eker.
2. Dizlerine Kadar Giydirilmi Pantolonu Giyer
a. Her iki elinin ba parmaklar ieride dier
parmaklar darda kalacak ekilde pantolonun
belinden tutar.
b. Pantolonunu kalalarna kadar eker.
c. Pantolonunu beline kadar eker.
3. Pantolonunu Ayaklarndan Geirir
a. Her iki eliyle tutuu pantolonu sa ayandan
geirir.
b. Pantolonun sol bacak ksmndan sol ayan
geirir.
c. Pantolonu dizlerine kadar eker.
d. Pantolonu kalasna kadar eker.
e. Pantolonu bel ksmna kadar ekerek dzeltir.
4. Pantolonu Giyer
a. Her iki eliyle pantolonunun arka ksm kendine
bakacak ekilde tutar.
b. Her iki elinin ba parmaklar ieride dier
parmaklar darda kalacak ekilde pantolonun bel
ksmndan tutar.
c. Sa ayan pantolonun sa bacak ksmndan
geirir.
d. Sol ayan pantolonun sol bacak ksmndan
geirir.
e. Pantolonunu dizlerine kadar eker.
f. Pantolonunu kalalarna kadar eker.
g. Pantolonunu beline kadar ekerek dzeltir.

130
 lt Baml l Arac
lt baml l aralar,
BLDRMLER
1. Pantolonu Alr
a. Pantolonun arka taraf kendine
bakacak ekilde alr.
b. Her iki elinin ba parma ieride
dier parmaklar darda kalacak
ekilde pantolonun belinden tutar.
2. Pantolonu Ayaklarndan Geirir
a. Sa ayan pantolonunun sa
bacak giri yerinden geirir.
b. Pantolonunun sa bacak ksmn
yukar doru ekerek dzeltir.
c. Sol ayan pantolonunun sol
bacak giri yerinden geirir.
d. Pantolonunun sol bacak ksmn
yukar doru ekerek dzeltir.
3. Pantolonunu Giyer
a. Pantolonunun bel ksmn kalas-
na kadar eker.
b. Pantolonunun bel ksmn beline
kadar eker.
LT SORULAR
1. Pantolonu Al
a. Pantolonun arka taraf kendine
bakacak ekilde al.
%100
b. Her iki elinin ba parma ieride
dier parmaklar darda kalacak
ekilde pantolonun belinden tut.
2. Pantolonu Ayaklarndan Geir
a. Sa ayan pantolonunun sa
bacak giri yerinden geir.
b. Pantolonunun sa bacak ksmn
%100 yukar doru ekerek dzelt.
c. Sol ayan pantolonunun sol bacak
giri yerinden geir.
d. Pantolonunun sol bacak ksmn
yukar doru ekerek dzelt.
3. Pantolonunu Giy
a. Pantolonunun bel ksmn kalasna
%100 kadar ek.
b. Pantolonunun bel ksmn beline
kadar ek.

rencinin Yapabildiklerinin Belirlenmesi

rencinin yapabildiklerinin belirlenmesi tek frsat ve oklu frsat yntemine gre ya-
plmaktadr. Tek frsat yntemine gre yapabildiklerinin belirlenmesinin amac, ocuun
beceriyi ne kadar bamsz yapabildiinin belirlenmesidir. Tek frsat yntemiyle ocuun
beceriyi ne kadar bildiini belirlemek iin ilk nce allacak ortam dzenlenmelidir.
rnein; Pantolon giyme becerisini retmek iin bir sandalye, sandalyenin zerinde o-
cuun giyecei pantolon, ocuun sandalyesinin yannda retmenin ya da anne-babann
oturaca sandalye, tek frsat yntemine gre hazrlanm l arac ve kalem ortamda
bulunmaldr.
Tek Frsat Yntemine Gre Beli Lastikli Pantolon Giyme Becerisi
Ana Ynerge: Pantolonunu Giy Bamsz
BLDRMLER
1. Pantolonu Alr
a. Pantolonun arka taraf kendine bakacak ekilde alr.
b. Her iki elinin ba parma ieride dier parmaklar darda kalacak
ekilde pantolonun belinden tutar.
2. Pantolonu Ayaklarndan Geirir
a. Sa ayan pantolonunun sa bacak giri yerinden geirir.
b. Pantolonunun sa bacak ksmn yukar doru ekerek dzeltir.
c. Sol ayan pantolonunun sol bacak giri yerinden geirir.
d. Pantolonunun sol bacak ksmn yukar doru ekerek dzeltir.
3. Pantolonunu Giyer
a. Pantolonunun bel ksmn kalasna kadar eker.
b. Pantolonunun bel ksmn beline kadar eker.

131
 oklu frsat yntemine gre yapabildiklerinin belirlenmesinin amac, ocuun be-
cerinin hangi basamaklarn bamsz olarak gerekletirdiini ve bamsz olarak ger-
ekletiremedii basamaklarda hangi ipucu verildiinde gerekletirdii belirlemektir.
oklu frsat yntemiyle ocuun beceriyi ne kadar bildiini belirlemek iin ilk nce
allacak ortam dzenlenmelidir. rnein; Pantolon giyme becerisini retmek iin
bir sandalye, sandalyenin zerinde ocuun giyecei pantolon, ocuun sandalyesinin
yannda retmenin ya da anne-babann oturaca sandalye, oklu frsat yntemine gre
hazrlanm l arac ve kalem ortamda bulunmaldr.

oklu Frsat Yntemine Gre Beli Lastikli Pantolon Giyme Becerisi

Ana Ynerge: Pantolonunu Giy
BLDRMLER Bamsz Szel Model Fiziksel
pucu Olma Yardm
1. Pantolonu Alr
a. Pantolonun arka taraf kendine baka-
cak ekilde alr.
b. Her iki elinin ba parma ieride
dier parmaklar darda kalacak ekilde
pantolonun belinden tutar.
2. Pantolonu Ayaklarndan Geirir
a. Sa ayan pantolonunun sa bacak
giri yerinden geirir.
b. Pantolonunun sa bacak ksmn yu-
kar doru ekerek dzeltir.
c. Sol ayan pantolonunun sol bacak
giri yerinden geirir.
d. Pantolonunun sol bacak ksmn yu-
kar doru ekerek dzeltir.
3. Pantolonunu Giyer
a. Pantolonunun bel ksmn kalasna
kadar eker.
b. Pantolonunun bel ksmn beline
kadar eker.

BECER RETM RNEK DERS PLANI

Dersin Ad: Beslenme Bilgisi
nitenin Ad: Yemek Zaman
Sre: 40 dakika
Konunun Ad: Kak Kullanma
Yntem ve Teknikler: Tam Beceri Yntemi
retim Malzemeleri: retmen ve renciler iin ayr ayr hazrlanm kak, or-
ba ve yemek tabaklar
Ama: Kak kullanarak yemek yer.

132
 Davranlar:
1. Ka alr.
2. Tabaktan kaa bir miktar yemek alr.
3. Kaktaki yemei azna boaltr.
4. Yiyecei yutar.

rencilerin nceden belirlenmi performanslar dikkate alnarak bu derste kazand-

rlmas gereken davranlar rencilerin adlar belirtilerek yeniden yazlr.

Beceri retimi srasnda kullanlan ipular, sistemli bir ekilde geri ekilmelidir.
rencilerin beceriyi bamsz olarak yapabilmeleri (ipularnn geri ekilmesi) birden
fazla oturum yaplmasn gerektirmektedir. Bu nedenle aada ilk oturumun retim
srecine yer verilmitir.

I. OTURUM
Ali: 1. Tam szel ipucu verildiinde ka alr.
2. a. Bamsz olarak ka taban zerine gtryor.
b. Bamsz olarak ka aaya doru eiyor.
c. Bamsz olarak ka yemee daldryor.
. Tam szel ipucu verildiinde ka yemein iinde ittirir.
d. Tam model olunduunda ka yemekle birlikte karr.
3. a. Bamsz olarak ka azna gtryor.
b. Tam szel ipucu verildiinde kan ucunu azna doru evirir.
c. Bamsz olarak azn biraz ayor.
. Bamsz olarak ka azna sokuyor.
d. Tam szel ipucu verildiinde ban biraz kaldrr.
e. Bamsz olarak azn kapatyor.
f. Bamsz olarak ka azndan karyor.
4. Bamsz olarak yiyecei yutuyor.

Hasan. Aye:
1. a. Tam model olunduunda yemek yedii elinin ba, iaret ve orta parmaklar
arasnda kalacak ekilde kan sapndan tutar.
b. Tam szel ipucu verildiinde ka biraz kaldrr.
2. a. Bamsz olarak ka taban zerine gtryor.
b. Bamsz olarak ka aaya doru eiyor.
c. Bamsz olarak ka yemee daldryor.
. Tam model olunduunda ka yemein iinde ittirir.
d. Elinin zerinden skca tutularak fiziksel yardmda bulunulduunda ka yemek-
le birlikte karr.
3. a. Tam szel ipucu verildiinde ka azna gtrr.
b. Tam model olunduunda kan ucunu azna doru evirir.
c. Tam szel ipucu verildiinde azn biraz aar.
. Tam szel ipucu verildiinde ka azna sokar.

133
 d. Tam szel ipucu verildiinde ban biraz kaldrr.
e. Bamsz olarak azn kapatyor.
f. Bamsz olarak ka azndan karyor.
4. Bamsz olarak yiyecei yutuyor.

DERS NCES HAZIRLIK

retmen, kak kullanarak yemek yeme becerisinin retimine balamadan nce
retimde kullanaca kak ve yemek tabaklarn rencilerin alacaklar masann
zerine koyar. Model olma basamaklarn gerekletirmek iin rencilerin tabaklarnn
yanna bir tane de kendisine ait kak ve yemek taba koyar. retmen ders srasnda
kullanaca pekitireleri belirler.

DERSE GR
retmen, rencileri belirledii oturma dzenine gre oturtur. rencilere Bugn
sizinle kak kullanarak yemek yeme almas yapacaz. Birazdan nnzdeki tabaklara
orba koyacam. alma srasnda bekle dediimde bekleyeceksiniz, devam et dedi-
imde devam edeceksiniz. diyerek derse giri yapar.

DERS SUNMA
retmen rencilere imdi Aliyle alacaz. Hasan ve Aye siz de Aliyi izleyin.
der. Alinin nnde duran tabaa ve kendi kullanaca tabaa orba koyar. Aliye Yeme-
i ye. diyerek ana ynergeyi verdikten sonra Ka al. diyerek tam szel ipucu verir.
Ali ka aldnda retmen bu tepkisini pekitirir. Sonra Aliye Devam et. der. Ali
bamsz olarak ka taban zerine gtrdnde retmen bu tepkisini pekitirir.
retmen yine Aliye Devam et. der. Ali bamsz olarak ka aaya doru edi-
inde ve ka yemee daldrdnda retmen bu tepkilerini pekitirir. Daha sonra
retmen, Aliye Ka yemein iinde ittir. diyerek tam szel ipucu verir. Ali ka
yemein iinde ittirdiinde bu tepkisini pekitirir. retmen, Aliye model olmak iin
ka yemein iinde ittirip Bak, ben ka yemekle birlikte kardm. der ve hareke-
tin tamamn yaparak tam model olur. Aliye Hadi sen de ka yemekle birlikte kar.
diyerek tam szel ipucu verir. Ali ka yemekle birlikte kardnda bu tepkisini peki-
tirir. retmen Aliye Devam et. der. Ali bamsz olarak ka azna gtrdn-
de bu tepkisini pekitirir. retmen sonra Aliye Kan ucunu azna doru evir.
diyerek tam szel ipucu verir. Ali kan ucunu azna doru evirdiinde bu tepkisini
pekitirir. retmen Aliye Devam et. der. Ali bamsz olarak azn biraz atnda ve
ka azna soktuunda bu tepkilerini pekitirir. retmen daha sonra Aliye Ban
biraz kaldr. diyerek tam szel ipucu verir. Ali ban biraz kaldrdnda bu tepkisini
de pekitirir. retmen Aliye Devam et. der. Ali, bamsz olarak azn kapattnda,
ka azndan kardnda ve orbay yuttuunda retmen bu tepkilerini pekitirir.

retmen, Aliye Aferin sana ok iyi altn. imdi Hasanla alacaz. Aye ve sen
Hasan izleyin. der. Hasann nnde duran tabaa ve kendi kullanaca tabaa orba
koyar. retmen Hasana Yemei ye. diyerek ana ynergeyi verir. Sonra Hasana Bak
ben yemek yediim elimin ba, iaret ve orta parmaklar arasnda kalacak ekilde kan

134
sapndan tuttum. der ve hareketin tamamn yaparak tam model olur. Hasana Hadi
sen de yemek yediin elinin ba, iaret ve orta parmaklar arasnda kalacak ekilde ka-
n sapndan tut. diyerek tam szel ipucu verir. Hasan ka tuttuunda bu tepkisini
pekitirir. retmen Hasana Ka biraz kaldr. diyerek tam szel ipucu verir. Hasan
ka biraz kaldrdnda tepkisini pekitirir. retmen Hasana Devam et. der. Hasan
bamsz olarak ka taban zerine gtrdnde bu tepkisini pekitirir. retmen
yine Hasana Devam et. der. Hasana bamsz olarak ka aaya doru ediinde
ve ka yemee daldrdnda bu tepkilerini pekitirir. retmen sonra Hasana model
olabilmek iin ka yemee daldrr ve Hasan bak ben ka yemein iinde ittirdim.
der ve hareketin tamamn yaparak tam model olur. Hasana Hadi sen de ka yeme-
in iinde ittir. diyerek tam szel ipucu verir. Hasan ka yemein iinde ittirdiinde
bu tepkisini pekitirir. retmen daha sonra Hasana fiziksel yardmda bulunmak iin
elinin zerinden skca tutar ve Hasan ka yemekle birlikte kar. der. Hasan ka
yemekle birlikte kardnda bu tepkisini pekitirir. retmen Hasana Ka azna
gtr. diyerek tam szel ipucu verir. Hasan ka azna gtrdnde bu tepkisini
pekitirir. retmen Hasana model olabilmek iin ka azna gtrp Bak ben ka-
n ucunu azma doru evirdim. der ve hareketin tamamn yaparak tam model olur.
Hasana Hadi sen de kan ucunu azna doru evir. diyerek tam szel ipucu verir.
Hasan kan ucunu azna doru evirdiinde bu tepkisini pekitirir. retmen sonra
Hasana Azn biraz a., Ka azna sok. diyerek tam szel ipularn verir. Hasan
azn atnda ve ka azna soktuunda bu tepkilerini pekitirir. retmen sonra
Hasana Ban biraz kaldr. diyerek tam szel ipucu verir. Hasan ban biraz kaldr-
dnda retmen bu tepkisini pekitirir. retmen Hasana Devam et. der. Hasan
bamsz olarak azn kapattnda, ka azndan karttnda ve orbay yuttuunda
retmen bu tepkilerini pekitirir.

retmen Hasanla almasn tamamladktan sonra, Ayeyle de ayn almay yapar.

