Hikmet Kvlcml

DYALEKTK MATERYALZM NEDR? NASIL KULLANILIR? NE DELDR?

DERLENI YAYINLARI

Hikmet Kvlcml

DYALEKTK MATERYALZM NEDR? NASIL KULLANILIR? NE DELDR?

DERLENI YAYINLARI: 20

DYALEKTK MATERYALZM NEDR? NASIL KULLANILIR? NE DELDR?

Hikmet Kvlcml

DERLEN YAYINLARI: Bestekr Osman Sokak No: 8/19 Telefaks: 527 76 16 Caalolu-STANBUL Basld Yer: etin Matbaaclk ISBN 975-7346-12-8

Birinci Bask ubat 2000

IINDEKILER
Giri Meselenin Konuluu 1-Sosyal Varlk.................................................................. 15 2-nsan Dncesi............................................................. 17 Birinci Kitap DYALEKTK MATERYALZM NEDR? Diyalektik Nedir? A) Diyalektiin Douu I- Genel Tanmlama.......................................................... 27 II- ki eit Diyalektik....................................................... 29 III- dealist Diyalektik....................................................... 34 B) Materyalist Diyalektik (Gerek Sre) I- Maddeci olmak.............................................................. 38 II- Zaman iinde geliim................................................ .....38 III- Marksist Maddeci Olmak Nedir? (Realite: Gereklik)............................................................ 40

C- Ayrntlaryla Maddeci Diyalektik Nedir? I- Geliim Sreci............................................................... 49 II- elikilerin Birlikte Gidii............................................ 53 III- Nicelikten Nitelie Atlama Anlay (drak) Kanunu..................................................... 62 7

a) Formel Manta Gre Geliim Nasl Olur?....................................................... 64 b) Diyalektik Materyalizme Gre Geliim Nasl Olur?....................................................... 65

D) Btnlyle Diyalektik Sre I- Evrim-Devrim.............................................................. 69 II- nkrn nkr Anlay............................................... 71 RNEKLER a- Cansz Doadan rnekler:........................................ 75 b- Canl Organizmadan rnekler................................... 76 1) Bitkilerden rnekler............................................. 76 2) Hayvanlardan rnekler........................................ 77 c- nsan Topluluundan rnekler................................. 79 d- nsan Dncesi....................................................... 84 kinci Kitap DYALEKTK MATERYALZM NASIL KULLANILIR? Marifet Kullanmakta Szde Diyalektik-Gerek Diyalektik............................... 94 a- Diyalektii "Szde Tanmak".................................... 95 b- Diyalektii Gerekte Kavramak................................ 91 Aklama ve Deitirme.................................................. 98 nsancl ve Snfl........................................................... 100 Teori-Pratik-Taraf......................................................... 102 a- Gerek Bilgin Hem Teorici, Hem Pratikidir........... 103 b- Gerek Bilgin Hem Tarafsz, Hem Tarafldr......... 104

A. Aydnlatma: Teori (Diyalektiin Realiste Kullanl) Dnceye Gvensizlik mi?........................................... 107 nsan: Toplumcul ve Tarihil bir yaratk...................... 108 a- nsan Toplum inde Yaar..................................... 109 b- nsan Tarih inde Yaar......................................... 109 Dnce de Objektif Bir Olaydr................................... 110 Nesnecil ve Somut Yorum.............................................. 111 a- Objektif Kanlmazlk............................................ 113 b- Konkret Kanlmazlk............................................ 113 I- Objektif Yorum (Mekan inde Ayn Niteliin Kanlmaz eliki artlar)................................................................ 115 a- Birlikte Olan eliki Glerini Yakalamak.............. 116 b- artlar ve likileri okyanl Kavramak................. 118 Klasik Sosyal Objektiflik............................................... 120 II- Somut Aydnlatma (Zaman inde Nitelik Deimeleri Ve Sraylar).......... 126 B. Deitirme: Pratik (Diyalektiin dealiste Kullanlmas)

I- Gerein Kriteryumu (Dnceyi le Birletirmek).......................................... 150 a- Kitlesiz Bilgi Olmaz................................................ 152 b- siz Bilgi Olmaz..................................................... 168 1- Kiicil Teori Edinmek........................................ 171 2- Kitle Teorisi Yaratmak....................................... 179

IIPratiin Kriteryumu (in Manivelasn Sezmek).............................................. 203

a- Manivela Kuvveti................................................... 212 b- Dayanlacak Nokta................................................. 213 nc Kitap: DYALEKTK MATERYALZM NE DELDR? Diyalektik Ne Deildir? A-Felsefede Ayrt I-Genel Tanm................................................................ 243 a-Gerek Mutlaktr...................................................... 243 b-Hibir Gerek Yoktur.............................................. 245 c- Gerek Bilinemez.................................................... 246 II- Karlatrma............................................................ 253 III- Diyalektik Materyalizme gre gerek................... 261 a- Pratiimizin Dorulad ey Objektif, Biricik, Son Gerektir.............................. 265 b- Mutlak Gerek, zafi Gereklerin Toplamndan Baka Bir ey Deildir................................................ 268 c- Ztlarn Birlii zafi, Mcadelesi Mutlaktr............... 274 B- Bilimde Ayrt I- Sosyolojilerde ayrt..................................................... 280 a- Toplumsal Felsefeler............................................... 281 b- Metafizik Sosyolojiler............................................. 285 II- Politikada Ayrt............................................................ 299 a- Sosyalizm ve Bilim................................................. 299 b- Sosyalizm ve i Snf........................................... 303 c-Snf Objektiflikleri.................................................. 312

SUNU Hikmet Kvlcml 1940'larda Diyalektik Materyalizm zerine 3 kitaptan oluan bir eser kaleme almtr. Bu kitaplarn adlan yledir: Diyalektik Materyalizm Nedir?1 Diyalektik Materyalizm Nasl Kullanlr? Diyalektik Materyalizm Ne Deildir? Bu eserlerini 1950 ylnda yaymlamak zere hazrladn, "Birinci Kitap"a yazd "Giri"in u son iki cmlesinden anlyoruz: "Demokraside dnce cedellemesi olmadka, siyasi eitim geliemez. O geliime yarar umuduyla bu incelemeyi yaynlyoruz. (1950)". Fakat bu ama gerekleemez. Hikmet Kvlcml, 1960'l yllarn sonlarnda bu eserini yaymlamak zere tekrar bir abaya giriir. Bu amala eseri tekrar gzden geirir. Dilini sadeletirir. Fakat abas yalnzca dili sadeletirmekten ibaret deildir. Bu almasnda kitab bir bakma yeniden yazar. Her kitab batan balayarak adeta yeniden kaleme alr. Fakat bu yllardaki youn pratik ve teorik grevlerinden dolay; eseri yeni biimiyle tamamlanmayp yaymlayamamtr. Yine de bu srete "Birinci Kitap"n tamamna, "kinci Kitap"n ise yarya yaknn gzden geirerek yeniden yazmtr. "nc Kitap" ise en az gzden geirebilmitir. Fuat Fegan, bu eseri "Ariv Yaynlar" adna daktilo metin olarak hazrladnda; Hikmet Kvlcml'nn ilk yazd metinleri "Eski Metin" adyla baa, 60'l yllarda yazlan ksmlar ise; "Yeni Metin" adyla, ondan sonraya koyar. Bu yntemi her kitap iin ayr ayr uygular. Metinleri orijinal halleriyle, (Usta'nn kaleminden nasl kmlarsa ylece) okuyuculara, zellikle de yaynclara '' Eserin bu birinci kitab eitli eksiklikler ve yanllklar ieren biimiyle, 1973 Aralnda Odak Yaynlar tarafndan Ali Kzlrmak imzasyla; "Bilimde ve Felsefede Diyalektik Nedir?" adyla yaymlanmtr.

10

11

sunar. Sayg duyulacak, nemli bir grev baarr. Hikmet Kvlcml'nn bu eserini yaymlamaktan amacmz: Her devrimci militann, Marksizmin dnyay kavray ve deitiri metodu olan Diyalektik Materyalizmi, bir Usta'nn kaleminden etd edebilmesini salamaktr. Yani okuyucuya birinci elden, Usta'nn elinden km teorik silahlar sunmaktr. Ama bu olunca; eseri "Eski Metin", "Yeni Metin" biiminde sunmak; okuyucunun ariv merakn giderse bile, eserin znn kavranmasn glgeleyecekti, engelleyecekti. O yzden metinlerin zaman iindeki geliimini tarihilere brakmak; bizim amacmz bakmndan en doru tutumdu. Biz de yle yaptk. Bu yzden Fuat Fegan'n hakl olarak (Eseri orijinal haliyle sonraki kuaklara sunmak amacyla ve sorumluluuyla) uygulad yntem burada izlenmemitir: Kitap u plana gre hazrlanmtr: Hikmet Kvlcml'nn 1960'larda yeniden yazd blmler, aynen alnmtr. Bu blmlerin dilinde ok az sadeletirme ihtiyac duyulmutur. "Yeni Metin"in bittii yerden itibaren "Eski Metin" ile devam ettirilmitir, kitaplar. Anlalaca gibi, 1940'larn Trke'siyle yazlan bu blmler dil bakmndan sadeletirilmitir. Fakat en ufak bir dzeltme, ya da yorum katlmamtr. Sadeletirmeyle anlamn karlanmasnn yeterince mmkn olamad durumlarda: ya dipnotlar eklenmi, ya da keli parantez iinde kelimelerin karlklar verilmitir. Yorum okuyucuya braklmtr. Bu tutumla, ayn zamanda, Hikmet Kvlcml'nn slubu da elden geldiince korunmutur. Karkla meydan vermemek iin -her zaman olduu gibi- bize ait olan aklamalar yine keli parantez iinde verilmitir. Yani okuyucu isterse, keli parantezlerin iini atlayarak -sadeletirme dnda- eseri; naslsa yle yani orijinal haliyle okuyabilir. Derleni Yaynlar

GR
Trkiye okpartililie giriyor. Fikir Partileri kurulacak. Parti fikirleri arpacak. Namk Kemal'den beri zenilir durur: Fikirlerin arpmasndan hakikat imei akp milleti aydnlatmaldr. Fikir arpmas demek, her eyden nce Ztlarn karlamas demektir. Bu doann en byk gerekliidir. Ztlarn karlamasnn kendisine uygun bir Mant olur. Mantk, Ortaada Skolastik idi. Kapitalizm anda Metafizik oldu. Sosyalizm anda mantk Diyalektiktir. Diyalektik Metot Kadim Yunan Medeniyetinin ilk Hilozoist2 filozoflarndan beri bilinir. Varln ve Dncenin ztlar zemberei ile ileyii bilinir. Bizim Osmanl medresesinde diyalektie Cedel denir. Nedense cedellemeye pek iyi anlam vermemiiz. Demokraside dnce cedellemesi olmadka, siyasi eitim geliemez. O geliime yarar umuduyla bu incelemeyi yaynlyoruz. (1950)

Hilozoizm (Yun. Hyle, madde ve zoe, yaam): Maddeyi ve doay organizma gibi canl kabul eden felsefe anlay.

12

13

MESELENN KONULUU
Diyalektik gr genel olarak bir EVRENE BAKI, Marks'in deyimiyle "Weltanschaung"dur. zellikle bir TOPLUMA BAKI 'tr. Onun iin, Modern Diyalektik: Evren lsnde gelikin bir sosyal doktrinin tuttuu yol, yani metot ve mantktr. Toplumun maddi manevi tm kurulu, ileyi ve gidiinde Diyalektik bak genel ve zel grl bir doktrin yaratt. Ona Tarihil Maddecilik denildi. Doktrini kuranlar: Karl Marks, Friedrich Engels'tir. Gelitirenler: V. I. U. Lenin, J. . Stalin ve Mao Tse Tung'dur. Toplum deyince iki ey akla gelir: 1- Sosyal Varlk; 2- nsan Dncesi... 1- Sosyal Varlk: Sosyal varlk objektif (nesnecil) bir eydir. Yani, dncemiz dnda akan, dncemize uymakszn olan Toplum ilikileri ile Toplum eyleridir... Tarihte grlen btn olaylar, yaadmz btn iliki ve artlar, yaptmz btn faaliyetler ve eserler Sosyal Varla girer. Sosyal Varlk balca iki byk gruba ayrlrsa daha iyi kavranlr: a) Madde temeli, b) styap.. a) MADDECL TEMEL: nsanlarn retim, datm, leim, tketim (istihsal, tevzi, taksim, istihlak) gibi elle tutulur madde ilikilerini iine alr. 15

Bunlara toptan Ekonomi varl denir. Ekonomi ilikilerinin kanunlarn arayan bilime EKONOM POLTK denir. Tarihil Maddeciliin de bir Ekonomi Politii vardr. Bu konu zerine Marks'n hayatta iken kard ilk iilere yaplm Konferanslar ("Gndeliki ve Sermaye", "cret, Fiyat, Kr" gibi), Proudhon'a kar verilmi cevap ("Felsefenin Sefaleti") dnda, ilk kan "Ekonomi Politiin Eletirisi zerine", son kan "Kapital" ant eseri ("Kapital" 3 cilttir; son ikisini Engels karmtr)... Ondan sonraki yazlar: "Art Deer zerine Teoriler" ile "Kapitalizm-ncesi Ekonomi Biimlerinin Temelleri" vardr. Engels'in: "ngiltere'de i Snfnn Durumu", "Anti-Dhring"in 2'nci cildi.. Lenin'in: "Rusya'da Kapitalizmin Geliimi", "Emperyalizm, Kapitalizmin Son Kona"... Stalin'in: "Kyn Kolektifletirilmesi", "ki Bilano", "ki Dnya", "nsan En Deerli Sermaye" eserleri diyalektik Ekonomi Politiin en bellibal kitaplardr. Ekonomi Politik ayr bir kitapta incelenecektir. Bu yaznn zel konusu deildir. Ancak, gerektike Ekonomi Politikten genel olarak sz edilecektir. b) STYAPI: Toplumu bir yapya benzetirsek, o yapnn madde temeli ekonomik ilikiler, st katlar manevi (anlamcl) ilikilerdir. nsanlarn Ekonomi temeli zerinde giritikleri: Snf, Hukuk, Siyaset, Ahlk, Bilim, Gzelsanat, Felsefe, Din vb. ilikilerine hep birden SPERSTRKTR: STYAPI ad verilir. "Sosyoloji" denilen bilimin metafizik metotlu okullar oktur. Bunlar Toplumun yalnz styap ilikileriyle urarlar. lerinden birisi: Formalist Sosyoloji okulu ve zellikle Durkheimclk, Ekonomi ilikilerine de el atmak ister. Maksad elle tutulur Ekonomi ilikilerini Sosyoloji iinde kstlamaktr.

Demek Metafizik Sosyolojiler, Ekonomi ilikilerini ya hi azlarna almazlar, yahut Toplum dna aforoz etmek iin kullanrlar. Diyalektik bak, btn Metafizik Sosyolojilerle taban tabana zt olmak zere, Toplumun temelini styapsndan ayrmaz. Bir yanda hem Ekonomi, hem styap ilikilerini btn olarak ayn nemde ve hep birden ele alr. te yanda bu ilikiler gerekte naslsalar ylece [grlr, gsterilir], yani Ekonomi ilikilerini styap ilikilerine temel sayar. yle ise, Diyalektik konusu, zellikle bir Ekonomi Politik bilimi olmamakla birlikte, Ekonomi Politiin bulduu genel Ekonomi kanunlarn nemli birer Toplum kanunu olarak ele alr ve bunlar temel kanunlar sayar. Toplumun styapsna bal olan btn; Snf, Hukuk, Politika, Ahlk vb. ilikilerini incelerken, tek balarna tutmaz. Her styap ilikisini, teki styap ilikileriyle ve Ekonomi ilikileriyle ayn zamanda karlkl etki ve tepki yaparlarken gznnde tutar. Diyalektik Metodu, genel olarak Sosyal Varln gerek maddecil Ekonomi ilikilerini, gerek styap ilikilerini gden btn kanunlar gzden geirir. 2- nsan Dncesi: nsann kendisi (vcudu ve kafas) sosyal bir varlktr. Bu varlk yaarken, gerek Ekonomi temeli, gerek styap zerine birok izlenimler edinir. Bunlara duygular, dnceler denilir. Diyalektik daha ok dncelerle urar. nsan, Toplum lsnde edindii dncelerle, fikir ve kanlarla evrene bakar. Yani dnce insana kii olarak douundan gelmi gizli bir g deildir. Toplumdan gelmi bir kalitedir [niteliktir]. Fikirler gkten inmemitir. Toplum olmasa, dnce olmazd. Nitekim, hibir hayvan dnemez.

16

17

nk, Toplum yarat deildir. yle ise, insann dncesi, ister istemez iinden kt Toplumun damgasn tar. nsann u veya bu fikri tamas; iinde yaad Topluma gre yle veya byledir. Dnce sosyal evreye ve artlara uygun olur. Bu yzden insann yalnz Toplum zerine olan izlenimleri sosyal bir damga tamakla kalmaz. Doa zerine edindii fikirler de ister istemez baland Toplumun takt gzlklerle grlr. te btn o Doa ve Toplum zerine edinilmi sosyal izlenimlerin Duygu dnda kalan topuna birden DNCE denir. Sosyal Varlk: yani insanlar, ekonomi aralar ve insan ilikileri, Dncemizin dnda ve Dncemize uymayarak varolduklar iin, onlara OBJEKTF (nesnecil) varlklar diyoruz. Dnce ise, tam tersine SBJEKTF (kimesnecil) [znel] saylr. (Osmanlca'da objektife: Afaki, Sbjektife: Enfsi adlar verilmitir.) Dnce sbjektiftir, nk: Fikirler insan dnda, kimesnenin [znenin] tesinde bulunan Varlktan, yalnz insann kafasnda yank uyandran bir sra izler ve izlenimlerdir. nsann kafasndaki izlenimler mutlak ve her zaman ayn biimi almazlar. nsan, iinde yaad Toplumun artlarna ve Toplum iinde tuttuu duruma ve savunduu kara gre, kafasna arpan izlenimlere biim ve anlam verir. Yani, insann kafas, beyni, ne bir fotoraf makinesidir, ne de bir gzdr. nsan, Doada ve Toplumda her grdn olduu gibi almaz. Daha dorusu her eyi olduu gibi grmez, yahut kavramaz. Ancak grebildii gibi kavrar. Yani, grmek istedii gibi, daha dorusu kendisine gsterildii gibi kavrar. te btn bu zellikler Dncenin sbjektif olmasn gerektirir. Dncemiz niin sbjektiftir? nk, insann her abas gibi Dncesi de sosyal durumundan ve tutumundan kar. nsan Toplumdan ald olanaklar ve

msaadeler lsnde grr, duyar, sezer, kavrar, insann grmesi, kii gz ile olmaktan ok, Toplumun ona verdii dnce yordam ve dzeyi ile belli olur. nsan evreni Sosyal gz ile grr. Bir babann ocuunu kesmesi bugn en byk cinayettir. slamlktan nceki Araplkta kutsal bir ibadet, bir tapn treni idi. Tek insann gz fotoraf iin grnen ey, bugn de, slamlktan nce de ayn olaydr: Baba ocuunu keser. Ne var ki, grlen ocuun kesilmesi, Sosyal gzmz demek olan Dncemiz iin ayn olamyor. inde bulunduumuz Topluma gre, ayn olaya, ya cinayet yahut ibadet adn veriyoruz. Denilecek ki, insan dncesi Sosyal olaylar nnde bylesine sbjektiftir. Ancak, Doa olaylar karsnda insanolu daha ok tarafsz deildir. nsan, Doay bile, Toplumdaki durumuna, Toplumun genel karakterine gre kavrar. Doada ta tatr, aa aatr... Gelgelim, ilk insan ta, aac kendi atas grmtr ve saymtr. Daha geni kavramlar Doa grlerini bsbtn sbjektifletirir. rnein, Toplum iinde ztlklar kaynap insanlar birbirlerine dtkleri zaman: Varl madde olarak grmez. Maddeci felsefeyi dama atar, yerine dealist (fikirci) felsefeyi oturtur. Egemen kavram, evrende Varln zn fikir ve anlamda bulur. O zaman artk ne ta tatr, ne aa aatr. Dalar talar "Ruh" kesilir. Ayn Toplum iinde ilerleme ve geliim yanl insanlar Maddeci olurlar: 18'inci yzylda Kapitalist snf, 19'uncu yzylda i Snf Varl srf madde saymtr. Tersine, Toplum gidiinin ilerisinde tehlike gren insanlar: lerlemeye ve geliime yan bakarlar. Btn dnya gericileri ve tutucular Ruhulua inanrlar. 19'uncu yzyla dek Maddeci olan Avrupa egemen snflar, 20'nci yzylda: spritizma masalarnda ruh arrlar, Hint Fakirlerinden medet umarlar, Bergson3 tipi modem Derviliklere zenirler.
3

Henri Bergson: 1859-1941 yllar arasnda yaam idealist, sezgici Fransz dnr.

18

19

Rnesans anda geliim ve ilerleyii karna uygun bulan burjuvalarn szcs Galile: Dnyann dndn grebildi. Zamann tutucu din ve dnya derebeylerini temsil eden Engizisyon papazlar: Dnya dnyor szn geri almas iin Galile'yi atete yakmaya kalktlar. Motorsuz ua Avrupallar yeni kefettiler. Trkiye'de, takma kanatla Galata Ku-lesi'nden skdar'a uan yahut barut fiekleriyle fze yapp Sarayburnu'ndan Boazii'ne uan kiiler, ortadan kaldrld. arlk Rusyas'nda tepkili fzenin bilimsel projelerini izen gen, ar Aleksandr'a suikasttan asld. rnekleri her gn evremizde rastladklarmzla sonsuz kertede uzatabiliriz. Dncemiz sbjektiftir, derken onu anlyoruz: Dnce kiicil bir olay deildir, Toplumun kafamzda yaratp ilettii bir mekanizmadr. Onun iin, baka baka Toplum biimlerinde yaayanlar, ayn olay zerine ayr fikirler edindiler. Ayn Toplumda birbiriyle zt durumda geinen insanlar, ayn olaylar zerine zt kanlara varrlar. yle ise, "Ben KEND dncemle hakikati bulurum" sanmak yanltr, kuruntudur. Kiinin "kendi dncesi" salam ayakkab deildir. Toplum iinde yzyllarca ilenip gelitirilmi olan dnce yordamlarndan birini semek gerektir. Her ey gibi Dncenin de bir bilimi vardr. Herhangi konu zerine doru dnebilmek iin, doru bir Dnce bilimi, yani doru bir Mantk bulmak ve kullanmak arttr. yle bir Bilim ve Mantk da vardr. Toplumun genel gidi kanunlarn inceleyen bilime SOSYOLOJ diyoruz. Dncenin genel gidi kanunlarn inceleyen bilime LOJK (MANTIK) ad verilir. Bugne dek bilinen balca drt eit Mantk tanyoruz: 1- PRELOJK (n-Mantk yahut Mantk-ncesi): Tarih ncesindeki ilkel insann mantdr. O manta gre, insanla teki canl cansz varlklar arasnda ayrt yaplmaz,

Kii ile iinde eridii Toplum arasnda ayrt yaplmaz. vb.. 2- SKOLASTK MANTIK (Medrese Mant): Ortaadaki Derebeyi kafasnn ileyiidir. Ortaa toplumu ondan nceki batm Medeniyet toplumundan geri olduu iin, o Medeniyetten kalma kitaplar ortaa insan iin bilginin son kertesidir ve eski kitaplardaki formller dnda ne dnce, ne bilim olamaz. 3BMCL MANTIK (Metafizik ve Formel Lojik): Modern adaki egemen burjuva kafasnm ileyiidir. Ka rakteristiini ileriki karlatrmalarda greceiz. 4- DYALEKTK MADDECLK (Maddecil Cedel): Modern adaki ilerici proleter anlaynn mantdr. Diyalektik Maddecilik zerine alfabetik de olsa tm ve ak bir fikir edinmek iin u soruya karlk arayacaz: 1-Diyalektik Nedir? 2- Diyalektik Nasl Kullanlr? 3- Diyalektik Ne Deildir?

20

21

Birinci Kitap DYALEKTK MATERYALZM NEDR?

Diyalektik Nedir?
Diyalektik, Antik Grek andan beri felsefenin konusu olmutur. Onun iin, nce Diyalektiin genel anlam ve douu zerine birka aklama yapmalyz.

25

A- DYALEKTN DOUU
Diyalektiin modern bilim olarak douu zerine konumadan nce, Diyalektiin genel bir deyimini yapmak, sonra ilkel anlamlar zerinde durmak doru olur. I- GENEL TANIMLAMA Engels'e gre Diyalektik: "Gerek d dnyann ve gerekse insan dncesinin genel hareket kanunlarn bildiren bilimdir."4 Bu tarife gre nce Diyalektik bir kanunlar bilimidir. Bu kanunlar da iki alanda geerler. Bir alan d dnyadr, tekisi i dnyamz saylan dncedir. Bylece, bir yanda dnce, br yanda varlk diye iki karlkl OLAY nmze kyor. Dnce ile varln ilikileri Felsefenin teden beri tartlan temel konularndandr. Diyalektik her iki alann iinde yryen en genel hareket kanunlarn bildirir. Daha "Hareket Kanunu" derken bile, Diyalektie gre kmltsz, hareketsiz hibir ey bulunmad anlalr. Dncemiz de vcudumuz gibi, toplum gibi, doa ve evren gibi boyuna ilerleyip deiir. Varlk ve dnce alanlarnn kendilerine zel birer kmlday yordamlar vardr. Kafamzn kmlts Psikoloji kanunlar ile, vcudumuzun kmlts Fizyoloji kanunlar ile olur. Toplumun hareket kanunlar baka, doann hareket kanunlar bakadr. Cansz doay FZK
4

F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, (Marks-Engels, Werke, C. 21. s. 293)
27

kanunlar gder. Canl varlklar FZYOLOJK kanunlar gder. Toplumu SOSYAL kanunlar gder. Dncemizi LOJK (Mantk) kanunlar gder. Ancak, btn bu kanunlar hepsi bir noktaya gelir dayanrlar: Hareket-Kmlt... Diyalektik deyince ilk aklmza gelen ey, zel grn, yani Engels'in deyimiyle "meydana k biimi" ne olursa olsun, harekettir. Hibir ey yerinde durmaz. Her olayn zn yaratan bu genel hareket kanunlar Diyalektik bilimi ile kavranr. Diyalektii hareket kertesinde basitletidik. Ancak, Diyalektik zerine edinilen kanlar bir tek ve homojen gre dayanmaz. Tarihte Diyalektik birok biimlere girerek bugnk durumuna ulat. Dncenin, ortada duran binbir eit olaylar iinden yalnz hareketi semek ve o soyut konu ile uramak alkanl Medeniyet ile birlikte balad. nk insanlar iinde gnlk geim- kaygs olmakszn kafalarn genel ve soyut eylerle uratracak bo zaman, ancak Medeniyet anda bulundu. Medeniyet ile birlikte insan dncesinin bir kuakta elde ettii kazanlar sonraki kuaklara salamca aktarabilen Yaz kefedildi. Ne var ki, Medeniyet ile birlikte sosyal ztlklar att. "Hakikatler" atallat. Bir olay veya dnce tm insanla gre deil, toplum iindeki u veya bu kme insanlara gre doru yahut yanl saylmaya baland. nsanlar arasndaki yaant ve geim ikilikleri dnce aynasna da arpt. Her kme insan olaylar kendi aynasnda (yani, durumuna ve karna gre) "Hakikat" sayd. Bu yzden zt snflar, zt felsefeler gibi, zt mantklar da, hatta zt diyalektikler de dodu.

II- IKI ET DYALEKTK Engels diyor ki: "nsanlar diyalektiin ne olduunu renmeden ok daha uzun sre nce diyalektik olarak dndler: tpk, nesir terimini bilmeden nce nesir olarak konutuklar gibi..."5 Diyalektik dnce ilkin sa'nn doumundan 5-6 yzyl nceleri Grek toplumunda belirdi. Bizim Efes'li mflis asilzade Heraklit: "Her ey akar" (Panta rei) szyle Diyalektik dnceyi Ege kylarnda biimletirdi. Yunan toplumu geliip ilerledike: yaay gibi anlay da doruluuna ilerledi. Sonralar Grek Kenti iinde Medeniyet duralarken, Snf dvleri ykc biimlere girdi. O yzden d evreni aratran insann gz kendi iine dnd. Felsefe de o dn yanklad. Sokrates "Kendini bil" szn pa-rolalatrd. nsan toplumu gibi dncenin de doadan kopmas, kendi iine kapanmas: Hareketten kalmas ve durgunlamas balad. Diyalektik gr ya bsbtn unutuldu, yahut Sofizm klnda bo ve biimcil srnak gevezelie, adam kandrma demagojisine kard. Dnce tarihinde, bir mantk metodu olarak Diyalektiin yeniden ciddiye alnmas 19'uncu yzyla kadar bekledi. 19'uncu yzylda Avrupa'nn en byk Felsefe hareketi Almanya'da grld. O zamanki Almanya'nn sosyal snf ilikileri bu zellie sebep oldu. Alman felsefesi o sebeple Diyalektik metodu tekeline ald. Almanya'nn ileri retici gleri, sanayi geliimini ve Alman orta-snfn diriltmiti. Alman burjuvazisi bu diriliin szcs olarak Derebeylik engellerini kaldrmak eiliminde idi. Ancak, bu ii becerecek yeterlikte deildi. ngiltere ka-

F. Engels. Anti-Dhring, C. 1. s. 221-222 (MarksEngels, Werke, C. 20, s. 133)

pitalistleri Derebeylii dize getirmek iin EKONOM gcne dayand. Fransz burjuvalar ayn i iin SOSYAL ihtilali baaracak olgunlukta idi. Alman kapitalistleri ne ekonomice, ne devrimcilik bakmndan o gte deildi. O yzden, yani ne ekonomik ve ne de sosyal bir keskin davran gsteremeyen Alman kapitalistleri adna aydn szcler ii FELSEFE'ye vurdular. ktidar isteyen kapitalistlerin Derebeylie kar ak dilekleri ve sesleri kamyordu. Onun iin her babayiidin iinden kamayaca adal Felsefe szltlar ile yetindiler. Kapitalizm unu istiyor, diyemiyor-lard. Dolambal yoldan: "akl" bunu sylyor, "Mantk" una yetiyor, gibilerden, ortaya dokunakl laf tekerliyorlard. 19'uncu yzyl ncesi Fransa'da ve ngiltere'de burjuva ihtilalleri kopmadan nce, buna benzer (Almanlardakini andrr) nl filozoflar yetimiti. Devrimcil davranlar balaynca, arpack kumrusu gibi Bilim-st Felsefe dncelerine yer kalmad. Klasik Alman Felsefesi, gerek ngiltere'de, gerek Fransa'da eski hzn yitirmi olan btn Felsefe dncelerini zletirerek devleti. Onun iin 19'uncu yzyln klasik felsefe lkesi Almanya oldu. 18'inci yzyl sonunda Kant (1724-1804) geni akl felsefesi yolunu at. 19'uncu yzyl banda Hegel (1770-1831) akl felsefesini son kerteye dek bilimletirdi. Hegel yzyllardan beri kllenmi bulunan Diyalektik problemini ald. Topluca ok geni bilgisinin her alanna ayn ayr uygulad. Yalnz o Diyalektii tersine, yani dealiste (srf fikir iinde ve fikirden ibaret bir ey imi gibi) koydu. Fransz ve ngiliz kapitalist devrimlerinden ncesi: Filozoflar Materyalist (her ey maddeden kar deyici) idiler. Bu onlarn sapna kadar devrimci olularndan ileri geldi. Daha dorusu, o filozoflarn szclk ettikleri Fransz ve ngiliz burjuvalar az ok ileri bir i yapacak kertede devrimci idiler.

Alman Klasik Felsefesi idealist kald. nk, bir trl devrimci deildi. Daha dorusu, szclk ettii Alman iveren snf psrkt, devrimi gze alamyordu. Ne var ki, Bat dnyas yayndan ve zembereinden boanm bir geliim iinde idi. O dnyann kltr ve dncesi de ylesine olgunlamt. Klasik Alman Felsefesi hi deilse dealist sapklndan bir canllk gsterebilmek iin, Diyalektii diriltti. Hegel'in: "En byk becerisi, yksek dnce biimi olarak Diyalektie dnmesi oldu."6 Devrime kyamayan Alman burjuva aydn, hi deilse dncede hareketli olan Diyalektii ciddiye ald. Hegel, zamannn btn dncesini etkiledi. st yahut alt, tutucu yahut devrimci veya reformcu btn sosyal snf ve zmrelerin eilimleri Hegel'den geti; Hegel felsefesinde her eilim kendisine bir mantk dayana arad. Hegel diyalektiinin kvrakl her toplum kmesine bir mavi boncuk verebiliyordu. Hegel felsefesinin yaps buna pek elverili idi. Her filozof gibi Hegel'in de bir Sistemi ve bir de Metodu vard. Hegel'in sistemi: DEALST, yani tutucu idi. Hegel'in metodu: DYALEKTK, yani kendisine gre, hi deilse fikir alannda devrimci idi. Bu ikilik Hegel'den nce Kant felsefesinde de aa yukar grld. Kant: "Temiz Akln Eletirisi" eserinde Materyalist, yani devrimci idi. "Pratik Akln Eletirisi" eserinde dealist, yani tutucu (muhafazakr) idi. Bu ikiye blnme zamane alameti idi. O an Alman toplumunda birbirine zt olduklar halde yapk kardeler gibi bir trl yarlp kopuamayan iki sosyal snf vard. Bunlar aka hesaplamay ve arpmay gze alamayan, uzlac ve kalle: Alman
6

F. Engels, Anti-Dhring, C. I, s. 7 (Marks-Engels. Werke, C. 20, s. 19)

30

31

derebeylii (Prusya Yunkerlii) ile Alman Burjuvazisi idi. Felsefeleri de o i ztl temsil ediyordu. Nitekim, daha henz Hegel saken, Hegelciler iki ble ayrldlar: 1-Hegel'in Sisteminden yana olan tutucular: SA HEGELC oldular. 2- Diyalektik Metottan yana geenler: SOL HEGELC adn aldlar. Sa Hegelciler: Hegel sisteminin "Mutlak Fikir"ine tu-tundular. Bu Fikir'in toplumdaki somut karl "MUTLAKIYET", "STBDAT", "MUTLAK KRAL" idi. Derebeyi iktidarndan yana olan Alman aydnlar Fikir ve gericilik szcleri idiler. Sol Hegelciler: Diyalektiin istedii gibi bir hareketten yana idiler. Diyalektik, kmldama ve deime felsefesi ve mant olduu iin, Solcular Hegel'in Diyalektiine sarldlar. Ancak, [Sol] Hegelciler hep bir tr deillerdi. Bu da Alman toplumunun o adaki yapsndan ileri geliyordu. Almanya'da btn alt snflar ve tabakalar sosyal bir hareket ve deiiklik istiyorlard. Ne var ki, sosyal bir hareket, sosyal bir snfn ncl ile olurdu. Almanya'da beklenen deiikliin bana hangi snf geecekti? Derebeylie kar olan alt tabakalar iinde: burjuvalar (kapitalistler ve kodaman aydnlar), kk burjuvalar (alan kyller, kk esnaf ve aydnlar), proleterler (iiler) vard. Kapitalist snf Devrim ncln ele almak ve toplumu kendisine yarar ynde yrtmek gcn gsteremiyordu. i Snf: bamsz politika dileklerinde bulunarak iktidar mevkiine kma kertesinde geliememiti. Kk burjuvazi: her zamanki gibi, iki cami arasnda binamazd. i Snf ile iveren snf arasnda sallanp duruyordu. Bu sosyal kalabaln topu adna Sol Hegelciler tremilerdi. Onun iin. Sol Hegelciler iinde, tuttuu sosyal

snfa ve zmreye gre baka baka eilimli her telden alan kiiler bulunuyordu. Hegel'den sonra ok gemedi. Sol Hegelciler konutuklar ayr dillere gre paralandlar. Balca iki byk gruplar belirdi. Solcularn hepsi Diyalektik (yani deiiklik) yanls idiler. Burjuvalarla kk burjuvalar Devrimle ba edemeyeceklerini sezdikleri iin, tam deiiklie, yani tam Diyalektie gelemiyorlard. Devrimi gze alamyorlard. Yaantda Reform (slahat) ve dncede kuru "Eletiri" yapmakla avunuyorlard. Bu eletiri szc Hegel'den nce Kant'n yadigar idi. Kant'n felsefesine Almanca'da "KRTSZM" (Eletiricilik) deniyordu. Sol Hegelcilerden asalak olan blk, dnce ve yazlarnda "Kritiin Kritii" yahut "Eletirici Eletiri" yaptklarna inandlar. Kritik ettikleri ise, aka ne burjuvazi, ne de hatta Derebeylikti. Onlar Almanya'daki "YIIN" (Kitle), yani halk kalabalndan tedirgin idiler. "YIIN": durgun, yerinden kmldamaz kt bir eydi. Tpk bizim kimi aydnlarmz gibi: "YIIN", kann dkerek o efendileri bir an nce saltanata kavuturmad iin eletirilmeliydi. Sol Hegelciler, ilkin btnyle bilinli olmamakla birlikte, DEVRMC fikre, yani tam Diyalektie eilgin idiler. Bunlara daha sonra Materyalist Diyalektik yanls denildi. Bylece, ayn Diyalektik bayra altnda yola kan Sol Hegelciler dahi arabuk iki zt kampa blndler: 1- dealist (Kuruntucu) Diyalektik gdenler: Hegel'in Diyalektiini hi deitirmeksizin, olduu gibi, yani btn deiiklikler Fikir'le olur ve Fikir'den gelir diyen idealist, mistik biimiyle kabullendiler. Bunlar bizim birok Solcular gibi, genliklerinde ve bir klah kapncaya dek, hor grdkleri "YIIN"a dudak bkmekle, tiksinti gstermeye altlar. Sonra, her biri bir maaa geince, tuttuklar yerleri,

32

33

"YIIN" sayesinde deil, burjuvazi sayesinde kazandklarn anladlar ve lafta, kuruntuda kalan "Eletiri"lerini rafa kaldrdlar. Burjuva saflarna getiler. Orada profesrlk, byk dnrlk, nl yazarlk yaptlar. 2- Materyalist Diyalektik gdenler: Bunlarn bellibalcas Marks ile Engels oldu. Bu iki dnrden Engels, ok daha erken ii snf iine girdi. Marks kylnn dvlerine katld. Bylece, idealist Hegelcilerin burjuva eletirilerine kar ktlar. "YIIN" dman idealist Sol Hegelcileri "Kutsal Aile" adyla alaya aldlar. Onlarn "Eletiricil Eletiri" yavelerine kar "Eletirici Eletirinin Eletirilii" (Tenkidin Tenkidinin Tenkidi) kitabyla karlk verip hepsini bozdular. III. DEALST DYALEKTK Hegel, Felsefe alannda ei az bulunur bir dncdr. ok geni ansiklopedik bilgisi vard. O bilgi ile kurduu Diyalektik gr ayr bir kitapta yeterince incelenecektir. Burada ancak popler biimde ana deyimlerini anacaz. Hegel'in Diyalektii, her eyin kmldadn, yrdn ve deitiini grr. Ancak, bu hareket Ruh'un ve Fikir'in kmltsdr. Hegel'e gre, dnyann dnmesi ve deimesi, bizim ruhumuzun da vuruu, eski deyimle: Fikir'in Madde dnyasnda bir "Tecelli: Darlay" yapmasndan ileri gelir. Dncemiz dnda ne Madde vardr, ne Dnya... Bize madde gibi grnen Dnyann esas, "Cevher"i, z: Dnce ve Fikir'dir. nsann kafasndaki dnceler d evrenden gelmez. Tersine, d dnya Fikir'in alp salmasdr. Hegel'e kar Dnyann dndn, hem de insandan nce dndn hatrlatabilirsiniz. Geri Galile'ye gelinceye dein, insan dncesi Dnyay kmldamaz bilirdi. Dnyann hareket
34

ettiini renmemiz iin bir Galile'nin atete yanmay gze almas gerekmiti. Yani, meer Dnya dnermi de bizim haberimiz yokmu, kafamzda yle bir fikir hi domam... Dnya, Hegel'in Fikir'ini almadan dnermi... Sonra, bizim dncemiz Dnyann dndn kavram vb... Ne var ki, Hegel, byle itirazlara deer vermez. Ona gre dncemizden nce var olan Dnya, madde dnyas deildir. Mutlak bir Fikir'dir. Mutlak Fikir nce srf temiz fikirdi. ine bir zerre bile Madde bulamamt. Sonra, o saf Fikir kendini gstermek iin, u bildiimiz kainat biiminde "tecelli" etti. Tanr nasl zaman ve mekndan mnezzeh ise, yarn ahrette kullarna kar yzndeki nikab [peeyi] indirerek "tecelli" edecekse, Fikir de tpk yle vaktiyle hi madde siz iken, sonra maddecil varlk halinde [kendini] darlad. Fikir nce Doa klna girdi. Sonra canl organizmalar (bitkiler, hayvanlar) biiminde geliti. nsana gelince kendini buldu. Yeniden dnceleti. Hegel'in "FKR" diye anlatt ey, dinlerin Tanr veya Allah dedikleridir. Medrese bilimleri dururken, Hegel'in felsefesine ihtiya var mdr? Hegel: "Belirli bir geliim konana varm olan Mutlak Fikir'in yanks" sayd Varla daha anlalr ve retici bir k tutmaz. Ne var ki, o Sistem masal altnda Hegel'in Metodu gizlidir. Hegel Diyalektiine gre hareket l bir gidi deildir. Hareket ztlarn yaratdr. Hegel, Fikir'den km sayd tm Varlkta bu ztlklar grnce, yepyeni bir ey bulmu oldu. Btn kusur bu ztlklarn bilinmez glere balanmasndan ileri geliyordu. Bu glere Fikir adn takmak yetmiyordu. Fikir nerede idi? Neden sonra Madde biiminde tecelli etmee kalkt?.. gibi sorular Hegel'de karlksz kald. Onun iin, Hegel Diyalektii aka anlalamad. dealist ve Mistik bir bulmacaya dnd.
35

Hegel Diyalektiinin anlalmasna engel olan bir neden de, geliim gidii iinde Zaman kabul etmemesi idi. Fikir: Doa, bitki, hayvan, insan ve en sonra gene Fikir biimlerini alrken, Zaman yoktur. Hegel iin Mutlak Fikir mekn iinde durulmu bir top kumatr. Bu kuma kendi kendine, i ztlklaryla alp gzkr. Kimi olur eya biiminde tecelli eder, sonra dner eyler halinden kp Fikir olur. Bu olular ve dnler Zaman iinde gemez. Fikir kendi iinde Zamansz bir olutur. Bylece btn Varln her alannda gze arpan gerek Tarih, Hegel iin olamaz. Hegel'in olaylar, Tarih dnda dnen bir rezil ember (fasit daire) biim ini alr. yz bilinmeyen bir Fikir, nedeni anlalmayan ztlklarla, Zaman ve Tarih dnda biimden biime atlar. Bu grn ile dealist Diyalektik ispatlayamad kuruntulara balanr. Bu kuruntular derli toplu bir SSTEM olabilirler. Ancak, bu sistem bir Bilim deil, Felsefe saylr. nk Bilim her eyden nce ispat ister.

B- MATERYALST DYALEKTK (GEREK SRE)

Marks-Engels, Hegel'in rencileri idiler. Hegel, Diyalektiini Fikir zerine oturttuu iin, ona ba aa duran Diyalektik dediler. Bu Diyalektii tersine evirip, ayaklan stne getirdiler. Doay Fkir'in bir tecellisi sayacaklarna, Fi-kir'i Doann bir paras, Dncemizi Varln bir tecellisi saydlar. Hareketi Maddenin z olarak grdler. Diyalektii terslikten, esrardan, mistiklikten, felsefe kuruntularndan kurtarmak, onu Madde iinde, Toplum iinde kullanmak olacakt. Bu ise btn Dnyay ve Toplumu hareket eder grmek ve deitirmek anlamna geliyordu. O yllarda byle bir anlam yalnz ii snf benimseyebildi. Onun iin, asl "Diyalektik Bilimi" arabuk i Snfnn dnya gr oldu. Onu Hegel'in ve bakalarnn idealist diyalektiklerinden ayrmak iin, "Maddecil Diyalektik" ad ile anmak gerekti. Biz bu kitapta tek bana "Diyalektik" szcn kullandk m, onun "Maddecii Diyalektik" olduunu bileceiz. Marksizmin felsefesi, daha dorusu metodu: Diyalektik Maddeciliktir. Diyalektik Maddeciliin idealist diyalektikten fark nedir? Hegel'in iki eksii vard: 1-Maddeyi inkr eder; 2- Zaman iinde geliimi reddederdi... Gerek diyalektiin Hegelci diyalektikten balca bu iki noktada fark nemlidir.

36

37

I- MADDEC OLMAK Grdmz gibi, Hegel'de prensip, yani her eyin ba FKR'dir. Hegel diyalektii: Evrende en ilkin FKR vard, diye sze balar. Btn grdmz eyler ve olaylar hep o Mutlak Fikir'in kendi kendine geliirken alp salarak ald birer biimdir. Maddeci Diyalektie gre: "Reel (gerek) eyler belirli bir geliim konanda bulunan Mutlak Fikir'in aynada grn deildir; tersine, insann fikirleri eylerin aynada imie grndr".7 Yani, dmzda dnen bir Dnya bulunduu, iin kafamzn iinde "Dnya dner" fikri domutur. Kafamzdaki her dncenin sebebi: Kafamz dnda bulunan Doada veya Toplumda yahut kendi organizmamzdadr. Kafamzn kendisi ve grd dnce ii Doann belirli bir geliim konanda ortaya kmtr. Dncemizin kanunlar ile Doa kanunlarnn en son incelemede diyalektik olular bundan ileri gelir. Dncenin olmad yerde Varlk vardr ve diyalektiktir. Varln olmad yerde ne diyalektik, ne metafizik hibir Dnce bulunmamtr. Varlktan bamsz bir Fikir tasavvuru filozof hayalinin rndr. II- ZAMAN NDE GELM Bugn yeryz kresinin ka yz milyon yl nce gneten koptuunu, ne kadar zamanda ne gibi biim deiikliklerine uradn, dnyada insann hangi yllar belirdiini Bilim retiyor. Mekann ve Varln geirdii her deiiklik ancak belirli bir Zaman iinde oluyor. Bunu ispatlamaya kalkmak bile gln saylyor.

Ne var ki, Bilimin son bulular bize o ispat da getiriyor. Bugn zamansz mekn olamayacan evren lsnde denemelerle Bilim kefediyor. Einstein teorisi mekn zamann bir paras durumuna getirmitir. Einstein mekn drt boyutlu sayar. imdiye dek Mekan denilen ey: en, boy, ykseklik gibi boyuttu. Einstein, bir cismin hareket srasnda gsterdii abuklua gre byyp kleceini hesaplad. O cismin bir saniyede hz ne denli abuksa, kitlesinin o denli azaldn belirtti. Gereklik bu olunca, geliimi zamann dnda saymak meknn da dna atmak olur. nk, zamansz mekn olamaz. Geliimi srf mekn iinde saymak bile, zaman iinde saymakla mmkndr. Hegel geliimden zaman karp atmakla, mekn baltalam gibidir. Materyalist Diyalektie gre zaman dnda geliim anlalmaz bir eydir. Einstein'dan yarm yzyl nce Marksizm yle demiti: "Her varln temelli biimleri zaman ve mekndr. Zaman dnda bir varlk, mekn dnda bir varlk kadar byk bir "samalama" (absrdite) olur."8 Gerek zaman, gerekse mekn "kavramlar": gerekliin yanklardr. Buraya dek sylediklerimizden u sonuca varyoruz. Diyalektii ve Maddecilii zellikle iki eyden iyice ayrmalyz: 1)Burjuva diyalektiinden: yani sisteme kaym Hegelci idealist diyalektikten; 2) Burjuva maddeciliinden: yani 18'inci yzyldan beri gelien kaba ve mekan ist maddecilikten...

Marks-Engels, Werke, C. 21, s. 293

8F.

Engels, Anti-Dhring, C. I, s. 61 (Marks- Engels, Werke C 20 s. 48) '

'

'

38

39

Diyalektik Maddecilik, Hegel'in idealist diyalektiinden MADDEC olmakla ayrlr; kaba mekanik maddecilikten DYALEKTK olmakla ayrlr. Marksizm, Hegel'e kar "Gerekten Maddeci"dir; btn teki materyalizmlere kar "Gerekten Diyalektik"tir. yle ise, Marksizm'in gerek Maddecilik, gerek dealizm grlerinden balca fark: 1) Materyalist, 2) Diyalektik.. olmasdr. Bu iki deyim zerinde Marksizm'in ne dnd bilinmedike, Marksizm zerine doru drst fikir edinilemez. Materyalizm ve Diyalektik terimleri zerinde biraz durmalyz. III- MARKSST MADDEC OLMAK NEDR? (REALTE: GEREKLK) nsan dncesi iin evrende iki ey ayrt edilir: 1)MADDE, yahut d varlk; 2) RUH, yahut insan dncesi ve i varlmz... Madde ile Ruh yahut i varlmzla d varlk arasndaki ilikiyi kuran kpr DUYU (Sensation)dur. dnyamz zerine bakasndan bir ey renmeye kendimizi muhta saymayz. nk iimizde geenleri baka herkesten iyi bildiimize inanrz. D dnya zerine edindiimiz izlenimleri duyularmzla aldmzda, ister Materyalist, ister dealist olalm, hepimiz sz birlii etmi durumdayz. Ancak duyularmz doru sylyor mu? Bize benliimizden (dnce ve ruhumuzdan) ayr olarak dmzdaki dnyay haber veren duyularmza inanmal myz? Byle bir soru: "Kendi kendimize inanmal myz?" sorusuna benzer. nk duyularmz da kendi benliimizden birer paradrlar. Kafamzda geen her dnceyi bildiimize inandktan sonra, duyularmzdan kukulanmaya ne hakkmz vardr? zellikle duyularmz: Dncelerimiz gibi, soyut ve

platonik kafa yapmzn icatlar da deillerdir. Somut, elle tutulur, gzle grlr nesneleri bize duyururlar. Duyularmzn bizi aldatp aldatmadn, grp iittiklerimizin birer illzyon (yanl duyu) yahut hallsinasyon (yalan duyu) olup olmadklarn tehis ettirmek iin bir akl doktoruna gidip kendimizi muayene ettirmemiz gerekir mi? Duyumuzun bildirdii eye elimizi uzatr, aldanp aldanmadmz yoklay-veririz. Gzmz mangalda ate bulunduu hissini mi veriyor? Bunda yanlp yanlmadmz derin felsefelere dalmakla kestiremeyiz. Parmamz mangala yaklatrrz, dorusunu anlarz. Ne var ki, insanln milyonlarca yldan beri gsterdii bu kestirme davran, filozoflar ve hele idealist filozoflar iin hi de yeterli saylmaz. Bu mesele evresinde btn Felsefe doktrinleri balca nl kampa ayrlrlar: 1- MATERYALST'lere gre: Duyularmz dmzda ger ekten var olan dnyay yanstrlar. 2- DEALST'lere gre: Duyularmz iimizdeki dnyay d gereklik biiminde dmza yanstrlar. 3- AGNOSTK'lere gre: Duyularmz dorudan doruya vardrlar, ama ieriyi mi darya, yoksa dary m ieriye yanstrlar?.. Bilemeyiz. Hele duyularmz tesinde gerek bir nesnenin var olup olmadn bize duyularmz ispat edemez. "Materyalist iin (donnee effective: fiilen, gerekten verili) olan ey, suretleri (imajlar) duyularmzdan ibaret olan d dnyadr. dealist iin gerekten verili olan ey duyutur. D dnyaya gelince, o bir "Duyular kompleksi" (duyular yuma) olarak bildirilir. Agnostik (Bilinmezci) iin duyu gene "dolaysz bilinir olan ey" (donnee immediate: dolaysz verildir, ama agnostik bundan tesine gidemez. Ne d dnya gerekliinin maddeci kavramlna, ne d dnyay bizim tasavvurlarmz gibi

40

41

gren idealist teoriye doru gidemez."9 "Materyalist iin doa ruhtan nce gelir, idealist iin i bunun bsbtn zdddr. Engels, Hume ile Kant'n rencilerini bu iki grn arasna yerletirerek, onlara agnostik (Bilinmezci) adn verir. nk o gibileri kainat tanmann yahut hi deilse esaslca bilmenin olaanln reddederler."10 Biz burada gerek dealizmin (Fikirciliin ve Ruhuluun), gerek agnostisizmin (bilinmezciliin) ve benzerlerinin ne srdkleri sistem uydurmalarn sayp dkmeyeceiz. Maksadmz gerek Materyalizmin teki grlerden ayrmn vermektir. Materyalizm, insan duyularndan kukulananlar tmarhane hekimine gnderir. nk hayal grdn sananlar, demagog deilseler, deli olmaldrlar. Materyalizme gre dncemiz dnda gerekten var olan madde dnyas duyularmzla yanstlr. O madde dnyas benliimiz dnda bulunduu iin objektif bir hakikattir. nk d dnyann, tek kii dncesi iin olduu gibi, btn insan dnceleri iin de ruhumuzdan nce geldiini her gnk bilim bulular ispatlar. "Materyalist olmak iin duyu organlarmzn bize bildirdiini objektif hakikat olarak kabul etmek gerekir."" Ancak, Materyalizm genel ad altnda; bir ii snfnn materyalizmi olan Diyalektik Maddecilik vardr, bir de iveren snfnn Mekanik Maddecilii vardr. Mekanik burjuva maddecilii metafizik kalmtr. Mekanik Maddecilik, hareketi ve deimeyi doada ve toplumda gerei gibi gznnde tutamaz. O yzden hayat olaylarn mekanik kanunlarla ve toplumu da hayat kanunlar ile aklamaya kalkr. Burjuva maddecilii iin varlk mutlak ve
9

Lcnin, Materyalizm ve Ampiriyokritisizm, s. 85 (Collected Works, C. 14, s. 111-112) 10 a.g.y., s. 13 (Collected Works, C. 14, s. 32-33) 1 a.g.y., s. 105 (Collected Works, C. 14, s. 133)

soyut bir cevherdir. Diyalektik Maddecilie gre, mutlak varlk izaf varlklarn toplamdr. Madde denilen ey dncemiz dnda vardr. Diyalektik Maddecilie gre: "Kabul edilmesi felsefecil materyalizmi tanmlayan maddenin biricik "kalite"si [nitelii]: Objektif bir gereklik olmak, bilincimiz dnda mevcut bulunmaktr."12 Demek, Diyalektik Materyalizm iin Madde denilen ey yalnz ve ancak "Objektif gereklik"tir. Maddecilik objektif realiteyi kabul etmektir. Bu iki szck (Objektif Realite) ne demektir? OBJE (NESNE): Dnce dnda olup, dnlen ey, duyulan ey demektir. OBJEKTF: Obje ile ilikili demektir. (Objektife: Nesnecil denilebilir). REEL (GEREK): nsann duygu ve dncelerine bal olmakszn sahiden var olan ey demektir. Bu adan insan duygular ve dnceleri gibi, ruh olaylar da gerek saylr. REALTE: Reel olan ey, sahiden var olmak demektir. (Trke'si: Gereklik olur). Objektif Realite (NESNECL GEREKLK): Dncemiz dnda nesne olarak bulunan varln gerekliidir. Demek MADDECLK, dncemiz dnda gerekten var olan eyi inkr etmemektir. Bu anlamda Maddecilii ksaca tarif edersek, yle diyebiliriz: HAKK MADDECLK "Gerek dnyaya (Doaya ve Tarihe) herhangi bir idealist kuruntu tamadan bakmak"tr.13 Kainata "idealist kuruntu tamadan ", yani Materyalist bir gzle bakmak deyince iki, nokta hatra gelir:

12 13

a.g.y., s. 225 (Collected Works, C. 14, s. 260-261) F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu (Marks-Engels, Werke, C. 21, s. 292)

42

43

1-OLAY UYDURMAMAK: "Olaylara smayan ide aliste (kuru fikirci) uydurmasyonlar"14 icat etmemek, olmaz eylere olur dememek; 2- LK UYDURMAMAK: "Olaylar uydurma ilikiler iinde deil, kendi ilikileri iinde incelemek"15, olaylar ve eyler arasnda bulunmayan ballklar varm gibi gstermemek... Tek szle, Maddecilik OLANI OLDUU GB GR-MEK'tir. "Materyalizm bundan baka hibir anlama gelmez"16. Mekanist burjuva maddecileri Varln z olarak deimez, dalmaz CEVHER halinde bir "madde" yahut "kuvvet" kabul etmekle ie balarlar. O Cevher uzun yzyllar boyu atom adn alr. Ondan sonra artk Madde denildi mi, mahiyeti [z, asl] hep metafizik kalan bu atom veya kerpi gibi st ste gelen atomlar gznne gelir. Bu kerpi-atomlar yan yana getirerek cisimler kurarlar. Cisimler de atomlardan kurulduu iin gene metafizik karakterlerle ykl olur. O zaman idealistlerin "Fikir" dedikleri eyle, kaba materyalistlerin "madde" dedikleri ey, esrarengiz, mutlak bir kavram durumuna sokulur. Gnn birinde denemeler ve bulular, dalmak nedir bilmez saylan atomun iinde Elektron, Proton, Ntron, Pozitron, Mezon ve benzeri adl bambaka elemanlar yakalar. Bu elemanlar yldzlarn sistemletii evren biiminde kuvvetlerdir. Bylece kaba materyalizmin Madde ve Kuvvet diye ikiye bld objektif varlk, bir tek ey halinde belirir. Yaplan telsiz, radyo ve benzeri keifler, insan beyninin me-

kanizmas ile dnceyi bir Madde ve Kuvvet ilikisi olarak aklar. Bylece ortada dokunulmaz ve deimez Cevher fikri sner. Madde ile Ruh ayrm kalkar. Materyalizm adna bir tek ey kalr: Olan olduu gibi grmek... Maddenin i yaps zerine yaplan son keiflerden sonra Materyalizm evresinde bir bilgin aknl kt. Oysa bu Keifler ve daha nice benzerleri: "Bilgi (yahut: Psiik: Ruhul) ile Fizik (Bedencil) dnya arasndaki ilikiler"den hibir ey deitirmedi. "nk maddenin biricik kalitesi [nitelii] (ki bunu kabul etmek felsefe maddeciliini kabul etmektir): Objektif bir realite (nesnecil bir gereklik) olmak, bilincimiz dnda var olmaktr."17 imdiye dek hibir bulu Maddenin Dncemiz dnda bulunduunu rtmedi. Tersine, her keif, Maddenin objektif gerekliini bir yol daha ispatlad. Mekaniste materyalizm, insan bilgisinin ilkel geliim anda ileri bir hipotez idi. 19'uncu yzyldan sonra, sa'dan 500 yl nceki Yunan filozoflarnn yaptklar forml gz kapal tekrarlamak, Maddecilii kk drmek, Materyalizm dmanlarna ak vermek olur. Son gnlere dek btn dincil ve laik dealistler, byk bir ciddiyet perdesi altnda, Materyalizmin hep o kaba, ilkel ve mekanik biimini ele alp rselerler. Bu bakmdan, Diyalektik-olmayan Maddecilik artk kendi kendini inkr etmi saylr. Diyalektik Maddeciliin btn Metafizik Materyalizmlere stnl uradadr: O, daha elektron kefedilmeden nce maddeyi ve maddenin en "paralanmaz: atom" denilen zerresini dahi canl bir organizma gibi hareketli, deiir, yaar ve

15 16

a.g.y. a.g.y.

44

17

Lenin, Materyalizm ve Ampiriyokritisizm, s. 225 (Collected Works, C. 14, s. 260-261) 45

lr bilmi ve yle bildirmitir. O zamandan beri Doa bilimlerinin her alanda boyuna ispatladklar ey de bu olmutur. Maddecilik gerek OLAYCILIK sayld m, artk Diyalektikten ayrlamaz. nk maddenin geliimi ve hareketi ile kendisi ayr ayr eyler olmaktan kmtr: "Hareket, maddenin var olu yordamdr. Hi bir yerde ve hibir zaman hareketsiz madde olmad ve olamaz... Hareketsiz madde, tpk naddesiz hareket kadar kavranlmaz bir eydir."18

18 F.

Engels: Anti-Dhring"; C.I, s. 74-75 (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 55)

C- AYRINTILARIYLA MADDEC DYALEKTK NEDR?

Btn klasik felsefelerin, formel mantklarn, metafizik bilim ve metotlarn balca yanldklar yan, tek szle tm burjuva dnnn GENEL rezaleti gelir iki noktada toplanr: 1-Ya hareket ve deime grlmez: l kalplar, biimcil (FORMEL) ve mutlak bir sra tanmlamalarla bilgi dnyas kaskat edilir. 2- Yahut hareket ve deime grlr: o zaman da hareketin sebebi gene harekette bulunur. Bu, ilkel ve nasl balad bilinmeyen bir kuruntu kmlt olur. Hareketi baka lakrdlarla tekrar etmeye aklama deil, TOTOLOJ ad verilir. Gerek formel kmltszlk, gerek totolojik kmlt ayn yanl kkten kar: Gereklii GD (Prose, sre) halinde grmemekten kar. Maddeci Diyalektik "GEREKLK" ise, gerei zetleyen biricik kavram PROSE (eski deyimle: Vetire, yenisi: Sre veya Gidi)tir. Sre nedir? Gerek varln, gerekse dncenin geirdii kmltl deiikliktir. Evreni sre olarak kavramak: btn olanlar, gereklii u iki durumda grmektir: a) nce kmltl GELM duymak; b) Sonra o kmltl geliimin elikilerden (ztlklardan) doduunu SEZMEK... Her eyi sre olarak grmek, elikilerin arpmasndan domu kmlt ve geliim olarak grmek anlamna gelir. Bu basit hakikati kavramayan bilginler, Metafizik Felsefelere

46

47

zenerek, Fizik tesinde "PRENSIP" ler ararlar. Bir sra mutlak "KUVVET"ler, yahut "CEVHER"ler bulurlar. "Metafizik kimyac, henz kimya srecini bilfiil izlemeyi bilmediinden, teorisini kimyacl "LG GC" (Srodstvo) denilen eyle sentezletirir. Metafizik biyolog (Canllar bilgini) "HAYAT" ve "YAAMA GC" gibi bir ey zerine yorumlarda bulunur. Metafizik psikolog (Ruhul bilgin) zellikle ruh srecini ortaya karmaks-zn, "RUH" denilen ey zerine yarglamalar yapar. Oysa, rnein Psikolojinin ilerleyii, ruhun ne olduu zerine kurulmu genel teorileri ve felsefe inaatn ykmak iin, zellikle ruh sreci zerinde durup, u veya bu ruhul sreci karakterlendiren faktrlerin incelenmesini Bilim alanna geirmeyi bilmelidir."19 Ruhun mutlak bir cevher olmayp boyuna gelitiini ve bu geliimin elikilerle ykl bulunduunu kavramadka yaplacak soyut ruh yorumlan insana neyi retir? Btn teki "Hayat", "Kimyacl ilgi", "Cazibe" gibi soyut kavramlar, sreci gzden kardklar lde, tehlikeli olurlar. Byk bilginlerin azlarnda "MUTLAK HAKKAT" gibi grnen o terimler, insan deneme ve dncesinin zrt olduu zamanlarda problemi basitletirmek iin icat edilmilerdir. Sre iinde balca iki karakter grdk: a) Geliim, b) eliki... yle ise sreci daha duruca kavramak iin bu iki szckle ne denilmek istendii zerinde duralm. Diyalektik srete karakteri arayabiliriz: 1- Sre her eyden nce bir geliim olduuna gre, geli-

imin ne olduunu, nasl olduunu bilmeliyiz. Demek ilk kavrayacamz ey: GELM KANUNU'dur. 2- Geliim neden olur? elikiler yznden... Demek ikinci kavrayacamz ey bu: "ZITLIKLARIN BERABERL KANUNU"dur. 3- Geliim, ztlklarn beraberlii kanununa gre nasl olur? Nicelikten (kantiteden: kemiyetten) nitelie (kaliteye: keyfiyete) atlay ile olur. Demek nc olarak kavrayacamz ey: "NCELKTEN NTELE ATLAYI KANUNU" dur. I- GELM SREC Modern kapitalist toplumunda, bir arada yaayan elikili Snflar (veren-i) gibi, iki elikili Felsefe sistemi (dea-lizmMateryalizm) ve o sistemlere ve snflara karlk den gene iki balca elikili Mantk vardr: 1)Metafizik okullarn ve doktrinlerin FORMEL MANTIK' (Biimcil Lojik), 2) Marksist doktrinin DYALEKTK MANTIK'... Formel Mantk varln yalnz bir anlk fotorafn yahut kalbn alr. O kalb eylerin ve olaylarn mutlak, ebed, deimez biimi sayar. O biimi herhangi bir tanmlama ile kafasnda formlletirdimiydi, artk olay TMYLE anladna ve o anlaya uygun olarak ilelebet davranabileceine inanr. "Okullarn tekelinde kalan (ve bir sra dzeltmelerle okulun alt snflarndan teye gememesi gereken) Formel Mantk, pek allm yahut ok kere gze batc eye doru ynelerek, bir sra formel tanmlamalar elde edip onlarla yetinir."20

19 Lenin:

"Halkn Dostlar Kimlerdir?", 1894, C.I (Collected Works, C. l,s. 144)

20

Lenin. Bir Yol Daha Meslek Teekklleri zerine, 1920, C.18, s. 60 (Collected Works, C. 14, s. 260-261)

48

49

Bylece Formel Mantk, Olay: hem durgun, hem eksik, yani stnkr grm olur. Hep: "EN TAM", "EN MKEMMEL", "EZEL" ve "EBED" ardndan koup insan kafasn asl doru olan gereklikten ve doa yolundan karr, yapma kuruntulara kap aar. Biimcil Mantn (Formel Lojiin) hi mi faydas yoktur? Vardr. Kimi ocuklar iin kabataslak ve basit tanmlamalar yaplmasna yarar. Tpk klid geometrisinin bugn ortaya kan yanllarna ramen yzyllar boyu Geometri bilgimize temel oluu byledir. Dz izgi nedir? klid geometrisine gre: yeryznde bulunan iki nokta arasna izilmi en ksa yoldur. imdi klid'ce gsterilen izgiye bakalm. Bu izgi gerekte dz olabilir mi? Olamaz. nk dnyamz portakal biimli bir yuvarlaktr. Portakaln stndeki iki nokta arasn en ksa izgi ile birletirirsek, ortaya kan yol izgisi dz deil, eri bir izgidir. Ancak yeryz ylesine byk bir yuvarlaktr ve biz ylesine kz ki, gerekte yuvarlan stne izdiimiz her izgi eri iken, bize dz imi gibi gelir ve yaptmz bu yanl kolay kolay skemeyiz. yle ise klidcil dz izgi teorisi, Einstein'n gsterdii gibi, herkese kabul edilen bir grne aldanmaktr. Biimcil Mantk da tpk yle bir grne aldanmak yaratr. Problemleri kabaca pekitirip sadeletirmek istedik mi, o kadarck aldanmay byk tehlike saymayabiliriz. Basit bilgili ocuklara "mutlak anlam tamamak artyla" klid bilgimizi bir hazrlk balangc olmak zere okutabiliriz. nsanln sosyal bilin bakmndan henz ocukluk an atlatamad zamanlarda Biimcil Mantk kanlmaz bir ileri adm oldu. nsan bilgisinin kt olduu 18'inci yzyla dek Formel Mantk bir eit bilgi derleme, olay "Biriktirme" (Engels) aygt idi. Bugn de insann kii olarak bilgisiz bu-

lunduu ocukluk anda, "Okulun aa snflarnda" (Lenin) kimi ilkel bilgileri kabataslak retmek iin yle kalp fikirler ve fotoraf tanmlamalar bir kerteye dek gerekli olabilir. Ne var ki, 200 yldr biriken bilgi kalplar dalar gibi yld. in iinden kmak iin kanlmaz "Snflamalar" (Engels) yapld. "BRK BLM" yava yava "SIMF-LAYI BLM" (Engels) durumuna girdi. eitli kalplar ve fotoraflar yan yana getirilince grld ki ayn eyin ETL ANLARDA ve baka baka YANLARINDAN alnm klieleri ve ona gre yaplm tanmlar ayr sonular verir. O ey zerine, vaktiyle bir yanndan alnm tek veya birka mkemmel fotorafla, doru drst fikir edinilemez. Her eyi durgun veya birka kalp kliesiyle deil, btn deiiklikleriyle grrsek o eyi esaslca kavram oluruz. Onun iin her eyin kmldayp deierek geirdii GELM G-D'ni btnyle ve adm adm izlemeliyiz. Hegel'in "Hukuk Felsefesinin Temel izileri" kitabnn Giri ksmnda srarla belirttii gibi, eylerin ve olaylarn tarifi ile yetinmek stnkr kalmak ve aldanmak olur. Gereklii kanlmaz (zarur) geliimi iinde gzden geirirsek, ancak o zaman salam bir dnce ve kavram sahibi oluruz. Onun iin DYALEKTK MANTIK her eyden nce olan bitenleri yle tmden ve her yanl bir GELM iinde grmektir. Meseleyi daha iyi anlamak iin kaba bir benzeti yapabiliriz. Formel Mantk, Varln ve Hayatn tek ve dank FOTORAFLARI ise, Diyalektik Mantk Varln ve Hayatn hareketli, canl FLM'dir. Sinema kefedildikten sonra yaay tek tek fotoraflarla anlamaya kalkmak ne denli eksikse, tpk yle, Diyalektik Mantk varken Formel Mantkla i grmek en az o kertede bir eksiklik ve gerilik olur. Formel Mantn birinci kusuru olaylar KIMILDARKEN (Hareket halinde) grememesidir. Oysa Doada ve Hayatta ve

50

51

Toplumda her ey durmaz dinlenmez bir kmlt, hareket ve deiim geirir. Dnyamzn uzayda bir ate bulutu iken, imdiki kat kvamna gelmesi, Madde adyla cansz veya durgun saydmz Varln deimez bir nesne olmadn, durmakszn hem biim ve hem de z deitirdiini gsterir. Bitki ve hayvan trlerinin de boyuna evrim geirmeleri, toplumun lkel Konn'adan (Vahet ve Barbarlk'tan) bugne dek biimden biime girmesi; canl organizmalar gibi toplum yap ismin da, cansz varlklarn da evrende genel olan kmlt ve deiim gidiine uyduunu belli eder. Varln o sonsuz geliimi kafamzn aynasna arpar, beynimizde uyanan duygu, sezgi ve dncelerimiz, herkesin pek iyi bildii gibi, durmakszn imek aklaryla arpp oynar ve her gn yeni deiiklikler getirerek ilerler. En ilgisiz insan olarak yle evremize bir gz atalm. Durgun ve deimez grnen Doa, gz karartc bir geliim ve deiim cokunluu iinde yzer. Karmzdaki da bize hep ayn gelir. Dikkatle baktk m, dan her saat, her dakika baka bir renk kompozisyonu olduunu ressam olmadan da kavrarz. Hassas llerimiz olsa her yl ayn dan arlk ve biimce deitiini lebiliriz. nmzdeki aa kn l parmaklar gibi kupkuru dall idi. Baharda anszn tomurcukland, ieklendi. Yazn iekler dklp meyveler erdi ve taland. Gz gelince, aacn yemyeil yapraklar nce sararp kzard, sonra teker teker, yel esince birden bire dklmeye balad. Ka girdik mi, aacn dallar gene kupkuru l parmaklarna dner. Ama o geen ylki aacn parmaklar nerede? rneklerimizi her gnk olaylar iinde sonsuzlua dek oaltabiliriz. Bugnk bilgi dzeyimize geldikten sonra, gereklii sre olarak grmemek iin insann ancak toplumcul bakmdan kr

olmas gerekir. Ve baka hibir hayvanda bulunmayan yle bir toplumcul krlk insanda vardr. Ona snfsz toplumda "SOSYAL KRLK", snfl toplumda "SINIF KRL" diyebiliriz. Gz bakar, her eyi grdn sanr. Grdnden bir ey anlamas ise, en uzun ve en etin gelimeleri bekler. Ve Hegel'in mantnda birinci konak sayd "KONSTATIEREN" (Kaydetme), yani Duyu basamandan yukar kamaz. O duyu ise insan her zaman aldatabilir. Yeryznn bin yllar boyu dz bir tepsi olduu, gnein dnya evresinde dnd byle sanlmt. Onun iin btn Varlk, Doa, Organizma ve Toplum olaylarnda her eyin boyuna kmldayp deitiini hi unutmamak Diyalektik Mantn birinci kavray prensibidir. Bu diyalektik gidi veya sre nasl geliir? Daha dorusu, gerek Varlk, gerekse Dnce neden hi durmakszn geliim sreci iinde kmldar? II- ELKLERN BRLKTE GD Kmltl deiim: Srecin dardan grndr. Kmldamay ve deimeyi gerektiren etki, Varln znde kyametler koparr. Bunun nedeni hangi kaynaktan gelir? Biimcil Mantn bu soruya verecei karlk tam bir totolojidir. Formel Manta gre Varlk kmltl olduu iin kmldar. Formel Mantk olaylarn yalnz bir anlk durularn fotorafa ald iin, hareketi nemsemez. Ona gre kmldama ve deime: eylerin bana arasra tesadfle gelen kaza ve belya benzer. Hareket byle ireti bir taknt sayld myd, artk deiimin i zembereini, asl nedenini aratrmaya yer kalr m? Dorusunu ararsak, Biimcil Mantk kurulduu gnden beri hareketi Aklamakla uraacana, bir eit NKAR etmeye abalar. Hareketsizlik felsefesini dnceye dayatmak ister. Aristo'dan kalma Formel Mantn insan dncesine dayatt temelli kanun udur:

52

53

1-EVET, "EVETTR: Evet, Hayr'la bir olamaz. 2- HAYIR, "HAYIR"DIR: Hayr, Evet'le bir olamaz. 3- BR NC IK OLAMAZ: Bir ey ya Evet yahut Hayr'dr, ikisi birden olamaz. Bu prensibe hep birden "ELMEZLK KANUNU" denilir. "Evet" ile "Hayr" birbiriyle elikindirler. elikinler bir araya gelemezler. Gelirlerse birbirlerini yok ederler ve ortada hibir ey kalmaz. Onun iin, eliki "SAMA" (abes) saylr, yani hitir. Antika Yunan toplumunun knt anda ortaya kan kilcil (Septik) Felsefe kurucularndan Zenon'un "Sofizm" (Safsata) denilen dnceleri hep o Formel Mantn gereklie tpatp uydurulmasndan, daha dorusu gerekliin Biimcil Manta kardrlmasndan karlmtr. Zenon, Formel Mantn elimezlik Kanunu'na dayanarak, Hareketi toptan inkr ederdi. Derdi ki: Havaya atlm bir ok falan saniyede nerede bulunur? Filan yerde mi? yle ise, yani ok hareket ediyorsa, biz daha "Ok filan yerdedir" derken, ok o filan yerden km, femekan yere gemitir bile. Demek ok bir anda hem filan yerde bulunur, hem de bulunmaz. Ok falan anda filan yerde hem vardr, hem yoktur. Mantka (Formel Mantn kafamza dayatt kanunlar gerei) bir eyin hem var, hem yok olmas ise "SAMA"dr. yle ise ok var m? Vardr. nk oku elle tutup gzle gryoruz. Ok harekete geerse yok saylmaldr. Oysa okun var olduu ortadadr. O zaman, oku yok edemediimize gre, Hareketi yok etmek gerekir. Ok varsa, Hareket yoktur, Hareket varsa Ok yoktur. te Zenon'un nl "SAFSATA"s bylece daha o zamandan Biimcil Mant kendi silah ile vurmu gibidir. Zenon, Formel Mantn btn kanunlarna ve adaletine uygun olarak: Hareket olayn bir rpda idam ediveriyordu.

