Professional Documents
Culture Documents
Hastalk Resimleri
Rheumaliga Schweiz Ligue suisse contre le rhumatisme Lega svizzera contro il reumatismo
Impressum: Yazar
Dr. med. Manuel Klti, Rheumatologie Hirslanden Klinik St. Anna, Luzern
alma grubu Dr. med. Adrian Forster, Klinik St. Katharinental, Diessenhofen Dr. med. Jrg Jeger, Luzern Dr. med. Thomas Langenegger, Zuger Kantonsspital Sayfa dzeni Realizasyon Kapaktaki Fotoraf Yaymlayan Wirz Identity AG, Zrich www.alscher.ch Hansueli Trachsel
iges
indekiler
Giri Bel ve srt arlar hangi aralarla gelir? Akut ve kronik bel ve srt arlar arasnda ne fark vardr? Bel ve srt arlarnn nedenleri nelerdir?
4 5 6 8
Bel ve srt arlarnn nedenleri ne zaman ve nasl aydnlatlmaldr? 11 Bel ve srt arlar iin tahmin yrtmek mi? ou zaman iyi! 12 Akut bel ve srt arlar nasl tedavi edilir? 13 Kronik bel ve srt arlar nasl tedavi edilir? 14 Srt arlar ve spor 16 Belkemii ameliyat ne zaman gereklidir? 17 Belkemiine perin taklmas 17 Kronik bel ve srt arlaryla yaamm nasl srdrebilirim? 18 Bana kim yardmc olur? 19 Srt arlar konusunda baz gerekler 20 Romatizma Merkezi (Rheumaliga) 21 forum | R dergisi 21 Kk szlk 22 Bavuru kaynaklar 25 Yararl adresler 26
Giri
Bel ve srt arlar pek ok insann bandan geen zc bir olaydr ve ev doktoruna bavurma nedenleri arasnda en n sralarda yer alr. Bel ve srt arlar daha ok bel omurlarnda ortaya kar, ama boyun ve srt omurlarnda da grlebilir. Srelerine gre bel ve srt arlar iki blme ayrlabilir: Akut bel ve srt arlar birka gnle birka hafta arasnda srer. Kronik arlar ise aylar boyunca, dahas yllarca srebilir. Neyse ki bu kategoride arlarn bu kadar uzun srmesine seyrek rastlanr. Yine de rahatszlk hallerinde, ok sayda bktrc doktor ziyaretleri, kontroller ve terapi seanslaryla byk skntlara yol aar. Ayrca dkrkl yaanr, bazan insan kendine ve kaderine lanet eder, dahas bir ok kii hastalarn anlamayan ve onlara yardm edemeyen doktor ve terapistlerden umudunu kesebilir. Kronik bel ve srt arlar, erken emekliliin nde gelen nedenleri arasndadr. Bu rahatszlktan dolay malulen emekli olanlarn saysndaki art, son zamanlarda medyann yaygn ilgisine yol amtr.
Bel ve srt arlar bir rahatszlk belirtisidir, ama belirtinin asl kayna hakknda belirli bir ipucu vermez. Tp alanndaki btn ilerlemelere karn, ar nedenlerinin kesin tanmnn ou zaman yaplamyor oluu, biraz garip deil mi? Anma, omurlar arasndaki esnek dokunun zedelenmesi ya da omurgada arplma (kamburlama) gibi durumlar, arlarn ortaya kmasnda etkili olabilir, ama genel olarak ele alndnda, bel ve srt arlarnn douunda ve aklanmasnda rolleri ok azdr.
Bel ve srt arlar, doktora bavurma nedenleri arasnda en n sralarda yer alr.
rn byk blm ya kendiliinden kesilmekte ya da uygun bir terapi sonucunda dindirilmektedir. Hastalarn yaklak te biri arlarn zaman zaman yeniden gelmesinden yaknmakta, ancak bunlarn ok aznda arlar gnlk yaam srekli olarak snrlandrmaktadr. nsann evriminde drt ayaktan iki ayak zerinde yrmeye geiin belli bir bedeli olmutur. Srt arlar gnlk yaamn normal bir parasdr ve her trl yardmc teknik aralara ve i yaamnda bedensel ykn
Yetikin bir insann omurgas drt blme ayrlr: 1) Boyun omurlar (Bo.O), 2) Srt omurlar (SO), 3) Bel omurlar (Be.O), 4) Kuyruksokumu omurlar. Yandan grn.