DEERLENDRME
retmen, retim sonunda rencilerin, becerinin basamaklarn bamsz yapp
yapamadklarn ya da hangi ipucuyla yapabildiklerini kaydeder. renciler beceriyi ba-
msz olarak yapabilir duruma gelene kadar, dier ders saatlerinde bu beceriyi almaya
devam eder.

7.3 SOSYAL BECER RETM

ocuklarn sosyal ve duygusal geliiminde yaama iyi uyum salamas ayr bir neme
sahiptir. ocuklarn kazanmas gereken becerilerden biri de sosyal becerilerdir. Sosyal
becerileri anlamak iin ilk nce sosyal yeterlilii anlamamz gerekmektedir. Sosyal
yeterlik kavramn sosyal beceriden ayrt etmek gtr. Bu iki kavramn bazen birbiri
yerine kullanld, daha dorusu aralarnda ayrm gzetilmedii grlmektedir. Kiinin
sosyal becerisi varsa, sosyal adan da yeterli olduu dnlmektedir. Buna karn, bu
iki kavramn ok boyutlu, birbirleriyle ilikili ve ayn zamanda bamsz yaplar olduu
da belirtilmektedirler.
Sosyal yeterlilik: nsan yeteneinin temel zelliklerinden biri olarak kabul edilir.

135
Bireyin yakn evresinde yer alan anne, baba, yatlar ve retmenleri tarafndan, bu
davranlarnn bir norm grubu yada nceden belirlenen bir lte gre karlatrlmas
sonucu elde edilen yarglar ise sosyal yeterlilii oluturmaktadr. ( Akt. ifci ve Sucuo-
lu, 2003)
Aadaki davranlar gsteren bireyler sosyal yeterlilie sahiptirler.
Selamlama
Snf arkadayla konuma
Davranlara olumlu ve olumsuz tepkiler verme
evresindeki insanlardan vg ve eletiri kabul etme
Kzdrmaya, taklmaya ya da kltc eletirilere cevap verme
Okul arkadalarnn saldrgan davranlaryla baa kma

Sosyal Beceri: Szel ve szel olmayan becerileri ieren, bakalaryla iletiimde birey-
sel balanma olan, zel szl ve szsz davranlar ve bilisel fonksiyonlar olarak tanm-
lanmaktadr (ifci ve Sucuolu, 2003).

Dier bir deimle sosyal beceriler, bireyin toplum tarafndan verilen grevleri/rolleri
yerine getirebilmeleri iin, sergilenmesi gereken belirli davranlar olarak da tanmlana-
bilmektedir. (Avcolu, 2007)

Sosyal becerilerin 5 temel zellii vardr:

1. Sosyal beceriler bireyin iinde yaad toplumun sosyal kurallarna bal olan,
bireylerin sosyal ortamlarda olumlu ya da ntr tepkiler almalarna, olumsuz tepkilerden
kanmalarn salayan becerilerdir.
2. Sosyal beceriler renilmi davranlardr. Farkl kltrlerde farkl sosyal kurallarn
olmas, her toplumda farkl sosyal davranlarn istendik kabul edilmesi, sosyal becerile-
rin renilmi davranlar olduunu gstermektedir.
3. Sosyal beceriler amaca yneliktir ve birey tarafndan belirlenen bir ama iin kul-
lanlrlar.
4. Sosyal beceriler duruma zgdr ve sosyal ortamlara gre farkllar. Bu beceriler
bireyin iinde bulunduu sosyal ortama, ortamdaki kiilere ve etkileim nedenine bal
olarak deimektedir.
5. Sosyal beceriler gzlenebilir becerilerin yan sra gzlenemeyen bilisel ve duyusal
elemanlardan olumaktadr.

Sosyal beceriler aadaki gibi kategorize edilir;

Anlamlandrma
Duygusal farkndalk
El hareketleri ve yz ifadelerini yorumlama
Seim yapma
Aktivitelere katlma
Deiiklikleri problem karmadan kabul etme
Sorunlarla ba etme
Akranlar ile eyalarn paylama

136
 Genel eitim ortamlarna gerekletirilmesi beklenen sosyal beceriler;
Akranlar ile etkileimde bulunma
Snf ierisinde etkinliklere katlma
Problem davranlar sergilememe

Sosyal Beceri Eksiklii

Sosyal beceri eksiklii durumunda sosyal ilikiler bata olmak zere ocuun kiilik
yaps ve aile ile olan iletiimi, akranlaryla iletiimi, problem zme becerisi, karar ver-
me becerisi, kendini ynetme ve akran ilikilerini de olumsuz ynde etkilenmektedir.

Sosyal beceri eksikliinde ocuklarda;

Okul baarszl
Saldrganlk
Sua eilim
eitli psikolojik bozukluklar ile asosyal kiilik yani insanlardan uzak kalma, onlara
ihtiya duymama gibi
Ksa veya uzun sreli birok davran problemi grlebilmektedir.

Sosyal Becerilerin Snflandrlmas

liki Balatma ve Srdrme Becerileri
Gz konta kurma
Dinleme/ konuan kiinin yzne bakma
Konumay balatma
Konumay srdrme
Yardm isteme
Bir gruba katlma
Soru sorma
Ynerge verme
Ynergelere uyma
Teekkr etme
Bakalarn tantma
zr dileme
kna etme

Grupla Bir Yrtme Becerileri

Grupta i blmne uyma
Gruptaki sorumluluklarn yerine getirme
Bakalarnn haklarna saygl olma
Sra bekleme
Bakalarnn fikirlerini anlamaya alma
Fikir retme

137
 Duygulara Ynelik Beceriler
Kendi duygularn anlama
Duygularn ifade etme
Korku ile baa kma
Kendini dllendirme
Bakalarnn duygularn anlama
Sevgi gibi olumlu duygular ifade etme
Kzgnlk gibi olumsuz duygular ifade etme

Saldrgan Davranlarla Baa kma Becerileri

zin isteme
Paylama
Bakalarna yardm etme
Uzlama
Kzgnln kontrol etme
Hakkn koruma/ savunma
Alay edilme ile baa kma

Plan Yapma ve Problem zme Becerileri

Ne yapacana karar verme
Ama oluturma
Problemin nedenlerini aratrma
Bilgi toplama
Karar verme
Bir ite younlama

Sosyal Becerilerin Deerlendirilmesi

Sosyal becerilerin deerlendirilmesi be temel grup altnda toplanmaktadr.
Grme
Kendi kendini deerlendirme
Gzlem
Davran dereceleme lekleri
Sosyometri

Grme
Sosyal becerileri deerlendirmede geleneksel bir teknik olan grme, bireyin kendi
hakknda mmkn olan en iyi bilgiyi vermesi ve en iyi kaynan kendisi olacan var-
saymaktadr.

Kendi kendini deerlendirme

Kendi kendini deerlendirme, kiinin kendini rapor ettii bir deerlendirme teknii-
dir. Uygulamas, cevaplandrlmas ve deerlendirilmesi kolay olmasndan dolay en yay-
gn olarak kullanlan tekniktir. Teknikte kii kendi sosyal becerilerini deerlendirmek-
tedir. Bireyi tanyan kiilere (anne, baba, karde, retmen gibi) bilgi sormadan gerekli

138
bilgilerin kiiden alnmas ve dier kiilere gerek kalnmamas iin nemli bir tekniktir.
Burada, bireyin sosyal amalarnn ve alglarnn belirlenmesinde standart lme aralar
kullanlmakta, ancak bireyin bu aralar kendisinin doldurmas gerekmektedir.

Gzlem
Gzlem teknii; uzman, retmen, ana-baba, akran gibi gzlem yapabilecek kiile-
rin, deerlendirilecek olan kiinin eitli ortam ve durumlardaki hareketlerini, gr-
lerini, nasl tepkide bulunduunu ifade eder. Bireyin sosyal becerilerdeki yetersizlii,
doal ortamlar ya da gerek ortamlar gz nne alnarak gerek ortamlara uygun ola-
rak dzenlenen ortamlarda davranlarn gzlenmesi sonucunda ortaya karlmaktadr.
Gzlem teknii, bireyin iinde bulunduu ortam ve durumlarda en ok hangi sosyal
becerilere gereksinim duyduunu, bireyin hangi sosyal becerilerde yetersiz olduunu be-
lirlemede ve uygulanan sosyal beceri retim programnn sonularn deerlendirmede
etkili olduundan sklkla kullanlmaktadr.

Davran dereceleme lekleri

Davran dereceleme lekleri, bireylerin alglay biimi ile baka bireylerin nitelik
ve davranlar hakkndaki gzlem sonularn ya da kanlarn farkl dereceler iinde
saptanmasna olanak veren bir lme aracdr. Derecelendirme, ya dorudan gzlemin
yapld srada ya da sonradan yaplabilir.
Bireyi en iyi tanyan anne, baba, karde, akran, retmen gibi kiiler tarafndan n-
ceden hazrlanm olan derecelendirme leklerinin doldurulmasyla, bireyin yetersiz
sosyal becerileri belirlenebilmektedir.

Sosyometri
Bir gruptaki bireyler arasndaki ilikilerin kalitesini deerlendirmenin tercihe, srala-
maya dayal bir yolu da sosyometrik derecelendirmedir.
Sosyometrik teknikler temelde gzlemsel tekniklerdir. nk kiinin tercihleri ba-
kalar hakkndaki gzlemlerine dayanmaktadr.
Bir grubu oluturan yelerin birbirlerine ilikin tercihlerini belirlemek amacyla uy-
gulanmakta olan bu teknik gruptaki etkileim rntsnn saptanmasn salamaktadr
(Avcolu, 2007).

Sosyal Beceri retiminde Kullanlan Yntemler

ocua sosyal becerilerin retimine gemeden nce dikkat edilmesi gereken unsur-
lar vardr. Bu unsurlar aada sralanmtr.
Sosyal beceri retiminde ilk adm, ocuun bireysel performans dorultusunda
nereden balanacana ve bu ocuk iin nceliklerin neler olduuna karar vermektir.
ocuk iin ncelikli gereksinimlerinin ne olduuna karar verdikten sonra, gereksi-
nimlere uygun eitim program gelitirilmelidir.
Uygun yntem seilmelidir.
Sosyal becerileri retmek iin retilen beceriye uygun ortam dzenlenmelidir.
retilen sosyal becerinin genellemesi iin gerek ortamda da alalar yaplmaldr.
ocuun akranlar ile birlikte olabilecei retim ortamlar dzenlenmelidir.

139
 Sosyal beceriler retiminde aada yer alan farkl yntemler kullanlmaktadr.
Rol Oynama Yntemi
Gsteri ( Demonstrasyon )Yntemi
Model Olma (Modelling) Yntemi
Coaching Yntemi
Dorudan retim Yntemi
Bilisel Sre Yaklam
Bilisel Sosyal renme Yntemi
Akran Destekli renme
Drama
Sanat Terapi
birliine Dayal renme Yntemi

Rol Oynama Yntemi

Rol oynama ynteminde; bir fikir, durum, ya da olay, bir grup nnde dramatize
edilir. Grubun yeleri yalnzca dinlemek ya da tartmak yerine, olayn nasl olutuunu
izler ve konunun ayrntlarna inerler.
Avantajlar:
1. ocuklar bizzat katldklar iin daha ok deneyim kazanrlar.
2. Duygularn ve tutumlarn rahata aklarlar.
3. Yaratclklar geliir.
4. Durumu sadece kavramazlar ayn zamanda hissederler.
5. Derse severek katlrlar.
6. Yz yze gelecekleri durumlarla hazrlanrlar.
7. Hareketlerle iletiime geerler.
8. Durumlar hakknda n fikir sahibi olurlar.
9. Soukkanl olmay renirler.

Gsteri ( Demonstrasyon )Yntemi

Gsteri; grup liderinin (retmenin) bireylerin nnde bir eyin nasl yaplacan
gstermek ya da bir prensibi aklamak iin yapt ilemlerdir. Gsteride hem grsel
hem iitsel iletiim kullanlr.
Gsterinin en nemli faydas herhangi bir eyin en uygun biimde ya da ustaca nasl
baarlacan gstermedir.
Avantajlar:
1. Olaylar hem grerek hem de iitsel renmesini salar.
2. Szckleri yetersiz olduu durumlar daha rahat ifade eder.
3. ocuklar dikkatini eker.
4. Sadece gsteri yapa materyal kullandndan ekonomiktir.
5. ocuklar gsteriyi ynlendirebildiinden becerileri geliir.
6. i nceden rendiinden tehlikeler hakknda bilgi sahibi olur.
7. Zaman azaltr.
8. Dier arkadalarn kullandndan arkadalk kavram geliir.

140
 Model Olma Yntemi
Model olma yntemi uygulanrken aadaki ilemlere dikkat edilir.
Bir davran ve modelin seilmesi.
Seilen davran alt basamaklara ayrarak davrann dzenlenmesi ve szel olma-
yan ipularnn kullanlmas.
nce szel ve szel olmayan ipularnn kullanlmas, daha sonra davrann gs-
terilmesi.
Bireyin, gsterilen davran taklit etmesi iin tevik edilmesi. Bunun iin vg veya
dzeltici geribildirim salanmas.
Gsterilen davrann dier davranlar, durumlar ve kendine gven ile ilikilendi-
rilmesi.
Snf ortamyla btnletirilerek, bireyin yeni davranlar kullanaca olanaklarn
salanmas.
vg ve dzeltici geribildirim salanarak davrana dikkat edilmesi.
Baka durumlarda, baka kiilerle ve baka zamanlarda uygulayarak davrann ge-
nelletirilmesi.
Avantajlar:
1. Davranlar grerek renir.
2. evresindeki insanlardan farkl beceriler kazanr.
3. Genelleme yapabilir.
4. Dzeltmeler yaplabilir.
5. Taklit etme becerisi geliir.
6. Szel ya da szel olmayan davranlar daha kolay renir.

Coaching Yntemi
Coaching yntemi uygulanrken aadaki ilemlere dikkat edilir.
Hipotetik bir sosyal problem oluturulmas:
Gerek bir problemin inandrma biiminde kullanlmas.
Bir tartma dzenlenmesi:
Heterojen bir grubun oluturulmas.
Altrma sorular sorulmas:
Durumlarn alglanmas.
Kararlar verilmesi.
Rol oynayacak bireylerin seilmesi:
Bireylerin rollerle eletirilmesi.
Bireylerin durumu oynamalarna izin verilmesi.
Bireylerin tepkilerinin etkililiini deerlendirmelerine yardm edilmesi:
Davranlarn etkililiinin deerlendirilmesi.
Snf ortamyla btnletirilmesi:
Yeni bilgiyi kullanma frsatlarnn salanmas.
Etkileimlere dikkat edilmesi:
vg veya dzeltici geribildirim salanmas.
Sosyal bilgiyi genelletirilmesi:
Baka zamanlarda, baka durumlarda baka kiilerle uygulanmas.