Dogmatik filozoflar istedikleri kadar Zenon'u Sofistlik yapmakla sulasnlar. Kendileri Biimcil mant kullandklan srece bir yol Zenon'u "MANTIK'la susturamazlar. Tersine, Zenon onlarn topunu birden komik bir silahla mat eder ve dogmatik filozoflar Hareket olay dnda birok Varlk deiikliklerini metafizik mantklanyla inkr ederken, Zenon'dan daha az gln birer Safsatac olmaktan kurtulamazlar. Zenon'lar Sofizimleriyle birlikte yere ykacak tek g Diyalektik Mantn gerekliidir. Diyalektie gre eliki ne samadr, ne hitir. Tamamyla hep ve gerektir. Madem ki her ey kmldayp deimektedir, yleyse btn kmltlar ve deiiklikler elikilerden doarlar. eliki sama, yahut kr bir tesadf deil: genel ve yaratc bir kanundur. eliki, geliimin ve dolaysyla da Varln z i gcdr. Formel Mantn temelli kanununa kar gelmek zere, DYALEKTK MANTIK'in temelli dnce kanununu vermek istersek, yle diyebiliriz: 1-Evet (yani: TEZ) "Hayr"sz (yani: "ANTTEZ"siz) olmaz. 2-Hayr (yani: ANTTEZ) "Evet'siz (yani: "TEZ"siz) olmaz. 3-"Evet"ten (yani: "TEZ"den) ve "Hayr"dan (yani: "ANT-TEZ"den) bambaka "bir ncs" olur. Tez ve antitez'in atmas ile meydana gelen bu "nc"ye "SENTEZ" denir. Tez ile antitez bir araya gelince geri arparak birbirlerini yok ederler, ama bu bouna bir yok edi deildir. Tezin antitezle arpmas bir yoklua ve bolua varsa; buna eliki deil, Sama denirdi. Zt bir Tezin karsndaki antitezi inkr edii ve bu inkrn da yeniden inkr edilii yepyeni bir varla ular. O varla Sentez denir. Sentez: Tez ile antitezin bir toplam yahut zeti deildir. Her ikisinden bambaka bir eydir. Pozitif elektrik tezi ile negatif elektrik antitezi bir araya gelince doan elektrik akm, sama veya hi olmak yle dursun, bugnk Medeniyetimizin

54

55

temelidir. Doa denilen tez, organizma denilen antitez ile arpr, o zaman bitkiler ve hayvanlar ilkel biimlerden gittike daha yksek biimlere doru geliirler. Her yeni tr bir yeni sentez olur. Her gnk hayatta kadn tezi ile erkek antitezi iki zt cinsin ilikisi yolundan ocuk sentezine varr. Doa tezi ile toplum antitezi arasndaki atmalar toplum biimlerini yaratr. Snfl toplumda eliik snflar arasnda geen arpmalar nce birikerek, sonra yeni konaklara doru devrimler yapar. Vahet'ten Barbarlk'a, Barbarlk'tan Medeniyet'e, sonra Klelik'ten Derebeylik'e, Derebeylik'ten Kapitalizm'e, Kapi-talizm'den Sosyalizm'e geilir durur. Demek doada, elektrikte, bitkide, hayvanda, insanda ve toplumda btn geliimler srf elikilerin bir araya gelmesinden domutur. te her olayda Tez ile antitezin kar karya bulunmas prensibine "elikilerin Biraradal Kanunu" diyebiliriz. (elikilerin birlii: "Edinstvo", hemza-manl: "Savpadennye", birlikte etkenlii: "Ravnodeistviye", ayn zamanda tesiri: "tojedeistviye", vb. adlar da verilebilir). elikilerin birarada oluu kanunu bir Sentez ortaya kard m, o Sentez de olduu gibi kalmaz; arabuk ikiye blnr. O blnten doan Tez ile antitez arasnda yeniden eliki balar ve baka bir Senteze doru gidilir. Onun iin: "Birin ikiye blnmesi ve paralar arasndaki elikinin kavranlmas diyalektiin z (eer esas, zel ve egemen karakteri deilse, esas "cevher"lerinden biri) olur..."21 Bu anlatlanlar ilk bakta, hele kuru szle ne srld

21 Lenin, Diyalektik zerine Problemler, Marksizm Bayra Altnda, No. 5-6,

Mays-Haziran 1925, s. 14-15 (Collected Works, C. 38, s. 359)

zaman, insana sama gibi grnebilir. Gerekte her gn gzlerimiz nnde akan binbir olay bize bunu ispatlar ve bu gidi ancak gerek olaylarn iinde gzetilip izlenmek yoluyla doru kavranlabilir. Yoksa akldan uydurulmakla deil. Ancak uydurma elikiler sama olur. Varln en basit biimi olan elektrik rneini gz nne getirelim. Cam sapl bir maden topuzu zerine + (pozitif) bir elektrik yk alalm. Bu topuzu, zerinde hi elektrik yk bulunmayan ikinci bir topuza yaklatralm. kinci topuz zerinde hemen bir elektriklilik doduunu grrz. Yeni doan elektrii inceleyelim. kinci topuzun birinci topuza doru bakan yznde - (negatif) elektrik, br yznde + (pozitif) elektrik buluruz. kinci topuz zerindeki elektrik yk hi yoktan nasl domutur? Birinci topuzda bulunan + (pozitif) elektriin etkisiyle... Buna "Etkicil Elektrik" denir. Etkicil elektrik olaynda bir (yani birinci topuzdaki + elektrik) ikiye blnd ve ikinci topuzda kendisine eit ama zt bir elektrik yk yaratt. Demek bir'in iki eliik paraya ayrlmas yaktrma bir sz deildir. Doann en deimez olaan gerekliidir. elikilerin beraberlii btn canl gerekliklerin t kendisidir. Bir yerde eliki yoksa, kmlt da yoktur. Dolaysyla varlk ve yaay da bulunmaz. eliki Formel Mantn zannettii gibi sama deildir. Asl sama olan ey, elikisiz bir olay dnebilmektir. Bunu varln hangi alanna baksak binbir tecellisiyle grrz. Allm manta gre dz ile eri birbirinin zttdr ve bir ey hem dz, hem eri olamaz. "Dz olan eri olamaz, eri olan dz olamaz. Bununla birlikte, diferansiyel hesap, -salam akln zerine re-cei protestolara bakmakszn- kimi artlar iinde, dz ile eriyi ayn imiler gibi koyar, ve o yoldan ylesine

56

57

sonular elde eder ki, eri ile dzn ayn olaca gibi bir "samala" isyan eden salam akl byle bir sonucu gerekletiremez."22 "phe yok eyleri her birisi kendi bana ayrlm, biri tekisi ile yan yana durur, dinlenir, cansz iken gz-lersek, onlarda hibir eliki ile karlamayz. Orada kimi ortak, kimi baka baka, hatta aralarnda eliik olan baz zellikler bulabiliriz. O zaman bu elikiler baka baka nesneler stne letirilmi olduklarndan, o nesnelerde bir eliki de bulunmaz. Bu gzlem tabannn snrlar iinde, allm, metafizik dn yordam ile iin iinden pek iyi karz. Ancak biz eyleri hareketleri srasnda, deiileri, yaaylar, birbirlerini karlkl olarak etkileyileri srasnda gzledik miydi, i bamba-kalar. Orada anszn elikiler iine girmi bulunuruz. Hareketin kendisi bile bir ztlktr: hatta basit bir mekanik yer deitiri bile, ancak u artla olur: bir cisim bir tek ve ayn zamanda hem bir yerde, hem ayn zamanda baka bir yerde bulunur, bir tek ve ayn yerde hem bulunur, hem de bulunmaz. Aslnda hareket denilen ey de tam bu elikinin ayn zamanda hem konulmas, hem zlp kaldrlmas demektir... "Metafizike dnen anlay, dinlenme fikrinden hareket fikrine bir trl geemez, nk yukarda sylenen eliki onun yolunu tkar. Ona gre bir hareket bir eliki olduu iin anlar olmaktan kar ve o dnce hareketin anlalmazln ne srmekle, elinde olmayarak bu ztln, elikinin varln kendisi de kabul etmi bulunur; gene kabul etmi olur ki, eylerde ve olaylarn ken22

F. Engels: M. E. Dhring Bilimi Altst Ediyor, Anti-Dhring, C. I, 1931 Paris, s. 181 (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 111-113)

58

ilem yapmak yasak edilseydi, matematik ne hale gelirdi? "Matematiklerin kendileri deiken byklkler zerine ilem yapmak suretiyle diyalektik alanna girerler; ve ilgin bir eydir, diyalektiki bir filozof olan Dekart (Descartes) o ilerilii kendi alanna sokmutur. Deimez byklkler matematiine kyasla (deiir byklkler matematii) ne ise, en sonunda metafizik dnceye kyasla diyalektik dnce odur. "Durum byle iken bile, matematikilerin byk ounluu, diyalektiin meruluunu yalnz matematik alannda tanrlar, ve ilerinden bir hayli sayda olanlar, ilem yapmak zere diyalektik yolla elde edilmi metotlar kullanrlar da, ardndan gene eski metafizik tarzda ilem yapmaktan kendilerini alamazlar."25 "Matematikte + (art) ve - (eksi), diferansiyel ve en-tegral, mekanikte etki ve tepki, fizikte pozitif ve negatif elektrik, kimyada atomlarn birleimi ve dalm, toplumbilimlerinde snf atmalar" (doa ve toplum atmalar gerekliin t kendisidir) "ztlklarn aynl, birbirini reddeden elikiler, kartlk eilimleri, doann (bu arada ruhun ve toplumun) btn srelerinde grlr. Dnyadaki btn sreleri "kendi hareketleri" iinde, kendiliinden geliimleri iinde, canl yaaylar iinde kavramak o sreleri bir ztlklarn birlii olarak kavramak demektir. Geliim ztlklarn "mcadele "sidir."26 Kainatta ztlklar olmasa kmlt ve geliim de olmayacak dncesi, her gnk olaylarda her ciddi bilim gzeticisinin

25 a.g.y., s. 184-185 (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 111-113) 26 Lenin, Diyalektik zerine Problemler (Collected Works,

359-360)

C. 38, s.

ispatlamaktan yorulmad en genel hakikattir. Elektrik akm en saf ve en yksek hareket biimi olarak pozitif elektrikle negatif elektriin bir yerde ayn zamanda bulunularndan kar, dedik. Elektrik akmn kesmek iin pozitif ile negatif arasndaki ba koparmak yeter. Dnce dediimiz olay da, beyin avadanl iinde sinir hcresi ampulleri, sinir teli rezistanslar ve sinir ular arasndaki karlkl kapasiteler btn ile olan elektrik olaydr. Binlerce yl maddenin en son parac olan atomu blnmez, dalmaz saydk. Bugn rendik: her maddenin atomu iinde pozitif "Protonlar" ile negatif "Elektronlar" gibi elektrik yklerinden yaplm gne sistemi gibi yldrml bir elektrik kasrgas akar. imik [kimyasal] ilgi veya itki (alka veya dafia), yani baz cisimlerin birbirlerini ekmeleri veya itmeleri: atomlar iinde merkezden evreye giden yrngeler zerinde kmldayan elektrik yklerinin, yani elektronlarn saylarna ve durumlarna baldr. Hayatn cevheri Protoplazmadr. Protoplazma bir alb-mindir. Btn kolloidal cisimler gibi, lbminin de kendine gre belirli bir mr ve hayat vardr. Bu hayat, kolloidal cisimler iinde atomlardan byk zerreler halinde birbirlerini itip eken ayn elektrik ykl Misel'lerden ileri gelir. Bu Misel'ler, evrelerinde ayn cinsten elektrik ykleri bulunan cisimciklerdir. Hcre zar dediimiz canlnn evresiyle olan snr, Hcre iindeki ve dndaki yonlarn ztlna dayanr. Organik gsterilerin en yksei saylan Ruh olaylar (sosyal kkten gelmi etkiler olarak) beyin mekanizmasnn elektrik sistemi ile llebiliyor. Grme duyumuzu ele alalm. Hep bildiimiz gibi, gzn Retina tabakas (gren ksm) zerinde dardan gelmi hayaller, tpk fotoraf camnda olduu gibi, tersine teekkl eder. Ona ramen biz (hi deilse idealist filozof olmayanlarmz) eyleri tersine grmeyiz. Neden?

60

61

Formel Mantk ile ileyen Fizyoloji henz bu soruya karlk vermiyor. Ancak Nronlar bir eit elektrik akm olan sinir akmn birbirlerine etkicil elektrik biiminde uzaktan geirirler. Gz retinasndan beyin merkezine geerken, hayal, etkicil (par induction) elektrik olayna gre bir daha tersine dner ve insan gzdeki tersine hayali gerekteki dz biimiyle grr. Btn varlk olaylar elektriin eitli gereklemeleridir. 19'uncu yzylda Maddeye kart gibi Kuvvet adyla konulan; s, k, renk, ses ve benzeri btn fizik olaylar, bugn elektrikle elde edilebiliyorlar. Elektriin kendisi Diyalektiin sonsuz tez ve antitez, sonra sentez gidiini temsil eder. Elektrik akm, pozitif ve negatifin arpmasndan doduu gibi, Hayat da sindirim ve kar-sindirim (Anabolizma ve Katabolizma) sreciyle yrr. Yaamak, dardan madde edinip darya madde atmakla zetlenir. Canllarn remesi de byle ztlklarn bir arada bulunuu ile olur. Bir canl tek hcrenin oalmas balca arta baldr: 1) Dllenme, 2) Ortam deitirme, 3) Alk ve Yaralanmak... Demek hcrenin baka bir hcre ile veya baka bir ortamla yahut alk ve yara gibi gereklerle arpmas kanlmaz gerekliktir. Bu arpma sonunda tek hcre le de bilir, oala da bilir. Demek hayatn aslnda, lmekle dirilmek bir arada yrr. O yzden oalmak lmle dirim aras bir olaydr. Snfl toplumun snflar sava ile, snfsz toplumun doa ile biim deitirmesi gibi, Dncemiz de zt fikirlerin arpp boyuna yeni sentezlere varmasyla iler. III- NCELKTEN NTELE ATLAMA: ANLAYI (DRAK) KANUNU Nerede bir sre, yani hareket ve deime yapan geliim grrsek, orada her eyden nce birlikte bulunan ztlklar

arayacaz. Ancak bir sre iinde kmldayan ztlklar kavrarsak, sre zerine doru drst fikir edinebiliriz. Onun iin ztlklarn beraberlii Formel Mantn zannettii gibi, gelge bir TESADF yahut Plekhanof gibi oportnistlerin anlattklar gibi bir "RNEKLER TOPLAMI" deildir. Ztlklarn birlii, biricik birlik olan "ANLAYI KANUNU"dur (Lenin). Tm varln ve dncenin en genel olu kanunudur. Byk olaylar ancak onunla doru anlayabiliriz. Formel Mantk gerekliin bir parasn yahut ufak olay-cklan yahut yzeyde geen biimleri pekitirmeye yarar. Fotoraf da yerinde kullanlr. Ancak by, derini, z her yanndan tmyle kavramak iin, yzeydeki biimlerden i ze (ekilden muhtevaya), kk paradan byk btne (cz'den kl'e) eriebilmek iin elimizde bulunan biricik ara Diyalektik Mantk, yani Diyalektik Maddeciliktir. Formel Mantk kolaymza gider. nk allm tanmlamalardan teye geemez. Ancak bu yzden grne alda-nabilir. Btn bilimler gelitike, Formel Mantk da evrene bir hareket ve deimenin, bir geliimin yayldn grr. Ancak bu geliimin aklamasn yaparken ztlklarn birliini inkr etmekle ie balar. O zaman ister istemez anahtarn oynatt yay grmeksizin ve anlamakszn, sadece kilidin alp kapandn syler. Gerek srecin iyzne aykr yarglara der. Tpk iki mantk gibi, Varlk ve Dnce srecini anlatan iki geliim kavray vardr: "ki temelli (Veya iki mmkn? Yahut iki tarihe derlenip toparlanm?) geliim (evrim) kavran esastr: Birisi oalma ve byme halinde geliim, tekrarlama halinde geliimdir. tekisi ztlklarn bir arada bulunuu ile geliim (bir'in birbirini iten ztlklara blnmesi ve

62

63

bu ztlklar arasnda karlkl iliki)." a- Formel Manta gre Geliim nasl olur? oalma ve byme biiminde olur. Yani bir eyin gelimesi o eye zt olmayan baka paralarn gelip katlmas ile olur. Ayn tr eylerin ayn yerde st ste gelmesiyle oalma balar. Vaktiyle bir insan tohumunun iinde mikroskopla g grlecek kk bir insan bulunduu sanlrd. Bir fasulyenin tanesinde de ufack bir fasulye bitkisi var gibi gelirdi. Bir ey durduu yerde niin oalr? Formel mantk buna karlk veremez. Yahut eyleri canl cansz diye ikiye paralar. Canl eylerin byyp oalmas canllk gereidir, diye kestirip atar. O zaman byme, "CAN" yahut "RUH" gibi adlarla anlan kuruntu ve uydurma bir gce, biraz daha sklrsa Tanr 'ya balanr. Ne var ki, bymeye byle bir ad yahut soyad takmak yetmez. Bymenin i zembereini bulmak gerekir. Byme ve oalma bir ylma deil, bir geliimdir. Bugnk bilimlere gre artk cansz denilen Madde dahi "l" deildir. Tpk canl bitkiler ve hayvanlar gibi, cansz madde ve nesnelerin de kendilerine zg birer mrleri vardr. Dnyamz vaktiyle byle deildi. Bir zaman sonra imdikinden bambaka olacaktr. En son kefedilen radyoaktif cisimlerden kimilerinin hayatlar saniyelerle llecek kadar ksadr. teki basit cisimlerin hayatlar ise llerimizin eriemeyecei kadar uzun grnyor. Demek Madde dediimiz ve cansz saydmz nesne de zamanla doup bymekte ve lmektedir. Her ey ezeli bir geliimle deimektedir. Btn problem o genel geliim gidiinin i sebebini, gizli

zembereini yakalamakta toplanr. Formel Mantk ise geliimi stnkr tasvir ve tarifle kalr; aklamaya giriemez. Geliimin i sebebini bulmak yle dursun, byle bir sebebi aramak gerektiini dahi nne koymaz. nk nedenler zemberei ztlklara dayanr. Formel Mantn ise yzn "Ztlk yok kanunu" gibi kapkara bir gzba rter. b- Diyalektik Materyalizme gre Geliim nasl olur? Diyalektie gre geliimin nedeni ztlklarn birlikte arpmasna balanr. Formel Mantn oalma ve yalnkat byme yahut tekrarlanma sand ey, gerek geliimin ancak en yzeyde kalan stnkr bir kaba grndr. Formel Manta gre oalan eyin kalitesi (nitelii) deimez: kantitesi (nicelii, miktar) yahut says artar. Oysa geliim her eyden nce bir nitelik deiiklii getirir. "Normal bir atmosfer basnc altnda su 0 sya dt m katlar, 100'de akc halden gaz haline geer."28 Yani niteliksi akc olan su 0 ye kadar akcln souyarak korur, ama o dereceye gelir gelmez, artk hi beklemeksizin birden bire akclktan kp buz kesilir. te bu bir nicelikten (suyun iindeki snn derece azalndan) sonra anszn baka bir nitelie, katla atlamasdr. Buu olmas da gene yledir. Demek ztlklarn atmas uzun sre biriki yaptktan sonra anszn bir atlamayla baka nitelie geer. Gerek deiiklik byle iki basamakl geliimle olur. Btn olaylar bize bunu ispatlar. "Eer kimyada olduu gibi, bir karbon atomuna (C), bir hidrojen atomuna (H), bir oksijen atomuna (O) dersek

27

Lenin, Diyalektik zerine Problemler, s.14-15 (Collected Works, C. 38, s. 360)

28

F. Engels, Anti Dhring. S. 192 (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 117-120)

64

65

ve karbon atomlarnn saysna (n) dersek"29, normal Parafin: CnH2n+2 olur. Buna 1 tane (O) katarsak: CnH2n+2O formlyle ilkel alkoller elde edilir. Ya asitlerinden sirke asidi C2H4O2 formlldr. 17 de erir, 118 de kaynar. Buna 1C, 2H katlnca, Propiyonik asit olur. 17 de erir, 140de kaynar. Sirke asidine 2C, 4H katlrsa, Butirik asit olur. 162 de kaynar, vb... "Burada btn bir seri cisimler gryoruz, hepsi de srf ilerine katlan elemanlarn saysyla (niceliiyle) baka baka nitelikler kazanmlardr."30 Napolyon yle der: "ki Memluk, mutlak surette Fransz'a stnd; yz Memluk ile yz Fransz ayn deerde idiler; olaan olarak yz Fransz yz Mem-luk'a stn geliyordu; bin Fransz her zaman bin be yz Memluk'u alaa ediyordu."31 Napolyon'un Msr savalarnda yapt bu gzlem bizi artmaz, Toplum olaylarnda da ayn diyalektik, nicelikten nitelie atlay kanunu egemendir. Canl varlklarda grlen btn duyular madde titreimlerinin organizmada yaratt etkilerdir. nsan iin en canl nitelik farklar Grme ve Renk duyusudur. Baka duyularmzn: Koku'nun, Dokunma'nn, itme'nin snr keskinlikleri az ok birbirine karabilir. Renk duyusunda hemen btn insanlar ayn eyi kavramakta armazlar. Meer ki Edison hastal gibi renkleri tersine eviren bir krlk olmasn... Renk farklar nedir? Fizikte en basit biimiyle titreim denilen olayn dalga uzunluu farklardr. Balca trl n

29 a.g.y., (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 117-120) 30 a.g.y., s. 194-195 (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 117-120)* 31 a.g.y. (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 117-120)

66

vardr. Bunlarn birbirlerinden ayrllar, titreirken izdikler dalga uzunluklarna gre deiir. rnein, Rntgen n (10-9-10-7) cm'dir. Elektrik dalgalar (10-1-10-6) cm. uzunluun dadrlar.

Rengin Ad Mor Yeil Mavi San Portakal rengi Krmz

Rengin Milimikronu 410 480 520 570 630 675

ki Renk Arasndaki Fark 70 milimikron 40 milimikron 50 milimikron 60 milimikron 45 milimikron

Yumurtadan civciv, Formel Manta kalsa, yumurta iinde gzle grlmeyecek kadar bir tavuk minyatrnden kar. Bugn mikroskop sayesinde byle bir minyatr iddias ocuklar bile gldrr. nk, yumurta iindeki canl hcre, mikroskop sayesinde tavuk kadar bytlebilir. Ama tavuk msveddesi grlemez. Tek bana yumurta hcresi civcivin yetimesi iin yetmez. Yumurta hcresini horozun tohumlamas gerekir. Bylece iki zt cins hcrenin birbirine girmesi, civciv yetimesi iin ilk ztlarn bir araya gelmesiyle olur. Ztlar birletirmi yumurtann geliimi nasl olur? nce hcre ikiye, sonra drde, vb. paralanarak oalr. Bu ilk oal, ayn hcre tiplerinin sayca, nicelike artmas ve birikmesi olur. Sonra eitli basamaklara ayrlm nitelik deiiklikleriyle, hep birbirine benzeyen hcrelerden civciv organlar teekkl eder. Btn anlatlan doa, organizma ve toplum olaylar diyalektik geliim iinde her deiikliin uzunca nicelik birikiminden sonra nitelik atlayna gemek demek olduunu ispatlar.

D- BTNLYLE DYALEKTK SRE

Buraya dek Varln (Doann ve Toplumun) her geliiminde diyalektik gidi, sre (prose) bulunduunu belirttik. Bu belirtiimizde retici ve alfabetik davranmak zoruyla, daha ok diyalektik gidiin elemanlann ayr ayr ve teker teker ele aldk. Kendiliinden anlalaca gibi, geliim ve diyalektik sre bir tek BTNDR. Geliim gidiinin hibir eleman tekilerinden ayrca ve tek bana kmldayamaz. Btn diyalektik elemanlar (Hegel'in deyimiyle: MOMENTLER) birbirleriyle karlkl etkitepki halinde ilikili bulunurlar. Btn canllklaryla bir arada ileyerek yaarlar. Diyalektik geliim sreinin btnln verebilmek iin buraya dek sylediklerimizi toptan ele almalyz. Bunun iin nce iki genel kavramn zerinde durmalyz: 1-Evrim ve Devrim anlay, 2- nkrn nkr anlay... Bu iki anlay belirdikten sonra, her ikisinin birden ayn anlam nasl perinlediklerini, varln her alannda: Doada, Toplumda, Tarihte, Dncede vb. grlen ak RNEKLER ile aklamalyz. I- EVRM-DEVRM Diyalektik geliim srasnda u basamaklara rastlanr: Birinci basamak: Ztlklarn Birlii arttr. Tez ve Antitez bir araya gelmelidir. Tavuk yumurtas ile horoz tohumu bulumaldr. Bu olmadka, geliim iin gerekli ilk NEDEN, yani asl motor gc, iletici zemberek ortada yok

68

69

demektir. kinci basamak: Say Birikimi arttr. Yani Tez ile Antitezin bir araya gelmesi yetmez. Bir araya gelen ztlarn arpan canll ile geliimi salamasna elverili ARTLARI bulmalar gerekir. Yumurta tohumlandktan sonra srekli 40 sya girmelidir. O zaman hcrelerin ikier ikier oalarak, dut meyvesindeki tanecikler gibi bir araya geldikleri grlr. Buna MORULA (Dutuk) ad verilir. nc basamak: Nitelik Sray arttr. Bir an gelir ki, nicelike, yani sayca deiiklik daha fazla oalamaz. Yumurta hcreleri Dutuk halinde byrken, anszn Morula hcreleri yeni bir dzene girerler. Aralarndaki mesafe bir barsak ii gibi boalp uzar. Hcrelerin kendileri de bakalarlar. Bylece meydana gelen yeni biime GASTRULA (Midecik) ad verilir. Morula'ya nispetle Gastrula bambaka bir niteliktir. Yumurta iinde ksa zamanda grlen bu deiiklikler, Doa iinde ilk tek hcrenin yz binlerce ylda geirmi olduu geliimlerin zetidir. Yumurta kabuu iinde byle saysz yz binlerce yl temsil eden ynla biim ve nitelik deiiklikleri olur. En sonra bildiimiz civciv btn organlaryla meydana gelir. Ne var ki civciv gene yumurta iindedir. Dardan bakanlar iin ortada henz grnr yumurtadan baka bir ey yoktur. Civcivin ortaya kmas iin bir srama daha gerekir. Yumurtann kabuu delinmeli, civciv dar frlamaldr. Kabuk delinmezse, iindeki yavru lebilir. Gryoruz, yeni bir geliim mutlaka nicelikten nitelie atlay ile tamamlanr. Kantite [Nicelik] ve say oalna TEKAML (Evolusyon: Evrim) denir. Nicelikten yeni bir Kaliteye [Nitelie] atlaya NKILP (Devrim: Revolusyon)

ad verilir. Evrim bir sre baarlmadka devrime varlamaz. Ama evrimin ardndan devrim gelmezse, btn geliim boa gider. Kabuunu yarp kamayan civciv clk olur, lr. II- NKRIN NKRI ANLAYII Diyalektik geliim sresini toptan zetlersek, onun gze arpan momenti vard: 1- TEZ, 2- ANTTEZ, 3- SENTEZ... Bu momentsiz hibir geliim olamaz. Bu moment arasndaki iliki nasl gerekleir? Basite ve tereyadan kl ekerce, birisinden tekisine gei biiminde sre olmaz. yle basit ve tedrici gei momentleri, ancak Formel Mantk iin, daha dorusu Formel mantn anlay hayalhanesinde vardr... Formel Mantk niin byle bir eilimde kurulmutur? nk, kapitalist snf kendi devrimini baardktan sonra, artk devrim istememektedir. Devrimi toptan inkr edebilmek iin, Varlkta yle bir deiikliin bulunduunu inkr etmekten baka i ve yrnecek baka kestirme yol yoktur. Ne var ki Varlk, Doa, Toplum ve Dnce hibir zaman tek bir sosyal snfn keyfine ve isteine uymamtr, ve uyamaz. veren snf bile geliimin gerek gidi diyalektiini rtbas ederken, bir davranta bulunmaktan kendini alamaz: Diyalektii NKR eder. Demek burjuvazi bile, kendi dncesine ramen, davranrken bavurmaktan kendisini alamad NKR ile davranr. Diyalektik srecin btn zem-bereklerindeki ileyie damgasn vuran da bu kesinliidir. Hibir ey tekini inkr etmeksizin geliemez. Gereklik, Tez ile Antitezin ilikilerinde hep karlkl

70

71

ztlamalar ve dolaysyla da birbirini inkrlar gidiini gsterir. Tezin karsna Antitez kar kmaz: Teze kar elebice ikiyzl okamalarda bulunmaz. Onu dpedz temelinden NKR eder. Sonra sra Senteze gelir. Gelir gelmez: Tezin bana gelen inkrdan, Antitez dahi yakasn kurtaramaz. Bu yol Sentez, Antitezi inkr eder. Antitez NKARI m temsil ediyor? yle ise, Sentez o NKRIN NKRI olur. Ve btn Varln diyalektik gidii deyince, o gidiin en byk biricikliini temsil eden kanun NKRIN NKRI KANUNU olur: "yle ise inkrn inkr nedir? Doann, Tarihin ve Dncenin olaanst genel olan ve srf bu yzden de, en byk yaygnlk ve nem tayan bir geliim kanunudur; grm olduumuz gibi, hayvanlar ve bitkiler dnyasnda, jeolojide, matematikte, tarihte, felsefede uygulann bulduunu grdmz bir kanundur. "uras kendiliinden besbellidir: rnein bir arpa tanesinin imlenmesinden meyveyi tayan bitkinin lmne dek geirdii kendine zg (spesial) evrim srei zerine, bu bir nkrn nkrdr demekle yetindiim srece (zaman), hibir ey sylememi olurum. nk, ntegral hesap da keza bir nkrn nkr olduuna gre, aksini ne srersem, yle bir manaszl ne srme dnerim (srm olmam icabeder): bir arpa sapnn Biyolojik sreci bir ntegral hesaptr, yahut ve hatta, daha ileri giderek, Sosyalizmdir, deyip kveririm. Oysa, Me-tafizikilerin boyuna Diyalektie kar savurduklar sulama da budur. Btn o sreler nkrn nkrdrlar dediim vakit, onlarn hepsini u biricik evrim kanununa yklemi (hamletmi: je les subsume) olurum, ve bu yoldan da, her srecin kendine zg olan zelliklerini ihmal

etmi bulunurum. Oysa Diyalektik doann, insan toplumunun ve dncenin evrim hareketinin genel kanunlarndan baka bir ey deildir. "Bununla birlikte, yle bir itiraz yrtlebilir: nkr diye bildiimiz ey doru bir inkr deil: bir arpay trsem, bir bcei inersem, (a) art bykln bir kalemde zersem, ve bunun gibi eyler yaparsam, ben o eyleri inkr ederim. Yahut: "Gl bir gldr" szn: "Gl bir gl deildir" demekle pekl inkr etmi olurum; bu sefer o inkr da tekrar inkr ederek: "Bununla beraber gl bir gldr" dersem, i nereye varr? "Bu itirazlar, dorusu Metafizikilerin Diyalektie kar ne srdkleri belli bal argmanlardr. Ve o trl dar-kafalca dnmeye layk argmanlardr. Diyalektikte nkr etmek sadece Hayr demek deildir, veyahut bir eyin var olmadn bildirmek deildir, yahut da bir eyi yle veya byle yok etmek deildir. Daha nce Spinoza yle demiti: "Omnis determinatio est negatio": yani her snrlandrma veya belirlendirme ayn zamanda bir inkrdr. Ondan baka, nkrn zel tr burada hem genel karakteriyle, hem srecin kendine zg mahiyetiyle [zyle, aslyla] belirlenmitir. Ben yalnz inkr etmemeliyim, belki inkr yeniden kaldrmalym (aufheben) da demek, ben birinci inkr ylesine kurmalym ki ikincisi mmkn kalsn veya olaan olsun. Bu nasl olur? Her zel durumda kendine zg doasna gre olur. Ben arpa tanesini trm, bceklerin stne basarm: birinci eylemi pekala yapmmdr, ama ikincisini imkansz kl-mmdr. Demek, her eit eyin inkrndan bir geliim kmas iin, kendine zg bir inkr edilii vardr: her tasavvur veya kavram eidi iin de i tpk yledir: nfinitesimal hesapta, eski kkler araclyla art

72

73

puisanslar tekil etmek iin baka trl inkr yaplr (edilir): ve baka her ey gibi bunun da renilmesi lazmdr. Srf arpa sap ile nfinitesimal hesap nkrn nkr kuralna uyar diye bilmek insan, ne baarlca arpa ekmeye, ne Diferansiyel (Tefazul) ve ntegral (Tamam) hesap yapmaa elverili klmaz: nitekim ben, tellerin boylarna gre ses kar diyen kanunu bilir bilmez, hemen keman almay renmi olmam. "uras besbelli ki: (a)y bir yazp bir silmek, yahut gln gl olduunu, sonra gl olmadn art arda sylemek gibi ocuka davranlar nkrn nkr saymak, ylesine sama sapan ilere kendini vermek sersemliinden baka hibir kapya kmaz. Bununla birlikte, biz nkrn nkrn baarmaya giritik miydi, Metafizikiler (yaplacak en iyi eyin nerede ise) yle sersemlikler yapmann pek yerinde olduuna bizi bile inandrmak isterlerdi."32.
32

a.g.y.,s. 219-221 (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 131-132)

RNEKLER
a- Cansz Doadan rnekler: Yeryznn bugne dek geirdii geliime Formel Mantkla bakarsak, durgunluktan baka bir ey gremeyiz. Madem ki Evet, Hayr olamaz, yleyse Dnyann bugnk biimi dnk biiminin ayndr. Olsa olsa krenin kabuu biraz daha kalnlam, yani: "oalp bym"tr. Oysa yeryznn gerek tarihi bunun tam tersini gsterir. Kremizin kabuu imdiki biimini alncaya dek binbir altsttk geirmitir. Bugn bizim da tepesi olarak grdmz en byk ykseklikler, bir zamanlar yeryznn en byk derinlikler gsteren deniz dipleri idi. Himalaya Dalarnn ykseklii ile Umman Denizinin derinlii bu srei ispatlar. Ve bugn yeryznde grdmz kara kt'alar, tektonik batp kmalarla, bugnk son biimine gelmek iin eski biimlerini inkr etmilerdir. Engels der ki: "Btn jeoloji bir sra inkr edilmi inkrlardr, yklm eski formasyonlarn ardndan yeni konulmu formasyonlarn geliidir. lkin, akc ynn soumasndan donmu bulunan ilkel yer kabuu, sularn etkisiyle, meteoroloji etkisiyle, ve atmosferin imik [kimyasal] terkibi [bileimi] yznden krlr, ve bylece parampara olan ynlar deniz diplerinde tabaka tabaka sralanrlar. Bu ilkel jismanlarn dibinden su yzeyinin stne kan yer yer kabarp kalkmalar, o blmleri yeniden yamurun, mevsimle deien scan, atmosferdeki oksijenin ve karbon asidinin etkilerine brakr. Bu ayn etkiler kaya ynlar stne tesir ederler. Bu kaya

74

75

ynlar yer kabuunun iinden gelirken arka arkaya duran tabakalar geerler, erirler ve sonra yeniden sourlar. Milyonlarca yzyllar boyu hi durmakszn yeni yeni tabakalar biimlenir, bunlardan birou tekrar yklarak daha sonraki yeni tabakalar iin materyal hizmetini grrler. Ama btn bunlarn sonucu olumludur: Bir yer teekkl eder, bu yerde mekanik granlasyon (tane-leme) halinde en eitli kimya elemanlar birbirine karr, bu hal en civcivli ve en deiik bitkilerin yetimesine elverili olur."33 b- Canl Organizmadan rnekler: iin nce Bitkilere, sonra Hayvanlara bakalm. 1) Bitkilerden rnekler: "Bir arpa tanesini ele alalm. Milyarlarca benzer taneler: ezilirler, kaynatlrlar, mayalandrlr ve en sonunda tketilirler. Ama byle bir arpa tanesi kendisi iin normal olan artlara rastlarsa, elverili bir topraa derse, scan ve nemin etkisi altnda, kendine zg bir biim deiikliine urar: imlenir; tane olarak tane yok olur, inkr edilir; tanenin yerine iinden doan bitki geerek, tanenin inkr olur. Ama bu bitkinin normal hayat nedir? Byr, ieklenir, dllenir, ve en sonunda yeniden arpa taneleri retir; o yeni taneler olgunlar olgun-lamaz, sap lr; sap da kendi yanndan inkr edilmi olur. Bu inkrn inkrndan kan sonu udur: Elimize yeniden balangtaki arpa tanesi gemitir. Ne var ki bu tane on kat, yirmi kat, otuz kat oalmtr. Hububat denilen taneler ok yavalkla deiirler. Onun iin

bugnk arpa yzyl ncekinin hemen hemen ayndr. Ona karlk, deimesi kolay olan bir ss bitkisini, rnein bir kasmpatn yahut orkideyi ele alalm: Bitkiden alnm yumruyu bahvanlk sanatnn prensiplerine gre ileme uratalm, bylece elimize yalnz daha ok yumru gemi olmaz, bir de en gzel iekleri retecek nitelii dzeltilmi yumrular da elde etmi bulunuruz; ve bu srecin her yenilenii, her yeni inkrn inkr o sreci mkemmelletirecektir."34 2) Hayvanlardan rnekler: Yumurtadan nasl civciv ktn biliyoruz. Ayn eyler insan iin de tekrarlanabilir. Formel Manta gre ana karnnda ocuun geliimi pek basit bir bymedir. Vaktiyle insan tohumu iinde mikroskopla grlebilecek bir insancn bulunduu sanlrd. Bu mantkla mikroskop altnda yumurta yahut meni (sperm) iine gizlenmi insan yavrusunun ka gz merak edilip aranabilirdi. Gerekte insan tohumu da, tavuunki gibi, nce basit ve zt iki hcrenin ortalarndan blnp birbirlerine hcum etmesi ile doar. Bu hcumla birleen ztlarn hcresi ikier ikier blnerek oalr. Hayvanlar silsilesinin doada milyonlarca yl geirdii binbir deiiklikleri ok ksa basamaklarla atlaya atlaya insan klna dek gelir. Kadnla erkein birlemesi ztlarn beraberlii idi. Spermle yumurtann arpmas gene ztlarn bir araya gelmesi ile oldu. Ana karnnda ocuun gelimesi ayn diyalektik evrim konaklarndan geer. Dokuz ay on gn sonra evrim bitmitir. Anszn sanclar balar ve kanl, yrtnmal bir rpnla ocuk ana rahminden arabuk dnyaya gelir. Bu geli diyalektik geliimin sonu-

33

a.g.y. (Marks-Engels: Werke; C. 20, s. 127)

" a.g.y., s. 209-210 (Marks-Engels, Werke, C. 20)

76

77

lanmas, meyvelenmesi, yani nicelikten nitelie atlamasdr. ocuk rahim iindeki nitelikten dar dnyann bambaka insan niteliine girer. Dnyaya gelen ocuun daha sonraki geliim konaklar da hep yle zaman zaman nemli nitelik deiikliklerine urayarak devrimler yapar. Grnte ocuk srf byyor gibi gelir. Gerekte ocuun i yapsna baklrsa, orada sonsuz bir savan zaman zaman altstlkler yaratt grlr. ocuk byk insan rneinden ufaltlm bir minyatr deildir. "Bu sre birok bceklerde, rnein kelebeklerde, tpk arpa tanesinde grld gibi olur. Bcekler yumurtay inkr yoluyla oradan karlar, cinsel olgunlua gelinceye dek metamorfozlarn (kalp deitirmelerini) geirirler, eleirler ve bundan byle inkr edilirler: yani, dl yetitirme srei basarlr baarlmaz ve dii bcek ok sayda yumurtalarn yumurtlar yumurtlamaz lrler. Baka bitkiler ve baka hayvanlar iin ilerin bu basitlik iinde gememesi, o gibi varlklarn lmeden nce bir defa deil, birok . defalar taneler, yumurtalar, yahut yavrular retmeleri, u anda bizim iin nemli deildir; burada bir tek eyi ispatlamak istiyoruz: Organik dnyann her iki trnde de NKRIN NKRI gerekten remekte, tremektedir."35 Hayvanlar zincirinin en alt halkas gibi, en st olan insan da, hazm yoluyla iimize giren besilerin metabolizmasyla yaar. Hcrelerimiz besi maddelerini yakmakta yahut kendi yklm yerlerinin onarlmasnda kullanrlar. Ve birok metabolizma artklar idrar, safra, deri, solunum vb. yollaryla tekrar darya atlr. Demek Organizma iinde birbirine zt sonsuz bir faaliyet vardr: YAPMAK ve YIKMAK...
35

a.g.y., s. 210-211. (Marks-Engels, Werke, C. 20) 78

Ksa bir sre sonra vcudumuzda bir zaman var olmu btn maddeler yklp yerlerine yenileri geer. Biz ise hl eski vcudumuzu, ilk hcrelerimizi tadmz sanrz. Bu san ile byrken geirdiimiz ani sramalar ve deiiklikler unutulur. Bir insann bula ermesi, detten kesilmesi anszn patlak vermi krizler ve atlaylardr. Organizmann geirdii btn o "i hareketi" ve TEKAML-NKILPLAR (Evrim-Devrimler) canl vcut iinde arpan hcrenin sindirim (asimilasyon) ve kar-sindirim (dezasimilasyon) gsterileri, kaslarn kaslma ve gevemeleri, kann asitlii ve alkalilii, bitkicil sinir sisteminin sempatik ve parasempatik blmleri hep hayatn birbiriyle taban tabana zt glerinin nicelikten nitelie atlaylardr. c- nsan Topluluundan rnekler: Bugn Medeniyetin geliimi zenginliklerin basite st ste ylmalar, yaplarn ve nfusun gittike artmas, vb. gibi gzkr. Oysa Tarihte sryle Medeniyetler gelmi gemitir. Bunlarn geliimleri zaman zaman batp kmalarla doludur. Bugn iinde yaadmz iin srekli grnen Modern Medeniyet sermaye uygarldr. Kapitalizmin geliimi hi de yle basit bir birikile olmaz. Sermaye birikiminin i hareketi yaman ztlklarn kaynamas ile olmutur ve olmaktadr. Kapi-talizm ncesi binlerce yl Tefeci-Bezirgan ilikilerinin destanlar dolduran savalaryla gze arpar. Kadm Medeniyetlerin sonuna doru derebeyleme arlar. Derebeyi zulmnden kaan toprakbent kyller avantryeleirler, haydutluktan, uaklktan, khyalktan para yapanlar tccarlarlar. Tccarlar, derebeyini, esnaf ve kyly borlandrp iflasa srklerler. Pazar ilikileri genileyip sipariler artt m, tccar eski kk kyl ve esnaf retiminin rnleriyle talebi karlaya79

maz. Mflisleen esnaflar, isiz kalfalar bir at altnda altrp MANIFAKTR (El-imalthanesi) denilen makinesiz ilkel fabrikay kurar. Manifaktrde bir yandan iblm, bir yandan ibirlii ve elbirlii iin verimini arttrr. Daha ucuza mal eden imalthanenin sahipleriyle esnaf arasndaki rekabet bsbtn yamanlar. Bazen esnaf arasnda bir avu akgz sivrilirken, ounluk topu atarak iilie der. Ayn farkllama kyde de grlr. Aalar ve Tefeciler ve kasaba Eraf ve Ayan kyly borlandrarak, elindeki topra satmak zorunda brakrlar. Zenginlik bir yanda derebeylerin, br yanda kk Ortaa retmenlerinin mlkiyetinden kar, Kapitalistlerin elinde birikirken, ne ekimeler, ne atmalar, ne davalar, ne cinayetler, hatta ne ayaklanmalar ve isyanlar olur. Btn bu ekime ve savalarn sonu byk sosyal sramalara kap aar. Fransz Ulu htilli gibi devrimlere dklr. Kapitalizm iktidara gelir gelmez grlmedik retim geliimi geni pazarlar ister. O zaman ztlklar ve savalar bir blgeden veya bir derebeyi malikanesinden, teekkl etmi Pazar ilikileri kadar geni lkelere, oradan da btn dnyaya dal budak salar. Bu sefer sermayedarlar arasnda daha az yaman olmayan ekimeler balar. Bir yanda kapitalistlerin kendi aralarnda fiyat krma rekabeti olur, te yanda iilerle patronlar arasnda cret indirme ve karma dv yaplr. En sonra iilerin kendi aralarnda i bulmak iin rekabet alr yrr. Btn bu ztlklar ekonomi alannda ard kesilmez geliimlere yol aar. Rekabetler ve cret kavgalar daha mkemmel aletlerin ve makinelerin kefedilip sanayie uygulanmasn gerektirir. Bylece FABRKA cehennemi ba gsterir. Eski ztlklar zmlenmemi, bsbtn yamanlamtr. lke iinde iiler ilkin makineleri kendilerine dman sayp 80

krmaya kalkrlar. Sonra kabahatin patronlarda olduunu grp ayaklanrlar. Snf kavgas byr. Darda kapitalizm vaktiyle korsanca apullar yapard. Geri memleketleri s-mrgeletirirdi. Smrgeler tkenince kapitalist lkeler arasnda smrgeleri ve pazarlar paylamak iin byk savalar gerekti. O zaman dnya lsnde rekabet yapabilmek iin byk banka ve irket sermayeleri tekelletirildiler. Trstler, Karteller ortaya kt. Bu tekelci Finans-Kapital gruplar arasnda Emperyalist Evren Savalar belirdi. Birinci Byk Evren Sava 1914'ten 1917'ye dek emperyalistleraras bir d sava olarak balad. Sonunda yurttalar arasna girmi i-savaa dnd. arlk Rusyas'nda kapitalist rejimi Kzl htilal devirerek Sosyalist bir dzen ilan etti. Gryoruz. Toplum sreci tpk Doann ve Organizmann gidiini andryor. Yalnz o giditen binlerce kat daha ok kark oluyor. Ve btn ekime, atmalarn uzun bir evrim geirmeleri, gn geliyor anszn byk nitelik deiikliklerine, devrimlere dklyor. Medeniyetin ve bayndrln apak mekanizmas budur. Kapitalizmden nce Toplum iindeki evrim bir Sosyal Devrimle yeni bir nitelik ve senteze ulaamad m, Tarihe en uygun durumda bulunan Barbarlarn saldrlarna urad. O /aman Sosyal Devrimin yerine TARHL DEVRM adn verebileceimiz ihtilller oldu. Ve 7 bin yl insanlk en kahredici klasik biimiyle Barbarlarn Medeniyetleri ykmalar demek olan Tarihil Devrimlerin boyuna "tekerrr"n grd. Toplumun st kabuunda grlen eyler hep: Derebeylerle Derebeyler arasnda, Tccarlarla Tccarlar ve Esnaflar arasnda, modern tarihe doru Kapitalistlerle Byk Toprak Meyleri arasnda, en sonra Milletlerle Milletler arasnda, Metropollerle Smrgeler arasnda usuz bucaksz atma ve 81

arpmalar grld. Bunlar tpk Tarihil Devrimi yapan. Barbarlktan Medeniyete atlaylar gibi, anszn patlak vermi inkrlarn inkrlar, nitelik deiiklikleri oldular. Toplumun yzeyinde grlen altstlkler temeldeki retim ilikilerinin geliimine bal oldu. nsanlar, aletler, dnceler, kltrler, detler, ahlklar, dinler vb. arasndaki saysz ztlklar hep: sonsuz inkrlar ve sonra inkrlarn inkr edilileri idiler. Marksizm kurucusunun "Das Kapital" kitabnda "SERMAYENN LKEL BRKM" blm, Modern toplumun hangi somut altstlklerden geerek ve neleri, nasl inkr ederek olutuunu belirtti: "Kapital andan nce hi deilse ngiltere'de, kendi retim aralarnn mlkiyetine tek kii olarak sahip bulunan emeki tabanna dayanm kk sanayi egemendi. lkel sermaye birikimi denilen ey, zellikle bu dolaysz retmenlerin mlklerinden edilmeleri, yani mlk sahibinin kendi emeine dayanan zel mlkiyetin erimesi demekti. Bu evvel .... (mmkn oldu) nk, szn ettiimiz kk sanayi, ancak doal artlarla sk skya snrlanm bir retim ve bir toplum ile badar eydir, ve nk, dolaysyla, bir geliim kertesine varnca, bu kk endstri kendini yok edecek maddecil aralar dnyaya getirir. Bu yok edili, yani dank ve kiicil retim aralarnn toplumda birikmi retim aralar biimine gemeleri, sermayenin tarihncesini tekil eder. Emekiler proleter haline gelir gelmez, ve emekilerin gerekli alma artlar sermaye haline dner dnmez, kapitalist retim yordam ayaklan stne gelir gelmez, emein sosyalize oluu, topran ve teki retim aralarnn, ve dolaysyla da zel mlkiyet sahiplerinin mlklerinden edilmeleri, birbiri ardndan, yeni birer biim alrlar. "O zaman mlknden edilecek olan kii, artk kendi iini

kendisi gren emeki deil, ok sayda iileri smren kapitalist olur. Bu mlkiyetin elden alnmas (ekspropriasyon), bizzat kapitalist retiminin kendi asl kanunlarn harekete geiren, sermayelerin temerkz yoluyla yaplr. Her kapitalist baka birok kapitalistleri ldrr. Bu temerkz (konsantrasyon) ile, yani birok kapitalistin birka kapitaliste mlklerinden edilmeleri (mlkszletirilmeleri) ile atba birlik olarak, gittike daha byk lde, i srecinin kooperatif biimi, bilimin teknie akllca uygulanmas, topran sistemlice iletilmesi, zel i aralarnn, ancak ortaka kullanlabilecek i aralar haline gemesi, btn retim aralarnn kombine bir sosyal iin retim aralar gibi kullanl ekonomisi geliir. Bu biim deitirme sreinin btn avantajlarn ele geirip tekelletiren byk kapitalistlerin saylar azald lde, durmakszn byyen ve bizzat retim sreinin mekanizmas ile yetitirilmi, birletirilmi ve tekilatlandrlm bulunan ii snfnn yoksulluu, ezilii, klelemesi, soysuzlamas ve smrlmesi ile ayn zamanda ayaklanmasnn da oald grlr. Kapitalle birlikte ve kapitalce gelitirilmi bulunan retim yordamna bu sefer kapital engel olmaa balar. retim aralarnn younlamas ile, iin sosyallemesi yle bir noktaya varr ki, orada bu younlamayla sosyalleme artk onlar saran kapitalist zarfla uyuamayp o zarf patlatrlar. Kapitalist mlkiyetinin son saati almtr. Bir zaman bakalarn mlklerinden edenler (mlkszletirenler) bu yol kendileri mlklerinden edilirler (mlkszleti-rilirler)." (204-206). "Burada Marks yalnz unu ksaca zetleyerek ispatlyor: Vaktiyle nasl kk sanayi kendi evrimi ile kendi-

82

83

sini ykacak artlar, yani kk mlk sahiplerini mlklerinden edecek (mlkszletirecek) artlar dnyaya getirdi ise, hem de bunu ister istemez yaptysa, tpk yle, kapitalist retim yordamnn kendisi de bugn kendisini ldrecek maddecil artlar dnyaya getirmitir. Bu sre, tarihil bir sretir, ve bu sre eer ayn zamanda diyalektik bir sre ise, bu istedii kadar Bay Dhring'in houna gitmesin, bunda kabahat Marks'n deildir... "Marks devam eder: "Kapitalist retim yordamndan szp kan kapitalist benimseme sistemi, ve dolaysyla da zel kapitalist mlkiyeti, ahsn emei zerine kurulmu kiicil mlkiyetin birinci inkrn tekil eder. Ama tpk bir srete grlen fatalite (kader oluu) ile, kapitalist retimi kendi inkrn dnyaya getirir. Bu inkrn inkrdr..." vb... "Bylece, Marks olaylarn byle art arda geliine "nkrn nkr" sfatn verirken, bu arala tarihil gereklilii ispat etmei dnmez. Olan tam tersidir: Tarih yoluyla bu iin ksmen byle olduunu ve ksmen de gene yle olmas gerektiini ispatlarken, ayn zamanda bu iin belirli bir diyalektik kanuna gre olagelen bir olay olduunu gstermi bulunuyor. Hepsi bu kadar."36 d- nsan Dncesi: Doada, Organizmada ve Toplumda olan bitenleri az ok sadkane aksettiren bir aynadr. Dncenin geliimi de gene yledir. Formel Mantk iin Dnceyi gelitirmek, kafaya bir sr fikirler ymaktan ibarettir. Onun iin, hl klasik okul programlarnn genel metodu, bir krsden bir retmenin

kp itiraz gtrmez birtakm hakikatleri, hibir ey bilmeyenlere doru va'z nasihat vermesi, talebenin de bu sylenen ayn hakikat lakrdlarn imtihanda blbl gibi tekrarlamak iin ezberleme'sidir. Formel Mantk resm dnce kanunu halinde kaldka, okullarda va'zlk ve ezberciliin kaldrlmasna imkan yoktur. nk, Formel Mantk, geliimin i zembereini grmez. Her geliim gibi, zihni geliimi de, kaba ve (...)37 bir byyp oalma, yahut tekrarlama sayar. Diyalektie uyarak zihinleri gelitirmek istersek, derhal gznnde unlar tutmaya mecburuz. Kafamz bo bir mlek, fikirlerimiz o mlee doldurularak saklanan birer mcevher deildirler. Hayatta her yeni olay yeni bir fikir yaratr. Her yeni fikir, eski tez halindeki fikirlerimize kar kan birer antitezdir. Yeni fikirle eskileri arasnda, temasla beraber az ok uzun bir "deruni mcadele" [i sava] balar. Biz, ok defa, o mcadelenin bilinaltmzdaki belli belirsiz, srekli, her yerde ve iddette kendini gsteren evrimini aka hissedemeyiz. nk, o mcadelenin balatt zihni geliim, evrim merhalesinde [aamasnda] kaldka, fikirlerimiz eski erevelerini muhafaza ederler. Fikirlerimizin nitelii, hassas hl eskisi gibidir. Fakat gnn birinde, en umulmadk bir vesile zerine, zihnimizde ani bir imek akar. O imein aydnlnda birdenbire yepyeni bir hakikat grrz. Eski fikirlerden yenilerine atlarz. te yeni kanaatler edinmek byle olur. Bizi yeni kanaate getiren ey bazen pek nemsiz bir olaydan kar. Ona "barda taran damla" diyebiliriz. Fakat tarandr, yoksa dolduran o damla deildir. Kafamzn barda iinde anaforlar eviren niceliksel biriki merhalesi [aamas] olmasa, bardak dolmasa, o damla ile bir dnsel devrime

a.g.y.,s. 206-207 (Marks-Engels, Wcrke, C.20, s. 123-125)

Bir kelime okunamad.

84

85

taamazdk. Btn ruhsal hayatmz, zihni faaliyetimiz hep byle elikilerin rndr. Bugnk Psikoloji bilimi, her gn i elikilerimizden birini kefetmekle meguldr. Evde karsndan dayak yiyen adamn sokakta veya dairede nne geleni halamas; dehetli korkak bir dejenerenin (...)38 klhanbeylii eklinde ortal haraca kesmesi; erkekliini kaybetmi birisinin adam rktecek merdane sesler karmas vb... gibi tezatlara bugn "Complexe d'Inferiorite: Aalk kompleksi" deniyor. Bu hal, baz psikopatlarda maraz ekilde mbalaalanm, hastalk derecesinde gze arpan normal ruh srecimizin diyalektiinden baka ne ile aklanabilir? Kafamzn iinde geen en basit muhakemelerimiz, zt fikirlerin iimizde davac ile sulu gibi kar karya geip dvmesinden ibaret deil midir? Ve herhangi bir hkme varmak iin, ani kararlardan evvel mutlaka byle bir mddet zt fikirlerimizin amansz arpmalar icap etmez mi? vb... vb... te ahsiyetin geliimi, zihnin geliimi, fikirlerin geliimi hep byledir. "Antika Felsefe ilkel ve spontane (kendiliinden) bir Maddecilik oldu: bu haliyle o Felsefe dnce ile maddenin ilikilerini aydnla karacak kabiliyette deildi. Ama bu ilikilerin hesabn kavramak gereklilii, bedenden ayrlabilir bir ruh doktrinine, sonra ruhun lmszlnn ileri srlmesine ve nihayet tektanrcla yol at. Bunun zerine Kadm Maddecilik idealizmce inkr edildi. Ama, Felsefenin ondan sonraki geliimi iinde, dealizm de tutulur olmaktan kt ve Modern Materyalizmce inkr edildi. nkrn nkr olan Modern Felsefe, Kadm Materyalizmin yeniden tahta karlmas deildir. Modern Materyalizm, Kadm Materyalizmin srekli
Bir kelime okunamad.

86

temellerine, iki bin yllk tekmll seyrince [evrimli yolculuu boyunca] Felsefe dncesinin ve Doa bilimlerinin, ve bizzat kendisi yirmi defa daha asrdde [yzyl grm] olan Tarih rnnn btnn katt. Mutlak olarak, artk hatt Felsefe diye de bir ey yok: fakat sadece bir Dnya Kavray vardr; bu kavray, kendi bana bir Bilimlerin Bilimi iinde deil, fakat bizzat Olumlu Bilimlerin iinde kendisini teyit etmeli ve gerekletirmelidir. Demek burada Felsefe "aufgehoben" olmutur, yni: "hem alm, hem korunmu"tur: biimce alm, gerek muhtevasnca muhafaza edilmitir."39 zete, nereden kalksak, daima Formel Mantn yetersiz, yarm yamalak kaldn grrz. Her olayda Formel Mantn evrim anlayyla, Diyalektik Materyalizmin geliim anlay arasnda derin uurumlar buluruz: "Birinci anlay: l, zrt, kupkurudur. kincisi: canldr. Yalnz ikinci anlaytr ki, btn varln "kendi hareketi"nin anahtarn verir; yalnz o "sramalar", "tedricilerin mtemadiyen [derece derece gelienlerin srekli olarak] paralanmas", eskinin yok olup yeninin fkrmas (gibi kilitleri aacak) anahtar verir."40.

39

F. Engels, Anti-Dhring, s. 214-215 (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 129) Lenin, Diyalektie Dair Meseleler (Collected Works, C. 38, s. 360) 87

40

kinci Kitap DYALEKTK MATERYALZM NASIL KULLANILIR?

MARFET KULLANMAKTA
Diyalektik Nedir? Bunu anlatrken bir sra kurallar kardk: elikiler bir arada olunca Tez-Antitez adn alrlar. Tezle Antitezin atmas Sentez'e varr. Bu var, uzun Nicelik (say, kemiyet) birikiminden sonra, nicelikten apayr Nitelie srama olur. Vb... vb... imiz bylece bitiverdi mi? O saat Diyalektii kavradk, Diyalektik dnr ve davranr oluverdik mi? Hayr. Bu genel kurullar ne denli ok tekrarlarsak o denli Medrese mollas oluruz. Diyalektik Maddecilik hibir zaman genel ve soyut doru kurallar boyuna tekrarlamak deildir. Tam tersine, yle srf havada ve szde kalan genel formller savurmak "dealist" denilen fikircil filozoflara der. Diyalektii Skolastie yahut Metafizie evirir. O zaman ezberlenmi en doru Diyalektik kurallar, gerek dnce ve davrana bir hazrlk, bir balang bile olmaktan kar. Diyalektik Maddecilik, her eyden nce: "Dnyann materyaliste kavrann ilk kez ciddiye almak"tr.40 Dnyann, Evrenin maddeci gzle kavrann ciddiye almak nasl olur? Diyalektii: "Hi olmazsa ana izilerinde konu edilen btn bilgi alanlarna mantklca uygulamak"41 ile olur.
Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu (Marks-Engels, Werke, C. 21, s. 292) 41 a.g.y., s. 57 (Marks-Engels, Werke, C. 21, s. 292)

91

UYGULAMAK, yani olanbitenler zerinde, olaylarn znde KULLANMAK: ite Diyalektiin t kendisi, tm deeri yalnz orada, gerekte var olan dnce ve davran pratii alannda belirir. Ulalan her olayn aydnlatlmasnda, her geliimin oluunda ve kavranlnda, Diyalektiin konutuumuz genel gidi, kmlday, hareket kanunlarn zel biimleriyle arayp bulmak: ite Diyalektii kullanmak budur. Diyalektii canl varlk ve dnce olaylarna doru drst uygulamay, yani gerekten kullanmay bilmeyenlerin vay hallerine! O gibiler, kendilerini "Diyalektik Maddeci" sandklar lde korkun birer arlatan kesilirler. Baka hibir ey deildirler. arlatandrlar (arlatan, szlkte: 'Panayrda uydurma ila satan, di eken bilgisiz, utanmaz hekim, ilin [eln] safln, herkesin kolay inanrln smren, olduundan stn grnen kalpazandr"): nk Diyalektik gibi keskin bir aratrma, sava aygtn, bir gnl elendirme grnl adam aldatma sz ebeliine evirenlere arlatandan baka ad bulunamaz. Korkunturlar yleleri: Diyalektik gevezelii yaparak hem kendilerini, hem bakalarn aldatarak sapttrrlar. Diyalektik papaanca ukallk satmak deildir. En yce yordamda en amaz yoldan HAREKET, EYLEM, GD ve 'tir. Maddecilii gerekten ciddiye alp, olaylarn iyzne ayr ayr ve som olular iinde baknca ne gryoruz? "Kavramlarn heryanl, evrensel kvrakln (gibnost: elastikiyetini), ztlklar (elikileri) aynla dek gtren kvrakl gryoruz: ite temel z (sut) buradadr."42
42

Lenin, (Collected Works, C. 38, s. 110) Defterleri, Hegel'in Okunmas Bakmndan Diyalektik zerine Dnceler, Marksizm Bayra Altnda, No. 1-2, Ocak-ubat 1925, Felsefe

Evrende canl, cansz, doal yahut sosyal olsun, hibir ey, hibir iliki, hibir olay yoktur ki Diyalektiin grd gibi kvrakla, genel hareket kanunlarna, elikilerin beraberliine uymasn. Kolay anlalr olmak iin diyebiliriz ki: bir Panteist (Tmtanrc: Vahdet-i Vcut doktrincisi) nasl her yerde ve her eyde Allah'n varln buluyorsa, gerek Bilim de, imdiye dek her yerde ve her eyde en son olarak yalnz deimeyi ve hareketi bulur. Onun baka trl olmadn grerek olamayacan bilir. Ancak bu gr ve bili, Softann ezbere, nedensiz, mihenksiz, gz kapal inanc deildir. Diyalektie inanld iin, dnya; elikilerin biraradal durumunda saylmaz. Tam tersine, Evren varlnn her blmnde, her zerresinde elikileri bir arada bulduumuz iin, Diyalektiin doruluunu kavrarz. Ve bu dorultuda en gerek sonuca kestirmeden varmak iin olaylarn grn altnda yatan yay, elikilerin bir arada bulunuunu, Diyalektii aratrrz. Hele, Aristo'dan beri Metafizik Mantkla olaylar hep tek yanl, "elikisiz" grmeye, elikiyi "Sama" saymaya altrlm bulunan kafa yaplarmz iin bu en ilk Diyalektik bilgisi, okuma yazmay renmek isteyen insann Alfabeyi bellemesi kadar kanlmaz bir gerekliliktir. Ama, byle olduu iin, Diyalektik bir nyarg deildir. Tam tersine, her Bilimin geliim ynlerini belirten ngr'dr. Diyalektik kuru bir teori ezberciliine sapmak olamaz. Her gn yepyeni, deiik olaylar maheri iinde mihenk tama vurularak doruluu bir yol daha ve daha yce kertede ispatlanan bir tutumdur. Diyalektik, boyuna gelien dnce ve davranlarn bilimini her an olaylar iinde baarlan doru uygulamalarla gerekletirme yoludur. Varln ve Dncenin "her yanl, evrensel kvrakl"

92

93

iine, yalnz kafamz ve ruhumuzla deil, etimizle, derimizle, her eyimizle, btn varlmzla girmek ve girimek, ilemek ve gelitirmek.. Diyalektik Metodun birinci ve sonuncu artdr. Gerek Diyalektik kavray, daha kavranrken, kavray olarak bir davrantr. nsann her duygu, dnce, bilgi ve hareketinde: o kavraya uygun davranmasn gerektirir.

SZDE DYALEKTK GEREK DYALEKTK

nsan iin hangi gerek dnce ve davran baka trl olabilir? En "madde tesi" saylan inanlar bile, yaantya geince byledir. Mslmanlkta "Iman"n "btn" olmas iin, yalnz "Tasdik" (slaml iinden kabullenmek, benimsemek) ve yalnz "krar" (slml dndan bakalarna azla sylemek) yetmez. Tasdik ve ikrarla birlikte "AMEL" (ilem, eylemi, slmlk prensiplerini yerine getirmek, sapna dek uygulamak) da ba arttr, "Farz"dr. nk, her sosyal olay gibi Din de, yalnz kuru bir Evreni "Kavray" deildir: kavradn ayn zamanda "Yaay" demektir. Her insancl olay yledir. nsan yaadnca inanr, inan-dnca yaar. nancnn da, Yaancnn da doruluunu ancak her an denemeleriyle salar ve ler. "Arpac kumrusu" gibi szde "derin " dnmenin Diyalektikle uzaktan, yakndan hibir ilgisi yoktur. Diyalektik, ayn zamanda, hep birden: hem Evreni kavraytr, hem kavradn kyasya snaytr. Diyalektik Maddeciliin gerek ve tek anlam budur. Ama, onu baka trl sananlar, umulduundan oktur. Ve ne ekiyorsak, hep o gibilerden ekiliyordur. O gibiler, "lkrds ile geindiklerinden", her gn, herkesten ok Diyalek-

tikten sz ederler ve Diyalektiin "Bilimini" yahut "Tanmn" kimseciklere brakmamaya pek yekinirler. Onlar iin Diyalektik: bir sava aygt deil, bir sylei paradoksu, bir vnt ssdr. Ne denli horoz dvnde samalarlarsa, o denli "keskin nianc" Diyalektik davrandklaryla vnrler. O yzden nmze, hele sosyal pratikte ve teoride, balca iki eit Diyalektik anlay kar : 1- Diyalektii lfta tanmak; 2- Diyalektii gerekte kavramak. a- DYALEKT "SZDE TANIMAK"43 Mslmanlkta: "Ament billahi ve meliketih..." gibi formlleri ve dualar bilmeden, anlamadan, denemeden, gz kapal, az ak dizelemeye benzer. Ezberci Diyalektik softal, hibir eyi gereince aydnlatp ispatlamaz. Ne Diyalektiin doruluu, ne ona inanann salaml, Diyalektik kurallarn ve benzerlerinin tekrarlanmas ile belirlenemez. O gibi tekrarlamalar, olaylarla ban, yaant ile ilikisini yitirdii lde soysuzlarlar. Lfta kalan elikilerin bira-radal, canl olaylarn kvranndan uzak dtke: uydurma deli samasna dndrlebilir. rnein: "Varlk, ayn zamanda varlk deildir, demek, belirlenmezlik olur."44. Bu genel fikirle anlatlmak istenen "kvraklk", olaylarn iindeki gerek uygulamalarla gsterilmelidir. Bir budayn filiz, sap, baak vererek yaamas, solup dklerek lmesine doru yol almasdr. Fizyoloji biliminde her hcrenin Anabolizmas (madde yaratmas), Katabolizma-s (madde ykllar) ile atba birlik gider. Bu zle olaylar
F. Engels, Marks-Engels, Werke, C. 21, s. 293 Lenin, Collected Works, C. 38, s. 110

94

95

objektif (nesnecil) ve som olular iinde izlersek, genel ve soyut Diyalektik formln anlamlandrm, canlandrm oluruz. Yoksa yaptmz Diyalektik deil, gevezeliktir. Diyalektii uygulamak da, yetersiz bir szdr. Hangi uygulamak? Modern Diyalektii dealizm andan kurmu bulunan Hegel gibi tersine uygulamalar da vardr. Dnce'-ye majskl bir "F" ile "Fikir" diyelim. O Fikir'i bir baka Fikir ile eliki iinde bulalm. O elikiden yeni bir Fikir kartalm. Grnte bu da bir eit uygulama saylabilir. Ama o eit Metafizik elikiler uygulamasna, dnyann en koyu Fikircisi Hegel bile dayanamamtr; Felsefe adn verenlerle alay etmitir. Ancak Hegel'den daha arca kendi alan dna den Sa-Hegelciler Diyalektii bsbtn soysuzlatrdlar. "Yn" "Fikir"e dman sayarak, uydurma bir eliki kurdular. Birahanede veya Krsde bo vaktini doldurmak isteyen isiz aydnlar, aratrmasz bilginler, kafadan atma: "Eletirinin Eletirisi" gibi yapma atklara girdiler. Btn bu tr uralar da bir uygulama grnts altnda yaplyordu. Ne var ki bunlar Diyalektiin "Sbjektif tatbikat" (znel uygulamalar) idi. O zaman bu eit uygulamalara artk Diyalektik adn vermek yersiz kalyordu. nk, Diyalektik: "Kvraklk, znel (sbjektif) olarak uygulannca, bu dpedz eklektizm (dnce eklemecilii) ve sofizm (safsataclk) olur."45.

