T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK- ELEKTRONK TEKNOLOJS

EL TP SARIM
522EE0057

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. EL TP SARIMIN SKLMES ....................................................................................... 3 1.1. El Tipi Sarmn Statora Yerleme zellikleri ............................................................... 3 1.2. Vernik Yumuatma Yntemleri .................................................................................... 7 1.3. Bobin lsnn nemi ............................................................................................... 8 1.4. Statoru Temizleme Nedeni............................................................................................ 9 1.5. Statoru Temizleme Yntemleri ..................................................................................... 9 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 10 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 11 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 13 2.EL TP SARIMIN YAPILMASI ....................................................................................... 13 2.1. El Tipi Sarmn Hesaplanmas .................................................................................... 13 2.2. El Tipi Sarm emas izim Teknii .......................................................................... 14 2.2.1. ki Kutuplu Dengeli El Tipi Sarm ...................................................................... 15 2.2.2. Drt Kutuplu Dengeli El Tipi Sarm.................................................................... 22 2.2.3. Alt ve Sekiz Kutuplu Dengeli El Tipi Sarm ...................................................... 26 2.3. El Tipi Sarmda Bobin Gruplar .................................................................................. 28 2.4. Presbant Tipleri ........................................................................................................... 29 2.5. Presbant Kesme Yntemleri........................................................................................ 29 2.6. Presbant Kalnlklar ................................................................................................... 30 2.7. Presbanta ekil Verme Nedeni ve Yntemleri............................................................ 30 2.8. Motorlarda Yaltm ve nemi ..................................................................................... 31 2.9. Sarm emasn Okuma............................................................................................... 31 2.10. El Tipi Sarmn Statora Yerletirilme Yntemi ........................................................ 31 2.11. Etiketleme ................................................................................................................. 36 2.12. Stator inin Dzgnl .......................................................................................... 36 2.13. El tipi Sarmn Klemens Balantlar ........................................................................ 37 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 39 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 44 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 45 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 46 KAYNAKA ......................................................................................................................... 48

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0057 Elektrik Elektronik Teknolojisi Bobinajclk El Tipi Sarm El tipi sarma ait bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/32 n koulu yoktur. fazl motor sarmn yapmak. Genel Ama Bu modl sonunda gerekli ekipman ile donatlm atlye ortamnda kolektrsz motorun, el tipi sarmn yapabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar 1. Stator sarglarnn deerlerini alarak skebileceksiniz. 2. Statoru sarma hazrlayp el tipi sarm yapabileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Atlye ortam, takm antas, el aletleri, asenkron motor, aa tokmak, keski, eki, prmz, kimyasal madde, tel fra, ektirme, presbant, bobin teli, havya, lehim teli, pasta, krk, makaron, tiret bezi, papu ve gerekli ara gereler

Her faaliyet sonrasnda o faliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. LME VE DEERLENDRME retmen, modl sonunda size lme arac (uygulama, sorucevap)uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

ii

GR GR
Sevgili renci, Bilgi ana girerken btn lkelerin zerinde nemle durduklar ve giderek daha fazla kaynak ayrdklar sektr eitimdir. Bilim ve teknolojideki gelimelere paralel olarak eitimde kaliteyi ykseltmek, genlerimize ileri sanayi toplumunun gerektirdii bilgi, beceri ve davranlar kazandrmak temel amalarmzdan biri olmaldr. Eitim ve kltr dzeyleri yksek, gelien teknolojiye uyum salayabilen toplumlar, gelecein dnyasnn ekillenmesinde nemli rol oynayacaklardr. Dnya da retmeden tketme alkanlklarnn bizleri ne kadar zor durumlara soktuunu net olarak gzlemlediimiz 2005li yllarda teknolojiyi retmeye alabilmenin yolu, ncelikle o teknolojiyi ok iyi yorumlar duruma gelebilmemizden gemektedir. Tam anlamyla yorumlar hle gelebildiimiz teknolojileri retebilmek iin artk sadece giriimcilik ve yaratclk ruhuna ihtiya duyulmaktadr. Gnmz sanayisinde kullanlan elektrik makinelerinin birounda asenkron motorlar kullanlmaktadr. Asenkron motorlar daha az arza yapmalar, maliyetinin dk ve bakmnn kolay olmas nedeniyle daha ok tercih edilirler. El tipi sarm da bu motorlarn statorlarnda kullanlan sarg eitlerinden biridir. Bu modl sonunda, bobinajclk alannda asenkron motorlarda en ok kullanlan sarmlardan biri olan el tipi sarm ile ilgili bilgi ve becerileri kazanacaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA

Uygun ortam salandnda arzal bir asenkron motorun sarm iin gerekli olan deerlerini alarak skebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken aratrmalar unlardr: Asenkron motorlarda meydana gelebilecek arzalar aratrnz. Sanayide kullanlan motor skme yntem ve tekniklerini aratrnz.

Aratrma ilemleri iin iletmelerdeki bobinaj atlyelerini gezmeniz gerekmektedir. letmelerde bu ii yapanlardan n bilgi edininiz. Edindiiniz bilgileri arkada grubunuzla paylanz.

1. EL TP SARIMIN SKLMES
1.1. El Tipi Sarmn Statora Yerleme zellikleri
Arzal olan bir motorun ncelikle, arzasnn ne olduu tespit edilmelidir. Bunun iin de motoru skmeden nce u ilemler uygulanr. a. nce motor mili kay kasnak veya dili sistemlerinden ayrlr. Motorun alt sistemde arza olabilir. b. Motor mili el ile dndrlerek rahat dnp dnmediine baklr. Dnmyorsa rulman ve rulman yataklar kontrol edilir. Rulmanlar bozulmu yataklar anm bunun sonucu olarak rotorda skma veya rotor stator sac paketlerine srtyor olabilir. c. Motor klemens balant kutusunun kapa alarak balant ekliyle etiket balant ekli karlatrlr. Bir fark olup olmad anlalr. Sonra klemens balant kutusunda sarglar aras yldz veya gen balant kprleri sklr. d. Seri lamba veya avometrenin ohm kademesinde her faz sargs ile gvdeye kaak kontrol yaplr. Her lmede alet ibresi sapar veya seri lamba yanarsa gvdeye kaak vardr (Resim 1.1 1.2 ).

Resim 1.1: Mile kaak kontrol

Resim 1.2: Gvdeye kaak kontrol

e. Her faz sargsnn giri ve k ular arasnda seri lamba veya avometrenin ohm kademesinde ayr ayr (U-X, V-Y, W-Z) lm yaplr. Her lmede l aleti sapar veya seri lamba yanarsa sarglarda kopukluk yoktur ( Resim 1.3).