azalmasna ramen, srt arlarmz eskisinden daha az deildir. Aktr ki, sadece ar i koullar deil, ikayetle ilgili anlaymz ve davranlarmz da belirli bir rol oynamaktadr. Ayrca beden yapmz, modern alarn otomobil, asansr, yryen merdiven vb konforuna ya da bro sandalyesinde hareketsiz oturmaya ancak ksmen uygundur. yi ileyebilmesi iin, vcudun normal hareket ve yklere ihtiyac vardr. Omurgamz vcudun ana eksenini oluturur. Omurga, ynetici organ olan kafamz tar ve ayrca iinde her trl iletiimi salayan omurilik ve ona bal sinir kkleri yer alr. Kemikler, kaslar, balar, sinirler her harekette artc bir egdm iinde kesintisiz olarak alr. Bylesi bir yapda her an bir aksakln ortaya kabilir olmas ve bunun nedeninin ok karmak olabilmesi, kimseyi artmaz.
Unutmayalm ki, sar blgesindeki akut arlar, yzde 80-90 orannda kendiliinden ya da terapi sayesinde gemektedir rntgeni ekilmi olsa da, olmasa da.
biridir. Terapili ya da terapisiz, iddeti azalmadan ya da artma gstererek alt haftadan fazla sren lumbago arlar, aile doktoru ya da bir uzman tarafndan incelenmeli ve tehis konulmaldr. Boyun arlar iin de, yaklak iki aydan sonra ayn kurallar geerlidir. Bu konudaki istisnalardan daha sonra sz edeceiz.
Omurlar arasndaki kkrdams maddeyi (disk) gsteren omur kesiti ve iki 'disk kaymas' olay: Diskin i tarafndaki yumuak blm dar taar ve 1) omurilik kanalna, 2) sinir kklerine bask yaparak skma yaratr.
Normal bir omurgann rntgen resmi: soldaki nden grn, sadaki yandan grn.
Omurgann bel blgesinde grlen tipik bozulmalar: 1) Kemikte toka biiminde (Knochenspange) oluumlar, 2) kk omurlarn eklemlerinde artrozlar ileri derecelerinde bile ar vermeyebilirler, 3) omurlar arasndaki disklerin incelmesi
grlebilir. ounlukla bu tr bozulmalar, tahmin edildiinden daha az rol oynarlar. Sadece ileri derecelerinde ya da bir baka hastaln da katlmasyla, arlarn gerek nedeni haline gelirler. Kronik arlarn oluumunda sosyal ve mesleki durumlar byk rol oynar. yerindeki stres ve skntnn yan sra, rahatsz alma biimleri ve sigara duman da bnyesel olarak herhangi bir temel zarar saptanamadan srt arlarnn kroniklemesine yol aar.
Kimi zaman diskteki hasarlar da bel ve srt arlarna yol aabilir. Ama salkl pek ok insann rntgen filmlerinde disk hasarlar saptand halde, hibir ar duymamalar artcdr. Aratrmalara gre, insanlarn yaklak yzde 40'nda disk hasar bulunmakta, ama kendileri bunun farkna varmamaktadr. Ender rastlanan baz durumlarda, disk kaymas (bel ft), sinir kklerine fazla yakn olmas yznden arlarn bacaa, kola doru yaylmasna yol amakta, dahas baz kaslar zayflatmaktadr. Bu gibi olaylarda mutlaka doktor tedavisi gerekir. Omurga ile karn organlarnn birbirine yakn olmalar yznden, i organlardan birindeki (rnein pankreastaki) hastalk, ender olsa da, srta vurabilmekte ve kendini bel ya da srt ars biiminde gsterebilmektedir. pheli durumlarda doktor, olas pek ok baka nedeni elemelidir. Bylece rnein kemik erimesi hastal, omurlarda kntlere yol aabilir ve iltihaplanma giderek omur aralarndaki disklere kadar srayabilir. Bu durum bir dizi iltihapl romatizma rahatszlklarna yol aabilir ki, bunlarn en tannm
Bechterew hastaldr (Spondylitis ankylosans). Virs ve bakteriler de disklerde iltihaba yol aabilir, zellikle eker hastalna (Diabetes mellitus) yakalanm kiilerde bu risiko sz konusudur. Sadece istisna olaylarda belirli kanser trleri metastaz yaparak omurgaya srayabilmektedir. Demek ki bel ve srt arlarnn zel nedenlerinden sz ediyoruz artk. zel bel ve srt arlar enderdir ve byle durumlarda ou zaman ek belirtiler bulunur.