Lenin, Hegel'in Okunmas... vb (Collected Works, C. 38, s. 110)

96

b- DYALEKT GEREKTE KAVRAMAK Ne demektir? "Diyalektii realite (gereklik) iinde, incelemeye uratlan her alanda, btn ayrntlaryla uygulamak"46 demektir. Asl Diyalektik bilgi, i, marifet budur. elikilerin birarada bulunuu prensibi, genel "Nass" (Dogma) deil, kullanlabilecek bir aygt ve silahtr. ine girilen her alanda o aygt snanm bir eki gibi, olaylarn "btn ayrntlar" zerinde vurularak kullanlr. nmze kan eit eit olaylar maheri iinde, elikilerin hangi zel biimlere girip nasl bir arada bulunduklarn yakalayp kavramak, Diyalektik dncenin zdr. Tek szle, Diyalektii bilmek, ancak gerekliin ok yanl ayrntlarna uygunca kullanmay bilmektir. Varln Diyalektiini olduu gibi deil de, istedikleri gibi anlamaya kalkanlarn nasl sapttklar sk sk grlr. Metafizik felsefeler ve bilimler o saptmalarla ykldrler. Hele sosyal konularda, Diyalektii sbjektif olarak uygulamay seven tembeller oktur. Bunlar cidd, uzun, sabrl aratrmalara katlan-maktansa, hi terlemeksizin parlak forml iportaclna pek baylrlar. Byleleri, Diyalektik Maddecilik adna gslerini dvdkleri zaman bile birer Marksizm kalpazan olmaktan kurtulamazlar. Onlara, Diyalektik Maddeci deil, -Mslmanlkta ya "Tasdik", ya "krar", ya "Amel" sakatl yznden imn bozuklara verilen adlarla- "Mnafk", "Fsk", "Zndk" demek daha doru olur. nk: "Yarm hekim candan, yarm hoca dinden ettii" gibi, znel Diyalektikiler de insan dncesini mantk gcnden yoksun brakrlar.

46

F.Engels, a.g.y., s.60 (Marks - Engels, Werke, C. 21, s.293

97

Gerek Diyalektik Maddecileri, dnce mnafklarndan, davran fsklarndan, mantk zndklarndan ayrt eden ey, Diyalektiin ana kurallarn olaylar iinde doruca sezip kavraylardr. Doru uygulamas bilinmeyen her prensip, dncede anlamszla, ite baarszla kap aar. Anlamszlk ve baarszlk ise, en gzel prensibin lm olur. Belki lmden de kts olur. "Bir doktrini en kestirmeden rezil etmenin yolu, onu toyca savunmaktr." (Lenin). Diyalektii de, lmden beter glnle drmek toyca uygulamaktr.

AIKLAMA ve DETRME
Diyalektik Maddeci metodu her alanda doruca kullanmak nasl olur? Metodun iyi uygulanmas iin neyi gznnde bulunduracaz? Kari Marks, "Feuerbach zerine Tezler"inin sonuncusunda yle der : "Filozoflarn btn yaptklar, dnyay eitli yordamlarda yorumlamakt. Oysa konu, dnyay deitirmektir."47 Bu adan, her dnce metodu, her Mantk iin iki yol almaldr: 1- Yorumlama (zah-Aklama), 2- Deitirme (stihale-Kalp deitirtme)... Esiz gte dnce metodu ve en yanltmaz mantk demek olan Diyalektik Maddeciliin doruca kullanlmas iin de baka yol bulunamaz. Diyalektii doru kullanmak: 1- Doru aklamak; 2- Doru deiiklik salamak.. ile baarlr. 1- Diyalektik Aklama (Yorum): Olayn nedeni olan

Marks-Engels, Werke, C. 3, s. 7

ilikileri ve elikileri aydnla karmaktr. 2- Diyalektik Deitirme: Akla kavuan iliki ve eliki zembereklerinden yaylanacak hareket ve sentezleri insanla yararl biimde olumlatrp gelitirmek ve benimsemektir. Yorumlama ile Deitirme, birbirinden hi ayrlamaz. Doru aklamasz yeterli bir deiiklik yaplamayaca gibi, yeterli deiikliklerin mihenk tayla gelimeyen bir aklamann da doruluuna gvenilemez. Bunu gze arptrmak iin olumlu bilimlerden bir rnek alalm: Hekimlikte hastaln aklanmasna, yani hastal ortaya karan elikilerin aydnlatlmasna "Tehis" denir. Her illet, hastaln nedeni ile organizma denilen vcut arasndaki eliki ve atkdan doar. Hastaln, iyilemeye doru yeni bir denge sentezine ulamas "Tedavi" adn alr. Tehissiz tedavi, yahut tedavisiz tehis olur mu? Problemi daha byle soruyla koyar koymaz: Aklama ile deitirmenin karlkl etki-tepkileri ve birbirinden ne kertede ayrlmaz olduklar kendiliinden anlalr. Hekim istedii denli Tehis koysun, eer tehise uygun bir tedavi deiiklii salayamazsa, su stnde yaz yazm olur. Tersine: hekim istedii denli hastay tedaviye urasn, eer hastaln doru tehisini koyamadysa, if, iyileme Allah'a kalmtr. Btn insan bilgisi ve dnceleri: Doada, Organizmada, Toplumda ayn kurullara uymak zorundadr. Her yorumlama bir deiiklie yaramal, her deiiklik bir yoruma ve aydnlatmaya dayanmaldr. Tedavisiz tehis nasl yarm hekimlik ise, deiikliksiz yorumlama da yle yarm bilginliktir. Tehissiz tedavi nasl "Karanla kubur skmak"sa, yorumsuz ve aklamasz deiiklik de tpk yle "Kafasz igzarlk" olur.

98

99

Doru dnce ile doru i: iki bal tek insan baarsdr. Aklayc yorum aydnlatmas ile deitirme, ayn zamanda karlkl olarak birbirlerini btnleyerek art arda gelir ve geliir. Aydnlatma ile deitirme, ayn Prose'nin [srecin] iki zt koludur. Birbirlerine zt ynlerde yaplrlar. 1- Dnyamz Yorumlarken: Her eyden nce en byk kesinlikle NESNECL (Objektif) davranmalyz. Aydnlattmz olay, yalnz kendi ilikileri ve elikileri iinde almal, hi deitirmeksizin, olduu gibi kavramalyz. znel (Sbjektif) eilimlerimize kaplp olan bitenlere kendi kayglarmzdan eklemeler ve kafamzdan en ufak katklar yapmamalyz. Olay, iimize geldii gibi grmeye kalkmamalyz. Yoksa uydurma yorumla srf kendimizi aldatm oluruz. Tek szle yorum ve aklama, insann kendi i dnce, duygu ve dileklerine gre deil, Olan bitenlere gre yaplr. 2-Dnyamz Deitirirken: tersine dner. Her eyden nce, hi ikilsiz asl bakacamz ey, insancl karlar ve insanln yararlanmasdr. Buradaki "kar" szc sakn tek kiinin, bir blk adamn, hatt bir sosyal snf iinde bir zmrenin iine gelir-lik [olarak] anlalmasn. nsancl karn anlamn yeri geldike ayrntlar ile inceleyeceiz. imdilik, o kadarcn syleyebiliriz. Deitirmede aranan sosyalce insan varlnn yarardr.

NSANCIL VE SINIFIL
Bir "Sosyal Yaratk" olan insan, Snfsz Toplumda btnyle nsanlk demektir. Snfl Toplumda, Doa karsnda gene btnyle insanln kendisi gelir; ama Toplum

iinde, ister istemez blnmeler hesaba katlr. Snfl Toplumda sosyalce insan: Snf Yarat olarak diler, duyar ve dnr. Bu ayrd ileriye brakalm. nsan, ister tm insanlk, ister bir blk insanlar asndan dnp davransn: tek bana dnyay deitiremez. Corafya ve Teknik retici gler hep ayn kalsa bile, insan evresini ancak dnk ve bugnk insanlarla elbirlii ederek deitirebilir. Dnk insanlarla Gelenek ve Grenek biiminde, bugnk insanlarla Kolektif Aksiyon biiminde elbirlii yapar. Her seferinde, dnyay: hayvanlar, bitkiler, eyler ve yldzlar iin deil, sonu bakmndan hep insanlar iin deitirir. nsan iin deiiklik denildi mi, bu i kendiliinden bir eit insancl ZNELLK (Sbjektiflik) gder. nsann yapt her deiiklik, uzun veya ksa vdesi ile insana yaramal ve yaramak iin olmaldr. Her ne olursa olsun, Olaylar, onlara dayanlarak dnyay deitirmek: ancak ve yalnz insanlar iindir, insanlara gre yaplr. Dediklerimizin kolay anlalmas iin gene hekimlikten rnek alalm. Dnyay yorumlama (izah), hastal tehis etmekti. Tehis yaplrken hastann sbjektif ikyetlerine ve hele dileklerine hi aldanmaya gelmez. Hasta yaman karn arsyla kvranr. Yaplan objektif muayenede, hastalk karnda deil, gs iinde akcierde kabilir. Tersine, hasta omuz bandaki arlardan yaknr: objektif aramayla, karndaki karacier hastalanm bulunur... vb. vb. Hasta bann ardn syler. Tek bana ba ars hibir tehise temel olamaz. Yzlerce hastalk, ba ars yapar. Hasta: "Acep nezle mi oldum?" gibi dnr. stedii ufak bir rahatszlktr. Beyin uru kabilir. Yahut, kimisi de ikide bir kanser olmaktan korkar. Hekim, yapt tehisle, ill ki nemsiz yahut korkun bir hastalk bulmaya m alr? Hayr. Hastalk kupalaz iken,

100

101

nezle diye geitirilemez. Mide kanseri, basit bir hazmszlk saylamaz. Byle "tehis"ler, hastay aldatmak, ldrmek olur. Olaylar aydnlatrken, gerekten bilgili ve namuslu hekim gibi, kesince objektif ve konkret (somut) davranmaldr. Tehis, her ne pahasna olursa olsun, doru yaplmaldr. Gel, Tedaviye giriirken, davran ve dn, tm bir diyalektik oluumla tersine dner, eliiine ular. Her tedavi abas insan iindir, insana yaramaldr. Hastann en ufak tedirginlii nasl giderilmek gerekirse, tpk yle, her deiiklikte, az ok insancl iyiye, gzele, doruya ynelinir. Yoksa kuru tehisle kalp: "Ne yapalm, kader buymu. ekeceksin!" diyen Fatalizm [kadercilik] dayanlmaz bir Derviliktir. nsann dilei iyilemek'tir. Btn ama, o dzelmeye ulamaktr. O nedenle, hastann en kapris bilinen ikyetleri de, "sbjektif eylerdir" diye yabana atlamaz. nsan en ok ar, sz zer. O sbjektif yaknmalar dindirmek, hayat iin tehlike getirmezse, mutlak yaplr. nk tedavi hastadan bakas iin deildir. Olaylar doru yorumladktan sonra, gerekten bilgili ve namuslu insana, en elverili biimde deitirmek der. Tehis zerine, kaan yahut ellerini kavuturan hekim: ya bilgisizdir, ya vicdanszdr, ya canidir. Olay aklayp yorumladktan sonra: "Deitirmek bize dmez" diyen szde bilgin: beceriksiz, vicdansz bir caniden baka bir ey saylamaz. nsan emeinin ekmei ile yetiip, olaylar aydnlatma olanana kavutuktan sonra, yorumdan kanmak ve insana yararl ii gze almamak, en byk nankrlk, namus yitiklii olur.

TEOR - PRATK - TARAF

Buraya dek gelien Diyalektiin z kavranld m, uygulamann sonular kendiliinden anlalr. Artk, Bilim adna konuulan yerde: "Teori ile Pratik bir kiide birlemeli

mi?" yahut: "Bilgin adam etliye stlye karmal m?" gibi yaveler dinlenmez olur. Doktor tehis ettii hastayla il-gilenemez, demek kadar gln dlr. Bilgin'in insandan ayr bir yaratk olduu sylenemez. Bilgin ayn zamanda hem teorici, hem pratikidir. Yerine gre hem tarafszdr, hem taraf tutmay bilendir. Burada ne korku, ne hogr, hibir ey salayamaz. Kalbnn adam olmadan yaamann mutsuzluu ve alaltcl, lmden ok yaman soysuzlama olur. Teori ile Pratik birbiriyle eliik (zt) mdr? Evet. Tarafllk ile Tarafszlk birbirine kart mdr? Gene evet. Bu kart elikiler bir arada bulunamazlar m? Antika manta gre, Skolstik ve Metafizik dnce metoduna kalrsa: bulunamazlar. Diyalektik metot ve mantk iin ise, o kartlkl elikiler, gerekseler, ancak bir arada bulunabilirler. Her sahici bilim adam, yalnz ayn zamanda hem teorisyen, hem pratisyen olmay; hem tarafsz, hem tarafl davranmay baaran adamdr. Bu elikinin gereklii ve gerekletirilii ise bir sr olmaktan ok uzaktr. a- GEREK BLGN HEM TEORC, HEM PRATKDR Teori (Bakn: Nazariye), yukarda deinildii gibi: "YORUMLAMA" (Aydnlatp aklama) demektir. Pratik (Yapn: Ameliye) ise: "DETRME"den baka bir ey deildir. Bu iki ii birden yerine getirmek Diyalektik Maddeci olmann alfabesidir. Diyalektik Maddecilik, zerinde istihareye (uykuda fal bakmaya) yatlp mrakabeye (iine kapal dalgnla) dalnacak, yahut ac, tatl gsterilerle, krsde sahnede gevezelik etmeye, paradokslar atlatmaya yarayacak bir kaprisler tarikat deildir. Szde "Teori" zerine

102

103

usturuplu yorum taslayacak ham Sofizm deildir. Diyalektik, yaama savann t kendisidir. Dnce ile Varln elikili ilikilerini Doa'da ve Toplum'da arayp bulma tutumudur. nsann maddecil ve anlamcl btn ilerinde bilerek uygulanp kullanlacak bir aygt, bir ftuhat [fetihler] avadanl, tutulacak yol, belli metottur. Yaayan kii iin yorumlamay deitirmeden ayrmak, yemei yiyip hazmetmemek, erkeklii-diilii olup sevmemek kadar anormal bir durumdur. "Arpac kumrusu gibi dnmek" hibir senteze varmayan bilim kalpazanl yapmaktr. b- GEREK BLGN HEM TARAFSIZ, HEM TARAFLIDIR Bilimde "Tarafszlk", yalnz yorumlamada ve aklamada Objektif (nesnecil) ve Konkret (somut) olmakla salanr. Bu davran olaylar "Aydnlatma" srasnda zellikle gznnde tutulur. Bilimde "Tarafl" olmak, deitirme srasnda, insan olmaktan ve insan kalmaktan baka bir ey deildir. Taraflln Trke'si: nsancllk, insanca, insana gre olmaktr. nsan, her eyden nce Toplumcul bir yaratk olduundan: Snfsz Toplumda "Topluma gre", Snfl Toplumda "Sosyal Snfa gre" davranmak tarafllk olur. Ne denli bbrlenirse bbrlensin, kimse bu gerein dnda, Toplumst, nsanst bir canl olamaz. Yorumlama ile Deitirmede hem tarafl, hem tarafsz olmak: olaanst somut ve objektif aklamadan sonra, doru yorumlanan gidii, proseyi, sreci insana yararca ve yararca deitirmek, yani Topluma uygunca benimsetmek ile baanlr. Birbirine eliik (zt) ynlerde ileyen o iki tr alma yordamnn birlii insan varlnn ve dncesinin znden gelir.

nsann maddecil ve anlamcl emei bir dnya ise, tarafszlkla tarafllk, yapma ve zorlama olmadka, emek dnyamzn iki kutbu gibidirler. Hibir vakit birbirlerinden ayrlamazlar. Ancak birlikte varolurlar ve birlikte kavra-nlabilirler. reti iin her iki kutbu ayr ayr gzden geirirken, aralarnda bulunan o kopmaz i ba ve ayrlmazl bir an bile unutmamalyz.

104

105

usturuplu yorum taslayacak ham Sofizm deildir. Diyalektik, yaama savann t kendisidir. Dnce ile Varln elikili ilikilerini Doa'da ve Toplum'da arayp bulma tutumudur. nsann maddecil ve anlamcl btn ilerinde bilerek uygulanp kullanlacak bir aygt, bir ftuhat [fetihler] avadanl, tutulacak yol, belli metottur. Yaayan kii iin yorumlamay deitirmeden ayrmak, yemei yiyip hazmetmemek, erkeklii-diilii olup sevmemek kadar anormal bir durumdur. "Arpac kumrusu gibi dnmek" hibir senteze varmayan bilim kalpazanl yapmaktr. b- GEREK BLGN HEM TARAFSIZ, HEM TARAFLIDIR Bilimde "Tarafszlk", yalnz yorumlamada ve aklamada Objektif (nesnecil) ve Konkret (somut) olmakla salanr. Bu davran olaylar "Aydnlatma" srasnda zellikle gznnde tutulur. Bilimde "Tarafl" olmak, deitirme srasnda, insan olmaktan ve insan kalmaktan baka bir ey deildir. Taraflln Trke'si: nsancllk, insanca, insana gre olmaktr. nsan, her eyden nce Toplumcul bir yaratk olduundan: Snfsz Toplumda "Topluma gre", Snfl Toplumda "Sosyal Snfa gre" davranmak tarafllk olur. Ne denli bbrlenirse bbrlensin, kimse bu gerein dnda, Toplumst, nsanst bir canl olamaz. Yorumlama ile Deitirmede hem tarafl, hem tarafsz olmak: olaanst somut ve objektif aklamadan sonra, doru yorumlanan gidii, proseyi, sreci insana yararca ve yararca deitirmek, yani Topluma uygunca benimsetmek ile basardr. Birbirine eliik (zt) ynlerde ileyen o iki tr alma yordamnn birlii insan varlnn ve dncesinin znden gelir.

nsann maddecil ve anlamcl emei bir dnya ise, tarafszlkla tarafllk, yapma ve zorlama olmadka, emek dnyamzn iki kutbu gibidirler. Hibir vakit birbirlerinden ayrlamazlar. Ancak birlikte varolurlar ve birlikte kavra-nlabilirler. reti iin her iki kutbu ayr ayr gzden geirirken, aralarnda bulunan o kopmaz i ba ve ayrlmazl bir an bile unutmamalyz.

104

105

A- AYDINLATMA: TEOR
(DYALEKTN REALSTE KULLANILII) Diyalektik Realizm (som gerekilik) unu hi unutmamakta toplanr: Dnyada ilk Hareket ve Deiiklik srf dncemizin yarat deildi. DNCEYE GVENSZLK M? Bunu sylerken sakn Metafizik mantn tek yanl saptmasna dp, her ne olursa olsun hep Dnceyi hie saymayalm. O anda: nsanlktan km, zek'nn yerine igd'y geirmi ve hayvanlam oluruz. Tarihsel Maddeciliin en byk gerekliini: nsanda her davrann nce dnceyle planlatn unutup Teoriyi sfra indirmeye kalkrz. Deiiklik "srf dncemizin yarat deildir" derken, kyasya Diyalektii gznnde tutmak zorundayz. Bu, dnceyi hie saymak deildir. Tam tersine, dnce gibi nkleer bir enerji potansiyelini, kendi bataryalar iinde disiplendirip tm etkenlendirmektir. Snfl Toplumun binlerce yldan beri mantmza (kafa ileyiimize) yerletirdii ey: Dnceyi, szde her eyden stn bir yaratc imi gibi gsterirken, gerek olaylardan koparp, smrc aznlk emrinde bir korkuluk Tanr kertesinde soysuzlatrmaktr. nsan dncesinin deerini sfra indiren, insana dnmeyi toptan yasaklayan, "Daha tesini dnrsen kfir olursun!" diye dnme suu uyduran ve cezalandran eilim 107

budur. O egemen snflarn, kendi dnceleri dnda her dnceyi baltalama metodu bir yana braklrsa, belirtmemiz gereken gereklik udur: Dncemiz dnda olaylar vardr, hatt "bizim" saydmz dnceler bile, hem bizim dmzda birer olaydrlar, hem bizim dmzdaki olaylarn rndrler. D olaylara bylesine bal olan, ve kendisi de son durumada bir olay olan Dnce: btn olaylarla karlkl etki-tepki iinde ele alnmazsa, nce kendisi gerek dnce olmaktan kar. Ona artk "Kuruntu" ad verilir. Hele Snfla Toplumda, her kii binbir anarik esinti ve akm ortasnda frtnay tutulmu kck bir gemidir. Kck kii gemisinin kaptan olan dnce iin: kendi gemisinden bakas nem tamayabilir. Bir an iin, o tek kii dncesinin: egemen snfa ayarlanm ve piyasaya "en byk dnce" diye srm yaplm bulunduunu gznne getirelim. Kii dncesi arabuk "Hr dnce" perdesi ardnda, Kuruntu'dan da tede, bir smrnn ve toplum dman zorbaln ipek eldivenli demireli oluverir. Bu adan, Dnyamzn kmlts dncemiz dnda vardr. Olaylarda, kendi kuruntularmzn diledii bir gidi yokken, varm gibi gstermeyeceiz. Olan, naslsa ylece gzden geirmekle ie balayacaz. nk yalnz olaylar deil, tek tek kiilerin dnceleri bile, dncemiz dndan belirlenirler. Bu anlamda, olanlar dncemize uymayabilir; dncemiz mutlak olaylara uymak zorundadr. Yoksa saptrz.

NSAN: TOPLUMCUL VE TARHL BR YARATIK

Olanlar incelerken hi mi kafamz ie karmayacak? Bunu ancak "Kafasz igzarlar" ne srebilir. Elbet her iimize, hatt nce kafamz karacak: her davranmzn

plann dncemiz yapacak. Bu niin ve nasl olacak? nsanolu, tek bana dnrken sanverdii gibi tek bana bir varlk olmad ve deildir. nsan oldu olasya Sosyal bir yaratktr, deyince unlar gznne gelir: a- NSAN TOPLUM NDE YAAR Bunda bilmeyecek ne var? denebilir. Ama, bilinmeyecek hibir yan bulunmayan o gereklik sk sk ve kolayca unutuluverir. nk, hele Snfl Toplumda, insanlar teker teker avlamak egemen kurtlarn pek ilerine geldiinden, hep insann Toplum yarat olduunu unutturmak nerilir. nsan maymundan yarattrlr, amurdan yarattrlr, cinden, eytandan vb. yarattrlr ama; tek Toplum yarat olduu gzden yitirilsin! nsan bir yol Toplum dna atld m, artk cngl kaplanlarnn nne atlan bir olak durumuna girmitir. Nasl olsa yalnz adamn hakkndan gelinir. nsann Toplum yarat olu gerekliini unutturma samannn altnda bu fil tuza gizlenir. O tuzaktan kurtulmann tek yolu: her kiinin dorudan doruya Toplum yaants ile var olduunu bir an [bile] unutmamaktr. Her insan, ancak ve yalnz: tm teki insanlarn hepsiyle birden, Toplum adl (nsanlar + eyler + Dnceler) sentezi iinde karlkl etki-tepki yaparak hem dncesiyle, hem davranyla yaar. Yahut, yok olur. b- NSAN TARH NDE YAAR Toplum, bugnk insanlk ortam deildir. nsanolu yeryznde oldu olal Toplum vardr ve her ey gibi deie gelmi, deie gitmektedir. Nasl insan Toplum iinde yayorsa, tpk yle, Toplum da Zaman iinde yayordur. Bunda da bilemeyecek ey yok, denebilir. Ve yledir de. Ancak, hele Sosyal Snfl Toplum biimine girildi giri-

108

109

leli, o insann ve toplumun Tarihil bir yaratk olduu gerei, her zaman, en yaman zorbalklarla unutturulur durulur. Statkoyu korumak, her egemen snfn ba amac ve grevi olur. Bu, her canl varln kendi yaantsn korumasndan bambaka bir eilimdir. nsanln veya bir topluluun btn ile korunmas yerine, feda edilmesi pahasna da olsa, egemen aznln kayrlmasdr. Btn Antika Medeniyet ykllar ve silinileri o eilimin rndr. Antika Tarihil Devrimler'in "kzlca kyamet'leri yerine Modern kapitalizmin getirdii Toplumcul Devrimler anda insann Tarih iinde yaad, btn iliki ve eli-kileriyle ortaya kmtr. nsan, iinden geldii Tarih olaylaryla hem ilikili, hem elikili bir yaantnn yaratdr. Her kuak, kendisinden nce gelmi gemi kuaklarn yaay ve dnleriyle bir yandan bal kalmak, bir yandan balarn koparmak zorundadr. O zorla, bugnk insan ve toplum, dnk insanlar ve toplumlarla ister istemez karlkl etki-tepki iinde bulunarak geliir.

DNCE DE OBJEKTF BR OLAYDIR

Bir yanda Toplum'un, te yanda Tarih'in etki ve tepkileri altnda ileyen insan kafas, ilkin sanlabildiinden ok daha arca "zel kii mlk" olmaktan uzaktr. En ok kendi "kiicil damgamz" altnda tekellemi grnen o "toz kondurulmaz" "Kiiliimiz": bir efendi, bir derebeyi, bir burjuva kuruntusu olmak istemiyorsa, Tarih ve Toplumla olan iliki ve elikilerini bilince karabildii lde "Kiilik" tayabilir. nsancl olan her eyimiz gibi, varlmzn en yce deeri olan Dncemiz de, bbrlenmeye alt kertede "bamsz", yahut "kiicil" olamaz. Hemen her zaman, en sorumlu tutulduumuz "Benliimiz": ou kendimiz ve bilgimiz, n-

ceden grmz dnda var olan Tarihil ve Sosyal gelimelerin rndr. O gelimelerin izlerini tayarak Toplumcul ve Tarihil byk kanunlar az ok bilince karr. imdiye dek varlm en ulu Doa ve Toplum Kanunu: Varlkta kmlt ve deikilerin elikilerle yrdn gsteriyor. Bir yerde kmlt, hareket mi var? Orada mutlaka ztlklarn, kartlklarn, elikilerin zemberei bulunuyor. Buna olaylarn Diyalektii deniyor. Bugn kafamz, insan dncesi Diyalektii bilince karacak kerteye dek ycelmitir. Binlerce yllk insan yaaynn sonsuz deneylerden kard en byk ders bu oluyor. Gerek Dncenin, gerek Varln her trl kmlts ancak Diyalektik elikiler yay kavra-nlrsa duruca anlalabiliyor. Bu anlay aamasna gelmi bulunan kafa yapmz, dnce avadanlmz pasif bir makine, bir otomat deildir. Kendisi de Tarihil ve Toplumcul bir rn olarak nce objektif ve somut bir Varlktr. Yz binlerce, milyonlarca yllk denemelerle ilendii ve gelitirildii iin, yorumlama ve aydnlatma iinde kyasya aktif (eylemcil) olur. Kendisine den rol btn canll ve keskinlii ile oynar. Aktif, eylemcil Dnce emeimiz, yz bin yllarn aratrma ve denemeleriyle arca ispatlanm dorulara dayanarak, yrd gereklikler yolunu tutar. Buna Metot denir. Bilim, yalnz metotlu dncedir. Dncemiz, realist (gereki) ve reel (gerek) bilim iini metotsuz baaramaz. Bugn, olaylarn sonsuz gzlemi insan dncesini bir tek ya-nlmaz metoda getirmitir. O da bilimin en yce realizmini gerekletiren Diyalektik Maddecilik yoludur.

NESNECL VE SOMUT YORUM

Diyalektik Maddecilik metodu denilen realizm, olanlar nasl gzden geirir? Her olanda, hep elikilerin kvrakln

110

111

yakalamak istediine gre, o elikileri kavramak iin neyi arar ve bulur? Nasl bir ztlklar, elikiler teorisidir? elikileri aydnlatmak ve yorumlamak iin ne yapar? Dncenin birinci aamas olan yorumlama, aklama (izah) bakmndan Diyalektik nedir? "Diyalektik: elikilerin (ztlklarn) nasl aynlk gstermi ve gstermekte olduklarn -hangi artlara gre aynlk halinde bulunduklarn, birbirlerinin biimine girdiklerini (birbirlerine doru kalp deitirdiklerini)- insan zeksnn bu elikileri niin l, phtlam olarak deil, canl, arta bal, ileri ve birbirlerine klk deitirerek geer biimde ele almas gerektiini gsteren bir teoridir."48 Bu tanmlamaya gre, kafamz, yorumlama iinde alrken incelediimiz her noktada zellikle u yanlar arar: 1- elikiler nasl ister istemez BRLKTE bulunurlar? Buna elikilerin Objektif (Nesnecil) kanlmazl diyelim. 2- elikiler nasl ister istemez BRBRLERNE dn rler? Buna elikilerin Konkret (Somut) kanlmazl diyelim. Bu iki soruya verilen karlk, kafamzda uydurulmayacak, olan bitenler iinde aranp bulunacak; icat edilmeyecek, kefedilecektir. nk o olaylar biz icat etmemiizdir, henz. Her iki durumda da bir yan hi akldan karmayacaz. elikiler donmu, durgun, l nesneler deildirler. Tam tersine, elikiler gerek birlikte bulunurlarken, gerekse birbirlerine geerlerken boyuna ve hep: canl, artl, ilerleyici ve deiici olurlar. Baka deyimle, bir olgu'nun, bir olayn diyalektik kavra48 Lenin, 38, s. 109) Works, C. Diyalektik zerine Sorunlar, Marksizm Bayra Altnda, No. 5-6, Mays - Haziran 1925, s. 11-15, Hegel'in Okunmas..., (Collected

yla realiste aydnlatlmas iin, o olayda iki zellii gzden karmayacaz: a- OBJEKTF KAINILMAZLIK (NESNECL GEREKLLK: AFAK ZARURET) Olayn neresinde nasl bulunuyor? Bunu kavramak iin, olay yaratan elikilerin hangi canl artlarla ister istemez bir arada bulunduklarn belirteceiz. Evet, Hayr'la niin bir araya gelmitir? Bunu, "Diyalektik yle buyurdu" diye kafamzda icat etmeye kalkmayacaz. Olaylarn gereklii iinde ylmadan aratrp yakalayacaz. Kapitalizm: birbirine zt olan Sermaye ile gc'nn birlikte bulunmasdr. ki eliik kutup, ister istemez bir arada bulunur. Biri eksik olsa, tekisi yok olur. Her ikisinin birbirleriyle elierek geliimi, kapitalist iliki artlar iinde doar byr. Ne Sermaye olmakszn hr gc doard, ne hr gc pazara kmakszn kapitalist anlamda Sermaye var olabilirdi. b- KONKRET KAINILMAZLIK (SOMUT GEREKLLK: ELLE TUTULUR ZARURET) Olayn neresinde nasl bulunuyor? Bunu anlamak iin, olay yaratan elikilerin boyuna ilerleyici ve deiici biimde ister istemez birbirlerine getiklerini belirteceiz. Evet, Hayr'la arprken nasl ve niin birbirlerinin kalbna girmitir? Bunu da gene kafamzn iinde yaktrmayacaz. "Dilimizin kemiksizlii"nden yararlanp olaylar olmadklar biimde istediimiz kla sokmayacaz. Gerek olgularn kendilerinde birinden tekine geii ve zddna doru kalp deitirii elle tutup kavrayacaz. Sermaye: elbet igcnn zdddr; igc de kendisini smren sermayeyle en kesin eliki iindedir. Ancak sermaye-

112

113

nin Deiir Kapital blm hr iiyi gndelik deme yolu ile kiralaynca: ilkin igc biimine girer. gc de, karlkl olarak, retim sreci iinde kendi deerini ve artdeeri yaratan Emek biiminde gerekleir gereklemez, Sermaye klna dnvermi olur. Ve bu karlkl elikilerin birbirine girerek gelimeleri, kapitalist dzenin ilerleyici canl artlar iinde deiir durur. Objektif aydnlatma (aklama, yorum): belli bir olayn douunda, oluunda yatan btn kanlmaz i ve d elikileri ve artlar her yanlarndan, olduklar gibi arayp bulmaktr. Buna elikileri belli mekn iinde, yahut hi deilse ayn nitelii gsterdikleri srece, kavraytr, denebilir. Somut aydnlat (aklama, yorum): elikilerin bir araya gelme, birlikte bulunma artlarnn zaman iinde geirdikleri kanlmaz deiiklikleri ve atlaylar, olgularn her durumunda, hi karmakszn gzden geirmektir. Hibir ey, hibir olay, hibir iliki, kanlmazlk ve art: hep dn olduu gibi bugn ve yarn da mutlaka ayn, tpks tpksna kalamaz. elikileri akar zaman iinde bir nitelikten baka nitelie gei durumunda kavramak gerekir. Bylece, gerek Diyalektik yorum, olaylar yaratan elikileri: hem Mekn iinde grlen bir niteliin objektif artlaryla kavramaktr; hem Zamanla baka niteliklere atlayan somut deiiklikleri ile kavramaktr. Bu iki gibi grlen ilem bir tek olayn hep birden aklandr. Biliyoruz: gerek Objektif [znel], gerekse Konkret [Somut] gibi szckler ve terimler, her kafada az ok baka nansl anlamlara girer. Hele Metafizik dnler, b gibi terimleri alacal, bulacal, lastikli, nereye ekilirse oraya giden klklara sokarlar. Onun iin, biz burada, Diyalektik Maddeci metot olarak objektif ve somut aklamadan neyi, nasl anladmz az ok ay-

nntlar ve evreleri ile grmeliyiz. Geri, nesnecil yorumu somut yorumdan ayrt etmek olduka gtr. nk her elikinin btn elemanlar ayn zamanda hem birbirine kart, hem birbirine dnr durumda i ie girmitirler. O karmaal durumda her eliki momentinden biri tekisinden ayrlamad gibi, her iki moment de birbirinin hem nedeni, hem sonucu olurlar. Ne var ki, incelenimi kolaylatrmak iin bir didaktik blmleme yapmak gereinden kanlamaz. Yoksa, elbet: her objektif aratrma, kendiliinden somut aklamadr, ve her somut yorum, objektif bir aydnlatma olur.

I- OBJEKTF YORUM
(Mekn inde Ayn Niteliin Kanlmaz eliki artlar) Belli bir anda ve belirli bir yerde olanlar nesnecil olarak kavramak istiyoruz. T ki olanlarn nedenlerini ve sonularn, artlarn ve ilikilerini toptan anlayalm. Ne yapacaz? Her eyden nce unu: 1 - ok dank ve kargaal olaylar iinde, az ok kanlmazca birleip yaylanm olarak motorluk eden nedenleri, yani kanlmaz elikileri arayacaz. O gerekli ana elikiler olan bitenlerin canll, olaylarn yaant zemberei, olgunun can saylr. 2- O can noktas yakaland myd, ardndan canl motorun, yani olay yaratan birleik elikilerin hangi artlar: hangi kanlmaz ilikiler iinde kmldadn her yandan ve her yzden izleyip incelemek gelir. Bu iki ilemin kendisi de Diyalektik elikilidir. Kanlmaz elikileri ararken, zellikle bir olaya motorluk eden ana elikiyi: TEK kanlmazlk olarak yakalyoruz. Sonra, o

114

115

elikilerin kanlmaz ilikilerini izlerken: olayn her yann birden en OK YANLI biimleriyle gzden geiriyoruz. Yalnz ana elikiden yana olmak TEK YANLILIK ise, onun karmak artlar ile ilikilerini hesaba katmak OK YANLILIK demektir. Byle, ayn zamanda hem (ana elikiyi yakalamakta) Tek yanl, hem (elikinin artlarn ve ilikilerini kavramakta) ok yanl dnp davranarak yaplan aratrma nasl bir objektif yorum olur? Organizmadan bir rnek alalm. Hekim hasta bana geldi. Hastal aklayacak: yani tehisi koyacak... nce ne yapar? Antika ada hekimlik bir eit frklkle karrd. Hastalk, iyz bilinmeyen insan yapsndaki "Hlt: H-mr"lerden birinin kabarmasyla olur, sanlrd. Gerekte "Hlt" ne idi? Nerede niin kabarr veya bozulurdu? Allah bilir. Yahut o eit sorgulara, yaktrma karlklar uydurulurdu. O bilgi'siz yoruma uygun, grenee-gelenee dayanr tedavilere giriilirdi. Ne hastal yapan ana eliki, ne onun artlar objektif olarak bilinmeksizin, stnkr tedavi geliigzel uygulanrd. Hastann ii Allah'a kalrd. Modern hekimlikte bilimcil tehis iin iki ey aranr: a- BRLKTE OLAN ELK GLERN YAKALAMAK Edinilmi uzun denemelerle, nceden bilinir ki, her hastalk normal vcutla, Toksin adl herhangi i veya d bir zehir arasndaki eliki ve atkdan ileri gelir. Antika alarda bile insanla Cin, By arasnda bir eliki dnlrd. Ama, Cin yahut By insan kafasnn uyduruu idi. Gerekte yle eylerin asl, fasl yoktu. Onun iin akldan atma Cin-nsan elikisi bir Diyalektik eliki deildi. Modern hekimlikte ise "Toksin" gerekten vardr. Ya

canldr: Mikroplar, Virsler, Urlar gibi; yahut "cansz" saylr: dardan girme zehirler (Eksojen Toksinler) ile, ieride olma zehirler (Endojen Toksinler, Otoentoksikasyonlar)... Bunlarn hepsi klinik ve laboratuarlarda Kimyasal, Fiziksel, Biyolojik aralarla aratrlp bulunurlar. Uydurma olmadklar iin, tehis Diyalektik bir objektiflik tar. Tehisin ruhu, hastaln motoru olan o canl, cansz ze-hiri ya da mikrobu bulmakta toplanr. Hasta bedende ierlek ya da darlak Toksin sezildi mi, hastaln tehisinde en byk adm atld saylr. Toksinin ( ya da Mikrobun) bulunmas, objektif yorumda kanlmaz elikinin kavranlmasna benzer. Bu i'te, elden geldiince tek yanl kalmak: ana elikinin t kendisini bakalaryla kartrmamak gerekir. Ana eliki (hastaln spesifik nedeni) ortaya karlmazsa, tehis hipotezden, ihtimalden teye gemez. Bugn her hastalkta mutlak, bedenle elien bir ana Mikrop veya Zehir bulunduunu gz kapal sylerken, bize nasl samalyorsun denilemezse, tpk yle, her olayn motoru olan bir ana eliki vardr, onu aramalyz derken de samalam olmakla sulananlayz. Yeter ki, elikiyi her olayda en objektif gereklii ile yakalayp gznne serebilmi olalm. Kuru sk: "eliki vardr" deyip, her eyi bu kr hafz tekerlemesi ile ispatladmz sanmayalm. Doa ve Tp Bilimlerinde olduu gibi, Toplum Biliminde de ynla elikiler eitli kmltlarn ve altstlklerin nedenleri arasna girerler. retici Gler ile retim ilikileri (Mlkiyet ilikileri) arasndaki temel Ekonomi elikisi daha styapya karken, Snfl Toplumda, Sosyal Snf elikilerini belirlendirir. O bakmdan, hekimlikte Toksin ne ise, Sosyal ve Tarihil Bilimlerde Snf odur. Her Sosyal ve Politik olayda hangi Sosyal Snf elikisinin ana rol oynadn aramak, insancl yorum iin tek kanlmaz yoldur. Yeter ki,

116

117

o kanlmazlk, ezbere laf tekerlemesi olmaktan ksn, Toplumun gerek yaps iinde gerekten bulunsun. Varln (Canlln veya Topluluun) ana elikilerini yakalamak, binbir frtna koparan olaylar maheri ortasnda kanlmaz elikiyi ayrt edip kavramak, anlayn bir eit ilk artdr. Eskilerin "Vahide irca: Bire indirgemek" dedikleri Tahlil (zmleme) davran, aratrma, inceleme srasnda ana elikiyi sezip ortaya karma anlamna gelebilir. lk aydnlanma admdr. b- ARTLARI VE LKLER OK YANLI KAVRAMAK Birlikte olan elikiler soyut Metafizik kategoriler deildirler. Mutlak, her seferinde bir sr ilikiler ve artlar ortasnda bir araya gelip ekiirler. Hekimlikte, bir hastaln Toksinini, (daha kolay anlalmak iin diyelim ki) Mikrobunu bulup bilmekle Tehis yaplm bitmi olur mu? Hibir zaman! Mikropla beden arasndaki ana elik bilindikten sonra, Tehisin en nemli grevi yalnz balam olur. Hastann her yeri, btn cihazlar ve organlar ayr ayr dikkatle gzden geirilir. Mikrop hastaya nasl geti? Hastada hangi semptomlar bagsterdi? Nasl hkmn srd? Hastann bedeni mikroba kar ne tepkiler oluturdu? Vcudun yal veya gen, yahut ocuk, zayf veya grbz, kadn veya erkek, psikolojik veya sosyal bakmdan yle yahut byle durumda oluu vb. vb... gibi binbir i ve d artlar ve ilikiler hastala ayr ayr damgalar vurur ve zellikler gs-tertir. Btn o artlar btn ayrntlar ve ana-izileriyle incele-medike, yalnz: "Hastal yapan filn mikrop veya toksindir" demek, tehis koymak deildir. Ezbere hekimlik arlatanlktan daha tehlikelidir. Hekimlikte: "Hastalk yok, 118

hasta vardr" sznn birinci anlam: Hastaln Mikrop-Beden ana elikisini, btn doal, sosyal i ve d evre artlar ile ok yanl olarak kavramaktr. Tam bilimcil Tehis iin hastay "tm muayene" bata gelen davrantr. Bam aryor diyenin, alnna elini koyup nabzn tutmakla: "Humma!" (Ate) tehisini koyarak, hastal anlam grnen hekim, hekim midir? Eer, hastay bandan savan vicdansz, hatt cani deilse, mutlak kara chil bir artlatandr. Elbet her ba ars ve ate, bedenle mikrop arasndaki ana elikidir. Ama, ayn mikrop, vcudun binbir arkndan her birinin ayr bozukluu ile ilgili ayn genel semptomlar verebilir. Vcudu tepeden trnaa her yan, her organ, her grevi ile inceden inceye yoklamadan Tehis yargsna varmak, hekimi en ac krgnlklara uratr. Btn Varlk olaylarnn incelenmesi de byledir. Ana elikinin iinde bulunduu balca artlar ve ilikiler olsun ok yanl olarak incelenmedike, kavramaktan yahut anlaytan sz etmek, aklama, yorum, aydnlatma yapmak, "Mutatabbiblik" dedikleri yapma hekimlik olur. Orantca ok daha basit ve belirli olan Fizik ve Organik olaylar bir yana brakalm. ok daha karmakark Sosyal olgu alanlar, bsbtn ilgin ve nazik Diyalektik dnce ve davran gc ister. Modern ada, modern ana eliki nedir? veren-i snflarnn elikisi, deyip, evresine yle kubak gzatvermekle Sosyal Bilimi kestim attm, hatt "Bilimcil Sosyalizm" ustas oldum sanmak, az buz ba bellarnn kayna olmamtr.

119

KLASK SOSYAL OBJEKTFLK Klsik bir sosyal rnek alalm. arlk Rusyasndayz. Kyl sorunu inceleniyor. Sorunu aydnlatmaya alan iki dnce akm var. Birisi Narodnik (Halk'lar)dr. Narodnikler sosyal olaylarn frk yapma hekimlerine benzerler. Kylnn durumunu iyiletirmek isterler. Ama, iyiletirebilmek iin ve iyiletirmeden nce o durumu aydnla karmaldr. Onlar buna yanamazlar. Rus kyne Kapitalizm kurdu girmitir. Bu kurdun kemir-dii kyde ana eliki nedir? O eliki hangi artlar iinde oluur? Narodnikler bunu aratrmazlar. Yalnz bir tek grne kaplrlar: Kyde kapitalin yaratt ackl paralanmadan zlrler. O paralan hangi neden ve artlarla bir araya gelmi elikilerin rndr? O elikilerin birlikte bulunular kanlmaz mdr, deil midir?.. Bu ve benzeri konulara Narodnikler aldrmazlar. Tehis koymadan tedaviye girien hekim gibi, iyzn anlayamadklar, bilimce aydnlatamadklar kanlmazlklara kar, kafadan atma, szde "Sosyalist" dilekler ne srerler. Madem kyn aclar, kylln tek-para olmaktan kp tabakalara paralanmasndan ileri geliyor, yleyse bu paralann nne gemeye kalkrlar. Apandisitli hastann karn arsn afyonla kesen hekim: krbarsan patlamas ile lme sebep olur. Narodnikler de kydeki elikili paralan rtbas etmek sevdasna derler. "Kyl ekonomisini tmyle kurtarmak" yahut "tmyle eitletirmek" ad altnda gzel gzel planlar uydururlar. O yaplan iyi dilekli neriler kyde olan biten kanlmazlklara sar m? stenilenler olur mu? Yaplan ilem, beklenilen sonucu verir mi? Orasna hi aldrmazlar. Objektif ay120

dnlatma yapmakszn dorudan doruya eyleme giriirler. O zaman btn eylemleri Kuruntucu Sosyalizm'den, Anarist-lik'ten, Nihilistlik'ten teye gemez. Oysa ayn sosyal olay, frk abas yerine, bilimcil bir objektiflikle aratran Bilimcil Sosyalistler, tedaviden nce hastaln tehisini yaparlar. Kyl Sorununu Diyalektik Maddeci metotla ele alrlar. yle derler: "Marksizm, Narodniki'liin toy grne zt olmak zere, yeni yapnn (Yani Derebeylik Rusyasnn kylerinde yeni domu Kapitalist ilikilerin) biimleniini izler. Kyl ekonomisinin tam kurtuluu ile, ekonominin tam eitlemesi ile, ortak mill topraklar zerinde, orak yahut zengin topraklar zerinde oturan kk mlk sahiplerinin tam eitlemeleri ile yan yana, nmzde bir metalar retimi yaps bulunuyor. Kk retmenler kendilerini pazara balyorlar, piyasaya uydulatryorlar. Metalar deiiminden, parann iktidar ortaya kyor. Tarm rnlerinin paraya dnmesinden igcnn paraya evrilmesi gibi bir sonu douyor. Hem bu teori bir dogma (nass) deil, Rus kyl ekonomisinde dahi ilerleyen gidiin yalnz kaleme alnmas ve genellemesidir. Bu ekonomi: toprak mlkiyeti basksndan, aa boyunduruundan, byk toprak beylii ile Ortaa ilikilerinin basksndan, toprakbentlikten, keyf ilemlerden ne denli kur-tulursa, o denli daha gle geliir. te tm Reformdan-sonraki Rusya tarihinin hi ikil gtrmemecesine tanklk ettii olaan budur."49 Gryoruz, bu incelemede ezbere yarglar, uydurma reeteler yok. Bir kimya potasnn iinde kaynaan eczalar gze-

49

Lenin, 1905-1907 Rus Devriminde Sosyal-Demokrasinin Tarm Program, C. IX, s. 507, (Collected Works, C. 13, s. 296)

121

tir gibi, Reformdan-sonra yaayan Rus kyne baklyor. Orada eitli ekonomi biimleri yan yana duruyorlar: Orta mal Komuna topraklar var. Bunlar orak olsunlar, zengin olsunlar, zerlerinde balca iki eit sosyal yap ayrt ediliyor: 1- Eski Ortaa yaps; 2- Yeni Kapitalist yaps... 1- Eski Yap: srf rn retir, Pazarda satmak iin olma yan retim temeli zerinde Toprak Aalarna yahut Beyleri ne has Ortaa dzeni... 2- Yeni Yap: metalar ekonomisi, yani srf Pazarda sat mak iin yaplan retim temeli zerinde, Tarm Kapitalizmi ne doru gelien Burjuva dzeni... Ky ekonomisi, bu ifte dzenli artlar ve ilikiler ortamnda, modern kapitalist retimin ana elikisini ilerletiyor. Ky ekonomisinde Sosyalizm olacaksa, ancak bu nne geilemez burjuva retim yordamnn her gn biraz daha gelitirdii modern sosyal snflardan: Tarm verenleri ile Tarm ileri arasndaki kesin snflar savandan olabilir. Eski Ortak Mlkiyet kalnts Mir (Mir) toprak komunalar, bir daha diriltilemeyecek kertede anm bitmitirler. Onlardan Modern Sosyalizm kamaz. Bu gereklik nnde Narodnikler ne yapyorlar? nce, kyn barna ilemi bulunan modern snflamadaki ve-ren-i blnmelerindeki kanlmaz objektifliin nne geilemeyeceini kavrayamazlar. Kavramak yle dursun, yldrma kar yumruk skarca, o kanlmaz ky snflamas gidiine kafa tutmaya kalkrlar. Kyn km Komunala-rndan Modern Sosyalizmi fkrtmak iin ezbere neriler yapp, akntya krek ekmeye urarlar. Kk meta retmenlerinin, hep birbirlerine eit birer mlk sahipleri olarak kalmalarn isterler. stemekle Snf

Ayrtlamalarnn duruvereceini umarlar. Bu dilekleri objektif olaylarla ilgisiz olmakla kalmayp, eylemci Parti Program biiminde uygulanmaya kalklnca ne olacaktr? Kyde sosyal snf ayrtlamasn yaratan Kapitalizmi durdurarak, Derebeylii diriltip glendirmek gerekir. nk, Toplumda egemen retim ilikileri artlar: Kii mlkiyetine dayand gibi, egemen politika ve iktidar da Derebeyi artklarnn ellerindedir. Marksistler, ilkin kydeki yeni yapnn gelimesine bakarlar. Kyde tketilecek rn yerine, pazarda satlacak nesneler, yani mallar, metalar retimi ilerledike, kk retmenler Pazara balanrlar. Pazarda alclarla satclar arasnda eliki byr. Alclarla satclarn kendi ilerinde de rekabet yznden eliki artar. O ili dl elikiler ortasnda, Fiyatlar boyuna krlp yeniden kurulur. retmenlerin alnyazsn izen fiyatlar para ile deyimlendirildiinden, gitgide, Parann gc ve egemenlii oalr. Btn retmenler, rnlerine uyarak, pazardaki Arz ve Talep Kanunu nnde eilirler. Para manivelas altnda her ey alnp satlr. Hatt insann igc bile bir meta durumuna girip, alm satma urar. Beride mevsimler, bereketler gibi; fiyatlarn da ne olacan kimse kestiremez. Birok kr glere bal tesadfler, kk meta retmenlerini Pazarn inen kan fiyat dalgalar iinde kimi batrr, kimi karr. Batanlar, nce zrtleirler. Yaamak iin ste kanlardan dn para alrlar. Bor yolundan faiz birikir. i ters giden kyl nesi var, nesi yoksa Tefeciye kaptrr. Davar, kz elinden gitti mi, hayvansz sremedii tarlasn elinden karr. Topraksz kylnn geinmek zere satabilecei son var: gcdr. Bylece eski retmen kyl, igcn satarak yaayan ky proleteri, tarm iisi olur. Bir yerde satc oldu mu, onun zdd alcs var demektir.

122

123

Kyde fakirleen ekinci topran zenginleene satar. Topra ve igcn, satn alan zengin kyl iletince tarm burjuvas olur. Tarm iisi ile Tarm vereni kyn ana elikisini temsil ederler. Ondan sonra: Bu ana elikinin hangi zorunluluklar gelitirdiine baklr. Kyde kapitalizmin geliimi, eski yapnn anmasyla atba gider. Eski doal ekonomiye, yerel tketim iin rn retimine dayanan gerek kapal Komunalar (ortak ky mlkiyetleri: Mir'ler) ve gerekse kk retmenlerin eitlii paralanr. Canmz istesin, istemesin, bir yerde zel mlkiyet kutsal ve hkim prensip gibi tutulduka, orada kk meta retmenleri ekonomisi ilerledii lde, mutlaka kk meta retmenleri arasnda bir farkllama bagsterir. Eskiden az ok birbirine eit olan retmenler, zenginler ve fakirler diye ikiye blnp paralanrlar. Sonuta bunlarn fakirleri ii, zenginleri kapitalist haline girer. Bu baka trl olamaz. Kyde de ayn srecin nne geilemez. Toprak iinde gndelikilerle tarm sermayedarlar arasndaki iliki, yani kapitalist retimi ald yrd m, ister istemez, Ortaaa ait btn iktisadi eski yapy: Derebeylik ekonomisini, kk retmenler ekonomisini andrp ktrr. te bu inceleme zerine, Sosyalizmi ciddiye alanlar, yani bir bilim olarak benimseyenler, eer gerekten Sosyalizme inanyorlarsa, her yeni toplumsal dzen gibi Sosyalizmin de kendinden nce gelimi elikilerden doacan, gerek Sosyalizmi ancak i-Patron elikisinin yaratacan, kyde ezbere Sosyalizmden evvel, tarm iileriyle kapitalistler arasndaki ztln bymesi ve eski Derebeyi yapsn temizlemesi gerektiini kavrarlar. Onun iin, kyde yeni yapnn geliimini nlemeye kalkmazlar. Tersine, her trl eski yap kalntlarnn, Derebeyi artklarnn, ky ekonomisine yzyl-

larca ilemi Aa ve Toprak-klelii ilikilerinin, angarya ve keyf muamelenin yok olmasn isterler. Bilimsel Sosyalistlere gre, kapitalizmin bir kere gelimeye balad kyde, Aalk ne kadar azalrsa Modern geliim o kadar abuk yrr, ve ancak o Modern geliimin varaca sonu hakik Sosyalizm olabilir. Halbuki Narodnikler ne yapar? nce kyde balam olan Modern snf blnmelerinin objektif zorunluluunu, nne geilmezliini kavrayamaz. Ondan sonra, bu zorunlu gidie kar kafa tutmaya, ve ezbere tekliflerle akntya krek ekmeye urar. Kk meta retmenlerinin hep birbirlerine eit kk mlk sahipleri olarak kalmalarn, farklla-mamalarm arzular. Onlarn, objektif olgularla ilgisiz ve srf kitapta kalan bu istekleri, fiil Parti program halinde hayata uygulannca: Kyde snf farkllamasn yaratan kapitalizmi durdurarak, Derebeylii korumak gerekir. nk, tekrar edelim: Toplumun hkim mlkiyet ilikisi zel mlkiyete dayanr ve hkim siyaset Derebeyi artklarnn elindedir. yle bir rejimde, kk retmenlerin eskisi gibi, Ky Komunalarnn eskisi gibi kalmalarna almak, eski rejimi, eski yapy tutmaktr. Bylece, Hayalci Sosyalizm, Narodnikilik, szde kyllerin eitliini isterken, i'te ve gerekte eski dzeni savunmakla gerici Aalarn ekmeine ya srer. Bu szde "dev-rimci'lerin [Narodniklerin ve S.R'lerin (Sosyalist Devrimci'lerin)] azlarndan devrim sz dmez. Yaptklar i ise bal gibi koyu gericiliktir. nk, Reformdan sonraki ve 1917 Ekim Devrimi'nden nceki Rusya'da: Meta ekonomisi, meta retimi dzeni ancak kapitalizme varabilir. Kk ky retmenlerinin nce birbirlerine eit olabilmeleri, sonra hi soyulup ezilmeden Hakik Sosyalizme geebilmeleri iin bir tek art vardr: Modern ii snfnn

124

125

alkan kyl tabakalaryla birlikte siyas iktidar ele geirmesi ve dolaysyla da, proletaryann ncl altnda, ii snf da dahil olmak zere, Toplumda her trl Snf farklarn kaldrmaya girimesi lzmdr. Ancak zel mlkiyetin her eyden stn tutulmad ve ehirde byk sanayii, kyde modern teknii Sosyalizme temel yapan ii snfnn keif-kolluu yapt bir toplumsal dzende, kyllerin eit hakl ve az ok eit mlkl alkan retmenler kitlesi olarak Sosyalizme gemeleri mmkndr. Bunun iin dahi, hatt bizzat kyde, ve kyl tabakalar arasnda bir ky proleterleri zmresi, tarm gndelikileri domak zorunluluundadr. te, olaylarn diyalektiini objektif olarak kavrayn veya kavramayn sonu budur. Ortada fol yok, yumurta yokken, bir takm cokularn uydurma dilekleri Toplumun arklarn geri eviremez. nsan, btn iyi dileklerine ramen, olaylarn objektif aydnlatlmasna varamazsa, mutlak saptr. Sylediinin tersini yapmaya der. Hatt Rusya'daki Narodnikler kadar istibdat dman olduu, onlar kadar mevcut geri dzene kar yiite dvmeyi gze alabildii zaman bile, bouna kan dker, toplumsal hareket iinde gericilie yarar.

II. SOMUT AYDINLATMA (Zaman inde Nitelik Deimeleri ve Sraylar)

Aydnlatmada objektif olmann bir art da, grne aldanmamaktr. Grne aldanmak, zannedildiinden ok ve sk baa gelir. nk insan dncesi toplumsal bir rndr. Yani, ahsn kafasna dardan dayatlm olan, uzun mddet benliine hkim olan bir eydir. Ve doadaki her eyde grlen Atlet Hassas [eylemsizlik zellii] adl kanunla, insan 126

dncesi de, bir kere edinilmi kurallara alt m, onlardan kolayca kopuamaz. Halbuki hayat ve hele toplum yaay, btn Varlk gibi, hi durmadan boyuna deiir. Bir zaman objektif incelemelerle varlan gerekler, o deiikliklerden uzakta, insan kafasnn iinde kurallap kaldka, zamanla ister istemez soyutlarlar: darda olan bitenlerle balarn koparrlar. Kendi balarna, kendi kanunlaryla yaayan hayal bir takm varlklar haline girerler. Bunlar soyut gereklerdir. Soyut gerekler, ilk bakta insana pekl doru gibi gelirler. nk onlar da vaktiyle yaanm olaylardan kaynak almlar ve gemi hayatn mantyla llp biilmilerdir. Teoride insan kafasnn Mutlak'a zenii, eski lleri ebedletirmekten kurtulamaz. Lkin, insan, grne aldanmayp da, soyut gerekleri, vaktiyle yaanm olaylarla ilikisi iinde deil, imdi yaanmakta olan olaylara uygularsa, yeni olaylar dahi eskilerinden bambaka olmularsa, eskiden pek doru bilinen soyut gereklerin artk olanlara uymadklarn, yeni olaylar nnde yabanc ve yetersiz kaldklarn grr. Byle olan bitenlere smayan, olaylarla i balar bulunmayan teorik gereklere Soyut Gerek denir. Bu eski soyut gerekler yeni olaylar aydnlatmamaya baladklar zaman, hl onlar tekrarlayarak hayatta yol amaya ve i yapmaya kalkmak: aldanmak, grne aldanmak, alkanla kurban gitmektir: "Marksist, canl hayat irdelemek zorundadr. T ki, dnk teorinin zincirleniini deil, realitenin (gerekliin) olaylarn takip edebilsin. Zira, her teori gibi dnk teori de, yalnz esasly, geneli gsterir. Sadece hayatn kompleksliini kavramaya yaklar. 'Teori dos-

127

tum, solgundur. Daima yeil olan, hayatn aacdr.'" Demek Marksizm objektif gereklere dayanan teoriyi inkr etmez. Tersine her zaman o teoriyi benimseyerek ie balar. Lkin btn teorik gerekleri iinden doduklar olaylarla ler ve her gnk yeni olanlarla ayarlar. Nasl, objektif aydnlatma iin: sbjektif [znel] iddialarmz deil, balca rol oynayan elikileri ve artlar her ynnden olduklar gibi kavramaya mecbursak, tpk yle, bir an iin yaptmz bu aydnlatmay btn mrmzce, her zaman devam ettirmeye de mecburuz. Bir zaman objektif aratrmalardan kmtr, hatt bugn bile hl genel kural olarak kalmaktadr diye, artk soyutlam bir eski gerei ezberleyip, olanlarn zellikleri karsnda gz kapal, kyamete kadar tekrarlamak samadr. Tersine eski gerein anlamn kavramak iin yeni hayata, imdiki gerek ilikilere gzmz amalyz. nk zamanla, hatt ana elikiler ayn kaldklar halde bile eer artlar deimise, eski gerekler de bizi aldatabilirler. nk soyutlamtrlar. Eski soyut kurallarn yerine, bugnk artlara uygun yeni gerekler, taze ve gerek kurallar bulmak gerekir. te, bylece, zamanla deien artlar hesaba katarak, gerekleri daima her gnk olanlarla ayarlayarak yaplan aratrmalara Somut aydnlatma denir. "Diyalektiin temelli [deimez] art udur: Soyut gerek yok, gerek daima somuttur... Ve gene, Hegel'in byk diyalektiini, talyan gevezelerinin "mettere la coda dove non va il copo" (ban girmedii yerden kuyruu geirmeli) diye ifade ettikleri o monden51 ukall ile kar-

50 51

C. Lenin,45 24, s. Taktie Dair Mektup 1917, C. XIV, s. 29 (Collected Works, Monden (Fr. mondain): yksek sosyete yaamn seven.

128

trmamak lzmdr." . "Diyalektik mantk, Hegel'e nazaran rahmetli Plekhanof un sylemekten hazzettii gibi: 'Soyut gerek yoktur; gerek daima somuttur' dersini verir."53. Aydnlatmada objektif davranmak: ztlar ve artlarn olduklar gibi kavramaksa, aydnlatmada somut davranmak da: zellikle ztlarn iinde bulunduklar deiik artlar kavramaktr. "imdiye kadar deien artlara nem vermemek, Marksizm'in eski kararlarn savunmak, doktrinin ruhuna deil, harflerine sdk kalmak demektir; yeni siyas durumlar tahlil iin, Marksist aratrma tarzlarn kullanmay dnmeyerek, evvelce karlm sonular hafzadan tekrarlamak demektir."54. eliki, eski eliki olduu halde bile, artlar deiince, nasl her eyin bakalatna her gn binlerce rnek grrz. Ana elikilere olayn sebebi dersek, o elikilerin geliim seyrinde evre ile giritikleri ilikilere de olayn artlar diyebiliriz. Mesel hayat: tek hcre iin de, yksek organiz-mal hayvanlar iin de canl protoplazma ile cansz dediimiz doa arasndaki elikinin rndr. Lkin, ayn hayat olay, evre artlar iinde arprken, bu artlar deitike ne ok ve ne eitli realiteler yaratmtr? Bunu, yeryzn kaplayan btn canl varlklarn saysz trlerinden ve cinslerinden anlayabiliriz. Bunlarn hepsinde ilk unsur, basit hcre hayat ile doa arasndaki ilikiye dayanr. Ama, doayla hcre arasndaki eliki, iine dt evre artlarna gre: denizde
52

Lenin, 7, Adm leri, Works, C.Bir s. 409-410) ki Adm Geri, 1904, C. V, s. 480, (Collected
53

Lenin, Bir Kere Daha Meslek 94) s. 60, (Collected Works, C. 32, s.Teekkllerine Dair, 1920, C. XVIII,
54

Lenin, Programmzda Mesele, (Collected Works, No. s. 456) 243, Programmzda MilliKyl Meselesi, 1903, IskraC. 6, 44, C. IV, s.

129

balk, havada ku, karada hayvan, toprakta bitki olur. Nihayet, btn bu balk, ku, hayvan ve bitkiler dahi, ayrca, yeryznn u veya bu parasnda, havann, n, suyun, topran ve btn geri kalan canl cansz varlklarn karlkl etkileri altnda, istifa' (Seleksiyon, Ayklanma) Kanunu ile binbir tr ve eit klklarna girerler. Btn bu sonsuz realitelerin hepsine Hayat diyoruz. te bu genel canllk bir gerektir. Ama soyut, yani hayatn zamanla geirdii ve ald binbir eidin dnda bir gerek midir? Hayr. Soyut Hayat kavram, bize btn canl varlklarn realitelerini retir mi? Hayr. lk canl varln suda olduu, sonra yerde srnen hayvanlar, onlardan da kular meydana geldii bir gerektir. Fakat bu geree varmak iin, t 19'uncu yzyla kadar insanlarn btn hayat ekillerini somut olarak gzden geirmeleri lzm gelmitir. imdi nesli kaybolmu kvonadon'lar gzden geirmekle bugnk hayvan trlerini nasl renemezsek, tpk yle, bir zamanki artlardan domu soyut gerekleri bugnk olaya dayatmak bize yeni hibir ey retmez. Daha kolay anlalacak bir baka rnek: Hastann vcudunda "Spirochaeta pallida" adl Frengi mikrobunu bulduk. Demek hastalk olay, bu Spiroket ile organizma arasndaki ana ztlktan doar. Bunu kavraynca Frengi tehisimiz biter mi? Asla. Her hastalk gibi, Frenginin de konkret olarak, somut olarak nmze kan kimse zerinde zamanla geirdii geliim, ald deiik zellikler vardr. Bunlar, hastaln ayr ayr durumlarn gsterir: Kuluka (Tefrh) Devri baka, Dlt Devri baka, Had [Akut] veya Mzmin [Kronik, Sreen] ekilleri baka, birinci, ikinci, nc devirleri baka, Nekahet Devri, Nks hali vb., bakadr. Btn bu devirlerin somut olarak karmzdaki hastada ne manzaraya girdii de ayr bir meseledir. Elhasl, cidd ve gerek bir

tehis, yalnz hastaln sebebi falan eydir, demekle bitmez. Tersine ondan sonra balar. Somut olarak her bir hasta vcutta ayn; hastaln hangi seyri gttn, ne zellikler gsterdiini bilmek arttr. Yoksa, yaplan tehis, hibir eye, hibir tedaviye yaramaz. nk tedavide kullanlacak ila: hastaln somut olarak falan kiide ald ekle gre deiir. Ayn hastalk falan devresinde mesela Cvann falan ekilde kullanlmasn ister, baka devresinde Cva yerine Arsenik, yahut Arsenik yerine yot tedavisi gerektirir. Somut aydnlatma, bugnk Pozitif Bilimler, Doa ve Hayat Bilimleri iin artk her akl banda bilgince inkar edilemiyor. Diyalektik Maddeci Metot lsnde ve gcnde olmasa bile, ona yaklamak isteyen birok ampirik yntemler, bugn btn Pozitif Bilimlerde ister istemez kendilerini dayatmlardr. Lakin Toplum ve Tarih Bilimlerinde, anlalmas kolay sebepler yznden, bugn hl diyalektik aydnlatmann gerek objektif, gerek somut yanlar boyuna karartlmaktan kurtulamaz. Gzn kendini grmesi gibi, toplumsal bir varlk olan insann toplumsal olaylar grmesi de, esasen gtr. Bu gle bugnk insanlarn elikili ve blml hayat durumlar ve o durumlardan kagelen kavraylar katlnca, toplumsal olaylar somuta aydnlatmak gibi basit bir i, bsbtn karmakarklar. Mesel, objektif aydnlatma zerinde dururken, Rusya'da Reformdan sonraki Kyl Meselesini "Halk"larn nasl bir trl anlamadklarn grmtk. Onlar, genellikle zel mlkiyetin kutsal temel sayld ve kapitalizmin gelitii bir memlekette, kylleri birbirlerine eit retmenler olarak ebediletirmeyi kuruyorlard. Bu dnce yanlt. Niin? Zira, o zamanki artlar altnda eit kk ky retmenleri ekonomisi ile Sosyalizme gidilebileceini ummak, olmayacak bir ha-

130

131

yaldi. Halbuki, ayn lkede zamanla artlar deimiti. 1917'den sonra, Rusya'da zel mlkiyetin dokunulmaz kutsiyeti kalkt ve Kapitalizm yerine memlekette Proletarya Diktatrl, yani alkan kyllerle iilerin siyasi hakimiyeti kuruldu. Bu ralar [Sovyetler] Ynetimi altnda byk Derebeyi malikaneleri ve iftlikleri, i Kyl Sovyetleri tarafndan topraksz kylye bedava datld. Kyde bir eit "Eitletirme" yapld: yukarda zengin Aalarn snfsal hkimiyeti kaldrld; aada topraksz kimse braklmad; ortada kalanlar (bir avu mteebbis zengin kyl bir yana braklrsa) hep alkan kyllerdi. Kyde bu tesviyeyi yapanlar, arlk Rusyas devrinde Narodniklerin veya Narodniklere ardl olan Sosyalist-Revolusyonerlerin "Kyl eitletirme" teorilerini baltalayan hakik Marksistler, yani Boleviklerdi. O zaman, Sovyet dzeninin Kyl politikasna kar, sal sollu bir takm grltler koptu. Bazlar: Boleviklerin bir zaman beenmedikleri Narodnikleri taklide kalktklarn, hatt S.R.'lerin planlarn aldklarn sylemeye kadar vardlar. Bakalar da, zellikle II'nci Enternasyonal'in sayl Marksist geinen, -Lenin'in tabiriyle"Kocakarlar" da: Bolevikliin artk Marksizm'i inkr ettiini, kkburju-va batanda boulduunu, kylletiini, Sosyalizmden uzaklatn vb. tekrarladlar durdular. Btn bu yaygarac dedikoducular bir eyi anlamyorlard: Rusya'da Kyl Meselesinin somut aydnlatln beceremiyorlar, arlk devriyle Sovyetler dzeninin farkn kavrayamyorlard. Kavrasalar, greceklerdi ki: Narodniklerin kylleri eitletirmeye zendikleri arlk Reformundaki artlarla 1917 Devrimi'nden sonraki artlar birbiriyle taban tabana terstir. arlk devrinde kyllerin eitliini istemek, Derebeyi karsnda kyllerin hl Ortaadaki gibi yeknesak bir yn olmalarn istemek, yani kyde Derebeylii korumakt.