Resim 1.3: Faz sarglarnn kontrol

f.

fazl sarglarn kendi aralarnda ksa devre olup olmadna baklr. Yani ( U-VW ) veya ( X-Y-Z ) ular arasnda lm yaplr. l aleti sapar veya seri lamba yanarsa ksa devre vardr ( Resim 1.4 ).

Resim 1.4: Sarglar aras ksa devre kontrol

g. Her faz sargs giri k ular aras, avometrenin ohm kademesinde direnlerinin eit olup olmadna baklr. Herhangi birinde faz sargsnn direnci deiik ise; o sargda ya spir says farkl sarlm ya da bobin kendi iinde ksa devre olmu demektir. 4

h. Yukardaki yaplan kontrollerde herhangi bir arza grlmez ise motor dk gerilimle ( 3 faz 110 V ) altrlr. Her fazn ektii akm ayr ayr llr. Motor grlts dinlenir. Faz akmlarnda dengesizlik var ve motorda normal grlt duyulmuyor ise sarglar kendi iinde ksa devre olmu demektir. i. Eer motorun almas normal ise esas alma gerilimi uygulanr. Motorun ektii akmlar eit ise arzann, motor dnda yani alt kay kasnak veya dili sisteminde ya da sigorta veya alterinde olduuna karar verilir. j. Yaplan kontroller sonunda motorda bir arza var ise arza ister elektriki ister mekaniki olsun her iki durumda da motorun sklmesi gerekir. Sklecek olan asenkron motorda srasyla u ilemler yaplr 1. Motorun monteli durumunu gsteren bir krokisi izilir. 2. Motorun sklmesi iin gerekli el takmlar hazrlanr. 3. Motorun etiket deeri kartekse kaydedilir. Ka amper ektii Yldz veya gen olduu 220 veya 380 Vla alt Modeli Devir says Gc G kat says Modeli retildii fabrika vb.

4. Motorun skld resimde tekrar monte edilmesi gerektiinden, motor kapaklar ile gvdenin birletii blmlerden bir tarafa birer, dier tarafa ikier nokta (Resim 1. 5) vurulur.

Resim 1.5: Motor kapak ve gvdenin vida yerlerinin iaretlenmesi

5. Kasnak ve pervane uygun bir ektirme ile krlmadan karlr. 6. Kapaklar gvdeye balayan cvata veya saplamalar uygun takmlarla sklr. Sklmesi zor olanlara ya ya da hidrolik dklr, bir mddet sonra tekrar denenir. 7. Kapaklar, gvdeden tahta tokmak veya takozlarla mile vurularak sklr. Demir eki, direk kapak veya mile vurulmaz, vurulursa mil zedelenebilir, kapaklar atlayabilir. Motordan sklen vida, somun,pul vb. paralar ya yerlerine tekrar taklr ya da bir kutuya konularak muhafaza edilir. 8. Sklen motor tekrar kontrol edilir. Arza rulman ve yataklarda ise motorun bobinajna dokunulmadan arza giderilir. 9. Rulmanlar kontrol edilir. Rulmanlardan ses geliyorsa deitirilir. Salamsa benzin veya tiner ile temizlenir. 10. Rulman yataklarnda anma ve boluk varsa kapaklar deitirilir veya kaynakla doldurulur. Torna ile tekrar rulman yuvas alr. 11. Arza statorda ise ve statorun sarglar sklecekse nce u bilgiler motor karteksine kaydedilir. Sarm ekli ( el tipi, yarm kalp, tam kalp gibi ) Bobin alm ( 1-8, 1-10 gibi ) Bobin giri ve k ularna veya grup balantlar arasndaki ek yerine baklarak bobinlerin ka telle sarld (tek tel, iki tel, tel vb.) Bobin balantlar ( seri-paralel) Sarm emas izilir.

12. Bu bilgilerden sonra bobinlerin sklmesine balanr. nce oyuk kavelalar karlr. Sarm sonunda kullanlan vernik, bobinleri sertletirdii iin yumuatlr. Vernik yumuatmas aada aklanmtr. 13. Bobinleri oyuklardan kartmak iin, bobinlerin oyuk dnda kalan ksmndan tek tarafl olarak teneke makas ile kesilir (Resim 1.6). Sapan eklinde yaplan uzun bir demir ile kesilmeyen taraftaki bobinler itilerek oyuklardan karlr.

Resim 1.6: Bobinlerin kesilmesi

14. Bir oyuktaki iletkenler salam olarak kartlarak sipir says saylr. 15. Salam olarak kartlan bobin iinden bir iletkenin emayesi yaklarak veya iyice kaznarak mikrometre ile llerek tel ap tespit edilir ve motor karteksine (Resim 1.7) ilenir.

Resim 1.7: Mikrometre ile tel apn lme

16. Sklen iletkenlerin tamam tartlarak motor karteksine ilenir. 17. Oyuklardan presbantlar kartlarak ls belirlenir ve motor karteksine ilenir. 18. Statorun ii komple temizlenir.

1.2. Vernik Yumuatma Yntemleri

Sarm sonlarnda kullanlan vernik, tellerin birbirine yapmasn salayarak bobinleri sertletirmektedir. Arzal olan motorlarn sarglar sklrken, sertlemi olan bobinlerin vernikleri yumuatlr. Bu ilemler iin genelde u yntemler kullanlr: Kimyasal madde kullanarak: Tetraklorr gibi vernii yumuatc kimyasallar kullanlarak bu ilev gerekletirilir. Prmz kullanarak: Bu yntemde, sertlemi olan bobinlerin vernii prmz kullanarak hafife (Resim 1.8 ) stlr. Isnma sonucunda bobinlerin vernii yumuayacaktr. Bobinlerdeki sertleme durumu ortadan kalkaca iin, sarglar skm ilemine geilir.

Resim 1.8: Prmzle verniin stlarak yumuatlmas

1.3. Bobin lsnn nemi

Sarm yaplacak motorun bobin gruplarn sarabilmek iin, nce bobin lleri alnr. Bunun iin de doru bir l alnmas gerekir. Eer, alnan l kk olursa rotor, statorun ierisine girmeyebilir veya girse dahi rotor sarglara srtebilir. Alnan l byk olursa sarglar, kapaklara srtebilir, kapaklarn kapanmas zor olabilir veya rotor yuvasna girmeyebilir.

