Professional Documents
Culture Documents
Bi Th Vit H Ngi thc hin: Nguyn Thnh Phng Lp CNKHTN K11 Sinh hc
M u
ng vt nguyn sinh (Protozoa) l nhm xut hin sm nht trong gii ng vt. c tnh hin nay c khong 38.000 loi. c im chung: Kch thc hin vi t 2 - 4 micromet, tuy vy cng c nhng loi c kch thc ln, mt thng c th nhn thy c: Mt s c kch thc c bit: Trng c Bursaria c c th di ti 1,5mm; ng knh ca loi Trng l (Foraminifera) t n 10mm, c bit c loi Trng l ha thch c v t ti kch thc 15cm. C th n bo l c im xuyn sut ton ngnh. V hnh thi, Protozoa tng ng vi mt t bo nhng v mt sinh l, chng l mt c th hon chnh, do chng c nhiu nt c trng ring.
1. Phn b
trng m l rt cn thit v chng nhy cm vi s mt nc)
Phn ln sng t do trong nc (trong mi trng nc ngt v nc mn) Mt s sng trn cn (di dng sng hoi sinh ti nhng ch c vt cht hu c phn hy trong t) Mt s sng k sinh (trong c th thc vt, ng vt)
1. Phn b
Nhng nghin cu gn y ch ra rng Protozoa l nhm a pht sinh. Taxon Protozoa khng nn p dng lm tiu ch phn loi thc s trong lch s tin ha phn t. Tuy nhin, thut ng ny vn c th dng ch nhm cc ng vt a pht sinh, t c h hng vi nhau nhng c chung c im hnh thi, sinh sn, sinh thi hc v mt s c im ha sinh.
Hnh dng ca protozoa rt a dng, c hu ht cc kiu i xng ca ng vt, v d: Trng Chn gi cha c i xng, Trng Phng x, Trng Mt tri c i xng ta trn. Trng L (Globotrucana) c i xng hai bn; Trng C c c th mt i xng.
6. Sinh sn
Bao gm c sinh sn v tnh v sinh sn hu tnh.
A. Sinh sn v tnh: Phn i: c hu ht cc loi protozoa. Mc chi: gp Trng ng ht (Suctoria). Lit sinh: l kiu sinh sn v tnh mt s loi k sinh. Trc tin nhn phn chia nhiu ln sau t bo cht phn tch tip theo tng ng vi s lng nhn phn chia to thnh nhiu c th.
6. Sinh sn
B. Sinh sn hu tnh:
Tip hp
(conjungation): l qu trnh trao i giao t gia 2 c th protozoa ghp cp, hin tng ny ph bin cc loi c lng bi.
6. Sinh sn
B. Sinh sn hu tnh: Da trn c tnh cc c th tip hp, ngi ta phn chia ra: ng giao, d giao v non giao. ng giao: giao t c v giao t ci ging nhau. (gp Trng Roi tp on Stephonosphaera). D giao: giao t c v giao t ci khc nhau v kch thc. (thng gp tp on Pandorina hay Eudorina) Non giao: thng thy tp on Volvox, trong c 25 30 t bo ln ln hnh thnh giao t ci; 5 -10 t bo phn chia lin tip, mi t bo cho 256 giao t c. Giao t c di ng tm gp giao t ci v th tinh. Kiu sinh sn ny ging vi sinh sn hu tnh ng vt a bo, tuy nhin giai on lng bi ch chim mt thi gian rt ngn trong vng i.
7. PHN LOI
Nhiu nh khoa hc cho rng ng vt nguyn sinh (protozoa) l mt phn gii, cha 7 ngnh trong tng s 14 ngnh ca gii Khi sinh Protista. Ngnh Sarcomastigophora bao gm cc lp Trng Roi v Trng Amip vi 1 loi nhn. Ngnh Labyrinthomorpha, Apicomlexa, Microspora, Ascetospora v Myxozoa u bo gm cc loi sng hoi sinh v k sinh. Ngnh Cilliophora gm cc loi c lng bi v c 2 loi nhn. S phn loi phn gii Protozoa nh trn ch yu da trn c im nhn, hnh thc sinh sn v c ch vn ng.
Nhiu xut gn y c mt s khc bit. Nm 1993, T. Cavalier-Smith cho rng protozoa nn c nng ln lm 1 gii vi 18 ngnh da trn c im cu trc cristae ty th v nhiu c im khc. Tuy nhin, s chp nhn cch phn loi ny vn cha c thng nht. Trong nhng m hnh phn loi da trn nghin cu phn t gn y, protozoa khng tn ti nh l mt taxon ring r. Cc t bo nhn thc ging protozoa c tm thy khp ni trong bc thang tin ha.