Sovyetler ynetiminde ise, kylye diledii Topra, Hrriyet ve Eitlii vermek, kyly ehir iileriyle mttefik yapmaktr. arlk rejiminde kylleri eitleme yoluyla Sosyalizme gtrme arzusu bo kuruntuydu. nk plansz Bezirgan Ekonomisi ve anarik Pazar ilikileri, kr Fiyat kanunlar kk retmenleri ister istemez fakirler ve zenginler halinde paralyordu. Sovyet rejiminde ise, henz Pazar ilikileri kalkmamakla beraber, Planl Sosyalist ekonomisi kesin rol zerine almt. Fiyat ilikileri henz yaamakla beraber, Sosyalist ekonomi politikasnn kontrol ettii bir Fiyat tanzimi siyaseti vard. arlkta Derebeylerle Parabeyleri bulank suda balk avlama siyaseti gdyorlard. Sovyetlerde, anarik retim tarz gibi dumanl havay seven bu kurtlar, btn Aalar ve Beyler kaldrlm, alkan kyllerle iiler siyaseti ele almlard. Bu artlar yaratan Sovyet ynetiminde, bilinli proletarya ncl kk ve eitlemi kylleri her zaman daha verimli, daha rahat ve mesut bir Sosyalist kuruluunun doruluuna inandrabilir ve yrtebilirdi. Nitekim yle oldu: nce Kooperatifler ve zellikle Artel adl tarmsal retim kooperatifleri dank, kk retmenleri bir araya derledi. Onlar yava yava, yeni ve ileri retim letleri ve yntemleriyle kuvvetlendirerek, Kolhoz denilen ortak halk iftlikleri halinde Sosyalist birlie doru gelitirdi. Ve kyde Sosyalizm kuruldu. Demek, vaktiyle Anaristlerin elinde gericilie let olan bir teklif, toplumsal artlar deiince, devrim unsuru olmutur: Toplumun iktisadi bnyesinde tam Sosyalist Devrimini baarmtr. Zamanla olumsuz olumluya dnmtr. Lkin, somut artlarn deitiini anlamayanlar, hl yaplan i olumsuzdur, gericiliktir diye barmlardr: Trotskizm arlatanlar gibi... nkii, bu gibiler, azlarnda dolaan "Diya-

132

133

lektik" sznn gerek anlamn hibir vakit hazmedememi-lerdir. Bir baka rnek: 19'uncu yzyl sonlar Avrupa'snda, Sosyalist hareketinin belli bal mcadele parola ve ekilleri: ktisadi i Dernekleri, Yardm Sandklar kurmak, siyas hayatta Belediye ve dare Meclisi yelikleri kazanp i Meb'usu setirmekti. Bir eit siyas birikme, toplumsal evrim ve Reformlar devri olan 19'uncu yzyln son te biri iin bu iler bata geliyor ve yetiyordu. II. Enternasyonal adl uluslararas i Sosyalist Partisi hep bu ilerle urayordu. Fakat 20'nci yzylla beraber genel Devrimler devri ald. O vakit eski reformcu yntemler yetmez oldu. Yeni Devrimci faaliyet parola ve ekilleri gerekti. Lkin, II. Enternasyonal'in st cihazlar ve kalantor efleri bu zorunlu deiiklii kavramak iin rahatlarn bozmadlar. Dnya drt nala Devrim yolunda koarken, II. Enternasyonal kadrosu: Reform deyip ayak diriyordu. II. Enternasyonal eflerinden o zamana kadar ideolog tannm nl Marksistlerden ngiliz Hyndeman, Alman Kautsky, Fransz Jl Ged (Guesde), Rus Plekhanof, Martov vb. gibi kimseler, birdenbire yahut yava yava Devrim dman kesildiler ve ifls etiler. Niin? nk onlar, Diyalektii, sade kitap zerinde ezberlenecek bir sre-i erfe sandlar. Ne doru drst uyguladlar, ne zamanla yarglarn deitiini kavradlar. Ve eski ile uzlacla, yani Oportnistlie dtler: "Bunlarn iflslarnn asl sebebi undan ibaretti: Onlar ii hareketinin ve sosyalizmin belirli bir byme ekline dalarak, o eklin tek tarafl olduunu unuttular. Objektif artlar yznden nne geilmez bir hale gelen sarp kargaal grmemezlikten geldiler. Basit, arsyla bilinen ve ilk bakta tartmasz grlen gerei: ikiden fazladr, gereini ezberleyip durdular. Lkin, si-

yaset hesaptan ziyade cebire, hele aa matematikten ziyade yksek matematie benzer. Gerekte, Sosyalist hareketin btn eski ekilleri yeni ieriklerle doluverir. Bunun zerine, rakamlarn nnde yeni "Naks: Eksi" iareti belirir... Ama, bizim aklllar kendi kendilerine, yahut bakalarna hl "eksi "n "eksi iki"den fazla olduunu inat ve srarla boyuna ispata kalktlar ve kalkyorlar."55 Yani, olaylar baya hesap rakamlar gibi, hep: 1, 2, 3.. diye mutlak bir nicelik ifade etmez. Cebirde olduu gibi, karlkl ztlarn birlikte bulutuklar denklemler halindedir: 1+2 = 3 gibi... Bu denklemde (=) iaretinin iki yanndaki eitlik, iki zt kutbun, iki elikinin beraberliine benzer. Denklemin sa tarafnda bulunan (+3) rakam, bu mspet (+ art) ekliyle, elbet sol taraftaki (+2) rakamndan byktr. Lkin (+3) denklemin sol tarafna geti mi, birden bire (-3) oluverir. Ve bu eksi (-3) phesiz (+2)den defalarca kktr... Bunun gibi, Reformcu i de, 19'uncu yzyln son te birinde + (mspet: art) idi. Fakat ayn i, yirminci yzyln Devrimler anda harekete engel olunca - (menfi: eksi) hale geti. yle ki, Birinci Cihan Sava'ndan sonra: Almanya, Macaristan, talya, Bulgaristan vb. lkelerde beliren Sosyalist Devrimlerini, kapitalistlerden ziyade, bizzat iileri aldatan Sosyalist II. Enternasyonal'e bal gene "Sosyalist" adl sar sendikalar baltalad. O zaman, Diyalektiin somut artyla olaylar lenler, kendi amacn kendi inkr eden bu Oportnist ve Reformist II. Enternasyonal'e kar, devrimci bir III. Enternasyonal kurdular. Oportnistlikle, Reformist-

Lenin, Solcu ocuk Hastal, C. XVIII, s. 187-188, (Collected Works. C. 31, s. 102)

134

135

likle ldresiye dvtler. t rd, kervan yrd. Gel zaman, git zaman, 1917 ylndan beri balayan keskin devrimler dalgas, bir ara duralad. Belli bir mddet iin devrim parolalar ve devrim rgtleriyle sokaa dklme zaman gemiti. Bu grece duraanlama devrinde: gene ine ile kuyu kazmak, gnlk Sendika meselelerine nem vermek, kanun geni rgtler ve reformcu parolalar iinde sabrla almak, byk kitleleri gelecek Devrime hazrlamak zere, ufak meseleciklerin byk balarn gstermek ve siyas eitimi ilerletmek lzmd. Hem bu zorunluluk, yalnz devrimlerin bir an iin boulduu kapitalist lkeler iin geerli deildi; bizzat Sosyalist Devrimin muzaffer kt devrim yurdunda, Sovyetler lkesinde dahi oturup, soukkanllkla ykk dkkleri onarmak ve yeniden kuruluu gerekletirmek, sosyalist yapy temellendirmek gerekiyordu. Ne are ki, bu sefer de, olaylarn ve artlarn bu deimesini somut olarak anlamayan baka eit sapklar, "Solcu" adn alan tersine-Oportnistler tredi. "Solcu ocuk Hastal" denilen bu tredi akm, gerek i politikada, gerek d politikada "Daim [Srekli] Devrim" adl bir "teori" tutturdu. Yeni bir nitelie sramak iin nicelike birikmeyi emreden Diyalektiin ana kural unutuldu. Yahut inemeden yutuldu. Ve Solcu sapklar devrim hazmszlna uradlar. Kustuklar fikirler, devrimci deil, Devrim lf ve grn altnda kt Anari, tersine-Gericilik ve Solcu Oportnizm, yani Trotskizm idi. Trotskistler, deien somut artlar hie sayarak, hz almadan atlamak istiyorlard. Halbuki, onlarn szlerine uyulup nlerindeki uurumdan hazrlksz ve kr krne atlanlsayd, yeterli hz alnmad iin uurumun t dibine dlm olacakt. Solcu sapklarn balca iddialar: 1- i-Kyl ttifakn hie saymak;

2- ii Sendikalarn hie saymak; 3- Bir Memlekette Devrimi hie saymak., idi. 1- Kylln, Sava ve Devrimde alan yaralarn kapatmas, gerileyen ky retimini gelitirmesi ve Sovyet Devrimi'ni anlayp hazmetmesi iin, i ve d bar devri ile beraber Lenin NEP (yani, Yeni Ekonomi Politikas) sistemini ileriye srd. Bu politika ile, genellikle kkburjuvazi ve zellikle kyl tabakalar, ii snfyla birlemenin yararln ve meyvelerini toplayacaklar, Sosyalist kurulua manen ve maddeten daha elverili bir durumda katlacaklard. "Solcu"lar NEP dmanl ile sahneye atldlar. Gerekte bunlarn NEP'e ve i-Kyl ttifakna kar ate pskrmelerinde hibir "orijinallik" ve yenilik yoktur. nk o tez, hemen hemen aynen Sac Oportnistlerin ve II. Enternasyonal Kocakarlarnn aznda evvelce gevelenmi bir bakla idi. Gerek Saclar, gerek Solcular kyl aleyhtarl yaparlarken, Parti'nin "burjuvalatn", yahut Devrim'in "bountuya geldiini" ileriye srerlerken, kendilerini gya fazla ici, fazla Devrimci, fazla Sosyalist gsteriyorlard, yahut yle zannediyorlard. Gerekte, Stalin'in defalarca aa kard gibi, onlarn dedikleri aynen kabul edilse, her eyden evvel, ii snfnn kuvveti azmsanm veya hie saylm olurdu. Kylleri doru yoldan Sosyalizme gtreme-yecek bir ii snf, zayf ve beceriksiz bir ii snf olurdu. Bunu iddia eden Solcular, demek kyllere deil, iilere g-venemiyorlard. i snfna gvenemeyenlerin ise, herkesten daha ici geinmesi bir sahtekrlkt. Dorusu, bu efendilerin dedikleri somut olarak hayata geilirse, NEP'ten vazgeilse: hem ky ekonomisi geri kald iin Sosyalist kurulua yardm edemez, hem ii snf byk bir kitle olan kkburjuva mttefiklerinden mahrum kalr, hem de kyllk iileri brakp burjuvaziden yana geerdi. Bylece, yal-

136

137

nz ve azlkta kalan ii snf ezilir, kapitalist gericiliine yol alrd. Yani, gerek Sac, gerek Solcu Oportnistler, szde ar ici gibi gzkrlerken, i'te ii snfn arkadan vurmu, gya "Devrimci" lflar altnda Sosyalist Devrimini baltalam oluyorlard. 2- Toplumda somut olarak devrim durumu getii zaman, Sendika faaliyeti gibi geni kitle eitimi faaliyetlerini hie saymak, Devrime daha az byk bir dmanlk deildi. Solculara gre: madem ki Devrimciler III. Enternasyonal'i kurmakla Sendikalist ve Reformist II. Enternasyonal'i inkr etmilerdi, demek III. Enternasyonal srf Devrimle, "Srekli Devrim"le uramalyd. Sendika ve Reform ileri Devrimcilere yaraamazd! nk, "Solcu"lara gre, Sendikalizm ve Reformizm gerici II. Enternasyonal'in illetiydi... Solcularn bu "parlak" yanla dmeleri, olanlar Diyalektiin somut gzlyle gremeyilerindendi. Solcular, Sendika iini miskin, eskimi ve kt bulurlarken, isterik hanmefendiler gibi, kendi kkburjuva tahammlszlklerini gstermekten baka bir ey yapmyorlard. Halbuki Devrim objektif ve somut devrimci artlardan kagelir. u veya bu kk-burjuva isteriklerinin arzularndan deil. Devrim devrinde devrim taktii ne kadar zorunlu idiyse, durgun devirlerde bilinli evrim ve reform hareketlerini baaran taktik de tpk o kadar zorunlu idi. Btn dnya devrimcileri, yeni artlara uygun olan bu yeni taktie kafalarn ve admlarn uydurmalydlar. Yoksa, devrimcilikleri ve Diyalektik Maddecilikleri lkrdda kalrd. Hele, devrimin muzaffer olduu lkede, Sovyetler memleketinde, Sosyalist yaps iin i-Kyl ttifak ne kadar zorunlu idiyse, ekonomik ve sendikac kitle faaliyeti, her trl geni kitle tekilt da o kadar zorunlu idi. Bunu grmemek iin kr olmak lzmd. Onun iin, deien artlar anlamak istemeyenlere yle ba138

rlyordu: "Eski ekiller atlad, zira, iler yle bir noktaya geldi ki eski ekiller iindeki ierik, -proletarya kart, gerici ieriklsz geliti. imdi bizde uluslararas devrim bakmndan yle salam, yle kuvvetli, yle kudretli bir emek ierii (Sovyetler ktidar, Proletarya Devrimi) var ki, o, ister eski, ister yeni, beendii ekillerde kendini gsterebilir ve gstermelidir. Yalnz yeni ekilleri deil, eski ekilleri de diriltmeye, fethetmeye, emrine almaya muktedir ve zorunludur. Hem bunu eskiyle uzlamak iin deil, eski ve yeni tekmil ve btn ekilleri Komnizmin tam ve sonuncu, kesin ve dnmez zaferini baarabilmek iin yapmaldr."56 3- "Solcu" Oportnistler i politikada i-Kyl ttifakn gerilemek sayyorlar, Sendikac ve iktisadi mcadeleyi eskimi buluyorlar... Ya ne istiyorlard? Devrimi d politika ile baarmak istiyorlard! Delilleri de, grne baklrsa parlakt: Sosyalist Devrimi uluslararas bir hareketin rn deil miydi? u halde, o Devrimi baarmak iin de, gene bir memleket snrlarndan darya tarmak gerekti... Sapklarn bu kanaatleri, yukarki tezlerinin kanlmaz sonucuydu. Madem ki memleket iinde i-Kyl ttifakna ve geni ii tekilatlarna inanmyor ve gvenmiyorlard, bir kere muzaffer olmu Devrimi, -hangi somut artlarla, nasl ve niin muzaffer olduuna hi bakmakszn- yaatmak iin dardan imdat beklemeleri doald. Trotski'nin, Engels'ten anlamn anlamayarak arp soysuzatrd bir "Permanant Devrim" [Srekli Devrim] szn geveleyii vard. O, bu sz soyut gerek klna sokmutu, btn "Solcu" Oportnistler de: "Anlam irin karnnda" saylan kuruntulara evirmilerdi.
Lenin, Solcu ocuk Hastal, (Collected Works. C. 31, s. 103)

139

Btn Solcular, zellikle Brest-Litovsk Anlamas gibi ar artl bir bar, Lenin tarafndan kabul edilince kprmlerdi. Onlar, bar istemiyorlar, gya devrimci sava istiyorlard. Bir Memlekette Devrim yapmakla kalrsak, ite byle Kyllerle uzlalr, Sendikalizme dlr ve Sosyalizmden uzaklalr, diyorlard. yisi mi, Trotski'nin kuyruuna taklp, btn memleketlerde devrim karmak iin dnyaya sava aalm, hi olmazsa Avrupa'y fethedelim, diyorlard. Lkin, bunu sylerken bir defack olsun gerek Sovyetler lkesinde, gerek Dnyadaki durumu somuta gznne getirip kavrayamyorlard. Bir kere Devrim, bir memleketten tekisine zorla satlan bir ithalt ve ihracat eyas deildi. Ondan sonra, btn dnyay Sosyalist yapmak zere alacak savaa kimler gidecekti? Sovyetler lkesinin halk deil mi? yi ama, bu halkn byk ounluuna, Kyl kitlelerine hi gvenemeyen, kyllkten Sosyalizm uruna hibir ey beklemeyen Solcu efendiler, nasl olur da, daha ne olduunu anlamaya vakit bulamad Sosyalizmi baka milletlere de kabul ettirmek uruna ayn kyllkten gnll bir Hallar Seferi bekleyebilirdi? Kald ki, Sovyet Halklar sava aleyhinde oktan, Lenin'in dedii gibi: "Oyunu ayaklaryla vermi"ti. Yani cepheden kamt. Bar istiyordu. Bolevik Parti de, Bar parolasn bayrak ederek, kitlelerin o derin ve hakl bar dileini ifadelendirdii iin iktidar mevkiine gelmiti. Somut artlar, Sovyetler lkesinde artk bar zorunlu klyordu. Byle bir durumda, Bolevizmin sava istemesi ve durup dururken sava amas: Malbiyet istemesi, bozgun hazrlamas olurdu. Bu somut durumu hie sayarak, Solcu isteriklerin afakanna kaplmak, Cihan Devrimi yapacam diye paral ve elikili cihan Emperyalistlerini ortak hedefli bir Hallar Seferinde birletirmek, en hafif anlamyla

maceraya atlmak ve bir memlekette muzaffer olmu Devrimi de hafifmerepe gsteriler uruna yok olmaya srklemekti. Ne yaplabilirdi? te Solcularn yrtnmalarna ramen Devrim "Bir Memlekette" baarl olmutu. Geri kalan dnya kapitalist dzeniyle alkanrken bir tek memleketin Sosyalizme gemesi elbet g olurdu. Lkin, bu glkler imknszlk demek deildi. Glkleri Diyalektik kavrayla gze almak lzmd. Onun iin Lenin Brest-Litovsk Anlamasna ate pskrenlere anlatyordu: "Devrimimizdeki btn glklerin, ancak imdi her tarafta olgunlaan ve nihayet tam anlamyla olgunlamak zere olan cihan sosyalist devrimi esnasnda devrimimizin stn km olmasndan ileri geldii nasl tamamyla itiraz gtrmezse, tpk ylece bugn devrimimizde grlen her verili somut gl yle syleyerek saklamaya mecbur olduumuzu dorulamak da tamamyla samadr: 'Ben kartm uluslararas sosyalist hareketi zerine koyuyorum ve her canmn istedii sersemlii yapabilirim.'" Sonra, ayn byk devrimci: Evet'in nasl Hayr ve Hayr'n nasl Evet olacan, Ztlarn birbirine geeceini temiz maddeci diyalektiiyle kurallatryordu: "Btn bu glklerden kurtulmamz, diye tekrarlyorum, tekmil-Avrupa devrimiyle olur. Biz, tamamen soyut gereklerden vazgemiyoruz. T ki, bu gereklerin zamanla bo lf haline dnecekleri noktaya srklenmeyelim. Zira, btn soyut gerekler, genel tahlil olmakszn uygulandklar zaman bo lfa dnerler."57.

57

Lenin, Brest-Litovsk Barna Dair, 7-3-1918, C. XV, s. 129 (Col-lected Works, C. 27, s. 95)

140

141

*** Buraya kadar grdk: Diyalektik Aydnlatma (izah) yahut nceleme (tahlil), ayn zamanda hem Objektif, hem Somut olacaktr. nk, elikileri ve artlar olduu gibi kavramak (Objektif olmak) ayn zamanda ister istemez onlarn geliimini de ve gelitike uradklar deiiklikleri de kavramak (Somut olmak) demektir. Aydnlatma nce Objektiftir: btn elikileri ve artlan ok cepheli olarak gzden geirir; ondan sonra Somuttur: eliki ve artlarn geliim esnasnda nasl deiiklikler geirdiklerini grr. Bu sra, toplumsal olaylarn aydnlatlmasnda rastlanan glkler ve yanllar iin de az ok dorudur. Modern toplumsal hareketlerin balanglarnda yaplan aydnlatmalar, en ok objektif olamamakla dvr. Bilimsel Sosyalizmin: Hayalci Sosyalizmler, Anarizmler, Narodnikler, Ekonomistler vb. ile kavgalar, Objektif olup olmamak etrafnda geti. Ondan sonra, hareket bir defa objektif olarak kavrand m, artk tehlike daha ok somut olamamaktan ileri gelmeye balar. lk objektif aratrmalarla edinilmi olan gerekler kafalara ivilenir. artlar zamanla deiir. lk gerekler yeni artlara ve gereklie uymaldrlar. Yoksa soyutlarlar. Diyalektik aydnlatmann ikinci Somut yann unutanlar, soyut gerek peinde samalamaya balarlar. Btn: Oportnizm, Reformizm, Menevizm, Trotskizm, Saclk, Solculuk, Merkezcilik vb. saptmalarna kar Bilimsel Sosyalizmin kavgalar bundandr. ster Objektif olamamaktan, ister Somut olamamaktan ileri gelsin, saptmalar yalnz kiisel bilgisizlik ve erksizlik (kabiliyetsizlik) rn deildir. Kiide o bilgisizlii ve erksizlii yaratan ve kklendiren toplumsal eilimlerin rndrler. zellikle Bilimsel Sosyalizm, bir kitle hareketi bilimidir. Kitle hareketi iinde Bilimsel Sosyalizme aykr

btn teki kavraylar ve aydnlatmalar, genellikle Burjuva ve zellikle Kkburjuva snf ve zmrelerinin top atei altnda, Burjuva etkileri yznden u veya bu ynelii alrlar. Sapttrc burjuva etkileri, ii snfnn hareketi dnda kald mddete Objektif aydnlatmadan korkar. i snfnn hareketi iine kartka da Somut aydnlatmadan korkar. Bu iki sapklk gruhunun karakteristiini, unutmamak iin, u iki karlatrma ile zetleyebiliriz: Ne? Nerede? i hareketi d- ' nda Nasl? Objektif aydnlatmay kavramaz Ne Zaman? Hareketin balangcnda Ald isimler topizmler (Hayalcilik) Anarizmler, Narodnikler, S.R.'ler vb.

B u r j u v a e t k i s i

i hareketi iinde _________

Somut aydnlatmay kavramaz

Hareketin Oportnizmler, ilerleyiinde Reformizmler, _l Sac-SolcuMerkezci Menevikler, Trotskistler vb.

142

143

B- DETRME : PRATK
(Diyalektiin dealiste Kullanlmas) nce syleyelim: buradaki "dealiste" sz Teorik ve Felsef dealizme uygun demek deildir. Tersine, Felsef dealizmin taban tabana tersi olan Pratik idealistlik: yani, Mefkure [lk] (deal) uruna dvmek demektir ve Diyalektii o anlamda kullanmak, Diyalektik deitirme ve gerek pratik saylabilir. Fikir uruna fedakrlk demektir. Ondan sonra haber verelim: Marks'n Feuerbach'a dair son Tez'inde bildirdii gibi, imdiye kadar, gelmi gemi filozoflar ve bilginler de "Dnyay aydnlatmak"la uramlardr. Hele bugnk Modern Pozitif Bilimler, olaylar Objektif ve Somut olarak aydnlatmakta, birok dank muamelelere [ilemlere, yntemlere] bavurmakla beraber, olduka ilerlemiler, Objektif ve Somut aratrmay hi olmazsa kendi kollarnda doruca ve salamca baarmlardr. Lkin "Dnyay deitirmek" fasl [blm], hele toplumsal ve tarihsel dnyay, yani Toplumu deitirmek fasl, ancak Marksizmle birlikte bilimsel bir metoda kavumutur. Ne hacet, Toplum bilimi demek olan Sosyoloji bile, daha henz i9'uncu yzyl ortasndan beri balam, yz yllk mr olmayan bir bilim deil midir? Bir de, o taze bilimin, 19'uncu yzyl sonuyla 20'nci yzyl banda, yani bizzat kapitalizmin ilericiliini brakp tekelci ve gerici olmaya balad alarnda burjuva bilginlerinin eline dt gznne getirilsin... "Deitirme" ynteminin, nasl hkim sosyal bilimde bir "Deitirmemek" yntemi, olaylar "Gemlemek" yntemi 145

halinde soysuzlaaca kendiliinden anlalr... (Bizde bir zaman CHP'nin modern tarm frenlemesi, bugn btn partilerin sanayii yavalatmas gibi). Demek, dnyay deitirme ve pratik konularnda, yani Diyalektii lkc gibi kullanma blmnde yapacamz aratrma ile yalnz pasif bir karanl aydnlatmakla kalmayacaz. Ayn zamanda aktif ve bilinli bir direnile, btn teki hkim anlaylarn binbir kaamakl ve kurnaz saldrlaryla da savamaya mecbur kalacaz. Bu iki bal glklerin stelerinden gelmek iin, Deitirme bahsinde [konusunda], Aydnlatma bahsindekinden ok fazla uramak gerekecei aktr. Onun iin, Aydnlatma blmn olduka ksa ve ana kurallar etrafnda anlatmalarla tamamladmz halde, bu imdi iine girdiimiz Deitirme blmnde olduka daha uzun ve ayrntl aratrmalarla yrmeye alacaz. Diyalektii mantkl biimde uygulamann, gereince kullanmann birinci art: olanlar Objektif ve Somuta ele almaksa, ikinci art da: nsana yaray bakmndan ele almaktr, dedik. Ve bu sonuncu bak asn, kolay anlatm olmak iin, hekimlikte Tehisten sonra gelen Tedavi'ye benzettik. Tekrar edelim: tedavisiz tehis faydasz olaca gibi, deitirmeye yaramayan aydnlatma da, ksr ve eksiktir. Bir ey insana nasl yarar? O eyde objektif ve somut olarak mevcut zelliklerin ya manen, yahut maddeten insan ihtiyalarna uydurulmasyla yarar. Aydnlatlan eyi faydal klmak, insana yarayacak ekle, duruma getirmek, deitirmek sznden de anlalaca gibi, ayr bir emek ister. Bu emek zihinle de, kolla da yaplabilir. Oras nemli deil. Her iki halde de, insana yararl sonular veren uramaya Emek veya denir. Yani veya Emek, yalnz bir insan abalamas deil, ayn zamanda yararl bir abalamadn Bu abalamann

kullan ynnden yararllna bugn i, ve Deer ynnden yararllna da Emek diyebiliriz. Her ne olursa olsun, insan abalamas, ister kafadan gesin, ister kolu iletsin, mutlaka insann kendi dnda, elle tutulur eserler vermeye mecburdur. Yoksa bu abalama l domu fikirlere, yahut sama sapan ilere dner. te Topluma kavranlr eser veren, toplumsal bir rn getiren emee Pratik (Ameliye: Tatbik) adn koyabiliriz. Aydnlatma (Aklama), yukarda anlatm olduumuz gibi, deta yalnz kafada geen bir i, bir zihin pratii demektir. Pratik (yani yararl Deitirme) ise, tersine, darda: Doada, Toplumda ve Hayatta geen bir aydnlatma faaliyetidir. Onun iin, burjuva bilimi, Aydnlatma iinde bir eyler yapmaya almakla beraber, i Pratie dayannca daima yan izer. Gene onun iin, burjuva toplumu srf Aydnlatma ile, yani kuru fikirle, soyut gereklerle uraanlara kar sahte bir sayg gsteriiyle apka kartr ve hogr gsterirse de, aklamay gerekletirmek, l fikirlere can vermek demek olan Pratii korkusuz becerenleri asla affetmez. Deitirmeye girimeyen bir Aydnlatma, tekerleksiz bir motor gibi, olduu yerde istedii kadar grlt ve duman karsn, nihayet kendi kazann atlatmaktan baka bir sonuca ulaamaz. Yani en sonunda kendi kendine zarar verir, kendi kendini yer, tketir. Lkin, deitirici bir Aydnlatma, daima yeni ynlerde eserler verir. Ve bu eserler su saylr. Aydnlatma: insan kafasnda geen Sbjektif bir olaydr. Onu gerei gibi kullanp kullanmamak insann namusuna kalmtr. Pratik deitirme ise: zihin dnda gerekletii iin, ister istemez Objektif olan bir olaydr. Her iki olay da, birbirine zt iki dnyada akmakla beraber, gene birbirleriyle atba, paralel gider; birbirini kontrol eder ve biri tekinden

146

147

hi ayrlamaz. Ayrld gibi, ikisinin de deeri der. Aydnlatmann aynas pratiktir. Pratiin aynas aydnlatmadr. Yani bir Aydnlatmann (aklamann) ne olduunu, o Aydnlatmaya gre yaplan pratikte grrz. Pratiin ne olduunu da, o Pratie gre yaplan aydnlatma temeliyle anlarz. Felsefede eski Antika Mantk, okullarda okunan Mantk, yalnzca Aydnlatma ile urard. Hem onu da ldrerek, yani aydnlatlacak eyin ruhu olan elikileri yok ederek yapard. Birtakm baya ve stnkr, ufak grnlere kaplarak sadece insan kafas iinde kp kp stne kurard. Halbuki, srf insan kafas iinde kalan, hele o "eliki yok" kanunu ile ileyen dnce, ilk bakta doru grnebilecek, lkin uygulamaya geilince samal meydana kacak neler ileriye sremezdi? Diyalektik Mantk ise, yalnz asl sebep zemberei olan elikileri kavrayarak Aydnlatmay terslikten kurtarmakla, ayaklar stnde yrtmekle kalmaz; ayrca Aydnlatmann insan hayatndaki, toplumdaki roln ve anlamn da gerek temelleri zerine, i zerine kurar. Aydnlatma, bize bir gerek gstermeli ve o gerek bizim iimize yaramak deil midir? Evet. Buna kimse hayr diyemez. Ama, Aydnlatmann bize yeni bir gerek ve yararllk getirdiini nereden anlarz? Antika Mantk, bu soruya cevap bulmak iin, gene birtakm baka "Aydnlatma: Aklamalara bavurur, bir dnceyi srf baka bir dnce ile ler, kafadan are arard. Diyalektik Maddecilik bu zihin speklsyonuna (dnce vurgunculuuna) son verdi. Dnce ve Mantkla yaplan her Aydnlatmann bize yararl bir gerek getirip getirmediini ispat edecek ey: Pratiktir, dedi. "Btn insan pratii, gerek gerein kriteryumu olarak, gerekse eyann insana lzm olan balarn pratik alannda belirleyen ey olarak, btn insan pratii eya-

nn tam "tarifine gitmelidir."58. Gerei arayp bulan insandr. nsann arayp bulduu gerek, genellikle ne geliigzel bir tesadf, ne bir kiinin bireysel dehasdr; belki toplumsal emein zorunlu gereidir. En rastgele bulu, en harikulade sanlan gerekler bile, yakndan baklnca, belirli bir zorunluluk olarak belirirler. Filn gerein kefi, falan kii iin (tek insana gre) ihtimal bir tesadf, yahut bir deha rn gibi gelebilir. Lkin, Toplum iin i byle deildir. Buharn, makinenin kefi, -her kim tarafndan yaplm olursa olsun- ancak Bezirgan toplumunun Kapitalist toplumu haline getii devrede mmkn olmutur. Ne 10'uncu yzyl Avrupa'snda, ne 19'uncu yzyl Trkiye'sinde buhar kuvveti ve makine leti kefedilmitir. u halde, herhangi yeni bir gerein aranp bulunmas, hatt akla gelmesi, ancak toplumsal emein ve dolaysyla da, Toplumun belirli bir geliimine ve belli ilikilerine baldr. Her yeni gerek: toplumsal insan emeinin top atei altnda teslim olur; insan emeinin eriebildii yerlerde akla gelir. nsan pratii tesinde gerek aranamaz. Ama, tekrar edelim: buradaki insan emei ve insan pratii, soyut tek adamn deil, -yle ey zaten yoktur; soyut, toplumsal balarndan kopmu insan olamaz- sz konusu: toplumsal olarak insan emei ve pratiidir. Demek, bugnk toplumda btn madd deerlerin z nasl insan emei ise, tpk yle, btn manev deerlerin, yani gereklerin de anas gene insan emeidir. Dolaysyla, kafada aydnln bulan her gerein deeri, btn deerlerin ls olan insan emeiyle llebilir. Madem ki, kafamzda yeni bir gerein kavramn yaratan sebep, emeimi-

148

58

Lenin, Bir Kere Daha Meslek Teekklerine Dair, C.XVIII, s. 60, (Collected Works, C. 32. s. 94)

zin birikip ulama ve olgunlama derecesidir; o gerein doruluk derecesi de, onu kafamza aksettiren, kafamzda e-killetiren emeimize uygunluk derecesiyle anlalr. Onun iin: "Btn insan pratii, eylerin tam 'trifi'ni yaparken" iki yne baklr: 1- Gerein yararll: yani gerek dediimiz eyin, gerekten doru (hakikat) olup olmadn kavramak iin pratie bavurmak, dnceyi iin mihenk tana vurmak, ay dnlatmay pratikletirmek, i ile ispat etmek, dncenin doruluunu uygulamasyla gstermek... Buna "Gerein Kriteryumu" (hakikat mzdaki [lt], kstas) denir. 2- Pratiin yararll: "Eyann insana lzm olan bala rn pratik alannda belirle"mekle olur. nsan emei, yalnz gerein gerek olduunu ispat etmekle kalmaz. O gerein eya iindeki grnmlerini kavrayarak, eylerin insana ya rarl taraflarn da bulup kullanl hale getirir. Baka deyile i yalnz geree yaramakla kalmamal, insana da yaramaldr. nk, en sonunda gerek de, i de insana gredir ve an cak insan iin vardr... Yalnz anaristin uydurduu "Ben"e gre deil, toplumsal insana gre. Buna da "Pratiin Kriter yumu" diyebiliriz. I- GEREN KRTERYUMU (Dnceyi ile birletirmek) Bir eye dair, herhangi bir fikir ediniyoruz. Acaba edindiimiz fikir doru mu? Yani olaya, olana uygun mu? Gerek bildiimiz ey sahiden gerek mi?.. Anlamak iin yapacamz ilk i o fikrimizi olanlar zerinde denemek, teoriyi pratik ile tecrbe etmektir. pek basit grnr. Lkin, bu basit i daima, hele bilinli bir surette gerei gibi yaplm ve yaplmakta mdr?.. Hayr.

Ortaaa bakalm. Orada Sanayi retimi kk esnaf iidir. Esnaf iinde teori ile pratik, -srf grenee uymak ve az bilinli bulunmakla beraber- gene bir aradadr. Ayn adam, hem retim iini grr, hem de grd ie dair az ok genel birtakm bilgilerle urar. Onun iin, hatt kapitalizmin ilk zamanlarnda btn nemli teknik keifleri bilginler deil, basit esnaflar ve iiler yapt. Kapitalist retim tarz yeni i-blmleriyle balad. Bu i-blmleri (Marks'n "Kapital'in Kooperasyon blmnde kuvvetle belirttii gibi) i ile bilgiyi, ii ile bilgini birbirinden ayrd. Bilim ve bilgin gklere doru ykseldi. Aydn zmre maal bilim adamlyla vnerek iilie ve ie yukardan bakt. iler, eski medeniyetlerdeki alanlara oranla daha konforlu olmakla beraber, modern adaki toplumsal verim ve genel medeniyet seviyesine oranla nasl gittike daha az kiisel gelir ve refah bulduysalar, tpk yle, toplumsal bilgi ve genel kltr seviyesine oranla da gittike daha az kiisel bilgi ve kltr sahibi oldular. Bilim ile i, bilginle ii arasndaki bu ayrlk ve uzaklama yalnz ameleyi ve ameli (iiyi ve ii) kt ve geri bir halde brakmakla kalmad. Bizzat bilgini ve bilimi (bilginlerle bilgiyi) de tecrit fantezisiyle kua dndrd. nsanlarn, en basit eylerde deryalar kadar tartma ve palavraya karlk, bir zerre bilimsel aklk, bilgi aydnl bulmalar mkl dva haline geldi. Bugnk bilimsel aratrmalarn ve bilginlerin dnyasnn hali, nce Bbil Kulesi'ni andracak kadar bir kargaalk, ondan sonra insan kafasn paralayacak kadar bir zihn srmenaj (ar yorgunluk) halidir. Ve btn o szde "teorik" harb trb olma59 sonunda ele geen bilim ilerleyii

Harb trab olma: btnyle ykma urama. Burada: kendini tketircesine alma.

150

151

zin birikip ulama ve olgunlama derecesidir; o gerein doruluk derecesi de, onu kafamza aksettiren, kafamzda e-killetiren emeimize uygunluk derecesiyle anlalr. Onun iin: "Btn insan pratii, eylerin tam 'trifi'ni yaparken" iki yne baklr: 1- Gerein yararll: yani gerek dediimiz eyin, gerekten doru (hakikat) olup olmadn kavramak iin pratie bavurmak, dnceyi iin mihenk tana vurmak, ay dnlatmay pratikletirmek, i ile ispat etmek, dncenin doruluunu uygulamasyla gstermek... Buna "Gerein Kriteryumu" (hakikatmzdak [lt], kstas) denir. 2- Pratiin yararll: "Eyann insana lzm olan bala rn pratik alannda belirle"mekle olur. nsan emei, yalnz gerein gerek olduunu ispat etmekle kalmaz. O gerein eya iindeki grnmlerini kavrayarak, eylerin insana ya rarl taraflarn da bulup kullanl hale getirir. Baka deyile i yalnz geree yaramakla kalmamal, insana da yaramaldr. nk, en sonunda gerek de, i de insana gredir ve an cak insan iin vardr... Yalnz anaristin uydurduu "Ben"e gre deil, toplumsal insana gre. Buna da "Pratiin Kriter yumu" diyebiliriz. I- GEREN KRTERYUMU (Dnceyi ile birletirmek) Bir eye dair, herhangi bir fikir ediniyoruz. Acaba edindiimiz fikir doru mu? Yani olaya, olana uygun mu? Gerek bildiimiz ey sahiden gerek mi?.. Anlamak iin yapacamz ilk i o fikrimizi olanlar zerinde denemek, teoriyi pratik ile tecrbe etmektir. pek basit grnr. Lkin, bu basit i daima, hele bilinli bir surette gerei gibi yaplm ve yaplmakta mdr?.. Hayr.

Ortaaa bakalm. Orada Sanayi retimi kk esnaf iidir. Esnaf iinde teori ile pratik, -srf grenee uymak ve az bilinli bulunmakla beraber- gene bir aradadr. Ayn adam, hem retim iini grr, hem de grd ie dair az ok genel birtakm bilgilerle urar. Onun iin, hatt kapitalizmin ilk zamanlarnda btn nemli teknik keifleri bilginler deil, basit esnaflar ve iiler yapt. Kapitalist retim tarz yeni i-blmleriyle balad. Bu i-blmleri (Marks'n "Kapita'in Kooperasyon blmnde kuvvetle belirttii gibi) i ile bilgiyi, ii ile bilgini birbirinden ayrd. Bilim ve bilgin gklere doru ykseldi. Aydn zmre maal bilim adamlyla vnerek iilie ve ie yukardan bakt. iler, eski medeniyetlerdeki alanlara oranla daha konforlu olmakla beraber, modern adaki toplumsal verim ve genel medeniyet seviyesine oranla nasl gittike daha az kiisel gelir ve refah bulduysalar, tpk yle, toplumsal bilgi ve genel kltr seviyesine oranla da gittike daha az kiisel bilgi ve kltr sahibi oldular. Bilim ile i, bilginle ii arasndaki bu ayrlk ve uzaklama yalnz ameleyi ve ameli (iiyi ve ii) kt ve geri bir halde brakmakla kalmad. Bizzat bilgini ve bilimi (bilginlerle bilgiyi) de tecrit fantezisiyle kua dndrd. nsanlarn, en basit eylerde deryalar kadar tartma ve palavraya karlk, bir zerre bilimsel aklk, bilgi aydnl bulmalar mkl dva haline geldi. Bugnk bilimsel aratrmalarn ve bilginlerin dnyasnn hali, nce Bbil Kulesi'ni andracak kadar bir kargaalk, ondan sonra insan kafasn paralayacak kadar bir zihn srmenaj (ar yorgunluk) halidir. Ve btn o szde "teorik" harb trb olma59 sonunda ele geen bilim ilerleyii

Harb tiirab olma: btnyle ykma urama. Burada: kendini tketircesine alma.

150

151

maa avclna kacak "ansl" talebelerine ezberletirler. Bu profesr ve doentler dnda hi mi baka bilgin yoktur? Olabilir. Mesel, son zamanlar, bizde baz Avrupa klkl "Bilimsel" dernekler kuruldu. Bir tanesi, sosyal bilimlere bakan "ktisat Toplumu" 11'inci toplantsn yapt. "ktisadi kanunlar" konusunu aratran bir zt: "rnek olarak ekonomik nizamlarn istihale [dzenlerin deiim] ve hareketlerini ele alm, bunlarn ne materyalist, ne de sadece idealist bir grle izah olunamayacan" kestirmi. Yani bu Tkin adl yerli ulem ne camiye gidebilmi, ne kiliseye... Ve bu Trke'de "iki cami arasnda bnamaz", Frenkede "Buridan'n eei"60, bugn dnyada iki byk dnce kampn da inkr ediyor. Sebep? nk patentsiz bilgin, "ill [nedensel] aklamalarn artk tatminkr olmadn", yani karn doyurmadn anlam... Btn bilimlerin temeli sebepleri kavramaya, illiyete [nedensellie] varrken, bizimki oradan sapyor. Onun yerine "statistik! kanunlar" diye, gya sebepsiz ve illetsiz bir lf uydurup, onu "Ekonomik olaylar" maheri halinde gryor. Ve "iktisadi tefekkre [dnceye] yeni bir mantn, htimalt [olaslklar] mantnn hkim olmas lzumunu mdafaa" eyliyor (Ulus, 27-3-1940). Yani, bu zt: imdiye kadar bilimin kazand Determinizm prensibini bir yana atalm, Tayyare Piyangosu'ndan bilet eker gibi, olaylar aydnlatmak iin talihine ve bahtna numro ekelim, diyor. O deilse, bu olsun... "htimal" yoluyla remil atalm... frkl ky hocas yaparsa, onu zindana atalm; bilim zppesi yaparsa, gazete stunlarnda yeni bir keif imi gibi selamlayalm... Bylece, endeterminizm

lne atlp, bilim adna kumda elik oynayalm... Ne l memleket? Byle, herhangi okur-yazar bir herifin, 20'nci yzyl ortasna doru kalkp u istihareye yatma metodunu sklmadan teklif edebilmesi nedendir? 18 milyon nfus iinde, o herifi dinleyenlerin kendi eidinde 18 kiicii gemeyiindendir. Yoksa, 18 milyon insan bilim seviyesine ermi olsayd, bilim adna sebepleri aramamak lzm diyen herifi, fazla ciddiye kam panayr maskaras gibi yuhalarla sla ve fazla ileri giderse rk yumurtaya tutard. Onun iin, insan saduyusuna kar kimse kp o htimalt kstahln yapamazd. Gene kitlelerin cahillii yzndendir ki, bir baka serbest konferans, karsna toplad memurlar ynna "Propaganda teknii"ni retirken, "devaml alklar"la kesilen u parlak hkme gbek attrr: "Biz, yalnz mcrim [sulu] insanlar deil, mcrim fikirleri de kelepe elde delie tkarz." (Burhan Belge: "Halkevi'nde Konferans"; Ulus, 23-2-1940). O devaml alklara lyk fikir tezghtar, herhalde meslek bir alkanlkla, dinleyicilerine meseleyi kyas- nefs [kendine benzeterek hkmetme] yolundan ksaca anlatmak istiyor: "- Siz nesiniz, ey dinleyiciler? "- Mcrimlere kelepe vuran memurlarz. "- O halde "lim" nedir? "- O da bir nevi fikir polisidir... Onun iin biz mcrim fikirleri de kelepe elde delie tkarz." Bu eit fikir polislii yalnz geri bir memleket olan lkemize mi mahsustur? Hayr. Bizden ileri Bat Avrupa'da iler daha baka trl deildir. Bize kadar aksetmi en ileri kapitalist arz- mev'udu61 Birleik Amerika'ya ait bir rnek alalm.

60

Buridan'n eei: 14'nc eek, bir yaam Fransz skolastik arasnda kararsz kalm ve mal edilen masala gre; alktan ve susuzluktan bitkin den bir yzylda kova suyla bir lek yulaf felsefeci Jean Buridan'abunlardan birini seemedii iin lmtr.

Arz- mev'ud: Vadedilmi toprak. Hz. Musa'nn dininden olanlar iin vadedilmi toprak: Filistin.

154

155

Son New York dnya sergisinde yerli mallarmza limne tezghtarlk etmekten dnen fikir kelepesinin orta Vedat Nedim Tr, bir zamanlar "Marksist" geinirdi. (Trnak iinde, trnaklarn da en kirlisi iinde "Marksist"!) Bu zt, hayran olduu New York sergisinden baya bir "Amerika-nist" olarak dnd. Her dnnde baka eit bir ey olacaa benzeyen bu ktisat Doktoru, Amerika hayranln u cmle ile zetliyor: "nsanlardaki enferiyorite [aalk] kompleksini istismardan baka bir ey olmayan Marksist snf kavgas ideolojisi de Amerika'da bir toplumsal hareket olarak bir trl kk salamamtr. Herkes hayatta kendi istidat, kabiliyet ve cevherine gre lyk olduu yeri alabileceine ve alabildiine inandktan sonra, niin muhtelif fertler ve snflar arasnda bir arpma, bir ekime, ve ekememe vcut bulsun?" Vedat Nedim Tr'e gre, Amerika'da " ahlk" varm. "Demokratik" ba sayesinde Ford'la sprntc birbirini ho grrm. "nk, Amerika'da herkes hayata sfrdan ve ayn hizadan balamtr." (Ulus, 21-2-1940). "Hayat... insann ilhi vazifesidir... Amerika toplumunda menfiye yer yoktur." (a.g.y.). Dr. Vedat Nedim Tr beyin de benim gibi "hayata sfrdan balam" olmasna ramen, niin kendisini ne dn, ne bugn asla ho gremediimi incelemeyelim: "Herkes hayatta kendi istidat, kabiliyet ve cevherine gre lyk olduu yeri alabileceine ve alabildiine inandktan sonra"... Yalnz Doktor Tr'n "Amerikan toplumunda menfiye yer yoktur" szn bilgisiz kitlelerimiz tam ciddiye alacaklarken, gene Doktr'n Amerikanistlik yolda, ayn sergide ayn ii grm Neet Halil Atay, gazeteci gayretiyle u "mspet" eyleri yazveriyor: "Sergi ticar bir teebbs olarak kaybetti. Sebepler yle hlsa edilebilir [zetlenebilir]: 1- Amerika'da kriz

vard, isizlerin says 15 milyondan fazla idi. Ve ilh.." (Ulus, 27-2-1940). (Muharrir daha be trl sebep diziyor; ama, niin top atlmad sorgusuna: "Birincisi barut yok" cevabn alnca, "Geri kalan sebepleri brak! Yeter." diyen kale kumandanna uyalm.) Sonulara bakalm. Orada belki de Vedat Nedim'in azn o kadar sulandran eyleri grrz: "Haftada 56 saat i hesabyla 35 dolar" kazanan "otuz kadar plak kz., kouya kacak atlar gibi plak ayaklaryla yeri eiyorlard." Neet Halil Atay bunlardan birine sokuluyor. Anket merak... Kzcazn vcudu gibi, yrei de rplak alyor: "Anamn yannda oturuyorum. Babam isiz. 9 aylk hasta bir ocuum var. Buraya gelmeden fotoraf modellii yapyordum. yrmedi. ktm... dealim: ocuumun ilcn almak, anamn karnn doyurmak ve bir kpek gibi sokakta alktan lmemek! Enteresan deil mi? Parlak deil mi?" Kz bunu Vedat Nedim'e deil, "ideal"den konuan Neet Halil Atay'a soruyor. Lkin o, cevapla deil, mterilerine "enteresan..."62 toplamakla meguldr. te Vedat Nedim beyin Amerika cennetinde, bir yeil aaca trmanm olgun bir meyve: "18 yanda Friedlich... Haftal 35 dolara... Aacn zerindeki kz hop, diye nmze atlad ve ... dm gibi ayrn zerinde kvranmaya (bu ie ne fena almlar), aryan yerlerini uuturmaya, mterilere verdii gibi bize de pozlar vermeye balad. Sonra kedi gibi yuvarland. Sander'in ayaklarnn dibinde boylu boyunca yere uzand... Babas lm, kendisine, anasna ve kardeine bakyormu. . Kabiliyeti olmad iin hep fena eyler
62

Bir kelime okunamad.

156

157

yapyor. rplak..." (Ulus, 27-2-1940). Elhasl, Tanr Trk inciri satan Vedat Nedim beye tkz [dolgun] maalar, sk Amerikan harcrahlar, uzun New York sergileri ve bol itahlar versin: "Amerikan toplumunda menfi" ne gezer? Bu "mspet" manzaral kapital arz- mev'udunda bilim edinme imknlar, yksek renim ne merkezdedir? Ksack bir pasaj: "Senede 1500 dolardan aa kazanan bir ii (Amerika nfusunun % 40') en basit ihtiyalar iin dahi, daim kazancndan fazla sarfetmeye mecburdur. Halbuki Amerika'da btn ailelerin drtte ylda 2500 dolardan daha aa kazanrlar... Bu aileler, ne yanda olursa-lar olsunlar, ocuklarnn hibir trl ihtiyalarn, zellikle ok pahal olan yksek renim masraflarn tediye edemezler, [deyemezler]" (a.g.y., 27-2-1940). Tabi, o yzde yetmi be Amerikal iin yksek renim "lks" hale gelir. deal: bilim deil, plak kzn deyimiyle "bir kpek gibi sokakta alktan lmemek! "tir. "Enteresan deil mi? Parlak deil mi?" Bay Vedat Nedim'in Amerikas! Bilim adna orada dahi: Paray veren dd alar. Lkn. Bay Tr iin orasnda deil... Ona gre, ne 15 milyon isiz, ne plaklarn facias, ne alk, ne hastalk deil: "Amerikallarn en byk strab, mazilerinin pek ksa, pek gdk olmasdr." (Ulus, 21-2-1940). Bu 150 senelik milletin kltr de, zellikle toplum bilimlerinde pek ampirik ve gdk saylaca iin, Amerikan bilginlerini brakalm.. Bay Tr gibi: uyle bir arkasna baknca en aa yedi bin senelik bir tarihi oluun asaletini tad iin., bir kltr mirasna mlik olmann bahtiyarln ve erefini kana kana tadan" Fransa'dan, o srada Trkiye'ye gel-

mi, mehur profesr ve bilginlere kulak asalm. Bunlar o vakit henz Fransa'y Hitler'e peke ekmemilerdi. "Fransz Enstits zasndan mehur lim, muharrir ve profesr A. Siegfried Ankara Halkevi'nde" sra ile iki konferans verdi. Bunlardan biri: "Sna devrimin zamanmz meseleleri zerinde akis-leri"dir.. Bilgin burada mmkn mertebe objektif bir aydnlatma yapmaya urar. Modern sanayide alan kitlelerin durumunu yle anlatr: "i makinenin hizmetkr, uadr: Makinenin temposu kendine has bir tempodur, bu tempo verimli, fakat gayr-insan ve amaz bir intizama sahiptir." "Dnk Fabrika: Messesenin banda bir patron, mtehasss ii ve memurlardan mrekkep [oluan] bir grup ve bir yn alelade ii'den ibaretti. "Bugnk Fabrika: Banda girift bir erkn- harbiye [kurmay], bunun altnda yar-mtehasss iilerden mrekkep koca bir ktle vardr. Nihayet, i mfettii, makine tamircisi ve kollektif almann nzm [dzenleyicisi] denilen yeni i unsurlar ortaya kmtr." Bu artlarda: "ide artk lzumsuz olan teknik ihtisas aranmaz, ondan aranan hareketlerde sr'at, beden tahamml, dikkat ve itinadr... ekseriye usan vericidir, bu ie lykyle kendini verebilmek iin bazen bir nevi retim mistii, kendinden ok daha byk bir ite hissesi olduu duygusuyla tahammln arttrmak lzmdr." (Ulus, 19-3-1940). te, Bilgin'in gzlem ve aydnlatma yaparken grmemez-likten gelemedii eyler bunlar. Yani bugnk dzende, ileriye doru atlan her adm, iiyi tahammll bir hayvan, bir otomat haline sokar. alan kitlenin, kltr ve bilimle deil, hayatla, hatt vcudunun btn organlaryla dahi bilinli surette ilgilenmesine imkn ve lzum kalmaz.

158

159

Bu objektif ve somut gzlemden hangi sbjektif sonular kabilir? alan insan ve insanl bu kmaza sokan toplumsal artlarn deitirilmesi lzumu deil mi? Hayr. Profesrmz, o artlarn (yani patronlu erkn- harp ile smrc fabrika sisteminin) nne geilmez, mukadder [alnyazs, kader] ve me'um [uursuz, kt] bir zorunluluk olduuna inanr. Bilgin, nce medeniyet ve kltr adna yle fatalist [kaderci, yazgc] birtakm timsah gzyalar dker: "Hazrlksz olan makinenin zanaatkrlkla temas, eski ve hrmete lyk an'anelerin zararna olarak vukua gelmektedir... Bundan insanlk iin vahm bir mnevi buhran domaktadr... Bu artlar iinde insann tabiat stndeki zaferinin kat' olup olmayaca sorulabilir. Teknik zafer gz kamatrcdr. Fakat, tam bu esnada medeniyetin muhtemel bir gerilemesi, barbar siyas ve iktisadi usullerin avdeti [geri dn] karsnda kaldk. Sanki tabiat kendi zerinde kazanlm olan zaferlerin intikamn almaktadr." (ayn yer). Gryoruz. Profesr her eyden evvel makine dman bir kk retim (zanaatkrlk) hayrandr. Ortaa an'anelerinin anmas adna 20'nci yzyl ortasnda alamaktadr. Ona gre "bu artlar" dedii Kapitalizm dzeni "Tabiat" kadar kahredici saylyor ve buhran [bunalm] da esrarengiz doann insanlar zerinde "intikam" gibi gsteriliyor. Doayla baa klr m? Bilgin bunu demek istiyor! Halbuki sz konusu olan bunalm "insanlk" arasnda, yani toplumsaldr. nsanlar niin bu bunalm yenemesinler? Madem ki Kapitalizm en sonunda insan hayvanlatrmaktan baka trl ilerleyemiyor, o halde niin, mrn tamamlam her tarihsel dzen gibi o da insanlar tarafndan kaldrlmasn? Neden Kapitalizmin kalkmas Medeniyetin gerilemesi gibi grl-

sn? Derebeyliin kalkmas Ortaa Medeniyetini de kaldrd, lkin yerine ondan daha ileri bir dzen ve medeniyet getirmedi mi?.. Profesr, en stnkr aydnlatmadan sonra gelmesi gereken byle bir deiiklik kavramn azna almaktan ekiniyor. Yalnz u kadarcn, hi belli etmeden tlatyor: "Makine bir kle olarak kalmaldr. Ve retimin hakik gayesi bizzat retim deil, fakat insandr." Doru. Hatt ar malm. Lkin mesele o doru fikri yznc, yahut bininci kere tekrarlamakta deil, uygulamaktadr. "Mehur lim" ne yapyor? Daha dorusu, ne yaplmasn va'z ediyor? Onu da ayn Halkevi'ne sunduu teki Konferansndan reniyoruz. teki Konferans demokrasiyi tarifle balar: Demokrasi nedir? "Hukuka msavat [eit-lik]"tir. Yani fiilen ve gerekte deil, Hukuka ve kitapta eitlik: bu, bildiimiz burjuva eitliidir. Profesr burjuva demokrasisi dnda bir demokrasi tasavvur edemez. Burjuva demokrasisinde herkes yazlan eitlie eriir mi? Hayr. O sadece: "Herkesin bu msavat elde etmek talihine imkn hazrlar." Bilgine gre demokraside, -yani hep burjuva demokrasisinde anlayalm- eitlik ilkin bir talihtir. kincisi, o talih de sadece imkn halindedir. Bylece burjuva demokrasisi milyonda bir bahtiyara den Tayyare Piyangosu gibidir. Demokraside iki trl insan vardr: 1- stte: idareciler, 2-Altta: halk... darecilerde profesrn arad ey "Otorite: sulta"dr. Halkta ise "Aklselim" [saduyu] ister. Otorite adamlar da iki blktr: 1- Devlet adamlar: asl otorite bunlardadr. Devlet adamnn "idarecileri idare etmek ve onlara daima istedikleri ey imknszdr dememek iin, idare tekniini az da olsa kavram olmas lzmdr." 2-zellikle idareciler: in ancak "teknik silhlar" vardr. Onlar "kanuna tamamen uygun hareket etmek, insanlar tanmak" ile ykmldrler. "Halk idaresi" demek olan De-

160

161

mokrasi, bylece birbirine kar iki zt kutup olur. Profesr bu kutuplan u tahtaravalli zerine oturtur: "Halkn fazla nfuz ve iktidar sahibi olmak istemesi iyi hkmetin ve iyi idarenin zararnadr. Eer idare fazla nfuz ve iktidar sahibi olmak isterse, o takdirde ortaya bir mandarinat idaresi [brokratizm] kar. Bu da milletin zararnadr." (Ulus, 19-3-1940). Biz de gya limne, yani profesr gibi soyut konumak istersek, unu sorabiliriz: Demokrasi demek madem "Halk idaresi" demektir, neden bu tek anlama gelmesi gereken terim iinde "Halk" ile "dare" birbirine zt dyor? Orasn karanlk brakyor. Yalnz, halkn "fazla" nfuzunu istemedii iin, anlalyor ki Bolevizme dmandr; idarenin "fazla" nfuzunu beenmemekle de Faizmi doru bulmaz. Bu meydanda. Fakat, Bilgin'in kabul ettii Demokrasi idaresinde Halk Bilgisi, i ile bilgi ilikisi nasl olmal? Bay Siegfried halka "Aklselim" iin iki bilgiyi kfi grr: 1- lk renim: "yi bir ilk renim lzmdr. Halka hazmedemeyecei bilgileri vermekten kat'iyyen kanmal." Demek bilgi, Bilgin'e gre herhalde profesrn maa trnden yenilir iilir bir ey olacak ki, o halka, ark tarikatlarnn yzlerce yl tavsiye ede ede bitiremedikleri Riyazet63 eidinde bir bilgi perhizi tavsiye ediyor. nk halk, alan kullatran, otomatlatran bu dzeni fazlaca renir, kavrarsa, bu kavradn profesrvr bir kuvvetli mide ile hazmedemeyip idarecilerin zerine kusabilir. yisi mi, ilkokul ocuunun bilgisi halka yeter artar bile. O da niin? Halk bir ey rensin diye deil, ikinci k zerinde daha verimli alabilsin diye.

63

Riyazet: nefsi krma, dnya lezzetlerinden ve rahatndan saknma, perhizle, kanaatle yaama.

2- Meslek Eitimi: lk renimin hedefidir. Bilginin btn fazlas halka haramdr. Hatt bu meslek eitiminde bile, profesrmz, pek ileriye gidilmemesini ister. Malm ya, o sna devrimi yererken, "eski ve hrmete lyk an'aneler" hesabna alamt. Halk, kendisini Ortaaa balayan ve yarm klelii ebedletirerek "dareci"lerin otoritesini doallatran ilikilerden kopumamaldr. Onun iin profesr var kuvvetiyle makine aleyhine atp tutar: "let insan makineden fazla terbiye eder" der. orbay yumurtann terbiye ettii gibi! te hkim "Otorite" biliminin insan ynlarna izdii program bu: nce lk renimi gemeyen bir cahillik, ondan sonra makine yerine leti (Ortaa esnafnn i vastasn) tanrlatran bir gerilik!.. Her iki ynden de muhterem Bilgin modern gericilie bilim cbbesini giydirip sayg dilenmekle meguldr. Bu anlay, ancak ynlarn bilgisizlii yznden ve o bilgisizlik uruna, bir Bilgini, bilim adna o derece hayasz bir manev sefalete dryor. Burada bilginden "intikam'n alan "tabiat" deil, kitledir. nk bilgin, kitleyi chil, bilgisiz ve grgsz brakacam, ynlara gz atrmayacam diye, btn insanln binlerce yldan beri ihtirasla biriktirdii en orta mal bilgi kazanlarn toptan inkra kalkyor. nk, yalancnn nasl yalann tutturmak iin az ok samim olmas gerekse, tpk yle, cahillii tavsiye eden Bilgin'in de her eyden nce bilgiden samimiyetle korkmas, yani biraz bilerek veya isteyerek gnll chil olmas lzmdr. Bu szlerde onun da kokusu yok deil. Ayn adam, kara dncelerini u birbirini tutmaz lkrdlarla perinlemee alr: "Devrimiz, der, ayn zamanda hem fazla teknik, hem de ihtirasl bir karakter tayor. Muvazeneyi [Dengeyi] insann meziyetlerini kltrde aramak lzmdr, sanyorum." Lkin burada harcanan

162

163

ginden de tiksiniyor. Kendisine hibir yeni ufuk amayan, tersine, ister istemez alm btn ufuklar karartmaya ve gzleri kreltmeye uraan bilim de. bilgin de kitlenin en byk mahkmiyet kararn hak eder: Halkn ilgisizliiyle yz yze gelir. Halk artk onlara kzmay bile ok grr, sadece aldrmaz. Kitle onlar okumaya ve dinlemeye tahamml etmez. Basit insanlara, bir en baya ukur pekir edebiyat bile, sahte Bilgin'in fikir fahieliinden daha namuslu gelir. O zaman resm ve zel basnda yazarlarn akn mitsizliklerine rastlarz. kide bir isterik tellarla, hibir eyden haberi olmayanlara mahsus yapmacklarla sorulur: "Ciddden korkuyor muyuz?" "Bizde "cidd"ye kar bir ekingenlik, cidd eserden, hatt cidd sohbetten bir kama, bir korkma var." (Ulus, K. Z. Genosman: 5-1-1942). Ayn sralar, bir sanayi merkezinden "Yurt ve Dnya" mecmuasna yle mektuplar gelir: "Bana yle geliyor ki bu illet, bu "cidd" ile karlama korkusu btn yurtta gittike artmaktadr." Niin artmasn? "Cidd" saylan eyler bu ayarda olduktan sonra, asl onlara kar korku deil, sevgi gsterilse amal. Madem ki zek ve dnce halka yasak ediliyor, ulu nderler millete "dncesiz fedakrlk" ve okul ocuklarna u eit tler veriyorlar: "Bizim yeni prensiplerimizde, ok zeki, ok akll olmak birinci derece zellik deildir. Birinci derecede aradmz nokta lnceye kadar yorulmakszn almaya kudret ve heves olmasdr." (smet nn: "Ankara Hukuk Fakltesi Birinci Yldnmnde Sylev"). Dnyadaki btn ahmaklarn ve aklszlarn alklarn toplayacak bu "zek" ve, "akl" korkusu, millet lsnde "yeni prensip" olarak dayatldktan sonra, kimde can kalr? Bizim bildiimiz, akl ve zek; ii ve i de akl ve zeky karlkl olarak gelitirir. Ve zekice bir i ahmaka yz ie bedeldir. Niin

"dncesiz" ve "ok zeki" olmayan insan isteniyor? Demek insan dnr ve akl erdirirse almayacandan korkuluyor. Demek insanlar ahmaka altrmak, "lnceye kadar yorulmakszn" hazryiyicileri beslemek zere altrmak isteniyor. Ancak hayvandr ki, almasndan kimlerin hazrca faydalandn dnmeksizin alr. nsan, emeinin bir hayra yaradn grmek ister. Ve ne kadar bilinli olursa, emeinin kendi aleyhine dnmediine akl ne kadar ererse, o kadar ok alr. Zekice bilgiden ve dnceden bu kadar uzak tutulmak istenen ynlar, bilgiden souduka, o bilginin gelimesi de geriler. Ne de olsa "Marifet iltifata tbidir, mterisiz meta zyi'dir."65 Sonra, gerein sahiden gerek olup olmadn anlamak iin, onu her eyden nce kitlelere mal etmek, byk ynlarn laboratuar iinde hal ve hamur eylemek lzmdr. Marksizm, herhangi bir fikrin kitleye mal edildikten sonra gerek bir madd kuvvet haline girdiini syler. Gerek de ancak kitle mal olduu zaman elle tutulur, gzle grlr. Yoksa, Ortaa simyagerlerinin66 bylerinden teye geilemez. Her dnceyi, tarih yaratan kitleler bakmndan lmek, btn toplumsal "Deer lleri"nin kaynan kitlede bulmak arttr. Aksi tez de dorudur: Bilgiyi nasl kitlelere mal etmek zorunlu ise, insanlar lsnde kuvvetlendirmek ise, tpk yle, kitleleri de bilgi seviyesine ulatrmak zorunludur. O zaman insanln kltr psrk bireylerin veya kast kafal dar zmrelerin tekelinden kar, kitlesel, yce bir ey olur.
65

Ustalk taktirle, vgyle oluur, geliir; alcs olmayan mal boa gitmitir, kaybedilmitir: Nasl alcs olmayan meta boa gitmi olur ise, yapt i taktir grmeyen insan da kendini gelitiremez, ustalaamaz, yetkinleemez.
66

hersimyager: Ortaada felsefe tan yaya da her eyi altna derde deva iksir elde edebileceini, da bilgelik tan kullanarak dntrmenin yntemini bulabileceini iddia eden metafiziki.

166

167

Kitleleri chil brakan, kitle bilgisizliini ve aklszln kendisine temel bilen, kitlelerin cidd bilgiye kar yalnz irenme hissini ayaklandran bir toplumsal dzen erevesi iinde mahpus kalm bilgi, hibir vakit toplumsal bir yenilik ve gerek getiremez. Belki yenilii ve gerei rtbas etmeye alr. Hatt gerekten bir gerek bulduu zaman bile onun doruluunu ispat edemez. Yani, gerein en amaz kriteryumuna varmak iin o gerekle yalnz 18 milyon iinde birka yz kiinin uramas yetmez. Btn 18 milyon ba o dnceyle ilemelidir. Ve 18 milyon ban gerek adna kaytsz artsz ilemesinden korkmamaldr. Bunun iin ise kitle hayatnda gerek bir devrim cereyan gerektir. zellikle toplum bilimlerinde, modern alkan kitlelerin, yani ii snfnn bilincinde yer etmeyen, proletarya kitle hareketinin kriteryumuna vurulmayan ve proletaryaya mal edilmeyen hibir bilim hibir geree varamaz. nk, bugn tarihin ileri gidiinde balca ii gren snf, balca pratiin motor kitlesi, ii snfdr. Nitekim, Tarihsel Maddecilik, ancak ii snfna mal edildii andan beri sarslmaz, nne geilmez bir bilim kudreti kazanmtr. b. SZ BLG OLMAZ Gerein pratik ile zlmez ban, pratiksiz bir tek gerek bulunamayacan her pozitif bilimde grmek mmkndr. Mesel Hesap, Geometri kadar soyut kurallara dayanan bilimleri gznne getirelim. Bu bilimlerin btn dvalar birtakm Aksiyom'lara dayanr. Aksiyom: artk zihinle ispat iine girilemeyecek kadar basit olaylarn sadece tarifidir. Mesel: +2 rakam +1 rakamndan byktr, iki nokta arasnda dz izgi eri izgiden ksadr... Bir elmann yanna bir elma daha korsak, bu iki elmann bir elmadan 168

byk olduunu ayrca akl yrtmeksizin ile anlarz. Bir kyden brne dolambal da yollarndan gitmekle dz ova yolundan gitmek arasndaki fark insanlar yzyllarca yryerek denemilerdir. Daha elle tutulur olan doa bilimlerinde, yalnz grgye ve deneye dayanldn tekrarlamak fazladr. Demek, ilk Aksiyom denilen besbelli gerekler, herkesin kolayca deneyebilecei bir hareket ve ile ispat olunur. Bir gerei baka bir gerekle, bir dvay aksiyomlarla ispat etmek ondan sonra gelir. Bugnk klsik bilimler, genellikle, hatt deneye dayandklarn sylerken bile, metafizik yolla aratrma yaparlar. O yzden, belki farkna varmayarak, metafizik vasflar olmayan bilgi, metafizik gerek derecesine erimeyen dnce, onlara gre mutlak biimde doruluunu ispat edememi saylr. Diyalektie gre ise, gerek somut olduu gibi, gerein kriteryumu (mihenk ta) da metafizik deil, itir. Kapitalizmin bilgi ile i arasnda at uurumu diyalektik bir biimde doldurmak iin, teoriye pratii, bilgiye ii temel yapmak lzmdr. Bugn deneye dayanmayan bir pozitif bilimden bahsetmek bile mmkn deildir. Fakat btn bilimlerde olduu gibi, toplum bilimlerinde de deer ls veya gerein kriteryumu nedir? nsan pratii, daha dorusu toplumsal insan iidir. Agnostikler (Gerek bilinemez diyenler: Bilmemciler): gerei metafizik yolla ispat edemeyince, baka yola da giremedikleri iin, "Bilmiyoruz" derler. Engels bunlar eletirirken: "Pudingin tad tatmakla belli olur" der.67 Herhangi bir dnce ve bilginin doru yahut eri olduunu kavramak iin, onu i zerinde, insan pratii iinde gzden geirmek, toplumsal
Marks-Engels: Werke, C. 22, s. 296.

169

faaliyetin mihenk tana vurmak yeter. Bir dnce ve teorinin doruluunu metafizik gereklerle ispata almak botur. Ksacas: pratik ve i, gerek denilen eyin doruluunu, yanlln ortaya karan, sahte mi sahici mi olduunu belli eden tek mihenk tadr. "Ayinesi itir kiinin, lfa baklmaz." gerein kriteryumudur... Demek, srf teori yoluyla herhangi canl bir geree varlamaz. Krs allmelii: bilinenleri ezberlemek ve tekrarlamaktan teye geemez. Toplum bilimlerinde i: Devrim ii, pratik faaliyet, kitle hareketi ve siyas denemedir. Bu toplumsal ie bilfiil karmayann toplumsal olaylara dair ileri geri konumas karanla kubur skmas olur. Hele szde birtakm toplumsal gerekler buldum sanp, toplumsal teoriler kurmaya kalkmas kendini gln eder. Onun iin: "Sosyalistler gerekte deneye ve emeki kitlelerin igdsne dayanarak bu vazife uruna mcadele eden kimselerdir."68. Yoksa birtakm sosyalist eserleri okumu veya ezberlemi, mesel "Hafz- Kapital" olmu kimseler deildirler. Toplumsal siyasette en ufak bir adm atabilmi olanlar, bu basit gerei, hatt mahalle bekilerinin bile kavradn ve tatbik ettiini bilirler. Yalnz, metafizik metotla teorici geinmek isteyenlere bunu anlatmak gtr. Gerekte, bir teoriyi ahsen edinmek de, herhangi bir teoriyi kurmak veya gelitirmek de ancak ve yalnz o teori altnda ahsen, bilfiil uramak, arpmak ile olur. Bu szmz bir kiisel hayata, bir de kitle hayatna tatbik ederek gzden geirelim.

