TRKYE CUMHURYET ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL ve EDEBYATI (YEN TRK EDEBYATI) ANA BLM DALI

SABAHATTN KUDRET AKSALIN HAYATI, SANATI ve RLER ZERNDE BR ARATIRMA

Doktora Tezi

Arif Ylmaz

Ankara - 2004

BU sayfa bo kalacak

TRKYE CUMHURYET ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL ve EDEBYATI (YEN TRK EDEBYATI) ANA BLM DALI

SABAHATTN KUDRET AKSALIN HAYATI, SANATI ve RLER ZERNDE BR ARATIRMA

Doktora Tezi

Tez Danman: Prof. Dr. Ramazan Kaplan

Tez Jrisi yeleri Ad ve Soyad .. .. .. .. .. Tez Snav Tarihi: . mzas .. .. .. .. ..

TRKYE CUMHURYET ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL ve EDEBYATI (YEN TRK EDEBYATI) ANA BLM DALI

SABAHATTN KUDRET AKSALIN HAYATI, SANATI ve RLER ZERNDE BR ARATIRMA

Doktora Tezi

Arif Ylmaz

Tez Danman Prof. Dr. Ramazan Kaplan

Ankara - 2004

NDEKLER
n Sz . V-VIII Ksaltmalar . IX Giri ............. 1-7 Birinci Blm Hayat, Mizac ve Eserleri 9-98 A. Hayat ve Mizac .. 9-82 1. Hayat .. 9 1.1. Doumu, ocukluu, Ailesi ve Yetime Tarz . 9 1.2. Eitimi .. 17 1.2.1. lkretim ... 17 1.2.2. Lise . 21 1.2.3. niversite 22 1.3. Evlilii ... 23 1.4. retmenlik, Askerlik ve Dier Memuriyet Yllar .. 25 1.5. Emeklilik Yllar, Hastal ve lm .. 28 2. Mizac . 34 3. Sanat Hayat ... 39 3.1. Edebiyata Ynelii 39 3.2. lk Denemeleri .. 45 3.3. Sreli Yaynlarda lk iiri . 48 3.4. Sanat ve Kltr evresi 50 3.5. Grev Ald Kurulular ve Sreli Yayn almalar . 55 3.6. alma Biimi . 71 3.7. Takma Ad Var myd? . 74 3.8. Ald dl ve Plketler 75 3.9. Jri yelikleri 79 B. Eserleri . 82-98 1. iir 82 1.1. arkl Kahve . 82

1.2. Gn I 85 1.3. Bir Sabah Uyanmak . 87 1.4. Duru Gk . 87 1.5. Elinle . 88 1.6. Eik .... 89 1.7. izgi .. 90 1.8. Bir Maviyi Bulmak ... 91 1.9. Srek . 92 1.10. iirler .. 92 1.11. Zamanlar . 93 1.12. Bir Zaman D .. 93 1.13. Buluma .. 94 1.14. iirler ... 94 1.15. Batk Kent 95 2. yk 95 3. Oyun 96 4. Deneme 97 5. eviri ... 98 kinci Blm Sanat, Edebiyat, Dil, Edeb Dnem ve ahsiyetler zerine Dnceleri .. 100-175 A. Sanat, Edebiyat ve Dil . 100-146 1. Sanat 100 1.1. Sanat Nedir? . 100 1.2. Sanat .. 102 1.3. Sanatsever Kiilik 109 1.4. Sanat Eseri 111 1.5. Sanattan Anlama ile Holanma 113 1.6. Sanatta Duraksama .. 114 1.7. Sanatta Gemie Ynelme 115

2. Edebiyat .. 119 2.1.iir 120 2.1.1. Biim .. 130 2.1.2. Vezin ve Kafiye 132 2.1.3. Lirizm . 134 2.1.4. Yalnlk 135 2.1.5. airanelik 135 2.1.6. Nkte .. 137 2.1.7. Gelenekten Yararlanma .. 138 2.1.8. iir Okuru 140 2.2. air . 141 3. Dil . 143 B. Edeb Dnemler ve ahsiyetler .. 147-175 1. Dnemler . 147 1.1. Divan Edebiyat . 147 1.2. Tanzimat ve Servet-i Fnn Edebiyat .. 148 1.3. kinci Yeni . 149 2. Edeb ahsiyetler 150 2.1. Ahmet Kutsi Tecer .. 150 2.2. Ahmet Muhip Dranas . 150 2.3. Cahit Stk Taranc 151 2.4. Cell Slay 153 2.5. Cevat akir Kabaaal (Halikarnas Balks) 154 2.6. Ceyhun Atuf Kansu . 155 2.7. Muzaffer Tayyip Uslu . 156 2.8. Nurullah Ata .. 156 2.9. Oktay Rfat .. 161 2.9.1. iirinde Yntem ve iirinin Tz . 161 2.9.2. iirindeki Yetkinlik .. 162 2.9.3. iirinde Temalar 163

2.10. Orhan Veli Kank .. 163 2.11. Sacit Yumer 165 2.12. Sait Faik Abasyank . 166 2.13. Samim Kocagz 169 2.14. Yahya Kemal Beyatl 170 2.15. Yaar Nabi Nayr 173 2.16. Ziya Osman Saba 173 nc Blm iirlerinin ncelenmesi .177-513 A. Temalar 177-301 1. Doa . 177 1.1. Eski Bir ini: Gkyz ... 193 1.2. Aatan ok Aa Sz .. 198 1.3. Tasz Ece: Gne ... 201 1.4. Ben, Byk ve Sonsuz Deniz .. 202 2. Zaman . 218 2.1. Vakitler 226 2.1.1. Mavi Mrekkebin Snger Kdna Yayl: Sabah .... 226 2.1.2. Yaban kzlerinin Boynuzlarn Vuruu Kaplara: Akam... 227 2.1.3. En Pis Ku: Gece .. 230 2.2. Mevsimler 235 2.2.1. Hzn Mevsimi: Sonbahar ... 235 2.2.2. Yaamn z: Yaz 236 3. Yaama Sevinci .. 237 4. Yokluun Kaps lm .. 246 5. Can Sknts 252 6. Kalabalk inde Yalnzlk . 256 7. Avarelik ... 260 8. Anlara Ka .. 265 9. Uzak Diyarlara G ... 276

10. Sevgili ve Pltonik Ak 286 11. Kurmaca Anadolu Gereklii . 292 B. ekil . 301-434 1. Nazm Birimi .. 301 2. Nazm Biimleri . 311 2.1. Gelenee Bal Nazm Biimleri 311 2.1.1. Halk iirinden Gelitirilen Nazm Biimleri 311 2.1.2. Divan iirinden Gelitirilen Nazm Biimleri .. 312 2.2. Bat Edebiyatlarndan Alnan Nazm Biimleri .. 314 2.2.1. Terza Rima . 314 2.2.2. apraz Kafiye 315 2.2.3. Sarma Kafiye . 316 2.2.4. Karma Kafiye . 316 2.2.5. Dz Kafiye . 317 2.2.6. Ottava Rima ... 318 2.2.7. Sone 319 2.3. Serbest Dzenli Nazm Biimleri .... 319 2.3.1. Eit Dzenli Biimler . 319 2.3.1.1. kilikler . 320 2.3.1.2. lkler 321 2.3.1.3. Drtlkler . 323 2.3.1.4. Belikler 325 2.3.1.5. Alt ve Daha Fazla Dizeli Bentlerden Meydana Gelen Biimler . 327 2.3.2. Kark ve Dier Dzenli Biimler 329 2.3.2.1. Bentlerin Dize Says Deiik Olanlar . 329 2.3.2.2. Dizelerin Hece Says Deiik Olanlar 330 2.3.3. Serbest Nazm 333 2.3.4. Dzyaz iirleri .. 333 3. Ahenk .. 334 3.1. Ritm 336 3.1.1. Vezin . 336

3.1.2. Kafiye ve Redif 351 3.2. Armoni 366 3.2.1. Aliterasyon 367 3.2.2. Asonans . 378 3.3. Yineleme Gruplar . 386 3.3.1. nyineleme (Anaphora) 389 3.3.2. Ardyineleme (Epistrophe) . 399 3.3.3. Zt Paralel Yineleme (Epanalepsis) .. 403 3.3.4. Kvrml Yineleme (Anadiplosis) .. 407 3.3.5. Bala Yinelemesi (Polysndeton) . 412 3.3.6. ok Biimbirimli (Ekli) Yineleme (Polyptoton) .. 414 3.3.7. Zt Yapl Yineleme (Antimetabole) . 415 3.3.8. kileme (Gemination) 417 3.3.9. Ek Yinelemesi (Homoioteleuton) . 429 3.3.10. apraz Yineleme (Antistrophe) .. 434 C. Dil ve Anlatm . 435-513 1. Szck Kadrosu . 435 2. Dize ve Cmle Yaps 441 2.1. Dize Yaps . 441 2.1.1. Tek Szckl Dizeler 441 2.1.2. Szck lemesi .. 450 2.1.3. Dize Blme ... 451 2.1.4. Uzun Dize . 454 2.1.5. Dizelerde Ayralar 456 2.1.6. Dizelerde Ksa izgi 457 2.2. Cmle Yaps ... 458 3. Konuma Dili . 464 3.1.1. Rahat ve ten Syleyi 464 3.1.2. Deyimler ... 467 3.1.3. Ksa ve Eksiltili Anlatm .. 472 3.1.4. Pekitirme Sfatlar ... 476

4. Anlatm Biimleri .. 477 4.1. ykleme 477 4.2. Kartlk ... 482 4.3. Montaj . 485 4.4. Betimleme ... 486 4.5. Diyalog 491 4.6. Sralama ... 492 4.7. Varlklarn Diliyle Anlatm . 497 5. Sapmalar 499 5.1. Sesbilimsel Sapmalar .. 499 5.2. Szcksel Sapmalar 501 5.3. Yazmsal Sapmalar . 502 5.4. Anlamsal Sapmalar . 508 5.5. Tarihsel Dnem Sapmalar .. 511 5.6. Kesimsel Sapmalar .. 513 Sonu 515-524 Kaynaka . 526-579 A. ncelenen Eserler 526 1. iir Kitaplar . 526 2. Sreli Yaynlarda Yaymlanan iirleri . 526 B. Yararlanlan Kaynaklar 559 1. Kitap 559 2. Makale . 562 3. Akoturum, Sylei ve Soruturma 575 4. Tez ... 579 Belgeler.. 580 zet .. 592 Abstract ... 593

N SZ

Sabahattin Kudret Aksaln Hayat, Sanat ve iirleri zerinde Bir Aratrma adn tayan bu alma, sanatnn yaam servenini, sanat anlayn ortaya koymay ve iirlerini incelemeyi amalamaktadr. Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet dnemi sanatlar ierisinde yetkinlii lsnde tannmayan air ve yazarlarn belki de banda gelir. Eser verdii her alanda dl alma baarsn gstermi biri olmasna ramen, bugne kadar eserleri zerinde yaplm doktora dzeyinde bir akademik almann yaplmamas bizim bu almay hazrlama dncemize kaynaklk etmitir. 1998 ylnda Tahsin Yldrmn hazrlad Sabahattin Kudret Aksaln Hikyecilii adl yksek lisans tezi sanatnn hikyelerini ve Esen amurdann hazrlad 2001 ylnda yaymlanan Hkrmakla Haykrmak Aras adl alma sanatnn oyunlarn incelemeyi hedeflemekte, iirleri zerinde ise bir almaya rastlanmamaktadr. Sanat mirasna gereken hassasiyet ve nemi veren kymetli bir e brakmas Sabahattin Kudretin anslarndan biri olmutur. Olduka ileri kabul edilebilecek yana ramen Sabahattin Kudretin hatrasna vefa rnei gsteren saygdeer ei Fatma Mnire Aksal Hanmefendiye burada kranlarm arz etmek istiyorum. Yaklak yl sren almamm her aamasnda, bir stanbul hanmefendisi nezaketi ile her trl bilgi ve belgenin temininde en byk yardm vererek almann Birinci Blmne nemli katklar olmutur. almamza balamadan nceki kaynak aratrmamzn ilk safhasn oluturan bu grmelerden sonra, kapsaml bir kaynaka oluturmaya altk. Alt ay sren veri toplamada, yzn zerindeki dergi ve gazeteyi taradk. Ankara Mill Ktphanede bulamadmz baz dergilerle eksik saylarn stanbul Ktphanelerinde yaptmz aratrma ile tamamladk. Tezin ilk blmnden nce verdiimiz Girite panoramik bir bak asyla Cumhuriyet Devri Trk iiri ve bu oluumun Sabahattin Kudret Aksal ile irtibat

zerinde durulmutur. Bu blmde Aksaln, ilk iirini 1938 ylnda Varlk dergisinde yaymlanmasndan nceki ve sonraki Cumhuriyet devri iir varlnn Aksal estetii ile olan irtibatna iaret etmeye gayret ettik. blmden meydana gelen tezin Hayat, Mizac ve Eserleri adn tayan ilk blmnde airin hayatn ve sanat hayatn ayr alt balklar halinde dikkatlere sunduk. Orhan Okayn belirttii gibi monografiler edebiyat tarihisine salkl malzemeler sunmak zorundadr. Bir baka syleyile monografiler edebiyat tarihinin czlerini oluturacak, edebiyat tarihisine yardmc olacak verileri bnyesinde barndrmaldr. Monografiler bu balamda edebiyat tarihinin birer paras, tamamlanmay bekleyen bir binann, tulalar hkmndedir. Bu bak asyla sanatnn yaam yksne ait ayrntlar mmkn olduunca zenginletirmeye altk. airin ailesini, ailesinin Manastrdan stanbula g hikyesini, ocukluk yllarn, eitimini, evliliini, Emekli Sand ve grev ald kurum arivlerinden derlediimiz bilgi ve belgeler nda memuriyet hayatn anlattk. Sanat hayatnda ise ayn yaklam srdrdk. Sabahattin Kudretin ilk kalem tecrbelerini ifade etmekle yetinmeyerek, sanat ve kltr evresini de dikkatlere sunduk. Elli drt yllk sreli yayn faaliyetini tablo ve grafiklerle anlatmaya altk. almamzdaki rakam, tablo ve grafikler deerlendirmelerimizi znellikten kurtarma abamzn bir sonucudur. Yer yer okumay zorlatrma gibi olumsuz etkileri olsa da istatistiksel verilerin, varlan sonularn tutarll ve geerlilii noktasnda nemli bir ileve sahip olduuna inanyoruz. statiksel deerlendirmelerde, airin 1995 ylnda Yap Kredi Yaynlar arasnda kan kitaplam btn iirlerini ieren iirler kitab esas alnm; tematik incelemede ise airin kitaplam btn iir kitaplar bata olmak zere kitaplarnda yer almayan iirleri de buna eklenmitir. Bir sanatnn ald dl ve plketler onun sanat deerine iaret eden ltlerden biri olduu gibi grev ald jrilerin de sanat dnyasndaki saygnl ile paralellik gsterdiini syleyebiliriz. Bu tr etkinlikler ayn zamanda onun ok ynl bir kiilie sahip olduunun gstergelerinden biridir. Bu kabulle Aksaln grev ald jrilere ulaabildiimiz lde tezimizde yer verdik.

Birinci Blmde, Eserleri bal altnda sanatnn iir kitaplar zerinde toplu bir deerlendirme yaplmtr. Amacmz iir kitaplarn ksa ve z bir biimde tantmak, basklar arasndaki farkllklar gstermektir. Bylelikle okuyucu airin yayn srecini, sanat izgisindeki geliimi ve deiimi topluca grme imknna sahip olacaktr. kinci Blmde airin sanat, edebiyat, dil, edeb dnem ve ahsiyetler zerindeki grlerini iki ana balk halinde deerlendirdik. Bu blmde Aksaln grleri, kitaplam denemelerine sreli yaynlarda kalm 119 deneme, aratrma ve inceleme yazs ve 61 syleisi dahil edilerek tespit edilmi, kendi iindeki tutarll, deiimi ve geliimi gz nnde bulundurularak gsterilmitir. Anlamay kolaylatrma, tespitleri belli bir sistematie balama kayglaryla mmkn olduunca gruplandrma ve maddeleme yaplmtr. nc Blm Sabahattin Kudretin iirlerinin incelenmesine ayrlmtr. iirleri, Tema, ekil ile Dil ve Anlatm adn tayan ana alt balk altnda incelenmitir. Temalar en yaygn olanndan en aza doru bir sralama ile verilmitir. ok zengin ahenk gelerine sahip Aksal iirinin ses orkestrasyonunu kuran yapnn paralarna ulalmaya allmtr. iirin ltleri olarak bakklk, denge, dzen ve uyumu gsteren airin, bu teorisinin uygulamaya ynelik abasnn peine dlm; uygulamalar arpc rneklerle gsterilmitir. almamzn bu blmnde de istatistiksel verilere bavurulmutur. ekil alt bal altnda airin forma dayal denemelerini, kaynaklarna dayal bir tasnifle verdik. Bu blmde son olarak dil ve anlatm zellikleri zerinde durduk. Sonuta btn bir almay zetlemekten zellikle kandk. Burada amacmz daha nce sylediklerimizi yinelemek deil, almamzda elde ettiimiz bulgular topluca gstermek, deerlendirmek ve yarglara varmak olmutur. Kaynakada incelediimiz ve yararlandmz eserlere yer verilmitir. Tezimizin sonunda ise metin oluturmada kullandmz bir takm belgelerden rnekler sunulmutur. Uzun sren bu almann her safhasnda bilgi birikimi ve tecrbesiyle bana yol gsteren, destek veren bata saygdeer hocam Prof. Dr. Ramazan Kaplan olmak zere

tez izleme komitesinin deerli yeleri hocalarm Prof. Dr. smail Parlatr ve Prof. Dr. erif Aktaa teekkr ediyorum. Ayrca grlerinden yararlandm Prof. Dr. Cem Diline, benim

ulaamadm baz belgelerin temininde yardmc olan, almama ilgi gsteren Robert Koleji Trke retmeni Adil zciye, kendilerinden byk yardm grdm deerli arkadalarm Ar. Gr. Ramazan Bardak, Ar. Gr. Mithat Durmu ve Ar. Gr. Ahmet zpaya burada teekkr etmeyi bir bor biliyorum.

Arif YILMAZ

KISALTMALAR

age. ags.

: Ad geen eser. : Ad geen soruturma / sylei.

agm. : Ad geen makale. bk. C. ev. hzl. s. : Baknz. : Cilt. : eviren. : Hazrlayan. : Sayfa.

GR

Cumhuriyet Dnemi Trk iirine Genel Bir Bak

Cumhuriyet dnemi airlerinden Sabahattin Kudret Aksaln edebiyat dnyasnda grlmeye balad dnemin ncesini ve sonrasn bilmek, Aksal iirinin epistemolojik ve estetik alt yapsn oluturan zemini tespit etme noktasnda nemlidir. Sabahattin Kudret Aksaln ilk iirini yaymlad 1938 ylnda, Trk iirinin Cumhuriyet ncesinden gelenler ve onlarn sanat anlaylar ile kuatlm durumda olduunu syleyebiliriz. zellikle hece lsne dayal iir anlay, btn serbest syleyi abalarna ramen bu yllara kadar krlabilmi deildir. 1 Aksaln ilk iirlerini hece lsne yaslamasnda bu etkinin pay olduu dnlebilir. ok geni bir dnemde, geni bir sanat kitlesini iermekle birlikte ortak bir bildiriye sahip olmamas ve temsilcilerinin bir tek grup olarak grlmemesi nedeniyle Mill Edebiyat dnemini ve mensuplarn snrlandrmak, adlandrmak olduka zordur. 2 Mill Edebiyatn prensiplerini ve bu prensipler dorultusundaki ilk rneklerini 1910 ylnda Selnikte yaymlanmaya balayan Gen Kalemler dergisinde buluyoruz. 3 Bu ilkeleri dil, vezin ve ierik 4 olmak zere ana balk altnda toplayarak zetlemek mmkndr. Gen Kalemlerin 11 Nisan 1911 tarihli saysnda yaymlanan, her ne kadar isimsiz yaymlansa da sonradan mer Seyfettinin kaleme ald ortaya kan 5 ve Mill Edebiyatn manifestosu zellii
1

Hakan Sazyek, Cumhuriyet Dnemi Trk iirinde Garip Hareketi, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1996, s.11.

Orhan Okay, Mill Edebiyat, Byk Trk Klsikleri, C.10, tken-St Yaynevi, stanbul 1990, s.233.
3

smail Parlatr- Nurullah etin, Gen Kalemler Dergisi, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1999, s.XXI.

Bilge Ercilasun, kinci Merutiyet Devrinde Tenkit, 1. Trk Tenkit, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, Ankara 1995, s.278. Hseyin elik, Gen Kalemler Mecmuas zerinde Bir Aratrma, Yznc Yl niversitesi, FenEdebiyat Fakltesi Yaynlar, Van 1995, s.22.
5

gsteren Yeni Lisan adl yazda, taklitilikle sulanan o gne kadarki Trk edebiyatna karlk yeni ve mill bir edebiyata duyulan ihtiya vurgulanmaktadr. Mill bir edebiyatn da ancak Arapa ve Farsa gramer kaidelerinden arndrlm, terkipsiz ve konuulan bir dille oluturulabilecei art zerinde durulmaktadr. Aruzun Trke szckleri bozduu iddiasn ortaya atan mill edebiyatlar Ziya Gkalp (1876-1924)in katklaryla hece veznini millliin ikinci temel kural kabul etmilerdir. smail etilinin belirttii zere bu grler 1940lara kadarki Trk iirini kuatan, ayrc ve belirleyici vazgeilmez balca nitelikler arasnda yer almtr. 6 Halk tanmay balca amalar arasnda grme ve mill bir muhteva ile edeb eserleri ekillendirme amacn tayan mill edebiyatlarn yol aclar olarak Mehmet Emin (1869-1944), Ziya Gkalp, mer Seyfettin (1884-1920), Ali Canip (1887-1967), ve Fuad Kprl (1890-1966) saylabilir. Alan bu yolda yryen ve Cumhuriyet dneminde sanatlarnn olgunluk gnlerini yaayan Be Hececilerin 7 tematik ve imgesel yapda () gelitirdii romantik ve klie syleyiler () vezinsizlie, hayal ve syleyi zgrlne dayal farkl klarn varl yannda, yaygnln ve saygnln korumutur. 8 Mill mcadelenin Anadoluda balamas, kurtulu savandan hemen sonra yeni Trkiye Cumhuriyetinin bakentinin Anadolunun ortasndaki Ankara olarak belirlenmesi, edebiyatn da hapsolduu stanbuldan btn bir Anadoluya almasn salam ve bylelikle mill edebiyat koridoru geniletilmitir. 9 Cumhuriyetten nceki Trk edebiyatnda Anadolu, ancak batdan gelen realizm cereyannn tesiri altnda, uzaktan ve ksmen grlebilmitir.
10

Anadolu ve Anadolu insannn

gerekleriyle ilk defa karlaan Cumhuriyetin ilk yllarndaki air, romanc ve hikyecilerin eserlerinde Anadolunun tabi ve sosyal manzaralar Anadolu insannn problemleri n plnda bir yer tutar. Bylece Trk edebiyatnda Anadolucu
6 7

smail etili, Cahit Klebi ve iiri, Aka Yaynlar, Ankara (Tarih Belirtilmemi), s.9.

erif Akta, Cumhuriyet Devri Trk Edebiyat, Trk Dnyas El Kitab, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, Ankara 1992, C.3: Edebiyat, s.507. Hakan Sazyek, age., s.11. Birol Emil, Modern Trk Edebiyatnda Hakim Temyller, Trk Kltr, 230 (Haziran 1982).

8 9

10

Mehmet Kaplan, Han Duvarlar, iir Tahlilleri 2 Cumhuriyet Devri Trk iiri, Dergh Yaynlar, stanbul 1994, s.19-20.

Edebiyat, yahut Memleketi Edebiyat ad verilen yeni bir cereyan balar. 11 Sabahattin Kudret, Memleketi Edebiyat cereyan ierisinde deerlendirilemese de belli bir dnem yzn Anadoluya evirmekten kendini alamamtr. Gnmze kadar uzanan memleketi edebiyat, kendi iinde bir hayli farkl eilimler, anlaylar ve sonulara sahiptir: Memleket corafyasnn tasvirinden 12 mill hislerin ve kahramanlk duygularnn heyacanl ve hamas ifadesine 13; Anadolu folklor deerlerinin n plna karlmasndan 14 sosyal problemler iin radikal zmler teklif eden marksist ideolojinin angajesine 15 ; Anadolu mistisizminden ilham almaktan 16 mitolojik iklimin derinliklerine inme gayretlerine 17 kadar uzanan geni bir yelpaze. 18 Atatrk dnemi olarak adlandrlan 1923-1938 yllarnn zellikle ilk on ylnda, devlet ve toplum yapsnda adalama adna cidd reformlar yaplr. Toplumu eski olandan uzaklatrma, hayat alglama ve yaama bakmndan Batya yaklatrma amac tayan bu devrimler bu sre ierisinde birbiri ardnca gerekletirilir. 19 te bu devrimlerden biri olan alfabe devriminin yapld dnemde varlklarn ilan eden bir baka topluluk Yedi Mealedir. Bilinli bir birlikteliin ilk rnekleri olan Servet-i Fnn ve Fecr-i tiden sonra, sanat anlaylar farkllk gsterse de, bir dnm ve devinim balatmak amacyla Cumhuriyetin ilk yllarnda kurulan Yedi Meale 20 bir edeb okul nitelii kazanamayan bir harekettir. Sabahattin Kudret Aksaln ilkrenim yllarna rastlayan, yalar 18 ile 25 arasnda

11 12

Birol Emil, agm.

Faruk Nafiz, Yusuf Ziya, Enis Behi, Halide Nusret, Kemalettin Kamu, mer Bedrettin, Ahmet Kutsi, Sabahattin Ali, Ceyhun Atuf Kansu, Zeki mer Defne, brahim Zeki Burdurlu.
13 14 15 16 17 18 19 20

Behet Kemal alar, Orhan Saik Gkyay, Arif Nihat Asya. Ahmet Kutsi Tecer, Bedri Rahmi Eybolu. Nazm Hikmet, Ercment Behzat Lav, lham Bekir Tez, Hasan zzettin Dinamo. Necip Fazl, Asaf Halet elebi, Sezai Karako. Salih Zeki Atay, Ali Mmtaz Arolat, Mustafa Seyit Stven. smail etili, age., s.17. Hakan Sazyek, age., s.3-4. Hikmet Dizdarolu, 50. Ylnda Yedi Meale, Milliyet Sanat, 271 (3 Nisan 1978).

deien yedi gencin genlik heyecan ve edebiyat tutkusu 21 ile kurduu Yedi Meale bir topluluk zelliini aamamtr. Yeni mecazlar, yeni syleyilerin peine den haric leme birer ressam gzyle bakan kendi duygularn, kendi sezilerini imaj ve semboller yardmyla dikkatlere sunmaya alan kmlardr. 23 Cumhuriyet dneminde tek balarna ortaya kan ve Sabahattin Kudret zerinde derin tesirleri olmu Cahit Stk Taranc (1910-1956) ve Ahmet Muhip Dranas (1908-1980) iaret edilmesi gereken iki sanatdr. Sabahattin Kudretin iir zevkinin olumasnda ve gelimesinde etkili olan bu iki sanat sanat sadece sanatn hizmetinde sayan, yalnz kendi dnyalarn konu edinen ve () Cumhuriyet devri Trk iirinin en gl lirikleri arasnda yer almaktadr. 24 Cahit Stk, ilk iirini Be Hececilerden Halit Fahri (1891-1971)nin yardmyla 1930 ylnda Servet-i Fnnda yaymladnda 25 o sralarda Sabahattin Kudret ortaokula yeni balamtr. Aksal bundan sekiz yl sonra da ilk iirini yaymlayacaktr. Cahit Stk 1933 ylndan itibaren Varlkn yaz kadrosunda yer almaya baladnda ise Aksal da Varlkn dzenli okuyucular arasndadr. Ahmet Muhip de Be Hececilerden Faruk Nafiz (1898-1973)in
22

Yedi

Mealeciler canllk, samimiyet ve daima yenilik parolasyla n plna

ynlendirmesiyle iir yazmaya balar ve iirlerini Servet-i Fnn, Varlk, Aa, Olu, adrvan vb. dnemin nl sanat-edebiyat dergilerinde yaymlar. 26 Dranas iiri,

Olcay nertoy, Cumhuriyet Dneminin lk Edeb Topluluu: Yedi Mealeciler, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm Trkoloji Dergisi, C.XI, 1993.
22 23 24

21

erif Akta, agm., s.510. Oktay Yivli, Yedi Meale Ortak Kitab ve Yedi Mealeciler, Trk Dili, 537 (Eyll 1996).

Kenan Akyz, Cumhuriyet Devri Trk Edebiyat, Trk Ansiklopedisi, Mill Eitim Bakanl Yaynlar, C. XXV, Ankara 1977, s.179. Ramazan Korkmaz, karosun Yeni Yz Cahit Stk Taranc, Aka Yaynlar, Ankara 2002, s.38. Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, C.I, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2001, s.320.

25 26

anlatm imajlarndaki eitlilii, Baudelaire (1821-1867), Verlaine (1844-1896) sembolizminden yola kan geleneksel biimleri ile dikkat ekmektedir. 27 Cahit Stkda younluk kazanan, yaama sevinci, lm endiesi, ak, yalnzlk, doa, telere ka izlek ve konular ile, 28 Ahmet Muhipte grlen haric lemdeki nesnelerden ald intibay iyimser bir gzle dikkatlere sunma 29 eiliminin Sabahattin Kudretdeki yansmalarn bulmak mmkndr. Aksal bir yazsnda dile getirdii gibi Dranas doay doann mant iinde deil de insann mant iinde sunma gayretinden tr sevmekte ve onu bu konuda rnek kabul etmektedir. 30 iirimizdeki yerleik kurallara kar srdrlen mcadelenin Cumhuriyet devrindeki ilk rneklerini Nazm Hikmet (1902-1963) vermitir. O, iir formu ve z asndan yeni Trk iirine kazandrd yeni almlarla bir dnemi derinden etkilemi, hatta denilebilir ki 1929 ylnda yaymlad 835 Satrdaki iirleriyle sanatn toplumculuu, yenilikilik, toplum koullarnn sanat zerindeki etkisi, iir geleneinin air zerindeki rol, konuma diliyle iir dili arasndaki iliki, iir nazm farkll, sadelik gibi bir ok hususta Garipin yol acs olmutur. 31 Garipilerden nce iiri gnlk yaama, kk insann kk dnyasna indirme abalarnn ilk rneklerini verenlerin banda Nazm Hikmet Ran gelmektedir. Garipilerde ve Sabahattin Kudret Aksaln ilk iirlerinde grdmz egemen iir anlaynn iir dilinden ayrlan yeniliin kimi ipularn Nazm Hikmetin iirlerinde grmek mmkndr. 32 Sabahattin Kudret Aksaln edebiyat dnyasna att ilk admn sonrasnda ise Cumhuriyet dnemi Trk iirinde n plna kan, zerinde durulmas gereken
Atilla zkrml, Dranas, Ahmet Muhip Mad., Trk Edebiyat Ansiklopedisi, C.2, Cem Yaynevi, stanbul 1987, s.373.
28 29 30 31 27

Ramazan Korkmaz, age. erif Akta, agm., s.510. Sabahattin Kudret Aksal, Dranas in, Varlk, 808 (1 Ocak 1975).

Hakan Sazyek, Garipilerin Trk iirinin ki nemli Adyla likileri, Adam Sanat, 126 (Mays 1996).
32

Turgay Fieki, Nzm Hikmetin iir Evreleri, Nzm Hikmete Armaan, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 2002, s.7.

balca iki hareket vardr: I. Yeni diye nitelendirdiimiz Garip ve II. Yeni. Sabahattin Kudret zellikle Garip iirinin egemenliini kurmaya balad 1940l yllarda, sz konusu hareketin dorudan ierisinde yer almasa da biim, syleyi ve belki de en belirgin olarak ierik ynyle onlarla kesimelerine tanklk etmekteyiz. Sabahattin Kudret Aksal 1950den sonra yazd iirlerinde ise kinci Yeniye yaklar. Yeni iir, Birinci Yeni iir adlaryla da ifadelendirilen Garip hareketi, Orhan Veli (1914-1950), Melih Cevdet (1915-2002) ve Oktay Rifat (1914-1988)n iirlerinden bir ksmn iir hakkndaki dncelerini ieren bir nszle birlikte 1941 ylnda topluca yaymlamalaryla balar. Ortak kitaplarnn garipsenmesini isteyen lnn bata kitaplarna setikleri ad ve kitaptaki Bu kitap, sizi allm eylerden pheye davet edecektir cmlesi, geleneklerin dnda, yepyeni bir tutum takndklarn, yerleik btn iir anlaylarna meydan okuduklarn duyurmaktadr. 33 Garip iirinin zellikle 1940 kua zerinde nemli lde etkisi olmutur. Garipilerin en nemli inklb iirimizi airane modalardan kurtarmak ve bir de dilimizde ilk aruz denemelerinden itibaren Trk iirinin hakim vasf grnen mzikaliteyi sarsmak olmutur. 34 Bir ok air Garip tarznda iirler yazmaktan kendini alkoyamamtr. Yeni iirin ynlendiricisi olma noktasnda yadsnamayacak boyutta bir etkisi olan Garip hareketinin zaman zaman kendini ispat amacndaki yeni airlerin basit syleyileriyle yozlatrlmaya alld da gzlenmitir. 35 Garip iirinin ortaya kt 1940 yllarda, o dnemin sanatlarn derinden etkileyen siyas hadiselerin banda kinci Dnya Sava gelmektedir. Sabahattin Kudretin baz iirlerinde olduu gibi, bir ok iire konu olan sz konusu bu savata 36 Trkiye, her ne kadar taraf olmasa da yanbamzda cereyan eden olaylardan kendini koruyamamtr. Bu sava, Ulusal Kurtulu Savann at yaralar kapatamadan ikinci bir siyas, sosyal, ekonomik ve kltrel sarsnt ierisine giren Trkiyede, otoriter rejimin yerlemesinde balca etken olmutur. () Siyas
33 34 35 36

nci Enginn, Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat, Dergh Yaynlar, stanbul 2001, s.80. Ahmet Hamdi Tanpnar, Edebiyat zerine Makaleler, Dergh Yaynlar, stanbul 1992, s.116. Hakan Sazyek, age., s.351. Hidayet Karaku, Garip Akm / Toplumcu Gerekilii Srdrenler, Cumhuriyet Dnemi Trk

Edebiyat, Edebiyatlar Dernei Yaynlar, Ankara 1998, s.220.

dzlemde demokrasiye gei ertelenmi, sosyal alanda temel tketim maddelerinin yokluu snf ayrmn krklemitir. kinci Dnya Sava sanat ortamnn olumsuz etkilenmesine de neden olmutur. Bu dnemde bir ok derginin ksa sreli alp kapanmasnn bata gelen nedenleri arasnda sava almtr. kinci Dnya Sava boyunca Almanya yanls ve Sovyetler Birlii kart bir politikay gizliden gizliye yrten iktidar, bu gr dorultusunda zellikle sava kart ve sosyalist olarak grd dergiler, yazarlar ve airler zerinde sk bir bask ve izleme faaliyeti yrtmtr. Bu bask, iirlerin ve yazlarn sansrden geirilmesi, () dergilerin kapatlmas, kimi grevli kiilerin edebiyat kimliiyle airlerin arasna girerek onlar hakknda bilgi toplamas (), hapis ve srgn cezalarnn uygulanmas gibi trl yollarla kendini gsteriyordu. 37 iirin imajinatif yapsn geniletme, arma ve soyuta ynelme, usun snrlarn ama ile dilin egemen yapsn krma eklinde zetlenebilecek bir anlaya yaslanan ve Garip iirine bir tepki ortaya koyan kinci Yeni Hareketi mensuplarnn 38 nemli bir baka zellii ise gemi birikimlerin eitli unsurlarna duyduklar bir hayranlktr. 39 Btn bu zelliklerin tesinde sylenmesi gereken kinci Yeninin bir dil hareketi olduudur. Garip iirinden ve ada iir dilinden farkl bir iir dili kurma abasna giren kinci Yeniciler iiri allm dil gelenei ve zevkini derinden bir sarsma ii olarak grrler. 40 Sabahattin Kudret Aksal zellikle Elinleden sonraki iirlerinde beliren dil ve anlatm tutumu, nazm ekli tercihi ve genel anlamda geleneki yaklam, damtlm youn iirler yazmas yn zaman zaman kinci Yenicilerle birlikte anlmasna neden olmutur.

37 38

Hakan Sazyek, age., s.8-9.

Olcay nertoy, Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyatnda iir, ada Trk Edebiyat, Anadolu niversitesi, Akretim Fakltesi Yaynlar, Eskiehir 1998, s.106. Cevat Akkanat, Gelenek ve kinci Yeni iiri, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 2002, s.329. Ramazan Kaplan, Bir Dil Hareketi Olarak kinci Yeni, Mill Eitim, 88 (Austos 1989).

39 40

BRNC BLM
HAYATI, MZACI ve ESERLER

A. Hayat ve Mizac 1. Hayat 1.1. Doumu, ocukluu, Ailesi ve Yetime Tarz Sabahattin Kudret Aksal 25 Mart 1920, Pazar gn (Rum: 25 Mart 1336, hicr: 06 evval 1338) stanbulun Beikta semtindeki Akaretler Caddesinde, 1 Makaya doru klrken sol taraftaki evlerin sondan ikincisi olan, 95 numaral, katl evde dnyaya gelmitir. 2 Sabahattin Kudretin sadece ay kalabildii, geni bir talktan girilen bu ev, eski ahap evlerdendir. Asl ad Sabahattindir. Nfus czdan, resm belge ve yazmalarnda yalnzca Sabahattin adn kullanrken ilk iirleri ve yazlar bata olmak zere btn eserlerinde Sabahattin Kudret adn tercih etmitir. Sabahattin Aksal, ikinci adn tercihi konusunda yakn evresine herhangi bir ey sylemedii gibi yazlarnda bunu akla kavuturucu bir bilgi de bulunmamaktadr. Emekli Sandnca hazrlanan hizmet cetveli ve pasaportunda doum tarihi 25 Nisan 1336 olarak gsterilmektedir. Resm belgelerde farkl bir tarihin esas alnmas, Sabahattin Kudretin nfus kaydnn bir ay ge yaplm olmasndan kaynaklyor olmaldr. nk Sabahattin Kudret, Mehmet Seydann hazrlad kitap iin kendisinin kaleme ald ocukluk gnleri ile ilgili bir yazsnda, yannda byd enitesi Cemal Aksaln eski not defterlerini kartrrken 25 Mart 1336 tarihiyle karlatn syler: Yaamnn sonuna dek birlikte oturacamz enitemin lmnden sonra eski not defterlerini gz gezdirirken bu tarihin orada da saptandn grdm. Benim doum tarihimi bildiren mor mrekkeple yazlm bu kk not, bir bakasnn yaam yksnn ilk tmcesine ne kadar benziyordu. Buruk bir duyguyla okudum. Enitem, 25 Mart 1336, Saadettin Beyin bir erkek evld dnyaya geldi. diye yazmt. Kukusuz, bu Rum tarihe gre bir

1 2

Bu caddenin bir dier ad Spor Caddesidir.

Eray Canberk, Beikta airleriyle de Anlr, Dnden Bugne Beikta, Beikta Belediye Bakanl Yaynlar, stanbul 1998, s.307.

saptamayd. Mild tarihe evrilince on gn ekleyerek 7 Nisan 1920 tarihini bulmak gerekecekti. 3 Rum 1334 (1918)ten nceki tarihlerin mild tarihe evriliinde, Rum yla 584 eklenirken, gn saysna da on gn eklenir. Rum 1334 (1918)den sonraki tarihlerin mildye evriliinde ise ay ve gn aynen alnr. 4 Fakat, Sabahattin Kudretin bizzat kendisinin kaleme ald ocukluk anlar bata olmak zere birok kaynakta mild ay, gn saysna on gn eklenerek bulunmu; bunun sonucunda da Aksaln doum tarihi 25 Mart 1920 olmas gerekirken, 7 Nisan 1920 olarak gsterilmitir. Her ne kadar kendisi on gn eklenmeli diyorsa da ayn yerin birka satr ncesinde doum tarihini sylerken ... 1920 ylnn 25 Martnda domuum. diyerek deta bizi dorulamaktadr. 5 stanbul ili Beikta ilesinde (cilt:20, aile sra no:644, sra no:33) nfs kayd bulunan 6 Sabahattin Kudret Aksaln 7 babasnn ad Sadettin, annesinin ad ise
Mehmet Seyda, ocukluk Yllar: Yazarlarmzn ocukluk Yllar, Trk Dil Kurumu, Ankara 1980, s.30-31. Ycel Dal - Cumhure er, Tarih evirme Klavuzu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 1997, C.1, s.XXIII. Sabahattin Kudretin doum tarihi bata olmak zere hayat ile ilgili en doru bilgileri Cumhuriyetten Sonra Hikye ve Romanda bulmakla birlikte, Alangu da ilk sayfada Aksaln isminin yanna farkl bir tarih koyarken ileriki sayfalarda bize dorusunu vermektedir. Tahir Alangu Cumhuriyetten Sonra Hikye ve Roman (1930-1940), C.2, stanbul Matbaas-Asaf Ertekin Yaynlar, stanbul 1965, s.421. Bu bilgiler Nfus Mdrlnn gncelletirilmi Web adresinden alnmtr. Son dzenlemelere gre kendisine Trkiye Cumhuriyeti kimlik numaras olarak 26860968724 verildii tespit edilmitir. Nfusa kaytl olduu yer, deiik zamanlarda verilen belgelerde farkl gsterilmektedir. Bunlar dzenleme tarihine gre vermek istiyoruz. 16 Aralk 1943 tarihinde verilen evlilik czdanna gre: Trkali Mahallesi, Nshetiye Caddesi, No:14, Beikta. 30 Haziran 1977de Emekli Sand iin dzenlenen nfus kayt rneine gre il: stanbul, ile: Beikta, mahalle: Vinezde Soka ve ev no: 111, cilt no: 45, sahife: 51. 8 Austos 1977de verilen pasaportuna gre il: stanbul, ile: Beikta, mahalle: Vinezde, hane: 111, cilt ve sahife no: 45. 29 Haziran 1990 ylnda yenilenen src belgesine gre il: stanbul, ile: Beikta, mahalle: Trkali, ktk:14, cilt:27, sayfa:107.
7 6 5 4 3

10

Asiyedir. Harbiye Nezareti mmeyyizlerinden olan (kalem amiri) Saadettin Bey daha nce bir evlilik yapm, bu evliinden Selahattin ve Cemalettin adnda iki erkek ocuu ile bir kz ocuu dnyaya gelmitir. Sabahattin Kudretin vey aabeylerinden Selahattin Eren, baba meslei olan subayl seerek Ankarada uzun yllar binba rtbesiyle alm, dier aabeyi Cemalettin Eren ise ilkokul retmenlii yapmtr. Sabahattin Kudret Aksaln dedeleri hakknda geni bir bilgiye sahip deiliz. zellikle baba tarafndan dedesiyle ilgili olarak, Manastrl, ie dnk, sessiz ve sakin bir kiilii olduu dnda bir bilgiye ulaamadk. Sabahattin Kudretin ei Fatma Mnire Aksaldan aldmz bilgilere gre Sabahattin Kudret de dedeleri ile ilgili ok fazla bir ey bilmemekteydi. Bunun birden ok nedeni vardr. En bata gelen nedeni Sabahattin Kudret Aksaln daha aylk bir bebekken yetim kalmas, ocukluunu teyzesinin yannda geirmesidir. Anne tarafndan dedesinin ad Hac zzet Efendidir. Manastrl olan Hac zzet Efendi inanlarna olduka bal, ok neeli, yerinde konumay seven, uzun boylu, dikkat ekecek kadar da yakkl biridir. Manastrda Kara Mustafalar olarak bilinen aile, geni topraklara, zm balarna, iftliklere, ehrin merkezinde dkkanlara ve byk bir kke sahip olduka varlkl bir ailedir. O gnk Manastrn nde gelenlerinden olan Hac zzet Efendi ayn zamanda uzun sre ehir meclis yelii de yapmtr. 8 Hac zzet Efendinin, ei Eref Hanmdan ikisi kz, ikisi erkek olmak zere drt ocuu olmutur. En byk kznn ad Sabriye Aksal, dierinin ise Sabahattin Kudret Aksaln annesi Asiye Karaatadr. Oullarnn ad Mehmet ile Tevfik Karaatadr. Aile ierisinde en uzun sreli bir yaam sren Eref Hanm, grme yeteneini gittike kaybetmeye balayan gzlerinden 1943n yaz balarnda ameliyat olmu ve uzun sre iyileememi; hastanede srtst yatmaktan ve

Muzaffer Uygunerin hazrlad Sabahattin Kudret Aksal, Yaam, Sanat, Yaptlarndan Semeler adl eserde, burada sylediklerimizin paralelinde sylenenler de Mnire Hanmefendiden alnmtr. Zaman zaman deerlendireceimiz bu bilgiler iin ayr ayr dipnot dmeyeceiz. Daha baka bir yerden alnm varsa onu mutlaka gstereceiz. Muzaffer Uyguner, Sabahattin Kudret Aksal, Yaam, Sanat, Yaptlarndan Semeler, Bilgi Yaynevi, Ankara 2000.

11

ihtiyarln getirdii birtakm zorluklardan dolay da zatrreeye yakalanarak 23 Haziran 1943te lmtr. 9 Ailenin en byk kz, ayn zamanda Sabahattin Kudretin teyzesi olan Sabriye Hanm, subay olan einin ii dolaysyla stanbulda oturmaktayd. Evleri de 1910lu yllarn banda ilide, imdilerde mze olarak hizmet veren mehur Pembe Kkn hemen bitiiindeydi. Hac zzet Efendi, ei Eref Hanm, iki olu ve bir kz yannda olduu halde Balkan Savann kmasna bir ay kala byk kzlar Sabriye Hanm ziyaret etmek iin stanbula gelir. Ksa bir sre sonra Balkan Savann patlak vermesi zerine snrlar kapanr. Geriye dnemeyeceklerini anlayan Hac zzet Efendi, skdarda bir ev kiralayp stanbula yerlemek zorunda kalr. 10 Hac zzet Efendinin ksa bir sre sonra zatrreeye yakalanmas ve lmesiyle birlikte aile Akaretlerdeki bir eve tanr. Saadettin Bey kendisi gibi yine Manastrdan yaklak yedi yl nce g edip stanbula yerleen ve uzun sredir komusu olan 1312 (M.1896) doumlu Asiye Hanmla, Birinci Dnya Savann sona erdii gnlerde evlenir. Sabahattin Kudret, Saadettin Beyin Asiye Hanmla yapt ikinci evliliinden olan tek evlddr. Asiye Hanm, Saadettin Beyle hayatn birletirmesinden sonra ailesiyle kald evden ayrlarak ok da yabancs olmad, yaantlar kendi yaantsna benzeyen, kendileri gibi Rumeli gmeni Saadettin Beyin ailesiyle yaamaya balar. Bu aile de kalabalk bir ailedir. Sabahattin Kudretin babas ve annesinin dnda iki halas, onlarn eleri ve ocuklar da bu evde oturmaktadr. Aksal, katl bu evde ancak ay gibi ksa bir sre kalabilmitir. nk eini veremden kaybeden Saadettin Bey, ksa bir sre sonra kendisi de bu ince hastala yakalanarak 1920 ylnn Temmuzunda lr. Bunun zerine teyzesi Sabriye Hanm daha aylk bir bebek iken yetim kalan Sabahattin Kudreti ve annesini yanna alarak gene kalabalk bir eve, baba ocana gtrr. 11 Bu ev, btn aile bireylerinin birlikte oturduu bir yerdir. Hac zzet Efendinin ei, Sabahattin Kudretin anneannesi Eref Hanm, byk days Tevfik
9

Sabahattin Kudret Aksal Bykannemin lm adl hikyesinde anneannesinden uzun uzun sz eder. zellikle onun hastal ve lm zerinde durur. Bu gnlerin tan Mnire Hanmdan aldmz bilgiler dorultusunda diyebiliriz ki Aksaln bu hikyesi de otobiyografik bir hikyedir. Mehmet Seyda, age., s.32. Mehmet Seyda, age., s.33.

10 11

12

Bey, kk days Mehmet Bey ve onlarn eleri, teyzesi Sabriye Hanm ile enitesi Cemal Aksal bu evde bir arada yaamaktadr. Teyzesinin ei, Sabahattin Kudret Aksaln manev babas olan Cemal Aksal subaydr. Asl ad da Mehmet Cemaldir. Kthanede bulunan imendifer Alay Kumandan Muavinlii grevini uzun bir sre yrtm; 12 muhtemelen 1925ten sonra, 13 Mudanya Bursa Hatt letme miri Vekillii grevinde bulunmutur. Ksa sren Mudanyadaki grevinden sonra Cemal Bey Derincede liman bakan olarak grev yapmaya balamtr. Sabahattin Kudret on yanda iken Nshetiye Caddesindeki 14 numaral evi satn alarak tekrar stanbula dnmtr. Herhangi bir salk sorunu olmad halde, bir sonbahar gn kahvaltsn yaptktan hemen sonra 2 Kasm 1944te 63 yanda iken lmtr. ok sevdii ve babas gibi grd enitesi Cemal Beyin lm Sabahattin Kudreti derinden etkiler ve onun lm zerine bir de At yazar: Kasmn ikisinde leye doru ld Enitem dokuzyz krk drt ylnda (...) sterdim ok daha uzun olsun mr Beiktataki evinde yaasn Konusun glsn sylesin Kahveye ksn akam st
At, Gn I (1953), s. 42,43.

ocuklar olmayan teyzesi ile enitesi Sabahattin Kudreti sevmi ve onu kendi evltlar gibi grm, hatta ona kendi soyadlarn dahi vermilerdir. Ailenin dier fertleri ile Sabahattin Kudretin soyad arasndaki farkllk buradan kaynaklanmaktadr. Babas Cumhuriyet kurulmadan nce ld iin ailesine kendi setii bir soyad brakamaz. Anneannesi Eref Hanm ocuklar ile beraber Karaata soyadn seerken, kk yata yetim kalan Sabahattin Kudreti evltlk olarak yanlarna alan enitesi Cemal Bey ona kendi soyad olan Aksal verir. Daylar ise Manastrdan stanbula geldikleri gnlerde geimlerini salayabilmek amacyla kk memurluklara girmiler, lmlerine dek bu tr
Aile, Manastrdan stanbula geldii 1912 ylnda Cemal Bey, Kthanede grev yapyordu. Mnire Hanm, Cemal Beyin o gnlerde i yerine atla gidip geldiini kendisine ve Sabahattin Kudrete anlattn sylyor. 1924 ylnda Manastra geri dnen aile 1926 ylnda tekrar stanbula kesin dn yaptnda, Mehmet Cemal Bey artk stanbulda deildir.
13 12

13

grevlerde almlardr. Byk days Tevfik Bey, Manastrdan stanbula ikinci gelilerine iki ay kala ruhsal bir hastalk geirmi, lmne dek yle yaamtr. 14 Btn aile fertlerinin bir arada kald ve Sabahattin Kudretin ocukluunun nemli bir blmnn getii bu evde daylar, teyzesi ve enitesi ona, babasnn yokluunu aratmazlar; kendi ifadesiyle kz kardelerinin, babasn erken yitirmi ocuuna bir zveri gsterirler. Bu dnemle ilgili anlarnda Sabahattin Kudret unlar syler: Annemin ailesi beni oyuncaklara bodu, ocukluumu oyuncaklarn dnyasnda yaadm. Enitem de, daylarm da birok akamlar eve bir oyuncakla gelirlerdi. Geim durumlarnn bu trl bir harcamaya o kadar da yeterli olmadn sanyorum. Bu, kz kardelerinin babasn erken yitirmi ocuuna gsterilen bir zveriydi. 15 Sabahattin Kudretin bu yeni yuvasnda baba szcnn telffuz edilmesi deta yasaklanarak, babasn aylk bir bebekken yitirmi bir ocukta yoksunluk duygusu uyandrmamaa ok zen gsterilir. Aksal, bu konuyla ilgili olarak yine ayn yerde yle der: Baba szc yasak saylrd. Bu konuda yle salam bir gelenek kuruldu ki, yamn ilerledii yllarda bile ben babamn szn anneme amaktan, onun ksack evlilik gemiini kurcalamaktan kandm. Bana gsterilen zene ben de baka zenle karlk verdim. ok sonralar aabeyimden 16 aldm kk bilgilerle yetindim. 17

14 15 16

Mehmet Seyda, age., s.33. Mehmet Seyda, age., s.32.

Aabeyim dedii, subay olan aabeyi Cemalettin Erendir. Sabahattin Kudret, aabeyi Cemalettin Beyi yannda ei Mnire Hanm olduu halde Ankarada birka defa ziyaret etmitir. Bu bilgileri bu grmelerinde alm olmaldr.
17

Mehmet Seyda, age., s.31.

14

Sabahattin Kudret Aksaln Ailesi

HACI ZZET EFEND (.1912?)

EREF HANIM (. 23 Haziran 1943)

Sabriye (Cemal) Aksal Asiye [Karaata]- (Saadettin)

(ocuklar Yok)

Tevfik (Mnire) Karaata

(ocuklar Yok)

Mehmet (Zbeyde) Karaata 15 Suzan Karata Orhan (Ayten) Karaata

Saadettin ( ? lk Ei)

Sabahattin ( Mnire ) A K S A L
(ocuklar Yok)

Selahattin Cemalettin E R E N

Kz (Ad ?)

Balkan Savann ardndan Birinci Dnya Sava ve onu izleyen Kurtulu Sava nedeniyle uzun bir sre Manastra geri dnme frsat bulamayan aile (teyzesi ve enitesi dnda), snrlar alr almaz, 1924 ylnda Yugoslavyaya, Manastra geri dner. Manastrda onlar sevindiren biraz da artan bir olayla karlarlar. Byk bir bahe ierisindeki evleri, tm eyalaryla beraber 12 yl nce braktklar gibi durmaktadr. Hatta bir cezvenin bile yeri deimemitir. 18 O gne dek grmedii akrabalarnn ocuklaryla yakn bir arkadalk kuran Sabahattin Kudret, Huddat adndaki kendisinden drt ya byk yine hsmlarndan olan bir kzn srarlar sonucu mahalle okuluna gider. Bu okula ancak birka gn devam edebilir. Ateli bir hastalk olan kzl hastalna yakalanr. Uzun srecek olan bu hastalktan kurtulduunda da okula devam etmez. ki yl kald Manastrdaki iki yer, Drahor ve Polister, hafzasnda derin izler brakmtr. Drahor, iki yan duvarlarla evrili, ehrin ortasndan geen rmaktr. Her iki yannda arlarn yer ald bu rmak deta ehrin simgesi durumundadr. Polisterse Manastrdan ok rahat grlebilecek bir mesafedeki bir dan addr. Sabahattin Kudret ehrin insanlarnn ona oka baktklarn, zirvesindeki kar orann izleyerek havay anlamaya altklarn anlatr. 19 Olunu daha iyi bir yerde okutmay ok isteyen Asiye Hanm Manastrdan ayrlmak ister. Aile ierisinde yaanan uzun tartmalardan sonra stanbula dnmeyi kararlatrrlar. 1926 ylnn baharnda Selanik yoluyla stanbula dnerler. Aile yine Akaretlerde bu sefer baka bir eve yerleerek burada da beraber yaamaya devam ederler. Alt yana gelen Sabahattin Kudretin okula balama zaman gelmitir artk. Zaten stanbula dnlerindeki en nemli neden de budur.

18 19

Mehmet Seyda, age., s.32. Mehmet Seyda, age., s.33.

16

1.2. Eitimi 1.2.1. lkretim Manastrda bir iki gn devam ettii okulunu saymazsak, ilkokula Manastrdan dndkten iki ay sonra (1926) Beikta ark dadisinde balamtr. Akaretlerdeki bu okulun ad yaklak iki yl sonra, Sabahattin Kudret nc snfa giderken deiir, 38. lkokul olur. Hemen evlerinin karsndaki bu okula bir sre annesiyle gidip gelirse de aslnda annesinin bu tutumundan utan duyar ve nitekim ksa bir sre sonra da bunu yasaklar. Kurtulu Savayla ilgili arklarn seslerini, terzinin okula gelerek diktii lacivert nln ayak kokusu ile devleri yazarken bir sorun olan, ktlara bulaarak yaylan mrekkebin kokusunu uzun yllar sonra dahi anmsayacak, eitime kar ilk savam mrekkebe kar verdim diyecektir. 20 1926 ylnn bahar aylarndan 1928 ylnn gz aylarna kadar kaldklar, okuluyla kar karya olan Akaretlerdeki kiralk evlerinden ayrlarak, Ihlamurdaki air Nedim Caddesini kesen sokaklardan birindeki eve tanmaya karar verirler. Sokanda elektrik olduu halde katl bu ahap evde olmamas, onlar bir ara bu dncelerinden vazgeirecek gibi olsa da, kk daysnn giriimleriyle sz konusu ev satn alnr. Daha nce oturduklar evleri Sabahattin Kudretin okuluna ok yakn olmasna ramen deitirmelerinin nedeni, byk days Tevfik Beyin rahatszldr. Tevfik Bey, Manastrdan dnmelerine iki ay kala, 1926 ylnn balarnda rahatszlanarak ruh hastas olmu; doktorlar bir baheyle megul olmasn tavsiye etmilerdir. Salnda kendisine yeter artk aabey, kalbin yorulacak denecek kadar ok konuan birisi iken bir suskunluk simgesi gibi durmaya balayan Tevfik Beyin aile ierisinde, ei dnda, konutuu anlat tek kii yeenidir. Sabahattin Kudret, kendisi zerinde derin izler brakan days ile ilgili intibalarn bir yazsnda yle anlatr: Doktorlar baheyle uramasn salk vermilerdi. O da, o kk baheyi ksa srede parka evirdi, benden baka herkesin de girip kmasn yasaklad. Evin bir odasna ekilerek karsndan baka kimseyle konumad. Gene de, yceliini duyduu bir simgeye bal kald ki, o da, ailenin tmn
20

Mehmet Seyda, age., s.34.