11
Doktor, gerekli olan baka aydnlanma aralar konusunda size bilgi verir ve daha ok da sakince beklemeyi tavsiye edebilir. Rntgen ektirmenin ou zaman fazla bir yarar olmaz, bu yzden rntgen olayna ihtiyatl yaklamak gerekir. En ge drt ya da alt hafta sonra daha ayrntl bir muayene gerekli olur ve doktorunuz sizi belki de bir eklem hastalklar (romatizma ya da ortopedi) uzmanna gnderecektir. Ek bir rntgen ekiminden nce ayrntl bir klinik muayenesi mutlaka gereklidir. Hakl bir gerekeye dayanmayan rntgen filmleri, bilgisayar tomografileri (CT) ve manyetik dalga tomografileri (MRI) olsa olsa hastay gereksizce huzursuz eder. Omurgada anma ve disk kaymas (bel ft) gibi olaylarn grlmesi aslnda normaldir ve bunlar her zaman ille de aryla balantl deildir. Rntgen filminde ya da manyetik dalga tomografisinde (MRI) byle bir grnt ksa bile, arnn gerek nedeni o olmayabilir. Bir bulgunun klinik adan nemli olup olmad, bazan ancak ok dikkatli incelemelerden sonra anlalabilir.
12
Ancak yaama alkanlklarndaki bir deiiklik (daha fazla hareket, spor ya da kas gelitirme cimnastii, daha fazla etkinlik) ksr dngy krmay salayabilir.
13
Dzenli olarak yaplan srt idmanlar, kas gelitirme almalar, dzenli spor, evde ve iyerinde sala uygun ve vcuda zorlamayan bir evre dzeni kurmak gibi nleyici tedbirler, sakin bir kafayla konuulup kararlatrlmaldr. Bunlar durumun daha ktlemesini nler. Saknma ve korunma, hzla kondsyon kaybna yol amaktadr. Gnmzde bedensel kondsyonu ykseltmek iin, grup iinde ya da tek bana, zevk alarak idman yaplabilen fitness merkezleri hemen her yerde bulunmaktadr. Romatizma Merkezi (Rheumaliga) svire'nin her yerinde eitli kurs olanaklar sunmaktadr: Nordic Walking (kuzeyli tarz yry) Aquawell (su cimnastii) Aquacura (tedavi amal su cimnastii) Active Backademy (srt cimnastii) Daha fazla bilgi iin telefon: 044 487 40 00 ya da internet adresi: www.rheumaliga.ch.
14
arkesici ve ary nleyici ilalar, iyeri koullaryla ilgili ayrntl bilgi edinme, uygun evre ve alma dzeni (ergonomi) nlemleri, gnlk yaamda omurgay koruyacak hareketler konusunda bilgilendirme, bel ve srt sal okulu, psikolojik yardm, muayene amal ineler ve baka nlemler. Edilgin tedavi nlemlerinden olan masaj ya da eitli amur banyolar sadece tamamlayc tedavi olarak uygulanr. eitli terapilerin uygun bir bileimi, arlarn azaltlmasn ve her eyden nce de genel kondsyona yeniden sahip olmay salamaldr. Kondsyon sorunu, arlarn nedenini umutsuzca aratrmaktan daha nemlidir. Bedensel hareketsizlik ksa zamanda gvde, kol ve bacak kaslarnda zayflamaya, genel kondsyonun ktlemesine ve kiinin i yapabilme gcne olan zgveninin kaybolmasna yol aar. Korku ve ekingenlik ou zaman gndelik davranlar ve i verimliliini, fizik arlardan daha fazla etkiler. Saknma, korunma ve dinlenmeye ynelik iyi niyetli tavsiyeler ters tepki yapar. Ar ile korunma arasnda bir ksr dng oluur. yilemek, gnlk
Dzenli olarak hareket etmek kronik bel ve srt arlarn nler ve ayrca insana zevk de verir.