Resim 1.9: Bobin lsnn alnmas

Doru l alabilmek iin unlara dikkat etmeliyiz: Sarmn yapacamz statorun bobin gruplarnn ka bobinden meydana geldii ve oyuk adm (Yx) tespit edilir. Buna gre stator zerinde tek bir tel , bobinin giri ve k kenarlarnn yatrlaca oyuklardan geirilerek bobin ls (Resim 1.9 ) alnr. Daha sonra bu l teli, kra balanan kalp zerine taklarak kalplar bobin lsne gre ayarlanr. Sarlan ilk bobin grubu statora yerletirilir. Bobin lsnn byk veya kk olup olmad kontrol edilir. Eer ilk bobin grubu normal ise dier bobin gruplar da ayn lye gre sarlr. 8

Eer ilk bobin grubu uygun deilse yeniden bobin ls alnarak kalplar ayarlanr ve bobin grubu tekrar sarlarak oyuklara yerletirilip kontrol edilir.

1.4. Statoru Temizleme Nedeni

Stator oyuklarnn temiz olmasna dikkat edilir. Sarglar sklm bir statorun oyuklar iinde presbantlar veya pislikler yapp kalabilir. Bunun sonucunda da oyuklar daralacandan, bobinleri yerletirirken iletken demetlerinin oyuklara girmesi zorlaabilir. Bu nedenle statorun temizlenmesi gerekir. Statorun temizlenmesi iin u yntemler kullanlr.

1.5. Statoru Temizleme Yntemleri

Uzun sre kullanlm olan bir motorun sarglar skldnde oyuklar ierisine presbantlar yapabilir. Oyuklarda paslanma ve oksitlenmeler olabilir. Statorumuzu yeniden sarma hazrlamak iin bunlarn temizlenmesi gerekir. Bunun iin de u yntemleri uygularz: Tel fra ile: Oyuklara uygun bir tel fra, oyuklarn ierisine tek tek sokularak, oyuk ierisindeki pisliklerin temizlenmesi salanr. Kimyasallarla: Benzin ve tiner gibi kimyasallar kullanarak stator zerindeki paslarn ve oksitlenmelerin temizlenmesi gerekletirilir. Yaklarak: Sarglar sklm olan statorun, oyuklarnn ierisine presbant gibi yanc maddeler yapm olabilir. Bunlar bir prmzle yaklarak oyuklar temizlenir.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Uygulama: 24 oluklu 2 kutuplu 3 fazl bir asenkron motorun sarglarn aadaki ilem basamaklarn uygulayarak sknz.

lem Basamaklar
Sarm tipini belirleyiniz. Tel saysn belirleyiniz. Balant eidini belirleyiniz. Oluk kapatma presbantlarn veya

neriler
Sarglar skerken aldnz deerleri motor karteksine yaznz. Tel apn lerken izolesinin

temizlenmi olmasna dikkat ediniz. Bobin lsnn uygunluuna dikkat ediniz. Stator oyuklarn temizlerken, saclarn almamasna dikkat ediniz.

kavelalarn kartnz. Sargnn admn belirleyiniz. Tel apn lnz. Sarg verniklerini yumuatnz. Tm sarglar kesiniz. Sipiri saynz. Sarglar oluklardan kartnz. Bobin lsn alnz. Oyuk presbantlarn kartnz. Presbant lsn alnz. Stator oyuklarn temizleyiniz.

10

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki sorularn cevaplarn Doru (D) ve Yanl (Y) olarak deerlendiriniz.

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 Sarg vernikleri prmz ile yumuatlr. Tel apn cetvelle leriz. Sarglar skldkten sonra sarm tipi belirlenir. Sarglar teneke makas veya yan keski ile keseriz. Bobin gruplarnn sipir saylar eittir. Stator su ile temizlenir. Stator oyuklarndaki presbantlar sklmez.

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

11

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Bir arkadanzla birlikte yaptnz uygulamay deerlendirme leine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 Sarm tipini belirlediniz mi? Balant eidini belirlediniz mi? Sarg admn belirlediniz mi? Tel apn ltnz m? Sipir saysn sayabildiniz mi? Bobin lsn alabildiniz mi? Presbant lsn alabildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

12

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET2

Uygun atlye ortam salandnda bir asenkron motorun sarm ncesi yaplmas gereken hazrlklarn yaparak, sarma hazr hle getirebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken aratrmalar unlardr: Asenkron motorlarn el tipi sarm tekniklerini aratrnz. Presbantla statorun yaltlmasn aratrnz..

Aratrma ilemleri iin iletmelerdeki bobinaj atlyelerini gezmeniz gerekmektedir. letmelerde bu ii yapanlardan n bilgi edininiz.

2.EL TP SARIMIN YAPILMASI

2.1. El Tipi Sarmn Hesaplanmas
El tipi sarm yapabilmemiz iin ncelikle emasn izmeliyiz. emay izebilmemiz iin de izimde kullanlan sembolleri ve hesaplamalar bilmemiz gerekir. Sarm emas iziminde kullanlan semboller ve hesaplamalar yapabilmemiz iin gerekli olan formller aadadr.

Semboller
S.N. 1 2 3 4 5 6 7 SEMBOL X 2P P m C Yx ANLAMI Oluk says Tek kutup says ift kutup says Faz says ki oyuk arasndaki elektriki a Bir kutup altnda bir faza den oyuk says ( renk says ) Oyuk adm

13

Formller
S.N. 1 2 3 TANIMI Bir kutup altnda bir faza den oyuk says veya renk says ki oyuk arasndaki elektriki a Oyuk adm FORML

x 2 p.m 180.2 p = x x Yx = 2p
C=

2.2. El Tipi Sarm emas izim Teknii

El tipi sarm emas iziminde bobinlerin gsterilii:

1li bobin

2li bobin

3l bobin

4l bobin

ekil 2.1: Bobinlerin dtan giri, iten k eklinde gsterilii

2li bobin

3l bobin

4l bobin

ekil 2.2: Bobinlerin iten giri, dtan k eklinde gsterilii

fazl dengeli el tipi sarmda iki kutuplu sarglar ile daha byk kutuplu sarglar deiik zellikler gsterirler. Bu nedenle kutuplar ayr ayr inceleyelim.

14

2.2.1. ki Kutuplu Dengeli El Tipi Sarm zellikleri:

ki kutuplu el tipi sarmlar katl olur. Her kat bir faz temsil eder. Ayn faza ait bobin gruplar kendi aralarnda k ka olacak resimde balanr. Faz girileri arasnda 120 elektriki a vardr. Bu a geometrik aya eittir. Bobin gruplar arasndaki balant as (elektriki a) 180 dir ve geometrik aya eittir.