17

toplayan akam yemekleriydi. Akam yemeklerini, annesiyle kardeleriyle birlikte, konumadan yedi. Yemekten sonra da bir saat, ne az ne de ok tam bir saat, onlarla gene konumadan oturur, snrn kendisinin koyduu tren sresinin bitiminde, onu sessizce izleyen karsyla odasna ekilirdi. Bahe gibi, bu oda da yalnz bana akt. (...) Bir gn hastalanarak yataa dt. O akam, bamla kapnn dn gstererek, Gelsinler mi? diye sordum. Bezgince Gelsinler dedi. Koarak ktm, haber verdim. Be on dakika sonra, nde bykannem, ardndan ev halknn tm ekinerek girdiler. Giderek ekingenlik dald. Bu hava on be gn srd. Sonra da beni bir hsmmzn evine yolladklar bir gece byk daym ld. Ev ve l hikyesi tamamen, Ortabaheye yakn bir yerde olan bu ev ve days zerine kurulmutur. Aksal burada, kendi deyimiyle buuk katl olan ahap evde geen gnlerini anlatmtr. Dn dergisinin Kasm 1985 saysnda yaymlanan Ev ve lnn 21 kurgusuna gerek d, hayal hibir unsurun girmediini o dnemleri ve aileyi yakndan tanyan einden reniyoruz. Hikye bu ynyle otobiyografik bir zellik tamaktadr. 22

Ev ve l hikyesi iki hikye kitabnn yaymlanmasndan sonra yazld, belki de daha doru olan bir ifadeyle yaymland iin, ancak hikyelerinin Cem Yaynevince 1994 ylnda yaplan toplu basmnda yer alabilmitir. Daha nce yaymlanan Yaral Hayvan ve Gazoz Aac adl kitaplarda yer almamaktadr.
22

21

Hikye zaman ve mekn n plana karan cmlelerle balar: 1928 ylnda Beiktata bir akaret evinde oturuyorduk. Gzd. Birka gn nce Cumhuriyet Bayram byk enliklerle kutlanmt. Evimizin nnden sabahleyin askerler, gece fener alaylar gemiti.

Cumhuriyetin kuruluunun beinci ylndaki kutlama trenlerinin anlatld cmlelerle devam eder. Harf devriminin yapld yl ilkokul nc snf rencisi olduuna deinir. Yksek tavanl beyaz badanal odalar tanttktan sonra, kalabalk bir aile olduklarn syler. ye says kmsenmeyecek bu topluluk bykannemi, annemi, byk daymla kk daym, yengelerimi, bir de Rumeliden getirdikleri bir kz, abla yerine koyduum bir kz ve beni ieriyordu diyerek aile bireylerinden byk daysnn neden aile ekirdeinin dnda tutulduunu aklar. Rumeliden geldikleri 1912 ylndan beri kiralk evlerde oturan ailenin Ortabahe civarnda bir ev satn almak istediklerini reniyor ve bu evin betimlemeleriyle karlayoruz. Tm dikkati evin ayrntlarna eviren yazar daha sonra evin evresine, sokana ve mahallesine, mahallenin simgesi olarak grd mahalle sakinlerine evirir. Daysnn rahatszln ve lmyle otobiyografik hikyesini bitirir.

18

1928 ylnda, Sabahattin Kudret ilkokul nc snfa giderken Trkiye, kkl bir deiiklie gider; Arap harflerinin kullanm kaldrlarak yerine Yeni Trk alfabesi getirilir. Yeni yazya almakta biraz zorlansa da ksa srede uyum salamay baarr. 1930lu yllarn Ramazana rastlayan aylarnda stanbulun birok semtinde olduu gibi onlarn mahallesindeki bir kahvede Karagz oyunlar oynatlrd. Bayrama kadar da bu gsteriler devam eder giderdi.23 te bu yllarda kk days Mehmet Beyle beraber yava yava kahvelere, zellikle de Karagz gsterilerine gitmeye balar ve bu gsterileri mmkn olduunca karmamaya alr. 24 1930-1931 eitim retim ylnda ilkokuldan mezun olunca, Ik Lisesinin orta blmne kaydolur. lk defa 1929 yaznda gittii Derinceye, 25 bu yllarda da gitmeye devam eder. Bu dnemin yaz aylarn da enitesi Cemal Beyin liman bakanl yapt Derincede geirir. O gnlerin Derincesi ancak be on evden meydana gelen kk bir ky grnmndedir. Gndzlerini burada saysz yerli yabanc yk gemilerine bakarak, onlarn zerlerinde gezinti yaparak geirir. Akamlar ise uzaklardan gelen akal seslerini dinler koyu sessizliin dinmesini, karanln aydnlna dnmesini bekler. 26 Ortaokulun son snfna getii aylarda, 13 yanda iken, Enitesi Cemal Bey Derinceden stanbula gelir, Nshetiye Caddesindeki 14 numaral evde oturmaya balar. Annesi ile beraber Sabahattin Kudreti de yanlarna alr. 3 katl byk bir ev olmas nedeniyle kendisine ayr bir oda verilir. ocukluktan genlie getii bu odada 27 ilk iirlerini, ilk hikyelerini yazar. Sabahattin Kudretin nfus bilgilerinde de geen bu ev, aslnda bir kk grnmnde, meyve bahesi ile evrili, hafif bir yamaca yasl olmas nedeniyle de bir cephesi Boaza bakan bir evdir 28
23 24 25 26 27 28

Sabahattin Kudret Aksal, Tiyatro stne Sylei, Denemeler, Konumalar, s. 111-112. Mehmet Seyda, age., s.35. Sabahattin Kudret Aksal, Ev ve l, ykler, s.242. Mehmet Seyda, age., s.34. Mehmet Seyda, age., s.35.

Eray Canberk, Beikta airleriyle de Anlr, Dnden Bugne Beikta, Beikta Belediye Bakanl Yaynlar, stanbul 1998, s.308.

19

Bir Zaman D adl iir kitabnda bu ev ve ocukluk gnlerinin Beiktana ait izlenimleri, birtakm grntleri bulmamz mmkndr. Ben miydim O 29 iirinde okula gidii, okuldan dn srasnda evresinde grd nesnelerin kendisinde uyandrd grnt ve duygulanmalarna ahit oluyoruz. Bir Zaman Ard adl dzyaz iirinde evleri ve onun evresinden Uzatlm yolu evin. Fulya tarlas bayr. it ard bahe, kumu gagalayan tavuk. Bir hasr ykanyor, yn yapra kuruyor gnete. Mavi perdeleri onun. Azmda eskimi bir hamurun tad, yryorum dutlarn dibinden.
Bir Zaman Ard, iirler, s.404.

eklinde betimlerken, ayn evin odalar iin de unlar syler: Masa vard, sedir, kilim, soba, sobann borusu, gene de botu oda. Konsol, ayna, mangal, maa, cezve, fincan, l sars n daha da boaltyordu oday, ekerek demeden ve tavandan uzatyordu yzn, bir Modigliani kadnna benziyordu oda.

Evin mutfa da Eski Mutfak adl iirinde konu edilir: Erkenci bir gnele r mutfaa bahe. lkyazn mutucu kuu ter. Kfn kokladmz bir merdiveni ineriz. Terlemi kpler buluruz orda, gmler deri deitirmi. Soda kokusu leende, yastaacn hamuru syrk. Kapkacak dn geceden ykanm, kevgirde yine de suyu szyor. Mavi gzl glleri fincanlarn, raflara dizili.
Eski Mutfak, iirler, s.409.

Sekiz on yalarnn gzlemleri, altml yalarn duygulanmalaryla o gnlerin sokandan ve mahallesinden yle bahseder: Deli gibi, hep deli gibi sokaklarda kotuumuz, yokulara vurduumuz, aalardan sarktmz. Dndmz, geceye kilitlenmi kaplardan arsalarn. Ykn boaltm gemiler sanrdk kendimizi,

29

iirler, s.403.

20

yosunlu krmzs suyun stnde grnen. Bir gvercin baygn der nmze. Glerdi uzaktan uzaa yamal gzleriyle eskici.
Sokaklar, iirler, s.409.

Oyun ktlarndan kuleler yap, Sonra fr stlerine, soluksuz fr ki Yklmasnlar, yana yatsnlar Biraz eri dursunlar sadece. ocukluumun sokann evleri de yleydi Okuldan dndmde Ya da sabahleyin okula giderken Evden ktmda.
Mahalle, iirler, s.371.

Aslnda Bir Zaman D adl eseri adndan da anlalaca zere anlarn altnda meydana gelmi bir almadr. Bu kitapta yer alan hemen her iirde ocukluk gnlerine ait izleri yakalamamz mmkn olabilmektedir.

1.2.2. Lise 1931-1932 eitim retim ylnda balad ortaokul renimini 1933-1934 eitim-retim ylnda tamamlayarak yine ayn okulun (zel bir okul olan Ik Lisesinin) lise blmne balar. Bugn Feyziye Mektepleri ad altnda faaliyetlerini devam ettiren bu okul, o gnlerde lkenin en tannm, sahasnda belli bir birikimi ve yetkinlii olan retmenlerini bnyesinde barndryordu. Felsefe, mantk, psikoloji derslerini Hilmi Ziya lken (1901-1974), edebiyat derslerini de Ahmet Hamdi Tanpnar (1901-1962) vermekteydi. 30 Sabahattin Kudret Aksal ortaokul ve lise yllarnda alkan bir renci deildir. zellikle ilk yl, ilk avareliklerin iini doldurduu yl, hocalar onu snfn sayl tembelleri arasnda grr. imdi o yln dnyay, edebiyat sevmeye baladm zamanlar olduunu hatrlyorum diyen Sabahattin Kudret, ok gemeden gnlk dersler ile okul d uralar arasnda denge kurmay baarr. Fen
30

Varlk, Sabahattin Kudretle Bir Konuma 375 (1 Ekim 1951).

21

bilimleriyle aras asla iyi olmam, edebiyat dersi gelsin diye de pek beklememitir. Ama, edebiyat dersinde sklmamtr da... Felsefe derslerinde hocas Hilmi Ziya lkenle hafiften tartmay ok sever. Krk dakikalk dersin neredeyse yarsn Sabahattin Kudretin bu mnazaralar oluturur. 31 Ik Lisesindeki eitimini 1937de tamamlayarak mezun olur.

1.2.3. niversite 1936-1937 eitim-retim ylnda 32 Ik lisesinden mezun olan Sabahattin Kudret Aksal, stanbul niversitesi Hukuk Fakltesine girer. Okul harcnn taksitini demedii gerekesiyle yl sonu snavlarna giremez. Buna baka birtakm nedenler de eklenir ve okuldan ayrlr. Hukuk Fakltesini brakmasnn nedenini ei Mnire Hanm yle aktarr: O yllarda Hukuk Fakltesinde sene iinde yoklama yerine geebilecek kompozisyon yazdrlrd. Bu kompozisyonlarn hibirinde bulunamayan imtihana giri hakkn elde edemezdi. Sabahattin en azndan birinde bulunmasna ramen imtihana giri listesinde adn bulamaz. Hibir yoklamada bulunmayan baka bir arkada ise imtihana giri hakkn elde eder. Bir yanllk olabileceini dnerek imtihanlar yapldktan sonra renci kalemine gider. Kocaman sar bir zarf karrlar; iindekileri gzden geirince onun taksit makbuzunun yuvarlanm, zarfn kesine skm kalm olduunu grrler. Asl sebep bu olmakla beraber Hukuk Fakltesinden ayrlmasn gerektirecek baka yan tesirler de oldu. 33 Bu yan tesirleri ortaya karanlardan biri Ik Lisesinden retmeni olan Hilmi Ziya lkendir. Daha o yllarda fiziktesi konulara kar zel bir ilgi duyan Sabahattin Kudret, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Felsefe Blmne 18
31 32

Varlk, ags.

Feyziye Mektepleri Vakfna ait bir okul olan Feyziye-Ik Lisesi mezunu Sabahattin Kudret Aksala mezuniyetinin 40. yl ansna verilen Berattan onun 1936-1937 eitim retim ylnda mezun olduunu reniyoruz.
33

Muzaffer Uyguner, Sabahattin Kudret Aksal, Yaam, Sanat, Yaptlarndan Semeler, Bilgi Yaynevi, Ankara 2000, s.16-17.

22

Eyll 1938 tarihinde kaydolur.

35

34

Hilmi Ziya lken burada da hocasdr. Hocasn

evinde sk sk ziyaret eder. Lise dnemlerinde balayan bu felsef diyalog, Hilmi Ziyann kard nsan dergisi mnasebetiyle edeb boyut da kazanr. Aksal, ortaokul ve lise yllarndaki tembellii zerinden atmasn bilmi, zellikle niversitenin ilk iki ylnda olduka alkan ve baarl bir grafik sergilemitir. 36 Hatta son snf rencisi iken skdar 3. Ortaokulunda yardmc retmenlie balamtr. 37 1943 ylnda niversite renimini bitirdikten sonra da ayn ortaokulda retmenlie devam etmitir. Sabahattin Kudret Aksal felsefe blmnden 30 Eyll 1943 tarihli ve 2648 numara ile kaydedilmi mezuniyet vesikasn alarak retmenlik grevine devam eder. Diplomasn ise ok sonralar, 7 Temmuz 1949da alr. 38

1.3. Evlilii Sabahattin Kudret Aksaln einin ad Fatma Mnire Aksaldr. Baz belgelerde 39 her ne kadar ad Fatma Munise eklinde gese de bunun hata ile yazldn dnyoruz. nk evlilik czdan ve Fatma Hanmn Emekli Sandna gnderdii dilekelerinde hep Mnire ad kullanlmtr. Evlenmeden nce kulland, bir baka deyile kzlk soyad Btn olan Mnire Hanm, 18 Aralk 1917 (Rum: 18.10.1333, hicr: 3 Ramazan 1336)de 40 stanbul Suadiyede
Edebiyat Fakltesi yllarna ait bu gibi bilgiler stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi arivinden alnmtr.
35 36 34

Sabahattin Kudret Aksal, Cahit Stkyla, Denemeler, Konumalar, s.147.

Varlk, Sabahattin Kudretle Bir Konuma, 375 (1 Ekim 1951). Baki Sha Edipolu, Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet, 4 ubat 1968.
37 38

Emekli Sand Hizmet Cetvelinde yardmc retmenlik ad altnda gsterilmitir.

stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi arivindeki dosyasnda Aksaln ald dersler ve notlar yle gsterilmitir: Felsefe Tarihi: Pekiyi, Ahlak: yi, Umum Ruhiyat: Pekiyi, Sosyoloji: yi, Trk Tefekkr Tarihi: Orta, Dekart ve Kartezianizm: Pekiyi, ktisat:Pekiyi, Askerlik Dersi: Geer, Yabanc Dil: kmal-geer. 4 Mays 1993 tarihinde hazrlanan Vukuatl Nfus Kayt rneinde olduu gibi.

39 40

24 Knunuevvel 1334te karlan bir kanunla 1.1.1918 tarihinden itibaren Rum ylba da deitirilmitir. Daha nce ylba 1 Mart iken, mild takvimde olduu gibi 1 Ocak ylba kabul

23

dnyaya gelmitir. Babas Namk Btn binbalktan emekli olmu bir subaydr. Babasnn bir kuak nceki dedelerinden olan Mustafa Hilmi Paa Osmanlnn son dnem paalarndandr. Annesinin amcas olan Osman Bey (air) de paadr. Mnire Hanm babasn subay niformasyla hi grmediini, daha dorusu hatrlamadn syler. nk Namk Bey binba iken kendi istei ile emekli olmu, o gnk stanbulun nde gelen mermer tccarlarndan olan kaynpederiyle (Behet Ate) almak istemitir. Mnire Hanm alt yan bitirmek zereyken Suadiyedeki evleri satlnca Sleymaniye taraflarnda bir eve tanrlar. lkokulun drdnc snfna kadar bu semtte bulunan Beyazt lkokulunda okuyan Mnire Btn, Kzltopraka tannca son snf buradaki 6. lkokulda tamamlamak zorunda kalr. lkokuldan sonra eski paalardan Zht Paann konandan evrilme olan Kadky Kz Ortaokuluna kaydolur. Orta renimini tamamlamasnn ardndan Erenky Kz Lisesine kayd yaplr. O gne kadar dersleri ile ilgili herhangi bir sorun yaamam olan Mnire Hanm, lise birinci snfta baarl olamaz ve snfta kalr. Gelecekleri ile ilgili mitleri krlnca da okulu brakmak ister. Ailesinin olumlu yaklam sonucu ayn okula devam etmeye karar verir. Babasnn daha iyi bir eitim alacan dnd Ik Lisesine ise 10. snfta, yani lisenin ikinci snfnda geer. Lise 1 ve 2. snflar Sabahattin Kudret Aksalla ayn snfta okuduktan sonra o da Sabahattin Kudretle ayn yl, yani 1936-1937 eitim retim ylnda Ik Lisesinden mezun olur. Sabahattin Kudretle ayn snfta olmasna ramen kzlarn erkeklerle veya erkeklerin kzlarla yz gz olmas o gnk sosyal yaam ierisinde det olmad iin derslerle ilgili birtakm alveriler dnda sohbet edemediklerini Mnire Hanmdan reniyoruz. Her ne kadar Sabahattin Kudretin hocalar ile yapt mnazaralar dolays ile Mnire Hanmn dikkatini ekmi olsa da, lise dnemlerinde duygusal bir diyalog yaamamlardr. Ailesinin bir an nce kzlarnn evlenmesini istemesi zerine liseden sonra bir yl eitimine ara verir. Eitimine devam etme konusunda ailesini ikna etmeyi baarr ve 1937-1938 eitim retim ylnda Edebiyat Fakltesi Felsefe Blmne kaydn yaptrr. Sabahattin Kudretin liseden sonra bir Hukuk Fakltesine gitmesi, devam etmeyerek ayrlmas ve Mnire Hanmn da

edilmitir. Ycel Dal - Cumhure er, Tarih evirme Klavuzu, C.5, s.370. Bu yzden Mnire Hanmn doum tarihinde grlen 10. ay Terinievvel (Ekim) deil, Knunuevvel (Aralk)dir.

24

liseden sonra biraz nce sylediimiz ailev nedenlerden dolay ara vermesi, onlar ayn snfta tekrar buluturur. Sabahattin Kudret Aksal, Felsefe Blmn zamannda ve baar ile bitirmesine ramen, Mnire Hanm nklp Tarihi dersinin sertifikasn almay baaramamtr. Felsefe blmnn son snfn okuduu gnlerde, daha lise sralarndayken tand ve beendii Sabahattin Kudretle duygusal bir arkadalk kurmu; bu arkadalk onun evlilik yaam asndan kendi deyimiyle isabet olurken, eitiminin bitmeden sona ermesine neden olmutur. 1942 ylnda babasnn lm ile zaten zihni dalm olan Mnire Hanm, bu beraberliin etkisiyle baaramad tek ders olan inklp dersinin dier snavlarna da girememitir. Resm stat bakmndan faklte mezunu olamamasnn byk lde kendi suu olduunu, bunda biraz da ei Sabahattin Beyin de paynn bulunduunu da sylemeyi ihmal etmez. Sabahattin Kudret Aksal faklteyi bitirir bitirmez kendisi gibi subay ocuu olan Mnire Btnle 20 Austos 1943te nianlanr. ok fazla beklemeden de yaklak drt ay sonra 16 Aralk 1943te Beyolu Evlendirme Dairesinde kylan nikhla hayatlarn birletirirler. Yaklak elli yl sren evlilikleri sresince hi ocuklar olmamtr.

1.4. retmenlik, Askerlik ve Dier Memuriyet Yllar Sabahattin Kudret Aksaln daha Felsefe Blm son snf rencisi iken 1941-1942 eitim retim yl banda, hizmet cetveline gre 27 Ekim 1941 ylnda, skdar nc Ortaokulunda yardmc retmenlie balar. Hizmet cetvelinde her ne kadar bran belirtilmemise de, 7 Haziran 1956 tarihini tayan Borlandrma Tahakkuk Cetvelinde yardmc retmenliinin Trke olduu yazlmtr. Kendisi de 31 Mays 1966 tarihini tayan Emekli Sand Umum Mdrlne hitaben yazd dilekesinde brann Trke yardmc retmenlii diye belirtmitir. 41

41

Tahir Alangu da Sabahattin Kudretin hem renci, hem de Trke Yardmc retmeni olduunu syler. Tahir Alangu, Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyetten Sonra Hikye ve Roman (19301940), C.2, stanbul Matbaas-Asaf Ertekin Yaynlar, stanbul 1965, s.421.

25

1950li yllarn banda lvedilerek Sultantepe Ortaokulu olan bu okulda 42 toplam 6 yl 6 ay 13 gn grev yapmtr. 43 Sabahattin Kudret Aksal, skdar 3. Ortaokulunda Trke dersleri verirken bir yandan da Boazii, stikll ve kendi mezun olduu okul olan Ik Lisesinde felsefe grubu dersleri verir. Felsefe grubu derslerini verdiini bildiimiz sz konusu bu okulun adnn Hizmet Cetvelinde gememesinin nedeni, bu okullarn zel okul olmasdr. Askerliini devaml olarak erteleyen Sabahattin Kudret Aksal, 38 yana geldiinde askerlik grevini yerine getirmek ister. Bir ihtiya duyarm dncesiyle ald src belgesi, askerliini Ankara Etimesgutta nakliye subay olarak yapmasn salayacaktr. Hava Kuvvetleri Oto. Tabur Komutanlndan verilen hizmet teskeresine gre, toplam bir yl srecek askerlik hizmetinin ilk alt aylk dnemini, Yedek Subay Okulu 4. Tabur, Nakliye Blnde ald eitimle tamamlar. kinci alt aylk dnemi yedek subay olarak Hava Kuvvetleri Oto. Tabur Komutanl emrinde geirir. 4 Mays 1948de balad askerlik hizmetini 30 Nisan 1949da tamamlar. Ei Mnire Hanmn bize aktardklarna gre, Sabahattin Kudret komutanlaryla uyumlu bir ekilde alarak, hi de ikyet etmeyecei rahat bir
Baz kaynaklar Sabahattin Kudret Aksaln ilk grev yeri olarak skdar Sultantepe Ortaokulunu gsterirken, baz kaynaklar bu okuldan hi bahsetmemektedir. Bir mddet sonra lvedilen skdar 3. Ortaokulunun adnn ne olduu konusunda bizim de phelerimiz ortaya km, ama sonucunda 3. Ortaokulunun kapatlmad, sadece adnn deitirildii anlalmtr. yle ki, Sabahattin Kudret Aksal 22 Mays 1954 tarihini tayan stanbul Belediyesine hitaben yazlm dilekesinde, skdar 3. Ortaokulunda geen hizmet sresinin emekliliine saylabilmesi iin borlandrlmasn talep eder. stanbul Belediyesi de 26 Mays 1954 tarihli ve 7623 sayl yazlaryla yardmc retmenlik yapm biri iin bunun mmkn olup olmadn skdar Fstkaac Ortaokulu Mdrlne sorar. Fstkaac Ortaokulu Mdrlnn stanbul Belediyene yazd 29 Mays 1954 tarih ve 233135/211 sayl yazsnda skdar 3. Ortaokulunun lav edildiinden bahseder. Fakat bu okulunun akibeti ile ilgili herhangi bir bilgiye yer vermez. stanbul Belediyesinin muhatap olarak bu okulu almas nedeniyle skdar 3. Ortaokulunun adnn skdar Fstkaac Ortaokulu olarak deitirilmi olabilecei zannna kaplabilinir. Yazmalarn bu okulla yaplmas ile ilgili olarak baz eyler sylenebilir, ama Sabahattin Kudretin grev yapt okulun Fstkaac Ortaokulu olmad kesindir. nk, Sultantepe Ortaokulunda altn hem ailesi bilmekte hem de bu okuldan rencisi olduunu bildiimiz air Metin Elolunun biyografisinde bu okulun ad da gemektedir. Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, Yap Kredi Yaynlar, C.1, stanbul 2001, s. 355. Askere gittii tarih olan 10 Mays 1948 tarihine kadar toplam 7 yln zerinde bir hizmet sresinin gemi olmas gerekirken 6,5 yln gsterilmesinin nedeni aralarda deiik nedenlerle ay kaybnn olmasdr.
43 42

26

askerlik dnemi geirmitir. Nakliye subay olmann getirdii imknla ksmen de olsa Anadoluyu tanma frsat bulur. iirler kitabnn 73. sayfasndan balayp 77. sayfasna dek devam eden srasyla Anadolu Yolculuu, Etimesgut iiri, Sincanky, Anadolu Yaylas, Bir Kasabada Uyanmak adl iirleri o gnlerin gzlemlerini ve duygulanmalarn yanstan iirleri olarak grnmektedir. Anadoluya duyduu hayranlk ve sevgisini birok iirinde dile getiren Sabahattin Kudret Aksal askerlik dn, bir yandan ok sevdii stanbuldan, dier yandan da stanbulun edebiyat ve sanat muhitlerinden ayrlp Anadoluya gidecei endiesiyle retmenlii brakr. Yaklak be ay kadar herhangi bir ite almayan Sabahattin Kudret, 19 Eyll 1949 tarihi itibariyle alma Bakanl, stanbul Blge alma Mdrlnde alma mfetti yardmclna aday memur olarak balar. Bir yl sonra da asil olarak atamas yaplr. 6 Ekim 1950den 24 Eyll 1951e kadar ayn yerde i mfettilii grevini yaklak bir yl daha srdrr. Buradan stanbul Belediyesi Mfetti Muavinliine terfi ile tayin edilir. 25.9.1951 ile 8.10.1952 tarihleri arasnda muavin olarak, 8.10.1952den 5.10.1962ye kadar, toplam on yl stanbul Belediyesi Mfettilii vazifesini srdrr. Hizmet Cetvelindeki tarihe gre 6.10.1962de stanbul Belediyesi Tefti Heyeti Mdrl Mfettiliine atanr. Bu grevini 14.9.1964e kadar srdrr. 15.9.1964te tekrar bir nceki grevi olan Belediye Mfettiliine dner. Bu grevinde uzun sreli kalmaz. 9 ay 15 gn sonra, 1.7.1965te stanbul Belediye Konservatuvar Tiyatro Blmnde toplam 3 ay psikoloji-estetik retmenlii yapar. 6 Ekimde Belediye Mfettiliine ikinci kez geri dner. 2.5.1966da stanbul Belediyesi Tefti Heyeti Mdrl Mfettiliine ikinci kez atanr. Bu grevini ok ksa srede deitirmez. 27.10.1970e kadar Tefti Heyetinde alr. Ayn tarih itibariyle stanbul Belediye Konservatuvar Tiyatro Blm psikoloji-estetik retmenliine balar. Emekliliine kadar da bu grevde kalr. skdar 3. Ortaokulunda Trke retmeni olarak balad memuriyetini, yine retmen olarak yaklak 36 yl sonra tamamlar. 6 Mays 1977de kendi istei ile emeklie ayrlr.

27

Emeklii Sand hizmet cetveline gre aktardmz bu bilgiler dnda, birok kaynakta Sabahattin Kudretin baka grevlerinden daha bahsedilmektedir. 44 Sz konusu bu kaynaklara gre, Kasm 1959da stanbul Belediyesi Konservatuvar Mdrlne atanr. Yaklak bir buuk yl kadar sren bu grevinden sonra, 1961de ehir Tiyatrolar mdrl, 1962de ehir Operas sanat ynetmenlii, 1963-1968 yllar arasnda da stanbul Belediyesi yaz ileri mdr olarak grev yapar. Alt ay kadar da stanbul Belediyesi sanat mavirlii grevinde bulunur. 45

1.5. Emeklilik Yllar, Hastal ve lm 1977 ylnda emekliye ayrlmasndan sonra, yaklak 4 yl herhangi bir grevde bulunmayan Sabahattin Kudret Aksal, Prof. Dr. Safa Erknn srarlar sonucunda, Gzel Sanatlar Akademisi Ahmet Haim Krssnde, 1980-1981 yllarnda estetik ve psikoloji dersleri verir. O gnlerde ba gsteren salk sorunlar yznden bu son grevini de brakmak zorunda kalr. Bundan sonra da herhangi bir ite almaz. Emeklilik gnlerinde tek dze diyebileceimiz bir hayat srmtr. Gnn iyi deerlendirmeye alan Sabahattin Kudret Aksal, sabahlar erken kalkmay bir alkanlk haline getirmi ve bunu son gnlerine dek devam ettirmitir. Sabahlar kalkar kalmaz ncelikle tran olur ve her gn bir konuk bekleyen kii edasyla

Atilla zkrml, Trk Edebiyat Ansiklopedisi, Cem Yaynevi, C.1, stanbul 1987, s.79. Baki Sha Edipolu, Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet, 4 ubat 1968. Dergah Yaynlar, Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, stanbul 1977, C.1, s.95. Tahir Alangu, Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyetten Sonra Hikye ve Roman (1930-1940), C.2, stanbul Matbaas-Asaf Ertekin Yaynlar, stanbul 1965, s.421. Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, Yap Kredi Yaynlar, C.1, stanbul 2001, s.56. Trk Dili Dergisi, Sabahattin Kudret Aksal, 37 (Temmuz- Austos 1993). Yusuf otuksken, Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet Kitap Eki, 166 (13 Mays 1993). Sz konusu bu grevlerin Hizmet Cetvelinde gsterilmemi olmasnn nedeni olarak birka ihtimal dnlebilir. Bize gre bunlarn ierisinde en kuvvetli olan, Sabahattin Kudret fiili olarak bu grevleri srdryor olsa dahi, kadrosunun baka gsterilmi olmasdr. Gnmzde de kamu kurulularnda kadro sknts nedeniyle, alanlarnn bir ksmnn kadrosunun ad ile yapt iin uyumad bilinen bir gerektir. rnein, hizmetli kadrosunu igal eden bir kamu alan, sekreterlik veya daha baka grevler yapabilmektedir. Bu kamu alannn hizmet cetveline de asl igal ettii kadro yazlmaktadr.
45

44

28

giyinir. Bir dilim kzarm ekmek, adet zeytin, birka kak reel ve bir bardak aydan oluan kahvaltnn ardndan ekerli ama koyu olmayan kahvesini yudumlar; bir yandan da her gn dzenli olarak getirttii Cumhuriyet gazetesini koltuunda okumaya koyulur. Zaman zaman gazeteyi bir kitap takip eder. ay ve kahveyi ok fazla imez, daha ok sigaray tercih eder. 18 yandan son gnlerine kadar hi terk etmedii Birinci sigarasn ierken pencereden aalar, iekleri, gkyzn seyretmek ve dnmek onun vazgeemedii tutkularndan biridir. Onun bu tutkusu Oda iirine u ekilde yansmtr: Camdan grnen bahedir Sarmak sarm duvarda. Gzn a ac kahve Dn dola kalk otur bo bak Gemi zamana uzan sark.
Oda, iirler, s.275.

Daha ok iir ve yazlarnn etrafnda cereyan eden uzun bir dnce younluunun sonunda bir mddet daktilosunun banda bir eyler yazarak zamann deerlendirir. leden sonra saat drt gibi evden ayrlr, uzun yryler yapar. Kadky iskelesi karsnda yer alan sra kahvelerden birine gider, orada gen airlerle buluur. Onlarla birlikte kahvede ay ierken bir yandan da edebiyat sohbetleri yapmay ok sever. Nurullah Can (1947-), Enver Ercan (1958-), Turgay Kantrk (1961-), Osman Serhat Erkekli (1955-) vb. air ve yazarlarla yapt iir eksenindeki kahve sohbeti akam dokuz sralarnda biter. En ge dokuz otuz gibi, bazen yannda gen airlerden biri olduu halde eve gelir, yemek yerler. Harbiye Muhsin Erturul Tiyatrosu seici kurul yelii nedeniyle haftada bir gn yaplan toplantlara katlr. Perembe gnlerini, le saatlerinden akama kadar, Hatay Lokantasnda yaplan Perembe Toplantsnda geirir. Gen yalardan beri iire gsterdii ilgiyi, lmne yakn gnlerde ondan esirgemeye baladn Mehrizat (1943-)tan reniyoruz. Mehrizatn kendisine sorduu Bugnlerde iir yazyor musun? sorusuna iirim bitti benim. Ne iir dnyorum, ne de iir yazyorum! diye cevap verir.

29

Ne yapyorsun, yleyse? sorusunu da u szlerle cevaplandrr: nanr msn hibir ey yapmyor, ylece oturuyorum. Sokaktan geenlere bakyor, gkleri duvarlar szyorum. im hibir ey istemiyor. 46 1980li yllarn banda geirdii kk bir rahatszlk dnda sal ile ilgili olarak herhangi bir sorun yaamam olan Sabahattin Kudret, salna ok zen gsteren bir kiidir. En ok korktuu soua kar her zaman tedbirli davranr. Havann serin olduu bahar gnlerinde dahi onu paltosuyla grmek mmkndr. Evi merkezi stma sistemine sahip olduu halde salonda ve yatak odasnda mutlaka elektrikli ocaklar bulundurur, ihtiya duyduunda mutlaka onlar altrr. En kk bir hava akmna kar gsterdii ar duyarllk ou zaman arkadalarnn dikkatini eker, her zaman ahit olduklar bir durum olduu iin de hi yadrgamazlar. 47 Gnde drt paket itii sigara, 1990 ylna gelindiinde zarar birtakm basit nlemlerle kaybedilemeyecek salk bozukluklarn ortaya karr. Her trl ihtimal karsnda ok dikkatli davranan Aksal, stanbul Belediyesi mfettilerinden yakn arkada Turhan Erkin ei doktor Nejla Erkin kontrolnde, onun tavsiyeleri dorultusunda yaar. 1990 ylnda kardiyoloji uzman Oryal Gkdemirin nerisiyle yaplan birtakm tahlil ve kontroller sonucunda kalp hastalna yakaland anlalr. Mill Eitim Bakanl Valideba Salk Kurumundan verilen 1098 sayl, 31.10.1991 tarihli rapordan da anlald zere kendisine istemik kalp hastal ile astmatiform bronitis tehisi konulur. Bu tehisten sonra sigara yasak edildii gibi srekli kullanmas sal asndan zorunlu olan birtakm ilalar verilir. 1992nin Maysna kadar gnlerini yine eski ekliyle geirmeye devam eder. Kahvede enlik Var oyununun Ankara ve stanbul tiyatrolarnda oynand sralarda, mays aynn balarnda yksek atele kendini gsteren bir kalp krizi geirir. Zamannda ve yerinde yaplan mdahalelerle bu krizi ksa bir srede atlatr. Doktoru Nejla Erk her gn eve kadar gelip kontrollerini yapar. On gn sonra hastanede yaplan kan tahlilleri ve ekilen akcier filmleri ile rahatszln tamamen atlatm olduu anlalr. Yine eskisi gibi kendi yaam dzenini devam ettirmeye, okumaya, yazmaya, toplantlarna
46 47

Mehrizat, Sabahattin Kudret, Trk Dili Dergisi, 37 (Temmuz-Austos 1993). Ahmet Miskiolu, Sabahattin Kudret Aksal, Trk Dili Dergisi, 34 (Ocak 1993).

30

dzenli olarak katlmaya devam eder. Edebiyat retmeni Adil zci Beyin davetiyle 29 Mays 1992de yaplan Robert Lisesi iir leni onun katld son toplant, burada yapt konuma kalabalk nnde yapt son konuma olur. 10 Haziran 1992 tarihi onun yaamnda sona yaklaldnn iaretlerini vermesi asndan nemlidir. Ayn gn saat 16.00da doktoru Oryal Gkdemirle olan randevusuna gider, ekokardiyografi ektirir. Ekokardiyografisine gre herhangi bir kt durum gzkmemektedir. Saat 20.00 civar eve sevinle dner, hemen Mnire Hanma sevindirici haberi verir. Yaplan tetkikler ve muayeneler Sabahattin Kudretin salnn iyi olduunu gstermesine karn, Mnire Hanm yemek hazrlna devam ederken aniden youn bir ekilde terlemeye balar. Bu terlemeyi ksa bir sre havann scak olmasna yorsalar da yazlk ceketinin suyla ykanm gibi bir hal almas onlar iyice tedirgin eder. Terlemeyle beraber ayn zamanda srtnda iddetli bir ar ve btn vcudunda gszlk duyar. 48 Mnire Hanm, onu doktorunun her zaman syledii tavsiyesine uyarak evlerine en yakn, ayn zamanda ok sk gittikleri stanbul Gs Kalp Damar Cerrahi Merkezinin acil servisine gtrr. Akam vakti olduu iin hastanede sadece nbeti doktorlar vardr. Nbeti doktorlar Sabahattin Kudreti ksa bir kontrolden geirirler ve enfarkts geirmekte olduunu tespit ederler. Derhal youn bakma alnr. 11 Hazirandan 16 Hazirana kadar youn bakmda tutulan Sabahattin Kudret gnlerce kimseyle grtrlmez. Einin bile bir iki dakikadan fazla grmesine msaade edilmez. Bir haftalk bir tedaviden sonra, 17 Haziran aramba gn eine ilk kez bir iki szck syleyebilir. ok fazla olmasa da iyileme belirtileri gstermesi zerine normal odaya nakledilir. Tedavisinin eksiksiz tamamlanabilmesi iin on gn daha hastanede kalmas gerekir. Bu tedaviden sonra 21 Haziran akam da taburcu edilebilecei eine sylenir. 21 Haziran gn einin taburcu edilecei sevincini yaayan Mnire Hanm, Prof. Dr. Berna Moran (1921-1993)n telefonuyla hastaneye arld haberini alr ve acilen hastaneye gider. Sabah saat 8.00e doru hastaneye vardnda, Sabahattin Beyin vcudunun sa tarafnn fel olduunu renir. Bu aniden olmu, doktorlar da armlardr. Kalp krizinden sonra yaplan tedavilerle kalp damarn tkayan kan phts yok edilmi ama bu kez baka bir phtlama kan dolam ile beyne gelerek
48

Ahmet Miskiolu, agm.

31

beyindeki kan damarn tkamtr. Sabahattin Kudretin sa taraf bu yzden fel olmutur. 49 Hemen Numune Hastanesinden Nrolog arlr. Bir de o muayene eder. Ona gre de yaplabilecek ok fazla bir ey yoktur. Prof. Dr. Cokun zdemirin nerisiyle ve o gn Sabahattin Kudret Aksaln ziyaretine gelmi olan Adil zci, yazar Mehmet Zaman Salolu (1955-)nun yardmlaryla stanbul niversitesi apa Tp Fakltesi Hastanesi Nroloji Polikliniine gtrlr. Hastaneye 22 Haziran 1992 sabah gelen Sabahattin Kudret, 23 Haziran 1992 gn bitkisel hayata girer. nce yer bulunamad iin tek kiilik odaya yatrlamayan Sabahattin Kudret, birka gn sonra tek kiilik odaya alnr. Gndz ayr, gece ayr olarak hizmetine bakan iki hemire verilir. Mnire Hanm, hafta ii akam 19.30a kadar, hafta sonu tam gn einin yannda kalarak yardmc olmaya alr. Btn doktorlar ve hemireler gerekenin stnde bir hassasiyet gstererek Sabahattin Kudretin salna kavumas iin ellerinden geleni yaparlar. Her gn yatak banyosu ve masaj uygulanr. Yemekleri hibir n aksatlmadan nceleri burundan, sonradan az yoluyla verilir. Fakat doktorlarn da syledii gibi yaplabilecek ok fazla bir ey kalmam, Sabahattin Kudretin eski salna kavuabilecei dnlmemekte ve son tedaviler uygulanmaktadr. evresinde olup bitenlerin bilincine varamadan, konuamadan, dinlediklerini anlamadan, geen gnlerin ardndan 21 Austos 1992 gn hastanede yaplabilecek bir ey kalmad gerekesiyle Sabahattin Kudretin eve gtrlmesi istenir. Evde bakmnn zor olacan dnen Sabahattin Kudretin yakn arkada i hastalklar uzman Itr Yeenaa, Haydarpaa Numune Hastanesine naklini salar. Bu hastanede de 1993n Ocak aynn sonuna kadar kalr. Yaklak 7,5 ay deiik hastanede tedavi grdkten sonra 1 ubat 1993te son kald Haydarpaa Numune Hastanesinden de alnarak Fenerbahedeki evine gtrlr. Mnire Hanm evinin salonunu deta kk bir hastaneye evirerek imknlarn sonuna kadar kullanr. zel bir hemire tutulur, zel bir hasta yata alnr. Eve her gn doktor ve felci biraz olsun dzeltmeye ynelik almalar yapan masr gelir. 21 Haziran 1992de balayan suskunluu, uygulanan bunca tedaviye

49

Ahmet Miskiolu, agm.

32

ramen bozulmaz. Hareket ve konuma kabiliyetini yitiren Sabahattin Kudret, ziyaretine gelen dostlarn tandn ancak kk el hareketleriyle belli edebilir. Bu gnleriyle ilgili olarak uzun bir sre yaknnda bulunmu olan Adil zci yle anlatmaktadr: Hastalnn deiik aamalarnda sevgili Mnire Hanmla

bilincinin ak olup olmad konusunda ipular edinmeye alrdk. nk bulunduu yere birisi girdiinde yznde bir sevin belirtisi oluur ve bize gre, tandn belirten bir ooo sz duyulurdu. Bazen de parmaklar sanki bir hesap iinde olurdu, bir iirin uyumunu bulmaya alyor gibi merak ediyorduk, gerekten iir mi dnyordu? Bir eyler syler, anlayamazdk. Szlerini sevgili dostum Mehmet Salolu ile anlamay denedik. lmnden iki ay kadar nceydi. Uzun abalardan sonra ve birka kez yineleterek bir szn anlayabildik: Azm bir ey syleyemiyor! Bu elli yl akn bir sre iirle yaam ve imdi ondan uzak dm bir air iin ne trajik bir durumdu! 50 1920de balayan hayat yolculuu, 19 Nisan 1993te saat 14.40ta ei Mnire Hanmn baucunda bekledii srada sona erer. Sabahattin Kudret Aksaln vefat ettiinin anlalmasnn hemen ardndan ksa bir sre aknlk ve tela yaayan Mnire Hanm, onun daha nce grev yapt kurum olan Bykehir Belediyesine haber verir. Belediye doktorunun yapt tespitlerin ardndan televizyon aracl ile sevenlerine duyuru yaplr. Vefatndan nce Mnire Hanma bir gn bana bir ey gelirse kendisini hemen evden gndermemesini sylemi ve Mnire Hanm da einin vasiyet niteliindeki bu isteini yerine getirmek iin cenazesini 19 Nisan-20 Nisan gnlerinde evde bekletmitir. 20 Nisanda hastane morgunda tutulan Sabahattin Kudret Aksal iin 21 Nisan 1993te, aramba gn Kadky Mill Eitim Bakanl Konservatuvar nnde bir tren dzenlenir. Trende Yldz Kenter, Mjap Ofluolu, Tilbe Saran

Adil zci, Sonsuza Dek Uyank. 10 Mays 1997de Hatay Lokantasnda dzenlenen Sabahattin Kudret Aksal Anma Toplantsnda Yaplan Konuma.

50

33

birer konuma yaparlar. Erenky Galip Paa Camiinde klnan cenaze namaznn ardndan Karacaahmet Mezarlnda topraa verilir. Sami Kararen (1908-)in ifadesiyle kadim dostu ve ada (...) Sabahattin Batur (1920-), her zaman olduu gibi Sabahattin Kudret Aksaln sayrlnda ilgilenenlerin en banda gelir. Mnire Hanmn olaanst ilgi ve bakmysa, Sabahattinin kendini bilmezcesine yataa dt 15 Haziran 1992den, ld 19 Nisan 1993e dein yaamasn salamtr. 51 Yine en zor gnlerinde Sabahattin Kudret Aksala gerek madd gerekse manev destekleriyle yaamnn biraz daha uzamasna katkda bulunanlar Oktay Akbal (1923-) yle anlatr: Trkiye Cumhuriyetinin Babakan Yardmcs nnye, Kltr Bakan Salardan nnnin danman Gne Grselere kadar sanatsever kiiler aire yakn ilgi gsterdiler. 52

2. Mizac 8 Austos 1977de verilen pasaportunda yz buday, gz rengi kahve, sa rengi kr olarak vasflandrlan Sabahattin Kudret Aksaln d grnn yakn arkada Mehmet Zaman Salolunun anlatmyla yle tarif edebiliriz: Hafif kambur oturuyor. zerinde koyu renk boazl bir kazak, siyah ya da lacivert eski bir ceket, yine yle bir pantolon. Ayakkablar siyah, ykseke yumurta topuk, sivri burunlu; genlik yllarnn modas olmal. nce, sivrice parmakl elleri var. Konuurken ellerini pek kullanmyor, ama kimi zaman; zellikle parmaklar kapal olarak, incelikli el hareketleriyle sslyor konumasn. Bir eli masann zerinde duruyor, ay bardann yan banda. Barda tutuu parmaklarnn ucuyla. Glecei zaman nce kendini tutuyor gibi, sonra iten gelen ince bir mizah duygusuyla konumaya katlyor; glmserken ban yukar kaldryor, glmesi kapal dudaklarnn arkasnda. Konuurken zlerin zerine basyor. Szckleri seiyor, konumasnn sonu hep vurgulu. Kimi zaman aznn bir ucu biraz bklyor, eski Holywood
51 52

Sami Kararen, Dostum Sabahattin Kudret Aksal, Trk Dili Dergisi, 37 (Temmuz-Austos 1993). Oktay Akbal, Hi Bitmez Biter Gibi Olur, Milliyet, 8 Aralk 1992.

34

aktrlerini anmsatan bir havayla: Evet, diyor, haklsnz sonra, yine zleri vurgulayarak: Bir de yle dnemez miyiz? diye soruyor. 53 Nevzad Sud (1923-) 54 de 1930lu yllarn sonuna doru tant Sabahattin Kudret Aksal iin yle der: Kendine zg bir glmseyii, konumas vard. Boynu eike yrr, evresini tm ayrntlarna dek alglamak istercesine zeki baklarla, ilgiyle gzlerdi. ok glmez, glnce de sessiz, ama iten glerdi. 55 Oktay Akbal Ciddi, gururlu, ie kapank dedii Sabahattin Kudreti ilk grd zamanki duygularn yle aktarr: Kendisiyle ilk karlamalarmzda hi de iirlerindeki gibi vare, derbeder, yaamay, gezmeyi, tozmay seven bir insana benzemiyordu. Aksine cidd, ar bal, hayat dzgn adam tipine yaknd. Tant kimseyi belli etmeden iyice tartmasn biliyordu. Kendi fikrini sylemeden karsndakinin sanata, edebiyata kar dncelerini renmek istiyordu. 56 Sabahattin Kudret Aksaln mizacnn belirleyici vasflarn sylerken onun iin Az ama z konuan; sessiz, ne kma, kendini gsterme endiesi tamayan, bir baka ifade ile kalabalkta sessiz kalmay tercih eden; konuksever; titiz; olduka kibar; dedikoduyu sevmeyen; ak yerlerden ok kapal meknlarda oturmay, sohbet etmeyi ok seven; genlere olduka fazla ilgi gsteren bir ahsiyet. diyebiliriz. Sabahattin Kudretle ilk karlaanlardan onun her ne kadar kendini beenmi bir kii olduu kansna kaplsa da onu tandka bu ilk dncelerinin yanl
Mehmet Zaman Salolu, Sabahattin Kudret Aksal Anmsarken Trk Dili Dergisi, 61 (Temmuz-Austos 1997). Nevzad Sudnin tam ad Ali Nevzad Odyakmazdr. bk.: Behzat Ay, Emekli Gnl, Trk Dili Dergisi, 15 (Kasm 1989).
55 56 54 53

Nevzad Sud, Kllk Anlar, Kar Edebiyat, 5 (Eyll-Ekim 1986). Oktay Akbal, air Dostlarm: Sabahattin Kudret Aksal, Varlk, 381 (1 Nisan 1951).

35

olduuna inanacaktr. Bununla birlikte herkesle ksa bir srede iliki kurabilecek bir yapsnn olduu da sylenemez. 57 zellikle kahvehane, pastane gibi topluca sohbet edilen ortamlarda genellikle dinler, konumak gerei duyarsa, ki buna ok sk rastlanmazd, dinleyenleri doyuran bir konuma yapard. Kafasnda uzun bir srede kurgulad, btn ayrntlarna kadar gelitirdii dncelerini dzgn, tantanadan uzak, mantn egemen olduu, dingin bir anlatmla aktarmas dinleyenleri ok etkiler, bu dncelerin onlarda kalc olmasn salard. kili ya da az saydaki dost meclislerinde ise zt bir grnm alr, ok konuur; akac, ince alaylar ve yergilerle ssledii konumalar yapard. 58 Karsndaki gen ve deneyimsiz biri dahi olsa onu byk bir sabrla dinler, asla szn kesmez, bir sre dndkten sonra incitmeyecek, ok yumuak bir slpla kendi dncelerini ortaya atard. Eray Canberk (1940-) bu konumalarndaki dikkatlerini bize yle aktarr: Sabahattin Kudretin suskunluklar ilginti. Kimi zaman uzun bir sre konumaz, bu srenin sonunda bir ey sorabilir miyim? ya da sizce.... nedir? gibi bir soru atard ortaya. Kahvede karlkl oturup uzun zaman sustuumuzu hatrlyorum. Aykrlklar zekice saptayan bir kafa yaps vard. Ama bunu olumsuzlamaya, olumsuzlua gtrp dayamazd. Var olan bir dnyadan hareketle var olmas gereken bir dnya oluturmay severdi. Belki Sabahattin Kudret iin var olmas gereken dnya nemliydi. 59 Zaman zaman masasna baz genler kt iirlerini getirir ve fikir edinmek isterlerdi. Sabahattin Kudret onlarn yzlerine kar iyi iirler yazamadklarn syleyemez; ancak ok almalar gerektiini syleyebilirdi. Birok usta airin eletirilerinde acmasz olduu dnlecek olursa, onun bu tavr birok insan iin artc olmutur. 60 Bu konumalarnda dikkati eken bir baka nokta da stanbul azn olaanst gzel konumasyd. 61
57 58 59 60

Nevzad Sud, agm. Sami Kararen, agm. Eray Canberk, Anlarla Sabahattin Kudret Aksal, Trk Dili Dergisi, 42 (Mays-Haziran 1994).

Nurullah Can, Sabahattin Kudret Aksal-Onun in iir Bir Biimin Serveniydi, Varlk, 1029 (Haziran 1993). Ahmet Miskiolu, Sabahattin Kudret stne, Trk Dili Dergisi, 36 (Mays 1993).

61

36

Halim Uurlu (1926-)nun gnmzde ok az grlen bir gnl adamyd 62 dedii Sabahattin Kudret Aksal genellikle az konuan kiiliklerde grlen bir baka zellie daha sahipti. Dedikoduyu asla sevmezdi. 63 lhan Seluk (1925-) da yukarda deindiimiz birok zelliine dikkat ekerek onun iin grltsz patrtsz bir yaamay yelemiti der. 64 ne kma, kendini gndemde tutma gibi hesaplar ve kayglar hibir zaman olmad. 65 Titiz ve kibard. 66 Bu titizliinin yansmasn almalarnda, yaantsnda ve salnda bulmak mmkndr. alma masasnda herhangi bir eyin yerinin deimesini asla istemez, bu yzden kendi masasn kendisi siler, dzenlerdi. mekten ok ekindii iin scak gnlerde bile kat kat ynl giysiler giymeyi ihmal etmezdi. 67 zellikle bulunduu ortamda hava akmnn olmamasna ar dikkat ederdi. Ahmet Miskiolu (1924-) bu konuyla ilgili bir ansnda yle der: Dnp dnp arkaya bakyor Sabahattin Kudret. Garson mu aralm, istediiniz bir ey mi var? diye soruyoruz. Bir pencere ak olmal, rzgar geliyor!. Oysa, btn kaplar, pencereler kapal. Sonradan anlyoruz: Kapal kapnn alt ucu ile yer arasndaki ince aralktan gelen havadan etkileniyor. 68

62 63 64 65 66

Halim Uurlu, Aksala Bir Merhaba da Byle, Trk Dili Dergisi, 37 (Temmuz-Austos 1993). Naim Tirali, Sabahattin Kudret Aksal Anarken, Trk Dili Dergisi, 61 (Temmuz-Austos 1997). lhan Seluk, A Harfinde Aksal Maddesinde Sabahattin Kudret, Cumhuriyet, 21 Nisan 1993. Adil zci, Sabahattin Kudret Aksal ve Gkyz, Cumhuriyet, 19 Nisan 2000.

smet Kemal Karaday, nce Tutmadm, Sonra Sevdim Aksal, Trk Dili Dergisi, 37 (TemmuzAustos 1993). Nurullah Can, agm. mekten ekinmesiyle ilgili olarak Eray Canberk de unlar syler: Ksa, 1940larda diktirdii kaln, koyu lacivert paltosunu pek karmazd. Yazn da ou ceketle ve kaln, siyah kae yeleiyle otururdu. Hava ceryanndan, rzgardan srekli korunurdu. (...) Yaza doru, havalar snsa bile paltosunu kolay kolay karmaz, scaklad zaman koluna almay yelerdi. Eray Canberk, agm.
68 67

Ahmet Miskiolu, Sabahattin Kudret Aksal, Trk Dili Dergisi, 34 (Ocak 1993).

37

Henz son biimini vermedii bildiriyi, nice uzun yllarn airyazar, iir bilgileri daha yeni yeni gelimekte olan rencilere sunup grlerini dinleyecek kadar alakgnll ve sabrlyd. 69 stanbulun trafik karmaasndan, srclerin kural tanmazlklarndan sz ederken bir kaldrmdan tekine geme sz konusu olduunda otomobillerin nnden kaarken kendimi onuru krlm hissediyorum diyecek kadar da ayn zamanda onurlu ve gururluydu. 70 ok gl bir bellei vard. Sylenilen bir eyi kolay kolay unutmazd. 71 Genlik dneminde izledii filmlerdeki sanatlarn adlarn uzun yllar sonra bile hatrlayabiliyordu. 72 Behzat Ay (1936-1999) bir ansna dayanarak Sabahattin Kudret Aksaln belleinin glln u ekilde anlatr: Aksaln bellei ok gl. Bir olay anlatrken, hemen tarihini de sylyor. Szgelimi, Ben, Abdlhak Hamitin cenaze treninde bulundum dedi ve ekledi: 13 Nisan 1937 idi. lm 12 Nisan 1937. Sanrm, Zincirlikuyu gmtlne ilk olarak Abdlhak Hamit gmld. 73 Son olarak Nurullah Cann Sabahattin Kudret Aksaln yaam ve kiilii ile ilgili izlenimlerini ve deerlendirmelerini aktarmak istiyoruz: Fenerbahedeki evleri 1980lere kadar iki katl baheli idi. Ancak bahe ile hemen hemen hi ilgilenmiyor sadece pencereden izliyordu. Evlerindeki eyalar klasik ve soyluydular. Evde ok gzel kediler vard. Kedileri severdi ve onlarn zamanla birer birer lmesi ona ok derin bir keder verirdi. Evde hep ayn koltukta oturur ve ok az televizyon izlerdi. ok sigara imesine karn itahlyd. Ei Mnire Hanmn uyarlarna kar koyarak klasik ve bol yal Trk yemeklerini yelerdi. Su brei sevdii yiyeceklerden biriydi. kiyi ok gzel ve kararnda itiinden ben de ona

69 70 71 72 73

Adil zci, Bir Maviyi (Yeniden) Bulmak, Cumhuriyet, 20 Nisan 1998. Eray Canberk, agm. Mehrizat, agm. Nurullah Can, agm. Behzat Ay, Emekli Gnl, Trk Dili Dergisi, 14 (Eyll 1989).

