Esas kaynak: Stuart Russel, Peter Norvig. Artificial Intelligence.Modern Approach, Prentice Hall Trke kaynak: Vasif Nebiyev.

Yapay Zeka, Sekin yaynlar, 2004

Dersin ieriini ve ders materyallerini (ppt sunularn) sitemden indire bilirsiniz .

Yapay Zekann ne olduunu anlamak;

Yapay

zeka konular, yapay zeka yntem ve aralar, yapay zekann ilgi alanlar, yapay zeka yntemleri ile sorunlarn zm yollar hakknda bilgi edinmek;

Basit yapay zeka uygulamalar gelitirmek

Bizi dier canllardan farkl yapan nedir? uurun doas nedir?beynimizde sinirhcreleri nasl etkileim yapyorlar? Sevgi,nefret, his nedir? Ben kimim? Yaya zekann bilinci ola bilirimi? nsan bilincini modelletirmek mmkn m? Hafza nedir? Beyinde hafiza nasl kaydedilir? Yaamn evrimi nasldr? Kendi evrimimizi tasarlaya bilir miyiz? Beyindeki deiimlerin maliyeti ve yarar nedir? Kk bir hcre dnen, nefes alan bir canlya nasl dnyor? nsann mrnn uzunluunun bir snr var m?

Yapay Zeka tanmlar Yapay Zekann tarihesi Yapay Zeka Yaklamlar Turing denemesi Yapay Zeka sorunlarna rnekler

Arama Oyun teorisi Mantk Bilgilerin tasviri Planlama Belirsizlik durumunda muhakeme yrtme Doal Dil leme Kavrama Robotik renme

Zek, beynin renme, anlama, soyut dnme, sebeplendirme, planlama, problem zme gibi zihinsel ilevlerine verilen isimdir. ok eitli kavramlardan olumasna ramen zek en ok IQ testi sonucuna gre deerlendirilir. Zek aratrmaclarnn asl alan insanlardr, fakat hayvanlarn da renme, anlama vs. yetenekleri zerinde almalar yaplmaktadr.

Yapay Zeka nedir?

Makine dne biler mi?
Dne bilerse, Nasl? Dnemezse, Neden? Akll dnmek nedir? Akll davranmak nedir?

Yapay Zeka, zeki bilgisayar sistemlerinin tasarm ile ilgilenen bilgisayar bilimidir Zeki Bilgisayar Sistemi, insan davrannn zekilii ile karlatrlabilir nitelikler sergileyen sistemdir. rnein, dilin anlalmas, renme, sorunlarn zm ve muhakeme. Temiz Yapay Zeka uygulamalarnn da (rnein, sanayi robotlar, tehis sistemleri (byle bir sistem American Medical Association tarafndan beenilmi ve u anda dnyann yzlerle hastanesinde uygulanmaktadr) olmasna bakmayarak, Yapa Zeka uygulamalarnda genellikle, dier bilim ve mhendislik dallarnn katks fazladr

YZnin temelinde bir sra bilimler dayanmaktadr:

Bilgisayar bilimleri ve mhendislii (donanm ve yazlm) felsefe (muhakeme kurallar) matematik (mantk, algoritmalar, optimizasyon) Kavram bilimi ve psikoloji (insann yksek seviyede dnme srecinin modelletirilmesi) Sinir bilimi (insann aa seviyede beyin faaliyetinin modelletirilmesi) dilbilim

Matematik

Bilgisayar Bilimi & Mhendislii

Felsefe

ktisat

YZ
Psikoloji Kavram Bilimi

Biyoloji

Dilbilim

Yapay Zekann tarihi

YZnin oluumu (1943 1956) Pitts ve McCulloch (1943): neri mantklarn gerekletire bilen sinirlerin basit matematik modeli Allen Turing: Turing makinesi ve Turing denemesi (1950) Claude Shannon: enformasyon teorisi; satran oynaya bilen bilgisayarlar Boole, Aristotle, Euclid fikirlerine yeniden dn (mantk, sillogizma)

lk giriimler (1952 1969) - 1956 Dartmouth konferans - John McCarthy (Lisp dilinin gelitirilmesi); - Marvin Minsky (ilk yapay sinir a makinesi); - Alan Newell ve Herbert Simon (genel sorun zme-GPS); - Akll genel sorun zme yntemleri Lisp (YZ programlama dili); znme (Resolution); - Sezgisel arama (A*, AO*)

