Dr.

Hikmet Kvlcml
Bilimsel Sosyalizmin Douu
(Marks-Engels a)
Yaynlar

Bilimsel Sosyalizmin Douu (Marks-Engels a)

Dr. Hikmet Kvlcml

Yaynlar Dijital Yaynlar ndir - Oku - Okut - oalt - Dat

Bu kitap ilk defa: 1970 ylnda Tarihsel Maddecilik Yaynlarnda yaynlanmtr. Bu kitap KXz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar Yaynlar

NDEKLER
SUNU BLMSEL SOSYALZMN DOUU MARKS - ENGELS AI I- KAPTALZMN DOU YZYILLARI Kapitalizm Tezi (15-16. Yzyllar) Kapitalizm Antitezi (17-18. Yzyllar) Kapitalizm Sentezi (19. Yzyl) II- SINIF KUTUPLAMALARI Tez: veren Snf Antitez: i Snf III- SOSYAL VE EKONOMK ZITLIKLAR Tez: sizlik - Pahallk Antitez: Yoksulluk - Kriz (Buhran: Bunalm) IV- SENTEZ ARAMALAR Ortaa Kalntlar: Tezler Modern Sosyal Snflar: Antitezler V- SOSYAL IKMAZ: "NAMUSLU AYDINLAR" VE HALK Gerici Politika: ngiliz Siyaseti veren Snf: Harp-htilal i Snf: Demokrasi-Sosyalizm VI- BLMCL SOSYALZMN TEORK TEMELLER Marks - Engels Almanyas Maddecil retim- Ruhul Dnce retim Taban - styap retici Gler- styap likileri 15 17 17 19 24 29 29 30 33 33 34 37 38 41 45 47 50 56 61 61 66 67 70 5 9

VII- DEVRM TEORS Devrim: Kii Bilinci Devrim: Snf Bilinci Devrimin Zaman Devrimin Doumu VIII- VEREN (BURJUVA) DEVRMLERNN ETKS Diktatrlk: veren Devrimi Diktatrlk: Aznln Devrimi ounluun Sosyal Devrimi Aldan-Lig-Gereklik Devrimci Almanca Konuma: Enternasyonal-Kapital IX- (Proletarya) DEVRMNN ETKS Beklenen Devrim: Paris Komunas 1871 Fransa'snda 1941 Fransa'sn Gr veren haneti hanet Babakan:Thiers teki Srtlanlar: Bakanlar-Generaller Blanque'ciler- Proudhon'cular Barl Demokratik Devrim ki Zt Dnya: i Paris-veren Versalle inin Hogrrl verenliin Canavarl Burjuvazinin nsan Kasapl X- DEVRM GEREKL Tarihin Birinci stihzas Tarihin kinci stihzas Barikat Devrimi Yerine: Demokratik Direnme Hakk ki Tip Devlet-ki Tip Devrim Mstebit Devlet: Barl Geit Vermez Barl Yoldan Sosyalizm

73 73 76 79 81 85 85 88 89 91 94 97 98 101 103 105 107 109 111 114 115 117 118 121 121 123 126 129 132 134

SUNU BLMLE SOSYALZMN AYRILII: BALIK NSANLIK Medeniyet (Uygarlk), Toplumun snflara bln ile balad. Bir avu ayrcal egemen snf, btn zenginlikler gibi, madde varlarn dzenleyen bilimi de tekeline geirdi. Uygarlkta bilim var, sosyalizm yoktu. Uygarlktan nceki toplum biiminde snflar yok, sosyalizm vard. Ama bilim de yoktu. Bilim, yazl biimde biriktirilmi bilgi hazinesi idi. Yaz, ancak varlklarn birikimi hazineletike, onlar kayt etmek zoru ile icat edildi. Bylece insanln eliik aln yazs, Bilim ile Sosyalizm'i binlerce yl birbirinden ayrd. Onun iin, insanlk yedi bin yldr srp gelen uygarlk boyunca, Osmanl airinin balklar gibi yaad: "O mahiler ki dery iredir, deryay bilmezler" (O deniz yaratklar ki, denizin iindedirler, denizi bilmezler) olduk. Deniz: Toplumdu, "Mahler": nsanlardk. inde yaratlp yaadmz toplumu bilmedik. Denizde balktan beyinsiz - Toplumda insan, Egemen snflarn (Efendilerin, beylerin) pek ilerine yarad. Balk avlar gibi insan avlamak ne "Gzel eydi" onlar iin. TARHCL DEVRMLER - NSAN ST GLER. Uygarln 6500 yl sren birinci prekapitalist (Kapitalizm ncesi) a ylesine akl almaz bir kr dv idi ki, yzeyden baknca: Toplumu sanki insanlar deil, eytanlarla Allahlar yrtyordu. Doan her uygarlk, byyor, duralyor, yalanyor ve en sonunda bir Kyamet (Barbar aknlar) ortasnda lyordu. Buna Tarihcil Devrimler a denebilirdi.

O ada uygarln ne douu, ne l hi bir insan (kii veya snf) dncesi, dileiyle olmuyordu. nsanlar, zaman geliyor dnyay titreten Cihangir, Herkl'lerden daha kahraman, kimi yarm, kimi tm Allah kesiliyorlard. Ama iinde yaadklar toplumun gidiini diledikleri yne eviremiyorlard. Hadi alt-ezilen snflarn "esmeleri okunmazd" diyelim. Ya o "ast astk, kestii kestik" st-egemen snflar da, en sefal smrlerini ebediyyen yaamay isterlerken, tepesi taklak geliyorlard. Nerede kalyordu onlarn (hakim snf) olular? Toplumun yaplnda da, yklnda da gerek "hakim" gerekse "mahkm" tm sosyal snflar, zmreler, tabakalar, hep birden "okka altna" gidiyorlard. Ayr ayr hi kimse etkileyemediine gre, kim yahut ne belirlendiriyordu bu de kalka toplum gidiini? nsanlardan ne "hi biri", ne "toptan hepsi" olmadna gre, nsan st, toplum tesi (Metasosyal), hatta madde ve fizik tesi (Metafizik) bir takm gler mi gdyordu toplumu, insanl ve tarihi? OK ALLAHLILIKTAN - TEK ALLAHLILIGA VE AKILA lk Glgam Destanndan, son Greko-Romen tarihisine dek be bin yl, bu yolda yelpazelenen insan dncesi, deimez yargsn vermiti: Toplumun bana her ne geliyorsa, hep o birbirlerine girmekte insanlardan hi aa kalmayan sr sr Allahlarn kargaal kaprislerinden ileri geliyordu. Tek tanrl slm Uygarl, ikide bir "kzlca kyametler" koparan says ok Allahlar kargaalna son verince, toplumun gidii zerine yarg yrtmek bsbtn gleti. yle ya, madem evrenler bir tek Allahn dileiyle "ol" denilip oldurulmutu. Ayn Allah, bir yol "ol" deyip yaratt falan veya filn gzelim uygarl, sonra, anszn neden "yok ol" deyip ykveriyordu? ok Allahlar, birbirlerine ierliyorlar, hnlarn insanlardan karyorlard, diyelim. imdi Allah bir tek deil miydi? Yz yl nce yarattn, yzyl sonra tuz buz ediyordu? Bu sorunun bile yalnz akla gelmesi korkuntu. Soruya karlk olarak karlan Hayr-fier felsefesi, Allaha kar karlan eytan hipotezinden daha doyurucu olmuyordu? Her eylere "Kaadir'i mutlak" bir tek koca Allah, bir tek, kendi yarat Topal-eytan'n m hakkndan gelemezdi? stese "err"i toplum tahtasndan siliverip, dnyalar ve insanlar tm "hayr" ile dolduruvermek Allah'n da elinden gelmezse, kimin elinden gelecekti?

stelik en ba ve tartlmaz Tanr buyruu Kur'an da "nner erred devbe indallahe" diye, insann beynini yrtarca bir tle: "Akln kullanmayan iki ayakl hayvandan daha kt" daha err, yaratn bulunamayacan ebediyyen nass kertesinde "ayet'lemi, "belgelemiti. AKTARMACIL BLMDEN - AKILCIL BLME slam uygarlnn "Harman sonu"nu derleyen bir byk dnc kt. "ki ayakl hayvanlarn en kts" (erre-d Devvali) olmamak iin akln Allahn emrettii gibi kullanmak yiitliini en sonra gsteriverdi. Bilim vard ama iki trl idi. 1- Nakli bilimler: Kur'an, hadis ve ilh. gibi atadan toruna aktarla gelirlerdi. Burada "akl" dururdu "nakil" ilerdi. Tartma, eletiri skmezdi. Hepsine inanrdn, biterdi. Akla sar m, smaz m oras senden sorulmazd. Kuaktan kuaa olduu gibi "aktarlr" (nakledilir) idi. O kadar. 2- Akli bilimler (Aklcl): O kutsal dokunulmaz aktarnn (nakillerin) dnda kalan btn insancl bilimleri kaplard. Burada her ey, yalnz akl terazisi ile tartlrd. Akln tartmyaca eletiremiyecei ey olamazd. Bylece bilim kurtulmutu. Aklcl bilim, ezberci tekerleme olmaktan kp, aratrc zek alanna girmiti. bn'i Haldun, bu kafayla tarihin diyalektiini kavram, insann maymundan geldiine dek izini sezmi, toplumun ekonomik temel ilikilere gre gelitiini ve hatta st yapy belirlendirdiini duruca aklamt. Bu grler, 500 yl sonra gelecek Darvinizm'leri, Hegelyanizm'leri, Marksizm'leri slam aklnca bululard. Ne yazk ki, toplum, artk Antika Tefeci - Bezirgn emberini yarmak zere idi. Ama, henz yaramamt. nsanlk ynnde henz Aksak Timur'larn temsil ettikleri Tarihcil Devrimler "eyele" "tekerrr" ediyordu. Toplum kendisine bir kar yol bulmamt ki, akl da onu izleyip insancl na kavuturabilsin. Tarih, hla, yer kabuunun depremlerle, volkanlarla ykl ve yapllar gibi, insan dilek ve dnceleri dnda bir sr "katastrof"larla alm ban gidiyordu. nsan ba, tarihi yakalyamyordu. nsan dncesi toplumu kavrayamiyordu. nsan dilei nasl edip toplumu ve tarihi kendi eilimince deitirip ynetecekti.

SOSYAL DEVRM - NSAN ETKEN Derken, kapitalizm adl bir geni yeniden retim dzeni, Bat Avrupa'nn sapa Byk Britanya adasnda tredi. Burjuva adl, aa, karc bir sosyal snf, solucanlar gibi kprdanp oalarak, tam 500 yl kendi yuvasn, 1001 Barbar akn ve Kilise a ortasnda yapt. retimin sosyal karakterinden gelme hzla, toy Derebeylii ve sinsi Hristiyanl birbirine tokuturarak gnein altndaki yerini gittike salayp yayd. Ekonomi arklar gibi bilim mekanizmas da, o iveren snf yararna iler oldu. Baya ilerici, hatta beri benzer devrimci iveren dnrleri, dnyay artk "akl"la deitirip dzeltme gereini ortaya atar oldular. Bu hesapta hi yoktu. Ekonomik ve sosyal olgunluk, politik eilimleri de abuk suyun zerine karp yutturdu. Ve iveren snf, 17. yzyl sonlar yarmnda papaz krmas bir isterik diktatr (Cromwel) biimi ile, ngiltere de 18. yzyl sonu, ya lekesi gibi tm Kara Avrupasndan yedi iklim drt bucaa yaylr oldu. Bu alt stlklere Devrim (htill-nklp) deniyordu. Ama Antika Tarihcil Devrim'den bambaka eydi o. Tarihcil Devrimle bir uygarlk tmden yok oluyordu. Modern Devrimle tam tersine, uygarlk kalyor, bir sosyal snf devriliyordu. Ona Sosyal Devrim ad verildi. Bu beklenmedik olayd. Hi allmadk, umulmadk eyler kmt toplumda. Ne idi o? u idi. Tarihcil Devrimlerde ne alt, ne st hi bir insann dilemedii altstlkler, insanlarn topuna ramen patlak veriyordu. Sosyal Devrim'de, iini bilen bir sosyal snf, insan, diledii deiiklii topluma dayatyor ve tarihi kendi sosyal eilimi ynnde yrtyordu. Demek, topluma ve tarihe pekal insanlar karabiliyorlard. Sosyal Devrim insanst etkenler beklemiyordu. Sosyal Devrime eytan da, Allah da bir ey demiyordu. Az ok, insann dedii oluyordu. Bu muazzam bir dnce altstl idi. veren snf iktidara gelir gelmez, kendi yaratt gerek Sosyal Devrimden, gerekse dnce devriminden ilkin kendisi rkt. Karsna, Sosyal Devrimde motor gibi kulland ii snf gelmek zere byk halk ynlar dikilmiti. Madem insanolu kendi alnyazsn kendi gcyle deitirebiliyordu; veren snfnn derebeylii devirii, burjuva iktidarn kurmas bunu ispatlyordu. imdi, hal smrlen ve ezilen ii snf ve halk ynlari ne bekliyorlard?

veren snf, derebeylerle kozunu paylat 19. yzyl ortalarna dek, zellikle ngiltere'de ve Fransa'da halk oyalamann yollarn arad. Halk, hele ii snf enerjisini, derebeyi art byk toprak ve emlak sahiplerini yola getirme kanallarna aktard. ngiltere'de artizm, Fransa'da 1830, 1848 ihtillleri, bu oyunu glkle gizledi. Her kkrtt halk hareketini bir kar devrim zlgdyla sindiriyordu. Daha baka devrim de nesi oluyordu? veren devrimi yeter artard. Her ey gibi bilimi de tekelinde tutan iveren snf, iaretini verdi. Sanayinin ilerlemesine, art deerin dolambal (izafi) yoldan arttrlmasna yarayacak "olumlu bilimler" dndaki btn tarihcil ve sosyal bilimleri, tersine, gerisin geriye ilettirmeye balad. nsan gcnn topluma devrimci etki yapt sansn kknden kazyacak, anl hretli bilgin srleri yetitirmeyi ve onlar altnla tartmay bildi. Ve kendisi kar-devrimcileen iveren snf, sosyal, tarihcil bilimleri de kar-devrimciletirmeye giriti. veren snfnn sosyal bilimlere kar tepkisi iki aama gtt: 1- Susu-kumkumal aamasnda, iveren snf, tarih ve toplum problemleri zerine, elinden geldiince genel ve soyut eski laflar tekrarlamakla kald. Sanki arkada hi bir burjuva devrimi olmamt. Devrimden sz etmek kanlmaz konu olunca, bunu akln bir gne gibi karanl bomas biiminde mistikletirdi. i snfnn Sosyalizm zerine yapt dnce ve davran emeklemelerini dudak bkerek seyretti. topik sosyalizmlerden bir ey kmayacan biliyordu, ancak, sosyalizm bilimcillemeye balaynca dayanamad, susmad. 2- Kar saldr aamasnda, iveren snf btn tarih ve toplum bilginlerini seferber etti. O zaman, sosyalizmin karsna buram buram alan, sosyoloji adl, iinden klmaz kara ve karanlk dehlizlerle dolu labirentler kurdurdu. Metafizik Sosyoloji Eletirileri kitabnn 10-173 sayfalar boyunca zetlenen sistemler ve metotlar, o iveren snfnn Sosyalizme kar szde daha "bilimcil" etiketle kard sosyoloji rnekleriyle doludur. Bu Sosyoloji "Toplum bilimi" denilen sosyal sahtekrlklarn balca marifetleri izlenince grlecei gibi, hep namuslu sosyalizmin temalarn sz ebelikleriyle tahrife almak iin, plajyalar, "intihaller" [arma, alma] yapmakta toplanr. veren sosyologlarnn en kabaday kurucusu Auguste Comte'un "po-

zitivizm" "olumculluk" okulu: Drst Saint-Simon'un ak dncelerini duman perdesi altnda tannmaz kla sokmak iin yaplm intihallerle doludur. Bu kalpazanlk faizme dek, gizli ak srecek ve iveren snfnn artk sosyal bilim ve devrim alannda her trl yaratc gcn yitirdiine yeni ve gln rnekler vermekten teye geemeyecektir. SINIFININ SOSYOLOJS- BLMSEL SOSYALZM i snf ise, veren Biliminden nce, asl gerek Sosyal Bilimini, yani Sosyalizmi kurmutur. 1848 ylndaki "Manifestai ile Bilimcil Sosyalizmin antemeini i Snfna ve Sosyal Devrime adamtr. 132 yldan beri Bilimcil Sosyalizm durmakszn sere serpe gelimektedir. Bilimsel Sosyalizmin bir buuk yzyla yakndr en yaman pratik hamlelerle baard dinmez geliimini tmyle vermek, dalar gibi ciltleri doldurur. Aadaki satrlarn bir tek amac vardr: Bilimcil Sosyalizmin kendi a iinde DOUUNU vermektir. a, Marx-Engels adr. Bilimcil Sosyalizm, Marx ve Engels kadar ve iki byk kurucu ile birlikte bu an z rndr. Her canl doktrin gibi Bilimcil Sosyalizmin de yenilmez gc, oradan, ann yanlmaz ve yanltmaz aynas oluundan gelir. Onun iin, Bilimcil Sosyalizmin douunu, ann somut Tarihcil olaylar iinde vermeye altk. Ta ki sosyalizmin bir dogmalar (Nasslar ) koleksiyonu deil, pratik aksiyon metodu olduu daha iyi gze arptrlabilmi bulunsun. Bir konuyu duruca kavramann en kestirme yolu da, onu dou prosesi iinde ele almaktan geer. Kimyada yeni sentezler iin, atom ve elektronlarn "Dou hali" gznnde tutulur. Bilimcil Sosyalizmin Dou hali de, ayrca o bakmdan daha ilgin olur. Dr. Hikmet KIVILCIMLI 16/4/1970

BLMSEL SOSYALZMN DOUU MARKS - ENGELS AI Karl kutuplarda yaayan ay bembeyazdr. Scak lkelere geldike, oralardaki tabiat gibi esmerleip kararr. nsan da, hayvan yanyla (derisi, bedeni, maddesi ile) henz yledir. Kuzey ikliminde ak pak, tropik iklimde zenci!.. Onun iin, insann hayvanlndan baka yanyla ilgilenmez grnen rk ayclar, burunlarna aka [para] halkas takabildikleri kimseleri, uluorta oynatp hayvanlatrmaya kalkarlar. Oysa, insann maddesi hangi etki altnda kalrsa kalsn, insan ruhu ancak onu yaratan toplum evresinin yaratdr. En "NSANST" gstermeye abaladmz kahraman da, en snepe dlek kul da, insan olarak evresindeki sosyal artlar bilinmedike anlalamaz. Marks-Engels'in maddeleri, ancak ruhlarna dayanak olduklar lde anlabilir. Ruhlar yaamasa kim bakard onlarn yz yldr toz olmu maddelerine? Ruhlar yayorsa, bu, srf iinde yaratldklar an ve toplumun en iyi aynas olduklar iin yayor. Marks-Engels aynas iinde grnen ruhu anlamak iin, birka szle Marks-Engels ana deineceiz. Marks-Engels, 19. yzyln ikinci on yl biterken dodular, birinci yarsnda yaratldlar, ikinci yarsnda yarattlar. Yarattklar emek, "Modern Toplum" zerinedir. "Bu emein en son amac, Modern Toplumun ekonomik hareket kanunlarn rten peeyi amaktr." (K. Marks: Das Kapital, C.I, I. nsz) der Marks. Unutmayalm ki, Marks mr boyunca balca bir tek eser yazmaya girimitir: "Ekonomi Politiin Eletirimi" konusu! KAPTAL'in birinci cildini glkle yaynlayabilmitir. Kendisi ldkten sonra, ikinci ve nc ciltleri, ibirlii yapt biricik arkada Engels insanla kazandrmtr. Marks'n mr, ancak Modern toplumu ilemeye yetebilmitir.

Engels, Marks'n "Fransa'da Snflar Grei" adl eserine yazd o antsal "GR" ine yle balar: "Bu yeniden baslan eser, Marks'n, belirli ekonomi durumundan yola karak, kendi maddeci kavrayna gre ada bir Tarih blmn izah etmek zere yapt ilk deneme oldu. MANFEST'te teori, ana izileriyle btn Modern Tarihe uygulanmt. Marks'n makalelerinde ve Neue Rheinische Zeitung'da kan benim yazlarmda, hep ada siyaset olaylarnn izah iin o teoriden yararlanld. Ve ilh..." (K. Marks: Les Luttes des Classes en France, 1848-1850, GR, 3) Engels Tarihncesi zerine Morgan buluu iin yazd. Her iki Bilimcil Sosyalizm kurucusu da, sras dtke ondan ncesine dhice iaretler yaptlar. Ancak, Marks da, Engels de ana konu olarak yalnz: "Modern Toplum", "ada Tarih", "Modern Tarih", "ada Siyaset"i ilemilerdir. Her iki insan, drst bilim disiplini ile, Modern a erevesinin snrlarn amaya mrlerinin yetmeyeceini sezmilerdir. Nedir bu MODERN szc? Bizde herkesin her gn kulland, hi kimsenin snrlarn izmek zahmetine pek girimedii Modern a, Bat'da bugn "Bat Medeniyeti" denilen toplumun dou adr. Onun sosyal snflar bakmndan ad KAPTALZM adr. Marks-Engels, zellikle kapitalizmin klasik a zerinde yaadlar ve davrandlar. O iki insan anlamak istedik miydi, ana konular olan Modern a'n ne demek olduunu iki szle belirtmek zorunda kalrz.

I. KAPTALZMN DOU YZYILLARI Modern Toplum 19. yzyla, ondan nceki 4 yzyllk bir gelime birikiminden sonra atlad. KAPTALZM TEZ (15-16. Yzyllar) 15. YZYIL Birinci Yarsnda- Osmanllk, Bat bezirganlna btn Yakndou ve Akdeniz yollarn tkad. (Bat Avrupa'y kasp kavuran 100 yl Sava'nn bitii de, stanbul'un Trklerce Fethi de ayn 1453 ylna dt) kinci Yarsnda- Bat bezirganl, uzak d ticaret alanna Atlantik tesinden yeni yollar at. (Kristof Kolomb'un Amerika'y buluu 1492. Vasko d Gama'nn mit Burnu'nu amas 1498.) Bu sralar, dnyann hi bir yerinde grlmedik bir ey, Bat Avrupa ucundaki Byk Britanya adasnda oldu: "K GL SAVAI" (1455-1485). ngiltere tahtn paylaamayan iki "Gl" den birincisi: Lancaster evi (Al gl) Byk Toprak Bey ve Aalar cephesiydi; ikincisi: York evi (Ak gl) gneydou ngiltere'nin Bezirgan-Kyl gibi halk ynlarnn Alt Meclis (Chambre Basse) cephesiydi. Al gl, Ak gle yenildi. York evi, kendisinden baka derebeyileri boyunduruklayan MUTLAK HKMDARLIK sistemini kurdu. Kylnn, mlknden edilmesi ve mecburi mkellefiyetleri kaldrd. Bu durum, dnyann her yerinde boulmu olan, halktan gelme bir Alt Meclis'in (Modern Parlamento tohumunun) Barbarlktan daha ge km ngiltere'de, Mutlak Hkmdarlkla bir arada yaayabilmesi demekti. Byle bir olayn asl etkisi ve sonucu, ondan sonraki yzylda grlecektir.

16. YZYIL Bat bezirganl, yeni yollardan gelitirdii Uzak D Ticaret sayesinde, ilk byk sermaye birikimi isteyen Kumpanyalar kurdu. Yeni (Amerika) ve Eski (Asya, Afrika) dnyalar apul ederek, Anayurda tad kymetli madenlerle, "Para Devrimi" denen eyi yapt. Bat lkelerini saran para bolluu, bir yanda derebeyi ve aalarn LKS'n azdrd. te yanda, o lks karlayacak toprak gelirini azaltt. Bey ve Aa topraklar (Trkiye'deki Mukataalar: Kesimler gibi ve Kanun Sleyman anda) kiraclarna "kayd- hayatla" (bir mr sresi) brakld; o sre iinde parann deerden dmesiyle, Derebeyin alm kabiliyeti alald. Bu oyunda, Bezirgan bir tala iki ku vurdu: Hem yukarsndaki derebeyini, hem aasndaki alanlar soydu. i cretleri yle dmt: iftlik Hizmetisinin 1500 ylnda cret 306 Frank 1600 ylnda cret 150 Frank ehirde alann 282 Frank 120 Frank (Pierre Brizon)

Parann ad deimedii halde deeri alald iin, (Demokrasi iktidarlarmzda olduu gibi), ii cretleri artm diye de gsterilebilirdi. Nominal cretleri artm diye de gsterilebilirdi. Nominal cret %33, hayat pahas %100 artyordu. alann eline geen lirann says artt halde, pazara o parayla gidince, eskisinin te biri kadar mal satn alnabiliyordu. Mstebit hkmdarn haydutluu nnde, alanlarn snacaklar hi bir delik braklmamt. Derebeyilerin bykleri, kral saraylarnn ssl uakln cana minnet bildiler. Kk aalara gelince, saraya samazlard. Her lkenin sosyal yapsna gre yneldiler. spanya'da: Donkiotlar geni Amerika topraklarn soyan haydut-fatih, "Conquistador" oldular. Almanya'da: Byk Derebeyiler ("Kk Prensler"): 1528 "Kyl Harbi"nden (Osmanl'da "Celli syanlar" ndan) tek krl kan gruhtu. (lke ekonomisi milletleme seviyesine gelmemi bulunduundan: Papaz mallarna el koyan, ehirlerin imtiyazlarn alan, kylere ve ehirlere konmu tazminatlar kasasna indiren hep "Kk Prensler" idi.) Kk aalar da Prenslere sndlar. "Nobles (aalar) da pek sknt ekmilerdi. ounun atolar yokedilmiti. En hatr saylrlardan kimi aileler iflas etmilerdi. Ve artk Prenslerin hizmetine gir-

mekten baka trl ayakta kalamazlard." (F. Engels: "Almanya'da Kyller Sava>", s.153, Paris, 1929) Fransa'da: kk nobles topran "Fermier", (iftlik kiracs, Osmanl'da "Mltezim"), yahut "Tenancier" (ortak), yahut "Acquereur" (para veya emekle bir tasarrufu edinen) biimlerinden biriyle burjuvalara satt. ngiltere'de, ki Gl Sava'yla burjuvalar politik bir snf gc kazandklar iin, Lordlar kestirmece burjuvalaverdiler. Bu ekonomik ve sosyal yap farklarna gre, 16. yzyln politik durumu ancak yle olabilirdi: Yzyln Birinci Yarsnda: Papalk Makyavel metodunun ustas kesildi. X. Leon sfatyla krallar dama ta gibi kullanmakta son kozunu oynad. Btn Almanya ile spanya, srf akrabalk yoluyla, geri Alman ekonomisine dayanan dank Alman byk derebeyiliinin nikrisli kuklas, apal manyak arl-Kent'in eline gemiti. X. Leon, ona kar Fransz ve ngiliz krallarn kkrtr. arl-Kent Kara Avrupasn kana boyad, ama kendisi de Alman prensleri nnde manastr kesine ekildi. 1525 yl kopan (ngiltere'de yz yl nce domu sonucun tam tersini veren) Kyller Sava gibi, 1546 yl balyan Mezhep Savalar da, gene Alman byk derebeyliine yarad. Almanya ile spanya, domuzuna derebeyileti. Yzyln kinci Yarsnda: Makyavelizmi modern politika ncili yapan artk Papa deil, Lordlar burjuvalam ngiltere kralldr. ngiliz sermayesinin cihan ticaret yollarn kesen iki bezirgan rakibi vardr: Hollanda, spanya. Hollanda'da ayaklanmalar kkrtlr; spanya'nn "Yenilmez Armada" s frtnaya verilir. ngiliz, cihan hegemonyasn kurar (1588). KAPTALZM ANTTEZ ( 17-18. Yzyllar) 17. YZYIL Az ok sanayiye dayanan ngiliz sermayesi, dnya piyasasnda rakipsiz olduu gibi, anayurdunda da egemenliini salamaya hazrdr. Btn Kara Avrupasnda Din ve Dnya Derebeylerine yenilen REFORM, ngiltere'de Kalvinizm eklinde kraldan ok iktidarldr. Snfnn lmez rnei, yeryznn en kalle kahraman Cromwell'dir. Ham sofu molla Cromwell, alaya dvne, "mstebit" ngiliz kralnn zayf dmesinden faydaland. Sermaye diktatrln, Modern Parlamento krkyle ssledi.

Yzyln Birinci Yarsnda: Gelikin burjuvalara dayanan Fransz krall, "OTUZ YIL HARB" ile, en sonra ngiliz kralln Fransz toprandan kovar. ngiliz kralnn d dmana yenilmesi, bir yol daha, ngiltere'de aadan gelme Sermayeyi zafere kavuturup, siyasi iktidara getirmitir. Yzyln kinci Yansnda: Fransa'da Protestanlar kltan geiren Sen Bartelmi gece katliamnda, ldrlmekten naslsa kurtulmu, asl Protestan (sermayeci) Fransz kral IV. Henri, "Halk bir katrdr, aylk kalrsa marr" parolasyla MERKANTLZM'e sarlr. " ve Sanayi: te sivil savalar ve kamu savalarn dizginleyecek odur." der. zel sermaye ile modernlemek isteyen geri lkelerin "Devletilik", "Liberalite, imtiyaz, muafiyet" abalaryla, Fransa'da byk sanayi iletmeleri kurar... "Yabanc Uzmanlardan" faydalanr. Ancak, Franszlar yabanclara smrge ederek deil, yabanclar resmen Franszlatrarak, ngiliz, talyan, Fransz rakiplerine meydan okur. 18. YZYIL ngiltere'de kapitalizmin 17. yzylda yapt devrimi, imdi Fransa yapacaktr. Bu devrim 18. yzyln u karakteristiklerine dayand: 1) Hindistan diye, Amerika'nn szde "Kef"i (gerekte bezirganla al), smrge apulculuu ile Bat anayurtlarnda Nicelik (kemmiyet) bakmndan SERMAYE birikimi yapmt. Sermayenin Nitelii (keyfiyeti) Tefeci-Bezirgan olmaktan tmyle kmamt. 18. yzyla balarken, dzenli UZAKDI TCARET uruna "KUMPANYA" (zel byk sermaye ortaklklar) kuruldu. Bu, Bat dnyasn anszn kesin olarak "Kapitalizm" niteliine (kalitesine) atlatt. (ngiltere, IV. Henri'den beri, Felemenk'ten ekinerek yapamad "Dou Hindistan Kumpanyas"n 1800 yl kurdu. Felemenk (Hollanda), iki yl sonra, Fransa, 41 yl sonra ayn ii yapt.) 2) 17. yzyl ngiliz Devrimi, bir bycek adann gney ucundaki gelimeydi. Fransa btn Avrupa demekti. YaknDou'daki Osmanll andran Karolenjiyenler'den beri (ngiltere de iinde olmak zere), btn Avrupa'nn Barbarlktan Medeniyete geiinde ve Bat kltrnde Metropol (anayurt) Fransa idi. 17. yzyln Merkantilizmini (Devletilii) brakt. Manifaktr (el-iletmesi) biiminde de olsa, B-

yk Sanayi ile yarm yzyllk "KUMPANYA" klkl byk zel sermaye geliimine dayand. 3) Bat Avrupa ancak 18. yzylda aracsz Cihan Piyasas'na ve dolaysyla Cihan Politikas'na katlyordu. Bu katl, kabaca, Derebeyi ka ile iveren a yemekti. ki tip politikann ilkesi, arac ve amac yleydi: lkeleri - Aralar - Amalar Derebeyi Ka: Kan ve Aile (Slale), Duyu ve an, K Politikas. veren A: kar ve Blge (Vatan), Akl ve Hesap EKONOM politikas. Btn 18. yzyl entrikalar, Kii politikacln, Ekonomi politikaclna uygunlatrma abalaryd. Derebeyiler (krallar) bir telden alyor, verenler (burjuvalar) baka telden... Politika, birbirine aykr sesleri milletlere dinletebilmek akordu idi. (Tpk bugn geri kalm lkelerin ift sektrle kalknma oyunu gibi). Yeryznde derebeyi kan iveren ana yzde yz uygunlatran tek lke ngiltere idi. ngiliz kral Cor I, Hanovr'dan (Almanya'dan) smarlanm bir ithal malyd. ngiltere'yi idare edenlerle konumak iin olsun ngilizce dilini bilmiyordu. O derebeyi ka, baka lkeleri kantrmaya yarayan bir, dilsiz, elsiz, ayaksz kuklayd. ngiliz akl iki ey istedi: 1- Serbest Dei (Libre Echange): ngiliz sanayii herkesinkinden ileri olduu iin, ii cretlerini alak tutacak ucuz besi salamak zere gmrk duvarlarn ykseltmemek; 2- Smrge: Alak cretli halkn tketemeyecei ar rnlerine srm ve ucuz ham madde alan bulmakt... Geri kalan btn dnya, hep "an olsun" diye, duyu ve kii (hissiyat ve saltanat) politikas m gdyordu? Ne mutlu ngilizim diyene! Btn o "anna, erefine toz kondurmayan Ulu Kiileri" maymunlar gibi birbirine drp parmanda oynatacak, kendisi parsay toplayacaktr. ngiliz, 17. yzyl biterken, Fransa'ya: 1- Dnkerk'i yktrd; 2- Smrgelerinden ounu braktrd. spanya'dan: Amerika smrgelerindeki zenci alm-satm imtiyazn, Porto-Bello panayr imtiyazn, Cebel-Tar, Minork adasn ald. Bir eit spanya kolu olan en byk Ticaret rakibi Hollanda'y, (hem de masrafn Belika'ya ykleyerek) ngiliz emrine geirtti. Hanovr elektrl, Brem, Verden ticaret merkezlerine konarak, Al-

manya'nn gbeine yerleti... Siyaset satran tahtasnda: Osmanl-Lehistan-sve ahlarn mat ettirdi; Rusya-Prusya-Sicilya krallklar gibi ad iitilmedik paytaklar ne srdrtt... Btn bu oyunlar hep o ngilizin metelik vermedii, kan, aile, slle, n, eref duyularn yem gibi kullanarak ileyen derebeyi art artlar baarmt. Hesaba ve akla dayanan Kapitalizm gelimesi: Bohemya'dan talya ve Portekiz'e dek Dinozor canavar gibi yaylm koca "Romen-Cermen Kutsal mparatorluu"nu ldrm, karnnda saklad Bezirgn yollarn ve imknlarn yeni rejimin yamasna komak zorunda brakmt. Yzyln Birinci Yarsnda: "spanya Miras Savalar"nda, "Kutsal mparatorluk" tan ayakta kalan yalnz "Avusturya mparatorluu" Utrecht, Rastadt, Bade andlamalaryla arslan payna konmutu. Milano, Sardunya, Napoli, Gand, Anvers, Brksel, Lksemburg, Trklerden kopartlm Tuna, Alp, Transilvanya blgeleri ile genilemi bir Avusturya, Belika kylar ile talyan limanlarnda; gene ngiliz cihan hegemonyasn aksatabilirdi. Douda, ikinci lenduha [iri, kaba ey] "Kutsal mparatorluk" Osmanl'yu Avusturya'nn bana musallat etmesi yetmiyordu. Tersine, slav barbarlarn kullanarak taze insan gc salam olan Avusturya, Gney slavlar zerinde mknats roln oynad iin, Osmanl savanda krl kyordu... ngiliz, Avrupa'daki kral kuklalarnn azlarndan girip burunlarndan karak, Fransa ve Hollanda'y ko-ba gibi kullanarak Avusturya'nn belini krd. Yzyln kinci Yansnda: Bn Fransz ve Hollandal derebeyi art bezirganlklar, ngiliz'e maalk yaptklarn ge anladlar. ngiliz, Fransa'nn ticaret gemilerini armut gibi toplayp cihan ticaretinden kaldrmaya balamt bile. "Fransz elisi Mirepoix, Boscawen (ngiliz) tarafndan Fransz ticaret gemilerinin yakalanmasn protesto iin Londra'y brakp gittii gn, Marie-Therese'in (Avusturya'nn) yeni elisi Stahrenberg, XV. Lui'ye (Fransa'ya), II. Frederik'in (Prusya'nn) II. George (ngiltere) ile 11 Ocak 1756 gn Whitehall andlamasn imzaladn haber verdi. Bu andlamaya gre Prusya kral, Hanover'i (ngilizlerin Almanya'daki burnunu) korumay zerine alyordu. Bunun zerine 1 Mays gn Fransa, Avusturya ile Versaille andlamasndan birincisini imzalad." (M. Petit: Histoire General des Peuples, C.II, s.284/2, Larousse ed.). Ge-

en yarm yzyldaki "Szlemeler" tersine dnm, gene ngiliz kapitalizmi uruna iliyordu. Kara Avrupas'nn iki byk derebeylii (Fransa, Avusturya), Douda ikisi de slav barbar ( Prusya: Cermenletirilmi slav, Rusya: Prusya'nn kuyruuna taklm slav) taze insan gl devlet ile, Batda stn kapitalist dzenli ngiltere arasnda sktrldlar. "Yedi Yl Sava" n ngiliz kazand. lk hedefi olan Fransz donanmasn 1759 yl yok etti. Ondan sonra Silezya'y, Prusya ile Avusturya arasna; Lehistan', Prusya-Rusya-Avusturya arasna; Trkiye'yi, RusyaAvusturya arasna, a kurtlara kurbanlk koyun gibi att. Douda kurtlar koyunlar paralarken birbirleriyle hrlaadursunlar, ngiliz, tek bana kalan Fransz smrgelerini krmaya giriti. Geri Fransa da, ngilize kar Amerikan kurtulu savan kkrtm idi. Ama, Hindistan'da kendi yerine ngiliz hegemonyasnn kurulmasn engelleyemedi. Banka, Kumpanya, Tarikat rezaletleriyle Bask ve Polis dzeni altnda rm olan Fransa'y ancak Sosyal bir Devrim kurtarabilirdi. Fransa, Avrupa Medeniyeti'nin anayurdu olduu ve byk Kumpanya sermayesi ile byk sanayiye dayand iin, Fransz devrimi, hakl olarak "ULU DEVRM" (htill'i Kebiyr) adn ald. Modern Toplum, insanln tezatl gidi kanununu yeni bir yne evirdi. Ayn ztlk gereince, her FELAKET, yannda bir MUTLULUK getirdi. Hkmet ZAFER kazand m, millet BOZGUN'a urad (gericilik ve bask artt); Hkmet bozguna urad m, millet zafer kazand (devrim ve hrriyet geldi. (500 yllk " Etats Generaux"lar tarihi gibi, 17, 18, 19, 20. yzyllarn Devrimler Tarihi de bu kanunluu ispat etti. arlk ve Osmanllk Birinci Dnya Sava'nda "Zafer" kazansayd, Sovyet Devrimi, Mill Kurtulu Hareketi patlak verir miydi?). 19. yzyla, bu bilinci atlatan hengmeyle girildi. Drtyz yllk BRK nicelii (kemmiyeti), geri dnmemecesine, Sosyal Devrimler ann niteliine (keyfiyetine) atlad. Derin ekonomik ve sosyal kklerden kma geliim yannda, politika kuklalarnn SYASET adl traji-komik oyunlar, insanl bir daha Nemrutlar ve Fir'avunlar ana dndremezdi. Btn mesele, nce: Maddi alanda insanla grlmedik zenginlikler salayp hakl kmak; sonra: Manevi alanda insan, yalnz teknik bakmdan deil, artk BLN'e de maymundan ayrmaktayd.