38

bakarak iiyordum. Ancak iki sofrasnda az bir araya geldik. Meyhanelerde daha ok eski arkadalaryla ve yatlaryla olmay isterdi. (...) Arabas olduunu pek kimseye sylemez, onu da ayda ylda bir kez kullanrd. ok belirgin yan da tatil kasabalarnn dadaasn sevmemesi ve hi denize girmemesiydi. Doadan bu denli uzak olduu halde iirlerinde ok youn ve zengin betimlemeler vard. zellikle deniz, bulut ve aa sk sk yer alyordu imgelem dnyasnda. (...) Rzgr barnda hi hissetmeden, denize girmeden iirlerini yazmann onca aklamas kolayd. 74

3. Sanat Hayat 3.1. Edebiyata Ynelii inde bulunulan sosyal, kltrel evrenin bir ahsiyetin gelimesi ve ekillenmesinde ok byk tesirleri vardr. ahsiyetin tarif edilebilir bir grnm almasnda onun daha ok muhatap olduu, etkileimde bulunduu sosyal ortamn pay dierlerine nazaran kmsenemeyecek kadar byktr. Belki de bu etkide asl zerinde durulmas gereken nokta da burasdr. Bu ortamlarn ierisinde aile, hepsinden ayr ve baka bir neme sahiptir. Alfred Adler (1870-1920), her insann ideali, yani gayesi, belki de hayatnn ilk aylarnda ekillenmektedir. (...) Bir hayat felsefesinin ilk izleri, en ilkel biimde ifade edilmi olmakla birlikte bu ada ortaya kmaktadr. Ruh hayatn etkileyen temel etkenler, ocuk henz bir bebeyken belirlenmektedir. derken aile ortamnn ocuk geliimdeki belirleyici rolne dikkat ekmektedir. Hayatnn ilk gnlerini geirdii ortamn zellii ocua yansr, bu ilk temeller zerinde, deitirilebilen, etkilenebilen, baka bir ekle sokulabilen bir st-yap kurulur. 75 Sabahattin Kudret Aksaln edebiyata ynelmesinde, onun sanat kiiliinin oluumunda ailesinin dorudan bir etkisinin olduunu dnyoruz. Sabahattin
74 75

Nurullah Can, agm. Doadan uzak yaamas ile ilgili olarak bk.: Sami Kararen, agm.

Alfred Adler, (ev: Dr. Ayda Yrkn), nsan Tabiatn Tanma, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara 1994, s.122.

39

Kudret Aksal Altmnc Yamda adl yazsnda syledii gibi, sanata duyulan gereksinimin ortaya kmas ve onun geliiminde ailenin oynad roln yannda, eitimin ok byk etkilerinin olduunu unutmamak gerekir. 76 Aileyi, eitimi, bu sre zarfnda kendisinden ders alnan retmenleri ve okunan kitaplar, sanat kiilii belirleyen etkenler arasnda sayabiliriz. ou zaman bu unsurlar i ie gemi bir vaziyette karmza kar. Bu etkileim ve yneli Sabahattin Kudrette de ayn yollarla ve ekilde olmutur. Babasn daha aylk bir bebekken yitiren Sabahattin Kudret, daha nce de sylediimiz gibi ocukluk dnemini daylarnn ve teyzesinin yannda geirmitir. Burada, baba efkati ve merhametini aratmayacak kadar sevgi ve ilgiyle karlamas onun en byk anslarndan biri olmutur. Sabahattin Kudretin ocukluunu doyasya yaamasnda, kendilerine emanet edilmi gzyle baktklar yeenleri zerinde zaman zaman ar grlebilecek kadar titiz davranan bata teyzesi olmak zere, enitesi ve daylarnn pay byktr. Madd durumlarnn ok iyi olmamasna ramen birok akamlar eve bir oyuncakla geldiklerini anlatan Sabahattin Kudret, yine onlar sayesinde ok kk yalarda kendisini cokuya srkleyen ve hepsinde iirsel bir tat bulduu gsteri sanatlaryla tanr. 77 Aksaln edebiyata olan ilgisi, kitaplardan ok gsteri sanat yoluyla balamtr. Arad ycelik duygusunu ne roman da ne de iirde bulabilen Aksal, tiyatroyu bilen ve seven bir aileye mensup olmas sayesinde aradn gsteri sanatnda bulur. Hatta onu, okumaya kendi ifadesiyle tiyatro itmitir. 78 lkokulun ilk yllarndan itibaren daysyla beraber gitmeye baladklar mahallenin en byk kahvehanesinde oynatlan Karagz oyunlar, onun ortaokul dneminde stanbulun en byk tiyatrosu olan Darlbedayinin devaml seyircileri arasna girmesine neden olmutur. 79 Bazen ailesiyle, bazen de arkadalaryla gittii karagz gsterilerinden sonra zamanla, bayramyeri adr tiyatrolarnn, ehir tiyatrosundaki oyunlarn ve
76 77 78 79

Sabahattin Kudret Aksal, Altmnc Yamda, Denemeler, Konumalar, s.238. Sabahattin Kudret Aksal, age., s.239. Milliyet Sanat, Soruturma: Okumaya Balamak, 59 (1 Kasm 1982).

Sabahattin Kudret Aksal, Kahvede enlik Var Yeniden Oynanrken, Devlet Tiyatrosu, 57 (Ekim 1973).

40

kantolarn tiryakisi olur. Bugn ehir Tiyatrosu adyla hizmet veren Darlbedayide oynanan melodram ya da melodrama yakn oyunlardaki gerek d abartmal oyun biimleri onu ok etkilemitir. artar. Balzacn
80

Aada deineceimiz, hayal krkl ile oyunlatrlm uzun, romanlaryla oyuncularn

81

sonulanan ilk roman okuma tecrbesinden sonra tiyatroya olan ball bir kat daha Dostoyevskinin tiradlarn roman, konuma Shakespearein tiradlar yoluyla iiri tanr. Yani iiri de roman da tiyatrodan renir. zellikle dramlardaki alabildiince biimlerinin gerekd olmas onu daha ok bu tr oyunlar izlemeye iter.

Ortaokula yeni balad gnlerde gittii tiyatronun yannda, sinema da en ok ziyaret ettii yerlerden olur. Seyrettii bu oyunlar ve izledii filmler ocuk belleinde o kadar derin izler brakmtr ki oyunlarn ve filmlerin kadrolarn uzun yllar sonrasnda bile anmsar. 82 Sabahattin Kudretin karlat ilk edeb metinler o yllarn ders kitaplarnda yer alan yazlardr. 1982 ylnda kendisiyle yaplan bir rportajnda edebiyatla ilikisinin, birounu anmsayamad o yazlarla baladn syler. 83 Aksal, Trke ders kitabn ilk defa eline aldnda onu brakamayarak sabaha kadar okur. O ders kitabnda yer alan Yahya Kemal (1884-1958)in Jemins ve Altor ehri adl yazs onu etkiler ve ocukluuna ait anlarn arasnda yer alacak tek yaz olur. lkokulun ilk yllarnda ders kitaplar dnda herhangi bir ey okumam olan Sabahattin Kudret, bunda aile ortamnn etkisi olduundan sz eder. nk o gnlerde evleri roman, hikye gibi edeb eserlerden yoksundur. Evde, toplam be on cildi gemeyen kitaplarn ou szlk ve tarih kitaplardr. 84 ocuk dergilerindeki iirlerden ve hikyelerden de pek holanmaz. lkokulun son snfna, bir baka syleyile on bir yana, edebiyat nedir bilmeden gelir.85 zel Ik Lisesinin orta
80 81 82 83

Sabahattin Kudret Aksal, Tiyatro stne, Trk Dili, 313 (Ekim 1977). Sabahattin Kudret Aksal, Altmnc Yamda, Denemeler, Konumalar, s.239. Nurullah Can, agm.

Milliyet Sanat, ags. Ayn yerde, sz konusu bu yazarlarn eserlerini okuyamamasnn nedeni olarak bu oyunlardan bazlarnn o gnlerde henz evirilerinin yaymlanmam olmasn, evrilmi olanlarn da okunur biimde olmamasn gsterir.
84 85

Sabahattin Kudret Aksal, age., s.238. Varlk, Sabahattin Kudretle Bir Konuma, 375 (1 Ekim 1951).

41

blmne yazld gnlerde evresinde roman szc ok tekrar edilmeye balaynca, romann nasl bir ey olup olmad konusunda meraka der. Romanla ilk buluma macerasn kendisi yle anlatr: On iki on yalarmda bir roman szdr gidiyordu evremde. Birka arkadam, hsmlarmzn benden bir iki ya byk ocuklar roman diyorlard da baka bir ey demiyorlard. Nasl bir eydi bu roman? Nerde bulunurdu, bilmiyordum. Sormak da istemiyordum. Belki de onlara benim de birka roman okuduumu sylemitim. Bir gn bir ara sokakta yrrken, belki tertemiz, ama toza bulanm gibi grnen, soluk bir gnein aydnlatt demeyeceim bsbtn karartt bir kitap dkkannn kasvetli cameknn grdm. Eri br harflerle yazlm bir de tabela: Kiralk roman. Aradm ayama dolanmt. Hemen girdim. (...) Kiralk roman istediimi syledim. Rafa doru dnd, eliyle gstererek Ben de drt be tane var. Bak, istediini al dedi. O dkkandan, bana ad en ok ilgin gelen bir romanla ktm: ki Sng Arasnda, Aka Gndzn bir yaptyd bu. Dnyalar benim olmutu. Aydnlk bir alana girebileceim bir kapy amak zreydim. Koarak eve geldim okumaya baladm. Bu kez, d krklm sonsuzdu. Bu muydu roman? Aylardan beri evredekilerin dillerinden drmedikleri, bende sonsuz bir masal lkesi izlenimini uyandrdklar roman bu muydu? Daha bakalarn da okudum, ocuk romanlar da vard bunun iinde, biri bile sarmad. 86 O yllarda, iir kitaplarna duyduu ilgi okul kitaplndakilerle snrl kalr. Hangileri olduu konusunda bir bilgi vermedii bu kitaplardaki iirler onu iirin dnyasna ekmede etkili olamaz; onlarla da kendi benlii arasnda derinden bir balant kuramaz. Arad ycelik duygusunu roman ve iirlerde bulamaynca ocukluunun ilk gnlerinde tant gsteri sanatna, tiyatroya dner.
87

Bu

dnemde yukarda da bahsettiimiz Peer Gynt, Hamlet, nsanlk Komedyas, Su ve Ceza adl yaptlar birka kez seyreder. 88 Gsteri dnyasn, kendi dnyas yapan
86 87 88

Sabahattin Kudret Aksal, age., s.238 Sabahattin Kudret Aksal, age., s.238

Milliyet Sanat, ags. Ayrca bk.: Sabahattin Kudret Aksal, Tiyatro stne, Trk Dili, 313 (Ekim 1977).

42

Aksal, on be yana geldiinde o gnlerin ad ok geen ozanlarndan, romanclarndan okumaya balar. Lise dnemi olan bu gnlerinde roman biraz ihmal eder, daha ok iirle ilgilenir. 89 Bu ilgi, edebiyat btn trleriyle dnmeye balamasna yetmez. Okul kitaplarnn nerdii deerlerin artk tesinde bir kefe kmay zlediim yllard dedii lisenin ilk yllarnda, edebiyat zerine dnme ve okumak istei belirse de 90 bunu devam ettiremez. Liseyi bitirmeden, zellikle klsikleri okumu olmay ok arzuladn, fakat bunu baaramadn syler. Bunu ifade ederken niversite renimine kadar okuduklar eylerin onun edebiyata ynelmesinde etkili olabilecek nitelikte eyler olmadn vurgulamak ister. 91 Roman oyunlatrlm ekliyle, iiri dergi ve okul kitaplnn snrl imknlaryla tanyarak 17-18 yalarna gelir. Bu ya her bakmdan onun hayatnn dnm noktas olur. nk 1938 ylnda ilk iirini yaymlam, bundan bir yl nce de niversite eitimine balamtr. Bugnlerden bahseden bir yazsnda, on sekiz yanda bugnk benliinin ekirdeini bulduunu syler. 92 Sabahattin Kudret Aksala gre iir yazmaya yeni balayan bir airi, eskilerden ok yann biraz stndekiler ve ann ncleri sayd airler etkiler. O, zamannn iir ortamna ve havasna gen bir air kadar hi kimsenin ballk duyamayacana inanr. Onun iddialarndan biri de edebiyata gzn aan kiinin, edebiyatn kendisiyle ya da kendisinden az nce baladn sanmasdr. 93 Btn bu deerlendirmeler biraz da kendisiyle ilgili, kendi bak asnn yansmalardr. ocukluk dnemlerinden syrlarak yazd iirleri yaymlamaya balad yllarda, yukarda szn ettiimiz eilime uyarak yata ya da kendisinden be on yl nce edebiyat dnyasna girmi airlerin iirlerinde aradn bulur. Hatta bunu eilim olmaktan kararak bir zorunluluk olarak grr. Bu zorunluluu ortaya karan ey, edebiyat heveslisi bir gencin iir ideasna cevap verebilecek somut rneklerden, bir

89 90 91 92 93

Sabahattin Kudret Aksal, age., s.239-40. Sabahattin Kudret Aksal, Otuz Yl Sonra, Cumhuriyet, 16 Mays 1987. Ayrca bk.: Varlk, ags. Milliyet Sanat, ags. Sabahattin Kudret Aksal, Altmnc Yamda, Denemeler, Konumalar, s.240. Sabahattin Kudret Aksal, Dranas in, Varlk, 808 (1 Ocak 1975).

43

baka syleyile klsik iirden yoksunluktur. 94 Baka bir yerde okumaya ve yazmaya balad gnlerde etkisinde kald sanatlar ve okuduu eserlerle ilgili olarak u deerlendirmeleri yapar: Okumaya, daha sonralar da yazmaya baladm yllarda, genliimin ilk yllarnda, bugn bana uzun gelen bir sre, sadece ada yazarlar beni ilgilendirdi. imdi o gnlerime daha ayrntlara inerek baksam, ada yazarlar deyiminin yerine yatam olan yazarlar deyimini kullanmann gerei daha ok kapsayacan syleyebilirim. evremdekiler, evreme yakn kiiler, bir de gen yata ldn rendiimiz yabanc yazarlard en ok ilgi alanmn iine girenler, yazn dnyasn somutlayanlar okluk bu trden ozanlar, ykclerdi. Gemi alarn ozanlarna uzanmaya gerek yok, gene ada saylan, ama ya yamn ok stnde, artk kocamln snrna gelmi dayanm bir ozann nemini duyuyordum, yapt bugnk kadar beni saryordu ama onu baka bir dnyann insan gibi gryordum. Benim iin zel bir beeniden teye gitmiyordu. Uzunca bir aradan sonra, amn dna doru sarkmaya, gemiin yazarlaryla iliki kurmaya baladm. 95 Son olarak, edebiyata yneliindeki etkenler arasnda lise ve niversitedeki hocalarn sayabiliriz. zel Ik Lisesi rencilii srasnda lise yllarn anlatrken sylediimiz gibi edebiyat derslerini air ve yazar Ahmet Hamdi Tanpnar, felsefe grubu derslerini de Hilmi Ziya lken vermektedir. Ahmet Hamdi Tanpnar o gnlerde her ne kadar iir veya dz yazlarn kitaplatramamsa da, 1930lu yllarn en tannm Varlk, Aa, Gr, Olu, lk ve stanbul gibi dergilerinde 96 iirlerini yaymlamaktayd. Tanpnar, Ik Lisesinde ksa bir sre retmenlik yapm olmasna ramen Sabahattin Kudretin zerinde etkiler brakabilmitir. 97 zellikle, Sabahattin Kudretin Tanpnarla kk tartmalara girmesi, ona ders d, edebiyat
94 95 96 97

Doan Hzlan, iirde Ezgisel Bir Aydnlk Ararm, Gsteri, 6 (Mays 1981). Sabahattin Kudret Aksal, Gemile Gelecek, Denemeler, Konumalar, s.11. Mehmet Kaplan, Tanpnarn iir Dnyas, Dergah Yaynlar, stanbul 1983, s.45.

Yusuf otuksken, Maviyi Arayan Ozan ya da iirde By ve Matematik, Gsteri, 122 (Ocak 1991). Ayrca bk.: Oktay Akbal, Sabahattin Kudret Aksal, Vatan, 26 ubat 1952.

44

stne sorular sorup benliinde izler brakacak yantlar almas bu etkileimin balca kayna olmutur. 98 Hilmi Ziya da felsefe grubu derslerini vermekle beraber, her zaman edebiyatn iinde yer alm biriydi. zellikle 1924-1925 yllarnda Trk destanlarn uzun manzumeler halinde nazma ekme gayretleri
99

ile air, 1941 ylnda

yaymlad Posta Yolu, 1942de yaymlad Yarm Adam romanlaryla yazar olarak da tannyordu. Hilmi Ziyann Nisan 1938de karmaya balad ve Austos 1943e kadar toplam 24 say kan nsan dergisi, felsef arlkl yazlarn yaymland bir dergi olmakla birlikte kapsn hikye yazarlarna ve airlere de amt. Bata Sabahattin Kudret olmak zere Behet Necatigil (1916-1979), Cahit Stk (1910-1956), Orhan Veli (1914-1950), lhan Berk (1918-) ve Salh Birsel (1919-1999) iirlerini, Sait Faik (1906-1954) hikyelerini burada yaymlyordu. 100 Bu grnmyle dnemin ayn zamanda nde gelen edebiyat dergilerinden biriydi. Sabahattin Kudret, Ahmet Hamdi ile girdii kk mnazaralarnn benzerini Hilmi Ziyayla srdrmtr. Felsefe blmn semede Hilmi Ziyann etkisi ve ynlendirmelerinin olduu bilinmektedir. Yaymlanan ilk iiri olan Biri Var, uzun bir sre Varlk dergisinde yaymlanmaynca nsana gndermesi Hilmi Ziyayla olan diyalogunun boyutu konusunda bir gsterge saylabilir. niversite yllarnda Hilmi Ziyann evine sk sk urayp onunla edebiyat ve iir zerine sohbetler etmesi ve bunlar belleinde uzun yllar saklamas bu etkinin bir baka gstergesidir. 101

3.2. lk Denemeleri Sabahattin Kudret Aksaln edeb eserlerle tanmas, onlar okumaya balamas ve dncelerinin, zevklerinin ekirdei durumuna getirmesi ile edeb eser denemeleri arasnda e zamanllk grlmemektedir. O, okumaya dair ilkokul ve
98 99

Sabahattin Kudret Aksal, Cahit Stkyla, Denemeler, Konumalar, s.144.

Ayrntl bilgi iin bk.: Arif Ylmaz, Niyazi Yldrm Genosmanolu, Hayat ve iir Sanat, Atatrk Kltr Merkezi Bakanl Yaynlar, Ankara 2000, s.8. Mustafa Kutlu, nsan maddesi, Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, C.4, Dergah Yaynlar, stanbul 1981, s.396.
101 100

Sabahattin Kudret Aksal, age. s.144.

45

ortaokul sralarnda birtakm giriimlerde bulunmusa da buna hibir zaman sreklilik kazandramamtr. Bu adan bakldnda lise yllarnn istedii lde verimli gemediini syleyebiliriz. Aksal, okuma ynyle deerlendirildiinde genel grnts bu olmasna ramen, onun edeb eser denemelerinin tarihini ilkokulun son snfna kadar gtrmemiz mmkndr. lkokulun son snfna yeni balad 1930 ylnn kasm aynda bir pastrma yaz gn le yemei iin eve gelir. Yemein hazrlanmamasn frsat bilerek, kendisinin de nereden geldiini, nereden estiini bilmedii bir istekle okul kitaplarnda, ocuk dergilerinde grd iirlere benzer bir iir yazmak ister. Kalemi kad eline alarak sonralar hi anmsayamayaca birka drtlk yazar. 102 Bylece edeb trler ierisinde en ok tiyatroyu tanyp renmi olmasna ramen, ilk kalem denemesini iir zerinde yapar. Bu tercihte trn kendine has yapsnn etkili olduunu unutmamak gerekir. Ayn dnemde roman yazmaya heves ederse de bunu gerekletiremez. Yenilik dergisinde kan bir yazsnda bununla ilgili olarak yle der: Okul sralarnda bir ocuktan iyi bir roman beklenemeyeceine gre, sadece roman yazmaya heveslenmek de pek fena bir ey olmasa gerek 103 Bir baka yazsnda yine ayn dnemde roman yazma isteini heves olmaktan karp bunu gerekletirdiini syler. Toplam drt sayfay bulan, hikye boyutunda olmasna karn, roman olarak niteledii bu yazlarn, katl evlerinin orta katnda kalan byk days Tevfik Beye okur. 104 Otobiyografik hikyesi Ev ve lde anlattna gre days da hikyenin baz yerlerine mdahale eder, ok dzenli senin yazlarn, artmyor insan. O adam var ya, arabaya en yakn kapdan girmemeli, atlarn nnden dolap br kapdan girsin. Yaz dolambal olmal biraz. diyerek ona birtakm tavsiyelerde bulunur.

102 103 104

Varlk, Sabahattin Kudretle Bir Konuma, 375 (1 Ekim 1951). Sabahattin Kudret Aksal, Hayal Gc, Yenilik, 4 /28 (Nisan 1955).

Mehmet Seyda, ocukluk Yllar: Yazarlarmzn ocukluk Yllar, TDK Yaynlar, Ankara 1980, s. 236.

46

Enitesi Cemal Beyin 1933 ylnda, Sabahattin Kudret 13 yandayken Beikta Nshetiye Caddesinde yeni bir eve tanmas ve yeenini yanna almasyla Sabahattin Kudret iin yeni bir hayat balar. iek ve meyve bahesi ile evrili, deta bir kk andran iki katl bu ev, Sabahattin Kudretin ilk iir ve hikye tecrbelerinin tankln yapar. Bu evde kendisine bir oda verilir. O yalnzlm kadar gzel hibir ey yoktu dedii o gnlerde, bu odada kendi kesine ekilip iir ve hikyeleriyle ba baa kalmay ok sever. Souk k gecelerinde darda k egemenliini srdrp, ierde sobada bir ktk hrlarken iir yazmak 105 onun vazgeemedii biricik elencelerinden biri olur. Kendisiyle yaplan bir syleide ilk iirleri ve yazlarndan bahseder ve yle der: O yla 106 kadar efkra kapldm zannettike iirler, k geceleri yalnz bir odaya kapanarak uzun uzun hikyeler yazdm. 107 Sabahattin Kudretin mini mini sevilerin grld bu ilk denemeleri, zellikle Manastrda tutulduu gzel bir kzn anlarna dnk iirlerdir. 108 niversiteye balayncaya kadar iir, hikye, roman ve iki de oyun yazar. Bugnk dncelerimin, zevklerimin gelitii yllar dedii niversite yllarnn ilk gnlerinde yazd bu iir ve yazlarnn tmn cann ok skt gerekesiyle yrtar. Yrttktan sonra baya sevinir ve hafifler. 109 Yrtt bu yazlarn ierisinde o gne kadar her gn ne yaptn birka satrla yazd gnl de vardr. Gnlnn mnasz, miskin arzular ve krlmalarla dolu olduunu syledikten sonra onu yle anlatr: ine birka sevincimi, neesizliimi yazdm o kk defteri de yrttm. Oh. Hamdolsun, hatralardan, gemi zamanlardan onlarn taklitlerinden kurtuldum. imdi yeniyim! 110

105 106 107 108

Mehmet Seyda, age., s. 239-40. O yl dedii 1937dir. bk.: Varlk, ags. Varlk, ags.

Muzaffer Uyguner, Sabahattin Kudret Aksal, Yaam, Sanat, Yaptlarndan Semeler, Bilgi Yaynevi, Ankara 2000, s.13.
109

Varlk, ags. Ayrca bk.: Mehmet Seyda, ocukluk Yllar: Yazarlarmzn ocukluk Yllar, s.239. Muzaffer Uyguner, Sabahattin Kudret Aksal, Yaam, Sanat, Yaptlarndan Semeler, s.14. Muzaffer Uyguner, Mnire Aksaln anlattklarna dayanarak bu ilk denemeleri beenmedii iin yrttn syler. Sabahattin Kudret Aksal, Dedikodu, Uyan (Servet-i Fnn), 2414 (26 kinciterin 1942).

110

47

lkretim ve lise renimi boyunca srdrd bu kalem denemelerini her ne kadar yrtp atmsa da son gnlerde yazdklarn gzel bir tesadfle yaymlama frsat bulur.

3.3. Sreli Yaynlarda lk iiri Sabahattin Kudret Aksal, Cahit Stknn mlkiyeden arkada ve ayn zamanda kendi akrabas olan Fikri Tansuyla beraber 1938 Nisannn ilk gnlerinde, bir akam vakti Beikta arsna gezmeye giderler. Kilise meydan da denilen bu yerde kk bir meyhanenin 111 nnde bekleyen Cahit Stkya rast gelir. Cahit Stknn o gn Cumhuriyet gazetesinde Papatya adl bir hikyesi yaymlanm ve bu yzden gri pardssnn yakasna bir papatya ilitirmitir. Cahit Stknn srar sonucunda hemen nnde durduklar, kaps, camlar ak, dar ve uzun bir ekli olan meyhaneye girerler. 112 Sohbetin dnp dolap iire geldii bir anda, Sabahattin
Sabahattin Kudret Cahit Stkyla adl yazsnda bu meydan, ary ve meyhaneyi yle betimler: imdi uzaktan bakyorum da, Cahit Stky ilk grdm 1938 ilkyaznn bir akamnda Beikta ars bana yle grnyor. O gecenin Beikta ar meydanndan bende kalan izlenim youn bir aydnlktr. Balklarn, manavlarn, sebze ve meyve tezgahlarnn kmelendii ar meydan, lo kelerden, sokak aralarndan baklnca bol kl bir tiyatro sahnesi gibiydi. Kukusuz bu aydnlk ne sokak lambalaryla, ne de vitrinlerden yansyan klarla salanmt. Satclar, dkkanlarnn nnde, tezgahlarnda yaktklar saysz mumla, karpit lambalaryla arnn gecesini gndze evirmilerdi. Bir de orackta kapsyla camlar ak, dar, uzun bir meyhane. Sabahattin Kudret Aksal, Cahit Stkyla, Denemeler, Konumalar, s.144. Salh Birsel Ankara Pastanesi adl yazsnda Salh Birsel, Ah Kahve Vah Kahve: Ankara Pastanesi, Soyut, 73 (Kasm 1974) Onu uzaktan grecek, yanna yaklamay gze alamayacaktr. derse de bu yanltr. nk ilgili dipnotlarda grlebilecei gibi birok yerde Sabahattin Kudret Aksal, Cahit Stkyla karlatklar Beikta pazarndaki bir meyhanede uzun uzun sohbet ettiklerini anlatr. Baki Sha Edipolu, 1938 yaznn sonlarna doru Cahit Stkyla birlikte ayn arda dolarken koltuunun altnda kitaplar olan bir gencin yanlarna geldiini, o gne kadar kendisinin grmedii bu genci Cahit Stknn tandn syler: 1938 ylnda, Cahit Stk ile Beikta Pazarnda akam nevalesi almak zere dolarken yanmza bir delikanl yaklat. 18, 19 yalarnda var, yoktu. Temiz yz terbiyeli, mahcup hali ile Cahit Stkya elini uzatt. Koltuunun altnda kitaplar vard. Cahite kar hayranlkla dolu hrmetkr bir hali vard. Onlar ayakta konuurlarken ben birka adm uzakta duruyordum. Kendi kendime, herhalde gen bir iir amatr olacak, Cahitten bir eyler soruyor, yahut iirlerini gstermek, ya da okumak istiyor diye dnyordum. Gen iir merakllar, amatrler her halleriyle birbirlerine ne kadar da benzerler... Koltuklarnn altnda ya bir kitap, yahut kalnca bir
112 111

48

Kudret, Cahit Stkya Oktay Rfat (1914-1988)n lsz uyaksz, imgeden arnm, yaln bir anlatma ynelmi iirleri hakknda ne dndn sorar. 113 Sabahattin Kudret bu arada henz yaymlanmam iirlerini Cahit Stkya gsterir, onun bir deerlendirme yapmasn ister. 114 Gecenin ge vakitlerine kadar sren sohbetin ana konusu iir olur. 115 Cahit Stk, Sabahattin Kudretin iirlerinde bir yenilik ve gzellik bulur. Ona gre bu iirlerin bir an nce okuyucu karsna kmas gerekmektedir. Varlkn airlerinden Cahit Stk, Varlk dergisiyle olan irtibat ve yakn ilikisi nedeniyle bu iirleri orada yaymlatabileceini syler. Aksaln da on be yalarndan beri yakndan takip ettii Varlka 116 Aksaln iirleri arasndan Cahit Stknn yapt bir seim sonucunda Biri Var adl iirin gnderilmesine karar verilir. Nisan 1938de
defter vardr. ekingen, mahup dururlar. Kendilerinden evvel gelen air ve yazarlarn yannda korka korka konuurlar; el kol hareketleri biraz telal, biraz akn, baklar rkek ve terbiyelidir. Ben bunlar dnrken, Cahit Stk ile yanndaki gen bana doru yaklatlar. Cahit genci takdim etti: - Sabahattin Kudret Aksal... Geenlerde Varlkta gzel bir iiri kt. bk.: Baki Sha Edipolu, Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet, 4 ubat 1968. Sabahattin Kudret Aksal, age., s.144. Sabahattin Kudret Cahit Stkyla geirdikleri akam ayn yerde yle anlatr: O gece Cahit Stkyla krk yln tanymz gibi sze girdik. Zaman getike, yeni tand gen ozanlara gsterdiini saptadm yakn ilgiyi grdm. Konumamzdan anmsadm, iirde youn bir anlatmn, dizeyi dzgn sylemenin stnde durduuydu. Sz dndryor dolatryor, bu kavramlara getiriyordu. Dize, szcklerin sktrlm bir dzeni olmal, bir solukta sylenmeli, diyordu. Orhan Velinin, Melih Cevdetin, Oktay Rifatn lsz uyaksz, imgeden arnm, yaln bir anlatma ynelmi iirleri yeni bir aamayd iirimiz iin, ne dndn renmek istedim. O iirleri ilgin buluyordu ama benimsedii birimlere uymadn saklamyordu.
114 115 116 113

Sabahattin Kudret Aksal, Cahit Stkya At, Varlk, 441 (1 Kasm 1956). Sabahattin Kudret Aksal, Cahit Stkyla, Denemeler, Konumalar, s144.

Sabahattin Kudret Aksal, Varlkn nemi, Varlk, 1000 (Ocak 1991). Sabahattin Kudret bu yazsnda Varlk dergisiyle ilk karlamasn u ekilde anlatmaktadr: Varlkla tanmam daha ocuk gzleriyle sokaklarda dolatm gnlerde oldu. O zamann pek bol ttnc dkknlarnn bana hep biraz tozlu grnm camlarnn arkasnda, birka renkli derginin arasna konmu, beyaz kapana alt alta yazarlarnn adlar dizili, F harfi biiminde ince, boyal, bir bantla ssl, zgn grnl; byk boy denen boyda bir dergi dikkatimi ekmiti. 13 yandaydm. Hemen syleyeyim ki birka yl ona uzaktan baktm, almak yrekliliini gsteremedim. Varlkn ieriiyle karlamam daha sonra Tahir Alangunun o zaman Talt derdik biz ona, ufak arkada grubumuzun iinde, ya bizden byk, beenisi gelimi, bilgisi de bize stn bir arkadamzd Talt uyarsyla 1935te oldu.

49

Varlk dergisine gnderilen iir uzun bir sre yaymlanmaynca Sabahattin Kudret ayn iiri bu sefer kendisi, Ik Lisesi ve Edebiyat Fakltesi Felsefe Blmnden hocas olan Hilmi Ziya lkenin kard nsan dergisine gnderir. 117 Biri Var adl iir ancak 1 Austos 1938de Varlkn 122. saysnda yaymlanabilir. Ayn iir Biri Var ki adyla iki ay sonra nsan dergisinin Ekim saysnda da yaymlanr. Ayn iirin pe pee iki farkl dergide yaymlanmasnn nedeni budur.

3.4. Sanat ve Kltr evresi Ik Lisesi rencilii yllarnda tant air ve yazar Ahmet Hamdi Tanpnarla olan irtibatn daha sonraki yllarda devam ettirememise de, Hilmi Ziya lkenle olan diyalogunu belli bir sayg ve sevgi erevesi ierisinde uzun bir sre srdrmtr. zellikle ilk iirinin yaymlanmasndan hemen sonra Yaar Nabi (1908-1981)nin kard Varlk dergisiyle Hilmi Ziyann sahibi olduu nsan dergisi ve 1940l yllarda Ahmet hsann Servet-i Fnn dergisinde 118 srekli yazan air ve yazarlarla ksa srede tanma frsat bulmutur. zellikle Beyolundaki kahvehane ve meyhanelerinde yaplan iir sohbetlerine katlmasyla bir daha bu ortamlardan kopamamtr. Sait Faikle 1939 baharnda bu kahvehanelerden biri olan

Orhan Tahsin zmez, Sabahattin Kudret Aksal ile Kar Karya, Trk Sanat, 13 (Temmuz 1953). Oktay Akbal, Sabahattin Kudret Aksalla tanmasnn 1940 ylnda Ahmet hsan Basmevinin lo odasnda gerekletiini belirtir. Oktay Akbal, Sabahattin Kudret Aksal, Milliyet, 6 Eyll 1993. Ayrca bk.: Oktay Akbal, Dostum Sabahattin Kudret, Milliyet, 22 Nisan 1993. Servet-i Fnn dergisi ynetim brosunun o gnlerde gen edebiyatlarn topland bir merkez grnmde olduunu syleyen bir baka kii de Gavsi Ozansoydur. Ozansoy edebiyat almalarna Sabahattin Kudretle beraber Servet-i Fnnda baladklarn syledikten sonra yle devam eder: Bugnn deil, o gnn bile en gl airleri arasndayd. Edebiyatta tasfiye hareketinde o da bizlerle beraberdi. Bu yazlarn banda da sylemitim tasfiye davas edebiyatmzn zerinden bir krlang frtnas gibi geti. Delikanllk amzn elenceli bir serveni olarak kald ama, o gnlerde Servet-i Fnnda toplanan genlerin arasndan ok gl sanatlar yetiti. Bana sorarsanz, Sabahattin Kudret hepsinin banda gelir. Aradan geen 30 yllk zaman edebiyat tarihine ivi aklan, yarna da kalacak eserler vermekle deerlendirdi. Gavsi Ozansoy, Be Kuak Konuuyor: S. Kudret Aksal: Dn de Gl Yazarlar Vard. Bugn de Var., Haber, 28 ubat 1967.
118

117

50

Meserret Kahvesinde,

119

Cahit Stkyla Beikta arsndaki meyhanede,

Sabahattin Baturla Beyazt Meydanndan Sirkeciye inen tramvay durann arkasndaki kahvelerden birisinde, 120 Nevzd Sdi ile Kllkte, 121 Naim Tirali (1925-1945) ile Pangaltdaki Suna Pastanesinde, 122 Celal Slay (1914-1974)la yine Beyolunda bir kahvehane sohbetinde tanm 123 bu meknlar onun daha birok sanatyla dostluunun kurulmasna ve devam etmesine zemin hazrlamtr. Sabahattin Kudretin de iinde bulunduu 1940 kuann vazgeemedii meknlarn banda kahvehaneler, pastahaneler ve meyhaneler gelir. Bu yerler, air, yazar, ressam vb. birok sanat kiilie sahip insanlarn evleri, i yerleri dnda en sk urad, zamanlarnn byk bir blmn geirdikleri yerlerdir. Bir iir, bir hikye herhangi bir yayn organnda yaymlanmadan nce burada okunur, ezberlenir, zaman zaman bir edeb metin buralarda oluturulur. 124 Sahneye konulacak oyunun dekoru, yaymlanacak bir derginin sayfa dzeni, sergilenecek resimlerin seimi bu meknlarda ayn sanat ortamnda bulunan sanatlar tarafndan dnlerek, konuularak ve tartlarak yaplr. Sait Faikin Kraathaneler adl yazsnda syledii gibi 1940 kua iin kahvehaneler dekansz, doentsiz, btesiz, fakltesiz ve yzde yz bamsz niversitelerdir. 125 Bu niversitelerin rencisi durumunda olan Cahit Tanyol (1914-) gndzleri Beyazt Caminin dibindeki Kllk kahvehanesinde, akamlar Beyolundaki pastahanelerde bir araya gelerek iir ve edebiyat tartmalar yaptklarn syler ve bu toplamalarn nitelii ile ilgili olarak yle der: airler iirlerini okurdu; hikyecilerin hikyelerini, yaynlamadan nce, orada dinlerdik. Birka kuak bir arada idi, ayn sanat sevgisi onlar bir yata ve bir bata birletirmiti. Rahmetli ekip Tun gibi sanatlardan
Sabahattin Kudret Aksal, Sait Faikin Ardndan, Vatan, 16 Mays 1954. Ayn makale iin bk.: Yeni Memleket, 16 Mays 1954. Dou ve Bat, 5/4, Haziran 1954.
120 121 122 123 124 125 119

Sabahattin Batur, Ansz Yaanmaz, Varlk, 1029 (Haziran 1993). Nevzd Sdi, Kllk Anlar, Kar Edebiyat, 5 (Eyll-Ekim 1986). Naim Tirali, Gnlk, Trk Dili Dergisi, 14 (Eyll 1989). Sabahattin Kudret Aksal, Cell Slay Anmak, Varlk, 809 (ubat 1975). Mehmet Kemal, Kendi Inda Yanan..., Cumhuriyet, 24 Aralk 1990. Sait Faik Abasyank, Kraathaneler, Yedign, 22 (14 Austos 1948).

51

tutunuz da Celalettin Ezineye kadar birok sanatlar, Sait Faik, Sabahattin Ali, Abidin Dino, Arif Dino, H.. Dinamo, Asaf Hlet elebi, Cavit Yama, Sabahattin Kudret, Cell Slay, daha imdi aklma gelmeyen biroklar, akamlar Nisivazda toplanrdk. Gndzleri Beyazt Caminin duvarlar dibindeki Kllk kahvesi bir nevi edeb akademi idi. (...) Merhum Asaf Halet elebinin Msr- Kadim Cneyd gibi iirleri yar aka, yar ciddi aramzda tekrarlanrd. Arif Dinonun Dner kebap dnmez olsun msra sanki o kuan eski zevke kar bir nevi tepkisi olarak dillerde dolard. Sa, sol, komnist, faist, birbirine zt ve atk kanaatte olan bu sanatlar, ayn estetik zevkin evresinde, iirde sertlie kar bir mterek cephe kurmulard. Cahit Tanyola gre eletiri zevkiyle kk iirler yazan Sabahattin Kudret de tartmalarn, yenilik projelerini daha ok kahvehanelerde izen bu cephenin ierisinde yer almaktayd. 126 Kllk Anlar adl eserin sahibi Nevzd Sdinin yeni tanmalara, dostluklarn kurulmasna ve glenmesine yol amas bakmndan yararl grd bu meknlara parasal olanaklarn elverdii lde gidilir. Bir iki sofrasnda veya kahvehanede bir araya gelmek iin ayn dnceyi, ayn lky paylamak, ayn meslei icra etmek gerekmez. Rastlantsal bulumalar, birden verilen kararlar bu sofralar oluturur. Sanatlarn bir iki tek atp iirlerini, hikyelerini, makalelerini birbirlerine okumak, ileriye dnk plnlarn, dlerini sayp sralamak, sanattan yaamdan konumak, zaman zaman onu bunu ekitirmek, sudan nedenlerle tartma karmak ikili toplantlarda her zaman yaanlan olaylardr. Bazen bu meyhane safas, esrikliin etkisiyle karlkl sulamalar, svmeler, aalamalar gibi sayg ve l d davranlarla noktalanabilir. 127 Sabahattin Kudret gnn belirli saatlerinde,

126 127

Cahit Tanyol, air ve iir stne, Cumhuriyet, 1 Haziran 1962.

Nevzad Sdi, Kllk Anlar, Kerem Yaynlar, Ankara 1987, s.107-108. Ayrca bk.: Naim Tirali, Sabahattin Kudret Aksal Anarken, Trk Dili Dergisi, 61 (Temmuz, Austos 1997). Kahvehane dnda zellikle meyhane tr yerlerde (bu ikili yer bazen lokanta, bazen de bir bekar evi olabilirdi.) bir araya geldikleri zamanlarn da olduunu Sabahattin Kudret birka yazsnda sylemektedir. zellikle Sait Faikle (Sabahattin Kudret Aksal, Bir An, Yeni stanbul, 21 Mays 1955) ve Samim

52

bazen de haftann belirli gnlerinde bir araya geldii sanat arkadalarn Arkadalar gibi grmekte olduunu ayn adl iirinde yle aklar: arkadayz banda hep bu masann Kimimiz geim, kimimiz sevda zre iir yazarz, hasret eker kimimiz Gecemiz gndzmzden aydnlk olsun.
Arkadalar, iirler, s.81

Sabahattin Kudret kuann 128 Paristeki Quertier Latin kahvehanelerinin tadn dledikleri bu tr meknlarn topluca bulunduklar yer Beyoludur. 129 Oras klaryla, hareketli yaantsyla onlar iin bir anlamda Bat demektir. 1940l yllarda gen sanatlarn Beyolundan uzak durmas dnlemezdi. Beyolu onlar iin sanat alveriinin yapld bir ar grnmndeydi. Oras yle bir aryd ki orada bulunmayann ok ey yitirdii dnlrd. 130 Edebiyat evresine ya da evrelerine girmek, o gnlerin geer ake kahvelerinde, meyhanelerinde, ksacas nerelerde toplanlyorsa oralarda grnmek, edebiyat dnyasna adm atmann deta n artlarndan biri olarak grlrd. 131 Sabahattin Kudret Aksala gre Sanat olmak iin Beyoluna gelmek, o kahvelerdeki kk kalabalklara sanat kiiliini onaylatmak gerekiyordu. 132 Bu deta adna edebiyat cumhuriyeti diyebileceimiz bir toplulua katlmak, onun bir yesi olmak, bir bakma kimi kiilerin doumlaryla birlikte getirdikleri zlemlerine kavumalar gibi bir eydir 133 Bu trden bir onay almann mutluluuna
Kocagzle [Sabahattin Kudret Aksal, Dedikodu, Servet-i Fnn, 2401 (27 Austos 1942)] sk sk buluur ve iki ierler, birbirlerine yeni iirlerini ve yeni hikyelerini okurlarm.
128 129

Eray Canberk, Anlarla Sabahattin Kudret Aksal, Trk Dili Dergisi, 42 (Mays-Haziran 1994).

Sabahattin Kudret Aksal, Sait Faikin 24 Saati, ar, 4 (Mays 1984). Ayrca bk.: Baki Sha Edipolu, Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet, 4 ubat 1968.

Sabahattin Kudret Aksal, Sait Faikin Ardndan, s.136. Ayrca bk.: Sait Faikin Ardndan, Yeni Memleket, 16 Mays 1954. Sait Faikin Ardndan, Dou ve Bat, 5/4, Haziran 1954.
131 132 133

130

Sabahattin Kudret Aksal, Cell Slay Anmak, Denemeler, Konumalar, s.158. Sabahattin Kudret Aksal, Beyolu, Denemeler, Konumalar, s.74. Sabahattin Kudret Aksal, Cell Slay Anmak, Denemeler, Konumalar, s.158.

53

erenler o evrede uzun yllar kalyorlar, alamayanlarsa birka kez grndkten sonra yitiyorlar ya da gelmelerini seyrekletiriyorlard. 134 stanbul dnda yaayan sanatlar, stanbula geldiklerinde ilk uradklar yerlerin banda Beyolu kahvehaneleri geliyordu. nk Beyolundaki bu tr yerler her trl edeb trn borsas durumundayd. Sabahattin Kudretin ocukluktan genlie doru bir dnm yaad, edebiyat dnyasna adm att 1938 ylndan sonra zamannn nemli bir blmn Beyolunda geirmeye balar. O dnemin sanata bulam tm kiileri gibi o da bu gelenein dnda kalamaz. 135 lk iir kitabna arkl Kahve, bir tiyatro eserine de Kahvede enlik Var adn koyan Sabahattin Kudretin hayatnda nemli bir yer edinen kahveler, ona yalnzln ve kalabaln birlikte yaand bir zgrlk gibi gelmitir. Kahveler deise de bu duygum deimedi 136 diyerek byk bir kentin ocuu olmasna ramen kalabalk iinde yalnz kalma isteini her zaman dile getirmitir. Melih Cevdete gre bu durum amza zg bir durum, belki de bir bunalmdr. 137 Eserlerinin adlar dnda birok iirinde bu meknlarnn yansmasn bulmamz mmkndr. Dnya Korkusu adl iirinde Sigara imeyi kahvede oturmay sevmiim
138

diyen

Sabahattin Kudret Sabah ayn 139 kahvede itiini Pazar Sabahn 140 onu dnmek iin gittii kahvede geirdiini syler. Zaman zaman ok sevdii kahvelerden Kahvede Can skntsndan durulmaz
Gnlerden Biri in vg, iirler, 46.

134 135 136 137 138 139 140

Sabahattin Kudret Aksal, Beyolu, Denemeler, Konumalar, s.73-74. Sabahattin Kudret Aksal, age., s.74. Sabahattin Kudret Aksal, Sevdikleri Keler, Gsteri, 39 (ubat 1984). Melih Cevdet Anday, Kalabalk inde Yalnz, Cumhuriyet, 4 Mays 1984. Dnya Korkusu, iirler, s.42. Sabah ay, iirler, s.33. Pazar Sabah, Servet-i Fnn, 2413 (19 kinciterin 1942).

54

diyerek ikyet ederse de ou zaman sevdikleriyle buluma yeri olarak kahvehaneyi belirler. 141

3.5. Grev Ald Kurulular ve Sreli Yayn almalar Sabahattin Kudret Aksaln, idaresinde grev ald tek kurulu olarak Trk Edebiyatlar Birlii bilinmektedir. Yaptmz aratrmalarda sz konusu bu kurulu dnda idaresinde bulunduu herhangi bir dernek veya birlik ile ilgili bir bilgiye ulaamadk. Yenilik dergisinde kan bir habere gre Yakup Kadri Karaosmanolunun bakan seildii oylama sonucunda Sabahattin Kudret, Nisan 1955te birlie yedek ye olarak girer.
142

1963 ylnda yaplan seimlerde de Birliin Haysiyet

Kurulunda grev alr. 143 stanbul Belediyesinde mfetti olarak grev yapt gnlerde, zerinde Macit Gkberk (1908-1993) ve Salh Birselin teklifinin de yer ald 17.09.1956 tarihli dilekeyle Trk Dil Kurumuna ye olmak iin mracaat eder. Trk Dil Kurumu Ynetim Kurulunun 27-29 Ekim 1956da yapt toplantda da yelik bavurusu kabul edilir. yelik sra says 827dir. 144 Sabahattin Kudret Aksaln kuruluunda ve yaymlanmasnda resm olarak yer ald bir sreli yayn bilinmiyor. Fakat 1940 ylnda pei sra yaymlanan Sokak ve Kllk dergilerinin karlmasnda grev aldn baz kaynaklardan reniyoruz. Bu iki derginin dnda Varlk, Milliyet Sanat ve gazetelerden Vakit, Vatan, Trk Sesi ve Yeni stanbulun sanat ve edebiyat sahifesinin yazarlar arasnda grlr. 1940 ylnn Mart aynda ilk saysn yaymlayan Sokak dergisini, sahibi olarak Aydn Arakon, Umum Neriyat Mdr olarak da M. German grnmesine

141 142 143 144

Sevdal, iirler, s.40. Bir Sabah Uyanmak, iirler, s.35. Yenilik, Trk Edebiyatlar Birlii Ynetim Kurulu alyor, 3-27 (Mart 1955). Yeditepe, Trk Edebiyatlar Birliinde, 92 (Aralk 1963).

yelii ve nfus kayd ile ilgili dier bilgileri Trk Dil Kurumu Asl ye Defterinin 237. sayfasnda bulmak mmkndr.

55

ramen, Sami Kararen Sabahattin Kudretle Fahir Ongerin birlikte kardn belirtir. 145 Ahmet Oktay, Toplumcu Gerekiliin Kaynaklar adl almasnda cephe dergisi dedii Kllkn karlna deinirken, Kllk dergisinin ayn adla anlan kahvehaneye gelen yazar ve airlerce karldn belirtir. Odyakmazn kaleme ald Kllk Anlarnda da
146

Nevzad Sud kahvehanesi

Kllk

mdavimlerinin Kllk adnda bir dergi kardklarn ve derginin her trl iinin yine onlarca yapldn syler. 1940 ylnn Eyll aynda yalnzca bir say yaymlanabilen derginin sayfa dzenlemesini Arif Dino yapar. Dergide
147

yaymlanacak yaz ve iirlerin seimi de yine ayn yolla, birlikte yaplr.

Sabahattin Kudretin 1940l yllarda rencisi olduu Edebiyat Fakltesinin karsnda yer alan Kllke hemen hemen her gn uradn, bu kahvenin sadk mterilerinden biri olduunu daha nce sylemitik. Bu yzden Kllkn dier arkadalaryla beraber karlmasnda etkili olmu, stelik Dolmua adl ilk hikyesini de burada yaymlamtr. Bunun dnda baz air ve yazar arkadalarnn, ilk almalarnn Kllkte yaymlanmasnda arac olmu olmas onun derginin karlmasnda aktif rol aldnn bir gstergesi saylabilir. Mesel Necati Cumal, Ahmet Necati imzasyla Ayrlmak adl iirini Sabahattin Kudretin yardmyla Kllkte yaymlatabilmitir. 148 niversite rencisi iken yaymlanmasnda katkda bulunduu bu iki dergi dnda iir ve yazlarn deiik dergi ve gazetelerde yaymlasa da 1944 ylna kadar yaz kadrosunda srekli yer ald bir sreli yayna rastlanmaz. Sabahattin Kudret adn 1944n Nisan aynda Vakit gazetesinin yaz kadrosunda gryoruz. Notlar adl kesinde ilkini 28 Nisanda yazd yazlarn toplam on say devam ettirebilir.

Sami Kararen, Dostum Sabahattin Kudret Aksal, Trk Dili Dergisi, 37 (Temmuz-Austos 1993). Ahmet Oktay, Toplumcu Gerekiliin Kaynaklar, Tm Zamanlar Yaynclk, stanbul 2000, s.401.
147 148 146

145

Nevzad Sdi, age., s.33,34. erif Akta, Necati Cumal, Trk Dili, 454 (Ekim 1989).

56

Bazen iki, bazen , bazen de on gn ara ile karmza kan bu yazlarn yaym periyodii dzenli deildir. Dzenli olarak yazd gazetelerin banda Vatan gelir. 3 Ocak 1954te balayan sanat ve edebiyat sahifesi yazarl 14 Kasm 1954e kadar devam eder. Bu gazetede 1954 yl ierisinde 13, 1955te de 1 olmak zere ounlukla tiyatro eletirilerinden oluan toplam 14 yazsn yaymlamtr. Gazeteler ierisinde yazsna en fazla rastladmz yer Trk Sesi gazetesidir. 4 Temmuz 1954te gazetenin sanat sayfasnda grlmeye balayan yazlar, 11 Haziran 1955te son bulmutur. Dzenli bir zaman aral ile yaymlad toplam 24 yazs, dierlerinde olduu gibi tiyatro eletirilerinden olumaktadr. Trk Sesindeki yazarlk gnlerinin sona ermesine denk gelen gnlerde Sabahattin Kudret Aksal imzasn Yeni stanbul gazetesinde buluyoruz. 21 Mays 1955te yaymlad ilk yazs ile sanat ve edebiyat sayfasnn Fazl Hsn Dalarca, Celal Slay, Orhan Hanerliolu ve Mmtaz Turhan (1908-1969) gibi aranan yazarlar arasna girer. 149 15 Ocak 1956ya kadar 8 ay sren Yeni stanbuldaki yazarl sresince tiyatro eletirilerinden oluan 15 yaz yaymlayabilmitir. Dzenli olarak yazd dergilerden biri de Varlk olmutur. Daha nce de yazlarnn birkan yaymlad Varlkn yaz kadrosuna 1954 ylnn Ocak aynda alnr. Sabahattin Kudret Aksal, ounlukla derginin Tiyatro sayfasnda, tiyatro eletirileri yazar. Derginin baz saylarnda yazlarn gremesek de 1960 yl hari her yl dokuz yaz yaymlamas onun burada belli bir anlama erevesi ierisinde yazlarn yaymlad ihtimalini ortaya karmaktadr. Ocak 1954ten ubat 1960a kadar tiyatro eletirmeni olarak grev yapt Varlkta alt yl ierisinde toplam 55 yazsn yaymlar. Bu yazlarnn bazlarnn Trk Sesi, Vatan ve Yeni Memlekette yaymlandktan sonra Varlkta yer aldn da sylememiz gerekir. 150

149 150

Yeni stanbul, Sanat Sahifesi Yazarlar Topland, 16 Temmuz 1955.

rnein, Varlkn Mays 1954 tarihli saysnda yer alan yazs nce Vatann 13 Nisan 1954 tarihli nshasnda yaymlanmtr. Bunlarn rneini artrmamz mmkndr. Biz burada birkana iaret etmekle yetineceiz: Genlik Tiyatrosunda Dover Yolu, Vatan, 5 Nisan 1954 Genlik Tiyatrosunda Dover Yolu, Varlk 406 (Mays 1954). Kk Sahnede Hamlet, Trk Sesi, 24 Ekim

57

Son olarak belli aralklarla Haftann Yazs adl kede yazd Milliyet Sanat dergisini de belirtmeliyiz. Fotografyla beraber okuyuculara sunulan bu yazlarn, Denemeler, Konumalar kitabndaki yazlarn byk bir blmn oluturmas, Aksaln bu dergide yaymlanan yazlarna verdii nemi gsterir. Btn bu sreli yayn faaliyetlerini tablo ve grafiklerle gstermek mmkndr:

1954 Kk Sahnede Hamlet, Varlk, 412 (Kasm 1954). Renkli Fener, Yeni Memleket, 12 Ocak 1954 Renkli Fener, Varlk, 403 (ubat 1954).