141
 Dorudan retim Yntemi
Dorudan retim yntemi, sosyal beceri retim programlarnn uygulanmasnda
yaygn olarak kullanlan bir yaklamdr.
Dorudan retim yaklamna dayal sosyal beceri retimi, temelde davran yak-
lama dayanmaktadr.
Bu yaklam;
Gelitirilecek olan sosyal becerilerin tanmlanmas
Beceri iin gereksinim oluturulmas,
retilmesi hedeflenen becerinin beceri analizi yaplarak alt basamaklarnn olu-
turulmas
reten kiinin model olmas
Davrann prova edilmesi
Rol oynama ile genelletirme basamaklarndan olumaktadr.

Bilisel Sre Yaklam

Sosyal beceri retim programlarnn hazrlanmasnda gz nne alnan yaklamlar-
dan bir dieri, bilisel sre yaklam ya da problem zme yaklam olarak adlandr-
lan yaklamdr.
Bu yaklam ile, bireylerin olaylar analiz etme ve sraya koyma ile ayrt etme beceri-
sinin gelimesi salanmaktadr. Bireyi dnmeye ynlendiren bir yaklamdr.

Bilisel Sosyal renme Yntemi

Bu ynteme gre, ocuklar bir modeli gzleyerek ya da szel ynergeleri dinleyerek
renirler. Yani, deneyimlerden bilisel bir davrann sunulmasyla becerileri renebi-
lirler. renmenin sonunda, ocuklar bu becerileri sergileyecekleri rnek davranlarna
ya da performanslarna rehberlik edecek ekilde kullanabilirler.

Akran Destekli renme

Akran destekli retim, bir bireyin dier bir bireye belirlenen konuyu materyaller
kullanarak usta rak ilikisi iinde tecrbe aktarm yoluyla rettii, bireylerin akade-
mik ve sosyal becerilerini gelitirmeyi hedef alan bir retim yntemidir.
Akran destekli retim; bireylerin hem reten hem de renen akran rolnde ya da
sadece reten ve sadece renen akran olduu retim yntemidir.
Akran destekli retim yntemi ayr kategoride toplanmaktadr:
Tm snf akran destekli retim yntemi,
Farkl ya akran destekli retim yntemi,
Ayn ya akran destekli retim yntemidir.
Avantajlar:
1. Akranlaryla daha iyi iletiim kurarlar.
2. Yetikinlerden renemedii becerileri akranlarndan renir.
3. Arkadalaryla iyi zaman geirir.
4. Becerileri renirken iyi zaman geirir.
5. Becerilerdeki tecrbeleri artar.
6. Performansnn artmasn salar.

142
 7.Duygularn ve tutumlarn rahata ifade ederler.

Drama
Drama, ngilizce bir kelimedir ve anlam tiyatro edebiyatdr. Drama tiyatronun
aralarn kullanan bir srecin addr. Tiyatronun aralar eitsel amalarla kullanlr.
Dougill (1987), bir eitim arac olarak dramann, drama etkinliklerini gerekletiren
ocuklarda; sosyal, bilisel ve dilin geliimini salayacan ifade etmektedir.
Avantajlar:
1. Bedensel adan kendini tanr.
2. Karsndaki ile iyi ilikiler kurar.
3. Zaman elenceli olarak geirir.
4. Farkl davranlar elenerek renir.
5. Hayal gcn gelitirir.
6. Farkl materyalleri deiik amal kullanmay renir.
7. steklerini ve ifadelerini deiik yollarla ifade etmeyi renir.
8. Grup iinde uyum iinde hareket etmeyi renir.

birliine Dayal renme Yntemi

Program gelitirirken, becerilerin deerlendirilmesine, becerilerin retilmesine ve
renirken becerilerin transferinin retilmesine gereksinim duyulacan ifade etmek-
tedirler.
Hazrlanan programlar; yarmac, bireysel ve ibirliine dayal olmak zere eit
renme yapsn iermektedir. Her bir retim programnda hedef davranlar ren-
mek bireyler iin nemlidir.

Otizm zellikleri Gsteren ocuklarn Eitiminde Kullanlan Yntemler

Temel Tepki retim Yntemi
Temel Tepki retiminde bir uygulamal davran analizi yaklam (UDA) ilkeleri
kullanlarak beceri retimi hedeflenmektedir. Temel Tepki retimi iletiim ve sosyal
becerilerde tepkiyi ocuun elde etmesi yoluyla gdlenmeyi hedeflemektedir. (Tekin,
1999) Otistik ocuklarda iletiim davranlarn uygun ekilde arttrmak iin model
olma, ekillendirme, ocuun seim yapmas ve dorudan pekitirme kullanlmaktadr.

Akran retimi
Sosyal beceri retimi iin kullanlan etkili yntemlerden dier birisi akran reti-
midir. Bu almalarda akranlar sosyal beceri gstermek zere eitilmekte ve ipucu ve
pekitirme sunarak otistik ocuklara uygun sosyal davranlar renmelerinde destek
olmalar beklenmektedir

Sosyal yklerle retim

Sosyal ykler Gray tarafndan 1993 ylnda gelitirmitir. Otizm zellikleri gsteren
ocuklara karmak sosyal durumlar, sosyal anlamda nemli olan durumlar iin ipu-
larn ve bunlar karsndaki uygun tepkileri aklayan ksa yklerdir. Bu yklerde
ocua retilecek sosyal becerini resimleri ya da fotoraflar ve aklayc cmleler yer

143
almaktadr. ykler ocua okunarak ve resimle gsterilerek becerinin retimi yapl-
maktadr ( Balk, 2010).

Sosyal Becerilere rnek Etkinlikler

Ama: yelerin sylenen ve yaplan eylere dikkat etme becerisini arttrmak.
Hedef Davranlar:
1. ocuklar, karlarnda konuulan bir kiiyi dikkatle dinleyecek ve ne sylediini
syleyecekler.
2. ocuklar, karlarndaki kiinin davranlarna dikkatle bakacak ve ayn davran
tekrar edecekler.
3. ocuklar, bakmann ve dinlemenin hangi (evrelerindekilerle ilgili yeni bilgiler
edinirken, ders dinlerken, arkadalarn dinlerken, oyun oynarken, karlarndaki insa-
nn duygularn anlamaya alrken gibi) durumlarda nemli olduunu syleyecekler.

RNEK OYUN 1: embere Dikkat

Eitici, ocuklara embere Dikkat oyununu
oynayacaklarn syler ve ocuklarda daire eklin-
de oturmalarn ister. nce, gnll olarak seilen
ilk ocuk kendi ismini syler ve bir hareket yapar.
Sandaki ocuk, bir nceki ocuun ismini syler
ve onun hareketini tekrarlar, sonra kendi ismini
syler ve farkl bir hareket yapar. Grupta herkes
sra gelene dek devam edilir. En son ocuk, grup-
taki herkesin ismini ve hareketini hatrlatmak zo-
rundadr. Oyun giderek zorlatndan dier o-
cuklarda arkadalarna yardm edebilirler.

RNEK OYUN 2: nndeki-

nin Aynsn Yap
ocuklar, birbirlerinin belini tu-
tarak, arka arkaya sra halinde dizi-
lirler. Kollar uzatlarak, ndekinin
belinden hafife tutulur. Sonra grup
daire izerek yrmeye balar. En
ndeki ocuk baz hareketler yapar.
Ban saa eer, omuzlarn kaldrr, diz ker. Arkadaki ocuklar, onun hareketlerini
aynen taklit etmeye alrlar. Odada bir tur atldktan sonra, en ndeki en arkaya ge-
er ve arkasndan gelen ocuk, ynlendirme yapmaya balar.
Etkinlie her ocuk en az bir kez gruba yne verene dein
devam edilir.

RNEK OYUN 3: Hrsz Kim?

Snftan dedektif roln stlenecek biri seilir. Dedektif
dar karlr ve bir kii de hrsz olur. Dedektif ieri girer

144
ve hrszn kim olduunu arkadalarna sorduu sorularla bulmaya alr. Bu sorular
yle olabilir:
Hrszn sa siyah m? Hrszn boyu ksa m? Hrsz erkek mi?
Dierleri yalnzca evet ya da hayr diye yantlayabilirler. Dedektif ip ularn dikkatle
dinler ve bunlar bir araya getirerek hrsz yakalar.
Amalar:
1. ocuklarn iinde bulunduklar evreye dikkatle bakmalarn salamak ve gzlem
becerilerini arttrmak.
2. ocuklarn evrelerindeki kiilere ya da nesnelere kar farkndalklarn arttrmak.
3. ocuklarn grsel hafzlarn gelitirmek.

Hedef Davranlar:
1. ocuklar bulunduklar evreye dikkatle bakacaklar ve sonra o evredeki kiiye ya
da nesneye ait zellikleri bakmadan syleyebilecekler. ocuklar
2. evreye bakmann hangi durumlarda nemli olduunu syleyebilecekler.

RNEK OYUN 1: evremin Farkndaym

ocuklardan bulunduklar evreye bir dakika bo-
yunca iyice bakmalar istenir. Sonra gzlerini kapama-
lar istenir ve bulunduklar ortamla ilgili u gibi sorular
sorulur.
Ayenin yannda kim oturuyor?
Kimin gzl var?
Snfta ka tane pencere var?
Ka kii kahverengi gzl?
Oyunun sonunda, insanlarn, tpk bu oyunda ol-
duu gibi, evrelerine dikkatle bakarak; insanlar, nesne-
ler ve olaylar hakknda birok zelliin farkna varabilecekleri belirtilir.

RNEK OYUN 2: Nesi Var?

ocuklara Nesi Var? adl oyunun oynanaca sylenir. o-
cuklardan birine, odada bulunan bir nesneyi ya da gruptan bir
kiiyi aklnda tutmas sylenir. Dierlerinden ise bulunduklar
evreye bir dakika boyunca iyice bakmalar ve sonra gzlerini
kapamalar istenir.
ocuk, tuttuu ey hakknda kk ipular verir. Dier o-
cuklar Nesi Var? diyerek tutulan ey hakknda ipular alr ve
bilmeye alrlar. Doru bilen kii alklanr.

145
 8.Blm

ZEL ETMDE CNSEL ETM

8.1 CNSEL ETMDE TEMEL KAVRAMLAR

Birey; bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal ve cinsel alanlarda geli-
imi ile bir btndr. Hibir geliim alan dierinden ncelikli d-
nlmemelidir. Tm geliim alanlar birbirine baldr ve paralellik gs-
terir. Normal geliim gsteren ve zel eitime ihtiya duyan ocuklarn
cinsel geliimi konusunda bilgi sahibi olmak, ocuklarn eitimlerini
planlarken bizlere yol gsterici olabilir.

Cinsellikle ilgili konular genellikle lkemizde konuulmaktan kanlan, utanlan,

dile getirilirken zorlanlan konulardr. Bunun bir sonucu olarak konuyla ilgili terimlerin
tam olarak oturmad, yanl ekillerde kullanld grlmektedir. Bu nedenle cinsel
eitim konusu incelenirken, ncelikle cinsellikle ilgili baz temel terimleri gzden geir-
mekte yarar vardr.(Artan, alan Demir ve Bencik, 2008)

Cinsiyet: Kiinin biyolojik kimliini ifade eder. Ksaca erkek veya dii olmay
belirtir. Genler tarafndan belirlenir (Rice, 1989).

Cinsel Kimlik: Kiinin kadn veya erkek olmayla ilgili isel algs veya duygusudur.
Genelde kiinin cinsel kimlii biyolojik kimlii ile paraleldir. Yani biyolojik olarak er-
kekse, kendisini erkek olarak; biyolojik kimlii kadn ise kendisini kadn olarak alglar.
Ancak baz durumlarda biyolojik olarak erkek veya kadn olmasna ramen, kendini
biyolojik kimliine uygun olarak alglamayabilir. (Rice, 1989)

Cinsel Rol: Toplumun erkee ya da kadna uygun grerek tanmlad davran bi-
imleridir. (Bayhan ve Artan, 2004)

Cinsel Eitim: Bireyin fiziksel, duygusal ve cinsel geliimini anlamas, olumlu bir ki-
ilik kavram gelitirmesi, insan cinselliine, bakalarnn haklarna, gr ve davranla-
rna saygl bir bak as edinmesi ve olumlu davran biimi, deer yarglar gelitirmesi
eitimidir eklinde tanmlanabilir. (Bayhan ve Artan, 2004)

zel eitimde cinsel eitimin amac; ocuklara anne babalar ve eitimciler tarafn-
dan verilmesi gereken yana ve dzeyine uygun bilgilendirilmedir. Bu bilgilendirme
ile ocuun bedenini tanmas ve kendini koruyabilmesini, toplumsal uyumu yakalaya-
bilmesi amalanmtr. Cinsel eitimin asl hedefi, cinsellik ile ilgili dnce ve yaam
tarznn toplumun genel beklentileri rtmesidir.

146
 zel eitimde cinsel eitimin bireysel ve toplumsal faydalar:
Cinsel eitim sayesinde ocuk kendi bedenini tanr. Hem kendi bedenine hem
kar cinsin bedenine sayg duymay renir. Bu durum ocuun gelecekteki ilikilerinin
daha salkl olmasna neden olur ve ocuun sosyal becerilerini arttrr.
ocuun cinsel geliim ile ilgili bilgileri erken yatan itibaren renmesi cinsel istis-
mara urama ihtimalini azaltr. Bedenini evresindeki insanlardan korumay renir ve
hayr deme becerisi geliir. Haklarn korur ve kendini savunma becerisi kazanr.
Doru bilgilendirme ve uygun davranlar kazandrma asndan da zel eitimde
cinsel eitim nemlidir. ocuk bu eitim sayesinde vcut bakmn ve hijyeni renir.

Baz ebeveynler ocuklar ile cinsel eitimle ilgili konumakta zorlanabilirler. o-

unlukla bunun nedeni; ocukla bu konu konuulduunda erken ve uyarc bir bilgi
verilecei dnlr. Oysa pek ok ocuk bu konularla ilgili anne babasnn tahmin
ettiinden ok daha fazlasn bilmektedir. Baz ocuklar merak ettiklerini anne babasna
sorarken bazlar sessiz kalmay tercih edebilir. ou ocuun cinsellikle ilgili konularda
merak ettikleri eyler olabilir. Bu merak son derece normaldir. Dnyay tanma, evresi-
ni ve kendisini anlamaya ynelik olan merakn bir parasdr. Anne babalarn bir baka
ekincesi ise sorulara nasl cevap verecekleri konusunda kendilerini yetkin hissetmeme-
leridir. Gerek toplumsal gerek bireysel nedenler ile bu konular konuulmaktan kanlr.

