DNYA KLASKLER DZS: 69 PETER SCHLEMIHL

ADELBERT VON CHAMISSO PETER SCHLEMIHL Almancadan eviren: Sabahattin Ali 75. yl cokusuyla...

Hmanizma ruhunu anlama ve duymada ilk aama, insan varlnn en somut anlatm olan sanat yaptlarnn benimsenmesidir. Sanat dallar iinde edebiyat, bu anlatmn dnce eleri en zengin olandr. Bunun iindir ki bir ulusun, dier uluslarn edebiyatlarn kendi dilinde, daha dorusu kendi dncesinde yinelemesi; zek ve anlama gcn o yaptlar orannda artrmas, canlandrmas ve yeniden yaratmas demektir. te eviri etkinliini, biz, bu bakmdan nemli ve uygarlk davamz iin etkili saymaktayz. Zeksnn her yzn bu trl yaptlarn her trlsne dndrebilmi uluslarda dncenin en silinmez arac olan yaz ve onun mimarisi demek olan edebiyatn, btn kitlenin ruhuna kadar ileyen ve sinen bir etkisi vardr. Bu etkinin birey ve toplum zerinde ayn olmas, zamanda ve meknda btn snrlar delip aacak bir salamlk ve yaygnl gsterir. Hangi ulusun kitapl bu ynde zenginse o ulus, uygarlk dnyasnda daha yksek bir dnce dzeyinde demektir. Bu bakmdan eviri etkinliini sistemli ve dikkatli bir biimde ynetmek, onun genilemesine, ilerlemesine hizmet etmektir. Bu yolda bilgi ve emeklerini esirgemeyen Trk aydnlarna kran duyuyorum. Onlarn abalaryla be yl iinde, hi deilse, devlet eliyle yz ciltlik, zel giriimlerin abas ve yine devletin yardmyla, onun drt be kat byk olmak zere zengin bir eviri kitaplmz olacaktr. zellikle Trk dilinin bu emeklerden elde edecei byk yarar dnp de imdiden eviri etkinliine yakn ilgi ve sevgi duymamak, hibir Trk okurunun elinde deildir. 23 Haziran 1941. Milli Eitim Bakan Hasan li Ycel

SUNU Cumhuriyet'le balayan Trk Aydnlanma Devrimi'nde, dnya klasiklerinin Hasan li Ycel nclnde dilimize evrilmesinin, kukusuz nemli pay vardr. Cumhuriyet gazetesi olarak, Cumhuriyetimizin 75. ylnda, bu etkinlii yineleyerek, Trk okuruna bir "Aydnlanma Kitapl'' kazandrmak istedik. Bu erevede, 1940'l yllardan balayarak Milli Eitim Bakanl'nca yaynlanan dnya klasiklerini okurlarmza sunmaya baladk. Byk ilgi gren bu etkinlii Milli Eitim Bakanl'nca yaynlanmam -ancak Aydnlanma Devrimi yarda kalmasayd yaynlanacana kesinlikle inandmz- dnya klasiklerini de katarak srdryoruz. Cumhuriyet

ADELBERT VON CHAMISSO ZERNE Alman coumcular arasnda nemli bir yeri olan, iirleri ve Alman halk masallarndan alnm iir biiminde ykleri bugn bile tazeliini koruyan ve yaayan, bir yksyle kendini btn dnyaya tantan Adelbert von Chamisso, 30 Ocak 1781'de Fransa'da, Fransz anne ve babadan dnyaya gelmitir. Ailesinin mlk olan ve devrim srasnda yerle bir edilen Boncourt atosu zerine yazd bir iirle, burada geen ocukluunu anan air, Franszln hibir zaman unutamam, bununla birlikte Alman ruhunu btn teki coumculardan daha ok benimsemi, Alman halk yaznna girmi ve bu pnardan ald esinle yaptlar yaratmtr. Devrim yznden yurdunu brakp Almanya'ya kaan ailesi, adamakll yoksullam ve kentten kente dolatktan sonra Berlin'e yerlemiti. 1797 ylnda oullar Adelbert'i Prusya Kraliesi Luise'in yanna verdiler. Adelbert Fransz lisesini bitirdi, Prusya ordusuna girdi ve yirmi yanda temen oldu. Her zaman zntyle anmsad be yllk bir kla yaam balad. Ancak ruhu askerlie alamyordu. Kh geit trenine giderken klcn unutuyor, kh bln bulamyor ve alay komutanndan azar iitiyordu. Sonra evresindekilerin ona

yabanc gibi davranmalar, ne Fransa'ya ne Almanya'ya balanamama duygusu da onu zyordu. Buna karn bu temenlik yllarn bo da geirmemi, odasnda Homeros'u derinlemesine incelemi, evresine toplad edebiyat arkadalaryla sanatsal konular zerine konumu, ilk zamanlarda Franszca, sonralar Almanca olarak yazd iirlerini okumutur. E.T.A. Hoffmann ile, Fouqu ile, Hitzig ve Varnhagen ile tanm, onlarla birlikte "Kutup Yldz" adnda bir airler birlii kurmutu. Bu srada ktasyla birlikte cepheye gitti, Franszlara tutsak dt, sonra salverildi, Paris'e giderek, oraya dnm olan annesiyle babasn arad. Ancak her ikisinin de lm olduunu rendi. Zavalllar yllardr oullarn armlar, ancak o, Alman ordusundan ayrlamamt. Bu kez yurdunda, Fransa'da kendisini yabanc duyumsad. "Nerede olursam olaym, yurdumu aryorum" diyor, bylece, Almanya'da da, Fransa'da da gnlnde bir boluk duyduunu anlatyordu. Berlin'e dnd, isiz gsz, ba yerde, karanlk gnler geirdi. Kendisini Fransa'da bir lise retmenliine ardlar. Ancak bu i daha olmadan bozuldu. Chamisso Paris'te kald, burada bulunan Alman airlerinden A. W. Schlegel ve Uhland'la arkadalk etti. Schlegel ve Uhland onu Madam de Stal ile tantrdlar. Bir sre bu kadnla birlikte dolat. Sonunda Protestan Almanya'dan baka bir yerde rahat gnlle yaayamayaca kansna vard. Kendisine ura olarak doa bilimlerini seti. 1812'de, otuz iki yanda, Berlin niversitesi'nde tp renimine balad. Bu srada Napolyon'a kar ayaklanan Almanya'da, durumu daha da gleti. Hem yabanc istilasna urayan Almanya'y yurt biliyor, bu Korsikalya kar gnll yazlmak istiyor, hem de Almanlarn Franszlar hakknda syledikleri aalama, alay dolu szlerden yreinin paralandn duyumsuyordu. te bu gnlerde (1813), evirisini sunduumuz Peter Schlemihl'in Acayip Maceralar adl yksn yazd. Glgesini yitiren bir adamn macerasnda kendi ruhunun dertlerini yanstt. Geri Chamisso bu yaptnda byle bir ama gttn yadsmsa da, ykde kendi zntlerinin izi bulunduu aka grlmektedir. Bir dostuna yazd mektupta yknn nasl olutuunu yle anlatr: "Bir yolculukta apkam, bavulumu, eldivenlerimi, ksacas yanmda neyim var neyim yoksa hepsini yitirdim. "Fouqu, 'Glgeni yitirmedin mi?' diye sordu. Byle bir ey olacak olsa ne olurdu diye dndk. Sonra bir gn La Fontaine'in bir kitabn okuyorduk, burada kibar bir adamn bir toplantda cebinden, oradakilerin istedii bir sr eya kard yazlyordu. Ben de, 'tatl dille istenecek olsa, bu adam herhalde cebinden atla araba bile karacak' dedim. te bylece Schlemihl tastamam hazrd. Krlk bir yerde, bo zamanm varken, yazmaya balayverdim.'' Ancak buna karn, belki kendisi de ayrmna varmadan ve istemeden, evresinin ona kar yurtsuzluundan dolay ald tavrdan duyduu derin znty, burada airane bir biimde dile getirmi oldu. nsanlarn bo bir eye, bir glgeye ne kadar nem verdiklerini, bu yzden insan nasl mutsuz ettiklerini gsterdi. Kitap derhal n kazand, btn Avrupa dillerine, daha sonra inceye bile evrildi. Chamisso da, Schlemihl gibi, avuntuyu doa bilimlerinde buldu. 1815 ylnda, Rus kontlarndan Romanzof'un aratrma kuruluna girerek dnyay dolamaya kt. Btn Pasifik adalarn gezdi, oralarn bitkilerini inceledi. Kaln bir cilt halindeki gezi notlar bugn bile merakla okunacak bir yapttr. Sonunda Almanya'ya ve oradaki yaama snd, 1819 ylnda Berlin niversitesi ona doktorluk san verdi. Daha sonra bilim akademisi yeliine ykseldi, Berlin botanik bahesinde srekli bir grev ald. Bu srada Alman yaznnn en gzel lirik yaptlarndan olan iirlerini yazd. Halk masallarndan ald konular iir biiminde yklere dntrd; hele dnya gezisinden edindii izlenimlerle yaratt ve ssz bir adada yllarca kalan bir adamn durumunu anlatan Salas y Gomez adl uzun iir, kanmzca, btn dnya yaznnn incilerinden biridir. 1831'de toplu olarak yaynlad iirleri st ste basld; ancak sreen bir bronit saln adamakll sarsyordu. Yedi yl bu dertle uratktan sonra, pek sevdii gen karsnn lm onu bsbtn hrpalad. Drt gzle lm beklemeye balad ve karsndan bir yl kadar sonra, 21 Austos 1837'de ld.

PETER SCHLEMIHL

1 Kazasz belasz ancak benim iin pek yorucu olan bir deniz yolculuunun sonunda limana geldik. Sandal karaya yanar yanamaz, ufak tefek eyam bizzat yklendim ve kaynaan halk yararak nnde bir tabela asl duran ve karma ilk kan gsterisiz bir yapya girdim. Bir oda istedim. Otelin hizmetisi beni bir bakla szd ve tavan arasna gtrd. Taze su getirttim ve Bay Thomas John'u bulabileceim yeri gzelce tarif ettirdim: "Kuzey Kaps'nn nnde, soldaki ilk kk; byk, yeni bir yap, krmz ve beyaz mermerden birok stunu var!.." Vakit erkendi. Hemen boham atm, yeni ters yz ettirdiim siyah redingotumu kardm, en

iyi giysilerimi temizce giydim, tavsiye mektubunu cebime koydum ve benim alakgnll umutlarma yardm edecek olan adama gitmek iin yola koyuldum. Uzun Kuzey Yolu'ndan (1) yukar doru gidip kentin kapsna varr varmaz, yeillikler arasnda stunlarn parladn grdm ve "Demek ki buras!" diye dndm. Ayakkablarmn tozunu mendilimle sildim, boyunbam dzelttim, Tanr'ya snp ngran ipini ektim. Kap hemen ald. Avluda sorguya ekildim; ama kapc geldiimi haber verdi ve ben, Bay John'un, birka konuuyla birlikte bulunmakta olduu parka arlmak onuruna kavutum. Gbekli ve honut grnnden kendisini derhal tandm. Beni gayet iyi bir biimde, bir zengin bir yoksulu nasl karlarsa yle karlad, hatta bana dnd, bununla birlikte dier konuklarna arkasn evirmedi ve uzattm mektubu elimden ald. "Ha, kardeimden, uzun zamandr kendisinden bir haber alamamtm. Sal yerinde ya?" dedi. Yantm beklemeden konuklara dnerek konumay srdrd: "uraya..." Mektupla bir tepeyi iaret etti. "Yeni yapy uraya yaptracam!" Mektubun mhrn at ama zenginlik konularna geen syleiyi kesmedi: "Hi olmazsa bir milyonun sahibi olmayan kimse" diyordu, "kullandm szc balayn, itin tekidir." "Aman ne kadar doru!" diyerek takn bir duyguyla bardm. Bu onun houna gitmi olmalyd ki bana glmsedi ve: "Burada kaln, sevgili dostum, biraz sonra belki bu sorun zerine ne dndm size syleyecek vaktim olur!" dedi ve mektubu gsterdi. Sonra onu cebine soktu ve yine konuklarna dnd. Gen bir kadna kolunu uzatt, dier baylar dier gzellere yanayor ve uygun olanlar birbirini buluyordu, alm gllerle evrili bir tepeye doru yola kld. Ben arkadan gidiyor ve hi kimseyi rahatsz etmiyordum; nk kimsenin bana aldr ettii yoktu, konuklar pek neeliydi. Cilveler, akalar yaplyor, bazen hafif eylerden nemli bir tavrla, ou zaman da nemli eylerden hafif bir tavrla sz ediliyor ve zellikle orada bulunmayan dostlara ve onlarn durumlarna ilikin keyifli nkteler yaplyordu. Ben orada btn bunlardan birounu anlayamayacak kadar yabanc ve byle bilmecelerle uraamayacak kadar dertli ve kendi iime ekilmitim. Gl bahesine gelmitik. Bugnn ecesi olduu anlalan gzel Fanny inat ederek iekli bir dal bizzat koparmak istedi, bir diken kendisini yaralad ve koyu gllerden geliyormu gibi, ince elinin zerinde al kanlar belirdi. Bu olay btn konuklar harekete geirdi. ngiliz yaks arand, yanmzda bizimle birlikte gelen, ancak benim o ana kadar fark etmemi olduum sessiz, zayf, sska, uzunca boylu, yalca bir adam elini hemen eski usul gri tafta ceketinin vcuduna yapk olan yan cebine soktu, oradan kk bir czdan kard, at ve kibar bir diz bkmeyle gen kadna istedii yaky uzatt. Kadn bunu, verene dikkat etmeden ve teekkrsz ald. Yara sarld ve tepeye trmanma srdrld. Bunun arka yanndan, parkn yeil labirenti zerinden, usuz bucaksz okyanusa alan grnm seyredilmek isteniyordu. Grnm gerekten de usuz bucaksz ve grkemliydi. Ufukta koyu renkli sularla gkyznn mavilii arasnda parlak bir nokta grnd. John: "Bir drbn verin!" diye bard. Ve onun armas zerine ortaya kan uaklar henz kmldamaya vakit bulamadan gri giysili adam alakgnlllkle eilerek elini ceketinin cebine soktu, oradan gzel bir Dollond drbn (2) kard ve Bay John'a verdi. Bay John drbn hemen gzne gtrerek konuklara, grnen eyin dn yola kan ve ters rzgrlar yznden limann aznda kalan gemi olduunu haber verdi. Drbn elden ele dolat, ancak bir daha sahibinin eline dnmedi. Ben de bu adama aknlkla bakyor ve koskocaman aletin o kck cepten nasl ktn anlayamyordum; ancak bu durum kimsenin dikkatini ekmiyor gibiydi ve kimse bu gri giysili adamla, benimle olduundan daha fazla ilgilenmiyordu. Souk erbetler ve deerli kaplar iinde her iklimin en nadir meyveleri getirildi. Bay John hafif ve serbest bir kibarlkla ikramda bulunuyordu. Bu srada ikinci kez bana seslendi: "Yiyin, denizde byle eyler bulamamsnzdr." Saygyla eildim; ancak o bunu grmedi, baka birisiyle konumaya balamt. Herkes nmze serili duran doaya kar tepenin eteindeki ayrlara oturmak istiyor, ama topran slaklndan korkuyordu. Konuklardan biri, "buraya yayacak Trk hallar olsa harikulade olurdu" dedi. Bu istek daha tmyle sylenmemiti ki, gri ceketli adam elini cebine sokmu ve gsterisiz, hatta alakgnll bir tavrla oradan deerli, srma ilemeli bir Trk hals ekip karmaya balam bulunuyordu. Sanki bu ok doal bir eymi gibi uaklar haly alp istenen yere serdiler. Oysa ben adama, cebine, yirmi admdan fazla boyu, on admdan fazla eni olan halya aknca bakyor ve zellikle hi kimse bunda dikkate deer bir ey bulmad iin, ne dneceimi bilmeyerek gzlerimi ovuturuyordum. Bu adam hakknda bilgi edinmeyi ve kim olduunu sormay ok istiyor, yalnzca kime bavuracam bilmiyordum; nk hizmet edilenlerden ok, hizmet edenlerden korkmaktaydm. Sonunda kendi kendimi cesaretlendirdim, dierlerine oranla daha saygn grnen ve genellikle yalnz bana duran gen bir adama yaklatm. uradaki gri ceketli nazik kiinin kim olduunu bana sylemesini yavaa rica ettim: "u terzinin inesinden kurtulmu tireye benzeyen adam m?"