58

Tablo 1: Sreli Yaynlarda Yaymlanan almalarnn Dalm iir 68 6 8 2 1 4 1 1 22 3 1 1 1 26 1 1 97 2 1 3 1 14 1 1 1 3 3 4 1 1 59 Hikye Deneme 1 1 Oyun TOPLAM 68 7 1 8 2 3 8 1 3 24 4 1 4 14 1 26 2 1 97 3 1 2 4 3 18 1 2 1 3 3 1 4 1 1

Adam Sanat Aile Akn (gzt) Argos Aydabir Be Sanat Cumhuriyet (gzt) ada ar (Konya) Dn Deirmen Demet Devlet Tiyatrosu Dou ve Bat Dou Dost Esi Evrim Gsteri Gn Gergedan Hakikat Hamle te nsan Kk Kltr Dnyas Kar Kaynak Kaynak Kitaplar Dergisi Kurun(Vakit)lavesi (gzt) Kllk Mavi

2 4 2 1

1 1

4 13

1 1 1 2 1 2 4 1

Milliyet Sanat Nokta Olu Oluum Oyun Pnar Papirs Saak Sanat Olay Servet-i Fnun Ses Sokak Soyut adrvan Trk Dili Trk Dili Dergisi Trk Edebiyatlar Birlii Yll Trk Sesi (gzt) Trk Tiyatrosu (gzt) Vakit (gzt) Varlk Varlk Yll Vatan (gzt) Ycel Yry Yaprak Yarat Yazko Edebiyat Yeditepe Yeni nsan Yeni nsanlk Yeni stanbul (gzt) Yeni Dergi Yeni Edebiyat Yeni Memleket (gzt)

iir 17 1 5 1 1 21 4 21 22 1 4 16 1 136 4 3

Hikye

Deneme 8 2

Oyun

2 1

5 4 1 11 2

TOPLAM 25 3 5 1 2 1 22 4 21 30 1 8 16 2 151 6 3 24 9 12 259 2 27 1 1 3 3 101 26 1 2 15 2 1 5

2 189 2 4 1 1 3 2 101 24 2

6 9

24 9 10 64 14

1 2 1 15

2 1 5

60

Yeni Sanat Yeni Ses Yeni Ufuklar Yeni Yaprak Yeni Yaprak Yeni Yol Yenilik Yenilikler Yirminci Asr Yusufuk TOPLAM

iir 1 5 1 1 1 1 16 2 1 6 906

Hikye

Deneme

Oyun

12

TOPLAM 1 5 1 1 1 1 29 2 1 6 1166

27

232

61

Tablo 2: iirlerinin Sreli Yaynlara Dalm ve Yaymland Zaman Aral iir Says 189 136 101 97 68 26 24 22 22 21 21 17 16 16 14 8 6 6 5 5 4 4 4 4 4 4 3 3 3 3 3 2 Yaymland Zaman Aral 1 Austos 1938 - Temmuz 1990 Nisan 1952 - Mays 1985 Mays 1981 - Mays 1985 Mays 1981 - Temmuz 1992 Kasm 1987 - Mays 1992 Ekim 1959 - Aralk 1972 Ekim 1950 - 7 Aralk 1982 Mart 1985 - Haziran 1986 23 Mays 1940 - 24 ubat 1944 Mart 1967 - ubat 1970 ubat 1981 - ubat 1982 Nisan 1980 - 15 Austos 1991 Ekim 1974 - ubat 1977 Mart 1941 - Nisan 1956 Birinciterin 1938 - Mays 1943 Kasm 1988 - Mart 1990 lkbahar 1948 - Sonbahar 1949 Nisan 1979 - Aralk 1980 2 Nisan 1939 - 23 Nisan 1939 Temmuz 1941 - Austos 1941 4 Ekim 1970 - 31 Aralk 1974 8 Terinievvel 1938 Nis.-May.-Haz 1979-Oc.ub.1980 6 Mart 1940 - 12 Nisan 1940 Tem. A. 1988 - Kas. Ar. 1988 27 Aralk 1953 - 26 Aralk 1954 Nisan 1943 Austos 1940 Mays 1949 - 1952 1962 - 1963 1 Nisan 1949 - 1 Ocak 1950 Ocak 1955

Varlk Trk Dili Yazko Edebiyat Gsteri Adam Sanat Dost Yeditepe Dn Servet-i Fnun Papirs Sanat Olay Milliyet Sanat Soyut Yenilik nsan Argos Aile Yusufuk Olu Yeni Ses Cumhuriyet (gzt) Kurun lavesi (gzt) Saak Sokak Trk Dili Dergisi Vatan (gzt) Deirmen Hamle Kaynak Trk Edebiyatlar Birlii Yll Yaprak Aydabir

62

Gn Vakit (gzt) Varlk Yll Yarat Yeni nsanlk Yeni Dergi Yenilikler Be Sanat ada ar (Konya) Demet Dou ve Bat Dou Esi Evrim Gergedan te Kk Kltr Dnyas Kar Nokta Oluum Pnar Ses adrvan Ycel Yry Yeni Edebiyat Yeni Sanat Yeni Yaprak Yeni Yol Yirminci Asr

iir Says 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Yaymland Zaman Aral 24 Mays 1941 - 14 Haziran 1941 22 ubat 1944 1960 - 1976 8 Aralk 1944 - 23 Nisan 1945 15 ubat 1940 Aralk 1964 ubat 1946 - Austos 1946 Ocak 1951 Kasm 1962 ubat 1958 lkterin 1943 Kasm 1954 Ocak 1946 Austos 1956 1964 ubat 1988 15 Haziran 1944 Nisan 1952 15 Ocak 1954 Nisan 1993 15 Mays 1951 At. Eyl. 1979 Mart 1943 16 lkkanun 1938 28 Ekim 1949 Ocak 1946 12 kinciterin 1941 Kasm 1969 ubat 1973 Austos 1989 30 Austos 1940 20 Ocak 1947

63

70
63

60 Yaymlanan iir Says 50 40 30 20 10 8 8 0

41 44 47 53 56 59 62 65 68 71 74 77 83 86 89 1938 1950

47 37 29 32 29 38 32 22 25 26 18 18 14 8 2
1980 92

35 26

18 17 15 12 5 3

15 11 11 10 87 7 6 6

14 10 10 4 3 3

14 87 8 5 6 8

19 16 16 17 15 14 15 12

Y l l a r

Grafik 1: Sreli Yaynlarda Yaymlanan iirlerinin Yllara Gre Dalm

Dierleri 21%

Varlk 21%

Yazko Edebiyat 11% Trk Dili 15%

2 lay tO %
% 2 s pir Pa

-i F n D un 2 n % Ye 2% dit ep e3 %

na Sa

Dost 3%

Grafik 2: Sreli Yaynlarda Yer Alan iirlerinin Yzdelik Dilimi

Se r

ve t

Adam Sanat 7%

Gsteri 11%

64

Tablo 3: Hikyelerinin Sreli Yaynlara Dalm ve Yaymland Zaman Aral

Vatan (gzt) Varlk Servet-i Fnun Hakikat Dn Deirmen Dou ve Bat Gsteri Hamle Kllk Trk Dili

Hikye Says 9 6 3 2 1 1 1 1 1 1 1

Yaymland Zaman Aral 5 Temmuz 1953 - 30 Ekim 1955 1 Austos 1952 - 1 Ocak 1959 20 Haziran 1940 - 18 Mays 1944 20 k.terin 1940 -6 k.kanun 1941 Kasm 1985 Haziran 1943 Eyll 1954 Kasm 1985 Austos 1940 Eyll 1940 Mart 1956

V atan 34%

D i e r le r i 22%

D n 4 % % 7 ik a t H ak

S e r v e t -i Fnun 11%

V a r lk 22%

Grafik 3: Sreli Yaynlarda Yer Alan Hikyelerinin Yzdelik Dilimi

65

Tablo 4: Denemelerinin Sreli Yaynlara Dalm ve Yaymland Zaman Aral Deneme Yaymland Zaman Aral 64 Nisan 1949 - Mays 1991 24 4 Temmuz 1954 - 11 Haziran 1955 15 26 Mart 1955 - 15 Ocak 1956 14 25 Ocak 1953 - 27 Kasm 1955 13 1 Austos 1952 - Ocak 1956 12 ubat 1941 - Haziran 1964 11 Mays 1952 - Austos 1981 10 28 Nisan 1944 - 1 Temmuz 1944 9 5 Birinciterin 1940 - Kasm 1969 8 Haziran 1974 - 27 ubat 1978 5 5 Birinciterin 1940 - 18 Mart 1943 5 12 Ocak 1954 - 30 Austos 1955 4 1 Haziran 1962 - 3 Mays 1988 4 Ekim 1950 - Ekim 1973 4 1 kincikanun 1939 - 1 Nisan 1941 4 6 Mart 1940 - 12 Nisan 1940 2 1 Nisan 1950 - Kasm 1950 2 Nis.May.1944 - 15 Haz. 1944 2 15 Mart 1951 - 15 Kasm 1951 2 15 Aralk 1954 2 Eyl.Ek.1988 - May.Haz.1990 2 1 Nisan 1951 - Aralk 1973 1 Sonbahar 1950 1 30 Nisan 1952 1 Ocak 1958 1 Mays 1984 1 ubat 1986 1 Kasm 1956 1 31 Mays 1941 1 15 Ocak 1954 1 Nisan 1980 1 15 Mart 1954 1 Ocak 1967 1 4 Kasm 1949 1 23 Mays 1945 1 Temmuz 1963

Varlk Trk Sesi (gzt) Yeni stanbul (gzt) Vatan (gzt) Dou ve Bat Yenilik Trk Dili Vakit (gzt) Trk Tiyatrosu (gzt) Milliyet Sanat Servet-i Fnun Yeni Memleket (gzt) Cumhuriyet (gzt) Devlet Tiyatrosu nsan Sokak Be Sanat te Nokta Oyun Trk Dili Dergisi Yeditepe Aile Akn (gzt) ar (Konya) ar (st) Dn Esi Gn Kltr Dnyas Kitaplar Dergisi Mavi Papirs adrvan Yarat Yeni nsan

66

60

Yaymlanan Deneme Says

50 40 30 20
12

50 45

15 556 889 3
54 56 58

10 0

3
1938

76

1 1
44 46

12
48

1
62 1960

2113112
64 66 68 72 1970

6 222 23 11
74 76 78 82 1980

11112 12
84 86 88 1990 92

42

1940

1950

52

Y l l a r

Grafik 4: Sreli Yaynlarda Yaymlanan Denemelerinin Yllara Gre Dalm

Varlk 29% Dierleri 22% Trk Sesi 10% Yeni stanbul 6%

t4 T. % Ti ya tr . 5%
Trk Dili 5 %

Yenilik 5%

.S an a

4%

Do u

Va ta n
Ba

6%

Grafik 5: Sreli Yaynlarda Yer Alan Denemelerinin Yzdelik Dilimi

Va kit

t 6%

67

Tablo 5: Sreli Yaynlarda Yer Alan Btn Eserlerinin

Sreli Yayna Gre Dalm

Varlk Trk Dili Yazko Edebiyat Gsteri Adam Sanat Servet-i Fnun Yenilik Vatan (gzt) Dost Yeditepe Milliyet Sanat Dn Trk Sesi (gzt) Papirs Sanat Olay nsan Soyut Yeni stanbul (gzt) Dou ve Bat Vakit (gzt) Trk Tiyatrosu (gzt) Argos Cumhuriyet (gzt) Sokak Aile Trk Dili Dergisi Yusufuk Olu Yeni Memleket (gzt) Yeni Ses Deirmen

Toplam 259 151 101 97 68 30 29 27 26 26 25 24 24 22 21 18 16 15 14 12 9 8 8 8 7 6 6 5 5 5 4

68

Devlet Tiyatrosu Hamle Kurun lavesi (gzt) Saak Be Sanat ar (Konya) Gn te Kaynak Kaynak Nokta Trk Edebiyatlar Birlii Yll Yaprak Yarat Aydabir Esi Hakikat Kltr Dnyas Oyun adrvan Varlk Yll Yeni nsanlk Yeni Dergi Yenilikler Akn (gzt) ada Demet Dou Evrim Gergedan Kk Kar Kitaplar Dergisi Kllk Mavi 69

Toplam 4 4 4 4 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Oluum Pnar Ses Ycel Yry Yeni nsan Yeni Edebiyat Yeni Sanat Yeni Ufuklar Yeni Yaprak Yeni Yaprak Yeni Yol Yirminci Asr

Toplam 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Varlk 32%

Trk Dili 19%

3% Ye ni lik 4% F nu n4 %

3% tepe 3% Yedi st Do

Yazko Edebiyat 12% Adam Sanat 8% Gsteri 12%

Va ta n

Grafik 6: Sreli Yaynlarda Yaymlanan Eserlerinin Yzdelik Dilimi

Se rv e t-i

70

3.6. alma Biimi Sabahattin Kudret Aksal kendisiyle yaplan birok syleide genel olarak sanat yaratlarnda rastlantnn paynn byk olduunu, iirde ise abann n plana ktn syler. 151 Bu konuda kendisine Paul Valrynin lk dize Tanr vergisidir, ondan sonras da aba szn l kabul eder. 152 Bu sz de u ekilde aklar: iire balamadan nce konusu, eds hakknda hibir ey bilmediimi, bir k olarak ilk msran yazldn, artk ilk msra takip edecek msralarn, iirin btnnn o ilk msran yahut ilk birka msran peinden gittiini, bir anlama, bir dzen kurabilmek iin uratm syleyebilirim. Bu bakmdan iir tam bir urama, l iidir. lk msran, yahut ilk birka msran nasl yazldna gelince, bu srrealistlerin anlayna uygun bir balama da olabilir; aksine intellectual bir urama sonucunda da. Yaznn devamnda da Bir iir, bir balama, bir otomatizme

psychologiquele balayabildiine gre air konularn temalarn, tesadfle elde etmi olmaz m? sorusuna u ekilde aklk getirir: Olmaz tabii. air kiiliini, dnce, duygu yapsn bir zihin, bir irade almas, evresinden yapt bir seme sonunda kurduktan sonra boalma diye adlandrabileceimiz ruhsal hal kiiliin snrlar iinde alr. Byle olsa da ben boalmaya, otomatizme pyschologique, airin almas iin de ok az bir yer ayrrm. 153 Ayn konuyu bir baka yerde u ekilde ifade eder: lk dize bir olgudur, bilinalt deyin, u ya da bu, nerden geldii belli olmaz. Bakarsnz ki, avucunuzun iine dvermitir. nce, onun gerek bir dize olup olmadna, bir dize onuru tayp tamadna bakarm. Kulak
151 152 153

Nemika Tucu, iirin Sesi lk Rzgard, Milliyet, 19 Temmuz 1988. Oktay Akbal, Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet, 14 Ocak 1978. Varlk, Sabahattin Kudretle Bir Konuma, 375 (1 Ekim 1951).

71

verir, i sesini tanmak isterim. sterlerini anlamaya alrm. Nasl bir yapy gereksemekte? Ne trden imgelere eilimi var? Uzunluu ya da ksal? Daha bunlar gibi eyler. O isterleri gerekletirmeye alrm. Bu da bir aba, bir emektir. Balca amacm da, emeksizce, azdan kverdii gibi sylenmi izlenimi vermektir. Kolay sylenmi sansn vermeyen iirlerin deil yaayacana, doduuna da inanmam. Bunun iin de abam abasz grnmek adnadr. Emeiyle emeksizmi gibi bir grnm salamak ozann amacdr. Buysa iir sanatnn bir baka elikisidir. 154 Sabahattin Kudret Aksal, daha ok geceleri almay seven bir sanatdr. Gndzleri yryerek ve kahvede air yazar dostlaryla sohbet ederek geirir. Bu esnada akla gelen birtakm dizeleri, iircikleri kk kk ktlara yazmay da ihmal etmez. Akam bunlar tanzim eder, tamamlanabilecek nitelikte olanlar ayrr ve onlar zerinde alr. yle gnler olur ki bir dizede uygun bir szc bulabilmek iin saatlerce bazen gnlerce uramak, beklemek zorunda kalr: Uyannca yeryzyle ilikimi hemen kuramam. Bir gece nce braktklarma almam, nesnelere snmam iin biraz vakit geirmek, birka sigara imek gerek. Onlara uzun uzun bakarm, bakmay severim. Bu, ayrntlara inmeden bir bakma, alglamadr diyebilirim. Bana yle gelir ki, dnya her sabah yeniden kurulur. Bunu, biraz da biz salarz. Kurulunca gn balar. Gnlerimi nasl geirdiimi sylemem g. Biri brne benzemez. Vaktimi nasl geirdiimi soranlara, okluk, ben de bilmiyorum derim. Bunu sylerken itenliimden kukulanmam. Yrmeyi, yryerek dnmeyi ok severim. Yryerek yazmak olana salansayd ok kolay yazardm sanyorum. Yazdklarmda da tm ayrntsyla kendimi grrdm. Yrrken aalar ilgimi eker. Bir tek kuru aa grsem yavalamak isterim. Kahvede otururum. Kahveleri ocukluumdan beri gzel buldum. Geceleyin de, ge vakitlerde bir trl yatp uyumak istemem. Sanrm ki, dnya sabahlar nasl yeniden kuruluyorsa geceleri de dalmaktadr. Ge saatlerde odann

154

Oktay Akbal, agm.

72

sessizliindeki nesnelere bakmaya doyamam. Bana en yetkin yzleriyle grnrler. 155 Yakn air dostlarndan Nurullah Can, Aksaln bir iiri olutururken birilerine danma gibi bir huyu olduundan sz ettikten sonra, bazen bir szck veya bir imge zerinde ok durduunu, karar veremediine ok tanklk ettiini syler ve ekler: Bunlar kk kt paracklarna yazar, kahveye gelir ve gvendii kimselere okurdu. Kendisine nerilen szckleri genellikle kullanmaz, yine kendi bulularna ynelirdi. (...) Szgelimi nl Zamanlar iiri hemen hemen byle olumutu. 156 Sennur Sezer (1943-), Aksaln Batk Kent adl iir kitabn tantrken, onun szck seiminde gsterdii titizlie iaret eder, iine sinmeyen bir szc iiri dergiye verdikten sonra bile deitirmeyi dndn anlatr. 157 O gnlerin bir baka tan Turgay Kantrk de Aksaln noktalama iaretleri zerindeki titizliine deinirken yle der: Aksaln iirlerini kurarken szckler ve onlarn anlamlar denli, noktalama imlerinin klavuzluunu, onlarn aracln gereksindiini bilirdim hep. Tek bir virgl yanl kan iirinden rahatsz olur, kitapsa kesinlikle dzelterek verir, dergiyse bir sonraki sayda dzeltme koymalarn isterdi. Okuru doru ynlendirecek tm elemanlar yerinde kullanmaya zen gsterir, bir noktalama imini koymak iin gnlerce dnr, gerekirse inand birka kiiyi snard. 158

155 156

Oktay Akbal, agm.

Nurullah Can, Sabahattin Kudret Aksal, Onun in iir Bir Biimin Serveniydi, Varlk, 1029, (Haziran 1993). Sennur Sezer, Batk Kent, Varlk (Kitap Eki), 1041 (Haziran 1994). Turgay Kantrk, Batk Kent in Uvertr, Kitap-lk, 3 (Kasm 1993).

157 158

73

Oyunlarn yazarken yapt almalarna gelince, bu da iirinden farkl deildir. Oktay Akbala verdii cevaplarda oyunlarnn tmn kentin uykuya getii saatlerde yazdn syler. 159 Piyesleriniz iin nceden bir konu tasarlar msnz? sorusunu yle cevaplandrr: Evet. Hem de aa yukar en kk teferruatna kadar. Bence bir piyesi dnebilme ii, vakalar perdeler halinde dnebilme iidir. Her perde bir cmledir. Bir tiyatro dnr tiyatro yazar, herhangi bir olay perde halinde dnebilen kiidir. der. Dorudur. Ben de tiyatrolarm kaleme almazdan nce kiilerimi bulur, vakay perdelere blerim; en nemli yan da perdelerin balangc ile finalleri olduunu sanyorum. 160

3.7. Takma Ad Var myd? Sabahattin Kudret Aksal, 1940 ylnda toplam iki say kan Sokak dergisindeki iki yazs dnda, Kudret adn saymazsak, baka hibir iir ve yazsnda takma ad kullanmamtr. Sokak dergisinin 6 Mart 1940 tarihli ilk saysnda yaymlanan sz konusu bu iki yazsnda kulland isim Maruf Baadr. Maruf Baa adn Tenkiti Mnevver ve Edebiyat adl yazsnn altna ak bir ekilde yazarken, Yeni nsanlk Hakknda adn tayan yazsna ise ayn ad M. B. eklinde ksaltarak koymutur. Sabahattin Kudret Aksal, herhangi bir yazsnda bu takma adla ilgili olarak aklayc bir bilgiye yer vermese de, Orhan Hanerliolu Yenilik dergisinde kan Dostum Sabahattin adl yazsnda yle demektedir: Haylayf Pastanesinden sonra, onunla ikinci karlamam yle oldu. Gene o yl ancak iki say yaynlanabilen Sokak isimli bir dergide Maruf Baa imzal beni yeren bir yaz kmt. O zamanlar abuk parlayveren bir
159 160

Oktay Akbal, agm.

Yeni stanbul, Sabahattin Kudret Aksal ile Dil ve Edebiyat stne Konuma, 30 Temmuz 1955. Ayn yaz iin bk.: Yeni Memleket, S.K. Aksal ile Bir Konuma, 16 Austos 1955. Dou ve Bat, Sabahattin K. Aksal - Dil-Edebiyat stne Konuma, 22 (Austos 1955).

74

adamdm. Btn gcmle bu adn ilk defa duyduum Maruf Baa Efendiyi aratrmaya balamtm. Bunu Sabahattinin takma
161

ad

olduunu

rendiimde kzgnlm biraz yatt. Sonra dost olduk.

Orhan Hanerliolu bu szleri, 1955 ylnn Mart aynda Tiyatro Derneinin Cep Tiyatrosunda dzenledii tek kiilik edebiyat matinelerinin ilkinde sylemitir. Sz konusu aklamann Sabahattin Kudret Aksalla ilgili matinede, Sabahattin Kudret Aksaln da hazr bulunduu bir ortamda yaplm olmas Maruf Baa adn Sabahattin Kudret Aksaln kulland tek takma ad olarak kabul etmemizi gerektirmektedir.

3.8. Ald dl ve Plketler Sabahattin Kudret Aksal ilk dln hikyeleriyle almtr. 1954te yaymlanan Gazoz Aac adl hikye kitabyla toplam 13 yazara ait 15 eser arasndan yaplan seimle ilk defa dzenlenen 1955 Sait Faik Hikye dln almaya hak kazanr. 162 Nurullah Ata, Fazl Hsn Dalarca, Hikmet Dizdarolu (1917-1981), Orhan Hanerliolu, Muhtar Krk (1915-1985), Cahit Klebi (1917-1997), Yaar

161

Orhan Hanerliolu, Dostum Sabahattin, Yenilik, 4-28 (Nisan 1955).

Maruf Baa, Hanerliolunun da adnn getii bu yazy Yeni nsanlk dergisinin son says mnasebetiyle yazmtr. Sabahattin Kudret, Maruf Baa adyla yazd bu yazda, Yeni nsanlk dergisini ierdii yazlar asndan deerlendirir ve onu anti-materyalist olarak nitelendirir. Dergideki fikir yazlarnn adyla tam bir uyum ierisinde olduuna deinerek bu yazlarn seiminde gsterilen titizlie dikkat eker. Fakat, fikir yazlarna gsterilen bu hassasiyetin, sanat yazlarnn seiminde gsterilmediini syleyerek yle devam eder: Yeni nsanlk sanat ve iir bahsinde -kanaatimize gre- hibir kymet ve miyarna sahip deildir. Sabahattin Kudret, Cahit Klebi, H.. Dinamo bir tarafta. Bir Yanda da O. Hanerliolu, Sefa li (Kimlerse). Merak ettiimiz ve zamann anlatabilecei bir noktada hangi airlerin tesadfenorada bulunduudur. Yarn en iyi airleri orada okumamz mmkn olduu gibi en ktleri gene orada okumamz kabil. Biz Yeni nsanl bilhassa bu gzle takip edeceiz ve her eyden bir iir anlaynn ve kritiinin kk bulmasn bekliyeceiz. Jri yelerine datlan 1954te yaymlanm hikye kitaplar unlardr: Orhan Kemal 72. Kou ve Grev; Haldun Taner, On kiye Bir Var ve Aynda alkur; Sabahattin Kudret Aksal, Gazoz Aac; Oktay Akbal, Bulutun Rengi; Halikarnas Balks, Yaasn Deniz; Tark Bura, ki Uyku Arasnda; lhan Tarus, Kk Han; Samim Kocagz, Cihan ofr; Naim Tirali, Aka Kitakse; Muzaffer Hachasanolu, Bu Dan Ard; Tahsin Ycel, Uan Daireler; Cengiz Yrk, Yoldaki Talar; Sacit Yumer, ncir. Varlk, Sait Faik Armaan, 418 (1 Mays 1955).
162

75

Nabi Nayr, Ziya Osman Saba, Sabri Esat Siyavugil (1907-1968) ve Suut Kemal Yetkin (1903-1980)den oluan on kiilik jrinin yapt ilk oylamada Haldun Taner ve Sabahattin Kudret Aksala eit oy kar. Bunun zerine en ok oy alan Sabahattin Kudret Aksal ile Haldun Taner arasnda birinciyi semek iin tekrar oya bavurulur. Bu sefer iki aday beer oy alr.
163

Jri yelerine oylarnda deiiklik

yapmayacaklarsa her iki adaya dl verilecei sylenir. Jri oylarnda srar edince sralamada deiiklik yaplmaz ve dl her ikisine verilir. Sabahattin Kudret dl almas dolaysyla yapt aklamada en nemli Trk hikyecisi olarak sayd, ayn zamanda yakn dostlarndan biri olan Sait Faikin adn tayan bir armaan kazanm olmakla pek tabi olarak memnun olduunu ve bu armaan gnmzn zerinde ok durulan bir hikyecisi ile, Haldun Tanerle paylatndan tr de zevk duyduunu syler. 164 Varlk dergisinin dzenledii yarmada jri kararnn abuk alnamamas ve oylarn dalm ile ilgili olarak dergi yle bir aklama yapma ihtiyac duyar: Jrilerin ayn sanat grnde birlemi kimselerden mrekkep olmamasna ok dikkat etmek gerekir. Biz, gerek Varlk roman armann, gerekse Sait Faik hikye armaann jrilerini seerken bu nokta stnde ok titiz davrandk. Ayr sanat grlerini ayn jri iinde temsil edilmesine nem verdik. Bunun neticesi olarak Sait Faik armann veriliinde jri karar derhal alnamad. Oylar tabiatyla dald, yeniden oya bavurmak icap etti. 165 Bu dl ve dln verili ekli edebiyat evrelerinde ok geni yanklar uyandrmtr. 166 Bir ksm dln hak eden kiilere verildiini dnrken, 167 bir

lk turda Sabahattin Kudret Aksal oy (Nurullah Ata, Orhan Hanerliolu, Cahit Klebi), Haldun Taner oy (Sabri Esat Siyavugil, Hikmet Dizdarolu, Muhtar Krk), Orhan Kemal bir oy (Yaar Nabi) ve Tahsin Ycel bir oy (Ziya Osman) alr. Yeditepe, Sait Faik Armaan Verildi, 84 (1 Mays 1955).
164 165 166

163

Yeni stanbul, Sanat Hareketleri, 7 Mays 1955. Varlk, agm.

Yaplan eletirilerin banda jrinin Varlk yazarlarndan olutuu dln de onlara verildii gelmektedir. Dost, Gerekli Bir Aklama, 9 (Haziran 1958).

76

ksm da kararda isabetli davranlmadn, bylece birok kymetli yazara hakszlk yapldn ne srmlerdir. Adnan Benk (1922-1998) dln aklanmasyla bunu Sait Faik jrisinin devirdii am olarak nitelendirir, jriyi ve kararn sert bir slpla eletirir: Sait Faik Armaannn Gazoz Aacna verilmesi zerinde durulacak bir olay. Bir jri intihar etmeye hikyeden anlamadn ispata karar verseydi, ancak byle bir semeyle ie balayabilirdi. Sait Faik Armaann alamayan btn hikyecilerimizi, bu baarlarndan tr tebrik ederim. 168 Bu eletirilerin ierisinde en ok dikkat ekeni Dou dergisinde yaplan imzasz eletirilerdir. Dou dergisinde dl zerine yazlm iki yazda sadece Sabahattin Kudret Aksaln dl almasna itiraz edilmez, Haldun Tanerin de bu dl hak etmedii dnlr. Dou dergisindeki her iki yaznn en belirgin zellii tamamen subjektif ltlere, hatta hibir lte bavurmadan yaplm olmasdr. 169 Sabahattin Kudret Aksal ikinci dl yine hikye alannda 1957 ylnda alr. Trk Dil Kurumu 1957 yl hikye dln 1956 ylnda yaymlanan Yaral Hayvan adl hikye kitabyla kazanan Sabahattin Kudret Aksala verir. Muzaffer Uyguner Varlkta kan bir yazsnda Sabahattin Kudret Aksaln dl ald yllarda Trk Dil Kurumunun yazn ve bilim olmak zere iki dalda dl verdiini, Aksaln da hikye deil, yazn dl aldn syler. 170 Fakat, Trk Dil Kurumunun 26 Eyll 1957 tarihinde Sabahattin Kudrete verdii dl belgesinde 1957 yl hikye dl

167

Yeditepe, Sait Faik Armaan Verildi, 84 (1 Mays 1955). Varlk, Sait Faik Armaan 418 (1 Mays 1955). Milliyet Sanat, 100 (Ekim 1974).

Adnan Benk, Sait Faik Jrisinin Devirdii am: Sabahattin Kudret Aksaln Gazoz Aac, Dnya, 29 Mays 1955.
169

168

Dou, Dergiler-Kitaplar-Gazeteler, 1 (1 Ekim 1955). Dou, Sait Faik Hikye Armaan, 1 (1 Ekim 1955). Muzaffer Uyguner, Aksaln ykleri, Varlk, 925 (Ekim 1984).

170

77

ibaresi yer almaktadr. 171 Sabahattin Kudret Aksal nc dln bu sefer baka bir trde, tiyatroda alr. Ankara Sanat Severler Dernei 1965-66 tiyatro sezonunun en baarl oyun yazar dln Kahvede enlik Var adl oyunu ile Sabahattin Kudret Aksala verir. Bundan sonra ald dller de unlardr: - iirler adl kitabyla 1980 Yeditepe iir Armaan 172 - Kahvede enlik Var adl oyunu ile 1980 -1981 tiyatro sezonu en iyi yazar dalnda 1981 Avni Dilligil Tiyatro dl - 1985 ylnda Enka Spor, Eitim ve Sosyal Yardm Vakfnn hikye dalnda verdii Enka Bilim ve Sanat dl - nemli Adam adl oyunuyla 1987-1988 tiyatro sezonu en baarl yerli yazar dalnda 1988 Avni Dilligil Tiyatro dl 173 - Trk tiyatrosuna yazar olarak bugne kadar yapm olduu deerli katklarndan dolay Namk Kemal Zeybek imzasyla 1990 ylnda Kltr Bakanl Jri Onur dl - Buluma adl iir kitabyla 1990 Sedat Simavi Vakf Edebiyat dl 174

171

Sz konusu dl belgesinde unlar yazldr:

Trk Dil Kurumu dl Belgesi Bu belge, Trk Dil Kurumunun 1957 yl hikye dln Yaral Hayvan adl yaptyla kazanan Sayn Sabahattin Kudret Aksala baarsnn ans olarak verilmitir. Ankara, 26/9/1957 Genel Yazman Bakan mer Asm Aksoy Prof. Dr. Macit Gkberk MZA MZA 172 Konur Ertop, Aksaln Yeni iirleri, Yeditepe, 218-414 (Mays 1980). Aksala verilen baar belgesinde seici kurul yeleri u ekilde tespit edilmitir: Nzhet Birsel, Sevgi Sanl, Yaar lksava, Hayati Aslyazc, Kmi Suveren, Sekin lzolu, Prof. Dr. Cevat apan, Hami ada, Dikmen Uarer. Ayrca bk.: Cumhuriyet, Aksal nemli Adamla En yi Yerli Yazar, 15 Nisan 1988. Trk Dili Dergisi, Sabahattin Kudret Aksal En Baarl Yerli Oyun Yazar, 7 (Temmuz-Austos 1988). Refik Durba, Bu Yln Simavi Vakf dln Alan Sabahattin Kudret Aksal: Yaamn Asl Kitaplardr, Cumhuriyet Kitap, 43 (13 Aralk 1990).
174 173

78

- 1992 ylnda Edebiyatlar Dernei Onur dl Altn Madalyas 175

Ald plketler: - 118 T Lioness Ynetim evresi Sayn Sabahattin Kudret Aksala teekkrlerini sunar yazl bir plket bakan Ayten Altuna imzasyla 27 Mart 1987 verilir. Son olarak, lmnden sonra 29 Nisan 2001 tarihinde Sayn Sabahattin Kudret Aksala Trk Titayrosuna yapt deerli hizmetlerine duyduumuz sayg ve hayranln bir ifadesi olarak... kranlarmzla yazl bir plket Tiyatro Yazarlar Derneince Sabahattin Kudret Aksaln ei Mnire Aksala takdim edilir.

3.9. Jri yelikleri Sabahattin Kudret Aksaln hem sevdii hem ekindii uralarndan biri seici kurul yelikleridir. Aksal, jri yeliinin kendisine haksz yere dman kazandrmaktan baka bir ie yaramadn dnrd. Yakn arkadalarndan biri olan Nurullah Can bu konu ile ilgili olarak yle der: Yzlerce kitap ve dosya gelir ve bunlar evin bir kesine ylrd. Bu kadar eseri nasl okuduunu ve nasl hzla deerlendirdiini merak etmitim. Kitaplar elerken lt basit ve salamd. Eserlerinin ilk birka sayfasnda nemli dil yanllar yapan birinden iyi bir air ya da bir ykc kabileceine inanmazd. 176
175

Sabahattin Kudret Aksala verilen belgede unlar ifade edilmitir:

Edebiyatlar Dernei Onur dl Belgesi Edebiyatlar Dernei Onur dl Altn Madalyas, evrensel sanata ve edebiyatmza getirdikleri katklar dolaysyla Sayn Sabahattin Kudret Aksala verilmitir. dllendirme karar, gerekesiyle birlikte dernek onur dl ktnn 7. sayfasna 7 say ile ilenmi ve bunun gstergesi olarak bu belge hazrlanarak sahibine sunulmutur. Ankara, 20 Haziran 1992 Edebiyatlar Dernei Bakan MZA 176 Nurullah Can, Sabahattin Kudret Aksal - Onun in iir Bir Biimin Serveniydi, Varlk, 1029 (Haziran 1993).

79

Bu jri yeliklerinin kronolojik listesi, sreli yaynlarda ve Trk Dil Kurumu ariv belgelerinde rastladmz kadaryla unlardr: - 1955 yl Varlk iir Yarmas. 177 - 1958 yl Sait Faik Hikye dl. 178 - Byk Gazetenin 1960 ylnda am olduu iir Yarmasnda Byk Yargclar Kurulu yelii. 179 - 1960 yl Trk Dil Kurumu Edebiyat dlleri. 180 - 1961 yl Trk Dil Kurumu Edebiyat dlleri seiciler kurulu yelii. 181 - 1965 yl Trk Dil Kurumu Edebiyat Yaptlar dl seici kurulu. 182 - 1966 yl Trk Dil Kurumu Edebiyat Yaptlar dl seici kurulu. 183 - 1967 yl Trk Dil Kurumu Edebiyat Yaptlar dl seici kurulu. 184 - 1968 yl Trk Dil Kurumu Edebiyat Yaptlar dl seici kurulu. 185 - 1969 yl Trk Dil Kurumu Radyo ve TV Dil dl seiciler kurulu.186 - 1969 yl Trk Dili Yazn dl seiciler kurulu. 187 - 1970 yl Trk Dil Kurumu Basn Dil dl seiciler kurulu. 188 - 1973 yl Trk Dil Kurumu Radyo ve TV Dil dl seiciler kurulu.189

177 178 179

Varlk, -, 410 (1 Ocak 1955). Ayrca bk.: Varlk, -, 417 (Nisan 1955). Dost, agm.

Yarmaya katlan iirler ncelikle Kk Yargclar kurulunca eleniyor. Kalanlar Byk Yargclar Kuruluna gnderiliyor. Byk Gazete, iir Yarmamz, 23 (11 Austos 1960).
180 181 182 183

Trk Dili, - 196 (Ocak 1968). Trk Dili, -, 244 (Ocak 1972). Trk Dili, -, 169 (Ekim 1965).

Trk Dili, -, 172 (Ocak 1966). Trk Dil Kurumu Bakanlnn Sabahattin Kudret Aksala yazd 13.10.1966 tarihli ve 2868 sayl yazs.

Trk Dili, -, 194 (Ekim 1967). Trk Dil Kurumu Bakanlnn Sabahattin Kudret Aksala yazd 23.9.1967 tarihli ve 967 sayl yazs. Trk Dili, -, 205 (Ekim 1968). 23 Eyll 1968 tarihinde toplanan kurulun raporu. (Trk Dil Kurumu Ariv Belgeleri).
186 187 185

184

Trk Dili, -, 328 (Ocak 1979).

Trk Dil Kurumu Bakanlnn Sabahattin Kudret Aksala yazd 10.9.1969 tarihli ve 786 sayl yazs. Trk Dili, -, 218 (Kasm 1969).

188

80

- 1974 yl Trk Dili Yazn dl seiciler kurulu. 190 - 1975 yl Trk Dili Yazn dl seiciler kurulu. 191 - 1976 yl Trk Dil Kurumu Radyo ve TV Dil dl seiciler kurulu. 192 - 1977 yl Trk Dil Kurumu Radyo ve TV Dil dl seiciler kurulu.193 - 1978 yl Trk Dil Kurumu Radyo ve TV Dil dl seiciler kurulu.194 - 1979 yl Trk Dil Kurumu Radyo ve TV Dil dl seiciler kurulu.195 - 1980 yl Sait Faik yk dl seiciler kurulu. 196 - 1981 yl Sedat Simavi Edebiyat dl. 197 - 1982 yl Sait Faik Hikye dl. 198 - Darafaka Cemiyetinin 1983 ylnda 17. dzenledii Sait Faik Hikye Armaan seiciler kurulu. 199 - 1983-1984 Trk Dil Kurumu Basn Dil dl seici kurulu. 200 - 1985 yl Sedat Simavi Vakf Edebiyat dl. 201 - 1989 yl Sait Faik Hikye Armaan. 202 - 1990 yl Sait Faik Hikye Armaan. 203
Trk Dil Kurumu Bakanlnn Sabahattin Kudret Aksala yazd 30.3.1973 tarihli ve 556 sayl yazs.
190 191 192 189

Trk Dili, -, 240 (Kasm 1975). Trk Dili, -, 292 (Ocak 1976).

Trk Dil Kurumu Bakanlnn Sabahattin Kudret Aksala yazd 10.9.1976 tarihli ve 744 sayl yazs. Kurulun 20 Nisan 1977 tarihinde yapt toplantnn tutana. (Trk Dil Kurumu Ariv Belgeleri). Kurulun 20 Nisan 1978 tarihinde yapt toplantnn tutana. (Trk Dil Kurumu Ariv Belgeleri).

193 194 195

Trk Dil Kurumu Bakanlnn Sabahattin Kudret Aksala yazd 12.10.1979 tarihli ve 921 sayl yazs. Trk Dili, -, 342 (Mart 1980). Milliyet Sanat, -, 39 (Ocak 1982). Milliyet Sanat, -, 72 (15 Mays 1983). Gsteri, -, 31 (Haziran 1983). Trk Dili, -, 373 (Ocak 1983).

196 197 198 199 200 201

Gsteri, -, 58 (Eyll 1985). Fatma Mnire Aksal, her yl dzenli olarak verilen Sedat Simavi Vakf Edebiyat dl jrisinde Sabahattin Kudret Aksaln srekli yer aldn sylemektedir. Fethi Naci, Gemide Yolcuyuz, Cumhuriyet, 22 Nisan 1993. Fethi Naci, agm.

202 203

81

- 1991 yl Sait Faik Hikye Armaan seiciler kurulu bakan. 204 - 1991 yl Sait Faik Hikye Armaan. 205 - 1991 ylnda zmir Belediyesinin dzenledii Kadn iirleri yarmas. 206

B. Eserleri 1. iir 1.1. arkl Kahve 1. Bask: ABC Kitabevi, stanbul 1944. 2. Bask: Yenilik Yaynlar, stanbul 1953. 3. Bask: Varlk Yaynlar, stanbul 1962. 4. Bask: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1979. 5. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1988. 6. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1995. Sabahattin Kudret Aksaln ilk iir kitab arkl Kahve, ilk iirinin 1938 ylnda Varlk dergisinde kmasndan yaklak alt yl sonra ABC Kitabevince modern Trk edebiyat serisinin drdnc kitab olarak yaymlanmtr. Bir ou alt yl ierisinde deiik dergilerde yaymlanm toplam 61 iiri ieren kitap, kinci Dnya Savann neden olduu skntl ortamda ancak 500 adet baslabilir. 207 arkl Kahvede toplanan iirlerin genel zellii Japon iirinin hai-kailarn andran ksa, komprime iirler olmasdr. arkl Kahve iirlerinin, bir anlk duygulanmayla, zerinde fazla dnlmeden, bir rpda, hemen orackta sylenivermi intiba uyandrmas belki de ilk okumada sylenebilecek bir deerlendirmedir. Aslnda bu iirlerde kendini kuvvetle hissettiren unsur akldr.
204 205 206

Gsteri, -, 127 (Haziran 1991). Fethi Naci, agm.

smet Kemal Karaday, nce Tutmadm, Sonra Sevdim Aksal, Trk Dili Dergisi, 37 (TemmuzAustos 1993).
207

Naim Tirali, Sabahattin Kudret Aksal Anarken, Trk Dili Dergisi, 61 (Temmuz-Austos 1997).

82

iirlerin kolay syleyi biimiyle birlikte zeka rn olmalar belki de zerinde asl durulmas gereken yndr. Aksal, bir insann bir gnlk yaantsnn deta hikyesini bize bu kitapla sunar. arkl Kahvede anlk duygulanmalar iirletiren bir airle karlarz. Bu yzden ilk kitabndaki iirlerinin merkezinde insan vardr. Bu insan, kk sevinlerin, kk mutluluklarn peinde koan kk insandr. Bu kk insann avarelii, sarholuu, yalnzl, sknts, ehir bunalmndan scak memleketlere yelkenlilerle kama ve sakin yaama istei, hasl bir gnlk yaam maceras bu iirlerdeki temalardan balcalardr. Sabahattin Kudretin daha ilk iirlerinden itibaren duru, aydnlk, przsz bir dil tercih etmi olmas dikkat ekicidir. Kitabn ilk yaymland yl itibariyle Aksal her ne kadar nn perinlemi olsa da 208 arkl Kahve onun ilk kitab olmas mnasebetiyle hakknda bir ok kii olumlu ve olumsuz deerlendirmeler yapar. Bunlardan ikisi olduka dikkat ekicidir. lk deerlendirme Oktay Akbaln deerlendirmesidir. Akbal, Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinin en belirgin zellii olarak samimiyeti gsterir. Her iiri daima samimiyet esasna dayanr, olduu gibi grnmek, tabiilik onun balca hususiyetleridir. () O hibir zaman sahtelie, sunilie dmek istemiyor ve dmyor. En basit hadise ve dncelerden, hepimizin yaad gnlk hayattan vakalardan bahsediyor. () Samimiyetin mdafii, avareliin , insanlar seve seve anlayan, iyi duyan ve dnen Sabahattin Kudret hakiki bir air olduunu bu eserinde gzler nne koyuyor. 209 Zahir Gvemli ise Akbaln tam aksini dnr. Ona gre Sabahattin Kudret samimiyetten yoksun iirler yazmaktadr. Kitabn samimi hassasiyet ve heyecandan mahrum olduunu dnyorum. Realite ve hadiseleri air bizzat mteessir olmadan kaydetmi gibi grnyor. () Sabahattin Kudretin iirlerinde tekevvn etmi kudretli
Kllk dergisinin 1940 ylnda, Sabahattin Kudret Aksal iin zel bir blm am olmas, onun bu nn gsterir diye dnyoruz.
209 208

Oktay Akbal, arkl Kahve ve Sabahattin Kudret, Vakit, 4 Nisan 1944.

83

bir ahsiyet gremedim. iirleri zevkini biraz da eski eserlerden alm ve onlarla tekil etmi damaklar iin olduka buruk ve yabanc bir tat brakyor. Onda biroklarnda grdmz gemileri, medar iklimlerini, denizleri ve gkleri gryoruz. Fakat bunlar biraz resim gibi cansz, biraz film gibi yabanc grnyor gzmze. 210 lk basks 500 adet yaplan arkl Kahve ksa srede tkenmesine ramen 2. basks ancak dokuz yl sonra 1953 ylnda yaplr. Naim Tiralinin sahibi bulunduu Yenilik Yaynlar arasnda kan kitabn bu basks O. Bey Kendinden Bahsediyor adl iirden yoksun olarak kar. lk baskdaki iirlerin dnda eklenen baka da iir yer almaz. nc bask ise Gn I adl kitabyla birlikte Varlk Yaynlar arasnda Bir Sabah Uyanmak adyla kar. Bu basksnda da airin daha nceki basklarnda yer verdii baz iirleri kard bazlarn da ilk defa burada yer verdii grlmektedir. air, kitabn ilk iki basksnda yer almayan Biri Var ki, Bir Akam sterim, Bir Masaldaki ehir, Bir gn Bir Akam Vakti, Bilirim, Monsieur de Coantre in iir, Sabaha Kar Aalar adl iirlerini ilk defa burada yer verdii tespit edilmitir. Daha nceki basklarnda yer alan Sevdal, Gzel Gn, Hepsini Unutuyorum, Hayatm Deitiriyorum, Hatra ve stasyon adl iirler de sz konusu nc baskdan karlmtr. Bu durumda air kitabnn nc basksnda da iir saysn daha nceki basklarla dengeleyerek 62 iire yer vermitir. Trkiye Bankas Kltr Yaynlarnca yaplan drdnc basm airin arkl Kahve dnda Gn I, Duru Gk, Elinle, Eik, Bir Maviyi Bulmak, izgi ve Srek adl kitaplarn da ieren toplu bir basmdr. Bu basmdaki arkl Kahve iki blml ve toplam 65 iirden olumaktadr. Daha nceki basmlardaki iki iiri (Deniz Adam, Tasa) karm, be iiri de (Sabah ay, kinci Dnya Savana Katlm Bir Adam Konutu, Mavnalar, Benim de, stasyon 211 ) ilk defa burada yer vermitir.
210 211

Zahir Gvemli, arkl Kahve, Vakit, 23 ubat 1944. stasyon iirine daha nceki ilk iki baskda yer vermi, nc baskda karmt. iir bu baskda tekrar yerini almtr.

84

Beinci basm da iirlerin toplu basmdr. air, bu baskda herhangi bir karmaya gitmemi, arkl Kahvenin ilk iki basksnda yer verdii, ama nc ve drdnc basklarda yer vermedii Hatra, Sevdal iirleri ve ilk burada grdmz Ve Byle Her Saat adl iiri de ekleyerek 68 iirle kmtr. Bu bir anlamda airin daha nce eklenip karlanlarla birlikte kitab btnlemesidir. Yap Kredi Yaynlar arasnda kan iirler kitab airin lmnden sonra yaymland iin daha nceki bask esas alnarak yaymlanmtr. Dolaysyla herhangi bir ekleme veya karma sz konusu deildir.

1.2. Gn I 1. Bask: Varlk Yaynlar, stanbul 1953. 2. Bask: Varlk Yaynlar, stanbul 1962. 3. Bask: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1979. 4. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1988. 5. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1995. Sabahattin Kudret Aksal 1953 ylnda Yenilik Yaynlar arasnda ilk kitab arkl Kahvenin ikinci basksn gerekletirmeye alrken, bir yandan da yeni kitabn Varlk Yaynlar arasnda karmaya alr. Bu ikinci kitabnda dokuz yl boyunca yazd 63 iirine yer verir. Bu kitapla birlikte duygulanan insan gitmi, yerine daha ok dnen insan gelmitir. lk kitabndaki iirlerinde akl belli belirsiz grnrken, iirlerinin fonunu olutururken burada varl daha ok hissedilir. Ak anlatt iirlerinde de bu deimez. airin bu tr iirlerinde de aklyla hareket ettii sezilir. arkl Kahvede kk insann kk dnyasn bize sunarken, Gn Inda iirlerin snr birdenbire genileyiverir. Bu kitapta ehir insannn yaantsna, onun tabiata uzanma, doaya snma arzusu eklenir. lk defa bu kitapta aka yer verildii gzlenmektedir. Anadolu genilii, bykl ile ilk defa Gn Inda Aksaln iirlerinde grlmeye balar.

85

air daha nceki kitabnda olduu gibi burada da ikilikleri, lkleri, drtlkleri, kafiyeli ve kafiyesiz iirleri bir arada sunuyor. lk iirlerinde olduu gibi burada da noktalamaya nem vermiyor. Okuyucunun, onlarn ynlendirmesine bal kalmadan okumasn istiyor, okuyucuyu serbest brakyor. Gn Inn bamsz basks bu ilk baskdr. Kitap bundan sonra drt defa daha baslmsa da hibir zaman dier eserlerden ayrlma ans bulamamtr. Gn Inn ikinci basm arkl Kahve ile birlikte Bir Sabah Uyanmak adyla yaplr. air Bir Sabah Uyanmakn Gn I blmnde, daha nceki baskda yer alm 26 iiri karmak ve ilk baskda yer almayan 6 iirini de (Yalnayak, 212 Akam Oldu, Giden, Bir ey ki, Trk, Gecenin lerlemi Vakti eklemek suretiyle toplam 41 iirle okuyucunun karsna kyor. Kmsenmeyecek saydaki iirin kitaptan karlmasnda, yaynevince getirilen sayfa snrlandrmas m, yoksa airin beenisinde grlen deimeler mi etkili olmutur kestirmek ok g grnyor. Biz bunlarn her ikisinin de bu deiimde etkili olduunu dnyoruz. Kitabn nc basks Trkiye Bankas Yaynlar arasnda 29 iirle birlikte kar. Bylece airin ilk baskda yer alan iirlerin yarsn kitabn dnda tutmay tercih ettii anlalmaktadr. kinci baskda olmayp da burada olan sadece Haziran iiridir. Bu iir de ilk baskda yer alm bir iirdir. kinci baskya girme baars gstermi 12 iir, 213 bu sefer toplu basmda yer bulamamtr. Gn Inn drdnc basks Cem Yaynlar arasnda kan iirler kitabnn iindedir. air bu baskda 9 iir eklemi ve 38 iirle okuyucu karsnda kmtr. Eklenen 9 iir unlardr: Gecenin Rahmeti, Deniz Konutu, Birinci Gece, Anadolu Yolculuu, Eya, Arkadalar, Bir Saadet Dncesi, vg, Ak iiri. Sz konusu bu dokuz iir aslnda bamsz kan ilk baskda yer alm iirlerdir. air arkl Kahvede grdmz gibi bu toplu basmda Gn I ad altnda yaymlad iirlerinin hepsini, ayrm yapmadan bir araya getirmeyi amalad anlalyor.
Bu alt iirden Yalnayak ve Trk iirlerini Gn Inn sadece bu ikinci basksnda buluyoruz. air bu iki iiri baka basklarda yer vermemitir. Yalnayak, Sabahleyin iir, Balkonlu Evler, Eya, Kays Aac, Trk, Anadolu Yolculuu, llerin Trks, Birinci Gece, Ak iiri, Aklk Hali, ar.
213 212

86

Eserin son basks Yap Kredi Yaynlar arasnda 1995 ylnda toplu basmla birlikte gerekletirilmitir. Yaynevi daha nceki basky esas aldndan bu baskda herhangi bir deiiklik yoktur.

1.3. Bir Sabah Uyanmak 1. Bask: Varlk Yaynlar, stanbul 1962. Bir Sabah Uyanmak airin ilk iki kitabn, arkl Kahve ve Gn Inn ikinci basklarn bir araya getiren bir kitaptr.

1.4. Duru Gk 1. Bask: Varlk Yaynlar, stanbul 1958. 2. Bask: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1979. 3. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1988. 4. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1995. Bu kitapta da air, ekil ve ierik ynyle balang izgisini devam ettirir. lk iirlerindeki ana temalar burada da ilemeyi srdrr. Bu eksende yaama sevinci, doaya duyulan hayranlk, lm ve anlara snma bu kitaptaki temalarn balcalardr. lk iirlerinde de grdmz dzyazya yakn iir izgisini, dzyaz snrnda gezinmeyi burada da devam ettiine tanklk ediyoruz. Duru Gkn ilk basks toplam 39 iirden oluan, 60 sayfalk kk bir kitapk boyutundadr. Kitapta her eit nazm birimine rastlamak mmkn ise de, bunlarn birou vezne sahip deildir. air sadece be tanesinde hece veznini kullanmay tercih etmitir. Dolaysyla kafiye ok seyrek olmakla birlikte, uzak ses benzerliklerinden teye geemez. Duru Gkn edebiyat evrelerinde ok byk yanklar uyandrdn sylememiz ok g. Hakknda yazlan yazlarn bir ikiyi gememesi de bunun bir gstergesi kabul edilmelidir. Duru Gk, bu ilk bask dnda tek bana baslma ans bir daha bulamamtr. Eser 1979 ylnda yaplan iirlerinin toplu basmnda bir ok iirinden

87

yoksun yer alr. Duru Gk bu baskda 39 iirden 16sn kaybederek, sadece 23 iirle okuyucu karsna kar. karlan iirlerin Bunu iyi bil arkada Ansz yaanmaz Havasz susuz ekmeksiz nasl yaanmazsa Ansz da yaanmaz
Ansz Yaanmaz, Duru Gk (1958), s.33.

biiminde dzyazya daha yakn bir syleyie sahip olmalar dikkat ekicidir. Son basklarnda ise 29 iir vardr. air 7 iir eklemi, ama daha nceki bask da yer alan ldkten Sonra Anmsamay kitaba almad iin say 29da kalmtr. Eklenen 7 iirden Yeni Gelen Gne Trk adn tayan iir daha nce Elinlede yer alm bir iirdir. Dier 6 iir de ilk baskda yer alm, ama 1979 basksnda karlm bu baskda tekrar alnm iirlerdir. Bu alt iir de unlardr: Ak aydnl Akln, Kr Ik, Sabah Trks, Gzel Hava, Deniz Kokusu, Karanla Kulak Verdim.

1.5. Elinle 1. Bask: Yeditepe Yaynlar, stanbul 1962. 2. Bask: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1979. 3. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1988. 4. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1995. Elinle Sabahattin Kudret Aksal iirinin kavak noktalarndan biridir. Aksal bu kitabyla syleyi ve tema ynyle olduka farkl bir yola girdiinin iaretini verir. ncelikle ilk iirlerinin ana omurgasn oluturan temalardan byk lde syrlr. Elinlede ehir insannn avare yaantsn, kk insann kk dnyasn, yalnzln bulamayz. Buradaki iirlerin merkezinde doa ve doa - insan ilikisinin bulunduu sylenebilir. Daha nceki iirlerinde grdmz kaba betimlemeden kendini kurtarm, doay sanatnn szgecinden geirerek, onu bir lde deitirerek, onlara belli bir renk ve biim kazandrarak bizlere sunmaya balar.

88

Zaten onun iddias da doann salt gzelliine ancak insan eliyle ulalabilecei deil midir? Sabahattin Kudretin iir dilindeki geliim, iirlerinin yaps, imgelerindeki eitlenme ve zenginlik Elinleyi ncekilerden ayran bir baka zelliktir. Elinle 19 iiri barndran, 44 sayfalk bir kitapk boyutundadr. air 1979daki iirlerinin toplu basmna Elinleyi alrken Bu Yana, Yeni Gelen Gne Trk, 214 Adna, Gzelleme ve bal olmayan bir iirini yer vermez. Bylece ikinci kitabn ikinci basks 14 iire indirilerek daha da daraltlr. Daha nceki kitaplarnda uygulamasn grdmz tavrn daha nce kitabndan kard gzelleme dndaki btn iirlerini kitabnn nc basksna koyarak srdrr.

1.6. Eik 1. Bask: Bilgi Yaynevi, Ankara 1970. 2. Bask: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1979. 3. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1988. 4. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1995. Eik blmden meydana gelmektedir. Birinci baskda toplam 81 iir vardr. kinci baskda 74, nc ve drdnc baskda ise 70 iir yer almtr. Dier kitaplarnda olduu gibi bu kitabnn deiik basklarnda baz farkllklar mevcuttur. nceki basksnda yer almayan baz iirlerin eklendii, yer alan baz iirlerin de karld grlmektedir. lk baskda olup da ikinci bask da olmayan iirler unlardr: te Bunlar, Kara, Fareler, Sonuna Doru, Kuytu, Sarmak, rmcek, Aama, Uykusuzluk. lk baskda olmayp da airin ikinci baskya yerletirdii Yzler ve Bulut adl iki iirini de eklediimizde 74 rakamna ularz. nc baskya alnmayan drt iir ise Yamurlu Karanlk, Gkyz Boyand, Issz Issz Krlar, Austos Gn adl iirlerdir.
214

Bu iirin ikinci baskda Duru Gke alndn yukarda iaret etmitik.

89

Elinlede yakalad izgiyi Eikte devam ettirdiini gryoruz. Zaman, doa, sonsuzluk, lm bu kitaptaki iirlerdeki balca temalar arasndadr. air iirlerinin merkezine oturttuu insann doayla, zamanla, sonsuzlukla ve lm ilikisini ussal dorultuda irdelemeye alr. Bu adan iirlerin dnsel boyutunun n plnda olduunu syleyebiliriz. air genel olarak bu dnsel eksende umut, umutsuzluk; mutluluk, mutsuzluk; yaama ballk, lm izgisinde, bir baka syleyile eiinde dolatn, bir ikilemi yaadn bizlere duyurur. air ekilde srarc tutumunu burada da srdrr. Vezin ve kafiye gibi kullanmlara sk sk bavurduu grlmektedir.

1.7. izgi 1. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1976. 2. Bask: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1979. 3. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1988. 4. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1995. izgi en fazla iirin bir araya getirildii kitaplarn ilkidir. air bu kitapta 116 iirini bir araya getirmitir. Bu kitapla birlikte grdmz ilk uygulamalarndan biri de airin blmleri rakamlarla deil, ayr ayr adlarla ayrmas olmutur. izgi kitab izgi, Sabah Akam, Yitik Zaman, Sazlarla rl Dam, Gazel Gibi ve ayr Kuu olmak zere alt blmden olumaktadr. iirlerin ierik ve ekil zelliklerinin bu blmlerin ortaya kmasnda etkili olduunu dnyoruz. rnein air klsik nazm ekillerimizden gazeli andran iirlerini Gazel Gibi bal altnda bir araya getirmesi bunlarn ierisinde arpc olandr. izgi genel hatlaryla bir bakalamn balangc deildir. Daha ncekilerden zellikle Elinlele ile balayan izgisinin devamdr. izginin bizce anafikri Bin duruu vardr insann Gl, oturuu, kalk Mevsimlerle artar ve eksilir

90

Aydnl, bin kapdan geer Bakar bin pencereden saysz Gklere, bin gndz ve bin gece
Deimez Biimi, iirler, s.270.

dizeleridir. izgi, insann evresiyle, yakn evresinden daha te, evrenle olan ilikisi, onlarn karsndaki duruu, deta onlara bin pencereden baknn iirletirilmesidir. Doa ve kr yaam, lm, zamanszlk, ocukluk hatralar bu iirlerinde yerini alan balca temalardr. izgi, uzun bir sanat yaamnn sonunda, kendine zg yaln bir dile erien, sessizliin iinde sesleri ve mzii duyabilen, insann, doa ve uzay iinde durumunu ve dncelerini iirletiren, insann mutlu olmasn ve gene de byk bir gecenin gndznde yaadn bilmesini anmsatan Aksaln en yeni rnlerini, dilimizin iir gcn kantlayan iirlerini, gerek iire rnek olarak gsterebilecek iirleri ieren bir kitaptr. 215

1.8. Bir Maviyi Bulmak 1. Bask: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1979. 2. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1988. 3. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1995. Bir Maviyi Bulmak bamsz kitap olarak yaymlanmamtr. iir kitaplarnn toplu basmlarnda ayr bir blm olarak verilmitir. Bu blmdeki 14 iirin ortak zellii dzyaz iir olmalardr. Buradaki iirlerin kaybolup giden deerlerin ansn yaatmak gibi bir gayesinden sz edilebilir. airin bu blmdeki bir ok iirinde anlar etrafnda sz sylemesi bunun bir gstergesi olmaldr diye dnyoruz.

215

Muzaffer Uyguner, izgi, Trk Dili, 308 (Mays 1977).