Cinsel Eitimin salkl bir ekilde verilmemesinin ocuk zerindeki etkileri

Cinsel konulara kar yanl davran ve tutumlar oluturabilir.
Cinsel bilgiyi evreden yanl olarak renebilir, denemeye alabilir.
Aile cezalandrc, baskc bir tutum sergilerse ocuk bu tutuma kar isyankr ola-
bilir veya iine kapanabilir.
Ailesiyle bu konular paylaamayan ocuk cinsel istismara uradnda da bu soru-
nu ailesinden saklayabilir.
ocuk/ergen vcudunun geliimi ile ilgili salkl bir bilgi alamam olur. Bunun
sonucunda vcudundaki deiimlerden korkabilir, kayglanabilir.

ocuklara Cinsel Eitim Nasl Verilmelidir?

Yaa ve ihtiyaca uygun aklama yapmak gerekir.
Kendi bedeni ile ilgili bilgi verilmelidir.
Yana uygun kaynak resimli kitaplardan faydalanlmaldr.
Kendi bedeninin ona ait olduu ve korumas gerektii retilmelidir
Kt dokunma- iyi dokunma anlatlmaldr.

Anne-babann bilgi verme grevini ynlendirecek olan, ocuun sorulardr. ocuk

soru sormuyorsa bunun sebebi, nceki denemelerde reddedilileri ya da batan savma
cevaplarn verilmi olmasdr. Bu durumda, ocuklar bu konunun yasak olduunu,
ilgilenilmemesi gerektiini dnebilirler. Bazlar ise yetikinlerin kendilerini ciddiye
almadn ya da baka kaynaktan alnan bilgilerin aileden saklanmas gerektiini d-
nrler.

147
 Tm yalarda sorulan cinsel sorular iin en nemli nokta, anne-babann sorular
cevaplama anndaki tutumlardr. ocuu kesinlikle ayplamamak, azarlamamak, sus-
turmamak gerekir. Bu ekilde davranldnda ocuk, bu sorularn sorulmamas gerek-
tii fikrine kaplr ve cevaplar baka kiilerde arayabilecei gibi gzetleme veya deneme
yollarna da bavurabilir. Bu da cinsel eitimin anne babann kontrolnden kmas, bir
anlamda istenmeyen bir yne gitmesi demektir

ocua bilgi verilirken zihinsel dzeyi gz nne alnmaldr. Zihinsel engelli bire-
yin geliimini deerlendirirken, onun takvim yan deil geliim dzeyini gz nnde
bulundurmak gerekir. rnein A 17 yanda, ancak zihinsel geliim dzeyi 6 yanda
bir bireydir. O halde; Aya baz eyler retirken, onunla konuurken, anlatrken onun
anlayabilecei bir dzeyin esas alnmas gerekir. Bu da A iin 6 ya dzeyidir. Cinsel
geliim takvim ya ile paralel ilerler.

Zihinsel engellilerin genelde yatlarndan daha fazla cinsel ilgilerinin olduu, daha
fazla cinsel ierikli davranlar sergiledii dnlr. Oysa zihinsel engelliler, cinsel ie-
rikli davranlarn nerede, ne zaman, hangi durumlarda uygun olup olmadn bile-
medikleri iin, yani bir anlamda cinsel ierikli davranlarn kontrol edemedikleri iin
byle alglanmaktadrlar. ocuk ve ergenlerde bu dnemde;
Sorulara verilen cevaplar ilerideki tutumlarn belirler.
Sorulara cevap verilmemesi merakn artmasna yol aar. Gereinden fazla bilgi ise
kafasnn karmasna neden olur. Sorularn basit ve net olarak cevaplandrlmas en uy-
gun yoldur.

Cinsiyet Eitimi
ocuun geliimi takip edilerek cinsiyetine uygun rollerini kabul etmesine, kendi
cinsi ile kar cinsin zelliklerini anlamasna, kendi cinsiyle ilgili zelliklerle bir btn-
lk iinde yaamasna yardmc olmak amacyla verilen bilgilendirme ve bilinlendirme
almalardr. ocuklukta balamas gereken cinsiyet eitimi, ocukta cinsellik kavram-
nn geliimiyle ergenlik dneminde son eklini alr.

inde yaanlan kltr, gelenek, din, hukuk, ekonomi vb. bal olarak cinsiyet eiti-
mi de farkllar ve farkl cinsellik anlaylarnn gelimesine neden olur. ocuun kendi-
sinden beklenen uygun cinsiyet roln kazanmas, iinde yaad toplumun, evrenin
ve ailenin etkisiyle salanmaktadr. Tm geliim alanlarnda geliimini tamamlayan bire-
yin, bamsz bir birey olmasn salamak ulalmak istenen son noktadr.

Bamszlk, kendi snrlar iinde zerk ve dokunulmaz olmak demektir. Bireyin

bedeni bu dokunulmazlk snrn oluturur. yleyse, bireye bamsz olduunu ret-
menin bir yolu, bireye ncelikle bedeninin dokunulmaz olduunu, istenmeyen davra-
nlara kar hayr diyebilmeyi retmektir.

148
 8.2 CNSEL ETM
Zihinsel engelli ocuk ve genlerde cinsel geliime baktmzda normal geliim gs-
teren ocuklarla ayn sray izledii ancak zihinsel geliim dzeyine bal olarak daha
yava ve geriden takip ettikleri grlr. zel eitime ihtiyac olan ocuklara cinsel ei-
tim verirken baz zorluklarla karlalmaktadr. rnein baz ocuklarla gz konta
kurmada glk ekilebilir; bazlar konuma problemi nedeni ile soru soramaz veya
sorulan sorular cevaplayamazlar. Ayrca zrn tipi ve derecesine gre ok tekrar gereke-
bilir. Bunlarn yannda bir konuya da dikkat edilmelidir. Bu ocuklara cinsel konularda
eitim verirken st kapal bir anlatm, gizli kelimeler, yapmack benzetmeler kullanl-
mamaldr.Somut, ak, net, onlarn yanl yorumlamasna izin vermeyecek bir anlatm
kullanlmaldr.

Normal geliim gsteren ve zel eitime ihtiyac olan ocuklarn cinsel eitim verilir-
ken ele alnacak konu balklar aada belirtilenler olabilir.

Vcudumuz- fiziksel geliim

Vcudumuz- reme organlar ilevleri
Cinsiyete zg fiziksel deiimler
Cinsel kimlik kazanm

likiler
Aile ii ilikiler
Arkadalarla ilikiler
Kar cins ile ilikiler

Kiisel beceriler
Karar verebilme
letiim kurabilme
Kendini ifade edebilme
Sorunlar zebilme
Yardm isteyebilme
Hayr diyebilme

Cinsel davranlar
Mastrbasyon
Cinsel taciz
reme
Korunma

Toplum ve kltr
Cinsiyet rolleri
Toplumsal deerler
Pek ok aratrmac yaptklar almalarda zel eitime ihtiyac olan bireylere cinsel
konularda yeterli bilgi verilmediini bulmulardr. Normal geliim gsteren ocuklarn

149
arkada ve anne-babadan bilgi alma olaslklarnn zel eitime ihtiyac olan ocuklar-
dan daha yksek olduu bilinmektedir. zel eitime ihtiyac olan ocuklarn evreleri
ile sosyal paylamlar az olabilir. Pek ou zel bir eitim program iindedir ve ayrca
bilgiyi ve olaylar anlama ve deerlendirmede snrllklar vardr. Anne-babasndan da
bilgi alamayan zel eitime ihtiyac olan ocuklar iin bilgi alma kayna olarak medya
grlmektedir. Oysa ocuk ve genlerin medyadan bilgi almasnn baz tehlikeleri vardr.
Medyadaki tm modellerin doru olduu sylenemez ayrca ocuun soru sorma, me-
rak ettiklerini tartma ans yoktur. Bu nedenle anne-babalar zel eitime ihtiyac olan
ocuklarnn cinsel eitimine gereken nemi vermelidirler. Bunun iin anne babalarn
yapmas gereken ey, ncelikle ocuklarnn geliim dzeyini doru bilmek ve buna gre
davranmaktr. Bu, cinsel eitimle ilgili konularda da byle olmaldr.
Herhangi bir davran sorun olarak tanmlamadan nce ocuklar iin normal oldu-
unu dnlen baz davranlar vardr:
Cinsel organlar hakknda soru sorarlar.
Banyo yapan birini grdnde izlemek isteyebilirler.
Doktorculuk ve evcilik oynarlar, anne baba gibi rolleri stlenirler.
Bazen ok heyecanl, gergin, korkmu iken cinsel organna dokunabilirler.
Arkadalar ile cinsellik hakknda konuabilirler.
Kzsa erkek, erkekse kz arkada olduunu syleyebilir.
Giyinirken veya banyo yaparken yalnz olmak isterler.
Cinsel akalar ve szler duyduunda bunlar tekrar etmek isteyebilirler.
Cinsiyetler arasndaki farklar merak edebilirler.

Tm bu saylanlar ocuun geliim dzeyine gre normal saylabilecek davranlar-

dandr. Herhangi birini problem olarak tanmlamadan nce baz noktalara dikkat edil-
melidir. Bunlar:
Davrann zek dzeyine uygunluu,
Davrann iddeti,
Davrann sklk ve sreklilii takip edilmelidir. (Artan. Bencik, alandemir,
2008).

ocukta Cinsel Geliim Srecinde Profesyonel Yardm Gerektiren Durumlar

Btn sorular yantlanmasna ramen cinsiyet farklarna ilikin srekli soru sor-
mak,
Yetikinlerin cinsel organlarna dokunmak, kendisine dokunulmasn istemek,
Anne baba hayr dedikten sonra, bakalarnn yannda plak olmak istemek,
Srekli olarak banyoda olup bitenleri ilgiyle izlemek,
Anne baba hayr dedikten sonra evde cinsellikle ilgili ve argo szler sylemeye
devam etmek,
Hayr dendikten sonra sk sk doktorculuk oynamak. Dier oyunlara ilgi gster-
memek
stnde giysiler varken baka ocuklara dokunmak istemek, gibi durumlarda aile
mutlaka profesyonel destek almaldr.

150
 8.3 CNSEL STSMAR
ocuun cinsel haz amac ile zorla ya da ikna edilerek cinsel etkileime maruz bra-
klmasdr. ocuun rzas olsun ya da olmasn, cinsel organlarna dokunulmas, kt
szlere maruz braklmas, yetikinin cinsel organlarn dokunmaya yneltilmesi veya
zorlanmas, ocuun pornografide ya da fuhuta kullanlmas, ocua pornografik ma-
teryal izlettirilmesi, tehircilik gibi davranlara maruz braklmas Cinsel stismardr.

Cinsel istismara maruz kalan ocuklarn yaa gre dalmlar incelendiinde;

%30unun 2-5 ya, %40nn 6-10 ya, %30unun 11-17 ya grubunda olduu bilin-
mektedir. Bir baka deyile olgularn %70ini kk ya grubu oluturmaktadr. ocuu
istismar eden kiilerin %80inin de ocuun tand evreden olduu bilinmektedir.
ocuklar ou kez istismara uradklarn aileleriyle paylamak istemeyebilirler.

ocuklarn stismar Sylememe Nedenleri

Kendilerine inanlmayacandan korkarlar.
Balarnn derde gireceinden korkarlar.
stismarcnn tehditlerinden korkarlar.
stismarcy korumak isteyebilir, sevebilir ama yaptklarn sevmezler.
Nasl anlatlacan bilemeyebilirler.
Cinsel istismarn ve yaplan davranlarn yanl olduunu bilemeyebilirler.
Arkadalar tarafndan dlanabileceklerinden korkarlar.
Byklerle, otorite figrleriyle cinsel konular konumaktan utanrlar, korkarlar.
spiyoncu olarak adlandrlmak istemezler.

ocuklar, cinsel istismardan korunmayla ilgili bilgi aldklarnda veya istismarn dere-
cesi/skl arttnda, kendisine yaplann doru olmadn fark ettiklerinde srlarn en
yakn arkadalar ya da gvendikleri kii ile paylamak isteyebilirler. Kardeleri kendisi-
nin ilk istismar edildii yaa geldiinde onlar korumak amacyla, fiziksel bir yaknmas
(riner enfeksiyon vb.) sonras doktora gittiinde de ocuk istismar paylaabilir.

Cinsel stismara Maruz Kalan ocuklarda Grlebilen Belirtiler

Tekrarlayc, rahatsz edici dnceler,
Olayla ilgili kabuslar, uykuya dalma gl
fke patlamalar, younlama gl, olay ann yayormu gibi hissetme,
Yana uygun olmayan cinsel davranlar,
Cinsel davranlarda artma, mastrbasyon,
Yaadklar cinsel travmay yeniden yaama ve tekrarlama eilimi,
Cinsel oyunlar oynama,
Cinsel kimlik bozukluklar,
Okula gitmeyi istememe,
Huzursuz, saldrgan olma,
Yapt izimlerde, oynad oyunlarda cinsel tacizi andran resimler yapma/oyunlar
oynama.

151
 Bunlarn yannda cinsel istismara urayan ocuklarn %50sinde travma sonras stres
bozukluu da grlebilmekte, depresyon, dk benlik saygs, intihar giriimleri, alkol
ve maddenin ktye kullanm elik edebilmektedir.

Cinsel istismara urayanlara nasl yardm edebilirsiniz?

Yapacanz en iyi ey onu dinlemeye hazr olduunuzu gstermeniz, onu dinleyerek
inandnz, bunun onun suu olmadn, olanlardan dolay zldnz, yardma
hazr olduunuzu belirtmektir. Bu durumu yaayan bir gen veya ocuk olduunda, en
iyisi gvenilen bir yetikini durumdan haberdar etmektir.

ocuklarn Gvenliklerinin Salanmas Konusunda neriler

Onlara inandnz gsterin
ocuklara gvende olma haklar olduunu ve kimsenin bunu ellerinden alamaya-
can syleyin.
ocuklara bedenlerinin kendilerine ait olduunu, zellikle mayo ile kapatlan bl-
gelerin ok zel blgeler olduunu ve kimsenin bu blgelere dokunmaya haklarnn
olmadn anlatn.
ocuklara herhangi birisi onlar incitmeye kalkarsa Hayr demeleri gerektiini
syleyin. nk birok ocua byklerin sylediklerine itaat etmeleri retilmitir.
Birisi onlara kt, rahatsz edici bir ey yaparsa arkadalarndan ya da byklerden
yardm istemeyi retin.
ocuklarnza baz srlarn hibir zaman saklanmamas gerektiini syleyin.
ocuklarnza kendilerinin dokunmas ve plmesi durumunda eer holanm-
yorlarsa bunu reddetmelerini syleyin. Eer birisi eller ve bunun sr olarak saklanmas
gerektiini sylerse mutlaka size bildirmesi gerektiini anlatn.
ocuklarnza, gvenliklerini korumak iin gerekirse kendilerine zarar veren kii-
den kamak, yksek sesle barmak ve onu tekmelemek gibi baz kural d davranlarda
bulunabileceklerini anlatn.