Etkin durumda kalmann pek ok yolu vardr. Suda yaplan fitnes hareketleri eklemleri salamlatrr ve kaslar kuvvetlendirir. Romatizma Merkezi (Rheumaliga) su cimnastii Aquawell ve tedavi amal su cimnastii Aquacura olanaklar sunmaktadr. yaama yeniden katlmak demektir, ondan saknmak deil. Sregiden muayene ve incelemeler sonucunda bnyede gzle grlr bir deime bulunursa rnein ileri derecede hasar grm ya da ucu dar tam bir disk, omurlardan birinde byk bir krk bir uzmana (romatizma uzman, nroloji operatr, omurga ortopedisti) bavurulmaldr. Ameliyat konusunu iyi dnmek gerekir, varolan arlarn, saptanan hasarlardan kaynaklandndan emin olunmaldr. Ama hibir ars olmayan pek ok kiide de belirli bir belirtiye yol amam omur anmas ya da bel ft olaylar grlebilir ve bu nedenle doal olarak ameliyat edilmeleri de gerekmez. Her eit ar ameliyatla giderilemez. Hele znde stresten ve manevi yklerden kaynaklanan arlar iin zellikle geerlidir bu. Duruma gre farkl tedavi seenekleri dikkate alnmaldr: Doktorunuzdan bu konuda bilgi isteyin.
16
Duruma uygun olarak ncelikle ayakta tedavi denenmelidir. Arlarn iddetli olmas ve/ya da uzun sreli alamazlk durumunda ise, hastann uzman bir rehabilitasyon kliniine yatrlarak ok yanl incelemeden geirilmesi (interdisziplinre Rehabilitation) tavsiye edilir. .
tavsiyesini de alarak, spora ksa bir sre ara verin. Kronik arlarda ise, o ana kadar yapmakta olduunuz spor etkinliinden, hele bunu bir grup iinde ve zevk alarak da yapyorsanz, kural olarak vazgemeyin. Ksa sreli ama sk yaplan idmanlar, ar ve yorucu ama dzensiz idmanlardan daha deerli ve daha yararldr. Spor yaptktan sonra her seferinde daha fazla ar hissediyorsanz, doktorunuza bavurup bilgi isteyin. Snowboard gibi ar ve moda sporlar, belinize ar yk bindirebilir. Yine de iyi bir teknik ve antreman, size pek ok olanak salayabilir. Oyun sevinciyle yaplan spor idealdir, bundan sakn vazgemeyin!
17
18
diye alnmama duygusu (ki herhalde zgven eksikliini gsterir daha ok), korkuya yol aar ve hastay umutla dkrkl arasnda bocalatr. Ve gnn birinde anszn, toplumumuzun temel deerlerinden olan alma yetenei elden gidiverir. yerinde basklar artar. nsan ilikilerinde ve sosyal yaamda skntlar ba gsterir. Biraz daha uzun sren i gremezlik hallerinde, geim korkusu da kapy almakta gecikmez. Hepsinden kts ise, sigortayla ve resmi makamlarla didimelerin, ksa
19
zamanda hastalk ve kronik arlarla mcadele iin harcanandan fazla enerjiyi alp gtrmeye balamasdr.
edilgen beklenti ve umutlar iinde kendinizi yitirmeyin. Her tehditten yeni bir frsat doabilir.
20
uzmanna (Romatizma uzman/ ortopedist) gnderecektir. Rntgen filmlerinde genellikle anma ya da disk hasarlar bulgusuyla karlalr, bunlar hastalk deil, normal yalanma belirtileridir. Kronik arlarn tedavisinde sihirli bir ila yoktur. Bu konudaki her trl iyimser akl hocaln pheyle karlayn. Aile doktorunuza ya da bir uzmana bavurarak bilgi isteyin. Arlar dindirebilmek iin ou zaman eitli terapi uygulamalar denenir. ok yanl rehabilitasyon programlar (ayakta ya da yatakta) zellikle tavsiye edilir. Belkemii ameliyatlar ender olarak gereklidir. Kronik arlar karsnda, her eye ramen etkin yaayn. Dinlenme, saknma ve korunma, kas zayflklarna yol aar ve arlar iddetlendirir. Rehabilitasyon yeniden almak demektir, korunma ve saknma deil.