68

Lenin, C. H. K.'ya Nutuk, 11-1-1918. C. XV. s. 84-85 (Collected Works, C. 27, s. 95)

170

1- Kiicil Teori edinmek: Herhangi bir bilgiyi gerei gibi edinmek isteyen kimse nasl davranmal? ok kere sanld gibi, bir kocaman ktphaneye kapanp o teori hakknda yazlm btn ciltleri devirmek, ezberlemek, yutmakla m? Hayr. Byle koltuk stnde ezberlenip yutulan her teori mutlaka ve daima hazm bozukluu vermekten baka bir eye yaramaz. Geri, teorinin n benimsememi, karanla kubur skma trnden, Stalin'in deyimiyle "Kafasz gzarlk" iinde debelenmek de i yapmak deildir. Lkin, srf kitaptan bilgi edinmek, insan daha az gln etmez. Hi olmazsa Otodidakt denilen soyut kendi kendini yetitirmi ve Pratiin Okulu'ndan uzak kalm olann ukallna drr ki, byle birisinin cahillii basit cahillikten korkuntur. Bu bilgin klkl cahillik, eskilerin "Cehl-i mrekkep"69 dedikleri haldir. Basit chil sadece bilmez, mrekkep chil ayrca "ndn"dr: bilmediini kabul edemez, bilirim sandn bilmez, kuru teori softasdr. Benimsediini davul zurnayla iln ettii teori hakknda hibir duru fikre ve yararl sonuca eriemez. Bununla kalsa ne iyi. O teori hakknda en bellibal ak ve temiz kanaatleri de geveledike berbat ve rsvay [rezil] eder. Lenin: bir teoriyi en ksa yoldan rtmek iin, chilce savunmaya kalkmak yeter, der. Bu gerek, zellikle ktphane fareliiyle teori edinmeye girienler iin dorudur. Bu gibileri, deryalar kadar iyi niyet sahibi, hatt deryalar kadar teorik gayretli olsalar, daima kafalarnda "bir tahtalar eksik", dncelerinde onarlmaz bir gedikle yaarlar. Sk sk bir dediklerini tekiyle rtmekten, bindikleri dal kesmekten kurtulamazlar. nk hayatn amaz varlndan kopmuturlar. Her i yapan yanl da yapar. Lkin pratie bal cchl-i mrekkep: katmerli cahillik. 171

olan kimse, teorideki ufak tefek yanllarn daima pratikle objektif bir surette ayarlamaya ve kolayca bulup dzeltmeye ular. Bu tpk yksek matematik formllerindeki ufak eksiklerin uygulamada objektif olarak dzelmesine benzer. Pra-tiksiz teorici, gerekleri daima soyut kalplar eklinde grd iin, bir kere dt hatya, rpndka daha fazla gmlr. nk pratik iin pusulas elinde yoktur. Frtnal hayat ve bilgi okyanusunda bir hayli bocaladktan sonra, batmaya ve boulmaya mahkmdur. Yalnz kendisi batsa, hele arabuk batsa, gene iyi. Lkin, zellikle toplum bilimlerinde, bugnk toplum elikileri yznden, en kaka iddialar bile, srf sapklklar yznden birtakm taraftarlar bulduu iin, o batan teoricileri, yahut teori bataklar, ok defa hkim snf pohpohlamalaryla, gerek bilim adamlarndan daha fazla yz bulurlar. Etraflarnda hangi dala yapacanda bunalm basit chiller yn bu gibilerin iini bsbtn kolaylatrr. Bilmemekten baka kusuru olmayan nicelerini bu bilim bataklar kendi mehur ulemalklarna hayran edip kandrrlar. Toplumsal bilgiye ilkin en byk gzel niyetle el atm mrekkep chillerin, sonunda o bilgiyi alaka baltalamaya kadar dtkleri, her gn ayaklarmza taklan rnekler verir. Nedense: "Bilfiil hekimlik yapmayan adam srf okumakla hekim olur mu?" diye bir soru alsa, bugn, herkes: "Olamaz" der. Frengi uzman olmak iin uzun mddet birok frengili hastayla ahsen uramak gerektir. Pozitif bilimler o kadar ilerledi ki, artk bu gibi gerekleri kimse inkr edemiyor. Lkin, bilfiil toplumsal bir faaliyete karmayan, o faaliyetin srekli ve emekli rakln yapmayan kimsenin, toplumsal faaliyete dair hkmler yrtmesi, yahut kendisine sosyoloji doktoru ssn vermesi, pekl gln bulunmuyor. Daha dorusu, i hekim rneindeki kadar ak konula172

madii iin, srf krs ulemal ile belirli bir toplumsal teorinin hazmedilmi olaca sanlyor. O yzden, zellikle tarihsel bilimlerde ile bilginin, yapm (pratik) ile bilim (ilim)in aras mthi almtr. Toplumsal sahada bilim mvera70 bir Zmrt- Anka'ya evrilmitir. nne gelen profesr veya ideolog, beendii meseleye dair ortaya bir teori frlatmaktadr. Toplumsal meselelerde pratik faaliyet, pratik i o derece aa ve hor grlmtr ki, birok krs papaanlar byk bir samimiyet ve akldnelikle, hi kzarmadan: toplumsal savam ile toplumsal bilginin ayn zamanda atba gidemeyeceini, hatt yan yana gelince birbirlerini yok edeceklerini, toplumsal kavga yapann "Bilim yapmak"tan uzak deceini ileriye srmek bnln sk sk gsterirler. Ayn ztlar, laboratuara girmeden ktphane raflar arasnda Radyum'un kefedilemeyeceini teslim etmekle beraber, toplumsal ynlarn hareketlerine pratike karan, eylemli rgtlere ahsen balanan bir kimsenin sosyal bilimler sahasnda kendileri kadar "salahiyetli" olamayacaklarn ileri srmekten ekinmezler. Bu szde "bilginler", kendi snflarna politikada hkmetmi, baz en kafasz hareket adamlarnn, kendilerini nasl boynuzlarndan yakalayp diledii ynde bilim yapmak iin srkleyebildiklerini hatrlasalar, yeter. Yukarki iddia, belki: Teori iin bo zaman lzmdr; pratik i'te bunalan bilime vakit bulamaz, gibi yalnz grnte doru gibi gelen bir prensibe dayanr. Lkin u da unutulmamal: Teori srf aylak zamanla dosayd, btn dnyann bilimsel gereklerini isiz gsz ky aalar ile, salon karlar ve burjuva efendileri kefetmi olurlard. Gerekte o iddiay yayanlar: toplumsal savamcnn kim olduunu
mvera: teki alemle ilgili.

173

bilmeyenlerdir. Toplumsal militan, pratik hareketi baarabil-dii lde ve baarabilmek iin, teorik dv de baarmay bilen adamdr. ylesi iin, giritii hareketin kanunlarn, parola ve ekillerini kada geirme zamann bulmak, bombo teori kurmaktan herhalde daha kolaydr. Demek, bir daha, grne aldanmamak. Her bilim gibi, toplum bilimlerinde dahi, gerek bilgi, ireti ve sahte olmayan bir kavray, ancak ve yalnz gerek ie girimekle elde edilir. Bu gerek, hatt meselenin organik bir zorunluluudur. Her insan ii gibi teori ii de ayn zamanda hem kafa ve hem vcut, hem ruh ve hem beden, hem sinir ve hem kas uramasyla geliir. Bir teoriye srf dncesiyle, yalnz kafasyla bal olup da, btn ruhuyla ve maddesiyle, inanc ve yaayyla toptan hayat ve mukadderatyla [yazgsyla] girimemi olan bir kimse, o teorinin hayat anlamn ebediyen kavrayamamaya mahkmdur. nk, bir insan bir fikri, ancak o fikre canla bala kendini verdii zaman hakkyla kavrar. Marks'n Kapital'ini, sal sakall profesrlerden ziyade basit iilerin aka kavrayabildikleri tarihsel bir gerektir. Bu byle olmutur, nk profesrler oradaki fikre kafalarn dolduran donmu btl itikatlarla [kr inanlarla], iiler ise can gzyle bakmlardr. nsan bir fikre hayat nem vermek iin, o fikri kendi deri-siyle ve kemiiyle duyacak biimde hayat bir urama ve savama sonucunda benimsemi olmaldr. nsan, zannedildiinden fazla pratik ve daima iddia edildiinden ok materyalist bir hayvandr. Derisinin ve kemiinin karmad bir fikre, bugn gz koyup, yarn kolayca apka karabilir ve Allah'a smarladk diyebilir. yle bir insan iin fikir olarak her ey nihayet bir fikirdir: Ak dnce de, kara dnce de ayn kapya kar... teki deilse beriki, oluvermi, ne var ki?.. Bir fikre kar byle entipften bir ilgi, o fikrin gerei

gibi, canevinden kavranlmasna elbet engeldir. Yarm ilgi yarm bilgi verir. Bu kanlmaz bir kanundur. Aksi tez bile, kendine gre dorudur: yani, ok insanlar, -zellikle Arz ve Talep Kanunu'yla ileyen anarik bir dzendeki insanlarn korkun surette okluu- srf kiisel ve madd karlar iin dnyann en sama sapan "fikir"lerini bazen byk bir samimiyetle mantklarna sdrrlar ve savunmaya girerler. Bazen en kaba burjuva yalanlarn, birok kk burjuva aydnlarnn kraldan ok kral taraftar kesilerek bayrak yapmalar bundandr. Onun iin deil midir ki, burjuvazi, velev eklen olsun, kendi grlerini zorla kabul ettirmeyi hi unutmaz. Mesel, demokrasi adna halk ynlarn zorla kendine oy vermek durumuna sokar. Zorla gzellik olur mu, diyeceksiniz? Bir kere burjuvaziye oyunu verenler, ondan sonra gelecek birok baka yalanlara peinen kanaat getirmi demektirler. lerinden inanmasalar bile, o kanaatte bulunmaya mecbur kalmalar ve yle grnmeleri, sahte inanllk, zamanla bilinlerini karartacak, doruyu grmelerine sahiden engel olacaktr. Propagandann rol buradadr. Bir bilimde yarm kalmamak iin, btn madd manev varlyla ona kendini mal etmek lzmdr. Yarm bilgili toplumsal doktorlarn kitlelere olduu kadar, teoriye de yaptklar: ldrc ktlkten teye geemez. "Yarm hoca dinden, yarm hekim candan" sz boa sylenmez. Tam bilgi iin, tam ilgi: Maddesiyle ve anlamyla balanmak arttr. Teori, kitapta okunup geilen bir ey gibi kaldka, teorinin hayata yaptklar bilinmedike ve denenmedike, stnkr bir meraktan baka ey yaratamaz. Onun iin, bugn, sosyal bilimlere her kendini veren kimse, biraz Galile olmaldr: Atete yanma fedaliini gze alarak, "Dnya dnmez" diyen Engizisyon papazlar nnde, zorla diz ktrldkten sonra

174

175

dahi, "E pursi move: Ne are ki, dnyor" diyebilmelidir. Eskilerin "Ermilik" dedikleri, btn bilimlerin stndeki insancl olgunluk: aratrmalarn sonucu ne olursa olsun korkmayan ve bu sonularda zincirlerinden baka hi kaybedecek bir eysi olmayan kimsenin bilgi akdr, gerek akdr. Btn gerek bilim adamlar gibi, Tarihsel Maddecilii kuranlarn da btn teki ezberci ktphane farelerinden farklar, teorilerine kar kiisel ve hayat ballklaryla aydnlanr. Marks hep "Aziz Dostum" dedii Doktor Kugelmann'la, pratik devrimci faaliyet yerine, onun [Kugelmann'n] bo szlerini dinlemek istemedii iin kesin olarak bozutu. Ve o zamandan beri gerek maddeci diyalektisyenler, teoriyi benimsemek isteyenlere daima pratii t ettiler: "almakszn, dvmeksizin Komnizme dair yazlm bror ve eserlerden Komnizmi kitab surette kavramak, o eski: teoriyi pratikten ayrma detini uzatp gitmekten baka bir ey deildir. Bu ayr eski burjuva toplumunun berbat almetlerinden biridir."71 Bir szle: Gerek dverek kazanlr. Nasl dverek? phesiz, brorler veya sayfalar stnde, akademik bo grltlerle horoz dv yaparak deil... Bilfiil hareket ve faaliyet iinde dvmek, insan o hareketin gereine ulatrr. Pratik art. Lkin, pratik var, pratikik var. Her bilimde, insan ileriye doru gtren hareket ve faaliyeti semek lzmdr. Her bilimde binbir teori ve varsaym nmze kar. Bilim adam, kendisi bir geree veya teoriye ulamak iin, nce bunlardan birini hi olmazsa benimsemeli yahut

71

Lenin, Genler Birliklerinin Vazifesi, 1920, C. XVIII, s. 315 (Col-lected Works, C. 26, s. 468)

yaratmaldr. Yani parti tutmal, o parti lsnde inanl, plnl ve rgtl bir ekilde almaldr. Konumuz Toplum Bilimidir. Toplumu ileriye doru gtren motor: Kitle hareketidir. Tarihte her kitle hareketinin daima gdcs olan bir Snf vardr. Derebeylikten Kapitalizme geilirken devrimin gdc snf Burjuvazi idi. 20'nci yzylda bu rol, Proletaryaya geti. Bugn sosyal bilimlerde yeni bir ilerleyi teorisini elde etmek iin ii snfnn devrim hareketine katlmak gerektir. Nitekim Ortaada ancak burjuva hareketine katlmak yeni ve ileri bir teori edinmee yarard. Her snfn toplumsal roln bilince karp, kitle hareketini rgtlendiren keif-kolu birliklere Parti denir. u halde, bir snfn hareketine katlmak, o snfn btn ve gerek temsilcisi olan bir Partiden olmak demektir. Toplum bilimlerinde az ok bir ey sylemek ve bilmek isteyen ve ne dediini anlamak iddiasnda olan her bilim adam, mutlaka mensup olduu snfn btn zmrelerini ayrcalksz benimseyen bir Partiye balanmak zorundadr. Byle bir Parti tutmayan adamn, sosyal bilim adna konumas, uyutucu gzelliklerden yahut sapk aklabanlklardan teye geemez. Parti tutmak, bir Partinin yalnz baarl olduu zamanlar kudretinden istifade edip post kapmak hevesi deildir. Partiden olmak, her trl zor ve sorumluluklardan uzak bir fahr Parti avukatl yapmak da deildir. Partililik, Mslmanln iman gibi basamakldr: Birinci basamak: Tasdik [Onaylama]: Partinin btn ideolojisini hazmederek iten benimsemek... Lkin bu kadarc hi yetmez. kinci basamak: krar [Bildirme]: Partinin fikir ve prensiplerini bakalarna da yaymak, yani pratik ve teorik

176

177

Propaganda ve Ajitasyonda bulunmak... Lkin, yalnz inanmak ve inandna bakalarn da inandrmak, Parti tutmak deildir. Asl: nc basamak: Amel []: yani inandn yapmak iin inan prensiplerince gereken disiplin ve rgt iinde hareket etmek, Parti organlar ve saflar iinde ileyen bir ark veya vida olmay bilmektir. Partinin hareketine ve iine canyla, bayla, varyla, yo-uyla, yani hayat biimde "incarne" olmayan, kendini vermeyen kimse, "azyla ku tutsa" kalpazanlktan kurtulamaz. Kendi kendine gelin gveyi olarak Parti tuttum diye, ne kendini, ne bakalarn bouna aldatmamaldr. Ancak, gerek kadm Derviin "fena fillh srrna ermek"72 dedii ekilde, madd manev her eyini Parti ideali uruna verebilen, gzn krpmadan vermeyi bilen kimse, sznn eridir, Partinin gtt hareket ve ideolojiye gerekten ulam, idealistlie ermi saylabilir. Parti adam olmak budur. "Marks ve Engels, felsefede batan sona kadar Parti adam oldular." Partiye kar her trl bamszlk gayreti: "Felsefede idealizme ve fideizme (softala) kar sefilce-sine rtbas edilmi uaklktan baka bir ey deildir."73. Toplum partilere blnm kaldka, Parti adamln, szde "Dnsel bamszlk"na aykr bulan, toplum bilimlerinde hibir geree erimemeye yeminli bir kendini beenmitir. Gya "Eletiri zgrl"ne kavumak iin, Parti disiplini ve Parti rgtn kendine dar gren kimse, ancak bir demagogdur ve her demagog, Lenin'in dedii gibi, samim olduu lde fikir ve harekete tehlikelidir.
72 Fena olmas. fillh: tasavvuf inancnda son aama olan kulun Tanr'da yok 7j

Lenin, Materyalizm ve Ampiriyokritisizm, s. 296, 311 (Collected Works, C. 14, s. 339.344)

2- Kitle Teorisi yaratmak: Herhangi yeni bir teori veya varsaym kurmak deil, herhangi bir teorinin ve bilimin basit bilgisini elde etmek iin bile, ne artlar gerektiini grdk. Yeni batan bir teori kurmak veya kurulu bir teoriyi gelitirmek iin ise, kiisel (Tasdik + krar + Amel)den, kiisel inan ve fedakrlktan ok daha geni artlar da lzmdr. Elbet yukarki bilgi edinme artlar iin temelidir. O artlar benimsemeyen kimsenin teori kurmaya kalkmas, kanad olmayan bir yaratn umaya almas kadar glntr. Herhangi teorik bir fikir ortaya atmak, akldan, yani "-kembe-i kbr"dan atmakla olmaz. Kitaptan da olmaz: Kitaplar arasnda cirit oynamak nasl cidd bir teori bilgisi kazandrmazsa, tpk yle, cidd bir "Bilim yapmak" sonucuna da varamaz. Hayatn byk apta mihenk tana vurulmayan her soyut fikir, grntden ibaret kalr. Onun iin, her bilgin, eer bilinen eyleri iyi kt tekrar edip yerinde saymak istemiyorsa, hayatla hem ahsen, bilfiil ilgilenecek, hem de hayata dair kafadan dolma hkmler vermeyecek, hayat bizzat olay ve tecrbelerden (olgu ve deneylerden) okuyup, yeni dersler karmay bilecektir. Modern an aratrma yntemini aan ngiliz filozofu Bacon'dan beri, pozitif bilimler iin "Tecrbe: Deney" yolu art biliniyor. Lkin, gerek Bacon ve gerek ondan sonraki metafizik filozoflar ve bilginler, "Deney"i srf pozitif bilimler ve doa bilgileri iin geerli sayarlar. Toplumsal ve tarihsel bilgiler, gene "Kal bel"dan beri naslsalar yle brakldlar. Bugn, mesel hekimliin herhangi kolunda yeni bir gr elde etmek iin, btn tp kitaplarn yutmu olmann on para etmeyeceini herkes bilir. Veya hi olmazsa btn Avrupa bilim adamlar bilir, Kitap yutmakla yeni bir geree

178

179

ulalamayacan... Bizim iin en ac ve yakn ispat: Trkiye'de bir tek bilim kifi ve insanlk lsnde byk teori-ciye pek zor rastlanabilmesidir. Bu neden byle? Trkiye'de bilimle uraanlar kitap m okumuyorlar? Hayr. Belki de Avrupa'dakilerden fazla okuyorlar... Ve btn felket de burada: o kadar "ok" okuyorlar ki hayat gzleriyle grmelerine vakit kalmyor. Yalnz kitapla yeni geree ulalmaz. nk her kitap nihayet daha nceki vastalara gre yaplm deneme ve gr (gzlem) lerin, daha nceki kiiler tarafndan biriktirilmi bir derlemesidir. Bu derlemeler, kitaptan renildike: doruluu da, erilii de ileriye srlemeyecek cansz birer hkm saylrlar. Elbet onlar da, yeni gr ve bulular (keifler) iin birer temeldirler. Ve her ileri adm, daha nce atlm admlarn bir sonucudur. Daha ilerlemek iin, imdiye dein atlm admlar ve geilmi mesafeleri yldrm hz ile amak, yani dnce baznda abuklukla, kolayca edinmek ilk itir. nsan bilgisinin rol, insan kafasnn imtiyaz da budur. Ama, sylemeye hacet yok: her yeni adm evvel mutlaka eski admlarn vard yerden ileriye doru yeni bir mesafe kazanmaktr; ondan sonra bu kazancn insanlk lsnde bir deer saylmas gerektir. O mesafe ise, daima kitapta deil, hayatta bulunur. Kitaptan arabuk hayata gemek, bilinmek istenen eyi yaamakla olur: her anlamda, her ynde yaamak... Deney, tek olamaz. Bir tek olay (vak'a)dan, bir tek veri (mu't)dan bir kanun karlamaz. Bir iekle bahar olmaz. Mesel, bir tek hasta grmekle hekimlik yaplamaz. Bir hastaneye gitmekle hekim olunmaz. Hekimlik bilimini kurmak veya gelitirmek iin: birok hastalar, birok hastalklar, birok hastaneler grmek... Sade grmekle de kalmayp ett etmek: okuyup ilemek ve ileyerek okumak lzmdr. Bin180

lerce frengiliyi gerei gibi mahede (gzlem) imbiinden geirmeyen, denemeyle ett etmeyen bir kimsenin frengiden tr bir bak (teori) uydurmasna kim inanr?.. Btn bu sylediklerimizin, doa bilimleri iin sylenmesi fazla gibi gelir. Lkin, Toplum olaylar gzden geirilirken, o pozitif bilim yolu Diyalektik Maddecilii benimsemeyenler iin daima unutulur. nk Diyalektik Maddeciliin kefinden beri ortal haraca kesen btn toplumsal felsefeler ve metafizik sosyolojiler, hep bir "dah dnc"nn kendi "kariha"sn-dan74 kma prensipleri, yalan yanl olgularla sylemesinden teye geememilerdir. Toplumsal teoriler (baklar), hep birtakm iyi veya kt niyetli adamlarn srf akldan tahmin ve mantkla tasavvur edilerine balanp kalmtr. Bir zamanlar belki bunda zr vard. O vakitler, Tarih bilgisi ilkel ve hamd. Toplumda olgular objektif ve bilimsel surette inceleyecek bir gelime yoktu. Lkin, "Sosyoloji" adn alan bilim ok daha yeni, dnk ocuktur. Avrupa tarihinin ancak 19'uncu yzyl ortalarnda domutur. Ondan evvel, teki bilim ve felsefelerle karrd. Halbuki, 19'uncu yzyla kadar insanln geirdii deneyler, eritii seviye, artk sosyal bilimlerin de gerekten pozitif bir bilim olmasn, pratikle yzleince tuz buz olmayacak bir salamla erimesini istiyordu. Diyalektik Maddecilik bu dilei bilinle kavrad, Topluma kendi pozitif bilimini getirdi. Tarih bilimlerinde yaman bir devrim yapt. Sosyal bilimleri frk hlar andran sahte filozoflarn nefeslerinden kurtard. Tarih bilimlerini sbjektif insan mantnn, filozof uydurmalarnn yaps veya oyunca olmaktan kard. Salam olgu ve deneme temelleri Kariha: insanda kendiliinden oluan dnce ve niyet. 181

zerine oturttu. Toplumsal bilginin teorisi ile pratii arasndaki uurumu doldurduu gibi, Doa Bilimleriyle Toplum Bilimleri arasndaki uurumu da ortadan kaldrd. O zamana kadar btn sosyal bilimler ve hatt sosyalist mektepler [ekoller], yalnz mevcut toplumu eletirerek, hayalen gelecee dair birtakm iyi niyetli sistemler kurmaktan ileriye geemiyorlard. Onun iin bu sistemlere topi (uydurma lke) deniliyordu. Byk topiciler (Fourier, Owen, Saint Simon) kendi zamanlarnda yaplabilecek en dhiyane sezilerle, yeni bir an geliini mjdelediler. Fakat bu sadece bir mjde idi. Yeni a aan, her bilimde olduu gibi, toplum bilimlerinde dahi her trl topiye son veren Tarihsel Maddeciliktir. Diyalektik Maddecilik bu ii ne sayede yapt? Her eyden nce Toplumun gidiini ("Aydnlatma" blmnde grm olduumuz gibi) objektif ve somut bir sre halinde grmek ve gzetmek sayesinde... Ondan sonra, zellikle toplumsal gidiin bir insanlk hareketi, yani kitle hareketi olduunu unutmamak, kitle hareketini dnce gemisine pusula yapmak, yahut daha dorusu, dnce pusulasn kitle gemisine gre ayar etmek sayesinde... Baka trl anlatmak iin diyebiliriz ki, Diyalektik Maddecilik unlar yapt: 1- Toplumun Hareketini: tpk ayla yldzlarn gkte k mldanlar, su ve havann yeryzndeki aklar, bitki ve hayvanlarn kendi ilerinde ve dlarnda kaynap gelime leri, bir pota iindeki eczalarn dalp toplamalar gibi.. velhasl bal bana bilim gzyle aydnlatlan btn varl n hareketleri gibi, ona hibir uydurma ey katmakszn, ondan hibir ey eksiltmeksizin gzetir. 2- nsan Gayretini: o harekete uydurur. Toplumun hare ketini aydnlatacak en byk eliki kitle hareketi iinde gizlidir, kitle hareketine yn veren birey snfl toplumda

snf elikilerine dayanr, der. Bu elikilerden doma toplumsal hareketin, zmresel ve kiisel arzularmza bakmadan yrdn grd iin, zellikle o yryn kanunlarn bulur. Ve bu kanunlarn toplumu ulatraca konaklar nceden grerek, bu grn verdii derslerle, insanlk tarihinin hi olmazsa elden geldii kadar doum arlarn ksaltr. "Marks'ta, fanteziyle "yeni" toplum kurma anlamna gelecek topiciliin damlac bile yoktur. Hayr, o yeni toplumun eskisinden douunu, ikinciden birinciye (eski toplumdan yenisine) gei ekillerini fiil-tarihsel bir sre olarak irdeler. O, kitlece proletarya hareketinin olay halinde deneyimini ele alp, ondan pratik dersler karmaya gayret eder."75 Toplum elbet Hint domuzu (kobay) deildir. Tarih: beyaz fare gibi laboratuar kutularna sokulup deneylerden geirile-mez. nsan ilikileri: potalar iinde zerlerine kimya miyarlar [belirteler] dkerek analiz ve sentezlere uratlamaz. Oras ar malm. Sosyolojide deney deyince, mutlaka Hayvan Biliminin (Zoolojinin) yahut Kimya Biliminin zel metotlarn insanlara uygulayalm, demiyoruz. Elbet Zoolojideki deney ve pozitif metotla, Kimya Bilimindeki deney ve pozitif metot ayr ayr olduu gibi, Toplum Biliminin pozitif metotlar da, gerek Hayvanlar Biliminde, gerek Kimya Biliminde kullanlan yntemlerden apayr olacaktr. Her bilimin pratii kendine gredir. Toplumun pratii nedir? nsan faaliyetinin en yksek ekli olan kitle hareketidir. O halde sosyal bilimlere kitle hareketinden baka mihenk ta, kriteryum,

75

Lenin. Devlet ve Devrim. C. XIV, Ksm II, s. 335 (Collected Works, C. 25, s. 425)

182

183

miyar aranamaz. Lkin, tek insan iin: pratik var, pratikik var, demitik. Kitle hareketi iin de: hareket var, hareketik vardr. Asl Tarihin civcivli gidiinde rol oynayan kitle hareketi nedir? onu kavramaktadr. Kitle hareketi: alelade bir "Byk Kalabalk" (Foule) couu deildir. Elbet bu gibi kalabalklarn comas da kitle hareketleri iine girer. "Byk Kalabalk"sz kitle hareketi olamaz. Onun iin szgelimi Trkiye'de Merutiyet Devrimi'ni kltmek isteyenlerin, onu sokaa dklm bir "Byk Kalabalk" hareketi olduu iin ktlemeye kalkmalar, halk hareketini yalnz burjuva ve smrme deirmenini dndrmeye yarar uslu bir aknt halinde grmek istemelerindendir. Lakin kitle hareketiyle bal olmayan "Byk Kalabalk" hareketi elbet toplumu yerinden oynatamaz. Ve onun iin, Gustave Le Bon gibi, btn toplum olaylarn "Byk Kalabalk" ile aydnlatacam diye ciltler doldurmak botur. Kitle hareketi baya bir Esnaf Loncas'nn veya Yenieri Oca'nn "arbede"si [kavgas, patrts] da deildir. Tekrar edelim. Elbet arbedesiz kitle hareketi olmaz. Arbede, srf arbede olduu iin ktlenemez. Kitle hareketine ek olup olmamasna gre deerlendirilir. Tek bana arbede, tpk yerel "Byk Kalabalk" comalar gibi, kk lekte bir harekettir. Eer zorunlu bir kitle hareketi birikiinin halkalarndan olumu deilse, toplumsal kanunlar srasna sokulamayacak demektir. Kitle hareketi: btn toplumsal snflar yerinden oynatarak, Toplumun temellerindeki deiiklie uygun biimde, Tarihin urad zikzaklara ramen ileriye doru gidii arttran genel bir sretir. Madem ki Tarih, her eye ramen ve her eyden nce byk insan ynlarnn zaman ve mekn iinde nitelik deitirmeleri, bir nitelikten baka bir nitelie

atlamalardr, o halde, Tarih srecinin hareket kanunlarn bulmak demek olan sosyal bilim de, bu insan ynlarnn hareketinde bir kanuniyet bulmak iin u ynleri arar: 1- Nicelik bakmndan: Kitle hareketi yalnz bir siyas partinin, yalnz bir toplumsal zmrenin kmldan deildir. Hatt, yalnz bir byk snfn hareketi bile deildir. Btn bir toplumsal snf dahi, yalnz bana kald mddete, tarihsel anlamda bir kitle hareketi douramaz. Kitle hareketi: belirli bir toplum iinde btn partileri, btn zmreleri ve btn snflar ister istemez kmldatan bir harekettir. Lenin'in "Ne Yapmal?" eserindeki btn tezi: siyas eitim iin ilk artn btn toplumsal snf ve zmre hareketleriyle yakndan balanmak olduu ile zetlenebilir. Esasen Toplumu yaayan bir varlk saydktan sonra, onun iindeki btn unsurlarn karlkl ve zorunlu ilikilerini tanmamak imknszdr. Ve toplumsal bir hareket deyince, btn o unsurlarn hep birden hareketleri, karlkl iliki deiiklikleri kendiliinden gznne gelir. Toplum iinde, zellikle anfl ve plnsz, dolaysyla da bilinsiz toplum rgtleri iinde, binbir trl hareket maheri vardr. Bata snflar arasndaki eliki gelir. Fakat snflar iinde zmreler, zmreler iinde unsurlar ve bireyler, byk toplumsal eliikliin etkisiyle az ok birbirlerine girerler. Kitle hareketi, bu ikinci, nc derece eliki ve hareketlerden stndr. Mesel 1908 Merutiyet Devrimi: toplumsal bir kitle hareketi yaratt. nk bu Devrimde toplumun btn snf ve zmreleri: iiler ve kyllerden, bezirganlar ve derebeyilere kadar herkes sarsld ve yerinden oynad. Lkin, ondan sonraki "Bb- Al Basknlar" baya birer Puizm (Darbe-i Hkmet) oyunu idiler. Kitleleri deil, hkim snflar iinde baz zmreleri ilgilendiriyor ve harekete geirebiliyordu.

184

185

2- Nitelik bakmndan: Kitle hareketi yeryznde ktalarn batp kmalar kadar geni ve kudretli, fakat bilinci zorlayan esbb- mcibeli [gerekeli] bir kmldaytr. Kitle hareketi, hibir zaman kitlenin bilincine kendiliinden gelmez. Bu bilin deta madd bir yn zorunlulukla gitgide ve hareketle atba giderek ahlanr. Onun iin, Lenin, on yllarca sren krs nutuklarndansa, birka aylk bir devrim tecrbesi, insanlar daha ok aydnlatr, der. Bu hal, bireysel hayattaki "Bilinalt" olaylar gibi ancak sezilir ve dayanlmaz bir atltr; imdiye kadarki Medeniyet tarihinde nne geilemez bir olaydr. nne geilemez, nk, btn Bezirgan ekonomilerinde insanlar eylere deil, eyler insanlara hkmeder. Kitle hareketinin de birinci maddesi: bu eylerin etkisi ile domu bulunmasndandr. Kitle hareketini yaratan madd eyler nelerdir? Toplumun iktisadi temelleri, retim likileridir. Eer kitle hareketi, Toplumun madd temellerinde olan bir deiiklie karlk dyorsa, o zaman zorak [zorlama] bir kmldan deildir. Tarihsel zorunlulukla doan doal bir gidi olur. Gelge zikzaklar veya gerilemeleri hie indiren bir tarihsel zorunluluk olur. Gerek kitle hareketi de ancak budur. Mesel, 20'nci yzyln Genel Bunalm anda beliren Faizm gibi modern istibdat ve gericilik hareketleri, kendilerine istedikleri kadar "Devrim" etiketini, hatt "Sosyalist" damgasn vursunlar, tarihsel ve toplumsal anlamda bir kitle hareketi saylamazlar. Baz lkelerde, bir zamanlar Faizm de bir milleti u veya bu yolda srkleyebilir. Ama, bu srf siyas bir srklenme'dir. Toplumun temellerinde domu tarihsel zorunluluklara uygun doal bir kitle akna dayanmaz. Tersine, tarihsel zorunluluklara zttr. Tarihin arklarn zorla geri evirmek iin yaplr. Aykr zorlamalar (Krba,

Hint ya, yurttalara mahsus Esirler Kamp) yznden ancak gelge bir geri tepmedir. O eit geri tepmelere bakarak, tarihin gidii hakknda hkm vermek yahut kitle hareketinden bahsetmek insan ksa gnde yalanc karr. O eit zikzaklar, retimi plnsz ve hkim ilikileri bilinsiz olan snfl bir toplumda, ileriye doru giderken, gerek yn buluncaya kadar uranlm baya bocalamalardr. Onlar, tarihin ehresini ve gidiini deitiremez. t rr, kervan yrr. Dardan baknca, kitle lsnde kmldaylara benzeyen eski yeni her trl istibdat ve gericilik hareketleri, iyzlerinde gizlenmeye allan zorak ve anormal kargaalklardan ibarettirler. Anormaldirler, nk toplumsal realitedeki doal zorunluluklara aykr sebeplerden ileri gelirler. Bunu en iyi gsteren ey, o gibi geri tepmelerin bizzat kitle ve zaman iinde tuttuklar mrsz yerlerdir. Gerek kitle hareketi ise, temeldeki doal zorunluluklardan doageldii iin, ilkin sahici kitle temeline uyar. kinci olarak, tarihte onlarca deil, yzlerce yllk bir gelenee ve gelecee sahip olur. Bugn, baz kk burjuva ortamlarnda, Mussolini veya Hitler'i "Kitle adam" sayanlar, tarihi yaratan kitle hareketinin ne olduunu bilmeyen ve anlamayan geveze ukallardr. Kitle hareketi Toplumun iktisadi mekanizmasnda olan gelimelere dayanr. Onun iin de byk Ynlarn vicdanlarnda yerleip "kkleir; Tarih boyunca sreklileir. Gene onun iin, gerek kitle hareketi nne geilemez bir olaydr; dolaysyla da gittike artan bir kuvvet ve iddet peyda eder [oluturur]. Faizm btn bu ynlerden yaya kalr. talya'da, Macaristan'da, Bulgaristan'da vb. lk Dnya Sava sona erince Sosyalistler (doan kitle hareketleri) Kyl meselesini halle-

186

187

decek apta olsaydlar, Faizm zlgt nlenebilirdi. Almanya'da, Fransa'da vb. Sosyalistler ikiye blnmeseydi-ler (ileri fikirliler blnmeseydiler), ii snf (gerek demokrasi) paralanmasayd Nazizm tutunamazd. Faizm, deta pis yaralar zerine reyip vcudu ateler iinde kvran-dran bir cerahat mikrobudur. Vcudun normal hamleleri ve gelimelerine gre bir cerahatin hummasyla [ateiyle] titreme ve rpnmalar ne kadar farkl ise, Faizm ayarnda hareketlerle gerek kitle hareketleri de birbirinden en aa o kadar farkldr. Yara vaktiyle temizlense, vcut kurtulabilir. Cerahatten, hatt bir insan lebilir: fakat bu hal, o insann hayatn normal [doal] bir biimde sona erdirmesi demek olur mu? Hayr. Toplumda dahi iler byledir. Biraz daha bilinle, biraz daha rgtle yrnlse, srf toplumun ve bahusus [zellikle] ynlarn bilinsizliklerinden ve rgtszlklerinden faydalanarak, insanl tarihe aykr bir geri tepme hareketine sokmak isteyen modern gericilik kknden kaznabilirdi. nk, Faist hareket, kitlelerin normal inisiyatifinden gelmiyor. Kitleye az ok gizli veya ak bir zlgtla ve yalan zoruyla yukardan dayatlyor. Faizmde kitle hareketi gibi grlen eyler, bir hastaln bir vcudu hezeyana ve rpnmalara atmasna benzer. Ynlar belki ayaklanm grnrler: fakat bu hezeyan halindeki bir hastann kendisini pencereden aaya atmas trnden bir saptmadr. Hastalk geti mi, her ey biter ve kitleler bir kbustan kurtulmu gibi olurlar. nk Faizm veya Nazizm kitlelerin salam ilerinden gelme, doal, nne geilmez bir eilimi deildir. Bir avu imtiyazl ve stn zmrenin, o zamana kadar elinde tuttuu (Para; retim; krtasiyeci, polisi, askerci Devlet gibi) madd manev silhlar hayaszca kullanmas demektir. O sebeple, her istibdat veya gericilik, eer Toplumun temelindeki bir ke tamamyla

uymuyorsa, bir mddet sonra yalancnn mumu gibi yatsya kadar yanar. Sonra en umulmaz bir "muhalif rzgr" onu ksaca sndrverir. *** Gerek kitle hareketiyle sahtesini birbirinden daha iyi ayrt etmek iin, yukarki genel szleri biraz daha somuta amaya alalm. Kaba bir rnek: Sryle koyun farz edelim. Balarnda, obanlaryla bir yoldan gidiyorlar. Yolun bir yan otsuz, orak ve l, br yan cennet gibi ayr, imenlik... Sr a... Bu srnn cennet imenlie mi akmas, yoksa orak tala m sapmas dorudur; yani, [hangisi] srde gerek bir kitle hareketi dourur? Elbet imenlie akmas deil mi? Halbuki, ayn srnn bana Mussolini kadar manyak veya Hitler kadar paranoyak ve Faizm ideolojisi kadar yobaz, kan iici zihniyetli bir zorba oban getirelim. Bu adam sry hile veya sopa ile tala doru gtrebilir mi? Gtrebilir. Ama, ne kadar zaman iin? Zorbalk veya hile srnn gerei grmesine veya tutmasna engel olabildii mddete. Sonunda, ilk frsatta, a sr ahlanarak, hatt yaralanp lmeyi gze alarak imenlie doru koacaktr. Toplumda propaganda leti olan zihin, yani toplumsal determinizme bal kavray bu komaya ne kadar engel olabilir? Toplumun sr olmadn hatrlayalm. Siyas eflerin insanst yaratklar ve semav kudretler [gksel gler] olmadklarn dnelim. Toplum kitlelerini zorla, orak ynlere ve uurumlara srklemenin hangi derecelere kadar mmkn bulunaca ve ne kadar srecei kendiliinden anlalr. Geri insann hayvandan farkn en yaman gsteren insan kafas Toplumun hem en byk kuvveti, hem en byk

188

189

zaafdr. Ama, onu da Toplum tyin eder. Kadim Tarihte, insanlk, zaman zaman cennet gibi bayndr Medeniyetlerden, byk ykllar geire geire tekrar l hayatna ve Barbarla kadar dm... Doru. Faizm de bugn en eski Hint, in Medeniyetlerinin iinde bocaladklar kmaz kendisine rnek tutuyor. Ve geveledii "Bin yllk bar" szyle, insanl gene yle bir kmaza srklemek istiyor. Kadm Tarihin Uzak ve Yakn arktaki ortaya klar, Modern dnyada tekrar gzkmeyecek mi? Kadm Tarih Modern Tarihte tekrar etmeyecek mi? Hayr. nk, her eyden nce: eski zamanda kurulu bir meden toplumun kmesi gibi Tarihsel Devrimler kural idi. Bugn Toplumsal Devrimler kuraldr. Gene, nk: eski toplumun temelleri Toprak retimine dayand halde, Toprak ilikileri nne geilmez bir ekilde bozulup kyor, stndeki Medeniyet temelsiz bir yap gibi ilk vuruluta yklyordu. Bugnk Medeniyetin temeli geni yeniden-retim, yani sonsuz artc reyile ykselen ileri teknikli retim kuvvetlerine, Modern Sanayiye dayanr. Kadm Toprak ekonomisinde Bunalm, tekmil Medeniyetin ykl-yla ortadan kaldrlrd. imdiki Makine medeniyetinde her Bunalm, onu douran ilikilerin temsilcilerini boyuna azaltt halde, o ilikilerin kurban olan geni kitlelerin durumlarn cezrletirip [kklletirip], btl itikatlar [bo inanlar] giderip gzleri aar. Eski zamanda Tarihsel Devrimler insanln nne iki yol aamayacak artlar iinde oluyordu. Yani o zaman, ynlarn bir yannda l, br yannda cennet durmuyordu. ster istemez iine girilecek bir tek yol kalyordu. Bir zaman cennetlemi, gelimi olan Toplum, sonra olduu gibi geliimden kalarak cehennemleiyordu. Baka yol yoktu: eski Toplum nne geilmez ekilde yklacakt. Toplumun t te-

melleri: Toprak ekonomisi ryor, kyordu... Bugnk medeniyetin temelleri rmyor, sadece o medeniyetin stndeki kabuk, eskimi toplumsal ilikiler atlayp dklyor. Eskiden tarihsel ykln altnda btn insanlk ezilip gmlyordu. Bugn toplumsal devrim, yalnz bir snfn, hatt Faizm diktatoryas devrinde o snfn bile deil, bir tek, bir avu gerici, banaz, mstebit [zorba] zmrenin mezarn kazyor. Geri kalan tekmil insanl gnee, yeni ve ileri hayata karyor. Modern devrimler devri, Finans-Kapital zmresine lm, tekmil alt snflara kurtulu getiriyor. O kadar ki, Faizm bile, yeryznn en namussuzca kanl gericiliini hazrlarken, aznda bir "Devrim" laf tayor. Adnn yanna toplumsal adalet sz gibi gstermee alt, "Sosyalist" lkrdsn katyor. Hitlerciler, kendilerine "Nazi: Nasyonal Sosyalist" etiketini utanmadan asabiliyorlar. Bu bir, Kur'nn dedii gibi "yettir; zamane almetidir. Sosyalizmin en byk dmanlar da, ancak kendilerini "Sosyalist" gsterebildikleri, ve bu suretle kitleleri aldatabildikleri mddete, tarihi sapttrabileceklerini domuz gibi biliyorlar. "Syleyene bakma, syletene bak" deriz biz: Devrimin en canavarca alak dmanlarn da kendilerine "devrimci" ss vermeye mecbur eden, sosyalist gzkmeye zorlayan: gene o kanlmazln dosta dmana dayatp tantan 20'nci yzyl devrimler ann kudretidir. Onun iin Faizmin mumu yatsya kadar yanacaktr. Faizmin zendii kadm gericilik 20'nci yzylda tekrar edcmez. Nitelik bakmndan zorunlu, karanlk bir kitle hareketiyle tarihsel ykl devri bugn imknszdr. Tarihsel Devrimler, rm Medeniyet evresindeki Barbarlarn iiydi. Barbarlardan Faizmin taklit etmek istedii, yalnz resm kaytlarda gznne getirilen yrtclktr. Halbuki Barbar, savata, yani d dmanla savata ne kadar kan

190

191

dkc ise, kendi i bnyesinde, camia ilikilerinde o kadar uysal ve zor tanmaz bir kardelik adamdr. Ve Barbarlar, ancak getirdikleri Adalet idealiyle, krdm olmu kadm snfl medeniyete saldrmlar ve o medeniyetin alt tabakalar tarafndan kurtarc gibi karlanmlardr. Faizm, Toplum iinde zoru ebedletirmek istiyor. u halde kadm Barbarln o bakmdan tam zttdr. Avrupa'da Faizm, ancak eski Yunan'daki sparta gibi, halk isyanlarndan ylm teki Site hkim snflar tarafndan u veya bu yoldan kahpece arld, "Beinci Kol" adl satlk gericilere dayand yerlerde zafer kazanabilir. Fakat, hatt kadm Yunan Tarihinde dahi, gerek sparta'y, gerek Atina'y temizleyenler, gene Makedonya Barbarlardr. Bugnk toplumda, snfsz toplum ve zora dayanmayan gerek kardelik ideali, btn insanlk lsnde olduu ve mraice [ikiyzlce] lflardan ibaret kalmad zaman: zellikle i Snfnn idealidir. Ve o snfn hakl kudreti bydke, ayn ideal ister istemez tekmil insanln da dilei haline gelmektedir. Kadm tarihin Barbarlk geleneini, bugn Medeniyet nimetlerini yaratt halde iyice benimseyemedii iin bir tr Medeniyet iinde Barbar braklan geni halk tabakalar, ii ve kyller ileriye gtrmektedirler. Onun iin, Faizmin bugnk debelenileri ne kadar korkun kargaalklar ve katliamlar dourursa doursun, grltye pabu brakmayan insan dncesi, Faist harekete bakarak insanln talihi ve Toplumun yarnki yazgs hakknda Faiste hkmlere aldanamaz. Onun iin, Faist hareketi, hatt bir an iin dnyay sarm gibi gsterilmek istense bile, gerek bir kitle hareketi yerine geemez. Kitlelere kar, insanla, medeniyetin mantki sonularna kar bir harekettir. Tutulamaz ve tutunamaz. Bir de aadan gelen asl kitle hareketlerine bakalm.

Onlarda: nne geilmezlik ve gittike art yalnz onlarca yl iinde deil, yzlerce yl iinde, yzyldan yzyla, adan aa ykselir. Bu ykselii Modern tarihin sz gtrmez ahitlii belirtir. Onu anlamak iin, ngiliz Devrimiyle 1648'de balayan insanln modern Kurtulu (Hrriyet) hamlelerini gznne getirelim. Bu hareket, tam yzyldan beri durmu mudur? Hayr. Eksilmi veya ufalm mdr? Tersine: artm ve btnlemitir. yzyldan beri boyuna nitelik ve nicelike nne geilmez ve gittike artan, durmakszn derinleip genileyen, byyerek ycelen bir hareket olmutur. nce belli zmre ve snflar, sonra belli lkeleri, nihayet btn dnyay sarm ve sarmaktadr. Modern ada insanln gerek kitle hareketine dayanan kurtulu hamle ve idealine bugn daha genel adyla Demokrasi hareketi diyebiliriz. ster Hrriyet (Kurtulu), ister Demokrasi (Halklk) diyelim, bu gidi tekmil dnya lsnde kitle hareketiyle gelimi ve gelimektedir. Yzyllar iinde her gn biraz daha nne geilmez olmu ve bymtr. yzyldan beri durmayan Hrriyet ve Demokrasi, balca iki byk nitelik almtr: 1 - Siyas hrriyet ve demokrasi; 2- Toplumsal hrriyet ve demokrasi... Bu iki karakterde grnen kitle hareketleri, art arda byyerek iki nemli a aar. Bu alardan birisi, tarihsel roln oynadktan sonra, tekine atlar. Her iki harekete, en genel adyla Demokrasi hareketi dersek, Modern ada Demokrasi'nin iki kona gze arpar: 1- Demokrasi'nin Siyas Kurtulu Kona: Bunun bilinen ad Hrriyet'tir. Bu hareket Burjuva Devrimleri devrine uyar. Genellikle 17'nci yzyl ortalarndan 19'uncu yzyl ortalarna kadar, 2 yzyl

192

193

hkmn srdrr. Geri Hrriyet hareketi, mesel Yakn Douya ancak 20'nci yzylda gelebilmitir. ran 1907'de, Trkiye 1908'de Hrriyet Devrimine balamtr. Ama, kural olarak, dnya yazgsna hkmeden Avrupa'da, 1848 Devrimlerinden sonra, artk Toplumsal Kurtulu hareketi, yani Sosyalizm siyas hrriyet hareketini iine almtr. Bunun en parlak rnei, 1917 Rusya'snda iki devrimin birden bir iki ay ara ile oluvermesinde grlr: ubat aynda Siyas Hrriyet, Kasm aynda Sosyal Hrriyet devrimleri patlar. Demokrasi hareketinin Siyas Hrriyet konanda insann insan Siyasete ezmesi kanunlarla yasak iln edilir. Daha dorusu, hayatta ve toplumda deilse bile, Kanun nnde her yurtta birbiriyle eit saylr.

2- Demokrasinin Sosyal Kurtulu Kona: Buna Sosyalizm hareketi denir. Proletarya Devrimleri ad da verilebilir. Genellikle 19'uncu yzyl ortalarnda balar. Ve o zamandan beri, en kanl veya kansz engellere bakmadan, 20'nci yzyl ortalarna kadar byyerek geliir. Geri, daha Byk Fransz Devrimi zamannda bile, Jakobenler, Siyas Demokrasiyi Sosyal Kurtulu derecesine ulatrmak iin kan dkerler. Hele 1830 kitle hareketleri aka Proletarya devriminin ( toplumsal devrimin) nc mjdecileridir. Lkin, o zamanlar proletarya henz gelime, henz olu andadr. Bu sebeple Sosyalizm, topi grnnden kurtulamamtr. Asl Toplumsal Demokrasi hareketinin keskin ve olgun atl, 1848 hareketleriyle, bunlar kurallatran Bilimsel Sosyalizm alfabesi "Manifest" biiminde bilinlenir. Sosyalizm konanda (bu bilince gre): insann insan Toplumca ve temel (olan) ktisata ezmesi gerekten kal-

kar (reddedilir.) Yani insanlar Kanun nne gelmeden nce, hayatta, yaama artlar iinde eit gelime imkn ve arelerini bulurlar. Hrriyet: Hukuka kurtulu, yahut manev, nisb [greceli], cz' [ksm, az, pek az] demokrasidir. Sosyalizm (Demokrasi): iktisata kurtulu, yani madd, mutlak, klli [tam, btnsel] hrriyettir. Modern ada: Tarihsel Devrimler durur. Yani bir Medeniyetin olduu gibi kp yerine baka bir Medeniyetin gemesi grlmez. Tarihte byk kopuntular, kntler almaz. Bugnden yarna srekli ve ilerleyici gelime balar. lkin dnyann en ufak bir kesini tutan "Avrupa Medeniyeti", iki yzyl iinde Btn Dnya Medeniyeti olur. Demokrasi (Hrriyet), ilkin bir millet (ngiltere sonra birka millet (Fransa ve baka Avrupa memleketleri) tekelinde gitti. Sonra nsanlk lsnde byd. Onun iin Hrriyet devrimleri srf Mill ehreli idiler. Sosyalizm (Gerek Demokrasi) nsancl nitelik ald. Gerek Demokrasinin Uluslararas karakteri her eyi, her ilikiyi belirledi. Sosyalizm (Gerek Demokrasi), bugnk toplumun dengesiz, farkl geliimi zerine bir tek memleket lsnde stn geldii zaman bile, btn dnya hareketinin gidiinde nfuz gsterdi. En koyu millici (banaz) memleketler bile, her byk meselede Uluslararas arelere bavurdu. Mill Hrriyet hareketi de, nsancl Sosyalizm (Demokrasi) hareketi de, insanln en sonra toptan Kurtuluu uruna, hep Demokrasi uruna coan kitle hareketlerine dayanr. Kurtulu ve Demokrasi bakmndan iki eit hareket arasndaki fark: Tarih akm iinde birinin nce, tekinin sonra gelmesi, birinin blsel (ksm), tekinin btn olmasndan ibarettir. Kendi zamanlarnda biri tekisine zttr. Fakat bu ztlk tezle sentez arasndaki ztla benzer.

194

195

Gerekte bu iki hareket birbirinden doar. Hrriyet Hareketi Sosyalizme (Gerek Demokrasiye) basamaklar kurar: Kitleler Hrriyet kavgasyla siyas bilince erer. rgtlenmedike toplumsal kurtulua eremezler. Hrriyetin para para yapt kurtuluu Sosyalizm (Demokrasi) btn ile yapar. Hrriyet: bir memlekette ve yalnz bir millet iin, snf ayrcalklarn (birok ayrcalklar) kaldrmakszn, yalnz siyas ve hukuk bir Demokrasi kurar. Sosyalizm (Gerek Demokrasi): bir memlekette kald zaman bile, her millet iin, snf ayrcalklarn (btn imtiyazlar) kaldrarak yalnz siyas ve hukuku deil, ayn zamanda iktisadi ve toplumsal alanlarda Demokrasiyi (Hrriyeti) kurar. Hrriyetin manev alanda yaptn, Sosyalizm (Demokrasi) madd alanda btnler. Hrriyetin manen iln etmek kuvvetini bulduu Demokrasiyi, Sosyalizm (Gerek Demokrasi) maddeten gerekletirmek (kuvveden fiile [dnceden eyleme] karmak) imknna kavuturur. Hrriyet, Gerek Demokrasi iin imkn ve artlar hazrlar. Sosyalizm (Gerek Demokrasi) bu imkn ve artlardan faydalanarak Demokrasiyi (Hrriyeti) en derin ynlara ve ilikilere kadar indirip sindirir. Hrriyet: insanlk iin ideal olarak yaplmak istenen eyi syler. Sosyalizm (Demokrasi): bu sylenen eyleri, re-el ilikiler iinde, gerekletirmek iin madd artlar geliince, yapar. Demek tarih bakmndan, Hrriyet hareketiyle Sosyalizm (Gerek Demokrasi) hareketi arasnda, bunlar Kitle Hareketi olduklar mddete, grnd kadar dmanlk yoktur. Ancak bu akmlardan ilk geleni, Kitle hareketinden koptuu zaman tekiyle kanl bakl olur. Bu hal, ilkin Hrriyet Hareketine nderlik eden burjuvazinin, iktidara gelir gelmez, genel karlar yerine kendi dar snf ihtiraslarn geirdii,

yani devrimcilikten cayd (ilerlemeden cayd) zaman grlr. Tarihte hangi snf (toplumsal kme) Kitle Hareketinden kopuarak kendi kabuu iine bzlrse, o snf (kme), Kitle Hareketine, dolaysyla da Toplumsal Kurtulu ve Demokrasi hareketine dman duruma der. Hele bu snf (kme), Kara-Avrupa lkelerinde grld gibi, Militarizm izmesini daima milletin ense kknde tutar ve Brokrasi (Krtasiyecilik) masasn halkn bana geirirse, artk o snfn (o zihniyetin) hkim olduu yerde Demokrasi yoluyla toplumsal geliim bsbtn kuruntu olur. Yani Demokrasi lr veya baygn yatar. nk Demokrasi her eyden nce, geni okluun gelimesi demektir. Aznln Militarist ve Brokrat (Askerce ve Kt-efendice) hkmranl gerek olduktan sonra, bu eit diktatrle Demokrasi yaftasn yaptrmak hibir eyi deitiremez. Onun iin, Hrriyet Hareketiyle Kitle Hareketi arasndaki kartlk, sonradan gelme olduu kadar, insanln yksek karlar, tarihsel gidii ve sosyal geliimi bakmndan zorunlu dahi deildir. Belki bir snf bakmndan gitgide zorunlu olur. Kitle Hareketinde bir zaman bulduu kendi dar karlarn ve grlerini artk bulamayan snf, Demokrasinin yn hareketine ve kurtulu hareketine engeller karr. Yoksa, Tarih lsnde baklnca, Hrriyet: Sosyalizmin (Gerek Demokrasinin) temellerini kuran bir balang adr; Sosyalizm (Gerek Demokrasi): Hrriyetin en yksek eklini veren bir olgunluk adr. Bir memleket politikaclar szde "Demokrasi"den sz edip, bu szn iyz demek olan "Hrriyet"e atp utuyorlar m?.. Bu hal, o politikaclarn balandklar tekelci zmreler adna, srailoullar'nn son devrinden beri bilinen Farizyenlik, Mrailik [ikiyzllk] yaptklarn, yafta gibi kullandklar "Demokrasi"nin, gerekte, -sa'nn dedii gibi- "Badanalanm bir mezar" olduunu ve

196

197

iinde bir le saklandn gstermekten baka hibir anlama gelmez. Kitleler iin Hrriyetsiz Demokrasi, en kepazece bir yalandr. Hrriyet Hareketiyle Sosyalizm arasndaki ball en iyi gsterecek yakn rnek: Rusya'da 1917 ubatnda patlayan Hrriyet Devrimiyle, ayn 1917 ylnn Ekim aynda patlayan Sosyalist Sovyet Devrimi arasndaki ksa mesafedir. Ayn lkede ayn ynlarn ufak bir farkllama ve aylma ile alt yedi ay iinde Hrriyet Demokrasisinden, Sosyalist Demokrasiye (gerek demokrasiye) geebilmeleri, ancak yn hareketinin her trl snf krlnden kurtulacak derecede olgunlat zaman, Demokrasinin btn olarak yaadn gsterir. Bugn uluslararas Faizmin, Nazizmin, Militarizmin szbirlii ile hem Sosyalizme (Hrriyete), hem (gerek) Demokrasiye dman kesilmesi bir tesadf veyahut yanl eseri deildir. Yn hareketinin artk en yksek olgunlua kavumasndan ileri gelir. Ayn Faizmin, kitle hareketinden o kadar d patlamtr ki, bugn Faistler Mal Sermayenin hunharca uakln yaptklar halde, kendilerini sermaye dman gstermek zorunda kalrlar. Kapitalizmi (istibdad) son deminde korumak iin dnyay kana ve atee verdikleri halde, Burjuva Devrimi ve kapital nderlii ile balayan Hrriyet Devrimine can dman kesilirler. Modern sermayedar devrimini inkr ederler. nk Devrim anda sermayenin kar ynlarn hareketine uygundu; bugn ise deildir. Buna karlk, Bilimsel Sosyalizmin byk devrimcileri (gerek demokrasinin byk ideologlar) hibir zaman yn hareketi olan Hrriyet Devrimlerini hor grmemilerdir. Tersine, Hrriyet Devrimindeki ykselii ve gelimeyi sonradan iine gelmedii iin durdurmaya uraan burjuvaziyi ac ac eletirmilerdir. Bugn ne gryoruz? Kapitalizmin merkezi

saylan Anglo-Sakson Demokrasileri, srf Militarist ve Brokrat kabua brnmedikleri lde, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birlii ile Faizme kar dvyorlar. Neden? nk oralarda yn hareketi dar grleri aacak olgunlua erimi; herkes yn hareketini zorla durduramayacak bir demokrasi anlayna uyabilmitir. Dediklerimiz una varr: gerek Hrriyet, gerek Sosyalizm (Gerek Demokrasi), snf krlklerine batmayp, geni yn hareketlerine dayandka, Tarihin gidiinde bir aksama, bir zikzak, bir saptma olmaktan kmlardr. Yzyllar iinde gitgide nne geilmez, artan ilerleyi olmulardr. Ksaca hatrlayalm: Siyas Hrriyet: iki yzyl geliti. Balca byk devrimler a yaad. 1648 ngiliz Devrimi, 1789 Fransz Byk Devrimi, 1848 btn Avrupa'da Proletarya Devrimleriyle katan devrimler dizisi... Bu tarihte ne gryoruz? Siyas Hrriyet, nce bir kk ada stnde, ngiliz milleti kadar yerde balar. Fakat, orada kalmaz. evre milletlerin ruhuna iler. Faizm gibi, zamann hkim snflar tarafndan arlarak ve eski hkmetler tarafndan gizli ak tutularak deil, zamann hkim snflaryla birlikte hkim devlet ekillerini de alaa ederek yaylr. Atlad Fransa'da birdenbire "nsan Haklar" iln eden ve btn dnyay sarsan "Byk Devrim" adn alan kyameti koparr. Ondan sonra, artk, eski devrin otoriteleri, iktidarlar ve mutlak hkimleri istedikleri kadar yn hareketli Hrriyete kar "Kutsal ttifak"lar kursunlar. "Byk Devrim" bykln en cra kelere kadar duyurmutur. Onun bykl btn Kara-Avrupas'-na birdenbire yanan Hrriyet mealesini uzatmasndadr. ok gemez, Hrriyet Hareketi btn Avrupa lkelerinin iliklerine iler ve 1848 Devrim sraynda, en son, en geni ahlannda Sosyalizm (Gerek Demokrasi) derecesine ykselir.

198

199

Sosyalist Demokrasi: Daha 19'uncu yzyln ilk yarlarnda ii snfnn kendiliinden kitle hareketleriyle balar. Kara Avrupa'nn o zamanki toplumsal meselelerine pota hizmetini gren Fransa'da ve ngiltere'de kk denemelerle kendini yoklar. 1848'de kanl ayaklanmalar yapar. abuk boulur. Lkin, her z yn hareketi gibi, Sosyalizmin (Gerek Demokrasinin) de yaplan canavarca te'dipler76 nne geemez. Nitekim, ondan sonra 1871'de patlak veren Paris Ko-munas, artk Sosyal Demokrasi hareketinin btn tezlerini hayata geiren kanl canl bir toplumsal devrim rnei olur. Geri o da ay srmez. 18 Marttan 28 Maysa kadar dvr. Sonra, srf kendi masum demokratl yznden, saf ocuk acmasyla serbest brakt Thiers77 tarafndan, kyller kandrlarak gericilike hazrlanan ordular tarafndan acnmakszn ezilir. Bununla beraber o tecrbe, insanlk lsnde Sosyalizm iin kaybedilmi bir ders deildir. Kari Marks, 1871 Paris Komunas'nn nemini anlamayan arkada Kugelmann'a, kara halk ynlarnn bu tertemiz ve yksek yiitlik rneini "gklere saldran" bir kahramanlk olarak savunur. Ant bir eserle, kanlar iinde ldrlen bu ilk byk ve elle tutulur Toplumsal Demokrasi Devriminin btn derslerini pekitirir. Toplumsal Demokrasi Hareketi Paris Komunas'ndan sonra durdu mu? Hayr. Gelge bir yatmadan sonra bsbtn geniledi. Hatta II. Enternasyonal Hareketinin kendisi de "Sosyal Demokrasi: Toplumsal Halklk" adn ald. Bu rgt meden Avrupa'nn t iliklerine kadar ileyip koskoca ynlar o zamana dek grlmemi bir rgtlle ve bilince kavuturdu. Her lkenin siyas hayatnda belli bal bir varlk

oldu. Kendine en elverili tarihsel artlar bulduu Rusya'da 1905 Devrimini yapt. Bu devrim, o zamana kadar uyuklayan ve Bat ayaklanmalarn kavrayamayan Dou'da yllanm saltanatlar temellerinden sarst. Yar-Derebeyi, Yar-Smr-ge lkelerin Hrriyet Hareketini birdenbire hzlandrd. 1907 ran, 1908 Trkiye Devrimleri patlad. Geri 1905 Devrimi o ara bastrld. Ama, toplumsal demokrasi bununla yeni ve sonra muzaffer olacak bir sava hamlesi kazand. Hatt bu kazanc anlamayan "II. Enternasyonal kocakarlar" ile devrimci Sosyal-Demokratlar arasnda ilk hzl uurum byle ald. Rusya'da Marksizmin kurucularndan Plekhanof "Silha sarlnmamalyd" derken, 19'uncu yzyl sonuyla 20'nci yzyl bann Marks' olan Lenin ona iddetle att. Tarihsel Maddeciliin byk rehberi olan yn hareketini krs mant ile ktlemenin devrimcilikten (gerek demokrasiden) saptma demek olduunu gsterdi: "Marks, tpk ezilen snflarn byk hareket tecrbelerini incelemekten korkmayan btn byk devrimci dncler gibi, Komuna'y, ona hibir "ahlklk" ukall yneltmeksizin inceler. Yoksa, Plekhanof gibi: "Silha sarlmamak gerekti", yahut Tseretelli gibi: Snf kendisini snrlandrmaldr" demez."78 Sosyalizm, 1917 Rusyas'na zafer bayra dikti. Yani, dnyann altda birini kaplad. Onlarca yl Sovyet Sosyalizmine kar binbir iftirac silhl ve silhsz her eit tecavz yapld. Sosyalist Demokrasi lkesine kar, geri kalan irili ufakl kapitalist dnyasnda o kadar ok yalan sylendi ki, en sonra, bu yalan uyduranlarn kendileri bile kendi yalanlarnn kurban oldular. Sovyetlere daima byk altndan bir hakaretle dudak bken ve yukardan bakan "Demokrasi"ler bi-

76 77

Tedip: uslandrma, yola getirme, cezalandrma.

Adolphe Thiers: Fransz devlet adam. Paris Komn'n kanla bastran babakan.

Lenin, a.g.y.

200

201

le, ancak, kan gvdeyi gtrdkten sonra, yanllarn anlayarak, bir zaman srmaya altklar Sosyalizmin elini pmek zorunda kaldlar. nk bu elde hibir namuslu insana kar yumruk olmak huyu yoktu. Bat demokrasileri bu anlaya elbet kendiliklerinden varmadlar. Oralarda, Demokrasi geleneinin btn suikastlara ve hilelere ramen henz tamamen ldrlememi olmas, kara halk ynlarnn Sovyet Sevgilerini sokak ilnlar stne yazacak derecede bilin gstermesi, sonu bakmndan gene kitle hareketine uyan Demokrasi (Hrriyet) zorunluluklar Sosyalizmi (Gerek Demokrasiyi) geici olarak btn dnyaya tantt. Bunu bize en yakn ispat eden vesikalar, ngiltere ve Amerika'y gezerek Trkiye'ye dnen ve Sosyalizme kiisel dmanlklar meslekleri saylan resm Trk gazeteciler heyetinin ister istemez kaleme ald stunlarda okunur. Bu heyetten biri, eskiden btn ngiliz halkna: "Sovyet sanayiinin verimsiz, Sovyet Ordusunun disiplinden mahrum olduu ve byk komutanlarn mevcut bulunmad ve bir tazyik karsnda Sovyetlerin yklaca yazld" dedikten sonra, bugnk ngiltere'de Sovyet sevgisinin birdenbire artn anlatmaya alr: "Bu sevginin sebepleri yle izah edilebilir: Bir defa Sovyetlerin halka gsterilmek istendii gibi "rk" ve maneviyat zayf bir Sovyetler olmad anlald., vb..." Ve ayn eyleri birka defa tekrarlar. (Ulus, 23-12-1942). te, laboratuarda Kimya eczas, gklerde yldz gezii gibi gerek saylacak, insanlk yazgsnn anahtarn bulmak zere gayet namusluca bilimsel aratrmaya uratlacak ve tutulacak yn hareketi byledir. Kendisini en anlamayan, en anlamak istemeyenlere bile zamanla tantr ve sevdirir. Ve ancak byle yn hareketlerine dayanan bir teori, bilim adm almaya deer bir sosyal bilim kudretine eriir. Yani Toplum Bilimini bir adam kandrma hokkabazl olmaktan karr.

202

II- PRATN KRTERYUMU (in Manivelasn Sezmek) nsan: 1) Olaylar objektif olarak btn elikileriyle gznne getirecek; 2) Olann her yann ve deime halini somut olarak inceleyecek; 3) Bylelikle kard gereklerin doru olup olmadkla rn gerek kiisel, gerek kitlesel insan pratiiyle snayacak... te Diyalektik Maddeciliin kullanlnda ilk aama bunlardr. Fakat, i bu kadarla kalmaz. lk yapmla herhangi bir geree varm oluruz. Lkin, srf geree varp orada kalmak iin gerek araycl yaplmaz. Genellikle o gerek nnde ne yapacaz? Asl mesele orada. Sonra, gerek bir dogma deil. Belirli somut bir ilikidir. Her ilikinin birok yz ve yan vardr. Olaya hangi kesinden baklrsa, ona gre birok gerek gze arpar. Yani, somut hayatta ve pratikte objektif olarak insann karsna bir tek gerek kmaz; belki ayn zamanda birok gerek kar. Bu, hep birden gr ufkumuzu dolduran gerekler maheri iinde ynelmek lzmdr.. zellikle bu birok gerek nnde biz ne yapacaz? Gene asl mesele burada. Diyalektik Maddeciliin gerek nnde btn teki doktrinlerden fark, u iki noktada toplanr: 1- Marksizm bir gerek buldu mu, onun karsna geip hayran olmakla iin bitmeyeceini syler. Tersine, asl gerek bulunduktan sonra hakik i balar. Marksizm genellikle insanln, zellikle ii snfnn bir temaa [seyretme] ve murakabe [Tanr'ya balanarak ile doldurma] tarikat deil, alan kitlelerin i teorisi, faaliyet ve baar 203

bilimidir. 2- Marksizm bir gerek verdi mi, onu Kur'n sresi gibi hkm Kyamete dek baki kalacak bir dogma saymaz. Marksizm l kaideler mecellesi [kurallar kitab] deildir: her zamanki artlara uygulanacak bir yntemdir. "Marks ve Engels: Teorimiz bir dogma deil, bir eylem klavuzudur, derler. Ve u Karl Kautsky, Otto Bauer vb. gibi "patentli" Marksistlerin en byk yanllar, en byk cinayetleri, bunu anlamamak ve bizzat nemli proletarya devrimi anlarnda uygulamamaktan ibarettir. Marksizmden nceki byk Rus sosyalistlerinden N.G. ernievski yle derdi: "Siyas realite Nevski caddesinin kaldrm deildir."79 Onun iin, Diyalektik Maddecilikte her derde deva reeteler satlmaz. Marks der ki: "Parisli 'Revue Positiviste' bir yandan ekonomiyi metafizike gzden geirdiim tan atyor; te yandan -t buyuruluyor!- gelecein al (istikbl lokantas) iin (acaba Comt'vr mi?) reeteler yazmakla mrekkep tketecek yerde, verilerin srf eletirel inceleniiyle kaldm bama kakyor."80. li ayn fikri yle gelitirir: "Falan reeteyi veyahut her ihtimale kar uygun gelecek filn genel kural (mesel: "Uzlama yasak!" gibi bir kural) derlemek [formlletirmek] samadr. Her tek bana olayda incelemeyi bilmek iin, insann omuzlar s-

tnde kendi kafasn tamas lzmdr."81 Demek, insan "omuzlar stnde" bir saman torbas gibi bir akl torbas deil, bir kafa, hem de "kendi kafasn tadn ispat iin Diyalektik leti kullanmaldr; kullanrken de: 1- nsann iine girdii ve inceledii ie, faaliyete yarar sonular, yani Pratie elverili gerekler bulmaldr. Bu gerekleri nerede bulacaktk? Bundan evvel "Gerein Kriteryumu" saydmz pratikte. Pratiin dnda gerek aramak aldatcdr. Birinci art o idi: Gerei bulmak iin pratikten faydalanlacakt. Aradk, bulduk. imdi ne yapacaz? 2- Gerei niin bulduk? Gene pratik bir deiiklik iin. Yani, hayatta bir yenilie bizi vardracak yol iin. Biz o dei iklii yaparken, birinci arta uyarak birok gerek bulduk. imdi sra: bu gereklerden faydalanmaya geldi. Hangi gerekten pratie gireceiz? imdiye kadarki iimizden bir takm gerekler elde ettik: imden sonra girieceimiz ie hangi gerekten balayacaz? ikinci art budur: Pratii (yani en doru hareketi) bulmak iin gereklerden faydala nacaz. Yaplacak ie en faydal gelecek gerek hangisidir? Burada, gerek ile pratii bir daha karlkl iliki ve etki halinde buluruz: 1) Gerek dediimiz ey doru mudur? Yani Gerein Kriteryumu nedir? dediimiz vakit bunu Pratikte aradk. 2) Yaptmz pratik doru mudur? Yani Pratiin Kriter yumu nedir? dediimiz vakit de: bunu Gerekler iinde ara yacaz. Herkesin bildii ve yapt gibi: bir Pratik var, bir Pratik-ik vardr. Daima bir vardr, bir de ik... Pratiin Kriteryumu: asl o yaplacak iii bulmaktr. Gene iin dorusu

79

Lenin. 31, s. 71) Works, C.Solcu ocuk Hastal, 1920, C. XVII, s. 157 (Collected

80 K. Marks, Das 23, s. 25) Engels, Werke, C.Kapital, kinci Basla Sonraki Sz, s. 53 (Marks-

' Lenin, Solcu ocuk Hastal, C.XII, s. 157 (Collected Works, C. 31, s. 68)

204

205

iin bir Gerek var, bir de Gerekik vardr. Pratiin Kriter-yumu: asl o ie yarar Gerekii bulmaktr. Buna yaplacak birok i arasnda iin zn bulmak ve yapmak diyebiliriz. nsann nne iinde bulunduu faaliyet yznden birok proje, pln, ihtimal kar. Bunlarn hepsi az ok pratik olabilir. Lkin, marifet, her zamanda en pratik, en yararl ii semek, btn ie en elverili faaliyeti tutmak: Pratiin Kriter-yumunu kavramaktr. Ksaca Pratiin Kriteryumu: en nemliyi, en esasly, en etkiliyi, en faydaly seip karmaktr.