"Evet, u yalnz duran adam!" "Tanmyorum!" diye yantlad ve galiba benimle uzun bir syleiye girimemek iin arkasn dnerek baka biriyle undan bundan konumaya koyuldu. Gne imdi daha iddetle parlamaya balamt ve hanmlar rahatsz ediyordu. Gzel Fanny o zamana kadar hi kimsenin konutuunu grmediim gri ceketli adama nem vermez bir tavrla dnerek, yannda bir de adr bulunup bulunmadna dair ocuka bir soru sordu. O bu soruya, sanki kendisine, layk olmad bir onur balanm gibi, gayet derin bir diz bkle karlk verdi, elini hemen cebine soktu ve ben oradan birtakm aletlerin, srklarn, iplerin, demir paralarnn, zetle olas bir adr iin gerekli olan her eyin ktn grdm. Gen baylar kurmaya yardm ettiler ve adr haly tmyle rtt... Hi kimse bunda olaanst bir ey grmyordu. Bir sredir endie, hatta dehet iindeydim, ancak ilk gsterilen istek zerine o adamn cebinden tane de binek at, sana diyorum ki tane gzel, byk eyerli ve takml yaz at kardn grnce bu dehet son haddini buldu. Tanr akna dn! inden zaten bir czdan, bir drbn, bir ilemeli hal, ayn byklkte bir adr ve bunun ayrntlar olan direkler ve demirler kan bu cepten tane de eerli at kyor. Bunu kendi gzmle grdme sana gvence vermesem herhalde inanmazsn! Adamn kendisi ne kadar akn, ne kadar utanga grnrse grnsn, dierleri ona ne kadar az nem verirlerse versinler, onun, bakmaktan kendimi alamadm soluk ehresi daha fazla dayanamayacam derecede korkuntu. Konuklarn arasndan svmaya karar verdim, bu i, konuklar arasndaki nemsiz durumumu dnnce, bana kolay geliyordu. Kente dnmek, yarn sabah Bay John'un yannda bir kez daha ansm denemek ve eer cesaret edebilirsem, bu gri giysili adam hakknda kendisinden bilgi almak istiyordum... Keke bu kadarla kurtulmay becerebilseydim... Gerekten de gl bahesinden tepenin eteine doru svmay becermitim ve ak bir imenlikte bulunuyordum. Bu srada yolu brakp imenler arasndan gittiim grlecek korkusuyla evreme bir gz attm. Gri ceketli adamn arkamda ve bana doru gelmekte olduunu grnce nasl korktum! Hemen apkasn kard ve imdiye kadar benim nmde hi kimsenin yapmad gibi derin bir biimde diz bkt. Kukusuz, bana bir ey sylemek istiyordu ve ben, kabal gze almadka bundan kanamayacaktm. Ben de apkam kardm, diz bktm ve gnein altnda, ak bala, mhlanm gibi durdum. Korkudan, gzlerimi dosdoru ona dikmitim ve ylann byledii bir ku gibiydim. O da akn grnyordu. Gzlerini kaldrmyor, srekli diz bkyor, bana yaklayor ve hafif, duraksayan bir sesle, aa yukar bir dilencinin tonunda bana sesleniyordu: "Kendileriyle tanma onuruna kavumadm halde rahatsz etme cesaretinde bulunduum iin beyefendi saygszlm balasnlar, kendilerinden bir ricam var. Ltfen izin buyurun..." "Fakat, Tanr akna, beyefendi!" diye korkuyla szn kestim. "Ben sizin gibi bir insan iin ne yapabilirim? Siz ki..." kimiz de susup kaldk ve galiba kzardk. Bir anlk bir sessizlikten sonra o yeniden sze balad: "evrenizde bulunma mutluluuna ulatm ksa bir sre iinde, beyefendi -aklamama izin buyurun- sizin gnete ve yle soylu bir kmsemeyle, nem bile vermeden yere frlattnz o gzel, ok gzel glgenizi olaanst aknlk ve beeniyle seyretme olanan buldum, u ayaklarnzn ucundaki muhteem glgenizi... Acaba u glgenizi bana brakmaya raz olur muydunuz?" Sustu ve benim kafamn iinde sanki bir deirmen ta dnmeye balad. Benden glgemi satn almak isteyen byle garip bir neri karsnda ne yapabilirdim? Herhalde delinin biridir diye dndm ve onun alakgnlllne daha iyi yakan bir sesle yant verdim: "Aman, aman, sevgili dostum, kendi glgeniz size yetmiyor mu? Bu i bana pek acayip bir neri gibi geliyor." Fakat o hemen szm kesti: "Cebimde beyefendimize pek de deersiz grnmeyecek baz eylerim var; sizin bu paha biilmez glgeniz iin verilecek en yksek bedel bile bence azdr." Bu anda o korkun cebi anmsadm iin yeniden souk bir rperme geirdim ve nasl olup da bu adama sevgili dostum dediimi anlayamadm. Yeniden sze balayarak, sonsuz bir nezaket iinde, olabildii kadar her eyi yeniden dzeltmeye altm. "Fakat beyefendi, bu ciz kulunuzu balayn. Herhalde dncenizi iyice anlayamyorum, glgemi size ne biimde..." O szm kesti: "Ben yalnzca hemen burada u soylu glgenizi kaldrp cebime koymak iin yksek izninizi rica ediyorum. Bunu ne biimde yapacam bana brakn. Buna karlk beyefendimize kar olan minnet duygularmn bir kant olarak, cebimde bulundurduum btn deerli eya arasnda seim yapmay kendilerine brakyorum: Dokunduu kaplar ve kilitleri aan ve sakl hazineleri ortaya karan sihirli kkler, btn hastalklara deva

olan, btn istekleri yerine getiren baka kkler, kendi kendine oalan paralar, baka paralar kendine eken paralar, aslm adam ipinden yaplm, insana ans getiren yontucuklar, hep istediiniz fiyatta... Fakat herhalde bunlar size gre deil, daha iyileri var: Talih klah, bana giyenin her trl istei yerine gelir, dayankl biimde yeniden onarlmtr... Talih kesesi..." (3) "Talih kesesi" diye szn kestim. Korkum ne kadar byk olursa olsun, iki szckle ruhumu avular iine almt. Bam dnmeye balad ve gzlerimin nnde iki dukalk altnlarn parldadn grr gibi oldum. "Beyefendi keseyi gzden geirme ve deneme ltfunda bulunurlar m?" Elini cebine soktu ve orta byklkte, salam dikilmi kaln kei derisi bir keseyi iki salam kaytanndan ekerek kard ve elime verdi. Elimi iine daldrdm ve on altn kardm, on daha, on daha, on daha. Hemen karmdakine elimi uzatarak: "Haydi alveri tamam, keseye karlk glgemi aln" dedim. O da uzatt, sonra vakit geirmeden nmde diz kt ve ben onun artc bir beceriyle, glgemi bandan ayakucuma kadar yavaa ayrdan ayrdn, kaldrp tomar yaparak devirdiini ve sonunda cebine yerletirdiini grdm. Kalkt, bir kez daha nmde eildi ve gl bahesine dalp gitti. Orada kendi kendine yavaa gldn duyar gibi oldum. Fakat ben keseyi kaytanlarndan skca tutmutum, evremde yeryz gnein aydnl iindeydi ve ben henz kendime gelmemitim.

2 Sonunda yeniden kendime geldim ve artk yapacak hibir iimin olmad bu yerden ayrlmaya can attm. nce ceplerimi altnla doldurdum, sonra kesenin kaytanlarn boynuma skca baladm ve onu koynuma sakladm, kimsenin dikkatini ekmeden parktan ktm, caddeye ulatm ve kentin yolunu tuttum. Dncelere dalm olarak kentin kapsna doru giderken arkamdan birinin bardn duydum: "Gen efendi! Hey, gen efendi... Dinlesenize!" Dnp baktm, yal bir kadn bana sesleniyordu: "Gen efendi, dikkat edin, glgenizi yitirmisiniz!" "Teekkr ederim, anacm" diyerek bu iyi niyetli dnden dolay kendisine bir altn frlattm ve aalarn altna girerek yrmeye baladm. Kentin kapsnda nbetinin: "Efendi glgesini nereye brakm?" dediini ve hemen biraz sonra da birka kadnn: "Aman Tanrm! Zavall adamn glgesi yok!" diye konutuklarn duydum. Bunlar canm skmaya balad ve ben gnee kmaktan iddetle ekinir oldum. Ancak bu, her yerde mmkn olmuyordu, rnein ansszlm yznden tam erkek ocuklarnn okuldan kt saatte bir yanndan br yanna gemek zorunda kaldm anacaddede... Tanr belasn veresi kambur bir yumurcak, hl gzlerimin nndedir, benim glgemin bulunmadn hemen fark etti, byk bir lk kopararak beni bu d mahallenin btn edebiyat sokak ocuklarna haber verdi, onlar da derhal beni eletiri yamuruna tutup irkefe bomaya baladlar. "Doru drst insanlar gnee ktklar zaman glgelerini de yanlarna alrlar" diyorlard. Bunlardan yakam kurtarmak iin aralarna avu dolusu altn attm ve acma duygusu olan baz insanlarn yardmyla kiralk bir arabaya atladm. Tkr tkr giden arabada kendimi yalnz bulur bulmaz ac ac alamaya baladm. imde gitgide u duygu beliriyordu: Bu dnyada para, yararlla ve deere ne kadar yelenirse yelensin, glgeye paradan bile ok deer veriliyordu. Ve ben daha nce servete nasl vicdanm feda ettiysem, imdi de glgemi salt para iin vermi bulunuyordum. Artk bu dnyada ben ne yapabilir, ne olabilirdim? Araba benim eski otelin nnde durduu zaman henz perian bir durumdaydm. Yeniden o berbat tavan arasna gitme dncesi beni rktt. Eyalarm aa getirttim, yoksul ii boham kmsemeyle aldm... Birka altn frlattm ve arabacya en kibar otele ekmesini syledim. Bu yap kuzeye bakyordu, gneten korkum olmazd. Para verip arabacy savdm. n yandaki en iyi odalar kendime ayrttm ve olabildii kadar abuk buraya girip kapandm. imdi ne yaptm dersin, ey benim sevgili Chamissom? Bunu sana itiraf etmek bile benim yzm kzartyor. Bu uursuz keseyi koynumdan kardm ve iimde kendi kendine oalp byyen bir yangn biiminde bir fkeyle onun iinden altn aldm, altn, altn, hep daha ok altn ve bunlar yere satm, zerlerine basp getim, onlar krdattm ve zavall yreimi bu parlt ve seslerle avutarak maden zerine maden frlattm, sonunda yorgun bir durumda kendim de bu zengin yatan zerine ktm, paralar zevkle kartrdm ve zerlerinde yuvarlandm. Gn byle geti, akam da ayn biimde... Kapm amadm, gece beni altnlarn zerinde yatarken buldu ve sonunda uykunun penesine dtm.

O zaman dmde seni grdm. Senin kk odann caml kapsnn arkasnda durup oradan, yaz masanda, bir iskeletle bir demet kuru bitkinin arasnda oturduunu grr gibi oldum. nnde Haller, Humboldt ve Linne'nin kitaplar alm duruyordu. Kanepenin zerinde bir cilt Goethe ile Zauberring (4) vard. Uzun zaman sana ve odandaki btn eyaya, sonra yeniden sana baktm. Ama sen kmldamyordun, soluk da almyordun, lmtn. Uyandm. Vakit henz erken gibiydi. Saatim durmutu. Dayak yemi gibiydim, stelik susam ve ackmtm. Dn sabahtan bu yana hibir ey yememitim. Daha biraz nce lgn yreimi doyuran bu altnlar isteksizlik ve bkknlkla itip uzaklatrdm. imdi bunlar ne yapacam bilmiyor ve zlyordum. Byle, yerde kalmalar doru deildi. Acaba kese yeniden onlar alp yok eder mi diye denedim; hayr... Pencerelerimin hibiri denize almyordu. Yorulup kan tere batarak, altnlar kk bir odada bulunan bir dolaba tamak ve orada paket yapmak zorunda kaldm. Ortada yalnzca birka avu braktm, bu ileri bitirdikten sonra bitkin bir durumda bir koltua uzandm ve otel halknn kmldamaya balamalarn bekledim. lk frsatta yemek getirttim ve otelciyi arttm. Bu adamla oturduum dairenin alaca yeni biim hakknda konutum. Kiisel hizmetlerime bakmak iin bana Bendel adnda birini nerdi ve bu Bendel'in sadk ve anlayl fizyonomisi beni derhal sard. O zamandan bu yana ballyla yaamn zavalll iinde beni avutarak yolda olan ve karanlk ansma dayanmak iin yardm eden ite bu adamdr. Btn gnm odalarmda, efendisiz uaklarn, ayakkabclarn, terzilerin ve tccarlarn arasnda geirdim, eyam yerletirdim ve depo ettiim altnlarn hi olmazsa bir blmnden kurtulmak iin zellikle pek ok deerli eya ve mcevher satn aldm. Fakat bu yn hi azalacaa benzemiyordu. Bu srada ben durumuma ilikin korkun kukular iinde yzyordum. Kapmdan dar kmaya cesaret edemiyor ve akamlar salonda krk mum yaktrdktan sonra karanl brakarak buraya giriyordum. Okul ocuklaryla geen korkun sahneyi dehet iinde anmsyordum. Ne kadar cesaret gerektirirse gerektirsin, halkn dncesini bir kez daha denemeye karar verdim... O srada geceleri ay vard. Ge vakit geni bir pelerine brndm, apkam gzlerime indirdim ve bir sulu gibi titreyerek evden ktm. lk kez ssz bir alanda, oraya kadar korumalarna snarak gelmi olduum evlerin glgesinden ktm ve ay na girdim. Aln yazm gelip geenlerin azndan iitmeye hazrlanmtm. Sevgili dostum, nelere dayanmak zorunda kaldm ac ac yinelememe izin verme. Kadnlar genellikle kendilerine aladm derin bir acmay dile getiriyorlard; syledikleri szler ocuklarn alay ve erkeklerin, zellikle bizzat byk glgeleri olan iman ve gbekli erkeklerin gururlu kmsemesi kadar ruhumu burguluyordu. Dnceli bir tavrla ayaklarnn ucuna bakmakta olan annesiyle babasna elik ettii anlalan gzel, ho bir gen kz parlak gzlerini rasgele bana evirdi, glgesizliimi fark edince gzle grlr biimde rkt, gzel yzn peesiyle rtt, ban edi ve sessizce geip gitti. Bu duruma daha fazla dayanamadm. Gzlerimden tuzlu rmaklar akmaya balad, yreim paralanm bir durumda ve sallanarak karanla ekildim. Gven iinde yryebilmek iin evlerin altlarndan gitmek zorundaydm. Yava yava yryerek ge vakit oturduum yere dndm. Geceyi uykusuz geirdim. Ertesi gn ilk iim gri ceketli adam her yerde aratmak oldu. Belki onu bulmay becerirdim ve eer o da benim gibi bu lgnca alveriten piman olmusa ne mutlu... Bendel'i yanma ardm; becerikli ve hnerli bir insana benziyordu. Kendisine gri giysili adam tarif ettim. Bu adam yle bir hazineye sahip bulunuyordu ki, onsuz benim yaamm yalnzca bir ikence olacakt. Kendisini ne zaman, nerede grdm syledim, orada bulunanlarn hepsini betimledim ve u ipularn da ayrca ekledim: Bir Dollond drbn, srma ilemeli bir Trk hals, tam takm bir adr ve en son olarak da yaz binek atlarn sk skya aramas gerekiyordu. Ne biimde olduunu bildirmeyerek, bu eyann yksyle o gizemli adamn bir ilgisi olduunu ve herkese nemsiz grnen bu adamn ortaya kmasyla benim yaammn dinginlik ve mutluluunun bozulduunu syledim. Szm bitirince tayabildiim arlkta altn getirdim, bunlara daha byk deerli mcevher ve incileri de ekledim. "Bendel" dedim, "bunlar birok yolu aar ve olanaksz grnen eyleri kolaylatrr; ben nasl hasis davranmyorsam, sen de davranma, git ve efendini tek umudu olan haberlerle sevindir." Gitti. Ge vakit ve zntl bir durumda dnd. Bay John'un adamlarndan hibiri ve konuklarndan hibiri gri giysili adam bir para olsun anmsamyordu. Bendel bunlarn hepsiyle grmt. Yeni teleskop ortadayd ve kimse bunun nereden geldiini bilmiyordu. Hal ve adr ortada ve hl o tepenin zerinde yayl ve kurulu duruyordu ve uaklar efendilerinin zenginliini vyorlard; ancak hibiri bu yeni ve deerli eylerin ona nereden geldiini bilmiyordu. Bay John da bunlardan honuttu ve nereden elde ettiini bilmeyiine hi nem vermiyordu. Atlar, onlara binmi olan gen baylarn elinde ve onlarn ahrndayd. Bu genler o gn atlar kendilerine armaan eden Bay John'un cmertliini vyorlard. Byle sonusuz ve baarsz da olsa, hz, abas ve akllca davranmasyla benden yerinde bir takdir kazanan Bendel'in uzun yksnden yukardaki ynler aydnlanyordu. Kendisine tasal bir tavrla, beni yalnz brakmasn iaret ettim.