8.4 CNSEL ETM KONUSUNDA ETMCLERE

ve VELLERE DEN GREVLER
ocukta problem saylabilecek bir cinsel davran varsa gizlemek, grmezden gel-
mek yerine profesyonel yardma bavurmak, tedbirler almak gereklidir. Cinsel eitimin
problemleri nleyebilecei, azaltabilecei, zmlere yardmc olabilecei unutulmama-
ldr.
zel eitime ihtiyac olan ocuklara cinsel eitim verilirken zrn tipi ve derecesine
gre ok tekrar gerekebilir.
ocuklara cinsel konularda eitim verirken st kapal bir anlatm, gizli kelimeler,
yapmack benzetmeler kullanlmamaldr. Somut, ak, net, onlarn yanl yorumlamas-
na izin vermeyecek bir anlatm kullanlmaldr.
Kz ve erkek arasndaki fiziksel farkllklar kavrayabilmesi ocua cinsel farkllklar
ve benzerlikler anlatlmaldr. Buna ynelik yaplacak almalar model alnarak, ayna
kullanarak, yazl grsel materyallerden faydalanlarak yaplabilir.
Mevsimlere gre giyinme, hijyenik bakm konusunda srekli ve dzenli olarak ei-

152
tilmelidir.
ocuk ve ergenlerde zaman zaman mastrbasyon davran grlebilir. ocuklarda
ilgilerini farkl alanlara kaydrlmal, ergenlerde bu davrann yalnzken, uygun yer ve
uygun zamanda yaplmas retilmelidir. Youn mastrbasyon davrannda bulunan
ocuun enerjisini harcayabilecei ve dikkatini dataca aktivitelerine yneltilmesi
uygun olacaktr. Bu davrann takip edilmesi ve uzun sre devam etmesi durumunda
uzman destei alnmas gereklidir.
zel eitime ihtiyac olan bireylerde ergenlik dneminde kar cinse olan arzular,
kendini ve olay ifade edememesinden kaynaklanan cinsel istismar nemli bir toplum-
sal sorundur. Bu ocuklarn zellikleri ve cinsel konularda nasl davranacaklarn bile-
memeleri gz nne alnarak gzlemlenmeli, tacize kar gven emberi almasnn
retilmesi, ok fazla fiziksel temas kurmadan sevginin belli edilmesi, tanma-tanmama
almas yaptktan sonra tanmad ve istemedii insanlarn kendisine dokunmasna
izin vermemesi gerektii allmaldr.
Zihinsel zrl ocuklarn ruhsal ynden salkl yetiebilmeleri iin, ocuklarn
cinsel ynden cinsiyet kimliklerine uygun olarak eitilmeleri ne kadar nemli ise ebevey-
nin de bunlar bilmesi ve benimseyerek uygulamas da bir o kadar nemlidir.
Cinsel eitimde yer alan kiiler arasnda effaflk iinde karlkl fikir alveriinin
yannda dayanma arttr. Cinsel konular dile getirilirken, aile bireylerinin sosyo-klt-
rel zellikleri dikkate alnmaldr.
Zihinsel yetersizlii olan ocuklarn cinsel eitimine erken yata balanmaldr.
Yetikin zihinsel zrlnn cinsel davranlarnda grlebilecek muhtemel sapma-
lara kar cinsel salk ve eitim ile ilgili bilgilerin erken yata verilmesinde her zaman
fayda vard

153
 9.Blm

ENGELL HAKLARINA GENEL BR BAKI

Teknolojik ilerleme, doal afetler, savalar bozulan ekoloji tm dnyada engellilerin

saysn hzla arttrmaktadr. Tm bu olgular dnya lkelerinin engelliler konusuna
eilmeleri ve zmler aramalarna sebep olmutur.
zrllerin sorunlarna zm retme faaliyetleri artmakta , gerek uluslar aras sz-
lemelerle ve gerekse i hukuk sisteminde kartlan yasalarla da engelli haklar dzen-
lenmeye allmaktadr.
Yaplan almalarda temel ama engellilerin toplum hayatna olabildiince katlma-
larn salamaktr.

Engelliler ile lgili Tarihsel Srete Yaplan almalar Nelerdir? Ve 3 Aralk

zrller Gn Olarak Ne Zaman Kabul Edilmitir?
Herkes iin eitlik ilkesi ile hareket eden Birlemi Milletler belgelerinde engellilik
ilk kez 1948 ylnda yaynlanan nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde dile getirilse de
BM sistemi ierisinde engellilerle ilgili almalarn balama tarihi 1945 ylna dayan-
maktadr. 1975 ylnn Aralk aynda BM Genel Konseyi tarafndan zrl Haklar
Bildirgesi yaynlanmtr. Burada tm engellilerin haklarnn din, dil, rk, cinsiyet, ide-
olojik ayrm yaplmakszn garanti altna alnd sylenmektedir. 1981 yl Birlemi
Milletlerce Uluslararas zrller Yl olarak ilan edilmitir. 1982 ylnda engelliler iin
Dnya Eylem Program hazrlanmtr. Bu programda zrllkle ilgili oluturulacak
politikalar balk altnda toplanmtr. Bunlar nleme; Rehabilitasyon ve Frsat Eit-
liidir. 3 Aralkta dzenlenen Genel Konseyde ise her yl 3 Aralk gnnn zrller
Gn olarak kutlanmasna ynelik tavsiye karar sunulmutur. 1989da zrller Ala-
nnda nsan Kaynaklar Gelitirme Eylem Plan in Tallinn erevesi kabul edilmitir.
Bu erevede engellilerin i gc piyasasnda yer almalar ve mesleki istihdamlar iin
eitilmeleri gerektii belirtilmektedir. 1992de Birlemi Milletler zrller Onylnn
kapan toplantsnda her yl 3 Aralk gnnn zrller Gn olarak kutlanmas ka-
rarlatrlmtr. Bu toplantda ayrca engellilerin byk bir ksmnn gelimekte olan
lkelerde yaadna karlk 1993-2002 ylnn Asya-Pasifik zrller Onyl olarak
ilan edilmitir. 2002 ylnda ise Asya-Pasifik zrller Onylnn 2002- 2012 sreci iin
bir onyl daha uzatlmas karar alnmtr

Trkiyenin de Taraf Olduu Engelliler le lgili Maddeler Tayan Uluslar Aras

Szlemeler Nelerdir?
Trkiyeninde taraf devlet olarak yer ald Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar
Szlemesi, Sosyal Haklar Szlemesi, Ekonomik ve Kltrel Haklar Szlemesi, ocuk
Haklar szlemesi, Avrupa Sosyal art (Trkiye tarafndan 06.10.2004 tarihinde im-

154
zalanm olup, henz onaylanmad iin yrrle girmemitir), ve engelli haklarn-
dzenleyen Engellilerin insan haklarna dair birlemi milletler szlemesi i hukuk
sistemimizde yerini almtr.

Engellilerin nsan Haklarna Dair Birlemi Milletler Szlemesi ile Gelen En

nemli Yenilik Nedir?
bu szlemeyle getirilen en nemli yenilik engellilerin BM bnyesinde oluturu-
lan zrl Haklar Komite sine bavuru hakkdr. Bylece bireyler ya da bunlar adna
hareket eden birey ya da gruplar szleme ihlali sonucunda zarar grd iddiasyla
Komiteye bavurabilecektir. Bavurulabilme artlar ise; yaplacak ikayetin szleme
hkmlerine uygun olmas; daha nce Komiteye veya baka bir uluslararas makam
tarafndan incelenmemi olmas, i hukuk yollarnn tketilmi olmas, yeterli kanta da-
yanmas gerekmektedir. ikayete konu olay szlemenin imza tarihinden nce meydana
gelmi bile olsa sonular devam ediyorsa bireylerin bavuru yolu aktr.

Uluslar Aras Szlemelerin nemi ve Hukukta Uygulanmas Nasldr?

Anayasa nn 90 nc maddesine 2004 ylnda getirilen ek madde ile Trkiye nin taraf
olduu Uluslar aras szlemeler kanun hkmnde kabul edilmi ve hatta i hukukun
nne gemitir. Bu szlemeler hakknda Anayasa ya aykrlk iddiasnda bulunulamaz.
hukuktaki temel hak ve zgrlklere ilikin dzenlemeler ayn konudaki Uluslar aras
szlemelerden farkl ise uyumazlk halinde Uluslar aras szleme hkmleri esas al-
narak uygulanr.

lkemizde Engellilerle lgili Yasal Dzenlemeler Nelerdir?

Engelli haklar ile ilgili olarak i hukukumuzda 2005 ylna kadar dank olarak
bulunan mevzuat, ksaca zrller Yasas olarak bilinen 1.7.2005 tarihinde yrrle
giren 5378 sayl zrller ve Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde De-
iiklik Yaplmas Hakknda Kanun ile bir btnlk kazanmtr.
Bugn bata Anayasamz olmak zere elliyi akn yasada engelli haklaryla ilgili d-
zenleme mevcuttur. Altma yakn ynetmelik, ok sayda genelge ve tebliide saymak
gerekir.

Engelli ile lgili Anayasamzdaki zel Dzenlemeler Nelerdir ve Refarandumla Kabul

Edilen Yeni Anayasa Deiiklikleri Engelliye Yeni Kazanmlar Getirmi midir?
Anayasamzn 61. maddesi Devlet, sakatlarn korunmalarn ve toplum hayatna
intibaklarn salayc tedbirleri alr der. Bu maddede herhangi bir deiiklik yaplma-
mtr.
Refarandumla oylanp Anayasann 10 ncu maddesine ocuklar, yallar, zrller,
harp ve vazife ehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler iin alnacak tedbirler
eitlik ilkesine aykr saylmaz ibaresi eklenmitir.
Yaplan deiiklik engelliye yeni bir hak getirmemitir. Gerek yasalarda dzenlenmi
ve gerekse Trkiyenin imzalayarak taraf olduu ve tand uluslararas szlemelerde var
olan ve fiilen yllardr uygulanan bir durumun, hususun tekrardr.

155
 Engelliler ile lgili Devletin Ykmllkleri
Tm bu dzenlemelerin stnde Trkiye Cumhuriyeti Anayasa snn 5 nci maddesi
kiilerin temel hak ve hrriyetlerini sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle badama-
yacak surette snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmaya, insann maddi
ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlar hazrlamay devletin temel ama ve
grevleri olarak belirlemitir.
Anayasamzn 61. maddesinde ise Devlet, sakatlarn korunmalarn ve toplum haya-
tna intibaklarn salayc tedbirleri alr ilkesini getirmitir.
Her ne kadar zellii gerei gerek lkemizde ve gerekse uluslararas szlemelerle en-
gelli haklar ayrca yasallatrlma ve dzenlenme gerei duyulmusa da engelli haklarn
genel olarak insan hak ve zgrlklerinden ayr dnemeyiz.Bu balamda insan hak ve
zgrlkleri ile ilgili her dzenleme de engelli haklarn da ierir.
Devletin ykmlln incelerken ncelikle genel olarak irdelemek gerekmektedir.
Anayasamzn 5. maddesi ile Devletin temel ama ve grevleri dzenlenmi olup,
buna gre devletin insan haklarn;
1. ihlalden kanma
2. salama
3. koruma ykmll bulunmaktadr.
Devletin koruma ykmll iinde en nemlisi ayrmcln nlenmesidir. Ay-
rmclk bizzat devlet eliyle yaplabilecei gibi kii ile toplum veya dier kii arasnda da
yaplabilmektedir.

Ayrmclktan Ne Anlamalyz?
Engellilie kar ayrmclk; dlama, kstlama, tercih yetkisini aleyhe kullanma, en-
gellilii mazeret gstererek uygun barnma imkan tanmama eklinde, ekonomik; sosyal
ve kltrel haklarn tannmasna veya kullanlmasna engel olma olarak tanmlanabilir.
Gerek uluslararas szlemelerle ve gerekse i hukuk dzenimizdeki yasa ve mevzuat-
la hzla salanmaya allan ayrmcln nlenmesi abalardr.
Ayrmclk kart tedbirler, engelli kiilerle engelli olmayanlarn eit haklara sahip
olmas ilkesine dayanmaktadr.

Ayrmclk Yasaklanm mdr?

lk defa Trkiyeninde taraf olduu 1989 tarihli ocuk Haklar Szlemesiyle ay-
rmclk yasaklanmtr.
Szlemeye girite Bu Szlemeye Taraf Devletler bal altnda
Birlemi Milletlerin insan haklar evrensel bildirisinde ve uluslar aras insan hak-
lar szlemelerinde herkesin, bu metinlerde yer alan hak ve zgrlklerden rk, renk,
cinsiyet, dil, din, siyasal yada baka gr, ulusal yada toplumsal kken, mlkiyet, do-
utan veya baka durumdan kaynaklanan ayrmlar dahil hibir ayrm gzetilmeksizin
yararlanma hakkna sahip olduklarn benimsediklerini ve ilan ettiklerini kabul eder.
eklinde tm ye devletleri balayc ykmllk getirmitir. Szleme metni iinde de
bu hususlar vurgulanmtr.

156
 5378 sayl yasann 4. maddesinin a bendinde ;
Devlet, insan onur ve haysiyetinin dokunulmazl temelinde zrllerin ve zr-
lln her tr istismarna kar sosyal politikalar gelitirir. zrller aleyhine ayrm-
clk yaplamaz; ayrmclkla mcadele zrllere ynelik politikalarn temel esasdr.
kesin yasak getirmitir.
01.06.2005 tarihi ile yrrle giren 5237 sayl Trk Ceza Kanununun 122. mad-
desi ile ayrmclk su kapsamna alnm olup kiiler arasnda dil, rk, renk, cinsiyet,
zrllk, siyasi dnce, felsefi inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm yapan
kimse hakknda 6 aydan bir yla kadar hapis veya adli para cezas hkmedilmesi dzen-
lenmitir.
zrllk ibaresi ibu maddeye 01.07.2005 tarih ve 5378 sayl yasa ile eklenmitir.
stihdam konusunda ayrmclk gerek 5378 sayl yasa hkmleriyle ve gerekse 4857
sayl Kanununun 5. maddesi ile de ayrca dzenlenmitir.

zrller Yasas Olarak Bilinen 1.7.2005 Tarihinde Yrrle Giren 5378 Sa-
yl zrller Ve Baz Kanun Ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik
Yaplmas Hakknda Kanun ile Getirilen Yenilikler Nelerdir?

Her eyden nce 3. madde ile zrllk tanm getirilerek kimler zrldr sorusu
yant bulmutur.
Yine 14. madde ile istihdam , 6. madde ile bakm, geici 2. ve 3. madde ile engellile-
rin eriim sorunlar dzenlenmitir.
Genel yasalarda yaplan muhtelif deiikliklerle de engellilerin bamsz yaama ve
toplum hayatna tam katlm salanmaya allmtr.