21
forum | R dergisi
svire Romatizma Merkezi (Rheumaliga Schweiz) forum | R adl bir dergi yaymlamaktadr. Bu dergide eitli romatizmal hastalklar ele alnmakta ve bu bilgiler okuyuculara anlalr biimde sunulmaktadr. forum | Rde ayrca yeni ilalar, gnlk yaamla ilgili pratik tavsiyeler ve konuyla ilgili yaynlar stne bilgiler de yer almaktadr. Koruyucu hekimlik balca konulardan biridir. Bu romatizma dergisinin abone creti de fazla yksek deildir. svire Romatizma Merkezi'nden (Rheumaliga Schweiz) bilgi alabilirsiniz.
22
Kk szlk
Artroz
Kkrdak erimesinden kaynaklanan eklem rahatszl, eklem anmas. Diskin i yapsndaki jelatinimsi doku, d basn nedeniyle, kabuunu oluturan lifli badokudan dar taar. Bu taan blm, omurilie ya da ona bal sinir kklerine bask yapabilir. Ksaltlm yazm CT: Bilgisayar tomografisi, zel bir teknikle vcudun tabaka tabaka ekilmi rntgen grntlerinin birletirilmesinden oluur. Omurgada boyun omurlar blgesi(yle ilgili). Omurilik ve sinir kklerinin yer ald omurilik kanalnn darald noktalar. Yrmeyi snrlar. Eklem yerlerinlerdeki dokularn anmas. Kaslarda hareket eksikliinden gelen hamlama. eitli uzmanlk dallarnn egdmyle gerekletirilen karma tedavi yntemi. Sert kemik dokusuna sahip omur gvdelerinin arasnda yer alarak, omurgann hareketliliini salayan esnek balant dokusu. lerleyen yala birlikte kuruyarak esnekliini yitirir. Jelatin benzeri bir doku ile onun evresini kabuk gibi saran lifli yapdaki badokudan oluur. Omurgada gs omurlar blgesi(yle ilgili).
Bilgisayar tomorafisi
Disk
Kk szlk 23
Kas gerginliine kar kullanlan ilalar. Eklem yerlerinde kemiklerin ucunu saran esnek ve kaygan doku. Bele saplanan iddetli ve akut arlarn halk azndaki ad. ounlukla zararszdr. Omurgada bel omurlar blgesi(yle ilgili). Manyetik titreim yntemiyle vcudun tabaka tabaka ekilmi grntlerinin birlemesinden oluur (rntgen teknii deildir). nicht-steroidale Antirheumatikann ksaltmas; iltihaplar engelleyen ve arlar hafifleten ilalar. Tehis ya da tedavi amacyla omurgann eitli dokularna uygulanan ineler. Omurilie bal sinirler. (Bunlara bazan sinir kkleri de denir.) Omurlar arasna perin yerletirme amacyla yaplan belkemii ameliyat. Omurilik alannda uzman operatr hekim. Kemik erimesi: artan kemik krlmalar ile birlikte grlen kemik hastal.
Lumbago
Lumbal MRI
NSAR
Nfuz etme
Omirilik sinirleri
Omurga destei
24 Kk szlk
Petek eklemleri
Kuyruk sokumundaki kk omurlar arasndaki farkl eklemlenme biimi. Tpta, hastalk nedeniyle ya da kaza sonrasnda hasar gren organn yeniden oluumu ya da eski ilevine kavumas ile ilgilenen uzmanlk alan. Kemikler, balar, eklemler ve iskelet kaslarndan oluan ve omurgay da ieren hareket organlarndaki hastalklarn tedavisiyle uraan uzman hekim. Sinir sistemiyle ilgili ameliyatlar gerekletiren operatr doktor. Sinirlere bask yapan belft ameliyatlar da bu operatr tarafndan gerekletirilir. Omurgada saa ya da sola doru arplma.