Sarm emasnn izimi:

Motor statoru daire eklindedir (Resim 2.1). Stator oyuklarna sarlan bobin gruplar da daire eklini alr. Sarglar yanan bir motorun statorunu yeniden sarmak iin sarm emasnn izilmesi gerekmektedir. Statorun herhangi bir yerinden kesilip dz hle getirildiini dndmzde ekil 2.3teki gibi stator oyuklar yan yana gelecek ekilde olur. Oyuklar birer daire gibi gsterdiimizde ekil 2.4teki gibi olur ve byle gsterilir.

ekil 2.3: Oyuklarn dz olarak grn

ekil 2.4: Oyuklarn daire eklinde gsterilii Resim 2.1: Statorun grn

Sarm emasn daha anlalr hle getirmek iin, sarglarn oyuk altnda kalan ksmlar gsterilmez ancak bobinlerin balantlar gsterilir. Bobinler ka sarml (sipirli ) olursa olsun tek izgi ile gsterilir. imdi srasyla iki kutuplu, eitli oyuk saysna gre rnek izimler yapalm.

15

rnek 1: X = 12 oluklu 2P = 2 kutuplu m= 3 fazl asenkron motor el tipi sarm emasn izelim. El tipi sarmda her oyukta bir bobin kenar olduundan 12/2= 6 bobinli bir sarm olacaktr. Sarm fazl olduundan her faza 6/3 = 2 bobin der. Aralarnda kutup elde edilecek ekilde balanp, her faza ait 2 u ve 3 fazn 6 ucu darya karlr. Sarm emalarnn iziminde her faz iin bir renk kullanlr. Sarm emasnn iziminde u sra takip edilir: 1. Verilen stator deerlerine gre izim iin gerekli hesaplamalar yaplr.

Yx =

12 x = =6 2 2p

C=

x 12 = =2 2 p.m 2.3

180.2 p 180.2 = = 30 x 12

2.

Stator oyuklar birer daire ile gsterilir. Hesaplanan C deerine gre oyuklarn renkleri belirlenir. ki kutuplu sarmlarda sarm datlarak yaplr. Her faza ait bobin gruplarn ayn katta gsterebilmek iin, ilk renkte oyuklarn yars sa baa, yars sol baa izilir (ekil 2.5).
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

ekil 2.5

3.

Sol taraf bobinin giri tarafn, sa taraf ise k tarafn gsterecek ekilde ilk katn bobin kenarlar izilir (ekil 2.6).

10

11

12

10

11

12

ekil 2.6

4.

Birinci oyuktan balanarak oyuklar aras 30 saylr. (30- 60- 90- 120) Bylece ikinci kat oluturacak, ikinci fazn ilk bobinin giri kenar belirlenir ve ikinci katn bobinleri de izilir(ekil 2.7).

16

10

11

12

10

11

12

ekil 2.7

5.

kinci fazn giriinden sonrada 120 saylarak, nc kata ait bobinler izilir (ekil 2.8).

10

11

12

ekil 2.8

6.

Bobinlerin sol kenar girii, sa kenar k temsil eder. ki kutuplu sarglarn, kka balanr zelliine gre ayn faza ait bobinlerin k kenarlar oyuklarn alt ksmnda birbirleri ile birletirilir. k ularnn doru oyukta olup olmad giri k arasnn 180 olduu saylarak bulunur. Daha sonra bobinlerin giri ve k ular izilerek aadaki gibi isimlendirilir (ekil 2.9). 1. Faz: Giri ucu U, k ucu X 2. Faz: Giri ucu V, k ucu Y 3. Faz: Giri ucu W, k ucu Z

17

10

11

12

U 7.

X
ekil 2.9

Sarm emasnn oklandrlmas yaplrken akmn daima iki fazdan girdii, nc fazdan kt kabul edilir. rnein; U-V ular giri W ucu k, U-W ular giri V ucu k, V-W ular giri U ucu k alnabilir.

Kutuplamann dzgn olmas bakmndan daima U-V ular giri, W ucu k olarak alnr. Buna gre U-V ularndan akm giriyor eklinde kabul edilerek bobinler zerinde akm ynleri ok iareti ile belirlenir. Akmn giriini gsteren ok, bobinin st ksmna, kn gsteren ok, bobinin alt ksmna konulur. Oklandrma (kutuplandrma) sonunda 2P = 2 durumunda N ve S kutuplar, 2P = 4 durumunda N-S-N-S kutuplar oluur (ekil 2.10).

S N
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

ekil 2.10: X = 12 2P = 2 m = 3 el tipi sarm emas

rnek 2: X = 18 oluklu 2P = 2 kutuplu m = 3 fazl asenkron motorun el tipi sarm emasnn izimi rnek 1deki ilem sras aynen takip edilir. Hesaplamalar : Yx =

18 x = =9 2 2p

C=

x 18 = =3 2 p.m 2.3
18

180.2 p 180.2 = = 20 x 18

10

11 12

13

14

15

16

17

18

ekil 2.11: Birinci kat bobinlerin izilmesi

10

11 12

13

14

15

16

17

18

ekil 2.12: kinci kat bobinlerin izilmesi

10

11 12

13

14

15

16

17

18

ekil 2.13: nc kat bobinlerin izilmesi

10

11 12

13

14

15

16

17

18

ekil 2.14: Bobin giri-k ularnn izilmesi ve emann kutuplandrlmas ( X = 18 2P = 2 m = 3 el tipi sarm emas )

19

rnek 3: X = 24 oluklu 2P = 2 kutuplu m = 3 fazl asenkron motorun el tipi sarm emasnn izimi rnek 1deki ilem sras aynen takip edilir. Hesaplamalar: Yx =

24 x = = 12 2 2p

C=

24 x = =4 2 p.m 2.3

180.2 p 180.2 = = 15 x 24

10

11

12 13

14

15 16

17

18 19

20

21

22

23 24

ekil 2.15: Birinci kat bobinlerin izilmesi

10

11

12 13

14

15 16

17

18 19

20 21

22

23 24

ekil 2.16 : kinci kat bobinlerin izilmesi

10

11

12 13

14

15 16

17

18 19

20 21

22

23 24

ekil 2. 17: nc kat bobinlerin izilmesi

20

10

11

12 13

14

15 16

17

18 19

20 21

22

23 24

ekil 2. 18: Bobin giri-k ularnn izilmesi ve emann kutuplandrlmas ( X = 24 2P = 2 m = 3 el tipi sarm emas )

rnek 4: X = 36 oluklu 2P = 2 kutuplu m = 3 fazl asenkron motorun el tipi sarm emas Hesaplamalar: Yx =

36 x = = 18 2 2p

C=

36 x = =6 2 p.m 2.3

180.2 p 180.2 = = 10 x 36

9 10 11 12

13 14 15 16 17 18 19

20 21 22

23 24 25 26 27 28 29

30 31 32

33 34 35 36

ekil 2.19: X = 36, 2P = 2, m= 3 el tipi sarm emas

21

2.2.2. Drt Kutuplu Dengeli El Tipi Sarm zellikleri:

Drt kutuplu el tipi sarglar iki katl olur. Her katta, her faza ait birer bobin vardr. Ayn faza ait bobin gruplarndan birinin k ucu, dierinin giri ucu ile birletirilir (k, girie balanr.). Faz girileri arasndaki elektriki a 120 dir ve elektriki a geometrik aya eit deildir.