YZnin tarihi (devam)

Bilgiye odaklanma (1966 1974) Alana zg bilgiler Bilgileri tasviretme modelleri Bildirimsel ve yordamsal tasvir Bilgi Tabanl sistemler (1969 1999) DENDRAL: ilk gl bilgi sistemi (karmak kimyevi birlemelerin 3 boyutlu yaplarnn belirlenmesi) MYCIN: ilk kural tabanl uzman sistemi (bulac hastalklarda kan tahlili iin 450 kural) EMYCIN: Uzman Sistemi (US) rts PROSPECTOR: ok byk yarar salam ilk bilgi tabanl sistem (maden yataklarnn aranmas iin jeoloji US)

YZnin sanayide uygulanmas (1980 1989) ada gelimeler (1990 gnmze dek)

Daha gereki hedefler Uygulamaya ynelik Dank YZ ve akll vekiller Yapay sinir alarna dikkatlerin yeniden ynelmesi ve genetik algoritmalarn ortaya kmas

Drt snfa ayrla biler: nsan gibi dnen sistemler nsan gibi davranan sistemler Akll dnen sistemler Akll davranan sistemler

nsans
dnme
drak modelleme

mantkl
Sorunlarn mantk ifadeleri ile verilmesi

davranma

Eliza, Turing denemesi

Akll vekiller

YZ bu alanlarda gelimeye meyillidir

Kavram bilimi yaklam Yalnz davrann ve giri-klarn deil, muhakeme srecinin de gz nne alnmas. Hesaplama modeli sonularn nasl alndn yanstmaldr GPS (General Problem Solver): Ama yalnz insans davranlar (ELIZA gibi) retmek deil, hem de ayn meselenin insan tarafndan zlmesi zaman atlan admlara benzer muhakeme sreci admlar ardkln retmektir

Davransal yaklam Sonucun nasl alnmas nemli deil, nemli olan bu sonularn insann ald sonulara benzer olmasdr Turing Denemesi (Alan Turing, 1950).

homo sapiens- akll insan nsan zekasna basit rnek: nsan gznn bir hcresinin 10 msde yapt ilem 100 deikenli 500 dorusal olmayan diferansiyel denklemler sisteminin zmne eittir. Dnyada en gl sperbilgisayarlarn bu sistemi zmesi iin birka dakika gerekmektedir. nsan gznde biri birleriyle bilgi iletiiminde en az 10 milyon hcre bulunmaktadr. Bu nedenle, gzn her saniyede yapt alk ii yapmak iin sperbilgisayara en azndan 100 yl gereke bilir.

Alain Turing-bilgisayar mantnn gelimesinde nc bilim adamlarndandr Turing zeki makinelerin insan beyninin ayrntl tasarmnn yaplarak oluturulabileceine inanrd. 1950'de "Turing testi" diye bilinen bir makale yaynlad. Test bir kimsenin klavye aracl ile bir insana ve bir zeki makineye soru sormasndan olumaktadr Turingin vurgulamak istedii nokta, bilgisayarda zeki davran reten srecin insan beynindeki srelerin modellenmesiyle elde edilebilecei gibi tamamen baka ilkelerden de hareket edilerek retilmesinin mmkn olmasdr.

IBM Deep Blue 1997de dnya satran ampiyonu Gary Kasparovu yendi. 2007de btn dama hamlelerini oyunun sonuna kadar kontrol edebilecek bir YZ modeli gelitirildi. 1996da 60 yldr kantlanamayan Robbins sant (Robbins conjecture) YZ ile bilgisayar tarafndan kantland. Pittsburgdan San Diegoya yolun %98ini kendi bana kullanan araba baaryla test edildi. 1991 Krfez sava esnasnda Amerikan ordusu tayc, kargo ve insandan oluan 50,000 birimlik kuvvetin lojistik plan ve iblmn YZ ile gerekletirdi. NASA uzay aralarndaki makine ve insanlarn operasyonlarnn iblmn YZ sayesinde planlamaya balad. Proverb adl YZ program kare bulmacalar ou insandan daha iyi zer duruma geldi.