5378 Sayl Kanunun Engellilerle lgili Ama Ve Kapsam Nedir?

Yasann 1. maddesinde amac yle tarif edilir;
Bu kanunun amac; zrlln nlenmesi, zrllerin salk, eitim, rehabilitas-
yon, istihdam, bakm ve sosyal gvenliine ilikin sorunlarnn zm ile her bakm-
dan gelimelerini ve nlerindeki engelleri kaldrmay salayacak tedbirleri alarak toplu-
ma katlmlarn salamak, ve bu hizmetlerin koordinasyonu iin gerekli dzenlemeleri
yapmaktr.
2. maddesi de kapsamn belirlemitir. Buna gre yasa zrlleri, ailelerini ve zrl-
lere ynelik hizmet veren kurum ve kurulular ile dier ilgilileri kapsamaktadr.

5378 Sayl Kanun le Engelli Nasl Tanmlanmtr?

Engelli kavram literatre son yllarda girmi olmakla beraber zrl sakat gibi
kavramlar mevzuatta kullanlmaktadr.
5378 sayl yasann 3. maddesi ile; zrl, doutan veya sonradan herhangi bir
nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini eitli derecelerde kay-
betmesi nedeniyle toplumsal yaama uyum salama ve gnlk gereksinimlerini karla-
ma glkleri olan ve korunma, bakm, rehabilitasyon, danmanlk ve destek hizmetle-
rine ihtiya duyan kiiye denir eklinde zrl tanm yaplarak kriterleri konulmutur.

157
 bu tanm her ne kadar engelli kavramn tam olarak aklamasa da uluslar aras
kriterlere uygundur.

Yasa ve Mevzuatta Engelliler ile lgili Haklardan Kimler Faydalanabilir?

Nasl Tespit Edilir?
Yasal mevzuatta zrllere tanna haklardan faydalanabilme kriteri olarak Trkiyede
% 40 ve zeri bedensel veya zihinsel fonksiyon kaybetme oran aranmaktadr.
zrllk lt olarak tanmlanan bu orann tesbiti zrllk lt,snflan-
drmas ve zrllere verilecek salk kurulu raporlar hakknda ynetmelik ile dzen-
lenmi olup, yetkili salk kurulular tarafndan BALTHAZARD Hesaplama etvelin-
deki kriterlere gre yaplmaktadr.

Engellilerin Eriimi le lgili Dzenlemeler Nelerdir?

5378 sayl yasann geici 2. madde ile; Kamu kurum ve kurulularna ait mevcut
resmi yaplar, mevcut tm yol, kaldrm, yaya geidi, ak ve yeil alanlar, spor alanlar ve
benzeri sosyal ve kltrel alt yap alanlar ile gerek ve tzel kiiler tarafndan yaplm
ve umuma ak hizmet veren her trl yaplar bu kanununun yrrle girdii tarihten
itibaren 7 yl iinde zrllerin eriebilirliine uygun duruma getirilir.
Geici 3. madde ile Bykehir Belediyeleri ve Belediyeler, ehir iinde kendilerince
sunulan yada denetimlerinde olan toplu tama hizmetlerinin zrllerin eriilebilirlii-
ne uygun olmas iin gereken tedbirleri alr eklinde mevcut binalarla, toplum hizmet-
lerine eriimi dzenlenmitir.
5378 s.y kmadan ncede geii 2. maddesi erevesinde dzenleme 30.5.1997
gn 572 sayl KHK ile 3194 sayl mar Kanunu na getirilen ek 1 madde ile 1997 y-
lnda dzenlenmitir.
Bu maddeye gre Fiziksel evrenin zrller iin ulalabilir ve yaanabilir klnmas
iin, imar planlar ile kentsel,sosyal,teknik altyap alanlarnda ve yaplarda Trk Stan-
dartlar Enstitsnn ilgili standartlarna uyulmas zorunludur.
Bu konuda Babakanlk Kamu binalar, Kamuya ak Alanlar ve Toplu tama ara-
larnn zrllerin kullanmna uygun duruma getirilmesi balkl bir genelge yaynla-
yarak, konunun nemini vurgulayp uygulama sresinin 1/7/2005 tarihinde balad,
belirtilmitir. Ayrca genelgede;
Bu konuda en byk grev yerel ynetimlere dmektedir. Bu dzenlemeler Be-
lediyeler ve kurulularnca hazrlanacak eylem planlar dorultusunda gerekletirile-
cektir. Eylem planlar ksa vadeli (2005-2007) orta vadeli (2008-2010) ve uzun vadeli
(2011-2012) olarak belirlenecek bu planlar dahilinde hazrlanacak yllk raporlar ileri
Bakanl ve Babakanlk zrller daresi Bakanl tarafndan takip edilerek deer-
lendirilecektir.Belediyeler bu dzenlemelerin TSE nin ilgili standartlarna uygun olma-
sna dikkat edecekler.Satn alacaklar, kiralayacaklar veya denetimlerinde bulunan toplu
tama aralarnn zrllerin kullanmna uygun olmasn salayacaklardr.Ayrca kamu
kurum ve kurulularnn kullandklar yaplarda anlan sre ierisinde zrllerin kulla-
nmna uygun hale getirilecektir. yer almtr.

158
 ZRL MAAI
zrllere aylk balanmas konusu 1.7.1976 tarihinde kabul edilen 2022 sayl 65
yan doldurmu muhta, gsz ve kimsesiz Trk vatandalarna aylk balanmas
hakkndaki kanun ile dzenlenmitir.
zrller Yasasnn 25. maddesi ile 1. maddenin 2./ 4. fkralar yrrlkten kald-
rlarak ayn kanuna ek madde eklenmitir. Bylece zrl lehine olarak kapsam geni-
letilmitir.
Uygulama ynetmelii 20.06.2006 tarihinde kartlmtr.
zr durumuna gre tm vcut fonksiyon kayb oran % 40 ve zerinde olan, bir
ite almayan, Sosyal Gvenlik Kurumu gelir ve aylk hakkndan faydalanmayan, her
trl gelirleri ile M.K nafaka ykmls yaknlarndan salad nafaka miktarnn or-
talamas muhtalk snrnn altnda geliri olan zrl, tm bu artlar tamak kaydyla
zrl maa alabilecektir.

Bu konuda zrl maa ile ilgili olarak zetle unlar sylemekte fayda var;
stenen belgeler:
1- Bavuru formu,
Aylk istek dilekesi, mal bildirim belgesi, muhtalk belgesi, vukuatl nfus kayt
rnei, ikametgah ilmuhaberi
2- Nfus Czdan asl
3- (arka yzndeki ama blmnde 2022 sayl yasadan faydalanmak iin alnm
olduu belirtilen) zrl raporu vermeye yetkili hastahaneden alnan salk kurulu zr-
l raporu
4- Trkiye Kurumuna kendileri veya kurum tarafndan bavuru yapldna dair
belge ile birlikte ikametgahlarnn bal bulunduu Defterdarlk veya Malmdrlkle-
rine bavurmalar gerekmektedir.
5- Bavurucu vasi ise Mahkemeden alnm vasi karar da eklenecektir.
zrl 18 yan doldurmu veya 18 yan altnda olup evlenmi ise ergin (reit)
saylyor. Ayrca 18 yan doldurmadan artlar gerei Mahkeme kararyla da ergin (re-
it) klnm olabiliyor. Bu ekilde ergin kabul edilen zrl ayet bedenselveya zihin-
sel zr sebebiyle kendi bavurularn yapamayacak durumda ise bir yakn vastasyla
bulunduu ehirdeki Sulh Hukuk Mahkemesine bavurularak (uygulamada genellikle
anne, baba, karde bavuruyor, ancak bir bakasda vasi olabiliyor) vasi tayin edilmesi
gerekiyor.
SGK tarafndan balanan bu aylklar her yln, Mart, Haziran, Eyll ve Aralk ayla-
rnda olmak zere ayda bir pein olarak ikametgahlarna yakn anlamal T.C. Ziraat
Bankalar ubeleri ile anlamal PTT Merkez Mdrlkleri aracl ile hak sahiplerine
veya vekil yada vasilerine denmektedir
Yallk ayl almakta iken zrl ayl talebinde bulunanlarn zr derecesi % 70
ve zeri olmak zorunda.
Gelir tespitinde nafaka ykmls her bir yaknndan kiiye ayrlabilecek nafaka
miktar gznne alnyor.
Atl durumda olan ve herhangi bir gelir elde edilmeyen menkul ve gayrmenkuller
gelir tespitinde dikkate alnmyor.

159
 18 Yan Altndaki zrl in se; kanunen bakmakla mkellef yakn , bakmn
fiilen gerekletirmek kaydyla ve durumu 2022 artlarna uygun olmak artyla zrl
yakn ayl ad altnda maa talep edebilir.
Bu talepte dikkat edilmesi gereken bir husus ise 10.07.1975 tarihinden sonra yap-
lan ya tashihlerinin deerlendirmeye alnmaddr. Bir dier husus ise ayn hanede
yaayan dier bireylerin zellikle ein Sosyal Gvenlik sorgulamasnn yapld ve ayn
zamanda herhangi bir gelir elde edip etmediinin de aratrlddr.

zrl Maa in Yaplacak Bavurularda

Dikkat Edilmesi Gereken En nemli Hususlar;
1. zr oran % 40 n zerinde olacak
2. zrlnn kanunen bakacak kimsesi olmayacak,
3. Bir ite alyor olmayacak
4. Herhangi bir Sosyal Gvenlik Kurumunda faydalanmyor olacak.
5. Gelir durumu, gerek kendisinin ve gerekse zrlye kanunen bakmakla mkellef
yaknnn muhtalk snrnn altnda olacak.
Balanan aylklar, hak sahiplerinin;
a) lm,
b) Trk Vatandalndan kmas, karlmas, yabanc memleket uyruuna girmesi
(Trk Vatandaln muhafaza edenler hari),
c) Muhtaln kalkmas,
e) Sakatl nedeniyle aylk balanm ise bir ite almaya balamas,
f ) Bir akitle hakiki veya hkmi ahslar tarafndan bakm altna alnmas,
g) Daimi olmayan sakatlk orannn %40n altna dmesi,
h) Evlenmesi sebebiyle muhta durumdan kmas, hallerinde, bu durumlarnn
meydana geldii tarihi takip eden dnem bandan itibaren kesilmektedir .

zrl Maa ile lgili nemli Uyarlar:

1- Yukarda saylanlardan biri gerekletii zaman SGK bildirimde bulunarak ayl
kestirmeniz gerekmektedir. Aylk almaya devam olunursa szkonusu durumlar tesbit
edildiinde durumun gerekletii tarihten itibaren geriye dnk olarak %50 faiziyle
geri deme istenmektedir.
Aylk almakta olanlar veya aylk sahiplerinin e, karde, anne, baba, vasi, kayyum
veya vekilleri aylklarn kesilmesini gerektiren hallerin vukuunda, bu durumlar Emekli
Sand Genel Mdrlne ay iinde bildirmekle ykmldrler.
2- zrl maa almakta iken bir ite almaya balayanlardan alma sreleri bir
takvim yl ierisinde toplam bir deme dnemini (90 gn) gemeyenlerin haklarnda
aylk kesme ilemi yaplmaz.

3- 01.08.2008 tarihinde Ynetmelikte yaplan deiiklikle, istee bal prim de-

yenler ile 2926 sayl kanuna gre tarm sigortals primi deyenlerde kapsam dn-
da braklmtr. Gemite tarm sigortals olup da zrl maa alanlarn maalar ise
01.06.2006 tarihinden itibaren kesilecektir. Daha sonra tarm sigortals olanlarn maa
ise sigortal olduu tarihi takip eden dnem bandan itibaren kesilecektir.

160
 Evde Bakm Hizmetleri Sunulmas
Bakma muhta zrl kavram 5378 s.y. nn 26. maddesiyle tanmlanmtr. Buna
gre bakma muhta zrl zrllk snflandrmasna gre resmi salk kurulu ra-
poru ile ar zrl olduu belgelendirilenlerden gnlk hayatn allm, tekrar eden
gereklerini nemli lde yerine getirememesi nedeniyle hayatn bakasnn yardm ve
bakm olmadan devam ettiremeyecek derecede dkn olan kiidir.
5378 s. zrller yasas 26. madde ile tanm getirilen bir yenilik.
Yasal dzenlenmesi ise 2828 sayl Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu
Kanununa getirilen EK. 7. madde ile dzenlenmi. lk dzenlenme eklinde kstl bir
faydalanma szkonusu ve ayrntlar belirlenmemiken 1.2.2007 tarihinde yaplan dei-
iklikle kapsam geniletilmitir.
Daha nce zrlnn hibir sosyal gvenlii olmama , ailesini kaybetmi veya ailesi
ekonomik ve sosyal yoksunluk iinde olmas aranrken deiiklikle bu kriterler brakl-
mtr.
Ar bakm gerektiren zrlnn, ailenin toplam aylk gelirinin fert saysna bln-
mesi halinde asgari cretin 2/3 nn altnda olmas halinde evde bakmn salanmas
iin bakm paras denir.

nemli Hususlar:
Bakmakla Ykml Olunan Bireyler:
Bu Ynetmeliin uygulanmasnda, veyler de dahil olmak zere bakma muhta
zrlnn kendisi ve kendisi ile birlikte ayn evde yaayan; ei, ocuklar ile ana ve
babas, ocuklarnn eleri, evli olmayan torunlar, ana ve babasnn ana ve babas, evli
olmayan kardeleri, einin ana ve babas, einin evli olmayan kardeleri; baka bir adreste
bulunsa dahi evli olmayan ve eitimini devam ettiren 25 yan tamamlamam ocuklar
ile ayn durumdaki kardeleri ve einin kardeleri ile ayn evde yaamakta iken er veya
erba olarak askere gitmi olan babas, ocuu ve kardei; ayr adreslerde ikamet etse
dahi zrl zerinde velayeti devam eden anne ve babay,
Bu haktan yararlanmak isteyen zrl veya ailesi Sosyal Hizmetler l/le Mdrlk-
lerine bavurmas gerekmektedir.