KAPTALZM SENTEZ (19. Yzyl) 19. yzyl kendisine den SOSYAL TEKNK ve SOSYAL BLN grevini gene ancak "Kan ve gzya" iinde baard. Ayn 1854 yl kan iki bilim emei ile, Darwin: nsann maymundan hangi TABAT kanunlaryla kageldiini aklad; Marks: nsanln maymunluktan hangi SOSYAL kanunlarla kesin olarak kacan aklad. 19. yzyln yarm yzyllk teknik ve sosyal geliimiydi bu. Darwinizm ile Marksizm'in ortaya kna dein 19. yzylda olanlar Sosyal Teknik ve Sosyal Bilin bakmndan ikiye blmleyebiliriz. a) Sosyal Teknik TEKNK bakmndan 18. yzyl MANFAKTR devriydi. Manifaktr: Birok esnafn, bir sermayeci emrinde ayn iletmeye toplanp altrlmasdr. Aletler: Dank, kk, esnaf aletikleri ve aygtlardr. Bu kk ve paral aygt ve avadanlklar ileten g, ham tabiat (insan, hayvan, su, hava) kuvvetleridir. 18. yzyln Byk Sanayi'i bile: Bezirgan ekonominin o 7 bin yllk bireyci (endividel) aygt ve gleriyle iledi. Ancak, manifaktrle bir araya gelen ustalarla aygtlar arasnda, iverenin denedii BLM, gerek aletleri, gerek insanlar blnm ie gre zelletirdike uzmanlatrd. KOOPERASYON (ibirlii) yznden alanlar arasnda karlkl kamlayc etki-tepki artt, kapitalist retimi eskidenki emei darmadan eden bireyci retim olmaktan karp SOSYAL RETM haline geirdi, yeni retim yordamn kk, dank, bireyci esnaf retiminden, ok daha stn, daha geni, yerinde saymayan, yksek VERML RETM, GEN YENDEN RETM haline geirdi. Tek tk ilkel derebeyi ve saray ihtiyalarn karlayan kadim esnaf retimi, Hindistan ve Amerika pazarlarnn at geni srmleri karlayamaynca, ilkel bezirgan kapitalist, manifaktr retimi ile SANAYC kapitalist olmak zorunda kaldyd. Manfaktrn iblm ilerledike, her blk i iin zel aygt ve uzmanlk geliti. Ham tabiat glerinden daha etkili yeni gler gerekti. skoyal Watt (1739-1819)n bulduu BUHAR MAKNASI, bir anda aygd, bireyci "tek kiilik, tek i grr let" olmaktan kard, bir sra aygtlar hep birden ilemeye elverili klan MAKNA'y yaratt. Makine dank aygtlar

deil, sistemli SOSYAL TEKNK'ti. Ayn makine artk tabiatta hamca var olan gler yerine, srf toplumun yaratt BUHAR ENERJS gibi, tabiatta bulunmayan SOSYAL GC geirdi. Kapitalist retimi buhar gc ve makine sistemi ile anszn btn anlamyle ileri, modern Byk Makina Sanayii a'n at. "Eer 20'nci yzyl Elektrik Yzyl olmaya yz tutuyorsa, denilebilir ki, 19. yzyl Buhar Yzyl oldu."(Pierre Brizon: "Histoire du Travail et des Travailleurs," s. 345, Bruxelles, 1926) 1800 yl, bir dokuma iisinin olu olan Jacquard, 10 yldan beri tasarlad dokuma tezghn gerekletirdi. Bu tezghtan, Lion'da 12 yl sonra 1200 tane, 34 yl sonra 30 bin tane ileyecektir. Gene 1800 yl, Filadelfiya sokaklarnda "Buharl Araba" (Ewans) grnd. 1707 yl, Fransa derebeyiliinin gerici Nante buyruundan Almanya'ya kaan Papin'in Buhar Gemisi'ni Weser gemi srcleri parampara etmilerdi. Fransa'nn Seine rmanda ayak-takmna "Folie-Fulton" (Fultonlgnl) diye yuhalatlan Buhar Gemisi, hane dlek halk dman Bonapart'a yasak edilince, 1803 yl Amerikaya g etti. 1805 yl (Girard): Deimez dzeyli hidrostatik lmbay, tek silindirli buhar makinasn, ilk yn eirme cihazn, sud ve sabun fabrikalarn ortaya att. 1815 yl yer-dibini tehlikesizce aydnlatan madenci lambas (Davy), beygirden yava giden imendifer (Stephenson) bulundu. 1817 ylnda Karl Marks, 1820 ylnda Friedrich Engels dnyaya geldiler. yle bir dnya ki, orada artk her gn yeni bulu ve yaratlar (keif ve icatlar) yeni bir devrimi ve her yeni devrim bir sra yeni bulu ve yaratlar kkrtacakt. El ekici ve martinet (deirmenli eki), yerini, bir cevizi ezmeden kracak kertede hassas, tonlarca arlkta Martopilon'a brakt. 1790'dan beri Fransz kimyageri Lebon havagazn bulmutu. Ama, srmal derebeyi kafas, buhar gemisini Amerika'ya kovalad gibi havagazn da ngiltere'ye karmt. Bir lkede sosyal gericilik varsa, teknik ilerleme olamayaca besbelliydi! Marks-Engels Almanya'da domulard. Doduklar yer Almanya'nn Fransas idi. 1848 ylna dek gretikleri yer de Fransa oldu. Fransa'da 1817 yl 72 bin ton kan elik, 1834 yl 300 bin tondu. Demir filizi 1825 yl 140 bin ton iken, 1847 yl 1658 bin ton retildi. 1825 yl font 192 bin, demir 140 bin ton iken, 1847 yl font 220 bin, demir 600 bin ton oldu. Puddler'i (scak hava fleyen) yksek frnlar 1835 yl 184 tane

iken, 1846 yl 500' buldu. Matbaa makinas 1814 yl saatte 1000 nsha, 1817 yl mrekkepli bask yaparken, 1827 yl mekanik pres oldu. (1867 de her saat 20 bin basan rotatif -Marinoni- yaplacaktr.) Fransz Bankas'nn 1815 yl iskonto ettii i senedi 207 milyon iken, 1819 yl 727 milyona ykseldi. Bugn bize dnya kurulalberi varm gibi gelen ve hepsi Marks-Engels'le birlikte doup bym keifler ve icatlar saymakla bitmez. Hidrolik kire, stearinli mum (1827), pancar ekeri (1828), indican (ivit) boyas, zehirli stbe yerine tutya beyaz, tutkal, ya asitleri, javel suyu, slfat demirle tahtay muhafaza usl, kurun odalarda ucuz tuz ruhu, amonyak, soda, illardan: ngiliz tuzu, stma iin kinin, yod, galvanizli demir (Sorel, 1839), diki makinas, vlkanize kauuk, gutaperka, telli telgraf hatlar, fotoraf (1840), imento, akmakl tfein yerine pistonlu tfek (Louis Philippe zaman), maden kalem ucu (1846) ile birlikte Marks-Engels ana fikirlerini yazmya balamlardr. Sanayici ehirlerin nfusu arttka: Konfeksiyon (hazr giyim eyas) (Monari'nin birinci yl), ekmek makinas (gnde 26 bin ekmek: 1844), vs, vs. Postaya verilen mektup 1830 yl 64 bin (matbua: 40 bin) iken, 1847 yl 126 (matbua: 96) milyondur. 1839 yl "Fuse" adl lokomotif ykl 25, yksz 60 kilometre saatte gider. 1841 yl 566 kilometresi ancak ileyebilen tren yollar,1851,yl 3910 kilometreyi bulur. b) Politik ve Teknik Bir lkede dnce hrriyetini kstlamann ve halk teebbsn basklamann nasl ister istemez o lkede her trl bulu, yarat ve ilerleyii baltaladn, ucuz kahramanlklarn milleti bataa gmdn, 19. yzyln ilk yarsnda treyen politika zorbalklarnda grmek mmkndr: "cat ruhu uyarlmt. mparatorluk hi bir vakit ylda 100 berat (ihtira belgesi) [patent] vermemiti. Restauration ylda ortalama 250 berat gememiti. Oysa bulu beratlarnn says 1843 ylnda 1400 e km, 1844 kanunundan sonra 2000'i amt. Bu rakamlar sanayiin genel ilerleyiini ler... 1830 ile sanayi retimi ylesine byk bir yaylma kazanmt ki, Temmuz Devrimi sayesinde, iktidar eski aristokrasiden (aalktan) ve toprak ivereliinden (la burgeoisee; de fonciere'den) sana-

yici ve maliyeci (financiere ) iverenlie geti. 1830 lml devrimi ileri hi te bozmad." (P. Brizon: anlan eser, s.362) Burada anlatlan MPARATORLUK: Zorba Napolyon avortonunun [eci bc] 1804 yl ap, 1815 yl d bozgunla kapad kanl halk-oyalama servenidir. RESTORASYON: Gene Fransa'da Napolyon'dan sonra (1814 -1830) ecnebilerin (ngilizin) Fransz milletine dayatt kukla krallar (XVIII. Louis, X. Charle) gnleridir. Halkn Ulu Devrim'den ald ilerici cokunluu topa tuttuu iin tahta kan ve halk eilimini d sava gsterileriyle soysuzlatrma palyaosu olan Napolyon, tal kul olduu iverenlere vermedik en itcil imtiyaz brakmamt. alan halk skboaz ettii iin, milletin geim seviyesini, devrimlerle artm retim seviyesinden ok aalara drd; bir avu parlak imtiyazl hacaa ve iverenin tketim saltanatn ve mirasyedice lksn artrd ve ieride ylan sanayi rnlerine darda srm salamak umuduyla savalar ve tezghtarlklar yapt: "Bonapart'n kendisi; kii olarak sanayi uyann tevik etti... Napolyon, tzklerin ktye kullanm (suistimli) yoluyla, otoriter mevzuat iinde gemiin diriltililerini modern yaratlara kattran adam oldu. Frnclar ve kasaplar loncasn, sucukular polisini icat etti; iki ve tiyatronun srmn arttrd, kitap sanayiini snrlandrd, iilere mahsus damgal i-karnesi usln, iecekler ve tuz zerine tekel vergisini koydurttu, yar iverenle yar iiden derme atma Hakem Heyetlerini (Conseils de prud hommes) kurdurttu, fabrika markalarn mlkiyetini, gzel sanat ve manifatura danma odalarn atrtt; birtakm kanun dstur klliyatna, maden kuyular ve taocaklar, gayr shh yerler kanunlarn kartrtt. "Kendisi kalkp atelyeleri dolayor, fabrikaclar sorguya ekiyor, iverenleri toplayp onlara danyor, sanayi ve ticaretin dilek ve ikyetlerini dinliyor, kimi iyerlerini bol balarla cihazlandryor, sanayi yarmalar ve sergileri ayor, valileri, uan mekik iletmeyi bir rnek dokuma fabrikasnda renecek sekin iiler gndermee aryor, ihtira [icad] sahiplerine devlet yardm yaptryor, ileri yolunda gitmeyen imalathanelere yardma kouyor, sanayii canlandrmak iin yukardan resm sipariler veriyor, uyuuk panayrlar uyandryor, moday baa geip gtmeye kalkyor, mill iin karn salayacak saray lksn srarla istiyor ve kkrtyor-

du." (P. Brizon: Anlan eser, s.333) "Napolyon, maiyet erknn ve milleti, sanayii tevik edici sayd lkse doru iteledi. Hikye ederler; zengince balarla ykn yapm bir senatrn Tuilerie kkne taksiyle geldiini sezince, Napolyon adama gzel bir lks tahtrevan araba gndermi. Bunu efendisinin kendi kesesinden ba sanan senator, minnet ve kranlarn sunmaya koar. Ama ok gemez, lks araba fabrikacsnn denmesi gerekli faturasn alr." (Nener: "Bir Doksanln Anlanndan, keza) Yazar Napolyon hayrandr. Yazdklarna gre: Millet kesesinden gzde zengin etme usul, bir avu imtiyazlya saltanat srdrrken, bulu ve yarat 1 den yukarya kmaz; 1830 devriminden sonra ise, keif ve icat 14-20 misli ykselir. Demek: 1 - Bir lkede sefahat ve lksn artmas, daima br kutupta alk ve yoksulluun artmas pahasna olur. 2 - Geni halk ynlarnn gerek alm gc ykselmedike, aznl kanunlatrmak gibi zorlamalar, yalnz gerek ilerlemeyi engeller. 3 - Gerici ve yrtc kapitalizmin LKS dostluu, yalnz halk dmanl deil, en hayduta vatan hainliidir de.

II. SINIF KUTUPLAMALARI Sosyal tekniin gz karartc abuklukla ilerlemesi, kapitalizmin gerek ekonomik, gerekse sosyal mnasebetlerinde o zamana dek hi bir toplumda grlmemi aklkla kutuplaan TEZ ve ANTTEZlerini karlatrd. En tarafsz tarihe gre, kapitalizmin girdii yerde ilk gze arpan ey, iki balca sosyal snfn tez ve antitezlemesi olur: TEZ: VEREN SINIFI Fransa rneinde iveren tezi, Ulu Devrim'le hzlanan sosyal teknik sayesinde kkl deiime urad. O zamana dek topraa sahip iveren snf, eylerin "tabii" grnen gidiiyle, yeni teknie de sahip kmakta gecikmedi. Kimsenin yadrgamad bu gidile Toprak vereni (la Bourgoisie Fonciere), Sanayi vereni (la Bourgeoisie Industrielle) olmakta gecikmedi. "Restorasyon'un btn sanayi dnmlerini (istihalelerini) gzden geirmek imknszdr. Bunun btn nemini bir politik olay ler: 1830 yl sanayi retimi ylesine byk bir yaylma gsterdi ki, Temmuz Devrimi sayesinde iktidar, eski aristokrasiden (asilzadelikten) ve toprak iverenliinden, sanayi ve finans (mliye, banka) iverenliine geti. " (P. Brizon: Anlan eser, s. 362 ). Toplum iindeki bu sosyal deiim, sanayi gibi, bilim, din ve siyasi iktidarn da iveren snf elinde toplanmasn gerektirdi: "... Sermayelerin hareketi, iverenlerin (kapitalistlerin) iktidar ve zenginlikle birlikte siyas iktidara da sahip olan bir byk sanayiciler ve byk kapitalistler aznlnn (1851 yl: 124 bin) teekkl... "Bylece yksek iverenlik (burjuvazi) yalnz mlkiyet sahibi snf olmakla kalmayp, gdc snf haline geldi, ve byle

ayn ellerde egemenliin de, mlkiyetin de birbiriyle kaynamas, Guizot'nun szyle: Pekl bir feodalite (derebeyilik) meydana getirdi. "O yeniderebeyilik' tek seiciydi, tek seilebilir kiiydi; nk 1cens' (tahrir: semen olma artlar) dzeni kk-burjuvazi (kyl, esnaf, memur, vs.) ile iileri kenara itip iktidar zenginlerin eline veriyordu." "Restorasyon zaman 200.000 kadar olan semenler, byk emlk sahipleriyle byk manifaktr (e1-iletmesi) sahipleriydiler. Louis Philippe zamam cens'in (semen olma vergisinin) 200 frank olarak pekitirilmesi, semen saysn 300.000 e kadar kard ve Millet Meclisi'nde orta mlkiyetle sanayicilere nfuz kazandrd. O sralar, Meclis'in kendisi de, ilerin yrtlmesinde ar basan bir yetki (otorite) elde ediyordu."(Levasseur: Anlan eser, s. 66)... "Yeni derebeyiliin" mmessilleri belediye meclislerinde ye, belediye bakan, milletvekili (depute), yn (pair) Meclisi yesi (senatr) dirler. Kanun yapan o yeni snftr ve onlarn ou toprak aalar ( eraf) iinden km olan memurlar da, o kanunu, cretli iilerle kk esnaflar arasnda yrrle geirmei salyorlard. Lyon'da, Paris'te, tarada grev alanlar zerine yrtlen eski eraf ocuklar, o yeni snfn subaylardr. Haziran gnleri burjuvazi, ekmek isteyen ve Yeni Cumhuriyeti kan phasna kurmu olan halk, Paris sokaklarnda kuruna dizdirdi. 1850 yl, gerici bir kanun, Falloux Kanunu, niversiteyi kiliseye tabi kld. Ksacas, byk burjuvazi iktidarn btn yollar zerine kendi mmessillerini ve kendi muhafzlarn yerletirmiti. te bir lkede ekonomik durum o lkenin politika tekiltn byle sebeplendirir. Mlk ve retime sahip olanlarn hkmeti, tarihin kaza ve kaderi (fatalitesi) dir. Nitekim ylece, Casimir Perier ayn zamanda hem Paris bankacsdr, hem Anzin madenlerinin sahibidir, hem Isere'de dokuma sanayicisidir, hem Pont-sur-Seine'de arazi sahibidir ve hem de milletvekili, hem babakandr." (P. Brizon: Anlan eser, s.370-371) ANTTEZ: SINIFI Egemen iveren snf karsnda ii snf da gerek nicelik (kemmiyet), gerekse nitelik (keyfiyet) bakmndan byk gelimeler gsterdi.

NCELK BAKIMINDAN SINIFI: Sanayi ilerledike baka her sosyal snfn azald oranda oalyordu. "Henz bir 1eginlik' ( temayl ) halinde bulunan sanayiin temerkz, yzyl sonunda manifaktr (el-iletmesi) ekonomisinin kntl karakteri haline gelecekti. Fakat artk, makinacln kz olan byk sanayi mantk sonularn gelitirmeye balyordu: Kk atelyelerin kapanmas, rekabetle ve sat fiyatlarnn dmesiyle kk patronlarn ifls ederek ticaret iine frlatlp atlmalar (Louis Philippe zaman tcirlerin says arabuk artyordu); geni byk fabrikalarda iilerin kmelenmeleri..." (P. Brizon: Anlan eser, s.369-370) Bir yanda sokaklar dolusu seyyar satc, geri veya gerici kapitalizmin rn oldu; tede fabrikalar dolusu ii oald. Fransz kmr madeni iileri 5-6 ylda iki misline kt ( 1831 yl 15.6 bin,1837 yl 35 bin). Font ve elik iileri 1830 yl 25 bin. 1838 yl 38 bindi. 1834 yl yalnz Rouen'de 130 bin dokuma iisi, 1831 yl yalnz takmryle ileyen buhar makinalarnda 1.5 milyon ii alyordu. NTELK BAKIMINDAN SINIFI Eskiden evin erkei alr, kadn ve ocuklarn beslerdi. nce iblm, ustal, uzmanl daraltt. "Bir ift kadn fotini iin 84 eit operasyon gerekir... Her ii ancak bir tek operasyonu bilir." (P. Brizon) O sayede gelien makina, btn iilii ocuklarn bile kolayca gdebilecei bir gzetim iine evirdi. Dolaysyla erikin erkek ii yerine, ucuz ve uslu ieli olan: Kadn ve ocuk ii tutuldu. "1840-45 anketi, 10 iiden fazlasn altran sanayi iyerlerinde, 63 vilyet iin 672,446 erkee karlk; 131.098 ocuk ii ve 254,871 kadn ii buldu." (P. Brizon: Anlan eser, s.369)

III. SOSYAL VE EKONOMK ZITLIKLAR Modern Toplum iinde yeni - VEREN snf kutuplarnn yaps, ister istemez EKONOMK ve SOSYAL bir yn baka TEZ-ANTTEZ'leri dourdu. TEZ: SZLK - PAHALILIK Aada Makine Sanayii'nin EKONOMK basks SZL, yukarda veren Maliyesi'nin POLTK basks PAHALILII, kapitalizmin "tabii" kanunu haline getirdi. Aada MAKNE, yukarda MALYE iki yz kesen Acem klc oldu. EKONOMK BASKI: Makinenin sanayie girmesinden dodu. "Bir atelyeye makine girdi miydi, bu birok iiye yol grndnn iareti oluyordu. Mull-Jenny bir adam ve bir ocukla 200 iplik eiricisinin yapt ii gryordu: Collier'nin tarak makinas be el tarann iini gryordu..: Metalrji sanayiindeki makine-aygt (machine-outile) iin de bu byleydi... Ancak o bran henz ajstatrler (ayarclar) loncasn ortadan kaldrmaya egin deildi. Demek makine, iinin ielini bir yana atyordu. "tede, yeni makineleri kabul eden sanayiciler, gelenekilere veya avadanlklarn yenileyecek sermayesi bulunmayanlara kar yaman bir rekabet yapyorlard; o yzden iflslar, makineye ezilmi kk patronlarn kap dar ettikleri isiz iiler ortada kalyorlard." (P. Brizn: Anlan eser, s.348-349) "Kii hrriyeti" buydu. Fransa'nn Kuzey valisi bakanla unu yazyordu: "Manifaktrler 1842 ylnda vaktiyle daha ok kol altryordu, nk makine yoktu... En ufak bir piyasa oynakl zerine fabrikalar, iileri alaa ediyor, byk sayda ii iten karlyor ve geri kalan ign fiyatnda (crette) bir alalmaya katlanyor."

POLTK BASKI: verenin siyasete el koymasndan dodu. Makine 100 kiinin iini 1 kiiye grdryorsa, bundan ucuzluk kmaz m? Geri ipliin kilosu 1819 yl 12 frank iken sonra 3 franga dt. Bez, I814 yl 24-34 frank iken, 1834 yl 14-18 franga indi. Ama, siyaset manivelalarn "kaytsz, artsz" eline geiren iverenler dzeni, bin bir mliye (VERGGMRK) makanizmasyle, makinenin bereketini halka koklatmamak yollarn bulmakta gecikmedi. "Gmrk dzeni o yksek iverenlik menfaatlerinin emrinde idi. Himayecilik alabildiine ortal kasp kavuruyordu: Buday zerine, davar zerine, demir zerine, eker zerine (vereni Koruma) vergileri yayordu; ve gmrk tarifesi hi bir vakit btn agzllkleri doyuramyordu", der M. Levasseur. Yabanc ekerlerine %50, ngiliz demirine %l20 gmrk resmi vuruldu.. Restorasyon zaman, Saint-Etienne'e bir buhar makinesi ithal edebilmek iin 7 bin frank gmrk resmi demek gerekiyordu. XIV. Louis zaman 32 veya 35 frank olan demirin kental, 1825'te 65 franga ykseldi. "Birka kiinin karn salamak iin, memleketin yararlarn tmyle feda etmekten ekinilmiyordu. O yzden hayat pahalyd." (P. Brizon: Anlan eser, s.371-372) Bylece SZLK pahall ve PAHALILIK isizlii kovuturarak, her ikisi birden "rezil ember: Cercle vicieuse" olup gibi bydler. Ve karlarnda vaz geilmez antitezlerini yarattlar. ANTTEZ: YOKSULLUK - KRZ (BUHRAN, BUNALIM) sizlikle pahalln yararak dourduklar birinci ucube ocuk YOKSULLUK, ikinci ucube ocuk KRZ (BUHRAN) dr. Btn nimetler iverene, btn klfetler iiye dnce; modern toplumun teknik ve rn bolluu ortasnda alan snflar iin uzun sre nisbktlk (YOKSULLUK) birikiyor; bunun en sonunda keskin ktlk (BUHRAN = KRZ) geliyordu. Yoksulluk ile anszn gelen KRZ, kapitalizmin gene iki yz kesen ikinci acem klc oldu. Stma illeti gibiydi bu: Milletin kann kurutan yoksulluk, hastaln "mzmin" (kronik) kona idi; Kran (kriz) hastaln keskin (akut) kona idi. Biri tekisiz olamyordu.

Bu birbirinden kan ve topluma kran getiren nbetli hastaln sebebi u idi: Kapitalizm retimi SOSYALLETRMT (dank bireyci aygt ve avadanlklar bir araya getirip toplumca iletiyordu); leimi BREYC brakmt: 1) Binlerce alann yaratt rn tek iverenin karna gre datyordu; 2) retim tek tek iverenlerin emrinde idi. MZMN YOKSULLUK: Bir ii, ald cretin ka lira ettii saylarak, mutlu veya yoksul saylamaz. Ele geen para; "tibar cret: le Salaire Nominal" (Ad: cret)tir. "Ksacas, iinin durumu, Devrim ve Napolyon devirlerinde hi deimedi. creti biraz artt; ama bunu hayat pahasnn art kovalad, hatt geti. Devrim ve Napolyon kanunlar iiyi iverenin ve devletin sk kulluu altnda tutuyordu; mparatorluk sosyal bedene hayrseverlik ilcn istedii kadar versin, iyilikseverlik gsz kalyor ve yoksulluk cretlileri boyuna krp geiriyordu." (P. Brizon: Anlan eser, s.342) "Makineciliin zuhuru, kaldrm stne atlm bulunan ii iin ykmd. Ve ii basyordu l: yok, ekmek yok... Yoksulluk ve maiyetindeki ztraplar artyordu." (P. Brizon: Anlan eser, s.349) GEREK CRET: Her yeni bulu ve yaratla artan ii ihtiyalarn karlayacak, ii oluk ocuunun geimini salyan eylerdeki pahall karlayacak, her gn deerden drlen kt para kalpazanln karlayacak, isiz kalnan gnlerin an karlayacak crettir. Oysa idareci efendiler, karda gezip izlerini belli etmiyorlard. P. Brizon: "Geliigzel ele gemi rakamlar shhatsiz kalyor" der. Eskiden bir erkek alyor; kadn, oluk ocuu ile btn bir aileyi iyi kt besliyebiliyordu. Kapitalizm "serbest rekabet" prensibi ile, olunu babasna, karsn kocasna rakip ve dman ediyordu. Sokaklar dolusu seyyar satclarla fabrika kaplarnda sra bekliyen isizler (ihtiyat sanayi ordusu) yznden: kar, kzan fabrikada almakla ancak "Ktlk creti" (Prix de Famine) elde edebiliyordu. O zamanki Fransa'da yayanlardan biri (Vilerme) yle diyordu: "Grmeli: clz, beti benzi atm, paavralara sarl, yamurda amurda yalnayak bakabak gelen, kendisini eve dnnceye dek besliyecek ekmek parasn elinde tayan, yamur yaarsa zerlerine dm makina yalaryla muambaya dnk elbiseleri altnda saklyan u ocuk kalabaln grmeli." (P. Brizon: Anlan eser, s.372)

KESKN KIRAN (KRZ): alan ynlardaki yoksulluun bedeli ekonomik (ve ardndan gelen politik) buhranlarla gene halka detiliyordu. Ad: "Ar retim krizi" idi. Bolluktan ktlk: Tarihte grlm ey deildi. Ama gerekti: "Ar-retim (surproduction) ve vurgun (speculation) kran'nn ilk illet belirtileri (arazlar) 1810 ylndan beri gzkt. 1811 ylnn kt hasad Kran patlatt. yle geliyor ki, ilk, "Klhn kurtaran kaptandr", iareti koca bir Lubeck, iyerinin tekerlenmesiyle verilmi oldu. arabuk iflslar stste yldlar; bankalarla ticaret evleri karlkl olarak birbirlerini uuruma ekip, birbirleri stnde boyunlarn kryorlard. Lyon'da, SaintQuentin'de, Lille'de, Mulhouse'da, daha baka yerlerde fabrikalar kaplarn kapadlar ve pek ok ii isiz kald. "ngiltere de bloksle(Hitler'in kinci ihan Harbi'nde urad gibi Avrupa'y kuatma) yaralanmt; bor arl altnda inliyordu; piyasann kapanmasndan, Fransz korsanlarndan, fiyatlarn pislemesinden, kt parann alalmas zerine urad zararlardan yaknyordu. Koca ticaret evleri ( negocients ), fabrikalar kapanyor, iileri yoksulluun iine dyorlard. mparatorluun son yllarndaki son ekonomik kran srasnda ii yoksulluu derinleti." (P. Brizon: Anlan eser, s.343) Gryoruz, kutsal "ZEL TEEBBS" n bir milleti bir avu karcya soydurup ezdirmesi, iverenleri de kran krana getiriyordu. Ama, gerek ekonomik kran (buhran), gerekse onun sonucu olarak gelen siyasi kranlar (harbler), dnp dolayor, namusuyla ekmeini kazanmak iin almaktan baka kusuru bulunmayan ii snfnn bana kaba patlatyordu. "Restorasyon zaman, iinden klm sava yznden, istil yznden balanglar ac oldu. Kran'dan sonra: 1818'den beri sanayi hz ald. Bar ii gelitirdi. Fransz Bankas'ndaki sermayelerin hareketinden de anlalaca zere, iler yeniden kendine geldi... O gn bu gndr, peryodik (devir devir) kranlarla kopuntuya urayan hareket devam etti. ok dikkate deer: Kranlar her on ylda bir patlak veriyordu: 1817, 1827, 1837, l847, 1857." (P. Brizon: Anlan eser, s.358)

IV. SENTEZ ARAMALAR Fransz Ulu Devrimi'nden sonra girilen 19. yzyln birinci yars, en hzl teknik ilerleyile kamlanan btn Tez ve Antitezlerini ortaya dkmt. Ne ngiltere'nin ekonomi pratiini, ne Fransa'nn sosyal pratiini beceremedii iin, daha ok "arpack kumrusu gibi dnmek" zorunda kalan Almanya'da, teorik felsefe, Hegel adyla; o zaman "ZITLIK" larn bilimini yapmt. O bilime, "Diyalektik Mantk"a gre, nerede Tezlerle Antitezler keskinleirse, orada, az ok uzun bir neelik (kemmiyet=say) birikiinden sonra, mutlak yeni bir SENTEZ niceliine (keyfiyetine) atlanrd. Kapitalizmin Bat Avrupa'da keskinletirdii tezatlar hangi Senteze varacakt: te, 19. yzyln birinci yarsnda Avrupa toplumlarnn nne kan problem o Sentezi bulmakt. Avrupa'y allak bullak etmeye balayan ve btn insanl sarmak zere gelien yaman ekonomik, sosyal, politik, vb. bin bir zt (tez-antitez) karsnda, her sosyal insan kmelenii kendine gre bir tepki gsterdi. Her sosyal snf ve zmrenin "yourt yiyii" bakayd. Bu bakalk, Avrupa toplumu iindeki sosyal snflarn nce mensup olduklar "a yaants"na gre, sonra, ayn a iinde temsil ettikleri sosyal snf yararna ve durumuna gre eitli davranlar ve kavraylar gsterdi. a yaantsna gre: 1) Ortaa Snflar vard. Onlar Modern toplum iinde yaamakla birlikte, modern insanlkla her noktada zt, ban koparm derebeyi art snf ve zmrelerdir. Bunlar iki ble, ayrlrlar: bir ksmi dorudan doruya derebeyiler'dir. tekileri Ortaa kalnts kk-burjuvazi (kk mlkller, esnaflar, kyller, kayrlmam kk aydnlar ) dr. Bu her iki sosyal gruh ta, cibilliyetleri iktizas Modern toplumun dman durumunda olduklarndan, hepsi

bir noktada buluurlar: Modernlemeyi durdurmak.. Kapitalizmi geri evirmek, tarihin akn nlemek. 2) Bir de Modern Snflar vard. Bunlar dorudan doruya kapital (sermaye) nin yaratt iki ba pehlivan snf: veren Snf (burjuvazi) ile i snf (proletarya) idi. Bu her iki snf da, yarat bulunduklar modern toplumun, her ne pahasna olursa olsun var olmasn, gelimesini tutuyorlard. Her ikisi de; tarih arklarnn geriye evrilmemesini, kapitalizmin derebeyilik dzenine dnmemesini, btn dnyamn modernlemesini istiyorlard. Yalnz, bu ileriye gidite: veren snf kendi hegemonyasn "hrriyet" duman perdesi altnda diktatrce yrtmek istiyordu. i snf ise, Devrim'den nce kendisini hareketin motoru gibi kullanrken iveren snfnn adad hrriyeti, yani: "demokrasiyi lftan ie, kitaptan hayata geirmek istiyordu. Tabii, yukarki drt grup insan kalabal bir araya gelip, topluca tartarak yle kararlara varmyorlard. Antika Kent (Cite) ykld yklal, insanlarn insanca bir araya gelerek toptan problem eletirmeleri imknsz olmutu. Yalnz ilerinden veya dlarndan szcleri karyor, benimsedii sosyal snfn dili ucuna.gelmi dncelerini, yapmaya egin bulunduu davranlarn derleyip toparlyor, sanki bir kiinin fikri imi gibi ortaya atyordu. Onun iin, Antika Kentlerdeki kadar aka ve samimiyetle herkes karsndakini dinleyip ne demek istediini anlyamyordu. Ve fikir tartmalarnda olduu gibi, davranlarda da, en artc ikiyzllkler ortaya kabiliyordu. Gene de, en son durumada, her kafadan kan ses, dnp dolap toplum iinde belirli bir sosyal snf veya zmrenin gr evresinde billrlayordu. Tarafsz tarih'te, her sosyal snf ve zmrenin modernlemeye kar dn ve tutumlar yle zetlenmektedir: ORTAA KALINTILARI: TEZLER Derebeylerin de, kk-burjuvalarn da btn tepkileri, ne biim olursa olsun, geri tepmekti. Onlar iin kapitalizm anlalmaz bir bulmacayd: "Zlim muamm! Makine, sosyal retim iin zarur olan aygt, fabrika: herkese iyi yaama getirecek diye beklenirken, iilere yoksulluk getiriyor, ilerlemenin kazanlarn derleyen toplum, ldrc isizlik ba gsterdii zaman, o top-

lad kazanlar salam bulunan iilere ekmek bulmay aklndan bile geirmiyordu." (P. Brizon: Anlan eser, s.351) Ortaa kalnts snflara gre sulu makinayd. yleyse makinay ortadan kaldrmalyd! 1- DEREBEYLK SZCLER: bir "insaniyetilik" sz karmlard. "nsaiyet" adna makinay sulu buluyor, fabrikaya kar doktrinler ne sryorlard. "Vaktiyle Colbert, bir icat yapan adam emek dman olarak serte kap dar etmiti. Bakan'a gre, herif "halk namusuyla geindirecek" emei baltalamaya alyordu! Colbert'in dn yeniden ele alnyordu, rnler insanlar iindir, deniliyordu, yoksa insanlar rnler iin deildir. ileri geindiren cretleri korumak iin ortal makinelerin kaplamasna kar konulmalyd. Makineler lkesi olan ngiltere'yi krp geiren yoksulluklar ve kranlar (buhranlar) ile Fransa tehdit ediliyordu. (Ayn tarihlere doru, kendisine Meksika'nn VeraCruz ve Perote ehirleri arasnda imendfer kurulmas teklif edilen Bakan General Santa-Anna: Ya, sonra katrclarla katrlar ne yapmasn istediklerini soruyordu! ) "Sismondi bu fikir okulunun nl ba oldu. O "Buhar makineleri ile kalabalklaan bir memlekettense, yurttalarla kalabalklam bir memleketi" ho gryordu. O, iinin "ekonomik orba" ile yetinmesini istemiyordu, - bunda hakl idi- ve kendi kendisine, "neredeyse iblm ve manifaktrlere lnet edesi geldiini" sylyordu. Makinann: iiyi makineye evirmekle, cretlere ayrlacak bir blk sermayeyi yutmakla, ii snfnn mukadder ve me'umca yoksullamaya zorlamakla, el-iletmesi sahiplerinin zenginlii ile iilerinin zrtl arasnda sosyal kinlerin mayas olan ztlklar kkrtmakla, ve ilh., ve ilh. itham ediyordu." (P. Brizon: Anlan. eser, s.351) "lk imendferlere kar taknlan ekingenlik hayli elendiricidir. mar Bakan, Thiere, imendferin Parisliler iin bir oyuncaktan baka bir ey olmadn ve olamyacan temin ediyordu. Bilgin Arago,1836 yl, tnellerdeki alak sdan konu aarak, u bildiriyi yapmakta ikircilik gstermiyordu: "yle, scaktan soua anszn geite, terlemeye istidatl kimseler rahatsz olacaklar, gs flksiyonuna, plrezilere, nezlelere urayacaklardr."Daha bakalar, zt ynde giden iki tren, yan yana geldikleri vkit, arada kalan hava yle basnlaacak

ki, yolcular hemen boulacaklar! demeye varyorlard. Kyller srekli yamurlar, patates hastaln lokomotiflerin kardklar ise yklyorlard." (P. Brizon: Anlan eser, s.356) Bu sesler, yukardan gelen acma ve insanlk duygular biimine sokuluyordu: 2- KK BURJUVALAR (Esnaf-Kyl-Aydnlar) aadan l koparyorlard. Kk mlkl ufak insanlar, yalvarmayla tehdit aras davran gsterip, makine istemiyorlard: "Daha balangtan beri, hareketsizlik ruhundan yana olanlar, ilerleyi ruhuna kar kh sar, kh aka iln edilmi, fakat daima kzgn ve ok kez zora dayanlarak yaplan mcadele dinmedi; icatlardan ou, hatta sonralar halka tutulanlar bile, ilkin dmanlkla, yahut gvensizlikle karlat ve ancak bir kan ve gzya vaftizinden geerek dnyaya geldi." (V. Passy) "Restorasyon zaman tehdit altnda kalan esnafn, seslerini iilerinkine kattklar iitildi. Onlar kamu iktidarlarna yalvaryorlard: 1816 yl, bir ayakkabclar dilekesi, bakanlktan makinayla ayakkab yaplmasnn yasak edilmesini istiyordu. nk bu makineler "esnafn zanaatlerini ifls" ettirebilirmi. Esnaf ikide bir toplanyordu: 1821 yl Lodeve'de fabrikasna krpma makinesi yerletirdii iin bir ayak iverenine kar bir koalisyon yapld. Hatta ayaklanmalar bile oluyordu: Mlkszletirilmi alan snfn kzgnlyla krlm makinelerin sicili pek yaplmamtr." (P. Brizon: Anlan eser, s.350) "Postac esnaf ve dilijans [zen, abukluk] arabaclar imendfere kar ate pskryorlard." (P. Brizon: Anlan eser, s.356) Fakat at alan burjuvazi skdar' gemi, iktidara kmt. Ortaa kalnts snflarn direnileri, tavann daa ksmesinden farkszd. "Restorasyon sonunda makineler demiri delip kemirmeye balad. Yuvarlak testereler ve planya makineleri keresteyi kesip, doruyordu. Avadanlk, her trl tketimi tatmin etme hnerini gsteriyordu. 1844 sergisinde tornalar, rendeleme, dekupaj, perinleme, klavuz (yiv ama), testereleme makineleri'nin akllar durduran ince ve doru ileyileri hayranlkla seyredildi. Bu mkemmelletirilmi aygtlarla, ilk imendferlerin malzemeleri yaplyordu." (P. Brizon: Anlan eser, s.348) "1842 Haziran 11 gnl kanun: Paris'i snrlara, Akdeniz'e, Ok-

yanus'a, merkeze, ve ilh. balyan bir byk yol kurulmasn kararlatryordu. (P. Brizon: Anlan eser, s.356) "Bir vapurlu gemi [buharl gemi] ile Manche denizini gemiye muvaffak olan: Pajol Kumpanyas'ndan bir Fransz kaptan oldu. Yl 1816 idi, kaptan Londra'dan Paris'e Elise vapuruyla geldi." Sen rmandan gei yle anlatlyordu: "Kyller rmak kysna toplamlard; arklarn grltsne komular ve geminin kard kvlcmlarla yalmlar grnce dleri patlamt. u meale biimi nesne, rmak boyu abuk abuk yol alyor, uzaktan btn baklar ekiyor, getii yerlere dehet sayordu. Me'um: "Yangn var! Yangn var!" lklar, an sesleri ve it havlamalar, ta gn aarncaya dek acayip hayaleti kovalamaktan geri kalmad... 1819 yl Amerikan gemisi Savannah, Atlas Okyanusunu 25 gnde, yani yelkenli gemilerden 6 gn fazlasyla gemiti. 1821 yl, ngiliz gemisi Enterprise, ngiltere'den Hindistan'a 54 gnde varyordu. 1842 yl ngiliz vapuru Drever, birinci dnya turunu baarmt." (P. Brizon: Anlan eser, s.352) Gericilik ne derse desin, ne yaparsa yapsn: Kervan yryordu. MODERN SOSYAL SINIFLAR: ANTTEZLER veren snf (burjuvazi) da, ii snf (proletarya) da kendilerinin var olu sebebini, modern teknii benimsiyorlard. Her eyi ham sofuluk bulutlar arasndan grmeye alkn Ortaa kalnts Derebeyilerle Kkburjuvalar, makineyi insan yiyen bir karakoncolos sayyorlard. verenle ii: makineyi mistikletirmiyecek ve insanst sayamayacak kertede fabrika gereklii iinde yayorlard. Az dili bulunmayan, uslu kle-dev [sermaye, kuma] makinenin ne kabahati vard?... i iin makine: insan emeini yz misli verimlendiren bir arat. veren iin makine, btn rakiplerini yenip, zel sermaye krn ykselten bir silht. Ondan vazgeilemezdi. Eer paylalacak bir koz varsa, o ii-iveren arasndaki ilikilerde zmn bulabilirdi. 1- VEREN SINIFI'nn tepkisi basit oldu. Makine dmanl yapanlara, "Juan-Baptiste Say u karl veriyordu: "cretlere tahsis edilen sermaye ok defa azalmyor, oalyor." Le Baron de Gerando da, kendi ynnden, makinenin

iiyi alaltacak yerde, iinin vekarn arttrdn ne sryordu. Ve Bastias yle haykryordu: "Makinelere lnet! Her yl gittike artan makinelerin kudreti binlerce iiyi poperizme ( srekli fukarala) smarlyarak, ellerindeki ii, ile birlikte creti ve cretle birlikte ekmei alp kaldryor. Makinelere lnet olsun! te ayaktakmnn nyargsndan ykselen lk budur... Oysa, makineleri lnetlemek, insan ruhunu lnetlemektir!" (P. Brizon: Anlan eser, s.352) veren bilginlerinin bu elebice tartmalar yannda, iveren politikaclar, durmadan iinin hak arama ve savunma davranlarn baltalyacak tedbirler alyorlard. "i snfnn imtiyazl boyunduruu altna sokulduunun en iyi belgelerinden birisi, 13 Haziran 1791 gnl Le Chapelier kanunudur: Kanun iilere, tazminat ve hapis cezalar altnda, ii braknak yahut cretlerini arttrmak iin koalisyon (sz-birlii) yapmay yasak ediyordu; kanun raporcusu, nk diyordu: "Koalisyonla kimi mesleklerdeki yurttalarn szde kendi ortak yararlar iin bir araya gelmeleri gerektir... " (P. Brizon: Anlan eser, s.308) "Vaktiyle ustalarn kt grdkleri bir eit ii sendikas olan "compagnonnage" (kalfa dernei), burjuvazinin gznde zellikle pheli idi. veren snf, Devoir'n serke kalfalar olan kt iilerine kar zel tedbirler ald: 6 hafta nceden haber vermeksizin ve elinde yazl izin bulunmakszn ustasn brakp giden her kt kalfas 100 lira tazminatla cezalandrld. Aslnda Le Chapelier kanunu, bakentteki ii koalisyonlarna kar silh isteyen Paris Komn'nn (belediyesinin) diretmesiyle onayland." (P. Brizon: Anlan eser, s.309) "14 Haziran 1791 kanunu: Hem patron koalisyonlarn, hem ii koalisyonlarn yasak ediyordu. Napolyon, terazinin kefesini patronlardan yana edirdi. 1803 kanunu, ii brakmak zere szleen iileri ar cezalara arptryordu... Ceza kanunu (1810) daha az ar oldu; cezalar yumuatt, iileri "ii braktklar iin" deil de, "braktrdklar iin" cezalandrd ve patronlarn koalisyonunu da kezledi. Ona ramen, denge kurulmaktan uzak kald, nk ii koalisyonlar gzle grlr idiler, patron koalisyonlar ise gze grnmez ve ele gemez idiler... Prud'hommes konseyleri (hakem heyetleri) kurulduklar zaman (1806), buraya cretli iileri sokmamak iin elden gelen itina gsterildi; bir 1810 Buyrultusu (kararnamesi)