zerk aralar: DARPAnn maliyeletirdii ve Carnegie Mellon Universitynin gelitirdii bilgisayarl sistem, kamyoneti ,ortalama 63 mil hzla gece ve gndz, yamurlu ve ak havada,Washingtondan San Diegoya kadar olan 2849 mil yolda sre bilmitir; Satran bilgisayar: IBM aratrmaclar tarafndan gelitirilmi satran bilgisayar o zamanki dnya ampiyonu Gary Kasparovu yenmitir;

ALVINN

ALVINN (Autonomous Land Vehicle in a Neural Network), insanlarn srsn izleyerek tastlar kontrol etmeyi grenen yapay sinir ag tabanl bir alglama sistemidir. ALVINN, genel amal bir yol izleme sistemi olarak birok nemli zellige sahiptir. Egitildigi yol tipi iin srmeyi grenmektedir. Yaps basittir. Farkl durumlarda alsabildigi kantlanmstr.

Bilimsel snflandrma: Uzak yldzlardan ve galaksilerden gelen zayf sinyalleri renmekle, bu yldzlarn uzman snflandrlmas yaplmtr; Gelimi Kullanc arayzleri: PEGASUS, American Airlines EAASY SABRE in yerayrma sisteminde kullanlan konuabilen arayzdr. Sistem telefonla byk, evrimii, dinamik veri tabanlarnn bulunduu bilgisayarlara erierek , uu bilgilerini alyor ve yerayrma ilemlerini gerekletiriyor.

ARABALAR: Ses tanma, Otomatik park etme Bankaclk: Dolandrclk tespiti Cep Telefonu: Ses tanma nternet: Arama makineleri, sohbet robotlar Gvenlik: Yz tanma, parmak izi tanma

Livescribe Pulse: El yaznz dijital ortama aktarrken evredeki sesleri de kaydeden kalem Ugobe Pleo: Gren, duyan ve renen robot oyuncak Hewlett Packard Smart Drug Delivery: Deriye yaptrlan ve zaman gelince vcuda ila salglayan bandajlar

BMW 7 Hz Snr Gstergesi: Kameralarla yoldaki hz snr tabelalarnn fotorafn ekip uymanz gereken azami srat gsteren yazlm Ugobe Akll hastaneler: Shimizu Corp ile Yasukawa Electric Corp tarafndan japonya'da yrtlen bir projeye gre yaam alanlar iindeki resepsiyon, temizlik, gvenlik, nakliye gibi "tm" hizmetler hi insansz, tamamen robotik otomasyonla gerekletirilecek.

BCI (Beyin-Bilgisayar Arayz): Bu bilgisayar program kafann zerinde elektrodlar bulunan bir balk sayesinde P-300 beyin dalgalarn yakalayarak bunu komutlara eviriyor. Bununla bir robot el harekete geirilebilir veya klavye kullanlabilir. Aratrma ekibi bunu bir motorlu tekerlekli sandalyeye balam. Bal giyen kii dnceleri ile tekerlekli sandalyeyi kullanabiliyor. Salvador DaBot: Konuabilen ve resim yapabilen bir robot. Akll Ulam Sistemleri

Birka rnek: Doal dil ileme: basit makine evirmeleri Uzman sistemler: kstl alanlarda tbbi tehisler Konuan sistemler: ~1000 kelimelik konumalar Planlama: Hubble Telescope tecrbeleri renme: ~1000 alan zere metinleri snflandrma Oyunlar: Byk usta (Grand Master) seviyesinde satran oynaya bilme

Doal dili ok iyi anlamak (gazete makalelerinin okunup anlalmas). stenilen grsel sahneyi yorumlamak Doal dili renmek Dinamik gerek zaman alannda planlar oluturmak Karmak ortamlarn ayrntlarna odaklana bilmek mr boyu renmek.

Yakn gelecek (20 sene iinde mmkn) Akll evler Bozulmadan nce uyar yapan makineler Sanal gereklik Akll ulam sistemleri

Uzak gelecek (100-200 sene iinde mmkn) Akll ehirler Nanorobotlar (damarlarn iinde dolaarak lokal bazda ameliyat yapabilen robotlar) Uzayda koloniler kurabilmek iin gezegenlerde altyap oluturan robotlar nsanlarn her yapt ii yapabilecek olan robotlar Kendi kendilerini tamir eden, gelitiren robotlar Makineler ve insanlar arasnda evlilikler