Rehabilitasyon
Romatizma uzman
Sinir cerrah
Skolyoz
Bavuru kaynaklar
25
svire Romatizma Merkezi'nin (Rheumaliga Schweiz) yaynlar (Almanca D 001, Franszca F 001, talyanca It 001) svire Romatizma Merkezi'nin (Rheumaliga Schweiz) brorleri ve duyurular: Beliniz hareket halinde (Almanca D 312, Franszca F 312) Bel ve srt iin kurallar (Almanca D 130, Franszca F 130, talyanca It 130) Esneklik cimnastii (Almanca D 113, Franszca F 113, talyanca It 113) Geveme (Almanca D 117, Franszca F 117, talyanca It 117)
cretsiz
cretsiz
cretsiz
cretsiz
cretsiz
'Active Backademy' kuruluunun kurs program cretsiz (Bel ve srt idmanlar) (Almanca D 201, Franszca F 201, talyanca It 201) Kuzeyli tarz yry kurs program (Almanca D 205, Franszca F 205) cretsiz
svire Romatizma Merkezi'nin (Rheumaliga Schweiz) kitaplar: Hareket altrmalar, 2006 (Almanca 401, Franszca F 401, talyanca It 401) Beslenme, 2007 (Almanca D 430, Franszca F 430, talyanca It 430) Romatizma Dergisi forum | R Yllk abone (4 say / yl, Almanca/Franszca/talyanca) CHF 12.00
CHF 12.00
CHF 16.00
26
Yararl adresler
Rheumaliga Schweiz, Josefstrasse 92, 8005 Zrich, Telefon 044 487 40 00, Fax 044 487 40 19, Sipari 044 487 40 10, E-Mail: info@rheumaliga.ch, Internet: www.rheumaliga.ch Kantonlardaki romatizma merkezleri
Aargau Her iki Appenzell Her iki Basel Tel. 056 442 19 42 E-Mail: info.ag@rheumaliga.ch Tel. 071 351 54 77 E-Mail: info.ap@rheumaliga.ch Tel. 061 271 46 10 E-Mail: info@rheumaliga-basel.ch (iyeri) Tel. 061 271 46 27 E-Mail: info@rheumaliga-basel.ch (sosyal danma) Bern Freiburg Genf Glarus Graubnden Jura Neuenburg St. Gallen ve Frstentum Liechtenstein Tel. 081 302 47 80 E-Mail: hess.roswitha@hin.ch (iyeri) Tel. 081 303 38 33 E-Mail: sg.rheumaliga@resortragaz.ch (sosyal danma) Schaffhausen Solothurn Tessin Thurgau Uri ve Schwyz Waadt Wallis Zug Zrich Tel. 052 643 44 47 E-Mail: rheuma.sh@bluewin.ch Tel. 032 623 51 71 E-Mail: rheumaliga.so@bluewin.ch Tel. 091 825 46 13 E-Mail: segretariato@ltcr.ch Tel. 071 688 53 67 E-Mail: elviraherzog@bluewin.ch Tel. 041 870 40 10 E-Mail: rheuma.uri-schwyz@bluewin.ch Tel. 021 623 37 07 E-Mail: info@lvr.ch Tel. 027 322 59 14 E-Mail: vs-rheumaliga@bluewin.ch Tel. 041 750 39 29 E-Mail: rheuma.zug@bluewin.ch Tel. 044 405 45 50 E-Mail: info.zh@rheumaliga.ch Tel. 031 311 00 06 E-Mail: info.be@rheumaliga.ch Tel. 026 322 90 00 E-Mail: lfr@proinfirmis.ch Tel. 022 718 35 55 E-Mail: laligue@laligue.ch Tel. 055 640 49 82 E-Mail: info.gl@rheumaliga.ch Tel. 081 257 11 18 E-Mail: rlgr@bluemail.ch Tel. 032 466 63 61 E-Mail: info.ju@rheumaliga.ch Tel. 032 913 22 77 E-Mail: info@lnr.ch
27 25
Sakatlk ve sakatlar konusundaki hukuksal soru(n)lar iin cretsiz danmanlk zellikle sakatlk sigortas ve sosyal sigorta konular: (Integration Handicap)tan Engelliler iin hukuksal hizmet Zrich merkez: Brglistrasse 11, 8002 Zrich, Telefon 044 201 58 27/28 Bern ubesi: Schtzenweg 10, 3014 Bern, Telefon 031 331 26 25 Lausanne ubesi: Pl. Grand-St-Jean 1, 1003 Lausanne, Telefon 021 323 33 52 EXMA Vision, svire Yardmc Aralar Sergisi Industrie Sd, Dnnernstrasse 32, 4702 Oensingen, Telefon 062 388 20 20
trkisch
Rheumaliga Schweiz Josefstrasse 92 8005 Zrich Tel. 044 487 40 00 Fax 044 487 40 19 E-Mail info@rheumaliga.ch www.rheumaliga.ch
Rheumaliga Schweiz Ligue suisse contre le rhumatisme Lega svizzera contro il reumatismo
3000/MD/06.2008