O yeniden sze balad! "Ben efendime kendisi iin en nemli konu hakknda bilgi verdim. Yalnzca bu sabah byle baarszla uradm ii takip etmek iin karken kapda rasladm bir adamn szlerini size aktarmak kald. O adamn szleri aynen unlard: 'Bay Peter Schlemihl'e syleyin, beni artk burada gremeyecektir; nk deniz ar yerlere gidiyorum ve elverili bir rzgr imdi beni limana aryor. Ancak bir yl getikten sonra kendisini yeniden arama ve o zaman ona belki daha uygun bir alveri nerme onuruna kavuacam. Kendisine derin sayglarm iletin ve kranlarmdan emin olmasn syleyin.' Kim olduunu sordum, ama sizin kendisini zaten tandnz syledi." Bir eyler sezerek: "Ne biim bir adamd?" diye bardm. Bendel gri ceketli adam bana biraz nceki yksnde arad adamdan sz ettii gibi en kk ayrntsna kadar szc szcne tarif etti. Ellerimi kilitleyip ovuturarak: "Ne ans!" diye bardm. "Fakat bu adam aradmz adamn ta kendisi..." Gzlerinden bir perde kalkar gibi oldu. "Evet oydu, gerekten oydu!" diye korkuyla bard. "Ve ben, kr, ahmak herif onu tanmadm, onu tanmadm ve efendime hyanet ettim." Ateli gzyalar dkerek kendine kar en ac sulamalarda bulunmaya balad ve iinde bulunduu derin znt bana acma duygusu verdi. Onu avuttum, ballndan kuku duymadma defalarca gvence verdim ve mmkn olduu takdirde bu garip adamn izini kovalamas iin hemen limana yolladm. Ancak elverili olmayan rzgrlarn limanda alkoyduu birok gemi bu sabah denize almt, hepsi dnyann baka bir ynne, hepsi baka bir kyya gidecekti ve gri giysili adam bir glge gibi iz brakmadan kaybolmutu. 3 Demir zincirlerle smsk balanm olan bir kimseye kanadn yarar olur mu? O, bu kanatlara karn, hem de daha korkun bir biimde, umutsuzlua der. Ben de hazinesini bekleyen Fafner (5) gibi, her trl insan ilgisinden uzak, altnlarmn yannda ve yokluk iinde yayordum; ancak yreimde altn istei yoktu, aksine bu yzden btn yaamla ilgimin kesildiini grdm iin ona ileniyordum. Karanlk gizimi yalnz bama tayarak, uaklarmn en aasndan bile korkuyor ve ayn zamanda onu kskanyordum; nk onun bir glgesi vard, ekinmeden gnee kabilirdi. Ben odalarmda gece gndz yalnz bama yas tutuyordum ve derin bir znt yreimi kemiriyordu. Gzlerimin nnde kendini yiyen biri daha vard: Benim sadk Bendelim; iyi yrekli efendisinin gvenini boa kard ve aramaya gnderildii adam tanyamad iin kendine sessiz sulamalarla azap vermeyi srdryordu. Herhalde o adamla benim talihim arasnda sk balar bulunduunu dnyordu. Ancak ben onda su bulmuyor, bu olayda bilinmeyen adamn sylencesel kimliini gryordum. Her areye bavurmu olmak iin gnn birinde Bendel'i deerli bir elmas yzkle birlikte kentin en nl ressamna yolladm ve onu, beni ziyarete ardm. Geldi, adamlarm savdm, kapy kilitledim, ressamn yanna oturdum ve sanatn vdkten sonra, yreim sklarak asl konuya geldim; ancak daha nce bu gizi asla aa vurmayacana ant iirdim. "Profesr" diye szm srdrdm, "dnyada pek talihsiz bir biimde glgesini yitirmi bir adama yalanc bir glge resmedebilir misiniz?" "Bir boy glgesi mi demek istiyorsunuz?" "Evet, ite onu demek istiyorum!" "Ama" diye o sormay srdrd, "hangi beceriksizlik, hangi savsaklama yznden bu adam glgesini yitirmi?" "Nasl olduunun" diye yant verdim, "artk hi nemi yok; yalnzca u kadarn syleyeyim ki..." Sklmadan bir yalan attm: "Geen k bir gezi yapm olduu Rusya'da olaanst bir souk srasnda, glgesi yere yapp yle bir donmu ki, bir daha kurtaramam." Profesr yant verdi: "Benim yapabileceim yalanc boy glgesi, ancak bu adamn en kk bir kmltsnda yeniden yitirecei bir glge olabilir. Hele bizzat sizin yknzden anlald gibi kendi anadan doma glgesine bu kadar az bal olan bir kimse iin... Glgesi olmayan gnee kmaz, bu en akllca ve en gvenilir yoldur." Ayaa kalkt ve bana, iimi burgu gibi delen ve bakmaya dayanamadm bir bak frlatarak uzaklat. Koltuuma ktm ve yzm ellerimle kapadm. Bendel ieri girdii zaman beni bu durumda buldu. Efendisinin acsn gryor ve sessizce saygyla ekilip gitmek istiyordu... Gzlerimi kaldrdm... Kederimin yk altnda eziliyordum, bu kederi birisine anlatmam gerekiyordu. "Bendel!" diye onu ardm. "Bendel, sen ki benim elemlerimi gren, bunlara sayg gsteren, bunlarn asln aramak istemeyerek, sessiz ve sabrl, birlikte zlr grnen tek insansn, bana gel Bendel ve benim yreimin en yakn sen ol... Altnlarmn hazinelerini senden saklamadm, kederimin hazinelerini de

senden gizlemek istemem! Bendel, beni brakma... Bendel, beni zengin, eli ak, iyi yrekli olarak gryor, dnyann beni gklere karmas gerektiini dnyor ve dnyadan katm, saklandm gryorsun. Bendel, dnya yargsn verdi ve beni kovdu, korkun gizimi renince belki sen de benden yz evireceksin. Bendel, ben zengin, eli ak ve iyi yrekliyim, fakat... Aman Tanrm!.. Benim glgem yok!.." Bu iyi yrekli ocuk: "Glgeniz mi yok?" diye korkuyla bard ve gzlerinden parlak yalar dklmeye balad... "Eyvah bana ki glgesiz bir efendiye hizmet iin dnyaya gelmiim." Sustu. Ben yzm ellerimin iinde tutuyordum. Biraz vakit getikten sonra titreyerek ekledim: "Bendel ite sana gvendim, artk gidip bu gvene hyanet edebilirsin. Git ve bana kar tanklk et!" Kendisiyle etin bir savam iinde olduu grlyordu. Sonunda nmde yere kt, elimi yakalayarak gzyalaryla slatt. "Hayr" diye bard, "dnya ne derse desin, bir glge yznden iyi yrekli efendimi brakamam ve brakmayacam! Akllca deil, doru davranacam, yannzda kalacam, size glgemi dn vereceim, elimden geldii yerde size yardm edeceim ve elimden gelmeyince sizinle birlikte alayacam!" Byle allmam bir istek karsnda ararak boynuna sarldm; nk bunu para iin yapmadna emindim. O zamandan bu yana talihim ve yaama biimim bir ynden deiti. Bendel'in benim aybm nasl zenle rttn anlatmama olanak yoktur. Her yerde benim nmde ve benimle birlikte bulunuyor, her eyi nceden gryor, gereken nlemleri alyor ve umulmadk bir tehlike ortaya kar kmaz glgesiyle beni kapatyordu; nk benden daha uzun ve iriydi. Bu biimde yeniden insanlar arasna kmaya cesaret ettim ve dnyada bir rol oynamaya baladm. Geri grnrde birok garip zellik ve garip istekler edinmek zorundaydm. Ama bunlar bir zengine yakan eylerdi, gerek ortaya kmad srece de, herkesten, param nedeniyle, sayg ve ilgi gryordum. O gizemli, bilinmeyen adamn bir yl sonras iin haber verdii ziyaretini daha dingin bekliyordum. Beni daha nce glgesiz olarak grdkleri ve gizimin kolayca ortaya kabilecei bir yerde uzun zaman kalmamn uygun olmayacan pekl hissediyordum. Belki de artk yalnzca Bay John'a nasl bavurduumu dnyordum ve bu benim iin ezici bir anyd. imdi artk, baka yerlerde daha kolay ve daha gvenli ortaya kmak iin, yalnzca bir deneme yapmak istiyordum. Fakat beni gururumdan yakalayp bir sre burada alkoyan bir ey oldu. nsann iine atlan bir demirin en salam biimde tuttuu yer de ite bu gururdur. Baka bir yerde yeniden rasladm u gzel Fanny, daha nce grm olduunu anmsamadan, bana bir para ilgi gstermeye balamt; nk imdi nkteci ve zekiydim... Konutuum zaman herkes dinliyordu ve syleiyi bu kadar kolay ynetme ve ona bu kadar egemen olma sanatn nasl elde ettiimi kendim de bilmiyordum. Bu gzel kadnn zerinde braktm grdm izlenim, beni, onun istedii gibi, deliye evirdi ve o zamandan sonra kendisini bin bir glk iinde ve elimden geldike, glgeler ve alacakaranlklar iinde izlemeye baladm. Kiiliimle onun gururunu uyandrmak bana da gurur veriyordu ve ne kadar istersem isteyim, kafamdaki sarholuu srp kararak yreime hasretmek elimden gelmiyordu. Fakat ne diye bu sradan yky sana uzun uzadya yineliyorum? Sen de birok kez saygn kiilerin bu tr yklerini bana anlatmtn... inde benim de safa ve bayatlam bir rol oynadm bu eski ve dnyann bildii ykye, salt bunun iin yazlm bir ykm eklendi. Bu benim iin de, onun iin de, herkes iin de beklenmedik bir eydi. detim olduu zere, gzel bir gecede kl bir bahede bir toplant dzenlemitim. Dier konuklardan biraz uzaklaarak, Fanny ile kol kola dolayor ve hnerli tmcelerle konumaya urayordum. O edepli bir biimde nne bakyor ve elini sktm zaman hafife karlk veriyordu. Bu srada ay habersizce arkamzdaki bulutlarn arasndan kverdi... O nnde yalnzca kendi glgesinin uzandn grd, rperdi ve ararak nce bana, sonra glgemi bulmak isteyerek yine yere bakt. inden neler getii yznn acayip hareketlerine o kadar garip bir biimde yansyordu ki, eer srtmdan buz gibi bir eyin getiini duyumsamasaydm, grltl bir kahkaha koparabilirdim. Onu, kolumdan karak baygn bir durumda yere serilirken braktm, byk bir korkuya kaplan konuklarn arasndan bir ok gibi getim, kapya ulatm, orada durduunu grdm ilk arabaya atladm ve kente dndm. Sanki bu ykma uramak iin dikkatli Bendel'i bu kez kentte brakmtm. Beni grnce rkt, bir szck ona her eyi anlatt. Derhal posta beygirleri getirildi. Adamlarmdan yalnzca birisini, Raskal adnda pikin bir klhanbeyini birlikte aldm. Bu adam becerikliliiyle bana yaranmay baarmt ve bugnk olaya ilikin bir ey sezmesine olanak yoktu. Daha o gece otuz mil yol aldm. Bendel evimi boaltmak, evreye para datmak ve ok gerekli olan eyam arkadan getirmek iin kalmt. Ertesi gn bize yetitii zaman kollarna atldm ve artk lgnlk yapmayacama ant itim. Hi durmadan yolculuumuzu srdrdk, snr ve dalar getik ve ancak dalarn br yamacnda, bu yksek doal kalelerle o ykm yerinden ayrldktan sonra,

yaknlarda bulunan ve pek geleni olmayan bir su kentinde, ektiim yorgunluklar gidermek iin dinlenmeye raz oldum. 4 ykmde yaammn bir dnemini abucak geivereceim, oysa canlln anlarmda yeniden yaratabilsem bunun zerinde durmay ne kadar isterdim. Ancak bu dnemi canlandran ve yeniden canlandrabilecek olan renk iimde solmutur; o zamanlar gsm yle bir gle kabartan eyi, o aclar ve mutluluu, masum lgnl yine bulmak isteyince, artk canl pnarlara yer vermeyen bir kayaya bo yere arpyorum; Tanr da benden uzaklam bulunuyor. Bu gemi zaman bana imdi ne kadar deimi olarak grnyor? Ben orada, banyolarda trajik bir kahraman rol oynayacaktm. Kt ezberlediim bu rolde, sahnenin acemisi olduum iin, oyunu brakarak seyirciler arasndaki bir ift mavi gze tutuldum. Oyuna aldanan anne baba, ii hemen abucak salama balamak iin btn abalarn harcadlar ve sradan gldr bir rezaletle sona erdi. te hepsi bundan ibaret, hepsi... Bunlar bana adi ve tatsz grnyor ve bir zamanlar gsm bu kadar zengin, bu kadar geni biimde kabartan eylerin byle grnmesi de bu sefer bana korkun geliyor. Mina, o zaman seni yitirince nasl aladysam, imdi seni iimde de yitirdiime yle alyorum. Bu kadar yalandm m? Ey zc aklllk! O zamanlarn bir tek yrek arpnts, o lgnln bir an geri gelse... Ama hayr... Senin ac akntl, engin, ssz denizinde tek bama duruyorum ve son ampanya kadehinden son perinin fkrd zaman oktan geti. Bendel'i, bana kasabada gereksinimlerime gre bir ev hazrlamak zere birka kese altnla birlikte nden yollamtm. Kendisi orada bir hayli para sam ve hizmetinde bulunduu kibar yabancya ilikin net olmayan baz eyler sylemiti; nk admn bilinmesini istemiyordum. Bu durum, kasabadaki adamcazlar acayip dncelere yneltmi. Evim beni kabule hazr bir duruma gelir gelmez, Bendel yine yanma gelerek beni ald. Hemen yola koyulduk. Kasabaya tahminen bir saat kadar uzaklkta, gneli bir alanda yolumuz, tren iin sslenmi bir kalabalk tarafndan kesildi. Araba durdu. Mzik, an sesleri, top grlemeleri duyuldu, cokun bir "yaasn!" havay doldurdu. Arabann kaps nnde beyaz giysiler giymi benzersiz gzellerden kurulu bir gen kzlar korosu belirdi. Fakat ilerinde bir tanesinin gzellii, dierlerini, gne gecenin yldzlarn nasl soldurursa, yle solduruyordu. Bu kz akranlarnn arasndan ayrld, bu yce ve narin yaratk utancndan kzararak nmde diz kt ve ipek yastklar zerinde bana defne ve zeytin dallarndan ve gllerden rlm bir elenk uzatt. Bu srada Majeste'ye, saygya ve sevgiye dair, anlamadm ama sihirli billur yanklaryla kulaklarm ve yreimi sarho eden baz szler syledi. Bana, bu gksel grnm daha nce bir kez daha gzlerimin nnden gemi gibi geldi. Koro arks balayarak iyi yrekli bir hkmdara ve ulusunun mutluluuna ilikin vgler syledi. Ve btn bu sahne, sevgili dostum, gnein ortasnda oluyordu. Gen kz hl daha iki adm nmde diz km duruyordu ve ben, glgem olmad iin, bu uurumu atlayp aamyordum, o melein nnde ayn biimde diz kemiyordum. O anda bir glge iin neler vermezdim? Utancm, korkumu, umutsuz zntm arabamn en derin kelerine saklamak zorundaydm. Sonunda benim yerime Bendel kendini toplad, arabann dier ynnden yere atlad, kendisini yanma ardm ve elimin altnda duran ekmecemden, gzel Fanny'yi sslemek iin ayrlm, deerli bir elmas ta alp uzattm. Bendel ileri karak efendisinin adna konutu, onun byle sayg gsterilerini kabul edemeyeceini, kabul etmediini, burada bir yanllk olacan, buna karn kasabann iyi yrekli halkna iyi niyetlerinden dolay teekkr ettiini syledi. Bu srada, sunulan elengi yerinden alarak oraya prlanta tac koydu. Ondan sonra gzel gen kza, ayaa kalkmas iin saygyla elini uzatt, rahipleri, belediye yelerini, btn temsilci kurullar bir iaretle uzaklatrd. Hi kimseyi yanma brakmad. Kalabala, almasn ve arabaya yol vermesini syledi, yeniden arabaya atlad ve hzl bir drt nalla, dallar ve ieklerden yaplm bir takn altndan geerek, kasabaya doru yolumuzu srdrdk. Hi durmadan top atlyordu. Araba evimin nnde durdu; beni grme isteinin oraya biriktirdii halk yararak evik bir srayla kapdan ieri atladm. Halk pencerelerimin altnda "yaasn!" diye baryordu ve ben bu pencerelerden aa ikier dukalk paralar yadryordum. Geceleyin kent kendiliinden donanmt. Ben btn bunlarn ne demek olduunu, beni kim sandklarn hl bilmiyordum. Raskal' haber toplamaya yolladm. Kendisine anlattklarna gre iyi yrekli Prusya Kral'nn, bir kont ad altnda lkede geziye kt yolunda haberler alnm; benim yaverimi tanmlar, bu da kendisinin ve benim kim olduumuzu aa vurmu. Sonunda lkelerinde olduu kansna varnca sevinleri ok byk olmu; bununla birlikte benim kendimi tantmadan gezmeye nasl iddetle zen gstermek istediimi grnce, her eyi bu kadar stelemeyle aa vurarak ne byk bir hakszlk ettiklerini anlamlar; fakat o kadar ltufkr, o kadar ltufkr bir biimde fkelenmiim ki... Herhalde bu iyi yrekli insanlar balarmm. Bu i bizim klhanbeyine o kadar elenceli gelmiti ki, bu saf insanlarn kanlarn imdilik glendirmek iin, onlar azarlar gibi sylevler vererek elinden geleni yapm. Kendisi bana olduka gln bir biimde aklama