Sarm emasnn izimi:

Sarm emasnn izimi hemen hemen iki kutupluda olduu gibidir.Ancak bata renk says ikiye blnmez. Hesaplamada ne kt ise olduu gibi alnr. rnek 1: X = 12 oluklu 2P = 4 kutuplu m = 3 fazl asenkron motorun sarm emasnn izimi Sarm emasnn iziminde u sra takip edilir. 1- Hesaplamalar : Yx =

12 x = =3 4 2p

C=

x 12 = =1 2 p.m 4.3

180.2 p 180.4 = = 60 x 12

2- Oyuklar belirleme. Daireler C deerine gre renkli olarak izilir (ekil 2.20).
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

ekil 2. 20

3- Oyuk admna ve renklerine gre birinci katta bulunan bobinler izilir (ekil 2.21).

10

11

12

ekil 2. 21

22

4- Oyuk renklerine gre ikinci kata ait bobin gruplar izilir (ekil 2.22).

10

11

12

ekil 2. 22

5- Birinci oyuk 1.fazn girii (U) kabul edilir. 1.faz bobinin giri ve k ular iaretlenerek k, girie olacak ekilde alt balantlar yaplr. 6- Birinci oyuktan oyuklar aras 120 saylr. 2. faz bobinlerinin giri ve k ular belirlenir ve ayn faza ait bobin gruplar arasndaki alt balantlar yaplr (ekil 2.23).

10

11

12

U Z V

W
ekil 2.23

7- Daha sonra oklandrma yaplr. ki kutupluda olduu gibi akm, fazn ikisinden giriyor, ncden kyor kabul edilir.

S N
1 2 3 4 5 6 7

S N
8 9 10 11 12

U Z V

ekil 2. 24: X = 12, 2P = 4 , m = 3 el tipi sarm emas

23

rnek 2: X = 18 oluklu 2P = 4 kutuplu m = 3 fazl asenkron motorun sarm emasnn izimi

rnek-1deki sra takip edilir. Hesaplamalar: Yx 1 = 1-4 ( Ksa bobin) Yx2 = 1-6 ( Uzun bobin) C=

x 18 1 = =1 2 2 p.m 4.3

180.2 p 180.4 = = 40 x 18

10

11

12 13

14

15

16 17

18

ekil 2.25: Birinci kat bobinlerinin izimi

.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

ekil 2. 26: kinci kat bobinlerinin izimi

10

11

12 13

14 15

16 17

18

Z V

ekil 2.27: X = 18 2P = 4 m = 3 el tipi sarm emas

24

rnek 3: X= 24 oluklu 2P = 4 kutuplu m = 3 fazl asenkron motorun sarm emasnn izimi Hesaplamalar : Yx =

24 x = =6 4 2p

C=

x 24 = =2 2 p.m 4.3

180.2 p 180.4 = = 30 x 24

10

11

12 13

14

15 16

17

18 19

20 21

22

23 24

10 11

12

13 14

15

16 17

18 19

20

21 22

23

24

ekil 2. 28: Bobinlerin izilmesi

.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

ekil 2. 29: X = 24 2P = 4 m = 3 el tipi sarm emas

rnek 4: X= 36 oluklu 2P = 4 kutuplu m = 3 fazl asenkron motorun el tipi sarm emas Hesaplamalar:

25

Yx =

36 x = =9 4 2p

C=

36 x = =3 2 p.m 4.3

180.2 p 180.4 = = 20 x 36

9 10 11 12

13 14 15 16 17 18

19 20 21

22 23 24 25 26 27 28

29 30 31 32 33

34 35 36

W
ekil 2.30: X = 36, 2P = 4, m= 3 el tipi sarm emas

2.2.3. Alt ve Sekiz Kutuplu Dengeli El Tipi Sarm zellikleri:

Alt ve daha fazla kutuplu el tipi sarglar iki katl olur. Her katta her fazdan bobin gruplar bulunur. Ancak alt kutuplu el tipi sarmda bobin grubu says tek say (9 tane) olduundan, bobin gruplarndan bir tanesinin yars birinci katta, dier yars ikinci katta olur. Bu ekildeki bobin grubuna krk bobin denir. Bu durum aadaki izim emalarnda gsterilmektedir. Ayn faza ait bobin gruplarndan birisinin k ucu, dierinin giri ucu ile birletirilir (k, Girie balanr.). Faz girileri arasndaki elektriki a 120dir ve geometrik aya eit deildir.

Sarm emas izimi:

rnek 1: X= 18, 2P= 6, m = 3 olarak verilen bir asenkron motorun el tipi sarm emasnn izimi. Hesaplamalar: Yx =

18 x = =3 6 2p

C=

18 x = =1 2 p.m 6.3
26

180.2 p 180.6 = = 60 x 18

Krk bobin

10 11

12 13

14 15

16 17

18

U Z V

ekil 2.31: X= 18, 2P= 6, m= 3 el tipi sarm emas

rnek 2: X= 24, 2P= 8, m= 3 fazl olan bir asenkron motorun el tipi sarm emasnn izimi. Hesaplamalar: Yx =

24 x = =3 8 2p

C=

24 x = =1 2 p.m 8.3

180.2 p 180.8 = = 60 x 24

10 11

12

13 14

15

16 17

18

19

20

21

22

23 24

U Z V

W
ekil 2.32: X=24, 2P= 8, m= 3 el tipi sarm emas

rnek 3: X= 36, 2P= 6, m= 3 fazl olan bir asenkron motorun el tipi sarm emasnn izimi. Hesaplamalar: Yx =

36 x = =6 6 2p

C=

36 x = =2 2 p.m 6.3
27

180.2 p 180.6 = = 30 x 36

W
ekil 2.33: X =36, 2P= 6, m= 3 el tipi sarm emas

2.3. El Tipi Sarmda Bobin Gruplar

Bobin gruplar, krklara monte edilen resim 2.2deki sarm kalplar zerine sarlr. El tipi sarmda genellikle deiik adml kalplar kullanlr.