Prud'homme'lara ceza mahkemesi yetkilerini verdi... XII. ylda icat edilen ii karnesi, bir polis tedbirinden ok daha fazla bir kulluk leti idi." (P. Bridzon: Anlan eser, s.311) Bu kanunlara kar gelenlere kurun sklmas, olaan eydi. nk, daha Ulu Devrim gnlerinde (3 Austos 1789), Kurucu Meclis (Constituant) krssnde Malouet unlar sylemiti: "Neden insanlar bir dan tepesine kanp, kendilerine hak alanlarn gstermeli, mdem ki ondan sonra onlar bulunduklar tepeden aa indireceiz, nlerine smrlar koyacaz ve adm banda engellerle karlaacaklar gerek dnyaya frlatp atacaz! "Kurucu Meclis'e gre "Millet demek, burjuvazi demektir." Cazales: yalnz mlk sahibi olan yurttatr, bildirisini yapyordu." (P. Brizon: Anlan eser, s.306) 19. yzyl ortasna doru: "Villeneuve-Bargemont "Hristiyan Ekonomi Politikas" nda, iveren imtiyazllarna bir "YeniDerebeyilik"adn veriyordu. O an bir baka Hristiyan diyordu ki: cretlilik kleliin bir eklidir. Bu sz Tolstoy ele alacaktr." (P. Brizon: Anlan eser, s.370, Not) 2 - SINIFI: Makineleri kracana hakkn arayacakt. "Direktuvar zaman: Paris iisi, gnde istedii kadar 120 il 350 lira kazansn, ekmein libresine 80 frank, ete 130 frank, bir ift fotine 2400 lira - kt para - dediinden yoksuldu." (P. Brizon: Anlan eser, s.329) Bu durumda modern insan olan ii, tekiltlanmaktan baka kar yol bulmad: "iler, isizlikten ve hayat pahasndan ok ekiyorlard. Champs-Elyses'de toplanan berber garsonlar bir i bulma kurumunun grevini ktye kullanmasna kar taleplerde bulundular; ayakkab iileri hakik bir sendika ve isizlie kar karlkl sigorta kurdular; Mont-Martre Hayrsever Atlyesi'ndeki 17.000 ii kaynayordu. Bir Belediye kararnamesi: "bu kararname ile tesbit edilmi olandan baka cretle alma hakkn, gerek kendisine gerek baka her trl iiye yasak etmek maksadiyle eitli meslekten iilerce ahnacak kararlarn keenlem-yekn (olmam), anayasaya aykr ve mecburiyet tamaz" sayldn bildirdi. Koalisyonlar devam ediyordu. Doramaclk Zanaatindeki ilerin Kardee Birlii, her ne pahasna olursa olsun gndelik cre-

tin 50 metelikten az olamayacan kararlatrd ve Paris Belediyesi'nden bu karar patronlara kabul ettirmek zere araclk etmesini istedi ise de, belediye reddetmekle kalmad, yeni toplamalar datt ve "tehlikeli birlemeleri ortadan kaldrmak zere" Kurucu Meclis'ten yeni kanun silhlar kartmasn rica etti." (P. Brizon: Anlan eser, s.309) iler, urunda kanlarn dktkleri Devrim'den her yamurun iveren tarlasna yadn grdke gzlerine inanamyorlard. Haziran 1791 gn Marat'ya yle bir mektup yazmlard: "Halkn Dostuna, "Aziz yalva, fakir fukara snfnn hakiki savunucusu, msaade edin, biz iiler size, mason efendilerimizin bizi umutsuzlua drp ayaklandrmak iin ne dalavereler ve utanmazlklar kurduklarn aklayalm. Bo oturup, el-iilerinin alnteri meyvalarn smren ve millete hibir hizmette bulunmayan o pis herifler, 12-13-14 Temmuz gnleri yeralt mahzenlerinde saklanmlard. Varlkszlar snfnn tek bana devrimi baardn grr grmez, bizi haydut yerine koymak iin domuz yuvalarndan kageldiler. Sonra, tehlikenin getiini sezer sezmez, klh kapmak zere seim blgelerinde kumpaslar kurmaya giritiler. Deme niformalar giyip apuletler taktlar. Bugn artk kendilerini en kuvvetli saydklarndan, bizleri en sert boyundurua sokmann yolunu aryorlar. Bizi, acmak nedir bilmeksizin, vicdan azab ekmeksizin eziyorlar... Boazlarna dek zenginlie battklarna bakmayn, onlar iren bir pintilie gmldrler, boyuna uratklar, hl bizim 48 metelik gndeliklerimizi azaltmaktr... Ylda ancak alt ay i bulduumuza, bu hlin gndeliklerimizi 24 metelie indirdiine aldrmyorlar. Biz ise, o clz cretle, kendimizi barndrmaya, giyindirmeye, karnmz doyurmaya ve karmzla ocuklarmz varsa, ailelerimizi de geindirmeye mecburuz." Ulu Devrim'in btn sularn kendi deirmenine aktan iveren snf, eski derebeyilere hi benzemiyordu. Ama, u ii snf da bambaka insanlar idi. Ve o ii snfn, Marks-Engels grmese, biri kp mutlak grecekti.

V. SOSYAL IKMAZ: "NAMUSLU AYDINLAR" VE HALK Antika alarn, le iinde birbirini ve medeniyeti yiyip tketen kurt gibi insanlar vard. Modern toplumda, daha dzen kurulurken: hesap soran, problem koyan yeni insanlar oalyordu. Artk bir medeniyetin kkten kaznp gmlmesi yoktu; problemlerin insanca konulup tartlmas, sosyal zm yolu bulunmas aranyordu. Bu arayn ncs dorudan doruya alan halkt. Halk yle "dileke" ler yadryordu: "Milletvekillerimiz, bizim milletvekillerimiz olmayacaklar. Bu i ylesine kotarld ki, milletvekillerinin seimi zerinde bizim hibir etkimiz kalmyacak. Hr bir milletin i temizlii ile bylesine oyun oynanabilir mi? Nasl olur da yurttalarna yararl dokunan 150.000 kii, yurttalarn kucandan frlatlp atlr? Biz fakir sanatkrlar neden unutuluruz?" Aadan, halktan gelen bu seslere, namuslu aydnlar hemen uydular. Madem ki Ulu Devrim; "Hrriyet", "Adalet", "Eitlik", "Kardelik" iin yaplmt; kardelerden, devrim arkadalarndan bir bl (hem de tatl canlarn yeralt mahzenlerinde saklayp: "Dostlar sefere, biz eve" diyen) bir ksm, iveren snf her dilediinde hr olsun; teki, devrimin ykn tayanlar imdi a, isiz kalsn, olur muydu? "Halk tarafndan, halkla birlikte ve halk iin" yapld sylenen demokrasi devrimi bu muydu? Rahip (Abbe: eyh) Gregoire: Bu "zenginlerin aristokrasisidir!"diyordu. Soustalet yazyordu: "Zenginlerin, srf zenginlerin aristokrasisi hayaszca yerlemitir." Camille Desmoulins tekrarlyordu: "Fransa'da bir aristokratik hkmet kurulmutur... Bu tutumun btn samaln duyurmak iin unu sylemek yeter: Eer J. J. Rousseau, Corneille, Mably sa olsalard, imdi milletvekili seilebilir olamazlard!" Yukarda iveren snf, halk ve iiyi fabrikada nasl kendisi iin altryorsa, tpk yle, siyasette de kendisini iktidara

getirmek iin halk devrimin motoru olarak iletmi, eski derebeyi efendilere kar maa gibi kullanmt. veren snfnn "Demokrasi" den anlad ey, karn derebeyinin keyfinden kurtarp, halkn garantisine balamakt. "Fransz Devrimi'nin Siyasi Tarihi" nde Aulard der ki: "Devrim iratlar tarafndan yapld ve uras muhakkak ki, birok burjuvalar eer bir yeni dzen istedilerse, bundan maksatlar, kamu borlarn bir kraln garantisinden daha salam olan milletin garantisi altna sokmakt." imdi madem ki iktidar iveren snfn eline gemiti, artk halk fabrikaya girip almalyd. Eer sokaa kp hak aramaya kalkrsa, halka kar eski idareci tecrbeli derebeyiler, gerici aalarla ibirlii yapmaktan kolay yoktu. Onun iin iveren snf, Devrim'de tutunur tutunmaz, halka ve iilere kar imparator, kral, diktatr bulmalyd: "Burjuvazi bir kral istiyordu, bu kral iverenin avucu iinde olacak, ama ivereni demokrasiye kar savunacakt." (Aulard: Anlan eser) Bunun zerine, halkn "Hrriyeti-Adaleti-Eitlii-Kardelii" adayan Demokrasi'ye baka bir ad bulunmas gerekti. nk yeni dzende ileyenlerle iletenlerin rolleri tersine dnmt. Ulu Devrim'den nce, hazryeyici derebeyilere kar, retimci alkan yurttalar tutan Mirabeau, tara Etat'larnda u tehdidi savurmutu: "Ayanz denk atn beyler! Hereyi reten halk kmsemeyin. Bu halk ki, yaman olnak iin yapacak bir tek eyi vardr: Kmldamamak! "... Devrim olmu. Srtnda yumurta kfesi bulunmayan iveren snf, dnm, eski hazryeyicilerle sarma dola olmutu, alan halk acmadan smrp ezmeye bakyordu. Bu yol, Devrim'den nceki rol benimseyen ii snf adna Mirabeau'nun "kmldamayz ha!" (almayveririz: grev yaparz) tehdidini, baka szlerle Marat ortaya atyordu: "Her trl ifrata kendinizi kaptrmayn baylar! Kendinizi kendi kendinize brakarak, bizi umutsuzluk uurumuna drmekten, bizi sizden calmaktan baka yaplacak ii kalmam duruma getirmekten titreyin! Yoksa, sizi, bizim yerimize koymak iin yaplacak tek eyimiz: Kollarmz kavuturup kalmaktr." te buna iveren snf gelemezdi. arabuk, halk topa tutmak cretini Korsika haydutluundan bellemi Napolyon'u nce diktatr, sonra imparator yapt. "Napolyon, sanayicilerin ve tccarlarn ilerine yarad srece, iveren snf onun iktidara ge-

mesine yol verdi ve kendisine sadk kald. Ama, mnasz askercillii (militarizmi) ile memleketin zenginliini tehlikeye drd zaman; savalar, vergiler, bloks yznden burjuvazi iflsa ve ykma yz tuttuunu grd zaman, ftihin (muzaffer Napolyon'un) yldznn sndnn grd zaman, iveren snf Napolyon'dan yz evirdi, ve dayanan yitiren Napolyon, bunaka lgn politikasnn zincirden boandrd ve kopard toz duman iinde ortadan kalkt." (P. Brizon: Anlan eser, s.343) mparatorun yerine kral geldi. Halk onu devirdi:Diktatr kt. veren snfnn hrs ve basks bitmedi. "1830'dan 1840 ylna dek, snflar aras ihtilaflar ok sk oldu. Kk burjuvazi o zaman seim reformu istemekte ii snf ile (proletarya ile) mttefikti. Yaplan te'dibler [ cezalandrmalar] kanl oldu. Bak: Grevler Tarihi, Lyon'daki kuruna dizmeler ve 1840 yl Loire'da 12 Maden isinin Katliam." (P. Brizon. Anlan Eser, s. 371) GERC POLTKA: NGLZ SYASET Bu olaylar, 19. yzyln alnnda yazl duran u tezatlar en kr gze dahi arptryordu: 1- TEZ: 7 bin yldr insanlk tarihinde "TEKERRR" edip durarak, barbar insan ynlarn medenletirdike, medenleri soysuzlatrarak batrp karan TARHCL DEVRM (barbarn medeniyi yenmesi) artk kesin olarak bitmi, imknszlamtr; Tarihcil Devrimin yerine, medeniyeti yok etmeksizin, kendi i geliimi ve kendi iindeki glerle kabuk deitirmeye gtren SOSYAL DEVRM'ler gemitir. 2- ANTTEZ: Sosyal devrimler an aan modern iveren snf, en az kendisi kadar modern bir snf olan ii snfnn Sosyal Devrim metodunu ciddiye aldn ve benimsediini grnce rkm, ii snfnn ilerici davran ve dncelerine kar Orta a gericilii ile ibirlii yapmak zorunda kalmtr. "Onun iin, Avrupa'ya sahip olan efendilerin parolas, aa yukar hi istisnasz, tekhanl (monarik) istibdada dnmek, mill egemenlik prensibini basite ve aka inkr etmek oldu." (Tarih-Corafya Profesr Agrejesi E. Driault, Fransa Koleji ve Sorbon Profesr G. Monod: "Histoire Politique et Socialex, 1815-1911," s. V, Paris 1911)

Bu artlar altnda l9. yzyl POLTKA's aza alnamyacak kertede baya bir hracat Mal oldu. Bu maln ba reticisi ngiliz ivereni, kendisi perde ardnda saklanarak, grn ngiliz aasna (Lord'a) uygulatt. Uygulamada, 20. yzyl ortasna dek hi deimez kalm olan ama ve aralar kullanlacakt. AMA: Klasik politika ikiyzllnn iki kutbu oldu: 1- Avrupa'da: ngiliz sermayesine rakip olabilecek modern geliimi yavalatmak iin GERCL devlet hikmeti hline getirmekti. Ulu Devrim'e kar karlan Napolyon avantryelii ile 20 yl sren ksr altstlklerin halki yormu bulunmasndan faydalanld. "Gelen gideni aratmt." Avrupa'da her trl gericilii rktecek halk hareketlerini bastrmak zere, RusyaPrusya-Avusturya: Btn dnya derebeyilerini ardklar bir "La Sainte-Alliance" (Kutsal ttifak) kurdular. "Pek kutsal ve blnmez Teslis (leme) adna", "Hakiki dini korumak ve teb'alarn Hristiyan dininde temrin yapp kendilerini kuvvetlendirmeye zorlamak" isteniyordu. "ngiliz kralnn byle bir belgeyi imzalamaya "hakk" yoktu. Papa ile Sultan arlmamlard. Fransz kral dahil, Avrupa'mn btn teki hkmdarlar buna katlmlard." (H. G. WELLS: "Esquisse de l'Histoire Universelle", s. 468, Paris 1948) 2- Dnya'da: ngiliz anayurdunda artizm gibi halk ayaklanmalarnn ufunetini [pis kokulu iltihap] smrgeler zerine atmalyd. Avustralya'ya dek uzanan Hindistan yolunu Yakndou'dan amalyd. Akdeniz'in iki ucunu kesen iki "Kr' Kadm" imparatorluk: Trkiye-spanya idi. Orada: Hrriyet ve Mill Kurtulu gibi ilerici hareketleri kkrtmak yoluyla: Trkiye'yi de, spanya'y da, ngiltere'nin cihan hegemonyas nnde kprdayamaz klmak gerekti. ARA: Her iki ite ngiliz kapitalizmi kendi ikiyzlln maskelemek iin, yabanc kuklalar kulland. 1- Avrupa'da: ngiliz, enayi derebeyleri "zl ttifaklara kkrtt. Ancak, kendi kraln o ie kartrmad gibi, kendi politikaclarn da atee sokmad. Maa yapt Avusturya mparatorluumun nl anlyesi: ngiliz iverenliinin "ruh'u habs" ini herkesten iyi temsil edecekti. Metternich, 1821 yl Laybach'ta toplad profesrlerine yle buyuruyordu: "Siz hep eski olan eye drt elle sarln; nk iyi olan odur: Atalarmz onu iyi buldularsa, niin biz de onlar gibi

yapmyalm?" "Benim bilginlere ihtiyacm yok, sdk tab'alara ihtiyacm var." 2 - Dnya'da: Ayana en ok taklabilecek spanya ve Trkiye imparatorluklarn dize getirecekti. spanya'ya kar Orta ve Gney Amerika smrgelerini, Osmanlla kar Hristiyan teb'alarn ayaklandrd: Ayrca, Batda: spanya'ya kar Demokrasili Birleik Amerika Devletleri'ni "Amerikallar koruma" (Monroe) doktrini ile, Douda: Trkiye'ye kar Mstebit Rus arl'n, "Hristiyan Ortodokslar koruma" prensibi ile beki kpekliine memur etti. Ayrntlar mide bulandran maskara D Politika bir kabuktu. O kabuun altnda, asl derin i sosyal problemler gittike daha netlikte gze arpyordu. Sosyal problemlere kar gsterilen zm yollar, her lkenin yapsna gre bambaka oldu ve o zaman iyice anlald: "ngiliz Politikas"denen ey, Byk Britanya adasnda oturanlarn herkesten kurnaz olduklarndan ileri gelmiyordu. ngiltere'de iveren snf, heryerden nce gelitii iin, cihan iverenliine nc oluyordu. Politika sahnesinde oynatlan siyaset kuklalarnn gizli ipleri, hep sosyal kulis aralarnda kendilerini gstermek istemiyen gizli ellerle ekiliyordu. Bu eller ve maksatlar, sosyal snflara gre deiiyordu. 19. yzyln birinci yars, sosyal ve politik paradokslarla doludur. Grnte, ortal allak bullak eden ey: "ngiliz Politikasdr. Gerekte ngiliz politikas denilen ey, btn Bat Avrupa iveren snflarnn, anayurtlarnda iine dtkleri SOSYAL IKMAZ', sava ve smrge zorbalklar ile giderme abasdr. Onun iin, "ngiliz Siyaseti" btn Bat dnyasnca koyun srsnn igdsyle gdlmtr. Bat toplumunun derinliklerinde kaynaan sosyal kmaz, kendi devrimini yapm iveren snfnn, ii yamurundan kaaym derken, bu sefer kapkara derebeyi dolusuna tutulmasyd. ngiliz ve Fransz iveren snflar; srf ii snfna insan haklarn vermemek iin, kendi boyunlarn derebeyiliin mstebit boyunduruu altna sokmulard. Burjuvazi, kendi eliyle tehlikeye drd iveren egemenliini, yeni yeni "sosyal devr/'m'lerle salamak zorundayd. "htillcilik", ikide bir ii snfna yklenen bir su oldu. Geri halk ve ii snf olmasayd, hibir devrim baarlamazd. i

snf, herhangi bir devrimde yanacak hasr bile bulunmayan snf olduu iin, her devrimin ykn kolayca omuzlarna alyordu. Ama dorusu, asl "ihtill" kkrtcl ve yaygaracl, bir gzel iveren kumaryd. "ngiliz siyaseti" nasl btn harplerin kkrtcs olduu halde, asl savaanlar hep bakalar idiyse, tpk yle, iveren siyaseti de btn devrimlerin kkrtcs olduu halde, asl devrimi yapanlar halk ve ii snf oluyordu. Mesele: Toplumun 19. yzylla birlikte iine girdii sosyal kmaz'dan kurtulmakt. Bu KURTULU, bir yol daha sosyal snflarn durum ve karlarna gre ayarland. veren snf kendi kurtuluunu sava ve devrim kkrtclnda buldu. i snf selmeti gerek Demokraside ve Sosyalizmde buldu. O hem birbirinin ayn, hem birbirinden gayr olan, ikisi bir arada bulunan ifte zt eilime ksaca iaret etmezsek, Marks-Engels ann en nemli karakteristii eksik kalm olur. VEREN SINIFI: HARP-HTLAL Devrimini yapm ngiliz-Fransz iveren snflar, acze sihirbaz gibi kendi abasyla bana trd derebeyi cinslerinden kurtulma yollar aryordu. teki, devrimini yapmam lkeler iverenleri ise, elleri kulaklarnda, gzleri aabeylerine dikilmi, titreerek bekliyorlad. 1 - KTDARA GELM VEREN SINIFI: Sosyal devrimle insan haklarn arayan ve renen halka kar madd baskdan ve mnevi hileden baka zm yolu dznmedi. MADD BASKI "AK ZILGIT" (Terreur blanc): Modern ngiliz ve Fransz sosyal devrimleriyle ortaya kan btn hrriyetler, halk dman kanun ve buyrultularla milletten geri alnd. "ngiltere'nin kendisi, siyasi hrriyetlerin klasik topra iken, Millet Meclisi (Parlamento) dzeninin esas prensiplerini unutmua benziyordu. 1783 ylndan beri Toryler (Muhafazakrlarn hkmeti altndayd. Bakanlarn seiminde ve d politikann gdmnde kralln imtiyazl ncln (prerogativ'ini) kabul etmiti. Ar deniz Bloks' (Avrupa'y denizden sarma) tedbirlerinin Millet Meclisi dndaki Bakanlar Ku-

rulun'ca alnvernesine msade etmiti. Ayn zamanda, 1688 devriminden kagelmi ngiliz siyasi dzeninde, Milli Egemenlik nassna [dogmasna] uygun dmeyen byk sayda imtiyazlar vard." (E. Driault ve G. Monod: Anlan eser, s.IV) "spanya, bamszlk sava ortasnda, kendisine liberal bir anayasa, 1812 anayasasn vermiti. VII. Ferdinand'n Valeniya dnnde, ilk ii, o anayasay yokedip, yapanlarn cezalandrmak oldu. spanya yeniden istibdadn ve Engizisyon'un boyunduruu altna dm, tirtir titriyordu... Fransa, XVIII. Louis'nin ulusuna "ihsan" (octrye) buyurduu 1814 Charte' (Ferman' fihane'si) altnda idi." (E. Driault ve G. Monod. Anlan eser, s.V) Aa azgnl alm yrmt. Gerici politikann zehirli iei zamanla, Fransa'da dahi, iveren zmrelerine bile dokunmaya balad. Yaplanlara: "AK ZILGIT: La Terreur Blenche" ad verildi. Derebeyilik, memlekette beenmedii kii ve yerlere, szde hamiyyet galeyan ile basknlar yapyor, kimi suikast, kimi karakui yargl mahkemeler yolu ile adam ldrerek kol geziyordu. MANEV BASKI: "ROMANTZM": Ak zlgt haydutluunun ve "sz ayaa drmemek" politikasnn ruhlara sindirilecek kltr maskesi, mezar talarn antlatrp, gemiin btn llerini hortlatarak halkn beyni iine musallat etmekti. Daha nce ngiltere'de "Byk air" Shelley ve W. Scott: "Ortaa'n ltuf ve dehetlerini kef" etmilerdi. Fransa'da Romantizm: duygular, hayalleri akln stne karp, bireyci Hristiyan dinini ve Aas Ortaa' gklere ykseltti. Tarih: "Fantaziyi hakikate katarak, milli gemiimizin bykln ve orijinalliini", "Tozlar iinde,yatan gemi kuaklar", "Roma Tarihi'ni, Fransa Tarihi'ni lmden sonraki dirilie uratt." Mimarlk: "Ortaa antlarn (din ve derebeyi yaplarn) restore etti." "Heykeltralk: (derebeyi) "Arslan"a, "ylan" (Devrimi) inetti. Ressamlk: "Cehennem kayn,ller kuru kalabalna sardrtt, br dnyann jestlerinden ortal krd, geirdi." Mzik: "Modern insann karmaal ve ajite (kprak) ruhundaki mphem, yce, ihtirasl ve mistik zlemleri" yaatt... "Bu "Racine partizanlar"na kar, "Philistin: Sonradan grme" lere kar, "Bakkallara", "Burjuva" (iveren) lere kar gzel bir sava oldu." ylesine bir 1krdv aydn'lar...

sarho etmiti... Zamanmzn "Ekzistansiyalizm"'i ile kafatasln andrr eksantriklikler ortasnda: kltr nlleri, derebeyi hortlaylarn nasl selmlayacaklarmn bilemiyorlard. imdiki Sartre'clara benzeyen gen Hugo'cular, bir Cenacle (sa'nn yemek maaras) kurmulard. "Cenacle'a giren gen kiiler, zamann bir daha geri gelmemecesine katn gsteren l kafas ile ssl tavan aralnda toplayorlard. Moskova'da ldrlen davulcubann kafatas, bir konsolun kulpu zerine tnemiti. Orada, 1Lhor Mihracesi': altn derili, mavi sal prens Gerard de Nerval, bir spanyol ulu'su gibi kastil pelerinine brnmt; kocaman bir frt apka giymi, sakal yelelemi Petus Borel: zerine kimsecikleri bastrtmad glgesini ardndan sryordu; 1Denizin dalgalar zerine balk kuyruklarnn etkisi', adl bilimcil eserin yazar filozof Ernest Reyer; stun balklarndaki ayyoncas gibi salar omuzlarna dklen kiilemi Ortaa Celestin Nanteuil; ryalarn daha iyi seebilmek iin iftgzl ile uyuyan Philothe o'Neddy" vard. Bu yiitleri gzlerini krpmakszn savaa gden "Thophile Gautier: yeil pantolon, kankrmz yelek, yeille duble kuruni pardes giyiyordu." (E. Driault ve G: Monod: Anlan eser, s.58) Btn bu "gzel sanat" incelikleri, hep derebeyi zorbalklarnn hortlayn insan kafasnda irinletirip hakl karmak, insanl yepyeni geleceklere sratm olan Sosyal Devrimi din ve yiitilik dman gibi ktlemek, halkn ruhundan silmek, kafalar orbaya evirmek hilecikleri idi. ktidara km iveren snflarnn sosyal problemlere bulduklar zm yolu bu olmutu. Fakat, Orta a bylesine yelpazelemek, arabuk iveren snfn da piman edecekti. derebeyilie elini veren kolunu alamazd. Gzel sanatlarda iirilerek, vlen eraf ve agvt: gerek hayatta frsatn buldu mu "Ak Zlgt" kesiliveriyordu. Romantik eserlerdeki gibi ssl, uslu "asl" durmuyor, haddini bilmiyordu. Bereket halk ynlar iinde Ulu Devrim'in gelenei henz dipdiriydi. Gemi deyince onun iinde dirilen ey en yakn gemi: Devrim oluyordu. "Milli Mefhir [vnlecek ey, vn]" arasna devrimleri de sokmak anszn gerekti. veren snf ii snfn sindireyim derken, derebeyi hmna uramt. Bunu ancak yeni bir devrim paklard.

2- KTDARA GELMEM VEREN SINIFI: 19. yzyln birinci yarsnda iveren snfnn iktidara geldii iki lke: ngiltere ile Fransa idi. Orada bile, derebeyi snfyla uzlaan iveren snf, abucak aznn payn alm, halk yeni bir "Devrim" iin nasl "kafese koyacan" hesaplyordu. ngiltere ile Fransa dnda btn teki yeryz lkelerinde halk, katksz, mutlak derebeyi istibdadn yayordu. "Birok ulus gizlice veya aka yaknyordu, hrriyet istiyordu. Boyuna devrimci gsteriler yapan uluslarla, krallar arasndaki anlamazlk byyordu. l9. yzyl tarihinin ana karakterlerinden biri de bu olacaktr; ezilen milletlerin bamszlklarn ele geirne isteklerinin de bu mahiyette olduu kolay anlalr. Btn bunlar 1789 Devrimi'nin yokedilemez sonulardr." (E. Driault ve G. Monod: Anlan eser, s.VI) ktidara henz gelememi iveren snflar, mstebit derebeyi idaresine kar bir yandan kendi egemenliklerini sosyal devrimle gerekletirmeye abalyorlard; te yandan, ngiltere ve Fransa'daki snfda aabeyilerine bakp, Orta a'la kkten kopuurlarsa halk akmn nleyemeyeceklerinden rkyorlard. Hem derebeyilii ykmak, hem derebeyilie snmak: nasl olurdu? Btn geri kalm lkelerdeki iveren snflarn felce uratan tezatl trajediydi bu durum. kmazn zmn gene ngiliz ve Fransz iveren snflarndan rnek umarak bekliyorlard. ngiltere'de Cromwell'den beri iverenleen aalar (Lordlar), btn demokratik kurullar Ortaoyunundaki "Piekr" dan daha gln etmilerdi. "Parlamento, hkmet kertesinde sz geer deildi... Lokal hkmet ise, aristokrasiye (erafa) aitti. Aristokrasi, grevleriyle, mlkleriyle seim dzenine stn bir etki yapyordu. Seim dzeni, en eski ve en asl astar olmayan imtiyazlar zerine knrulmutu. Nitekim, skoya'nn 2 milyon nfusu iin yalnz 45 milletvekili vard, bu 45 bin kiiye bir milletvekili demekti. Cornouaill, 300 bin nfusu iin 44 milletvekili, demek 7 bin kiiye bir milletvekili karyordu. Londra'nn bir tek milletvekili ancak vard. William Pitt'in yeri olan ve ancak 20 semeni (elektr) bulunan Old Sarum'un da iki milletvekili var idi. Li-

verpool'un, Manchester'in milletvekili hi yoktu. Hemen tmyle veya bsbtn nfussuz kalm 34 seim blgesindeki, rk kasabalardan her biri ikier milletvekili karyorlard. nk Orta a'da, Komnler Meclisi'nin (Avam Kamaras'nn) kuruluunda bu byle kararlatrlmt, ve ngilizler hakkaniyetten ziyade gelenee sayg gsteriyorlard. "Bute kontluunun 21 semeni vard. Bunlardan 20'si ikmetghl deildi. Bir tekinin oy hakk bulunuyordu. Seim gn herif toplantya gidiyordu, toplantda kendisinden baka kimse yoktu. Kendisi bakanla geiyor, oturumu ayor, ary yapyor, kendi adna karlk veriyor, kendi adayl lehine konuuyor, kendi kendisine oy veriyor, oylarn birlii ile kendisi seiliyordu. Btn bu eylemlerin muteberliine itiraz etmek Meclis'te kimsenin aklndan bile gemiyordu. "Dunwich kasabas bir deniz tamasyla yutulup gitmiti. Bununla birlikte, seim gn ky toprann sahibi kaykla kyn vaktiyle igal ettii yere tanyor ve Bute kontluundaki seim kadar gln ve o denli mer ( kanun ) bir seime giriyordu. "Demek ngiltere'de halkn muazzam bir blm: byk toprak sahipleri, byk sanayiciler, zengin gemi sahipleri tarafndan eziliyordu. Oysa Kara Avrupa Bloks denilen d mceraya dayanma gc yalnz bu kodamanlarda kalmt. Muhafazakrlarn Fransa'ya kar zafer kazanmalar, yoksulluun toplumdaki alt snflar krp geirmesine, ok gemeksizin drt bir yanda keskin bir ajitasyon yaratacak olan bir can yakclk yaratmasna engel olmamt." (E. Driault ve G. Monod: Anlan eser, s.101-102 ) te btn geri lkeler iveren snflarnn azlarnn suyunu aktan "gelenee saygl" ngiliz parlamentoculuu komedyas buydu. Bunu sandan, solundan biraz daha trpleyerek uygulamaya "Le Gouvernement Constitutionnel: Anayasac Hkmet" (Meruti dare) ad veriliyordu. Bylece "Anayasac Hkmet": Derebeyi balkl iveren, fzesi olarak, halka zrnk koklatmadan, kaytsz artsz iveren egemenliini salyordu. Bu amaca, ulamann tek arac ise Ordu olacakt. Ordu, hiyerarili (astl-stl) rgt, "kr krne itaat" ruhu ile; en son sistem sava teknii ve en yeni modern bilgi imtiyaz ile Orta a-Modern a "karma rejim" inin ideal rneiydi. Ordunun bana geirilecek bir tek iveren bamls Kral, Padiah, Dik-

tatr derebeyi kafas, aadan gelecek her trl halk ve ii teebbsn domadan boabilirdi. rnek, gene Fransa'dan geldi: "Mill Muhafz (la garde nationale): Anayasac krall, Anayasay ve onunla adanm kanunlar savunmak' iin rgtlenmiti. Btn Franszlara akt: Yeter ki o Fransz bir vergi desin ve masraf kendi zerine olmak artyle tehizatlansn. niforma giyme mecburiyeti, halk elemann ordu dnda brakt. Mill Muhafz: Hemen henen yalmz sanayicilerden, irat yiyenlerden, tccarlardan ve memurlardan deiik oldu. Mill Muhafzdan ziyade, bir iveren muhafz oldu. Yeni rejimin canli sembol oldu." (E. Driault ve G. Monod: Anlan eser, s.123) Fransa'da iveren snf bu sistemi kurmak iin krala ok yalvard. X. Charles: "ngiltere kralnn artlaryle kral olmaktansa, odun bierim daha iyi!" karln verdi. veren snf orduyu ilemiti. Le Journal des Dbats, krala rahata meydan okudu: "Bir iki 1basn dvas' ile zemin hazrlanp, iilere katlan niversiteli ve harbiyeliler ( politeknik rencileri ) barikata srlnce, Mill Muhafz alaylar birer birer 'Devrim' den yan geiverdiler. (1830 Temmuz 27-30) Btn Karaavrupa iveren snflar iin Fransz baskn sinyal oldu. 25 Austos'da Belika, 30 Kasm'da Lehistan, 1831-32 yl talya... ayn kolay yoldan ayaklandlar. Karsnn zina iledii mahkemelere drlen kak ngiliz kral altnda, aadan kopabilecek kyameti, Muhafazakrlar yukardan ayarladlar. "Bylece Avrupa'nn btn bat blm; Fransa, ngiltere, Belika, spanya ve Portekiz: Kutsal ttifak prensiplerinden syrldlar... Drt bir yanda liberal partiler bundan cesaret aldlar ve ondan sonraki yllar, (hele talya, Almanya ve Macaristan'da), trl devrimleri hazrlayan ruhlarn byk faaliyeti ile, genel ve cokun bir risorgimento (lmden sonra dirilim) ile doldu tat." (E. Driault ve G. Monod: Anlan eser, s.98) "Onun iin l9.cu yzyl tarihi: Devrim'in eski dzene kar, milletlerin yabanc zlimlere kar, halklarn istibdada kar, hkmdarlarna kar, aa snflarn imtiyazl snflara kar bitmez tkenmez dv tarihi olacakt." (E. Driault ve G. Monod: Anlan eser, s.1) veren snf'nn kendi yaratt sosyal kmaza, kendisinin bundan baka bir kar yol bulmas dnlemezdi.