yapt ve bunlarn beni keyiflendirdiini grnce, yapt edepsizlii de bizzat syledi. tiraf edeyim mi, bilmem? Ne biimde olursa olsun, o sayg duyulan adamn yerine konmak benim gururumu okuyordu. Ertesi akam iin, evimin nndeki alan glgeleyen aalar altnda, bir len hazrlanmasn ve btn kentin arlmasn syledim. Kesemin gizemli gc, Bendel'in ve Raskal'n abuk bulular sayesinde zaman bile yenmek mmkn oldu. Birka saat iinde her eyin bu kadar zengin ve gzel olarak hazrlanmas gerekten de aknlk verici bir eydi. Burada grnen grkem ve bolluk ve klarn anlaml bir biimde ve her ey dnlerek dzenlenmi olmas, bana tam bir gven duygusu veriyordu. Anmsatacak hibir eksik bulamadm ve uaklarm takdir etmek zorunda kaldm. Akam karanl kt. Konuklar grndler ve bana sunuldular. Majeste szc hi aza alnmyor, fakat derin bir sayg ve alakgnlllk iinde Bay Kont diye adm anlyordu. Ne yapabilirdim? Kontlua raz oldum ve o saatten itibaren Kont Peter olarak kaldm. Btn bu trenli kargaa iinde ruhum yalnzca bir kiiyi istiyordu. Ge vakit grnd: O, kendisi bir ta olan ve banda bir ta tayan gen kz... Terbiyeli bir biimde annesiyle babasn izliyor ve herkesten gzel olduunu bilmez grnyordu. Orman mfettii, kars ve kz bana sunuldu. Yallara birok ho ve iten ey syledim: Kzlarnn nnde azarlanm bir olan ocuu gibi duruyor ve bir szck bile syleyemiyordum. Sonunda kekeleyerek bu elenceye onur vermesini, banda alametini tad makama gemesini rica ettim. nsann iine ileyen bir bakla ve utanarak bundan balanmasn istedi; ancak ondan daha utanga bir halde, ilk uyruu olarak nnde derin bir saygyla eildim ve Kont'un bu iareti btn konuklar iin, herkesin evkle uymaya kotuu bir buyruk oldu. Ululuk, masumluk ve sevimlilik, gzellik birleerek, neeli bir bayrama egemen olmulard. Mina'nn mutlu annesiyle babas, srf kendi erefleri iin kzlarna bu yksek payenin verildiini dnyordu. Ben kendim, dlenemeyecek bir sarholuk iindeydim. Bir zamanlar, beni rahatsz eden altnlardan kurtulmak iin satn aldm btn mcevherlerden elimde kalanlar, btn incileri, btn deerli talar st rtl iki byk tabaa koydurdum ve sofrada, kralienin adna, onun arkadalarna ve btn kadnlara dattrdm; bu srada, araya konulan parmaklklarn stnden, orada coup baran halka srekli altn salyordu. Ertesi sabah Bendel bana Raskal'n drstl hakknda kendisinde uzun zamandr beliren kukularn artk kesinletiini gizlice haber verdi. Dn gece torbalar dolusu altn arm. "Brak alsn" dedim, "zavall kerata bu kk vurgunu vursun; herkese armaanlar verirken ona neden vermeyeyim? Dn o da, senin gibi bulduum btn dier yeni adamlar da bana drste hizmet ettiler, benim neeli bir elence yapmama yardm ettiler." Artk bundan sz edilmedi. Raskal uaklarmn ba olarak kald; ama Bendel dostum ve srdamd. Benim servetimin tkenmez olduunu dnmeye almt ve bu servetin kaynan aratrmyordu; hatta eilimlerimi anlayarak, servet gsterecek ve para harcatacak vesileler bulmakta bana yardm ediyordu. O bilinmeyen adam, o soluk yzl sinsi adam hakknda bildikleri undan ibaretti: zerime ken ilenten ancak onun araclyla kurtulabilirdim ve tek umudum olan bu adamdan korkuyordum. Sonra da, bu adamn beni her yerde bulabileceinden, benim onu hibir yerde bulamayacamdan emindim. Bunun iin sz verilen gn bekleyerek, her trl yararsz aratrmadan vazgemitim. Verdiim lenin grkemi ve benim oradaki tavr ve davranm, ilk gnlerde, inanc gl kentlileri, balangta edindikleri kany korumaya yneltti. Geri Prusya Kral'nn masallara benzeyen btn bu gezisinin yalnzca aslsz bir sylenti olduu, ksa bir sre sonra gazetelerden anlald. Ancak onlarn gznde bir kez kral olmu bulunuyordum ve ne olursa olsun kral olarak kalmalydm; hem de imdiye kadar gelip geen krallarn en zengin ve en ahanelerinden biri olarak... Yalnzca, hangi kral olduumu pek iyi bilmiyorlard. Dnyann hkmdar ktlndan yaknmasna, hele bizim zamanmzda, asla neden yoktur. O zamana kadar hibir kral gzleriyle grmemi olan bu saf insanlar, ayn kiide bazen u, bazen bu kral gryorlard... Kont Peter ise, kim ise o olarak kalyordu. Gnn birinde bu banyo kentinin konuklar arasnda, zenginlemek iin iflasn ilan etmi bir tccar grnd. Kendisi herkesten sayg gryordu; geni fakat solgun bir glgesi vard. Toplad serveti burada gsterip gz kamatrmak istemiti, hatta benimle boy lmeye bile kalkt. Keseme bavurdum ve pek ksa zamanda zavall adamcaz o duruma geldi ki, saygnln kurtarmak iin bir kez daha iflasn ilan ederek dalarn arkasna ekilip gitmek zorunda kald. Bylece ondan kurtuldum... Bu evrede birok avare ve bota gezer insann tremesine neden oldum. Her eyi kendime balayan bu krallara layk grkem ve savurganlk iinde evimde gayet basit ve yaltlm bir yaam sryordum. Byk bir saknganl kendime kural yapmtm. Bendel'den baka hi kimsenin, ne bahaneyle olursa olsun, oturduum odaya girmesine izin yoktu. Gne k verdii srece onunla birlikte bu odaya kapanyordum ve herkes: "Kont odasnda alyor!" diyordu. Her nemsiz i iin sk sk gnderdiim ve kabul ettiim adamlarn bu almalarla ilikileri vard... Yalnzca akamlar aalarn altnda ya da Bendel'in gzetiminde ustaca ve bol bir biimde aydnlatlan salonumda konuk kabul ediyordum. Sokaa ktm zaman Bendel keskin gzleriyle daima bana bekilik ediyordu ve ben yalnzca orman mfettiinin

bahesine ve bir tek kiinin hatr iin gidiyordum; nk yaammn en derin yerinde arpan bir yrek vard: Akm. Ey benim iyi yrekli Chamissom! Umarm ki akn ne olduunu henz unutmamsndr. Burada birok eyi senin tamamlamana brakyorum. Mina gerekten de sevilmeye layk, iyi, dindar bir kzd. Onun btn imgelemini kendime balamtm, alakgnll olduu iin, benim kendisini, hatta bir gz atmaya bile nasl layk grdm anlamyordu. Masum bir yrein btn gen gcyle akma akla karlk veriyordu. Tpk bir kadn gibi kendinden tmyle zveride bulunarak seviyordu. zbenliini unutmutu, yaam demek olan bir insana kendini vermiti. Yok olsa bile umurunda deildi, yani gerekten seviyordu. Ama ben -ah ne korkun saatler... Korkun ama buna karn geri gelmelerini isteyeceim kadar deerli- ilk bilinsiz sarholuktan sonra kendime gelip durumumu esasl bir biimde gzden geirince, glgem olmad halde hileci bir bencillikle bu melei batan kararak temiz ruhunu aldatp aldm iin, ok kez Bendel'in gsnde aladm. Sonunda ona gizimi bizzat amaya karar verir, sonra ondan ayrlp kamak iin byk antlar ierdim; daha sonra da yine gzyalarm boanrd ve gece onu orman mfettiinin korusunda nasl ziyaret edeceim konusunda Bendel'le szleirdim. Dier zamanlardaysa, gri giysili bilinmeyen adamn pek yaklam olan ziyaretine byk umutlar balayarak kendimi aldatmaya alr, bunlara inanmaya bo yere uratm grnce yeniden alamaya balardm. Bu korkun adam yeniden grmeyi umduum gn hesaplamtm; nk bir yl sonra demiti, ben de onun szne inanyordum. Kzn annesi ve babas iyi, namuslu, yal insanlard. Bir tek ocuklarn ok seviyorlard. Bizim bu ilikimiz baladktan sonra onlarn bundan haberi oldu, ne yapmalar gerektiini bilmiyorlard. Kont Peter'in, ocuklarn yalnzca anmsayabileceini bile daha nce hayallerinden geirmemilerdi, oysa o imdi kzlarn seviyor ve onun tarafndan da seviliyordu... Annesi bir evlilik olanan dnp bu yolda alacak kadar kendini beenmiti; yal babann saduyusu ise byle ateli dlemlere yer vermiyordu. Her ikisi de benim sevgimin temizliinden emindi... ocuklar iin dua etmekten baka bir ey yapamyorlard. O zamanlar Mina'dan alm olduum ve hl bende bulunan bir mektup elime geti. Evet, bunlar onun yazs... Sana bunu kopya edeceim: "Ben zayf, aklsz bir kzm, kendisini byle iten, ta iten sevdiim iin sevgilimin bu zavall kza ac vermek istemeyeceini dnmtm. Ah! Sen ok iyisin, anlatlamayacak kadar iyisin! Ama szlerimi yanl anlama! Benim iin hibir eyden zveride bulunmamalsn, hibir eyden zveride bulunmak istememelisin! Ah Tanrm! Eer byle bir ey yaparsan, kendimden nefret edebilirim. Hayr... Sen beni sonsuz derecede mutlu ettin. Bana seni sevmeyi rettin. Git buralardan!.. Bahtm biliyor ki, Kont Peter benim deildir, dnyanndr. Herkesin: 'O byle bir adamd, sonra da yle bir adamd, u ii baard; urada onu ok severlerdi; orada ona taparlard!' dediini iitince gurur duyacam. Bak, bunlar dnnce, basit bir ocuun yannda yksek yazgn unuttuun iin sana kzyorum... Git buralardan!.. Yoksa bu dnce beni bir de mutsuz edecek... Oysa ben, ah! senin yznden o kadar mutlu, o kadar mutluyum ki... Sana sunmama izin verdiin elenge olduu gibi, senin yaamna da bir zeytin dal ve bir gl goncas eklemedim mi? Seni yreimde tayorum, sevgilim, beni brakp gitmekten korkma!.. leceim... Ah! Mutlu olarak... Senin yznden, anlatlamayacak kadar mutlu olarak..." Bu szlerin yreimi nasl paralayacaklarn dnebilirsin! Herkesin sand kimse olmadm, yalnzca zengin ama sonunda sonsuz derecede zavall bir adam olduumu ona anlattm. Benim zerime bir ilen km bulunuyordu ve bu onunla benim aramda bulunan bir tek gizdi; nk bu ilencin kalkacandan umudumu tmyle kesmi deildim. Yaamm zehirleyen yn uydu: Onu da, yaammn biricik n, biricik mutluluunu, biricik kalbini de benimle birlikte uuruma srkleyebilirdim... Bunlar syleyince o da benim mutsuzluuma alad. Ah! O kadar sevgi dolu, o kadar iyiydi ki... Benim bir tek gzyam iin, hem de nasl bir mutlulukla, kendisini tmyle feda edebilirdi. Fakat o benim szlerime doru anlam vermekten henz ok uzakt. imdi benim kiiliimde, yaman bir byye tutulmu herhangi bir prens, herhangi bir byk, saygn yz gryordu ve ilek imgelemi sevgilisini kahramanca tablolar iinde ve olaanst bir biimde canlandryordu. Bir gn kendisine dedim ki: "Mina, gelecek ayn son gn, benim talihimi deitirebilir ve her eyi zebilir... Bu olmazsa, seni mutsuz etmek istemediim iin, benim lmem gerek!" Ban alayarak gsme saklad. "Talihin deiirse, mutlu olduunu bana bildir yeter, senden hibir ey istemem... Zavallln srerse beni de ykmna kat ki, onu tamakta sana yardm edeyim." "Kzm, kzm, aceleyle sylediin bu sz, dudaklarnn arasndan kveren bu lgn sz geri al!.. Hem bu ykmn ne olduunu biliyor musun?.. Bu ilencin ne olduunu biliyor musun? Sevgilinin kim olduunu, ne olduunu biliyor musun? Karnda sarslp titrediimi, senden bir giz saklamakta olduumu grmyor musun?" Hkrarak ayaklarma kapand ve antlar ierek ricasn yineledi. Bu srada ieriye giren orman mfettiine dnerek, gelecek aydan sonraki ayn banda kzn istemek niyetinde olduumu syledim. Bu sreyi

koymamdaki neden, o zamana kadar, yazgm etkileyebilecek baz eylerin olmas olaslyd. Yalnzca kzna kar olan akm hibir zaman deimeyecekti. Saf adam Kont Peter'in azndan byle szler duyunca adamakll ard. Boynuma sarld, sonra da kendini unuttuu iin yine utand. Bir aralk aklna kuku duymak, lp bimek ve aratrmak gerektii geldi: eyizden, gvenden, sevgili ocuunun geleceinden sz etmeye balad. Bana bunlar anmsatt iin kendisine teekkr ettim. Halkn beni sever grnd bir evrede yerlemeyi ve tasasz bir yaam srmeyi istediimi syledim. Memlekette satla karlm bulunan en gzel malikaneleri kznn adna satn almasn ve paralarn demeyi bana brakmasn rica ettim. Byle ilerde bir baba, bir a herkesten daha yararl olabilirdi. Bu ilerle bir hayli urat; nk her yerde yabancnn biri ondan daha abuk davranmt; yalnzca bir milyonluk kadar bir ey satn ald. Kendisini bu ilerle uratrmam aslnda onu uzaklatrmak iin masum bir hileden ibaretti, daha nce de ona byle eyler yapmtm; nk itiraf edeyim ki bir para usandrcyd. Anneyse biraz sard ve Bay Kont'u oyalayp elendirmek konusunda baba gibi pek fazla aba gstermiyordu. Bir gn anne de tekilere katld ve bu mutlu insanlar o akam daha uzun sre yanlarnda kalmam iin stelemeye baladlar. Fakat ancak birka dakika kalabildim. Ykselmek zere olan ayn ufukta ilk klarn grdm... Artk gitme vaktim gelmiti. Ertesi akam yine orman mfettiinin bahesine gittim. Pelerinimi geni bir biimde omuzlarma atm, apkam gzlerime indirmitim. Mina'ya doru yrdm. Ban kaldrp beni grnce elinde olmayan bir hareket yapt; o zaman ay nda glgesiz olarak grndm o korkun gecenin ans ruhumda aka yeniden canland. Evet, o grdm kadn gerekten de buydu... Fakat beni imdi yine tanm myd? Sessiz ve dncelere dalm duruyordu... Gsmn zerinde sanki ar bir yk vard... Oturduum yerden kalktm. Sessizce alayarak gsme kapand. Ben kalkp gittim. Bundan sonra onu ok kez gzyalar iinde buldum. Ruhum gitgide daha ok kararyordu. Yalnzca annesiyle babas abartl bir mutluluk iinde yzyordu. Korkun gn, bir frtna bulutu gibi skc ve karanlk bir halde, yaklayordu. Bir gn kalmt... Neredeyse soluk alamayacak duruma gelmitim. nceden nlem alarak birka sand altnla doldurmutum. Saat on ikiye kadar uyumadm... Saat ald. Gzlerim saatin yelkovanna dikilmi oturuyor, saniyeleri, dakikalar haner vurular gibi sayyordum. Her duyulan grltde yerimden frlyordum. Sonunda sabah oldu. Kurun gibi ar saatler birbirini kovalamaya balad, le oldu, akam oldu, gece oldu; yelkovan ve akrep yryor, umutlar soluyordu. Saat on biri ald ve hi kimse grnmedi, son saatin son dakikalar getiler ve kimse grnmedi. On ikinin ilk vurular, son vurular duyuldu; umutsuz bir durumda sonsuz gzyalar iinde, yatama ktm. Yarn... Sonsuza dein glgesiz olduum halde, sevgilimin evliliine talip olacaktm, skntl bir uyku sabaha kar gzlerimi kapatt. 5 iddetli bir tartmann sofamda ykselen sesleri beni uyandrd zaman vakit henz erkendi. Kulak verdim. Bendel kapma yaklalmasna engel oluyor; Raskal onun gibilerden buyruk almayacana dair byk antlar iiyor ve odama girmekte diretiyordu. yi yrekli Bendel bu gibi szlerin, kulama geldii takdirde, onu krl bir iten yoksun brakacan sylyordu. Raskal da ieri girmesine daha fazla engel olursa zor kullanmakla tehdit ediyordu. Yar giyinmi bir durumda, kapy atm ve Raskal'a bardm: "Ne istiyorsun serseri?" ki adm geri ekildi ve gayet souk, yant verdi: "Bana bir kerecik glgenizi gstermenizi byk saygyla rica ediyorum, Bay Kont, u anda avluda gayet gzel bir gne var!" Yldrm arpm gibi oldum. Yeniden sze balayabilmem iin uzun bir zaman geti. "Bir uak nasl olur da efendisine kar?.." Byk bir sakinlikle szm kesti: "Bir uak ok drst bir adam olabilir ve glgesiz birine hizmet etmek istemeyebilir. Bana yol vermenizi istiyorum!" Ben baka yollara sapmak zorunda oldum: "Fakat Raskal, sevgili Raskal, bu sama dnceyi kim aklna getirdi? Sanyor musun ki..." O ayn tonla srdrd: "Bazlar sizin glgeniz olmadn ileri sryor... zetle, ya bana glgenizi gsterirsiniz ya da yol verirsiniz.'' Benzi uan ve titreyen ama benden daha temkinli olan Bendel bir iaret yapt, bunun zerine, her sorunu zen altna bavurdum... Fakat bu da etkisini yitirmi. Paralar ayakucuma frlatt: "Glgesiz bir insandan hibir ey alamam!" dedi.