Resim 2.2: Bobin gruplarnn sarlmas

Resim 2.3: Sarlm bobin grubu

Yx oyuk admna gre stator zerinde tek bir tel, bobinin giri ve k kenarlarnn yerletirilecei oyuklar zerinden bobin ls alnr. Bu lye gre kalplar ayarlanr. Motorun skm srasnda kartekse kaydedilen bobinin ka iletkenle sarlaca, iletken aplar, ka spir sarlaca ve i ie olan bobin gruplar dikkate alnr. Bobinin giri ucu yeteri kadar uzun braklarak bobinlerden birinin spir says kadar sarlr. Daha sonra ikinci kalba gei yaplarak ikinci bobin sarlr. Bir bobin grubunun hepsi sarldktan sonra k ucundan yeteri kadar braklarak iletken kesilir. Bobinlerin dalmamas iin iki kalp arasndaki bolukta, bobinler tel paralar ile balanrlar.( Bu tel paralar bobin gruplar statora yerletirilmeden nce karlr.) Kalplar gevetilerek bobin grubu kartlr. Bu bir 28

bobin grubunu oluturur ( Resim 2.3). ki ve drt kutuplu el tipi sarmlarda 6 bobin grubu bulunur. Kutup says arttka bobin gruplarnn says artmaktadr. rnein; alt kutupta 9, sekiz kutupta 12 bobin grubu bulunur.

2.4. Presbant Tipleri

Presbantlar dikdrtgen eklindeki tabakalar hlinde satlmaktadr. Presbantn zellii iyi bir yaltkan olmasdr. Stator oyuklar da, iletkenlerde gvdeye kaak meydana gelmemesi iin presbantla yaltlr. Kt ve PVC olmak zere iki tiptir. Kat presbant: Presle sktrlm ve ya emdirilmi, frnlanm kartondan yaplrlar. Kat presbantlar resim 2.4te grlmektedir. Uygun llerde kesilerek stator oyuklarna yerletirilir. Bylece oyuklarla, bobin iletkenleri arasnda yaltkanlk grevi yapar.

Resim 2.4: Kat presbant

PVC: Termoplastikde denilen PVC, ham petroln damtlmasndan elde edilir. Bu da kat presbantta olduu gibi uygun llerde kesilerek stator oyuklarna yerletirilir. Bylece stator oyuklarnn yaltlmas salanr.

2.5. Presbant Kesme Yntemleri

Su yolu: Presbantlar bir ynde kolay bklrler, dier ynde bkldnde krlrlar. Bkldnde krlmayan tarafna presbantn suyu denilir. Presbant hazrlanrken bkme ileminin suyu ynnde olmasna dikkat edilir. lye gre kesme: Uygun l iin, sarm srasnda kartekse kaydettiimiz deerlerden yararlanlabilir ya da oyuk uzunluu cetvelle llr. Alnan lye gre presbant zerine, oyuk boyundan 20 mm daha uzun (kvrma pay), enine 29

de oyuk evresi kadar (oyuk azndan kmayacak ekilde) izilir (Resim 2.5 ). Oyuk says kadar izim yaplr. Daha sonra bunlar kesilerek ucu katlanr. Ucunu katlama: Alnan lye gre kesilen presbantlar, kvrma aparat ile her iki ucu kvrlarak, makas tersi veya cetvelle iyice geriye katlanr. Presbantlar oyuk eklinde V yaplmadan kaln tornavida vs. ile oyuk eklinde oval hle getirilir (Resim 2.6).

Resim 2.5: lye gre presbant kesme

Resim 2.6: Presbantlarn ucunu katlama

2.6. Presbant Kalnlklar

Presbantlar, 0,10-2 mm kalnlklarnda yaplrlar. 0,10-0,15-0,20 mm presbantlar, sarglar kendi aralarnda yaltmada, 0,20-0,25-0,30-0,35 mm presbantlar endv, rotor, stator oyuklarn yaltmada, 1-1,5-2 mmlik presbantlar ise trafo ve endktrlerde kullanlr. Presbant kalnl motorun gcne gre de deimektedir. 7,5 kWa kadar olan motorlarda 0,30-0,40 mm, daha byk motorlarda ise 0,50-0,60 mm alnabilir. Motora uygun presbant seimi yaplmaldr. nk kk bir motora kaln bir presbant seildiinde oyuk daraltlm olur ve bobinler oyua smayabilir.

2.7. Presbanta ekil Verme Nedeni ve Yntemleri

Alnan lye gre kesilen presbantlarn ular resim 2.6daki gibi katlanarak, oyuk ierisinde oynamamas ve oyuklardan kmamas salanr. Ayrca iletkenlerin, oyuklarn iki ucundaki azlarnda zedelenmemesi iin de presbantlar kvrma sac veya kvrma demiri ile kvrlr. Tornavida, kalem vs. ile de oval hle getirilerek oyuun eklini almas salanr. Hazrlanan presbantlarn, oyuk srg ubuu ile oyuk ierisine yaylmalar salanr. Daha sonra elimizi stator oyuklar ierisinde gezdirerek presbantlarn oyuklardan tap tamadna baklr. 30

2.8. Motorlarda Yaltm ve nemi

Motorlarda stator oyuklar, iletkenlerde gvdeye kaak olmamas iin resim 2.7deki gibi presbantlarla yaltlr. Eer oyuklar yaltlmazsa, iletkenlerdeki herhangi bir emaye izilmesinde, gvdeye kaak oluabilir. Gvdeye kaak tehlikeli olduu iin, istenmeyen bir durumdur.

Resim 2.7: Stator oyuklarnn yaltm

2.9. Sarm emasn Okuma

Bobin gruplarn, stator oyuklarna yerletirebilmemiz iin arm emasn ok iyi okumalyz. Sarm emasn iyi bir ekilde anlayabilmemiz iin de, el tipi sarmn zelliklerini ok iyi bilmemiz gerekir. El tipi sarm emalarnn zellikleri, izim teknikleri konusunda, verdiimiz rneklerde kademe kademe anlatld. izilmi olan bir sarm emasnda nelere dikkat edilir maddeler hlinde ksaca yazalm. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. X, 2P ve m deerlerine Yx, C ve deerlerine Birinci kat, ikinci kat ve varsa n kat bobinlerinin izilmi ekline U ucundan sonra deerine gre 120 saylarak V ucunun geldiine, V ucundan da 120 saylarak W ucunun geldiine Kutup zelliklerine gre bobin grubu balantlarna(k-ka veya kgirie) ki fazdan akmn geldiini ve n fazdan gittiini bilerek, oklandrlmasna (kutuplandrmaya) Ularn (U-V-W, X-Y-Z) ve bobin balantlarnn hangi oyuklardan ktna U-X, V-Y, W-Z elemelerine dikkat edilir.