 SINIFI: DEMOKRAS-SOSYALZM i snf: o eit (szde kalan "Anayasac Meclis" amal ve "Mill Muhafzc Ordu" aral) RSORCMENTO'lara katlmakla kimlerin deirmenine su tadn sezmekte gecikmedi. 20. yzyln Birinci ve kinci Cihan Savalarnda Anglo-Saksonlar, Almanlar nce srtst yktlar, sonra ayaa kaldracaz diye uratlar. Bunu andran l9. yzyl (Saval-Devrimcil) lp lp dirilmeleri, kanl veren-derebeyi cilvelemeleri idi. Toplumun iki adm ileri, bir adm geri giden sarho sendelemesiydi. alan halkn bou bouna umutlandrlp koyun gibi kurban edilmesinden baka hibir sonu vermiyordu. i snf, insann insan ne derebeyice, ne iverence smrp ezmesine katlanamyordu. yle sosyal bir durumun ad SOSYALZM oldu. Sosyalizm amacna ancak "Halkn, halka, halk iin idaresi" (DEMOKRAS) arac ile varlabilirdi. Biraz kafas ileyen her iyi niyetli insan ortaya bir sosyalizm atyordu. "Tarihin hibir anda bunca zm yolu trememitir. Saint-Simon'lular, Fourrier'ciler, nsaniyeti Komnistler, in rgtleyicileri: yoksulluun ortadan kalkmasn va'z ediyorlar, kudretsiz ve ahlk bozucu diye iln ettikleri bir toplumun devrilmesini ve en iyi leim ( tevzi) prensibi zerine temel atcak yeni bir toplumun yaratlmasm istiyorlard. Hangi leim? Saint-Simon'cular: "Btn mlklere mutlak sahip olacak rahibin houna gidecek leim"Fourrier'ciler: "Emek, Sermaye ve Beceri ( talent) lehine serbeste kararlatrlm olan leim" Cabet: "Her kiinin ihtiyalarna gre dzenlenecek leim" diyorlard. Louis Blanc: "Herkes iin eit leim" karln veriyordu." (Levasseur'den naklen- P. Brizon: Anlan eser, s.373) ngiltere'de de Rober Owen gibi halk dehalar yetimiti. Akm, Almanya'ya bile sramalar yapmt. Ama sosyalizmin kayna, sosyal problemlerin en ok kaynat Fransa idi. Orada, en nde giden Saint-Simon'cular oldu. "Doktrinin kurucusu Henri Saint-Simon, 1825 ylnda lmeden nce, byk sayda sekin ruhlu, cmert gnll insan evresine ekmiti: Jean Reynaud, Olinde Rodrigues, Pierre Leroux, Laurent de l'Ardeche, saac ve Emile Perrier kardeler gibi zengin bankerler, Gustave de d'Eichthal, Hippolyte Carnot, Michel Chevallier (College de Franc ta profesr olup ser-

best dei, mbadele doktrinini okuttu)... Doktrinin iki balca efi Bazard ile Enfantin oldu. Enfantin kendisine/'Yeni faatn Peygamberi" sfatn veriyordu. "Bunlar, makineciliin sanayie verdii byk geliimi, bu an karakterlerinden birisi olan hrikal zihin faaliyetini izleyip incelediler. Ve insan sanayii ile insan zeksnn, eer ahenkli kanunlarla gdlrlerse, tkenmez zenginlik kaynaklar retmeye elverili olduuna ateli bir inan beslediler. Onun iin, btn insanlara alma kanununu dayatmalyd. Aylaklk reten ve toplumu byk sayda alacaklardan yoksun brakan veraseti ortadan kaldrmalyd. Artk: Herkese atalarnn eserlerine gre deil, "Herkese kendi eserine gre" dsturunu uygulamalyd. Ondan sonra, btn iiler arasnda retim aralarn normalce letirmeliydi: Herey herkesindir'; toprak da, hava gibi, k gibi herkesin... Demek sermaye ortadan kaldrlmalyd. nk iinin almak iin bulamad aralar, bir takm aylaklarn elinde kr, hareketsiz kalmamalyd. Sonra her insana btn melekelerini iletecek normal bir eitim salanmalyd. Btnlemesine bir eitim, herkes iin tastamam pratik, yeni bilim ihtiyalarna uygun, u 1 koleradan beter bir fet' olan Latincesiz bir retim gerekiyordu. Bedenle ruhun ahenklice gelimesi iin, delikanllar 18'ine dek gnde ancak birka saat okulda alakoymal. Btn duyularn serbeste almasn kolaylatrmal, kadn kurtulua kavuturmal, kendisini kanunun evlenme yoluyla kapatt btn balardan kurtarmal... Hr birleme teorisine kapaan bu doktrinler, Bazard'n protestolarna yol ap, Doktrin iinde 1832 yl bir blnmeye sebep oldu. Saint-Simon'cu doktrin devam ediyordu: Btn insanlar rekabet bukalarndan, az elde sermaye birikiinden yakalarn kurtarp, her trl maddi ve manevi zenginlik kaynaklaryla cihazlandklar vakit, onlarn kardee ortaklamalar bu zenginlik kaynaklarn daha da oaltacaktr; bankalar, krediler gerek zenginlii muazzam bir mefruz (fictive ) [hayali, uyduruk] krediyle arttracaklardr; Karlkl Yardm Dernekleri, Emeklilik Sandklar, hasta veya yallara rahatlk ve huzur vereceklerdir. Antika a, aile derneklerinden sonra yalnz Kent (Cite) sosyetesini tanr; Modern zamanlar Kentleri milletler halinde gruplatrd; yakn zamanlar byk insancl sosyeteyi yarata-

caktr; rklar eitli niteliklerini ve zenginliklerini serbeste dei edeceklerdir; ahenklice birbiriyle kaynaacaklardr. 1Erkek ve bilimcil' olan ak rk, 1Dii ve duyucul' olan kara rk, erdemlikleri ile eitli melekelerini kattrnca, zenginlik kaynaklar tahminleri aan bir uygarlk yaratacaktr. Enfantin Cezayir'de oturup oradaki yerli meseleyi inceledi. "O zaman, kremiz altst olarak: Toplumdaki kt rgtlenmenin yararsz brakt btn hazinelerini aa vuracaktr. Bar zaman, bir ie yaramyan ordu, byk kamu ilerinde, dnyann drt bucana k gibi yaylmas gereken imendferlerde kullanlacaktr... Enfantin 1Paris-Lyon Kumpanyas'nn kurucularndan biri oldu. Byk 'Akdeniz Sistemi' ilep hatlaryla, Svey Kanal'nn almasyla kurulmalyd... Enfantin Msr'a gidip o meseleyle urat. Btn deniz ve kara yollar zerinde gelien devcesine bir mal-dolam, iine yeryznn btn meyvalarn ekip getirmeliydi. (Enfantin 1864 ylnda ld, Svey Kanal 1869 yl ald). "Enfantin lrken: 1Dnya, mirasmz paylaacaktr' demiti. Saint-Simon'culuk: 19. yzyl Fransz felsefesinin alakalem karalama tasladr' diye yazld. Hakikaten o, sosyal bilimin romantik an temsil etti ve yle bir program izdi ki, o zamandan beri en servencisinden en uslu ve akllsna dek btn sosyal reformcular, o programdan yararlandlar." (1832 Austosu'nda "Baba" Enfantin bir yl hapse mahkum edildi.) "O sra, hi deilse bir ksm teorilerini Saint-Simon'culuktan krpp alan baka okullar kuruldu. Fourrier: Topra ortaka eken ve eserleriyle ihtiyalarna gre mkafatlandrlan, yeleri serbeste derlenmi PHALANSTERE'lerde btn iilerin toplama, derneklemesini (association) vaizediyordu. Proudhon komnizmden tiksiniyordu. O, meleklerin en tastamam al iin en tastamam bireycil hrriyeti diliyordu; ona gre komnistler 'Ayn kardeleme kayas zerinde yan yana balanm kalplar' idiler; o her trl otoriteye bakaldryor ve kendisine ANARCHIST' yani iktidar dman adn veriyordu. Louis Blanc ise, tersine, devletin birinci vazifesi herkese rahatlk ve i salamaktr; devletin, btn sermayeleri yakalayp retim aralarn adaletlice letirebilmesi iin glendirilmesi gerekir kansndayd. Cabet ile bakalar da, eitli biimlerde SOSYALZM'i va'z ediyorlar veya tecrbeye koyuyorlard: Sos-

yalizm demek, her insana emniyet ve mutluluk salamaya elverili bir kkl, toplumun yeniden rgtlenmesi demekti. Bununla birlikte, btn bu teoricilerin henz pek az sayda rencileri vard. Kimi mutluluksuz iiler arasndan mritler edindiler ve onlar araclyla zamanlarnn politika grelerinde rol oynadlar. nk, Louis-Philippe'in egemenlii zamannda, kardklar ihtilflarla yzyl tarihinin ta kendisini yapan btn Partilerin kurulduu grld." (E. Driauti ve G. Monod: Anlan eser, s.130-133) Gryoruz. Marks-Engels henz, ilkokula giderlerken, Avrupa'nn bat ucunda, iveren snfna kar ii snfnn hemen btn iddialar bavermiti. Ne Sosyal Snflar, ne Snflar grei (Lutte des classe), ve ne de Sosyalizm kefedilmek iin Marks Engels'i beklemiti.

VI. BLMCL SOSYALZMN TEORK TEMELLER 19. yzyln ikinci yars, Tarihcil ve Sosyal bilimleri; Birikim'den Klassifikasyon'a geirdi, yani gerek kanunlarna kavuturdu. MARKS - ENGELS ALMANYASI Marks-Engels Almanya'da dodular. Napolyon'un inedii Almanya, (ngiltere-Rusya-Prusya-Avusturya) tarafndan szde kurtarlmt. "Bu kurtulu savandan birleimini bekliyen Almanya, en sonunda (Viyana Bar'yla ) : Kuzey Almanya ve Avusturya diye ikiye blnd. "Hemen 1815 ylndan sonra Almanya aydnlar ve niversitelileri arasnda Almanya'nn Birliine eginlii bata gelen bir hareket fkrd." (ngiliz eski Ponce Pilate usulyle "ellerini ykayp" inine ekildii iin) "Amac Almanya'nn birletirilmesini hazrlamak zere halk arasnda kltr ve retimi gelitirmek olan Alman aydnlar ve niversitelileri arasnda fkran gayrkanuni (illegal) hareketin balangtan beri yneltisi, aka Rus dmanl oldu. Birok sayda dernekler kuruldu; aralarnda zellikle sekinleenler Iena, Hesse, vs. niversite mahfilleri idi. 1819 yl, Karl Sand adl bir niversiteli, haksz olmayarak, Rus casusu bilinen Alman yazar Kotzebue'yu ldrd." (Rusya'da 14 Aralk 1825 mutsuz Dekabrist isyanndan Lehistan, Avusturya, Fransa, spanya'ya dek); zel bir edeb akm belirdi. Bu akmn en nemli mmessili Alman gazetecisi Ludwig Berne, Yahudi asll olup, Alman siyaset dncesinin geliimi zerine byk bir etki yapt... 1830 Temmuz Devrimi, btn Avrupa'da muazzam bir yank uyandrd. Almanya'nn kimi noktalarnda, hatta ayaklanmalar, isyanlar kkrtt. Ama, hareketin halk ynlar iinde derin kkleri bulunmadndan, hkmet birka imtiyaz ba yaparak hareketin stesinden geldi.

"Temmuz Devrimi'nin dorudan doruya sonucu olan 1831 Leh isyannn bozguna uramas, bir sr Leh devrimcisini, ar hkmeti kovuturmasndan Almanya'ya snmak zorunda brakt. O yzden, Alman aydnlar arasnda Rusya'ya kar beslenen kin ile mazlum Polonya'ya duyulan sempati glendi. "1832 yl, Gney Almanya'daki devrimcil hareket Pfals'ta temerkz etti. Rhenanie gibi Pfalz da uzun sre Franszlarn elinde kalmt ve ancak 1815 ten sonra Almanya'ya geri verilmiti. O zaman Rhenanie Prusya'ya ve Pfalz Bavyera'ya braklmt. Fransz dzeni altnda nisbeten hrriyete alm bulunan Rhen ve Pfalz ahalisi, boyunduruu altna girdikleri Prusya-Avusturya dzenine kar tabiatiyle tepki gstereceklerdi. Fransa'da patlak veren her devrimci hareket nbeti, onlarn muhalefetini glendirecekti. 1831 yl bu hareket Pfalz'da liberal aydnlar arasnda zellikle yayld. 1832 yl avukat Wirth ile Siebenpfeifer, Hambach'ta byk bir enlik rgtlediler. Aralarnda Berne'nin de bulunduu birok hatip, hr ve birleik bir Almanya'nn zaruriliini iln etmek zere sz aldlar. Aralarnda, o zaman 23'ne basm fra iisi Johann Becker de vard... 1833 yl, Becker hapiste iken, grubu, Cermen Konfederasyonu Diyeti'nin o zamanlar toplanmakta olduu Frankfurt ehri garnizonuna kar silhla hcum etti. O gruba katl niversitelilerle iciler, bu ehirde zafer kazanacak bir isyann Almanyada kuvvetli bir izlenim yaratacana inanyorlard. Baarszla uradlar. O vakit Almanya'da alan Karl Schapper bu isyana btn enerjisiyle katld. Bozgundan sonra Fransa'ya kaabildi. Btn bu devrimci hareket, hep uzun sre Fransz egemenlii altnda kalm blgelerde merkezlemiti. "Hesse Prensliinde de, siyasi hrriyet ve Almanya'nn birlemesi tarafls olan rahip Weidig'in gtt bir devrim hareketi oldu. Weidig bir gizli matbaa kurdu, orada kendi beyannamelerini bast ve aydnlar evresinde birletirmeye alt. Bu aydnlardan biri de, harekete en faal olarak katlan Dante'nin lm' dramnn yazar Georg Bchner'di. Kyl ynnn sempatisini kazanmak lzumuna inanarak, Hesse kylsnn kullanaca zel bir propaganda gazetesi kard. Weidig'in kendi gizli matbaasnda bast, bu dnyada ilk saylacak eitten gazetenin mr ksa oldu. Onu rgtliyen-

ler tevkif edildiler. Bchner kovuturmadan yakasn kurtarmay baard. Kat svire'de arabuk ld. (Wilhelm Liebknecht'in amcas olan) Weidig hapse atlarak, beden cezalarna arptrld. "Becker'in hapishaneden kartt bir blk devrimci, Frankfurt isyanndan kaan Schapper, sonra Schuster Paris'te yerleip, 1Srgnler Federasyonu' adndaki gizli dernei kurdular. Schuster'in ve bir sra Paris'teki Alman iilerinin etkisiyle bu dernein iinde sosyalist akm glenip en sonunda blnmeye urad. Schuster idaresindeki bir blk ye, 1Dorular Federasyonu'nu kurdular: Bu rgt yl dayand, mensuplar Blanqui isyanna katldlar ve Blankici olarak tevkif edilip hapse atldlar. Hapisten knca, Schapper ve arkadalar Londra'ya gidip orada bir 1i Eitimi Dernei' kurdular, sonra bu dernek Sosyalist Cemiyeti'ne dnd. "O alarda Alman aydnlar; Berne ile, en sekinleri air ve gazeteci Henri Heine olan bir sra yazarlarn etkisi altnda idi. Heine'nin Paris mektuplar gibi, Berne'ninkiler de Alman genliinin formasyonunda pek ok rol oynad. Berne ile Heine, biri Pfalz'ta, tekisi Rhenanya'da domulard." (David R.: Marks-Engels, s. 23-27, Paris, 1923) Bylece Marks-Engels'in kii olarak ilk admlarnda karlatklar insan ve rgtlerle, doduklar yer nmze km oluyor. "Marks'n domu olduu ve atalarndan bir ounun Rabbi'lik ettii Treve, Rhenanya'da bulunur. Bu tara kasabas, yaman bir sanayi ve politika hayat yayordu. Hl bugn bile oras Almanya'nn en sanayilemi blgelerinden biridir. Bu blge, (btn Trkiye seyyar satclarnn azndan dmeyen) Solingen, Remscheid elikhaneleriyle tannmtr. Barmen ve Elberfeld dokuma sanayiinin merkezidirler. Marks'n yaad Treve, eski bir Orta a ehriydi: 10. yzylda muazzam bir rol oynamt ve Roma ile birlikte Hristiyanlk merkezlerinden biriydi. Debbahaneleri, dokuma fabrikalar vardr, ama, metalurji ve pamuklu sanayiinin merkezleri bulunan Gney Rhenanya'ya nisbet edilirse, manifaktr sanayii orada az gelikindi. Balk bir blgeydi, eski ky komunasnn kalntlarn saklyordu. Kyllerin ou kk mlk sahibi, enlii ve iyi arab seven baclard. Treve, bir kerteye dek,

bir Orta a ehrinin greneklerini muhafaza ediyordu. O zamanlar Marks, kyllerin durumu ile olaanst ilgileniyordu. evre kylerde gezintiler yaparak, kyllerin hayat zerine temelli belgeler ediniyordu. "Engels, Kuzey Rhenanya'da, pamuklu ve ynl sanayiinin merkezi olan Barmen'de dodu. Barmen'e yakn olan Essen, sonralar metalurji sanayiinin merkezi olacakt." (David R.: Anlan eser, s.29 ve 31) evreleri buydu. Ve bu evrede Marks-Engels'in Tarihcil Maddecilii bulmalarndan daha tabii ve kanlmaz ey olamazd. Engels, "byk adam" konusuna deinirken, Marks'n ( ve tabi kendisinin) bulu ve douunu yle belirtir: "Eer Marks, tarihin maddeci kavrann kefettiyse, Thierry, Mignet, Guizot, 1850'ye dek gelen btn ngiliz tarihileri de bu kef iin abalar yapldn ispat ederler, hele ayn kavrayn Morgan tarafndan kefedilmi bulunmas, zamann bu kef iin olgun bulunduuna ve kefin ister istemez yaplmas gerektiine belgedir." (Engels'ten Heinz Starkenburg'a: 25 Ocak 1894 tarihli mektup) inde yaadklar a byle bir anlaya gebeydi. Er ge bu gr doacakt. Birbirinden habersiz iki insann (Marks'la Engels'in), hatta insann (Tarihncesi olaylarnda btn bir mr harcam bulunan ngiliz bilgini Morgan'n) aynizamanda ayn kavraya varmalar, ocuk miadn doldurduktan sonra onu dourtacak ebe kiinin nasl kendiliinden ortaya kacan gsterir. Marks'n kendisi de, bir ngiliz iktisatsnn (Jones: 17901855), Tarihcil Maddecilie temel olan kavraya ulatn yle aklar: "Jones, madd retici glerin biim deitirmesiyle, nasl ekonomik mnasebetlerin ve dolaysyle milletlerdeki sosyal, moral, siyas durumlarn biim deitirdiklerini iyice belirtir." (Theorien ber den Mehrwert, II, s. 493). Ve ngiliz'in szlerini aktarr: "Kornnte ( toplum ) retici glerini deitirdii lde, ister istemez, rf ve detlerini de deitirir. Bir toplumun eitli snflar, geliimleri srasnda: baka snflarla yeni birtakm mnasebetlere gemi olduklarn, yeni pozisyonlar aldklarn, yeni moral ve sosyal risklerle ve yeni sosyal ve si-

yas prosprit artlar ile evrelendiklerini sezerler." (R. Jones: Textbook, 1852, s.48) Demek Marks-Engels anda, Trihcil Maddecilik, Newton'un bana den elma gibi, dalnda olmu, en ufak bir zek esintisini bekliyordu. Baka trl olamazd. Marks-Engels'in iinde doup bydkleri evre, sosyal snf atmalarnn Antika toplumlardaki gibi uygarl yok etmemekle birlikte, sk sk sosyal devrimlere kard a idi. Bu ada gerek Sosyal Snflar, gerek Snf Greleri, gerek Sosyalizm lks, Marks-Engels'in yarattklar bir kuruntu deil, toplumun onlara dayatt bir gereklikti. Bunu en gzel anlatan da gene kendileridir, 5 Mart 1852 gn Wendemeyer'e yazd mektubunda Marks yle diyordu: "Bana gelince, ne Modern toplumda snflarn var olduunu kefetmek liyakati, ne snflarn greini (mcadelesini) kefetmek liyakati benim deildir. veren tarihileri o snflar greinin tarihcil geliimini, iveren iktisatlar o snflarn ekonomik terihini (anatomisini) benden ok daha nce iyice aklamlard." Marks-Engels'in balca buluu: Snf grelerinin sebepleri ile neticelerini (mantk sonularn), bilimce aydnlatmaktan baka bir ey yapmaz. Grdk, Btn kuruntucu (topik) sosyalistler, iveren dzeninin her kusurunu leim (repartition) bozukluunda buluyorlard. Marks-Engels'e gre: snflarn var olular da, leim, tketim (consommation), vs. greleri de, hep: "retim (production) in belirli tarihcil geliimine baldr." retimin geliimi olduu gibi kaldka: leim ve tketim hakszlk ve adletsizliklerinin de, ekonomik buhranlarn da krizlerin de, siyasi buhranlarn da (harplerin de), sosyal buhranlarn da (devrimlerin de) toplumcul lde nne gemeye yer kalmaz. retimin ne harplere, ne krizlere, ne ihtilllere kap amyacak biimde uurlu ve plnl bir toplumcul dzene sokulabilmesi, birtakm iyi niyetli kiinlerin yaktrma insaniyeti kuruntularyla olamaz. Nitekim ne Efltun' un Cumhuriyeti, ne Campanella'nn "Gne Kenti", ne Thomas Morus'un "topya" s, ne Robert Owen'in "Kooperatif" i, ne de Fourrier'nin "Phalanstre" i yedi bin yldr zlenen insancl dzeni kurmaya yetmemitir.

MADDECL RETM - RUHUL DNCE Marks-Engels'in, btn kendilerinden nceki grlerde devrim yapan keifleri bir bakma inanlmyacak kertede basit, bir tek szck iinde topland: "RETM!" Daha nce bu, neden kavranlmamt? Tarihte her medeniyet, hep kendinden nce gelip km medeniyetlerin kltr kalanaklaryla dnmiye balad iin, sz (kelm), dnce ve kltr insanlara hep gkten inmi bamsz birer varlk gibi geldi. Dnce sanki iinde yaad toplumun madd yaps ile hi ilgisi bulunmayan, insanst bir ilham klndan bir trl kamad. Hele Bat medenlemesi, som Barbarlarn, km Antika Grek-Roma medeniyet kltr ile dorudan doruya gzlerinin almas demek olan Rnesans'tan kaynak almt. Onun iin, matbaann getirdii yaman kltr devrimine ramen, dnceyi dnceden baka hi bir eye balamamak, Bat'da bsbtn geleneklemiti. Marks-Engels'in dnceyi retime balaylar kadar "Sehl'i mmteni" [grnte kolay, gerekte zor] saylacak bir olay, Batl kafasnda hl bir skandal yaratmaktan kurtulamad. Oysa, slm medeniyetinin byk tarihisi ve sosyoloji mjdecisi bn'i Haldun, sanayi ile medeniyetin, retimle dncenin paralelliini, yzyllar ncesi ortaya koyabilecek bir medeniyet geliiminde yaamt. Olay, en ufak ikircilik gtrmez kertede gerek ve ak bulunmasna ramen, onu ispat iin Marks-Engels'in uradklar glkler sonsuzdu. Boyuna en alfabetik gerekleri gze batrmak zorunda kaldlar. Tarihncesini henz bilmedikleri srada bile yle dediler: " ...Biimi her ne olursa olsun, Toplum (Cemiyet: Societe: Geselschaft) nedir? nsanlarn karlkl aksiyonlarnn (eylemlerinin) rndr. nsanlar, falan veya filn toplumcul biimi semekte hr mdrler? Hi te deil. nsanlarn retici melekelerinin (fakltelerinin) herhangi bir geliim halini ortaya koyun; nnze hemen bir ticaret ve tketim biimi karacaktr. retimin, ticaretin, tketimin herhangi derecedeki geliimini ortaya koyun; nnze hemen falan sosyal ekillenme biimi, filn aile, "dzen"ler (tertip ve tarikatler) yahut snflar rg-

t, tek szle falan sivil toplum kacaktr. Falan sivil toplumu ortaya koyun; nnze hemen sivil toplumun resm deyimleniinden baka bir ey olmayan filn siyasal devlet kacaktr. te B. Proudhon'un hi bir vakit anlamyaca ey budur. nk o, Toplum'a Devlet adn verir vermez byk bir marifet yaptn sanyor: Topluma, Toplumun resmi zeti adn vermektir bu. "Szkatm yapmaya hacet yok ki, insanlar -btn tarihlerinin temeli olan- retici glerinin hr hakemi deildirler; nk her retici g, daha nceden edinilmi bir gtr, daha nceki bir faaliyetin rndr. Bylece retici gler, insanlarn pratik enerjilerinin sonucu olurlar. Ama bu enerjinin kendisi, birtakm artlarla kstlanm durumdadr; insan: vaktiyle edinilmi retici glerle, yni kendisinden nce varolmu, kendisinin yaratmad, daha nceki kuaklarn retmi olduklar sosyal biimle hep o snrlayc artlar iine konulmu bulunur. "Sonradan gelmi her kuak, yeni retim yaparken, kendisine ilk madde olarak yaryan ve daha nceki kuaklarca edinilmi bulunan retici gleri hazr bulur. u basit olayla insanlarn tarihinde bir ballk biimlenir; insanlarn retici gleri ve dolaysyle de sosyal ilikileri sayesinde byyen bir insanlk tarihi biimlenir. Bundan ister istemez u mantk sonucu kar: nsanlarn sosyal tarihleri, kendileri ister bilsinler, ister bilmesinler, hi bir vakit insanlarn bireycil (ferd) giriimlerinin tarihinden baka bir ey olmamtr. nsanlarn maddecil ilikileri, btn insan ilikilerinin temelini biimlendirir. Bu maddecil ilikiler, iinde maddecil ve bireycil insan faaliyetlerinin gerekletii zarur biimlerden baka bir ey deildirler. "B. Proudhon, fikirlerle eyleri birbirine kartryor." (Marks'tan Paul Annenkov'a: 28 Aralk 1848 tarihli mektup.) RETM TABANI - STYAPI nsanlk kendini bildi bileli deimiyen bir gerek vard: nsanlarn duygu, dnce ve dilekleri toplumun gidiini bir trl belirlendiremiyor, deitiremiyordu. Bir Medeniyetin domas, lmesi gibi; harplerin, isyanlarn, buhranlarn Toplumu altst etmesi de insan istek ve dilekleri dnda olup bitiyor,

sanki "insanst" glerle gdlyordu. Hal: Kaz, Kader, ans, Tesadf, Talih ve ilh. deyimleri o ac gerekten kaynak almt. nsanlarn dzeni olan toplum, niin insanlarn dileine uymuyordu? "nsanst" ne demekti? Bir zamanlar, sapasalam insann ruh veya bedence hastalanmas da "insanst" etkilere balanyordu. Anatomi, Fizyoloji ve Hekimlik bilimlerinin aratrmalar: canllar yapsn en ince ayrntlarna dek yoklayp oralarda anatomik yahut fizyolojik bozukluklar, normal olmayan "maddecil deiiklikler" bulunca, gerek ruh, gerekse beden hastalklarnn insanst veya tabiatst etkilerden gelmedii anlald. Her hastaln az ok belirli tabi sebepleri, dolaysyle de illar bulundu. Marks-Engels, Toplum anomalileri veya normal gidileri karsnda, tpk anatomi ve fizyoloji bilgini hekim gibi davrandlar. Toplumun her eyden nce maddecil yapsn incelediler. Canllarn anatomisi ve fizyolojisi gibi karlkl etki ve tepki yapan maddecil yaama gleri ve ilikileri olmadka, ne nsan'n, ne de Tarih'in kalmayaca besbelliydi: "Her trl insan varlnn ve dolaysyle de btn Tarihin birinci prensibi udur: nsanlarn 1Tarihi yapabilmeleri' iin, yayabilmeleri gerektir. (nsanlar hep lse; ne nsan kalr, ne Tarih). Yaamak iin yiyecek, iecek, barnacak, giyinecek ve daha baka eyler gerektir. Demek en birinci tarih olay; O ihtiyalar gidermek, madd hayatn kendisini retmektir. Tarih olay da, her trl tarihin temelli art da hakikaten buradadr." (Die Deutsche Ideologie, s.17-18) Bu fazlaca "Kr krne, parmam gzne" gibi gelen dnce, fikir iin fikir kuran "Aydnlar" adl dnce esnaflarnn bulutlar arasnda dolaan ayaklarn yere dedirmek iin artt. Tarihi anlamak iin de ilk art bu idi. Toplumun ve Tarihin kaba kamasn diye aza alnmak istenmeyen madd hayat iinde, Marks-Engels, tpk tabiat bilgini gibi, birbirlerini belirlendiren balca iki ey grdler: 1- RETC GLER (Mstahsil Kuvvetler), canllarn FZYOLOJS, gibiydi; 2- RETM LKLER (stihsal Mnasebetleri), canllarn ANATOMS gibiydi. Tabiat bilimleri ispat etmilerdi. Canllarda Anatomi'yi biimlendiren ey, fizyoloji gleridir (Organlar yapan grevleridir). Bir canl varln fizyoloji gleri deiince, nasl anatomi biimleri de ona uygun bir deiiklie urarsa, tpk yle, toplumun da fizyoloji-

si, grevleri demek olan retici Gler deiti miydi, ister istemez ona uygun biimde retim likileri de deiecektir. "nsanlar varlklarnn sosyal retimi srasnda belirli (muayyen), gerekli (zarur) ve dileklerinden bamsz (iradelerinden mstakil) birtakm mnasebetlere girerler; bu retim ilikileri, madd retici glerin verili (mt) bir geliim seviyesine karlk (uygun) der. retim ilikilerinin topu birden Toplumun ekonomi yapsn biimlendirir; bu gerek taban ( baz reel), zerinde hukukl ve siyasal bir styap (sperstrktr) ykselir ve o styapya belirli sosyal bilin biimleri karlk der." (K. Marks, "Einleitung zu einer Gritik der Politischen Oekonomie", nsz) Bylece, dnp dolayor, btn insan ilikileri ile btn tarih olaylar geliyor, kendilerini belirlendiren ve ayakta tutan RETM tabanna dayanyorlar. retim deyince ise, onun temeli, yaratcs: retici Gler oluyor. Toplumu anlamak iin nasl ilkin retimi kavramak gerekiyorsa, tpk yle, retimi anlamak iin ilkin retici Gleri kavramak gerekiyor. retici gler ve retim ilikileri nedir? Doktrinin yarm yzyllk uygulamalarndan sonra Engels, Tarihncesi'nin de bilimce kefedilmesi zerine, tabanla styap iin u tanm yapar: "Tarihin belirlendirici temeli olarak baktmz ekonomik ilikiler deyince bu ad altnda unu anlyoruz: Belirli bir Toplum insanlarnn geimlerini retmelerini ve (iblm bulunduu lde) rnlerini aralarnda deitirmelerini anlyoruz. Demek btn retim ve tat teknii bunun iindedir. Kavraymza gre, bu teknik, aym zamanda rnlerin deiim ( mbadele ) yordam gibi, rn leimini ( tevziini) de ve dolaysyla, Kanda toplum eridikten sonra, snflara bln de, dolaysyle egemenlik mnasebetlerini ve klelii de, dolaysyla Devleti, Siyaseti, Hukuku vs.yi de belirlendirir. Ekonomik ilikiler srasna, ayrca, o mnasebetlerin zerinde getikleri corafya temeli de girer, ve ok kez yalnz gelenekle veya vis inertiae (atalet hassasyle: Durun gcyle) alakonularak daha nceki geliim konaklarndan beriye gerekten aktarlm kalntlar da, ve tabi gene her sosyal biimi darda ereveliyen ortam da girer. "Sylediiniz gibi, nasl teknik, byk pay ile bilimin durumuna bal ise, bilim de ok daha fazlasyle teknik ihtiyalarn durumuna baldr. Toplum birtakm teknik ihtiyalar duydu

muydu, bilim on niversiteden ok, bu ihtiyalardan yardm grr. Btn hidrostatik (su dengesi bilimi) (Toricelli, vs.) hep 16'nc ve 17'nci yzyllar talya'sndaki da sellerinin dzenlenmesi ihtiyacndan kt. Elektrik zerine mkul bireyler biliyor isek, bu, elektriin teknik kullanm kefedildiinden beri olmutur. Ne yazk ki, Almanya'da bilimler tarihi yazlrken, bilimler sanki gkten dmler gibi yazmak huy edinilmi bulunuyor." (F. Engels: Heinz Starkenburg'a Mektup, 25 Ocak 1894) Hava fiei Antika inlilerden beri biliniyordu. Fiekle Osmanl teknisyeni Sarayburnu'ndan Boaz'a uup, Padiah'tan "Hazreti sa'ya selm" gtreli hani olmutu. Fieklerdeki tepki gcyle havasz uzayda yol alnabileceini, ar II. Aleksandr'a suikast yapan devrimci gen Rus mhendisi bulmutu. ar onu ast. Etdleri ancak bugn, fzelerle yldzlara uak yapma teknii geliince, tozlu adliye arivlerinden kartlabildi. Trkiye sanayii ecnebi eskilerini almak seviyesini amad srece, ka yzyllk jbileleri de icat edilse, Trkiye niversitelerinden gerek bilimcil, insanlk lsnde deerli ne bir keif, ne bir icat buyrultuyla karlamad. RETC GLER - STYAPI LKLER Genel anlamyla retici gler, herhangi akldan kurulmu bir speklasyon rn, "bilin szebelii", "muhtar felsefe" yarat deildir. Gerek bilimin gerek bilgileriyle bulunan: pratike dupduru olmu belli artlar iinde gelien maddi hayat gleridir. "Hayatn retimi, almakla kii hayatnn, dl yetitirmekle bakasna ait hayatn retimi, hemen ifte bir mnsebet olarak gzkr: Bir yandan tabi bir mnasebettir, te yandan sosyal bir mnasebettir.. Bundan kan sonuca gre, retim yordam (istihsal tarz), yahut belirli bir sanayi seviyesi, daima kollektif bir aksiyon (topluca eylem) yordam veya belirli bir sosyal seviye ile ortaklaa bulunur, ve kollektif aksiyon yordamlnn kendisi de "bir retici g" tr; insanlarn eriebilecekleri retici glerin miktar sosyal durumu artlandrr. Demek "nsanlk Tarihi" daima, sanayi ve deiim (mbadele) tarihi ile bal olarak incelenmeli ve ilenmeli (ekilip biilmeli) dir." (K. Marks, Die Deutsche Ideologie, s.19)

retici glerle, retim ilikileri, styap, bilin biimleri arasndaki karlkl etki-tepkilerin gerek tarihte grlen binbir rnei saylmakla bitmez: "Byk izgileriyle taslaklatrlacak olursa; Asyal, Antik, Derebeyi, veren retim tarzlar, sosyal ekonomi biimlenilerinin bir o denli ilerleyici alar diye gsterilebilirler." (K. Marks, Einleitung zu..., nsz) lkokul ocuklar iin yaplm klasik sralama yledir: Eldeirmeni denilen retici g, kle-efendi retim ilikilerini yaratr. O ilikilerin topu birden kle ekonomisi denilen gerek taban (madd esas) olur. Bu gerek madd ekonomi tabannn zerinde kle-efendi hukuku, kle-efendi siyaseti ve ilh. dan derleik bir styap doar. O styapya gre de kle-efendisi kltr, kle-efendi zihniyeti ve ilh. adlarn alabilen sosyal bilin biimleri topluma yaylr... Su deirmeni denilen retici g: toprakbent kyl ile derebeyi arasndaki retim ilikilerini yaratr; o mnasebetlerin topu birden, derebeylik ekonomisi denilen gerek taban olur; bu gerek madd derebeyi ekonomisi tabannn zerinde derebeyi hukuku, derebeyi siyaseti ve ilh.dan derleik bir styap doar. O styapya gre de derebeyilik kltr, derebeyilik zihniyeti ve ilh. adn alabilen sosyal bilin biimleri topluma yaylr... Buhar makineli deirmen (deirmen fabrikas) denilen retici g; ii-iveren arasnda grlen retim ilikilerini yaratr; o ilikilerin topu birden topluma kapitalist (iverenci) ekonomisi denilen gerek taban olur; bu gerek madd iveren ekonomisi tabannn zerinde iveren hukuku, iveren siyaseti ve ilh. dan derleik bir styap doar; o styapya gre de iveren kltr, iveren zihniyeti ve ilh. adlarn alabilen sosyal bilin biimleri topluma yaylp egemen olur. Tabii bu, alfabetik didaktik emadr. Yedi bin yllk Medeniyet Tarihi, yeryznn heryerinde her topluma gre az ok deiik, retici glerin eitleri kadar ok, binbir ara rnekler vermitir. Hepsinde de en derin ve en son durumada boyuna ar basp son sz syleyen retici glerle kendilerine uygun retim ilikileri toplumun ekonomi tabann kurar. Hukuk, siyaset styaps ile kltr, zihniyet vs. bilin biimleri toplumun styapsn yapar. Geri, bu iki katl drt apartmanl toplum gerekliklerinin hepsi de zaman iinde bir yol kurulduktan sonra, birbirlerine karlkl etki-tepkilerde bulunurlar. Ancak, bir-

birlerini en son durumada belirlendirme (determine: tayin etme), gerektirme (zaruriletirme) bakmndan bu etki-tepkilerden bir hiyerari vardr. Btn tarih boyunca insanlar insanlarn sanmak istedikleri gibi, o hiyerarinin ileyii yukardan (bilin biimlerinden) aaya (siyasete, hukuka, retim ilikilerine ve en sonunda retici glere doru inerek toplumun alnyazsn izmez; tersine, aadan (retici glerden) retim ilikilerine, oradan hukuka, siyasete ve ilh.a, oradan da kltr zihniyet vs. gibi bilin biimlerine doru kan etkilerdir ki, en son durumada hep toplumun alnyazsn izer. Hi deilse bugne dek, son sz: retici Glerin olmutur. "Madd hayatn retim yordam genel olarak sosyal, siyasal ve moral hayat gidiini (yaama prosesini) artlandrr. nsanlarn varlklarn (gereklii) belirlendiren: nsanlarn bilinci deildir; tersine, insanlarn bilinlerini belirlendiren: sosyal varlklar (gereklik) dr." (K. Marks, Einleitung zu.... nsz) Onun iin insan, kendi eserine, kendi bilincine hkmedemeyifli karsnda; kaz, kader, tesadf, tlih ve ilh. gibi uyduruk hipotezlere sarlmak durumunda kalmtr. Tarihte hep insanlar eylerle oynar oynarken, bir gn anszn eylerin canavarlama insanlar ezip ineyivermesi bundandr. Modern aa gelinceye dein gemi btn Tarihin, ntarihin, Tarihncesinin "bilinsiz", "bilince kar" gidii, daha dorusu: Toplum gidiine insan bilincinin bir trl karamam, ne denli karrsa karsn en sonunda yenilmi bulunmas; Tarihcil Maddecilik grnn rtlemez belgesidir. Bu gr, insann elini kolunu balyan bir mukadderme'um fatalizm midir? Hayr, tersine: nsan ilk defa gerekten hr davrana gtren bir belirlendiri (determinizm)dir. Yldrm izah edilmedike yldrmdan saknlamamtr. Yksek yaplara yldrm dmesi, Tanrnn insan gururunu cezalandrmas gibi grldke, insanlk bir avu hurafeciyi bana bel etmekten baka ne kazanmtr? Yldrmn belirlilii renilince, bir kk "siper-i sika"[paratoner] insanl her trl yldrmdan kurtarmtr.