Arkasn dnd, apkas banda, slkla bir ark alarak, ar ar odadan kp gitti. Bendel'le birlikte ta kesilmi gibi orada kaldm, dnmeden ve kmldamadan arkasndan baktm. Derin derin iimi ekerek, yreimde lm skntlaryla szm yerine getirmeye, yarg nne kan bir katil gibi, orman mfettiinin bahesine gitmeye hazrlandm. Benim adm tayan koyu glgeli kameriyede arabadan indim. Beni bu kez yine burada beklemeleri gerekiyordu. Annesi beni gamsz ve neeli karlad. Mina orada oturuyordu. Bazen gzn son iekleri rten ve biraz sonra ac bir su olarak akp gidecek olan ilk kar gibi, solgun ve gzeldi. Orman mfettii elinde yazl bir ktla, hzl hzl aa yukar gidip geliyor, dier zamanlar kmltsz olan ehresinde krmzlk ve solukluk biiminde deierek yansyan birok eyi iine saklar grnyordu. eri girer girmez bana doru geldi ve sk sk kesilen szlerle, benimle yalnz grmek istediini syledi. Kendisini izlemem iin gsterdii yol, bahenin serbest, gneli bir ksmna gtryordu... Sessizce kanepelerden birine ktm ve uzun bir sessizlik oldu ki, zavall anne bile bu sessizlii bozmaya cesaret edemiyordu. Orman mfettii kameriyede dzensiz admlarla hl aa yukar dolayordu. Birdenbire nmde durdu, elinde tuttuu kda bakt, beni gzden geirerek sordu: "Bay Kont, Peter Schlemihl adnda birini gerekten tanmyorsunuz deil mi?" Ben susuyordum. "zyaps salam ve ok yetenekli bir kiiymi..." Yant bekliyordu. "Eer bu adam bizzat bensem!" dedim. O, gl bir sesle ekledi: "Ve bu kii glgesini yitirmi!" Mina bard: "Ah, tahmin etmitim, tahmin etmitim. Glgesi olmadn uzun zamandan beri biliyordum!" Kendisini annesinin kollarna att. Annesi korkmu, kzn sinirli bir biimde barna basyor ve byle bir gizi saklayp bu ykma neden olduu iin ona sitem ediyordu. Ama o, Arethusa (6) gibi bir gzya pnarna dnmt, benim sesimi duyduka daha ok akyor, ben yaklatka coup fkryordu. Orman mfettii fkeyle yeniden sze balad: "Ve siz, ve siz grlmemi bir kstahlkla onu ve beni aldatmaktan ekinmediniz, bir de onu sevdiinizi mi ileri sryorsunuz? Bu kadar drdnz bu kz? Nasl alayp kvranyor baksanza! Ah, ne korkun ey, ne korkun ey!" O kadar kendimi yitirmitim ki, samalar gibi sze baladm. Bunun eninde sonunda bir glgeden ibaret olduunu ve glgeden baka bir ey olmadn, insann glgesiz de yapabileceini, bu yzden bu kadar grlt karmann skntya demeyeceini syledim. Ancak szlerimin anlamszln o kadar youn bir biimde duyumsuyordum ki, sonunda kendi kendime sustum. O, bana yant vermeye bile gnl indirmedi. Szlerime unu da ekledim: "nsan bir kez yitirdii eyi baka bir kez yeniden bulabilir." Bana fkeyle sordu: "tiraf edin, efendi, itiraf edin, glgenizi nasl yitirdiniz?" Yine yalan sylemek zorunda kaldm: "Bir sre nce kaba herifin biri yle hoyrata glgeme bast ki, onu yrtt ve kocaman bir delik at. Ben de glgemi yalnzca onarma verdim; nk para ok i grebilir. Dn geri almam gerekiyordu..." Orman mfettii yant verdi: "Gzel, efendi, ok gzel! Siz benim kzm istiyorsunuz, bakalar da istiyorlar. Ben bir baba olarak onu dnmek zorundaym. Size gn sre veriyorum. Bu sre iinde kendinize bir glge ararsnz. gn sonra karma vcudunuza iyice uymu bir glgeyle gelirseniz ho geldiniz. Yoksa drdnc gn, size aka sylyorum, kzm bir bakasnn kars olacaktr." Mina'ya bir tek sz sylemek iin azm aacakken, o daha da iddetli hkrarak annesine daha sk sarld ve annesi, uzaklamam iin bana sessizce iaret etti. Sallanarak oradan ayrldm ve dnya arkamda kapanp kilitleniyormu gibi oldum. Bendel'in sevgiyle dolu gzetiminden kurtularak ormanlar ve vadileri serserice dolatm. Alnmdan korku terleri damlyor, gsmden bouk iniltiler kyor, iimde delilik kaynyordu. Bu durum ne kadar srmt bilmiyorum. Gneli bir krda kolumdan yakalandm duyumsadm... Durdum ve evreme baktm... Bu, gri ceketli adamd ve arkamdan soluu kesilinceye kadar komua benziyordu. Derhal sze balad: "Ben bugn geleceimi bildirmitim. Bu sreyi bekleyemediniz! Fakat henz her ey yolundadr. Gstereceim areyi kabul ederseniz, buyruunuza hazr olan glgenizi baka bir eyle deitirirsiniz ve hemen geriye dnersiniz! Orman mfettiinin bahesinde sizi gayet iyi karlarlar ve her ey bir akadan ibaret kalr. Sizi ele veren ve nianlnz isteyen Raskal' ben zerime alrm. Herif kvamna geldi." Ben henz uykuda gibi orada dikiliyordum.

"Bugn geleceinizi mi bildirmitiniz?" diye sordum. Bir kez daha zaman hesapladm. Hakk vard. Bir gn yanl hesaplam durmuum. Sa elimle gsmdeki keseyi aradm. O amacm anlayarak iki adm geri ekildi: "Hayr, Bay Kont, kese sahibini bulmutur; sizde kalsn!" Kendisine kmltsz gzlerle, sorarak baktm. O konumasn srdrd: "Ben sizden yalnzca kk bir an rica ediyorum. Siz pek iyilikseversiniz ve u kd imzalayverirsiniz!" Parmen kt zerinde unlar yazlyd: "Aadaki imzama dayanarak ruhumu, doal yolla vcudumdan ayrldktan sonra, bu kd tayan kiiye balyorum!" Sessiz bir aknlk iinde bir kda, bir de bilinmeyen gri ceketliye bakyordum. O bu srada taze yontulmu bir kalemi, elimdeki bir diken yarasndan szan bir damla kana batrm, bana uzatyordu. Sonunda kendisine sordum: "Siz kimsiniz?" Yant verdi: "Bunun ne nemi var? Hem grnmden belli olmuyor mu? Zavallnn biri. Bir bilgin ve simyager ki, benzersiz hnerlerine karlk dostlarndan yalnzca iyilikbilmezlik grr ve yle biraz deney yapmaktan baka yeryznde kiisel bir zevki yoktur... Fakat imzalasanza! uraya, sa yana, alta; Peter Schlemihl!" Bam salladm: "Balayn efendim, bunu imzalamayacam!" dedim. "mzalamayacak msnz?" diye aarak sordu. "Niin acaba?" "Glgeme karlk ruhumu srmek bana bir para ikilli geliyor!" "Allah Allah!.. killi..." diye yineledi ve yzme kar grltl bir kahkaha kopard: "Fakat sormama izin verir misiniz, ne biim bir eydir bu sizin ruhunuz? Onu hi grdnz m; bir gn ldnz zaman onu ne ite kullanmak istiyorsunuz? Henz yaarken, bu bilinmeyenin, bu galvanik gcn ya da kutuplatran etkinin, zetle bu anlamsz eyin artn birtakm gerek eyler, yani vcudunuzun glgesi karlnda satn almak isteyen bir hevesli bulduunuz iin honut olmalsnz. Bu glge sayesinde sevgilinize ve btn isteklerinize kavuabilirsiniz. O zavall gen kz kendi elinizle o alak serseriye, Raskal'a brakmak, onun kucana atmak size daha m iyi geliyor? Hayr, bunu herhalde kendi gzlerinizle grmelisiniz! Gelin, size u saklanma klahn (7) vereyim. (Cebinden bir ey kard.) imdi, kimseye grnmeden orman mfettiinin bahesine gidebiliriz." Bu herifin bana glmesinden adamakll utandm itiraf etmeliyim. Ondan btn kalbimle nefret ediyordum; sanrm, glgemi, ne kadar gereksinmem olursa olsun, istenen o imza karlnda satn almaktan beni alkoyan, birtakm kanlar ve inanlardan ok, bu kiisel tiksinmeydi. Kendisiyle birlikte yapmay nerdii yolculua kma dncesi de bana dayanlmaz bir ey gibi geliyordu. Bu irkin ve sinsi adam, bu alayc gll eytan sevgilimle benim arama, iki paralanm yrek arasna alayla girmi grmek, en derin duygularm coturuyordu. Artk olmu olan eyleri alnma yazlm olarak, ykmm kanlmaz olarak kabul ettim, o adama dnerek dedim ki: "Efendi, size aslnda pek deerli olan bu kese karlnda, glgemi sattm, bundan yeterince piman oldum. Tanr akna, bu alveriten geri dnlmez mi?" O, ban sallad ve karanlk bir ehre ald. Szm srdrdm: "yleyse bende bulunan eylerden hibirini satmayacam, hatta bana nerdiiniz gibi glgem karlnda olsa bile... Hibir eyi imzalamayacam. Bundan u sonu kar ki, beni ardnz grnmeden gezi, benden ok sizi elendirecektir. Bunun iin beni balayn ve baka trl olamayacana gre ayrlalm!" "Size dosta nerdiim alverii inat yznden geri evirmeniz beni zyor, Monsieur Schlemihl! Ancak belki baka bir zaman talihim yardm eder. Yaknda yine grelim... Bir nokta daha, izin verin de, satn aldm eyleri hibir zaman kflendirmediimi, tersine koruduumu ve ok iyi sakladm size gstereyim." Derhal cebinden glgemi kard ve hnerli bir frlatla onu krn zerinde at, ayakucuna ve gneten yana serdi; bylece, kendisine hizmet eden iki glgenin, benimkiyle kendisininkinin arasnda yrd; nk benim glgem de onun szn dinlemek, onun btn devinimlerine uymak, boyun emek zorundayd. Bu kadar uzun zamandan sonra zavall glgemi yeniden grp, tam onun yznden byle anlatlmas g bir skntda olduum srada onu da byle adi bir hizmete yargl bulunca, yreim paraland, ac ac alamaya baladm. ren herif benden ekip ald eyle bbrlenerek utanmadan nerisini yineledi: "Bunu yeniden elde edebilirsiniz. Yalnzca bir imzack, ondan sonra zavall mutsuz Mina'y o serserinin penelerinden kurtarp pek saygn Bay Kont'un kollarna alacaksnz... Sylediim gibi yalnzca bir imzack..." Gzyalarm yeniden ve daha gl akt; ama arkam dndm, ona uzaklamas iin iaret ettim. Endieler iinde buraya kadar izimi srm olan Bendel tam bu anda geldi. Sadk ve drst ocuk beni alar durumda bulunca ve glgemi -nk onu tanmamaya olanak yoktu- bu gri giysili, acayip, bilinmeyen adamn egemenlii altnda grnce, hemen gce bavurarak da olsa, beni malma yine sahip etmeye karar

verdi; ancak bu nazik eyin nasl kullanlacan kendisi de bilmedii iin adama szleriyle saldrd ve fazla sorup soruturmadan, kestirme olarak malm yine bana vermesini istedi. Bilinmeyen adamsa yant verecei yerde, zavall delikanlya arkasn dnp gitmeye balad. Ama Bendel elindeki dikenli sopay kaldrd, adamn hemen peinden gidip, glgeyi geri vermesini tekrar tekrar buyurarak, hi saknmadan kasl kolunun btn gcn ona duyumsatt. teki, sanki byle davranlara alkm gibi ban edi, omuzlarn kabartt ve sesini karmadan, sakin admlarla, krn ortasnda yrmeyi srdrd; benden hem glgemi, hem de sadk uam alp gtryordu. Issz ovada daha uzun sre sopa vurularnn bouk sesini iittim, sonunda uzaklarda yitip gitti. Biraz nceki gibi ykmmla ba baa, yapayalnzdm. 6 Bo ve ssz krda tek bama kalnca gzyalarm serbeste akttm. Bunlar zavall yreimin, sonu olmayan boucu ykn hafifletiyordu. Fakat ar ykmm iin bir snr, bir kar yol, bir hedef gremiyordum ve bilinmeyen adamn yaralarma dkt yeni zehiri bsbtn kzgn bir susuzlukla emiyordum. Mina'nn dlemini zihnime ararak bu tatl yarat son kez o yz karas halimde grdm gibi soluk ve yalar iinde gzlerimin nne getirdiim zaman, Raskal'n yz de, edepsiz ve alayc, ikimizin arasna girdi. Yzm ellerimle kapadm ve sahrada komaya baladm; ancak bu iren hayal beni brakmad, soluum kesilmi bir durumda yere yklncaya ve topra, yeniden fkran gzyalarmla slatncaya kadar, beni koarak izledi. Btn bunlar hep bir glge iin... Ve imza bu glgeyi bana yeniden kazandracakt. Bu acayip neriyi ve benim geri eviriimi yeniden dndm. im karmakarkt, ne yarglama, ne de alglama gcm kalmt. Gn sona erdi. Karnm yabanl yemilerle doyurdum. Susuzluumu ilk rasladm derede giderdim. Gece oldu. Bir aa altna yattm. Sabahn nemi beni derin uykumdan uyandrd. Bu uykuda, lyormu gibi hrltlar kardm kendim de duymutum. Bendel izimi yitirmi olacakt ve bunu dnmek beni sevindiriyordu. Dalardaki rkek, yabanl hayvanlar gibi korkarak kendilerinden katm insanlar arasna dnmek istemiyordum. Bylece skntl gn geirdim. Drdnc gnn sabahnda gnein aydnlatt kumlu bir ovada bulunuyor, kaya paralarnn zerinde ve gnein altnda oturuyordum; nk imdi gnein uzun zamandan beri yoksun olduum grnmn seyretmekten holanyordum. Bu grnmn umutsuzluuyla sessizce yreimi besliyordum. Bu srada hafif bir hrt beni rktt. Kamaya hazrlanarak gzlerimi evrede gezdirdim, kimseyi gremedim: Ancak gnein vurduu kumlar zerinde nme doru kayarak bir insan glgesi geliyordu. Benimkine benzemiyor deildi; yalnzca dolayor, sahibini yitirmie benziyordu. O zaman iimde gl bir istek belirdi: "Ey glge, sahibini mi aryorsun?" diye dndm. "Sahibin ben olaym!" Ve yakalamak iin zerine atldm. nk bir kez ayaklarmn ucuna gelecek biimde zerine basmay baarrsam, orada yapp kalacan ve zamanla bana alacan sanyordum. Bu davranm zerine glge kamaya balad. Ben de bu hafif kaan arkasndan yorucu bir iz srmeye kalkmak zorunda kaldm. Buna yetecek gc bana yalnzca iinde bulunduum korkun durumdan kurtulma dncesi veriyordu. Glge, henz olduka uzakta bulunan bir ormana doru kouyordu, eer ormann glgelerine girerse kendisini ister istemez yitirecektim. Bunu grnce bir korku yreimi oynatt, isteklerimi krkledi ve ayaklarma kanat verdi. Glgeyle aray besbelli kapatyordum. Gitgide yaklatm. Neredeyse yakalayacaktm. Birdenbire durdu ve bana dnd. Aslan, avna nasl atlrsa yle yaman bir srayla zerine atldm ve onu yakalamak istedim; ama hi beklemediim sert ve maddi bir cisme arptm. Kaburgalarma, pek az insana nasip olan, korkun yumruklar inmeye balad. Korkunun etkisiyle kollarm gerilmi bir durumda ileri uzatp grnmeden nmde duran eyi smsk yakaladm. abuk bir devinimle yzkoyun yere ykldm. Altmda srtst yatan bir insan vard ve ancak imdi grnmeye balyordu. O zaman btn olay benim iin ok doal olarak aklanabilir bir biim ald. Bu adam, elinde tutan grnmez yapan ama glgesini saklamayan grnmez ku yuvasn, nce tutmu sonra atm olacakt. Gzlerimle evreyi aratrdm, grnmez yuvann glgesini hemen kefettim, yerimden srayp oraya gittim ve bu deerli ganimeti hemen yakaladm. Grnmeden ve glgesiz olarak yuvay elimde tutuyordum. abucak yerinden kalkan adam, deerli maln aratryor ama gneli ovada ne onu, ne de korkuyla aratrd glgesini gryordu. nk benim aslnda glgesiz olduumu nceden fark edecek zaman olmamt ve bunu kestirebilmesine de olanak yoktu. Btn izlerin yittii kansna varnca korkun bir umutsuzluk iinde kendisini yumruklamaya, san ban yolmaya balad. Elde ettiim bu hazineyse bana yeniden insanlar arasna karmak olana ve istei verdi. Bu baya soygunculuu kendime kar sslemek iin birok bahane bulunurdu; ama dorusu bunlara gereksinmem de yoktu. Bu trl dncelerden kurtulmak iin oradan uzaklatm; dnp o zavallya bakmadm bile, yalnzca, korku iindeki sesinin, uzun sre arkamda nladn duydum. Ya da bu olayn ayrntlar o zaman bana byle grnd.