91

1.9. Srek 1. Bask: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1979. 2. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1988. 3. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1995. erisinde 62 iir barndrmasna ramen Srek bamsz kitap olarak yaymlanmamtr. lk defa 1979 ylnda kitaplarnn toplu basmnda yer almtr. Rakamla birbirinden ayrlm iki blmden oluan Srekte airin, daha nceki iirlerindeki ekil ve tema zelliklerini koruduu gzlemlenmektedir. Doa ve kent izlenimlerini anlatt iirlerinde Anadolunun bu kitapta younluk kazanmas en belirgin zelliidir. ekil geleneimize sk ball ile dikkat eken Srekteki iirlerde air pek ekil yenilii aramad anlalyor. Yalnz krk dize rneklerinin bu kitapta olduka younlamas belirtilmesi gereken bir baka zelliktir. lk basksnda yer verdii 18 iirini daha sonraki basklarnda karm ve bylece son iki baskda 44 iir yer almtr.

1.10. iirler 1. Bask: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1979. 2. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1988. 3. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1995. iirlerin birinci basm airin 1979 ylna kadar bamsz olarak kan alt iir kitabn, arkl Kahve, Gn I, Duru Gk, Elinle, Eik ve izgi, ayrca o gne kadar tek bana yaymlayamad Bir Maviyi Bulmak ve Srek kitaplarn bir araya getiren toplu basmdr. air 1988 ylnda iirleri, Zamanlar ve Bir Zaman D adl eserlerini ilave ederek yeniden yaymlar. 1995 ylnda yaplan nc basm, 1988 basmn esas aldndan herhangi bir deiiklik yoktur. Yalnz eserin sonuna Son iirler blm eklenmi; airin daha nce yaymlanmam iki ve dergilerde kalm iki iiri olmak zere drt iir buraya yerletirilmitir.

92

1.11. Zamanlar 1. Bask: Karacan Yaynlar, stanbul 1982. 2. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1988. 3. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1995. Zamanlar blmden olumaktadr. Birinci blmde 37, ikinci blmde 19 ve nc blmde 32 olmak zere ierisinde toplam 88 iir yer alr. Kitabn blmlemelerini iirlerin ekil zelliklerine gre yaplm olmas eserin en belirgin zelliklerinden biridir. air birinci blmde vezinli ve kafiyeli, ikinci blmde vezinli kafiyesiz, nc blmde ise vezinsiz ve kafiyesiz iirlerini bir araya getirmi olmas onun ekle verdii nemin bir baka gstergesi olmaldr. airin srekli yineledii bakklk, denge, dzen, uyum ve snrlln en somut rneklerini bu eseriyle verdiini dnyoruz. Bu kitabndaki iirler zaman, doa, kr yaam, kasaba grnmleriyle Anadolu ana konular etrafnda dner. air kitabnn adn da tayan zaman sorgulamay amalam, insanln ve ahsnn zihninde yer etmi bir ok eyi iirine tamtr. Zamana direnen ahslar, uygarlklar, eserleri zamanszlatrma abasna girmitir. Zaman oullatrarak kullanmas da zaten onu, insanln srekli alkantaki uygarlk servenine ve retimine e deer grmesinden kaynaklanmaktadr. Aksal kitabn ikinci ve nc basksna Evle Kahve, Kestaneler, Yldz Gibi, ember eviren Kz, Gvercin ve Eski Gece iirlerini almaz.

1.12. Bir Zaman D 1. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1984. 2. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1988. 3. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1995. Bir Zaman D iki blmden olumakta ve birinci blmde 63, ikinci blmde 26 olmak zere toplam 89 iiri iermektedir. Adndan da anlalaca zere Aksal bir zaman dn iirlerine tamak istemektedir. Buradaki iirler ocukluk ve genlik dnemlerinin, Anadolu seyahatlerinin izini tar. Ana izlek yine doa, 93

Anadolu, zaman ve andr. air zihninde yer etmi gemie ait her ne varsa onu iirinde grmek istemi, sanat duyarll ile onlar iirletirmitir. Serbest nazm ve dzyaz iirlerinden oluan eserin ikinci ve nc basksnda Bir Sabah Sokakta iiri yer almaz.

1.13. Buluma

1. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1990. 2. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1995. 1985-1990 yllar arasnda yazd iirleri ieren Bulumann ilk basks mstakil, ikinci basks toplu iirlerinin ierisindedir. Enver Ercann ifadesiyle Buluma Bakla boyutlanan ve ayrntlanan nesnelerin, gizleri zldke kavutuklar yeni dilsel yaplarn ve btn bunlarn karsnda artan aknln ortaya kard iirlerin toplam. 216 Aksal zaman zaman bundan nceki iir kitaplarnda iir zerine dncelerini blk prk dile getirmi olsa da bu eserdeki iir zerine Notlar airin iiri iirlerle aklama abasnn en geni ve derli toplu rneini verir.

1.14. iirler 1. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1995.

Yap Kredi yaynlar arasnda kan bu son baskda daha nce yaymlanan 11 iir kitab yer almaktadr. Yaynevi daha nce 1988 ylnda Cem Yaynlar arasnda kan Btn iirlerinde yer 10 iir kitabna, 1990 ylnda yaymlanan Bulumay ekleyerek ve dzeninde herhangi bir deiiklik yapmadan yaymlamtr. Kitaplarnda yer almayan 4 iir Son iirler bal altnda verilmitir.

216

Sabahattin Kudret Aksal, Sabahattin Kudret Aksal ile Buluma, Denemeler, Konumalar, s.253.

94

1.15. Batk Kent 1. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1993. 2. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1994.

Aksaln lmne yakn zamanlarda baskya hazr hale getirilmi, iirlerin sralamas bizzat air tarafndan yaplm, ad konulmu, ama salnda baslamam, 217 bu yzden lmnden hemen sonra okuyucuyla bulumu bir kitaptr. Eserde 115 iir vardr. ki blmden oluan eserin yazyla yazlm bir adn tayan ilk blmnde 64 iir, ikinci blmde ise 51 iir yer alyor. Daha nceki ana temalar burada da srdrr. Serbest nazmdan mmkn olduunca uzak durduu bu eserdeki iirlerinde geleneimizin ait ekil zelliklerini srdrd ve Bat gelenei ekillerinin ilk rneklerini burada verdii grlmektedir. rnein ilk blmdeki iirlerin tamam hece vezni ile yazlmtr. airin noktalama imlerini kullanmakla birlikte, bir iirde bir veya iki noktalama imiyle kendini snrlamas dikkat eken bir baka uygulamadr. Batk kent olarak imledii stanbulun doasn, insanlarn gemii ve yaanlan an birletirerek sunmak istemitir. Bu bir lde kaybedilenlerin duyumsamasn yapma abasdr. airin bu duyarll onu zaman zaman stanbul dna tam, Batk Kentten doaya, krlara ka kolaylatrmtr. air kaybolan kentteki yalnzln ocukluk gnlerine dnerek vurgular.

2. yk Gazoz Aac 1. Bask: Varlk Yaynlar, stanbul 1954. 2. Bask: (Yaral Hayvan ile birlikte) Cem Yaynlar, stanbul 1983. 3. Bask: (Yaral Hayvan ile birlikte) Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1994.
217

Turgay Kantrk, Bat Kent in Uvertr, Kitap-lk, 3 (Kasm 1993).

95

Yaral Hayvan 1. Bask: Varlk Yaynlar, stanbul 1956. 2. Bask: (Gazoz Aac ile birlikte) Cem Yaynlar, stanbul 1983. 3. Bask: (Gazoz Aac ile birlikte) Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1994.

3. Oyun Evin stndeki Bulut 1. Bask: Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1994. (Eser 1948 ylnda sahnelenmi, fakat daha nce baslmamtr.) 2. Bask: (Toplu Oyunlar) Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1998. akac 1. Bask: Varlk Yaynlar, stanbul 1952. 2. Bask: (Toplu Oyunlar)Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1998. Bir Odada Ayna 1. Bask: Yenilik Yaynlar, stanbul 1956. 2. Bask: (Toplu Oyunlar) Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1998. Tersine Dnen emsiye 1. Bask: Varlk Yaynlar, stanbul 1958. 2. Bask: (Toplu Oyunlar) Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1998. Kahvede enlik Var 1. Bask: Varlk Yaynlar, stanbul 1966. 2. Bask: Varlk Yaynlar, stanbul 1974. 3. Bask: Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1988. 4. Bask: (Toplu Oyunlar) Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1998.

96

Kral mesi 1. Bask: Varlk Yaynlar, stanbul 1970. 2. Bask: (Toplu Oyunlar) Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1998. Bay Hi 1. Bask: (Sonsuzluk Kitabevi ile birlikte) Devlet Tiyatrosu Yaynlar, stanbul 1981. 2. Bask: (Sonsuzluk Kitabevi ile birlikte) Cem Yaynevi, stanbul 1991. 3. Bask: (Toplu Oyunlar) Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1998. Sonsuzluk Kitabevi 1. Bask: (Bay Hi ile birlikte) Devlet Tiyatrosu Yaynlar, stanbul 1981. 2. Bask: (Bay Hi ile birlikte) Cem Yaynevi, stanbul 1991. 3. Bask: (Toplu Oyunlar) Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1998. nemli Adam 1. Bask: Devlet Tiyatrosu Yaynlar, stanbul 1983. 2. Bask: (Toplu Oyunlar) Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1998. Konakta Oyun 1. Bask: (Toplu Oyunlar) Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1998.

4. Deneme Gemile Gelecek 1. Bask: ada Yaynlar, stanbul 1978. 2. Bask: ada Yaynlar, stanbul 1988. 3. Bask: (Denemeler, Konumalar adyla) Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1998. 97

5. eviri Azda Bir Sevi 1. Bask: De Yaynlar, stanbul 1964. eviri iirler 1. Bask: Cem Yaynevi, stanbul 1991.

98

KNC BLM
SANAT, EDEBYAT, DL, EDEB DNEM ve AHSYETLER ZERNE DNCELER

99

A. Sanat, Edebiyat ve Dil 1. Sanat 1.1. Sanat Nedir? Sabahattin Kudret Aksal sanat ksaca, yaanmn saptanmas, toplumun gerek tarihi, kiinin ya da an da gelecee bildirisi eklinde aklar. 1 Bir baka yerde, dncenin zel gelerle anlatlmasn sanatn en nemli zellii olarak gsterir ve sanat bu erevede bir bakma da bu gelerle dnebilme abas eklinde aklayarak, dnceyi sanatn merkezine oturtur. 2 Sanatn dnce boyutunu nemli bir konumda gren Aksaln, deiik vesilelerle ortaya koyduu sanata ait dier zellikleri yle sralayabiliriz. Sanat, hayat olduu gibi yanstmaz. Hibir sanat dal (roman, resim, tiyatro, mzik vs.) hayatn katksz bir kopyas deildir. Sanat hayat yeni bir yorumla sanatsevere sunar. Mesel, tiyatrocu kahveci ran kahvede nasl konuuyorsa o ekilde konuturmaz. Ressam doay olduu gibi almaz. 3 Aksaln bu dncesinin Suut Kemal Yetkinin sanat anlayyla olan ilgisi zerinde doa ierikli iirlerini ilerken durmutuk. Bu yzden sanatn en nemli zelliklerinden biri soyutlamadr. Soyutlamay gerein deitirilmesi olarak alan Aksal, sanatta gerek etkinin ancak bu yolla verilebileceini savunur. Birinci maddede sylediklerimizle de balantl olan soyutlama Aksala gre amzn nde gelen sanat ilkelerinden biridir. 19. yzyln sonlarna doru kendini sanatta gstermeye balayan soyutlama ilkesini, doa dzenini deitirerek yerine soyut bir sanat dzeni koymak eklinde aklamak da mmkndr. Daha ok resimde grdmz soyutlama ilkesi zamanla tiyatroya tanm ve bunda Eugne Ionesconun abas byk nem arz etmektedir. Aksal, bir sanat dalnn bir baka sanat daln etkilemesini, bir toplumdaki bir kurumun bir
1 2 3

Behzat Ay, Sabahattin Kudret Aksalla, Varlk, 875 (Austos 1980). Sabahattin Kudret Aksal, Okumakla Oynamak, Kltr Dnyas, 1 (15 Ocak 1954). Sabahattin Kudret Aksal, Oyun Kiilerinin Dili zerine, Trk Dili, 29 (ubat 1954).

100

baka kurumu etkilemesi kadar doal karlamak gerektiine inanr. Ona gre resimdeki gibi bir soyutlamann, tiyatroda gereklemesi uzun bir srecin sonunda olmutur. Tiyatronun yaps ve olanaklar bu srecin gereinden fazla uzamasna neden olmutur. Tiyatro bu yzden an akmlarn hep geriden kovalamtr. Sabahattin Kudret bu dncesini yle bir rnekle destekler: rnein resim alannda, bir Braquen, bir Lgrnin, bir Picassonun arsna, tiyatroda, Samuel Beckettin, Eugne Ionesconun, Arthur Adamovun oyunlaryla ge karlk verilmise, bunu tiyatro sanatnn belirtmeye altmz niteliinde aramaldr. 4 Bir baka syleyile sanat zgrlktr. Birinci ve ikinci maddelerde iaret ettiimiz konulara bal olarak gelien bu dncesinde Aksal, sanatn balca amalarndan birinin veya sanatn en derinden bal olduu kavramn zgrlk olduunu savunur. Aristotelesin ortaya att sanatnn doay olduu gibi deil, olmas gerektii gibi alglamas tezinin kaynan da bu zgrlk zlemine balar. Pekala sanat neye kar bir zgrlk mcadelesine giriir? Ona gre sanat kendi bilincine kar, gidilerek salt bilince kar zgrlk savamndadr veya sanat bu savam yapmaldr. Zaman ve mekn kalplarna bal bir bilincin doay da bu kalplar iinde alglamaya almas, sanatnn kendi bilincine ve salt bilince kar sonlanmaz bir mcadelede iinde olmasna neden olmutur. Sanatnsa nce zaman ve uzam kalplaryladr kartl, ada akmlar bir yana brakalm, klasik adan beri bu savam srm! Bunun ardndan doay deitirmek, zmleyerek bir baka bileime ulamak gelecek, onu da topluma yeni neriler izleyecektir. Bir lka dnr olan Aristotelesin bugn bize artc gelecek bulgusunu anmsayalm: Sanat, doay salt olduu gibi deil, olmas gerektii gibi de alglar diyordu Aristoteles. Bu da zgrlk zleminden baka ne? 5

Sabahattin Kudret Aksal, Gen Oyuncular - Kk Sahnede Ak Otu - Sahne 8 Topluluunun Oyunu Kralie ve Asiler - Karaca Tiyatroda Hatra Defteri, Varlk, 476 (15 Nisan 1958).
5

Sabahattin Kudret Aksal, Sanat Savunmak, Milliyet Sanat, 266 (27 ubat 1978).

101

Sanatn gizlerinden biri de nesneye, doaya, varla biraz da arm bir gzle bakabilmektir. Aksal, bilimin yeterince kulland aklayc, inceleyici, zmleyici gz, iirin dndaki sanat dallarnda grmenin mmkn olduunu syler. rnein, gereki bir bak asyla yazlm, belli bir sosyal yapnn kesitini incelemek, akla kavuturmak amacn tayan bir romandaki da dnk sz konusu bu bakta arm gzleri grmek mmkndr. u da unutulmamaldr, ilk maddede dile getirilen dncelerle ilintili olarak diyebiliriz ki sanat eildii nesneyi ilgin grnme dntren kiidir. lgincinse artmas doaldr. 6 Hakik sanatn asl hedefi bize yeni insanlar, yeni meseleler ve eniyetler tantmaktr. Aksal, bylelikle sanatn hayatmz genileteceini, bize yeni ritimler ve meseleler kazandracan vurgular. Hakik sanatn bizden bahsettii, bize ruh ve sosyal yaknlklar gsterdii iin deil, mutlak gzellie, bir baka syleyile estetik bir nizama sahip olduu iin gzel olduuna inanr. Sanat eseri ile sanatsever arasndaki ruh yaknlkla asla bir sanat eserinin gerek deerini ve gcn tespit edemeyiz, der. Sanat eserini bize yeni insanlar, yeni meseleler ve eniyetlerle tantrd ve bylece hayatmz genilettii, bize yeni ritmler ve meseleler getirdii lde kymetlendirebileceimizi, oysa bunun da bir teknik, bir ekil ii olduunu iddia eder. 7

1.2. Sanat Sanat yapma abasnda olan sanatnn sorumluluklarn ve vasflarn Aksaln yazlarndan hareketle u ekilde sralayabiliriz: Sanat, sanat yapma eylemine ncelikle bir hayranlk duygusuyla balar. Bir kii sanat yapma abasna kimi kez bir dnceye, bir anlatma, kimi kez de bir sanat kiilie hayranlk duymakla balar. Ayrca bu abasna sreklilik kazandrabilmesi sanat sevmesine, sanata tutkuyla bal olmasna baldr. iiri

Sabahattin Kudret Aksal, Zamann Ussal Dorultuda Ksa Bir Aklamasn Yapmak stedim, Denemeler, Konumalar, s.247. Ayrca bk.: Dn, Gen Ozanlara iire l ve Uyakla Balamalarn neririm, 11 (Aralk 1984).
7

Sabahattin Kudret Aksal, Hayranlk, nsan, 1-13 (1 Nisan 1941).

102

sevdiini syleyen bir kiinin sevdii bir airin ya da ozann adn syleyememesi ok byk bir eliki oluturur. Sanat sevmek belli sanat yaptlarn sevmek, belli sanat yaptlarna tutkuyla bal olmak anlamna gelmelidir. Andr Malraux sylyor: Bir sanat yaptnn k noktas doa deildir, gene bir baka sanat yaptdr. Kiiyi sanat yapmaya zendiren bu trden bir tutumun da kkeninde hayranlk duygusundan baka ne yatmaktadr? 8 Sanat, gnyle koullu olmaldr. Sanatnn gnyle koullu olmas demek onun gncel olmas demek anlamna gelmez. Aksal, bu iki nitelemenin farkn ortaya koymak gerektiini vurgulayarak ikisi arasndaki ayrma da deinir. Gnyle koullu olmak demek sanatta, dncede, topluma bakta ada bir yrngeye oturmak demektir. rnein bugn gldry Molire gibi yazamazsnz, mekanii Descartes gibi aklayamazsnz Raffaello gibi resim yapmann, topluma Rousseau gibi bakmann da olana yoktur. Uygarln geliimiyle bamlsnz. Gncel olmak ise dorudan doruya szcn szlk anlamyla snrldr. Gnlk haberler, gnlk olaylar vs. Sabahattin Kudret gerek sanatnn gncelle ok sk bir iliki ierisinde olamayacan dnr. Gncel bir olaydan yola kabilir sanat, gnn su stnde yzen bir sorununu dile getirmeyi amalayabilir, ama yapt olutuunda gnceli nesnellemitir artk, gncel grnmez olmutur. O denli nesnel bir yap olumutur ki, her a onu baka trl yorumlayacak, o kalba baka bir gnceli oturtacaktr. 9 Sanat her an daha yeni daha gerek bir anlayn, zevkin peindedir, peinde olmas lzmdr. Gazetelerde ve dergilerde bayat yazlar yazan baz yazarlar eletirmeye ynelik hi bir ey sylenemediini belirtir. Bu tip yazarlarn yazlarn eletirmeye ynelik bir ka sz sylendiinde de hemen savunmaya geerek, bir halk yazar olduklarn, gnde binlerce okuyucunun kendi yazdklarn
8 9

Sabahattin Kudret Aksal, Atatan Kalan, Denemeler, Konumalar, s.129-130.

Sabahattin Kudret Aksal, Zamann Ussal Dorultuda Ksa Bir Aklamasn Yapmak stedim, Denemeler, Konumalar, s.249.

103

severek okuduunu ve ok rabet grdklerini sylemelerine deinir. Bu yazarlara ne kt yazyorsun, yazdklarn manasz daha beteri yanl ve irkin diyemezsiniz, nk onlar da size bir an zevk ve anlaylarn unutarak Ne yapalm? Halk byle istiyor? diyerek birtakm savunma yntemlerini kendi beceriksizliklerini rtmek iin kullanrlar. Aksala gre bu tip yazarlarn gsterdii genel tavr sanki kendi daha gzel bir yazy zlyormu, daha gzel ve gerek bir fikrin, gr ve anlatn adamym da halka uymak iin yazamyormu eklindedir. Aksal, kendi kabiliyetsizliklerini halkn, okuyucunun zevksizliiyle rtmeye alanlar yalan sylyorlar. diyerek bir lde onlarn sahtekr bir yazar grubu oluturduuna dikkat eker. Hibir zaman halkn bir zevk ortaya atamayacana inanan Aksal, O sanatkrn iidir. Sanat ve fikir adam her an daha yeni daha gerek bir anlayn, zevkin peindedir, peinde olmas lzmdr. der. Halkn zevkine gre yazdklarn iddia eden kt yazarlarn, hakikaten kendi zevklerine inanyorlarsa, bunu da halkn zevkinden ayryorlarsa kendisi o zevke gitmektense, halk kendi zevkine yaklatrmas ve altrmas gerekmektedir. 10 Sanat, gereklere ynelmeli, gnlnde gerek sevgisini tamaldr. Sanatkrn gereklere ynelmesinin sanatmzn gelimesi asndan nemli olduunu srekli vurgulayan Aksal, sanatmzn ve dolaysyla edebiyatmzn bir gerek susuzluu yaadn syler. 11 Sanat sanat yapmak kadar, dilin yenilemesi, gelimesi, yabanc etkilerden kurtulmas iin de gayret sarfetmelidir. Sabahattin Kudret Aksal sanatnn bata gelen kaygsnn sanatnn gelerini salam llerle deerlendirmek olduunu hatrlamamz isteyerek ressam iin, bir resme balarken izgilerini, renklerini tanmak, bilmek ne denli vazgeilmez bir ise, yaz sanatsnn da dilini ayklamadan, kelimelerinin asllarn bilmeden sanat yapmas ylece dnlemez. 12 der. Dili tanmadan, inceliklerini bilmeden dile dayal bir sanat eseri meydana getirilemeyeceini syleyen Aksal, dnmenin ve duymann dile bal
Sabahattin Kudret Aksal, Halkn Zevki Meselesi, Vakit, 29 Haziran 1944. Ayn yaz iin bk.: Halkn Zevki, Aile, 15 (Sonbahar 1950).
11 12 10

Varlk, Sabahattin Kudretle Bir Konuma 375 (1 Ekim 1951). Sabahattin Kudret Aksal, Oyun Kiilerinin Dili zerine, Trk Dili, 29 (ubat 1954).

104

olduunu, dilini ayklama ile dzenlemenin, dnceyi ayklamak ve dzenleme ile ayn anlama geldiini unutmamak gerektiini de ekler. 13 Bu balamda Aksal, halkn konuma dilini kaynak sayma ve ondan arnm, ilenmi, salam bir yaz dili karma grevini de bir baka yazsyla sanatya verir. 14 Sanat, hem kendine hem de okuruna kar sorumludur. Sanatnn halka kar sorumluluu halk tmas ve aydnlatmasdr. Kendine kar sorumluluundan kastedilen ise kendini gerekletirmesi ve tmasdr. Sanatnn kendini gerekletirmesi demek, kendi doru ve gzel kavramlarn var etme bilincine ermek demektir. Bu, bir baka syleyile sanatnn kendine ait doru ve gzeli gerekletirmesidir. Sanat toplumu veya okuru aydnlatt gibi, kendini de yenilemesini bilmeli ve bylelikle ala elimemelidir. Bu iki sorumluluk uyutuu zaman sanat okuruna doru gitmi saylr. Yoksa okurla sanat arasnda uyumazlk ortaya kacaktr. 15 Sanat, yaama katksz bir sevgiyle ve nyargsz bakmaldr. Sanatnn duymas gereken bu sevgi yle bir sevgi olmaldr ki sonu bir yergi, bir talama da olsa, bu yergiyle talama, gene konuya bir sevgiyle baktan kmtr. diyebilelim. Aksal bu dncesini Molireden verdii bir rnekle aklar: rnein Molire, Monsieur Jourdaine de, Harpagona da yreinin bir yerinde sevgi duymu olmaldr. (...) Bir de sanat, kiilerini, yaamn arayp bulur, ortaya koyarken onlar daha tanmamakta ve bilememekte olduu iin renmek durumundadr. Her arayta, her renmede bir sevgi duygusu sakl olmaldr, bunu belirtmek istiyorum. (...) Peki, ya Tartuffe? Tartuffee sevgi duymu mudur diye sorabilirsiniz imdi bana? Kukusuz, Tartuffe, yazlmadan nce yoktu. irkin Tartuffen ortaya kabilmesi iin, yazarnn onu uzun bir sre, duyguyla kark bir tutumla izlemi olmas, ona bir yarg gzyle bakmadan, biraz glmseyerek onu oluturup gelitirmesi gerekmitir gibi geliyor bana. Ancak btn bu ilem, bu yaratma ilemi

13 14 15

Varlk, ags. Varlk, Diyorlar ki: Konuma Dili-Yaz Dili 411 (1 Ekim 1954). Varlk Yll, Trk Edebiyatsnn Bugnk Toplumdaki Yeri ve Sorumluluklar, 1967.

105

bittikten sonra, Tartuffe btn yapsyla ortaya ktktan sonra, Molire de, biraz da bir okur gibi, ondan tiksinmi olmaldr. Daha Tartuffe var olmadan, sonsuz yaamna ulamadan, yazar ona bir yarg, hele nyarglar olan bir yarg gzyle baksayd biz bugn Tartuffe bu kadar irkin bulabilir miydik? Bulamazdk, nk varlnn olanaklar yeterince salanamad iin Tartuffe bulamazdk. Var olamaz, klasik oyun kervannda yerini alamazd. Bir an iin, btn bu sylediklerimizi unutalm, diyelim ki, Molire Tartuffe yaratrken de sevmemitir. Hncn kalemiyle yazmtr onu. Byle varsaysak bile Molirenin o anda Tartuffen o anda bir kartna, kart bir ideaya sevgi duymadn, yergisini o sevgi adna meydana getirmediini dnemem. Her yaratn harcnda, u ya da bu trden, az ya da ok, bir sevgi vardr. 16 Sanat, kendini ve bakalarn yenileme arzusu tamal ve bu yenileme arzusunun kaynan da kabul gren gzellik anlaylarnn eksikliinde bulmaldr. Dier bir deyile sanatkr gzeli kendi yapmal ve ina etmelidir. Her ekil ve sz gzelliinin insana her eye ramen yetmeyen bir tarafyla grndn ve daima bir eksikliin kendisinde var olduu hissini verdiini iddia eden Aksal, bu yzden sanatkr sanat faaliyetinin k noktasn insann kendi kendisini ve bakalarn yenileme arzusu oluturur, der. Bununla birlikte Bu yetmemek ve eksik kalmak halini her iirde veya nesirde, her mimar eserde bulmann kabil olmad sylenebilir, phesiz mkemmeliyetine, noksanszlna inandmz, onun aradmz ekil olduuna dndmz sanat eserleri de vardr. diyen Aksal btn bunlara ramen insann bir yeni fikrine sahip olduuna, mevcut sz gzelliklerinin kifayetsizliini duymas lzm geldiine ve bu haleti ruhiyeyi yaadna inanr. Ona gre sanatkr bu eit bir kifayetsizlii hissetmeseydi yeni ekiller ve yaplar peinde bulunmasna lzum kalmazd. nk sanat yapmak arzusu ve faaliyeti o zaman zaruriliini ve arama hasletini kaybeder ve dier otomatik faaliyetlerimizden biri olurdu. Bu yzdendir ki zarurlii kabul edilmeden ortaya konan sanat eserleri baya olmaktadr. Sanatkr, herhangi bir

16

Sabahattin Kudret Aksal, Eletiri stne Sylei, Denemeler, Konumalar, s.94-95.

106

sanatkrn gzel diye kabul ettirdii eya ve hislerden, ksacas gzel eylerden mmkn olduu kadar kamas ve onlara balanmamas gerekir. Burada farkl anlamalara meydan vermemek iin sanatkrn gzel eylerden kamas gerektii fikri zerinde biraz durmak gerekmektedir. Aksal gzel olan her eyin bizlere bir sanatkr eliyle bizlere kabul ettirildiini, nihayet onlarn gzelliinin de her gzellik gibi kendiliinden olmadn, gzel olan eyler iin koyduumuz gzel hkmnn bizlere kabul ettirildiini syler. Mesel, gln dier ieklerden ne fark vardr ki biz gl dier ieklerden daha gzel tutarz. nk gl bir devrin edebiyatnn balca mevzusu olmutur da onun iin biz gl daha gzel grrz. Sanatkrn ncelikle bu pein gzellik hkmlerinden syrlmas

gerekmektedir. Syrlmad takdirde, yani pein olarak gzel eylere inanan, onlar airane kabul eden sanatkr, gzelliin bahsettii eylere ait olduu kansna kaplacak ve o gzellik mefhumunun bir ina ve bahedi tarz olduunu unutacaktr. Gzeli yapmann ne demek olduunu hibir zaman anlamayacak gzel eyler bulmak onlar yazmak isteyecektir. Btn bunlar da gstermektedir ki sanatkr gzel eyleri sevmemeli, bunun yerine gzeli yapmal ve ina etmelidir. 17 Sanatnn bir baka nitelii de sreye kar dayankl olmak, eskimemek amacn tamaktr. 18 Pekal kiiyi sanat yapmaya iten nedenler nelerdir? Bunun nedenleri olarak Aksal sanatnn kiiliine, yaad aa gre deien deiik zlemleri gsterir. Ve sanatsal eylemi tek bir nedenle aklayp kesinlememiz mmkn deildir diyerek bu nedenleri yle sralar: 1. Yaad toplumun, yaad an tarihini yazma, doay aklama, toplumu yanstma, bir bildiri nerme istei. 2. Arln duyduu sorunlardan kurtulma, bir boal, bilinaltnn bir boalmn yazma ya da izme istei.
17 18

Sabahattin Kudret Aksal, Sanatkarn Gzeli Yapmas, na Etmesi, Yeni Ses, 11 (Austos 1941). Sabahattin Kudret Aksal, Eletiri stne Sylei, Denemeler, Konumalar, s.92.

107

3. Sanatnn kendi kiiliini, insan tanma ya da kendini biimsel bir yapda snrlama ve kesinleme, bylelikle bir yaant kurma istei. 4. Yazdka, izdike, ses bileimleri kurduka dnebiliyor olmas. 5. Bir vg ya da bir yergi yapma istei. 6. Tamamen igdsel olmas. Btn sanat eserlerinde grlen igdsel bir davran ve bilinaltndaki bir gle soyut gzellik kavramnn gzellik ideasn somutlatrma veya gerekletirme eylemine ynelmesi. Aksal bu madde zerinde daha ok durmu onu u ekilde aklamtr: Sanatnn yetkinlik diye arad ey de bu kavramn, bu ideann diledii llerle somutlanmas, biimlenmesi olmaldr. Biim kavramnn ne olduunun incelemesine girisek belki de o budur, diyebilirim. Bir rnek vereyim: Charles Baudelaire amurdan altn kardm der. amurla altn! amur, yoksunluklaryla zlemlerinin ortamnda srdrd yaants, uyumazlk iinde olduu toplumun ona bir yansmas olmaldr. Altn, gzellik kavramnn, gzellik ideasnn somutlatrld dizelerdir. Somut amur, soyut altna dnmtr. amur yaam, altn biimidir. amurdan altn karmakla yaam biime dnm, sanatsal eylem bundan domutur. Ama hep tutarlk iinde olumutur bu dnm. 19 7. Btn bu saydklarmzn tmn kapsayan bir baka etken, bir baka drt var ki sanatda, hibir yazarn, hibir ressamn, hibir ezgicinin onun dnda kald umulamaz. Zaman amak, zaman d olmaktr o da. Bugn kalntlarn bulduumuz bir ta oraya diken adsz lka insanndan gnmzn yontucularna dek hibir ozan, ykc, ressam, ezgici yoktur ki sonunu dlemeyecei bir zamana doru uzanmay ya da bir zamanszl zlememi olsun. Ne var ki, sanatn bu zaman d yaam sadece bir zlem, sanatnn bir duygusu, kendisine ama bildii bir tre deildir. Nesnel bir gerek, bir yasadr da. 20
19 20

Sabahattin Kudret Aksal, age., s.103. Sabahattin Kudret Aksal, Bir eliki, Denemeler, Konumalar, s.25.

108

8. Son bir madde olarak bir baka yerde syledii bir dncesini de sayabiliriz. Aksal bu yazsnda sanaty sanat yapma eylemine yaam ve biim gelerinin ittiini syler. Ve sanatnn ardndan kotuunu syledii bu iki genin her zaman iin iyice karm, sarma dola olmu bir vaziyette karmza ktn belirtir. Yaam gesini ben duygusuyla, benin dndaki doayla toplumu kapsayan gerekler acunu, bir de bunlarn karlkl ilikileri ve insan bilincinin, bu bilincin dnda kalan tm varlklar, tm oluumlar alglamas, sonra bu algsn, dnsel, ruhsal ya da eylemsel alanda deerlendirmesi eklinde aklarken Biim gesini de sanatlarn ses, szck, devinim, izgi ya da renk gibi gelerle kurulan ve bykl kkl yaplarndan oluan kendine zg anlatm aralar olarak ifade eder. Ayrca bilincin kendi kendisini de alglayarak deerlendirmesinin de yaam gesine dahil olduunu ekler. Sanat bu iki gerei yakalamak ya da kurmak amacyla srdrr eylemini. Kimi kez biimlerle yaam var eder, kimi kez de yaamn younlam bir nitelii olan biimi. Bylece bu iki ge birbirini tamamlamakta, zmlenemez bir yap ortaya koymaktadr. Dpedz, kayna biyolojisinde olan bir uyum arama, bir uyum gerekletirme tutkusuyla sanat, yaamla biimlerin karlkl saysz alveriinin servenini srdrr. Kendini ve an gerekletirir, stelik sreklilik, kalclk salar onlara. 21

1.3. Sanatsever Kiilik Sanatsever kiiliin en belirgin zellii dne dne bir kitab okumak, bir ezgiyi dinlemek, bir resme bakmak isteini tamasdr diyen Aksal, bu istekleri tamayan bir kiinin sanatsever bir kiilie sahip olmadn syler. Bu tr istekleri tayan ile tamayann sahip olduu farkl bak alarn yle aklar. Sanatsever kiilie sahip olmayan bir kiinin en belirgin zellii tecesss dedikleri trden bir meraka sahip olmalardr. Bir baka syleyile bu trden bir kiilie sahip olanlarn salt istedikleri bilgi daarcklarn artrmak veya glendirmektir. Yoksa onlar dne dne seyretmek, okumak veya dinlemek gibi bir drty tamazlar. Oysa gerek
21

Sabahattin Kudret Aksal, Eletiri stne Sylei, Denemeler, Konumalar, s.91.

109

sanatsever kiilik bir sanat yaptn defalarca okumak, dinlemek veya bakmak ister. Aralarndaki temel farkllk budur. Nasl ki bir yaptn da deeri, soyluluu kiiye byle bir istei vermesiyle llyorsa, sanatseverliin kant da bir sanat yaptn bilmem kanc kez okumak, bir sanat yaptna bilmem kanc kez bakmaktr. Aksal, rnein Schumann bir kez dinlemi, bir daha da dinlemek isteini duymam bir mziksever dnebilir misiniz? Gene bir kii, resim seven bir kii dnn ki Czannen bir resmine bir kez bakm, gemi gitmi, bir daha anmsamam bile. Olur mu byle ey? diye sorarak sanatsever kiiliin sahip olduu veya olmas gerektii donanm bir kez daha vurgular. 22 Sabahattin Kudret Aksal, gerek ve dzmece olarak nitelendirdii, iir, resim, yontu, mzik, tiyatro, roman gibi sanat dallarnn sz konusu iki tketici trne ek olarak bu sanatlar bir sanayi rn gibi gren nc tr sanat ilgilisini ekler. iir okurlar arasnda grlmeyen ama dier sanat dallarnn tketicileri arasnda yer alan son gruptakilerin ortak zellii bu eserleri bir ev eyas gibi grmeleri, onlar bir sanayi rn gibi tketmeleridir: Bunlar, rnein duvarnn boluunu kapamak iin evine resim asanlar, yemek sresini ya da bir konumay daha ho geirebilmek iin alg alanlar, bo bir geceyi doldurabilmek ya da bir konuu arlamak iin tiyatroya gidenler, bir deniz yolculuunun skntsn gidermek iin salt olaylar zincirini izleyerek Balzac da olabilir, Stendhal de roman okuyanlardr. Sabahattin Kudret iirin okurlar arasnda, onu bir sanayi rn gibi grenlerin ya da salt bir vakit geirme arac ya da bir ev eyas gibi deerlendirenlerin olmamasnn nedenini iir dilinin yaam dilinden baka bir dil olmasna balamaktadr. Aksaln dzmece yerine benzerleri de dedii gruba girenler, bir baka ifadeyle bu sanatlarn eitiminden daha az gemi kiiler sadece duygulanmakla, gnlk yaantlarnn benzeri duygusal alana girmekle yetinirler. Sanat duygularn bir anlatm, duygulanmann biraz da bytlm, biraz da yalan karm bir arac
22

Sabahattin Kudret Aksal, Bilmem Kanc Kez, Denemeler, Konumalar, s.62.

110

sayarlar. Bu dzmece sanat ilgilileri bu eserlerde gndelik yaantlarndaki duygulanmalarnn karln ararlar. Aksal, sanat eserlerinin alclar arasnda bu gruptakilerin varlndan asla ikyet etmememiz gerektiini de savunmaktadr. Ona gre bu nc gruptaki okur sayesinde bu sanatlarn sanayii yaratlabilmi, toplum iinde bir alveri konusu haline getirilebilmitir. 23

1.4. Sanat Eseri Aksal, ncelikle sanat iin dile getirdii bir lt sanat eseri iin de ileri sryor. Ona gre nasl sanat gnyle koullu olmas gerekiyorsa, sanat eserinin de ierii bakmndan olsun, biimi bakmndan olsun, gnn isterlerini yerine getirmelidir. 24 Kafasnda belirli bir yapyla belirli bir teknikle doan sanat eserinde25 hep dili yazmak isteyen Aksal, 26 sanat eserinin ikinci zellii olarak unu syler: Sanat yaptnn balca niteliklerinden biri de kiiye dne dne okumak, dinlemek, bakmak isteini, isteini deil tutkusunu, alamasdr. () bir yaptn da deeri, soyluluu kiiye byle bir istei vermesiyle llr. 27 Gzellii denenmi, ok kullanlm temalarn yer ald bir sanat eserinin her zaman iin baya saylamayacan iddia eden Aksal, nemli olan ey sz konusu mevzular ileyip de baya tesiri uyandrmamaktr, der. Ayn mevzular ileyen iki sanatdan birinin yazdklarn baya bulabilecekken bir dierinin yazdklarn bulmayabiliriz. O mevzular yazp bize baya tesiri vermeyen sanatkr iyi sanatkrdr. Aslnda iyi sanat yeni ekiller peinde olmaldr. Kendi eklini bulmas gerekir. Bylece yeni bir ekil, insann kendi arad ekilse yeni mevzu,

23 24 25 26 27

Sabahattin Kudret Aksal, iir stne Sylei, Denemeler, Konumalar, s.77. Sabahattin Kudret Aksal, Bir eliki, Denemeler, Konumalar, s.23. Sabahattin Kudret Aksal, Romandan Tiyatro, Varlk, 405 (Nisan 1954). Nemika Tucu, iirin Sesi lk Rzgard, Milliyet, 19 Temmuz 1988. Sabahattin Kudret Aksal, Bilmem Kanc Kez, Denemeler, Konumalar, s.62.

111

muhtevay ister istemez verir, o zaman edebiyat olmu, ok duyulmu, sylenmi mevzular da bahis mevzu olamaz. 28 Aksal bir baka yazsnda sanat eserinin d grnmnden ok ilkelerinin snanmas gerektiini 29 ve bir yaptn salamllnn sanatnn setii tr kesin olarak uygulayp uygulamamasna bal olduunu syler. 30 Sanat eseri sanatnn ne tr bir abas sonucunda var olur? Sabahattin Kudret Aksal yazlarnda bu soruya da cevap aram ve sanatnn bu eylemini rnekleriyle ortaya koymutur. Sanat balangta her oyun ya da roman unsurunu biimden yoksun bir karanlk yuma eklinde bulur. nce bu yuma renmek, sonra da zmek ister. Bu karanlk ynn aydnlatmak balca amac arasndadr. Onda bir merak uyanr. Bir baka deyimle yaamnn ya da konusunun karsnda, daha dorusu yaamnn ya da konusunun iinde okuldaki rencidir o. Shakespeare Hamleti, Hamleti kurarak renir. Goethe Faustu yazarak Faustu renir. Sanatlar ou zaman setikleri konular ya da taslaklar karsnda kukulu buluruz. Bu kuku nnde duran bir karanlk yumandan ne kacan bilememenin kukusudur. Ama onlar bir o kadar da tutkuludur da. rnein, yontu sanatsnn iine baladnda ne vardr elinde ya da kafasnda? Hibir anlam olmayan bir ta ktlesidir elinde olan, kafasndaysa var bile denemeyecek bir taslak! Bir d, belki o bile deil, bir istek, bir drt sadece. Bilmemekten, tanmamaktan doan bu kuku ve tedirginlik aslnda sanatnn sanat eyleminde en byk yardmcsdr. Paul Valry, iirin yaratln u tmceyle tanmlyor: lk dize Tanr vergisidir, ondan sonras da ozann abas. Tanr vergisi, esin ya da bilinaltnn rastlantsal rn! Ayn gerei belirten deyimler olmal bunlar! Bu ilk k noktas, ilk dize, diyelim ki tartmasz, btn kesinliiyle gelivermitir. Doa gibi, doadan bir para gibi, yaratk gibi bir ey. Bir varlktr o. Bir aydnln amaz habercisi! Her ey, iirin uzunluu, soluu, uyumu, imge dzeni, yaps, l ve uyaa gereksinip gereksinmedii,
28 29 30

Sabahattin Kudret Aksal, Dedikodu, Servet-i Fnn, 2414 (26 kinciterin 1942). Sabahattin Kudret Aksal, Yenilenen Klasik, Denemeler, Konumalar, s.34.

Sabahattin Kudret Aksal, Gen Oyuncular - Kk Sahnede Ak Otu - Sahne 8 Topluluunun Oyunu Kralie ve Asiler - Karaca Tiyatroda Hatra Defteri, Varlk, 476 (15 Nisan 1958).

112

gereksiniyorsa l ve uyak dzeni... Her ey onunla belirlenir. Kulak vermelidir ozan o dizenin sesine, onu anlamaya, tanmaya almaldr. Bylece abas balamtr ozann. El yordamyla ve yar karanlkta bir yol alacak, bir bilinmezlikten bir kesinlik karacak, ama bu oluum tamamlanncaya dein zellikle iki duygu, kukuyla kark bir alakgnlllk duygusuyla aradn bulmak tutkusu ynetecektir onu. Bu iki duygunun rencilie zg duygular olduunu, renme eylemine yardm eden zorunlu duygular olduunu rahata syleyebiliriz. 31 Aksal, airin kafasndaki taslakla dil ilikisini, bir renci okul ilikisi gibi grr. Bu sonsuz imknlar ierisinde en gzelini, en yetkinini bulup karmak isteyen sanatnn elinde aklanamayan, tanmlanamayan beeniden baka bir mihenk ta da olmadn syler. Ona gre sanat byle bir znel lte sarlarak kck, varla yok aras ayrntlar arayacak, ayklayacak. En kk bir ses ya da sessizlik, belli belirsiz bir renk ya da renksizlik, her ey ama her ey, aradnn o olduunu ya da olmadn dndrtebilir. 32

1.5. Sanattan Anlama ile Holanma Sanat, sanattan anlamak ile sanattan holanmann farkl olgular olduunu iddia eder. ncelikle hemen herkesin sanatn tmnden olmasa bile herhangi bir kolundan holandnn bilinen bir gerek olduunu syler. nk sanattan holanmak insanolunun mayasnda vardr. Bir ruhbilimcinin syledii gibi insan istese de bir masaya ayn aralklarla uzun sre vuramaz; mutlaka bir ritm arama igdsyle hareket edip bir ritm yakalamak ister. Herhangi bir kiinin herhangi bir sanat eserinden holanmas iin bir bilgi ve grg donanmna da ihtiya duyulmaz. Gerekli olan tek ey sadece biraz alkanlktr. nk sradan bir kii holand eyin iyi veya kt olduu konusunda herhangi bir ayrma, karlatrma veya yarglama yapmaz. Denilebilir ki byle kiinin arad sanatn bir gelime sreci

31 32

Sabahattin Kudret Aksal, Eletiri stne Sylei, Denemeler, Konumalar, s.96. Sabahattin Kudret Aksal, age., s.97.

113

iindeki macerasn gzlemek deil, sadece tabiatndan gelen, bir ritmin vuruunu kendi dnda duyabilmektir. Kendi benliinin dnda bir ritm aramalarnn yan sra yaamla ilgili her eyi merak etme duygusuna sahip olmalarn sanattan holanan kiilerin bir baka zellii olarak sralar. Holanma duygusuyla sanat eserine bakan okuyucu veya seyirci sanat eserine tabiata bakar gibi merakla bakar. nk bylesinin arad dpedz yaamdr. Fakat bir romann kelimeleriyle izilen hayat, sadece bir memleketi, bir evreyi, baka insanlar tantmaya, romancnn yardmyla yaayamayaca bir hayat yaatmaya yarar. Anlamak ise sanat eserinde, bir sre boyunca sanatn gelime macerasn, bir baka deyile de iin ustaln aramak demektir. Bu tavr holanmak ile kartlk oluturur. Bu ustal renmenin de maalesef herhangi bir kural ve okulu yoktur. Aksal bu yzden bu ustaln kurallarnn bir retiye dayandrlamayacana inanr. nk bugne dek ne kadar sanat eseri ortaya konmusa, o kadar da ustalk ortaya konmutur. Her sanat eseri ayr bir ustalk tar. Durum byle olunca her sanat eseri iin ayr kural aramak gerekir ki bu da mmkn deildir. Bu durumda sanattan anlayanla anlamayan ayrt etmenin sadece bir yolu olduunu syler ve onu da yle aklar: Sanattan anlayan kii, sanat eserinde gerekle yalan, gerekle taklidi ayrabilen kiidir. 33

1.6. Sanatta Duraksama Sabahattin Kudret bugn yaayan sanatlardan, mesel ressamlardan klsik diye betimleyebileceimiz ya da deyim yerindeyse, klsik aday sayabileceimiz kimler var? diye sorduu soruya ancak bir iki sanatnn adn sayarak cevap verilebileceini syler. Oysa yaklak yirmi yl nce (1950yi kastediyor. A.Y.), klsie dntkleri artk iyice belirmi, yaayan ne kadar ok ressamn adn sayabilirdik der. Durumun edebiyat iinde ayn olduunu, klsie dnm yazarlarn saysnn gn getike azaldn vurguladktan sonra bu durgunlua cevap

33

Sabahattin Kudret Aksal, Sanattan Anlamak, Yeni stanbul, 23 Nisan 1955.

114

arar. Cevap ararken de edebiyat ve resmin bsbtn tkanmadn ancak geici bir tkanmadan sz edilebileceini belirterek yle der: Sanatn tarihi, biraz da bu dmlenmelerin tarihidir. Birbirini ard ardna izleyen ok sayda soy sanatnn bir arada grld dnemler olduu gibi, clz dnemlere de rastlanmtr. Aksal, bir toplumun kurumlarnn tmnde llerin olabildiince bir nesnellie, kesinlie ulalmsa, onun ifadesiyle doruk toplumlarda sanatn dorua ulatn savunur. Aksaln sanatsal srete doruk ve d noktalarn tespit ederken de kulland lt klsik kavramnn birimleridir. Ona gre sanatn doruk noktasna ulat alar, klsik birimlerin uyguland alardr. Sanatn tarihine bir gz gezdirdiimizde grlecektir ki ilkalardan beri deimeyen klsik kavramnn ilkelerini uygulayan sanatlar klsik sanat olmu, dnemi de doruk dnemi. Uygulamayan sanatlarn yaptlar ksa bir sre sonra unutulur olmu, sanat da de gemitir. Peki bir toplumun doruk topluma dnmn ne salayacaktr? Hi phe yok ki klsik birimlere ynelme. Klsik birimleri uygulama veya ynelme ile klsiin belli bir ada uygulanan kalplarn kartrmamak gerekir. Burada uygulanmasyla sz konusu edilen ilkelerdir. Onlar da lkadan bu yana deimemitir. rnein Aristotelesin saptad gzellik ilkeleriyle Andr Gide nin klsik kavramn tanmlamas e anlamldr. Bir lka bilgesi olan Aristotelesin, bakm, denge, belli snr ilkeleri, bir Yakna sanats olan Andr Gidede klsik yetkinliin geleridir. Burada Aksaln zerinde durduu yetkinlik ifadesidir. nk dorua yetkinlikle ulalmaktadr belki de, bir dnemin birikimi ucuca eklenen abalarla arnarak yetkinlie varmaktadr. Bu oluum belli bir srecin yaanmas sonunda ortaya kar. Sanatnn kendini klsik lye adamasnn g olmas bu srecin daha da uzamasna neden olur. 34

1.7. Sanatta Gemie Ynelme Aksal, bir toplumda sanatn varln korumas ve devam ettirmesinin neye bal olduunu aklarken balca iki nokta zerinde durur. Birincisi, bir toplumda sanatn varln devam ettirmesi o toplumda sanattan sz ediliyor olmasna baldr.
34

Sabahattin Kudret Aksal, G Dnem, Denemeler, Konumalar, s. 17.

115

Sanatta gelenee ynelmeyi de bu sreklilii salayan bir ikinci etmen olarak sayabiliriz. Ona gre Bir sanatn var olabilmesi iin o sanat iyi kt yapp ortaya koymak yetmez, stnde dnlmesi, sznn de edilmesi gerekir. 35 Bir baka syleyile Bir toplumda, bir sanat dalnn varlnn, o toplumun sanatseverleri, aydnlar arasnda konuulmadka, en azndan bir dedikodu gibi de olsa, gnlk yaaymza girmedike (sanatn) szn edemeyiz. 36 Sanatn bir toplumda gelimesi, kklemesi ve mevcudiyetini devam ettirebilmesini salayan dier bir etmen gemie ynelmek, gelenekten yararlanmaktr. Aksal gemie uzanmann faydalarnn tesinde zorunlu olduunu da dnmektedir. Nasl belleini yitirmi olan kiinin, bir dnce ve duygu yoksulluuna uradn rahata syleyebiliyorsak, ayn ekilde gemile ilgisini kesmi bir sanatnn kurak bir alana doru gittiini syleyebiliriz. Kiiolu iin bellek neyse, sanat iin de gemi, bir baka deyile klsik odur. Sanatnn deerini lerken balca mihenk talarmzdan biri de, sanatnn sanatn ald yerden bir adm teye gtrmesi, bir baka deyile yeniletirmesi deil mi? diye soran Aksal, eskiyi bilmezsek sz konusu bu yeniyi gerekletiremeyeceimiz vurgusunu ne karr. Sanatta gemie ynelmeyi zorunlu klan ikinci husus, sanatnn gemie uzanmamasnn, gemite bir deer aramamasnn sanata kar saygy temelinden alp gtrecek olmasdr. Bu yorum Gemii bilmemek, gemii unutmu grnmek, sanat bizimle, bizim amzla balyor savn ortaya atmak demektir. Gemiin, dnde yaayan kiilerin bir deeri yok, ne varsa bugnde, yenide... demekle edeerdir. Ama sanat ksa zamanda bu duygudan kurtulmaya bakmaldr. Bu inanta kalmak, kiiolunu ister istemez, sanatn kalc bir deeri olmad dncesine gtrr. Btn bu sylenenlerin ierisinde gemie ynelmedeki en nemli kazanm Gemie doru uzanan, gemie bakan kii, zaman iinde trl deiiklikler, trl yenilikler arasnda deimeyen bir nitelii, bir z grvermesidir.
35 36

Sabahattin Kudret Aksal, Bu Ylki Festival, Varlk, 467 (1 Aralk 1957).

Sabahattin Kudret Aksal, Szn Deerlendirmesi - Kk Sahnede Cengiz Hann Bisikleti ehir Tiyatrosu Dram Blmnde Ne Umurun, Varlk, 502 (15 Mays 1959).

116

yle bir nitelik, yle bir z ki bugn yaayan yaptlarn tmnde vardr, sregelmitir. Nedir o? Her sanat iin baka, her sanatn bir bakma tanmn yapacak bir niteliktir. te o z de, o nitelii de kavrayabilmek iin gemie uzanmaktan baka bir kar yol yoktur. Trl deiimler iinde deimeyeni bulabilmek. Bu kalcln da balca kuraldr. Sanatnn gemie ynelmesi gerektiinin bir baka boyutunu Andre Malrauxun Sanatnn balca k noktas bir sanat yaptdr sznde aramak gerektiini syleyen Sabahattin Kudret, klsik rneklerle beslenmi bir toplumun, klsik rneklerden yoksun bir toplum arasnda keskin ayrmlarn bulunduunu hatrdan karmamak gerektiini vurgular. 37 Aksal, her toplumun sanatsnn sadece kendi toplumunun geleneine eilmesini yeterli grmez. Kendini oraya hapseden sanatnn btn insanla seslenen bir sanat olamama gibi bir ksr dngye deceini iddia eder. Bu yzden, Bat sanatlarna ve Bat klsiklerine ynelmekten, hatta yknmekten ekinmemek gerektiini savunur. nk o, Bat uygarln sadece bir millete ait bir uygarlk olarak grmez. Ona gre Bat bir corafya ad deil, in ve Hint kltr evreleriyle, Msr, Mezopotamya, Hitit, Fenike toplumlarnda kprdanmaya balayan fakat, eski Yunan ve Romada oluan insan dncesinin son halini ald yerdir. Ayrca Bat Kltr, tarihsel sreci iinde yryen, yer deitirerek oluan bir kltrn bugnk grnmdr. Drt be yz yldan beri de insanln bu oluumu, Bat kltr ya da Bat uygarl adyla anlmaktadr. Bu yzden Batya ynelmek insan dncesinin son aamasna katlmak, o aamadan yola kmaktr. adaln da anlam budur. (...) bu olguyu yok sayarak trelerimizi korumak gibi bir nedenle insanln genel evriminin dna kamaya almak ya da bu evrimin sanat rnlerini kltr emperyalizmi gibi anlalmaz bir deyimle karalamaya kalkmak bir geree yaslanmaz. stelik uygulamada ikisi de ayn sonuca varr.
Sabahattin Kudret Aksal, Sabahattin Kudret Aksal, Gemie Uzanmak: Devlet Tiyatrosunda Kral Oidipus - Karaca Tiyatroda Tahta anaklar - Kk Sahnede Szde Melekler, Varlk, 515 (1 Aralk 1959).
37

117

Bugn Bat mzii, tiyatrosu ve resmiyle, nicelik bakmndan olmasa bile nitelik bakmndan, at koturabiliyor olmamzn en nemli nedeni olarak Tanzimatla balayan Batya yneli srecinde Bat sanatlarna yknmemizi gsterir. Btn bu ynelite kendimizi bulmann ve korumann da onun nezdinde byk bir nemi vardr. Her toplumun yaad srecin karmanda rlen bir z sanat vardr. Kii iin geerli olan hafza ya da gizli hafza diyebileceimiz bilinalt, toplumlar iin de geerlidir. nsan kiilii ile tutsaktr. Bu yzden on beinci, on altnc yzylda balayan Yeniden Dou ann belirledii ilkeler dorultusunda dndn, ynlerini tayin ettiini bildiimiz Fransz, Alman, ngiliz, talyan edebiyat, resmi ya da mzii arasnda ayr bir kiilik veya zgnlk buluruz. Sanatlarnda da, yaamlarnda da, giderek dncelerinde de ilkeleri, o ilkelerin oluturduu kalp ortaktr ama kalb dolduran ierikte bir ayrm vardr. te bu yzden toplumumuzun bellei ve bilinalt sahip olduu kiilik sanatmzn da kltrmzn de zgnln salamaya yetecektir. Bu adan deerlendirilecek olursa Sabahattin Kudret Aksal, Yahya Kemalin ifade ettii mektepten memlekete sloganna sahip kyor, onu benimsiyor. Ona gre Yahya Kemalin biraz da kendi yaamsal deneyimlerinden ortaya koyduu bu ilkede okul Bat, memleket de kiiliimiz anlamna geliyordu. Aksala bu konuda rehberlik eden bir baka yazar Fransz yazar Andr Gidedir. Aksal sz konusu yazarn yknmekten korkma, kiiliin yoksa ne denli kansan yknmenin iinde bulursun kendini, kiiliin varsa o zaman i baka, ykndn nesne kiiliinde erir, giderek biler senin kiiliini sznn bize k tutmas gerektiini savunur. 38 Aksal bir baka yazsnda, zellikle genlerin ada hatta yata yazarlar okuduunu, gemile pek ilgilenmediklerini syler. Bu durumun gelenee sahip kma, ondan en st dzeyde yararlanma adna znt verici olduunu vurguladktan sonra bu eilimin kendisinde de ayn olduunu, okumaya, daha sonralar da yazmaya balad yllarda, genliinin ilk yllarnda sadece ada yazarlarla ilgilendiini belirtir. imdi o gnlerime daha da ayrntlara inerek baksam, ada yazarlar deyiminin yerine yadam olan yazarlar deyimini kullanmann gerei daha
Sabahattin Kudret Aksal, Batya Ynelmek, Kendimizi Bulmak, Denemeler, Konumalar, s.2730.
38

118

ok kapsadn syleyebilirim. diyerek sanatnn ilk yllarndaki kayna daha da snrlandrr. Ona gre bu eilimin iki nedeni vardr. Birincisi kiinin yaratl, ikincisi de toplumun eitim koullar. Bu eitim koullarn okullarda tarih bilinci yerine tarih bilgisinin, edebiyat beenisi yerine de edebiyat bilgisi vermeyi hedefleyen bir eitim anlaynn belirlediini syledikten sonra yaratl da u ekilde aklyor: (...) insan dnyaya iki kez douyor ya da dnyay iki kez tanmaya kyor. Bunlardan birincisi, yrmeye yeni baladmzda tatmak, tutmak, koklamak gibi deneylerle fiziksel dnyay tanmaya ktmz ilk yalarmz olsa gerek. kincisiyse yirmi yamza doru bilimsel, sanatsal, siyasal, tresel, her trden deerler dnyasn tanmaya, snava ekmeye baladmz yllardr. Yn yreyi her iki tanmaya kta da alacak bir benzerlik var. ocuk da, gen de tutkuyla giriiyor ie, ikisi de kendisine yakn ve dar bir alan tanmaya, sonra da kurmaya alyor. ocuk iin odasyla oyuncaklar neyse, gen iin de yakn evresinin deer dzeni odur. Sadece adalarmzn yaptlaryla ilgilenmenin bir ahsiyetin geliiminde yeterli olamayacan, bunun mutlaka gemile btnlenmesi gerektiini vurgulayan Aksal, daha nce sylendii gibi sadece bugn yaayan, ya da sadece yarna ynelmi, gemi zamana arkasn dnm bir kiiyi, belleini yitirmi, daha dorusu belleksiz bir kii olarak nitelendirmektedir. 39

2. Edebiyat Metinlere bal, varlk nedenini metinlerden alan iki retim alanndan biri olan edebiyatn 40 bir hassasiyet oyunu olarak anlalmasna kar kan Aksal, edebiyatn bir uur hali, bir kendini bulu ve insan bir ehre olarak alglanmasn ister. 41 iir, roman ve dier edeb trlerde kelimelerin kullanl yoluyla bir anlam
39 40 41

Sabahattin Kudret Aksal, Gemile Gelecek, Denemeler, Konumalar, s.11. Sabahattin Kudret Aksal, Edebiyat ve Felsefe renimi zerine, Denemeler, Konumalar, s.44.