161
 stenecek belgeler:
Bakma muhta zrlnn bavurusunda, bakma muhta zrlden, ailesinden
veya yasal temsilcisinden aadaki belgeler istenir.
a) T.C. Kimlik Numaras beyan ,
b) zrl salk kurulu raporu,
c) Yatl ve srekli bakm iin resmi veya zel bakm merkezine yerletirilecek olan;
18 yan tamamlamam bakma muhta zrl iin ilgili mahkemelerden alnacak,
koruma altna alnmas ve bir bakm merkezine yerletirilmesi karar ile velayet altnda
deil ise vesayet altna alnmas ve vasi atanmas karar; 18 yan tamamlam olup akl
hastal veya akl zayfl sebebiyle ilerini grememesi veya korunmas ve bakm iin
kendisine srekli yardm gerekmesi ya da bakalarnn gvenliini tehlikeye sokmas
nedenleriyle kstlanmas gerekli bakma muhta zrl iin ilgili mahkemelerden alna-
cak, kstlanmas ve bir bakm merkezine yerletirilmesi karar ile velayet altnda deil ise
vesayet altna alnmas ve vasi atanmas karar.
d) Bakmakla ykml olunan bireyler kapsamndaki kiilerin gelir ve mal durumuna
ilikin yazl beyan ve taahhd ile beyann ieriine dair belgeler,
e) ki adet vesikalk fotoraf,
f ) Varsa renim durumunu gsterir belge veya sureti,
g) zrlnn vasisi var ise, vesayete ve vasi atanmasna ilikin mahkeme karar,
) Anne babann boanm olmas hlinde, boanmaya ilikin mahkeme karar,
(2) Birinci fkrann (), (e), (f ), (g) ve () bentlerinde belirtilen belgeler, bakm ra-
porunun hazrlanmasndan sonra da verilebilir.
Komisyon tarafndan zrlnn durumu incelendikten sonra net asgari cretin iki
katna kadar bakm creti denecektir.

nemli ayrntlar
1- Ayn evde yaayan birden fazla zrlye bir akrabann bakm stlenmesi halinde
her bir bakma muhta zrl iin ayr ayr asgari cret tutar deme yaplr.
2- Anne ve babada bakm hizmeti veren kii olabilir.
3- zrlnn eitim hizmetlerinden faydalanmas veya evlenmesi bakm creti
denmesine engel deildir.
4- zrl ile birlikte oturan evli kardein kazanc gelir incelemesine dahil edilmez.
5- Ailede iki zrl var ise ve biri iin evde bakm creti alnyorsa ibu cret aile
gelirinin tespitinde gznne alnmaz.
6- Fiilen gnde en az 8 saat bakma muhta zrl ile birlikte olan akrabaya 1 aylk
net asgari cret denir.
7- zrlnn bakm hizmetinden yararlanmasndaki tek n koul bakma muhta
zrl olmasdr. Ya snrll yoktur. rnein 1 yanda olabilir.
8- Mracaat ret edilenler koullarnn deimesiyle her zaman yeniden mracaat
edebilirler.
9- zrl veya ailesinin gelir getiren tarm arazisi var ise l veya le Tarm Mdrl-
nden gelir tespiti yaptrlmas gerekiyor.
10- Yedek subay bekar kardein maa aile gelirine eklenmiyor.
11- Bakma muhta zrl Sosyal Gvenlik ynnden alyor grnse bile deer-

162
lendirmeye tabii tutuluyor.
12- Vasinin geliri bakmakla mkellef kiiler ierisinde yer almamas halinde gelir
hesaplanmasna dahil edilmez.
13- Evde bakm hizmeti kapsamnda deme yaplacak kiinin 18 yan doldurmas
gerekmektedir. Ancak Mahkemeden kazai rt karar alnmas halinde 18 yandan k-
klerde evde bakm hizmeti verebilir.
14- Yabanc uyruklulardan yasal olarak Trkiye de oturma izni bulunanlar ikamet
sresince evde bakm hizmeti alabilir.

STHDAM
nsanlar byklerinden ald eitim ve retimin temel ilkesi olan i, a ve e hayatn
akndaki temel ihtiyalardr. Bu ihtiyan ba aktr tabiatyla itir. Bir filozofun ifa-
desiyle Hayat emasnda yer alan bu akta herhangi bir sapma toplum dna itilmeyle
sonulanr. Demektedir. Grlecei zere i unsurundaki sapma zrlnn toplum
dna itilmesiyle sonulanmaktadr.
stihdam konusu 5378 s. yasann 14. maddesinde dzenlenmitir. Engellilerin is-
tihdam ynnden bir aklk getirmemekle birlikte i hayatnda ayrmclk yasa ve
korumal iyeri konular dzenlenmitir.
Korumal yerleri hakkndaki ynetmelikle konu akla kavuturulmu olup zr-
llk durumlar sebebiyle i piyasasna kazandrlmalar g olan zrllerin istihdam-
nn salanmas iin korumal iyerlerinin almas ve mevcutlarn desteklenmesiyle ilgili
kurallar dzenlenmitir. Ama daha ok rehabilitasyonun salanmasdr.
Buna gre Bykehir Belediyesi snrlar iinde 30 ii altran, Belediye snrlar
dnda ise 15 ii altran iyerlerinde alanlarn % 75i , kura kaytl, 15 yan bi-
tirmi ve en az % 40 orannda zihinsel veya % 60 orannda fiziksel zrl ise korumal
iyeri kapsamnda saylacaktr.
Ynetmeliin 3. maddesi ile Devletin teknik donanm salayaca ve mali ynden
destekleyecei belirtilmektedir.

stihdamla ilgili zorunluluk varm?

50 kii zerinde ii altran her zel sektrdeki iyeri %3, kamu kurum ve kurulu-
larnda ise % 4 engelli altrma zorunluluu vardr.
Bu zorunlulua uymayan iyerleri engelli altrmad her ay ve engelli bana para
Cezas deyecektir. ehirlerde iyerlerinin bu husustaki denetimi KUR tarafndan
yaplmaktadr. Tahsil edilen cezalarn tamam fonda toplanarak zrller daresi Ba-
kanl denetiminde zrl projelerinde (seminer, ieitimi gibi) kullanlyor. Engelli
federasyonlar veya konfederasyonlar da alma yapp gnderebilir.

ALIAN ZRLNN EMEKLLK KOULLARI

1- ENGELL: 5510 s.k. 28. maddesine istinaden engelli statsnde emekli olabil-
mesi iin alt dnemde maliyeden vergi indirimi bavurusu yaplm olmaldr.
%40-49 zr orannda 18 yllk SGK kayd ve 4680 gn prim denmi olmas
%50-59 zr orannda 16 yllk SGK kayd ve 4320 gn prim denmi olmas
gerekiyor.

163
 2- MALLEN (malliyet, ilk sigortallndan sonra olumas art )
5510 sayl kanunun 25-26. Maddesi ile dzenlenmitir.
%60 ve zeri zr oran 10 yl SGK kayd 1800 gn prim denmi olmas gereki-
yor. Srekli bakma muhtalarda SGK kaytl yl aranmakszn 1800 gn prim denmi
olmas gerekiyor.

3- VAZFE MALL
5510 s.k. 47. maddesi ile dzenlenmi olup kanunun 4/c kapsamnda bulunanlar
iindir.

Vergi ndirimleri Ve stisnalar

A) Gmrk vergisi
4458 sayl Gmrk Kanununun 167. maddesinin 12 nci bendinde malul ve sakat-
larn kullanmna mahsus eyann gmrk vergilerinden muaf olduu dzenlenmitir.
Konuyla ilgili belirlemeler Bakanlar Kurulunun yetkisindedir.
B) zel Tketim Vergisi
4760 sayl kanunun 4 nc maddesi ile Sakatlk dereceleri % 90 ve daha fazla olan
mall ve engellilerin adlarna kaytl tatlar ile dier mall ve engellilerin, bu durumuna
uygun hale getirilmi zel tertibatl tatlar TVden muaftr.
C) Motorlu Tatlar Vergisi
Sakatlk dereceleri % 90 ve daha fazla olan mall ve engellilerin adlarna kaytl ta-
tlar ile dier mall ve engellilerin, bu durumuna uygun hale getirilmi zel tertibatl
tatlar motorlu tatlar vergisinden muaftr.
D)Katma Deer Vergisi
zrllerin eitimleri, mesleki ve gnlk yaamlarnda kullanmalar iin retilmi
her trl ara gere ile zel bilgisayar proramlar KDVden istisnadr.
Gmrk Kanununu 167/12 gre ithal edilen aralarda KDVden muaftr. (lgin
olan malul ve sakatlardan yurt dndan ithal edilen tatlarndan KDV alnmaz iken bu
aralarn yurt iinden temin edilmesi % 18 KDVye tabidir.)
Sakatlar iin zel imal edilmi olan bisiklet ve dier motorsuz tekerlekli tatlar ile
tekerlekli koltuklar ve motorlu veya hareket ettirici baka bir tertibat olsun olmasn %1
KDVye tabidir.
E) Emlak Vergisi
5378 sayl yasa ile zrllerin Trkiye snrlar ierisinde brt 200 metrekareyi ge-
meyen tek meskeni olmas halinde emlak vergisinden muaftr.
F) Gelir Vergisi Kanunu
zrl hizmet erbab ile bakmakla ykml olduu zrl kii bulunan hizmet
erbab veya serbest meslek erbablar sakatlk indiriminden faydalanr.
2010 yl iin geerli olan sakatlk indirimi:
Birinci derece sakatlar ( % 80 ve zeri ) aylk 680,-TL. yllk 8.160.-TL.
kinci derece sakatlar ( %60-%80 ) aylk 330,-TL. yllk 3.960.TL.
cnc derece sakatlar (%40-%60) aylk 160,-Tl. yllk 1.920 TL. cret geliri elde
edenler sakatlk indirimden faydalanr.
ndirimler her yl Maliye Bakanl tarafndan belirlenir.

164
 6111 Sayl Torba Yasa da Engelliler ile lgili Dzenlemeler
1- 2022 SAYILI YASA kapsamnda balanan zrl aylklar, hak sahiplerinin;
a) lm,
b) Trk Vatandalndan kmas, karlmas, yabanc memleket uyruuna girmesi
(Trk Vatandaln muhafaza edenler hari),
c) Muhtaln kalkmas,
e) Sakatl nedeniyle aylk balanm ise bir ite almaya balamas,
f ) Bir akitle hakiki veya hkmi ahslar tarafndan bakm altna alnmas,
g) Daimi olmayan sakatlk orannn %40n altna dmesi,
h) Evlenmesi sebebiyle muhta durumdan kmas,
hallerinde bu durumlarnn meydana geldii tarihi takip eden dnem bandan itiba-
ren kesilmektedir. bu saylanlardan biri gerekletii zaman SGK bildirimde bulunarak
ayl kestirmeniz gerekmektedir. Aylk almaya devam olunursa szkonusu durumlar
tesbit edildiinde durumun gerekletii tarihten itibaren geriye dnk olarak %50 fai-
ziyle geri deme istenmektedir.
te zrl maan % 50 fazlasyla geri demek durumunda kalanlardan % 50 lik
ksm alnmayacak (17. maddenin 4 fkras )
Bu Kanunun yaymland tarihe kadar yaplm demelere ilikin olmak zere,
1/7/1976 tarihli ve 2022 sayl 65 Yan Doldurmu Muhta, Gsz ve Kimsesiz Trk
Vatandalarna Aylk Balanmas Hakknda Kanun kapsamnda almakta olduklar aylk-
lar % 50 fazlas ile geri alnmas gerekenlerden, bu % 50 fazlaya ilikin tahsil edilmemi
tutarlarn tahsilinden vazgeilir; tahsil edilmi olanlar mahsup ve iade edilmez.
2- Grme engellinin imzasnn geerli kabul edilmesi iin ahit bulundurma durumu
grme engellinin isteine bal hale getirilmitir.
6098 sayl Borlar Kanununun 15. maddesinin nc fkras grme engellilerin
talepleri halinde imzalarnda ahit aranr. Aksi takdirde grme engellilerin imzalarn el
yazs ile atmalar yeterlidir. eklinde deitirilmitir. ( 213. madde)
3- 99. madde ile engellilerin istihdam ve merkezi snava dair yeni dzenleme ge-
tirmi olup, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 50. maddesinin 3. ve 4. fkralar
yrrlkten kaldrlm, 53. madde balyla birlikte deitirilmitir.
657 sayl kanunda yaplan ilk deiiklik, bugne kadar yaplamayan bir uygulamaya
ilikindir. Bugne kadar her kamu kurumu zrl snavn kendisi yapmakta idi. Ya-
plan yeni dzenlemeye gre bu snav artk merkezi yaplacak, yerletirme de merkezi
yaplacaktr. Bu ekilde, zrllerin il il, snav snav dolamas uygulamas bitecektir.
Ayrca daha nce yzde 3n hesaplanmasnda tara tekilat dahil kadro says esas
alnamktayd. yeni dzenlemede, yurt d kadrolar, dolu kadro hesaplamasnn dnda
tutulmutur. buna gre, kamu kurumlar yurt dnda zrl personel altrmak zo-
runda olmayacaktr.
zrl personel altrma ykmll:
MADDE 53- Kurum ve kurulular bu Kanuna gre altrdklar personele ait kad-
rolarda % 3 orannda zrl altrmak zorundadr. % 3n hesaplanmasnda ilgili ku-
rum veya kuruluun (yurtd tekilat hari) toplam dolu kadro says dikkate alnr.
zrller iin snavlar, ilk defa Devlet memuru olarak atanacaklar iin alan s-
navlardan ayr zamanl olarak, zrl kontenjan a bulunduu srece zr gruplar

165
ve eitim durumlar itibaryla snav sorusu hazrlanmak ve ulalabilirliklerini salamak
suretiyle merkezi olarak yaplr veya yaptrlr.
zrl personel altrma ykmlnn yerine getirilmesinin takip ve denetimi
ile zrllerin Devlet memurluuna yerletirilmesinden Devlet Personel Bakanl so-
rumludur. zrl a bulunan kamu kurum ve kurulular bir sonraki yl iin alm
yapacaklar zrllere ilikin taleplerini her yln Ekim aynn sonuna kadar Devlet Per-
sonel Bakanlna bildirmek zorundadr. Devlet Personel Bakanl kurum ve kuru-
lularn bildirimi zerine, zrl kontenjanlarna yerletirme yapabilir veya yaptrabilir.
zrllerin memurlua alnma artlarna, merkezi snav ve yerletirmenin yaplma-
sna, eitim durumu ve zr gruplar dikkate alnarak kura usul ile yaplacak yerle-
tirmelere, zrllerin grevlerini yrtmelerinde hangi yardmc ara ve gerelerin ku-
rumlarnca temin edileceine, kamu kurum ve kurulularnca zrl personel istihdam
ile ilgili istatistiksel verilerin bildirilmesine ilikin usul ve esaslar ile dier hususlar zr-
ller daresi Bakanlnn gr alnarak Devlet Personel Bakanlnca hazrlanacak
ynetmelikle dzenlenir.
Esasnda zrl raporuna aykr grev verilemez. Memur sendikalar ile yaplan top-
lu i szlemelerinde bu hususlar dzenlenmektedir.
4- Torba kanunun 104. maddesinde zrllerin mesai saatleri ile le dinlenme s-
relerinin dier personelden farkl olarak tespitine imkan salanmaktadr. Bu konudaki
dzenleme de yle:
MADDE 104- 657 sayl Kanunun 100. maddesine aadaki fkralar eklenmitir.
Ancak zrller iin; zr durumu, hizmet gerekleri, iklim ve ulam artlar gz
nnde bulundurulmak suretiyle gnlk almann balama ve biti saatleri ile le
dinlenme sreleri merkezde st ynetici, tarada mlki amirlerce farkl belirlenebilir.
D: Torba yasann 105. maddesinin son ksmnda yer alan zrl memurlara da
istei dnda gece nbeti ve gece vardiyas grevi verilemez. eklindeki dzenlemeye
gre, zrl memurun gece nbetine kalmas ya da gece vardiyasnda almas kendi
isteine braklmaktadr
5- Bu maddenin yaym tarihinden itibaren 3 aylk sre ierisinde talepte bulunan
ve sosyal gvenlik mevzuatna tabi olarak almayan, sosyal gvenlik kurumlarndan Ya
da yabanc bir lke SGKdan her ne ad altnda olursa olsun herhangi bir gelir veya aylk
almayan ve silikozis hastal nedeniyle meslekte alma gcne en az % 15 kaybettiin-
de SGK salk kurulunca meslek hastalklar tespit hkmleri erevesinde karar verilen
kiilere bu maddede belirtilen artlar salamas halinde SGKnca aylk balanr.