VII. DEVRM TEORS Sosyal Birikim Biliminin Blmlenim (Classification) Bilimi dzeyine kmas, gerek bilimin grevini de ortaya kard. Bilim, keyif veren bir bilgilik veya bilginlik taslamak iin yaratlmamtr. Tam tersine, bilim, kavranlan olaylari en insancl lde yararl deiikliklere uratmak iin yaratlmtr. Sosyal olaylarn insancl yararlkta deiikliklere uramas DEVRM adn alr. Sosyal Bilim, Bilimcil Sosyalizm dzeyine ycelir ycelmez, yapt gerek yorumlamalardan sonra, o yorumlamalarn aklad Sosyal Kanunlara uygun bulunan deiiklikleri, yani Sosyal Devrim'leri de aydnla kavuturacakt. Onun iin, Bilimcil Sosyalizm, kendi teorik temellerini atarken, o temellerden kanlmazsa, kaynak alan Sosyal Devrim'in de kanunlarn bulmak zorunda kald. Sosyal her olay gibi Devrim de kr tesadf, yahut doa-st, insan-st esrarengiz glere balanamazd. DEVRM: K BLNC nsan bilinci istedii kadar rpnsn, toplum gidii kendi ekonomi temeline gre gittii yoldan amaz. Toplumun az ok durgun grnen, yava yava ilerledii biriki alarnda (tekml, evrim anda) olduu gibi, Tarihin byk alt-stlklerle anszn kalp ve deri deitirdii atlay alarnda (inkilp, devrim anda) dahi, olaylar zerine sylenen ve dnlenler bize problemin iyzn aklayamaz: "Nasl bir kii, kendisi hakknda besledii fikirle yarglanamazsa, tpk yle, bir altstlk a da kendisi hakknda besledii bilinle yarglanamaz. Tersine, sosyal bilin naddecil hayatn ztlklaryle, yni sosyal retici gler ve retim ilikileri arasnda var olan ihtilfla izah edilmelidir." (K. Marks, Einleitung zu..., nsz)

Btn l8. yzyl filozoflar Derebeylii yerin dibine batrrlarken, hep "Akl" uruna konutular. Derebeylik yklp yerine veren dzeni kurulunca, akln almyaca ztlk ve elimelerle karlald. 19. yzyl sosyalistleri bu sefer yeniden "Akl" adna dnyaya dzen vermeye altlar; bugn hepsinin dedikleri, "topya" (kuruntu) saylyor. Son Osmanl felsefesi u msrayla zetlendi: "Zahirde grp bizleri sanma ukalayz, Biz bir sr akl sfatnda budalayz! " lnsan kadar bilinli bir varlk neden Tarihin oyunca olmutur? Tarih insanlarn kendi eserleri deil midir? "nsanlar tarihlerini kendileri yaparlar, ama onu serbeste, kendi setikleri artlar iinde deil, gelenein miras brakt, dorudan doruya verili artlar iinde yaparlar. l kuaklarn gelenei, yayanlarn beyni zerine kbus gibi ker." (K. Marks, "Der Achtzehnte Brmaire des Louis Bonaparte", s. 7, 1852, Stuttgart). "nsanlarn geim aralarn reti yordam, ilkin, daha nce var olan ve yeniden retimi gereken geim aralarna bamldr. Devletin sosyal rgtlenmesi hep belirli bireylerin hayat felsefelerinden szp kar, ama bu bireylerin belirlilii onlarn kendi gzlerine, yahut bakalarnn gzlerine grndkleri gibi deildir, gerekte olduklar gibidir, yni madd olarak etki ve retim yaparlarken naslsalar yledir; o srada ise onlar, iradelerinden bamsz ve madd, belirli snrlar ve artlar iinde etki yaparlar." (K. Marks, Die Deutsche Ideologie, s.10) Toplum, kiiler domadan nce kurulmu bir dzendir. Doan kii, yaamak iin nce evresinde hangi artlar bulursa onlara gre retim ve etki yapmaya mecburdur. "Kader" budur. Bir insann annesinden doarken yayaca hayat deitirmesi beklenemez. Ancak, nceden belli bulunan retim temelinde, olduu gibi kalmak yoktur. nsanolu toplum iinde retim glerini boyuna gelitirmekten geri kalmamtr. "Toplumun maddecil retici gleri bir kerteye dein geliince, o gne dek kozas iinde yattklar retim ilikileriyle, yahut o ilikilerin hukuka deyimlendirilmesi demek olan mlkiyet mnasebetleriyle ztla derler. O anda var olan retim ve mlkiyet ilikileri, vaktiyle retici glerin geliim biimleri iken, imdi artk o glere engel olmaya balarlar. O zaman, bir sosyal devrimler adr bagsterir. Ekonomi te-

melinin deimesiyle birlikte, btn o muazzam styap az ok abuklukla devrilir." (K. Marks, Einleitung zu..., nsz) Marks-Engels'in sosyal devrim anlay budur. Sosyal Devrim u veya bu kiinin, yahut partinin, hatta btn insanlarn nceden dnerek, tanarak, propaganda ve tahrikat yapmalaryle yaratabilecekleri bir altstlk deildir. 17. yzyldaki ngiliz Devrimi gibi, 18. yzyldaki Fransz Devrimi de gz nne getirilsin. ngiliz Devrimi'nin sembol olan Cromwell, 39 yanda komne seildii halde, "Piskopos Laud, Pritenlere kar yle mfrite bir kouturma at ki, baardan umudunu kesen Cromwell, reformculardan birou ile birlikte Amerika'ya kamak zere gemiye bindi." (Jeudy-Dugour: "Histoire de Cromwell", 1872, Paris, s.7) Marks-Engels zamanna dek btn devrimlerde devrilenler de, devirenler de hep byle "uykuda gezer" kahramanlard. Sosyal devrimleri kahramanlar yapmad, kahramanlar sosyal devrimler yapt. Bu bakmdan sosyal devrimlerde u veya bu kiileri, partileri sulamak hibir ie yaramaz. Sosyal devrimi durdurmak m istiyorsun? Namk Kemal: "al idraki kaldr muktedirsen demiyettenT demiti: Bu, 18. yzyl aklc filozofluudur. Yanl, elinden gelirse: al, retici glerin geliimini kaldr... Yoksa, tarihin btn zorbalar "ademiyetten idraki" her zaman bal gibi kaldrabilmilerdir. Yedi bin yldr insanlktan. idraki kaldrma zanaatinin adna Siyaset denilmitir. Hangi hayvan tr insann bandan geen kleliklere kendi cinsi iinde katlanmtr? Ona ramen en byk zulm alar, en yaman sosyal devrimlerin afa olmutur. Bugnk stn propaganda imknlar insanda "idrak" mi brakmtr? Faizm, idraksizliin en son perdesini, en ileri (talya, Japonya, Almanya) gibi lkelerde "Milli bilin" mertebesine ykselebildi. Bu idraksizlik ahaseri; yeryznn en geri ve en bilinsiz (in, Hindistan, Endonezya) gibi lkelerin de milyarlarca insann sosyal devrim tufanlar kopartmasndan baka ne sonu verebildi? En byk devletler, en geni nfus kalabalklarnn idraklerini turuya evirebildikleri lde, dnyann deri deitirmesini kkrtyorlar. Amerika'da Ak derililerle ayn otobse binmelerine dayanlmyan Kara derililer, Afrika'da her yl on onbe bamsz devlet kuruyorlar. nk; retici gler atomdan ekirdeine atlam bulunuyor bir kere.

DEVRM: SINIF BLNC Devrimlerde hi mi bilincin rol yoktur? En derindeki retici glerle en yksek bilin biimleri arasnda karlkl etki-tepkiyi, Marks-Engels, teorisi ve pratii ile ispat etmitirler. Marks-Engels'e gre, bilin biimleriyle retici gler gibi, ikisi ortasnda gelien ekonomi temeli ve styap ilikileri de, bir canlnn anatomisi ile fizyolojisi arasnda yaylanan en keskin etki-tepki ilikileri biiminde canldr. Btn o karlkl toplum gleri hep birden, tpk yksek cebirin iki yanl kurallarna gre ilerler. Manevi ilikiler madd ilikilerle denk deerliktedirler. retici glerin "en son durumada" kesin hkm, insan otomat yahut bitki veya hayvan yapmaz. Bir canlnn yeni evre artlaryla urad fizyolojik deiikliklerin, o canl trn zel anatomi sistemini en sonunda yok ederek, yerine baka bir canl trn zel anatomi sistemini geirmesi kanlmaz kuraldr. Ancak, evre artlar ne denli deiirse deisin, bir canl trn fizyolojisi, o canl tr yok oluncaya dein, o canl trn anatomi erevesi iinde geliir. Toplumda da, u veya bu artlarla retim gleri ne denli deiirse deisin; var olan retim ilikileri, ekonomi temeli, styap ve bilin biimlerinin erevesi iinde geliir. retici gler ve ekonomik sebepler ne olurlarsa olsunlar, insann insan olarak kald srece bilinli bir "retici g" oluunu ortadan kaldramazlar. retici gler iinde en canl ve en aktif olan insann kendisidir. nsannsa btn hayvanlardan fark, yalnz organlaryla deil, bu organlar iinde neelii ve nicelii (kemmiyeti ve keyfiyeti) en farkl olan beyninin ileyiiyle zetlenir. retici glerde, retim ilikilerinde, styapda hibir deiiklik olmaz ki, insan bilinci ondan etkilenmesin ve ona karlk tepki gstermesin. nsann kendisi: retici glerle bilin biimlerinin bulutuklar en yksek sentezdir. retici gler tek-yanl ilemezler. Bir yn allm bilin biimlerini hie sayarken de, baka bir yn allmadk bilin biimlerini yaratrken de; emsalsiz bir matematikle ilerler. Btn matematik kurallar diyalektiktir: Art (mspet) deer ne denli doru ise, eksi (menfi) deer de en az o denli dorudur. (Aksi dva dahi sahihtir.) Bir dnyada retici gler retim ilikilerini atlatacak duruma geldiler miydi, artk dhi

kiiler, kahramanlar deil; partiler, sosyal snflar deil, tmyle insanlk istedii kertede duyu, dnce ve dilekleriyle kar kmaya abalasn, Devrimler er ge herkesi artan bir srprizle patlak vermenin yollarn, bu yolda yryecek insan kmelerini ve insan bilincini bulur. Sosyal fikirlerle, onlar gerekletirecek insanlar kendiliinden ortaya karlar. "Onun iin, insanlk hibir vakit zmleyebilecei problemlerden bakasn nne koymaz; nk, daha yakndan baklacak olursa, boyuna grlecektir ki, problemin kendisi de ancak onu zmleyecek maddecil artlar artk var olduu veya hi deilse var olmak zere bulunduu zaman kendisini gsterir." (K. Marks: "Einleitung zu...", nsz) air: "Toprak, eer urunda len varsa vatandr" demi. Sosyal problemler, onlar omuzlarna alacak insan kmeleri varsa gerekleir. Btn Antika Tarih boyunca (kendileri insan yerine konmak istenmeyen) Orta ve Yukar Barbar insanlar, kafalarnda doan ftihlik ve zafer lksyle, kendileri de niin olduunu sezemedikleri iin, ok kez Tanrcl bir itilile (Cezbe, lham, Rya, Fal, Kehanet ve ilh. ile) yola karak Tarih sahnesine atldlar. Gelitirebilecei, retici gleri son kertesine dek retmi bulunan eski retim ilikileri erevesi iinde kaldka artk bir adm daha ileriye gidemeyecek duruma dm muazzam medeniyetlerin, "Tufan" andrr "Tarihcil Devr/'m'lerle, altlarndan girip stlerinden ktlar. Bezirgn ekonomi: Tarihte "tekerrr" sanlan o dnp dnp yeni batan balamalarla, bilinen yeryzn ("Eski Dnya" y) batan baa kaplad zaman, insanlk o neelik (kemmiyet) birikiminden (bezirgn geliimin evriminden) yeni bir nicelie (keyfiyete) atlyacakt. O zaman sanki, Yakndou'dan Byk Britanya adasna dek nne geilmez ilerleyiini baarm bulunan retici glerin keskin bilinci belirdi. Bu bilin, pek ters huylu, tersin tersi, ama bilin namusunu hayatiyle dahi deimiyen kvrak bir "saf kan ngiliz"in aznda destanlat: Roger Bacon, 7-8 yzyl ncesinden, gelecein btn retici glerini (Buhar-makinal gemileri, otomobilleri, uaklar) gzyle grme anlatt: "Krekleri bulunmayan denizcilie elverili makinalar olacak, rmaklara ve okyanusa uygun byk gemiler, bir tek adamn gdmyle, gemiler dolusu adamla, olduundan daha

hzl ilerliyebilecek; gene yle arabalar yaplacak ki, bunlar eki hayvanlarnn yardmna hi yer kalmakszn, cumimpeto instimoebil; tpk eskilerin sava yaptklarn sandmz orakla cihazlanm arabalar gibi hareket edecekler; uan makineler de mmkn eyler srasndadrlar, yle ki, bir adam bunlarn ortasna oturup bir tertibat iletince, yapma kanatlar uan ku gibi havay rpacaktr." O, yeryznde bir de Amerika'nn bulunduu bilinmeyen gnler (1210-1290), dnyann baka hibir yerinde byle dnen adam kmad. Roger Bacon, her trl (Otoriteye - Grenee - Cahil Kalabala - Bo Gurura) meydan okudu; tek bilginlik yolu saylan Skolastii yere ald. Ezbercilere haykryordu: "Nasslarla (dokunulmaz hakikatlarla) ve otorite yapm (sayg gren) kurallarla, preseptlerle (hazr fikirlerle) gdlmeyi brakn: "Dnyaya bakn!" Fransisken tarikatnn mridi idi. mr zindanda geti. Ama, ark uslyle ldrlmedi. ngiltere, dnyann baka hibir yerinde hibir zaman grlmedik yeni retici glerle Modern Kapitalizm (iveren dzeni) denilen yeni retim ilikilerine ilk giren lke oldu. Bir aksi ngiliz'in kafasnda doan fikir, ngiltere'de gerekleti. Roger'den 2 yzyl sonra Vinci'li Leonardo (1452-1519) : "Ku gibi havay rpacak yapma kanatl makine" yi kara kalemle taslaklatrd. (D. S. Mereschkowski: Leonardo da Vinci, s.296, Leipzig, 1912) retici gler Batda ikinci Rnesans yaratt. Bu gler, ancak bezirgan ilikilerinin "gsnde kulukalaabildi". O ilikilerin bilin biimi Makyavelizm oldu. Makyavel: "Ne adalete, ne dnyay idare eden Allaha ve ne de insanlarn kalbinde barnan Allaha inanmyordu; vicdann insanlar zerinde etki yapan kudretini de hesaba katmyordu." (H. G. Wells: "Esquisse de l'Histoire Universelle", s.386, Paris, 1948) "mparatorluun yklmasndan ve Kilisenin ksr girikinliinden sonra fkrm bulunan yeni devletlerin prensleri arkasnda, drt yan tutmu Makyavel tipinde anslyeler (Sadrzamlar), sekreterler ve muhasipler (sr ortaklar) tremiti. rnein Cromwell, ve Roma ile koputuktan sonra ngiltere'de 8. Henri'nin Bakan, Makyavel'in Prince adl eserini us ve aklllk znn z sayyorlard. Prenslerin kendileri de yeterce zeki olduklar vakit Makyavelci grnyorlard." (Wells: Keza, s.387)

ngiltere'de Makyavel'den nce, Makyavel'le hemen hemen ayn yllarda (1526-1561 ) yaam 1. Jean'n Sadrazam (ikinci) Bacon (F'ranois) maddi hayatta satlkt. Kltr alannda da el abukluu yapt. ki, yzyl nce "pheli adam" olarak ezilmi bulunan ada Roger Bacon n grn ald: "Tecrbe uslnn yaratclarndan biri" kesildi. Yni, talya'da Makyavelizm, kk mstebitlerin le kurtlar gibi birbirlerini yemelerine yaryan bir kurnazlk oldu: retici lerin yaratcsn kendi toprandan kartt, Leonardo'yu Fransa'da lmeye itti. ngiltere'de Makyavelizm, modern retim glerinin gerektirdii Devrimde, dnyann yetimi yetiecek en kalle kahraman Cromwell'i Allahlatrd. DEVRMN ZAMANI Toplum alnyazsnn btn tecellilerini Tarihin olaylar ile belgelendiren Marks-Engels, sebep ve neticelerini ilk defa aka belirttikleri Sosyal Devrim nnde nasl davranabilirlerdi? nsan vcudunun normal, anormal anatomi ve fizyolojisini iyice bilen hekimin, gebe bir kadn nnde dnp davrand gibi. Hekim, ilkin kadnn sahiden gebe olup olmadn, sonra bu gebeliin sresini doldurup doldurmadm tehis eder. Marks-Engels, ayn bilgin zeniyle; ilkin toplumda yeni ve ileri retici glerin sahiden gelimekte olup olmadna baktlar. Sonra bu geliimin, eski retim ilikileri iinde artk daha fazla geliemedikleri iin, o ilikileri atlatarak yeni retim ve mlkiyet ilikilerini dourtacak olgunlua eriip erimediklerini aradlar. mrleri sava manyakl ile geen derebeyi snflar ve mrleri devrim isterisi ile geen iveren snflar, Marks'a, "Red Terror Doctor" (Kzl Zlgt Doktoru) adn taktlar. Bugne dek dost dman: Marks-Engels'i, her ne olursa olsun, ihtill kkrtcs kzl konsolos gibi anlamak ve anlatmaktan holandlar. Marks-Engels'in Devrim zerine kendi belirli kanlar ise yle balar: "Bir toplum (bir sosyal biim), geniliince iine ald btn retici gleri (mstahsil kuvvetleri) gelitirmedike asla ortadan kalkmaz; ve hibir vakit yeni yksek retim ilikilerinin maddi var olma artlar eski toplumun gsnde

kucaklam bulunmadka, o ilikiler eski sosyal biimin yerine geemez." (K. Marks: "Einleitung zu...", nsz) te Devrim anlaynn "kldan ince kltan keskin "Srat Kprs" budur. Var olan toplumdaki retim ve Mlkiyet mnasebetleri, iine alabildii retici gleri artk gelitiremez duruma geldi mi, gelmedi mi? Bu anlalmadka devrimcilie kalkmak servenciliktir. Devrim iin devrim yaplmaz. Aklna gelenin, elindeki styap ve bilin imknlarna gvenip, Gney Amerika usl her gn bir "Pronunciamento"[Hkmet darbesi] patlatvermesi sosyal devrim olamaz. Marks-Engels: gelii gzel devrimcilik avantrlerini desteklemek yle dursun, btn o gibi denemeleri bir daha geri gelmemek zere, kitaptan ve hayattan silmi gerek devrimcilerdir. Yalnz, problemin buras, diyalektiin gerekten en kyasya incelikle iledii yerdir. Sosyal Devrimin olgunlat, artk ocuun domak zere olduu nasl ve nereden anlalacak? Var olan retim mnasebetlerinin karnnda bym retici gleri daha fazla tutmamas gerektii, dokuz ay on gn dolduktan sonra anasnn da, ocuun da hayatlarn, kurtarmak iin doumun, devrimin yaplmas zarureti nereden anlalacak? retici glerle, retim mnasebetlerinin lleri, devrimin termometresi yoktur. Tersine, bezirgn ekonomisinin bireyci sistemi iinde herey retici glerle retim mnasebetleri arasndaki geliim derecesini lmeye engeldir. ster istemez deerlendirmelerde inanlmyacak yanlma paylar gizlenir. Hele 19. yzyl ortasnda durum, Devrimin bilimini kurmu olan Marks-Engels'i bile artacak genlikte ve tecrbesizlikte bulmutur. nk: "Gnlk tarihten alnm llerle olaylar ve olay sonralar deerlendirilirken, hibir vakit ta en son ekonomi sebeplerine dek klamaz. Hatta bugn (6 Mart 1895 gn), yetkili teknik basn o denli bol malzeme sunarken dahi, ngiltere'de bile, cihan piyasas zerinde sanayiin ve ticaretin gidiini, retim metodlarnda olagelen deiiklikleri gn gnne takibetmek, hem de istenildii anda, o trl kark ve daima deiken faktrlerin genel bilanosunu yapabilecek tarzda takibetmek imkansz kalacaktr. Ayrca o faktrlerden en nemlileri ise, ok kez anszn ve zorla, yzeye kmadan uzun sre nce gizli kuvvet (occulte) olarak etki yaparlar. Verili bir an ekonomi tarihi zerine hibir vakit o anda dupduru bir gr elde edi-

lemez. Ancak i iten getikten sonra, malzemeler derlenip eletirilince net bir gr kazanlr." (F. Engels: "Les Luttes des Classes en France" a, Giri, s.3) Onun iin, Marks-Engels apnda insanlar bile 1848 Devrimleri ve hatta 1871 Paris Komn hazrlksz yakalamt. Deil ki, gericilerin sulamaya kalktklar gibi, Marks-Engels o devirleri kkrtm olsunlar... Asl kkrtclar, 1848 Devrimleri iin Marks'n dedii gibi, ii snfna en ok iftira edenlerdi: "Proletaryay (ii snfn) Haziran isyanna zorla sokan burjuvazi (iveren snf) oldu." (K. Marks: "Les Luttes...", s.45) DEVRMN DOUMU Devrimin doumu nasl olur? Marks-Engels'in en ok sulandrlan bir terimleri de "Proleterya Diktatrl" szdr. phesiz en az anlaldklar yer de, bu szn modern tarihteki olaylarla ve en bata gerek demokrasi ile olan mnasebetidir. Btn anlayszlklarn kk ise, hep gelir: Diyalektikte tezatlarn beraberliini bilmiyen metafizik manta dayanr. Antika Medeniyetlerde "reyi" memesiz hayvan usul idi. Ana medeniyet evre drt yannda birok yerlere birok yumurtalar brakyordu. (Dnyann gelii gzel semtlerinde tapnaklar, kervan duraklar, kentler kuruyordu). Bunlardan yeni retici gleri gelitirecek yeni retim mnasebetleri yaratabilen semtlerde, yeni bir medeniyet doabiliyordu. Modern medeniyette ise, "reyi" memeli hayvan usuldr. Medeniyet anann eski dzenindeki retim mnasebetleri, yeni ve ileri retici gleri karnnda "dokuz ay on gn" bytt m, dourmas gerekiyordu. Bylece insanlk, var olan medeniyetin tmyle batmas yerine, yeni retici glerin bsbtn ieklenmesine elverili yeni retim mnasebetleri yaratarak, yeni bir sosyal dzen kuruyordu. yleyse, yeni dzenin doumu ayr bir hekimlik istiyordu. Eski dzenin karnnda miadn doldurmu yeni dzen nasl doacakt? Hekimlikte doumcu doktor, gebe kadnn sahiden ocuk douracan tespit etti mi, doumun nasl olacan da nceden kestirir. Promonto-Pbyen mesafenin geniliini ler: 9 santimden bykse; doum normal olacaktr; mesafe 7.5 santimse, forseps (demir kepe), daha darsa sezaryen (karn yarp alma) mdahalesi yaplacaktr. Hekimin byle konutuunu ii-

tenler, "Vay! Zlim, gaddar hekimlik, ve ey alak, hain hekim: yumuack bebei dnyasn grmeden elik kskala sktracak, sayg deer anann kutsal karnn bakla yarp kanlar iinde brakacak!" ln koparabilir mi? Henz hibir derebeyi kafal koca: g doum tehisi nnde, karsnn karnnda ocuk bulunmadn iddiaya kalkmamtr, sanyoruz. Ama, doum tedbiri dnen hekimin akana altpatlarn dayayp, kendisini zindana atacak ve bir daha byle yrtc dncelere kimsenin sapmamas iin, btn hekimlik kitaplarn meydanlarda yakacak efendiler ksa, glnr m, alanr m? Marks-Engels'in modern devrim doumlar znde drlmek istenen durumlar, aa yukar doum tehisi ve tedavisi zerine yanlmaz bilimin yollarn bilen hekimin cinayetle yarglanmasn andrr. Adamcaz anay da, ocuu da kurtarmak iin bilim kanunlarn gstererek insanlk vazifesini yapmak ister: "Dnya dnyor" diyen Galile'nin Engizisyon Mahkemesine verilmesi gibi tepkilerle karlar. Bu tepkiler hi deilse bir ie, daha dorusu tepki gsterenlerin iine yarar m? Koca tarih ortada. Antika tarihte eski retim mnasebetlerinin retici gleri elikten bir kumkuma gibi skmas, btn bir medeniyetin bombalap patlyarak "Tarihcil Devrim"le yok olmasna kap amt. O yzden insanlk yzyllar boyu eskiden eritii ileriliin sla hastaln ekmi, o seviyeye ulamak iin Rnesanslar zlemiyle kvranmtr. nk bir yerde biryol katlap fosilleen retim mnasebetleri kabuunu, o yerdeki retici glerin geliimi atlatmaya yetmemi, dardan yabanc retici glerin en balcas olan insan retici gleri, Barbar gleri eski medeniyeti toz etmek zorunda kalmtr. Modern toplum iin yle dardan gelecek taze insan gleri, Barbar retici gleri artk yeryznde tkenmitir. Onun iin retici gler eski retim mnasebetlerini toplumun kendi iinde gideren Sosyal Devrimler yaratmtr. Eskiyen retim mnasebetleri yeni doumu nledii zaman, modern ocuk ana karnnda lmemi, insanlk iin istenmeyen daha hoyrata ve kanl devrimler yapmtr: Bunu en basit Tarih erdisyonlar [salam, derin bilgi] bile grmezlikten gelememilerdir: "Devrimlerden ou, egemen olanlarn (hkmdarlarn ) ifratlar yznden, iddete ve zora bavurmalar yznden, kanunlar hie saymalar yznden acelelemilerdir. Ve devrim-

lerin ou, ilk elimenin iinde bulunmas gerekenden daha trajik (facial) bir zm yoluna doru tekml etmitir." (H. G. Wells: "Esquisse de...", s. 400) Gereklik budur. Onu grmek ve gstermek, yalnz insanl ve medeniyeti deil, milletini ve vatann seven iin de boyun borcu deil midir? Yamurun yaacan, frtnann kopacan haber veren rasathaneci mi, yoksa o haberi insanlardan saklyanlar m daha yurtsever, insanlkseverdirler? Sonra, kadnn "havsalas" kemiktendir: bir yol daralmsa, artik geniliyemez. Toplumun retim mnasebetleri niin "kemikletirilsin"? Hrriyet ve Demokrasi gibi toplum "havsalasn" kurtarc genilie kavuturan modern yollar bulunmutur. O yollar tkayanlar m, yoksa tkanm yolda boulmak zere olan ocuu (Devrimi) ve hayat tehlikeye giren anay (Medeniyeti) kurtarmak isteyenler mi "forseps" veya "sezaryen" usllerine sebep olmulardr? "ngilizler tabiatlar iktizas uzlamaya giderler ve besbelli ilerinde en byk ounluk krallarn muhafaza etmek istiyordu; yeter ki ayn zamanda halk da hr olsun. ounluk istiyordu ki, kuzularla kurtlar ayn imen stnde dzen ve hrriyet iinde yerlesinler. Ama, (Yeni Ordu) ricat edemezdi. Belki de kral tahtna yeniden karsa, beylerinin (jantilomlarnn) cesetlerini inemek kstahln gstermi olan u teknecileri, u uaklar acmakszn haklyacakt. Meclis (Parlamento), hinoluhin kralclarla yeniden mzakereye kalknca ordu ie kart." (H. G. Wells: Keza, s.401) Tarih hep byle yazyor. Dernek; Marks-Engels'in devrimci olmalar, gericiliin medeniyet ve insanlk zerine rebilecekleri [saldrtmak] kanl bellar nlemek istemelerinden ileri gelir. Onlar devrimi "istedikleri" iin devrim olmaz, tersine: Devrim nne geilmez olduu zaman, onlar bunun nasl bir doum olacan aklarlar. Marks-Engels hakknda en ok kartrlan nokta budur.

VIII. VEREN (Burjuva) DEVRMLERNN ETKS Bilimcil Sosyalizm, kapitalist toplumun en civcivli gnlerinde dodu. O civcivlerin en canls olan Sosyal Devrim, ikide bir gelip atyordu. Devrimin genel kanunlar ve kurallari izlenirken, somut biimleri en objektif llerle ele alnacakt. l9. yzyln ikinci yarmnda en somut objektif Devrimler, ister istemez, zellikle Karaavrupa'y batan baa sarsan egemen Burjuva devrim volkan ve depremleri biiminde oldu. Ortal allak bullak eden o Burjuva damgal yn hareketleri, yeni doan Proletaryann, "Snf kendisi iin" karakterine ynelmi hareketlerine ve i snfnn bilimi olan Bilimcil Sosyalizme etki yapmamazlk edemezdi. Bu etkinin karakteri zerinde durulmaldr. DKTATRLK: VEREN DEVRM Gene Marks-Engels'i yerenlerin en ok anlamadklar ikinci nokta, onlarn "Proletarya Diktatrl"szlerindeki anlamdr. Srf bu deyim zerine, Marks-Engels aka hrriyet ve demokrasi dman olarak iln edilir. Oysa, Marks-Engels'in bu deyimleri, bir tabiat bilgininin olaylar gzetim ve aklaymndan baka birey deildir. Onlar "Diktatrlk" icat etmemiler, mahede etmilerdir. Modern toplumun geirdii her Sosyal Devrim sonucunda: Devrimci snfn davranlar birbirini inkr eden iki basamaktan gemitir. NGLZ DEVRM: - Kral Cek yle buyuruyordu: "Krallarn buyrultusu Allahn kudretine benzer; Allah gibi dilediini yaratmya ve yok etmiye gc yeten krallar, dilediklerine lm ve hayat verebilirler; kimsece yarglanmakszn, herkesi yarglayabilirler." Hem de bunu, parasz kald iin kendilerine bavurduu iverenlerin Meclisini (Parlamentoyu) stste

datp toplayarak sylyordu. Halk pelerine takan ngiliz iveren snf ise, masraflarn hesabn ve hrriyeti istiyordu. En son toplanan Meclis u karar ald: "Her yurtta kendi eylemine serbeste tasarruf etme hakkn hizdir; yeter ki bakasna zarar dokunmasn; ve kanundan baka hibir otorite bu snrsz hakka dokunamaz." I. arl, para iin Parlamento'yu sktrnca, Seymour yle bard: "Eer kanun denilen ey bu ise, hrriyet diye ne konuuyoruz? Neden Anayasa, dokunulmazlklar (franshises), mallarn mlkiyeti zerine ekime zahmetine katlanmal? nsann eer kendi kiilii hr deilse, kendisinin denebilecek baka nesi olabilir?" Bu "hriyet" parolasyla "mstebit" kral devirir devirmez, iktidara gelen ngiliz iveren snf, kendisine Cromwell'i bakan seti. Bu adam, ecnebiden aylkl askerlikte i kalmaynca: "Psikopos Williams'n hizmetine girmiti. Voltaire diyor ki; "Cromwell, efendi hazretlerinin ilhiyats oldu, efendi hazretleri ise onun karsnn zamparas oldu." (Jeudy-Dugour: "Histoire de Cromwell", s.20) te bu kahraman, iveren snfnn szcs "Pritenler: Hamsofular" adna " Subaylar Komitesi" ile kumpas kurarak, Meclis nnde deli dervie. diz kp gzya dkerek, punduna drnce beenmedii milletvekillerini eli ile ldrerek ylesine keskin bir diktatr oldu ki, Tarihisi bile unu sylemekten kendisini alamad: "Ve kim derdi ki, sylevinde ileri srd prensiplerden sonra, bu adam, sras gelince azgn bir mstebit olmak iin mstebitlikle savamtr... Bundan kim phe edebilirdi?" (Jeudy-Dugour: Keza, s. 60). Cromwell, srf keyfi istedii iin diktatr kesilebilir miydi? Yok yle ey tarihte. Devrimi yapan ngiliz iveren snf (Priten burjuvalar), gemi derebeyiliin kalntlarn temizlemek ve kendi iktidarn kesince salamak uruna byle bir DKTATRLK'e ihtiya duyduu iin, Cromwell'i tapn kahraman yapmt. FRANSIZ DEVRM: - l4. Lui: "Devlet demek, ben demek, ben demekimdir" demiti. "Benden sonra isterse Tufan kopsun!" ngiliz devrimini yz yl geriden izleyen Fransz iveren snf, btn l8. yzyl "Filozoflar", ile yalnz: "Hrriyet-AdletEitlik-Kardelik" parolal bayra kaldrd. l6. Lui, ayaklar

altndaki karlarn eridiini grerek Devrimin iine kayd. "nsan haklar" ve "Hrriyet" iin Bastil'in zapt, Notre-Dame'dan "Te Deum" (Allahekber) ler, hep tereyandan kl ekerce kansz oldu. "La Fayette, ileride 1Mill Muhafz: Gard Nasyonal' olacak olan burjuva (iveren) milisinin kumandan seildi." (Maxime Petit, vs.: "Histoire Gnerale des Peuples", c. III, s. 3/1, Libr. Larousse, Paris) "ngiltere elisi Dorset: 1Bu kadar az kanla bunca byk sonular elde edilmesi'ne at kald." (Keza, s. 3/2) Tarihin cilvesine bakn ki, an d Mars'ta (Sava Tanrs alannda) halkn zerine o mstebitlerin mstebiti kraln amad atei; bu Hrriyet kahramam La Fayette at. Yaranamad. Gericilik ieriden, dardan kkrtmalar yaparak Fransa'y kana boyayacakt. veren snf, eski efendisi Derebeyliin nnde secdeye kapanmakla kendi smrcln salyacan ummutu. Pek ac yanldn anlad. 1792 ylnda, nce 10 Austos'ta krall kaldrd. Toplanan "Convention" meclisi, demir kasada kraln ihanet, vesikalarn buldu. Ancak, 21 Ocak 1793 gn kral asnca, Devrim yeniden ahland. "Gen askerlerin hzna hayran olan boyunduruklanm halk, heryerde hkmetlerini balarndan frlatp atarak, doan Cunhuriyetten insan ve para yardm istedi."Gerici general isyan, d ngiliz hcumu kesilmedi. En sonra 8 Mart gn, iveren snfnn kendisinin bile soluunu kesen nl TERRR (zlgt), btn yamanl ile balamak zorunda kald. Ve: " Ah! Ey Hrriyet, senin iin ne cinayetler ilendi!"; "Ah! Ey diydr' Hrriyet, esiyri akn olduk, geri kurtulduk esaretten!" denildi. Dnyaca Ulu Devrim adn alan Fransz htilli, bireyci tarihilerin gstermeye kalktklar gibi, srf kii kaprisleri yznden mi gklere kard "Hrriyet" tanrsn kendi eliyle armha germiti? Byle kurt masallarna yalnz bebekler (sakall veya sakalsz bebekler) inanr. Fransz iverenleri, bir yandan yurtta ve dnyada gerici derebeyi ve rakip iveren snflarna kar, te yandan Devrimde kendi insan haklarn aryan ii ve halk tabakalarna kar egemenliini snf olarak tekiltlandrma baarsn salamak uruna TERRR'e ihtiya duyduu iin, nce Terrre sabretti, sonra Korsika'l avorton Napolyon Bonaparte'yi mparatorluk DKTATR'lnde putlatrd.

DKTATRLK: AZINLIIN DEVRM Demek 20. yzyla dek, LBERALZM'in kbesi saylan ngiltere gibi, dnyaya HRRYET dersi vere vere kendisine birey kalmyan Fransa da, nl Devrimlerini yapar yapmaz, ilkin kanlmaz birer AIK DKTATRLK konandan getiler, sonra onu kamufle etmekte kimi geri lke iverenlerinin azlarnn suyunu aktan modern BURJUVA DEMOKRASS basamana vardlar. teki ktpiyoz iveren devrimi taslaklarn hi anmyalm. Marks-Engels, modern Sosyal Devrim'lerdeki o amaz kanunu grmezlikten gelebilirler miydi? Demek, iki byk iveren Devrimi, amaz bir kanunlukla: nce Diktatrlk, sonra Demokrasi konaklarn yaad. Henz ocuk denecek ada ve hibir devrim denemesi geirmemi bulunan Marks-Engels gz nne getirilsin. 1848 yl Marks 30'unu Engels 28'ini doldurmamlardr. Sosyal harekete katlmalar ondan da taze ada ve tersine oldu: Engels 1839 yl (19 yanda) yazarla balad; Marks 1841 yl (23 yanda) doktor diplomasn ald. Her ikisi de ancak 1842 yl (22-25 yalarnda) yeni bir dnya grne ulatlar. kisi de bilim dnda hibir eye inanmyorlard. kisi de bilimin olay'dan baka hibir eye dayanamyacan biliyorlard. 1848 yl, btnyle Karaavrupas, akamdan sabaha bir Devrim denilen olay bekliyordu. Bu nasl olabilirdi? Be alt yl iinde, iki gen aratrc, katksz bilgin gzyle ve bilimin gzlemcilii ile; nce ngiliz ve Fransz devrimlerini inceleyeceklerdi. Hele, sanki iinde bulunduklar Fransz. Devriminin atmosferine kaplmaktan baka ne yapabilirlerdi? Bu kanlmazli kendileri yle belirtirler: "ubat devrimi patlak verdii zaman, Devrim hareketlerinin ak ve artlar zerine edinmi olduumuz fikirler bakmndan, hep ondan nceki tarihcil tecrbenin ve zellikle Fransa tecrbesinin kafalarmza takla olmasndan kurtulamamtk. Hele 1789'dan beri, btn Avrupa tarihine egemen olan ve o sra hl da genel altstln almeti (sinyali) bulunan ey, zellikle Byk Fransz Devrimi deil miydi? Bu yzden,1848 ubat ay Paris'te iln edilen 1sosyal' Devrimin, proletarya (ii snf) Devriminin tabiat ve yry zerine bizim edinmi bulunduu-

muz fikirlerin de, 1789 ve 1830 modelleri anlarnn renklerine kuvvetle boyanm olaca besbelli ve kanlmaz bireydi:" (K. Marks: "Die Klassenkampf in Frankreich, 1848-1850, F. Engels'in Einleitung'u, s.6) Onun iin Marks-Engels'in kanlar modern iveren Devrimlerinden alnd: "17. yzyldaki byk ngiliz Devriminden balyarak olagelmi btn modern a Devrimleri, her trl Devrim grnnden ayrt edilemez gibi gelen birtakm iziler aa vurdular; bu iziler, ii snfnn kurtulu grnne de olduklar gibi, aynen uygulanabilir grndler." (Keza, s.8) Diktatrlk: Sosyal bir snfn tekiler zerine, ou zaman kii basks imi gibi grnen, ak zlgtla egemen oluudur. Neden tarihte iveren snf: Cromwell veya Napolyon Bonaparte apndaki tiplerle kendi snf egemenliini ak zlgt biiminde kiiletirdi? nk, iveren snf, hem millet iinde aznlktayd, hem de millet ounluunu smrecekti. "imdiye dein btn Devrimler, belirli bir snf egemenliinin bir baka snfa giderilmesine vard: ama, btn st snflar; imdiye dein hkmedilen alt snf halk ynlarna nispetle, kck aznlklardan baka birey deillerdi. Bu yzden, egemen bir aznlk devriliyor, ve onun yerine baka bir aznlk Devleti ele geirip; kamu kurullarna kendi menfaatlerine uygunca biim deitirtiyordu. Bylece her seferinde, iktidara elverili ve ekonomi geliiminin durumu ile nicelenmi (sfatlanm) bulunan snf, bir aznlk grubuydu; ve gene, baka hibir eyden deil, srf o sebepten tr: altstlk olur olmaz, hkmedilen ounluk, ya aznlk yararna bu altstle katlyor, yahut, hi deilse altstl sknetle sineye ekiyordu. Fakat, her olayn somut (konkret) zn soyutlatrrsak (abstreletirirsek) grrz ki, btn o devrimlerin ortak biimi, hepsinin de birer aznlk Devrimi olularnda toplanyordu." (Keza, s.8) OUNLUUN SOSYAL DEVRM 19. yzyl Bat Avrupasnda ii snf, iverenlerin on, yz kat kalabalk bir nfus da olsa, - millet iinde henz bir aznlkt. Ancak bu aznlk snf, ondan ncekilerden bamba-

ka: kendisi de alan bir retmenler snf idi. Toplum iinde bakalarn altrp smrmesi yoktu. yleyse, bakalarn aldatmaya ihtiyac var myd? Marks-Engels, bu yepyeni durumu sezdiler, yoksa snf kavramn icat etmediler. Snflar ve snf grei, kendilerinden nce, iveren tarihileri ve iktisatlar tarafndan kefedilmiti. Marks, 1852 yl (35 yanda), kendi buluunu yle, zetledi: "Benim yeni olarak yaptm ey, unu ispat etmekten ibaret kald: 1- snflarn var oluu, ancak retimin gelimesine bal belirli, tarihcil baz grelere balanr; 2- Snf grei, ister istemez Proletarya Diktatrl'ne yol aar; 3- Bu diktatrln kendisi ise, yalnz btn snflarn kaldrlmasna doru, snfsz bir topluma doru geit dnemini tekil eder." (K. Marks: Weidemeyer'e mektup, 5 Mart 1852) 1848 Devrimi, sca scana Marks-Engels'i, bu sonuca vardrmtr. Devrimler kanununa uyarak diktatr sayld zaman bile, ii snf, ondan nce hi bir sosyal snfta grlmedik insancl bir davranla, kendi kendisini de snf olarak ortadan kaldrmaya arldr. Marks-Engels, daha 25-28 yalarnda derledikleri Devrim ve snf olaylarna dayanarak bu sonucu karrlarken, ii snf iin idealin gerek Demokrasi olduunu belirttiler: "Daha nce grmtk ki, Proletarya Devriminin son kona; ii snfnn, egemen snf olarak biimlenmesi ve demokrasi'nin feshedilmesidir." (K. Marks-F. Engels: Manifest der Komunistischen Pertei, 1848) Madem ki ii snf kimseyi smrmiyecekti, aznlk da olsa, gerek demokrasinin temeli olan ounluu aldatmakta bir fayda gremezdi. Sosyalizm, Demokrasinin talan olurdu: "Geri bir aznln gtt, ama bu yol artk aznln yararna deil, ounluun en z yararna gtt bir Devrimde baar kazanacak durum gene yle deil miydi?" Marks-Engels bu soru ile aratrma yapyorken, karln, tecrbe deil, mantk yoluyla yle veriyorlard: "(veren Devrimcilerinde) aznln o kadar doruymu gibi ortaya att basit hesapl yalanlar (Betrug-Supercherie), ustalkl yalanlar bile ynlar ileriye itebiliyorsa, ayn ynlar, ekonomi durumlarnn en zel deyimlendirilmesi demek olan (sosyalist) fikirlere kar, henz kendilerinin de duruca anla-

madklar ihtiyalarnn en dupduru, en akllca deyimlendirilmesinden baka birey olmayan ve henz ancak igdyle sezer olduklar fikirlere kar neden daha az ilgi gstersinlerdi." (K. Marks: "Die Kassenkampf..", F. Engels: Einleitung, s.8) nk: "Burada (sosyalizmde) artk hi bir kandrm (hesapl yalan) konu deildi. Tersine, byk ounluun kendi en esasl yararlarnn gereklemesi konu idi. Geri o yararlar byk ounluk iin o sra henz hi te dupduru deildi; ama o yararlar pratikte gerekletike ounluun gzne arparak, arabuk ve ister istemez durulaacakt. Hem 1850 baharnda, 1848 "Sosyal" devriminden km olan ve ayrca hkmdarc (monarist) ruhu tayan iveren Cumhuriyetinin gelimesi: Bundan byle bir yanda hakiki iktidar byk iverenlerin avucu iinde derleyip topladysa, te yandan, tersine, btn baka toplum snflarn, kyller de, kk iverenleri de ii snf evresinde gruplatrmt; ylesine ki, ortak zafer srasnda ve zafer sonrasnda, kk iverenler deil, tecrbeyle gzleri alm bulunan ii snf ister istemez kesin faktr haline gelmeli idi. Bu takdirde, aznlk Devriminin biimini ounluk Devrimi biimine evirmenin yolu yok muydu?" (Keza, s.8-9) Demek, daha 1848 yl, Marks-Engels "Proletarya Diktatrl" deyimini "ounluun Devrimi" anlamnda kullanyorlard. Ne are ki, "ounluk" bunu anlamak frsatn bulmad; yalnz kalan ii snf ezildi. "Basit bir elabukluu vuruu ile sosyal biimi deitirme imknszlnn belgesi 1848 yl bir yol daha kesin olarak ortaya kt." "Louis-Bonaparte 2 Kasm 1851 gn ordu aracl ile gergin duruma son vererek, Avrupa'ya hem i huzur salad, hem bu huzura karlk bir savalar a balad. Bir an iin, aadan devrimler a kapanm, onun yerine yukardan devrimler a gemi idi." (Keza) ALDANI - LG - GEREKLK verenci retim mnasebetleri, toplumun yeni retici glerini kendi erevesi iine zorla, ikinci imparatorluk diktatrl ile sdrmt. Marks-Engels, tahminlerinde aldanmlard. Aldandklarn en ok kendileri, gereki bilim anlayna yarar aklkla bildirmekten ve ona gre davranmaktan ekinmediler: Devrim kkrtclar da, parsay toplayanlar da gene iveren snf olmutu. Marks bunun sonradan ac ac belirtti:

"Proletaryay (ii snfn) isyana zorlayan burjuvazi (iveren snf) oldu. i snfnn itiraf edilmi her gnk ihtiyalar, onu iveren snfnn zorla devrilmesini elde etmeyi istemeye itmiyordu; ii snf henz bu grevi baaracak boyda deildi." (K. Marks: Klassenk. in Fr., s.45) Engels ayn aldan daha cokun itenlii ile belirtti: "Tarih, bizim ve bizim gibi dnenlerin yanln kard. Aka ispat etti ki: Karaavrupas zerinde ekonomi geliiminin durumu, o zaman henz iveren retiminin ortadan kaldrlmas iin olgunlam olmaktan hayli uzaktr; bunu 1848'den beri btn Karaavrupas'na yaylm bulunan ekonomi Devrimi ile, byk sanayii ancak o sra Fransa'nn, Avusturya'nn, Macaristan'n, ve son gnlerde Rusya'nn iklimine hakikaten altrmakla ve Almanya'y birinci snf bir sanayi lkesi yapmakla, hem de btn bunlar 1848 ylnda bile yaylmaya pek elverili bulunan iveren temeli zerinde yapmakla aka ispat etti. "Ancak 1848 ylndan sonradr ki, eski manifaktrden (eliyerinden) bozma, hatta Dou Avrupa'da lonca esnaflndan kalma bir sr ara varlklar" ortadan kaldran byk sanayi, hakiki iveren snf ile, hakiki ii snfn dnyaya getirerek, her ikisini birden sosyal geliimin birinci planna itti." (K. Marks: Klassenk.in Fr.'a F. Engels: Einleitung s.9) Kanl 1848 denemesi, Marks-Engels'i sadan da, soldan da koputurdu. GERCLERE KARIYDILAR: nk bunlar hem iileri ihtille kkrtmlar, hem de sonradan suluyorlard: Btn Alman, ngiliz ve Fransz "byk" gazeteleri, hatta bir zamanki Cumhuriyeti Flocon'un Reforme'u bile, 1848 Haziran ay Paris'te kltan geirilen iileri ktlyorlar idi. Marks, "Neue Reinische Zeitung" (Yeni Ren Gazetesi) abonelerinin yarsn kartacak olan u dncesini aklamaktan kendini alamad: "Halkn lgnl yznden lm bulunan kurbanlar iin, Gard Nasyonal (milli muhafz) iin, Gard Mobil (hareketli muhafz) iin, Gard Repbliken ( Cumhuriyeti muhafz ) iin, sava hatt iin gzyamz, bir i ekiimiz, bir tek szcmz yok mudur? diye bizden sorulacak. "Onlarn dullar, yetimleriyle Devlet megul olacaktr; buyrultular onlarn anlarn ycelere karacaktr, resmi ve muhteem cenaze trenleri onlarn bakayalarn topraa verecek-

tir. Doudan Batya dek Avrupa gericilii onlara sayg duruunda bulunacaktr." "Ama, alkla yrtnan, basnca vur abalya getirilen, hekimlerce yzst braklan, 1namuslu' yurtdalarca hrszlar, kundaklar, zndan kaknlar diye muamele gren fakir fukara kadnlarnn ve ocuklarnn, denizar yabanlara srlen hayatta kalm fakir fukaradan en iyilerinin tehdit altnda karartlm alnlarna defne dallarn dmlemek, biz demokratik basnn imtiyaz ve hakkdr" (J. D. - D.: K. Marks, s.63) SZDE LERCLERE KARIYDILAR/ nk Marks-Engels "Romantik Devrimcilikten holanmyorlard. Srgndeki Ledru-Rollin'ler, Mazzini'ler, Kossuth'lar; smarlama alaylarnn bana geip hemen lkelerini fethetmeyi kuruyorlard. Devrim iin Devrim lf yapmaya hevesli olan "Komnistler Liginden ayrldlar. "Kolonya Komnistleri Dvas"nda Prusya polisinin iddia ettii gibi kii ekimeleri yznden deil. "Komnistler Ligi" nin merkez brosunda 15 Eyll 1851 gn Marks, "Komnistler Ligi"nden niin ayrldn yle aklad: "Aznlk, eletirici kavray yerine bir domatik kavray, materyaliste yorumlama yerine idealiste yorumlama geiriyor. Onlara gre, gerek mnasebetler yerine basit irade (sadece dilek) Devrimin motoru oluyor. Biz, iilere diyoruz ki/ Sizin yalnz var olan mnasebetleri deitirmeniz iin deil, fakat kendi kendinizi deitirmeniz iin de ve kendinizi siyasi iktidar yrtmeye elverili klmanz iin de 15, 20, hatta 50 yl sivil savalar ve milletleraras savalar geirmeniz gerek" Siz ise, tersine, diyorsunuz ki/ "Hemen iktidara gemeliyiz, yoksa uyumaya gideriz." Biz zellikle Alman proleterlerine, Alman ii snfnn ilkel durumunu belirtirken, siz Alman esnaflarnn milli duygularn ve loncac batl inanlarn en kaba ekilde pehpehliyorsunuz. Bu yaptnz da, phesiz daha poplerdir (halkn houna gider). Demokratlar nasl halk szcn kutsal bir varlk yapmlarsa, tpk yle, siz de proletarya'y (ii snfn) ,bir kutsal varla eviriyorsunuz. Tpk demokratlar gibi devrimci evriminin yerine, devrimcilik lfn geiriyorsunuz." (J. D. - D., s.66) Bu gereki anlay, dar grllerin pasl silh olan "Hain" szcnn Marks-Engels'e kar da kullanlmasna yol at. "1849 bozgunundan sonra 1in partibus' (yabanc lkelerde kurulmu) gelecein gelge hkmetleri evresinde toplaan

baya demokrasinin kuruntularn (illzyonlarn) hi paylaamyorduk. Onlar, "Halk" n "Zalimler" zerine yakn, kesin, bir daha geri dnmez zaferini hesaplyorlard; biz, "Zalimlerin uzaklatrlmalar" ndan sonra, zellikle o "Halk"n iinde sakl duran ztlk elemanlar arasnda uzun bir grei hesaplyorduk; 1850 gznden beri Devrimin hi deilse birinci diliminin kapanm bulunduunu ve yeni bir cihan ekonomi krizi patlayncaya dein, beklenecek hi bir ey bulunmadn bildiriyorduk; onun iin bu adamlarca Devrim hainleri diye tefe konulduk; ayn adamlar ise, ondan sonra, hemen hemen hi istisnasz Bismark'la bartlar: yeter ki Bismark kendilerini zahmete deer bulsundu." (F. Engels: "Klassenk. in Fr." a Einleitung, s.7) DEVRMC ALMANCA KONUMA: ENTERNASYONAL - KAPTAL Marks-Engels 1850 yl: "Yeni bir kriz gelmedike, yeni bir Devrim mmkn deildir" demilerdi. 1857 yl kriz geldi. Amerika'dan Fransa'ya, ngiltere'ye atlad: nceden grmenin enlii ile, Marks: "Her trl mal skntma ramen, 1849'dan beri, hi bu kriz patlamasnda olduu kadar keyfimi yerinde hissetmemitim"; Engels: "Kriz, farkndaym, bana bir deniz banyosu kadar beden rahatl verdi" diye karlkl yaztlar. Kriz zerine byk ciltlik belge topladlar. Fakat Devrim gelmedi. Marks daha nce Engels'e yazd: "Dorusu, eer bu byle srp gidecekse, bylesine bitkilemektense, yz ayak yerin altnda olmay isterdim." (Mektup: 28 Ocak 1858 ) Ve yeniden teoriye dnd... Devrim yerine 1859 Avusturya-talya sava geldi. Marks olmakla vnen Demokratlar 1848 yl mitralyozlad iin "Mitralyoz-Prensi"' denilen Wilhelm I kral oldu. Onun bavekili Bismark'la Lassale'in flrt etmesi can skt. 1870 yl Napoleon IlI'den casusluk paras ald dosyasyle ortaya kacak olan, 1848-49 Frankfurt Millet Meclisi sol kanat efi, Cenevre niversitesi profesr, tabiat materyalist geinen Vogt, Marks'; iileri smrerek lks iinde yayan, kalp para basan, antaj yapan, hatta National Zeitung'ta cinayetler iliyen

sulu diye kitap kartt. Alan iftira dvasna Berlin mahkemesi bakmaynca, Marks cilt tutan eseriyle "Herr Vogt" u ve iveren partilerinin, gazetelerinin iyzlerini gnee sermek zorunda kald. Marks-Engels'in huylar: "Yap iyilii, at denize: balk bilmezse, halik bilir" di. 1862 Londra Evrensel Sergi'si ve 1863 Nisan ve Temmuz aylarndaki Polonya lehine mitingler, ngiliz ve Fransz iilerini kardeletirdi. 28 Eyll 1864 gn SaintMartin's Hall'de; iilerin artlarn dzeltmek iin Enternasyonal Ortaklk toplantsna, Alman iilerini temsil iin arlan Marks, iin ciddiliine inanp gitti. 20 kiilik Tekilt Komitesi'ne seildi. Bir sr Trade-Union'cu, Owen'ci, Proudhon'cu, Mazzini'ci esnaf sosyalistlerine, en sonra: "Enternasyonal iler Assosyasyonunun A Adresi" diye anlacak bilimcil sosyalizmin prensiplerini oybirlii ile kabul ettirdi. Enternasyonal'n yaps iinde esnaf kafal aydnlar bo durmadlar. Devrimci geinenlere rnei Marks'n u mektubu verir: "Size, French Branch (Fransz ubesi) zerine birka szck yazmay epey zamandr vaadetmi bulunuyordum. Bu ragamuffins (hinoluhinler) in yars, yahut te ikisi birtakm maquereaux'lar (sazan balklar) ve benzeri kiiler. Ama hepsi de, arkadalarmz ekildi ekileli, devrimci lkrd kahramanlardrlar: from a safe distance of course (tabii saygdeer bir mesafeden) krallar ve imparatorlar, hele bsbtn zellikle Louis-Napoleon'u ldryorlar. Onlara gre biz, elbet birtakm gericileriz. Bize kar drtba mamur bir ithamname izitirip, Bruxelles Kongresi'nin gizli oturumlar srasnda dattlar. u blacklegs'lerin (arlatanlarn) hnc, Felix Pyat'n kendilerini haklam olmasyla oald. Pyat ise, drdnc snf bir melodram artisti olup,1848 Devrimi'nde Toast Master'likten baka rol oynamad. (ngilizler, kamu lenlerinde kadeh kaldrma -toast- dzenini gzetmeyle grevlendirilmi kiilere: kadehleri kaldrma ustas derler). Bu adam, cidden to shout in a whisper (fsldyormu gibi yapp zrlama) ve tehlikeli konspirasyoncu (gizli faaliyeti) monomanisine tutulmu. Pyat, o ete sayesinde, Enternasyonal iler Ortakl'n kendisine tapan bir klik durumuna sokmak istiyordu. Asl istedii ise, bizi kompromete etmek (sorumlu, lekeli drmek) idi. French Branch'n ard ve Enternasyonal Assosyasyon ta-

rafndan arlan bir toplant imi gibi, ortala boru sesleriyle iln ettii bir kamu mitinginde, Louis-Napoleon, baka adyla Badinguet, mutlak ve kesin olarak idama mahkm edildi... Ama tabii, idam hkmnn yerine getirilmesi, Paris'lilerden bilinmez bir Brutus'un himmetine brakld." "Bu ortaoyununa ngiliz basn hi dikkat etmeyince, biz de bir susu kumpas kurduk. Lakin eteden birisi, Vesinier adl herif, pek stad antajc-koftici gazeteci imi. Adam, bir Enternasyonal organ gibi geinen La Cigale adl Belika gazetesinde, btn ilerindeki sprntlkleri bol bol sap dkt. Bu gazete, Avrupa'da bir ikincisi muhakkak bulunmayan cinsten komik bir lhana yapra. Ciddiliinden daha komik hi bir yan yok. Derken, hikye La Cigale'den Pays'ye, mparatorluk Gazetesi'ne geti. Tabii Paul de Cassagnac bu havadisle mal bulmu maribiye dnd. O zaman biz de (id est General Council: Atlabilir Genel Konsey) La Cigale'e alt satrlk bir resmi bildiri gnderip, F. Pyat'n Enternasyonal ile hi bir mnasebeti bulunmadn, hatta yemiz bile olmadn belirttik... Bir szck daha. Blanqui'nin, dostlarndan birinin kalemiyle, o ayn Cigale'de, Pyat'y ldresiye glnletirdiini veya kak yahut polis olduu klarndan birini itiraf etme zorunda braktn sevinerek grdk." (K. Marks: Kugelmann'a Mektup, 5 Aralk 1868) Bu hengme iinde KAPTAL sessiz sedsz km; dostun dmann susu kumpas yznden, pek az kiinin gzne arpmt.

IX- (Proletarya) DEVRMNN ETKS 19. yzylla birlikte Kapitalist toplumun iine girdii Byk Sanayi ve onun yaratt dnemcil (cyclique) Ekonomi Bunalmlar, alt sosyal snflarn yaantlarn dayanlmaz vurularla sarst. O sarsnt, ister istemez, dzen olarak Kapitalizmin de temellerine vurdu. Ancak, henz kimse, yerin neden sallandn bilmiyordu. Deprem, retici glerin derinliklerinden geliyor, snf iliki ve elikilerini zorlu sramalara uratyordu. Sramalarn z, alt ynlarla, proletaryann motoru (kmldatc gc) ile yryordu. Ama, gemiyi yrten usta kaptanlar, st snflard. Onun iin her devrimcil oyunu halk ve ii snf oynuyordu. Parsay st snflar, zellikle iveren snf topluyordu. Edinilen denemeler ve onlara k tutan Bilimcil Sosyalizm gelitike, genellikle halk, zellikle ii snf gzn amaya balad. Devrimin ykn tayan; kann, terini, gzyan dken halk idi. Devrimin meyvasn toplayan, gdmn, yararn, safasn sren niin hep burjuvazi olsundu? Geni ynlar ortamnda problem, bu soru biiminde gittike kendisini dayatyordu. 1870-71 Fransz-Alman burjuvuzilerinin kapp yrtnmalar, problemi en ateli biimiyle anszn Paris halknn nnde patlatt. Ve tarihin byk yaratc gc ve motoru olan halk, kendiliinden bir zme vard. zm: Paris Komunas oldu. Proletarya, ilk defa orada, hi bir szde teoriye kaplmakszn, btn kuruntular (speklasyonlar) yakarak kendi Devrim ve Devlet denemesine giriti. Sonu korkun oldu. Ama kan bilimcil gereklik, sosyalizmin ayan gklerden yere bastrd.

BEKLENEN DEVRM: PARS KOMUNASI O batak gnlerde Marks-Engels, olaylarn anszn bir dnm yapmak zere olduunu herkesten nce seziverdiler. Daha Alman-Fransz savandan ve Paris Komunas'ndan iki yl nce, Fransa'nn bir eylere gebe olduunu, yzeyde devrimci gemi zerine balyan yaynlardan anlyorlard. Marks yazyor: "Fransa'da pek ilgin bir hareket oluyor. "Paris'liler, yakn devrimci gemilerini gzelce ve iyice incelemiye koyuluyorlar, bylelikle de yaklaan yeni devrimci girikinlie hazrlanyorlar. lkin mparatorluun Menei, sonra Kasm Hkmet Darbesi kt. Bu hadiseler tmyle unutulmutu; nitekim, Almanya'daki gericilik de l848-1849 anlarn tmyle silmeyi baard. "Onun iin, Tenot'nun Hkmet Darbesi zerine kan kitaplar, Paris'te ve tarada sansasyon yaratt ve az zamanda eserin on basks birden kapld: Sonra ayn dnem zerine yazlm, dzinelerle etd birbiri ardndan geldi. C'etait la rage (bu kadar olur ey deildi), ve hemen bir ktphanecilik speklasyonu ortaya kt. "Bu yazlar muhalefetten kaynak ald. rnein Tenot bir l'homme de Siecle: Yzyl deyince, liberal iveren gazetesini demek istiyorum, yoksa yzylmz deil. Resmi muhalefete mensup btn liberal olan ve liberal olmayan hergeleler bu hareketi martyorlar. Cumhuriyeti demokrasi de ayn eyi yapyor: rnein Ledru-Rollin'in eski yama Des-lescluze, Cumhuriyet patrii lkabiyle imdi, Paris'in Reveil'ini (Uyan'n) kaleme alyor. "imdiye dek Bonarpart olmayan herey, lmden sonra ifa edilmenin veya unutulmular anmann yar sarholuu iindedir. "Ama bir de revers de la medaille (madalyonun ters yan) var. "lkin Fransz hkmeti, mrted Hippolyte Castille'e 1848 Haziran Katliamlar eserini yaynlatt. Bu, Thiers'ler, Marie'ler, Jules Favre'lar, Jules Simon'lar, Pelletan'lar ve ilh. iin, ksacas Fransa'da Union Liberal (Serbesti Birlik) ad verilen

ve nmzdeki seimleri de elabukluuna getirmek isteyen btn o yal pis kpekler iin bir tokatt. (Haziran katliamn yaptran onlard.) "Ondan sonra Sosyalist Partisi geliyor. O da 1848 Adamlar ve Muhalefet eserini yaynlayp, Vermorel gibi eski dl Cumhuriyeti Demokratlar ve Muhalefet zerine ifaatta bulunuyor. "Vermorel Proudhon'cudur. "Nihayet G. Tridon'un Gironde et Girondins eseriyle Blanqui'ciler geliyorlar. "Tarih sihirbaznn kazan byle kaynyor!" "Bizde bunu ne zaman greceiz?" (K. Marks: Kugelmann'a Mektup, 3 Mart 1869) Baka kim bu kadar candan seziyle Fransa'nn olaylarn izleyebilir? Be ay sonra: "Sonuncu mektubunuza gelince, o ancak dn elime geti. nk kzm Laura'mn geirdii bir rahatszlk dolaysyle, Paris'te sekiz gn incognito (mtenekkiren, kendini tantmadan) kalmak zorundaydm. So by the bye (sz aramzda) byyen hareket gittike kendini gsteriyor. Yoksa, hastalnz srasnda size yazmak iin elbet acele ederdim." (K. Marks: Kugelmann'a Mektup, 15 Temmuz 1869) Bir ay daha sonra, mparator Louis-Napoleon'un banda bireyler dolat kestirilir: "Fransa'da iler hayli yolunda gidiyor. Bir yanda her eit eskimi Demokrat ve demagog zrlayclar, kendilerini ele vermekten geri kalmyorlar. te yanda Bonaparte, birtakm imtiyazlar verme yoluna srkleniyor ve o yolda boynunu kracaktr." (K. Marks: Kugelmann'a Mektup, 29 Kasm 1869) eride skan Bonaparte, boynunu darda krmay gze ald. 1870 Prusya-Fransa sava patlamak zereyken, MarksEngels, tarihte ei grlmemi bir olayn zerine basyorlar: "ngiliz ii snf, Fransa ve Almanya icilerine karde elini uzatyor. Onlar u derinden kany besliyorlar ki, patlamak zere olan korkun sava, istedii dneme girsin, btn lkeler ii snflarnn ittifak en sonunda sava ldrecektir. Bir olay var: resmi Almanya ile Fransa, kardein kardei ldrmesi savana seirtirlerken, Fransa'nn ve Almanya'nn iileri birbirlerine karlkl bar ve iyi dilek mesajlar gn-

deriyorlar. Gemi tarihte benzeri bulunmayan u byk olay, daha duru bir gelecein yolunu ayor. Bu olay bir eyi ispat ediyor: Btn ekonomik yoksulluklar ve siyasi hezeyanyle yayan eski Topluma zt, yeni bir Toplum fkrmak zeredir; bu yeni Toplumun milletleraras kural; BARI olacaktr. nk onu dzenliyen g her yerde bir ve ayn; EMEK olacaktr! " (Fransa-Prusya Sava zerine Genel Konsey'in Birinci Manifesti, 23 Temmuz 1870) Bar salanamad. Olaylar yldrm abukluu ile geliti: "Savunma sava gerekte Louis-Bonaparte'n teslim olmasyla, Sedan teslimi ve Paris'te Cumhuriyetin ilanyla sona erdi." Bu anack baback gnlerinde, Marks-Engels, gelip atm olan siyasi krizin Devrime evrilmesi iin hi bir kkrtma yaptlar m? Hayr. Tersine. Fransz iilerine, Fransz kyllerinin yirmi yl nce Birinci Napolyon sevdasyla kinci Napolyon'a oy vermekle dtkleri yanlmaya bir daha dmemelerini, hele sakn dman kapda iken Cumhuriyet Hkmetini devirmeye kalkmamalarn tlediler: "Fransz ii snf en son kerteye gelmi g artlar iinde kvranyor. imdiki kriz srasnda, dman hemen hemen Paris'in kaplarn alarken, yeni Hkmeti devirmek bir umutsuzluk delilii olurdu. Fransz iileri, yurttalk grevlerini yerine getirmeliler, ama ayn zamanda, Fransz kyllerinin Birinci mparatorluk mill anlarna kaplarak tuzaa dtkleri gibi, 1792 ylnn mill anlarna kaplp srklenmiye kalkmamaldrlar. ilere den vazife, gemii bir daha hortlatmak deil, gelecei yaplandrmak, kendi snf rgtlerini ilemek iin, sknetle, kararllkla Cumhuriyeti hrriyet icaplarn elverilice kullanmaktr. Cumhuriyet hrriyetleri, Fransz iilerine Fransa'y genletirmek (rejenere etmek) iin yeni herkl gleri balyacaktr: Cumhuriyetin kaderi, iilerin enerjisine ve us gsterilerine, aklllklarna baldr." (Fransa-Prusya Sava zerine Genel Konseyi'n kinci Manifesti, 9 Eyll 1870) Gryoruz. 1848 yl her gn bir Devrim beklemi olan Marks-Engels, bir eyrek yzyl sonra ayaklarna gelen Paris Komn Devrimini, kkrtmak yle dursun, bentlemiye, delisellikten kurtarmaya almlardr. Sonra ne oldu?

1871 FRANSA'SINDA 1941 FRANSA'SINI GR Fransa mparatoru Louis-Napoleon kendisi gibi hazryeyici ordusuyla rmt: Bir vuruluta dt. Ve 1870 yl, 1940 ylnda tekrarlanacak olan trajedi, ufak tefek deiikliklerle sahneye konuldu. "Bu hadiselerden uzun sre nce, daha mparatorluk ordularndaki derin kokmuluk, ry besbelli olduu an, Prusya'nn askerci kamarillas ftuhat kararn almt." (Genel Konsey'in kinci Manifesti) Ancak, Fransa demek, Napolyon avortonlar demek deildi. Fransa, Ulu Devrim anda olduu gibi devrimci cokunlukla azck dayansa, hem kendini toparlar, hem Alman mparatorluunun douu nnde irkilecek olan ngiltere'den ve belki de Rusya'dan bile destek grebilirdi. Bu kanyla Marks'n Kugelmann'a yazd mektup ok ilgintir. arlk Rusyas'nn, dangalak Prusya aas Bismarck' nce serseriler kral LouisNapoleon zerine; sonra el altndan ngiltere zerine itmeye alt dikkati ekmiti: "Sekin olan ve olmayan mob (ayaktakm; populace), yalnz grn; cephe manzarasn, hemen geliveren baary yarglar. Yirmi yl sreyle all over the world (dyann drt bucanda) Louis-Bonaparte'n gklere karln (apoteos'unu) ayak-takm becerdi. Gerekte ben, en yceltildii zaman bile, o herifin bir canaille mediocre (cieri be para etmez hinoluhin) olduunu maskelenmekten kurtarmtm. Yunker (Prusya Aas) Bismarck'n da ondan aa kalr yeri bulunmad kansndaym. Gene de, Bismarck'n, diplomaside elleri serbest kalr kalmaz, bu kerte ahmaklk gstereceini ummamtm. Bu adam, Rus anslyelii (sadrazaml) tarafndan yalnz arslann yrtabilecei bir a iinde taralatrlm meer; Bismarck ise bir arslan deildir. "rnein Bismarck, Fransa'nn kendisine en iyi harp gemilerinden 20 tanesi ile birlikte, Hindistan'daki Pondichery'yi de teslim etmesini isteyip duruyor. Hakiki bir Prusya diplomasisinden byle bir dnce kamazd. nk o bu kadarcn olsun bilirdi ki, bir yol Prusya'ya geen Pondichery, ngiltere'nin eline dm bir Prusya rehinesinden baka ey olmayacaktr; ve ngiltere istedi miydi, 20 gemiyi Baltk denizine girmeden nce

yaka paa edecektir; demek o gibi istekler, Prusya'l bakmndan, Prusya'llar daha henz out of the French Wood (Fransz ormanndan km) olmadklar srada, John Bull' (ngiliz Con kikiriini) irkiltmeye kalkmak gibi sama bir ama gdemezdi. Fakat Rusya, Prusya'nn kulluunu daha fazla salama balyabilmek iin, zellikle bu sonucu elde etmekte kar gzetiyor idi. Nitekim bu isteklerde direniler, ngiliz iveren snfnn barl fikirlerinde tam bir revirman (yzgeri etme) yapt. ngiltere'de imdi herkes bara ara sava istiyor. ngiltere'ye kar evrilmi bulunan o provokasyon (kt kkrtma), ngiliz menfaatleri zerine ken bu tehdit, iverenleri bile lgna evirdi. Pek muhtemeldir ki, u Prusya'l "us ve aklll" sayesinde, Gladstone (Rusya yanl ngiliz bavekili ) ile ortaklar will be kicked out of office and supplanted by a ministery declaring war against Prussia (alaa edilsinler ve yerlerine Prusya'ya sava aacak bir kabine gesin) "te yanda, Rusya cihetinden de perspektiv (gelecein grn) pek emniyet verici deil. Wilhelm imparator biimine girdi gireli, Alman dman Eski-Moskoflular Partisi, bata muhtemel taht vrisi gelmek zere, tamamiyle ste km bulunuyor. Bu parti, Gorakov'un ipince politikasndan hi bir ey anlamyor. Belki de gene ar, ya d politika yneliini tmyle deitirmek zorunda kalacak, yahut selefleri Birinci Aleksandr, Paul, nc Petro gibi that he will be obliged to tick the bucket (kalb br dnyada dinlendirmek zorunda kalacak) tr. "ngiltere'de, Rusya'da byle toptan bir siyasi altstlk olursa, where would Prussia be (Prusya'nn ii nice olur?.) Hem yle bir zamanda ki, Prusya'nn kuzey-dou ve gneydou snrlar istilya ak ve Almanya'nm silhl kuvvetleri tkenmi bulunuyor! Unutmamal, Prusya Almanya's savan balangcndan beri Fransa'ya 1.500.000 asker yollamt. Geriye seferber edilecek aa yukar ancak 700.000 kiisi kalmtr!" (14 ubat 1871) Marks-Engels, siyasetin ekonomi temelini gznnde tutarak, 20. yzyldaki (Fransa-ngiltere-Rusya) "zl tilfn (tilf' Msellesi) olmadan nce grm bulunuyorlar. Bu kadar uza elleriyle tutabilen insanlar, Fransz iveren

snfndan, hi deilse bunca vndkleri yurtseverliklerini ciddiye almalarn, vatanlarn savunmalarn beklemezler miydi? "Tersinin grnmekte olmasna ramen, Fransa'daki durum, gene de anything but pleasant (ho olmaktan hayli uzak) tr. Fransa dayansn, mtarekeyi kendi ordusunu yeniden tekiltlandrmakta kullansn ve en sonra savaa sahiden devrimci bir nicelik versin (u tatl su kurnaz Bismarck, to this end bu sonuca varmak iin- elinden geleni yapyor). Grrsn, Prusya nasl gzel bir "rude" (eek alatan) sopas yerdi." (Ayn mektup) VEREN HANET Fransz iveren snf kinci Cihan Sava'nda Fransa'y Nazi'lie teslim edenlerin z-be-z atalar olduklarn ispat ettiler. Fransz ii snfn iktidarda grmektense, can dmanlar Prusya aalarna vatan teslim edeceklerdi. O her devrin uru Abbas Thiers ayarnda liberaller, kargaalktan yararlanp, bu yol seimsiz iktidara kmak iin "Paris'in kaplarndaki" dman Bismarck'la elele verdiler. Marks, yl nce onlar "seim elabukluuna kalkan pis kpekler" saymt. Ama bu kadarn, en pis kpeklerden bile ummadn aklamaktan kendini alamad: "Benim, middleclass heroes (iveren kahramanlar) iin beslediim kany biliyorsun. Jules Favre ve ortaklar (u gelge hkmetten ve Cavaignac andan beri n alm) (1848 yl Paris iilerini kltan geiren) baylar umduumdan da akn ktlar. O ortodoks kl, o militer hinoluhin (Blanqui, hakl olarak Trochu'y byle sfatlandryordu) adama, 1Plan'n gerekletirme msaadesi vermekle ie baladlar. Bu plana gre, Paris starvation point (ktlk kertesine) dnceye dek pasif savunma uzatlacak, taarruz ise, ayn zamanda birtakm manevra yapmacklarndan ve sorties platoniques (Eflatuni klardan) teye gemiyecekti. Bu sylediimi sakn bir tahmin, tasavvur samna. Jules Favre'n kendi eliyle Gambetta'ya yazd mektubu grdm. Orada herif, ne kendisinin, ne Paris'e tkanp kalm teki hkmet yelerinin Trochu'y ciddi bir taarruz yapmaya itemediklerinden yaknyor. Trochu, boyuna "Paris demagojisi-

nin" (sosyal fikirler ne sren Paris halknn) stesinden baka trl gelinemiyecei karln veriyordu. Gambetta, Favre'a u karl gnderdi: 1Kendi mahkmiyet kararnz kendiniz verdiniz.' Trochu, Prusya'llarla dmektense, Brton muhafz birlikleri sayesinde Paris'teki kzllar tepelemeyi tercih ediyordu. Brton askerleri ona, Korsika'llarn Louis-Napoleon'a yaptklar hizmetlerin aynn yaptlar. te, yalnz Paris'te deil, fakat iveren snfnn mahalli yetkililerle mutabk kalarak ayn prensiplere gre hareket ettii Fransa'nn drt bir yannda uranlan bozgunlarn hakiki srr budur." "Trochu plan climax (en son kertesine dek) yerine getirilmi olduktan sonra, Paris, ya teslim olmaya yahut alktan lmeye zorland vakit, Jules Favre ve ortaklar sadece Toul kalesi kumandannn rnei ardndan yrm olacaklard. Kumandan teslim olmad. Ancak, Prusya'llara, erzak yokluunun kendisini savunmay brakp gitmeye ve onlara kaplar amaya zorladn bildirmekle yetindi." "Jules Favre, bir ekilce teslim olmay imzalamakla kalmad; kendisinin, hkmet yesi arkadalarnn ve "Prusya kralnn esirleri olduklarn bildirdikten sonra, btnyle Fransa adna hareket etmek ihtiyatszln da gsterdi. Paris dnda kalan Fransa'nn durumu zerine Favre ne biliyordu? Mutlak surette hi bir ey, belki yalnz Bismarck'n kendisine tebli etmek ltfunda bulunduu eyi biliyordu. "Dahas var. O Prusya kralnn esiri olan baylar bsbtn uzaa gittiler: Bordeaux'ya snm ve henz hr bulunan Fransz hkmetinin yetkili iktidarn tmyle yitirdiini ve ancak kendileriyle, Prusya kralnn esirleriyle mutbk kalrsa hareket edebileceini bildirdiler. Beride kendileri ise, harp esiri olarak ancak galiplerinin emri (diktesi) altnda hareket edebileceklerinden, bylelikle de facto(fiilen) Prusya kraln Fransa'nn yce yetkilisi olarak dnyaya iln etmi bulundular. "Louis-Bonaparte bile, teslim olup da Sedan'a ekildii vakit, daha namuslu davrand. Bismarck'n yapt tekliflere karlk verirken: Prusya esiri sfatiyle, Fransa'da hi bir otoritesi kalmad iin, hi bir mzakereye katlamyacan bildirdi. "Jules Favre, btn Fransa iin yapsa yapsa, en ok, arta bal bir mtareke kabul edebilirdi; yani Prusya ile yaplan

mtarekenin hkm maddelerini tensip [uygun bulma, onaylama] etmek niceliine (sfatna) ve iktidarna biricik sahip olan Bordeaux hkmetince anlamann tasvibi artna bal kalan bir mtareke yapabilirdi. Dorusu byle bir mtareke, o zaman Prusya'llarn ne sava tiyatrosunun Dou ksmn mtareke d brakmalarna ve ne de igal izilerini o kertede ilerine geldii gibi yuvarlaklatrmalarna msaade etmemi olurdu!" (K. Marks: Kugelmann'a Mektup, 14 ubat 1871) Kimdi bu Fransa vatann (avantrye Louis-Bonaparte kadar olsun namuslu davranmyarak) artsz kaytsz Prusyallara peke ekenler? Trkiye'de, hrriyeti iln eden Abdlhamit'ten hrriyeti kurtarmak iin Hareket Ordusu stanbul'a girer girmez, Abdlhamit'e verilmi btn jurnallar (ne olur ne olmaz, kendi jurnallar da ele gemesin diye), Beyazt alannda yaktrverenlerin Frenk stadlar: "Fransa'y teslim edenler, 18 Mart hadiseleri zerine palas pandras Versaille'a kaarlarken, ihanetlerinin yazl belgelerini Paris'in elinde braktlar ve Komn'n vilyetlere gnderdii beyannamede dedii gibi, o belgeleri yok etmek isteyen bu adamlar, Paris'i kan deryas iinde bir yknt haline getirmekte ikircilik gsteremezlerdi." (K. Marks Der Brgerkrieg in Frankreich) HANET BABAKANI: THERS "4 Eyll 1870 gn, Paris emekileri Cumhuriyeti iln ettikleri vakit, hemen o anda bir utan br uca btn Fransa, tek aykr ses karmakszn bunu kabul edince, Devlet adam olarak (sanki baka adam ktlna kran girmi gibi!) Thiers ve general olarak Trochu ile bir avukatlar kabali (gizli tarikat sllesi) Belediye binasn ele geirdiler. O alarda, Paris'in btn tarihcil buhran alarnda, Fransa'y temsil etmek misyonuna bu adamlar yle krkrne inanla dopdolu idiler ki, zorbalkla ele geirdikleri Fransa Hkmeti nvann meru gstermek iin, hkmden dm Paris mmessillii vesikalarn ortaya karmay yeterli sandlard. "Bu adamlar, kendi meruten tahliye belgelerini ancak Paris'in ykntlar iinde bulabilen bu adamlar, tam Bismarck'n arayp da bulamad kimselerdi. skambil ktlar biraz

kartrlnca, o zamana dein alttan alta hkmet tahrikilii yapan Thiers (yanndaki 1meruten tahliye edilmiler'i de Bakan olmak zere), hemen hkmetin bana kageldi. "O ucube cce zebani Thiers, yle byle yarm yzyldan beri Fransz iveren snfn sihirbaz bys altnda tuttu, nk kendi snf satlmlnn en baarl mnevi deyimi o idi. Henz bir devlet adam olmadan nce, Tarihi olarak, yalan syleme kaabiliyetini gstermiti. zel hayatnn gnlk hikyesi, Fransa'nn bana en mutsuzluklarn an sdr. 1830'dan nce Cumhuriyetilerle birlik kurmutu. Sonra koruyucusu Lafitte'e ihanet etti. Kralla sivrilen Louis-Napoleon zamannda bakanla sokulmann pundunu drd. Papaslar takmna kar ayaktakmnn kargaalklarn kkrtarak krala yarand. Kargaalk srasnda Saint-Germain-1'Auxerrois kilisesi ile piskoposluk yagma edilirken, casus-bakan rolnden, Berry Desi kadnn zndanc-ebelii rolne geti. Cumhuriyetilerin Transnonain Soka'nda kltan geirilmelerinden sonra, 1834 yl Cumhuriyeti Demokratlarn bastrlmas zerine, Paris'te kadnlar, ocuklarla birlikte silhsz halk kltan geirilmiti. Sonra basn aleyhine, cemiyet kurma hakk aleyhine karlan kanunlar da, hep onun eseri oldu. (Keza, s.55) "Thiers'in deimiyen bir tek yan varsa, o da, zenginlik hrs ile zenginlikleri retimle yaratanlara kar besledii kindir. Louis Philippe zaman Babakanla Job (Eyp) kadar zrt girdi, oradan milyoner olarak kt. (Keza, s.58) "Bakanlar Kurulu dnda kald myd, bir ihtilli alevlendirmekten hi sklmayan Thiers, Devlet dmeninin bana geer gemez, o ihtilli kanla bomaktan hi utanmyan Thiers, fikir yerine snf batl-inanlarn, kalb yerine bo gurur tar. "Yakn bir halk ayaklanmasnn kokusu burnuna alnd myd, kendisine Sinek-Mirabo lkabn taktran o kalp-kahraman slbu ile Milletvekilleri Meclisinde yle barr: "Ben, yalnz Fransa'da deil, fakat Avrupa'da dahi, Devrim Partisindenim. Devrim Hkmetinin lmllar elinde kalmasn dilerim. Ama hkmet alevlilerin eline derse, bunlar kktenci (radikal) kiiler bile olsalar, gene de dvam brakp gitmem. Her zaman Devrim Partisinden olurum. (Keza, s.57) "Thiers, imdiki sivil savata, Paris'e kar Bismarck'n zel buyrultusuyla, Sedan ve Metz'deki esirleri saldrtyor. Becerisinin lstikliliine ve karar oynaklna ramen bu adam, btn mrnce en berbat bir fosil (mstehse) grenekiliine

bal kald. Herkes iin kendiliinden besbelli olan modern toplumun derin akmlar ona ebediyen sakl kalacaktr; ama, btn yaants bataklk iinde gemi bulunan o kck beyinciini, toplumun yzeyinde beliren en elle tutulur deiiklikler bile dehetler iinde brakyor." (Keza, s.58) TEK SIRTLANLAR: BAKANLAR-GENERALLER Paris'i kana bulayanlarn elebalar bu olunca, teki Versaille'llar sormaya deer mi? Bismarck'a Fransa'y teslim etmeye koanlarn bandaki Jule Favre kimdir? "Mtareke yapldktan az sonra, Millet Meclisi'nde, Paris mmessillerinden M. Milliere, daha Jules Favre'n ivedili emriyle kuruna dizilmeden nce krsye kp, bir sra kanuni ve aslna uygun belgeler yaynlad. O belgelere gre, Jules Favre, Cezayirde oturan bir sarhoun karsyla zin hayat yaar iken, uzun yllar dizilmi ve hepsi de en cretkrca uydurulmu sahtekrlklar sayesinde, zindan doma ocuklar adna kendisini zengin adam yapan bir mirasa konmutu. Bunun zerine, meru vrislerin am olduklar bir dvada, ancak Bonapart mahkemelerin gz yummasyla rezillikten yakasn kurtarmt. Bu kuru ve kanuni belgelerin hkmnden, hitabet buhar beygiri gcyle yaka kurtarlamyaca iin, Jules Favre, hayatnda ilk defa bu ite dilini yuttu. Sivil savan patlamasn sakin sakin bekledi. Ve o zaman, Paris halkn aileye, dine, nizama ve mlkiyete kar bsbtn ayaklanm krek mahkmluundan kaknlar etesi sayan ithamlar yadrd. Ayn kalpazan adam, 4 Eyll'den sonra iktidara gelir gelmez, yreinden kopma bir sempati ile, mparatorluk zamannda bile Etendard rezaletinde sahtecilikten hkm giymi bulunan Pic ve Taillefer fiirketi'ni serbest braktrd. Bu irketin adamlarndan birisi, Taillefer, Paris'e gelmek kstahln gsterince, hemen yakalanp hepse atldnda, Jules Favre Millet Meclisi krssne frlayp, Paris'in btn hapishane kaknlarn serbest braktndan yanp yaklmaz m? (Keza, s.54) "Jules Favre, Dileri Bakan olarak, dmana: 1Topramzdan bir parmak yer yok! Kalelerimizden bir tek ta yok!' diye konutu. (Fransa'y Bismarck'a toptan teslim etmeden nce) Gambetta'ya gnderni olduu mektupta, ayn