2.10. El Tipi Sarmn Statora Yerletirilme Yntemi

lk bobin grubunu hangi oyuklara yerletireceimizi Yx deerine gre belirleriz. Sarm kalplarnda sarlan ilk bobin grubuna, oyuklara gre ekil verildikten sonra, oyuklara yerletirilmesine geilir. Sa elimiz statorun bir yannda, sol elimiz dier yannda olacak ekilde bobin grubu stator ierisine sokulur (Resim 2.8). Yalnz burada bobinlerin oyuklara yerletirilmesi, yerletiren kiiye gre deiir. Baz bobinajclar bobin grubunu ters olarak ( giri ucu saa, k ucu sola gelecek ekilde ) tezgh zerine koyarlar ve ilk bobini ele alp evirerek dzgn olarak oyuktaki yerine takarlar. Baz bobinajclar da bobin grubunu 31

komple stator ierisine sokup, nce bobinlerin giri kenarlarn, sonra da k kenarlarn yerletirirler. Burada ama daha kolay iilik yapmaktr. Bu srada bobin gruplarn yerletirirken oyuk azlarnn telleri izmemesine, tellerde ku gz meydana gelmemesine, bobinden bobine geite doru geiin yaplmasna ve iletkenlerin oyuk ile presbant arasna girmemesine dikkat edilir.

Resim 2.8: lk bobinin oyuklara yerletirilii

Resim 2.9: lk bobinin oyuklara yerletirilmi ekli

lk bobin grubu itina ile yerletirildikten sonra l uygun ise dier bobin gruplar da ayn lye gre sarlr (Resim 2.9). El tipi sarmda birinci bobin grubu Yx deerine gre yerletirildikten sonra ikinci bobin grubu, birinci bobin grubunun hemen sana gelecek ekilde oyuklardaki yerlerine taklr (Resim 2.10).

32

Resim 2.10: kinci bobin grubunun yerletirilii

Not: Bobin grubunu statora yerletirirken bobin atlama ynlerine dikkat ediniz.

Resim 2.11: nc bobin grubunun yerletirilii (birinci kat)

ki kutuplu el tipi sarmda birinci faza ait bobin gruplar ( birinci kat ) yerletirildikten sonra deerine gre 120 saylarak ikinci faza ait bobin grubunun giri kenarnn yatrlaca oyuk tespit edilir. kinci kat da, birinci katta anlatld gibi yerletirilir. nc katn ilk bobinin girii, ikinci faza ait ilk bobin giri kenarndan, deerine gre 120 saylarak bulunur. Bylece birinci ve ikinci katta olduu gibi nc kat bobinleri de yerletirilerek sarm tamamlanr. Drt ve daha fazla kutuplu el tipi sarmda ise birinci katta her fazdan bobin gruplar bulunur. Birinci kattaki bobin gruplar yerletirildikten sonra (Resim 2.11), ikinci katn balang oyuu, yine 120 saylarak tespit edilir. kinci kat da ayn ekilde yerletirilerek sarm tamamlanr (Resim 2.13).

33

Resim 2.12: kinci kata ilk bobinin yerletirilii

Resim 2.13: Sarmn tamamlanm ekli

Bobinler yerletirildikten sonra oyuk kapatma presbantlar ve kamalar sarglar zerine taklr. Oyuk kamalar, kendiliinden kmamas iin oyuk ierisine sk geecek ekilde seilmelidir. Bobin gruplarnn birbirleri ile balantlar tespit edilir. Bobin ular uygun lde kesilip ek yerleri kazndktan sonra 3-4 cm makaron kesilip tellerden birisinin zerine geirilir. Dz ek yaplp lehimlendikten sonra makaron, ek yeri zerine ekilerek yaltlr (Resim 2. 14-15). Bobin giri-k ular sya dayankl izole kablo ile eklenerek lehimlenir ve ek yerlerine makaron geirilir. Bu ular klemens kutusuna karlarak, ularna kablo papucu taklr ve klemenslere doru olarak balants yaplr (Resim 2.16). Balantlarn yaplmasndan sonra statorun her iki tarafndaki bobin gruplar birbiri ile presbantla yaltlr (Resim 2.17). Sonra bobinlerin bandajlanmas yaplr. Sarglarn titreim nedeniyle dalmamas iin tiret ve pamuk iplii ile bobinler bandajlanr (Resim 2.18-19). Bandaj iinden sonra da vernikleme yaplr (Resim 2.20).

Resim 2.14: Eklerin yaplmas

Resim 2.15: Eklerin makaronla yaltlmas

34

Resim 2.16: Bobin giri-k ularnn karlmas Resim 2.17: Bobinlerin birbiri ile yaltlmas

Resim 2.18: Bobinlerin tiretlenmesi

Resim 2.19: Bobinlerin iple bandajlanmas

Resim 2.20: Sarglarn verniklenmesi

35

2.11. Etiketleme
nemi: Motorun zellikleriyle ilgili bilgi verir. htiyacmza gre gerekli zellikteki bir motoru seerken etiket deerlerine bakarak seeriz. Yntemleri: Her motorun zerinde genellikle alminyumdan yaplm dikdrtgen eklinde etiket bulunur. Etiket deerleri silinmeyecek ekilde yazlr. Etikette motora ait u bilgiler bulunur. Motoru reten fabrikann ad Motorun kullanld akm eidi (DA-AA) Motorun model tipi (A GM 100 L4a, Typ Gm 200L, vb.) Motorun seri numaras (No: 22928, Nr: 1065179, vb.) Motorun balant ekli ( Yldz, gen, Yldz/gen) Motorun normal alma akm (15 A, 6,3 A, 5,4/4,4 A, vb.) Motorun g kat says ( 0,8-0,75 vb.) Motorun normal alma gerilimi Motorun gc (0,55 kW, 5,5 HP, vb) Frekans (50 p/s, 50 Hz. Vb.) Devir says (910 d/d, 1380 U/min, 2850 rpm, vb.) Motorun dayanabilecei maksimum scaklk (40, 45, vb.) Motor arl (30 kg, 250 kg, vb.) Motorun imalat tarihi (1990, 1995 vb.) zolasyon snf (Ic 41 vb) Koruma snf (Ip 55 ,Ip 56 vb. ) Ayak balants(yerleim ekli) (S1,S3 vb.)