Orman mfettiinin bahesine girmek ve o iren adamn syledii eylerdeki gerei bizzat grmek iin yanp tutuuyordum. Fakat nerede olduumu bilmiyordum. evremi gzden geirmek iin, ilk rasladm bayra trmandm. Onun tepesinden, yakndaki kasabay ve orman mfettiinin bahesini nme serilmi olarak grdm. Yreim iddetle arpyor ve o zamana kadar dktklerimden baka trden yalar gzlerimi dolduruyordu. Onu yeniden grecektim. zntl bir zlem admlarma hz verdi ve beni en doru yola gtrd. Kentten gelen birka kylnn yanndan grnmeden getim. Benden, Raskal'dan ve ormancdan sz ediyorlard. Hibir ey iitmek istemediim iin hzla geip gittim. Baheye girdim. Kt eyler bekliyor ve korkuyordum. Kulama kahkahaya benzer bir ey arpt, tylerim rperdi. evreme abucak bir gz attm; kimseyi gremedim. Yrmeyi srdrdm, yanmda insan admlarnn sesine benzeyen bir hrt duyar gibi oluyordum; ancak hibir ey grnmyordu. Kulaklarmn beni aldattn sandm. Vakit henz erkendi, Kont Peter'in kameriyesinde kimse yoktu, bahe bombotu. Bildiim yollarda dolatm. Evin iine kadar sokuldum. Ayn hrt daha ak biimde peimden geliyordu. Yreim korku iinde, evin karsna gelen gneli alandaki bir srann zerine oturdum. O grnmez eytann alayl bir glle yanma oturduunu duyar gibi oldum. Kapnn anahtar evrildi, kap ald, orman mfettii dar kt; elinde ktlar vard. Bamdan bir sis tabakas geiyormu gibi bir eyler duyumsadm, evreme bakndm ve.. ne korkun ey... Gri ceketli adam yanmda oturuyor, bir eytan glmsemesiyle bana bakyordu. Kendi saklanma klahn benim bama geirmiti. Ayakucunda kendi glgesiyle benim glgem yan yana ve rahata uzanyordu. Elinde tuttuu u bildiimiz parmenle nem vermeksizin oynuyordu. Orman mfettii ktlaryla ilgilenerek kameriyenin glgesinde aa yukar gezinirken, dosta kulama eildi ve u szleri syledi: "Byle olacak olduktan sonra benim arm kabul edebilirdiniz ve iki kii klahn altnda otururduk. Pekl, pekl... Fakat imdi benim ku yuvam geri verin, artk gereksinmeniz yok ve onu benden zorla almayacak kadar da namuslu bir insansnz... Fakat teekkr filan istemez, onu size dn vermi olmaktan pek honut olduuma inanabilirsiniz." Kar kmama olanak vermeden yuvay elimden ald, cebine yerletirdi ve bana yine alayla gld, o kadar hzl gld ki, orman mfettii grltye ban evirdi. Ben ta kesilmi gibi orada oturuyordum. O szn srdrd: "tiraf etmelisiniz ki byle bir klah ok daha rahattr. Yalnzca sahibini deil, glgesini de saklar. Sonra keyfi istedii kadar ok insan iine alr. Bakn, bugn yanmda yine iki tane var." Yeniden gld: "una dikkat edin, Schlemihl, balangta iyilikle yapmak istemediini insan sonunda yapmak zorunda kalr. Hl, glgenizi benden satn alacanz ve nianlnz yeniden elde edeceinizi tahmin ediyorum; nk henz vakit gemedi. Raskal' da daraacnda sallandrrz. Dnyada ip bulunduka, bu i bizim iin pek kolay olacaktr... Dinleyin, bu klah da ste veriyorum." Mina'nn annesi dar kt ve babasyla konumaya balad: "Mina ne yapyor?" "Alyor!" "Toy ocuk! Artk hibir eyin deimesine olanak yok!" "Elbette yok; ama onu bu kadar abuk baka birine vermek... Ah, kocacm, sen kendi ocuuna kyc davranyorsun." "Hayr karcm, yanl bir yarg veriyorsun! O, bu ocuka gzyalar tkenmeden nce kendisini ok zengin ve saygdeer bir adamn kars olarak bulursa, bir dten uyanr gibi, avuntu bulmu olarak acsndan kurtulacak ve hem Tanr'ya, hem bize minnettar kalacaktr; greceksin!" "nallah!" "Geri kzmzn da bugn bir hayli emlaki var; ama o serseri herifle geirdii feci macerann uyandrd dedikodudan sonra sanyor musun ki Raskal'dan daha uygun bir ksmet yle abucak bulunur? Bu Raskal'n ne kadar serveti var, biliyor musun? Burada, bizim memlekette, on para bor etmeden alt milyonluk emlak satn alp parasn saym. Belgelerini gzlerimle grdm. Benden nce davranp en iyi mallar satn alan da oymu. Bundan baka, czdannda Thomas John adna aa yukar drt buuk milyonluk polie var." "Herhalde pek ok alm olacak!" "Bunlar yine ne biim laflar? Bakalarnn savurganlk yapt yerde o akllca tutumlu davranm!" "Uaklk etmi bir adam!" "Sama! Dn ki kusursuz bir glgesi var!" "Haklsn... Ama..." Gri ceketli adam gld ve bana bakt. Kap ald ve Mina dar kt. Bir oda hizmetisinin koluna dayanyordu; gzel, soluk yanaklarndan sessiz gzyalar szlyordu. Ihlamurlarn altnda kendisi iin hazrlanm bir koltua oturdu, babas onun yanna bir iskemle ald; iddetle alamaya balayan kznn elini sevecence yakalayarak tatl szlerle konumaya balad:

"Sen benim iyi, sevgili ocuumsun! Ayn zamanda akll da olacaksn, yalnzca senin mutluluunu isteyen yal baban zmek istemeyeceksin! Sevgili kzm, bu olaylarn seni ok sarstn gayet iyi anlyorum; bir mucizeyle ykmdan kurtuldun. Bu rezilce hileyi anlamadan o adi herifi ok seviyordun. Bak, Mina bunu biliyorum ve bunun iin sana sitem etmiyorum. Ben bile, sevgili ocuum, byk bir adam sandm srece onu sevmitim. Her eyin nasl baka trl ktn imdi kendin de gryorsun! Nasl? Bir kpein bile glgesi varken benim sevgili, bir tanecik kzm byle bir adama... Hayr, zaten artk kendin de onu dnmyorsun. Dinle, Mina, imdi seni gneten korkusu olmayan bir adam, herkesten sayg gren bir adam istiyor, geri prens falan deil; ama on milyon, yani senden on kat fazla serveti var; benim sevgili ocuumu mutlu edecek bir adam. Bana yant verme, kar kma, benim iyi, sz dinleyen kzm ol, brak da seni seven baban senin iin urasn, gzyalarn silsin! Bay Raskal ile evleneceine bana sz ver... Syle, sz veriyor musun?.." Kz l bir sesle yant verdi: "Artk yeryznde hibir isteim, hibir dileim yok. Babam benim iin ne istiyorsa o olsun!" Tam bu srada Bay Raskal'n geldii haber verildi ve kendisi kstaha oradakilerin arasna girdi. Mina baylmt. ren yoldam bana fkeyle bakt ve abucak u szleri fsldad: "Buna dayanyorsunuz ha? Damarlarnzda kan yerine ne dolayor?" abuk bir hareketle elimde hafif bir yara at, oradan kan akt, o szn srdrd: "Gerekten... Kpkrmz kan... yleyse imzalayn!" Parmeni ve kalemi elime almtm.

7 Sevgili Chamisso, hakkmda yargya varman iin sana her eyimi aacam ve her yargnn benden yana olmasna almayacam! Uzun zamandr kendimi sk bir biimde yarglyordum; nk yreimde bana azap veren bir kurt besliyordum. Yaammn bu en ciddi an hep gzlerimin nnde dolayordu ve ben bu ana ancak kuku duyan bir gzle, utanarak ve kendimi yiyerek bakabiliyordum... Sevgili dostum, hafiflik ederek ayan doru yoldan dar atan bir kimse, farknda olmadan baka yollara sapar ve bu yollar onu aa, hep aa gtrr. Ondan sonra gkyzndeki yol gsteren yldzlarn prltsna bo yere bakar. Artk yapacak bir ey yoktur, hi durmadan bayr aa gitmek ve z benliini Tanr'nn cne kurban etmek zorundadr. Bana ilen getiren o acele ve yanl adm attktan sonra ak yznden su ileyerek baka bir kiinin yazgsna sokulmutum. Artk bana, ykm tohumu ektiim bir yerde ve abuk bir kurtulu aresini elde ettiim bir anda, bu areye kr krne sarlmaktan baka yapacak ne kalyordu? nk son saat almt. Adelbert, istenen herhangi bir bedelin bana ok pahal gelebileceini, kendime ait olan herhangi bir eyi vermekte, altnlarm vermekten daha hasis davranacam sanacak kadar beni aalk sayma! Hayr, Adelbert; ama aprak yollarda dolaan bu gizemli ylana kar ruhum silinmez bir nefretle dolmutu. Kendisine kar hakszlk etmi olabilirim; ancak onunla her trl birliktelik beni kzdryordu. te burada da, yaammda ok kez olduu gibi, hatta genel olarak dnya tarihinde ou kez grld gibi, kendiliinden olan bir olay, yaplacak olan bir iin nne geti. Sonradan kendi kendimle bartm. lk kez zorunluluklara sayg gstermeyi rendim; yaplan bir iten, olup biten bir olaydan daha ok zorunluluun mal olan ne vardr? Bundan sonra bu zorunlulua derin anlaml ve nceden yazlm bir eymi gibi sayg gstermeyi rendim; yle bir ey ki, btn u byk makinenin aralarnda esip dolayor ve biz onun iinde yalnzca yardmc kiiler, baka glerin ynettii hareketli arklar gibi olaylara karyoruz. Ne olmas gerekiyorsa olacaktr, ne olmas gerektiyse olmutur ve bunlar, kendi bahtmda ve yaamma karanlarn bahtnda grp sonunda sayg gstermeyi rendiim o alnyazsnn etkisiyle olmutur. Bilmiyorum, bu kadar gl aclarn basks altnda ezilen ruhumun gerginliine mi yklemeli, yoksa son gnlerin allmam yoksunluklaryla zayflam olan vcut glerimin tkenmesine mi, ya da bu gri giysili uursuz herife olan yaknln btn bnyemde dourduu ykc bakaldrya m? zetle, tam imzalayacam srada, derin bir baygnla dtm, uzun sre, sanki lmn kollarndaym gibi yattm. Aylmaya baladm zaman kulama ilk arpan sesler, ayak patrts ve svgyd; gzlerimi atm, ortalk karanlkt, uursuz yoldam sylenerek benimle urayordu. "Bu yaptnza, yal bir kadn gibi davranmak denir! Kendinizi toplayn ve karar vermi olduunuz eyi abucak yapn; yoksa baka eye karar verdiniz de imdi mrn krn etmek mi istiyorsunuz?" Yattm yerden glkle doruldum ve sesimi karmadan evreme baktm. Akam ilerlemiti, orman mfettiinin bol kl evinden neeli bir mzik sesi geliyordu, bahenin yollarnda tek tk insan topluluklar

dolayordu. Bir ift, konuarak yaklat ve benim biraz nce oturmakta olduum kanepeye yerleti. Zengin Bay Raskal ile evin kz arasnda bu sabah yaplan nikhtan sz ediyorlard... yleyse olan olmutu... Bilinmeyen adamn saklanma klahn elimle bamdan syrp attm ve o derhal gzmden yitti; sessizce, korunun derin karanlna dalarak ve Kont Peter'in kameriyesinin yolunu tutarak bahenin kapsna doru yrdm. Fakat soysuz ruhum grnmeden yanmda geliyor, keskin szlerle peimi kovalyordu: "Sinirleri zayf olan Monsieur'y btn gn zenle tedavi etmemizin yorgunluuna kar demek ki byle teekkr ediyor. Oyunda soytar rol de bize dt, ha? Pekl, inat bey! Benden kan bakalm, fakat biz birbirimize balyz! Sizde benim altnlarm, bende sizin glgeniz var; bunlar ikimizi de rahat brakmazlar... Bir glgenin sahibini brakt hi grlm mdr? Ltfedip kendisini yeniden kabul edinceye ve ben ondan kurtuluncaya kadar glgeniz beni arkanzda dolatracaktr. Hemen ve isteyerek yapma frsatn kardnz eyi, artk vakti getikten sonra, bkknlk ve can skntsndan yapacaksnz. nsan alnna yazlm olandan kaamaz!" Hep ayn biimde konumay srdrerek boyuna sylendi. Bo yere katm, arkam brakmad, hep yanmda kalarak, alayl bir sesle altndan ve glgeden sz etti. Hibir kiisel dnceye sahip olma gcnde deildim. nsan bulunmayan sokaklardan geerek evimin yolunu tutmutum. nne gelip durduum ve baktm zaman neredeyse tanyamayacaktm; krlm camlarn arkasnda k yanmyordu. Kaplar kapanmt, ierde uaklar ve hizmetiler dolamyordu. O yan bamda, yksek sesle gld: "Ya, ya, ite byle!.. Fakat Bendelinizi herhalde ierde bulacaksnz. Onu biraz nce, ne olur ne olmaz diye, yle yorgun bir durumda eve yolladlar ki, herhalde o zamandan beri ierde kalm olacaktr." Yeniden gld. "Size anlatacak ykleri vardr. Pekl... Bu akamlk iyi geceler. Yaknda yine grrz." Tekrar tekrar zili aldm, ierde k belirdi; Bendel, "Zili kim ald?" diye ierden sordu. Zavall adam, sesimi tanynca sevincini zor bastrabildi. Kap hzla ald, alayarak birbirimizin kollarna atldk. Kendisini ok deimi, bitkinlemi ve hastalanm buldum; ama benim de salarm tmyle krlamt. Bendel beni bombo odalardan geirerek i taraflara, zararsz durumda kalm bir salona gtrd. Yiyecek ve iecek getirdi; oturduk, o yeniden alamaya balad. Anlattna gre, son kez glgemle birlikte raslad o gri giysili sska adam o kadar uzun zaman ve o kadar ok dvm ki, sonunda benim izimi yitirmi ve yorgunluktan yklp kalm. Sonra beni bir daha bulamaynca eve dnm; tam bu srada halk, Raskal'n kkrtmasyla, oraya birikip pencereleri talamlar ve ilerindeki ykp bozma isteini yerine getirmiler. Onlara iyilik eden insana ite byle davranyorlard. Uaklarmsa dalp kamt. Orann polisi beni kukulu sayarak kentten uzaklatrmaya karar vermi ve bu blgeden ayrlmam iin yirmi drt saatlik bir sre vermiti. Bendel, Raskal'n serveti ve evlenmesiyle ilgili bildiklerime daha birok ey ekledi. Burada bana kar olup biten her ey kendisinden kan bu alak herif balangtan beri benim gizimi renmi olacakt. Grne gre, paramn ekiciliine tutularak, bana sokulmay baarm ve daha ilk zamanlarda altn dolabnn bir anahtarn yaptrmt. Servetinin temelini buradan kurmutu. Bunu daha fazla artrmay artk gerekli grmeyebilirdi. Bendel btn bunlar, sk sk gelen gzyalar arasnda anlatt. Sonra da, beni yeniden grd, bana yeniden kavutuu, ykmn beni nereye srklediinden uzun sre kuku duyduktan sonra beni yeniden dingin ve kendini toplam bir durumda bulduu iin sevincinden alad. nk umutsuzluk artk iimde bu biimi almt. Ykmm dev gibi byk ve deimez olarak nmde grm, btn gzyalarm bu yolda dkmtm. Artk gsmden hibir lk karamazdm. Souk ve kaytsz bir durumda, ak bam bu ykma kar tutuyordum. "Bendel!" diye sze baladm, "bama geleni biliyorsun. Eski bir su yznden ar bir cezaya arpldm. Sen, masum adam, bahtn artk daha fazla benim bahtma balamamalsn! Bunu istemiyorum! Hemen bu gece gideceim. Atm eyerle. Yalnz gideceim. Sen kalacaksn. Byle istiyorum. Burada birka sandk daha altn olacak, bunlar sana kalsn. Yalnz ve kararsz, dnyay dolaacam. Fakat herhangi bir neeli an bana yine gler, mutluluk bana barm gzlerle bakarsa, o zaman kesinlikle seni dneceim; nk g ve zntl saatlerimde senin sadk gsnde aladm." Bu drst adam, efendisinin son buyruuna, ruhunu bir korku sarm olsa bile, yrei paralanarak boyun emek zorunda kald. Ricalarna, ileri srd bahanelere kar sar, gzyalarna kar krdm; atm getirdi. Alayan Bendel'i bir kez daha gsme bastm, eyerin zerine atladm ve gecenin pelerinine brnerek yaammn mezarndan uzaklatm. Atmn beni hangi yola gtreceine aldr etmiyordum. nk artk yeryznde hibir hedefim, hibir dileim, hibir umudum yoktu.