Madd rnek: Yerin altnda bir cevher var. Ona hangi damardan girilirse en verimli sonu alnr? Bunu bulmak bir meseledir. Doudaki yarktan da, batdaki tepeden de o damara varlabilir. Ama, tepe bizi daha ok yoracak ve daha az rn getirecekse, yark dururken oraya gitmek i deildir. Gerek cevherini aradk, taradk: bir hazinenin iinde kapal bulduk... Gerek kiisel, gerek genel tecrbelerle biliyoruz ki, byle hazinelere alan bir kap vardr. Gerein Kriteryumu olarak kapy bulduk. Oradan hazine iine nasl gireceiz? Kapy krmak da var, kapnn bir tahtasn amak da var, kilidini zorlamak da var, anahtarn bulup amak da var. Bunlarn hepsi akla gelen, eski pratiimizle bildiimiz bir pratiktir. Ama ilerinden en elverilisi, Pratiin Kriteryumu: Kilidin anahtarn bulmaktr. Kilidin anahtar yok. Kilitten anlamyorsak, onu krmaya kalkarz. Fakat, kilitten anlar insansak, kilidi kapal tutan i elikiyi, yani zemberei tahminleyip buluruz. Zemberek, bildiimiz gibi, iki zt yne iten kuvvetin bir hslasdr [bilekesidir]: Zemberein hangi noktasna baslrsa kilidin kendiliinden alacan tespit etmek, Pratiin Kriteryumunu yakalamaktr. Bazen drt bir ya-

nna balyozlar indirilip kilit krlr; ama baz halde, krlsa ziyan olduu halde, bilen becerikli biri tarafndan kilidin belli yerine kck bir ine ucuyla dokunulur dokunulmaz, btn i zemberekler harekete geerek kilit sapasalam alverir. Organik rnek: Gene daha anlalr hekimlikten balayalm. nmze bir hasta geldi. Objektif ve somut muayene ile Frengi tehisi koyduk. imdi zah-Aydnlatma bitti. Deitirme: yani tedavi balyor. Frengi tedavisi iin bildiimiz birok gerekler var. Bu Gereklerin Kriteryumu bizden evvel dahi yaplmtr: Cva, Arsenik, yot, Bizmut frengiyi tedavi edecek gereklerdir. Hem de kriteryumlu gerekler... Bunu ileriye srmekle iimiz, tedavimiz bitti mi? Hayr. Diyalektiin ilk maddesi oldu. Sra drdncsne geldi: Cva, Arsenik, yot, Bizmut ve bunlarn da binbir trl bileikleri, tuzlar, mstahzarlar, alnma ekilleri vb. vardr. Bunlardan hangisinin, hangi bileiini, ne ekilde kullanacaz? te asl "Tedavi san'at", yani Pratiin Kriteryumu budur. Hastaln devrine, hastann umum ahvaline [genel durumuna], organlarnn ayr ayr durumuna, yana, cinsiyetine vb. gre, yukarki illardan biri, yahut tekisi, veya hepsi birden, azdan, yahut deri altndan, yahut kastan veya toplardamar iine, hap, gll, toz, urup, eriyik, ampul vb. ekillerde yaplmak icabeder. Bunlarn iinde en uygun ekil tedaviyi bulmak nemlidir. nk ayn illardan bazen birini, bazen tekini n safa geirmek, falan veya filn ekilde vermek, hastann hayat pahasna doru yahut yanl olabilir. Hastaln balangcnda en yksek dozla Arsenie nem verildii halde, son konanda, yoklayc [eser] miktarlarla yot baa geebilir. Hastann

206

207

tahammlne gre, hastal en abuk ve en kolay giderecek yoldan yrmek lzmdr. Ezbere Frengi reetesi olamaz. Onun iin, bazen ayn hastay malm illarla usta hekim iyi eder de, softa hekim ktletebilir, hatt ldrebilir. Toplumsal rnek: Bugn devrim (demokrasi) meseleleri mill lde konuyor. Mesel, Komnizm, dnya lsnde byk ii snfnn baaraca ve insanl snfsz toplum ekline ulatracak bir devrim idealidir. Bunu, Trotski gibi bazlar, bir defada, keramet sopasyla btn dnyada gerekletirmeyi ileriye srdler. Ne oldu? Bu gibiler, kendi yanllar altnda ezildiler. Eer onlara uyulsa idi, bir memleketteki devrim de ezilebilirdi. Byle toptan pazarlk bir deime, ezbere devrimcilik, kr krne yaplacak yksek doz bir rngayla hasta ldrmeye benzer. Devrim (Demokrasi): her yerde satlacak bir ihracat met deildir. Her memleketin yapsna gre kurulacak bir dzendir. Herkese zorla giydirilecek bir hazr ayakkab deildir. Herkesin ayana gre smarlama bir ayakkabdr. u halde toplumsal deiiklikte dahi, uluorta ve basmakalp devrim naras atmak bir marifet deildir. Bunun aksi de ayr bir meseledir. 1917 Rusya'snda, kendilerine "Devrimci" diyen bir ksm Partiler, memlekette arln devrilmesine taraftardlar. Ama, onun yerine geecek rejimin ancak Kapitalizm olabileceine kani idiler. Yalnz Bolevik Parti Sovyet Devrimini, Kapitalist Devriminden hemen sonra ortaya atabildi ve arln arkasndan Rusya'da Kapitalizmi de kaldrd. nk 20'nci yzyln ilk yarsnda, Siyas Devrimin Toplumsal Devrimle tamamlanmas yalnz mmkn deil zorunlu idi de. Rusya, eer arlktan sonra, Kerenski idaresi gibi bir kapitalist cumhuriyeti olarak kalsa

idi, batan baa sermaye birikmesinde geri kald iin, ancak burjuva rejiminin derece derece evrimiyle belki gene ilerleyecekti. Ama, bu ilerleyi imdikine bakarak arpa boyu olacakt. Halbuki Sovyet Devrimi, memlekette birdenbire sosyalist metotlarla, yle toptan ve planl bir iktisadi kalknma hamlesi yapt ki, Beyllk Planlar, geri kalan kapitalist dnya anlamak yle dursun, alayla karlad ve srf hayal sayd. kinci Cihan Sava balad zaman Kapitalist lem, ister Demokrat, ister Faist olsun, Sovyet rejimini ancak ikinci ve nc derecede bir kuvvet sayd. Fransa ve ngiltere, Alman faizminin sava tehdidi nnde Sovyetlerle anlamay Lehistan'la [Polonya'yla] anlamak kadar bile ciddiye almad. Churchill'in, Sovyetler hakknda en iyimser tahminleri: Almanlarn birka ay zarfnda Bak petrollerini alp Orta-Asya'ya girecekleri, fakat ngiltere'nin adalet klc ile Nazilerin peinden ayrlmayaca eklinde idi. Hitler ancak saldrp da baarl olamad zaman Sovyetleri haftalk i sanp hata ettiini anlad... Btn bu yanlmalar: hep, bu memlekette yaplm deiikliin anlamn kavramamaktan ileri gelir. Eer Rusya, arlk devrildii zaman Sovyet rejimine gemeyip, Kapitalizmde kalsayd, btn o dnyann hesaplar bu kadar yanl kar myd? Hayr. u halde, Lenin'in, 1917 gznde ne srd deiiklik, bir lkenin ilerleyiindeki gereklerin iinde asl tutulacak "gerekik" imi. O memleket iin, Kapitalizm de bir ilerleme gerei idi. Lakin, Sovyet gerei onunla llemeyecek kadar stn bir gerekikti... Ayn mesele, bugn her millet iin dorudur. Mesele memleketin genel (yani 100 kiide 99 kiisinin) rahatl ve gveni ise, bu rahatlk ve gvene varmak iin birok doru yollar bulunabilir. Bu yollardan hangisi en doru ve faydaldr?.. onu bulmaktadr. Yar-smrgeleen bir

208

209

lkede, 20 ylda 20 byk fabrika yapmak, elbet iyi bir gerektir. Yalnz, ayn lkede, o kadar zamann gc ile 200 byk fabrika kurabilecek baka bir gerek varsa, evvelki gerekle fazla vnmek demagojidir. 20 ile 200 arasndaki semeyi yapabilmektedir. te hayatn ve doann btn olay ve ilikilerinde i, o baslacak asl zemberei, zerinde durulacak dm bulmak, Diyalektik Materyalist mantn drdnc artdr. Toplumda byk iler, byk keifler, hep pratiin Kriteryumunu bulmakla elde edilir. Burada akla bir itiraz gelebilir: Demek, insanlar Diyalektik Maddecilii bilmezlerse, byk i, byk keif, byk deiiklik yapamazlar m?.. Bu, hayatn sadece Mantkla yrdn sananlarn itirazdr. Elbet, insanlarn en kr krne kmldadklar Toplum Tarihinde bile, hayatn diyalektii, insan bilincine deilse bile, insan hareketine kendini tantmtr. Bu bireysel gibi gelen icat ve keiflerde dahi byledir. nsan, Diyalektik Bilimini kavramad zaman dahi, diyalektik hareket edebilir. Fakat, u muhakkak ki, bu toplumsal ve bireysel hareketler, bilinli olmadklar lde seyrek ve sreksiz, zaman ve mekanca kopuntulu kalrlar. phesiz btn insanlar Diyalektik Bilimini iyi bilip kullandklar gn, hepsi birer mucit ve kif kadar verimli olacaklardr. imdi bu gibi olaylar "Tesadf; o gibi insanlar "Dhi" yerine geiyorlar. Bugn insanlarn toplumsal balar zincir halinde kald iin henz Tesadf inancndan ve Talih tapnmasndan kanlamyor. Ve onun gibi, "Dhilik" de nne geilmez bir Tanrlk ayrcal halinde srp gidiyor. Lakin, toplumsal ilikiler btn varln diyalektiine uyduu gn, insan bilinci adeta kendiliinden Diyalektik Manta eriir ve artk kr Tesadf, Talih gibi, Metafizik ve snsan teorisini besleyen modern "Deha" putperestlii de

btn ayrcalk ve ceberutunu [Tanrsal gcn] kaybeder. Artk o zaman Talihlilik gibi Dahilie mahilie de kimsenin karn ackmaz. Herkesin "Omuzlar stnde kendi kafasn tamas" yeter. nk, bugn "Deha" diye mistikletirilen eye yakndan baklrsa, Deha: Dncenin tarihncesi denilecek u Metafizik mantk devrinde, srf ve mutlak surette toplumsal "tesadflerin yardmyla herhangi bir kimsenin naslsa Diyalektik hareket edebilmi olmasndan baka bir ey deildir. Bu bakmdan, Diyalektik mantkta Pratiin Kriteryumu, fizik olaylarn manivela'sna benzer. Bilgin, bir dayan [destek] noktas ile manivela sr bulsa, dnyay tek bana kaldracan sylemi. Pek doru. Her meseleyi hal iin Pratiin Kriteryumunu bulmak, manivelann dayan noktasn bulmaktr. En kuvvetli insan manivelasz 100 kiloyu zor kaldrr. En kuvvetsiz insan, bir dayan noktasyla bir srk bulsa, dnyay kaldrabilir. Doru Diyalektik dncenin yaman gc de buradan gelir. Tarihte byk ynlar kmldatanlar, o manivelann hassas noktasna bilerek veya bilmeyerek, isteyerek veya istemeyerek nceden hazrlanarak veya damdan derce bir tesadfle dokunmu olanlardr. Tarihncesinde "Yarm-Tanr"lar, Kadim ada "Peygamber'ler, Modern ada "Byk Adam'lar byleleridir. Onun iin, kr kuvvetlerin hkm srd Toplumda, hatt bir tek kiinin salam Diyalektik metotla Pratiin Kriteryumunu bulmas, yalnz btn bir partiyi deil, btn bir snf, btn bir memleketi, btn bir dnyay, insanl yerinden oynatacak ve kurtaracak manivelay elde ettirmi olur. O kimsenin bu ii yapmas, srf ahsn tek bana gsterdii kudretle deil, ancak Diyalektik manivelayla aklanabilir. Burada maksat ahslar geliigzel kltmek deil, kiicil rollerin toplumsal

210

211

anlamn sebeplendirmektir. nsan faaliyetlerinde her trl mistie yer vermemektir. En kiicil rollerin bile derin toplumsal kklerini hatrlamaktr. Diyalektik maddecilii kuran ve gelitirenlerin, sayca bir elin parmaklarndan az bulunmalarna ramen, byk kitle hareketlerini zembereinden boaltacak, devirler kapatp devirler aacak bir kudrete erimelerinin srr buradadr. Sahici ideologun btn anlam ve deeri buradadr. Tersine: deryalar kadar "alim", "bilgi" olup da hareketin manivelasn sezemeyen nice zamane ve dahilerin, kanatsz, tekerleksiz, kaysz birer garip motora dnmeleri hep kuru, ksr bilgilikte, teorik "objektiflik"te kalmalar, bilimsel dnceyi on para etmez bir manev hazine, hibir ie yaramaz l bir gm gibi ilerinde saklamay, yani tecrit mezarna gmmeyi marifet saymalar yzndendir. Pratiin Kriteryumuna en ak ve basit rnek manivelada bulunur. Dikkat edelim. Manivelann iki unsuru vardr: 1- Manivela gc; 2- Dayanak noktas... Toplum ilikileri ne kadar krdm olursa olsun, toplumsal faaliyette dahi aranmas gereken Pratiin Kriteryumunu bulmak, o faaliyet manivelasnda bu iki unsuru kavramaktr: a- MANVELA KUVVET Manivela kuvveti: denilince iki ey hatra gelir: 1- Cansz manivela sr; 2- Canl insan gc... Toplumda: 1 - Btn deiiklikler iin art olan manivela srna Alet denir. Aletlerin kullan metotlar ile birlikte hepsine birden Teknik ad verilir. Manivela da, toplumsal bir teknikten, en

basit bir aletten ibaret deil midir? 2- Teknii, manivela aleti kullanan canl insan ise igc'dr. Gerek aletlere, gerek igcne toptan retim Gc (stihsal Kuvveti) denir. Demek, Toplum pratiinin kriteryumunu ararken, ilk i, toplumda gzken ilikilerin hangi retim manivelasyla ilgili olduunu bulmak ve bilmektir. Snfl Toplumda retim gcne yakn iliki, hakim Tekniin ileyiiyle dorudan doruya bal insanlarn, yani Snflarn ilikisidir. Onun iin, Snfl Toplumda herhangi bir deiiklik (hareket) Snf elikileri (ilikileri) manivelasna dayanr. mdi, herhangi toplumsal teorinin uygulanmasna girerken aranacak ey: o teoriye kaynak olan toplumda: 1- retim glerini; 2- Snfl Toplum ise: Snf arpmalarn (ilikilerini), deilse: dier nsan ilikilerini karakterize etmektir. Olaylarn retim gc ve elikileri (insan ilikileri) ile ba meydana karld m: Toplumsal deiikliin manivela kuvveti bulundu demektir. "Diyalektik, verili sosyal olay her ynden izlemekle darda grneni kkte hareket edene, retim glerinin gelimesine ve snf dvlerine (toplumsal insan ilikilerine) irca etmeyi [indirgemeyi] ister."82 b- DAYANILACAK NOKTA Manivela sr (Teknik) ve insan kuvveti (igc) gayet elverili olabilir. Fakat, manivelann dayanak noktas, sr destekleyecek elverili nokta bulunmazsa, dnya yerinden

82

Lenin, II. Enternasyonalin Kral, C. XIII, s. 143 (Collected Works, C. 21, s. 218)

212

213

arlamaz. Bilgin: bir manivela sr ve dayanak noktas ver, dnyay tek bama kaldrrm, demi. Yani, tek srkla i bitmez. Onu dayayacak asl noktay da bulmak gerek... te, bu snfl toplum (Medeniyet) tarihinde alt yedi bin yldan beri zaman zaman bir avu azln btn insan ynlarna hkmedebilmesi, yahut bir tek adamn kp byk ynlara yol gsterince almaz sanlan engellerin hie inivermesi: hep bu nazik noktay bulmak ve kavramakla nitelenebilir. Nasl olmu da koskoca insanln iinde binde biri gemeyen azlk bir snf, btn toplumun dizginlerini yzyllarca elinde tutmu?.. nk manivela sr o hakim denilen snfn eline gemi. Niin on milyonlarca insann yanp tututuu bir davada, btn kuvvet bu on milyonlarda iken, ilerinden hatt Parti deerinde rgtler dahi kurulmuken, gene birtakm ef denilen tek insanlarn otoritelerine hacet kalr?.. nk manivelann dayanlacak noktasn byle bir kiinin bulmas gerekir. "Her tek bana olay incelemeyi bilmek iin insann omuzlar stnde kendi kafasn tamas gerektir. Bu szgelimi, Parti rgt ile o snfa layk olan Parti efinin anlamn kavramaktan ibarettir; t ki verili snfn btn dnc temsilcilerinin srekli, tutkun (kararl), deiken ve ok yanl emei, zorunlu bilgiyi, zorunlu deneyimi, -bilgi ve deneyimden bakakompleks siyas sezii (rumle: vaktinde koku alma yetenei) ileyebilsin."81 Demek burada eyle karlayoruz: 1- Bilgi tezi: Diyalektik aydnlatmann Objektif ve Somut aratrmasdr. 2- Deneyim antitezi: Gerein Kriteryumunu bulmaktr.

Fakat bu iki eyden, (Bilgi + Deneyim)den nc bir ey kacaktr. 3- Sezi sentezi: Bu kmazsa, gerek bilgi yumurtas, gerek tecrbe kulukas clk bir sonuca varm olur. Btn bilgi ve tecrbe, en sonunda gelir Sezi civcivini dnyaya karmaya dayanr. te manivelann dayan [destek] noktas bu Sezi ile bulunur. Bilgi kk, deneyim gvde ve yapraksa, Sezi asl insan faaliyetinin iei ve meyvesidir. Sezii olmayan insann bilgi ve deneyimi yaratc olamaz. Btn insan faaliyetleri alannda olduu gibi, sosyal evrede de i byledir. Toplumsal olaylar iinde uraanlarn balca neleri sezmeleri gerekir?.. Her eyden nce u eyi: 1- Gizli yanllar sezi; 2- Tarihsel dnmleri sezi; 3- An (saatini, dakikasn) sezi... Bu yzl sezi baarlamadka, doru drst hibir i yaplamaz. Konumuz daha ok toplumsal olduu iin, doa ve organizma yaratlarndan ve keiflerinden uzun boylu rneklerle oyalanmayalm. 1- Yanl sezmek: "Byk Hegel diyalektiini ayaklar stne getirerek deitiren Marksizme" gre, "Gerek Diyalektik, peeli yanllar doru karmak deil, saknlmaz dnmleri [dnleri] gzden geirmek (ett etmek)tir."84 Diyalektik Maddecilii hazmedememi olan btn Oportnistler (hayalperestler) gerei yalnz bir ynden, tek yanl grrler. Ve btn gerek o grdklerinden ibarettir, sanrlar. Srekli olarak gerek budur diye direnirler. Gerein bir de

83

Lenin, Solcu ocukluk Hastal, C. XVII, s. 157 (Collected Works, C. 31, s. 68-69)

84

Lenin, Bir Adm leri. ki Adm Geri, 1904, C. V. s. 486 (Collected Works; C. 7, s. 409)

214

215

br yann, heryann aramazlar. Yanldklar gsterildii zaman, yanllarn kendileri grmemeye altklar gibi, bakalarndan da gizleyeceklerini umarlar. Bu rtbaslk, her eyden nce bakalar kadar kendilerini de aldatr ve olaylarn etin yargs nnde hkm giyip ker. Deiiklik byle bir mantk iin lm olur, yanl da mezar... Onun iin, Diyalektik sezite birinci art, yanllar koru-mamaktr. Yanlla birlikte batmak istemeyenler, peelenmek istenen yanllar amanszca ve acmakszn aa vururlar. Yanl bir uuruma benzerse, doru yolda gidiyorum sananlarn, ondan saknmalar iin, yanl iyice vaktinde grmeleri gerektir. Uurum doru yoldur diye inat edenler veya uurumu olduu gibi gremeyenler, intihar ederler. 2- Dnmleri sezmek: "Engels, kendisi ve hretli arkada adna: Teorimiz dogma deil, faaliyet rehberidir, der... Bunu gzden karmakla, Marksizm! tek yanl, sakat, l hale sokuyoruz. Onun canl ruhunu karyoruz. Onun kkl teorik temelini, yani Diyalektii: her yanl ve tamam elikili tarihsel geliim teorisini skp atyoruz; onun yeni tarihsel dnmle deiebilen dnemlere yarar pratik devlerle olan ban koparyoruz."85 Birinci yanl, gerei tek yanl grmek ise, ikinci byk yanl, gerei tek zamanda grmeye saplanp kalmaktr. Diyalektii iyice hazmedemeyenler veya bozmak isteyenler, gerei yalnz bir zamanda kurallatrp, o kural ebed gerek payesine karrlar. Halbuki Tarih de, btn Varlk gibi, durmaz. Byk arklar evirir. Ve her belirli evrim devrinden sonra mutlaka esasl dnmler yapar. Diyalektik

varlkta: Tezle Antitez atmas, nicelike biriktikten sonra, mutlaka yeni ve bambaka bir nitelie dner. te bu Diyalektik atlay dnmlerini iyice sezmek ve ona hazrlanmak, eski formlleri ezbere tekrarlamamak, Diyalektiin ikinci artdr. Yanl sezmek yol stndeki uurumu vaktinde kestirmek ise, Dnm sezmek, yolun, o zamana kadarki ynn birdenbire deitirerek dirsek krdn vaktinde grmektir. Yanl vaktinde grmeyen nasl uuruma derse, Dnm grmeyen de, tpk ylece, yoldan kar ve sarp llerde kaybolur. Dnm sezmekten bunu anlyoruz. Bu sezi iin ne yapmalyz? a- "Bu dnmlerin btn somut geliimini ayrntsyla ett etmeli"; b- "O esas zerinde dnmlerin saknlmaz olduunu ispat etmeli..."86 Dnmleri sezmek: orada grlecek her bakal ve beklenmezlii nceden gznnde tutarak, bu dnmn ister istemez yaplacan gze batrmaktr. Eski gidie, kolay geree alm olan birok balar dneme yerine gelince dner. ugavili'nin dedii gibi. her yeni dnemete arabaya sk tutunamayanlar, kendilerini yol stne tekerlenmi bulurlar. Diyalektik, o eit ba dnmelerine, sersemleyip sapr sapr dklmelere kar, dnceyi aydnlatr. Dnmn zorunlu olduunu btn ayrntsyla bilince karp, insan iradesinin hrriyetini salar. 3- An sezmek: Deiiklik yaparken yanltan sakndk: Yol stndeki uurumu vaktinde grdk. Bizi doru amacmza gtrecek

85

Lenin, Marksizm'in Tarihsel Geliiminin Baz zelliklerine Dair. 1910, C. XI, K. II, s. 138 (Collected Works, C. 17, s. 39)

86

Lenin, Bir Adm leri, ki Adm Geri, 1904, C. V, s. 486 (Collected Works; C. 7, s. 409)

216

217

yolun dnemecini iyice kavrayarak, bamz dnmeden dnm yapmak iin arabaya ve dizginlere iyice sarldk... imdi ne olacak? Tam vaktinde arabamz beklenilen zorunlu yne evireceiz. te bu: ne erken, ne ge, byle "tam vaktinde" dnebilmek, Diyalektik an sezmek, An yakalamak diyebileceimiz en son fiil uygulama ve ameliyat prensibidir. nk asl deiiklik bu anda olacak, btn i bu anda baarlacaktr. Diyalektik, btn Objektif aydnlatma, Somut aydnlatma ve Gerein Kriteryumu gibi basamandan nasl hep Pratiin Kriteryumunu bulmaya varrsa, yani btn bilgi ve denemelerin hedefi Pratiin Kriteryumunu, yaplacak iin ve deiikliin mihenk tan bulmak idiyse, tpk yle, Pratiin Kriteryumunda dahi, gerek manivela kuvvetini semek, gerek yanllar ve dnemeleri sezmek hep ve ancak bu sonuncu hareket iin, An sezmeye ve an yakalamaya varr. En elverili hareket ann karacak olduktan sonra, btn teki ilk aratrmalar ve bulular neye?.. nk an kam, hedef uzaklam, atlan kurun boa gitmitir. Otomobili bulduk. Makineleri iyi kullanmay rendik. Eski yoldan artk ayrlmak gerektiini, yanltmayan dnemecin nmzde bulunduunu sezdik. Fakat, tam dnemecin nnde direksiyonu asl hedefimize gtren yola evirecek an kar-dksa, ne olur?.. Arabamz ya yoldan kar, ya bizi bir taa aaca vurur, yahut da kmaz yollarda bizi asl menzilimizden uzaklatrr. nk tam zamannda, bizi selamete kavuturacak yola doru ynelmeyi becerememiizdir. Demek, Diyalektiin btn arlk merkezi gelir, bu an semek, tam zamann sezmek noktasna dayanr. Otomobilimizin markas istedii kadar iyi olsun, biz dilediimiz kadar makine, fren ve direksiyondan anlar ofr olalm; hatt yanl yola deceimizi, bir dnemece geldiimizi anlayalm, eer

tam zamannda direksiyonu yeni istikamete evirmeyi beceremezsek, her ey boa gider. Arkamza aldmz yolcular "menzil-i maksuda"87 indiremedikten sonra, btn meziyetlerimiz bir eye yaramaz. Diyalektik teorinin btn Mukaddeme'leri [nclleri], hareketin bu Mantkl sonucu iindir. O sonucu kavrayamayanlar, ancak teoriyi yksek raflarda koruyan, bilimi, iine gmlp kalnacak bir dek sayan krs ukallardr. Diyalektik Maddecilik statlar ayn zamanda byk kitleleri hatadan koruyarak dnemeleri tam vaktinde gsteren, frsat karmayan iar ve parolalar vermekte de ustadrlar. Onun iin, sosyal bilimin ne olduunu hakkyla kavram btn dncler gibi, sosyolojinin uygulanmas (tatbikat) demek olan siyaseti bir gzelsanat haline getirmilerdir. Btn bilimlerin daima tatbik edilen bir gzelsanat yan vardr. Mhendislikte matematik bir bilimdir; yapclk o bilimin gzelsanatdr. Hekimlikte doa bilimleri birer bilimdirler; hasta tedavi etmek btn tp bilimlerinin gzelsanat yandr. Bylece, Diyalektik, pratik ile teori arasndaki uurumu doldurduu gibi, bilimi gzelsanattan, teoriyi estetikten ayr sayan ve bu ayrlk zerine burjuva darkafahl veya kkburjuva kuruntuculuu ile birtakm tekeller veya mistisizmler kuranlar belli snrlarna indirir. Gerekte, her insann nasl hem teori, hem pratikle uramas yalnz mmkn deil, ayn zamanda zorunlu da ise, tpk yle, her insann hem bilimle, hem gzelsanatla uramas yalnz mmkn deil, ayn zamanda zorunludur da... Yoksa, her yerde olduu gibi burada dahi tekyanllk, yalnz baz psikopatlar iirmeye yarayan genel kltr yoksulluuna
Menzil-i maksut: amalanan konak, ulalmak istenen hedef.

218

219

dayanr. Diyalektik, insan kltrn gerek bilim, gerek gzelsanat bakmndan bir btn halinde insana verir: adam tam adam yapar. Sosyolojide mesele baka trl olamaz. Sosyal bilimler alannda "An sezmek"e belli meseleleri canl hayata uygulayaraktan birinci plana karmak da denir. Mesela, Marks ve Engels'in Sorge'ye mektuplarn ele alalm: "Burada bilimsel bakmdan Diyalektik Maddecilik rneklerini: falan veya filan siyas veya iktisadi artlarn somut zelliklerine uygulamakta, meselenin trl noktalarn ve trl ynlerini birinci plana karmakta ve kabartlandrmakta gzlemliyoruz."88 Diyalektik Maddecilik Ustalarna gre: Meseleler halka halka uzayan zincire benzer. Fakat o zincir iinde halka var, halkack vardr. Meseleleri zmlendirmeye: btn halkalar dizisi iinde asl zinciri peinden srkleyebilecek olan halkac yakalamak ad verilir. Bir kere bu halkack ele geti mi, ona var kuvvetiyle asl: ite siyaset adl toplumsal gzelsanat budur. "Siyas hayat, sonsuz halkalar dizisinden ibaret sonsuz bir zincirdir. Btn siyaset gzelsanat: pek ok defa elden kaabilen, belli verili bir anda gayet nemli olan ve kendisine sahip olann gittike daha ok btn zincire de sahip olmasn salayan o zel halkaca sarlp kuvvetli kuvvetli aslmaktan ibarettir."89 Bu siyaset gzelsanatn beceremeyenlerin kendilerine "Devrimci" (Gerek Demokrat) ss vermeleri, kendilerini veya bakalarn aldatmalar demektir:

"Devrimci olmak veya genellikle Sosyalizm yahut Komnizm taraftar olmak yetmez. Her anda zincirin mahsus (zel) halkasn bulmu olmak lazmdr. O halka zerine btn kuvvetiyle aslmak lazmdr; t ki btn zincir ele gesin ve ondan sonraki halkaya gemek zere temellice ve salamca hazrlanlsn. Halkalarn grn, biimi, zincirlenii, tarihsel olaylar iinde birbirlerinden fark, berm'tad90, demircinin zincir yapmasnda olduu gibi, ne o kadar basit, ne o kadar nemsizdir."91 zete, Sosyal Bilimleri, Devrimci gibi, yani Diyalektike kavramak, siyaset zincirini bilinli bir demircinin gzelsanat akyla dvmeyi bilmektir. *** Buraya kadar: Diyalektiin nasl kullanlacayla uratk. Bu kullan yordamn bir szle ksaltmak istersek, yle diyebiliriz: 1- Diyalektik Aydnlatm: Bilmek'tir. 2- Diyalektik Deitirim: Yapmay bilmek (yapabilmek)tir. Diyalektik Aydnlatmak iki trl idi: 1- Mekan iinde Aydnlatmak: Her yann bilmek'tir. 2- Zaman iinde Aydnlatmak: Her zamann bilmek'tir. Diyalektik Deitirme de iki trldr: 1- Dnceyi ile birletirmek: Snamak'tr. 2- in manivelasn sezmek: Becermek'tir.

88

Lenin, "Rusa Marks'a Mektuplar:...."ine Works;C. 12, s. 362)

89

nsz. (Collected

Lenin, Ne Yapmal? 1902, C. V, s. 253 (Collected Works, C. 5, s. 502.

90 91

Berm'tad: allagelen biimde, her zaman olduu gibi. Lenin, Sovyet Hkmetinin Birincil Grevleri, (Collected Works,

C. 27, s. 274)

220

221

Bunu kurallatralm:

DYALEKTK KAVRAYI Olan Aydnlatm: Bilim Her yann bilmek Olan Deitirim: __ Ya pim Hareketin manivelasn Becermek (Beceriklilik)

Her zamann bilmek (Somut bilim) dinamik

Kendini ve Kitleyi Snamak

(Objektif bilim) statik

(Yapabilirlik)

bilkuvve [potansiyel olarak]

bilfiil [eylemci! olarak]

nc Kitap DYALEKTK MATERYALZM NE DELDR?

222

223

DYALEKTK NE DELDR?
Diyalektik: tarihi ve corafyas ile btn evreni kavraytr. Dnya iinde diyalektik: zellikle toplumu kavraytr. Bu kavray yordam, kendisinin dndaki btn gelip gemi dnya kavraylarndan farkl mdr? Evet. "Diyalektik nedir?" ve "Diyalektik nasl kullanlr?" konular anlatlrken, Diyalektiin btn teki kavraylardan fark da az ok belirmitir. Ama, balca sosyal bilimler: Felsefe, Sosyoloji, Tarih, Hukuk, Siyaset vb. gibi dal budak salmtr. Bunlarn btn fikirleri ciltlere smazsa da, anafikirleri, prensipleri az ok derlenip toparlanabilir. te, hi olmazsa bu toplumsal prensiplerin Diyalektik maddecilikten nasl ayrt edildiklerini, ksaca, ayr ayr gzden geirmek faydasz olamaz. Onun iin, Diyalektiin kendisi ve kullanl renildikten sonra, bir ey kalyor: "Diyalektik ne deildir?" Sra, bunu anlamaya geldi. Tekrar edelim: Diyalektik, her eyden nce bir dogma (nass) deildir; insanln madd manev gidiinde, insann fikir ve hareketinde tutulacak bir yoldur; yani, insann dnrken ve yaparken kulland metot, uyduu usuldr. Burada "Usul = [yntem] = metot = yol" deyince iki ey akla gelir: 1- zellikle metot: Her pozitif bilimin, kendi ihtisas dalndaki alma ve aratrmalar iin tutturduu birtakm zel yollar vardr. Burada bizi ilgilendiren bu ksm yntemler deildir. Mesel doa bilimlerindeki yntemler, matematik bilimle225

rindeki yntemlerden veya tarih bilimlerindeki zel metotlardan farkldr. Bu, her bilim kolunun ayr ayrnt yollardr. 2- Genellikle metot: Herhangi bir bilim ve hareket iinde her akl banda insann tutturaca yoldur. nsan iin her yol, toplulua gre Toplumdan, tek adama gre Dnceden geer. Biz de genellikle Toplum ve Dnce ilerindeki metotlar zerinde duralm. Daha bunu sylerken, Diyalektiin balca u iki alanda teki metotlardan ayrl gznne gelir: 1- Felsefe'nin yolu: Mantk veya dnce kanunlar. Bu metot, insan kafasnn ileyiine dairdir. 2- Sosyoloji'nin yolu: Toplum ilikilerinin kanunlar. Bu metot, yn hareketinin gidiine dairdir. Diyalektik maddecilik ok basit bir geree dayanr: gerek kafamzn, gerek yaadmz toplumun ileyiinde tutulacak biricik yol udur dedik: Olan olduu gibi grmek! Diyalektik maddecilikten nce gelen metotlar, bir dereceye kadar hogrlebilirler. nk, o zaman Geree giden baka yol, hemen hemen bilinmiyordu. Eski Yunan felsefesindeki diyalektik oktan unutulmutu. 19'uncu asr ortasnda kurulan modern diyalektikten sonra gelen btn teki Toplum ve Dnce metotlar ise, hi saknmadan, bir tek prensibe dayanrlar: Olan olmad gibi gstermek! Yahut, olan, olduundan baka trl gstermek... Olanlar, daima prose (gidi, sre) halindedir: yani, hem somut ve objektiftirler, hem deiir dururlar. Fakat, olanlarn bu iki yann, iki zelliini birden yalnz Diyalektik maddecilik yntemi aynen kavrar. teki felsefe ve sosyoloji okullar, srecin ya objektif ve somut varln

yahut deiik oluunu, yahut her iki yann birden grmeyiverirler. A- Felsefeler: deyince, bugn artk eski fikir fikir stne ylarak kurulmu "spanya'da ato" gibi hayal SSTEM'-lere bakan yok. Pozitif bilimler az ok her boluu dolduruyor. Bir Filozofun kendi kafasndan, ok defa "i-kembe-i kbr"sndan att sz demetlerine hacet kalmad. Bir zaman filozoflarn tekelinde oyalanan konular, imdi hepsi ayr birer bilim halinde bamszlk kazanmlardr. Filozofun kuruntu sahas deil, bilginin aratrma alandr. Felsefeden arta kalan tek ey: MANTIK'tr. Mantk: demek, dnce kanunu demektir. Diyalektiin dndaki btn Felsefe okullarnn mant zellikle bir noktay kavrayamaz: Sre'in ikinci prensibi olan DEME kanunu... Onlar, dnceyi olaylarla karlatracaklarna, bir dnceyi gene soyut bir baka dnce ile karlatrrlar ve metafizik yoldan, sbjektif ekilde incelerler. Dncenin pratikle ayarlanmasn istemezler veya beceremezler. Dncede pratiin, faaliyetin, evrenin, maddenin roln anlamadklar, yahut anlamazlktan geldikleri iin yanlmaya mahkm olurlar. Diyalektik ise, her aratrmann bir deiiklie doru gtrdn bilir; her dnceyi pratikle yzletirir, her sz iin mihenk tana vurur. Bu sayede GEREK'i kavramakta, btn teki felsefelerin, metotlarn stne kar. nk insan kafasn olaylarn tersine deil, gidiine uydurur. B- Toplum Bilimleri: zellikle timaiyattan-Sosyoloji-den Tarih ve Siyasete kadar uzanan bilgilerdir. Bu alanda, diyalektikten baka btn yntemler, toplum srecinde zellikle birinci prensibi: AYDINLATMA'y kavrayamazlar.

226

227

nk onlar, gerei bulmaktan ok, olaylar bir maksat ve niyete gre yorumlamak ilgilendirir. nceden kabul ettikleri, yahut etkisinden kurtulamadklar cz'i gerekleri, btne mal etmeye, btn gerekmi gibi gstermeye alrlar. stn aznlklarn, tarihsel gidie aykr karlarn bile hakl karmak direktifi ile yola kmlardr. Bu yzden, olaylarn objektif ve somut incelenmesini isteyemezler veya beceremezler. nsan ilk bakta yadrgar: Nasl olur, Toplum olaylarn aydnlatmak iin kurulmu yle koskoca bilimler, tam tersine ilerler, olaylar karartmak iin binbir dereden su getirirler? Ne are ki bu byledir. 19'uncu asrn yarsndan beri gelen btn "Sosyologlar = Toplumbilimcilerin yaptklarna ve sylediklerine yakndan bakalm: btn sayg ve n kazanm alimlerin ileri gleri, hep rman yukarlara doru aktn "ispat" etmek, Diyalektiin esiz aydnlatn karartmak ve rtbas etmek uruna abalamaya varr. Grnte onlar da aklama, yani aydnlatma iin debelenirler. Ama, szlerinin vard sonulara gz atlrsa aklamadan ke bucak katklar, aydnlktan dlerinin patlad besbelli olur. yle kulak kabartlsa, onlarn da azlar hep objektif ve somut lf eder. Lkin szlerini ie evirdik mi, iddialarn olaylarla yzletirdik mi: gerek objektifi ve somutu gzden kartmak iin kanteri dktkleri meydana kverir. Burada, gze arptrmak iin, bir nokta zerine fazla bastk. Gerek felsefeler, gerek toplum bilimleri ZELLKLE tek yanldr, dedik. Felsefe: zellikle pratik deiikliklerle ilgisizliinden sakattr; Bilim: zellikle aklamada gerekten objektif ve somut olamaz, dedik. "zellikle" diyoruz. Maksat, hastaln nereden baladn ve nerede ar bastn belirtmektir... Yoksa, elbet, felsefe metotlar

srf pratikle koputuklar ve deiimden kandklar iin, aydnlatrken samalarlar. Hibir zaman yapndklar, zendikleri objektiflie ve somutlua ulaamazlar. Gene sosyal bilim metotlar da: aydnlatrken objektif ve somut olmaktan rktkleri ve kandklar iin, toplumsal deiikliklerde ve pratik faaliyette boyuna gln ve korkun bir saptma rnei olurlar: deta maneviyat gzbacl, hareket yolkesenlii, yolartcl rolne derler. nk sre gibi, onu sahiden kavray diyalektii de bir btndr. Gerek aydnlatmda, gerek deitirimde tam olmak, her iki alanda eksiksiz ve aksaksz davranmak arttr. Bunlardan hangisinde en ufak bir srmeye uranlsa, hemen btn dnce ve pratik alan karma karr; btn aydnlatm yanltan, btn deitirim bozgundan kurtulamaz. Diyalektii btn teki felsefe ve bilim yntemlerine stn karan ey, hi yanltmayan, ve -kullanlmasn bildike- hemen hi bozguna uratmayan ey, aydnlatm ile deitirim gcn ayn zamanda ayn cesaretle uygulayabilmesidir. Bu, ncleyinden sylenmi gibi gelen iddiamz doru mu? Diyalektiin gerek felsefe, gerek bilim alanlarnda btn teki metotlardan ayrt edililerini, FARK'larn sras ile ksaca grelim. Anlarz.

228

229

A- FELSEFEDE AYIRT

Felsefenin dm: GNOSEOLOGIE (Gnozeoloji) denilen BLG KONUSU'dur. Gnozeolojinin aratrdklar unlardr: 1- Gerek var mdr? 2- Varsa, nasl'dr? 3- Biz onu kavrayabilir miyiz? Bu sorulara verilen cevaplara gre yollar ayrlr, okullar kurulur. Diyalektik, olaylara dair iki ana prensip grr: 1- Geliim kanunu (NKAF): Her ey harekette ve deimektedir. Buna felsefede zaflik Prensibi dahi denir. Bu prensip gereince: bugn olan, yarn yok olur; bugnk olay, dnknn yok olmasyla doar, yarn kendisi de yok olacaktr. Olu ile Yok olu'un byle birbirini kovalamasna, dn "inkr" eden bugnn, yarn inkr edilmesine: "nk rn inkr" denir. 2- apram kanunu (ELK): Yukardaki olay daha tarif edilirken nmze bir aprama (eliki) kyor: OluYok olu, Evet-Hayr, Art-Eksi yan yana, i ie, karlkl iliki halinde, ve demek ki bir arada bulunuyorlar. Demek geliim dediimiz ey, bu apramlardan, elikilerden doar. Ztlar bulumadka ne hareket, ne olu ve geliim olur. Demek, olaylarn zemberei, yay: "Ztlarn Birlii" prensibidir. Eski ekilci (Formel) mantkla ilemeye alkn zihinler, bu zaflik ve eliiklik prensipleri nnde aabilirler. Ve u itirazlara kalkarlar:
231

1- Her eyi deiir, zaf buluyorsunuz, derler. Onlar izaflii bir "bulu", insan uydurmas zannederler. Madem her ey izaf: u halde inanlacak hibir kesin gerek yok!.. imdi, burada, bize gre doru olan ey; sonra, tede, bakasna yanl gelir... Ortada, btn insanlk iin makbul [geerli], normal bir mantk iin doru veyahut yanl diyebileceimiz ne kalyor?.. Buna "kavray" m denir? yle kavray, kavramamaktan beterdir. nk bizi kararszla, gereksizlie gtrr. Bu itiraz yapanlara uyarsak: madem insan ana karnndan bebek douyor, bir kararda kalmayp, ocuk, delikanl, gen, olgun, ihtiyar, diye durmakszn deierek geliiyor, insan hakknda hibir fikrimiz olamaz, sanabiliriz... yle midir? Elbette hayr. nsann deien izaf haline o kadar almz ki, bugn gelien insan gayet doal bulduumuz halde, asl gelimeyen birimizi grdk m tela deriz. Demek, izaflik insan gereini hie indirmez, tersine, insan kavraymzn artdr. nsan -olmaz ya- varsayalm ki btn mrnde hep mutlak ayn ocuk haliyle gze arpsa, insan hakknda tam bir fikir edinebilir miyiz? Asla. Ona ramen, izaflii reddedenler iin gerek ancak ebediyen deimez, gelimez bir Mutlak Gerek olursa, gerektir. Bugn de, yarn da bel balanacak, "Kyamete dek" ayn kalacak gerek, Mutlak sayabileceimiz gerektir. Yoksa, izaf kaldka hibir gerek yok demektir. nsan dncesi, malm, cvadan daha ele avuca smaz. Byle bir tartmada ne kvrmlar, girinti kntlar yapmaz. Onlara iaret ettike, "Felsefe" eitlerine dokunacaz. O zaman "zaf" ile "Mutlak"n iliki ve snrlarn koymak iin, gene Diyalektiin geliim kanunundan baka kar yol kalmadn greceiz. 2- tiraz edenler tekrarlyorlar: Her eyde eliiklik

buluyorsunuz. Evetle Hayr bir arada ise, demek, bir eye ayn zamanda hem Evet, hem Hayr, hem olur, hem olmaz m diyeceiz? Ben, hem varm, hem yok muyum? O halde, gene ortada hibir tutunacak nesne kalmaz. Sorulana hem Evet, hem Hayr demek samalamann t kendisi deil midir? Bu itiraz yapanlara gre eliki olan yerde mantk durur. nsan dncesi ancak elikiden kurtulduu vakit doru yola girmitir. Bir eyin doru drst kavranlmas iin elimezlie ulamas, ya Evet, yahut Hayr olmas gerekir. lk bakta bu ikinci itiraz da birincisi kadar "Akla yakn" gibi gelir. Zaten yle olmasa, yedi bin yldan beri insan dncesi Skolastik veya Metafizik mantklara nasl saplanabilirdi? Lkin tpk Geliimi inkr gibi, Ztlarn birliini inkr da, kendi dncemizin rn olmaktan ok, dncemize kaynak olan, onlar tayin eden Toplum ilikilerimizin bir gereidir. Gren kiicil gzmzdr, ama, grme imkanmz, Toplumumuzun geliim seviyesiyle snrldr. Kepler'e, Galile'ye gelinceye kadar, herkes: Gne dnyann etrafnda dner, sanyordu. Gzmz hl yle gsteriyor. Ama, grdklerimizi birbiriyle karlatrp da, gzmze bir mercek koyunca, dnyann dndn kavradk. Kadm Yunan Filozoflarndan beri maddenin Atom (paralanmaz) unsurlarndan birleik olduunu sanrdk. Bugn, Atomun paralanan rneklerini, Radyumu bulup, kendimiz Atomu paralayan letleri kefedince, Atom'un paralanmazl grledi gitti. Ztlarn birliini kabul edemeyenler de: 1- Ya onu gremeyenler: chiller, bilime vakit bulamayanlardr; 2-Yahut grmek istemeyenler: elikileri gizlemekte kar grenlerdir. Her iki hal de, Bilim d kr ve kuru bir

232

233

iddiaya, Metafizie varr: "Ona gre, iki eyden biri: bir nesne ya vardr, ya yoktur; bir ey hem kendisi, hem baka birisi olamaz; art ile eksi mutlak birbirini defederler; sebeple sonu dahi, gene kat antitezler (zt iddialar) halinde birbirlerine kar dururlar. Bu dn yordam, ilk bakta bize olaanst yerinde (makbul) gibi grnr; nk herkeste bulunan saduyu (sens commun: ortak duygu) denilen ey budur. Fakat, evinin drt duvar iinde kaldka o kadar saygdeer bir arkada olan bu saduyu, usuz bucaksz aratrma dnyas iine dalnca, bsbtn alacak birtakm maceralara der; kavray iin metafizik yntem, ele alnan nesnenin (konunun) zelliine gre az ok yaygn alanlarda hakl ve hatt zorunlu olsa bile, er ge yle bir engele arpar ki, onun tesinde metafizik kavray artk tekelcileir, darkafallar, soyutlar ve hal olunmaz [zmlenmez] elikiler durumunda yolunu arr; nk teker teker gzden geirdii nesneler, (onlar inceleyen) metafizie o nesnelerin karlkl ilikilerini unutturur; nesnelerin varlklar, olu ve bitilerini unutturur; dinelileri hareketlerini unutturur; nk dallar, metafiziin orman grmesine engel olur."92 Yani, eyleri: 1- Dururlarken, 2- Birbirlerinden ayr tutarken metafizike, tespit, tecrit yntemi ile kavrayabiliriz. Ama: 1- Yrrken, 2- Karlkl ilikidelerken, metafizike kavramaya imkn yoktur.

92

Friedrich Engels. Bay Dhring Bilimi Altst Edivor. C. I., Genel Sz (Marks-Engels. Werke, C. 20. s. 21)

Evrende her eyin Hareket ve iliki halinde bulunduunu unutmayalm. O zaman metafizik tespit ve tecrit ynteminin bir insan uydurmas olduu, bu uydurmann insan gszlnden geldii, toplum gelitike, bu gszlk ile beraber uydurmalara da yer kalmayaca kendiliinden anlalr. Gene o zaman, artk, varl kavray letimiz olan Mantkta, metafizik dnce dar ve ksr kalr. nk HAREKET: ancak ztlklar zembereinin yaylanmas ile doar; LK ise: ancak hareketi yaratan ztlklarn birbiriyle arpan balln gsterir. Ufak ilerde, ksa aralklarda, (kk zaman ve mekn lleriyle) eylerin hareketlerinde elikili ilikilerini ihtimal bir an iin grmeyebilir yahut unutabiliriz. Bu belki o gnlk bizim iimizi de bozmaz gibi gelir. Hi olmazsa bozduunu o an fark edemeyiz. Ama, byk apta meselelerin tarihsel olaylar iinde sonsuz sonu ve sebep zincirlenii gznne getirildi mi, inkiaf (geliimi) ve evrimi (tekml) anlamaya, ztlarn birliini kavramadka imkn bulamayz. "Gnlk olaylar iin, mesel, bir hayvann var olup olmadn biliriz ve yanlmakszn syleyebiliriz. Fakat, daha ince bir aratrma var olmann ok defa en karmakark ilerden biri olduunu aa vurur; nitekim, ana karnndaki ocuu ldrmenin katillik olduunu gsterecek makul bir snr kefedeceiz diye bouna yorulan hukukular, iin burasn pek iyi bilirler. lm ann tespit etmek de gene o kadar imknszdr: nk, fizyoloji, lmn bir anlk ve bir tek olay deil, fakat uzun bir sre olduunu ispat eder. Tpk onun gibi, her organik varlk her an. hem ayn eydir, hem ayn ey deildir; zira her an dardan gelmi maddeleri alabora ederek, baka maddeleri darya atar: her an vcudunun birtakm hcreleri lr ve baka birtakmlar

234

235

oluur; daima, az ok uzun bir zaman geince, o vcudun cevheri [maddesi] batan baa yenilenir, baka atomlar o cevherin yerine geer, yle ki, her organik varlk boyuna hem ayn ey, hem baka ey olur. Gene byle, ayet nesneleri daha yaknca gzden geirirsek, bir antitezin iki kutbu, art ve eksi olarak birbirlerine zt olduklar kadar, birbirlerinden ayrlmaz haldedirler, ve zt bulunmalarna ramen, karlkl olarak i ie girmilerdir; gene yle, sebep ve sonu dediimiz fikirler, ancak falan zel olaya uygulannca sebep ve sonuturlar. Fakat biz, zel olay evrenin btn ile olan genel bants iinde gzden geirir geirmez, sebeple sonu birbirine karr ve evrensel etki, tepki (amel, akslmel) kavray iinde eriyip giderler; bu kavrayta sebeplerle sonular boyuna birbirlerine girip karlar; imdi burada etki sonucu olan ey, baka yerde ve baka zaman sebep haline gelir, ve bunun aksi de dorudur. "Btn bu dn ileri ve metotlar metafizik dn erevesi iine girmezler."93 zete, Diyalektik sre, nkrn inkr ve Ztlarn birlii: bir akl uydurmas deil, olaylarn t kendisi, varln ruhu saylmaya deen canl bir gerek'tir. Diyalektik, insan dncesinin herhangi keyf cilvesi veya saptmas deil, Olaylarn kendi mant'dr. Diyalektii baka trl sanmak, olaylarn canl gereklii iinde hkm sren objektif ve somut ilikileri dnda bir diyalektik farz etmek, kelleden atma baz samalamalara yol aar. Mesel: "Diyalektikte bir eyin var olup olmadn syleyemiyoruz; Diyalektiin kendisi de hem dorudur, hem deildir, hem vardr, hem yoktur" gibi Sofizmler (Safsatalar)

ok grlmtr. O eit Sofizmler, daha balangta nlenmi ve gereince cevaplandrlmtr. Bir eyi keyfimiz yle istedii iin var, yahut yok farz etmek baka; doa, toplum ve dnce olaylarn kendi normal geliimleri ve objektif, somut hareketleri iinde, olduklar gibi ele almak baka eydir. Hatt, keyfimizin yle veya byle istemesi bile, zannedeceimiz kadar elimizde olan bir ey deildir. En keyf arzularmzda bile, objektif, somut birtakm toplumsal, organik ve doal sebepler ve zorunluluklar rol oynar. Bugn Psikanaliz denilen Ruh derinlikleri bilimi, en basit dil srmelerinin, en aykr ryalarn, en ipe sapa gelmez deli samalarnn bile bir anlam, yani icap ettiren [gerektiren] derin sebebi bulunduunu ispat etmitir. Eer, insan dncesi, baz olaylar dnda, hatt geree zt fikirleri ortaya atyorsa, bu tesadf yahut nceden kestirilememe bile, sonradan aklanmas imknsz, sebepsiz bir kapristen gelmez. Toplum iindeki elikilerin, en acayip fikre, en keyf kaprise bile sahip kan bir snf veya zmre yaratm olmasndan ileri gelir. "Diyalektik, doada, insan toplumunda ve dncede grlen genel hareket ve geliim kanunlarnn bilimidir."94 "u halde, inkrn inkr nedir? Doann, Tarihin ve Dncenin fevkalde genel olan ve dolaysyla da kapsam ve ap en byk olan bir geliim kanunudur."95 Felsefe en byk, en geni, en genel meseleler demekse, geni apta davalar incelerken Diyalektiksiz dnmenin imknszl anlalr. Bu gerei en geni doa meselesinden bir rnekle canlandralm. Einstein teorisi,

93

a.g.y. (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 21-22) 236

a.g.y., Fasl XIII, s. 220 (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 131-132) a.g.y., s. 219 (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 131)

237

doada btn izgilerin eri olduklarn gsteriyor. Galata Kprs bize dmdz gelir. Halbuki dnya yuvarlak olduuna gre, kprnn izdii deniz yzeyi cetvel gibi dz deil, eri, yay gibi kavislidir. Ama, dnya lsne gre, kprnn genilii o kadar kktr ki, onun kavisini pratikte yok sayabiliriz. Kpry geerken dz bir yol atk sanrz; gerekte bu kremizin yzeyi kadar muazzam bir yuvarln bir kavisii, yani eri bir izgidir. Btn bina duvarlarn birbirine paralel sayarz. Gerekte, duvarlar dikeydir, ama kremizin iki ayr noktasna inen iki dikey birbirine paralel deildirler. Eski prensiplere gre kurulmu klid Geometrisi, Einstein'n ispat ettii gibi, yanl kabul edilmektedir. Ama, bizim kk ilerimizde bu yanl kendiliinden dzelmedii vakit bile zarar vermez. Ayn klid Geometrisi yldzlarn dnyasna uyguland vakit yetmez olur. Yeni bir Einstein teorisi icap eder. Bir cismin bykl, kkl imdiye kadar boyutla llrd. Einstein buna hz diye bir drdnc boyut da ilve etmemiz gerektiini gsterdi. Bir cisim, saniyede ne kadar ok hzla hareket ederse, o kadar kitlesinden kaybeder. Ik hzn buldu mu, gzden kaybolur. Bu izaflik fikri, bugn bize deli samas gibi gelebilir. Lkin, Atom biliminin temeli bu izaflie dayanmaktadr. te, Metafizik mantk klid geometrisi olsa, Diyalektik mantk Einstein izafiyetilii demektir. Kk hesaplarmzda Metafizik dnce yntemi, eer pratik tavizlerle kullanlrsa, bir dereceye kadar byk zararlar vermeyebilir. Ama, Birey llerimiz dnda, Toplum kadar cebril [yksek matematik] meseleleriyle maher olmu bir alana girdik mi, Diyalektiin Ztlarn Birliktelii balca aydnlatma yolu haline gelir. Diyalektik deyince, birinci derecede unutulmamas

gereken gerek budur. kinci unutulmayacak gerek, Diyalektiin Soyut ve Sbjektif bir mantk oyunu olmaddr. Mesel: "nkrn inkr", bir inatnn terslii, bir erken bunan her eye kar olumsuz tavr al (negativizmus) deildir. Szkonusu olan Doann ve Toplumun genel oluu, eskilerin Tekevvn dedikleri varln mayalan, gelimesidir. Tartma hayli eskidir. "Fakat, u itiraz yaplabilir: bu inkr sahici bir inkr deildir. Ben bir arpa tanesini ezersem, bir bcei inersem, art "a" bykln siliverirsem de gene arpay, bcei, "a"y inkr etmi olurum. Yahut: "Gl, bir gl deildir" demekle "Gl, bir gldr" hkmn inkr ederim; bu sefer o inkr gene inkr ederek: "Bununla beraber, gl bir gldr" dersem, bundan nasl bir sonu kacaktr? "Gerekte, bu itirazlar, metafizikilerin Diyalektie kar kullandklar balca belgelerdir. Ve tamamyla o eit dar dne yakan belgelerdir. Diyalektikte inkr etmek, sadece hayr demek, yahut bir eyin var olmadn iln etmek, yahut o eyi herhangi bir surette yok etmek deildir. Vaktiyle Spinoza yle derdi: "Omnis determinatio est negatio", yani: her snrlama veya belirleme bir inkrdr. (Yani, Diyalektik inkr, tezle-antitez halinde karlam iki zddn, srgit birbirleriyle atmakta devam etmesi deil, belki belirli bir dereceye ulanca yeni bir senteze geilmesidir. elikinin byle snrlandrlmas, o ekliyle inkr edilmesi demektir. H. Kvlcml) "Ondan baka, inkrn zel tr burada srecin hem genel karakteri ile, hem de zel nitelii ile belirlenir. Ben yalnz inkr etmeli deilim, fakat inkr tekrar ortadan kaldrmalym da (Aufheben). u halde ben birinci inkr

238

239

yle kurmalym ki, ikincisi mmkn olsun veya mmkn hale gelsin... Bu nasl olacak? Her zel halin zel mahiyetine gre. Bir arpa tanesini ezerim, bir bcei inerim: birinci fiili pek iyi baarmmdr; ama ikincisini imknsz brakmmdr. Demek, trl trl eylerden bir geliim sonucunun kabilmesi iin, o eylerin kendilerine zg tarzda inkrlar bulunur: trl trl tasavvur ve kavramlar da byledir. nfinitezimal (sonsuz kk niceliklerin matematiinde eksi kkler araclyla art sler oluturmak iin olduundan baka trl inkr edilir. Bu yle bir eydir ki, baka her ey gibi renilmesi gerektir. Sade arpa sap ile nfinitezimal hesabn, inkrn inkrna bal olduklarn bilmek olay, beni, ne baaryla arpa ekmeye, ne diferansiyel ve entegral hesap yapmaya yetenekli klar: nitekim, yalnz sesleri tellerin boyutlar belirler, diyen kanunlar ele almakla hemen keman almay renmi olamam."96 nkrn inkr: bir kelime oyunu deildir. Ya insan kafas iinde: Dncelerimizde cereyan eder; yahut kafamz dnda: (Doal, Organik, Toplumsal) olaylarda kendini gsterir. Olaylarn diyalektiimde, inkrn inkr, genel bir kural deildi/; her olayn, insan arzular dnda, kendi ilikilerine gre gelimesidir. Arpa tanesi: imlendirici toprak, nem, scaklk artlarn bulunca, tanelikten kar: kk, sap, baak olur. Bu: ilk inkrdr. Sonra baakta iekler taneleince, arpa denilen bitki kurur, taneleri kalr. Bu: ikinci inkr, yani inkrn inkrdr... Sayn filozoflar bunu beenmeyecekler mi? Olabilir. Ama, kabahat, Diyalektikte mi? Diyalektik olan,
a.g.y., (Marks-Engel, Werke, C. 20, s. 132)

olduu gibi kavramtr. Metafiziki kzp, arpay ezerse: "te arpay inkr ettim; hani inkrn inkr?" diyemez. Arpann gelime kanunu, filozofun gazab ile tayin edilmez. Bcek ekirge, clz kanatlaryla bir mevsimlik mrn yaar. Sonra da, iftleen diisi gider, kendi kuyruu ile topra dele dele kendi mezarn kazar; gvdesini o mezara iyice gmer. O sra yetien erkek ekirge diinin kafasn koparp stne son topran rter ve lmeye gider. Bu: birinci inkrdr. Diinin gml cesedini karsanz, o ii yumurta dolu bir kapktr, artk. Ertesi yl, mevsimi gelince, o yumurtalar, her biri atlayp yumurtalktan kar; tekrar bir sr ekirge meydana gelir. te bu ikinci inkr, Diyalektiin sz ettii: nkrn inkrdr. Metafiziki filozof, mutlak gerek adna protesto mu edecek? Gitsin, bunu ekirgelere dileke vererek yapsn. Diyalektik, olan olduu gibi anlatmaktan geri kalmayacaktr. Filozof pek esirip [ok kzp] ekirgeyi bir tekmede ezince: "Bu da m inkr?" diyemez. ekirgenin geliimindeki inkr bakadr. Filozofun yapt olsa olsa, tarmn geliimi iin bir inkr olabilir. Her eyin kendi geliim kanunu vardr. Bunlar birbirlerine kartrlamaz. Hepsi: "nkrn inkr "dr ama, her eyde kendine zg ekiller alr. Dncenin diyalektii: nsan kafas da sahici gerek aryorsa, oturup masa banda istihareye yatmayacak. Herhangi bir eyde geliim mi bekliyor? Gelime emirle olmaz. O eyde hangi somut ztlarn birlikte bulunduunu arayacak. Bu ztlarn nasl objektif bir yasallkla inkrn inkrna varabileceklerini kafasnda plnlatracak, yani fikirletirecek. Yoksa, azyla ku tutsa, bekledii geliimi bulamaz. Kyl arpa ekimini byle gelitiriyor. pekbceki ipekbceinin geliimini byle gdyor. Filozofun Metafizii yeni bir yol aamad, aamaz.

240

241

nsan, hatt, kendi kafasnda yetitirdii, soyutun soyutu matematikte bile, kuru rakamlar bile, istedii gibi harekete getiremez. Hele bir yol harekete geirdi mi, cansz rakamlar bile deta canlanp, "kendi bildikleri" diyebileceimiz sonulara doru, ister istemez giderler. nsan yazaca mektuba bile, ilkin balar, satrlar devam ederken, cmlenin akna uymaktan geri kalamaz. Bir dnceye dalan, hangi sonuca varacan nceden kestiremez: bir fikir, tekini rtr, yeni bir fikre atlanr. Sonra o fikrin de karsna onu inkr eden bakas kar, vb. vb... Demek, en ok hkim olduumuzu zannettiimiz, kendi yaratklarmz, rakamlarmzn, fikirlerimizin dahi, kendilerine gre bir tezat beraberlikleri, inkrn inkrlar vardr. Hislerimizde bile, elimizde olmayan, "Ferman dinlemeyen" bir gelime zellii var. Dilediimiz gibi dnmeye bile "izinli" deiliz. Hesap yapmak iin, hesap bilimini bilmeye, fikir yrtmek iin dnmeyi renmeye mecburuz. Neden? nk, his, fikir ve dileklerimizin dahi, keyf olmayan kendilerine zg birer gelimeleri vardr. O gelimelere uymak farzdr. Her olay gibi, dncenin de gelimesi, kendine zg ztlarn bir arada yaylamas, belirli fikirlerin, belirli artlar altnda atp nkrn nkrna varmas ile olur. Btn bu anlattklarmz bir sonuca varyor: Gerek, zannedildii kadar ireti olamaz. nsann kafasnda olaylarn tam aynalamasdr. Onun iin, felsefenin ana konusu: Gerek meselesi olur. Btn felsefelerin ba, Gerek nnde aldklar duruma baldr. Her dnce metodu, kendi kendine ilkin unu sorar: nanlacak bir Gerek var mdr? Varsa nasl eydir? Meseleye imdiye kadar verilmi cevaplar, iki byk ksma ayrabiliriz:

a) Metafizik Felsefe sistemlerinin Gerei kavray; b) Diyalektik Felsefe mantnca Gerein kavran... Bu iki ayr dnya grn birbirinden ayrt etmek iin en ksa yol, birbirleriyle karlatrmaktr. Bu karlatrmay: 1- Genel tanm, 2- zel karlatrma olarak yaptktan sonra, bir nc balkta: 3- Diyalektie gre Gerek sonucunu belirteceiz. I- GENEL TANIM Btn Metafizik Felsefe sistemleri "Gerek" nnde balca 3 trl durum taknrlar: 1 - Gerek mutlaktr; 2- Gerek yoktur; 3- Gerek bilinmez... A- Gerek Mutlaktr (Tip: Dogmatizm) Dogmatizmlere gre Gerek vardr. Ama, Gerek adn alabilecek ey ancak ve yalnz MUTLAK olabilir. Mutlaklk derecesinde genel ve soyut olmayan kavrama Gerek denemez. Son derece genel ve soyut olan Geree: Mutlak Gerek veya Ezel Gerek, bir szle Metafizik Gerek denir. Btn Felsefenin gayesi onu aramak ve bulmaktr. MUTLAK nedir? Szlke anlamn ararsak, Mutlak sz iinde zellikle u sfatlar bulunur: 1- Mutlak geneldir: yani, izaf deildir. Mesel, baba insandr, dediimiz vakit: baba, insana nazaran izafdir; insann bir parasdr. nsan ise, babaya nazaran mutlaktr; nk insan btn babalarla beraber, analar, ocuklar, dedeleri, nineleri de iine alr: en geni btndr. 2- Mutlak tamdr: Hibir eksiklik kabul etmez. Bir

242

243

varla insan dedik mi, her insanda olan eyler mutlaka o varlkta da bulunur. 3- Mutlak hkimdir: nsann btn sfatlar ve zellikleri mutlak insana ve btn insanla hkimdir. 4- Mutlak artsz kaytszdr: nsan, falan vaziyette olunca insan, filn vaziyette ise insandan baka ey olamaz. 5- Mutlak soyuttur: nsan deyince, bu kavram iinde ahs olarak hi kimse yoktur, fakat herkes vardr. Mavi gzl beyaz Ahmet, esmer kara gzl Mehmet, dorucu Hasan, yalanc Hseyin aranmaz. Bunlarn ahs olarak farklar tamamen unutulup, yalnz insan akla gelir. 6- Mutlak ebed ve ezeldir: nsan oldu olasya insandr. Onun n ve sonu yoktur. Vb... vb... Mutlak'n tarifinde bu gibi sfatlar istediimiz kadar oaltabiliriz. Mutlak, deta yalanc Allah'tr. Tanr'nn "Esm-yi Hsn"s gibi Mutlak'n da sfatlar binbirdir. Hepsini bir araya toplayalm: Mutlak demek zaflikle hibir ilgisi bulunmayan, hibir eliki kabul etmeyen demektir. Hususlik [zellik], noksanlk, art, kayt, somutluk gibi sfatlar, Mutlak'n kendi alannda, "Hkim-i mutlak" olmas fikriyle elikili saylr. te bu, hibir zaman kendi zddn sylemeyen, asla deimeyen, her yerde, her zaman ayn kalan geree Metafizik Gerek denir. Dogmatizm (Nasslk) byle bir gerek peinde koan, yle bir gerein bulunduunu kabul eden felsefe sistemleridir. Dogmatik felsefeler teden beri iki byk kampa ayrlrlar: 1- dealizmler; 2- Materyalizmler... Gerek klasik dealist okullar, gerekse k l a s i k Materyalist okullar, iddialarnda, birinin ak dediine tekisi kara dedii halde, her iki tarafn da birletii nokta: Gerein ancak mutlak olabileceidir. ki taraf ayran ey, ele aldklar konu ve z sistemidir. Bu konu ve ze dair olan dnce metotlar,

tamamen ayndr, idealiste gre: her ey RUH'tur; Materyaliste gre her ey MADDE'dir. Madde nedir? Mutlak, ezel, deimez bir cevherdir. Ruh nedir? O da mutlak, ezel, deimez bir cevherdir. Klasik metafiziki dealist felsefelerle, Materyalist felsefelerin anafikirleri arasnda derin bir inceleme yaplrsa, en son durumada birbirlerinden pek az farkl bir dnce yntemine dayandklar aarak grlr. nk, nihayet birinin Madde dedii eye tekisinin Ruh adn verdii anlalr. Bir trl anlaamamalar, fakat bir trl de birbirlerini mat edemeyileri, -sosyal sebepler bir yana-bundan ileri gelir. Birinin bulduu her delile kar, teki daima en zt delili ne srebilmitir. Yzyllarca sren Materyalizm-dealizm kavgalar, Mutlak Gerek peinde kotuklar iin, ayn kmaza varmlardr. B- Hibir Gerek Yoktur (Tip: Septisizmler) Dogmatizmler, grdmz gibi, ksr bir bouma ile birbirlerini yok etmeye alrken, gene onlar gibi Metafizik dnce yntemi gden baka filozoflar, deta bu kavgann sonucunu belirtirler: madem ki Materyalizm Ruh yoktur diyor, dealizm de Madde yoktur diyor., ikisinin de sz doru: ortada ne Ruh, ne Madde saylacak hibir gerek yok demektir. Btn denemelerden sonra muhakkak olan bir ey varsa o da: hibir Gerein bulunmaddr. Gerek diye ne srlen ey, bizim yle sandmz, bizde gerek olan eydir. Bir bakasna gre gerek olmayabilir. Maddeciye sor: Gerek Madde; Ruhuya sor: Gerek Ruh, der. yle ise, ne Madde, ne de Ruh gerektir. Ortada Gerek diyecek hibir ey yoktur. Mutlak Gerek olmaynca, hibir gerek olamaz diyen srf inkarclar, balca iki byk gidie ve hizbe ayrlrlar:

244

245

1-Septisizmler (ekilikler); 2- Rltivizmler (zafiyetilikler)... 1- Septisizm: Mutlak surette ve toptan her trl gerei yok bilir. Eskilerin Reybiyyn dedikleri ek ve phecilik yahut "kilcilik" diye tercme edebileceimiz Septisizm: nsan dncesinin her trl inancn kaybetmesidir. Ne denir ve ne olursa olsun, sseptik (kilci): kukuyla kafa sallar, dudak bker. Sylenilenin aksi de mmkn, demek asl yok. Biz yle sanyoruz. Bakas ne der? Az sonra baka trlsne inanmayacak myz? Septisizmin, srf dnce alannda, yani Mantkta ve dolaysyla da Topluma uygulannda: Politikada, Ahlkta karl SOFZM (Safsataclk) veya DEMAGOJ (Muga-ltachk)tr. Sofist: istedii yalan, birtakm mantk oyunlaryla karsndakine doru gibi yutturacana inanr. Demagog: yapt Sofizm ile geni kalabalklar kandrp, peinden sonsuza dek srkleyebileceine inanr. Her iki tip de, iinden hibir eye inanc olmayan, yahut bir tek eye: o ndaki karna inanan bir sseptik (kilci)dir. 2- Rltivizm: de, tpk Septisizm gibi, hibir Mutlak Gerek bulunmadna ve bulunamayacana inanr. kilciden fark: baz ZAF (rltif: zgr) gereklerin bulunabile ceini kabul etmesindedir. Falan zamanda, filn yerde u veya bu artlara gre Gerek diye bir ey vardr. Ama, o gerekte genel ve mutlak bir deer aramak botur. Buldu umuz eye, bir ynden Gerek desek bile, baka ynden Gerek demeye imkn yoktur. C- Gerek Bilinemez Bu nc grup filozoflar, hibir gerek bulunmadn syleyemedikleri gibi, metafizik bir gerek bulunmadn da itiraf edemezler. C zaman, ister istemez, ikiyzlle

derler: bir sylediklerini teki tutmaz. Bu eit filozoflar, genellikle burjuva bilim adamlarndan yetiir. Pozitif Bilimler ortaya inkr edilemez Gerekler atar. Gerek bir karakter tayan bilim adam, o gerekleri bayrak eden dva adam olabilir. Fakat, toplumda igal ettii mevkileri yle bir davann tehlikeye dreceini sezen dnc, medeni cesaret sahibi deilse, kendisine hemen bir kaamak yolu arar. Gerein varln rtbas etse: aka sahtekr durumuna decek. Bilimsel gerei inkrla yok edemeyeceini bilir. Yok edilmez gerei aka kabul, hele iln etmekse iine gelmez. yisi mi, "ne i yansn, ne kebap": "Mutlak bir gerek olsa gerektir; ama biz onu asla kavrayamayz" der, geer. "drak mel bu kk akla gerekmez: zira bu terz o kadar sikleti ekmez!"97 felsefesi, arkada bir dneklik kapc brakm olur. Bu hizbin en aslna uygun tipi AGNOSTSZM (Bilmemcilik: L-ilmiyyn) adn alr. Ayn gruhun baka bir tipi de EKLEKTZM (Eklemecilik: ktitfiyyun) dur. Agnostik (Bilmemci): Mutlak Gerek var ama, onu biz bilemeyiz, der. Eklektik (Eklemci): madem kimin Gerei mutlak sylediini bilmiyoruz; u halde, birbirine az ok uygun decek Gerek iddialarndan beendiklerimizi derleyip toparlayarak, ona gre amel ediveririz [davranveririz], der. Ve en baka baka doktrinlerin iddialarndan baz paralar seip, onlar harman veya orba etmekle, kendi karna elverili bir felsefe doktrini kurar. Bu yamal boha sahibinin iini bitirdii mddete, pekldr. Mutlak Geree ne "vardr", ne "yoktur" diyemeyen, Gerei bilmezlikten gelmeyi, bir eit okbilirlik diye satan

97

Anlam kavramak bu kk akla gerekmez: nk bu terazi o kadar arl ekmez.