7. PHN LOI
7. PHN LOI
Cc dng protist c 1 loi nhn v c tim mao, chn gi hoc c 2 c xp vo ngnh ny. Hnh thc sinh sn c c v tnh v hu tnh.
Phn ngnh Mastigophora bao gm: Trng Roi thc vt (phytoflagellates) cng 1 s h hng v Trng roi ng vt (zooflagellates) khng c sc t dip lc. Sinh sn v tnh phn i. Mt s loi c sinh sn hu tnh, Hin tng ha bo t ph bin. Mt nhm ln l kinetoplastids, c ADN ty th nm mt vng c bit gi l kinetoplast.
7. PHN LOI
Mt s Trng roi ng vt sng t do, v d loi choanoflagellates c 1 tim mao, sng n c hoc tp on. Mt s Trng roi ng vt hnh thnh kiu sng cng sinh, v d nh loi Trichonympha, c tm thy trong rut ca mi v sn xut cc enzym gip tiu ha cellulose. Mt s Trng roi ng vt k sinh trn ngi, v d Giardia lamblia c rut ngi, gy bnh tiu chy. Trichomonas vaginalis, c tr trong m o v ng tit niu ph n v trong tuyn tin lit, tit niu nam.
Giardia lamblia
7. PHN LOI
Mt h Trng roi ng vt tn l trypanosomes - tc nhn gy bnh v mu rt nguy him ngi v ng vt. Bi v chng sng trong mu, nn cn c tn l hemoflagellates. Nhng sinh vt k sinh ny c cu trc c trng v dng nh l nhnh pht sinh sm nht ca protists vi ty th v peroxisomes. Mt cn bnh ph bin v nguy him do trypanosomes gy ra ngi l bnh ng Chu Phi, gy nn bi loi
7. PHN LOI
Phn ngnh Sarcodina Bao gm cc loi protists dng amip. Chng c tm thy khp ni trn th gii c mi trng nc ngt v nc mn v trong t. Mt s k sinh trn ng vt c v. Amip gin n (amip trn) di chuyn lin tc bng cch to chn gi. Mt s khng c hnh dng xc nh v cu trc bn trong t bo khng c nh. Amip dng chn gi bt mi (to nh, vi khun, protozoa khc). Mt s vt cht di chuyn ra v vo t bo thng qua m bo. Sinh sn amip trn l phn i. Mt s amip hnh thnh bo t (cyst).
Amoeba proteus.
7. PHN LOI
Nhiu dng sng t do c cu trc phc tp hn. Arcella to ra lp v cng bo v. Nhng loi amip ny th chn gi ca chng qua l m ca v bt mi v di chuyn. in hnh l Trng l (foraminiferans) v Trng phng x (radiolarians) ch yu l cc amip sng bin. Trng l sng phn ln y bin, trong khi Trng phng x thng c tm thy vng bin nng. V ca Trung l hay b xng ca Trng phng x c hnh dng rt p v c trng. Kch thc chng c ng knh t 20mm n 2cm. Mt s loi amip sng cng sinh. Hai h ph bin l Endamoeba v Entamoeba. Endamoeba blattae ph bin trong rut gin, Entamoeba histolytica l loi k sinh ngi, gy bnh l amip rt nguy him. Hai h amip sng t do l Naegleria v Acanthamoeba, gy bnh ngi v nhiu loi ng vt khc.
Entamoeba histolytica
7. PHN LOI
2. Ngnh Labyrinthomorpha
Mt ngnh kh nh Labyrinthomorpha bao gm cc protists c hnh dng con thoi hay t bo sinh dng hnh cu khng ging dng amip. mt s h, t bo dng amip di chuyn trong mt mng li nhy vi kiu chuyn ng trt. Phn ln chng sng bin, dinh dng hoi sinh hoc k sinh trn to. Mt vi nm gn y, Labyrinthula tiu dit phn ln cc con ln c trn vng b bin i Ty Dng khi lm cn kit ngun thc n ca ln c
7. PHN LOI
Thng c gi l cc Trng bo t (sporozoa), c mt giai on sng bo t trong vng i, chng cc c quan t vn ng (tr mt s giao t c, hp t v ookinete). Chng k sinh ni bo ng vt v c c trng bi phc h nh (apical complex).