166
 RNEK DLEKELER

1- Vasi tayini istenmesi dileke rnei

../... /... (tarih )

SULH HUKUK MAHKEMES HAKMLNE

DAVACI : ...(Bavurann ad/soyad ) .................... ( T.C. ......................)

( adres yazlacaktr)

T.KONUSU : ...(zrlnnad/soyad ) ......... ( T.C. ................. ) ya vasi olarak

..........(vas atanlmas istenen kiinin ad/soyad) ..................
atanmasna karar verilmesi talebi.
AIKLAMALAR :

........ ( zrlnn ad/soyad) ; ../.../.... doumlu olup , ........................

rahatszl sebebiyle %..... zrl olup; temyiz kudreti yoktur. Ekte sunduumuz.... Devlet
Hastahanesi zrl Salk Kurulu raporunda da belirtildii zere vasi tayini gerekmektedir.

mal varl ve geliri vardr/yoktur. ( zrl adna bir mal varl veya
ald bir maa varsa dkm yaplmaldr.

HUKUK SEBEPLER: M.Y.-H.U.M.Y.-ilgili mevzuat

DELLLER : Hastahane raporu, Nfus kayd, v.s
SONU VE STEM : Yukarda sunulan sebeplerle ........ad/soyad......... 'nn hacir altna
alnarak kendisine ........ad/soyad ............' n vasi olarak atanmasna karar verilmesini saygyla
arz ve talep ederim.

. Davac

Dilekeye eklenecek belgeler:

1- hastahane raporu sureti
2- zrl....... ' nn nfus czdan sureti
3-gayrmenkulleri varsa tapu fotokopisi
4- maa alyorsa veya maa balanacaksa ilgili kurumun yazs
5- zrl adna kaytl otomobil varsa ruhsat fotokopisi

167
2- Mallyet aylnn kesilmesi halinde SGK tarafndan yazl bildirim zerine ilk etapta
l Salk Mdrlne bavurulacaktr. l Salk Mdrlnce yaplacak inceleme
sonucunda alma gkayb % 60 ' n zerinde kt takdirde SGK ya yeniden
bavuru dilekesi rnei

../../.... (tarih )

T.C.
SOSYAL GVENLK KURUMU BAKANLII
Sosyal Sigortalar Genel Mdrl
Sigortal Emeklilik lemleri Daire Bakanlna

Kurumunuzdan ............. no.lu tahsis numaras ile mall ayl almaktayken

alma gcnn % 60 kaybedilmediine karar verilerek ...... ylnn .......... aynda maa
demem durdurularak geriye doru ...... aylk maa tutar da tarafmdan istendi.

alma g kaybmn % 60 n zerinde olmas, hastalklarm sebebiyle alamaz

durumda olmam sebebiyle .... l Salk Mdrlne bavurarak % 60 ' n altnda kan
raporlara 16.07.2006 tarih 26230 sayl Resmi Gazetede yaynlanan zrllk lt,
Snflandrrmas ve zrllere Verilecek Salk Kurulu Raporlar Hakknda Ynetmelik 10
ncu maddesine istinaden yaptm itiraz zerine ..... l Salk Mdrlnce...............
Devlet Hastahanesine gnderildim. ........... Devlet Hastahanesi ../../... tarih ve ...no.lu raporla
% .... vcut fonksiyon kayb ile kaybn srekli ve ar zrl olduumu tespit etmitir. bu
rapor ile nceki raporlarda eliki olmas sebebiyle bu kez ....... l Salk Mdrlnce
................ Hastahanesine sevk edildim. Sonucunda ../../... tarih ve ... no.lu raporla vcut
fonksiyon kayp oranm % ... ve raporun geerlilik sresinde ise srekli olduu tespit
edilmitir.

....................... Hastahanesi tarafndan verilen ve vcut fonksiyon kayp oranm %....

olarak belirlenen ibu rapor ; zrllk lt, Snflandrrmas ve zrllere Verilecek
Salk Kurulu Raporlar Hakknda Ynetmelik hkmlerince son ve kati rapordur.

Vcut fonksiyon kayp oranm %.. olduundan, gemie ynelik hak ve taleplerimi
sakl tutarak kurumunuz tarafndan kesilen malliyet aylmn yeniden balanmasna karar
verilmesini; yaplacak ilemden yazl olarak tarafma bilgi verilmesini arz ve talep ederim.

( Ad/Soyad) ..................
T.C.Kimlik No: ...................
Sigorta Sicil No: .................
Adres : .....................
Eki : Hastahane raporlar eklenecek

168
3- zrl maann kesilmesine kar itiraz dilekesi

../../... ( tarih)

T.C.
............................ KAYMAKAMLII
Mal Mdrlne

Kurumunuzdan ........ tarih ve ......................... dosya no.lu yaz ile 2022 sayl
kanun gerei balanan zrl maa ............................ sebebiyle iptal edildii ve geriye
ynelik olarak cezas ve yasal faizi ile birlikte dememiz istenmitir.
bu yaz tarafma .......... tarihinde tebli edilmi olup, yasal sresi iinde
aadaki sebeplerle itiraz ediyorum;
(DKKAT: Kurum tarafndan hatal bir sebeple maa kesilmi ise itiraz
sebepleri aklanacak)

SONU VE STEM: tirazmn dikkate alnarak dosyamn yeniden deerlendirilmesini itiraz

sonucundan tarafma bilgi verilmesini arz ve talep eder; yardmlarnz beklerim.

............Ad/Soyad
T.C.Kimlik No:

Adres :

OKUYUCUNUN DKKATNE:

1- zrller daresi Bakanl kaldrlarak grevleri T.C. Aile ve Sosyal politikalar

Bakanlna bal zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl kurulmutur.
2- Engellilerle ilgili yasa, ynetmelik v.s mevzuat ve muhtelif bilgiler internetten zrl
ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl' nn (http://www.ozurluveyasli.gov.tr ) sitesine
girilerek grlebilir ve deiiklikler takip edilebilir.
3- rnek bavuru dilekelerini farkl bavurularda ayn formatta sebep ve kurum adlar
deitirilerek kullanabilirsiniz.

169
KAYNAKA
Akamete, G. (2009). zel Gereksinimi Olan ocuklar. G. Akamete (ed.), Genel Eitim Okullarnda zel Gereksinimi
Olan renciler Ve zel Eitim (ss. 31-74) inde. Ankara: Kk Yaynclk.
Ataman, A. (1997). Trkiyede zel eitime yeni yaklamlar. Milli Eitim Dergisi, 136, 22-23.
Avcolu, H. (2007). Etkinliklerle sosyal beceri retimi. Ankara: Kk Yaynclk.
Balk, B. (2010). Otizmli bireylere sosyal beceri retiminde sosyal yklerin
etkisinin incelenmesi. Yaynlanmam yksek lisans tezi, Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Bolu.
Batu, S. ve Krcaali-ftar, G. (2005). Kaynatrma. Ankara: Kk Yaynclk.
Bayhan, S. P., Artan, . (2004). ocuk Geliimi ve Eitimi. stanbul: Morpa Yaynlar.
Bayko Dnmez, N. (2010). zel Gereksinimli Birey ve zel Eitim. N. Bayko Dnmez (ed.), retmenlik Programlar
in zel Eitim (ss. 13-25) inde. Ankara: Gndz Eitim ve Yaynclk.
Bayko Dnmez, N. ve ahin, S. (2010). zel Eitimin Tarihi Geliimi. N. Bayko
Dnmez (ed.), retmenlik Programlar in zel Eitim (ss. 25-41) inde. Ankara: Gndz Eitim ve Yaynclk.
Bekman, S. ve ark. (2008). Anne Destek Program 7-11ya. stanbul: AEV.
Bekman, S. ve ark. (2012). Baba Destek Program 7-11ya. stanbul: AEV.
alar, D. (1979). Geri zekal ocuklar ve eitimi. Ankara niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlar, 82, 637.
alandemir, F., Bencik, S. ve Artan . (2008). ocuklarn cinsel eitimi: Gemiten gnmze bir bak.
Eitim ve Bilim, 33, 150.
ifci, . ve Sucuolu, B. (2003). Bilisel sre yaklamlaryla sosyal beceri retimi. Ankara: Kk Yaynclk.
Erden, M. ve Akman, Y. (2004). Geliim ve renme. Ankara: Arkada Yaynevi.
Eripek, S. (2005). Zeka gerilii. Ankara: Kk Yaynclk.
Grsel, O. (1993). Zihinsel Engelli ocuklarn Doal Saylar Gerek Nesneleri
Kullanarak Esleme, Resimleri aret Ederek Gsterme, Rakamlar Gsterildiinde Syleme Becerilerinin Gerekletirilmesinde, Bireyselletirilmi
retim Materyalinin Basamaklandrlm Yntemle Sunulmasnn Etkililii. Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
Krcaali-ftar, G. (1998). zel Gereksinimli Birey ve zel Eitim. S. Eripek (ed.), zel Eitim (ss. 3-11) inde.
Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
Krcaali-ftar, G., Birkan, B. ve Uysal, A. (1995). Zihin zrl ocuklara Kavram retimi.
Eskiehir: Anadolu niversitesi.
Oktay, A. (1999). Yaamn sihirli yllar: okul ncesi dnem. stanbul: Epsilon Yaynclk.
Onur, B. (1987). Ergenlik psikolojisi. Ankara: Hacettepe-Ta Kitaplk.
ktem, F. (2009). Dikkat Eksiklii Ve Hiperaktivite Bozukluu (DEHB). G. Akamete (ed.), Genel Eitim Okullarnda zel
Gereksinimi Olan renciler Ve zel Eitim (ss. 477-499) inde. Ankara: Kk Yaynclk.
zel Eitim Hizmetleri Ynetmelii (2012). Ankara: Milli Eitim Bakanlar Yaynlar.
zkan, . Y., Erba, D. (2010). Problem davranlar azaltmada olumlu davransal destek uygulamalar. Ankara: Maya Akademi.
zsoy, Y., zyrek, M. ve Eripek, S. (1997). zel eitime giri. Ankara: Karatepe Yaynlar.
zyrek, M. (1984). Kavram renme ve retme. Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Dergisi, 16(2), 347-366.
Rice, F. P. (1989). Human Sexuality. USA: Wm C. Brown Publishers.
Sasaolu, K. F. (1998). Anne ve ocuk sal. stanbul: Esin Yaynevi.
Smer, Atilla M. (1997). lkemizde ve Dnyada Grme Engellilerin Eitimlerinin Tarihesi.
Ankara: Trkiye Sakatlar Konfederasyonu Yaynlar.
ahin, S. (2003). zel Eitimin Tarihesi. A. Ataman (ed.), zel Gereksinimli Tekin,
ocuklar ve zel Eitime Giri (ss. 99-120) inde. Ankara: Gndz Eitim ve Yaynclk.
E. (1999). Yanlsz retim yntemleri. zel Eitim Dergisi, 2(3), 87-102.
Tekin-ftar, E. ve Krcaali-ftar, G. (2004). zel eitimde yanlsz retim yntemleri.Ankara: Nobel Yayn Datm
Uysal, A. (2003). Kaynatrma uygulamas yapan retmenlerin kaynatrmaya iliki
grleri. 13. Ulusal zel Eitim Kongresi Bildirileri. Ankara: Kk Yaynclk, 121-135.
Yavuzer, H. (2000). Bedensel, zihinsel ve sosyal geliimiyle ocuunuzun ilk 6 yl.stanbul: Remzi Kitabevi.
Yavuzer, H. (2000). Okul a ocuu. stanbul: Remzi Kitabevi.
Yrkolu, A. (2011). ocuk ruh sal. stanbul: zgr Yaynlar.
Varol, N. (1992). Zihinsel Engelli ocuklara Krmz, Sar, Byk, Daire, gen, Uzun, Bir Tane, iki Tane, Kaln
Kavramlarn Kazandrmada Ak Anlatm Yntemiyle Sunulan Bireyselletirilmi Kavram retim Materyalinin Etkililii.
Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
Varol, N. (2005). Aile eitimi. Ankara: Kk Yaynclk.
Wyckff, J. L. (1997). Alt ve on iki yalar arasndaki ocuunuzu nasl terbiye edersiniz?
Uluslararas Okul ncesi Sempozyumu, Ankara: HYB yaynclk.

http://orgm.meb.gov.tr
http://www.aakanadolu.k12.tr/portal/deepo/rehberlik/GelisimDonemleri.pdf
www.annecocuk.com

170
 zel eitime ihtiyac olan ocuklarn Trk
Mill Eitim Sistemini dzenleyen genel esas-
lar dorultusunda eitimlerini almalar ve
meslek sahibi olmalar toplumla btnleme-
lerini salar. Bu nedenle zel eitime ihtiyac
olan bireylerin mmkn olan en erken d-
nemde, ihtiyalarna uygun eitim ortamla-
rnda, uygun yntemler kullanlarak destek-
lenmesi var olan kapasitelerini en st seviyede
kullanabilmeleri asndan nemlidir. zel
eitime verilen nem ve bu alanda yaplan
almalar sayesinde bu bireyler, toplumca
kendilerinden beklenen rol ve sorumluklar
ile geliimsel grevlerini yerine getirebilirler.
BEBKAnn(Bursa Eskiehir Bilecik Kalkn-
ma Ajans) mali destei ile Bursa Milli Ei-
tim Mdrlnce hazrlanan zel Eitim
Gzel Gelecek kitab zel eitim alanna ve-
rilen nemi gstermek asndan nemli bir
almadr. Klavuz niteliindeki bu kitabn,
zel eitim alannda ihtiya duyulan bilgileri
anlalr bir dille sunmas asndan eitimci-
lere, yneticilere ve ailelere faydal olacan
umuyorum.

Mustafa GNEY
Bursa Vali Yardmcs

Yeni Hkmet Kona A Blok 16050 Osmangazi/ BURSA

Tel : 0 224 256 70 00 / 135 Faks : 0 224 256 66 80
http://bursa.meb.gov.tr e-mail: ozelegitim16@meb.gov.tr
Ynetici, retmen
ve
Aileler in
www.bursaozelegitim.gov.tr