246

247

bu ikiyzl veya korkak felsefe sistemleri, deta bulunduklar memlekete gre ayr isim ve eni kazanr. Baz ayrntlarda eitli doktrinlere ayrlr. Mesel: Agnostisizm: daha ok ngilizlere mahsus "rkek Materyalizm"dir. ngiltere'de domu, ngiliz uyruundadr. Kritisizm (Tenkitilik, Eletiricilik): Agnostisizmin Alman kafasyla Kant tarafndan bir nevi gelitirilmesidir. Pozitivizm (Mspetilik, Olguculuk): Bilmemci felsefeyi Auguste Compte'un Fransz toplumunun stn snflarna elverili kla sokmasndan ibarettir. Ampirizm (Deneycilik): Yalnz ahs baarsnn ideal sayld Amerika lkesinde sermayedarln dnce tutamadr. Her snflandrma az ok yapmadr. Metafizik felsefenin yukarda anlatlan blm de, yalnz anlat bakmndan e ayrlabilir. Gerekte, yani Gerek karsnda, btn Metafizik felsefe okullarn balca iki byk ve grnte zt paraya ayrabiliriz: 1- Dogmatizmler: ister dealizm, ister Materyalizm adn alsnlar, hepsi de ortada Mutlak ve Objektif bir Gerek bulunduunu kabul ederler. O yzden topuna birden Objektivizm (Nesnelcilik = Nesnecilik) denilebilir. 2- Geri kalanlar, ister "Gerek yok", ister "Gerek bilinmez" desinler, Mutlak bir Gerei kabul edemedikleri iin; Gerei, insann keyfine, ahsna, sbjesine ve znelliine bal bir ey derecesine indirmekten kurtulamadklar iin Sbjektivizm (znelcilik) saylrlar. Yalnz Mutlak Gerek vardr, o da bizim gsterdiimiz Nass (Dogma)dr diyenler, objektif bir Gerek ne srm grnrler. Ama, yakndan baklnca, "Objektif dedikleri Gerein, kendilerine gre, yani bir hayli uydurma, dolaysyla de Sbjektif kald gze arpar. Yani

uydurmaclkta Sbjektif felsefelerden aa kalmazlar. Sbjektif felsefeler ne yaparlar? Gerek yoktur veya bilinmez derken, dillerinin altnda, Gerein ancak Dogmatik olabileceini gizlemi olurlar. lerinden Gerein ancak ve yalnz Dogmatik olduunu kabul ederler. Bu hal, Tersine-Dogmatizm'den baka bir ey deildir. Alalm Septisizmi: "Gerek yok" derken ne anlatyor? Eer bir Gerek olsayd, mutlak bir Dogma olurdu. Madem herkesin mutlak inanaca bir Nass (Dogma) yok, veya bulamyoruz, Dogmatikten baka trl de Gerek olamayacandan, Gerek de yok demek ister. Bu dnce, st kapal bir ekilde, Gerein yalnz ve ancak Metafizik bir dogma olacan itiraf etmek deil midir? Agnostik, "Gerei bilmem" derken ne demek istiyor? Gerek, yalnz ve ancak Metafizik bir Dogma derecesinde belirirse gerektir. O derece mutlak bir Dogma ispat edilemiyor. O halde Gerek bilinemez. Ama, o bilinmez Gerek nasl eydir? Gene, ancak Metafizik bir Mutlak Dogma! Basitletirilince, ocuk oyunca kadar tuhaf grnen bu birbirine szde zt, fakat en sonra ayn kapya kan Metafizik Felsefe kmelemeleri, gerekte bo ve tesadfi deillerdir. Hepsinin de toplumda: Derebeyi, Tefeci-Bezirgn, Kkburjuvaziden ibaret Kapitalizm-ncesi snflarla; Byk Arazi Sahibi, Sermayedar, Kkburjuva snflarndan ibaret Modern Kapitalizm'e ait zmrelere uygun taraflar vardr. Onun iin, btn teki Sermaye ncesi ve sonras zmre ve snflara kar Modern i Snf nasl farkl ise, tpk yle, btn Metafizik Felsefelere kar Diyalektik Materyalizm apayr grtr. Diyalektik Maddecilii Sbjektivizmler'den ayran ey: "Mutlak Gerek"in bulunduunu kabul etmesidir; Dogmatizmler'den ayran ey: o Mutlak Gerein Metafizik

248

249

nitelikte olmadn belirtmesidir.

I Subjektivizme gre: Gerek yoktur veya bilinemez Dogmatizme gre: Gerek soyuttur Diyalektie gre: Gerek vardr ve objektiftir Diyalektie gre: Gerek somuttur

II

Ksacas: Subjektivizme gre insan istediini Gerek sayar, gerek uydurmadr. Dogmatizme gre insan Metafizik Geree uymaldr. Lkin, bu "Metafizik Gerek" nedir? "Ezel, Ebed Gerek" nasl bulunacak? Akldan... Yani filozofun hayalhanesinden... Demek, o "Metafizik Gerek" denilen ey de, soyut olduu lde uydurmann baka bir eklidir. O bakmdan Dogmatizm: Tersine Sbjektivizm'dir. Sbjektivistler: Gereklerin izaflikle ban grnce, Gerei hie saydklar iin, bir nevi Dogmatiktirler. (Gerein Somut olmayaca dogmasndan yola karlar). Dogmatikler: Gerei akllarndan uydurmaya kalktklar iin kendi iddialarnn tersine, Sbjektivisttirler. Her ikisi de "Gerek"i olaylarn dnda arar veya inkr ederler. Diyalektie gre: Olaylar dnda Gerek olamaz; olayn kendisi gerektir. Gerekler de, soyut ve metafizik deil, izaf veya Mutlak olur. Yakndan baklrsa, Mutlak denilen Gerek, zaflerin btn gibidir. Birtakm zaf Gerekler birike birike, en sonunda nicelikten nitelie, izaflikten mutlakla doru atlar. Btn byk keifler, kk gzlemleri bir araya getirmekle elde edilirler. Btn Metafizik Felsefe sistemlerinin yanldklar yn:

Gerein izaflikten birike birike diyalektik bir sentezle mutlakla doru gelimesini kavrayamamaktan veya kavramak istememekten ileri gelir. Onlara gre: bir Gerek ya izafdir, ya mutlaktr. Btn Gerekler izaflikle baladna gre, izaf eylerin mutlak olmasna imkn yoktur. deta, insan madem ki fnidir, u halde, insan varl diye mutlak bir gerek olamaz, denir. Dogmatizmler: Gerei srf Mutlak saydklar iin, yani zaflii gzden kardklar iin yanlrlar. Sbjektivizmler: Gerei srf zaf saydklar iin, yani Mutlaklamay gzden kardklar iin yanlrlar. Niin byledirler? nk szlerini ileriyle kontrol etmezler. Gerek diye ne srdklerini, olaylarla lmek, Pratiin mihenk tana vurmak akllarna veya ilerine gelmez. O yzden, Metafizik Felsefelerin "Gerek" diye dvnmelerine ramen, yaptklar speklsyon tesine kolay geemez. Burada ok mhim bir noktaya iaret edelim: Bugn Felsefe sistemlerinin imdiki dncemizle kymet takdirini yaparken, gelmi gemi btn dncleri hie saydmz gibi kt bir ukallk ve nankrce kendini beenmilik yapmyoruz. Biliyoruz, yedi bin yldr, insan bilgisinde kalan derin boluklar dnce zoru ile doldurmak bir ihtiyat. Bu zorunluluk, her an baka baka snf ve zmrelerinde eitli yorumlarla eitli felsefelerle kap ayordu. Biz bugnn (20'nci yzyln) insan olarak, gemi asr dncelerini nce aklamak, sonra asrlarca birikmi gerekler altnda deitirmek zorundayz. Gemi dnclerin bulduklar btn gerekleri, izaf de olsalar, sayg ile takdir ederiz. Ama, bu izaf gerekleri ancak bugnk Sentezleri iinde benimseyebiliriz. Mesel 19'uncu yzyl ortalarnda bilimler, artk bir

250

251

adamn, filozof da olsa, uyduraca Sistemlere hacet brakmayacak dereceye ulatlar. O zamana kadarki felsefelerin sistem olarak tarihsel deerleri inkr edilememekle beraber, hl ve aynen dncemizi kalplamalarna imkn yoktu. Yalnz btn felsefelerin bir de insan kafasn ileyileri vardr: Buna Dnce tarz veya Yntem (Metot) denir. 19'uncu asr ortasnda btn felsefe metotlarnn sentezi gerekti, ve o Diyalektik metot oldu. Diyalektik, Pratikle candan ballk, Olaylar dna kmamak prensibi ile gereklere bakt. Byk Sre (gidi) kanununa gre, zaf Gerek saylar'nn bir hadde kadar biriktikten sonra, anszn Mutlak Gerek zellii'ne (niteliine) eritiini belirtti. Ondan sonraki felsefe grleri iin: ya bu deveyi gtmek, ya bu diyardan gitmek dyordu. Eski Felsefe Sistemlerinin hl insan dncesinde rol oynamalar, ancak, Toplumu geride brakmak isteyen snflarn iine gelirdi. Felsefe sistemlerinin henz yaad yerler var m? Olabilir. Bu traktr anda karasabann, atom anda kavli akman kullanld zavall insan kmeleri bulunduunu gstermekten baka anlama gelemez. Eskiden, Felsefe Sistemlerinin, insan dncesinde oynadklar tarihsel rol inkr edilemez. Kimse o rol kltemez. Mesel Dogmatizmler Gerein Mutlak tarafn, Sbjektivizmler zaf tarafn eni konu ilemilerdir. Lkin tek tarafl kaldklar iin, Diyalektik olamamlardr. lk Yunan diyalektikleri bile, bugnk olgun Diyalektiin gerek canllna ulaamamlardr. Fakat, maksat, eski byk dncleri kltmek veya alaya almak deildir. Onlar Kltr tarihimizde ne iseler odurlar. Bugn, ilkokul ocuu eski Aristoteles'e ok eyi daha doru retebilir. Bu hal, Aristo'nun "lk retmen"liini kaldrmaz. Bununla beraber, ayn Aristo'yu da, bugn yeryz okullarna biricik

Gerek ve Birinci retmen de yapamaz. Tarihsel deerler, mzelerdeki varlklar ile byktrler: Ta yerinde ardr.

II. KARILATIRMA imdi, Metafizik Felsefe Sistemleri ile Diyalektik Materyalizmi GEREK nnde birbirleriyle yzletirelim. Bunu en kestirme yoldan gze arptrmak iin, iki taraf karlkl iki stun zerinde emalatralm. DOGMATK Felsefeler genellikle Mutlak Gerein zaf Gereklerden doacan anlamazlar.

Dogmatizmlere gre:

Diyalektie gre:

1- Gerek Objektiftir: 1- Gerek Objektiftir: Yni dncemizin dnda dahi Lkin, bu ne kendi dncevardr. Lkin, bu kanaat szde ka- mizden ayr (insanst) bir dlr. Mesel dealistlere gre, Ger- ncedir (dealizm), ne kafa imek, gene bir Fikir veya Dnce- biimizden szlerek deta mad'dir. Materyalizme gre: dnce- deliini kaybetmi bir cevherdir mizin tecrit imbiinden geirildii (materyalizm). Madde ve Kuvvet iin, deta maddelii kaybolmu, ayn varln ekil deitiren Ztyahut mevcut kaba ekliyle kaskat larn beraberliidir. Gerek, ankalm, deimez bir cevher'dir cak btn ynleri ile, ayrntlar [tzdr]: Madde ise maddedir, ve elikililii ile Hareketi bir Kuvvet ise kuvvettir. arada bulundurur.

252

253

2- Gerek metafizik ve felsefidir: Fizik, yni doa ve rnadde-tesi Gerek, mutlak ve kesin olabilir. Madde eliki ve deiikliklerle dolu olduundan, Gerek ondan kurtulmu ve ykselmi, doann stnde yer alm olmaldr. Bilimlerin bulduu gerekler maddeye baldr. Asl Gerek, o somut bilim gereklerinin stnde (doast, insanst) birtakm ilk sebepler ve ilk prensipler iindedir. Ancak bu prensiplere dayanarak birtakm srf teorik sistemler kurulur. Sonra, bildiimiz evren, o sisteme gre yorumlanp uydurulmaya allr. Varlk, dnceye gre ayarlanmaya kalklr. Bylece "uydurma" snrna girilmitir: nsanlk tesinde insan, Doa te-sinde doa... Uydurmadan baka nedir? 3- Gerek soyuttur: Birtakm artlara ve ilikilere bal kalmaz. O gibi "ikinci derece razlar"dan [ilineklerden]98 ayr mtecanis, yekpare [tekpara], her yan bir cevherdir. Bu gerek cevheri zaman ve

SUBJEKTIVIST Felsefe Sistemleri, izaf gereklerin Mutlak'a doru geliimini anlamazlar. Metafizik Diyalektik Materyalizme gre: Rlativite (Mach 1- Mutlak gerek vardr: vb.)'ne gre: Az olmas ve artlar iinde 1- Gerek yalnz izafidir: bulunmas Mutlak gerein Mutlak gerek olamaz. nk her gerek yerine yokluunu gstermez. ve zamanna gre deimektedir. zete: Sbjektivizmler:

zete: Diyalektik Materyalizm: "Sbjektivizm ve Sofistler "Objektif diyalektik iin iin izaflik yalnz izafiliktir, izaflik iinde mutlak var-Mutlak onun dnda kalr."99 dr."101 "Engels iin, mutlak
99

Lenin, Diyalektie Dair, Marksizm Bayra Altnda, Nr. 5-6, MaysHaziran, s. 13-14 (Collected Works, C. 38, s.360)
100

Lenin, 14, s. 133) Works, C. Materyalizm ve Ampiriyokritisizm, s. 107 (Collected "" Lenin. Diyalektie Dair, Marksizm Bayra Altnda, Nr. 5-6, Mays-Hazran, s. 13-14 (Collected Works, C. 38, s. 360)

"Mach'n btn akirtleri gerek, izafi gerekten sonu [rencileri] iin olduu gibi olarak kar... Engels diyalek-Bogdanof iin de, bilgimizin tisyendir." "Marks ve Engels'-izafliini itiraf etmek, her in diyalektii, aksini syle-trl mutlak gerein kabul meksizin rltivizmi kucana edilmesini darya atar... Bog- alr, ama rltivizme dnd-danof izafici (rltivist)'tir."100 rlemez 102 (indirgenemez)." Rlativizm, Diyalektiin 1-inde vardr, ama Diyalektik, Rltivizmin iinde btnl ile yoktur. Bylece, Gerein izaflii prensibinden yola kanlar: 1- Ya, hibir objektif gerein bulunmadna ve bulu namayacana varrlar: Septikler ve Sofistler gibi... 2- Ya, hibir geree dair kesin karara gelemezler: Ag nostikler, Eklektikler gibi... 1- Hibir gerek yoktur: diyenlerin kanaatlerini hayata tatbik edersek, onlar u iki zt kutba ayrlm grrz: a) Septiklere gre: Hibir eye inanma. "Sakn aldanma, inanma, kanma"... Gerek bildiimiz her ey bir yalan veya uydurmadr. Yanlmamak inanmamakla olur! a) Diyalektik Materyalizme gre: Gerek mutlak ve gerekse izaf gerekler elbet objektif olarak vardrlar. Onlara inanmazlk edemeyiz. Ate elimizi yakar, Buna inanmayp elimizi tekrar yanan frna atabilir miyiz?

102

Lenin, Materyalizm ve Ampiriyokritisizm, (Collected Works, C. 14, s. 137)

256

257

b) Sofistlere gre: Septiklerin zddna, her eye inanmak mmkndr. Madem ki mutlak ve mecbur inanlacak bir ey yok, houna gideni, aklna eseni doru sayp, herkese doru gibi gsterebilirsin... Yaasn yalan!

b) Diyalektik Materyalizme gre: Gerekler objektiftir demekle, onlarn keyfimize bal olmadklarn da sylemi oluruz. Tersine, keyfimizi karmamak istersek, kendimizi gereklere uydurmak zorundayz, Gerek uydurulmaz, geree uyulur.

2- Geree dair kesin hkm yrtlemez: diyenlerin kanaatleri de hayata tatbik edilince, gene iki zt kutup meydana kar: a) Agnostiklere gre: Agnostik felsefe "Evreni tanmann veya hi olmazsa esaslca tanmann mmkn olacan inkr eder."103 Agnostiklere gre, metafizik gerein bulunduunu ispat edemeyeceimiz gibi, bulunmadn da ispat edemeyiz. Bilemeyiz! Olabilir, olmaya da bilir... Ne malm? Bu kadar ok doktrinlerin mevcut olmas bile, hibir doktrinin mutlak gerei a) Diyalektik Materyalizme gre: Evreni pekl tanrz. Tanmadklarmz daima bulunabilir. Ama bu tandmz gerekleri inkr iin bir sebep deildir. Bir eyi tanyp tanmadmz ile anlalr: Elektrii tanyoruz, nk onun artlarn yerine getirdiimiz her yerde olutuunu gryoruz. Metafiziin arad mutlak gerek de, kendinden ev velki bir sr izaf gereklerden sonu olarak doar. Binlerce yl-

bulamadn gsterir. Agnostiklerin pratikte gttkleri hedef: kiyzll bi-limletirmektir. Bilim keiflerinin ortaya att gerekler nnde dealizm ve Safsata kmeye balaynca," buna gnlleri (veya keseleri) kail [raz] olmayan Agnostikler, szde derinlemek, gerekte suyu bulandrmak yoluyla kaamak yapp, lmek zere olan dealizme ve Sb-jektivizme ak kap brakrlar.

dan beri Idealizm-Materyalizm kavgas var. Toplum gelitike hemen btn insan bilgileri yava yava dealizmden ve Felsefe metafiziinden syrlp, Pozitif Bilimlere ve Materyalizme doru yneliyor. Gerek dealizmin ve Metafiziin, gerek btn teki sapk Felsefe sistemlerinin en son tutamaklar olan Toplum bilimi de, Marksizmle beraber, Pozitif Bilimler alanna girmitir. Bugn Din ve Felsefe sistemlerinin dahi, madd aklamalar bulunmutur. Metafizik kuruntu ve idealizmler en son barnaklarndan dahi atlm ve atlmaktadr. Hl, nasl olur da, Nasred-din Hoca'nn kayp eeini arad gibi: "Hele bir u tepenin ard kald" deyip, sknetle dealizm veya Mutlak Gereklik ihtimalini ne srebiliriz? nsanln geliimi, btn teki sistemleri rtrken, Diyalektik Materyalizmi deta mutlak gerek seviyesine karmtr.

103

Lenin, Works, C. 14, Ampiriyokritisizm, s. 13 (CollectedMateryalizm ves. 33)

258

259

b) Eklektiklere gre: Grnte Agnostiklerin tersine: her doktrinde bir para gerek bulunduuna inanr. Bu paral kanaatlerden yamal bir boha yapp, gerek cevherini onun iinde sakl tutar. Bu iddia szde her sistemi hogrrken hibir sistemi kabul etmemeyi, yahut hibir sistemi tutmazken hepsine flrt yapmay akl ii sayar. Bylece tersine-agnostik olmu olur. Mutlak hibir dorulamay kabullenemez. "Eklektik "fazla mutlak" dorulama istemez. T ki, kendi burjuva filisten dileini devrimin yerine geirebil-

b) Diyalektik Materyalizme gre: Her sistem, az ok ve hi olmazsa grnte Gerein bir yann kendisine siper etmeden kurulamaz. Lkin Gerek bir tek yanl deildir, bir btndr. O btnn iinde her ey srf mutlak olmayabilir. Tersine en mutlak gerek bile ancak zaman ve mekn artlaryla baldr. "Diyalektik, zddiyetlerin yer deitirmesini ve bunalmlarla tarihin anlamn ve neyi gsterdiini meydana kararak, mutlak gerei naks eder [noksan-Iatrr, eksiltir]."105 Yoksa her doktrinden bir kak alp, hibir doktrine sap olamamak, anlaymz orbaya evirmektir. Maddeyi ele alrken maddeci, hareketi veya ruhu ele alrken idealist veya rltivist olacam demek, srekli olarak kendi szn rtmektir.

III- DYALEKTK MATERYALZME GRE GEREK Yukarda, btn teki kavraylarla Diyalektik Maddeciliin farklarn aratrrken, Diyalektiin Geree dair ne dndn de sylemitik. O dank szleri imdi azck daha derli toplu klmaya alalm. Gerek konusu, tekrar edelim, "Gnoseologie", yani "Bilgi konusu"dur. nsan bilgisi Gerei kavrayabilir mi, kavrayamaz m? Marks ve Engels'e gre Bilgi: gerek Dnyann kafamzda brakt bir iz ve parlt (reflet = yansma)'dr. Bu parltl iz, "izafdir" derken, neyi anlyoruz? Sbjektivistlerin zannettikleri gibi, o yansmalarn yalan veya inanlmayacak ey olduklarn m? Hayr. Bilgimiz izafdir demek: "Cihan sistemini tekmil ba ve zincirlenii iinde, tam olarak"106 kavrayamayz demektir. Yani, itiraz gtrmez biimde gelmi gemi ve gelecek her eyi iine alan bir tek Gerek elimize geemez. Bundan doal ne var? nk Dnya bizden nce vard. Ve bir gn insanlk yeryznden yok olduu zamanda da var olabilir. Dnyann evvel ve hir (ilk ve son), btn hallerini tam olduklar gibi kavramamz mmkndr demek, dnyadan nce ve dnyadan sonra kafamzn, dncemizin var olduunu ileri srmeye varr. Byle bir varsaym, ancak Dincilerin "Allah") veya dealistlerin "Fikir"i iin akla gelir. Yani ispatsz bir imandr. lme deil itikada, inanmak arzusuna dayanr. Bilim, insan kafasnn ve dncesinin insan hayat ve insan faaliyeti olmayan yerde bulunamayacan gstermitir. Doann ilk alarnda insan yoktu. nsan yeryzmze zg bir varlktr. Dnyamzn ykld gn insan da kalmayabilir.

104 Lenin, Kurucu Meclise Dair Tez. 323)

260

a.g.y. (Collected Works. C. 28, s.

F. Engels, Anti-Dhring (Marks-Engels, Werke, C. 20) 261

Biz ancak bulunduumuz alar ve o alarn ilikilerini kltrmzle dncemize mal edebiliriz. Dnya, kuruldu kurulal ayn kalmaz. Evrenin ezel ve ebed bir sre halinde oluu, boyuna geliim ve deiimlere uramas, ondaki gemi geecek "tekmil ba ve zincirlenii tam olarak" kavramamz imkn dnda brakr. nsanlk bugn bilmedii eye bilmiyorum diyebilecek seviyede bir dnce ilerlemesine ve toplumsal cesaret ana erimi bulunuyor. Bu sebeple Diyalektik Maddecilik, her alanda olduu gibi, dnce ve bilgi alannda dahi yle bir eliki bulur: a) Bilgimiz izafdir. Gerek dnyann tekmil zincirleniini tamamyla kavrayamayz. b) Objektif gerein mutlak bilgisini ele geirmeye meylederiz. lkin: Bilgimiz hem izafdir, hem mutlak peindedir, demek, bir elikidir. Fakat bu eliki sama deildir. Yani anlamldr ve vardr. Yani gerektir. nsann dnya tarihi iindeki yeri bunu gerektirmitir. Aksini kabul etsek: btn objektif gerein, yani bilincimiz dnda olmu ve olacak her eyin ve bizzat bilincimizin mutlak bilgisini ele geirivermi bulunsak, bu ne demektir? Artk btn evren durdu, dncemiz de evrenle birlikte ileyen bir saat gibi hareketten kald, demektir. Yeni bir ey yoktur ve olamaz, her ey gibi hayat da olduu yerde stop etti, demektir. Byle fen-fillh fikirler, Tarihin karanlk, durgun devirlerinde, sosyal kler, hatt gerileyiler karsnda, birtakm Dervi Zaviyelerinde yahut Ortaa Medreselerinde grld. O zamanlar Aristoteles "Muallim-i Evvel" [lk retmenjdi. Onun kitaplarndan ayr ve stn bilgi ve gerek yok sayld. Niin? nk o zaman Aristoteles'i ele alanlar, Aristo'nun yaad toplumdan daha az geliimli bir toplulukta yayorlard. Avrupa, Asya ve Afrika: en parlak Yunan

Medeniyetinden geri olduu mddete, Yunan Medeniyetinin en dhice ansiklopedisini derlemi olan Aristo'dan stn ve geni bir bilgi iddiasna kalkamazd. nsan, ancak iinde yaad toplum lsnde bilgi tayabilir. Yani Dogmatizm Ortaa toplumunun ilk alar iin zorunlu, hatt Rnesans' hazrlayan lzumlu bir "Hafzlk" veya "Repetion: Mzakere"107 saylabilirdi. Daha canl, daha parlak gereklere ulaamam bir toplumda gemi ileri medeniyetlerin kurallatrd gereklerin Skolstii doal idi. Fakat, biliyoruz: Ortaa Skolstii bile, arabuk (Barut, Pusula, Matbaa vb. keifleri ile beraber) kendi ztlarn yaratmakta gecikmedi. Hele bugnk Elektrik ve Atom ekirdei anda, Aristo hafzl, Antika Mantk mzakerecilii, yani ezbere tefelsf108 bitmitir. Hayat en amelmanda [i yapamaz durumda olan] felsefe idealistini bile paasndan yakalayp srklemeye balar. Her gn bulunan ve "Akllara hayret veren" yeni gerekler nnde eski gevelemelerden saknmaya mecburdur. ikinci olarak: Bilgimizin hem izaf olmas, hem de mutlak'a zenmesi bir elikidir. Ama, ortada her zaman ve meknda tutunabileceimiz objektif bir gerein bulunmasna engel olamaz. Biz "Cihan sistemini tekmil ba zincirlenileri iinde tamam olarak" kavramamakla, beraber, o sisteme dair mutlak denilebilecek baz gerekler bilmekten geri kalamayz. Benim dmda baka insanlar var. nsanlarn belirli devirlerde ortak bilgi ve kanaatler besledikleri birok eyler var. O zaman insanlk ve dnce tarihi, byk hayat tarihi iinde incelenirse, dncenin hayatla, hayatn organizma,
mzakere: akla dayanarak yalnzca tartma yoluyla, deneye gerek olmakszn geree ulaabileceimizi ileri sren skolastik mantk yntemi, (ksr tartmaclk) 08 tefelsf: feylozoflama, felsefe szleri syleme.

262

263

organizmann maddeyle ball ve en sonunda her eyin madde iinde birletii anlalabilir. O zaman Dnce ile Varln birlii en yksek gerek haline gelir. Ve "Dnyann gerek birlii, maddeliinden ibarettir."109 diyebiliriz. Bu kanaatle Materyalist oluruz. Materyalist olmak ne demektir? Her eyin, en son durumada Maddeye indirgenebileceine, her eyin Madde aslna geri dneceine mutlak surette inanmaktr. "Materyalist olmak iin, duyu organlarmzn bize bildirdii objektif gerei kabul etmek lzmdr. Objektif, yani insandan bamsz olan gerei kabul etmek ise, u veya bu suretle mutlak gerei kabul etmek demektir.""0 Mesel Zaman, Mekn kavramlar, realitenin kafamzda yaratt birer yansma olarak anlalr. Bu kavramlar mutlak birer gerektirler. Dn var idiler. Yarn olacaklar. Madde hareketsiz olmaz, Evren sre halindedir, Ztlar bir araya gelince mutlak mcadele ederler vb. diyoruz. Bunlar mutlak ve ezel [eski] birer gerek seviyesine ermi kanaatlerdir. Napolyon 15 Mays 1821'de ld: bu ezel bir gerektir. Niin? nk, aksini iddia edecek hibir delil, imdiye kadar insanln geirdii tecrbe ve faaliyetlerin ispat ettii sonulan rtememitir. Yrmeye balayan her insan Mekn diye mutlak ve amaz bir eyin bulunduunu bilir. Yaadn biraz dnen her insan Zamann getiini hisseder. Art elektrik kutbunu eksiye yaklatran her insan arada bir kk yldrmck patladn grr. Yazl Tarihte atlm rakamlarn insan medeniyeti durduka unutulamayacan ve bakldka hep ayn kalacaklarn, u halde ifade ettikleri

eylerin mutlak o rakamlara uyduunu herkes anlar. Sonuta: Gerein objektiflii ve mutlakl: denenmesiyle sabittir. "Materyalist bilgi kuramnn ama/ln insan pratii ispat eder."111 Bir szle Gerein kriteryumu Pratik'tir. Bir yerde Gerek var m, yok mu? O Gerek srekli, ezel, mutlak m, deil mi?... Onu bize gsterecek ey denememiz, yapmamz, toplumsal lde Pratiimizdir. Toplumsal lde diyoruz: nk her eyi, her insan deneyemez. Fakat yalan syleme-yen bir insann denedii ve potansiyel olarak her insann deneyebilecei bir ey doru, Gerektir. te, Diyalektik Maddecilik Gerek telkkisini btn teki felsefe kavraylarndan ayrt eden ey Pratiin Geree uygulanmasdr. a- "Pratiimizin Dorulad ey Objektif, Biricik, Son Gerektir."112 Gerek nedir? nsan yapaca ite yanlmaktan alkoyan prensiptir. Byk insan ynlarnn belki yzyllarca urap denedii bir eyi, biz tekrar denemesek dahi Gerek diye kabul ederiz. Ve sonra o Gerein nda yrrz. Bu kadar basit bir ey, elikiler maheri olan insan dncesinde binbir saptmaya nasl kap amtr? Bunu herkes bildii halde, neden her Gerek zerinde herkes hemen ayn kanaate varamyor? Bu, insan toplumundaki blml ve elikili ilikilerden ileri gelir. Diyalektik Maddecilii btn sbjektivizmlerden ayran ey, onun Pratie inancdr. Diyalektik, btn olaylar hareket ve geliim halinde grr diye, Diyalektii Sofizmle,

109

F. Engels, a.g.y.

110

Lenin, Materyalizm ve Ampiriyokritisizm, s. 105 (Collected Works, C. 14, s. 133)

1 1 112

Lenin, a.g.y., s. 111 (Collected Works, C. 14, s. 138) Lenin, a.g.y., s. 115 (Collected Works, C. 14, s. 143)

264

265

yahut Septisizmle, yahut Izafiyecilik vb. ile kartranlarn anlayamadklar hep bu Pratik noktadr. Onlar, yani btn Felsef dealistler ve Sbjektivistler, sanrlar ki: biz Evreni istediimiz gibi kavrayabiliriz. Dnce insann elindedir, Varl biz dilediimiz gibi, sbjektif olarak tasavvur ederiz. Halbuki, herkesin dncesi alacak kadar belli toplumsal ve doal sebeplerle sk skya bal olarak ynelir. Dncede belirlenimsizcilik (endeterminizm) iddias, grndnden daha temelsizdir. Kimse istedii gibi dnemez. Daha dorusu istedii gibi dnmek: istemeyi tyin eden i ve d zorunluluklara gredir. Onun iin, Diyalektik bizim kafamzn uydurduu bir ey deil, tersine, kafamzn uyduu bir eydir. Olaylar: biz yle istediimiz iin olmuyorlar; tersine, Diyalektik olduklar iin bizi de Diyalektik dnmeye zorluyorlar. En fantezi grnen kuruntu bile: onu yapann bulunduu Medeniyet seviyesi, baland Snf ve Zmre, yaad evre, nihayet kafasnn Bilin ve Bilinaltn tyin eden etkilere uygundur. Doadan bir rnek: Szgelii klim her yerde, her zaman ayn olan, deimeyen mutlak bir gerek midir? Hayr. Yeryznde ekvator izgisine doru scak ve kutuplara kldka souk olur. Ayn yerde mevsime gre, denizden ykselie gre iklim deiir. imdi biz, iklim izaf bir eydir diye, istersek hava scak, dilersek hava souk diyebilir miyiz? "Lf olsun, komiklik olsun" diye belki syleriz. Ama sylediimize biz kendimiz, -aklmz bamzda olduka- inanabilir miyiz? Hele hava soukken scaktr kanaatiyle hareket edebilir miyiz? Hayr. Kutup buzlan arasnda plak dolarsak, donarz. Ekvatorda krkle gezersek, gne arpmasndan lrz. Onun iin, dncemizle iklimi doru yanstmaya mecburuz.

Toplumdan bir rnek: Tarihte zel mlkiyet mutlak bir cevher deil, zemine, zamana gre deien izaf bir ilikidir. lkel Komunada yokmu. Sonra var olmu. Onu brakalm. Bugn 1940 senesinde modern dokuma fabrikas: ngiltere'nin Manester ehrinde bir ahsn mlkdr; Sovyetlerin Moskova kentinde milletin mlkdr. Ayn eit fabrikay Moskova'da bir ahsn mlk, yahut Manester'de milletin mal yapmay dnebilen adam olur. Ama bu dncesini yapmaya kalkt dakikada tevkif olunur. Bu kaba grnen rnekler, insann dncesini pratikle ayar etmeye nasl mecbur kaldn gstermeye yarar. klimin ve zel Mlkiyetin izaf olmas, bu eylerin objektif olarak mevcutken mutlak birer anlam ifade ettiklerini, gerekten var olduklarn ortadan kaldrmaz. Tersine. Onun iin rejimine gvenen Ceza Kanunlar: dnceleri deil, fiilleri cezalandrr. Fakat sahici her dnce, pratik hayata uyduundan, rejimlerinin kl stnde durduunu bilen zmrelerin Ceza Usulleri: dnceyi de mahkm eder: o gibi rejimlerin rkln sadece gznne getirmek, yklmalarn temine kfidir de ondan. Olaylar madem ki izafdir, imdi Gerek dediimiz ey, sonra madem ki yok olacaktr, u halde hibir eye inanmayalm demek: amelmanda adamn: "Madem ki kirleneceim, hi ykanmayaym"; Hint fakirlerinin: "Madem ki leceim, hi yaamayaym" demesine benzer. "Madem ki ackacam, hi yemeyeyim" sz kadar gln bir Sofizmdir. Hele bir yeme bakalm? Bu eit Sofizmleri yapanlar: kendilerini veya bakalarn aldatanlar, ya hi a kalmayacana emin olanlar, yahut gizlice karn doyuranlardr.

266

267

b- "Mutlak Gerek, zaf Gereklerin Toplamndan Baka Bir ey Deildir."113 Bir dncenin doru olup olmadn, geree uyup uymadn anlamak iin onu pratikle ayar etmek, uygulamak yeterlidir. Fikir pratie, dnce olaya uydu mu, Gerek istedii kadar izaf olsun, bir gerektir. Fakat, mutlak gerein miyar, mihenk ta [lt] nedir? Gene Pratik. Nasl Pratik? Srekli ve her yanl Pratik... Yani, deiik zamanlarda, deiik yerlerde ve deiik ekillerde, baka baka birok insan faaliyetleriyle doruluu meydana kan her gerek, yava yava izaf olmaktan kar. Mesel, bir fikir: Uygulama ile her dorulandnda, izaf bir gerek olur. Bu dorulanmalar oaldka: izaf gereklerin says artar. Bu nicelike biriki Kyamete kadar srmez. Bir snra vardktan sonra, btn izaf gereklerin birletikleri noktada oluan gerekler toplam: Mutlaklaan gerei verir. Bu, Diyalektik manta uygun bir kalp deitirmedir. Mutlak gerek ile izaf gerek ayn nitelikte midir? Elbette hayr. Mutlak gerein izaf gereklerden domas, mutlak gerein izaf olduunu gstermez. Doada her olay gibi, Dnce ile Olaylarn arpmas (yani Pratik, Tecrbe), ter defasnda bize bir izaf gerek verir. Bu gerekler, ate stndeki suyun snmas gibi, bir hadde kadar birikirler. Fakat ondan sonra artk sayca birikme yerine, suyun galeyanla buu olmas, gibi bir srama ile, zaf gerekler, bambaka nitelikte bir Mutlak gerek ekline girerler. Derebeyi toplumu iinde ilk sermayedar ilikiler belirince, kk ifti ve kk esnaf elinde zel mlk olan retim letleri yava yava kapitalistler elinde birikir. Sermayedar ilikileri ilerledike retim tarz iblm yoluyla gittike bireysel olmaktan kar. Toplumsallar. Her kapitalist iletme
113

Lenin, a.g.y., s. 111 (Collected Works, C. 14, s. 135) 268

deta sosyalleen iletmenin izaf bir gerek paras olur. Kapitalizm ilerledike bu gerekler birikip byrler. Nihayet sre o kadar keskin gelimelere urar ki, birden bire btn retimin toplum lsnde toplumsallatrlmasn ileriye sren bir gerek, Bilimsel Sosyalizmin mutlak gerei doar. Ve bu gerek uruna kurulan Partiler, uzun mcadele pratikleriyle, szgelii Sovyetler lkesindeki devrime varr. Bu artk mutlak gerein tecellisidir. Sosyalizm kapitalizmden doar diye, sosyalizmi kapitalizmin srf nicelike bir toplam saymak mmkn mdr? Elbette hayr. Ona ramen, Sosyalizm, kapitalizmde izaf bir ekilde biriken sosyalleme gereklerinin sonucudur: ama, nitelike srama yapan bir sonucu, bambaka nitelikte bir sonutur. te, Mutlak gerek ile zaf gerek arasnda bir nitelik fark bulunmasna ramen, Mutlak gerein zaf gerekler toplamndan baka bir ey olmad sylenirken, btn evrende geliime esas olan bu Diyalektik Devrim murat olunur. Agnostiklerle Dogmatiklerin anlamadklar veya anlamak istemedikleri de budur. Agnostikler (L-ilmiyyn: Bilmemciler) Madem ki her bilimsel gerek izafdir, demek bilimce mutlak bir gerek iddias yaplamaz. Bilimin yok dedii mutlak gerei biz mi uyduralm? Hayr, derler, ve btn mutlak inanlar toptan inkr ederler. Halbuki uydurmaya gerek yok. zaflik bir hadde kadar birikince Mutlaklk'a atlar. Agnostikler Nicelik birikiinin Nitelik bakalamasna sradn anlamazlar. Yumurtadan civciv kacan ummazlar. Yahut: yumurtay clk brakmak isterler: onun cici kabuunu zedelemek zahmetinden korktuklar iin, bu kabuun geometrisine taparlar. 269

Dogmatikler (Nassiyyn: "Bunu byle bilin!"cer) Madem ki bize bilimin verdii gerekler hep izafdir, demek bilimin yolundan yrnerek ulalacak bir Mutlak gerek yoktur. Lkin, Mutlak gereksiz dnya mahere dneceinden, Mutlak gerei biz filozoflar bilim d usullerle, Metafizik dediimiz metotla (yani kafadan uydurarak) yaratmalyz. nk insanlara, hi olmazsa btn mrlerince veya bir nesil boyunca tutunacak bir Mutlak gerek gerektir.. derler. Halbuki, tekrar edelim: Uydurmaya gene gerek yok. Objektif varlk olaylar Toplumda olsun, Doada olsun izaf bilgilerin ve gereklerin birike birike, en sonra daha fazla birikmeye gerek kalmakszn Mutlak Bilgi niteliine vardn gsterir. Dogmatikler, elikilerin beraberliine ve aradaki atmann birikmesine lzum grmeden, akln bolukta perende atmasyla Mutlak geree varlacan sanrlar. Bunlar, yumurta iindeki tohumu, tohumun belli artlar altnda evresindeki gdayla ilikide ve mcadelede bulunarak gelimesini ve evrim geirmesini bir tarafa brakarak, yani deta yumurtay sokaa atarak, kuluka tavuun altna kendi kafalarn sokmaya, beyinlerinin yumurtas iinden Mutlak gerek kartmaya abalarlar. Bu yzden gene yumurta clk olmaya braklr. Herkesin bildii: Civciv yumurtadan kar. Dogmatikler hayalhanelerinin boluunda, hi kimsenin akl erdiremeyecei (Bilimin dnda kalm!) civcivler karmaya zenirler. Demek, zafiyecileri, Septikleri bir tarafa brakrsak, Metafizik felsefenin en kabaday iki byk ve ar basan akm: Dogmatizm ile Agnostisizm, gerekte, yani szleri hayata uygulannca, ayn kapy alarlar: Yumurtay clk brakmaya urarlar. Bunu gene kaba bir rnekle canlandralm:

Doadan rnek: En chil kyl dahi kulukann altna tohumlu ve salam yumurta korsak, oradan mutlak civciv kacan bilir. Agnostikler: Hayr, bu mutlak bilinemez, derler. nk baz yumurtalar clk da kabilirmi. Halbuki ayn chil kyl clk yumurtann ya horoz grmediini, yahut bayat olduunu bildiinden, o ynlere dikkat ederek her yl kulukasndan civciv kadar canl mutlak gerekleri kartp, filozoflarn midelerine ho gelen taze pili etini hazrlamakta devam eder. Dogmatikler: Kylye, gene clk kma imkanlarn hatrlatarak, ispat ederler ki, civciv denilen ey: ne tohumdur, ne yumurtann sar veya beyazdr, ne kabuudur, ne kulukann yirmi bir gnlk 38 derece ssdr. Mutlak gerek de yle olmal: btn ikinci derece, fni, bu yalan dnya nesnelerinden ayrdr. Evet, civciv iinde Agnostik ve Dogmatik filozoflarn da, kyl durumuna dseler, kylden farkl hareket etmeyecekleri, yani pratikte btn Metafizik filozoflarn yumurtadan civciv ktn inkr etmedikleri muhakkaktr. Lkin, bunlarn civcivi mutlak gerek saymaylar, yumurta civcivden baka bir ey de karabilirmi gibi iddiaya kalkmalarndan farkl mdr? nk onlar, yalnz civcivi deil, Varln btn elle tutulur ve canl gereklerini: yldzlar, kayalar, madenleri, bitkileri, hayvanlar, hatt insanlar da toptan inkr ederler. Btn varlkta mutlak gerek saylacak hibir ey bulunmadn ileriye srrler. Onlarn gayet kallav szlerle ciltler dolusu mantk oyunlarn, kylmzn basit yumurtasyla karlatrdk m, "derin", "iine ilenmez" gibi gsterilmek istenen fikirlerinin, yukarki rneklerde grnd kadar yersiz olduunu ve develeri gldreceini anlamakta glk ekilemez.

270

271

Tekrar edelim: Diyalektik Maddecilik yntemine gelinceye dek yaplan felsefeler nihayet zorunluluk saylabilirdi. Maksadmz eski byk dncleri aalamak deil, Marksizmden sonraki cceleri i kla aydnlatmaktr. Toplumdan rnek: Filozoflarn en son direndikleri alan: nsan ruhu ve Toplum ilikileri deil mi? Oradan da, tavuun yumurtas kadar basit bir olay alalm. Marks'n dedii gibi: milyonlarca insan bir adama Kral dedikleri iin onun uyruundandrlar ve Kral o milyonlar kendi uyruu bildii iin Kraldr... Yani milyonlarca insan bir adama: "Sen kralmz deilsin" derse, o adam krallkta kalabilir mi? Hayr. Kral milyonlarca insana: "Siz benim uyruumdansnz" demezse, kral olabilir mi? Gene hayr. Bir insann kanaati: ne izaf ey? Halbuki bir Kraln ferman, ne mthi gerek? imdi bu olaya biraz yakndan bakalm: bir adam, bir kiiye "Kralsn" dese, alay olur. Be, on, hatt yzlerce kii "Kralmzsn" deseler, o adam Kral olur mu? Gene pheli: Evet, o yzlerce kii iin Kraln Kral olmas bir gerek saylabilir. Srgndeki krallar gibi... Ama btn milyonlar iin o adam Kral mdr? Yani, o adamn Krall mutlak bir gerek midir? Hayr. Aksini koyalm: bir memlekette bir seimle bir adam Kral oldu. Eer Kral seenler, u veya bu suretle sz geer kimselerse, o memleketin ve btn dnya halklarnn kafasnda, seilen adam artk "Kral" dr. Mesel Hohenzollern ailesinden ilk ufak prensii btn Almanya prensleri mparator setikleri vakit, seime katlmayan tekmil Almanya halklar da Hohenzollern ailesini mparator ailesi bildi. Ondan sonra 1918 ylna kadar artk Alman mparatorlarnn Hohenzollern ailesinden kt da mutlak bir gerek

olmad m? Agnostikler buna "Bilmiyoruz", "Bilinemez" diyebilirler mi? Dogmatikler: "mparatoru bir filozof kafasnda seti" derlerse komik olmaz m?.. imdi, mparatorun mparator olmas iin, saylar ok azlk bulunan Alman prensleri btn Alman halknn ayr ayr o kanaate gelmelerini bekledi mi? Hayr. Karar verdiler. Aksini iddiaya kimse kalkamad. Artk Almanya iin mparatorluk "Mutlak bir gerek" idi. "Bilmiyorum" diyeceklere, o mparatorun fermanl klc her eyin mutlak gereini derhal retirdi. nk seimin izaflii, ounluk Alman prenslerince kabul edilince, mparatorluk mutlak gerek mertebesine varmtr. yi ama, denecek, Varlk, Madde, Ruh gibi yce konulara bakan byk Felsefe dvalarn byle "Yumurta" gibi kk, yahut "mparator" gibi gsterie ait eylerle kartrmak Felsefeyi kltmek deil midir? Evet. Bugn iin Felsefe grndnden de daha klmtr. Biz biliyoruz ki en katmerli filozof gerei, bir kylnn veya iinin karnn yarm yumurta kadar dahi do-yuramaz. Ve btn ulu felsefe meselelerini kaplayan en "Mutlak gerek"ler, nihayet u veya bu anlamda birtakm "Kral" veya "mparator"lar Allahlatrmak gibi gayet insancl ve o yalanc Tanrlarn glgesinde milyonlarn zararna asalak yaamak gibi gayet miskin maksatlarn sunturlu sslerinden teye geemez. Konu uzun ve ayrdr. Bu rnekler gsteriyor ki, btn elde ettiimiz teker teker gereklerin izaf olmalar (Yumurta sarsnn veya beyaznn veya kabuunun veya kuluka ssnn tek balarna kalmalar, Alman prenslerinin her birinin kafasndaki mparator fikrinin kendince makbul saylmas), btn o izaf gerekler (Sar, Beyaz, Kabuk, s ve mparator isteyen btn Alman prensleri) bir araya gelir gelmez ortaya hemen hemen Mutlak bir gerein (Civcivin ve mparatorun) kmasna engel ola-

272

273

maz. O bakmdan, insan dncesi iin mutlak gerei ne Agnostike inkara kalkmak ne de Dogmatike gerein dnda uydurma klna sokmak bizi aldatmamaldr. Mutlak gerek her gn grdmz binlerce, milyonlarca rneiyle anladmz gibi vardr. O (tpk: Kuluka altnda yumurtalarn veya mparatorluk isteyen Alman prenslerinin) bir araya gelmesi gibi yava yava biriken, fakat bir toplama ulanca derhal nitelik deiikliine urayan izaf gereklerin toplamdr. Binlerce yllk insan denemeleri: zafi birer gerektirler. Bunlarn toptan ispat ettii ey: her eyin daima hareket ve deime geirdii prensibi Mutlak gerektir. c- Ztlarn Birlii zaf, Mcadelesi Mutlaktr: Her yumurta, mutlaka ve hele kendiliinden civciv karmaz. Her yerde kk prensler bir araya gelince, hemen bir mparator semezler., vb... Yumurta iindeki zigotun yumurta sarsn ve akn yemeye balamas, daha dorusu tohumla yumurta gdalar arasnda mcadelenin gelierek, civciv gereine doru ulamas iin birtakm artlar gerektir: Zigotta birbirine zt horozla tavuk tohumlarnn bir araya gelmeleri sebebi ile kuluka ssnn art olmas gibi... Bir horozu daha nce kesersek, horoz-tavuk ztl bir araya gelemez, yumurtada civcive doru geliim iin ztlarn birlii doamaz. Demek, elikilerin bir araya gelmesi (horozla tavuun elemesi) mutlak deildir: olmaya da bilir. zafdir. Ayn biimde, yumurta zigotunun sar ve aktaki gdalarla eliki haline girmesi iin de srekli 38 derece s gerektir. Btn bu sebepler ve artlar, "eliki" dediimiz zt kutuplarn bir araya gelmelerindeki izaflii gsterir. Nitekim, her sryle prensin bulunduu lkede bir mparatorun seilmesi art deildir. Rakip prensler kendi aralarndaki savan tarihsel artlar iinde daha byk

tehlikelere kap aacan anladklar vakit tarafsz ve kk bir prensin mparator iln edilmesini kararlatrabilirler. Yani zt prensler bu noktada mutlaka birleemezler. Birlemeleri baz artlara gredir, izafdir. Lkin bir defa birletiler mi, aralarndaki rekabet kavgalar, kendilerinin dahi akllarndan gemeyen muazzam bir mparatorluun gelimesine doru evrim geirir durur. Onun iin: "Ztlarn birlii arta bal, geici, geili, izafdir. Birbirini iten (karlkl hari brakan) ztlklarn mcadelesi mutlaktr. Geliim gibi, hareket gibi mutlaktr."114 Art ile eksinin bir araya gelmeleri baz artlarla olur. Onlar uzun mddet bir arada bulunmayabilirler. Bir mddet beraberlikten sonra, baka ekle dklebilirler. u halde ztlarn beraberlii izaf'dir. Ama, uygun artlar altnda bu izaflik gerekleirse, yani art ile eksi bir araya geldi miydi, onlarn arasnda mcadeleden elektrik cereyan dediimiz hareket mutlaka doar ve byk bir geliim gsterir. Havay yarp birleirlerse yldrm olur; bir iletken cismin direncini ok zor yenerlerse, scaklk olur; diren artmasna ramen cismin yanmas nlenirse k olur... Demiri mknatslar, zili harekete getirir, makineyi iletir., vb... Bu mutlaktr. Demek, zaf ile Mutlak'n arasnda zannedildii kadar almaz uurumlar yoktur. Ztlarn bir araya gelmeleri izaf olmakla beraber, geldiler miydi, mutlak gerek ve geliim balar. Ztlarn bir araya gelmesindeki izaflik, bir araya gelince hareket ve geliimin mutlak balayacan inkr edemez. Kar tez de dorudur: Nerede hareket ve geliim varsa,

114

Lenin, Diyalektie Dair Meseleler, Marksizm Bayra Altnda, No. 5-6, 1925 Mays-Haziran, s. 14-15 (Collected Works, C. 38, s. 360)

274

275

bu mutlak gerein altnda daima elikilerin bir araya gelmesi gibi izaf bir gerek gizlidir. te burada, gene Marksizmin dnce usulnde her kafann kolayca almad (yani Antika mantkla ileyen zihinlere smayan) bir zelliin sebebini gryoruz. Marksizm: Mutlak Gerek diye bir ey bulunduunu ve bunun Doa, Hayat, Toplum iin zorunlu bir nitelik olduunu kabul etmekle beraber, gene hibir vakit "Mutlak Gerek" peinde komaz. Yani altn arayclar gibi Mutlak Gerek araycs olmaz. Niin? nk gerek budur. Olanlar byledir. Meseleyi insan pratii bakmndan ele alalm. Herhangi bir olay, her olay bir sretir. Sre: mutlak hareket ve gelime halinde olan bir deiikliktir. Bir sreci, bir olay anlamak iin ne yapacaz? lkin- O olayn zemberei ve motoru demek olan Ztlklar arayacaz. kinci olarak- Bu ztlklar bir araya getiren sebepleri ve artlar bulacaz. Eer bunlar arayarak bulmazsak, sre hakknda hibir doru drst fikir edinemeyiz. Daima stnkr kalrz. u halde, Mutlak Gerekten evvel, zaf Gerekleri kavramamz arttr. Her olayda somut olarak, ayr ayr ve her ynden karlkl zddiyetleri ve bu ztlar bir araya getirmi olan art ve sebepleri kavramaya mecburuz. Bir yerde bir "Geliim var" demek yetmez. O geliimi gerektiren objektif sebepler, ztlar hangileridir? Nasl olmu da bir araya gelmilerdir? Bunu anlarsak, o ztlarn arasndaki mcadelenin mutlak ve zorunlu gelimesini kendiliinden bulmu oluruz. Diyalektik metodu, Dogmatizmden ve genel olarak hep Mutlak peinde komaktan ayran yn budur. Mutlak Gerek, bir yerde hazrca, pein ve tamamca sakl bulunmaz. nsan faaliyeti ile biriken zaf Gerekler merdiveninden basamak basamak

klarak elde edilir. Falan Mutlak Gerei bulacaz diyerek yola klmaz. Falan zaf Gereklere gre, filn Mutlak Geree varlr. Bir kelime ile gerek anlay, Gerein izafliini, artlarn ve ilikilerini her tarafyla aydnlatmaktadr: "Eyay gerekten anlamak iin, onlarn btn ynlerini, btn ba ve "ara-vasta"larn gzden geirip kavramak lzm gelir. Biz buna hibir zaman tamamyla erienleyiz, ama, kendimizi yanllardan ve nholuklardan sakndracak her ynlle muhtacz.""5 elikiler dnyasnda imdiki Sebep, evvelki Sonu olduu gibi, Gerekler dnyasnda dahi, imdiki artlar iinde Mutlak Gerek olan bir gelime, ileride bakalaacak art ve ilikilerle yeni elikilerin bir araya geliiyle zaf Gerek haline girer. Belli artlar iinde belli bir gerein bir mddet Mutlak oluu, hareketi durdurmad gibi, en Mutlak grnen Gereklerin, deiik zaman ve mekn artlaryla zaflemesi de gene ancak ve yalnz Hareketin bulunduunu gsterir. Bu da, bize, tekmil evren ve toplumda hi deimeyen bir tek Mutlak Gerein, daima deime ve gelime halinde olan Mcadele ve Hareket olduunu anlatr. u halde Marksizmde "tam", "mkemmel", yani "bitmi" ve "durmu" anlamnda bir Mutlak Gerek aramak samadr; geree, olaylara uymaz. Biricik, gerek Mutlak Gerek: Hareket'tir. Doann ve Toplumun mutlak gerei: Harekettir. Biz o Mutlak Gerei Diyalektik surette anlamak iin, Hareketin zembereini ve motorunu: yani elikileri ve beraberlik artlarn, yani zaf Gerekleri her olayda bulmak zorundayz. Mutlak ile zaf'nin karlkl ilikisi bundandr. Ev-

115

Lenin, Bir Kere Daha Meslek Tekiltlarna Dair, 1920, C. XVIII, s. 60 (Collected Works, C. 32, s. 94)

276

277

renin btn gereklerini bir defada bulmak iddias, "Mutlak Gerek"i bulmak deil, Hareketi durdurmak iddiasdr. Bugne kadar hi kimsenin bozamad biricik Mutlak Gerek deien genel gelimedir. Btn avucumuz iine alamayz diye, bugnden, yahut kendimizden, yani elimizdeki gerekten caymaya hakkmz da, kuvvetimiz de yoktur. Her ey gibi Gerek de somut ve objektif maddedir. Metafizik anlamda "Mutlak Gerek", istedii kadar uydurulsun, bir uydurma olmaktan kamaz.

B- BLMDE AYIRT
Diyalektik Maddecilik felsefesi, her eyden nce bir dnce metodu, yni Mantktr. O bakmdan btn insan bilgi ve faaliyet alanlarnda rol oynar. Fakat, Mantk, insan dncesinin kanunlarn bulan bir bilim olduuna gre, Diyalektiin en ok dorudan doruya ilgilendii alan, bizzat insann kendi yazgs ve insanlk hareketidir. Yni, Felsefeye en uzak ve en pozitif bilimler bile, Diyalektik Mantn aydnlndan faydalanr ve faydalanmaldr. Btn byk bilim keiflerinde, bilginlerin ok defa farkna varmadan kullandklar, daha dorusu kendiliinden uyduklar metot, az ok doru bir Diyalektik Maddeci dnce tarzna dayanr. Lkin, eleman dorudan doruya insan olan olaylarda: Sosyal (toplumsal) ve Politik (siyas) hareketlerde, Diyalektik metodun zorunluluu bsbtn daha yakndan kendini gsterir. Onun iin, biz burada, insan dncesine girmi btn bilim kollarna ait ayr ayr ve zel aratrma yntemlerini deil, zellikle o iki bilimin, Siyaset ile Sosyolojinin metotlarnda, Diyalektik Maddecilikle geri kalan Metafizik kavraylarn farklarn, ayrtlarn ksaca arayacaz. Yakndan bakacak olursak, Sosyoloji (timaiyat) ile Politika (Siyaset) gerekte bir madalyann iki taraf gibi, ayn ilikiler toplumunun iki ayr yann kaplar. Bunu daha iyi anlamak iin, Diyalektik Maddeciliin iki ana bilgi prensibini hatrlayalm: 1- Aklama, 2- Deitirme...

278

279

Sosyoloji: nsan ilikilerinin aklanmas bilimidir. Politika: da bu aklamaya dayanarak o ilikileri deitirme bilimidir. u halde, btn Sosyoloji metotlarnn yanldklar noktalar, daha ok Toplumu aklama noktasndadr. Diyalektik Maddecilikten onlar ayrt eden ba nokta da gene bu Aklama yntemidir. Btn teki Politikalar, Diyalektik Maddeci Politikadan ayrt eden nokta da, Toplumu deitirme konusunda, iki tarafn kavray metotlarndaki farktr. I- SOSYOLOJLERDE AYIRT Sosyoloji, bir szle: Toplumun hareket kanunlarn aklama bilimidir. u halde Tarihsel Materyalizm "par excellence" [en yksek kertede, mkemmel] bir Sosyolojidir. Ama, aradaki fark belirtmek iin ayr ele almal. phesiz, btn Toplum bilgilerinde olduu gibi, toplumsal kanunlar konusunda da: Tarihsel Maddecilikten ayr birok akmlar ve kavraylar (cereyan ve telkkiler) vardr. Bunlar balca iki byk gruba ayrlabilirler: 1- Toplumsal Felsefeler; 2- (Metafizik) Sosyolojiler...116 Yni Toplum kanunlar bir Filozofa, bir de Bilgince ol116 Burada "Sosyoloji" deyince, anlayacaz. Yoksa gerekte biricikdaha ok bilimi ancak Tarihsel Maddeciliktir. btn sahte-Sosyolojilerc bilim adn takmak bile bugn dnce Sosyoloji Tarihsel Maddecilik dnda kalan teki teki szde bilimsel, gerekle metafizik Sosyolojileri adna ayptr. Ama, deil mi ki, stn ideolojiler bu ayplarn en byk meziyet gibi taknyorlar, u halde, Tarihsel Materyalizmi onlardan ayrmak zere "Diyalektik Sosyoloji" diye adlandrmak lazmdr. Geri kalan Sosyolojilere "Metafizik Sosyolojiler" diyoruz. Ama bir yerde yalnz "Sosyoloji" dediimiz vakit, mehur galat: Metafizik Sosyoloji'yi murat ediyoruz. (H. Kvlcml'nn notu).

mak zere iki trl gzden geirilmitir. Fakat gerek Sosyal Felsefeler, gerekse Sosyoloji adn alan Bilim teorileri bir noktada birleirler: her iki taraf da Diyalektik deildirler, yni Metafizik kalrlar. Diyalektik dnen Tarihsel Maddecilik ne yapar? Aklamasnda Objektif ve Somut davranr. Bunu olaylar bakmndan sylersek, diyebiliriz ki, Diyalektik Materyalizm, olanlar olduklar gibi verir. Yni: 1- Olay (vak'a) uydurmaz: Objektiftir. 2- liki (ba) uydurmaz: Somuttur. te btn Metafizik Sosyolojilerle, Toplumsal Felsefelerin zellikle yanldklar ey, daima bu iki noktadan birini veya tekisini unutmalardr. Yni, gerek Sosyolojiler, gerek Toplumsal Felsefeler hem olay uydurmakla Objektiflikten saparlar, hem iliki uydurmakla, Somutluktan kaarlar. Fakat, zellikle diyebiliriz ki: 1- Toplumsal Felsefeler: daha ok uydurma olaylara dayanrlar. Objektif deildirler. 2- Metafizik Sosyolojiler: daha ok uydurma ilikilere dayanrlar. Somut deildirler. Ne demek istediimizi biraz aalm: a- Toplumsal Felsefeler Tarih Felsefesi, Hukuk Felsefesi, Din Felsefesi, Ahlk Felsefesi, vb. gibi birtakm ubelere ayrlrlar. Hepsi de Toplum olaylarn gden kanunlar ararlar. Toplumsal Felsefeler, Sosyal Bilimlerin henz Felsefe teb'alndan [uyrukluundan] kurtulamadklar aa mahsusturlar. Bu kavraylarn, 19'uncu yzyl ortalarna kadar, kendilerine gre anlamlar, baardklar bir vazifeleri vard. nsan dncesindeki boluklar doldurmak roln oynuyorlard. Yni toplumsal olaylar iinde, insan

280

281

dncesinin bir genel gr elde etmesi, pusulay armamas iin az ok bir ibre hizmeti gryorlard. Onun iin 19'uncu asr ortalarna (yni Tarihsel Materyalizmin douuna) kadar gelmi gemi Sosyal Felsefeleri az ok zorunlu ve doal saymak lzmdr. Onlarda herhangi bir kasttan ok, zaman iin kanlmaz bir bilgisizlik vard. Kt niyet yoktu, denilebilir. Bu Felsefelerin daha isimlerini anarken, iyzlerini anlyoruz. Onlar, Toplum kadar atk (karmak) ve yce bir organizmay anlamak zere, Toplumun yalnz bir eit olaylarndan geneli kapsayan hkmler karrlar. Mesel, Toplumun hareketini: ya Hukuk, ya Felsefe, ya Ahlk vb. gibi birtakm olaylarla aklamaya abalarlar. yle bir hareket, insan vcudunu anlamak iin insan organlarndan yalnz birini ele alp incelemeye benzer. Ksm kald lde aldanmaya varr. Toplumsal Felsefelerin hats udur: "Olaylar arasnda bulunup da ispat edilmesi gereken gerek zincirleniin yerine, filozoflarn dimalarnda icat edilmi birtakm ilikiler geer."117"Henz bilinmeyen gerek zincirleniin yerine, bilinsiz veya tedricen [gittike, giderek] bilinleen esrarengiz Tanrsal bir kudret geirilir."118 Yni: gerekte bilincin kavrad olaylarn zincirleme gidii dururken, Sosyal Felsefe, bu zincirin halkalarndan eksik olanlarn yerine gerekte mevcut olmayan bir ey, esrarl bir kuvvet veya lf geirir.

117

F. Engels, Ludvvig Feuerbach, Trke (Hikmet Kvlcml'nn (kendi evirisi ile) 1936-37'lerde Marksizm Bibliotei serisinden yaynlad 12'nci kitap), s. 64 (Marks-Engels, Werke, C. 21, s. 296) 118 a.g.y., s. 65 (Marks-Engels, Werke, C.21, s.296)

Mesel, Tarih nedir? denildii vakit, Felsefe u karl verir: Tarih, Fikir'in gereklemesi, dnceden eyleme kmasdr. Hangi Fikir'in? Falan veya filn filozof tarafndan ortaya atlm, majskl bal "Fikir"in... Ne kadar filozof varsa, o kadar majskll Fikir uydurulabileceine gre, filozoflarn says kadar Tarih mi vardr? te, Toplumda olup bitenlerin yerine, hi yoktan bir laf atmakla, mesele buraya varr: Snr belirsiz, "mnas batn- irde" [anlam airin karnnda] (yahut filozofun karnnda) birtakm kavraylar maheri nmze kar. Gene mesel: Tarih niin hareket eder? sorusuna, Felsefenin verdii cevap hi deimez: Tarih nceden tespit edilmi bir ideale, "sabit bir ama"a doru yrr. Bu ama nedir? Kaza ve kaderin "alnyazs" gibi elle tutulup, gzle grlmeyen bir Tanr yazgs ki, u veya bu filozofun sylediklerinden ibaret kalr. Bu amac kim tayin ve tespit etmitir? phesiz gene filozofun t kendisi... Ama, filozof, kendi szne peygamberce bir kudret ve keramet fsunu [bys] vermek iin, kafadan att "sabit ama": henz pek iyi bilinmeyen, yahut yava yava tecelli edip (grnp) "bilinleen esrarengiz ilhi bir kudret" rn sayar. Bu tarz dnce bizi uzaa, bulutlar, buharlar, esrar ve ulhiyetler [Tanrlk sfatlar] arasna gtrr. Ama, gerek Tarihin gidiinde tam ve yararl bir kanaate ulatrr m? Hayr. O halde filozofa ne hacet? Yni, dnce yoluyla gerei bulma iddiasna zahmet neden? nk, yeryznn u veya bu kesine yaylm yzlerce Din, esasen trl trl "ment"leriyle bunu oktan sylemiler. Eer "man" isteniyorsa, o zaman "Bilim" yntemlerini brakalm. Dncemizi rafa koyalm. Filozofun adal, kark iddialarndansa, herhangi bir Peygamberin tecvitli Dogmalar daha kolay anlalr.

282

283

ok defa Sosyoloji ile, hatt Tarihsel Maddecilikle kartrlan Tarih Felsefesini ele alalm. O da: "nsan fiillerini gerekten tayin eden gizli sebepler"119 peinde koar. Ama, bu gizli sebepleri: "Tarihin kendi i zincirlenii ile aklamaz.". "Bizzat Tarihin iinde aramaz. Tersine, dardan, Felsefe ideolojilerinden Tarihe ithal eder." Yni gerekte var olan Tarih olaylarn, filozofun uydurduu birtakm Tarih d kuvvetler idare eder. Tarihte olmayan Tarihe mal eder. Szgelii Hegel'in Tarih Felsefesine: "Yunan Tarihi nedir?" diye sorulsa, u karlk alnr: Yunan Tarihi, "gzel ferdiyet eklini", "gzel sanat eserini" gerekletirme sreidir. Yni, sanki Yunanllk, srf Bireyci bir Gzelsanat yaratmak maksadyla nceden kurulup yeryzne koyuverilmi bir zemberekli oyuncaktr. Geri her Medeniyet gibi, Yunan Medeniyeti de kendine zg Gzelsanatlar yaratmtr. Ama o yarat sonutur. Yoksa, Yunan Tarihini, Bireyci Gzelsanat nmna mintarafillh halk edilmi [Allah tarafndan yaratlm] bir tecelli saymak, bize Yunan Tarihine dair hibir duru fikir edindirmez. Halbuki, hedef, basmakalp akideler [dinsel inanlar] ezberletmek deil, Tarihin aklamasn yapmaktr. Tekrarlayalm: Toplumsal Felsefeler, 19'uncu yzyln ilk yarsna dein, yni Toplumsal Bilimler henz bamszlklarn iln edecek olgunlua varamadklar mddete bir zorunluluktu. Fakat, Sosyoloji bal bana bir Bilim olduu, hele Tarihsel Maddecilik doduu gnden itibaren, btn Sosyal Felsefeler, ancak insan dncesinin ilkel aratrma-

lar tarihine dair sylenmi birer hatra ve rivayetten ibaret kalrlar. 19'uncu asrn ikinci yarmyla beraber, zaten Toplumsal Felsefeler durur, mzeye kalkar. Toplum bilimleri balar. b- Metafizik Sosyolojiler 19'uncu yzyln son yarsnda, yni 1844'ten (Tarihsel Maddeciliin kefinden) sonra kuruldular. Toplumsal Felsefeler az ok ma'zrdular [mazeretli idiler]. nk zamanlaryla mukayyettiler [balydlar, snrlydlar]. On dokuzuncu yzyln ikinci yarmnda ise, artk Sosyal olaylarn bilimle incelenmemi yeri hemen hemen kalmamtr. Olaylar bir bilimin atsn kurmaya yetecek derecede birikmitir. Olay uydurmaya gerek ve imkn yoktur. O zaman, olaylar arasndaki ilikiler uydurulmaya balar. "Metafizik Sosyolojiler" adl incelemede belirttiimiz gibi, btn bu "Sosyoloji" adyla deta insana sayg alar grnen Metafizik Sosyolojilerin tek hedefleri: Bunalm geiren Kapitalizme, iman sarslan burjuva toplumuna destek olmaktr. Kapitalizmin zorunlu geliimini ve katastroflu sonularn bklmez bir bilim kuvvetiyle aa karan Tarihsel Maddecilik, onun iin, btn Metafizik Sosyolojilerin "bete noire"dr.120 Yksek krslerden, gya Polis himayesinde n ve erefle va'z edilen bu Metafizik Sosyolojilerin btn gayretleri: hie saydklar, yok farz etmek iin aza almaktan korktuklar Tarihsel Maddecilik (Diyalektik Sosyoloji)ye kar, her frsatta bir hcum hazrlamakla zetlenebilir. Bu uurda, ya Tarihsel Maddecilik diye bir ey de var mym ve ciddiye alnr

119

Bu birka paragraftaki alntlar iin, bak: Marks-Engels. Werke C.21,s.298.

Bete noire (fr):En ok nefret edilen ey ya da kimse.

284

285

mym? gibilerden, ancak genel fellilerde121 grlebilen o evrene metelik vermez gurur ve "euphorie"122 ile, Tarihsel Maddeciliin baz "zararszlatrlm" formllerini kendileri yeniden kefetmie parmaklarna dolayp olaylarn aklamasn diledikleri gibi soysuzlatrrlar. Tarihsel Materyalizmin her iddiasn rtmek zere dolaysyla binbir dereden su getirirler; yahut dorudan doruya kendilerine Marksist ss verip, Tarihsel Maddeciliin erkekliini karmak zere, akla gelmedik sz ve mantk oyunlaryla kalpazanla kalkrlar. Nasl olursa olsun, her hal- krda, Tarihsel Maddecilikten sonra geldikleri halde, onun zerine basp gemeyi mevki ve eref kazanmann en ksa yolu sayan Metafizik Sosyolojilerin kutsal grevleri: bir szle Tarihsel Maddecilii bomaktr. Tarihsel Maddecilik olaylara dayand iin ve olaylar ise akaya ve yalana gelmedikleri iin, Metafizik Sosyoloji Donkiotlar her saldrlarnda, kendi kendilerini yere aldklarndan, daima ayakta kalan Tarihsel Maddecilie kar, her gn isim ve kalp deitiren bir sr Sosyolojiler, art arda reyip tremekten kurtulamazlar. Onun iin, her Pozitif Bilim, tek konusunda kendine zg denenmi en uygun metoduyla daima daha ileri gitmeye bir btn olarak arballkla alt halde, Metafizik Sosyolojiler lemi, ne metot, ne konu, ne mantk birlii olmayan bir sr doktrinler, teoriler, iddialar maheri halinde alkanr durur. Bu hal, bilimde bereket deil, kararszlk ve anari almetidir. Ve bilim adna bilimi baltalamaktan teye geemez.

121

genel fel (Paralizi General): Frengi hastalnn nc kan aamasnda merkezi sinir sisteminin tutulmas sonucu ortaya(sonuncu) hastalk tablosu.
122

euphorie (fr): derecede ar gven. kendine patolojik Keyifli bbrlenme, kendini an iyi duyumsama,

Ayrntlarn yerine brakrsak, genellikle diyebiliriz ki: Metafizik Sosyolojilerin olaylar ve gerek ilikiler nndeki durumlar, Toplumsal Felsefelerinkinden daha doru deildir. Yalnz, ufak bir farklar vardr: Toplumun kendisini, hi olmazsa grnte, filozof dimana, yni Felsefe tahminlerine balamayp, insan az ok ilgilendiren birtakm olaylarla aklamaya, Toplumun kendisine ait szde kanunlar bulmaya zenirler. Fakat, grn kurtarmak istemelerine ramen, burada manev dknlk Toplumsal Felsefelerde hatra gelemeyecek kadar byk olur. Toplumsal Felsefelerin hi olmazsa bir ocuk masumiyeti, karanlkta yoklama ve aratrma samimiyetleri vardr. Metafizik Sosyolojiler ise, btn sosyal bilimleri gne gibi aydnlatan Tarihsel Maddecilik klarn karartmaya bakarlar. Toplumsal Felsefeler: Tarihsel Maddecilii bilmedikleri iin, yol ararlar ve Tarihsel Maddecilie yol hazrlarlar. Metafizik Sosyolojiler ise, Tarihsel Maddecilii bilmemezlikten gelemeyecekleri iin, yalnz Tarihsel Maddecilie kar yol-kesicilii, bilim haydutluu yaparlar. Bir szle, Toplumsal Felsefelerinki: zamanlarnn zorunluluu ile bilmemekten ileri gelir; Metafizik Sosyolojinin yapt: bile bile sutur. Bir szle: Toplumsal Felsefelerde: Yanlma vardr; Metafizik Sosyolojiler: Yalan'a dayanrlar. Ve "mensonge conventionnel"lerini [beylik yalanlarn] yaparken, snfsal eilim ve karlarndan baka hibir bilimsel mazeret ileriye sremezler. Fakat, byle bir mazeret ileriye srmek, kendi yalann aklamak, suunu itiraf etmek, elhasl intihar etmek olduundan, buna bir trl yanaamazlar. Ayrntlar yle dursun. Ana izgilerinde Metafizik Sosyolojilerin "Toplumsal Kanun" diye ne srdkleri eylere yakndan bakalm. Bunlar ya Toplumla yahut Toplumun Gidiini aklamayla ilgisi olmayan birtakm iddialardr. Me-

286

287

sel: Metafizik Sosyolojiler iinde toplumsal kanunlar fikrini en ok ileyen mehur ve parlak akm ele alalm: Corafyaclk, Drkheimclk, Irklk... Bunlardan Corafyaclk: Toplum dndaki Fizik doann, Irklkta: Biyolojik doann kanunlarn Topluma sokmaya alrlar. Bunlarn asl maksatlarn ve geri kalan demagojilerini aza almayarak, srf szde Bilim diye andklar iddialar meydanda: Toplumu idare eden Corafya sebepleridir, yahut Irk sebepleridir fikri ne demektir? Toplumun kendine zg Kanunlar yoktur, Toplumu dorudan doruya Doa kanunlar gder, demek deil mi? Geri insan toplumu Doa iinde geliir. nsann kendisi ayn zamanda Fizyolojiyle iler. Ama, insann Fizyolojisinden farkl nasl bir Psikolojisi varsa, tpk yle Toplumun de Doa kanunlarndan farkl birtakm Toplumsal kanunlar vardr. Tarihsel Maddecilik, iktisadi temel deyince, ona Doay da katar. Ama, btn Toplumu Doa kanunlaryla aklamaya kalkmak, insan Darwin'in hayvanlarndan farksz klmak, Toplumu bir hayvan srsne evirmek demektir. Byle bir iddia irkin olduu iin deil, yanl olduu iin Sosyoloji bilimi iine giremez. Dikkat edilirse, Toplumu, Doa (Corafya, Biyoloji) kanunlaryla yryor saymak, Tarihi "kendi i zincirlenii" ile deil, tpk Toplumsal Felsefelerde olduu gibi, Tarihe dardan sokulmu, Toplum d birtakm Kanunlarla yrtmeye kalkmaktr. Geri bu kanunlar, Toplumsal Felsefelerdeki gibi, fikirden uydurulmuyor; ama, Doadan alnyor, Topluma yabanc kaynaktan tanyor. Bu, saati balta ile kurmaya kalkmaktan beter bir anlamszlktr. Bir kanun, Toplumun kendi yaps iinde yaamadktan sonra, ister Fikir'den uydurulsun, ister Doa'dan dn alnsn: Topluma mal edilemez. Toplum iinde yeri olmayan kanun uydurma'dr.