Sabahattin Kudret Aksal- Maruf Baa adyla-, Teknikci Mnevver ve Edebiyat, Sokak, 1 (6 Mart 1940).

119

yk, bir etki gc ortaya konmak istendiine dikkat eker. 42 Edebiyat rnlerinin deerlendirme ltnn beeni olmas en ok zerinde durduu konulardan biridir diyebiliriz. Beeni denilen kabuln bugne kadar bir tanmnn yaplamamasnn, nesnel bir ltnn olmamasnn beeniyi kaypak bir deyime dntrdn syler. Buna ramen beenisiz bir sanatn olamayacan dnr. O, beiniyi edebiyatla konuunun aramzda kurulabilmesi, edebiyatn var olabilmesi iin nde gelen koullardan bir kabul eder ve sadece amzn bize getirdii yaptlarn deil, gemiin de deerlendirilmesi bugnk beenimiz asndan, bugnk beenimiz orannca olmaktadr., 43 der.

2.1. iir Sabahattin Kudret, nasl ki doayla eyann ilintilerini inceleyen, yasalar koyan, niceliklerin karlkl durumlarn zen, bundan sonulara ulaan dnce kendi yasasn ve tanmn ortaya koyma yolunda aba sarfediyorsa szcklerden etkileyici bir dzen kuran ozannn da kendi aklnn ileyi yasasn kurmak zorunda olduunu belirtir. Bu gereksinmeden yola kan bir ok airin rettii eserinin tanmn yapma gayreti ierisine girdiini, fakat brakn alar arasnda kabul grm ortak bir tanm bulmay, ayn adaki airlerin arasnda bile ortak bir kesinlie ulalamadn syler. Bu yzden Sabahattin Kudret kiiyi rahatlatacak salam bir tanmn, bu alanda kapal bir dnce dzeninin bulunabileceini ummad gibi, elde edilen ya da elde edilecek tanmlarn iirin gizlerini zebileceini, bir gzellik anahtar olabileceini de ummamaktadr. 44 Kendisinin de iirin btn gelerini tmyle toplayan, kar olduu geleri de barndrmayan eksiksiz bir tanmn yapamadn da kabul eder. iirin tanm olarak ortaya konan deerlendirmelere asla balanmadn ifade ederek iirin ne olduunu

42 43 44

Muazzez Menemenciolu, Sabahattin Kudret Aksal, Varlk, 598 (15 Mays 1963). Sabahattin Kudret Aksal, Edebiyat ve Felsefe renimi zerine, Denemeler, Konumalar, s.46. Sabahattin Kudret Aksal, iir stne, Trk Dili, 141 (Haziran 1963).

120

ve olmadn salt sezdiini sylemekle birlikte bir eyi bir tanm aydnlnda sezmekle o eyin tanmn yapmak bir deildir der. 45 iirin eksiksiz bir aklamasnn ve tanmnn yaplamayacana inanan Aksal, iirin, mantn saptad zre bir tanm olsayd balangtan bu yana hep ayn iirin yazld grlecektir diyerek bu dncesinin nedenini aklamaya alr. iirin ancak birden ok tanmnn yaplabileceini ve bu gne kadar iirin birden ok tanmyla karlatmz ifade ettikten sonra bunun sebeplerini yle aklar: Denilebilir ki, iirin, her dnemi kapsayan, ortak, amaz bir tanm yaplabilseydi, o tanm yrrle konduktan sonra, belki de, hi iir yazlmayacakt, nk iirin gizi zlm olacakt. Sylemek de gerekir ki, iir tanmlarn, okluk, akmlar oluturdular. Klasisizm, coumculuk, simgecilik, gerekstclk, daha birou iire ayr tanmlar getirdiler. Hepsi eliiyor. Hangisi doru? Hepsinin tanmnn dorultusunda da iir yazlabilir. Bu yzden iirin tanmn yapmaktan vazgememiz gerektiini, belki de byle bir yaklamla, yani iir anlaynn ortaya koyulmasyla ancak iirin ne olduuna dair bir eylerin sylenebileceini vurgular. 46 iirin tanmn yapmann bu derece zor olmasnn ana nedeni olarak tad elikiyi gsterir ve bunu yle aklar: lkadan bu yana yazlm, bugn bize seslenme gcn yitirmemi iirlere bakarsak, tmnn de matematiksel bir yntemle kurulduklarn, buna karn tmnn de gizemsel nitelii olduunu, bir by gerekletirdiklerini gryoruz. Matematiksel bir yntemle bir by salamak. Bylece eliik iki kavramdan iir sanatnn gerei belirmektedir. 47 iirin tanmnn ya da bir ynnn aydnlanabilmesi iin yaplan almalarn umutsuzca bir atl olarak grlmesine ramen 48 bugne dein biim ve z
45 46 47 48

Sabahattin Kudret Aksal, agm. Yusuf otuksken, Sabahattin Kudret Aksal ve iirler, Gsteri, 95 (Ekim 1988). Oktay Akbal, Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet, 14 Ocak 1978. Sabahattin Kudret Aksal, iir stne, Trk Dili, 141 (Haziran 1963).

121

kavramlarnn eksen oluturduu iki u dnceden hareketle iirin tanmlarnn yaplmaya alldn syler. Bu dncelerden birincisinde iirin salt biim olduu, biimin ister istemez bir z de getirecei sylenmi; dier bir dncede ise iirin gelerinin szckler olduu, szcklerinse bir dn, bir duygu yk tadklar, bu bakmdan da bir zn taycs olduklar ne srlerek iirin bir anlam, bir z sanat olduu sav ortaya konmutur. Aksal bu iki farkl dncenin dorudan doruya iirin ortam olmadn, rneklerini o denli belirgin bir ekilde iirde gstermediini, iir sanatnn kuram dzeni iinde kaldn ekleyerek iirin ne olduu ynnde yaplan bu aklamadaki eksikliin varlna dikkat eker. 49 Eksiksiz ve btn zamana hitap eden bir iir tanmnn yaplamayacan, ancak iirin gizlerine ynelik baz eylerin sylenebileceini ve iir anlaylarndan hareketle iirin ne olduunun sezdirilebileceine inanan Aksaln bu dnce ekseninde oluturduu deerlendirmelerini u ekilde sralayabiliriz: 1. iir oku verici byl bir matematiktir. Aksal, Paul Valerye ait bu tanmlamay ok benimsemi ve bunu bir ok defa deiik yerlerde tekrarlamtr.50 iirin matematikle mistiin bir karm olduu grnne daha ok bal olan Aksal, bunu aklayabilmek iin ncelikle iiri dz yazdan ayrmamz gerektiini syler. Daha doru bir ifade ile iiri dz yazdan ayran z bulmamz gerektiini savunur. Bu ayrm da yle yapar. ncelikle dzyaz yazar iin yap ile deyi kaygs tamak balca ama deil, aratr. Onun amac, okura ulatrlmas gereken ve konusu u ya da bu olan bir bildiridir, yani anlamdr. Dz yazlarn hepsinin birletii z ite bu anlam zdr. Yazar bir anlam ne denli zmleyerek, ne denli aydnlk, kesinlikle snrlanm sylerse, yayp aarak okura iletirse iini o denli yapm olur. iir de ise yapyla deyi air iin dorudan doruya bir amatr. Akla u soru gelebilir: Bir anlam, bir bildirisi yok mudur iirin? Aksal bu soruyu szcklerle yazlan iirin mutlaka bir bildirisinin var olacan, ama bu bildiriyi asla aklamayacan, sadece sezdireceini syleyerek cevaplandrr. iir dzyaz
49 50

Sabahattin Kudret Aksal, iirde Biim, Yeni nsan, 6-7 (Haziran - Temmuz 1963).

Aksaln iiri byl bir matematik olarak deerlendirmesine dair bk.: Enver Ercan, Sabahattin Kudret Aksal le Buluma, Varlk, 994 (Temmuz 1990). Muazzez Menemenciolu, Sabahattin Kudret Aksal, Varlk, 598 (15 Mays 1963).

122

ayrmn, airin amacnn deyi ve yapy kurmak eklinde aklayarak ortaya koyan Sabahattin Kudret, airin iirde kurmaya alt bu yapy anlatlamayacak plastique bir yap olarak niteler. Yapsyla vardr, gzel ya da irkin, tpk bir yaratk gibi. Szckler, szcklerin dizimi, bir ara deil bir erek, sonutur. Ama o erek diye alnan szcklerin dizimi, bir anlam ykn birlikte getirmitir. Bir canlda, yapyla z nasl birbirinden zlemeyecek gibi sarma dolasa, iirde de yapyla z yledir. Canllk, canlln hz bu iki rnein ayrlmazlndadr belki, yaam buradan kmtr. yle! znden zlmez bir yapdr iir. yle bir yap ki, ben matematie benzetiyorum. Usun byk yardmyla, belki de salt us yoluyla kurulan coku verici bir matematik! Byl bir matematik!

2. iir bir ritmdir. iirin belli bal ikinci nitelii ritm (uyum)dir. Aksal ritmsiz bir sanat dnlemeyeceini ve ritmden vazgeilemeyeceini syler. Ritmi kk, canl varlklarn ileyiinde olan bir igd olarak tanmlayan Sabahattin Kudret yrein vuruunu, solunumu bu igdsel ritme rnek olarak gsterir. Bu igdsel ritm arama abalar uyumu kefetmi ve gzellii ortaya karmtr. Diyebiliriz ki ritm arama, gzellik arama canlnn niteliklerinden biridir. Ona gre sanatnn dna kamayaca bir dzendir rtyhme. iir akmlarnn kimi de rtyhmei bozmak, kamak istemilerdir. Buysa rtyhmeden kamak deil, bir baka trlsn aramak anlamna gelmelidir. 3. geleri somut bir soyutlamadr. Aksal btn sanatlar gibi iiri de doayla yaamdan semeler yaparak, genelleme yoluyla yaplan bir soyutlama olarak grr. Ama bu soyutlama ilemi her zaman somut kavramlarla, imgelerle yaplmaktadr. geleri somut olan bir soyutlama ilemi! 4. iirin bir baka z, kesinliidir. Kesinlik, szcklerin yaylmamak, yaygn grnmemek, sktrlm bir dzeni kurma niteliidir. iirin gemiinden sregelen, yeni alarn bir sorunu olan duygusallkla sava bundan baka nedir?

123

Sktrlm, kesinlikle ortaya konmu bir dzen, dedik. Hzyla gc buradadr. Sktrlm nesnelerin fiziksel hzlaryla glerini anmsatyor. 51 5. Duygu ve dnce ancak iirle var olur. Duygularn, dncelerin ve gereklerin btn gc ve kesinliiyle ancak iirle var olabileceini dnen Aksal, bu grn bir adm daha ileriye gtrerek duygunun, dncenin ve gerein ancak iirden sonra var olduunu iddia eder. iiri sylenmemi bir duygunun, bir dncenin, bir gerein varlndan sz edilemez der ve ekler: iirden nce varolduu sanlan, ne dncedir, ne de duygu, salt dncenin ya da duygunun sezgisidir. Yer etmi bir kandr bu, ozann bir dncesi, bir duygusu, bir anlam yk vardr, onu anlatr iirinde. Oysa, ozann iinde dnmek duymak, bir anlam ykn bulmak iin bir kmldan, bir aba vardr, bunlar kurabilmek iin iirini yazar. iirle ancak varln ispatlayabilen dnce ve gerek kavramlarnn bu durumunu da u ekilde aklar. ncelikle dnceyi Yarglar, ilinti balar iinde, bilinenden bilinmeyene doru gelitirmek eklinde tarif eder ve dncenin bu gelitirmeyi yaparken de ayrntlar snrladn, aydnla tutarak iyice belirtme abas iinde olduunu syler. Bir dncenin var olabilmesinin koulu olarak da bu ayrntlarn gsterilmesini gsterir. Denilebilir ki, duygular da dnceler gibi ayrntlardr, ayrntlarn kesinliidir. yle olmasayd, Anna Kareninann da, Madame de Renlin de, Madame Bovarynin de sevileri bir olurdu. Aksaln dnce iin bu syledikleri gerekler iin de geerlidir. Marquetnin denizi, Dufynin denizi, Van Goghun denizi bir tek deniz deildir. der. Dncenin varln iire balayan, dnceyi de ayrntlarn tm akl ile gsterilmesi eklinde aklayan Aksal, hibir sanatn dile dayanan, dili ayklayan, dilin zmlenmesiyle bileimini yaparak bir bakma matematiksel bir almann rn olan iir kadar dncenin, duygularn, gereklerin ayrntlarn belirtilemeyecei grndedir. Bu zellii ile iirin, duygular, dnceleri ve gerekleri var ettii grn bir kez daha yineler. 52
51 52

1, 2, 3 ve 4. maddeler iin bk.: iir stne, Trk Dili, 141 (Haziran 1963).

Sabahattin Kudret Aksal, agm. Ayrca bk.: Mustafa Baydar, Sabahattin Kudret Aksal Anlatyor, Varlk, 420 (Temmuz 1955).

124

Bununla birlikte Aksal, iirin sadece duygular anlatt ynndeki bir takm tanmlamalar da eksik bularak, iir kaynan sadece duyguda deil dncede de arar. iirin duygular anlatan, kaynan duygularda bulan bir yaz biimi olduu eklindeki kannn yerlemesine sadece okurlarn deil, airlerimizin de hizmet ettiine inanmaktadr. Aksala gre mademki sanat kiiolunu btnyle ele alyor, o halde iir de kiiolunu btnyle grmeli kavramaldr. Kiiolu salt duygulanan bir yaratk olmad iin de iirin konusu btnne k tutmas gerekir. Aksal Konusunun btnne k tutmayan sanat yapt yetersiz kalr. der. O halde insanolunun en nemli bir zellii olan dnme boyutunu da iirde aramamz ve iirden beklememiz gerekir. iirimiz nasl duygulanmasn istiyorsak, dnmesini de istemeliyiz. iirde olmasn istei dnceyi de yle aklar: Kavramlar arasnda ban kurarak bilinenden bilinmeyene doru bir dzen iinde konunun gelimesi, aydnla kmasdr. Kavramlarsa, imgelerin genellenmi biimleridir. Belirli bir masann karl masa imgesine kar, masalarn tmnn zelliklerini kuatan masa kavram gibi. iirimizde dnme abasnn yerleebilmesi iin de iirimizin imgeler derecesinde kavramlarla konuabilmesini bilmesi gerektii belirten Aksal Kavramlarn balantlar demek olan dnmeyi de, iirin tadn yitirmeden becerebileceimiz gn, iirimizin birtakm salt zel hallerin anlatlmasndan ok kiiolunu btnyle kapsayan bir yaz biimi olma yoluna girecektir. der. 53 iir bir fikri bir duyguyu anlatmak iin yazlmaz. iir bir gzellik meydana getirmek iin, iir yazmak iin yazlr. Hsamettin Bozokla yapt bir mlkatta dile getirdii bu grler, iirde dnce olgusunun varlna dair yukarda sylenen btn bu deerlendirmelere ters bir dnce gibi grnse de aslnda iirde duygu ve dncenin esas olmad, iirin bir gzellik meydana getirmek iin yazlacan sylemesi asndan uyumaktadr. 54

53 54

Sabahattin Kudret Aksal, iirde Dnmek, ar, 4 (Ocak 1958).

Hsamettin Bozok, Sabahattin Kudret Aksal le Bir Konuma, Trk Tiyatrosu, 212 (1 ubat 1948).

125

iirin hedefinde bir gzellik ortaya karmann var olduunu dnen Aksal, ayn zamanda gzel olan her eyin iir olduunu iddia edenlere katlmadn ifade eder. Saylar fazla olmasa da sz konusu bu grubun anlayna gre iir gzel olan her eydir. Veya iir gzelliktir. Kastedilen gzelliin ne demek olduunu aklamadan ortaya atlan bu dncenin iiri aklamaktan ok uzak olduunu dnen Aksal, iir gzel olan eydir, diye kestirilip atlnca bunun sonu da ister istemez yle gelecek: mam bayld da gzel oldu mu, iirle bir oldu demektir. der ve iir gzellik dediimiz eyse, kadn da gzelse, iir gibi kadn diyemez miyiz? diye sorar. Bu sorunun cevabn yine kendisi verir: iirin bir d, bir duygu bir incelik ii olmad, kelimelerle yaplan bir sanat olduu gerei ortaya kondu mu, artk bu anlayla iir gibi kadn, iir gibi yemek diyebilir miyiz? Diyemeyiz tabi. Aksal gzel olarak nitelendirilen bir ok eye iir gibi ifadesinin geliigzel kullanlmasnn sonucunda son yllarmzn birok airleri iirlerinin iir gibi olmamasna altklarn ifade eder. Bu da iir mi? diye uzun zaman dudak bklen glmsenen, kzlan iirlerin baarlarndan biri de iir gibi olmamakt. Denilebilir ki iirin iir gibi olmamas yeni iir anlaymzn kmsenmeyecek bir yanyd der. 55 6. iir dil iinde baka bir dildir. iirde duygu ve dncenin varl zerinde duran Aksal, ayn zamanda bu duygu ve dncenin dille zdeletiini ve dile dntn syler. 56 Aksal, baka bir yerde bu dnceyi bir ieriin dile dnm, dilde kesinlenmesi eklinde amlar.
57

Aksaln bu dncesinin

temelinde iirin bir dil sanat olduu kabul yatmaktadr. 58 zlerimiz dergisinde yaymlanan bir mlkatnda iirde ulamak istedii noktann salam, ar, aydnlk bir iir dili ortaya koymak olduunu syler. 59 Ancak sz konusu bu dil, yaamn

55 56 57 58 59

Sabahattin Kudret Aksal, iir Gibi, Vatan, 21 ubat 1954. Behzat Ay, Sabahattin Kudret Aksalla, Varlk, 875 (Austos 1980). Oktay Akbal, Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet, 14 Ocak 1978. Sabahattin Kudret Aksal, Ustalar Ne Diyor?, Denemeler, Konumalar, s.203. nal Bodurolu, Sabahattin Kudret Aksalla Bir Konuma, zlerimiz, 1953-1954.

126

dilinden farkl bir dildir. Dil gnlk yaamdaki kullanm amacn yitirmitir onda, bir baka boyutta konumaya balamtr. 60 Buna us d bir dil de diyebiliriz, baka bir usun dili de. Dilin devinin insanlar arasnda bir anlatm arac olduunu biliyoruz, her ada, her yerde kullanlan dil dzyazdr. iirin dilini renmek, ana dilin iinde bir yabanc dil renmek gibidir. 61 Gerekle uyuum iinde olan bu dil ayn zamanda mantn bir rndr. Gnlk konuma dilinden ayr olan bu dile iir, kendine zg mantn yerletirmitir. 62 Ona gre iir de ok uzun bir sre geree yasl, mantkla smsk bal bu toprakta ve yatakta akp gitmitir. Her ne kadar Aristoteles Poetikasnda iirin gerein dna karak kurulabileceine deinmi olsa da bunun rneklerini ancak yakn aa doru grebilmiizdir. iir sanat, bu uzun srete mantkla ili dldr. Roman sanatnn altn ana ulamasna dek romann ilevini yrtr. ok kez de, zellikle destan klna brnerek, tarihi yazar. Kusursuz bir anlatcsdr gerein, ne dilin varlk nedeniyle ne de kurallaryla eliir. Dilin iinde bir baka dil deildir henz, mantksal dilin ta kendisidir, onunla zdetir. Bu nedenle de toplumun ilgisini grr, saygyla karlanr. iirin, dilin iinde bir baka dili gerekletirmesinin, gerekten kaynn ya da mantktan kopuunun, aralktan karak ama yerine geiinin ilk belirtisi, ortak yargya gre, Edgar Poeyla balayan ozanlar kuanda grlr. Hzla, sramalar yaparak geliir. Usdndan yola karak anlamszn kapsna dayanr. Kimi kez de, lk, nlem kimliine brnr, bylece dilin k noktasna dner.

Sabahattin Kudret Aksal, 1986 Dnya Tiyatrolar Gn Trkiye Bildirisi, Denemeler, Konumalar, s.262.
61 62

60

Sabahattin Kudret Aksal, iir stne, Trk Dili, 141 (Haziran 1963).

Sabahattin Kudret Aksal, Kahvede enlik Var Yeniden Oynanrken, Devlet Tiyatrosu, 57 (Ekim 1973).

127

Aksal, iirin bu yneliinde neden bulur. Bunlardan birincisi (...) roman sanatnn doruuna ulamas, iiri baka bir alana kaymaya zorlamtr. kincisi (...) kentsoylu toplumdaki yabanclama, ozan gizemin snana ekmitir. ncs de (...) ozann bilimsel varsaym gcyle, adn koymasa bile, bilinalt gereini Freuddan nce bulduudur. Bu dnemde dikkati eken bir nokta, Dadaclarla Gerekstcleri bir kenara brakrsak, bir ok iirin akl rn olduunu sylemise de o iirler usd iirin bir rnei olagelmitir. 63 7. Szckler iirde aratan ok amatrlar. 64 Aksal, dilsel bir yap arz eden iirin bu yapsnda nemsenmesi gereken, nesnelerden ok nesnelerin adlar olan szcklerdir diyerek szcklerin arm gcnden yararlanmaya byk bir nem verdiini gstermi olmaktadr. Mzikte soyut seslerin bileimi bize nasl bir ierik yklyorsa tpk onun gibi somut szcklerle belirlenen iirsel ses de bir ierik yklemektedir. Mzik, soyutlamasn anlamsz seslerle, iirse benzeri soyutlamay nesnelerin iaretleri olan anlam diyoruz biz buna szcklerle yapmaktadr. Diyebilirim ki, iirin okurunda uyandrd etkide, kukusuz her biri birer anlam tayan szcklerin pay olduu gibi, dzenin ya da dize kmelerinin oluturduklar sesin de pay vardr. Seslerle ruhsal durumlarmz arasnda bir benzemenin var olduu kesindir, yle olmasayd mzikten de sz edemezdik. 65 arm salanrken eski kelimelerin kullanlmasn sevmez. nk kelimeler tek balarna deil, birbirleriyle ilikileri asndan yeni anlamlar kazanr. Onun iin yeni szckler kullanmaktan ekinmemek gerektii zerinde durarak bir szcn dize yaps iinde istenilen bir arm yklenebileceini syler. 66 Baka bir yazsnda eski kelimeleri l szckler olarak deerlendirir ve Aragonun pek
63 64 65

Sabahattin Kudret Aksal, Bir eliki, Denemeler, Konumalar, s.201. Sabahattin Kudret Aksal, Dranas in, Varlk, 808 (1 Ocak 1975).

Sabahattin Kudret Aksal, Zamann Ussal Dorultuda Ksa Bir Aklamasn Yapmak stedim, Denemeler, Konumalar, s.248.
66

Atilla zkrml, Dilde Geriye Dn Olamaz, Cumhuriyet, 23 Nisan 1988.

128

seyrek olmak kouluyla kullanlan bir l szcn iire bir by katabileceine dair deerlendirmesini de inandrc bulmadn syledikten sonra u deerlendirmeyi yapar: iirde l szckleri kesinlikle kullanmamann gerektii

kansndaym. l szckler deyiminden anladm okurun belleinden silinmi, silinmeye yz tutmu szcklerdir. Bu trden szcklerin arasna yerlemi ya da yerlemek eilimi gsteren Trke karlklar bulunan yabanc kaynakl szckleri de katabilirim. 67 8. iirin ltleri bakklk, denge, dzen, uyum ve snrllktr. Aristotelesin gzellik kavramnn tanmn yapmak iin ortaya koyduu bu ilkeleri iirin isterleri olarak kabul eder. Bugn bize ok uzak gelen bir zamanda ortaya konulmu olan bu ilkeler karsnda sanatn her zaman kendini yenilemesi gerektii sylense de aslnda Aksala gre yenilik, bu ilkelerin dna kaymakta deil, onlar yeni uygulaymlara dntrmekte aranmaldr. Sabahattin Kudret, bugne dein grnmleri birbirinden farkl bir ok iir yazldn, grnmleri birbirinden ne kadar ayr olursa olsun bu ltleri hepsinde koruduunu syler. 68 9. iirde ama, airanelikten syrlarak daha ar, daha yaln bir deyie (slba, edaya) doru gitmektir. 69 10. iir insanolunun sreksiz anlarn yakalar, onlara bir sreklilik vermek ister.
70

11. iir edebiyatn zdr. Nerde bir roman, hikye, oyun ya da deneme varsa orda bir iir sorunu da vardr. 71

67 68

Sabahattin Kudret Aksal, age., s.248.

Doan Hzlan, Aksal: iir Sanatnn Pek ok elikileri Bulunmaktadr, Cumhuriyet, 22 Aralk 1979.
69 70

Mustafa Baydar, Sabahattin Kudret Aksal Anlatyor, Varlk, 420 (Temmuz 1955).

Hsamettin Bozok, Sabahattin Kudret Aksal le Bir Konuma, Trk Tiyatrosu, 212 (1 ubat 1948)
71

Muazzez Menemenciolu, Sabahattin Kudret Aksal, Varlk, 598 (15 Mays 1963).

129

12. iir uygarlmzn dnsel saptay, uzak zamana sessel bir gndermedir. 72 Aksal tm bu niteliklerin adan aa, kuaktan kuaa, lkeden lkeye, insandan insana deien, yar karanlkta bir grnleri vardr der. Ayrca ona gre Btn bu nitelikleri kapsayan iirin mutlaka gzel olacan da dnmemektedir. 73

2.1.1. Biim iirde biimin ne olduu zerinde yorumlarda bulunanlardan bir ksm her yeni anlamn, her yeni dnle duygunun bir yeni biimi de gerekletirmek zorunda olduu, ancak bir biimle birlikte gelebilecek bir ozann, ozan saylabileceini unutarak, biimi deimez, tek dzeli, yeni anlamlar engelleyici bir deyi olarak grmlerdir. Bu yorumculara gre air, hazr bulduu biimlere uyar ve byk lde onlardan etkilenir. Aksal bu bak asnn kalplamalara yol atn, dolaysyla yeni anlamlarn nn tkadn syler. Belirli deyilere, belirli biimlere bal kalma, bir ynyle yknme diyebileceimiz bu trden bir davran biimi iiri ileriye tayamam, ok kez bir yerde durdurmutur. Sabahattin Kudret bu nedenden tr bu trden bir kalplamadan veya formalizmden sanatlarn kanmas gerektiini srarla vurgular. Sabahattin Aksal biim gzelliktir ya da gzellik ancak biimle salanr eklinde zetlenebilecek biimcilii yanl yola srkleyen bir dier yorumlamann varlndan daha sz eder. Biim ve gzellii fiziktesi iki kavram olarak niteler ve birinin nedenini brne balamann yanl olduunu syler. ki kavram, ayn iki kavramla aklamaya almann bizi belli belirsiz, yar karanlk bir sonuca ulatracan ve varlan bu yargnn da salkl olmayacan iddia eder. Gzellik biimdir, deniyor ya da biim gzellik! Bylece bu iki terim de e anlamda szckler olarak kullanlyor. Bir terimin tanmnn, bir terimin aydnlnnsa e anlaml bir baka szckten elde edildii
72 73

Nemika Tucu, iirin Sesi lk Rzgard, Milliyet, 19 Temmuz 1988. Sabahattin Kudret Aksal, iir stne, Trk Dili, 141 (Haziran 1963).

130

grlmemitir. Byle bir aklamaya gre, gzelliin biime bal bir nitelik olduu az ya da ok beliriyorsa da biimin nedenleri de, koullar da, zorunluluu da karanlkta kalyor. Oysa Aksala gre asl zerinde durulmas ve aklanmas gereken sorun biimin zorunluluu, nedenleri, koullar sorunudur. Bir ressamn, heykeltran, oyun yazarnn, airin vs. malzemesi farkl da olsa her sanatnn k noktasnn dnce ya da duygu ykn bakalarna gtrmek veya tamak olduunu kabul etsek dahi kiiliklerin ayr olmas rnleri de bireyselletirecektir. Her sanat, kendi retimine kiisel nitelikleri ykleyecektir. Byle olunca da bir kiinin gereine bir baka kii yabanc kalacak, ortaya byk bir itenlikle konan bu z bakalarna ulaamayacak, zamana dayanmas () dnlemeyecektir bile. Sanat biim zorunluluunu duymazsa, sanatnn dnyas birlemeler dnyas deil, bir yalnzlklar dnyas olacaktr. Oysa sanat bireyden genele, somuttan soyuta, danklktan kesinlie gitmek isteyen kii olmaldr. Biim de bir anlam yknn ayrntlarn amadan belirten, kendine zg bir nitelikte donarak kesinleen, insanlar arasnda ortak bir dzey salayan yap olmaldr. Tpk bir dilin kendi kendimize ya da be kii arasnda anlamay salayan birr zel dil olmamas, o dilden anlayanlarca konuulan yaygn bir dil olmas gibi. ekilde ama bir duygu ve dnce ortakl kurabilmek olmaldr. Koulu da, her zle birlikte yenilenmesi olmaldr. Btn bu aklamalardan sonra Aksal, bugne kadar yerlemi kalplarn dnda bir tanm getirerek iirde biimi bir ikilemin iinde ze kar bir u deil, z gerekletiren, zamana dayanklln salayan, anlayanlar arasnda bir ortak dil olarak tarif eder. Bu ortak dilin amacnn da anlayanlar arasnda bir duygu ve dnce ortakl kurabilmek olduunu syler. 74 Bir baka yazsnda zellikle iirde ekil anlay zerinde durur ve ncelikle biim deyince hece, aruz ya da serbest ly anlamadn, iirde biimin szck dzenini veya syleyii karladn belirtir. Bir baka syleyile iirde ekil iin anlamn var olabilmesi iin gereksinilen yapdr. Gerei kadar sylemek, syleyite
74

Sabahattin Kudret Aksal, iirde Biim, Yeni nsan, 6-7 (Haziran - Temmuz 1963).

131

kesinlie ulamaktr. Dengedir, snrllktr. Tanmlamasn yapar. Biim kaygs tayan bir airin bu yaklamn hece veya aruzla yazlm bir iirinde bulabileceimiz gibi, serbest nazml iirlerinde de bulmann mmkn olduunu belirtir. Ayn yerde biimin bir baka gesi olarak uyumu gsterir. Uyumu sadece aruzla yazlm iirlerde aramann yanl olduunu, hece ls ile yazlm iirlerde de, hatta lsz iirlerde de uyumun var olduuna vurgu yapar. Biim kaygs tamak, ozann kendini bir skya sokmak isteinden domaktadr. diyerek sanat eserlerinde bu tavrn aklkla grld zerinde durur. 75

2.1.2. Vezin ve Kafiye iir yazmak iin vezin ve kafiyeyi kullanmann art olmadn, ama vezin ve kafiye ile de gzellik elde edilebileceini savunur. 76 iirde vezin ve kafiyenin yeri konusunu tartanlar, bir dnn savunucusu ve kurallara dkn insanlar olarak grr. 77 Kurallara dkn olan insanlarn vezin ve kafiyeyi vdn veya yerdiini syleyen Aksal, ortada gn gibi aydnlk olan sanatn ta kendisi dururken kurallara kulak vermenin yersizliine inanr. iirin baarl veya baarsz oluunu vezinle kafiyenin kullanmnn tayin etmediini, iirin gzelliinin veya ktlnn ortaya kmasna sebep olan baka amillerin bulunduunu syler. Bununla birlikte iirin gzelliinde yahut ktlnde vezinle kafiyenin pay inkar edilemeyecek boyutlarda olduunu vurgular. Aksala gre vezinle kafiye, iiri gzel eden gelerin banda gelen biim iinde deerlendirilmelidir. Bu ekilde deerlendirilirse vezinli kafiyeli iir gzelse vezinli kafiyeli olduu iin gzeldir diye dnebiliriz. ok sevdiimiz halk iirlerinin, trklerin btn gc, tad o belirli belirsiz ses benzerliklerinde, yarm kafiyelerindedir. Bu muhakkak. Sanatta tesadfn yeri olmadn, airin bir kelimeyi bile, hesaplayarak kullandn her zaman sylemiyor muyuz? iirin biimini semek de, dnmek

Erdoan Albayrak, Zamanlar Araclyla Sabahattin Kudret Aksalla Sylei, Varlk, 900 (1982).
76 77

75

Varlk, Sabahattin Kudretle Bir Konuma 375 (1 Ekim 1951). Glgn Sedef, Sabahattin Kudrete Gre, Tan, 21 Ekim 1955.

132

yazmaktan ayr bir sre iinde olmasa bile, bir dncenin sonucudur phesiz. iirine bir biim bulma dncesinin uygunluu yahut uygunsuzluu airi baar ya da baarszla da gtrr. 78 iirin temel ilkeleri olan denge, dzen ve uyuma hizmet ettii srece l ve uyaa kar olmadn sz konusu bu ilkelerin gerekletirilmesinde l ve uyan nemli katklar olabileceine inandn ve bir dier katknn okuyucuya dnk olduunu syler. l ve uyak eski airlerin iirlerini hafzada kolaylkla tutmak belki de sonsuza dek yerletirmek gereksiniminden domutur. diyen Aksal, zamanla bu alkanln yeteneksiz airler eliyle monotonlua, kula trmalayan bir ses gesine dntn belirtir. Bu suu vezin veya uyaa yklemenin yaplabilecek en byk hakszlk olduunu savunur. Ona gre su byk lde bu iki arac kt kullanan airdedir. Zamanla ozan zgrln yaam, lsz ve uyaksz iir ortaya kmtr. Bu trn de ok gzel rnekleri yazlmtr. Grlmtr ki iirin deeri, ne lde ne de uyakta, ne de lszlkte ve uyakszlktadr. iire deerlilik zelliini kazandran unsurlarn denge, dzen ve uyum olduu grlmtr. air, sz konusu bu geyi hangi yollarla salayabiliyorsa ona sarlmtr. Sabahattin Kudret Aksal her eye ramen lyle uyan aire bir katks olduu inancndadr. O, lyle uyan kt bir ozann iini kolaylatrrken, iyi bir ozan da gle doru srklediini iddia eder. 79 Gen ozanlara iire l ve uyakla balamalarn neren Aksal, kendisinin de airlie l ve uyakl iirlerle adm attn sylyor. Uzun bir sre, ok az iirini bir yana brakrsak, ll ve uyakl iir yazmaya zen gsterdiini belirtir. l ve uyan airin kendisini ayklayp artmasnda, iirin isterlerini yerine getirmesinde en byk yardmcs olduuna inanr. Aksal bunun iin iirde kolaylk yoktur, varsa, o kolayl olabildiince yine l ve uyak salayacaktr. l ve uyan getirdii glkleri yenmek iin gstereceimiz aba, iirin doasndaki glkleri yenmemize yardm edecektir. nk l ve uyak, deyim yerindeyse, iir

78 79

Sabahattin Kudret Aksal, Vezinle Kafiye, Trk Dili, 23 (Austos 1953).

Doan Hzlan, Aksal: iir Sanatnn Pek ok elikileri Bulunmaktadr, Cumhuriyet, 22 Aralk 1979.

133

sanatndaki gln somut grnmdr. diyerek yukarda iaret ettiimiz hususlar yineler. l ve uyaa olan ilgisine en nemli gereke olarak iirimiz ll ve uyakl bir dnemi yeterince yaamam, olanaklarn gelitirmemi olmasn gsterir. Baz kitaplarnda ise ounlukla lsz ve uyaksz iirlerinin yer almasn ierikle aklar. O kitaptaki iirlerin ierii beni buna zorlad der. Bir Zaman D gibi daha ok lsz ve uyaksz iirlerinin bir araya geldii kitaplarnda da iirin isterlerine sk sk bal kaldn zellikle vurgular. 80

2.1.3. Lirizm Salah Birselin iirin lkeleri adl eserinde yer alan Lirik iir balkl yazsnda geen kimi sanat da, ben lirik airim diye vnyor. Dorusu, ben hesap bilir bir muhasebe memuruyum, ben siyah derili bir zenciyim, cmleleri ben lirik airim sznden daha sama deildir. deerlendirmesine atfta bulunarak iirde lirizmi bir zellik olarak gstermek, iiri iirle aklamak anlamna geldiini, bu tr deerlendirmeler yapanlarn ise iirden de lirizmden de anlamadn sylyor. Aksal bu tr deerlendirme yapmaya sevk eden dnceyi de yle aklyor: Belirli bir an, ya da belirli bir airin lirizmini duymular, bunu btn alara, airlere yaymak istemiler, bulamaynca da lirizmi, ancak o bir veya birka airde sezebildikleri lirizmi, bir zellik, iirin bir zellii olarak ortaya koymulardr. Oysa ki lirizm iirin bir zellii saylmamaldr. Dorudan doruya iirin kendisidir. iirin gelimesi, lirizmin gelimesi; iirin ekil, anlam deitirmesi, lirizmin ekil, anlam deitirmesi demektir. Her a, her zevk, her air kendine gre bir lirizm getirir. 81

Sabahattin Kudret Aksal, Zamann Ussal Dorultuda Ksa Bir Aklamasn Yapmak stedim, Denemeler, Konumalar, s.245.
81

80

Sabahattin Kudret Aksal, ki lke, Trk Dili, 10 (Temmuz 1952).

134

2.1.4. Yalnlk iire baladmdan bu yana yalnla ve akla zendiim dorudur. erik karmak da olsa anlatmn yaln olmasn semiimdir. diyen Aksal, iirin apak olmasn ister, manann glgelenmesini sebepsiz bulur. iirde manay arar. Manasz iir asla dnemeyeceini syler. Bazen, iirde manay allagelmi bir mantn kurallar iinde bulamayacamz, aklamasnda zorlandmz, ama okuru etkileyen iirde de manann varlna iaret eder. Okura bir etki yapan, aklanmas g iirleri sadece yeni iirlerde aramann yanllna deinir ve halk iirlerinin bir ounun byle olduunu iddia eder. 82

2.1.5. airanelik Bir iiri ktlemek, deersizliini belirtmek iin sylenen airanenin bir dier anlamlarnn da baarszlk, kt, tatsz, deersiz olduunu sylemektedir. Baarszln sebeplerini de baka bir airin baka bir an dnyasn tekrarlamakta, biim yokluunda aranmas gerektiini belirtir. 83 airaneyi de iirlerde olduu gibi, iirlerin havasnda, iirlerin havasna, beenisine iyice uyma eklinde aklar. Baka iirlere uyma, baka iirin havasnda olma ise ona gre apak taklittir. Sanatta ise taklide yer yoktur. Bir airin kendine has bir z ve biim bulamamas onu baka airlerin bulduu gzelliklere yneltecek ve onu ister istemez airane yapacaktr. Bakasna ait bu gzellikleri de kendine ait olmad iin baarszca uygulayacaktr. Byle olunca da o iirde, iiri iir eden yapdan kurulutan bir iz bulunmayacak, teden beriden aktarlm gzellikler bir ek gibi grnecektir. () Ksaca air kulland z de, biimi de, kuruluu da gzelletiren, bir bakma airaneyi kuran kiidir. Bakalarnca bulunmu gzelliklerden, airaneden faydalanan kimse deil. 84

82 83 84

Doan Hzlan, Aksal: Sanatn Dili Doann Dilinden Ayrdr, Cumhuriyet, 10 Mays 1980. Ferit Akat, Sabahattin Kudret Aksal Diyor ki..., Vatan, 12 Haziran 1955. Sabahattin Kudret Aksal, airane Vatan, 3 Ocak 1954.

135

air ister baka airlerin bulduu szleri, temalar, biimleri, bir kelimeyle gzellikleri aynen alsn isterse baka airlerce kurulmu gzelliklerden faydalanma yoluna gitsin bu aka airaneliktir. Kendi abalaryla oluturduklar biimlerle, zlerle bir gzellii bize sunmaktansa, hazr bulunmu gzellikleri almak yoluyla sanat yapmay tercih edenler, sadece bir tek airin yolundan gitmezler. Bu etkileimleri iki airin arasnda geen etkileimler olarak grmek yanlmann baka bir boyutudur. O halde airanelii kendilerine bir yol olarak semi airlerin her ada deien, zamann ortak temalar ve deyileriyle iirlerini donattklarn syleyebiliriz. airane airler bu ortak gzellikleri harcar dururlar. Bu tavr asla bir tr modadr denilebilir. Sabahattin Kudret Aksal ayn dnemde yazlm iirlerin birbirine benzemesini, etkilerden ok bu modaya uymakla aklar. Yani airler ortak gzelliklere, temalara, biimlere, ksacas an havasna uyarak airanelie derler. airanelii benimsemi bir aire bu ortak gzelliklerinin dnda da bir iir yazlabileceini kabul ettirmek ok zor grnmektedir. Hatta onlar bunun byle olduunu bilse de baka trlsn yapmak veya yazmak ellerinde pek gelmez. Sanatnn asl yapmas gerekenin kendine ait bir airanelii kurmak olduunu vurgulayan Aksal, Cumhuriyet dnemi Trk iiri ierisinde 1950ye kadar belirmi ve moda olmu, iirimizi etki yapm temalarn bazlarn yle sralar: rnein, bir zamanlar yalnzlk, kimsesizlik, gurbette olma hali iirimizin geer ake bir temasyd. Belirli bir sre iinde airlerimizin ounun bu duygular duyduklar sylenebilir mi? Sanmyorum. Hepsi de ayn yaay artlar iinde deillerdi ya. Ama ne var ki bu temalar gnn airanesi, ortak duygularyd. br temalarn olduu gibi bunun da, hi deilse zamanna gre baarl rnekleri yazld. Bir hayli kimse de bu temay ilenmi bularak faydaland. Aksal daha sonralar Fransz iirinin belli bir andan gelen etki ile scak memleketlerde, kendine has yemileri, bitkileri, arklar, rutubeti, kokusu, aydnlaryla, ak denizlerde serpilmi adalarda yaamak zlemi gibi temalarn edebiyatmza girdiini syler. Bu temalarn iyi veya kt bir ekilde bir ok air tarafndan ilendiini, iirimizin belli bir dneminde iir dergilerinin her saysnda bu 136

tr temalarla yazlm iirlerle karlamann mmkn olduunu sylemektedir. Ona gre bu tr telerin zlemi eklinden zetlenebilecek temalarn Bat iirinden iirimize girii zellikle Rimbaud, Baudelaire, Malmerme gibi airler kanalyla olmutur. Sz konusu bu airlerde baarl rneklerini grdmz bu tema veya temalar almak, bir airaneden faydalanmakla ayn anlama gelmektedir. airlerimizin ve okuyucularmzn bu tr iirlerin airane olduunu anlamas iin belli bir zamann gemesi gerekmitir. Belli bir dnemde de kk adamlar, kk duygular, kk dertler diye adlandrabileceimiz o dnem iin hemen hemen herkesin kulland temalarla karlatmz belirttikten sonra, bu temalarla yazmak da airaneliin baka bir grntsdr der. 85

2.1.6. Nkte iir, eskiden daha ok hzn ve elem verici zellii ile deer kazanrken air, de ilenmeyi sanat edinmi kiiler olarak grlrd. Okuyucu da iirde deer ls kabul edilen bu zellii yani zcl arard. iirin bir dnem bir gzya dkmek, derin derin ilenmek sanat olarak alndn syleyen Aksal Sonbaharn sararan yapraklarndan, brakp giden sevgilinin arkasndan ilenmekten, hastann yalnz odasnda su verecek bir kimse bulamamasndan sz amak, iir d konular olarak saylsayd, bir an, hem de ok yakn bir an brakt iirler bugn bei gemeyecekti. der. 1950li yllara gelindiinde ise airlerin nkteyi bir iir gc olarak almaya balamasyla okuyucunun da iiri elendiren, gldren, hoa vakit geirten bir nesne olarak grmeye baladn belirtir. iirle uzaktan ilgilenenlerin iirden artmas, gldrmesi, hi deilse glmsetmesini beklediklerini syleyen Sabahattin Kudret cmlesini iine bir nktenin sktrlmad bir iir grdler mi, bunun da bir iir, belki de gzel bir iir olabileceini akllar almyor diye bitirir.

85

Sabahattin Kudret Aksal, adan aa Deien airane, Vatan, 10 Ocak 1954.

137

zellikle yeni yetien airlerin okuyucularn gldrmek istemelerinin sebebini, ksacas iirin dn ile bugn arasndaki ayrmna deinir. iiri duygululuktan kurtararak onu akl ii yapma abalar sonucu iire nkte girmi, nkteye gereinden ok nem verilmitir. iirde duygululuun nn, nkteyle kesmek isteyenlerin arttn syleyen Aksal, bylece iirin akl dolu ura olduunu savunanlarn arttn savunur. Sabahattin Kudret Aksal, iirin akl ii olduunu gstermenin tek yolunun nkte olmadna inanr. nk iiri bizde de, Batda da duyguya deil de akla dayanan nice air, iirine nkteyi sokmamtr. Sabahattin Kudret, ilk nceleri duygululuktan akl iirine gemede bir ara olarak kullanlan nktenin iirimizde youn bir ekilde grlmesinden rahatszlk duyar. Nktenin neredeyse iir sanatnn yegane arac olarak gsterme abalar onun rahatszlk duyduu bir dier konudur. Ona gre iir gzya dkmek, ilenmek sanat olmad kadar nkte yapmak sanat da deildir phesiz. iirde nkteyi savunanlar duygululukla savama uruna yer verilmi baarl iirlerdeki nkteyi devaml gz nnde bulundurmalarn da yanl bir bak as olarak deerlendirir. Bu bak asnn kolay bir baar yolu, ilgi toplayacak bir tarz olarak grlmesini de yanl bulan Aksal, iirin gcnn gene kendine has kaynaklardan geldiini grebilirsek iirde nkteden bir yardm ummann bouna bir aba olduu beliriverir der ve iirde nkteyi, dnceyi iire sokma abalarnn bir balangc olarak grmenin daha doru bir yaklam olacan syler. Fakat iirde dnmek sadece nkte yapmak demek mi? diye sormaktan da kendini alkoyamaz. 86

2.1.7. Gelenekten Yararlanma iirimizin ok gl bir gemie ve gelenee sahip olmasna ramen bu birikimi yeterince deerlendiremediimiz inancnda olan Aksal, 87 gen airlere hem kendi, hem de Bat iirinin gemiinden yararlanmalarna salk verir. Milliyet Sanat dergisinin Trk iirinde Genler konulu soruturmasna verdii cevapta, 19701980 yllar arasnda kiiliklerini gelitirmeye alan airlerin yalnzlklarna dikkat
86 87

Sabahattin Kudret Aksal, iirde Nkte, Vatan, 7 ubat 1954.

Gavsi Ozansoy, S. Kudret Aksal: Dn de Gl Yazarlar Vard. Bugn de Var., Haber, 28 ubat 1967.

138

eker ve bu yalnzln kayna olarak da bu dnemin dergilerinde yan yana grdmz gen airlerin iirin ltlerinde bir yaknla, bir oranda da olsa ortak beeniye ulamak olanan bulamamalarn, bu ortak beeninin olumamasnn nedeni olarak da kendi iirimize olduu kadar dnya iirine de gereince eilememei, gelenei gelitirememei gsterir. Bu genel grntnn aslnda son on yllk dneme ait olmadn da szlerine ekler. 1980li yllara denk den Bat sanatnn da bu adan bir oranda bize benzediini, Fransz ressam Marcel Duchampn amz bir gnlk nlerin, nllerin adr. szyle aklar. Aksal bu sonuca varmasnda etkili olan bu sz amz bir gnlk yaklamlarn, bir gnlk beenilerin adr eklinde yorumlamann daha doru olacan da syler. Aksala gre gerek kendi iirimizde gerekse Bat iirinin son zamanlarnda grnen bu dankln en bata gelen nedeni klsik ltlerden uzaklalmasdr. iirin sesinin uygarln yatanda uzun bir srete meydana geldiini dnecek olursak klsik ltlere balln daha iyi kavranacan unutmamak gerektiini dnr. Sanatsal yaratnn koulu olan yeniliin yoktan var edilemeyecei, ancak gelenein gelitirilmesi yoluyla, bir tan stne bir ta daha konmas yntemiyle gerekletirileceini unutan baz gen airlerin iirlerinde savruka bir anlatma dm olmalarn bunun bir gstergesi olarak grr. bin yla yakn bir sreden bu yana varolan iir sanatnn her dnemde biraz daha aydnlatldn ozan ozana eklenerek, gkyznde yldz kaymasnn brakt iz gibi tpk, bugne gelindiini gen airlerimizin asla akllarndan karmamalarn salk verir. Byle olduuna gre de uygarln srecinde iir sanatnn geliimine, evrelerine eilmek zorunda olduumuz yadsnamaz. iirin oluumunun son evresi ise iirimizin yakn gemiidir. (...) Gerek o ki, kiideki iir yazmak yeteneinin iirin tarihsel srecinin evrelerine, zellikle son evresine balanmasyla tmlenir ozan. Sreteki yerini alr. Onu yalnzlndan kurtaracak olan da tarihsel srecin kalabal ile diyalog kurabilmesidir. Bylece zaman iinde yalnz olmadn duyar. Aksal, hem Bat hem de kendi z geleneimize eilme gerekliliini vurgulayan airlerin banda Yahya Kemalin geldiini syler. Yahya Kemalin Okuldan lkeye dnelim szn bu dorultuda yorumlar. Okul, onun iin Bat 139

iiri idi. diyerek Bat ile ilkadan bu yana yaanan bir srece, lke ile de iirimizin geleneksel sesine bir gnderme yapldn belirtir. Ona gre Yahya Kemal bir tek gelenekle yetinmeyen, her iki gelenee de gereksinim duyan airlerin banda gelmektedir. 88

2.1.8. iir Okuru Aksal bir yerde airi tanmlarken yle bir aklayc bilgiye yer verir: (...) ilkin hi okunmayan, sonra yalan yanl okunan, yaptlar soy yaptlar arasna girince de alkanla uyularak gene okunmayan, sadece ilk gnlerinden kalma birka gnllsyle yetinmek durumunda kalan ozan. Buradan da anlalaca zere her yerde iir okurunun aznlk konumunda olduunu dnen Aksal, ounluun iire kar tutumunu onu yok saymak ya da tepki gstermek eklinde aklar. lk gnlerden kalma bu birka kii her ada ve lkede airin sanatn yapmada en byk yardmcdr. Bu az saydaki iirsever iir geleneinin halkalarn balamada, adan aa srklenmesinde byk roller stlenmitir. Her zaman yapayalnz yaamaya mecbur airin gsterdii direnten etkilenen bu birka kii gzelle irkini, doruyla yalan, gerekle dzmeceyi sezgisinin peteinde zen, belki de daha nce havada yakalayp hemen adn koyar tutkusunun bys iinde, abasnn sonucunu o gn almak gerekliymi gibisi tez canl, alma sresi sonsuz bir karnca gibi davranr. iirin gnlls olan bu aznlk, bu aznln aznl, iiri havada bir bayrak gibi canl tutmu, yaam ortamna sokarak yayp sindirmi, iire ilgi duymayan ya da tepki gsteren bir kalabal iirin geldii yere getirmitir. ini ya br sanatlara etkiyerek ya da aralksz konuarak srdrm, solunan havada iir adna egemenliini korumutur. Bir araca ba vurmadan, dorudan doruya yapt savalarndaysa, her ada ve her yerde, okluk gz gz grmeyecek kadar karmak iir ortamnda gerekle

88

Sabahattin Kudret Aksal, Ustalar Ne Diyor?, Denemeler, Konumalar, s.204.

140

dzmeceyi bkmadan ayklayarak, saylar ne olursa olsun, beeniyi beenisizlere kar ayakta tutmasn bilmitir. 89 Aksal dier bir yazsnda iir-okur ilikisini baka bir adan irdeler. Sz konusu bu yazsnda iirin okuru etkileyen ynlerini ortaya koyar. Bylece aslnda iirin gizlerini de bir lde aklamaya devam etmi olur. Ona gre iir, okuru adan etkisi altna alr. Bunlar u ekilde sralayabiliriz: 1. iirin en bata gelen etkileyici yn kesin, genel ve youn bir anlatma sahip olmasdr. Bunu yle de ifade etmek mmkndr: Dizenin, giderek iirin yaygn bir anlatmla belirlenmi olmas deil de, youn bir biime blnm olmasdr. 2. iirin ierdii armlarn okurun yaamyla uygun dmesi. Yalnz bu konuda kesin bir yargya varmak bizi yanltabilir. yle iirler vardr ki izdikleri dnya bizim yaadmz dnyann dnda olmasna ramen kendilerini bize kabul ettirme baarsn gsterebilirler. 3. erik olarak bir bitmemilik, eksiklik durumu da iiri okura sevdiren, yaklatran bir zelliktir. 90

2.2. air airin en nemli zellii olarak szcklerden etkileyici bir dzen kurmasn 91 gsteren Aksal, iyi bir airin lt olarak ise daha ilk iirlerinde yetkinlie ulam olmasn ne srer. 92 Bununla birlikte o, airin asl baarsn zgn imgelerle iir yazmakta deil, imgesiz, sradan bir ierikle, geliigzel bir zden iiri retmekte bulur. nk bu tr iirde air imgelere snmam, szcklerin rgsnden g alnmtr. iiri byl matematik olarak gren Sabahattin Kudret, bu yzden sahip olduu byy salt szcklerin dizimine borlu iirlere daha ok deer verir, onlar
89 90 91 92

Sabahattin Kudret Aksal, iir stne Sylei, Denemeler, Konumalar, s.83. Doan Hzlan, Aksal: Sanatn Dili Doann Dilinden Ayrdr, Cumhuriyet, 10 Mays 1980. Sabahattin Kudret Aksal, age., s.76.

Sabahattin Kudret Aksal, Oktay Rifatla ok Has Bir Ozanmz Yitirdik, Cumhuriyet, 3 Mays 1988.

141

yceltir. Ama bunu da aan bir deerin varln da inkar etmez. Onun nazarnda bir air szcklerin dizimindeki baars ile yetinmeyerek, o gne dek kullanlarak eskitilmi, azlarda sakz olmu, baya diyebileceimiz bir ierikten veya skla skla suyu km, prsm imgelerle iirsel bir by kurabilmise ok daha nemli ve saygdeerdir. 93 airin iini roman ve hikye yazarna gre daha soyut bulur ve airin dierlerine gre daha ok birleim yaptn syler: O da gereklerden sz edecek, objeleri anacaktr. Ama dilerse ayklayabilir anlatacaklarn; dil kaygsn duyarak daha rakatlkla, daha baaryla bir seme yapabilir. Kelimelere, sanatnn ana kural olarak, bir romancdan, bir hikyeciden ok nem verdii, kelimeleri trl etkilere gre, kl krk yararcasna lt iin dil kaygs bakmndan da ele alabilir bu ii. 94 ok yazan airin deil, yinelemeye dmeyen airin makbul olduunu syleyen Sabahattin Kudret, yinelemeyi de biemin yinelenmesi deil, ieriin, bir baka syleyile imgelerin yinelenmesi eklinde snrlandrr. ok yazan airin de oaltma gibi kaamad baz olumsuzluklara doru srklendiini belirtir. Sabahattin Kudret Aksal aslnda ok retmekten yana deildir. Baarl ok sayda iirin olmasna herhangi bir itirazda bulunmaz. Hatta bunu, gpta ile baklacak bir durum olarak grr. Fakat bugne dek, retken olup da yine belli bir dzeyden aa dmemi ozanlarn iirlerini de zamann elediini az yazanlarla ok yazanlardan yakn sayda iir kaldnn da bir gerek olduunu unutmamak gerektiini syler. Bu durumda yaplmas gereken ey, zamann yapaca ii ozann kendisinin yapmas, elemeyi elden geldiince bilinle gerekletirmesidir. 95

93 94 95

Sabahattin Kudret Aksal, Yahya Kemal Beyatl, Denemeler, Konumalar, s.128. Sabahattin Kudret Aksal, Oyun Kiilerinin Dili zerine, Trk Dili, 29 (ubat 1954). Enver Ercan, Sabahattin Kudret Aksal le Buluma, Denemeler, Konumalar, s.251-252.