Az sonra, yaya giden bir adam bana yol arkada oldu ve bir sre atmn yannda yrdkten sonra benden bir ricada bulundu: Ayn yolu izlediimiz iin, srtndaki paltosunu atmn sarsna atma iznimi istiyordu. Sesimi karmadan buna raz oldum. Bu kk hizmetimden dolay bana kibarca teekkr etti, atm vd, bu vesileyle zenginlerin mutluluk ve gcn gklere kard ve nasl oldu bilmiyorum, kendi kendisiyle bir tr konumaya dald, ben bu konumann yalnzca bir dinleyicisiydim. Yaam ve dnya zerine dncelerini aklad ve sz hemen metafizie getirerek bu bilimin, btn bilinmeyenleri zecek olan szc bulmakla ykml olduunu syledi. Bu grevi pek ak olarak aklyor ve ondan sonra yantna geiyordu. Dostum, filozoflarn okulundan bir kez yakam kurtardmdan bu yana felsefi kurgulamalara asla uygun olmadm aka anladm ve bu alan kendime tmyle kapattm bilirsin; o zamandan bu yana birok eyi olduu gibi braktm, birok eyi anlamaktan ve bilmekten vazgetim ve bizzat senin bana nerdiin gibi, saduyuma, iimdeki sese gvenerek, elimde olduu kadar, kendi yolumda yrdm. imdi bu gzel konuan adam sanki bana, byk bir yetenekle, kendine zg temeller zerinde ykselen ve adeta iten bir zorunlulukla var olan, salam kurulmu bir yap gsteriyordu. Yalnzca ben bu yapda asl aradm eyi bulamyordum ve bunun iin o yap benim gzmde yalnzca, zarif bir derli topluluk ve yetkinlik iinde gzleri kamatran bir sanat yaptyd. Bununla birlikte bu enesi gl adam dinlemekten holanyordum, dikkatimi kederlerimden ayrarak kendine ekiyordu, eer aklm olduu gibi, ruhumu da elde etmi olsayd, kendimi, seve seve onun eline brakrdm. Bu aralk vakit ilerlemi ve biz farknda olmadan afak gkyzn aydnlatmt. Birdenbire bam kaldrp, dou ynnde gnein yakn olduunu haber veren renklerin grkemini grnce korktum: Glgelerin btn geniliiyle patlad bu saatte, bu ak arazide gnee kar hibir saklanacak yer, hibir korunak grnmyordu. Oysa ben yalnz deildim. Yanmda yryen adama bir gz attm ve yeniden korktum: Bu, gri ceketli adamdan bakas deildi. O benim aknlma glmsedi ve bir ey sylememe olanak vermeden szn srdrd: "Brak da, u dnyada det olduu zere, karlkl karlarmz bizi bir an iin birletirsin, ayrlmak iin her zaman vaktimiz var. Dalarn yamacn izleyen bu yol, bilmem henz bu noktaya dikkat etmediniz mi, aklnz varsa gidebileceiniz tek yoldur. Aaya, vadiye gidemezsiniz, bu dalar aarak geldiiniz yere dnmeyi hele hi istemezsiniz... Fakat bu yol ayn zamanda benim de yolumdur... Henz domakta olan gnein sizi korkudan sararttn gryorum. Birlikte yolculuumuz sresince glgenizi size dn vereyim, siz de buna karlk yannzda gitmeme izin verin. Artk Bendel yannzda deil; ben size ok iyi hizmet ederim. Beni sevmiyorsunuz, bundan derin znt duyuyorum. Ancak buna karn benden yararlanabilirsiniz. eytan insanlarn hayal ettii kadar kara ruhlu deildir. Dn beni gcendirdiniz, bu doru, ama ben bugn bunun acsn karmak istemiyorum ve buraya kadar yolda size iyi vakit geirttim, bunu kendiniz de itiraf etmelisiniz. Haydi bakalm, denemek iin bir kez olsun glgenizi kabul edin." Gne domutu. Yolda karmza insanlar kyordu. ten istemeyerek de olsa, bu neriyi kabul ettim, glge hemen atn glgesinin zerindeki yerine geerek yan bamda keyifle trsa kalkt. ok acayip bir ruh durumu iindeydim. Bir kyl topluluunun yanndan getim, onlar benim gibi zengin bir adama saygyla apkalarn kararak yol atlar. lerlemeyi srdrdm, hrsl gzler ve arpan bir yrekle atn stnde yan tarafma, bir zamanlar benim olan glgeme baktm. imdi onu bir yabancdan, evet bir dmandan dn almtm. teki, yan bamda aldr etmeden gidiyor ve slkla bir ark alyordu. O yayan, ben atlydm. Bam dnmeye balad. steklerin bu kandr ok glyd: Birdenbire dizginleri evirdim, mahmuzlar sktm ve btn hzmla yan yollardan birine saptm. Fakat glgemi karamadm. O dn srasnda attan kaym ve yasal sahibini yolun zerinde beklemeye balamt. Utanarak geri dnmek zorunda kaldm. Gri ceketli adam, hi keyfini bozmadan arksn bitirdikten sonra durumuma gld, glgemi yine yerine koydu ve onun, ancak hakkm olan bir mal gibi kendisine yeniden sahip olduum takdirde bana yapacan, yanmda kalacan syledi. "Ben sizi" diye szn srdrd, "glgenizden yakalam bulunuyorum; siz benden kurtulamazsnz. Sizin gibi zengin bir adama ne de olsa bir glge gerekir, baka trl olmaz, siz yalnzca bunu daha erken alglamadnz iin hatalsnz." Ayn yol zerinde ilerlemeyi srdrdm. Yaamn btn kolaylklar, hatta grkemi yeniden bana yz gsteriyordu. Serbeste ve kolaylkla hareket ediyordum; nk dn de olsa, bir glgem vard ve her yerde, servete dayanan bir sayg alyordum. Fakat yreimde lm duygular vard. Kendisini dnyann bu zengin adamnn adi bir ua gibi gsteren bu acayip yol arkadam olaanst alkan, lsz derecede becerikli ve mahir, yani zengin bir adamn oda uann ta kendisiydi; fakat yanmdan ayrlmyor, hi arkasn kesmeden beni kandrmaya alyor, eninde sonunda, yalnzca ondan kurtulmak iin de olsa, bu glge alveriini kabul edeceimi byk bir gvenle ileri sryordu. Hem beni rahatsz ediyordu, hem de ben kendisinden nefret ediyordum. Ondan adamakll korkmam gerekirdi. Kendisine balanm bulunuyordum. Bir kez beni kamakta olduum dnyann nimetlerine dndrdkten sonra yakam eline almt. Onun

lafazanlna katlanmak zorunda kalyor, neredeyse hakl olduunu duyumsuyordum. Zengin bir adamn dnyada bir glgesi olmalyd ve onun beni kandrp yeniden sahip ettii konumu korumak istediim takdirde bir tek kar yol vard. Ancak bu noktada kararm kesindi: Akm feda ettikten, yaam benim iin rengini yitirdikten sonra, btn dnyann glgeleri pahasna da olsa, ruhumu bu herife balamak istemiyordum. Bu iin nasl biteceini de bilmiyordum. Bir gn dalara geziye kan yabanclarn uramay det edindikleri bir maarann nnde oturuyorduk. Burada yeralt rmaklarnn llmez derinliklerden gelen uultusu duyuluyor ve atlan bir ta grltl dmekten alkoyacak hibir dip yokmu gibi grnyordu. Gri ceketli adam, ok kez yapt gibi glgeme yeniden egemen olduum takdirde tlsml kesem sayesinde dnyada neler yapabileceimle ilgili zengin d gcnn yardmyla ve en parlak renklerin prltl ekicilii iinde bana zenli tablolar iziyordu. Dirseklerimi dizlerime dayayarak yzm ellerimin iine almtm. Bu ikiyzl adam dinliyor, yreimin onun kandrmalaryla iimdeki salam isten arasnda ikiye blndn duyumsuyordum. imde byle bir ikilikle daha uzun sre direnemezdim, kesin savama baladm: "Efendi, baz koullarla yanmda kalmanza izin verdiimi ama zgrlme tmyle sahip olduumu unutmu grnyorsunuz!" "Buyruk verirseniz, hemen plm prtm toplarm!" Bu gzdan pek azna dolamt. Sustum. Hemen glgemi toplayp devirmeye balad. Sarardm; ama ses karmadan bunu yapmasna izin verdim. Bunu uzun bir sessizlik izledi. Sze nce o balad: "Bana dayanamyorsunuz beyim, benden nefret ediyorsunuz, bunu biliyorum; ama niin nefret ediyorsunuz? Acaba yol ortasnda stme ullanp tlsml ku yuvasn zorla benden kapmaya uratnz iin mi? Yoksa yalnzca namusunuza gvenilmi sandnz glgeyi, yani benim malm, hrsz gibi armaya kalktnz iin mi? Ben kendi adma sizden bunun iin nefret etmiyorum. Btn yeteneklerinizden, kurnazlnzdan, gcnzden yararlanmaya kalkmanz gayet doal buluyorum. stelik olaanst salam kanlarnzn olmas ve namusluluun ta kendisi gibi dnmeniz de bir hevestir, buna da bir diyeceim yok. Gerekten sizin kadar insafszca dnmyorum. Ben yalnzca sizin dndnz gibi davranyorum. Yoksa sahip olmay nedense pek istediim saygdeer ruhunuzu kendime almak iin, herhangi bir zaman grtlanza m bastm? Dei toku ettiim bir kese iin arkanzdan uam m saldm? Bu keseyi sizden alp svmaya m kalktm?" Bu szlere verecek bir yantm yoktu, o srdrd: "Pekl beyim, pekl! Bana katlanamyorsunuz. Bunu da pek gzel anlyorum ve bu yzden size ierlemiyorum. Ayrlmamz gerek, bu ortada! Siz de bana ok can skc gelmeye balamtnz. yleyse sizi utandran varlmdan tmyle kurtulmanz iin bir kez daha neriyorum: Malnz benden satn aln!" Keseyi uzattm: "Bu bedel karlnda!" "Hayr!" Derin bir i ektim ve yeniden sze baladm: "Demek yine byle. Rica ederim, beyim, ayrlalm. kimizi de alacak kadar geni olduunu umduum bu dnyada artk yolumu kesmeyin." O glmsedi ve yant verdi: "Gidiyorum, beyim, yalnzca daha nce size, bu ciz kulunuzu grmek isteyecek olursanz nasl aracanz reteyim: Kesenizi sallayn, yeter. indeki tkenmez altnlar krdaynca bu ses beni derhal kendine eker. Bu dnyada herkes kendi karn dnr: Gryorsunuz ki ben ayn zamanda sizin karnz da dnyorum; nk size aktan aa yeni bir g veriyorum. Ah, bu kese!... Glgenizi gveler yiyip bitirmi olsa bile, bu kese aramzda gl bir ba olarak kalacaktr. Yeter, altnlarmla birlikte ben de sizin elinizdeyim. Uzakta da olsam kulunuza buyurun! Dostlarmn hizmetine her zaman hazr bulunduumu ve zenginlerin benimle zellikle aralarnn iyi olduunu bilirsiniz. Bunu kendi gzlerinizle grdnz. Yalnzca glgeniz, beyefendi, bakn bunu syleyeyim... Onu asla elde edemezsiniz... Ancak bir koulla..." Ruhumda eski zamanlarla ilgili baz kimselerin hayalleri canland. Hemen karmdakine sordum: "Sizde Bay John'un da bir imzas var myd?" Gld: "O kadar iyi bir dostum iin byle eylere asla gerek yoktu." "Kendisi nerede? Tanr akna, bunu bilmek istiyorum!" Duraksayarak elini cebine soktu; oradan, salarndan ekilerek Bay John'un soluk, biimi bozulmu vcudu ortaya kt; morarm l dudaklar kmldayarak ar ar u szckleri syledi: "Justo Judicio Dei Judicatus Sum; Justo Judicio Dei Condemnatus Sum." (8) Dehet iinde kaldm ve krdayan keseyi abucak uuruma frlatarak karmdaki adama u son szleri syledim: "Korkun adam, sana Tanr'nn ad zerine ant veriyorum: Kalk buralardan git, bir daha gzlerime grnme!"

Karanlk bir tavrla yerinden kalkt, yabanl bitkilerle dolu olan bu yerin evresindeki kayalarn arkasnda hemen kayboldu.

9 Orada, glgesiz ve parasz, oturuyordum. Fakat gsmden ar bir yk kalkmt. Neeliydim. Akm da yitirmi olmasaydm ya da bu kaypta kendimi susuz duyumsasaydm, sanyorum mutlu da olabilecektim. Fakat imdi ne yapacam bilmiyordum. Ceplerimi aradm ve henz birka altn bulunduunu grdm. Onlar saydm ve gldm. Atlarm aadaki handayd. Oraya gitmekten utanyordum; hi olmazsa gnein batmasn beklemeliydim. Fakat o henz gkyznde ve yksekteydi. Yakndaki aalarn glgesine yattm ve dinginlikle uyudum. Sevimli dlemler, neeli danslar yaparak, ho bir dte bana grndler. Mina, salarnda iekten bir elenkle, nmden szlp geti ve bana tatl tatl gld. Namuslu Bendel de ieklerden bir elenk takmt, tatl bir selamla nmden geti. Daha biroklarn grdm, bana yle geliyor ki Chamisso, uzaktaki kalabaln arasnda seni de grdm. Ortalkta parlak bir k vard, ama hi kimsenin glgesi yoktu, daha garibi, bu hi de kt grnmyordu... iekler ve arklar... ak ve sevin, hurmalklarn alt... Bu oynak, hafife esip geen sevimli yaratklar ne tutmak ne de kim olduklarn anlamak benim iin mmkn olmuyordu. Fakat byle bir d grmekten holandm ve uyanmamaya aba gsterdiimi biliyorum. Gerekten uyandm halde gzlerimi kapal tutuyor, uzaklaan dlemleri biraz daha ruhumun nnde alkoymak istiyordum. Sonunda gzlerimi atm, gne henz gkyznde ama dou ynndeydi. Btn gece uyumutum. Bunu bana dnmemem gerektii hakknda bir iaret bildim. Orada benim olan eyleri yitmi saydm ve dan ormanlarla kapal eteini izleyen kk bir yoldan yayan gitmeye karar verdim; benimle istediini yapmay bahtma braktm. Arkama dnp bakmadm, zengin olarak braktm Bendel'e bavurmay da dnmedim ki, bunu herhalde yapabilirdim. Dnyada bundan sonra alacam yeni kimlie bir gz gezdirdim: Giysim gsterisizdi. Srtmda eski, siyah bir hrka vard; bunu ta Berlin'deyken giyerdim ve o zamandan bu yana ilk kez bu gezimde, bilmem nasl yeniden elime geivermiti. Bundan baka kafamda bir gezi kasketi, ayaklarmda bir ift eski izme vard. Yerimden kalktm, an olsun diye kendime dikenli aatan bir denek kestim ve hemen yola dzldm. Ormanda yal bir kylye rasladm. Beni ahbapa selamlad. Kendisiyle konumaya baladm. Her eyi renmek isteyen bir gezgin gibi nce yolu, sonra bu evreyi, buralarn ahalisini, bu dalarda kan rnleri ve buna benzer eyler sordum. Sorularma akllca ve uzun uzadya yantlar verdi. Ormann geni bir blmne zarar vermi olan bir selin yatana geldik. Gnein aydnlatt bu alan grnce iim korkudan titredi; kyly nden yrttm. Fakat o, bu tehlikeli yerin tam ortasnda durdu ve bana dnerek bu olayn yksn anlatmaya kalkt. Fakat bende eksik olan eyi hemen fark ederek szn yarda kesti: "Fakat nasl olur? Efendinin glgesi yok!" "Maalesef, maalesef!..." diye iimi ekerek yant verdim. "Geirdiim uzun ve tehlikeli bir hastalk srasnda salarm, trnaklarm ve glgemi kaybettim. Bu yata yeniden kan salarma bak, baba, bembeyaz. Trnaklarm da ok ksa kald, glgem de bir trl yeniden kmyor." Yal adam ban sallayarak: "Vay vay!" dedi, "Glgeniz yok ha? Bu kt. Geirdiiniz hastalk kt bir hastalkm." Ancak yksne yeniden balamad, karmza kan ilk yol atalnda, bir szck bile sylemeden ayrlp gitti. Yanaklarmdan yine ac gzyalar szlyordu, neem uuvermiti. zgn bir yrekle ilerlemeyi srdrdm ve bundan sonra hibir insann yol arkadaln aramadm. Ormann en karanlk yerlerine sndm ve bazen gnein vurduu bir yeri gemek iin saatlerce hibir insan gznn bu geie engel olmamasn beklemek zorunda kaldm. Akamlar kylerde konakladm. Bu dalardaki bir maden ocana gitmek ve yeraltnda bir i bulmak istiyordum. nk imdiki durumumun bana yiyeceimi bizzat kazanmay buyurduunu bir yana braksak bile, ypratc dncelerime kar beni koruyabilecek tek eyin yorucu bir alma olduunu pek gzel anlamtm. Birka yamurlu gn, kolayca yol almam salad; ancak bunun acsn izmelerim ekti; nk onlarn taban byle bir kaba iiye deil, Kont Peter'e gre yaplmt. Artk plak tabanlarma basarak yryordum. Bir ift yeni izme edinmem gerekiyordu. Ertesi sabah bir pazar yerinde, eski ve yeni izmeler satlan bir barakada, bu sorunu byk bir zenle zdm. Uzun uzun setim ve pazarlk ettim. Pek istediim bir ift yeni izmeden vazgemek zorunda kaldm; fiyatn pahall beni korkuttu. Bylece henz iyi ve salam olan eski bir ift izmeye raz oldum ve kulbenin sahibi olan sar kvrck sal, gzel ocuk, pein para karlnda, dosta bir