Formalizm ve Drkheimclka gelince: O, ileriye srd kanunlar geri Toplum dndan almadn syler. Fakat, Toplum iinde vardr dedii o kanunlar, gerekte, Toplumun kendisini aydnlatmaktan ok uzaktrlar. Daha dorusu, Toplumda yle bir geliim kanunu yoktur. Hatt, belki garip gelecek ama, o kanunun ne olduu dahi pek belli deildir. Ve iin tuhaf, bu mehullk, bilim adna gerekleri kav-rayamamaktan ileri geldii halde, Metafizik Sosyoloji okullarn pehpehleyen ciddi ciddi adamlar: o mehulln bilimsel "derinlik"ten ileri geldiini sylemeye kadar varrlar. Ve bu, syleyenin dahi anlayamad "Derinlik" nnde, gen zihinleri, aydn dnceleri ve ynlar az ak hayran durmaya ve tapnmaya arrlar. Szgelimi, mehur Sosyolog Drkheim, Toplumun geirdii deiiklikleri ve geliimi "Morfoloji Sosyal" (Toplumcul Biimcilik) ile aklamaya urar. Lkin, bu "Toplumcul Morfoloji" denilen ey nedir? Onu, kendisi de her yl bir baka trl tarif eder. Yni bir trl aka, herkesin anlayaca biimde tarif edemez. Drkheimcln en hzl ve becerikli ardllar de statlarnn "lfz"n uzun boylu evirip evirdikten sonra "Bilmiyoruz" demeye mecbur kalrlar. Hani: Dilin kemii yok, istediin gibi uydur kaydr, yahut Arapa bilen yok a, uydur uydur syle., gibi bir ey! Biz, "Morfoloji Sosyal" adna anlan elimizdeki eyleri birer birer inceliyoruz: iinden krk dkk baz iktisad ilikiler paracklaryla, bilinen Nfus Meselesi kyor. Eer Toplumun gidii iktisad sebeplerle aklanacaksa, Drkheim'a ne hacet? Onu Marks, Drkheim'dan ok nce, Formalistlerin hayalinden geemeyecek lde geni, derin ve duru bir ekilde dnya bilimine vermitir. Drkheim'n bilmemci tekerlemelerinden biz reneceimize, evvela Drkheim, namuslu bir bilim adam olarak bu aklamay

288

289

Marks'tan rensin. nk Tarihi iktisat temeliyle aklamann en derli toplu, en anlalr ve en mantksal tek ekli Tarihsel Maddeciliktir. Fakat, hayr. Drkheimclk, maskeli bir ekilde: ha kabul ettim, ha edeceim dedii "ktisadi etken"i, biraz kurcalayp da, altndan apanolu ktn grr grmez, hemen bin tvbe istifarla, tapusunu zerine yazdrd btn toplum bilimleri sahasndan aforoz edip kovar. O zaman, geriye, kei boynuzuna benzeyen srf Nfusun "hacmi" ve "younluu" kalr. Halbuki, nce: Nfusun hacmi ve younluu da, insanlarn retim mekanizmas zerinde blmlenmesi, leimi demek olduuna gre, gene ktisad bir olaya dayanr. Ondan sonra, Nfus younluunun iktisad zn, yni retimle olan sk balln kesip atarak yalnz Say'sn ve Hacmi'ni, yni srf Morfolojisini, eklini ele alrsak, -ki bu elabukluunu baarmak az kolay marifet deildir.. Drkheim'n "stat"i buradadr- o zaman, ne Toplumda, ne Tarihte herhangi bir toplumsal deiiklii ve tarihsel gidii anlamamza imkn bulunamaz. in'in Yang-Tse rma kylarnda da Nfus younluu vardr; Avrupa'nn Ren rma boyunda da... Bu iki rmak evresinde olan bitenlerin bambakaln, Drkheim'n ayn "Nfus younluu" Formalizmiyle hangi mucize aklayabilir? Onun iin, Metafizik Sosyolojiler iinde en "bilimsel" gibi grnen Formalizm dahi, olaylarla yzletirilince: Mslmanlktaki "Hurfiyyn" Mezhebi123, yahut Sihirbazlktaki yldz yorumculuu gibi, l veya sama birtakm iaretlerden hkmler karma oyununa dner. Diyalektik Materyalizmin burada syleyecei ey,

ciltlerle aklamaya da gidebilir, gayet ksa birka cmle iine de toplanabilir: 1- Toplumsal Felsefelere Kar: sylenecek ey artk bu alanda her sz bilime brakmaktan ibarettir. nsan topluluu, Diyalektik hareket bakmndan, Doa gibi pozitif bilimlerin pekla ele alabilecei bir konudur. Bir zaman Matematik de, Hekimlik de filozoflara dyordu. Bugn Pozitif Bilimler nasl Felsefeye muhta olmadan kendi aratrmalarn baarrlarsa, tpk yle toplumsal bilimler de, filozof katklarna gerek kalmadan kendi ilerini grebilirler. Tarihsel Maddecilik: "Esas itibariyle diyalektiktir; onun teki bilimlerin stnde yer alm bir Felsefe ile artk yapacak bir ii yoktur. Her bilimden; eylerin ve eyler bilgisinin btn, toplam iinde tutaca yeri hesaba katmas istendi miydi, artk o btne zg her eit ayr bilim l-zumsuzlar. Btn kadm Felsefeden ayakta kalp kendi zel varln koruyan ey, Dnce teorisi ile Dnce kanunlar: yni Formel Mantk ile Diyalektiktir. Geri kalan her ey doann ve tarihin Pozitif Bilimi iine girer."124 u halde, filozoflar ltfen, hi bouna zahmet etmesinler. Bugn artk kimse onlardan bir ey beklemiyor. Muhammed nasl Peygamberlie son verdiyse, Diyalektik de. Filozofluu bir daha geri gelmemek zere geen tarihe brakmtr. 2- Metafizik Sosyolojilere: sylenecek toptan sz udur: Karnzda Diyalektik Maddecilik var. Eski, basit, mekanik ve kaba Burjuva Maddecilii yok. u halde, nafile: "Maddecilik her eyi Madde ile aklar" gibi kuru iftiralarla, kendi-

123

Hurfiyyn Mezhebi: Kur'an'n harflerinden birtakm anlam ve yarglar karan bir mezhep.

124

F. Engels, Anti-Dhring, Genel Sz. s. 16(Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 24)

290

291

nize bir Metafizik kapc hazrlayamazsnz. Tarihsel Maddecilik, modern maddeciliktir: "Daha nceki her trl tarihi frlatp atan basit grl ve toy devrimci (Materyalist) kavrayn tersine olarak, modern maddecilik, tarihte insanlk geliiminin t kendisini grr ve o geliim hareketinin kanunlarn bulup tanmay kendine vazife bilir."125 Demek, Diyalektik Maddecilikte ezbere ve bilim d dogmatizm bulunamaz. O, her olayn hareket kanunlarn olduklar gibi arayarak bulmaktan baka iddialara kalkmaz. Marks, Kapital'in ilk nsz'nde ayn fikri aka dsturlatrr: "Bu eserin en son amac da modern toplumun ekonomik hareket kanununu meydana karmaktr." der. 126 nk, Diyalektik Materyalizm bakmndan Toplumun maddesi ekonomidir. Toplumsal olaylar: Materyaliste greceiz diye, Mekanik kanunlarna, yahut srf Corafya ve srf Irk olaylarna bavurmak yersizdir. Toplumun kendi Maddesi, Corafyas ve Irk da dahil olmak zere kendi iindedir: O da iktisad temel ilikileridir. Tarihsel Maddecilii bu kanaate vardran ey: hrsla bulunmu, murakabe127 ile elde edilmi fikirler deil, zellikle 19'uncu yzyln ilk yarsyla beraber balayan "yeni olaylar" dr. Toplumsal Felsefelerin etraflca incelemeye vakit bulamadklar yeni olaylar nelerdir? Kapitalist toplumunun 19'uncu yzyl ikinci drtte biriyle beraber balayan: 1 - ktisad bunalmlar ve 2- Toplumsal bunalmlardr.

1- iktisad Bunalmlar: "Ancak, Byk sanayi, 1825 bunalm ile modern hayatn dnemsel krizler ana girmitir."128 Bu olay: btn glkleri Serbest Rekabetle temizlemeyi vadeden kapitalist dzeninin, artk iinden klmaz, gittike artan bir bnye sakatl bulunduunu ispat etmiti. "1830'da tam ve kesin bunalm anszn gelip att."129 Artk kapitalist toplumunun yazgs budur: her be on ylda bir, iktisadi temel Bunalm bombasyla havaya uurulacak, yerine yenisi kuruluncaya kadar da, iktisadi bu nalm toplumsal ve siyas bunalmlar kovalayacaktr. 2- Toplumsal Bunalmlar: Yukarki iktisad bunalmlarn peinden gelip attlar. Bu bunalmlar, iktisadi bunalm yllarnda madd varlklar temelinden sarslan ynlarn, isyan ve ayaklanmalara kadar varan tepkileri idi. Byle iktisad bunalm toplumsal bunalmlarn kovalamas, en basit grl insana bile: Sebeple sonu karsnda bulunduunu hatrlatmaz m? ktisadiden sonra toplumsal: demek toplumsal ilikileri tyin eden temel iktisat ilikileriydi. "Tarih kavrannda kesin bir devrim getirecek tarih olaylar daha erken ortaya kmt. 1831 yl Lyon'da birinci ii isyan olmutu; 1838'den 1842 ylna kadar, ilk mill ii hareketi saylan ingiliz Chartist'lerinin ayaklanmalar en yksek noktasna ulamt. En ileri Avrupa lkelerinde bir yandan byk sanayi, te yandan burjuvazice yeni ele geirilmi siyas hkimiyet gelitike, proletarya ile burjuvazi arasndaki snf dv birinci plna geiyordu. Kapital ile emein ayn kar gttkle-

nh 127

Marks-Engels, Werke, C. 23, s. 15

murakabe: tasavvufta kendi i lemine bakma, dalp kendinden geme.

128
P9

K. Marks, Kapital, kinci nsz (Marks-Engels, Werke, C. 23, s. 20) a.g.y.

292

293

rine dair, Serbest Rekabetten kacak evrensel ahenk ve evrensel refaha dair olan burjuva iktisat teorileri, olaylar tarafndan gitgide daha hoyrata yalanlanyordu. Bunlar yle birtakm durumlar ve artlar idi ki, gerek o artlardan, gerekse o artlarn velev pek kusurlu da saylsa teorik birer ifadesi demek olan Fransz ve ngiliz Sosyalizminden insan kendini soyutlayamazd. Fakat, henz bertaraf edilememi olan eksi idealiste Tarih kavran, ne madd karlar zerine kurulu snf dvlerini ve ne de hatt genellikle madd karlar tanmyordu; eski tarihte btn iktisat ilikileri gibi retim de ancak ek olarak "Medeniyet Tarihi"nin alt unsurlar gibi grnyordu."130 Burada artk insan dncesi diyalektiinde: Nicelik birikii son haddine varm demekti. Ylan madd malzemeye dayanarak devce bir dnce atlayyla yeni bir Dnyay-kavray yntemine geilmek iin her ey tamamd. Olgunlaan dnce alannda bu devce Nitelik atlayn, Marks'la Engels, hemen ayn tarihte kefettiler. Engels bunu yle anlatr: "Manchester'de gayet aka farkna vardm ki: tarihilerin -ayet rol atfederlerse- ancak ikinci derecede bir rol atfettikleri Ekonomi olaylar, hi olmazsa Modern dnyada kesin bir tarih kuvvetini tekil etmekte ve bugnk snf zddiyetlerinin zerine kurulduu temelleri meydana getirmektedir. Bu snf zddiyetleri ise, byk Sanayi sayesinde tam ala erdikleri lkelerde..., kendi ynlerinden siyas partilerin tekiline, parti dvlerine ve dolaysyla da btn politika tarihine temel hizmetini

grrler. Marks, yalnz ayn gre varmakla kalmam, 1844'ten itibaren "Deutsche-Franzsische Jahrb-cher"lerde bu fikri genelletirmi ve unu aklamt: En sonunda burjuva toplumunu artlandran ve dzenlendiren ey Devlet deil, devleti artlandran ve dzenlendiren ey Burjuva Toplumudur. u halde, politika ve onun tarihini, Ekonomi artlaryla ve bu artlarn geliimi ile aklamak lzmdr; yoksa, tersine, Ekonomiyi Politika ile deil. 1844 yaznda Paris'e Marks' grmeye gittiim zaman, btn teorik meselelerde tamamyla mutabk olduumuzu grdk ve ite, emek beraberliimiz bu tarihten balad."131. Bu iki byk devrimcinin birlikte almalar, iki byk kefi baard: 1- Bilimsel Sosyoloji demek olan Tarihsel Maddecilik; 2- Bilimsel Politikaya temel olan Artdeer Teorisi... Tarihsel Maddecilik, yukarda iaret edildii gibi, Toplumsal Felsefeler zamannda mevcut olmayan yeni olaylara dayanyordu: "Yeni olaylar, btn ondan nceki Tarihi yeni bir incelemeye boyun emek zorunda brakt. O zaman fark edildi ki: batan baa Tarih snf dvleri tarihinden baka bir ey deildir; birbirleriyle dven o toplumsal snflar, her an, retim ve deiim ilikilerinin, bir szle, zamane Ekonomi ilikilerinin rndr; u halde btn siyas ve hukuk kurumlarn olduu gibi, her tarih dneminde beliren Din, Felsef ve baka her trl dn tarzlarnn da son incelemede aklanmalarna elverili gerek temeli tekil eden ey, her defasnda

1311

F. Engels, Anti Dhring, Genel Sz, s. 16-17 (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 24-25)

131

F. Engels, Essai 1885, Komnistler Liginin Tarihi zerine, (Maks-Engels, Werke, C. 21, s. 211-212)

294

295

iktisat yapsdr. Bylece idealizm, en son sna olan Tarih kavran alanndan dahi darya atlm oldu: Tarihin maddeci kavran kendisini dayatyordu. Vaktiyle yapld gibi, insanlarn yaay tarzlarn bilinleriyle aklayacak yerde, bilinlerini yaay tarzlaryla aklamann yolu bulunmutu."132 Gryoruz. Tarihsel Maddeciliin z bir kere kefedildikten sonra, Kristof Kolomb'un yumurtas kadar basittir. "Kr krne, parmam gzne" denecek derecede aktr, aydnlktr, anlamas da, anlatmas da kolaydr. Ona ramen, insan yazgsnn btn srlarn zen Tarihsel Maddecilie kar, hemen btn resm Sosyal Bilimler ahlanrlar. Papazlarn Darvvinizme hcumlar, bu ahlann yannda ocuk oyunca kalrd. nk Darwinizm, nihayet insann doa karsndaki dnn maddeletiriyordu. Halbuki Marksizm dorudan doruya insann insanla ilikisini aydnlatyordu. Hem o zamana kadar grlmedik kuvvette i bir kla aydnlatyordu. Bu n karsnda yalnz gz kamaanlar deil, zellikle kar temelleri sarslanlar, kafalarnda ve karnlarnda ne kadar amur ve pislik varsa kusup, gnei balkla svamaya altlar. nk 1830-1840 on ylndan sonra, artk, stn snflarn tekelinde tutulan resm Toplum bilimleri iin tarafsz gerek araycl bitmiti. nk, bu bilim , stn snflarn rtbas etmek ve karanlkta brakmak istedikleri alt snf davasn fena halde aydnlatyordu. Bu aydnlk, burjuvazinin ve adamlarnn dn patlatyordu: "Fransa'da, ve ngiltere'de burjuvazi siyas iktidar ele geirmiti. Bundan byle snflarn dv, gerek

pratike, gerek teorice, gitgide daha tok ve tehditkr ekiller ald. Ve bilim burjuva ekonomisinin lm ann ald. imdi artk, u veya bu nermenin doru olup olmad deil, kapitale faydal yahut zararl, uygun veya uygunsuz olup olmad, Polis tzne aykr bulunup bulunmad sz konusuydu. kar peinde komayan aratrma yerine, para ekmek iin yaplan fanfaronluk (cretli kalemrlk) geti; hatr gnl bilmeyen bilimsel inceleme yerine (gidii hakl karacam diye kan-teri dken) meddahln kara vicdan ve kt niyeti geti."133. Artk, Sosyal Bilimlerde tarafszlk bitmitir. Tarihsel Maddecilik keifleri ve aklamalar, dnce ve basn dnyasnda derhal iki dman kamp meydana karyordu. Marks bunu yle anlatr: "Alman burjuvazisinin bilgili ve bilgisiz szcleri, "Das Kapital"e kar ilkin lm susuunu denediler; nitekim ondan nceki yazlarma kar bunda muvaffak olmulard. Bu taktik zamane artlarna daha fazla uymaynca, kitab eletiri perdesi altnda, "burjuva vicdann yattracak" brorler yazdlar; fakat, ii basnnda -mesel Joseph Dietzgen'in "Volksstaaf'taki makalelerine bakla- bugne kadar karlk veremedikleri, cephe tutmu savalar (berlegene Kmpen) buldular."134 Yni, Tarihsel Maddecilik karsnda, stn snf szcleri ilkin Franszlarn "Susu Konspirasyonu" dedikleri mezar sessizliini muhafaza ederler. Sonra bunun skmediini grnce, kaleme sarlrlar. Ama yazdklar herhangi bir konuyu eletiri olmaktan ok, gnllere teselli aramaktan ibarettir.

" F. Engels, Anti-Dhring. Genel Sz (Marks-Engels, Werke. C. 20. s. 25)

Ll

296

133 K. s. 21) C. 23, Marks, Das Kapital, s. 13, kinci nsz (Marks-Engels, Werke, ,34

a.g.y.. (Marks-Engels, Werke, C. 23, s. 22) 297

Bu kuru tesellilere kar kan fikirler nnde ise, efendilerin ezel metodu, gene almndan yanna varlmaz kof bir susutur. Bu "Susu Konspirasyonu" yerine gre balca iki eit u ile kendini gsterir: 1- Geri memleketlerde, Tarihsel Maddecilie kar uzun ve sistematik lm susularndan sonra, bir gn anszn, piyade taarruzundan nce balayan topu baskn eidinde, ksa ve mthi bir kfr gerizi patlar. Hkim basn szcleri, yeni bilime kar o zamana kadar mukaddes bilinen btn kavramlar adna ackl bir izzet-i nefis dvas ap: Vatan, Millet, Din, Ahlk, nsanlk ve Hayat tehlikede, daha ne duruyorsunuz? gibilerinden, afakanl mahalle kars lkla-ryla ortala bir gzda verir. Yeni bilim adna herhangi bir cevap verilmesine vakit kalmaz. Arkasndan hemen, piyade taarruzunu andran fiil hareket balar: Polis veya Skynetim silhl kuvvetleri sng tak ve dipikle, btn ii yaynlarna ve rgtlerine ullanarak hepsini tuzla buz eder... Burada, artk besbelli: Burjuva dncesi en kr gze batacak kadar grltyle ifls topunu atmtr. Yaplan edeb kfrler ve szde tenkitler: Abdlhamit jurnalcilerinin arizalarndan135 daha anlaml deildirler. "Dnya dnyor" dedii iin Galile'yi atete yanmaya mahkm eden Engizisyon papazlarnn mant, hi olmazsa Ortaa gibi ynlarn kara cahillik devrine rastlyordu. Bu modern jurnalcilerin fikirleri Polis efendilerinin hareketlerinden daha fazla deerli deildir. 2- Nispeten ileri lkelerde, kaba zorbalklarn, Kuyucu Murat Paa yntemlerinin ve ak jurnalciliin, bugnk Medeniyet anda, insan dncesi gibi ince ve yksek bir
ariza: kkten bye (asttan ste) sunulan mektup ya da dileke.

kuvveti boamayaca anlalr. u birka gnlk zaferle, birka yllk aldatc skn peinde komann bizzat sermayedar snf iin daha tehlikeli olduu, Bismark'n "Kulturkamp"ndan, Hitler'in adam yakmaya mahsus frnl kamplarna kadar geirilen uzun ve ac tecrbelerle iyice anlalmtr. Tarihsel Maddecilii aka ve bilimce tartmaya ve eletiriye mi kmal? Hayr. Buna kimsede cesaret yok. Hayat ve Tarihi kendi yanna ekmi olan bir dnceye kar klamaz. O halde ne yapmal? Gene "Susu Konspirasyonu" sa olsun... Yalnz, bu sefer "Tarihsel Maddecilik diye de ele alnmaya deer bir ey var mym?" gibilerden, Diyalektik Sosyoloji'nin adn hi anmakszn, onun baz formllerindeki erkeklii karlr; yahut ona doru kinayeli limane ifteler atarak, okuyann da yazann da iinden kamayaca kallvi lf-ebelikleri ile ykl cilt cilt tekerlemeler alr yrr. Bu, azck "kendi omuzlar stnde kendi kafasyla dnen" herkes iin ayan beyan olan Metafizik "Sosyoloji"lerin dnce sefaletidir. Artk bilimden ok Politika maskaralklar nndeyiz.

II- POLTKADA AYIRT a- Sosyalizm ve Bilim Toplum Bilimi: gelmi gemi btn tarihin ana kanunlarn aratrmaksa, Siyaset: iinde bulunan zamann gnlk meselelerini tartmaktr. Modern an Politikas: Sosyalizm ile Kapitalizm yani Anti Sosyalizm (Sosyalizm dmanl) arasndaki boumadan ibarettir.

298

299

Tarihsel Maddecilik ne dedi? Siyas kavgalar, Ekonomi ilikileri zerinde "birbirleriyle dven toplumsal snflar" arasndaki Hukuk, Bilim, Felsefe, Din, Ahlk, det vb. ekimeleridir. Yani Siyaset, bir bireyin veya dhinin geliigzel fantezisi deil madd sebeplere dayanan, yani iktisad aklamalar isteyen ve belli Snflar ilgilendiren bir hareket ve dnce dvdr. Belli bir iktisadi anlam olmayan ve belli bir toplumsal snfa dayanmayan siyaset olamaz. yle bir siyasetten sz edenler: ya Tarihin arklar iinde, uyurgezerler gibi ne yaptn bilmeden otomata oyuncak olanlar, yahut da kendi iyzlerini aa vuramayacak kadar haksz ve korkak olanlardr. Diyalektik Maddecilik ne yapt? Tarihsel Maddecilik ana fikrini kefettikten sonra, zamann iki byk kampndan birini: yani Sosyalizmi tuttu. Daha dorusu, nce Sosyalizm uruna dvenler kampna girdi, sonra bu kampn snf yanlarn kavraynca, Hayalci Sosyalizmin yerine Bilimsel Sosyalizmi geirdi. Neden? nk: "Fransz maddecilii tarafndan verili doa kavray nasl modern doa bilimleri ve diyalektik ile bir araya gelemez idiyse, tpk yle, tarihin materyaliste kavran da, artk ondan nceki sosyalizm ile uyuamazd. O zamana kadarki sosyalizm mevcut kapitalist retim yordamn ve sonularn pek iyi eletiriyordu. Fakat bu retim yordamn aklayamyor, dolaysyla da onun hakkndan gelemiyordu. O, kapitalist retim yordamn sadece ktdr, diye kabul etmeyiveriyordu. "Halbuki, szkonusu olan ey, bir yanda bu kapitalist retimini tarihle olan ilikileri iinde gstermek, belirli bir tarih a iin kapitalist retimin ister istemez mevcut olacan ve dolaysyla da, ister istemez sona ereceini belirtmek idi; te yanda eletiri, kapitalist retimin kendi

gidiinden ok zararl sonularna saldrdndan, bu retimin henz gizli duran i karakterini aa vurmakt."136 Yani, gnn meselesi: Kapitalizm anda, Sosyalizm tarafndan kapitalizme kar yrtlen iddialard. Diyalektik Maddecilikten nce bir sosyalizm vard. Bu "Hayalci" veya "topici" denilen sosyalizm, kapitalizmi yalnz "stemiyorum" diyordu. Hatt kapitalizmi bile deil de, onun kt yanlarn istemem diyordu ve baz tekliflerle dzeltmeye alyordu. Bu, ocuka ve duygusal bir eletiri idi. 1- lkin: bir toplumsal dzen, senin veya benim isteyip istemeyiimle var yahut yok olmaz. Toplumsal bir dzen ma dem ki vardr: u halde, onu ister istemez douran bir zorun luluk vardr. O zorunlu sebebi bulmak, yani toplumsal rejimi aklamak ilk yaplacak itir. Ancak ondan sonra, ayn sebe bin hangi sonulara varmakta olduu ve varaca kestirilerek, o toplumsal rejimin btn rejimler gibi tarihsel nitelii, yani: ister istemez geldii gibi, ister istemez gidecei gerekten kavranlabilir. 2- kincisi: bir toplumsal dzenin kt yanlarn dzelt mek, o rejimi eletirmekte stnkr kalmaktr. nk: nsan elbette gnn ktlkleriyle ve kusurlaryla savar. Bu kanlmaz bir eydir. Pabucumun taban sklr, pantolonumun k yrtlrsa, oralara birer diki vurmadan gezemem. Fakat bu yamaclkla elbisemi ve pabucumu yeniletirdiimi syleyebilir miyim? Eskiyen ve ryp dklen bir rejimin zararl sonularn eletirmek de buna benzer. nsanlarda, sebepler kalkmadan sonularn giderilebilecei yalan hissini dourur. Bu sefer, eletireyim

136

F. Engels, Anti-Dhring, Genel Sz (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 25-26)

300

301

denen rejimin, dolaysyla savunmas yaplm olur. Yamaclk bir hadde kadar gider. Ondan sonra, artk elbise yama kabul etmez. Diyalektik Maddecilik, bu iki bal yanla dmemek iin, nce siyas tartmalarn konusunu ele ald. Madem ki her ey doar, byr, lr, evren bir sretir; Tarih iinde toplumsal rejimler de canl varlklar gibi doar, byr, lrler. Toplumsal varlklarn birbiri ardndan gelen baka baka ekillerini karakterize edip, toplumlar tasnif eden ve her toplumun evrim kanunlarn arayp gsteren bilim Tarihsel Maddeciliktir. Bugn iinde yaadmz toplumsal rejimin karakteristii nedir? Herkese verilmi olan adyla: Kapitalizm oluudur. Kapitalizm ilerledike balca iki zt snf birbiriyle ekimeye balyor. Bu da hemen herkese grlen ve bilinen bir ey. imdi, ii snf ile patron snf arasndaki ekimenin dourduu Sosyalizm ile ona dman Anti-Sosyalizm cephelerinden birini veya tekini sadece beenmemek, reddetmek yeter mi? Hayr. i snf niin sosyalisttir? Sosyalizm dmanlar ne demek istemektedirler? Aradaki snmez kavga hangi yzdendir? Btn bu sorulara, bilimsel, yani gerek ve amaz bir cevap vermek iin, Kapitalizmin aklamasn yapmak, yani Kapitalizmdeki snflar yaratan ve birbirine attran iktisadi ana ilikileri bulmak lzmdr. "te, Artdeer'in kefedilmesi bunu yapt. spat edildi ki: karl denmemi bir emein benimsenmesi, kapitalist retim yordamnn ve bu retimi baaran iiyi smrmenin temelli eklidir; kapitalist, hatt pazarda meta olarak satlan igcn tam deeriyle satn ald halde bile, gene o igcnden, iiye demi olduu karlktan fazla bir deer ekip karr; ve bu artdeer kapital sahibi snflarn elleri arasnda boyuna artarak 302

biriken kapital ynn oluturmaya yarayl deer tutarn meydana getirir. Bylece, kapitalist retim yordamna ve kapitalin retimine kaynak olan olaylarn gidii aklanm oluyordu."137 Artdeer de kefedildikten sonra, Modern toplumda olan biten her trl hareketlerin iyzlerini okumak iin, sahici bilim adam olmak yeterdi. nk, Engels'in ilve ettii gibi: "Bu keifler yoluyla sosyalizm, imdi btn ayrntlar ve ilikileri iinde ilenmesine devam edilecek bir bilim haline gelmi"ti. Bilimsel Politika domutu. b- Sosyalizm ve i Snf Bununla beraber unutmayalm: Snfl bir toplum iindeyiz. Snf: kar ve Durumlar birbirine zt insan kamplardr. nsanlar byle kamplara ayrlm bir toplumda, insan dncelerinin tekpara kalacan ummak safdillik olur. Tarihsel Maddecilik ne diyor: nsann bilincini son durumada tyin eden ey iktisadi ilikilerdir. u halde, Modern toplum insanlarnn toplumsal bilimlerde tarafsz kalmalar ve ayn fikri gtmeleri, ktisadi Determinizmin dna kmalar olurdu ki, bu hayaldir. Gerekte, her dnc, iktisadi ve toplumsal sebeplerle bal bulunduu snfn tezini koruyacak ve stn getirmeye alacakt. Nitekim yle oldu. Toplumsal bilimlerde bile, Marks'n syledii burjuva szcleriyle, ii szcleri iki zt cepheye blnd. Nispeten daha objektif saylan Bilimde bile Cephe'ler ayrlnca, Politikada, gnn kavgasnda neler olmaz? Diyalektik Maddecilie dikkat edelim, o Modern toplumun snflara blndn olduu gibi koyduktan sonra,

137

F. Engels, Anti-Dhring, Genel Sz (Marks-Engels, Werke, C. 20, s. 26) 303

mevcut balca iki snf iin unlar sylyordu: 1- Kapitalizm de, btn nceki snfl toplum ekilleri gibi tarihsel bir sretir. Dodu, byyor, lecektir. lmne sebep, her be on ylda bir gelen ktisadi Bunalmlarn git tike iddetlenmesi; her iktisadi bunalmdan sonra, cihan dengesini yeniden kurmak iin patlak veren Siyas bunalm larn ve en bata Savalarn gittike Medeniyeti bile ykacak duruma varmasdr. Kapitalizmin "Mezar Kazcs" ii sn fdr. nk Modern toplumun btn teki snflar ve taba kalar (bizzat bata Burjuvazi, yani kk ve orta kapitalistler gelmek zere, btn orta tabakalar: Kyller, Esnaflar, Aydnlar) gitgide eski durumlarn kaybederek iileirler. Bu (Proletarizasyon): btn teki snflar azalrken, yalnz ii snfn oaltr. Onun iin ktisadi bunalmlarla ala ve Siyas bunalmlarla lme mahkm edilenlerin gittike artan says iilerden olur. i snf Modern toplumun ikinci de recede gelen bir kalabal deildir. Modern ekonomiyi bilfiil iletip, kanyla canyla gelitiren balca bir kuvvettir. Btn teki snflardan farkl olarak: Modern retimin gerei topluca alan, topluca yaayan, abuk bilinlenen ve rgtlenme zorunluluunu duyup bireyleri kolayca birleen bir Balca Snftr. 2- Kapitalist retimi, btn retim kuvvetlerini ve retim yordamn sosyalletirir. Geri retim vastalar zel kapital olmakta devam eder. Ama, retim zerindeki bu zel ml kiyet kabuuna ramen, retimin kendisi her gn biraz daha ahs [zel] anlamn kaybeder. yle ki, kapitalistin retimle kiisel ilikisi, gittike azalr, hele byk irketlerde lftan (daha dorusu: krdan) ibaret kalr. Demek, baka, dardan bir kuvvete ve iddiaya hacet yok: Kapitalizmin kendisi ilerle dike, kapital sahipleri sayca boyuna azalp, retimle her trl hayat balarn kaybederler: Hazr yiyici, isiz, fuzul

bir azlk halinde klr giderler. Tersine, her gn biraz daha sayca byyen, biline gelien ve rgte genileyen ii snf, Modern toplumun iktisadi ve toplumsal btn artlar ve ilikileri iin vazgeilemez bir snf haline gelir. Say, rgt ve bilin bakmndan ii snf bydke, teki kyl, esnaf ve aydn zmreleri iin byk mteri kitlesi, iilerdir. Kyl: Modern teknie ii eliyle yaklar; Esnaf: inin yz glerse, alverile yaayabilir; Aydn: ve ii rgtleri genilerse, mzmin isizlikten yakasn kurtarabilir. Bir gn anszn kodaman kapitalist snf yeryznden kalksa: Toplumun btn arklar, en ufak bir aksamaya uramadan yryebilir. Fakat, bir an iin, ii snfnn kollarn kavuturmas: btn Medeniyeti l gibi sszlatrr. Bylece ii snf, gerek Medeniyet, gerekse Toplum iin olduu kadar, bizzat kapitalist toplumu iinde byk kalabalklar tekil eden orta tabakalar, kkburjuvazi (kyl, esnaf, aydn) zmreleri iin dahi, onsun yaanamaz, vazgeilemez, hayat bir Zorunlu Snftr. 3- Kapitalizmin bir ana iktisat kanunu da: toplumda Sabit Kapital (yani makine, ilk-madde ve tesisata yatrlan: Cansz Sermaye), teki Deiir Kapital parasna (iilere cret olarak verilen parayla satn alnm iglerine: Canl Sermayeye) oranla boyuna oalr. Bu demektir ki: Toplum lsnde, sermaye bydke, sermayedarn Kr oran klr. Halbuki sermayedar bydke Kr toplamn arttrr. O zaman, her retim kolunda bir veya birka kodaman kapitalist, o retimin balca kr kaynan kendileri smrmek zere birtakm Tekellere bavururlar. Serbest Rekabeti kaldrrlar. Emir dinlemeyen ortanca ve ufak sermayedarlar bile ezerler. Bu kadar byk lde vurgunla bir milleti tekellerinde tutabilmek iin, kodaman kapitalistler bir taraftan irketler ve Bankalar yoluyla kendileri i ie

304

305

girip domuz topu olurlar; te taraftan byk millet kitlesini kskvrak penelerinde tutabilmek iin, bata Devlet olmak zere, btn Kltr ve Maneviyat alanlarn da kendi tekellerine almaya kalkrlar. Beride ii snfnn ihtiyalar artarak, cretleri kr oranna kyasla daha fazla dtke, iktisadi ve siyas mcadelesi byr. Kodamanlarn dayandklar Finans-Kapital kuvveti, milleti iliklerine kadar smrp soyduka, halk ynlarnn honutsuzluu byr. Dnya pazarlarnn paylalmas Sava ve Bunalmlar genilettike, Kapitalizm daha astar yznden pahal bir rejim haline gelir. Btn bu i ve d ufunetleri karlamak zere138, Kapitalizm muazzam iktisadi ve siyas tekellerini arttrarak, mthi bir Pahal Devlet beslemeye balar. Bu Devlet, Timurleng'in fili gibi, bast yerde ot bitirmeyecek hale gelir. Memur says ve kalem-efendilii (krtasiyecilik) arttka, halkn zerindeki madd mnevi bask byr; halk ezildike, honutsuzluu nlemek zere memur says ve kalem-efendilii oalr... Artk Kapitalizm, bsbtn iinden klmaz bir "Ksr dng" haline girmitir. Bir avu adam hari olmak zere, btn millet bu emberin iinde mahpustur: mesel Vatan gazetesinin dedii gibi: 50 kii Halk Partisi'ni, Halk Partisi milleti zlgt altnda tutar. Bu ksr dngy yaracak hangi snf vardr? Dedik: Orta burjuvaziden tarm iisine kadar esnaf, kyls, aydn, iisiyle btn millet kurtulu yolu arar. Fakat, millet ynlar iinde, yamacla kamayacak tek snf, esasen birka kiinin tekelinde toplanan byk toplumsal zenginlii bu kiilerin kiicil tekelinden kurtarmakta hibir arka-fikir tamayan ii snfdr. tekilerin hepsi, kararszdrlar.
138

ufunetleri karlamak zere: bu hastalkl bnyenin rettii pislikleri, cerahatlen geici de olsa rtbas etmek zere.

Burjuvalar, mteahhitlik vb. imtiyazlarla Oligariden kopartacaklar karlarn midiyle ileriye gitmekten saknr; Aydnlar maalarndan korkarlar; Esnaflar binbir eit Devlet ve Belediye ballklaryla Polisten korkarlar; Kyller Aadan, "Dman"dan, Jandarmadan korkarlar... Yani hepsi de, kapitalizmde kiicil emee dayanan zel mlkiyetin ya yok olduunu veya sahibinin bana bel kesildiini gremezler; hepsi de serbest emek rnlerinin alverii demek olan Bezirgan ilikilerinin Kapitalizmden nce bulunduu gibi, ondan sonra da, insanlar bkncaya kadar devam edebileceini anlamazlar. Yalnz ii snf, dnyada hasr bile kalmayan, geimini igc satmyla salayan bir snf olduu iin, btn honutsuzlara rknt vermeden, kimseyi aldatmadan nder Snf roln oynayabilir. Bu ve buna benzer bir doru syleyi, kendiliinden anlalaca gibi, kapitalist dzenini insanln en son vard akl dnyas ve en mkemmel amac gibi gstermeye alan veya memur edilen bilginler ve politikaclar iin lm habercisidir. Tarihte hibir hkim snf: "Rolm bitti, politika alanndan ekileyim" dememitir. Rahat koltuu brakmak kolay deildir. Halbuki Diyalektik Maddecilik, iki kere iki drt ederce, kapitalizme ispat ediyor ki: "Sen leceksin. Mezarn ii snf kazyor." Hkim snf buna dayanr m? stedii kadar bilim olsun, kanlmaz bir gerei versin, Kapitalizm iktidar mevkiinde iken, yani Polisi, Jandarmas, Ordusu, Hapishanesi emrinde iken, at okullarda bu Diyalektik Maddeci bilimi aka okutabilir mi? Gerei olduu gibi kabul edebilir mi? Hayr. Tersine, btn burjuva limleri nasl Diyalektik Maddecilii bilim alanndan aforoz etmeyi vazife bilirlerse, tpk yle btn burjuva politikaclar da, Bilimsel Sosyalizm karsnda szbirliiyle

306

307

dman cepheyi tutarlar. Yoksa burjuvazinin Diyalektik Maddecilii kabul etmesi, lm kabul etmesi olurdu. Geri Diyalektik Maddeciliin bulduu gerekler, kendi icad deil. Lkin madem ki burjuvazinin lmn anlatyor, Diyalektik eletiri artk burjuvazi tarafndan dinlenilemez. Ya hangi snf tarafndan benimsenir? Tabi ii snf tarafndan: "Byle bir eletiri genellikle bir snf temsil edecekse, ancak, tarihte yapmaya arld i kapitalist retim yordamn devirmek ve snflar en sonunda ortadan kaldrmak olan snf temsil eder. Ki bu snf: Proletaryadr."139. nk, Diyalektik Maddecilik, her eyden nce, ii snfnn gerek ortaya at fikirleri (Sosyalizm akmlarn), gerekse baard hareketleri (Grevleri, Ayaklanmalar) Kapitalizmin zorunlu rn sayyordu. "Eer bir hakszlk aranyorsa: o Kapitalist dzenin yapsndadr; ii snf hakldr." diyordu. Engels der ki: "Tarih bilimini altst eden ve grld gibi, esas itibariyle Marks'n eseri olan ve kendime ancak zayf bir ksmn atfedebileceim bu keif (Tarihsel Maddecilik) zamann ii hareketi iin dorudan doruya nemli ve nfuzlu bir ey oldu. Franszlarn ve Almanlarn kom-nizmleriyle, ngilizlerin Chartizmi artk hi de olmaya da bilir, srf arz [ereti] bir ey gibi gzkmez hale geliyordu. Bu keifle beraber, o hareketler modern a ezilen snfnn, yani proletaryann bir hareketi, proletaryann hkim snflara, yani burjuvaziye kar

at tarihe zorunlu dvn az ok gelien ekilleri gibi gzkyordu."140 Gene aka grlyor: Snf dvn Diyalektik Maddecilik icat etmiyor: kef ediyor. Bir asrdan beri yazl ve basl binler ve milyonlarca eserlerde Marksizm yalnz "Ke-if'ten, yani kapitalizmde st kapal olan eyleri aklamaktan baka bir ey yapmaz. Halbuki gene bir asrdan beri bilir bilmez btn burjuva bilginleri ve politikaclar daima, modern toplumdaki snf savan Marksizmin sanki icat ettiini ileriye srerler. Marksizmi snf savan krkleyen bir kundak gibi gsterirler. Ve Marksizm olmazsa, snf savalar da olmaz sanrlar. Bunun en son, en gln ve en kanl denemesini Hitlercilik yapt: btn Sosyalizme dair kitaplar Berlin meydanlarnda yakt. Sonu ne oldu? Sylemeye hacet yok. Fakat, maskeli Hitlerciler, anadan doma Musolini taslaklar, Franko ve Salazar taklitleri, hl efendileri Nazizmin yanl yolundadrlar. Hl, kendine en toleransl, tarafsz bilim adam ssn veren burjuva limleri ve politikaclar bile Diyalektik Maddecilie saldrrken, onun snf mcadelesini aan ve isteyen Bir Kzl (...)141 olduunu ileriye srerler. Ne gariptir ki, Marksizm, sadece gnee gne der gibi, snfa snf ve snf savana snf sava demitir: onun kanunlarn aram bulmu ve ii snfna vermitir. Ama, bu onun evvel bilimsel zorunluluudur. Sonra insanlar bir an nce bu korkun kargaalktan en az kanla ve en ksa, en kolay yollarla kurtarmak inancdr. Onun ispat ettii gibi: Kapitalizm ister istemez Sosyalizme gebedir. ocuk ister istemez doacaktr. Yalnz Marksizm bu doumu bilgin he-

139

K. Marks, Das Kapital, kinci nsz, s. 14 (Marks-Engels Werke, C. 23, s. 22)

F. Engels, Essai (Marks-Engels, VVerke, C. 21, s. 212) 1 bir kelime okunamamtr.

308

309

kimler eliyle yapmak istiyor; burjuvazi ise, bu doum olmayacak derken, hem elinde olmayan bir iddiaya kalkyor, hem de doumu ya sahte ebelerin, yahut kr tesadflerin kanl oyununa brakyor. Bu ocuk drclii, cinayet deil midir? Halbuki, Diyalektik Maddecilik, Tarihsel Maddecilii ve Bilimsel Sosyalizmi kefederken, ne kadar insanca, ne yksek ve tertemiz konuur: "Bir millet, baka milletlerden ders almaldr ve alabilir. Gene, bir toplum kendi hareketinin doal kanunlarna rastlad zaman, -ki bu eserin en son amac modern toplumun ekonomik hareket kanununu meydana karmaktr- doasna uygun geliim aamalarnn ne stlerinden atlayabilir, ne de onlar fermanla ortadan kaldrabilir. Fakat doum arlarn ksaltp lmllandrabilir."142. te, burjuva bilginlerinin ve politikaclarnn her gn bin yalan, bin chilce iftiraya bomak istedikleri Diyalektik Maddeciliin btn iddias bu: "Doum arlarn ksaltp lmllandrmak"... Tpk Psikanalizde ruhsal analizle alt-bilinteki boumalar bilince karnca, hastaln kalkmas gibi, snf savalarn bilince karmak, Toplumu bu kanl kr dv illetinden bir an nce kurtarmak... Diyalektik Maddecilie bunun tam aksini, yani burjuvazi ile aylkl uaklarnn halka kar her gn yaptklarn bilerek atfedenlerde, artk vicdan yle dursun, en basit bilim namusu, zerre kadar erefli insan namusu aranabilir mi? Evet, Marksizm politikada snf savalarn inkr edenlerin yzlerindeki maskeleri alaa ediyor. nk bu gibi tarihi tersine evirmek isteyenler, sadece insanln

doum arlarn uzatp iddetlendiren zlimler ve suikast haydutlardr. Marksizm, snf savalarn istemek veya beenmek yle dursun, onlar t kknden kaldrmay, ii snfnn balca tarihsel vazifesi sayar. Yani, Marksizm dmanlarnn yaymak istedikleri yalann tam aksine: Tarihsel Maddecilik, snf mcadelesini ebedletirmek deil, ebediyyen ortadan kaldrmakta modern ii snfna gvenir. Ve onu yle ifade eder: "[Btn ii hareketleri] snf dvnn ekilleri gibi, (ama btn eski snf dvlerinden zellikle u noktada farkl ekilleri gibi) gzkyorlard: imdiki mazlum snf, yani proletarya btn toplumu snflara blnmekten kurtarmadka, dolaysyla da snf dvnden kurtarmadka kendi kurtuluunu da gerekletiremez. Komnizm deyince, artk hayali zorlayarak ve hayal kuvvetiyle elden geldii kadar mkemmel ve tam bir sosyal lk ina etmek deil, proletarya tarafndan gdlen mcadeleye uygun genel art ve amalarn doasn kavramaktr."143 Yani, Marksizmin prensibi: Topluma snf dvn sokmak deil, tam tersine, Toplumda snflar dvn yok etmektir. Ona gre, bu ii ancak modern ii snf yapabilir. Onun iin, bu snfn savan aydnlatmak yeter. Bugn, Toplum iinde insanlarn birbirlerine dmesini, milletlerin birbirlerini yemesini sahiden istemeyen btn namuslu insanlar ii snfndan yana gelmeliler: i savalarnn artlarn ve amalarn kavramallar. nk Toplumda snflar ve snf olarak kendi kendisini kaldrmadka rahat edemeyecek ve bu ii sonuna kadar ylmadan, dnmeden baarabilecek tek snf modern ii snfdr.

K. Marks, Das Kapital, Trke tercmesi, s. XI (Marks-Engels, Werke, C. 23, s. 16)

F. Engels, Essai (Marks-Engels, Werke, C. 21. s. 212)

310

311

Gene tekrarlayalm: bu kadar ak, dupduru gerei btn asillii ile kim kavrayabilir? Snfl toplumda stn durumlu-luuyla "bu gidi iyi gidi" diyen sermayedar snf ve onun bilgili, bilgisiz uaklar m? Hayr. Elbette hayr. Onun iin, Diyalektik Maddeciliin iki byk yapcs, yukarki keiflerini yapar yapmak, her ikisi de burjuva Liberalizm hareketinden geldikleri halde, burjuvazinin Hrriyet ve Devrim kanckln grerek, doru ii snf iine geldiler. Kefettikleri gerekler, o zamana kadar hibir bilim adamnn eriemedii ykseklikte idi: "Fakat, diyorlard, niyetimiz hi de bu yeni sonular koca koca ciltlerle "alimler" dnyasnn kulaklarna fsldamak deildi. Tersine, her ikimiz de daha ok nceden siyas hareketin btn derinliklerine atlmtk. zellikle Almanya'nn batsnda, aydnlar arasnda bir hayli taraftarlarmz vard. Ve rgtl proletarya ile genie temas halinde idik. Kavraymza bilimsel bir temel vermek zorunda idik. Ama, Alman proletaryasndan balamak zere, Avrupa proletaryasn kanaatimizden yana kazanmak bizim iin daha az nemli deildi. Her eyi apaydn ve dupdurulua ekip karr karmaz, ie koyulduk."144 c- Snf Objektiflikleri Siyaset: her eyden nce bir adaki snf ilikilerine dayanyor. Sosyalizm: her eyden nce, Modern adaki ii snfna dayanr. Yani Modern ii snfnn politikasna Bilimsel Sosyalizm deniyor. Fakat, bildiimiz gibi, Modern toplumda bir tek ii snf yok. Sonra, ii snf, byk bir gl gibidir: iine btn teki

snflardan akn eden birok seller, rmaklar dklr. Proleterleme dedikleri bu olay, bizzat ii snf iine birok yabanc snf bireylerini tad gibi, o bireylerle birlikte birok yabanc snf dncelerini de getirir. Nasl birok iiler, Snf olarak ii snfndan sayldklar halde, brakp geldikleri eski snflarnn artlar'n uzun mddet muhafaza ederler veya baka snflarn artlarna zenirlerse, tpk yle, iiler adna ortaya atlan ve hatt Sosyalizm adn tayan birok dnceler de vardr ki: Snf olarak btn proletaryann karlarn gze almaz. i snf iinde bir zmre veya grubun zel karlarn hesaba katar; yahut szde ii snf adna konuurken yabanc snflarn karlarn korur. Onun iin her "iyim" diyen adamn ii snfna candan ball nasl iddia edilemezse, tpk yle her "Sosyalistim" diyen fikir dahi, mutlaka Bilimsel Sosyalizm, yani Diyalektik Maddeci Politika olamaz. Bilimsel Sosyalizm dnda veya ona kar kan ve szde burjuva dzenini objektif olarak eletiren baka birok doktrini Diyalektik Maddecilikten ayrt etmek lzmdr. nk btn o doktrinler de kendilerinin doruyu sylediklerini ispat iin, birtakm grnleri ele alarak objektif davrandklarn ileriye srerler. Ve dorudan doruya burjuvazi ile bal olmadklarn, falan gazeteci gibi tarafsz dndklerini, hatt burjuva rejimine grnte atar tutar olduklar lde iileri yanltmay becerirler. Modern toplumun, balca iki snf ile bir de byk yn vardr: 1- Burjuvazi; 2- Proletarya; 3- Kkburjuva ynlar... Onlara uygun gelmek zere de balca eit objektif politika doar:

312

313

1- Burjuva objektiflii; 2- Kkburjuva objektiflii; 3- Proletarya objektiflii... simlerinden de anlalaca gibi, her de objektif olmak iddiasndadrlar. de mi doru? Daha dorusu trl m Gerek aramal? Elbette hayr. Her gr kendi snf asndan olduuna gre, eit objektiflikte dahi fikri bir snfa doru eken bir tarafllk olmaldr. Nitekim burjuva objektiflii daha ok Dogmatizme, kkburjuva objektiflii daha ok Mekanik Hayalcilie kayar. Yalnz proletarya objektifliidir ki, bu eit saptmalardan uzak kalabilir. Niin ve nasl? nk, gerek burjuvazi, gerekse kkburjuvazi, ne kadar objektif ve ne kadar eletirici davranrlarsa davransnlar, gene tutuculuktan kurtulamazlar. En devrimci prensiplerle ortaya atlan, en solcu kkburjuva doktrinleri bile, azck stlerindeki yaldz kaznd m, alt taraflarnda, hatt Modern Burjuva Toplumundan dahi daha geri, Ortaa ve lka artklaryla dolu bir hayale dn olduklarn gsterirler. Bu iki snf da (bireylerden sz etmiyoruz): sk tutunduklar zel mlkiyet temelleri zerinde, kendi snfsal varlklarn sonuna kadar insanln biricik makul dzeni diye gsterirler. Bu yzden: her ey gibi tarihsel bir sre olan Toplum eklinin gidiini inkr ederler, sosyal geliimin akntsna kar krek ekerler. Bu snfsal durum, onlarda, toplumsal meseleleri olduklar gibi: sre ve gelime halinde kavrama imknlarn yok eder. Ne kadar kurtulaym deseler: kendi snfsal erevelerinin dna bir trl kamazlar. Ve ileri gidie adm uyduramazlar. Proletarya adn alan Modern i Snf ise: yukarda grdmz gibi: "Btn toplumu snflara blnmekten kurtarmadka, kendi kurtuluunu dahi gerekletire-

mez." Yani, proletarya: Tarihte imdiye kadar gelmi gemi btn toplumsal snf ve zmrelerin tersine: her eyden nce kendisi, kendi snfn yok etmek zorundadr. Yani, kendi snfnn erevesine bal deildir. O ereve onu skar, ezer. En basit iilerin bile: ilikten rkmeleri: yalnz kkburjuva eilimlerinden deil, biraz da, ii snfnn ruhlarda kabaca yaratt kendi kendini inkra varan tarihsel rolndendir. u halde, eliki gibi grnd halde, "Sama" olmayan u iki zt fikir nndeyiz: i snf kurtuluu iin kendi snf bilincini elde etmelidir; fakat bu kurtuluu gerekletirmek ancak snf varln ortadan kaldrmakla mmkndr. i snfnn varl ve tarihsel rol nce bilince geecek; fakat bu bilin o snfn tarihsel varln sona erdirmekle kurtulua erecektir. te bu tarihsel durum: Modern toplumda ii snfn, gerek ararken, her trl snfsal nyarglardan (prejjlerden) keskince ayrr. i snfn kendi snfsal karlarnn darl iinde hapis olmaktan kurtarr. Proletaryay: tekmil toplum ve btn insanlk iin nder bir snf haline getirir. i snf artk: btn insanl karde etmekten ve btn toplumu ileriye gtrmekten baka kar yol bulamaz. te, ancak bu tarihsel role erien bir snfn objektiflii, onun iin, btn insanlk adna yanltmaz, geriletmez gereklere ular. i snf bugn btn insanln mukadderatn temsil ettii iin, proletarya objektiflii toplumsal meselelerde Mutlak Gerei temsil eder. Gerek burjuva ve gerekse kkburjuva doktrinleri, objektif davrandklarn sylerlerken, olaylar az ok grrler. Ama, tek tarafl grrler. Ve ok defa yalnz kendi taraflarna geleni grrler. Bir olayn bir tek zelliini hep sayarak, Dogmatik, Dogma trnden birtakm hkmler karrlar. kardklar hkmler, srf ayrlamadklar kendi snflarna

314

315

zg birer gr ifade ettii halde, o hkmleri Mutlak Gerek sayarlar. Mesel, bir memlekette Kapitalizm geliiyor. Bu olay karsnda kkburjuva dncleri "Eletiri'lere giritiklerini; burjuva dncleri "Objektif" davrandklarn bildirirler. Fakat ne o Eletiri gerek, yani kkburjuva eilimlerinden uzak bir eletiridir; ne bu Objektiflik, sahici, yani burjuva karlarndan ayr bir objektifliktir. Proletaryann Bilimsel Sosyalizmi ise, ii snf adna konutuunu Besmele gibi en bata syledii ve tekiler gibi kendi snfn maskelemeye hacet grmedii halde, gerek Objektif Eletiriyi baarr. Bunun Niin'ine yukarda iaret ettik. Nasl'n da belirtmek zere, kkburjuva "Eletirici"leriyle, burjuva "Objektifi"lerini Diyalektik Maddecilikle karlatralm:145

Kkburjuva Eletiricilii 1- Kapitalizmde: "Fiil smrcl (istismar) ve smrclkle politika arasndaki karlkl etkiyi gzlemler" (Lenin: "Halk Dostlar Kimlerdir?). Fakat "smrclk" iin yalnz grndr. Bu grnn altn aramadka: a) Smrclk: deta tesa dfi, ereti bir ey gibi gsterilir. Yani toplumun ekli deimeden smr ktl kalkarm sanlr. b) Smrclk: aklanmaz. Yani, hangi zorunlu sebeplerle yaplr? Bu anlalmaz. Yalnz tasvir edilir. c) Smrmenin yzeyi g rlr. Politika ile ilikisinden teye geilemez. O politikay tyin eden derin iktisadi etken lere inilmez. 2- Smrclkten kapitalizmi sorumlu tutar ve mahkm eder. Fakat "kapitalizmi mahkm edii lk (ideal) bakmndan" (Lenin: a.g.y.), yani smrme: falan fikre ve filn prensibe gre ktdr, denilir.

Diyalektik Maddeci Eletiri 1- Smrmenin iyzne bakar. Kapitalizmde grlen "o besbelli smrmeyi, belli retim ilikileri sistemi"ne balar. Yani, Kapitalizmde insann insan iletip soymas demek olan smrme ereti bir tesadf deil, "zel toplumsal-iktisadi ekil'in zorunlu sonucudur. Rejimin organik, bnyev icabdr. Smrmenin sebebi retimin kurulu prensiplerinden ve kanunlarndan ileri gelir. Smrmenin iyzn anlamak iin: "Bu kanunlarn ileyiini ve geliimini objektif olarak mtalaaya uratmak lzmdr." (Lenin: "Halk Dostlar Kimlerdir?")

2- "Kapitalist toplumda teekkl eden snflar tetkik" ederek, "yalnz belirli snf bakmndan eletiriyi esas sayar." (Lenin: a.g.y.). Yani kapitalizm elbet smrme suundan mahkm edilmelidir. Ama,

145

Aadaki tabloda geen alntlar u eserdendir: Lenin, Halkln ktisadi Muhtevas (Collected Works, C. 1, s. 443-444)

146

ind: herkese kabul edilebilecek bir kiinin kendi kansna dayanan.

bir temele balanamayp yalnz

316

317

Mesel kapitalizmdeki smrme kalkmaldr. Niin? nk kapitalizm: "Modern bilim ve modern hukuk fikrine zttr." (Lenin) kanaati yrtlr. Halbuki, modern zaman demek esasen kapitalizm a demek olduu gibi, modern bilim ve modern hukuk fikri de kapitalist hukuk fikridir. u halde, kkburjuva eletirisi nce ne dediini bilmez. Ondan sonra, karsna bir sr burjuva szcs k p , smrmeyi modern bilim ve hukuk bakmndan hakl karverdi mi app kalmas, yahut sinir bunalmna uramas gerekir. Smrmenin, bundan kl bile kmldamaz. nsan insan iletip soymakta devam eder.

3- Yukarda geen iki kk-burjuva eletiri noktasndan, birincisi: olay stnkr anlamak, ikincisi: olay stnkr reddetmektir. Her iki hareket de "kiisel hkm ahlk zerine" kurulmutur. (Lenin: a.g.y.). Yani, tpk kk dokuma tezghnn byk dokuma fabrikas tarafndan yaplacak

bu mahkmiyet kararn kim infaz edecek? Modern bilim ve hukuk, yazldklar kitaplarn iinden silhlanp da m kapitalizme saldracaklar? Elbette yazlar bu ii yapamazlar. nsanlar lzmdr. Nasl insanlar? lkin kapitalist toplumu iinde mevcut olan bir snf insanlar; ikinci olarak, kapitalizmde smrmeye urayan, yani smrmenin kalkmasnda karlar olan snftan insanlar lzmdr. Ancak byle bir snf varsa ve eletiri o snf bakmndan yaplrsa havada asl, soyut laf olmaktan kar. Belirli bir toplumsal yna dayanarak ve mal olarak, o ynn kar ve kurtuluu adna yaplacak eletiri bir i olur. Smrlenler bilinlenir. Smrmeye kar hareket kuvvetlenir. O zaman smrmenin hali yaman olur. 3- Diyalektik Maddecilik, toplumun ne hayr-dua ve ne de beddua ile yrmediini bilir. Toplumsal bir olay aklayp deitirirken, kiicil duygularna ve ind dileklerine kaplmaz. Topluma bakar. Orada rol oynayan byk ynlarn hareketlerini ler. Onlarn iktisadi anlam ve hedeflerini arar. Ve

rekabetle kapanacan ve ifls ancak ondan sonra "gerek edeceini gren bir esnafn, el- surette toplumsal sreten ileri lerini havaya kaldrp ahlk n- gelen ak, net kurallatrma-mna, din adna kapitalizme bed- 1ar, formlasyonlar zerine" dua etmesine, yahut fabrikann (Lenin: a.g.y.) dayanarak h-batmasna dua etmesine benzer, kmler verir. Onun iin, Bu kiicil, bireysel, ind146, pl- Marksist gr, kitapta kalmaz, tonik bir inkrdr. Tavan daa hayata geer. Birka kiiyi mest ksm, dan haberi yok. By- etmez: byk ynlarn mal ve leine, Kuru Eletiri diyebiliriz, hareket kural olur. Diyalektik Maddecilik hemen hemen ya-nlmayan bir politika gder. Hayale, kuruntuya kaplmaz. Gerek bir objektif eletiri yapar. te asl Bilimsel Eletiri budur. Kuru Eletiri'yle uraan akmlar eit eit ad alrlar. En mehurlar Hayalci Sosyalistler ile Anaristler'dir. Bunlar, 19'uncu asr banda Fransz Saint Simon, Prudhon (daha sonralar Blnki), Alman Lasall, Dhring vb., ngiltere'deki Robert Owen vb.nin doktrinleridir. Rusya'da 19'uncu yzyl sonundaki "Narodnik" (Halk Dostlar) ile 20'nci yzyl bandaki S-R'ler (Sosyalist Devrimciler) bu kategoriye girerler. Bu akmlar, proletaryann snf olarak zayf bulunduu lkelerde, ii hareketinin henz teki yklan Derebeyi gericilii ve kkburjuva ve kyl unsurlarna bal honutsuzlukla kart alarda grlrler. Hayalci Sosyalistler, politikaya hkim grnen kimseleri "kna" yoluyla, Anaristler "mha" yoluyla i yaplacana inanrlar. Birinciler "LP', ikinciler "Bomba" kullanrlar. Ama, her iki taraf da, ayn rk noktada buluurlar: Hkim politikann belirli iktisadi ilikilerden doma bir snf

318

hkimiyeti olduunu, kiicil bir mesele olmadn kavrayamazlar. Toplumun, kiicil niyet ve teebbslerle deil, en geni yn hareketleri, snf dvleriyle deitiini gremezler. Bu akmlar, hi olmazsa ilk ktklar kendi zamanlar iin az ok hakl, yani kanlmaz birer dnce tarzdrlar. lerinde samim olanlar dhiyane eletirilerle ondan sonraki Sosyalizm gelimelerine yol amlardr. Fakat kapitalizm ilerleyip de ii snf daha kuvvetli ve daha bamsz bir siyas kuvvet olarak sahneye kt, dolaysyla da Diyalektik Maddecilik: ngiliz Ekonomi-Politii, Fransz Sosyalizmi ve Alman Felsefesi'nden yepyeni ve bambaka bir doktrin olarak Marksizm eletirisine ulat vakit, btn o ilk emeklemeler tarihe mal oldular. Hayalci Sosyalizm ve Anarizm ondan sonra hl bir memlekette grlrse, bu hal o memleketin geriliini, yani kapitalizmde gelimemi olduunu ispattan baka bir eye yaramaz. i snfnn byk yn hareketleri geliip de, Diyalektik Maddeci eletiri doduu zaman, burjuva objektivizmi balar. Kkburjuva eletirisi bir u ise burjuva br utur. Kkburjuva objektiflii hemen hemen zorunlu hibir ey kabul etmez grnr. Mesel smrmeyi ereti, keyf, hatt fikirden ileri gelme bir yanllk sayar. Ona gre bir smrmeyi kaldrmak iin birka "Aydn ve dnen insan"n gayret etmesi, birka parlak fikrin gzleri kamatrmas her trl yanl ortadan kaldrmaya yeter. Bu Tarihsel Determinizmi unutmak, birey iradeleriyle toplum meselelerinin hallolunacan iddia eylemektir. Burjuva objektivizmi, bunun tam tersine kaar. Ona gre Tarihin Determinizmi dogmatikleir, toplumsal zorunluluklar Allahlar. Eer bir olay belirli tarihsel zorunluluksa, artk o deimez, ebed, mutlaktr. Atein yakmas gibi, elimizde

olmayan bir eydir. Mesel smrme, t Medeniyetle beraber domutur. u halde Medeniyet kalkmadka smrme, insann insan soymas da kalkamaz. yleyse yaasn smrme... Onun iin, burjuva objektifleri iin, Bilimsel Sosyalizm: Medeniyetin sonu, hatt insanln yklmas demektir! Halbuki, btn Doa ve Hayatta olduu gibi, Toplumda da bugn zorunluluk olan ey yarn zorunluluksuzlua dner. Belirli bir zorunluluu ortadan kaldrmak iin baka bir tarihsel zorunluluk doar. ktisadi Determinizm dahi l, mekanik, fatal bir kr kuvvet deildir. retim kuvvetlerinin canl ve bilinli paras olan insan, iktisadi zorunluluklar iinde balca bir kuvvettir. nsan ynlarnn bilinli iradesi, bugn insanl ezen birok zorunluluklar yarn olmama dndrebilir. Burjuva objektivizmi bu Diyalektii kavrayamaz. nsan, bilinmez yazg seline dm bir saman p yerine kor. Toplumsal zorunluluklar, iktisadi belirlendiriciler, sanki insann dnda, onun alnyazsn izen birtakm deimez, mutlak Tanrlardr. Onlara tapalm demeye getirir. nsan iradesini ve faaliyetini hie sayar. Bunu daha iyi ayrt etmek iin karlatrma yapalm. Burjuva Objektiflii (Dogmatizm) Proletarya Objektiflii (Diyalektik)

1- "Verili bir sra 1- "ne konulmu etkenlerin zorunluluundan toplumsal-iktisadi biimle-sz ederek, ok kere bu meyi ve ondaki elikili etkenlerin meddahl bak- ilikilerin douunu aka" sna tekerlenmekten kurtu- (Lenin, a.g.y.) meydana ka-lamaz." (Lenin, Narodnikili- rr. Her zorunlu olayn, in ktisadi Muhtevas, 1894). birtakm elikili ilikilerden Bu etkenlerin nasl doduk- doduunu, yani bugn zo-

320

321

larn, yani zorunluluun hangi artlara gre zorunluluk olduunu aramazlar. artlar kalkt gn zorunluluun da kalkacan bir trl anlayamazlar. Mesel smrmenin zorunlu etkenlerden doduunu sylerken, onun yalnz kanlmazln deil, ayn zamanda gerekliliini ve ebedliini de savunur. Dolaysyla smrme meddahl yapar.

2- "Malp edilmez tarihsel eilimlerden sz eder." (Lenin, a.g.y.) . Falan iktisadi veya toplumsal kurulu, filn eilimden doar. Mesel smrme, insann kazan hrsndan, hkimiyet eiliminden doar. Bu hrs ve eilim tarihte teden beri vardr. u halde, sebebini aramaya hacet yok: bu gibi eylerin nne geilemez. Toplumun ekli, insanlarn iktisadi, siyas vb. ilikileri ne olursa olsun, bu eilimler daima var olmu ve olacak-

runluluk olarak grdmz eyin iinde elikiler kaynatn anlatr. O elikilerin bir gn, eski etkenleri yok ederek, yerlerine yenilerini getireceini belirtir. Mesel smrme, imdiki retim iin zorunlu olabilir. Ama bu retim iinde gelien elikili ilikiler, onu er ge deimeye mahkm eder. Mesele basmakalp etkenler uydurmakta deil, onlarn elikili art ve ilikilerini kavramaktadr. 2- Soyut eilimleri deil, baka baka snflarn elikili varlk ekillerini yaratan ve "ne konulmu iktisadi nev'i [tr, sistemi] gden" (Lenin, a.g.y.) Kanunlar anlatr. Tarihsel "eilim"ler bireyin znde, etinde, beyninde mevcut doal birer olgu deildirler. Toplumsaldrlar. Toplum iinde hkim snflara gre deiirler. Falan eilim, ancak filan toplum ekli iindeki u veya bu snfn maldr. O toplum ekli ve o snf ilikileri bak kaldka, bu

trlar.. vb... szgelimi smrme eilimi ftrdir [yaratltandr].

3- "Yalnz srecin zorunluluunu sylemekle yetinir." (Lenin, a.g.y.) Halbuki hibir toplumsal olay insanlarn tesinde, insan iradeleri dnda, ay tutulmas gibi srf doa kuvvetleriyle yaplan zorunluluklardan deildir. Doal olaylar nnde bile insan kudretinin karlk kard zorunluluklar vardr. Yldrma paratoner konur. Fakat, hele toplumsal sreler, srf belli bir toplumda insan ynlarnn dilek ve hareketlerine sk skya baldrlar. En son durumada iktisadi ilikilerle tyin olunmasna ramen, tarihi gene insanlar yapar. Tarihsel olaylarn sadece zorunlu olduklarn tekrarlamak yetmez. Bu zorunluluklarn hangi re-

eilimler de srp gider. Lkin toplum ekilleri ve snf ilikileri deitike, eski eilimlerin de srtlar yere gelir. nsann insan iletip soymas Tarihsel bir olaydr: yedi bin yl evvel yoktu. Yirminci asrda yok olacaktr.

3- Diyalektik Maddecilik srasyla unlar arar: a) Zorunluluk insan bilin cine ve dolaysyla da insan hrriyetine kar kendini da yatan bir kuvvet demektir. Snfl bir toplumda yaad mz vakit, btn toplumsal zorunluluklarn iinde mut laka bir snfn parma var dr. te o snf parmana "zorunluluun ierii"

denir. Proletarya maddecilii her eyden nce: "Zo runluluun ieriini: hangi snfn bu zorunluluu tyin ettiini" (Lenin, a.g.y.) arar ve bulur. b) Fakat, bu arama sra snda, snfl bir toplumda objektif olacam diye, btn snflar toptan rafa koymak hayal olur. Snfl toplumda

323

tim ilikileri zerine dayanm hangi snflar tarafndan yaratldklarn arayp bulmak lzmdr. nk insan olmasa Tarih de olamaz. Tarihsel zo runluluklarn z kuvveti, i motoru insan ynlarnn b yk hareketi, insan faaliyeti dir. Bu faaliyetin sebepleri, artlan, gidii bilinmedike, toplumsal srecin niteliindeki zorunluluk derecesi de kavranlamaz. Fakat, burjuva objektiflii bunlara bakmaz. nk, o "zorunluluk" dediklerinin iyzn meydana karrsa, bir gn kaldrlmas gerekeceini bilir.

tarafsz geinenler: "tarafladr. Grdk: biricik objektiflik: ancak proletarya grne dayanabilir. Onun iin, proletarya maddecilii "her olayn kymetini takdirde dorudan doruya ve aka belirli toplumsal bir grup bakna dayanmay icap ettirir." (Lenin: a.g.y.). Buna snf gzl kullanmak denir. Esasen en "tarafsz" grnen de bir snfa dayanr. c) Bu belirli bakla, yani proletaryann snf gzlyle bulduumuz zorunluluun ierii phesiz hkim snflarn birok hileli rtleri ve btl itikatlar iie kapldr. Vazifemiz: "snf elikisinin rtsn aarak, bakn ona gre tyin etmek"tir. (Lenin: "Narodnikiciliin ktisadi Muhtevas"). "Dorudan doruya hedef, btn e l i k i ve smrme ekillerini izleyip aa vurmaktr. T ki proletarya onlar yok edebilsin." (Lenin: "Halk Dostlar Kimlerdir?" C. 2, s. 232).

ite, asl objektif olmak: 1- Btn insanln kurtuluunu temsil etmek; 2- Tarihin ileri gidiini kolaylatrmak demekse, bu ancak, Modern toplumun i organizmasn yaratan elikileri amanszca aa vururken, ne iftiradan, ne yalandan, ne zindandan, ne lmden korkmayan proletarya maddeciliini kavramakla elde edilebilir. Tarihte olduu gibi, gnn meselelerinde dahi, burjuva objektiflii ancak grne al danmak, olaylarn bir yanna bakp orasn Dogmalatrmak, yani burjuva grn ve stnln ebedletirmek, insan ln kurtuluunu, tarihin ileri gidiini geciktirmektir. Diya lektik Maddeci kavray, bu gerici politika dnne bir daha geri gelmemek zere son verir.

324

325