10 november 2012 Het Financieele Dagblad

samenleving kent geen sterke levensbeschouwelijke of ideologische samenhang. Maar het publiek zoekt wel degelijk naar leiders die in staat zijn vanuit een persoonlijk en doorleefde visie mensen voor te gaan en een nieuwe weg in te slaan. Hoe hoger de nood, hoe meer leiderschap er gevraagd wordt. Het publiek zit daarbij helemaal niet te wachten op een makkelijke boodschap die gelikt aan de man wordt gebracht. Mensen beginnen zelf ook door te krijgen dat ze er veel tegenstrijdige idealen en verlangens op na houden. Sinds 2008 is de tijd van grenzeloze groei, schaamteloze zelfverrijking en ongebreideld consumentisme voorbij. We hebben ons hoofd gestoten en ontwaken langzaam uit de roes van meer en verder. De tijd van begrenzing en een nieuw nuchter realisme is aangebroken. Ook het pijnloos idealisme dat zo kenmerkend was voor het begin van dit millennium heeft zijn langste tijd gehad. Je kunt niet n het klimaat redden n jaarlijks vrolijk de aardbol rondvliegen. Je kunt Griekenland niet redden zonder dat het geld kost. Alles heeft zijn prijs. Toch is nog niet duidelijk waar we precies naar toe moeten en welke keuzes we moeten maken. Deze verwarring hangt samen met de overgangstijd waarin we leven en het tekortschieten van ons begrip ervan. De idealen van gisteren sluiten niet aan op de realiteit van vandaag, maar we zijn nog niet goed in staat deze realiteit onder ogen te komen. Daardoor wordt ook de ernst van de huidige situatie vooral in economische en sociale zin nog steeds zwaar onderschat. Wat we nodig hebben is een nieuwe visie op de vormgeving van onze samenleving, op technologische ontwikkeling, op omgang met de natuur en met de mensen en landen in de wereld om ons heen. Precies zon visie wordt nu van onze leiders gevraagd. In 2008 kwam het proces van globalisering zoals we dat tot dan toe hadden

Door globalisering en virtualisering zijn we het aardgebonden karakter van het leven uit het oog verloren

begrepen en ingericht ten einde. Nationale staten moesten ingrijpen in de financieel-economische wereld, op een manier die zijn weerga in de geschiedenis niet kende. Deze crisis was letterlijk het gevolg van ontaard kapitalisme, waarin dagelijks biljoenen de wereldbol rondflitsen en de binding met en zorg voor de plaats waar waarde wordt gecreeerd verstoord is geraakt. De virtualisering van het financile verkeer, ofwel het ontlijfde contact op afstand waarin hypotheekpakketjes zonder persoonlijke binding en betrokkenheid de wereld rondgaan in een abstracte rekenruimte kwam in een diepe crisis terecht. Deze crisis brengt opnieuw het nationale, culturele, politieke en daarmee plaatsgebonden karakter van onze economien aan het licht. Maar niet alleen daar: de verschillende crises waarin wij momenteel verkeren de financieeleconomische crisis, de eurocrisis, de milieu- en klimaatcrisis, de grondstoffen- en energiecrisis zijn mede te-

weeggebracht doordat we in het proces van globalisering en virtualisering het aardgebonden en lijfelijke karakter van het menselijk leven onvoldoende recht hebben gedaan. Terwijl economie oorspronkelijk het op orde houden van je huis betekent, hebben wij de aarde als huiselijk element bij uitstek verwaarloosd. Daardoor is globalisering een proces van ontheemding en dislocatie geworden in relatie tot onze naaste omgeving, de natuur, de medemens, onze traditie en onze waardecreatie. Panta rhei (alles stroomt) zo vatte men reeds in de Griekse oudheid de kern van de filosofie van Heraclitus samen. De wereld waarin wij leven is onophoudelijk in beweging. Niets is blijvend, behalve de stroom van verandering en de kosmos die zich ontvouwt in tegendelen. Noch de eeuwig gewaande idealen van gisteren noch de logica van tijdloze wetten vormen de hoogste waarheid. Daarom getuigen alleen voeling met de tijd en in staat zijn daarop in te spelen van echte wijsheid. We leven in een tijd waarin alle maatschappelijke vormen en instituties getoetst worden op hun deugdelijkheid. Alles wat innerlijk niet sterk genoeg is, alles wat hol is, zal in elkaar storten. Met geweld zoals bij de Arabische lente of zonder. De elementaire behoefte aan het menselijk aarden in de wereld dringt zich aan ons op, stelt nieuwe eisen en schept nieuwe mogelijkheden. Dat is de eigenlijke betekenis van de steeds vaker uitgesproken gedachte dat globalisering in de kern een proces is van glocalisering. Het is onze elementaire verhouding tot de aarde die opspeelt, maar die nog steeds wacht op een politieke vertaling. Het einde van de huidige wereldorde kondigt zich aan. Hoe langer politiek en samenleving als geheel wachten om deze elementaire verandering serieus te nemen, hoe sterker de negatieve effecten rondom en in ons voelbaar zullen zijn.