142

3. Dil Aksal, dili edebiyatn bir arac olarak kabul eder ve onu dnce ltleri ierisinde deerlendirir. Dil, her ne kadar uygarln srecinde geliir ve deiirse de dilin insandan insana, dnceyi, duyguyu, istemi ulatrma ilevinin asla kaybolmadn syler. Dilin bu uygarlk tarihi ierisindeki grnmlerini bize aktarr. izgileri ve gvdenin devinimini insanln, seslerden rl dili meydana getirmeden nceki kiisel birtakm istekleri aktarmak iin kulland ilk anlama aralar arasnda saymamz gerekir. ok sonralar sadece istemin aktarlmas yeterli olmam, insanlk duygu ve dncelerini de iletmek istemi ve seslerden rl anlama arac dili ekillendirmitir. nsann, anlama arac ilevini verdii dilin geleceine saptad yn burada da kalmayacak, onun doa yasasna, baka bir deyile geree gre ilemesi istenecektir. Mantn dile yansmasyla da ok gemeden dilbilgisi kurulur. Sabahattin Kudret Aksal dili tanmlarken bu yzden uygarlk rmann akt yatakta, kuramda ve uygulamada dnceyi, duyguyu, istemi iletme, anlama ilevini yklenmi aklamasn yeterli grmez geree yasl, mantkla smsk bal dil! der. 96 Aksal, zaman zaman hzlanarak, zaman zaman da hzn kaybederek dilimizin ayklandn ve deitiini syler. Dncemizin gelimesi ve daha da aydnlanmas iin yaplmasn istedii bu yenileme hareketine ilk nce yabanc kkenli kelimelerden baladn, bizim iin anlam karanlk, belirsiz kelimelerin yerlerine aydnlk, anlam belli kelimeleri koyduunu belirtir. Dilin yenilemesi denilen bu hareketin sonuca ulaabilmesi iin ok etin yollardan gemesi gerektiini dnr. Aksal yabanc dillerden dilimize gemi szckleri, Trke szcklerle deitirmeyi yeterli grmez. Ayn zamanda yabanc szck kklerinden Trke kurallara gre tretilmi, Trk dilinin mal olmu szckleri de yenileriyle deitirmek gerektiini savunur. Ancak bu ekilde dilimizi gelitirebileceimize inanr. Aksal bu iin bir hayli g olduunun da farkndadr. Dilin de, bir bakma, alkanlklarla yerleen bir beeni ii olmas nedeniyle dilimize yeni gelen her szcn nce
96

Sabahattin Kudret Aksal, Bir eliki, Denemeler, Konumalar, s.200.

143

yadrganacan ama bunun sanat eliyle yaplmas halinde benimsenmesinin kolaylaacan syler. 97 Ona gre dildeki zleme hareketinin tek amac szckler deildir. Yeni bir szdizimine ulamak bir baka amatr. nk eski dilin kendine ait szdizimi ierisinde, bir szc karp yerine yeni szc koyma imkn yoktur. Bu szdiziminini bozmadan eski szcn yerine yenisini koymak ok gln bir yap ortaya karacaktr. Bu yzden dilin yeni atlmn halkn gznde kltmek isteyenler, zlemeyle elenmek iin bu yntemi kullanmlardr. Bir tmcenin szdizimini koruyarak, cmbzla eker gibi, bir szc o tmceden ekip almlar, yerine yenisini oturtmulardr. Anlamsz ya da gln bir anlatm ortaya kararak zdeleme eyleminin gya samaln ispatlamlardr. Sabahattin Kudret Aksal, dile her gn yeni szck girerken beraberinde yeni bir dil veya szdizimi mant da getirdiini ama dili sadeletirme iine girienlerin maalesef bunu unuttuunu vurgular. Yaplmas gereken, yeni szcklerle birlikte dilin istedii yeni szdizimini de yaratmaktr. Bugn pek ok yazda, o denli bol rneine rastladmz devrik tmce de bu gereksemeye karlk olarak grlmelidir. 98 Dilin gelimesi ve yenilemesinde en byk grev sanatlara dmektedir. Sabahattin Kudret Sanat ilkin sanatnn aralarn tartmal, dzenlemeli tanmaldr. Nasl ressamdan renklerini tanmasn iyice aydnlk olarak bilmesini bekliyorsak, ayklamasn diliyorsak yazardan da kelimeleri tartmasn, tanmasn, ayklamas beklemeliyiz.
99

der ve air, deneme, hikye ve oyun yazarnn

yapabilecei katklar sralar. Ona gre dilimizin bu yenileme, gelimesinde en byk katk bata airler olmak zere denemecilerden gelecektir. Roman ve hikye yazar air ve denemeci kadar zdeleme iini ciddi bir kayg olarak tasalar bile onlar kadar uygulama imkn bulamamaktadrlar. Bu romanc ve hikyecinin dile nem vermemelerinden, onu ikinci bir ura alan olarak kabul etmelerinden kaynaklanmamaktadr. Bu sanat alanlarndan, roman ile hikyenin zelliklerinden domaktadr. ncelikle roman ve hikye yazar hayat anlatr. ok geni bir alanda
97 98 99

Sabahattin Kudret Aksal, Oyun Kiilerinin Dili, Trk Dili, 29 (ubat 1954). Sabahattin Kudret Aksal, Oyun Kiilerinin Dili stne, Denemeler, Konumalar, s.65-66. Sabahattin Kudret Aksal, Dilimizin Yenilemesi stne, Yeni stanbul, 8 Ekim 1955.

144

alan roman ve hikyeci bu yzden Trke karlklar bulunamam ya da yerlememi bir ok gerekle karlar. Yaptklar sanatn bir gerei olarak dilin sadelemesi adna bir kaygy air ve denemeciye oranla daha az tarlar. Sanatlar titizce bir szck seiminde onlara geni ve rahat imkn tanmaz. Ayrntlaryla gerekleri, pek ok sayda nesneyi anlatacak, ister istemez adlarn anacak olmalardr onlar dilin zlemesinden alkoyan. Kavramlarn, deyimlerin, soyut kelimelerin karlklarnn somut kelimelere gre bulunmu olmas ve bu szcklerin dile iyice yerlemi olmalar onlarn iini bsbtn zorlatran gelerdir. Bylece dil bakmndan romancyla hikyecinin, denemeciyle aire gre glklerle karlat sylenebilir. aire gelince, air romancya gre daha ok birleimler yapmak zorunda olan biridir. O da iirinde gereklerden sz edecek, objeleri anacaktr. Fakat dil kaygs tayarak anlatacaklarndan dilediince seme yapma zgrlne sahip olmas, szcklere sanatnn gerei ok nem veriyor olmas, onun dil zdelemesinde gsterdii abalarn daha etkili yapacaktr. Deneme yazar da tpk air gibi soyut bir alanda alr. Kavramlarla dnr, yaamn iinden seilen, somut gereklerden hareket etmez. Bu ynyle aire benzer davran biimleri sergiler. Sabahattin Kudret Aksal oyun yazarn dierlerinden ayr deerlendirir. Tiyatroyu hepsinden ayr dndren birtakm kendine zg zelliklerinden sz eder. ncelikle oyun yazar edeb metninde kiileri konuturur. Aksal, yazarn eserde konuturduu bu kiileri de ikiye ayr grupta deerlendirir. Birinci grupta deerlendirdikleri yazarn kafasndan domu kimselerdir. Bunlar yazarn kafasndan domu, bir dnceyi, bir duyguyu belirten, tiyatroda tipler dediimiz kiilerdir ve yazar rahatlkla, diledii syleyi biimlerini onlara syletir, ektii dil kaygsn onlara duyurur. Bunlar iin bir ey sylenemez. Fakat, yazarn eserinde dillendirdii kahveci ra, okumam bir yal kadn vb. daha bir ok evresinde grp tandklar, bir bakma gerek kiiler dediimiz kahramanlar vardr ki ite bunlar oyun yazarnn dil kaygsn zorlatrmaktadr. i zorlatran problematik, oyun yazar bu kiileri dierlerinde olduu kendi isteine gre mi konuturmaldr, yoksa gerekte konutuklar kelimelerle mi?. 145

Sabahattin Kudret Aksal bu soruya sanatn hibir blm hayatn katksz bir kopyas deil ki tiyatro byle olsun szleriyle karlk verir. rnein bir kahveci ran, gerekte konutuu gibi, en kk bir deiiklik bile yapmadan gerekte olduu gibi konuturalm demek, sahneye kahveci ran oynayacak bir oyuncu yerine kahveci rann kendisini karalm demekle birdir. der. Aksal her eye ramen oyun yazarnn dil zlemesindeki abalarn zora sokacak birtakm engellerin de var olduunu syler. Tiyatronun yaamasn, icra edilmesini dorudan doruya alcsnn var olmasna balar ki bu yargsyla tiyatroyu edeb metin boyutunda deil de sadece sahnedeki grnmyle deerlendirdiini syleyebiliriz. Ona gre Oyun kiileri hayatn diliyle deil de yazarn diliyle, yeni yerlemekte olan kelimelerle konuunca, seyirci ounluu yadrgayacaktr. () rnein dnn, sahnede yal bir adamn ben renciliimde .... diye sze baladn. Yadrganr. Seyirci ounluu iin gereklik etkisini kaybedebilir de. stelik renci kelimesi hayata karm bir kelime bugn. () yle ya da byle. Oyun yazarnn da kiilerini konutururken bir air kadar, dil kaygs ekmesi gerektiini sanyorum. Oyun kiileri, yabanc kelimelerden, yazarn elinden geldii kadar arnm bir dille konuurlarsa, tiyatronun unutulmu grnen bir ana kural, tiyatronun bir sz sanat, gcn szden alan bir sanat olduu belirmi olur bir kere. 100

100

Sabahattin Kudret Aksal, Oyun Kiilerinin Dili stne, Denemeler, Konumalar, s.65-66.

146

B. Edeb Dnemler ve ahsiyetler 1. Dnemler 1.1. Divan Edebiyat Sabahattin Kudret anlamn ihmal edildii, daha ok deyi ve dizenin nem kazand divan iirini biim bakmndan baarl bulur. 101 Divan airinin amacnn bir eyler anlatmak olmadn, kelimelerle bir gzellik yaratmak olduunu syler. Hatta bu ynyle on dokuzuncu yzyln sonunda Fransz iirinde ortaya kan z iir dediimiz anlay divan airlerinin drt yz yl nce uygulamay baardn belirtir. Bu kadar baarl bir iirin yannda bir nesrin olumadn szlerine ekler. Sabahattin Kudret Aksal sylenilene deil, nasl sylediine nem veren bir edebiyat olarak grd Divan edebiyatn amac dnmek olmayan, duygular ara diye kullanan, geree yz evirmi, szcklerle yaplan bir oyun, bir biim edebiyat eklinde tanmlar. Divan airinin bir beyitte sylediinin kartn ikinci beyitte sylemesi, sadece gzellik amac tamasdr onu byle bir tanma iten neden. 102 Aksal, divan airlerinin edebiyat yapmakla megul olmu olmalarna ramen dier yandan edebiyat zerine dndklerini de syler. Ona gre divan airleri hem edebiyat zerine dnm hem de bu yolda dnce yolunda eserler ortaya koymaya almtr. Aksala gre divan airinin bulduu beyit divan airinin dncesinde toplumsal, ruhsal gerekleri aan bir deerdedir. Divan airi her gerei ele alm lm, bimi, bir yana atm, beyitte karar klmtr. Aksal divan airinin dncesini hayatn anlam beyit syleme iidir eklinde formle eder ve zaten o kadar baarl bir edebiyatn, gerek aramayan, edebiyat zerine dnmeyen insanlarn mal olamayacan sylemek bile fazladr. 103 der. Taklitilerinin elinde ykldn syledii divan iirinin olgun, erikin bir iire ulatn, ama bugn artk o iirin dilinden bir ey anlamadmz, yarnn airlerinin ise hi anlayamayacan dnr.

101 102 103

Orhan Tahsin, Sabahattin Kudret Aksal le Bir Konuma, Yenilik, 12 (Aralk 1953). Sabahattin Kudret Aksal, Yahya Kemal Beyatl, Denemeler, Konumalar, s.124. Sabahattin Kudret Aksal, Sanat zerine Dnmek, Varlk, 356 (1 Mart 1950).

147

Diyebilirsiniz ki, Divan iirinin szcklerini kapsayan snrl bir szl vardr. Dorudur bu, eski iirimiz drt be yz szckle yetinmitir. O kck szl bellemek Divan iirini anlamaya yetecektir. Szcklerin araclyla bir iirin anlamn zebiliriz belki, ama tadna varamayz, iirle kurulmas gereken trden bir ilikiyi kuramayz. Bir iirin szckleri anlarmza bulamamsa, imgesel bir yansmas yoksa bizde onlarn, o iir bize ancak bir dzyaz gibi seslenebilir. Daha kesin syleyelim, ancak anadilimizin szckleriyle yazlm iirlerle gerek bir iliki kurabiliriz. 104 Bugn l saylan bir dille yazlm olsa da divan iirini esiz bir kaynak olarak gren Aksal, 105 divan iirini iirimizin klasii sayar. Bu klsiklemi iirden mmkn olduunca yararlanmak gerektiini syler. Biz istemesek de bir klsikten yararlanmamann olana yoktur diyen Aksal yle devam eder: Divan iiri sz sanatlarnn doruk noktasna kt, deyie nem veren, yetkinlik ardnda koan bir iirdi. Bunlarsa, Batda olsun, bizde olsun iirin ndeerleri saylan birimlerdir. Bugn yazdmz, konutuumuz dilden baka bir dille yazp konuuyordu ama gene de dilimizin iirsel sesini bulmutu. (...) Bu yntemden ve bu sesten, sylediim gibi, yararlanmann, bir baka deyimle etkilenmemenin olana yoktur. nk, yntem de, ses de, ozandan ozana,
106

ne

denli

deiime

urasa

da,

gnmze

dek

sregelmitir.

1.2. Tanzimat ve Servet-i Fnn Edebiyat Sabahattin Kudret, Tanzimat ve Serveti Fnn edebiyatlarn

deerlendirmelerine edebiyatmza kazandrd yeni trler ve bu trlerdeki yeni bak alar ilgisiyle almtr. Aksal zellikle Tanzimat Batya alan yeni bir pencere olarak grr. Bu pencereden bizde bulunmayan, daha nce yeterince varlk gsterememi, temeli dnceye, geree dayal dzyaznn girdiini syler. Namk
104 105 106

Sabahattin Kudret Aksal, Yahya Kemal Beyatl, Denemeler, Konumalar, s.126. Yeni Sanat, Ankete Cevap, 1 (1 Kasm 1949). Gsteri, Gnmzde, iir Yaratnda Divan iirinden Yararlanlabilir mi? 17 (Nisan 1982).

148

Kemalin toplumumuz iin yeni bir kavram olan ve temeli dnceye dayal hrriyeti, Abdlhak Hmitin fizik tesi sorunlar, Ziya Paann bilgece tavr, inasinin air Evlenmesi adl oyunuyla bir gerek kavramn edebiyatmza tadn bunun da daha ok dzyaz yoluyla gerekletiini vurgular. Hatta Tanzimatla dzyazya eilen edebiyatmzn bu tutkusu o denli gl olmutur ki, iir dzeniyle yazlanlar da dzyazya benzemi, iir yz yla yakn bir sre iin unutulmutur. deerlendirmesini yapar. Dncenin bu dnemde edebiyatmza girdiini iddia eden Aksal, Serveti Fnncularla bu giriimin daha da eitlendirildiini ve glendirildiini syler. Tevfik Fikretten, Halit Ziyadan daha bu yana gelin, Ziya Gkalp de, Mehmet Emin de iir yazmlardr ama iirlerinde gnlerinin birer dnrdrler. Bu sre iindeki yazarlarn yaptlarnda ortaya konmak istenen bir dnce, bir gerek vardr. Kouk trnde de, dzyazda da byledir. Divan iiri iin Aldanma ki air sz elbette yalandr denir ama, Tanzimattan sregelen yazarlar dizisi iin denebilir mi? 107

1.3. kinci Yeni kinci Yeninin toplumsal temelleri olmamasn gereke gstererek gerek anlamda bir akm olmadn dnr. Aksal, 1955 ylnn ncesinde ve sonrasnda toplum yapsnda herhangi bir deiikliin olmamasndan dolay bu ekilde bir yoruma ulamtr. O, kinci Yeninin gelenek zinciri ierisinde de zorunlu bir yer edinemediine inanr. Her eyden nemlisi belki de kinci Yeninin gl bir air yetitiremedii ile ilgili deerlendirmesidir. Ayrca Aksal, kinci Yeninin alabildiine somuta, gereklie, ironiye ynelmi bir iire tepki olarak ortaya ktn sylemekle birlikte bunu asla kmsemez, hatta ok da iyi oldu, der. kinci Yeniyi ok dar bir alana skan iirimizin snrlarn genilettii, iirimize soluk aldrtt iin alklar. 108

107 108

Sabahattin Kudret Aksal, age., s.125. Muazzez Menemenciolu, Sabahattin Kudret Aksal, Varlk, 598 (15 Mays 1963).

149

2. Edeb ahsiyetler 2.1. Ahmet Kutsi Tecer (1901-1967) Sabahattin Kudret Aksal, Ahmet Kutsi Teceri sanatnn gereklerinden baka bir kayg tamayan bir sanat olarak grr. Ve onun belirgin bir baka zellii olarak gcyle kiiliinin farknda olmasndan dolay el atp atmayaca alanlar iyi seebilmesini gsterir. Belki de baarsnn yars bu bilgidir dedii Ahmet Kutsi onun nazarnda says bei g bulan tiyatro yazarlarmzdan biridir. Ahmet Kutsinin Keba adl tiyatrosunu edebiyatmzn sayl yaptlar arasnda grr. 109

2.2. Ahmet Muhip Dranas (1908-1980) Sabahattin Kudret Aksal iir yazmaya zendiren birka airden biri olan Dranas
110

kendisini 1930lu yllarn balarnda gstermi olmasna ramen

1940lara varmadan iirimizin yerlemi bir ozan olmasndaki iki neden zerinde durur. Aksal, bu nedenlerden birincisi olarak daha ilk iirleriyle belli bir yetkinlie ulam olmasn gsterir. Ona gre iir dnyasnda iz brakabilmi airlerin tm iir idealarn ilk iirleriyle somutlatrmlardr. (...) bir seki yapldnda en arpc rnekleri onlardan bulup karmamann olana yoktur. Aksaln iaret ettii ikinci bir neden de iirimizin sonradan eilecei bir kaynan, belli bir oranda da olsa, ilk rneklerinin bu ozanmzda grlmesi, n yakmasdr. Bat iirlerinde aa yukar yz yldan bu yana grlen bu tutum, gerein bozularak yeniden kurulmas, usun kapsnn zorlanmasdr. 111 Aksal, Dil zlemesi akmnn bize sunduu szcklerin kullanm ve doay doann mant iinde deil de insann mant iinde sunma eilimlerinin

Sabahattin Kudret Aksal, Gn Getike: ehir Tiyatrosu Dram Blmnde Otobs Dura, Varlk, 453 (1 Mays 1957).
110 111

109

Sabahattin Kudret Aksal, Dranas in, Varlk, 808 (1 Ocak 1975). Sabahattin Kudret Aksal, Ahmet Muhip Dranas, Cumhuriyet, 29 Haziran 1980.

150

ilk kez Ahmet Muhip ile iirimize girdiini iddia eder. Tema blmnde bu konuya ayrntsyla yer verdiimizden burada sadece iaret etmekle yetinmek istiyoruz. 112

2.3. Cahit Stk Taranc (1910-1956) Sabahattin Kudret Aksaln Cahit Stk zerine yapt deerlendirmeleri mizac ve sanat kiilii olmak zere balca iki grupta toplayabiliriz. Aksal, Cahit Stknn yaamn ok hznl tablo halinde sunar. Onun yaamn ksaca kadehin karsnda, iir dnmekle geen gnlerle anmsar. Cahit Stknn otuz yla akn bir sre, akam saatlerinden gece yarlarna kadar sren meyhane sohbetlerini onun yazgsnn deimeyen bir cephesi olarak grr. Aksal Cahit Stknn bu ynn kendi ifadesi ile Rahata alacak bir dost, bir insan, iirden konumak ya da yeni bir iirinizi okumak iin gvendiiniz bir ozan ararsanz, ayn kentteyseniz bilirdiniz ki gecenin hangi saatinde olursa olsun, yeri belli, hemen bulabileceiniz, iirin de dostluun da nbetini hi kaytarmadan tutan bir Cahit Stk vardr. eklinde aklayarak anlatr. kinin onun yaamnda nemli bir yeri olduu zerinde durur. Cahitin ikiye olan eilimini bir tutku olarak nitelendirir ki ikinin dna kt zamanlardaki bocalamasn buna balar. Paraya pula, ne unvana, lml niteliklerin tmne arka eviren bir kiiliinden sz eder. Sabahattin Kudret Aksal, onun yaamna dair srlar bizimle fazla paylamak istemez. Daha ok onun sanat kiilii zerinde durur. ncelikle onun iir delisi ve sevdals bir air olduunu nemle belirtir. iire, iirin dnda hibir eye yz vermeyecek kadar sayglyd. der. Sanatta baarnn yolu, balln yoludur diyen Cahit Stky gen kuaklara verdii bir tle anmsadn syler ve bu d bize yle aktarr. iirin sana glmesini istiyorsan, nce sen katksz kendini ona

112

Sabahattin Kudret Aksal, Dranas in, Varlk, 808 (1 Ocak 1975).

151

vereceksin. Aksal onun bu ilkeye olan ball sayesinde iirimizin yzn aartacak rnekleri bize verdii inancndadr. 113 Sabahattin Kudret Aksaln Cahit Stkya olan sevgisinin kkenlerini ok eski dnemlerde aramak gerekir. Denilebilir ki Sabahattin Kudret Aksal iire onunla tanmasndan sonra daha baka tutulmutur. Cahit Stk ile on sekiz yalarnda iirin sadece yeni imgeler, gerein deitirilmi bir dzeninin yansmas, nerilen yeni dnyalar, belki de ne adna olursa olsun yenilik ardnda komak olduunu sand bir dnemde tanma ans bulur. Biimi bir kavram olarak deil, sadece bir sezgi eklinde algladn, Yahya Kemalin iirinin ise olaan bir geree yasl olduunu, onda iirimizin yzyllarndan bu yana szd, yeniletirerek sunduu sesi duyduunu yine bir akam sohbetinde Cahit Stkya syler ve ondan kiisel grn sorar. Cahit Stkdan Yahya Kemal iirinin biim yetkinliine ulam iir rnekleri olduu cevabn alr ve biimle ilgili daha baka dncelerin biim yetkinliine ulamasnda nemli katklar saladn syler. Belki de onun iin daha nemlisi Cahit Stknn uyarsyla Yahya Kemal gereini anlamasdr. Sabahattin Kudret Aksaln Cahit Stk ile ilgili deerlendirmelerini u ekilde maddelememiz mmkndr. 1. Cahit Stk iirde youn bir anlatmdan yanadr. Srekli zerinde durduu konu, dizeyi dzgn sylemekle ile ilgilidir. Cahit Stk, dize szcklerin sktrlm bir dzeni olmal, bir solukta sylenmeli dncesindedir. 2. On dokuzuncu yzyln Fransz iirleriyle kiiliini oluturan Cahit Stk, lnn uyan snrlamasyla olumu biime byk nem veren bir airdir. Bu yzden Orhan Velinin, Melih Cevdetin, Oktay Rifatn lsz uyaksz, imgeden arnm, yaln bir anlatma ynelmi iirlerini ilgin bulmakla birlikte, benimsedii birimlere uymadn saklamaz. Sabahattin Kudret lsz uyaksz iirleri de deneyen Cahit Stknn bunda baarl olamadn dnr ve yle der: Diyebilirim ki Cahit Stk lyle uyan yasandan yararlanarak duygusalln nleyebilen, ancak bu yasaklarla youn dizeye ulaabilen ozanlardand. Bu yargy bir knama sz gibi anlamamak gerektiini, ozann
113

Sabahattin Kudret Aksal, Cahit Stkya At, Denemeler, Konumalar, s.142-143.

152

kendine zg bir tutumunu belirtmekten baka bir anlama gelmediini eklemek isterim. Kendisi de bunu anlam olmal ki, bir servenlik zamandan sonra, iirlerini lyle uyan snrlarnn ardna ekti. Gerekten de yle, Cahit Stky ll uyakl iirleriyle dnmek gerekir. 3. Cahit Stk iiri doann gereiyle uyumlu bir iirdir. Bu nedenle mantn dzenini koruduunu sylemek gerekir. 4. Geree byk bir duyarllkla yknr, byle olduu iin de okurunu artmaz. Ahmet Haimle balayan bizim yeniliki iirimizde byle bir zellie sahip airin bulunmad dncesinde olan Aksal, aslnda o dnemde iirin okurunu artmasnn, sarsmasnn aranan bir nitelik olduunu bu yzden Cahit Stknn dnemi ierisinde zgn bir iir yaps kurduunu syler. 114 5. Sabahattin Kudret Aksal Cahit Stkya deiik zamanlarda sevdii sanatlar da sormay ihmal etmemitir. Hangi ozanlar beendiini merak ediyordum. Sordum. Dnmeden Ahmet Muhipin adn syledi. Sonra tmcesine bizim arkadalardan da diye balayarak bir iki ad daha saydysa da o anmsamalarn, bir dostluk yansmas olduunu sezdim. Ahmet Muhipin Vakit Dar Olsa Gerek adl iirini okudu. O iiri bilmiyordum, ok sevdim. Daha eskilerden de Ahmet Haim, elbette Yahya Kemal dedi. Yahya Kemalin adn duymak beni artt.

2.4. Cell Slay (1914-1974) Cell Slay, Parise gittii yl olan 1949 ylna kadar belli bir kiilii korumutur. Bu kiiliin zellii, alabildiine cokun ve takn bir grnm, bol ve tiz kahkahalar, yaamdan ve edebiyattan bir eyler beklemek, umduunu elde edebilmek iin kiiliinin buyurduu yntemlerle aba gstermektir. 1949 ylnda Parise gider ve yedi sekiz ay sonra deta ruhsal bir dmn zerek geri dner.

114

Sabahattin Kudret Aksal, Arkadalarnn Anlarndan Cahit Stk Taranc, Milliyet Sanat, 200 (8 Ekim 1976).

153

Bir arkadana anlattna gre Celal Slay, Parise bir trl alamam ona yabanc grnmtr. Dnnde ise bambaka bir insan olmutur. Aksal, Kesinlikle bildiim bir ey var ki, dnmde bambaka bir Cell Slay buldum. der. zellikle onun Paris dn cokunluundan ve taknlndan uzaklam, iine dnmeye eilimli, bkkn bir kiilie ile dikkat ektiini syler. Bu kiiliin en belirgin zellii olarak inanszlk, d dnyaya kar sonsuz bir inanszlk, yabanclama olarak olarak gsterir. Celal Slayn Paris dn Camus gibi bir karamsarlk, anlamszlk ve samalk gibi kavramlarn suyunda yzmesi Aksala ilgin gelir. O dnemde zekyla kukuyu, varlkla yokluu, kazanlanla yitirileni e anlamda grd zerinde durur. Aksal, Celal Slayn deimeyen, belki de tek yn olarak grd, yaam biimi zerinde durur ve onun kahvelere olan tutkunluundan sz eder: Sabah uyanr, kahveye gelir, gnde birka kez uraya buraya gitmek iin kar, gene oraya dnerdi. Kahvesi deimez, uzun bir sre hep oraya gider gelir, sonra da bir bkknlk, bir irenmeyle bir bakasna yerleirdi. (...)Cell Slay oturduu o kahvenin masasndan caddelere, kente, dnyaya bakar, uyuumsuzluunu yaar, ok kez de Korkun! Korkun! diye mrldanr ya da bu duygusunu yzn buruturarak dile getirirdi. Arada bir, saylar pek az olan sevdii kiilerden biri de masasna dt m sevgi onun iin her zaman deilse de ok kez sayg duymak anlamna gelirdi gever, mutlulua ulard. 115

2.5. Cevat akir Kabaaal (Halikarnas Balks) (1890-1973) En renkli, en ilgin bir er olarak niteledii Halikarnas Balksn dnr ve yaratc vasflaryla da ne karr. Dier vasflaryla Cevat akiri yle anlatr: Onun yurt ve tarih anlay, dnya gr, sanat alanndaki kiilii, yalnzca edebiyatmzn deil, tm ile yaadmz dnemin karakteristik bir

115

Sabahattin Kudret Aksal, Celal Slay Anmak, Varlk, 809 (ubat 1975).

154

izgisidir. Bence Cevat akir Kabaal gn getike nemi daha iyi anlalacak az bulunur yazarlardan biridir. yklerinin, Anadolu tarihine ilikin gr ve incelemelerinin ve btn bunlarla mutlu bir uyum iinde olan kiilikli yaamnn zerinde, bundan sonra daha byk bir ilgi ile durulaca kansndaym. 116

2.6. Ceyhun Atuf Kansu (1919-1978) Baz yazar ve airleri belli bir zamanla ve belli bir yerle snrlandrmak mmkn deilken bazlarn da belli bir zamana ve mekana oturtabileceimizi syler. Mesel, Ahmet Haim Dicle ve Fratn gney boylarn, o blgenin duraan anda yaanm akamlarn, Abdlhak inasi Hisar ondokuzuncu yzyln ikinci yarsndan balayarak yirminci yzyln balarna doru sarkan Boaziini, Sait Faik, yaad ada blgeyi (Adapazaryla Sakarya yreleri, Beyolu ve Adalar), Orhan Kemal ukurovay anmsatr ve bunlar sz konusu zaman ve mekandan soyutlamak mmkn deildir, der. Ceyhun Atuf Kansuya bu adan bakldnda onun ok geni ve ok yerel bir ynnn olduunu grrz. Onun yeryzne bakmak iin kendine setii zaman Kuvayi Millye dnemi, yeri de lkemizin bamszlk bilincini oluturan ekirdein ilk dt topraklar, dar sokaklara serpilmi yaplaryla o gnn Ankaras, sonra bu kenti ereveleyen plak ve sar bozkrdr. Ceyhun Atuf Kansunun ar basan yn airlii olmasna ramen, o denemecilii ve hikyecilii ile de dikkat ekmitir. Yaamnn sonuna dek elikisiz ve tutarl bir grnm sergileyen Kansu iin Aksal; 1940larda balayan ozanlk yaamnn ilk iirleriyle ynn belirledi. O iirin hangi yamalardan hangi doruklara trmanacak da yollar olaca belliydi. Halk ozanlarmzn yurdu olan orta Anadolu onun iirinin yurdu oldu. Sonra oraya gnmzn insan yzleri, yoksun, yoksul yzler yerleti. Srekli, lk bir cokunlukla, azalmayan ve artmayan, arasz bir cokunlukla
Cumhuriyet, Gn Getike nemi Daha yi Anlalacaktr (Halikarnas Balks), 23 Ekim 1973. Ayn yaz iin bk.: Yeditepe, Neler Dediler?, 206-402 (Aralk1973).
116

155

bozkr, bozkrn ortasnda yldzlar gibi yan insanlar anlatt. Somut imgelere yaslanm bu iirde halkn soyut kokusunu duyduk. deerlendirmesini yapar. Ayrca, onda iirin sevgiyle zdeletiini, ilkyaz doasnca renkli duygularla ykl iirler yazdn bu sylediklerine ekler. 117

2.7. Muzaffer Tayyip Uslu (1922-1946) 1946 ylnn Austos aynda 24 yanda iken len Muzaffer Tayyipin yeni iirimizin gelime yllarnda, bu akma ilgi duymu ve hatta katlm olduunu Aksaln Bir air adl yazsndan reniyoruz. Yine ayn yazda Aksaln Uslu ile ilgili u deerlendirmelerini gryoruz: Muzaffer Tayyipin iirlerinde, iirimizin 1940, 1945 yllarnn ortak havas var. Kiiyi bir an gibi, o yllara, o yllarn zevklerine gtryor. Gene bu iirlerin arasnda, bir an olmak deerinden stn bir deer tayanlara, bugn yaaya, ilerde de yaayacak kansn veren iirlere rastlanyor. Bunlar sylenileri, rgleri bakmndan usta bir airin syleyebilecei eyler. 118

2.8. Nurullah Ata (1898-1957) Sabahattin Kudret Aksal, Ata ilk defa Okul kitaplarnn tesinde bir kefe kmay zlediim yllard. dedii ortarenim yllarnda Yedign dergisindeki bir konumasyla tanr. Aksal, bu tanmay yle anlatr: Ben, Atan adna ilk 1930lu yllarn ortalarnda Yedign dergisinde Hikmet Feridun Esin bir konumasnda rastladm. Ortaokulun son ya da lisenin ilk snfndaydm. () Byk bir ilgiyle okumutum. O konumadaki sorularla yantlar geri anmsamyorum bugn, ama birini hi

117 118

Sabahattin Kudret Aksal, Ceyhun Atuf Kansu, Trk Dili, 320 (Mays 1978). Sabahattin Kudret Aksal, Bir air, Yeni stanbul, 24 Eyll 1955.

156

unutmadm: stat diye soruyordu Hikmet Feridun Es konumasnn bir yerinde Ataa, Deeriniz stne bir ey syler misiniz? Atan yant hazrd:Ben diyordu Ata, Bat yaznna gre az, bize greyse fazlaym. Konuma yazarnn nktesiyse Atan yantndan da abuktu: O halde hudutta icray sanat edin beyefendi! Bat kltryle yetimi, Baty okul bilmi bir yazar olarak grd Atan yazlarnda grlen en belirgin kavramn Biem olduunu syler. Bunu Yahya Kemal: Dize onurumdur demiti. Ata da: Biem onurumdur szleriyle ifade eder. 119 Aksal, Atatan bize kalan ve etkisini yitirmeyen dorularn en kapsamlsn yntem olarak aklar. D grn bakmndan biraz dank grnen bu yazarn yaptnn zn yntem szcyle belirlemek tuhaf grnse de gerek budur., der. Aksal bu yntemin ana omurgasn dzyaznn balca ilkesi olan dncenin oluturduunu syler. Ata bu yzden yazarlnn ilk gnlerinden beri bkp usanmadan tanmlamalaryla olsun, denemelerinde uygulad anlatmyla olsun, dzyaz sanatnn dnmek sanat olduunu saptamak istemitir. Bunu baarabilmek iin de ncelikle dzyazy duygudan artarak dncenin dzeyine ulatrabilmek iin, ssle, yapmackla savam, tmcelerini soymu, yaln bir anlata gitmitir. () Btn sfatlar, benzetmeleri, simgeleri atar. Aksal, Atan bu giriimini dnceyi tek bana, plak brakma niyetine balar. Aksala gre Atan yaptklar bunlarla da snrl deildir. Atan yazlarnda srekli kukulanan, sylediklerinin kartn aratran, konusunun en kk ayrntlarna dek inerek tartan, konusunda nereden yola kp nereye vardn bize de anlatan bir grnt sunduunu syler. Aksal, Ata bir yol yapcsna benzetir. Onun iin tpk yol yaparken ta topra, al rpy temizleyen, batakl kurutup tmsekleri dzelten, ancak ondan sonra bir adm daha yol alan bir yol yapcs gibidir der. Onun nazarnda Ata yazsnda dnceler sunan, dorular bildiren bir kii deildir. Dnen, nasl dndn, bilinenden bilinmeyene nasl ulatn, getii yollar, karlat
119

Sabahattin Kudret Aksal, Otuz Yl Sonra, Denemeler, Konumalar, s.226-227.

157

engelleri gsteren, ar ama gvenle, ele ald sorunlar teker teker zerek ilerleyen kiidir. Ata bu ii yaparken Aksaln yardmc g dedii alayc bak her zaman diri tutar, srekli ondan yararlanr. Sabahattin Kudret, Atada grd esiz ironinin kayna olarak da kiiliini gsterir. Atata grlen dil kaygsn, dzyaz sanatnda oluturmaya alt dnce ynteminin bir paras olarak grmekle aklar. Ata ona gre: gereklerinin tmn sonuna dek aydnlk iinde tanmak istedii gibi, zellikle kavramlarn karl olan szckleri de sonuna dek aydnlk iinde grmek ister. Dncesini artmann, dilini artmakla balayacan bilir. Kukusuz stne kol kanat gerdii, tm duyarlyla demeyeceim, tm usuyla nemsedii retisi budur. Szckler bulur derlemelerden, tretir. Bir szc deitirmek istiyorsa, kaynak bulamamsa tretme olana da yoksa, uydurur. Uydurduunu da yksek sesle, onurla syler. Beenmeyince bir baka szck bulur. Sonra atar onu, bakalarnn bulduklarn alr. Dilerse yeniden kendi nerisine dner. Sonsuz bir devinim iindedir. Atan szck tutturmay pek nemsememesi, zerinde durmamas Sabahattin Kudretin dikkatini ekmitir. Sabahattin Kudret Aksaln Ata zerindeki dier tespit ve yorumlarn ayn ekilde maddeleyerek vermek istiyoruz. 1. Ata eletirmelerinde de bir yntem adam olarak karmza kar. Sanat yaptna yukardan bakmaz, sanatn yarglaycs deil, seveni, tiryakisidir. Bir iiri, bir yky anlamak, tanmak, deerlendirmek iin, o iire, o ykye ilgiyle, eletirmen tutumundan syrlarak bir okur gibi eilmenin gereine inanc bu trdeki yazlarnn tmnde ok belirgindir. 2. Ata bir yazar yreklendirmek, ya da doru bildii yola getirmek yetkisini kendinde grmez. Bir sanatyla ilgili olarak hayranln dile getirmekle birlikte, zaman zaman tiksintisini belirtmekten ekinmemitir. 3. Yeni alarn dncesinde temel bir ilke olarak grlen kukuculuu denemeye ve eletiriye Ata sokmutur. Onun iin kukuculuk ama deil, dorular snamaya yarayan bir aratr.

158

Kukuculuu ok kez yanl anlalm, belirgin bir dncesi, dorular olmad sylenmi, dnceden dnceye kayd da, yergisel bir tatla, bir blk adann aznda inenmitir. Anmsyorum imdi, bir karikatrc izdii karikatrnn altna, adn Nurullah Topa, diye yazmt. Dorularndan, dncesinden dner demek istiyorlard. 4. Ata sadece dndn syleyen, sanat iine, dostluklarn, karn kartrmayan bir kiilie sahiptir. Krk yla yakn yazarl boyunca inanmad kiileri deerlendirdii ya da deer llerinin boyutlarn biraz daha geni tuttuu, ok az saydaki yazlar darda tutulacak olursa olmamtr. Aksal nemsemese de inanmad bir yargy, belki de yllarca nce bir yazsnda grmek ya da dnmek tedirgin etmitir onu diyerek Atan sanata duyduu saygy ifade etmek istemitir. 5. Atan bata gelen zelliklerinden biri de doruluuyla itenliidir. 120 6. Sabahattin Kudret Aksal yarglarnda ve llerinde bu kadar salam olan Atan kiilerle ilgili yarglarnda yanldn savunur: ... yarglarnda, llerinde bu kadar salam olan Nurullah Ata, kiilerden sz at zaman da, herkesten nce bulup, ortaya kard birka air bir yana, bir hayli yanlm, yerinde olmayan sonulara varmtr. Sanatn meselelerini dnrken ne kadar duygulardan uzak kalmsa, deerleri tartrken de o kadar duygularna kaplmtr. 121 7. Atan deneme ve eletirilerinde grdmz balca zellii savunduu doruyu glendirmekten ok rtmek abasdr. Ata savunduu doruyu birtakm delillerle ispatlama gayreti ierisine girmez. O, daha ok dncenin doru olmadn belirtebilecek kantlar arar. 8. Yazlarnda diyalog biimini ok kullanr. ki kart dnceyi srekli attrr. ounlukla kesin bir sonuca ulamaz. Ulasa bile ona kukuyla yaklar.

120 121

Sabahattin Kudret Aksal, Atatan Kalan, Denemeler, Konumalar, s.132-134. Hisar, Sabahattin Kudret Aksal Diyor ki, 43 (Kasm 1953).

159

9. Yazlarnda sanki kendine bir eyler anlatyor edas vardr. Amac okuruna bir eyler anlatmak, aklamak, okurunu kandrmak deil, kendine bir eyler anlatmak, aklamak, kendini kandrmaktr. 10. Ata yazarak dnen bir eletirmendir. O srekli yazarak dnr. nk o, Mermerle uralmadan heykel yaplamayaca gibi yazmadan da dnlemeyeceine inanmtr. 11. Ata deyiinde biimcidir. Tmcelerini dne tana kurar. Bir tek kelime stnde bile byk bir duyarlkla durur. Ayrntlara nem verir. Belki yazlarnda ok sayda parantez grlmez. Ama deyii, virglleri ok iyi kullanmasyla, tmcelerinde virgllere byk dev yklemesiyle bir parantezler deyiidir. 12. Sabahattin Kudret Aksaln Atala ilgili son deerlendirmeleri diliyle ilgilidir. Atan daha ok devrik cmleleri tercih etmesindeki nedenin dile daha geni bir anlam yz verebilmesi olarak aklar. Atan cmle ierisinde kelimelerin yerlerini deitirerek, yani devrik cmleler tercih ederek cmlenin anlam gcn genilettiini savunur. Atan dildeki zleme davrann da, dncede kesinlik anlayna balar. Cmlenin ilk geleri olan kelimeler, kesin, aydnlk bir anlam tamadklar takdirde dncelerin kesinlii ve aydnlndan sz edilemeyeceini syler. Atan slbunda dikkati eken bir baka zellik okuru saran bir itenliinin, bir scaklnn olmasdr. Bu onun sanat ynnn denemelerine yansmasndan baka bir ey deildir. Atan her cmlesi akln olduu kadar beeninin de mihenk tana vurulmutur. Aksal, bir akl adam olarak niteledii Atan yazlarnda dncenin yneldii gerei aradn syler ve kesin bir tanm yaplarak aydnla karp oturtmak istedei gerein kesin, snrl bir tanmn verebilmek iin de pheyle yola ktn syler. Aksala gre Atan yntemi phedir. Edebiyatmzn nde gelen gerekilerinden grd Atan bu ynn de u ekilde aklar: Nedir gerek? Nedir doru? Nesneyle kavramn birbirine

uygunluudur. Bu uygunluu kurabilmek iin nesneyi de, kavram da iyice 160

tanmak, bilmek gerekir. Nesneyi tanmak, baka nesnelerle ayrmlarn bulmakla olur. Snrlamak, giderek kesinlik dediimiz ey budur. Boyuna kart dncelerle gelien, ayrntlarla dolu deyii nesneyi, bir anlamda dnceyi snrlayarak kesinletirmek, bylece tanmak ereiniyse, aydnlk, kesin olarak bilinen kklerden tretilmi bir dilin kuruluuna almak abasnda buluyoruz. te dzyaz deyiinde bkp usanmadan, stne derek gelitirdii iki abasnn kk, anlam. 122 Ezberindeki Divanlarla gezen Atan 123 bir Yahya Kemal, Ahmet Haim ve Yakup Kadri hayran olduunu yine Aksaln yazlarndan reniyoruz: Yahya Kemale hayrand. stelik, onu salt bir byk ozan olarak da grmez. Yadalarnn ou gibi birikiminin zn ondan aldn ekinmeden sylemitir. rnein, lmne dek azndan drmedii Divan iirine ilk yaklam, iirde uyuma tutkunluu, klasik kavram hep ondan gelmitir. Ahmet Haime de hayrandr. Yakup Kadri Karaosmanoluna sayg duyar. O yllarn gen ozanlarndan da sevdikleri vardr, hem de ok. 124

2.9. Oktay Rifat (1914-1988) 2.9.1. iirinde Yntem ve iirinin Tz Sabahattin Kudret, deikenliin deimezliini salayan tlsm ve tek bir kelime ile sylemek gerekirse uyum olarak tarif ettii lirizmi, Oktay Rifatn iir eksenini oluturan gelerin ilk sralarna yerletirir. Bu uyumun devingen, deiik ses grafiklerini ieren, ok seslilii oluturmu bir uyum olduunu szlerine ekler: O kandaym ki, Oktay Rifatn iirinin ekseni bu szckte, lirizm szcnde dnmektedir. Deikenliin deimezliini salayan tlsm bu szcktedir. Nedir lirizm? Eski deyimlerin ou gibi, (klasisizm gibi tpk) bu

122 123 124

Sabahattin Kudret Aksal, Atan Deyii, Varlk, 479 (1 Haziran 1958). Sabahattin Kudret Aksal, Sevdikleri Keler, Gsteri, 39 (ubat 1984). Sabahattin Kudret Aksal, Otuz Yl Sonra, Denemeler, Konumalar, s.224.

161

deyimin de eitli tanmlar vardr. Bence, amzn iirdeki uygulanmyla bu szcn kkenindeki anlam bir arada dnrsek, diyebiliriz ki, lirizmin balca nitelii uyumdur. Oktay Rifatn iirindeyse, uyum, hangi dnemi olursa olsun, nde gelen deerdir. stnde durmak da gerekirse, yine diyebiliriz ki, devingen, deiik ses grafiklerini ieren, ok seslilii oluturmu bir uyumdur bu. 125 Sabahattin Kudrete gre Oktay Rfat, iirini balangcndan sonuna dek bir ucunda us, brnde de usd duran bir gelgitte srdrmtr. Aslnda bu gelgit ok olaandr. Aksal, eliki gibi duran bu grnty neden olaan grdn de yle aklar: nk yaklak yzyldr iir sanat zerine yaplan tartmalar bu iki kavram zerinde gereklemitir. Us ve usdn bilimin amza sunduu yeni kavramlardr. Ve bu iki kavram sadece iir sanatn deil btn sanat dallarn derinden etkilemitir. 126

2.9.2. iirindeki Yetkinlik Sabahattin Kudret Aksal, Oktay Rfatn, iyi ozanlarn ounda grld zre, daha ilk iirlerinde yetkinlie ulatn syler. lk iirleri arasnda yer alan Resim, thaf, Sla, Gnler Gemi Buradan ve Garip iirine geite ortaya kan Karacaahmet, Manzara, Sakslar, Uykusuzluk gibi iirleri buna rnek olarak gsterir ve ozanmzn iirinin ilk zamannda da uyumlu, esnek bir sylei ve rgs ok salam, artsz ve eksisiz bir yapy gerekletirdiini grmemenin olana yoktur., der. Oktay Rfatn gerekstclerden etkilenerek, onlarn yetkinlik tembelliktir slogann ta derinden duyarak bata iirin yntemi olmak zere, temasn da yenilemek istediini syler. Onun bu abasn yle anlatr: Kimi zaman da, doyumsuz bir arayla, brakt duraa dner yeniden. Sanki eksik gedik bir eyler braktn sanmtr orada; bir sre sonra yeni bir uraa ynelir. Hangi dorultuya ynelirse ynelsin, hep
125

Sabahattin Kudret Aksal, Oktay Rifatla ok Has Bir Ozanmz Yitirdik, Cumhuriyet, 3 Mays 1988. Atilla zkrml, Dilde Geriye Dn Olamaz, Cumhuriyet, 23 Nisan 1988.

126

162

salam, uyumlu, sessel bir yapdr brakmak istedii, brakr da. Szcklerin manyetik alann o denli iyi tanmaktadr. 127

2.9.3. iirinde Temalar Oktay Rifatn iirinde birbirine yabanc, birbirini antrmayan, uzanda, kimi kez de ok bitiiinde birbirlerine bakan bir ok tema tespit etmek mmkndr. lk iirlerinde daha ok yaayp lmek, ak ve avarelik temalar arln gsterir. Oktay Rifatn iirlerinde yeryz bileiminin artc motiflerini bulmann mmkn olduunu syleyen Aksal, bu zenginlii u ekilde aklar: lk kitabnda lyle uyak, lsz uyaksz syleyile bir aradadr. Gerekst eilimlerle imgesiz yaln deyi de birliktedir. Sonr, ardndan halk iirinin ok zgn bir uyarlamas gelir: Gzelleme. Bu dnemi de toplumsal talama iirleri, sava ve bar aras gelgitler izler. Yeniden l uyaa, soyut bir ierie dn, daha sonra da ilk kitabnda ksaca buluup ayrld, yine gerekstclkle, yine soyutun arasnda gidip gelen bir iire yneli, bu iirin uzants, yine de tutarl bir dnyay belirleyen bir izlek, ardndan sylenceye yneli, simgecilik, simgeciliin yansmasyla grnen iirin ikiz kardeleri sonsuzluk ve zaman izlekleri, gizler, gizemler ve krsal grnmler, Pann bir eski zaman boluuna frd boru, Anadolunun kr, yaz, insan ve o grnmlerim ruhsal karlklar, daha da sonra bu kez biraz daha uzun srecek bir dnem iin katksz, kurama uyularak yazlan gerekstc iirler, gerekstcln tanma gelmez, ok parlak, karmak grnts. 128

2.10. Orhan Veli Kank (1914-1950) Sabahattin Kudret Aksal, Orhan Velinin Yazk oldu Sleyman Efendiye dizesi ile birlikte tartlmaya balandn, bundaki Nurullah Atan katksn
127 128

Sabahattin Kudret Aksal, agm. Atilla zkrml, ags. Ayrca bk.: Sabahattin Kudret Aksal, agm.

163

unutmamak gerektii zerinde durur. Nurullah Ata, sz konusu dizeyi iirimizin en gzel dizeleri arasnda grdn sylemesiyle Orhan Velinin nlendiini ve lmyle birlikte nnn iyice yayldn syledikten sonra, hatta lm onun nn daha da salamlatrmtr da diyebiliriz., der. Orhan Velinin hayattayken de tanndn, yeterli hrete ulatn ancak lmyle nnn daha yayldn syler. Hatta onun lm, nnn edebiyatla yakndan ilikisi olmayan kiilere kadar tanmasna neden olduunu savunur. Bu durumu bir ngiliz oyun yazarnn Bir gecede tanndm ben. Bir sabah uyannca nmn btn Londray tuttuunu grdm. szyle aklamaya alr. Aksal, Orhan Velinin lmyle nnn ok geni kalabalklara vararak yayldn sylemekle kalmaz, lm, Orhan Velinin nn salamlatrd. da der. Yoku, Aacm, Kitabei Sengi Mezar gibi yeni bir beeninin iirlerini yazd zamanlar tartlan bir ozand ama deeri gn getike benimsenmeye yz tutmutu, yukarda da sylediim gibi. Gene de bu tartmalarn son artklar, deeri stne ikilikte kalan dnceler srp gidiyordu. lmnn, deerini ounlukla yaymas btn bunlar da ortadan kaldrd. lmn byle bir zellii var sanat iin, gszn bsbtn unutturuyor da glsnn belirmesine yardm ediyor. Orhan Veliyi sadece iyi bir ozan olarak gremeyeceimizi, yeni bir beenin, benimsedii bir iir dzeninin yerlemesine, yaylmasna altn vurgular. Bu zellii ile onun iin ozanln serveni ile iirimizin servenini zdeletirmitir diyebiliriz diye de ekler. 129 Ne yapt Orhan Veli? diye sorarak, yapt yenilii de aklamaktan geri kalmaz. 1. Aksala gre Orhan Velinin yapt yeniliklerin banda l ve uyaktan kopmak olmutur. l uyaa kar km, l uya bir ss, bir kural olmaktan kurtarm, salt zorunlulukla kullanlabileceini anlatmak istemi, onurunu geri vermitir bylece.

129

Sabahattin Kudret Aksal, Orhan Veli, Denemeler, Konumalar, s.149-151.

164

2. O gne kadar iirimizde grlmeyen konular, szckleri, duyular iire sokmas yapt ikinci yeniliktir. 130

2.11. Sacit Yumer (1925-1987) ncir ekirdei adl ilk hikye kitabyla tannan Sacit Yumer okuyucu gznn uzanda geliimini tamamlam bir yazardr. Diledii biimi yakaladktan sonra okuyucusunun karsna kmtr. Varln hemen ortaya koyuveren, kiiliini geirmek iin bir ara a geirmemi olan Yumer, deta kozasnda geliimini tamamlayan ipek bcei gibi, ancak glendikten sonra kabuunu atlatarak aydnla kmtr. Sacit Yumer de hikyecilerimizin ou gibi d dnyaya, topluma bakyor. Onu ilgilendiren ey insanolunun davranlar, toplumun etkileri, itileri altnda incelemek. Ama grd, bize anlatt evre, toplumun kendi ilgisini eken bir yan. Bunun kadar da tabi bir ey olamaz. Ne de olsa her sanat dnyay kendi ilgilerinin asndan bakacaktr. Anlatt evreyi anlatt evrenin insanlarn nemli gibi grnmeyen en kk niteliklerine kadar gryor. Gryor ama grd eyleri de kendinden bir ey katarak, elenmesini, alayn, humourunu katarak anlatyor. Eski anlamda filozofa bir bak var dnyaya. Bir eye balanmadan, bir eyi savunmadan neyi grrse, kaleminin ucuna ne geliverirse eleniveriyor onunla. (...) Belki de sadece bir eye nem veriyor. Hikye anlatmaya. Hikye anlatmaya nem vermeseydi, grdklerini yazmay sevmeseydi yazd hikyeler bir solukta okunamazd. 131

130 131

Sabahattin Kudret Aksal, Orhan Veli in, Papirs, 8 (Ocak 1967).

Sabahattin Kudret Aksal, Kitaplar: ncir ekirdei, Yenilik, 10-22 (Ekim 1954). Ayn yaz iin bk.: Yeni Bir Hikayeci, Trk Sesi, 12 Eyll 1954.

165

2.12. Sait Faik Abasyank (1906-1954) Okuyann deta sarsan, allmam anlat duyuuyla artan, insann zerinde bir sihirbaz etkisi yapan Sait Faiki ilk defa 1939 baharnda Bablideki Meserret Kahvehanesinde grm ve ancak 1939un son aylarnda tanabilmitir. Bir yazsnda tanmasn yle anlatr: 1939 baharnda bir gn, bir arkadam Bblide Meserret kahvesinde kt oynayan bir gen adam gstermi, te Sait Faik bu demiti. Srtnda bir trenkot vard, banda yukarya doru ittii apkas, aznda sigara. Birka yldan beri Varlkn eski saylarnda, sonra da ilk kitab Semaverde hikyelerini hem de ka kere okumutum. Bu bahar gnnden sonra bir daha Sait Faikin evresinden ayrlmayan Sabahattin Kudret, onun ahsiyetinin keskin vasflarn bize yle aktarr: Konumas ok tatlyd. Kendini zorlamaz, bir edebiyat adam davran iine sokmak istemezdi. Btn sevdas herhangi bir insan gibi grnmekti. Hele ilk tant kimselerde, kaytsz, edebiyata pek aldrmaz bir insan izlenimi uyandrd ok olmutur. Ama bu d grnn altnda, yazgsn sanatn yazgsyla birletirmi kiiyi grmek o kadar da g deildi. Belki de sanat kendilerine kayg edinmemi olanlarn, sanatla ok ilgili grnmek isteyen hallerinden tiksinmiti de, bu duygusundan syrlamayarak byle yapyor, her eyin uydurmasyla savat gibi, bu derbeder grnen haliyle de sanatnn dzmecesiyle savayordu. Bu, iten, olduu gibi grnmek isteyen edasn kesik tmceleriyle, inadna edebiyata olmayan konumasndan tutun da giyimine dek sindirmiti. Ka kez, sanat deiik bir yaratk gibi grnmemeli, insanlar iinde bir insan olduunu unutmamaldr, dediini duymuumdur. 132

Sabahattin Kudret Aksal, Sait Faikin Ardndan, Vatan, 16 Mays 1954. Ayn yaz iin bk.: Anarken, Yeni Memleket, 2 Haziran 1954. Sait Faikin Ardndan, Dou ve Bat, 5-4 (Haziran 1954).