glmsemeyle bunlar bana teslim etti, hayrl yolculuklar diledi. Hemen izmeleri ayama geirdim ve Kuzey Kaps'ndan karak kasabadan ayrldm. Derin dncelere dalmtm ve ayam bastm yeri bile grmyordum; nk bu akam varmay umduum maden ocan dnyor ve oraya nasl bavuracam doru drst bilmiyordum. Daha iki yz adm gitmemitim ki, yoldan ayrlm olduumu fark ettim. Yolu bulmak iin evreme bakndm, hi balta dememie benzeyen yabanl, yzyllk bir am ormannda bulunuyordum. Birka adm daha attm, kendimi, zerlerinde yalnzca yosun ve allar yetien, aralarnda kar ve buz tarlalar uzanan ssz kayalklarn arasnda buldum. Hava ok souktu. evreme baktm, orman arkamda gzden yitmiti. Birka adm daha... evremde lm sessizlii vard, zerinde durduum buzlar alabildiine uzanyordu ve youn bir sis bunlarn zerine kmt. Gne ufkun zerinde kan rengindeydi. Souk dayanlr gibi deildi. Ne olduumu bilmiyordum. Dondurucu souk beni admlarm hzlandrmaya yneltti. Yalnzca uzak sularn grltsn duyuyordum. Bir adm daha... Bir okyanusun buzlu kysna gelmitim. Saysz fok balndan oluan bir sr, nmde grltyle sulara atld. Bu kyy izledim, yine plak kayalar, sahralar, kayn ve am ormanlar grdm. Birka dakika daha, ileriye doru kotum. Boucu bir scak vard. Gzel ekilmi pirin tarlalarnn arasnda, dut aalarnn altnda duruyordum. Bunlarn glgesinde oturdum, saatime baktm, pazar yerinden ayrlal bir eyrek saat olmamt. D grdm sandm, uyanmak iin dilimi srdm. Fakat gerekten uyanktm... Dncelerimi derlemek iin gzlerimi kapadm. nmde, burundan kan acayip hecelerle konuulduunu duydum. Gzlerimi kaldrdm: Giysilerine inanmasam bile, ehrelerinin Asyal biiminden belli olan iki inli, memleketin deti zerine selam vererek bana kendi dillerinde sesleniyorlard. Ayaa kalkp iki adm geri ekildim. Onlar artk gremedim. Grnm deimiti: Burada pirin tarlalar yerine aalar, ormanlar vard. Bu aalara ve evremdeki iek am otlara baktm; bunlarn arasnda benim tandklarm, gneydou Asya bitkileriydi. Aalardan birine gitmek istedim; ama bir adm... Her ey yeniden deiiverdi. Bu kez, talim yapan acemi bir asker gibi admlar atarak ar ar yrdm. Olaanst deiik lkeler, vadiler, boazlar, dalar, bozkrlar, kum lleri, hayran gzlerimin nnden geip gidiyordu. Hi kuku yoktu: Ayaklarma Hzr izmeleri (9) giymitim. 10 Sessizce tapnr gibi dizlerimin zerine ktm ve kran gzyalar dktm. nk geleceim gzlerimin nne birdenbire apak serilmiti. Eski bir yanl yznden toplumdan ayr kaldktan sonra, bunun yerine, her zaman sevmi olduum doaya dnyordum. Dnya zengin bir bahe gibi bana veriliyordu. ncelemelerde bulunmak artk yaammn yn ve gc; bilim, yaammn hedefi olacakt. Bu, tarafmdan kararlatrlm bir ey deildi. Ancak o zamandan bu yana, aydnlk ve yetkin olarak, el dememi biimiyle gzlerimin nne kan eyleri sessiz, esasl, aralksz bir almayla betimlemeye uratm. Kendimden honut olmam, betimlediim eyle asl arasndaki uygunlua balyd. Bundan byle ekip bieceim tarlaya stnkr bir bakla hemen sahip kmak iin kendimi topladm. Tibet yaylalarnda bulunuyordum, birka saat nce domu olan gne burada batya ynelmiti. Ondan daha hzl giderek Asya'y doudan batya doru getim ve Afrika'ya ayak bastm. Her yne defalarca gidip gelerek bu ktay merakla seyrettim. Msr'da eski piramitleri ve tapnaklar seyrederken, lde, yz kapl Thebai'nin (10) yaknlarnda, eskiden Hristiyan keilerinin oturduu maaralar grdm. imde birdenbire u salam ve aydnlk karar canland: "te senin yurdun burasdr!" Bunlarn en gzden rak, ayn zamanda da geni ve rahat olanlarndan ve akallarn giremedii birini bundan sonraki evim olarak setim ve deneimi alarak yolculuumu srdrdm. Herakles stunlarnn (11) yanndan Avrupa'ya getim. Gney ve kuzey blgelerini yle bir gzden geirdikten sonra Kuzey Asya'dan, kutup buzullarnn zerinden Grnland'a ve Amerika'ya atladm. Bu ktann her iki blmn dolatm, gney blgelerinde egemen olan k beni yeniden, Umut Burnu yoluyla kuzeye kard. Dou Asya'da gndz oluncaya kadar bekledim ve bir sre dinlendikten sonra yolculuumu srdrdm. Amerika'nn her iki blmnde, dnyamzn bilinen byk ykseltilerinin bulunduu da dizisini izledim. Yava ve saknan admlarla doruktan dorua atladm, bazen alevli yanardalarn, bazen karla kapl tepelerin zerinden, genellikle glkle soluk alarak getim, Elias dana (12) vararak Behring Boaz'ndan Asya'ya sradm. Bu ktann bat kysndaki trl kvrntlar izledim ve oralarda bulunan adalardan hangisine gitmenin mmkn olabileceini zel bir dikkatle aratrdm. izmelerim beni Malaka Yarmadas'ndan Sumatra'ya, Cava'ya, Bali'ye ve Lambok'a gtrdler. Bu denizi dolduran adacklar ve kayalarn zerinden Borneo'nun kuzeybatsna ve bu adalar denizinin dier adalarna bir geit bulabilmek iin, ou kez tehlikeyi gze alarak, ama buna karn bo yere, altm. Bu umuttan vazgemek zorunda kaldm. Sonunda Lambok'un en ucundaki buruna oturup yzm gneye ve batya evirerek, snrlarm bu kadar abuk bulduum iin, zindanmn smsk kapatlm demir parmaklklarnda alar gibi aladm, dnyay ve onun

gne tarafndan giydirilen giysisini, yani bitkiler ve hayvanlar dnyasn anlamak iin bu kadar nemle gerekli olan u acayip Avustralya'y, Gney Denizi'ni ve oradaki Zoophyt adalarn (13) grmek bana nasip deildi. Bunun iin, toplamak ve yapmak istediim her ey daha balangtan yarm kalmaya yarglyd. Ey benim Adelbertim, insanlarn bu urap didinmeleri nedir sanki? Kuzey yarmkrede kn en iddetli olduu zamanlarda beni Tasmanya'dan ve Avustralya'dan ayran iki yz adm kadar mesafeyi, mit Burnu'ndan yola kp kutup buzullar zerinden batya doru giderek gemeyi denedim. Nasl dneceimi bile dnmyor ve bu kt memleketin zerime tabutumun kapa gibi kapanmasn da gze alyordum. Delice bir cesaretle bankizlerin zerine doru umutsuz admlar attm, soua ve denize kafa tuttum. Ama yararsz. Hl Avustralya'ya gidebilmi deildim. Her defasnda Lambok'a dnerek en u taraftaki buruna oturdum, yzm gneybatya doru evirerek, zindannn smsk kapatlm demir parmaklklarnda alar gibi, yeniden aladm. Sonunda kendimi buradan kurtararak zgn bir yrekle yeniden Asya'nn ilerine yrdm. Buralar, gn douuyla birlikte doudan batya giderek, dolatm. Ve hemen o gece; bir nceki gn le zeri geerken kendime ayrm olduum Thebai'deki evime geldim. Biraz dinlenir dinlenmez, Avrupa'da vakit gndzken, ilk i olarak, gereksindiim eyleri salamay dndm. Her eyden nce bir ift terlik gerekliydi. nk yakndaki birtakm eyay rahata incelemek amacyla kk admlar atabilmek iin izmeleri karmaktan baka bir yol yoktu ve ben bunun ne kadar rahatsz edici bir ey olduunu denemitim. izmelerin zerine giydiim bir ift terlik umduum sonucu verdi, hatta ben bundan sonra yanmda hep iki ift terlik birden bulundurdum. nk aslanlar, insanlar ya da srtlanlar beni, bitki incelerken rkttkleri zaman, ou kez, bu terlikleri elime alacak zaman bulamadan, ayamdan frlatp atyordum. ok iyi olan saatim ksa sren gezintilerimde olaanst bir kronometre grevi yapyordu. Bundan baka bir minkaleye, birka fizik aracna ve bir kitaba gereksinmem vard. Btn bunlar salayabilmek iin uygun bir sis tarafndan glgelenmi olan Londra'ya ve Paris'e birka uzun yolculuk yaptm. Tlsml paradan arta kalanlar bitince, yanma, kolayca bulunabilen Afrika fildileri aldm. Tamaya gcm yetmeyecei iin bunlarn en kklerini semek zorundaydm. Ksa zamanda her eyim tamam ve hazrd. Kendi bana alan bir bilgin olarak yeni yaamma baladm. Dnyay dolatm. Bazen ykseklikleri, bazen kaynaklarn ve havann s derecesini ltm, bazen hayvanlar gzlem altna aldm, bazen bitkileri inceledim. Ekvatordan kutba, bir dnyadan bir dnyaya kotum. Bilgileri bilgilerle karlatrdm. Afrika devekuunun ya da kuzeydeki deniz kularnn yumurtalar, meyveler, zellikle scak lke hurmalar ve muzlar gnlk besinimi oluturuyordu. Eksik olan mutluluun yerini nikotin ve insan ilikisiyle balarnn yerini sadk bir fino kpeinin sevgisi tutuyordu. Bu kpek benim Thebai'deki maaram bekliyor ve yeni hazinelerle ykl olarak oraya dndm zaman sevinle zerime sryor, dnyada yalnz olmadm bana insanca duyumsatyordu. Ancak bir macera beni bir kez daha insanlar arasna dnmek zorunda brakt.

11 Bir gn, terliklerim ayamda, kuzey lkeleri kysnda yosun ve mantar toplarken bir kayann kesinden birdenbire karma bir beyaz ay kt. Terliklerimi atarak karmdaki adalardan birine atlamak istedim. Arada bulunan ve dalgalarn stne kan plak bir kaya, basamak grevi grecekti. Bir ayamla bu kayaya skca bastm; ama teki yandan denize yuvarlandm; nk farknda olmadan dier ayamda terlik takl kalmt. Korkun souk beni sarst. Yaamm bu tehlikeden glkle kurtardm. Karaya ayak basar basmaz elimden geldii kadar hzla Libya llerine, kendimi orann gneinde kurutmaya kotum. Ancak oraya gider gitmez, gne kafamn zerinde yle bir kaynad ki, ok kt hastalanarak yine kuzeye doru yollandm. iddetli devinimler yaparak hafiflemek istedim, gvensiz ve acele admlarla batdan douya, doudan batya kotum. Bazen gndzn, bazen gecenin iindeydim. Bazen kn souundaydm. Dnyada ne kadar zaman dolap durduumu bilmiyorum. Damarlarmda iddetli bir yangn vard, kendimi yitirmeye baladm byk bir korkuyla seziyordum. stelik uursuz bir raslant beni, byle dikkatsizce koarken, birinin ayana bastrd. Herhalde cann yakm olacaktm; iddetli bir darbe yedim ve yere dtm. Aklm bama geldii zaman gzel bir yatakta rahata yatyordum. Yatam dier biroklaryla birlikte geni ve gzel bir salonda bulunuyordu. Baucumda birisi oturuyordu. Birtakm insanlar salonda bir yataktan tekine gidiyorlard. Benim yatamn nne de geldiler ve benden sz etmeye baladlar. Fakat bana "On iki numara" diyorlard, buna karn ayak tarafmdaki duvarda, siyah mermer bir levhann zerinde byk altn harflerle ve yazm doru olarak,

PETER SCHLEMIHL diye benim admn yazl olduu akt. Bu bir yanllk deildi, gayet ak olarak okuyabiliyordum. Levhann zerinde admn altnda iki satr yaz daha vard; ancak bunlar seemeyecek kadar zayftm. Yine gzlerimi kapadm. Yksek ve anlalr bir sesle, Peter Schlemihl'in ad geen birtakm eyler okunduunu iittim; ancak anlamn kavrayamadm. Yatamn nnde nazik bir adamla siyah giysili ok gzel bir kadnn belirdiini grdm. Bu insanlar bana yabanc deildi, buna karn onlar tanyamyordum. Biraz zaman geti ve yeniden g kazandm. Adm "on iki numara"yd ve "on iki numara" uzun sakalndan dolay bir Yahudi olarak biliniyor, ama bu yzden kendisine daha az zenle baklmyordu. Glgesi olmadnn da farkna varlmama benziyordu. izmelerim, bana sylediklerine gre, buraya geldiim zaman zerimde bulunan btn eyayla birlikte, iyi ve emin bir biimde korunuyordu ve iyi olduktan sonra yine bana verilecekti. Hasta olarak yattm bu yerin ad, Schlemilium'du. Her gn Peter Schlemihl'e ilikin okunan ey, bu hayr kurumunu kuran bu hayr sahibi kimse iin dua edilmesi hakknda bir neriydi. Yatamn yannda grdm nazik adam Bendel, gzel kadn Mina idi. Schlemilium'da tannmadan iyiletim ve daha birok ey rendim. Bendel'in lkesinde bulunuyordum. O burada, benim baka zamanlar pek de hayrl olmayan paralarmn artanyla, zavalllarn bana hayr dua ettikleri bu hastaneyi, adm koyarak kurmutu ve buray ynetiyordu. Mina duldu, feci bir cinayet davas Raskal'n yaamna ve Mina'nn da servetinin byk bir blmne mal olmutu. Annesi ve babas artk yaamyordu. Kendisi burada Tanr'dan korkan bir dul kadn olarak bulunuyor, hayr ve merhamet ileriyle urayordu. Bir gn "on iki numara"nn yatann yannda Bay Bendel ile konuuyordu: "Soylu hanmefendi, niin byle sk sk kendinizi burann kt havasna etkisine brakyorsunuz? Talihiniz size lm istetecek kadar sert mi davrand?" "Hayr, Bay Bendel, uzun dlerim sona erip kendi iimde uyandmdan bu yana iyiyim! Uzun zamandan bu yana hibir isteim yok ve artk lmden de korkmuyorum. O zamandan bu yana gemii ve gelecei neeyle dnyorum. imdi sizin, efendinize ve dostunuza byle hayrl bir biimde hizmet ediiniz de dingin ve iten bir mutlulukla olmuyor mu?" "Tanr'ya kr, yle, soylu hanmefendi, bamzdan gerekten acayip eyler geti. Yazgnn dolu kadehinden farknda olmadan birok iyi ey ve ac itik. imdi kadeh boald, imdi insana yle geliyor ki, btn bunlar yalnzca bir snavm, artk akllca bir gr sahibi olarak, asl balangc beklemek gerek. Asl balang imdi bambaka bir ey. nsan yeniden o ilk havailie dnmek istemiyor; ama buna karn, nasl yaadysa yle yaam olmaktan da bir bakma honut oluyoruz. Hem iimden una da inanyorum ki, imdi dostumuzun durumu o zamankinden daha iyidir." Gzel dul: "Benim iimde de byle bir duygu var!" dedi; nmden geip gittiler. Bu konuma iimde derin bir etki brakmt; ancak kendimi tantsam m, yoksa tantmadan brakp gitsem mi diye ruhumda bir kuku vard. Kararm verdim. Kalem kt getirterek unlar yazdm: "Eski dostunuzun durumu o zamankinden daha iyidir, eer ile ekiyorsa, bu bahtyla yeniden barmann ilesidir.'' Bundan sonra, kendimi daha gl bulduum iin stm giyinmek istedim. Yatamn yannda duran kk dolabn anahtarn getirdiler. Bana ait olan her eyi onun iinde buldum. Giysilerimi giydim. Bitki kutusunu siyah hrkamn zerine taktm, kuzey lkelerinde topladm yosunlar bu kutunun iinde yeniden buldum ve sevindim. izmeleri ayama geirdim, yazdm pusulay yatan zerine braktm, kap alr almaz Thebai yolunu tutup hemen uzaklatm. Suriye kylar boyunca, son kez evimden ayrldm yolu tutup dnerken, zavall kpeim Figaro'nun bana doru geldiini grdm. Bu olaanst kpek, uzun zaman evde bekledikten sonra, efendisinin izini kovalamaya kalkm grnyordu. Durdum ve onu ardm. Masum, cokun sevgisinin bin bir ili gsterisiyle havlayarak zerime atld. Beni izlemesi olanaksz olduu iin, kolumun altna alarak yeniden eve getirdim. Maarada her eyi eskisi gibi yerli yerinde buldum, glendike yava yava yeniden eski uralarma, eski yaam biimime dndm. Yalnzca tam bir yl sreyle, bana hi yaramayan kutup blgelerinden uzak kaldm. te, sevgili Chamisso, bugn de byle yaamaktaym. izmelerim eskimiyor, oysa nl Tieckius'un "De rebus gestis pollicilli" (14) adl pek bilgince yapt, nceleri beni bu adan bir hayli korkutmutu. izmelerin gc de eksilmiyor; yalnzca benim gcm azalyor. Ancak bu gc bo yere deil, hep ileri giden bir ama iin kullanm olmak gibi bir avuntum var. izmelerimin beni gtrebildii yerlerde dnyay, dnyann oluumunu, yer biimlerini, s derecesini, hava tabakasnn deiimlerini, yerekimi gcnn grnlerini, yeryuvarla zerindeki yaam, zellikle bitkiler dnyasn, benden nce herhangi bir insana nasip olandan

daha esasl olarak rendim. Olaylar, olabildii kadar aslna uygun ve ak bir dzen altnda birok yaptta gsterdim, kardm sonular ve dncelerimi yle birka makalede anlattm. Afrika'nn i blmlerinin, kuzey blgelerinin, Asya'nn ve bu ktann dou kylarnn corafyasn saptadm. "Historia stirpium plantarum utriusque orbis" (15) adl yaptm, "Flora universalis terrae"nin (16) byk bir paras ve benim "Systema naturae"min de (17) bir blm olarak ortada duruyor. Bu yaptta yalnzca bilinen familyalarn saysn hi olmazsa te bir orannda oaltm olmakla kalmayp ayn zamanda bitkilerin doal sistemleri ve corafyas iin de bir eyler yapm olduumu sanyorum. imdi hayvanlar hakkndaki yaptm zerinde sk bir biimde almaktaym. lmmden nce, elyazmalarmn Berlin niversitesi Kitapl'na teslimi iin gereken nlemleri alacam. Seni de sevgili Chamisso, benim acayip ykmn koruyucusu yapyorum; belki bylece, ben dnyadan ekilip gittikten sonra, bu dnya halkndan bazlarna yararl bir ders olabilir. Fakat sen, dostum, insanlar arasnda yaamak istiyorsan, her eyden nce glgeye, sonra da paraya sayg gstermesini ren. Eer yalnzca kendin iin ve iindeki iyi tarafn iin yaamak istiyorsan, o zaman de gereksinmen yok.