Jules Favre, kendilerine kar 1savunma', hareketleri yapt kimselerin Prusya askerleri deil, Paris iileri olduunu itiraf etti. (Keza, s.52-53) "Ernest Picard, bu Mill Savunma Hkmetinin Falstaff' (sefih, kelbi, hayasz adam), mparatorluun ileri Bakan olmak iin, boubouna anak yaladktan sonra, kendi kendisine (Cumhuriyet ileri Bakan) adn veren adam, Arthur Picard adndaki herifin kardeidir. Arthur, Paris Borsas'ndan dolandncl zerine koulmutur. (13 Temmuz 1867 gnl Polis Mdrl raporuna bakla), kendi itirafyla da (5 rue Palestro) adresindeki Genel fiirket'in bir ubesinden 300.000 frank aldn sylemitir. (11 Kasm 1868 gnl Polis Mdrl raporuna bakla). Bu Arthur Picard, kardei Ernest Picard tarafndan, kendi1Hr Semen'gazetesinin direktrlne geirildi. Arthur, ileri Bakanl ile Borsa arasnda mekik dokuyarak, bir yanda ileri Bakanl gazetesinin resm yalanlaryle borsaclar her gnk muamelelerin gidi yollarnda sapttryor; te yanda, Fransz ordusumn bana gelen felketler vesilesiyle komisyon parsas topluyordu." (Keza, s.54) Siviller byleydiler. Generallere gelince: "Trochu, yannda Jules Favre ve birka meslek arkada hazr bulunur iken, bir araya gelmi Paris belediye bakanlarna u sylevi ekti: " lerin imdiki durumu iinde Prusya ordusuna kar bir kuatma (Paris muhasarasn) desteklemek bir delilik olurdu. phesiz, bu bir kahramanca delilik olurdu, ama ite hepsi o kadar." "Bylece, daha Cumhuriyetin iln edildii akam, Trochu'nn 1Plan' (meslektalar biliyorlar) Paris'i teslim etmekti. Thiers, Favre ve ortaklarnn ahs hkmetleri iin, Milli Savunma eer bir bahaneden baka birey olsayd, 4 Eyll zpktlar hemen 5 Eyll'de istifalarn verirler, Paris halk Trochu'nn 1Plan'ndan haberdar edilir, ve: ya o saat teslim olmaya, yahut kendi kaderini kendi eline almaya arlrd. Onu yapacaklarna, bu pis hilebazlar, Paris'in kahramanca deliliini bir ktlk ve sopa ekme rejimi ile tedavi etmeye ve arasra Trochu'nn: 1Paris valisi teslim olmayacaktr' gibi grltl bildirileriyle, halk yere sermeye karar verdiler. (Keza, s.52) "Btn Paris kuatm sresince, Trochu'nn Paris ordusu kumandanln ellerine verdii Bonapart adam boaz-

layclar, birbirlerine ak seik oynanan savunma ortaoyunu vesilesiyle yal alaylar yaztlar." Paris'i savunma ordusu topu bakomutan, Lejyon Donr (eref Alay) niannn byk han tayan general Alphons Simon Guido, topu tmen komutan general Susane'a yazd 12 Kasm 1871 gnl mektupta diyor ki: "Azizim Susane, "Gen yaverler arasnda sizin gzdeniz olan Hetzel'i bulamadm. Yalnz bir M. Hessel var. Acaba sz edilen bu mudur? "Ne istediinizi aka syleyin bana, hemen yapvereyim. Onu kurmay heyetine alrm: orada yaplacak bir ey bulunmad iin bol bol can sklr. Yahut istersen, kendisini Valerien dana gndereyim; orada, Paris'te olduundan daha az tehlike geirir. (Bu ana babalar iindir) ve gene orada top atyormu gibi davranr, nk Noel usul, topu havaya atacaktr. "Koyverin gitsin kahkahay, tabi. "Sizin: Guido. "Havaya att iin top atyormu gibi davranan Noel, Paris kuatm srasnda, Valerian dann komutan idi." te, "Milli Savunma" ad altnda Paris'i ve Fransa'y; dman iln ettikleri Alman aalarna teslim eden iveren kahramanlar bu adamlard. Onlar Paris'i hi savunmamlar, Paris halkn alk, ktlk, hastalk, kan ve barutla ldrmlerdi. Neden? nk: "Paris'in mtecaviz Prusya'lya kar zafer kazanmas, Fransz sermayecisi ve o sermayecilerin parazit devleti zerine Fransz emekisinin zaferi olurdu. Mill vazife ile snf kar arasnda bagsteren bu ihtilf yznden, Mill Savunma hkmeti, bir Mill Dneklik hkmeti biimine girmekte bir an bile ikircilik gstermedi." (Keza, s.52) Marks-Engels, bile bile byle bir oyunu; vatanseverlik perdesi altnda vatan satn ho grebilirler miydi? BLANQUE'CLER - PROUDHON'CULAR veren snfnn bu iki yzl alakl ve ihanetleri Paris halkn ayaklandrd. nce, ou ii olan Gard Nasyonal (Mill Muhafz) adl silhl kuvvetlerin Merkez Komitesi; Thiers'in 18 Mart 1871 gn toplar almak istemesi zerine, idareyi ele

almak zorunda kald. 26 Mart gn Paris Komnas'nn seimi yapld. Thiers'ciler seimi kaybedip de zorbaca davranlara hazrlannca, Gard Nasyonal'in Merkez Komitesi, iktidar seimle toplanan Paris Komnas'na teslim ettiini, 28 Mart gn iln etti. Paris Komnas, hi de Marks-Engels doktrinini benimsiyenlerin eseri deildi: "Komn yeleri; daha nce Milli Muhafzn (Grand Nasyonal'n) Merkez Komitesine hkim olan Blanqui'ciler ounluu ile, ou Proudhon'cu (esnaf) sosyalist okuluna taraftar olan Enternasyonal Assosyasyon yelerinden ibaret bir aznla blnmt... Ekonomi bakmndan bir hayli eylerin (bugnk kavraymza gre: 'Komn'n yapmas gerekirdi' denilecek olan eylerin) neden ihmal edildii bundan anlalr. Fakat en mucize saylacak ey, Komn'n, Blanqui'cilerle Proudhon'culardan derlenmi bulunduu halde, gene de yapt nice doru eylerin bulunmasdr... Komn'n anl veya az anl yanlar ile kartm bulunduu ekonomik buyrultularndan birinci derecede Proudhon'cular, siyas ilemlerinden ve pasifliklerinden de Blanqui'ciler sorumlu oldular. Ve her iki halde de, Tarihin istihzas yle istedi ki; doktrincilerin her dmen bana geer gemez yaptklar gibi, Proudhon'cular da, Blanqui'ciler de kendi okul doktrinlerinin onlara buyurduu eyin tam tersini yaptlar. "Kk kyl ve esnaf sosyalisti olan Proudhon, Enternasyonal Assosyasyon'dan ar bir kinle tiksiniyordu." Marks-Engels'in byk sanayii tutularn: "retici olmayan kafa-patlatc bir nas" sayyordu. "O doktrine (Tarihcil Maddecilie) kar: rekabet, iblm, zel mlkiyet birer ekonomik g olarak kalyordu." baa dnce: "Komn, byk sanayiin ve hatta manifaktrn (el-iyerinin) tekiltlandrlmasn buyurdu, hem de bu tekilt, yalnz her fabrika iindeki iilerin ortaklamasna (assosyasyonuna) dayanmakla kalmyor, btn o ortaklamalar byk bir federasyon halinde birletiriyordu. "Blanqui'ciler baka trl davranmadlar. Gizli faaliyet kumpas kurma (conjuration) okulunda yetimilerdi; ona uygun olarak keskin bir disiplinle birbirlerine balydlar; u bakmdan yola kyorlard; nispeten kk sayda azimli ve iyi tekiltlanm insanlar, yalnz hkmet dmenini ele geirmekle kalmazlar; fakat, hibir eye bakmakszn, byk enerjiler harcyaraktan iktidarda o kadar uzun sre kalrlar

ki, bu sre onlarn halk ynn Devrim iine ekmelerine, iktidardaki kk gdc trupun evresinde halk ynn gruplatrmalarna elverir. Onun iin, baka hereyden nce, yeni Devrimci Hkmetin elinde her trl iktidarn en ciddi diktatrcesine merkeziletirilmesi gerekiyordu. (Blanqui'ciler byle dnp, Marks-Engels'in halk ynlarna nceden dayanma. grlerini tepiyorlard.) "Fakat ounluu srf Blanqui'cilerden derleik olan Komn ne yapt? Taradaki Franszlara gnderdikleri btn bildirilerde, onlar, btn Fransz Komnlerini Paris'le birlikte hr bir federasyon iinde toplanmaya aryordu. Bu yle mill bir tekilt olacakt ki, onu ilk defa olarak milletin kendisinin yaratmas gerekecekti. (Hep Blanqui'cilere gre), ite tam o zamana dek var olmu bulunan u merkeziyeti hkmetin bask gc idi ki, ( Napolyon'un 1799 yl yaratt ve o zamandan beri her yeni hkmetin iine ho gelen bir let gibi yeniden ele alp hasmlarna kar kulland srf u Ordu, Siyasi Polis, Krtasiyecilik denilen g idi ki ), Paris'te olduu gibi, her yerde devrilip decekti." (F. Engels: "Der Brgerkr. in Fr." a Einleitung, s.30-32) BARIIL DEMOKRATK DEVRM i snf, banda ister Blanqui'ciler, ister Proudhon'cular bulunsun, toplum yaaynda sz sahibi oldu muydu, btn o kocaman bo doktrin lflarn bir yana brakyor, olaylarn diliyle konuuyordu. Marks-Engels: 7 bin yldr Medeniyet alannda birbirlerini kurtlar kulardan beter hayvan hrsyla yemi insanlarn alnyazlarn incelerken, modern ii snfn bulmulard. Tarihte yalnz o snfn alnyazs, retici glerin kanlmaz itiiyle, birbirlerini ve insanl tutup kurtarmak ynnden gelimeye mecburdu. i snfndan bakas toplumu hayvanlar dnyasndan kesince kurtanp bilinli insancl bir rgte eviremiyecekti. Paris Komn, Marks-Engels'e danmadan, onlarn gvendikleri ii snfn iktidara getirir getirmez, en ok Marks-Engels'i, gerekilii ile artt: "ok alacak bir olaydr. Emein kurtuluu zerine son altm yln her trl koskoca tartma ve ekinmelerine, her trl usuz bucaksz edebiyatna ramen, nerede olursa olsun, iiler konuyu gelii gzel kendi ellerine daha alr almaz, hemen o saat, Sermaye ve cretli Klelik denilen iki kutbu ile

birlikte (Byk arazi sahibi, artk kapitalizmin pasif bir oyun arkadandan, partnerinden baka birey deildir), imdiki toplum zerine szclerinin harcadklar her trl meddaha sz-ebelikleri ortadan kalkveriyor. O sz-ebelerine baklnca, kapitalist toplumu sanki henz saf kzolankz msumluu iinde, henz gelimemi tezatlaryla, henz atlayp yarlmam kuruntularyla (illzyonlaryla), henz plaklamam mendebur glkleriyle yaamaktadr. Sz-ebeleri haykryorlar: Komn, her, trl Medeniyetin temeli olan mlkiyeti ortadan kaldrmak niyetindedir. Evet baylar, Komn her eyi kaldrmak niyetindedir ama, (mlkiyeti deil), byk sayda insann emeinden kk sayda insann zenginliini kartan u snf mlkiyetini kaldrmak niyetindedir. Konn'n gzettii ey: bakalarnn mlkiyetini ellerinden alm olanlarn ellerindeki mlkiyeti kurtarmaktr. Komn, bugn aslmda Emei kullatrma ve smrme aralar haline gelmi olan retim aralarn, topra ve sermayeyi, hr ve ortak bir emein basit aygd biimine sokmakla, fert mlkiyetini (bireycil var, faraziye olmaktan karp ) bir gereklik durumuna getirmek istiyor." "i snf Komn'den mucizeler beklemiyordu. i snfnn hazrlop ve halk buyrultusuyla ortaya kartlvermi bir topyas yoktur. i snf biliyor ki; hem kendi kurtuluunu gerekletirmek iin, hem imdiki toplumun ekonomik geliimi ile nne durulmazsa ulamya yneldii o daha yksek Toplum biimini gerekletirmek iin, aaca daha pek uzun greleri olacaktr; evre artlaryle birlikte insanlar da baka biime sokacak olan bir sra tarihcil gidileri bulunacaktr. iler, bir hazr lky (ideali) gerektetirecek deillerdir; artk tavsam eski iveren toplumun gebe olduu elemanlar hrletireceklerdir. i snf, kendi tarihcil grevinin (misyonunun) dopdolu bilinci ile ve o kutsal grevi yerine getirmenin kahramanca kararlli ile, dpedz Baylarn paral buyruu altnda iteyen u kalem ve mrekkep baylarndan gelen kaba saba svp saymalara glmseyebilir; kalem efendilerine has bilimcil yanlmazlk alml, kehanetler perdesine dek ykseltilmi cahilce yve yavanlklarn ve tarikat ince mincelerini sap dken iyiliksever iveren doktrincilerinin vaiz patlatan himayekrlklarna pekl glmseyebilir.

"Paris Komnas, Devrimin idaresini kendi eline alr almaz, basit iiler ilk defa olarak "tabii stleri" nin hkmeti idare imtiyazlarna el atma cesaretini gsterir gstermez, hem de esiz rneksiz g artlar ortasnda eserlerini alak gnlllkle, bilinlilikle ve etkililikle baarr baarmaz, hem de bunu, (yksek bir bilim yetkilisine inanlrsa) herhangi bir Londra okullar idare meclisi sekreterince en azndan elde edilecek parann bete birini g tutan cretleri en yksek maa sayarak baarr baarmaz, Eski Dnya, Emek Cumhuriyetinin semboln, belediye binas stnde dalgalanyor grmekten kudurarak ihtillar iinde debelendi. "Elbette bu olan ey, yalnz zengin kapitalistler bir yana braklrsa, hatta Paris orta snfnn (iveren snfnn) byk yn tarafndan bile, emeki snfn aktan aa sosyal girikinlik gstermeye elverili biricik snf olarak tannd ilk Devrimdi. nk Komn, iveren snfn dahi orta snfn kendi iinde bitmez tkenmez bir ihtilflar sebebi olan eyden; alacakl ve borlu hesaplarndan uyank, anlayl bir uygunlukla kurtarvermiti." (K. Marks: "Der Brgerkrieg...", s.81-82) Bylece ii snf, sanki tarihte hi kimseciklere sz brakmyor, en sk gnde, kendi gbeini kendi kesiyordu. Buna Marks-Engels ne yapsnd? i snf, yurttalk grevini kendiliinden ne geirmi, anszn, yalnz kendi snfna, yalnz teki alan snflara deil, iveren snfnn da ounluunu saran btn insanla kar yol gsteren szc ve nc oluvermiti. Hibir zor kullanmakszn, damla kan dkmeksizin, oylarn ezici yneliiyle, yeryznn grm ve grecei en gerek DEMOKRAS yolundan, kimseyi aldatmakszn iktidara gelivermiti. Bu Paris Komn'yd. Bir Devrim olmutu. Tarihteki Devrimlerin en yaman, en kkls bu Ulu Devrimdi: Paris burjuvalar, Fransz iverenleri de ona oy vermilerdi; kendi balarndakilerden o kadar ylmlard. Olay onlarca yldr bilin gzyle grm ve gstermi bulunan Marks-Engels bile gzlerine inanamyorlard. Onun iin, ikide bir "Proletarya Diktatrl" szcn gzlerine sokmak, o deyimi illki Demokrasi d saymak isteyenlere, tam 20 yl sonra Engels yle haykracakt: "Klkuyruk Sosyal-Demokrat, Proletarya Diktatrl szyle bir yol daha kutsal bir zlgt iine gmlyor. Haydi,

canm, pekiy, bu Diktatrln ne mene ey olduunu mu bilmek istiyorsunuz, baylar? Paris Komnas'na bakn! O, Proletarya Diktatrl idi." (F. Engels: Paris Komn'nn 20. Yldnm, Londra, 18 Mart 1891) Marks-Engels'in anladklar Sosyal Devrim buydu. Ondan ncekiler de, ondan sonrakiler de byle olmutu. alacak kadar Demokratik yoldan Devrim zafer kazanmt. Ama sonra, eski dzenin karc gericileri kan dkmeye giriince, i deiiyordu. K ZIT DNYA: PARS - VEREN VERSALLE veren snf kendisi baa gemezse, dnyann "nizam" szlktan yklacana inanr. Paris Komnasyle, Paris'te ii snf egemen oldu. Grenler kim bilir hangi kargaalklar bekliyorlard. "Gerekten Komn'n Paris'te yapt deiiklikler bir hrikayd! kinci mparatorluun karc mensupluklarndan en ufak bir iz kalmamt. Paris, artk Byk Britanya emlk sahiplerinin, yzlerini grmedikleri rlanda iftliklerinden szdrlm iratlarn hep darda yiyen szde rlanda'l ngilizlerin, eski zenci kleciliinden ve cephane satndan zengin olmu Amerika'llarn eski Rus toprak kleleri sahiplerinin, Ulah Boyarlarnn randevu evi olmaktan kmt. Artk morgda pheli lm cesetleri, gece unun bunun evine girmeler, yani hrszlklar kalmamt. Dorusu, 1848 ubat gnlerinden beri ilk defadr, Paris sokaklar emin idiler, hem de hibir trl polis molis bulunmad halde emniyet yerinde idi. Bir Komn yesi yle diyordu: 1Ne cinayetler ne karmanyolaclklar, ne saldrganlklar iitmez olduk. nsan neredeyse, Polisin ekilip giderken kendisiyle birlikte btn muhafazakar mterilerini de Versaille'a gtrm bulunduuna sahiden inanacak' Afteler (kokotlar), yer alp yerin altna girmi bulunan koruyucularnn: szde aile adamlarnn, din adamlarnn ve hepsi stnde mlkiyet adamlarnn izlerine basarak, pelerine taklm gitmilerdi. Kokotlarn yerine hakiki Paris kadnlar, btn kahramanlklar, asaletleri ve sadakatlaryle yze kmlard. alan, dnen, dven ve hemen hemen kendinden gemie nefsini unutan ve hep doacak yeni bir Toplumun kmltsn iinde duyan bir Paris'ti bu: Yamyamlar kap dar edilmilerdi. Paris, tarihil girikinliinin cokunluu iinde en ve ltlyd.

"Paris'in yeni dnyas karsna, eski dnya Versiiie dikiliyordu. Milletin iskeleti zerinden beslenmiye haris olan btn o lm dzenlerin gulyabanileri: Lejitimistler (meru kralclar), Orleanist'ler (rakip kralclar), beride tufandan nceki cumhuriyetileri kuyruklarna takmlar, Meclisteki huzurlar ile zenci-klecilerin ayaklanmasn tasvip ediyorlar, halkn seimi dnda kalm parlamenter cumhuriyetlerini muhafaza etmek iin, balarndaki dileri dkk ihtiyar arlatann kendini beenmiliine bel balyorlar; Jeu de Paumme'da (Ulu Devrim: Meclisinin ilk topland salonda) toplanarak 1789 yln karikatrletiriyorlar. Demek ite bu, Fransa'da l olarak ne varsa hepsinin mmessili olan bu toplant, Louis-Bonaparte generallerinin kllarna yaiyormua bir gsteri destei veriyordu! Paris btnyle hak, hakikat, doru idi; Versaille btn yaland ve o yalan Thiers'in azyla soluk alyordu!" (K. Marks: Der Brgerkr..., s. 88) NN HOGRRL Byle gz gze gelmi eski ve yeni iki Fransa birbirlerine kar nasl davrandlar? Paris iileri kuvvetli, silhl idiler. Kan dkmek istemiyorlar, sivil sava amaktan tiksiniyorlard: "Hatt belediye polisleri (Thiers'in kkrtmasna alet olduklar vakit) silhszlandrlp kilit altna alnacaklar yerde; rahata Versaille'a ricat edebilmeleri iin Paris kaplarn azna kadar ak buldular. Dzen (nizam) adamlar yalnz tartaklanmam olmakla kalmadlar, fakat, gsterilen msamaha sayesinde birleerek, Paris'in bile merkezinde birden fazla mstahkem mevkii sknetle ele geirme hrriyetini buldular. Merkez Komitesi'nin bu hogrrln, 1Dzen Partisi'nin huy ettii alkanlklarna bu kadar acaipce aykr gelen silhl iilerin bu licenapln, dzenciler, bile bile gsterilmi bir zaaf semptomu, gszlk raz sanarak yanldlar. Az kalsn Vinoy'nun (Versaille'c kumandann) toplar ve mitralyozlaryle yrrle geireyazd bir silhsz gsteri perdesi altnda denemeye kalktklar sersemce planlar bundand. (22 Mart gn gizli silhlarla Versaille'clar 1Barl Gsteri'lerini yapmaya giritiler. ilerin kendilerine uymadklarn grnce, cretleri artarak) 1 tek tk devriyelerin silhlarn aldlar, Mill Muhafz nbetilerini tartakladlar.' Uslnce yaplan ihtarlar dinlemediler. Ars-

lan kesilmilerdi. Bunun zerine Mill Muhafz komutan ate emrini verdi. Bir tek salvo, sadece 1erefliliklerini' tehir etmekle, (bran Tarihinde Musa'dan sonra ef olup Ken'an ilini fetheden) Josue'nin boru aldrarak Jericho surlarnda yapt tesiri, Paris Devrimi zerinde brakabileceklerini uman o sersem toylar lgnca bir kala darmaduman oldular. Kaaklar, ardlarnda, ldrdkleri iki Mill Muhafz eriyle dokuz ar yarah braktlar. (Yarallardan birisi Mill Muhafz'n Merkez Komitesi yesi idi.) Yaptklar gaznn btn tiyatro sahnesi: Tabancalar, hanerler, kl bastonlar yn olarak arkalarnda kalm, dzencilerin hangi 1silhsz' sfatl 1barl' bir gsteride bulunduklarna tanklk ediyordu. (verenler olsa nasl davranrlard, bu, gsteri karsnda?) Vaktiyle, 13 Haziran 1849 gn, Milli Muhafz, Fransz askerlerinin Roma'ya saldrmalar ihanetini protesto etmek zere gerekten barl bir gsteri yapt zaman, o sra dzen Partisinin generali Changirnier, o silhsz insanlarn zerine drt bir yandan askerlerini saldrtarak, onlar kurunlamak ve kltan geirip atlarnn nallar altnda inemek emrini verdii iin, Millet Meclisi tarafndan alklanm, hele bay Thiers tarafndan toplumun kurtarcs olarak selmlanmt. (Gerici avukat Babakan) Dufaure, meclisce yeni yeni te'dip kanunlar kartmaya seyirttirilmiti. Yeni tevkifatlar, yeni yeni kanunsuz srgnler, yeni batan bir zlgt ortal kasp kavurmutu... imdi ise, (yukar tabakann ak saldrs nnde), aa snflar bambaka trl davrandlar. 1871 ylnn Merkez Komitesi, 1barl gsteri' kahramanlarn bilmezlikten geliverdi. ylesine aldr edilmemiti ki, bundan yz bulan gerici kabadaylar, Amiral Saisset'nin komutas altnda toplantya arlarak, bu sefer, aka silhl gsteriye giritiler ve kahramanlklar mehur Versaille'a kirii krma sonucu ile taland. Gene de Merkez Komitesi, Thiers'in Montmartre'a kar giritii haydutluk suikast ile oktan am bulunduu sivil sava, kendisi devam ettirmekten srf irendii iin, o sra tm savunmasz olan Versaille zerine hemen yrye gememi olmakla ve o yzden Thiers ile "Krl"larnn ikide bir komplo karmalarna son vermemi olmakla, bu yol kesin bir yanltsnn sulusu durumuna girdi. Gericilere hak ettikleri amar indirmek yle dursun, Dzen Partisi, stelik yapt da yannda kr kalarak, 26 Mart gn Ko-

mn seimine katlarak, bir yol da sandk banda gcn deneme hrriyetine kavuturuldu. Seimde iyice yenilen Dzen Partisi'nin yeleri, kalblerinin iinden, zaman ve yeri gelince seimi kazanm olan iilerin hepsini bire dek krmak yeminini homurdanrlarken, arca cmert ve civanmert olan galiyleriyle[cokularyla], Paris belediyelerinde tatl uzlama szleri syletiler." (Keza, s.67-68) VERENLN CANAVARLII iler kuvvetli iken kimsenin klna dokunmamlard. Thiers ile Krllar (tara aalar) ise, yalnz vakit kazanmak iin szde uzlac lflar ediyorlar; ite pundunu drdke, en yrtc saldrlardan ekinmiyorlard. "Thiers, bir Saint et-Oise belediye reisleri delege heyetine: 'Szme inanabilirsiniz, ben hibir zaman sznden dnm adam deilimdir' dedi. "1840 yl bavekilken Millet Meclisi'nden yle bard: Hereyden nce, hangi hkmet olursa olsun, bir hkmetin bir gn Bakenti bombardman ederek ayakta durabileceini, farzetmek, o hkmete iftira etmek olur. Hele zaferden sonra byle birey yapmak, zaferden nce yapmaktan yz kere imknsz birey olurdu. " (Keza, s.89 ve 56) Ayn Thiers, Bismarck'tan kuvvet almaya balar balamaz, kendi Bakenti Paris'i ii snfna oyverdii iin topa tuttuka: Tara vilyetlilere, Paris'i bombardman etmediini, bunun bir masal olduunu syledi. "Eer birka top at yaplmsa, bunu yapan Versaille ordusu deil, birka isyancdr. Boylarn bile gstermeye cesaretleri yokken, dyorlarm sanlsn diye yapyorlardr bunu." diyordu. Ve gene tela den, Paris'in topa tutulmasn istemiyen, uzlamak isteyen tarallara, "bombardman" zerine verdii "sz" n tutmu grnmek iin; u inanlmaz katakulli nktesini yapyordu: "Versaille topusu Paris'i bombardman etmiyor, yalnz topa tutuyor." (Keza, s.89) nk artk, Fransa'y kendisine teslim ettii dman bavekili Birmarek, Sedan ve Metz, esirlerini gericilerin emrine vermiti. "Thiers Paris'e kar ikinci savamasn nisan banda at. Versaille'a getirilen ilk (Paris'li) esirler kafilesi, insanl isyan et-

tirecek gaddarlklara uratlrken, Ernest Piccard evrelerinde ellerini cebine sokmu drt dnp esirlerle alay ediyordu; Thiers ile Favre'n madamalar ise, damdonrleri (maiyetlerindeki eref kadnlar) ortasnda szlerek, Versaille batakhane klhanbeylerinin esir Paris'lilere reva grdkleri tecavzleri bulunduklar balkondan alklyorlard. Ele geen sava hatt adamlar; soukkanllkla kltan geirildi. Yiit dostumuz demir izabecisi general Duval, en ufak bir yarglama glgesine uratlmakszn kuruna dizildi. kinci mpartorluun orjilerinde (iki ve eleme cmblerinde) heryerini hayaszca ap samaktaki ustal ile n alm bulunan karsna koltuk deneklii yapan Galliffet; yaynlad bir bildiride, avclarnn gaafil avlayp silhszlandrdklar kk bir Mill Muhafz birliini, balarndaki yzbalar ve temenleriyle birlikte nasl ldrtt ile vnyordu. Cephe kaa Vinoy, federe saflarnda yakalanm her cephe askerinin hemen gebertilmesi emrini verdii iin, Thiers'ce Lejyon Donr niannn byk ha ile taltif edildi. 13 Ekim 1870 gn (Thiers'c Savunma Hkmeti) yelerinin balarn kesilmekten kurtarm bulunan o yce ruhlu, kahraman valye davranl Flourens'i haince bir tuzakla yakalatp, kasap engelinde parampara dorad iin, jandarma Demarets'e madalyalar sunuldu. Btn bu cinayetlerin 1kalbe kuvvet verici ayrntlar' Millet Meclisi'nde Thiers'in azyla muzaffer edlarla salp dkld. Thiers, Timurlenk rolne karlm bir parlamento beberuhisinin tredi gururunu tayan bu hametpenah bcrlk, meden insanlar arasnda tannan her trl sava hukukunu, yaral tanmasnda gsterilen tarafszhk hukukunu bile isyanclardan esirgedi." Ayn adam 8 Mays gn Ortasnfn uzlamak iin gnderdii bir heyete yle demiti: "syanclar teslim olmaya karar verdikleri vakit Paris'in kaplar bir hafta herkese ak kalacaktr." BURJUVAZNN NSAN KASAPLII Gerekte tarihe "Kanl Hafta" adyla geen, vdedilmi hafta yle geti: "Ancak 8 gnlk bir greten sonra Komn'n son savunucular Belleville ve Menilmontant tepelerinde vurulup ldler.

Bunun zerine, btn bir hafta, hi durmakszn, gittike artarak kudurmua srp giden silhsz erkeklerin, kadnlarn ve ocuklarn toptan katliam son haddine vard. Tfek artk yeterce abuk ldrmyordu. Yenilenlerin yz bir arada mitrolyozlarla ldrld. Pere-Lachaise mezarlndaki Federeler Sur'u nnde kitle halinde son katliam yapld. O duvar bugn hl dimdik, ii snf hakkn aramak iin ban kaldrma cesaretini gsterir gstermez, gdc snfn ne gibi lgnlklar yapmaya kaabiliyetli olduunun dilsiz bir belgatla konuan tandr." (F. Engels: "Der Brgerk" e Einleitung, s. 29) Komn trajedisinin baka ayrntlar bir yana: Seimle iktidara gelmi ii snfna kar, yalnz mtareke yapmak iin yetki alm bulunan iveren snf byle davranmt. Yoksa, Marks-Engels, ii snfna ballklarndan m olaylar bytyorlar? O kanl gnleri gzyle grm Londra'nn muhafazakr gazetesi bildiriyor: "Uzakta hl yanklar uyandran yolunu arm yaylm ateler altnda, Pere-Lachaise mezar talar arasna braklm zavall yarallar lrken, dehet iinde kalm 6 bin isyanc yeralt mezarlarnn lbirentleri iinde bir oraya bir buraya srlrken, birtakm talihsizler mitralyozla 20'er 20'er vurulup yere serilmek zere yollar boyunca koturtulurken, rak, bilrdo ve domino dknleriyle dolu kahveler grmek, bulvar boylarnda dolaan kadn sefahatini grmek insan tiksintiyle isyan ettiriyor. Hele modaya uygun lokantalarn zel kabinelerinden darya szan iki lenlerinin grlts bulant veriyor." 8 Haziran gnl ngiliz Daily News gazetesinin Paris muhabirinden: "Esirler kafilesi Ulrich caddesinde duruyor ve drderli beerli sra tutup oseye kar olan kaldrm stne diziliyorlar. General Marki de Galiftet ile kurmay heyeti ayaklarn yere basyorlar ve srann sol bandan ar bir teftie balyorlar. General, sray yava yava inerek saflardakileri tepeden trnaa szerken, urda burda duraklyor, bir adamn omuzuna vuruyor veya kendisini saftan darya kartyordu. ou hallerde, byle seilen kii artk daha fazla konuturalmakszn osenin tesine itiliyordu. Orada arabuk ek bir kafilecik ekillendi... Bylesine adam semede bol bol yanlnabilirdi... Msellah bir subay, General Galiffet'ye herhangi hir zel gnah iledikleri anlalan bir

erkekle bir kadn gsterdi. Kadn, saflarn dna frlayarak, dizleri stne atld; kollarn at ve yanp yaklan szlerle protestoda bulunarak msum olduunu anlatt. O zaman general bsbtn vurdumduymaz bir yzle ve hi tnmyan heyecansz bir davranla unu syledi: 1Madam, ben Paris'in btn tiyatrolarnda bulundum, oyununuz zerimde hibir etki yapamaz. Komedi oynamaya hacet yok.'...unun urasnda, insan, yanndakilerden dikkati ekerse daha byk, daha kirli, daha temiz, daha irkin olursa, bu iyi gzle grlmyordu. zellikle bir kii gzme arpt: Burnu krlm olduu iin u dnyann btn aclarndan arabuk izin almas gerekmiti... Bu usulle seilen yzden ar insan, idam hkmn yerine getirecek mfrezenin nne katld ve kaafile, o mahkmlar geride brakarak tekrar yol ald. Birka dakika sonra, ardlarmz yanndan bir yaylm atetir koptu ve eyrek saatten fazla srd. O kadar keyfi hkmle mhkm edilmi biarelerin idam edilileriydi bu." 8 Haziran gnl ngiliz Evening Standard gazetesinin Paris muhabirinden: "u Galiffet: 1kinci mparatorluun orjilerinde her yerini hayaszca ap samakta ustalyla n salm bulunan karsna koltuk deneklii yapan general' sava sras bir Fransz 1Sancak Direi' nn almakta hak kazand. "htiyatl bir gazete olan ve satrlarnda duyarlla yer vermeyen Le Temps gazetesi, canlar kmadan topraa gmlm ve iyi kuruna dizilmemi kimselerin korkun hikyesini anlatyor: ok sayda insan Saint-Jaquela Boucherie ardndaki alanda atele yakldlar. lerinden kimisi pek stnkr yanmlard: Gn ortas, anack baback gn olmu sokaklardaki homurtu, hibir eyin farkedilmesine imkn vermiyordu. Ama, gecenin sessizlii iinde, komu evlerde oturan ahali; rak, derinden derine gelen iniltilerle uykularndan uyandlar ve sabahleyin, topra delen kvranm birer el gze arpt. Bunun zerine cesetleri yerden karma emri verildi... Yarallardan ounun diri, diri topraa gmlm olduunda en ufak bir phe yok. 24 Mays gn Brunel, sevgilisi ile Vendm alanndaki bir evin avlusunda idam edilince, cesetleri 27 Mays gnn le sonuna dek orada kald. Mezarclar cesetleri kaldrmaya geldikleri vakit, kadn hl canl buldular ve amblnsla gtrdler, drt kurun yedii halde, kadn imdi tehlike dnda saylyor."