Resim 2.21: eitli motor etiketlerinin grnleri

2.12. Stator inin Dzgnl

Sarm tamamlanm bir motorun statorunun iinin temiz olmasna dikkat edilir. Stator ierisinde presbant, tel, bandaj vb. sarkm olabilir. Bu gibi eyler temizlenmelidir. Aksi hlde rotor, stator ierisine rahat girmez. Rotor girse dahi motorun arzalanmasna sebep olur. 36

2.13. El tipi Sarmn Klemens Balantlar

Enerji girii ile motor sarg ularnn baland kutuya klemens balant kutusu denir. fazl asenkron motorlarn balant kutusuna genelde 6 u karlr. Klemens ierisine karlan 6 ucun 3 sarg giri ucu, 3 de sarg k ucudur. Bu ular; R faznn baland kabul edilen sarg giri ucu U, k ucu X, S faznn baland kabul edilen sarg giri ucu V, k ucu Y, T faznn baland babul edilen sarg giri ucu W, k ucu Z harfleri ile gsterilir. Klemens kutusunda giri ular soldan saa doru U-V-W, k ular Z-X-Y srasyla balanr. k ular Z-X-Y srasna gre balanmadnda motorun yldz almas durumunda bir sorun olmaz. Ancak gen almasnda, motorun almamas, iki faza kalmas gibi arzalar meydana gelir. Aadaki ekillerde motor klemensi ve balantlar grlmektedir.

ekil 2.34: a) Klemens ular b) Yldz balant c) gen balant

Motor ierisinden kartlan sarg ularna papu lehimlenir. Yldz ve gen balantlar prin kprlerle yaplr. Resim 2.22-23te motorun yldz ve gen balantlar grlmektedir.

Resim 2. 22: gen balant

37

Resim 2. 23: Yldz balant

38

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Uygulama 1: 24 oluklu 2 kutuplu 3 fazl bir asenkron motoru aadaki ilem basamaklarn uygulayarak sarma hazrlaynz. Sarm emas:

39

Uygulama 2: 24 oluklu 4 kutuplu 3 fazl bir asenkron motoru aadaki ilem basamaklarn uygulayarak sarma hazrlaynz. Sarm emas:

40

lem Basamaklar
El tipi sarm emasn iziniz. Sac paketlerini dzeltiniz. Oluklar yaltnz. Bobin gruplarn hazrlaynz. izeceiniz

neriler
el tipi sarmn zelliklerine gz atnz. Sac paketlerini dzeltirken elinizi

izdirmeyiniz. Oluklarn iinin temiz olmasna dikkat ediniz. Presbantlarn oluklardan kmamasna dikkat ediniz. Bobin gruplarn hazrlarken bobin lnz doru alnz.

41

Uygulama 1: 24 oluklu 2 kutuplu 3 fazl bir asenkron motoru aadaki ilem basamaklarn uygulayarak sarmn yapnz. Uygulama 2: 24 oluklu 4 kutuplu 3 fazl bir asenkron motoru aadaki ilem basamaklarn uygulayarak sarmn yapnz.

lem Basamaklar
Bobinleri oluklara yerletiriniz. Bobin ularn etiketleyiniz. Oluk kapatma presbantlarn taknz. Bobin gruplarn yaltnz. Sarma ekil veriniz. Ekleri yapnz. Klemens ularn kartnz. Sarmn bandajn yapnz. Sarglara son eklini veriniz. Klemens balantlarn yapnz.

neriler
Bobin ularnn oluklara, doru olarak yerletirilmesine dikkat ediniz. Eklerinizi lehimleyiniz. Giri-k ularn kartrmaynz. Sarglar el ile kontrol ediniz. Rotor sarma temas edebilir.

42

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Bir arkadanzla birlikte yaptnz uygulamay deerlendirme leine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 Sarm emasn izebildiniz mi? Sac paketlerini dzeltebildiniz mi? Oluklarn yaltmn yapabildiniz mi? Bobin gruplarn hazrlayabildiniz mi? Bobinleri oluklara yerletirebildiniz mi? Gerekli ekleri yapabildiniz mi? Sarm bandajlayabildiniz mi? Klemens balantlarn yapabildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise modl deerlendirmeye geiniz.

43

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki cmleleri Doru (Y) veya Yanl (Y) olarak deerlendiriniz. S.N. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Doru ki kutuplu el tipi sarmlar katl olur. Drt kutuplu el tipi sarmlarda k-ka balanr. Sarglar oluklara 180 elektriki ayla yerletirilir. Eklerin lehimlenmesine gerek yoktur. Makaron eklerin yaltlmasnda kullanlr. Bobin gruplar sarm kalplarnda sarlr. U giriinin k Zdir. Klemens tablosunda U-V-W girii, X-Y-Z k temsil eder. R-S-T fazlarn X-Y-Z ularna uyguladmzda motor yanar. X-Y-Z ular birleince motor, yldz balanm olur. Yanl

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

44

MODL DEERLENDRME RENME MODL DEERLENDRME

Modl ile kazandnz yeterlii aadaki ltlere gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LTLER
A- Asenkron Motoru Skme 1. Sarm tipini doru olarak belirlediniz mi? 2. Sarglar oyuklardan karabildiniz mi? 3. Sipir saysn doru olarak buldunuz mu? 4. Tel apn mikrometre ile lebildiniz mi? 5. Bobin lsn alabildiniz mi? 6. Presbant lsn alabildiniz mi? 7. Statoru dzgn temizleyebildiz mi? 8. Gerekli deerleri kartekse kaydettiniz mi? B-Asenkron Motoru Sarma Hazrlamak ve Sarglar Yerletirmek 1. Sarm hesaplarn doru olarak yapabildiniz mi? 2. Sarm emalarn yanlsz izebildiniz mi? 3. Presbantlar lye gre dzgn kesebildiniz mi? 4. Oluklarn yaltm iyi yapld m? 5. Bobin gruplarnn llerini doru aldnz m? 6. Bobin gruplarn oluklara doru olarak yerletirebildiniz mi? 7. Eklerinizi lehimleyerek ve doru olarak yaptnz m? 8. Tiretlemeyi dzgn yapabildiniz mi? 9. U-V-W ve X-Y-Z ularn kablo ile kardnz m? 10. Klemens balantlarn doru olarak yaptnz m? 11. Klemens kutusunu yldz baladnz m? 12. Klemens kutusunu gen baladnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz. 45

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 D Y Y D D Y Y

RENME FAALYET -2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D Y Y Y D D Y D Y D

46

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

Kolektrsz Motor Sarm Kataloglar. Sarm i Yapan letmeler.

47

KAYNAKA KAYNAKA
GRKEM Abdullah, Elektrik Makinelerinde Bobinaj, Atlye2 ARSLAN Ali, Elektrikli Ev Aletleri, Endstriyel Elektronik, Motor Kumanda Devreleri, Bobinaj CEYLAN Hasan, Elektrik Atlyesi, Bobinaj PENT Adnan, Ders Notlar, Ankara, 1997. Kylm Motor letmesi, Bursa. eitli Bobinaj Atlyeleri, Bursa.

48