3. Ngnh Apicomplexa
Thnh phn ca phc h nh: hoc vi vng nh, cu trc nn cha cc si xp xon nm cnh vng nh; mng vi ng ta ra xung quanh c tc dng h tr cho cu trc nh. Hai hoc nhiu hn cc rhoptries ko di ra t mng t bo v tit cc cht cha trong n ra b mt t bo. S tit ny l cn thit h tr cho qu trnh xm nhp t bo vt ch. Mt vi l nh c cho rng hp thu cc cht dinh dng. Cu trc apicomplexan sporozoite
7. PHN LOI
3. Ngnh Apicomplexa
C s chuyn i nhiu vt ch. Vng i c c sinh sn v tnh v hu tnh. Bn h trng bo t k sinh quan trng nht l: Plasmodium (gy bnh st rt), Cryptosporidium (gy bnh cryptosporidiosis), Toxoplasma (gy bnh toxoplasmosis), Eimeria (gy bnh coccidiosis).
7. PHN LOI
3. Ngnh Apicomplexa
mt s im, qu trnh sinh sn v tnh gi l schizogony xut hin. l mt lot cc ln nguyn phn to ra nhiu c th gy nhim nh thng qua s hnh thnh cc chi n nhn. S sinh sn hu tnh l s th tinh ca mt giao t ci khng l vi giao t c nh, c tim mao. Hp t hnh thnh to nn mt dng nang c v dy gi l oocyst. Bn trong oocyst, phn chia gim phn to ra cc bo t n bi gy nhim.
7. PHN LOI
4. Ngnh Microspora
Trng vi bo t (microspora) kch thc 3 6 micromet, k sinh ni bo bt buc, thiu ty th. Chuyn i vt ch di dng bo t chng chu. Trong ngnh ny c mt s loi c nh hng n kinh t do chng k sinh nhiu loi cn trng trong sn xut. VD: Nosema bombycis k sinh gy hi cho tm gy bnh pebrine. Nhiu quan tm cn ch c th s dng chng nh mt tc nhn khng ch sinh hc i vi nhiu loi cn trng c hi khc. VD: Nosema locustae c php s dng rng ri kim ch loi chu chu M. Gn y c 7 h trng vi bo t c pht hin c lin quan ti cc bnh nhng bnh nhn b suy gim min dch v bnh nhn AIDS.
7. PHN LOI
5. Ngnh Ascetophora
y l mt ngnh tng i nh bao gm cc protists k sinh c trng c c im bo t thiu m cc cc v thiu cc si cc (polar filaments). VD: Mt h in hnh nh Haplosporidium k sinh ch yu t bo, m, v xoang c th ng vt Thn mm.
7. PHN LOI
6. Ngnh Myxozoa
Tt c cc loi thuc ngnh ny u sng k sinh, ch yu trong c nc ngt v c nc mn. Chng c bo t chng chu vi 1 6 si cc xon (coiled polar filaments). Loi c nh hng kinh t quan trng nht l Myxosoma cerebralis, chng nhim vo h thn kinh v c quan thnh gic c hi. C b nhim bnh mt thng bng, di chuyn bt thng. Bnh thn ny sinh gy nn bi mt loi myxozoa cha phn loi l mt trong nhng cn bnh c nh hng ln nht ti ngnh thy sn trn ton th gii.
7. PHN LOI
y l ngnh ln nht trong 7 ngnh protozoa. C khong 8000 loi, kch thc 10 - 3000 micromet. Ging nh tn gi, ngnh ny s dng tin mao (cilia) lm c quan t vn ng ch yu. Cc tim mao thng sp xp theo cc hng theo sut chiu di c th, hoc theo ng xon quanh c th. Cc lng bi hot ng to sng ng u, gip c th bi tin li d dng trong mi trng nc. Hnh dng c th rt a dng. in hnh nh hnh
dng giy Trng giy. Mt s loi nh Vorticella th gn vi mt gi th no bng mt cung di, Stentor th gn c th n vo gi th ri ko di ra ging hnh loa kim n. Mt s loi c cc dy gai bt mi, mt s tch tr cht c vo cc si phng cha trong cc nang c (toxicysts) bt mi.
7. Ngnh Ciliophora
7. PHN LOI
7. Ngnh Ciliophora
7. PHN LOI
7. Ngnh Ciliophora
im ni bt nht cc loi ngnh ciliophora l chng c kh nng bt mi hiu qu nh vo hot ng ca cc tin mao quanh ming. Chng c cc khng bo tiu ha. Hot ng iu ha p sut thm thu nh vo cc khng bo co bp. Phn ln cc loi ciliate c 2 loi nhn: nhn ln v nhn b. Sinh sn v tnh bng cch phn i theo trc dc c th. Sinh sn hu tnh bng qu trnh tip hp. Mc d mt s ciliates sng t do, dng cng sinh cng tn ti. Mt s loi sng dng k sinh khng gy hi, v d nh Entodinium sng trong d c ca gia sc, Nyctotherus sng trong rut kt ch. Mt s loi ciliates khc th sng k sinh bt buc, v d nh Balantidium coli sng trong rut ng vt, c ngi, gy bnh l.
7. PHN LOI
Tng kt