X. DEVRM GEREKL 19. yzyln snflar greinde, yenilen iilere, srf yenildikleri iin svmek kimlerin harc olabilir? Herhalde, daha nce Kmn Devrimini bir "Umutsuzluk delilii" saym olan, Marks-Engels bunu yapamazlard; daha ilk admda, iilerin gericilere kar davranlarn grr grmez: "Eer yenilirlerse, bu srf onlarn saf ocuk msumluklarndan olacak" dediler. 6 Nisan 1871 gn Marks yazyordu: "Anlalan Parisliler eer yere serilirlerse, bu onlarn iledikleri yanl yznden olacak ama yle bir yanl ki, gerekte pek ok ve pek byk bir namusluluktan ileri gelmektedir." (Liebkneckt'e mektup) yle oldu. Marks-Engels, korkun insanlk trajedisinin bilnosunu kardlar. Ackl bilno bir szle zetlenebilirdi: "Ama, ii snf haphazr devlet makinesi zerine sadece el koymakla onu kendi amacnda kullanamaz". (K. Marks: Der Brgerkr..., s.71) dediler. Tarihe baktlar. Kendi i kanunlarn, hele ekonomik determinizmini her ne pahasna olursa olsun en sonra gene stn getirmei bilen koca tarih; herkesi artan iki beklenmedik sonu getirmiti. TARHN BRNC STHZASI 1848 ile 1871 Devrimleri arasnda geen 23 yln karakteristii u oldu: Aznln elabukluu ile ynlar atlatp iktidara getirdii Louis-Napoleon, Anayasaya kar bir hkmet darbesi ile, atas Napoleon Bonaparte'n oynad mparatorluk kumarna ikinci defa oturdu. Bu oyunda eer baar kazanmak istiyorduysa, yapaca tek ey: Douda pek tutmu ve btn Antika Medeniyetleri batrm olan Firavunlarn ve Nemrutlarn uslyle, toplumdaki retici gleri durdurmak olmalyd. nk, sanayi gelitike, insanlarn sr hayvan gibi kullanl

imknszlayordu. Sanayi ise, Fransa'da, at alp skdar gemiti. En gerici politika bile onu gemliyemiyordu. Netekim, "Serseriler Kral" kinci Napoleon'un kinci mparatorluu da; ieride bask, darda harp siyaseti yznden, Fransa'mn grlmedik abuklukla snayide ilerlemesine yol amadan edemedi. Ordu gcyle gelen: " huzur, yeni sanayi hznn btnyle gelimesini salad. II. Napoleon orduyu bir eyle oyalamak ve Devrimci akmlar darlara evirtmek iin ise, ister istemez birtakm harpler kkrtt. O harplerle Bonaparte, "Milliyetilik Prensibi" ni stn getirtmek bahanesi altnda, baka lkelerden Fransa iin toprak kopartma elabukluklar yapmya kalkt." (F. Engels: Die Klassenk.'a Einleitung, s.10) Ancak, Arap: "Ceza, ilenen eylemin cinsinden olur"demi. Bonaparte' da kendi harp satranc mat etti. Diktatrle bsbtn elverili olan derebeyi art Almanya'da Bismarck, Louis-Napoleon'un Fransa'da gtt ekonomi ve politikay elifi elifine Almanya'da kopye etmeye giriti. Kck Avrupa'nn bat ucu iki Napolyon'a dar gelirdi. ki canbaz bir ipte oynyamayp kaptlar. 1870-71 Fransa-Prusya sava ve Paris Komn Devrimi patlak verdi. "1870-1871 Sava'ndan sonra Bonaparte sahneden yitti, gitti, ve Bismarck'n tarihcil grevi ylesine sona erdi ki, herifiolu yeniden o baya kr aal safna inebildi. Fakat bu devrin sonunu Paris Komnas tekil etti. Paris Milli Muhafzlarnn toplarn sinsice armak isteyen Thiers'in teebbs, muzaffer bir isyan kkrtt. i snfnn Devrimindeki baka herhangi bir Devrime imkn kalmad kansnn doruluu bir yol daha anlald. Zaferden sonra iktidar bsbtn kendiliinden ii snfna dt, ve bir yol daha, ii snf iktidarnn henz ne kerteye dek imknsz bulunduu ortaya kt. Bir yandan Fransa, (Sedan'da Prusya'ldan yedii dayan acsn kendi milletinden kartmaya alan) Mac Mahon'un kurunlar altnda kan kaybederek yanl bir srama yapt. te yandan Komna, Blanqui'ciler (ounluk) ile Proudhon'cular (aznlk) diye blnd, ve her ikisi de ne yaplmas gerektiini bilmiyen iki Partinin ksr ekimeleri ortasnda eriyip gitti. 1871 zaferinin ba, 1848 hkmet darbesindeki kadar ksr kald." (F. Engels: Keza, s.11)

Fakat, cihan tarihi bakmndan olaylar "ksr" kalmad. Modern tarihin birinci byk "istihzas": Ava gidenlerin kendilerini avlamt. 1914-1917 savanda Alman Kayzeri'nin Rus arl'n, 1939-1945 savanda Japon Mikadosunun ankayek dzenini devirmesi gibi, iveren snf iin beklenmedik sonular ortaya kmt: "Avrupa, iki Bonapart (hem Louis-Napoleon'u hem onun kt taklidi Bismarck') sdramayacak kadar kkt. Ve bylece, tarihin istihzas, Bismarck'n Bonaparte' devirmesini istedi: Prusya kral Wilhelm, yalnz Alman mparatorluunun deil, Fransz Cumhuriyetinin de al mersimini yapt." (Keza, s.10) Bu istihza, iki dman iveren mmessilini Bismarck'la Thiers'i, Paris'te en demokratik seim yoluyla iktidara gelmi bulunan ii snfna kar gizlice kucaklamya gtrmt: "Modern zamanlarn en yaman savalarndan sonra, yenenle yenilen birleip, ii snfn ortaklaa kltan geirmek iin kardelemeye gittiler. Bu elsiz hadise; Bismarck'n sand gibi: ykselen bir yeni Toplumun kesince ezilmesi deil, iveren toplumunun tuzbuz olunca ykldn iyice aklam oldu." (K. Marks: Der Brgerk..., s.102) Daha Paris Komunas yklrken, Marks-Engels, Fransz ve Alman gericilerinin Enternasyonal iler Ortakl'na kar giritikleri gizli ak saldrlar nnde, hemen diyalektik mantklarn iletip u kanya vardlar: "Milletleraras ortaklmzn zerinde ykseldii toprak, modern Toplumdur. Hibir kran krana kanl cmble ortaklmz bu topraktan sklp atlamaz. Onu skp atmak iin, hkmetler, sermayenin emek zerindeki istibdadn, yni kendi parazit varolularnn artn skp atmaldrlar." (Keza, s.103) Yanlyorlar myd? 1871 olaylar zerinden bir eyrek yzyl gememiti ki, Engels, yaad iin grd Tarihin ikinci istihizasn, yanlmadklarna belge olarak belirtti. TARHN KNC STHZASI Paris Komunas'nda ii snfn bomak: Fransz toplumunun temelli retici gcn bountuya getirmek, Fransa'y gerilie mahkm etmek oldu. "Kanl Hafta" belki gericiye "kalb kuvveti" verdi, ama bunun sonunda yalnz Fransz iisi cihan

demokrasisi ncln yitirmekle kalmad; sanayii o kadar ilerlemi bulunan Fransa'da, Avrupa'nn geri lkesi, derebeyi art Almanya'nn gerisine, arka safa dt. Komn kadar yaman bir d, Demokratik ii hareketlerini ve sosyalizmi, Bismarcklarn, Thierslerin umduklar gibi yok etti mi? "Paris Komunas'ndan sonra, mcahit ii snfnn en yaman, en mthi ve muazzam hz Komna'dan ve Fransz-Alman savandan sonra balad. Artk says ancak milyonlarla hesplanan ordular iinde, eli silh tutar btn ahalinin askerlik grevine girmeleri yznden sava artlarnn topyekn altst olmas, ateli silhlarn, obslerin ve o zamana dek iitilmemi derecede tesirli patlayc maddelerin ortaya kmas, bir yandan Bonapartkri harpler devrine anszn son vererek, sanayiin sakin skin geliimini salad, ve nereye varaca mutlak surette hesaplanamyacak olan, iitilmedik gaddarlkta bir Cihan Sava'ndan baka her trl harbi imknsiz kld. te yandan, geometrik ilerleyile oalan harp masraflar yznden, vergileri ba dndrc yksekliklere karp, bu olay karsnda en fakir halk snflarn sosyalizmin kucana att." (F. Engels: Die Klassenk..a Einleitiung, s.11) Metodun yce gcne bakn: Yl 1895... Marks-Engels, artk horoz dvne dnm, akaralmaz eski zaman harplerinin anszn bittiini, "iitilmedik gaddarlkta cihan savalarnn" kapmz aldn sylyorlar: 1914-18 Birinci Cihan Sava ile, 1939-45 kinci Cihan Sava'n, bir eyrek, yarm yzyl nce haber veriyorlar. "Nereye varacan kimsenin hesaplayamayaca" bu gidiin, "Sosyalizm"e kacan ise pekl hesaplyorlar. Tarihin ikinci byk istihzas bu gerein altnda yatyordu. i snf, "dodu, bomaya gelmez" bir sosyal g olmutu. nk: Byk makine sanayii kesince ispat etmiti ki, modern retim sosyallemitir. Bu retimde herhangi bir iverenin varl ile yokluu birdir, ama ii snf olmakszn ne sanayiin, ne de toplumun var olmasna imkn kalmamtr. "Byk sanayi", "Hakiki ii snf"n 1848 ve 1871 topluundan kurtarm, Toplumun btn alanlarnda sz sahibi yaparak, Demokrasi'yi dosta dmana dayatmt. Dolaysyla, o zamana dek kanunsuz davranlar (illegalite), gizli faaliyetler (konspi-

rasyon) btn dnyada ii snf iin kanlmaz tek yoldu. Fakat o gnden beri roller tersine dnd. Artk iveren snf, iktidarda olmasna ramen, zaman zaman karmak zorunda kald kanunlarn kendisi inemekle ve kulis aras gizli faaliyetlerle ancak gnn gn edebileceini iyice anlamt. Mademki ii snfn yok edemiyecekti, ak egemenlik onun iin bitmiti. i snfn yeryznden silmek yle dursun, bir an iin kanla bastrmak iin bile; Paris gibi bir dnya bakentini yangna vermek, Fransa gibi ileri bir lkeyi rakibi Almanya'nn gerisine alaltmak gerekiyordu. i snfnn varln ve insan haklarn tanynca ise, tarihin hibir anda glmemi bir olayla karlalyor: Alt snfn kendisini savunduu siyasi ve ekonomik milyonlarla yeli muazzam tekiltlar ortal kaplyordu. "Milyonlarca yesi bulunan bir Partiyi, yeryznden tfek kurunuyla silip atmaya, Avrupa ve Amerika'nn btn kasal tfekleri yetmezdi... Tarihin istihzas hereyin altn stne getirdi. Biz 1Devrimciler', biz 1Felein altn stne getirenler' kanunsuz davranmaktansa, Felein altn stne getirtmektense, kanun aralaryla ok daha iyi reyip trer olduk. Kendilerine dzenci (nizamc) adn veren dzen partileri ise, kendi yarattklar kanun durum yznden eriyip gidiyorlar. Odillon Baret'nin (1847 len Kumpanyalar tahriktyle krall ykan iveren szcs avukat) azyla yle haykryorlar: Kanunculuk (legalite) bizi ldryor.' Biz ise, o kanunculuk sayesinde (legaliteye dayanarak) daha sk etli, daha gl yanakl oluyoruz ve ezel genliimizi soluyoruz. Ve biz, eer onlarn azlarn tadlandrmak iin, kendimizi sokak muharebesine itecek kadar sersemlikte bulunmazsak, en sonunda, bu denli me'um ve mukadder hale gelmi kanunculluu, onlarn kendi elleriyle krp atmaktan baka yapacak bir ileri kalmyacaktr." (F. Engels: Die Klassen...'a Einleitung, s.19) Metodun gcne bir daha eilelim: Marks-Engels beddua etmiyorlar, fal atmyorlar, 1895 Mart'nn 6. gn, iveren snfnn gn gelip u kanunlarla saym suyum yok diyeceini haber veriyorlar. Bir eyrek yzyl sonra talya'da Faizmin, yarm yzyl sonra Almanya'da Nazizmin nasl "kanunculuu kendi elleriyle krp atacan" grr gibi oluyorlar.

BARKAT DEVRM YERNE DEMOKRATK DRENME HAKKI Tarihin, hi deilse Bat Avrupa medeniyeti iin, hi deilse l9. yzyl sonunda gsterdii cilve, yapt istihza, gerek iveren snf, gerek ii snf iin unutulmaz derslerle doluydu. VEREN SlNIFI N DERS: ok basitlemiti. zel sermayeci, biraz gnlk karndan ban kaldrabilseydi, Paris Komn'nden sonra harp kkrtclndan kar ummaya bir daha tvbe ederdi. Daha 1870-71 denemesiyle, modern toplumun alnnda yazl duran tek hakikati kavrar ve belki insanl Birinci ve kinci Cihan Savalar'na yuvarlamazd. nk, l9. yzyln sonuncu yarsyle birlikte, cihan politikasnn matematii bir tek cebir dengesi zerine kurulmutu: HARP = HTLAL (Sava = Devrim). Bundan kanmann yolu yoktu. Modern sava; bir milletin kendi i retim mnasebetleri erevesine sdramad retici glerinin geliimini, baka milletler zararna salamak abasyd. Gdc snflar iin, gelien retici gleri, eskiden beri var olagelen retim mnasebetleri iinde zorla tutabilmenin tek yolu savat. Fakat madalyann bir de ters yz vard. Her sava, insan ynlarnn ve en uygar lkelerin canna okuyordu. Modern toplum yaants kadar verimi her gn artan retimle ykselmi insan topluluu, bu anszn kopan kzlca kyametleri artk tesadf ve talihe balamyacak kadar dnr olmutu. Hele, ii snfna kar iki dman millet iverenlerinin elele veriini, btn kanllyla levhalatran Komn denemesinden sonra, harbin asl gizli sebebini aramamak kimsenin elinden gelemezdi. Bu sebebi bilinle kavrayamyan en vurdum duymaz kafalarda bile, iveren dzenine kar inanszlk, hi deilse phe balamt. Demek, var olan dzen, gelien retici gleri kendi mnasebetleri iine sdramyordu. Savalar ne kadar evrensel olurlarsa, o kadar geni insan ynlar, balarnn aresini Devrimde aryor, ounluun Devrimi kanlmaz oluyordu. Bu artlar altnda iverenler, zerre kadar akllar varsa, ne yapp yapp sava patlamadan dzenlerini yrtmeli, "deliye ta andrmamal" idiler. Faizm demek, hem sava demek, hem lm demekti.

veren snf kendisi iin de ne yazk ki, Nasreddin Hoca gibi, bindii dal kesmekten baka birey yapamad. SINIFI N DERS: Daha da basitti. veren snf, hem savala lmn salyor, hem savasz yayamyordu. "itilmedik gaddarlkta", Cihan Savalar iin hazrlanmak, "iitilmedik gaddarlkta" ar vergileri gerektiriyor, vergi ve bask satr altnda ezilen milletler baka kar yol bulamaynca" Sosyalizmin kucana" atlyordu. i snf iin matematik dengesi, HARP=SOSYALZM ( Sava = Toplumculuk) idi. 1870 Prusya-Fransa sava, 1871 Paris Komnas'n getirince, iktidar "bsbtn kendiliinden ii snfna dm" idi. "ounluun Devrimi", orta snflar bile kendine ekerek, en Demokratik yoldan gelmiti. i snf buna hazrlkl myd? "Komn'den sonra onu kullanacak ii partisi yoktu." (F. Engels: Keza, s.12) Ne yapacan bilen bir partinin yokluu, insanl Komn'n bana gelenden daha korkun facialara srkleyebilirdi. Modern aral ordular, nnde, akmakl tfekle barikata kmak ne idi? Marks-Engels, 1848 yllarna dek hayli baar kazanm barikat savann bile, sanldndan daha az yeterli olduunu, inceledike daha iyi anladlar. "Demek, hatta klasik sokak muharebeleri anda bile, barikatn etkisi madd olmaktan ok mnevi idi." (F. Engels: Keza, s.15) Hele 1848'den sonra, millet artk, eski derebeyilikten olduu gibi yekpare bir yn deildi. Sava teknii bakmndan barikatn "dolaysz" grevi kalmam, alan geni bulvarlar, asfalt yollar barikata yer brakmamt. Eskiden mermi ha deyince kap arkasnda yaplverir, tfek kurusk yahut domuz samasyle dolduruluverirdi. "Bugn her tfein mermisi baka baka ve byk sanayiin rn olmutur... " "Uluslarn sava iin artlar nasl deitiyse, snflarn grei iin de en az o kadar deimitir." "Bilinsiz ynlarn bana gemi bilinli aznlklarm yapacaklar devrimler zaman, hkmet darbeleri zaman gemitir." (F. Engels: Keza, s.17) Marks-Engels, yukardaki kanlarn aklaynca, kendilerini nasl "Devrim dman" sayanlar ktn grdk. imdi her medeni lkenin Anayasas iine kanun olarak girmi bulunan "milletlerin diren hakk" ise, Marks-Engels'in yz yl nce tandklar insan haklarndand. "Devrim hakk; hereyin sonunda biricik gerek "tarihcil hak", istisnasz btn modern devletlerin temellerini zerinde

kurduklar biricik tarihcil hak deil midir? Devrim hakk, evrensel bilinte yle sarslmaz bir yer edinmitir ki, general Bogouslawski bile mparatoru iin diledii hkmet darbesi hakkn milletin o biricik hakkndan kartmtr." (F. Engels: Keza, s.18) Modern uygarln Devrim anlam, Demokrasinin ciddiye alnmas, hayatta gereklemesidir. Demokrasi ancak, ii snfnn DEMOKRATK haklarn kanunlar erevesi iinde, sebatla, sabrla, bkmadan usanmadan aramay ve almay bilen bir siyasi partinin varl ile gerekleir. Bunu Bat Avrupa'da bile kavryamyan lkeler olmutur. Bunlar "Franszca konumaktan baka dil bilmiyen lkelerdir: "Roman (Latin) lkelerinin devrimci iileri, oy kullanma hakkna bir tuzak, hkmet elabukluklarnn bir aygd gzyle bakmaya almlardr. Almanya'da i baka trl oldu. Manifest, daha nceden, evrensel oy kullanmann, Demokrasiyi fethetmenin mcahit ii snfna den birinci ve en nemli vazifelerinden birisi olduunu iln etmiti, ve Lassale bu noktay iyice ele almt. Alman iileri oy hakkn, Marksist Fransz Programnn syledii gibi, imdiye dein kullanla gelen bir aldatma arac olmaktan karp, bir kurtulu aygd haline soktular." (F. Engels: Keza, s. 13) Onun iin kanunca almaya, "Almanca konumak"denildi. "Ynlarn ne yapacaklarn bilmeleri iin, uzun, sebatl bir emek zaruridir. Fransa'da bile sosyalistler gittike daha iyi anlyorlar ki, ilkin byk halk yn, yni burada kyller kazanlmadka, srekli bir zafer mmkn olamaz. Yava propaganda almas ile Meclis faaliyeti, orda bile Partinin dolaysz grevi olarak kalmtr." (F. Engels: Keza, s.17) Yalnz, daha o zamanki darack Bat dnyas iin bile, mill snrlara gre deien devlet biimleri, ister istemez, demokrasiyi de, baka baka klklara ve anlaylara sokuyordu. O yzden, Devrim ve parti durumlar ile anlaylar da, ister istemez, her lkede baka trl tecelli ediyordu. Barbar aknlarndan sonraki kurulularda olduu gibi, hep d kontenjanlarla ve sava sonucu kurulan Alman mparatorluunda da devletin yzeyde oynad rol, geri Almanya'da Devleti hereye "kdir-i mutlak", istedii zaman istedii sosyal snf var veya yok edebilecek mistikletirilmi bir varlk gibi tantmt. Bu tanmlama iiler arasna kadar yaylmt. Bismarck'n,

Meclis'teki snepe iveren akmlarna kar, Prusya aalarnn manevralarn evirmek zere, Alman ii snfn koba gibi kullanma taktii, Devlet yardm ile sosyalizmi kurmak umutlarn Lassale akmna temel yapt. "Alman ileri Genel Ortakl" (Lassale tarafndan kuruluu: 1863) ile "Sosyal Demokrat i Partisi", (Liebknecht, Bebel tarafndan kuruluu 1869), sonra 22-27 Mays 1875 gnl Gotha Kongresi'nde birleirken hazrlanan program, Lassale'ci akm deitirmedi. in gln yan, o gerek d fikirlerin herkese "Sosyalist" ve "Komnist" fikirler gibi karlanmasyd. Marks-Engels bu gidii zel mektuplarnda eletirdiler: "u iveren gazetecileri denen eekler, o program ciddiye aldlar ve Programda bulunmayan eyleri programda yazlm gibi okudular. Programa komnist sfatn taktlar. iler de ayn eyi yapar grnyorlar. Marks ile beni, o Program alenen reddetmekten alkoyan da yalnz bu artlardr." (F. Engels: Bebel'e mektup, 12 Ekim 1875) "Bereket, program lyk olduundan daha msait karland. iler, iverenler ve kk iverenler (kk-burjuvalar: aydn, esnaf, kyller) programn iinde gerekten var olan eyleri deil, bulunmas gereken eyleri varm gibi okudular. O hrikal lflardan birinin olsun iinde bulunan eyi kamu nnde incelemek kimsenin aklna gelmedi. Bu durum bizim de susmamza kap at." (F. Engels: Bracke'ye Mektup, 11 Ekim 1875) K TP DEVLET - K TP DEVRM Marks-Engels'i tedirgin eden yanllarn banda, "Devletin hr temeller zerine kurulmas" (program) sz gelir. "lkin Ayrm Il'de grlen dnceye gre, Alman i Partisi'nin gerekletirmeye kalkt ey, 1Hr Devlet'tir. "Nedir bu hr devlet? "Hr devleti yapmak, hi te alt bir boyun eme ruhundan syrlm iilerin amac olamaz. 'Devlet': arlk Rusyas'nda olduu gibi, Alman mparatorluu'nda da "Hr" dr. Hrriyet ise: Toplumun yksek, bir organ olan devleti, tmyle toplum buyruuna girmi bir organ biimine sokmaktan baka bir ey deildir. Hatta iinde bulunduumuz gnlerde, 1Devletin hrriyeti' az veya ok snrlandrldna gre, Devlet biimleri hrdrler veya hr deildirler.

"Eer Alman i Partisi o Program benimserse, sosyalist fikirler onun derisine bile dememi demektir. i Partisi, imdiki toplumu (ve her gelecek toplum iin de bu byledir) imdiki devletin (veya gelecek toplum iin gelecek devletin) temeli sayacak yerde, tam tersine, devleti, bamsz, kendine has manevi, ahlaki ve hr temelleri bulunan bir gereklik sayyor. "Bakn Program: 1Aktel Devlet', 'Aktel Toplum' szcklerini ne derece ktye kullanyor; hele dileklerini arzettii Devlet konusunda, nasl daha kt anlamazla yol ayor! "Aktel Toplum" demek, btn medeni lkelerde var olan, Orta a elemanlarndan az ok artlm bulunan, her lkenin zel, tarihcil evrimi ile az ok deiik bulunan Kapitalist Toplumdur. "Aktel Devlet" ise, tersine, snrlarla birlikte deiir durur. Prusya-Alman mparatorluunda baka, svire'de, ngiltere'de baka, Birleik Amerika'da bakadr. Dolaysyla, "Aktel Devlet" bir fiksiyon (kuruntu rn) dr. "Onunla birlikte, eitli uygarlam lkelerdeki eitli devletlerin, biim eitliliklerine ramen, hepsinde ortak olan yan udur: O devletler, yalnz kapitalizm bakmndan az veya ok gelikin modern iveren toplumun toprana yaslanrlar. O yzden, kapitalist devletlerin kimi ana karakterleri ortaktr. Ancak bu anlamda bir 'Aktel Devlet' konu edilebilir: bu, bir cinsten gelmenin deyimlendirilii olur ve kendisine kklk etmi bulunan iveren toplumunun var olmaktan kaca gelecekle tezat tekil eder. "Ondan sonra, devletin bir Sosyalist Toplumda ne gibi biim deiikliklerine urayacan bilmek meselesi kalr! Baka deyimle: Sosyalizm'de aktel devlet grevlerine benzer hangi sosyal grevler alkonulacaktr? Bu mesele ancak bilimle zmlenebilir. Yoksa, HALK szcn DEVLET szcyle bin trl eletirmekle, problem bir parmak boyu bile ilerletilmi olamaz" (K. Marks-F. Engels: Randglossen zum Programm des Deutschen Arbeiterpartei, Ayrm IV/A) Onun iin, Devlet zerine kocaman lflar etmek, ancak aydn kk-burjuva ukall olur. Marks-Engels, pratik olmas gereken bir i Partisinin 1875 Programnda, gelecek zerine kuruntu reeteleri dizelemesini bilim d sayarlar. Onun iin, "Devrim" konusu da gerek bilim problemi olur. Netekim, Alman sosyalistlerinin gelecek zerineymi gibi ortaya

attklar dsturlarn, ileri lkelerde oktan unu elenip elei duvara aslm konulardan teye gemedii anlatlr: "Alman i Partisi'nin dilekleri (metlibt) iinde btn dnyaca bilinen eski demokrasi dualarndan ne eksik, ne artk bir ey yok: Evrensel seim, dorudan doruya kanun mevzuat, halkn hukuku, halk milisi, ve ilh. gibi... Btn bunlar (Bar ve Hrriyet Ligi)nin, iverenci radikalizmin (kkl dnmcln) yanklardr. Fantastike (hayal zorlamasyle) mbalalandrlmadklar lde, btn bunlar, daha nce gerekletirilmi bulunan dileklerden baka birey deildirler. Yalnz bir ey var: o dilekleri gerekletiren devlet, hi te var olan Alman mparatorluumun snrlar iindeki devlet deildir! svire'deki, Birleik Amerika'daki, ve ilh. daki devlettir. Bu eit "Gelecein Devleti" demek: Alman mparatorluu "KADRO" sunun dnda dahi olsa, var olan iyice aktel devletin ta kendisi demektir. (Keza) "Gel, bir ey unutuluyor. Alman i Partisi, madem ki aka 1Aktel Mill Devlet'in gsnde, yani kendi devleti, Prusya-Alman devleti iinde hareket ettiini bildiriyor, (yle olmasa, dileklerinden ou sama olurdu. nk insan ancak elinde bulunmayan bir eyi diler) yleyse Parti belli bal bir noktay unutmamalyd, ki o da udur: Btn o kk gzel eyler, szde halkn egemenliinin tannm bulunmasn (demokrasiyi) tazammun eder [iine almak, kapsamak] ve demek, onlarn hepsi de ancak bir DEMOKRATK CUMHURYET iinde yeri olan eylerdir." (Keza) Bu tartma sonucu olarak, ayn iveren toplumunda iki tip devlet ve ona gre de iki tip Devrim anlay belirir: 1Mstebit Devlette devrimcilik ile, 2- Demokratik Cumhuriyette devrimcilik, iki ayr gereklik ve konu olur. O zamanki bat dnyas, batan baa iveren toplumu iinde yaamakla birlikte: svire, ngiltere, Birleik Amerika gibi lkelerde Demokratik Devlet, Rusya, Almanya, Avusturya gibi lkelerde Mstebit Devlet egemendi. Devrimin ve devrimciliin bu iki eit devlete kar etki ve tepkisi, olaylarn ister istemez akyla birbirinden bambaka oluyordu. Bir yol daha, MarksEngels: Devrim veya Devrimci etki-tepki konusunda, kendi dileklerini deil, olaylar gz nnde tutuyorlard. Prensip "icat" etmiyorlar, yerine ve zamanna gre var olan Devrimci etki-tepkileri bilim gzyle ele alp bilince karyorlard.

MSTEBT DEVLET : BARIIL GET VERMEZ Mstebit Devlet ne demekti? Marks-Engels'in kendi Alman rnekleri Demokratik Cumhuriyet deildi. ngiliz, Fransz, Amerikan demokrasilerinde grlen dnce, rgtlenme ve davranma hrriyetlerinin bulunmad ve istenmedii bir devletti. "Madem ki, Louis-Philippe ve Louis-Napoleon zamanlarnda, Fransz iilerinin programlarnda yaptklar gibi, Demokratik Cumhuriyet istenemiyor, istenmek cesareti gsterilemiyor (bu uurda ekimser davranlyor, nk durum ihtiyatl olmay buyuruyor) yleyse, (saygdeer olduu lde az namusluca olan) o aldatma (kurnazca yalana) ne hacet: Brokrasi zrhlarna brnm, elikten polis kalkanl, parlamento biimleriyle irinletirilmi, artk iveren etkilerinin de rol oynad derebeyi elemanlaryla karma asker istibdattan baka birey olmayan bir devletten, yalnz Demokratik bir Cumhuriyet iinde istenirse anlam bulunacak eyleri dilemeye lzum yoktu. Hele stelik, sanki ondan kanun yollaryla o gibi eyler kopartlabilinmi gibilerden, o mstebit devleti lkletirmeye, idealize etmeye hi gerek yoktu." (Gotha, keza) Yukarda anlatlan mstebit devlet tekesinden Sosyalizm st salamazd. Onun iin Marks-Engels, mstebit devlet iinde kanun yoluyla Devrim olabileceini gereklere aykr buluyorlard. Gene onun iin, (sonradan Nasyonal-Sosyalistlerin de yapacaklar gibi, iktidara gelir gelmez NAZ kesilen) sosyalist maskesi takm bir mstebit devlettense, en baya biimi ile Demokrasiyi fersah fersah stn biliyorlard: "Baya Demokrasinin kendisi, Demokratik Cumhuriyeti bin yllk an zuhuru sayar, iveren toplumunun son devlet biimi iinde, snflararas en yce grein bagstereceinden kukulanmaz bile. Bu demokrasinin kendisi o eit (Alman mparatorluundaki Bismarck krs sosyalizminden) polisin yetki verdii ve mantn yasak ettii snrlar iinde bocalayan demokrasicilikten (demokratizmden) yz kula daha yksektir." (Keza) Engels, (hep Marks'la birlikte) 18 Mart 1891 gn, teori bakmndan Devlet konusunu incelerken, rnein Birleik Amerika'y zemzemle ykamaz: "u zamana dein devletin karakteristik zellii neden ibaretti? Toplum, ortak karlarn korumak iin, aslnda basit iblm

dolaysyle kendi organlarn yaratmt. Ama, tepesi devlet iktidar olan bu organizmalar, zaman getike, kendi zel karlarnn iine yarar biimde deitiler; toplumun hizmetkrlar iken, toplumun efendileri oldular. rnein, yalnz rs hkmdarlklarda deil, fakat Demokratik Cumhuriyette de bu durum aynyle grlebilir. Dnyann hi bir yerinde 1Politikaclar', zellikle Kuzey Amerika'da olduu kadar milletten ayrlm ve milletten daha kudretli bir klan (oymak) tekil etmezler. Amerika'da nbetlee hkimiyet sras gelen iki byk partiden herbirini geriden kimseler, siyaseti bir ticaret iine evirmilerdir. Ayn ayr devletlerin seimleri iin olduu gibi, Birleik Devletin yasama organ iin de tahrikt yapmakla geinirler ve partileri zafer kazannca, kaptklar mevkilerle mkfatlandrlrlar. 30 yldan beri o kadar tanmaz bir yk olan o boyunduruu silkip atmak iin, Amerika'llarn nasl rpndklar, nasl her eye ramen, bu satlmlk (korpsiyon: tefessh) batann daha da derinliine biraz daha fazla battklar pek iyi bilinmektedir. zellikle Amerika'da, balarken toplumun basit bir aygd, leti olmas gereken devlet iktidarnn, gelitike topluma kar nasl bamszlaageldiini daha iyi grebiliriz. Hem stelik Amerika'da ne hkmdar sllesi, ne aslet, ne (Amerika yerlilerini gzetecek birka askerden baka) daimi ordu, ne sabit mkaml emeklilik hakk bulunan krtasiyecilik (brokrasi) de yoktur. Gene de, btn Birleik Amerika Devletlerinde iki byk siyasi spekltrler (vurguncular) etesi karmza kar. Bu eteler nbet srasyla devlet iktidarnn tasarrufunu ele geirerek, iktidar en korrupsiyoncu (en parayla adam satnalc) aralarla ve hayasz amalar iin smrrler ve millet szde kendi hizmetinde olan fakat gerekte milleti hkm altnda tutup apul elden bu iki politika karteli nnde takatsiz, kudretsiz der kalr." (F. Engels: Keza) Burda bir noktaya taklmamak elden gelmiyor. Marks-Engels 1875 ylnn 22-27 Mays gnleri, Prusya Alman mparatorluunu Mstebit Devlet rnei gibi sayarken, ona kar svire ve ngiltere gibi Birleik Amerika'y da Demokratik Devlet rnei saymlard. Demokratik Devlette kanun yoluyla insan ve ii haklarnn elde edilebileceini yazmlard. Engels'in ondan 16 y l sonra Amerika iin yazd yukardaki satrlar, ilk kanlarna bir deime getirmi midir? Hayr. 1891 Mart 18'inden ay sonra ayn Engels, ayn konuyu daha kes-

kin bir adan, Sosyalizme gei yani Sosyal Devrim bakmndan ele alr. Kayzer Almanyas, 19. cu yzyln sonunda da st kapal bir Mstebit Devlet rneidir. "mparatorluun Anayasas, halkn ve mmessillerinin haklarn snrlandrma bakmndan, srf ve sadece 1850 Prusya Anayasas'nn kopyasdr. En u gericiliin paragraflar halinde kaleme alnd ve Millet Meclisi'nin vergileri geri evirme hakkna bile sahip olmad bir Anayasadr; herhangi bir ihtilf dneminde Hkmetin onu ele alarak istediini yapabileceini ispat ettii bir anayasadr. Reichstag'n (Alman Meclisinin) haklar, tam Prusya Meclisinin haklarnn elifi elifine tpksdr. Onun iin Liebknecht bu Reischtag'a: stabdadn asma yapra adn vermitir. yle bir Anayasa temeline dayanarak, ve o anayasann tasvip ettii kk devletikler parall zerine dayanarak... 1alma aralarn ortak mlkiyet biimine evirme'yi istemek, aka sama olur." BARIIL YOLDAN SOSYALZM "Buna deinmek tehlikelidir, ama gene de o meseleyi ylesine veya bylesine yordamn drp ilemelidir. Bunu yapmann, hele u zamanda zellikle ne kadar gerekli olduunu ispat eden ey, byk bir ksm sosyal-demokrat basnda oportnizmin yapmaya balad ykmlardr. Sosyalistler aleyhindeki kanunun yenilenmesinden korkarak, o kanunun yrrlkte olduu sra, ileri geri atlm her trl kanlarn anlarna dayanlarak, imdi parti eer Almanya'nn bugnk legal durumunu tanrsa, hemen her trl dileklerini barcl yoldan gerekletirme yeterliliini bulur saylyor. nsan kendi kendisine ve partiye: "imdiki Toplum yava yava sosyalizme giriyor" inancn alyor. Kendi kendisine soramyor: Toplum bu gidii srasnda, eski sosyal teekklnden, toplumcul biimliliinden kmaya, istakozun kabuunu atlatt kertede iddetle eskiyen zarfn havaya uurmaya mecbur kalmyacak m? Sanki Almanya'da, stelik gz gz grmiyecek kadar sis perdesi ile rtbas edilmi siyasi dzenin krlacak engelleri yokmu sanrsn. "Almanya'da iler bambakadr, Orada Reichstag ile teki temsil heyetlerinin gerek iktidarlar yoktur. Byle bir Alman-

ya'da yle eyleri, hem de hi lzumu yokken ilna kalkmak, istibdadn asma yapra ile, kendi plakln rtmek olur. "Bylesine bir siyaset, git gide, bizim, kendi partimizi aldatmazlk edemez. Ortaya genel ve soyut bir takm meseleler atlyor ve bylece en acele somut meseleler gzden gizleniyor; ilk nemli hadiseler, ilk siyasi krizler balar balamaz, kendiliklerinden gnn meselesi oluverecek meseleler rtbas ediliyor. Bu noktalar zamannda hi tartlmad iin, kesin anda birdenbire nmze knca, zihin kargaal ile fikir uyumazlklarndan baka hangi sonula kar karya kalnr?" (F. Engels: Erfurt Programnn Eletirilmesi, Kautsky'ye Mektup, II. Siyasi Dilekler) Byle bir istibdat devleti iinde, toplumun barl yollardan Devrim yapmasna, hele sosyalizme gireceine Marks-Engels inanmadlar. Canlar inanmak istemedii iin deil. Tarihin birbir rnei onlar bu kanya gtryordu. Ondan sonraki olaylar: 19. ve 20. yzyl Devrimleri: Kayzer Almanyasnda, Avusturya mparatorluunda, arlk Rusyasnda, in Fafurluunda, Osmanl Saltanatnda ve ilh. ve ilh. grlen en kanl rneklerle, hep ard arda, Marks-Engels'in ne kadar hakl olduklarn boyuna belgelemediler mi? Fakat bu demek miydi ki, Marks-Engels, hayatn hangi konanda, dnyann neresinde olursa olsun, mutlak ve kesin olarak: zora, cebir ve iddete dayanacak kanl Devrimler istediler. 1871 Paris Komunasndaki davranlar, onlarn insanlar arasndaki her kanl dve ne kadar yakndklarn, en az can dklmesi iin, bilimcil Devrim doumculuundan baka kar yol grmediklerini en son ispat etmitir. Trihin gidiinde insan dileklerinin ne az rol oynadn, bouna yanp yaklmalarn serin kanlca dnce yerine geirilmemesi gerektiini onlar kadar ne sren ve uygulayan bilgin yoktur. Marks-Engels, sahici bir demokraside, hatta bu demokrasi krallk biimini tasa bile, insanlarn bilinleriyle, oylarn kullanarak, insanca yollardan sosyalizme geebileceklerini, hi deilse nlerindeki yzyl iin aktan aa ngrmler, hatta zlemilerdir. Bunu, Birleik Amerika demokrasisinin iyzn akladktan ay sonra yle belirtmilerdir: "Millet temsilcilii, btn iktidar kendisinde temerkz ettirdii, Anayasa gereince millet ounluunun destei sa-

land ndan itibaren istenilenin yaplabilecei lkelerde, Fransa gibi, Amerika gibi Demokratik Cumhuriyetlerde ve basnnda her gn hkmdar sllesinin hemen kaldrlmas tartlan, millet iradesine kar o sllenin ilktidarsz kald ngiltere gibi krallklarda, eski toplumun yeni topluma barcl yoldan geebilecei kavranlabilir." (F. Engels: Keza) Bu kadar ak gerekeli kesin bilimcil kanlara ramen, hl Marks-Engels'e: Demokrasinin dman, yalnz kzl ihtilller kkrtan kanl zlgt gzyle bakmak nereden kmtr? En hafifinden, Marks-Engels'in ne dediini mrlerinde bir yolcuk olsun Marks-Engels'in kendi azndan dinlememi veya dinlediyse bile anlamam yahut anlamak istememi olmaktan, diyebiliriz. En dorusu ise, gerek Demokrasiyi 19. yzyln Batl Cumhuriyetleri ve krallklar gibi kavramayp, arlar, Kayzerler, mparatorlar, Fafurlar, Sultanlar gibi srf kendi slleleri ve zorba karlar asndan grenler, istibdatlarn maskeleyip zorla hakl karmak isterler. Bu hl, kanserlinin lm gibi, kendilerini bekliyen sonucu kimseye dndrmemek kompleksinden ileri gelir. Ne istiyorlard: Millet temsilcilii iktidarsz ve mstebitlerin boynuna asl bir irinlik muskas gibi kalm, Anayasay her gn iniyen, millet ounluunu sapttrmaktan baka hi bir hrriyete yer vermiyen dzenleri, insanlarn kyamete dek batac etmelerini mi? Bu elbet Demokrasi olamazd. Demokrasinin: insanca bilin ve hrriyetin bulunmad yerde ise, Tarihin hkm ister istemez kendine en uygun yrrl buluyordu. Bunu Marks-Engels'in nlemelerine imkn yoktu. Onlarn btn kayglar u idi: "Bir millet, bakalarndan ders almaldr ve alabilir, ve bir Toplum kendi hareketinin tabiat kanununu izlerken, tabii geliim basamaklarnn ne zerlerinden atlayabilir, ne onlar bir buyrultu ile giderebilir. Ama, doum sanclarn ksaltp lmlandrabilr." (K. Marks: Das Kapital, Vorwort zur Ersten Auflage, s. XXXVIII) Bu ak bilim grl sonsuz iyilik dileini hor grebilmek iin, insan ne kertede bilgisiz yahut kt niyetli olmaldr? Demek, anlamadan, dinlemeden Marks-Engels dmanl, biraz da onmaz mstebitliin kendi kendisini ele vermesidir.