132

166

Aksala gre nice yazar bakalarnn bilgilerini, duygularn tekrarlad halde Sait Faik byle deildir. Onun hikyeleri geni bir yaam tecrbesine dayanr. O hikyelerinde ok iyi bildii geni bir evreyi sade, aydnlk, katksz olarak anlatr. Sanatda bulunmas gereken titiz bir gerek kaygs ve anlattn kendine has bir edayla anlatma yetenei Sait Faiki belirgin klan bir zelliktir. Ayrca iyi tanmad bir insan, bilmedii heyecanlar, duygular asla hikyesine tamamas onun bir baka zelliidir. 133 Her eyin uydurmasndan alabildiine tiksinen ve kaan Sait Faikin yazlarndaki dnya, gerek d bir dnya gibi grlr. nsanda bir d etkisi brakr. rnein, bir iskemleden sz asa, onu hemen Sait Faik iskemlesi yapverirdi. Her nesneye kendi bysnden bir eyler katmay ok severdi. Sabahattin Kudret, bunun byle oluunu Sait Faikin insanlara, eyaya, duygulara, anlara, btnyle dnyaya, az sanatda rastlanr, delicesine bir sevgiyle bal olmasn gsterir. Onun sevmedii bir varla bakmadn, bir eyi de asla sevmeden anlatmadn syler. Ona gre Sait Faik holanmad, nefretle bakt eylerden kamasn da bilen bir sanatdr. Sait Faikin hikyelerinde grdmz iren eylerin varl da aslnda baka bir sevgi adnadr. 134 Aksal, Sait Faikin eserlerinde grlen kiiliinin yansmasn bir vesileyle bize yle tarif eder: Sait Faikin kendine has bir kiilii olduu, d dnyaya kiiliinin asndan bakt, ne akla gelirse her eyi, belki de adna iir dediimiz hesapl ll bir bynn suyuna batrp kararak anlatt, hangi yazsna gz atarsak atalm, beliriverir. lk hikyelerinden olan Semaverden, pekli Mendilden bir ka ay nce yaymlanan Son Kulara kadar bu byledir. ok az yazar, onun yapt gibi, baaryla eyay deitirerek, dileince anlatmasn bilmitir. zellikleriyle, eini bir yerde bulamayacamz bir yaz sis arkasndan grnen denizi denizciyi, kahveyi kahveciyi, eitli

133 134

Sabahattin Kudret Aksal, Bir Yazar Bir Kitap, Trk Dili, 24 (Eyll 1953). Varlk, Sait Faik in 407 (Haziran 1954).

167

insanlaryla bir dnyay, edasna okuyucusunu hemen tiryakisi ediveren bir tad katarak, ne gzel anlatyor. 135 Sait Faikin sarsntl ve dzensiz yaamndan Fransz airinin 136 syledii gibi amurdan altn yaparcasna hikye sanatnn kolay kolay rastlanmaz dzenlerinden birini koyduunu syleyerek, yaam ve yamndan hikyelerine yansmalar olduunu syler. Aksal yaamay bir i diye alan Sait Faikin gnn sadece yaamak iiyle doldurduunu ona ait yaamaktan zevk alanlar severim ben. Yaamal bu dnyada. szn aktararak anlatr. Ona gre Sait Faik, adna yaamak dediimiz olguyu sadeletirmesini bilmi az rastlanr sanatlar arasnda yer alr. O tpk sradan bir insan gibi, caddede dolar, sinema kaplarnda dakikalarca afilere bakar, bir kahvede oturur geleni geeni seyrederdi. Parklarda, gezilerde, lokantalarda, meyhanelerde, sinemalarda grrdnz. Sandal, balk, deniz gibi eyler de balca zevkleri arasndayd. Yalnz onu ayn eylemi gerekletiren dier insanlardan ayrlan bir yn de vard. O, btn bunlar yaparken dalgn grnrd, ama bir o kadar da tetikte bir halini grmemek mmkn deildir. Her an bir eyler yakalamay bekleyen, bir denizalt karanlndan prltlar karmay uman kiinin davran iindeydi. Tetikteydi, bir avc gibi. Bir gerek, gzellik avcsyd. Boa ate ettii pek grlmedii gibi, dalgnla gelip avn kard da sylenemez. Gene o caddelerle, sandallarla, kahvelerle, meyhanelerle, parklarla, btn bu yerlerin insanlaryla peteini ne gzel rmtr. Sabahattin Kudret, Sait Faikde byle yaamaktan duyduu mutluluun yannda bir de pimanlkla kark bir acy da duymann mmkn olduunu syler. Bu acnn kayna olarak da yaaynn bu ekilde olmasn gsterir. Bu duygusunu kitaplarnn arasnda en iyi yanstann da Lzumsuz Adam olduunu syler. nk Sait Faik zaman zaman Sabahattin Kudrete yaaynn biiminden yaknrd. Pek inanarak olmasa da yaayn lzumsuz bulduunu syler, avareliinden bktndan, bir i tutmak istediinden aard.

135 136

Sabahattin Kudret Aksal, agm. Aksaln szn ettii bu air Charles Baudelairedir.

168

Yaay iin duyduu bu acnn benzerini sanat iin de duymu olduunu ifade eder. Aksal, Sait Faikin mr boyunca en gzel kaygs olan kendi kendinden kuku kaygsn hibir zaman iinden atamadn, bu ynyle onu Autocritique kavramna sahip bir yazar olarak tanmlamann daha doru olacan szlerine ekler. 137

2.13. Samim Kocagz (1916-1993) Samim Kocagzle ilgili deerlendirmelerini sadece bir tek yazsnda rastlyoruz. Samim Kocagzn yaymlad ilk hikye kitab olan Telli Kavakn 1941 ylnda yaymlanndan bir yl sonra kaleme alnm bir yaz olmas sebebiyle Aksaln Kocagzle ilgili nihay dncelerini iermese de bu deerlendirmelerin nem tadn dnyoruz. Sabahattin Kudret Aksal, daha ok Samim Kocagzn hikyeleri zerinde durmu, onlar eletirmitir. ncelikle onun hikyelerini sevmediini ifade etmitir. nk ona gre, Kocagzn hikyeleri sradan hikyelerdir. Aksal, hibir hikyesini pek alelade diye dnmeden okuyamadn syler. onun bir hikyesini bitirir bitirmez kendi kendime yle derim: yi ama bunu niye yazm! Btn bu olanlardan bana ne! Samim Kocagzn insanlarnn dram kimseyi alakadar etmiyor.. Daha dorusu dram yok. Fakat hangi insanlarn dram yok! O hikyelerin bir ounda insan da yoktur. te Dalyan, ite Yarnt iinde insan, insan topluluu olmayan bir yerin corafyasndan bahseden skc, masal gibi rportajdan baka bir ey midir O, Samim Kocagzn hikyelerindeki kii tipolojisini de beenmez. Onun hikyelerinde insanlarla, onlarn yaaylar, aklar, kavgalar yer almaz diyerek kendine yakn bulmaz. Ayn zamanda Kocagzn iyi bir dil merakls, gzel yazmak isteyen bir muharrir, bir air, dikkatli bir mahedeci olamadn da iddia eder. Aksal son olarak, Bu msran endiesini sanat iin duymayan her muharrir gibi Samim Kocagzn yazlar da lzumsuzdur. inde beeri olarak hibir ey
137

Sabahattin Kudret Aksal, Sait Faik in, Varlk, 418 (1 Mays 1955).

169

bulunmayan o yazlarn nasl yazlabildiini merak ediyorum. diyerek onunla ilgili kanaatini ok ak olarak bize bildirir. 138

2.14. Yahya Kemal Beyatl (1884-1958) Aksaln en ok beendii airlerin banda yer alan Yahya Kemal, 139 onun iin iir sanatnn ltn saptamada baar gstermi ender airlerden biridir. Edebiyatmza gelmeseydi, kendisinden sonra yetien ozanlarn ou gecikirdi. dedii Yahya Kemali iirleriyle iirin en doru tanmn yapm kii olarak grr. 140 Ayn zamanda Tanzimat anlaynn yetitirdii bir Batl olarak grd Yahya Kemalin her iki gelenee de yneldiini syler. Sz konusu bu iki gelenein Yahya Kemalin Okuldan lkeye dnelim sznde dile getirildiini belirten Aksal bu sz yle aklar: Bir ozanmz, Yahya Kemal, Okuldan lkeye dnelim demiti. (...) Okul, onun iin Bat iiri idi. Bat iiri ise, ilk adan bu yana olan sreci zmleyen iir anlamna geliyordu. lke ise, iirimizin geleneksel sesinin simgesi idi. Gryoruz ki, yzylmzn banda bir ozanmz bir tek gelenekle de yetinmemi, iki gelenee birden gereksinme duymutu. 141 Bat iirine ynelmek Yahya Kemalde Abb Bremond ve Mallarmde kendini gsteren z iir anlayna ulama abas eklinde tecelli ederken gelenek anlay da onun iirinde divan iirine ynelme olarak grlr. Yahya Kemalin eski iirimizi gnmzde yaatan air olmas onun geni bir okuyucu topluluunca benimsenmesini ve sevilmesini salamtr. Bu ynyle onun etkisi bir edebiyat severler aznlnn snrlar iinde kalmam kalabalklara doru sarkmtr. Onu zellikle ada airlerinin arasnda ayrcalkl bir konuma getiren ve poplerliinde etkili olan iirinin ikinci zellii iirin teden beri mal bilinen airane dediimiz konulardan sz amas, bu trden imgeler kullanmasdr. Aksal onun iirlerinde
138 139 140 141

Sabahattin Kudret Aksal, Dedikodu, Servet-i Fnn, 2401 (27 Austos 1942). Glgn Sedef, Sabahattin Kudrete Gre, Tan, 21 Ekim 1955. Sabahattin Kudret Aksal, Yahya Kemal Beyatl, Denemeler, Konumalar, s.128. Sabahattin Kudret Aksal, Ustalar Ne Diyor? Denemeler, Konumalar, s.204.

170

grlen iki Yahya Kemal portresinin ilkini tarif ederken divan iiri beenisi amza getiren ve aruzun son sanats ifadelerini kullanrken ikinci portre iin de stanbulun doa gzelliini anlatan bir ozan ifadesini kullanr. Yahya Kemalin geni kalabalklara almasn salayan bu iki zelliin, ayn zamanda iki okur tipi tarafndan iirine tepki gstermesine yol amtr, der. Bu okurlar da yle aklar: Yenilii salt ierikte bulanlar, zgn imgelerle duyarlklar gzelliin birimi sayanlar, bir baka deyimle gerek yeniliin ne olduunu bilmeyenler, iirlerinin allm zne bakarak Yahya Kemalin edebiyatmzdaki nemini kavrayamamlardr. Divan iiri beenisiyle yetierek deiimden korkanlarsa, zellikle adnn duyulduu ilk yllarda, eskiye ykndn sylemilerdir ki bu yarg da ok kiiyi, kukusuz, yadrgatmtr. Hemen syleyelim: Yahya Kemali, iirinin ieriiyle olsun, Divan iirinin eyh Galipten sonra son ustas diye dnerek olsun, sevmek ya da knamak anlamamakla birdir. 142 Yahya Kemal iirinin zelliklerini Aksal penceresinden bakarak yle sralayabiliriz: 1. Yahya Kemal yeniden msra, deyii, biimi bularak iirimizi geleneine balamtr. 143 2. Bir baka ifade ile Yahya Kemalin iirinin amac yitmi bir tz bulmak, gelecei ondan balatmaktr. iirin yz yla yakn bir sre boyunca yitmeye yz tuttuu bir edebiyatta, dizeyi yeniden bulmak, kurmak, kolay bir i olmasa gerek. Bu zgn ozanmz dil deiimi nedeniyle yok sayabileceimiz drt yz yllk iirimizin klasii niteliindeki bir dnemi kiiliinde zmlemi, gemile gelecek arasndaki balanty salamtr. 144

142 143 144

Sabahattin Kudret Aksal, Yahya Kemal Beyatl, Denemeler, Konumalar, s.124. Orhan Tahsin, Sabahattin Kudret Aksal le Bir Konuma, Yenilik, 12 (Aralk 1953). Sabahattin Kudret Aksal, age., s.125-126.

171

3. iirinin retisi belli bir duyarlktan ya da imgeler dzeninden ok daha tede, ok daha nemli bir ey, salt bir anlay, bir yntem, bir beenidir. 145 4. Onun iiri edebiyatmza gerek msra ile gerek manzumeyi getirmitir. 146 5. mgeler dnyasna snmadan, szcklerin rgsnden g alarak, gelii gzel bir zden iir retme baarsn gstermitir. 147 Son olarak Aksaln Yahya Kemal iirlerinin ierisinde beendii bir beyit ve aklamasn verelim: iirlerini teden beri sever, okurum. Havasndan, anlamndan tr deil, daha ok o salam kurulularndan, yaplarndan tr severim. Btn iirleri arasnda en ok sevdiim bir beyti sylememi isteseniz, sadece bir beyit se deseniz unu seerim: Byk Itrye eskiler derler, Bizim z musikimizin pri. Anlamndan m? Hayr. Ne eski musikimizle, ne de Itryle ilikim oldu. Bugne dek bir tek ezgisini olsun dinlemedim. yleyse bana yakn ne var bu beyitte? Hangi duygu, hangi dnce? Syleyeyim: Bana ne yakn, ne uzak! Bir duyguyu da, bir dnceyi de anlatmyor. Bir gerek mi var? Bir gerek var, ama ne denli olaan bir gerek! Bir musiki retmeni krsye km, konusunu Itrden alan dersinin ilk tmcelerini sylyor sanrsnz. Bir bilgi, en yalnndan bir bilgi, o kadar. Gene de edebiyatmzn en salam, en gzel beyitlerinden biri saydm syleyebilirim. Bana bamsz, bana buyruk bir kalp, bir tmlemeymi gibi grnyor. Neden gzel buluyorum o denli, aklayamam demeyeceim. Belki de bu beyiti, yaln bir bilgiyi dilin olanaklarn kullanarak gene yaln bir biimde syledii iin, kolay bir yargdan coku verici, byl bir deyi kard iin o denli seviyorum. 148

145 146 147 148

Sabahattin Kudret Aksal, age., s.128. Yeni Sanat, Ankete Cevap, 1 (Kasm 1949). Sabahattin Kudret Aksal, age., s.128. Sabahattin Kudret Aksal, age., s.127.

172

2.15. Yaar Nabi Nayr (1908-1981) Yaar Nabi, kltr dnyamzdaki yeri ile Sabahattin Kudret Aksaln dikkatini ekmitir. Varlk yaynlar dolaysyla Yaar Nabinin kltr evresinde uzun bir sre bulunduu bildiimiz Aksal, onu byk bir sayg ile anar. Birka kuan tannmasna, yerlemesine yardm ettiini syledii Yaar Nabiyi dnyasn g kuran, kurduktan sonra da btn ayrntlaryla koruyan, gittike de pekitiren bir aydn rnei olarak grdn vurgular. Gene ona yakn bir sre de ancak bir devlet kurumunun gcyle gelitirilebilecek klasik bir kitapl, tek bana bir yaynevi olarak, duyarl bir dikkatle oluturdu. (...) Bundan te, biimsel bir grnmn altnda ok ince bir duyarl barndran bir dosttu, dorular adna savamdan kamayan bir kalemi, terazisi az yanlan okulu bir edebiyat sevdals idi. 149

2.16. Ziya Osman Saba (1910-1957) Aksaln kendini bulduu gnden lmne dek var you iir olan sanat dedii Ziya Osmann onun gnl dnyasnda ayr bir nemi vardr. Aksal onu ncelikle yrei iyiliklerle dolu bir dost olmas nedeniyle sever. Aksala gre Ziya Osman bir kiinin, kiinin dostu olmaya, iir sevenlerin dostu olmay ye tutmutur. Aksal, Ziya Osmann dostluunu deta bir snak gibi grdn syler. 150 Ziya Osmann Beyolu-Yksekkaldrmdaki evinde aralarnda Cahit Stknn da bulunduu bir sohbet toplantsndan bahsederek onun kiiliinin bir baka boyutuna dikkat eker:

Yazn dnyasnn ereveledii insanlar, yine de balca konumuzdu. Cahit Stk da bu trden konumalarda sz geen insanlarn stne
149 150

Milliyet Sanat, Yaar Nabinin Kltrmze, Edebiyatmza Katklar, 21 (1 Nisan 1981). Sabahattin Kudret Aksal, Ziya Osman, Varlk, 449 (1 Mart 1957).

173

doludizgin gitmeyi huy edinmi kiilerden deildi. Ne de olsa, yazarln sregiden geleneidir bu, kimilerine deinmekten geri kalnmad. Ziya Osman bu tr konumalardan, gzlerini tavana kararak, ok eitimli bir glmseyile uzak kalmak iin aba gsterdi. Belki de aba gsterdi demekle yanla dyorum, insanlar kysndan bucandan da olsa ypratmaya ynelmemek onun doasyd. aba gstermeye gereksinimi yoktu. 151 Aksal, Ziya Osmann ncelikle airlii zerinde durur. Onun ok gen yata vezinli ve kafiyeli iirlerle zgn bir syleyie ulatn, zellikle ilk iirlerinde eski stanbulun baheli, bol aal mahallelerinden buruk grnmler izdiini syler. Onun iirleri ile ilgili okluk ne kmak eilimini gsteren duyarln l ve uyan geometrisinde dizginlemeyi bildi, iirimizin Fransz iirinin simgeciliine eildii bu dnemde o anlay srdren baarl ozanlarmzdan biriydi. deerlendirmesini de eklememiz gerekmektedir. Aksal, Ziya Osmann az yazan bir sanat, yazdklarnn da savrukluktan uzak olduunu syledikten sonra iirleri ile ilgili u genel deerlendirmeyi yapar: Ziya Osman 1930lu yllarda iirimizdeki yeni havay solumaya balamt. Bence, iirin o dnemde geirdii deiimi biraz da yanl yorumlad. iirimizin bu atlmna, salt iirin zgrlemesi, lyle uyaktan arnmas anlamn verdi. Byle olunca da lyle uyan dizgininden kurtulmu takn bir duyarlk, gevek rgl bir iir ortaya kt. Hep ilk izgisinde kalsa daha iyi olurdu. 152 airlerimiz arasnda en duygulularndan biri, belki de birincisi olmas, Aksaln Ziya Osmanda grd bir baka zelliktir. Ziya Osmann bu zelliinin ona bazen kazan, bazen de kayp olarak yansdn syler. Gnein bat srasnda yakalad bir renk, bir adrvan stne konmu gvercin, ayrda sessiz otlayan koyun, aklnza gelebileceklerin ou onu duygulandrm, iirini bu duygu gcyle rmtr. ou kez de bu duyguluuyla savamas gerekmitir salam bir iir dzeni elde edebilmesi
151 152

Sabahattin Kudret Aksal, Ziya Osman ve Hamit Macit, Denemeler, Konumalar, s.220. Sabahattin Kudret Aksal, age., s.221-222.

174

iin. Bunun iin ben ll uyakl iirlerini brlerinden daha stn tutarm. lyle uyan snrlar Ziya Osmana duygululuunu daha rahat yenebilme gcn vermitir de ondan. Kk duyguda olan bir atln hz, lyle uyak dzeninin snrlaryla kesilince, kimi kez, iirimizin sayl baar rneklerinden biri ortaya kvermitir: 153 Mesut nsanlar Fotorafhanesi adl hikye kitab ekseninde hikyecilii ile ilgili deerlendirmeleri de olmutur. Bu kitabn, ok fazla ilgi uyandrmasa da hikyeciliimizde nemli bir yeri olduu dncesindedir. Bu kitaptaki hikyelerin bata gelen genel zellii ilgin gzlemlerle, duyarlkl, zgn bir anlatm iermesidir. 154

153 154

Sabahattin Kudret Aksal, Ziya Osman, Denemeler, Konumalar, s.156. Sabahattin Kudret Aksal, Ziya Osman ve Hamit Macit, age., s.222.

175

NC BLM
RLERNN NCELENMES

176

A. Temalar 1. Doa Yeeren otlarn stne uzan, Yum gzn, gr gkyzn orda.
Yeeren Otlar, iirler, s. 268.

Doa, Trk ve dnya iirinin en ok tercih edilen konularndan biridir. Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde de nemli bir yer tutar. O, deta doay sanat alglay ile yeniden dzenlemek ve bizlere duyurmak iin iir yazmaktadr. Onun iirlerinde doa ve birey ilikisi olaan grnmden te, gizli ynlerinin kefine yneliktir. Bizim iin olaanlk sradanlk, onun iin yadsnamayacak, hatta minimize edilemeyecek bir olgudur. Bu yzden doa btn unsurlar ile onun iirinde yer alabilmek iin deta yarmaktadr. Aksal, doann kendi iir dnyasndaki yer kavgasn ilk iirlerinden birinde; Bir trl harcamakla bitmez Gkyz aa bulutlar ehrin bitiminde bir orman Arlar karnca kular (...) Nasl iten hazrlktalar Her biri yer alabilmek iin iirde bir rzgr essin rzgr
iir Dnyas, iirler, s. 55.

dizeleriyle vurgularken, bir baka iirinde; Doa nesi var nesi yok Dker ortaya: Nesneler!
iir stne Dnce, Batk Kent, s.21.

diyerek bu kavgadaki doann galibiyetini iln eder. Ona gre doa, iirinin ilk malzemesidir, mayasdr. Sabahattin Kudret airi avc gstergesi ile imgelem dnyasnda yer verir. Gnein doay aydnlatmaya balamasyla birlikte bir avc edasyla ve iinde 177

uyanan tutkuyla doann iinde dolamasn, iirinin kurgusunu doaya yaslamasn tler. Ona gre air ncelikle doaya tutkun olmal ve her gn ona olan tutkunluu yine doa ile paylamal. Buradan oltasna taklanlar zenle semeli ve iirine yerletirmelidir. iirinin anlam elerini her gn oradan semelidir. Bu yaklam ayn zamanda iirin bir alma, bir aba sonucu ortaya ktna inanan Aksaln bu gryle paralellik gstermektedir. Aksal, Tanyeri birden dnde aard Tepeden trnaa diren bir avc Utu gitti krlarn buusuna En serin nane kokularla savruk (...) Avc dnd kentine avlad Yamuruyla bir orman torbasnda 1
Tanyeriyle, iirler, s. 133.

diyerek doann bu arna kulak asmamann biraz da mmkn olmadn syler gibidir. Doada airi, dolaysyla Aksal kendine eken byl bir yn vardr. Doada bulamadmz gzellik zevkini oluturan birliin ancak sanat eserlerinde bulunabileceini syleyen Suut Kemal Yetkin (1903-1980) Sanat hazr olarak ne d realitede, ne de ona stn ideal bir lemde mevcuttur. Sanat eseri bir eyin hibir zaman kopyas deildir. Sanatkr grd veya iittii eyleri aynen eserine koymaz; onlar mizacna tabi olarak imal ve ina eder. Tabiat onun iin bir lgat kitabndan baka bir ey deildir. 2 der. Doann sanat eliyle dzenlenirse gzelleebileceine inanan Aksaln da ayn grte olduunu sylememiz mmkndr. Gzelleme iirinde airin bu urasna

airin doadan imge ve simgeleri bulup onlar iirde kullanmak zere notlar yazmas torbasn doldurmak tabiriyle ifade edildiini dnyoruz. Bu syleyile birka iirinde daha karlamaktayz. Bir dierini Kap iirini amlarken sylemitir. Kullanld bir baka iir de Bir Maviyi Bulmaktr. Burada ise torba heybeye dnmtr. Dzeyde tek plak aa, el dememi aydnlk, geceden gne heybemin yk Bir Maviyi Bulmak, iirler, s. 187.
2

Suut Kemal Yetkin, Estetik, Maarif Matbaas, stanbul 1940, s.93.

178

dikkat eken Aksal, denizin zgr aalarn alr bir saksya yerletirir, krmzya boyar olmazsa deitirir, bir boydan bir boya maviye boyar, kla donatr, sevginin gneiyle ykar; onda d ve dncelerin ieini bytr. 3 Bir iirinde Evi glgele, aac yamura dndr 4 derken, Aac Deitirmek iirinde bu abann bir baka rneini verir: Bu aac deitir, yapran Azalt, oalt ya da! Dallarn tek Tek elden geir, bakklk sala (...) (...) Ya kular? tsn m? Sussunlar m? (O da senin Bilecein i.) (...) 5
Aac Deitirmek, Batk Kent, s.89.

Ona gre bu dzenleme doann insanla sunduu bin bir gzellie karlk olarak sanatnn doaya borlu olduu bir katk, hatta yardmdan da te bir grevidir. Her sabah sizin iin varm diyen doa, uan kuun kanadna k verir, yeryzne aydnl getirir, her tarafmz bir mavilikle kuatr, kara topraktan fkran renkli bir cmb sunar. Ksacas doa, bu aklk, arlk ve gerekliin ierisinde yaamamz salar. Bizlerin buna karlk bir eyler yapmas gerekmektedir. te burada sanatnn zerine den grev ortaya kar. Aksal, Gelin siz de bir ey ekleyin bu ie llm biilmi dzene doaca

3 4 5

Gzelleme, Elinle (1962), s.42. Bir Aacn Dibine Oturuyor, Batk Kent, s.99.

Aac Deitirmek iirindeki anlam katmanlarndan bir dieri olarak, airin iir retim ilesinin doayla imlenmesi verilebilir. Aksal burada airin iir zerindeki almalarnn anlatmn aala imlemi, iirin isterleri olarak kabul ettii ltlerden bakklk ve ahenk gelerinin kurgusunu rneklendirmitir. air, Dallarn tek tek elden geirle dizelere, yapran azaltlmas ya da oaltlmas ile szcklere, kularn tmesi ile de szcklerin ses deerlerine ynelik dikkatlerini bize sunmaktadr.

179

Zorlayverin usunuzu yokua Bir tula koyun bu yapya insanca

Doa Dedi Ki, iirler, s. 125.

dizeleriyle de bu grevin erevesini izerken, bir yandan da doann sunduu gzelliklere, sanatnn yapaca katknn varlndan sz aar. Sanatta dzen, denge ve uyum arayan Aksal, bunun rneini ve kaynan doada bulmutur. Doa barndrd bu nitelikleriyle sanatya k tutmakta, sanatnn ileli yolunu aydnlatmaktadr. Sanat da doadaki bu uyuma ayak uydurmaldr. Benim de bir eyler katmam gerek Gkyzne insanlara Yardm etmek istiyorum Anlamasna bulutlarn bacalarla
Benim De, iirler, s. 43.

Sanatn en derinden baml olduu temel zellii doay deitirmek, zmleyerek bir baka bileime ulamak eklinde amlayan Aksal, sanaty da bu erevede doay salt olduu gibi deil, olmas gerektii gibi alglayan kii olarak tarif eder. 6 air de tpk ressam gibi doa zerinde tasarrufta bulunacak, zgrce onu eip bkecek kendince bir grnm kazandracak ve bize kendi doasnn grntsn sunacaktr. Bu subjektif tavr, Ahmet Muhip Dranasta grlen doay doann mant iinde deil de insann mant iinde sunmak, gerei kiisel bir adan yanstmak yaklamndan hareketle aklar. Bu yaklamn kklerini Batda on dokuzuncu yzyln sonuna doru oluan yeni iir atlmlarna kadar gtrerek yle der: Yeni sanat, doann ya da gerein mantn deitirmekle balamtr diyebiliriz. Biim bozmalar, yeniden biim kurmalar Batnn ilk yenilikilerinin ilkesidir. Bilimin gn getike doaya egemen olmasnn, doay deitirmeye kalkmasnn yannda, sanat da kout davranm, doaya egemenlik kurmak, doay deitirmek zlemine dmtr. Anlatnn yerini byk bir oranda yarat alm, her sanatyla doa bir baka yze brnm,
6

Sabahattin Kudret Aksal, Sanat Savunmak, Denemeler, Konumalar, s. 38.

180

varln i ilikileri kurcalanmtr. Bir Fransz eletirmeni, Czannen pek ok resmini izdii Aix kasabas iin yle diyor: Czanneden sonra, Aix kasabas deimitir. Sanatta, yeniliki akmlarn ortak ilkesini zmleyen bir sz! Bugn bizim iirimizin de, az ya da ok, bu yatakta aktn syleyebiliriz. nsanla doa ilikisinin bu adan belirtilerini Ahmet Muhip Dranasn, krk yla yakn bir sre nce yaynlad ilk iirlerinde gryoruz. Ama airane, mahzun bir ylan Aya dalm yle... bir dal ucundan. beyiti, ya da imdi rya grr damlarda Soluk, uzun yzl adamlar. beyiti, ya da Apartmanlar sar ayn mahrutunda Babaa vererek kollarken havay Dostlar bir k ve glge hududunda Soyarlar, soyarlar bir siyah meyveyi. drtl yukarda zmlediimiz anlayn, beeninin ilk belirtileri saylmaldr. Bugn iirimizin dayand balca deerlerden ikisini, yllarca nce bir ozan, ilk kez uygulama yoluna girmi! Az ey mi? 7 Sabahattin Kudret Aksaln doa ierikli iirlerinde grlen bu yaklamn dsel olmaktan ok kurgusal bir karakter tadn syleyebiliriz. Onun iirleri bu ynyle bizi arm teknii ile reel dnyada yaadmz bir yaantnn yeniden imgesel retime deil, airin kendi zihinsel dzeneindeki epistomolojik gelerin oluturduu kurgusal bir evrene gtrr. 8 Bu balamda onun iirlerinde gvercin mavi, aa ise bazen kara, 9 bazen de aydnlktr. 10 Onun iirindeki doada erik aalar aire sabahlar gnaydn diye

7 8 9

Sabahattin Kudret Aksal, Dranas in, Denemeler, Konumalar, s. 51, 52. Ycel Kayran, Sabahattin Kudret Aksaln iirine Giri Denemesi, Adam Sanat, 97 (Aralk 1993). Elinle, iirler, s. 111. Aalar, iirler, s. 189.

10

181

seslenir, 11 avclar yamurla orman avna kar, 12 gkyznde llerin gz gibi asl duran yldzlar 13 gnein avlusunda ykanr; 14 mavi, bir ku gibi uuur, 15 gz grmez karatavuklar aalarn dallarnda asl durur. 16 Bu iirlerde farelerden kk kedilere, 17 tyden bir ormana rast gelmemiz mmkndr. 18 Bunlara baka grntler de ekleyebiliriz. Mesel, bir yaz gn tozlu dar sokaklarda dolarken scan ve tozun etkisini kuvvetlendirmek iin bir grnt izilir. air bu grntyle yaanlan an ile gemi arasnda kuvvetli bir iliki kurar. Boz bulank bir su gibi akan yaplarn arasndan gemite kalan mutluluu, imdiye tamak ister. Mutluluk, mutsuzluk eiinde dolar durur. Bu snrda ayan bir teye, bir beriye atar, ama her iki zaman da duyarak yaayamaz. Bir yaz gnyd brakmtm arkamda Yryordum sokaklar tozdu, yaplar Boz bulank bir su gibi akyordu Bir kadn amarn asyordu Penceresinde yitirilmi anlar Burnumda rm yemi kokular Yer bitirir en gzel aydnlklar Geceyle gndzn kavak noktasnda
Eik, iirler, s. 131.

Doadaki bir ok nesne, Sabahattin Kudretin iirinde karmza bambaka bir grntyle kar. Hibiri bizim doada grdklerimize benzemez. Bunlar doadan hazr alnan grntler deildir. airin zihninde yeniden retilen, yeniden ekil kazandrlan zgn grntlerdir. Varlk, Aksaln bir ok iirinde, airin kendi zihinsel dzeneinde kazand, olmas istendii gibi bir ekle brndrlr. Av
11 12 13 14 15 16 17 18

Kadnla Erkek, iirler, s. 191. Tanyeriyle, iirler, s. 133. Yldzlar, iirler, s. 344. Kervan, iirler, s. 138. Tfek, iirler, s. 163. Tanyeriyle, iirler, s. 133. Fantazya, iirler, s. 167. Tyden Orman, iirler, s. 142.

182

iirinde air, evrenin sonsuzluu karsndaki aknln anlatrken ayn glmseyerek bakt tabloda, g bakraca dntrmtr. Bu bir ynyle metaforik bir anlatmdr. air bu iirde, sonsuzluun karsnda duyduu aknln ne karr. Bunu da gkyzn ara yaparak anlatr. Trnce lmsz, eski Bir ku terdi uzakta, derken evreni, evrende bulduu sonsuzluu lmsz ve eski bir kula imler. Hatta bu benzetmesine gezegen ormann da ekler. Sonsuzluk gizinin kapsnda dncesi her zaman yenik dren ve Gndz gece i mavide Bulutlarla srkleni, Utum a boyanm, Oradan oraya havada.
Av, iirler, s.204.

ifadeleriyle bize sunduu gkyz, biraz daha geni ele alrsak evren, iinde barndrd sonsuzlua haiz eitli varlk unsurlaryla onun nazarnda bir bakratr. air iirinin son dizesinde Ay glmser gk bakrata diyerek batan itibaren sraladklarn, bir ynyle gezegen ormann, g bakraca dntrerek daha etkileyici bir anlatma ulamay amalamtr diyebiliriz. Aksal bu dnme benzer bir uygulamay Srtma iirinde yapar. 19 Burada gece kocaman memesiyle air iin bir anne olurken kendisi de gecenin koynuna uzanp oradan beslenen bir ocua dnr. air hi sonlanmayacak gibi gelen geceyi ancak byle bir dntrmeyle daha arpc bir ekilde ifade edebileceini dnm olmaldr. Burada gece ayn zamanda airin duygu ve dnce dnyasn besleyen nemli bir e durumuna gelmektedir. Gece ile ilgili yer de syleyeceimiz gibi, air iin gece hayal dnyasn byten, ona ekil veren ihmal edilemeyecek ana yaam kaynadr. 20

19 20

Srtma, iirler, s.162.

Dier rnekler iin u iirlere de baklabilir: iir Dnyas, iirler, s.55; Sabah Gnei, iirler, s.94; Sokak, iirler, s.143; Darda, iirler, s.169; Penceremde, iirler, s.178; Ad Duyulmam Bir Sanat in At, iirler, s.189; Bir Bulut Kanar, iirler, s.214; Torba, iirler, s.214; Rzgrda, iirler, s.261.

183

Sabahattin Kudret Aksaln savunduu sanatnn doay alglay biimi ile ayn konudaki grlerini dile getiren kinci Yeni iirimizin nemli temsilcilerinden lhan Berkin Sanat elbette doadan yararlanacaktr, onu bir yana atmayacaktr, ama iinin o olmadn, ona kar kendi doasn koymak olduunu, onu ykmak, onu deitirmek olduunu bilecektir. 21 szleriyle paralellik arz ettiini belirtmeden geemeyeceiz. Aksaln doa ile beraber olma istei o kadar baskn bir duygudur ki birok iirinde gnein doay belirginletirmesiyle birlikte onu doayla ba baa buluruz. nk doa insanolunu yaamaya arr. 22 Bu birliktelik onu sonsuz duygulara ve hulyalara srkler. Yaama anlam ve deer kazandran doadr. Kprdad gznde gne, uyandn, Bir avucunda ku, brnde mavi. (...) Damn bittii yerde aa, aacn Bittii yerde gk balyor arszca. Yrrken ge bak, u git, gk iinde Savrulmakta gnler gneler iinde.
Bu Sabah, iirler, s. 269.

air doann arna yine gnn balamasyla cevap verir. Doa btn enstrmanlaryla yle gzel bir bestedir ki bunu duyan sanatnn kaytsz kalmas mmkn deildir. Doa, bulutuyla, otlaryla, ksacas btn geleriyle onu kendine eker. Doann bu ekim alanndan kurtulamayan air kendini darya atar, aralarna karr. Bir kentte doayla ba baa kalnabilecek yerler hi phesiz parklardr. nsan ancak bu snrl alanlarda oyalanabilir. Aksal da kentteki bu dar alanlar ok sever. Bunun dnda evreni aydnlatan gne, zerimizde btn mavilii ile duran gkyz ve bulutlar her yerde bize duygu yklemeye hazrdr. Seyrine doyum olmayan btn bu manzarann Aksalda uyandrd youn duygu ise sonsuzluktur:
21 22

lhan Berk, airin Topra, Simavi Yaynlar, stanbul 1992, s.14. Aydnlkla, iirler, s. 55.

184

Otlar eker beni, bulutlar eker, Gnm, kulamda sesiyle balar O hi grmediim algnn () Btn parklar, btn sokaklar benim, () Durur Aalara bakarm uzun uzun, Aralanm kapsndan sonsuzun
Yolculuk, iirler, s. 201.

Sokakta tek bana yryerek yol boyunca sralanm aalara veya bir parkta oturarak aalarla beraber gkyzne uzun uzun bakmak ona ok renkli ilhamlar verebilmektedir. Kap iiri doann onun iir abasndaki yerini ok gzel ifade eder. Kap iirinde akland zere airin doayla temas daha kimsenin uyanmad ve tanyerinde aydnln dmdz bir izgi gibi uzand vakitte balar. Hi vakit kaybetmeden bir urba gibi giydii geceyi zerinden karp atar. Ta m toprak m brt m bcek mi Bitki mi alabildiine evren mi Gkkuann emberinde tutsak Bir el tutumunda sonsuzdan rak
Kap, iirler, s. 135.

her ey artk onun alg alannn ierisindedir. Bir aata bolua uzamann Taylarda kou duman otlarn
Kap, iirler, s. 135.

gizini zmeye alr. Ve bylelikle evrenden toplad grntleri torbasna doldurur, onlarla birlikte iirinin biimini oluturmaya balar. Aksaln Biimde anlam anlamda parlt Varla yok torbamda binbir grnt
Kap, iirler, s. 135.

185

dedii de budur. Bu aba yle ileli Bir balang(tr) ki sayklanr sonu. Ayrca bu abaya usun bitmez tkenmez oyununu da eklemek gerekir. 23 Aslnda onun btn amac nesnelerin artc ynn yakalayabilmektir. Bu yzden o, gece vakti oda iindeki nesneleri seyrederek onlarn en yetkin yzlerini yakalamaya alr. 24 Doay izleyerek onlardan orijinal bir imge ortaya karma urasn daha baka iirlerinde de buluruz. Bir Aacn Dibine Oturuyor adl iirinde air, bulutun akp getii, bir kuun kanat vurduu mavi gkyzn saatlerce seyreder. Btn abas bir im grebilmektir: Bir aacn dibine oturuyordu Yaz yukarda bulutuyla geiyor, tek Ku kanat vuruyordu dingin mavide Bakyor hep, o yar alglay, ah Bir im grse!
Bir Aacn Dibine Oturuyor, Batk Kent, s.99.

lkyazlar iirinde de Aksal gnlk gnelik bir gne ait yine maviliin tm hrnl ile grnd gkyznde bir imge yakalamaya alrken buluruz. Uzun bir seyir sonunda evresini kuatan aalar, gkyz ve gkyzndeki kular artk onun iin birer imgeye dnmtr: (...) geiyordum Gnlk gnelik bir yerden, yabanl bir ku Dolanyor havada, o hrn maviler, Aalar grdm sanrdm, oysa mgelerdi onlar, salt imge, hepsi, Bakalar da, hepsi, hepsi, dnp baksam imdi oraya, yine.
lkyazlar, Batk Kent, s.127.

23 24

Kap, iirler, s. 135. Oktay Akbal, Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet, 14 Ocak 1978.

186

Herkes aac aa gibi grr ama air onda ikinci bir anlam/grnt sezer veya sezmelidir. O yzden iir uzak ses(tir). air de bu uzak sesleri duymak ve duyurmak iin bu dnyaya gelmi ve o urala lm bekleyecektir: Uzak seslerle gelir ozan Uzak seslerle gider.
Uzak, iirler, s. 347.

Aalar bilge bir kiiyi artr, sonu olmayan ovalar insan lgna evirir. zellikle bulutlar, bulutlarn arasndan kan gne ve gkyz bizi sarp sarmalar. 25 lkbaharda iek aan aalarn leye doru kokusunu yaymaya balamas, bulutlarn ty ty savrulmas ve rzgrla birlikte ekinlerin dalgalanmas ovada bir enliin baladna ieret eder. Bu enlie mavi mavi tten dumanlar, gkte kanat rpan sereler katlrken bizim ilgisiz kalmamz air kabul edemez. Bizlere de onlarla zdelemeyi nerir. 26 Hatta yaayan birini lden ayran en belirgin zelliin btn bu doa gzelliklerinin farknda olmak olduunu syler. 27 Bu ynleriyle doann yaama sevincini besleyen ana damarlardan biri olduunu iddia edebiliriz. air yaamn farkna bir lde doa aracl ile varr. Doann bu arpc gzelliklerinin bir gn yok olup gideceinden endie duyan Aksal, bu aresizlik ierisinde kendisini yalnz brakmamas iin doaya yalvarr. Gecenin gne dnd vakitte su yznde beliren ilk k parasna, kocam aacn taze yapraklarndan den iy tanesine, daha beter maviye alan maviye, yeile alabildiine susam yeile beni koyup gitme! diyerek seslenir. nk onlar umutlarn, sevdalarn, tutkularn bir baka ifade ile yaama sevincinin kaynadr: Sen gecenin gne dnd vakitte Su yznde biimlenen lk k paras Beni koyup gitme (...)
25 26 27

Dnrz, Batk Kent, s.105. Sarma Dola, Trk Dili, 301 (Ekim 1976). Bir Kadn, iirler, s. 72.

187

Sen mutluluu uan kuun Yzen baln Dolan yemiin Sereserpe ovann
(...)

Beni koyup gitme zsuyu aacn Yryen kkten gvdeye Gvdeden dallara doru Yapra aydnlatan
Ak Aydnl Akln, iirler, s. 91.

Ama doa ister istemez bir yok olua doru srklenmektedir. Doa ocukluunda bildii, grd doa da deildir. ocukluunda etraf su, aa ve taflanlarla dolu iken btn bunlar imdi yok olup gitmitir. nceleri Yeil dallar arasndan, uzak bir yerde duran mavi g grebiliyorken imdi bu mmkn olmamaktadr. nk yeilliin yerini yksek beton binalar almaktadr. air bir tkenie doru akmakta olan doaya Ey yitik doa Ey srkleni! eklinde seslenirken ondan bu gidii durdurmasn ister gibidir. 28 Bu tkeni aslnda airin de kabul ettii gibi kanlmazdr. nk doadaki her ey bir gn elbette yok olacaktr. Sonsuz hibir eyin olmadn bilmek de airi zer. Bin bir aba ve hareketlilikle uyanan doada geirilen zamanlarn anlatld Atl iirinde bu duygusunu u ekilde iirletirir: Bir dzle ktm srtmda heybe Gn aaryordu bin bir aba! ile uyanan doada geirilen zaman, Gittim aydnlmla sarma dola, Ovayla elele, gnele zde! bir vuslat aire baheder. Ama bu birliktelik, her eyde olduu gibi sonludur. Hatta aire gre sonlanmadan te bir olgudur bu: Yokluk.

28

Eski Bahe, iirler, s. 231.

188

Adm banda yokluk, gzlerimle Okadm, rzgrdan kam ve yele!

Atl, iirler, s. 205.

Pann lm iiri bu yok oluun deta iln gibidir. 29 oban Tanrs Pann doann yitiriliine dayanamayp kahrndan lmesi bitmeyen bir adn balangc olmutur. Doann bu talihini deitirmek mmkn olmamtr. Pan lverdi at Yakan da olmad Ne de bir an kald i kta bir kt Ne bir iir ne ad Dnyd cinlerin Kara gndz ak gece Bir kaynaktan itike

Pan: Dalk Arkadiada kkba hayvanlarn, obanlarn tanrs. Kei ayakl Pan, Hermesin oludur. Pan sz Yunancada btn anlamna geldiinden mistikler, sonralar Pan her ey yapabilir bir Tanr payesine kardlar. Plutarkhos, Korfunun gneyinde sefer eden bir gemideki gemicilerin, Paksos adasndan gelen bir ses duyduklarn anlatr. Gemi dmencisinin adn syleyen bu ses, dmenciye Ulu Pan ld haberini vermi, dmenci ald bu haberi emredilen yerde karaya doru seslenince, karadan korkun bir inilti, bir feryat duyulmu, Pann lmnden tr doa yas tutmaya balamt.(Azra Erhat, Pan, Mitoloji Szl, Remzi Kitap Evi, stanbul 2001, s.235.) Sabri Esat Siyavugile gre doann sembol olan bu oban-ilh, doann yitirilie insan nazarnda deer kaybediine dayanamam ve kahrndan lmtr. Pan orman ve kr mahluklarn korkutmuyor, onlara ktlk etmiyordu. Onun btn gayz, durmadan geenlere, grmeden bakanlara idi. (Sabri Esat Siyavugilin Trk Halk iirinde Tabiat adl bu makalesi u kitapta yer almaktadr: kr Elin, Trk Edebiyatnda Tabiat, Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar, Ankara 1993, s.8, 20.) Aksal bu iirinde buna telmihte bulunarak doann yok oluuna iaret etmek istemitir. Sz konusu bu mitolojiyi bir baka mensur iirinde u ekilde anlatr: Byk Pan ld diye barmt kaptan Thamos bir sabah, aklarnda Paksosun. Grnmeyen bir kalabaln uultusu, akn ve cokulu, yinelemi Thamosun ln. Tiberiusun ayd ya da Tiberiusun g. Gkler 4, iirler, s. 395.

29

189

Srp duran gllerin Yokluu at sadece

Pann lm, iirler, s. 151.

Aksaln iirlerinde kendini gsteren nemli bir yneli de kentten doaya katr. Kentin karmaasnda, younluunda bunalan insan iin huzurun arand yerlerin banda hi phesiz doa gelir. Muzaffer Uyguner de ayn ze iaret ederek yle der: Kentlerin insan bunaltan, irkinlikler arasnda gnln karartan havasndan, sokaklarn yiyip bitirdii en gzel aydnlklara ve bir ku gibi havada kanat vuran irkinliklerden gzellie gidi. Aksal, en gzel aydnlklar, olaanst gzellii, insann kendi kendinden oluunu doada buluyor. 30 Aksal iin krlara gitmek insann kendi benlii ile ba baa kalmas, dolaysyla zgrle kavumas demektir. Aldm bam krlara doru Gzmn grebildiince yrdm dizeleriyle balayan Tabiat Ana iiri Aksaln bu istek ve dncelerinin aynasdr. Aksal bu iirinde kentin karmaasndan kaarak krlara sndn, zgrce doayla ba baa yaamann tadna vardn anlatr. air bazen aacn birinin dibinde, bazen de bir su kenarnda brtlenler, itlembikler, gelincikler arasnda soluklanr. Akarsuyun hemen yan banda ge ykselen ulu kara mee, milyonla yapran ev bark edinmi kargalar seyrederek ruhunu dinlendirir. Bir ara gnein altnda slak imenlerden yaylan toprak kokusunu doyasya iine ekerek yeni batan yaratlm veya arnm gibi olduunu yle dile getirir: Bir gn be gn Be yl Yz yl gemi gibi oldu aradan Bir batan bir baa arndm Kanm bedenimde doland yeniden
30

Muzaffer Uyguner, Eik, Varlk, 753 (1 Haziran 1970).

190

Elim ayam dncem Yeniden el ayak Yeniden dnce yle bir dirilik yreimde Kalktm ehre dndm.
Tabiat Ana, Duru Gk (1958), s.31-32.

Kr gezisinden arta kalan duygular, intibalar Krda Gezintinde yer bulur. Akama yakn bir saatte ayaklarnn altnda otlar, zerlerinde aydnlk gk olduu halde rzgrn tad kekik kokusunu ilerine ekerek omuz omuza yrrler. Kei yolunu takip ederek, baheleri sulayan arklarn yanndan tekrar kentlerine dnerler. 31 Yukardaki her iki iirde de grld gibi kentten uzaklap krlarda dolamay ok seven Aksal, doayla ba baa geen bir gnn sonunda yine yaad kente geri dnmeyi ister ve dner. Fakat baz iirlerinde doayla i ie bir yaam srme istediini ifade ettii de olur. Bir iirinde 32 Yamaca yaslanm kyde Yaadm ben de bir dnem diyerek belki bir yaanm iirletirmekte, belki de bu isteini bu ekilde ortaya koymaktadr. Doa iirlerinde bize belki yaanmln bir yks, belki de bir arzunun ifadesi olarak yamaca yaslanm alack daml evlerini bize tantr: Asmasyla bahe, aata Gne oynar sabah akam. Papatyayla donanr n lkyaz bademler aar ala Gkte bulutlarn kervan Kokular salan baygn le.
Evimiz Orda, iirler, s. 293.

31 32

Krda Gezinti, iirler, s. 279. Kyde, iirler, s. 293.

191

Bu kr evlerine bulutsuz bir yaz gnnde mee, ktk sar dallar tayan yayl arabalarnn airde uyandrd sadece hzndr. 33 air byk bir kentte, kk insan olarak yaamann strabn duymakta, birazck olsun bu strab bastrmak, unutmak iin doaya kamaktadr. Doa zaman zaman bu skntlar unutturmakta yeterli olmaz. Hatta gmen kular ondaki uzaklara g duygusunu harekete geirmede yeterli olur. Bakarlar eki gl Yzlerinde, sorarlar Hangi iklimden umu Ki bunca scak kokar.
Ku, iirler, s. 293.

Aksal gnmzn doa yapsnda eksik bir eylerin bulunduuna inanr. Zaman ve zamanla birlikte hareket eden insanolu doay vurdum duymaz bir tavrla yok etmeye almakta, ince ruhlarn yaama alanlarn bir bir tahrip etmektedir. Aksal yaad ann deil de, gemiin doasna zlem duyar. En ok da ocukluk gnlerinin Derincesinde doayla i ie geen, akamn olmad gnleri zler: Eski krlar ocukluumun, Akl aydnln rdm krlar, Bulut fundalklar, hznl brtlen, ak badanal ev. (...) Scak samanlar, sarya boyanm gk, Kavakl yolu akamn.
Eski Krlar, iirler, s. 359.

Baz iirlerinde de doayla ba baa geirdii yaz gnlerinin deta bulutlar gibi uup gitmesine zlr, gndzleri rzgrla rperen st, geceleri ayn aydnlatt kavak aalarn hznle ve zlemle anmsar: Ey kekik kokusu krlar, Toprak yollar, mor dumanlar! Geen yaz sonu muydu sence!
Yazlar, iirler, s. 268.
33

Yayllar, Batk Kent, s.35.

192

1.1. Eski Bir ini: Gkyz Aksaln iirlerinde doa ile ilgili birok genin adna rast gelsek de zellikle gkyz, gne, aa ve deniz n plna kmaktadr. Harcamakla bitirilemeyen gkyz 34 Aksal en ok rengiyle etkilemitir. O gkyznn aydnlna ve insan deli eden maviliine ktr. Bu grnmyle gkyz, Batk Kentteki gibi eski bir iniyi 35 andrr. 36 Yine mavilii artran bu eski iniye, yani gkyzne tutkun olmamak mmkn deildir. Bu olaanst mavi grnt Urama iir yazamazsn Bu denli maviyken gkyz
iir Yazamamak, iirler, s. 33.

dizelerinde dile getirildii gibi bazen airi iir yazmaktan bile alkoyar. nci boncuk gibi grnen yldzlarla ssl gkyzn 37 evinin penceresinden her zaman grmeyi arzular. 38 Bu yzden aslnda o, bulut evi olarak grd gkyznde 39 insann zerine karabasan gibi ken, gkyzn bir rt gibi kapatan bulutlar pek istemez. Onun iirleriyle bize sunduu gkyz her zaman iin duru, parlak ve ini gibi masmavi bir gkyzdr: Masmavi bulutsuz duru Bir gkyz orda ite
Sincanky, iirler, s. 75.

34 35

Ramis Dara, Gkyz... Gkyz... Trk Dili, 376 (Nisan 1983).

Uzun bir gemie sahip gkyznn bu kocamlna iaret etmek amacyla eski sfatn tercih ettiini dnyoruz.
36 37 38 39

Batk Kent, Batk Kent, s.13. Sabah, Akam, iirler, s. 213. Obat I, iirler, s. 24. Torba, Varlk, 827 (Austos 1976).

193

Bir gkyz var Mavisi deli

Anadolu Yaylas, iirler, s. 77.

Korkusuzca uzanmal sedire nsan yorgun dmeli saadetten Sonra bakarak mavi gklere
Ev Adam, iirler, s. 47.

Doadaki nesneleri kendi diliyle konuturmay ok seven Aksal bir iirinde de gkyzn konuturur. Yukarda iaret ettiimiz gibi air bu iirinde de gkyzn mavilii ile bizlere sunar: Gkyznm senin! Bana ban ekmeini, Bulan amuruma, yzn yamurumla Yka! Sr git rakln sokamda! Mavi bir kla bezerim gndzn, Dner gne, morlar drrm gecene, Ben dikerim uykunun blnmezliini. En yalnz aata gr beni, bir bulutta Bak! Ovadaym rmakta, Byk Aynada.
Gkyznm Senin, iirler, s. 266.

Gndzleri sr gibi akan bulutlaryla, 40 geceleri yanp snen yldzlaryla, 41 bizi kendisine balayan gkyz gerek gzelliinin dier bir ksmn akam vakitleri gsterir. Gnein batmaya balamasyla mavi renginden syrlp yava yava kzla boyanan gkyznn seyrine doyum olmaz. Tpk Haimde olduu gibi Sabahattin Kudret de akam vaktindeki ufkun rengini kan krmzsna benzetmekten holanr. Bilindii zere Haimin, zellikle son iirlerinde, hkim renk kzldr. Kzl

40 41

Mavimsi Zaman, iirler, s. 154. Eski Zaman, iirler, s. 153. Bir Ku Gibi, iirler, s.165.

194

renkle ssl bu tasvirler daha ok bir kanl ziya, ufka den kanl gne imajlarnda grld gibi kan renginden domutur. 42 Aksala gre gkyz fizik tesi, yani alglayamadmz bir nesne ya da kavramdr. 43 Bir iirinde gn gz iinde sakl olduunu vurguladktan sonra Ge bakld, gn algland sylenir. Aykr savlar! 44 diyerek bu dncesini bir kez daha yineler. Gkyzn alg tesine srklemek, ona fantastik deerler yklemek bir lde onun snrszl ile izah edilebilirse de bizce burada her baka, her kiiye ait zgn bir kurgudan sz edilmektedir. Bir baka syleyile Aksal Yine de gzel En azndan adyla ok gzel
Gk, iirler, s. 418.

diyerek ona, sadece grnmyle deil, zihinlerde uyandrd armlar nedeniyle de k olduunu sylemek ister gibidir. Onu nesne boyutundan syrarak okuyucuya sunar.

Mehmet Kaplan, Ahmet Haimin iirinde Renkli Hayaller, Trk Edebiyat zerinde Aratrmalar 2, Dergh Yaynlar, stanbul 1987, s.297-299. Aksal da iirlerinde gurubun rengini kan rengiyle zdeletirmektedir: Gvercinlerim dizili at Kanmn rengine alar bat Sabah, Akam, iirler, s. 213. Karmaa bulutlarda, bat Bir gkyzndeydi kan rengi, Resim Gibi, iirler, s. 213. Bir bulut kanar, akamdr, hi beklemezken Evler bzlr, rperir ayazda, kovuk Bir Bulut Kanar, iirler, s. 214. Gne batt, gkyz kan krmz Gne Batt, iirler, s. 234. Yansr ufka kanl gurup Borun Hannda, Batk Kent, s.63.
43 44

42

Gk, iirler, s. 418. Gz, iirler, s. 438.

195

Bu armlardan ikisinin ne olduunu gen bir ozana tlerini ieren iirinde aklar. Bunlardan biri doallk, dieri de artclktr. Gkyz zamanszl ve snrszl yaar. Her gn ilk gnk yalnl ile bizi selamlar. Kiiolu ile irtibatl bir ok ey kendi z niteliklerini zaman ierisinde kaybetmise de gkyz hl ilk gnk gibi bizi sarp sarmalar. O yine mavi, yine snrsz, yine bu nitelikleri ile artcdr. Ge benzemeyi dene Gk gibi doal Gk gibi artc
iir stne Notlar, iirler, s. 490.

Baz aratrmaclar Aksaln iirlerindeki gk szcn cinsel simge olarak aklarken 45 Aksal bu szc Gkt simgesi sonsuzun Baygn den akamlarda
Ronsarddan Esinlenme, iirler, s. 276.

dizelerinde olduu gibi zellikle sonsuzluu ve daha sonra gzellii, bilinmezlii, gizemi simgeleyecek ekilde zengin bir arma ak tutar. 46 Ona gre gkyzne duyulan bu tutkuya sahip olmann retilecei herhangi bir okulu da yoktur. Bir kii gkyzne tutkunken, bir baka kii ona kaytsz kalabilmektedir. Gkyzne ait bu anlamn farkna varmak ok ciddi bir kazanmsa da bu yetinin bir retiye sahip olmamas o lde kayptr. 47 Gkyz tanmlamas Aksaln iirlerinde sadece bu nitelemelerle snrl deildir. O, zaman zaman Aksaln yaamn ekillendiren, ona yn veren bir gce de sahip zellikleriyle anlatlr. Mesel, gkyz ona yaama gc veren, sevin

45 46

Sabit Kemal, Doaya Snmak, Varlk, 767 (Austos 1971).

Adil zci, Sabahattin Kudret Aksal ve Gkyz, Cumhuriyet, 19 Nisan 2000. Hepsi iirinde de gkyznn sonsuzluk armna iaret eder: Gnelere doru tutup baktmz O yer neresi! Sen ey sonsuz gkyz... Hepsi, Batk Kent, s.42. 47 Okul D, iirler, s. 93.

196

alayan unsurlarn banda gelir. 48 Bu yzden o her sabah penceresinden gkyzn grmek iin ban uzatr. 49 Hibir zaman deimeyecek olan gkyznn her gn yeniden grlmek istenmesinin manas pek anlalmayabilir. Fakat Her gnk gkyz m bu Yalan Bu bugnk
Kapdan kar kmaz, iirler, s. 178.

dizeleri gkyzne k ve her bakta onu yeni gren bir airin her gn gkyzne yeniden bakma isteini daha anlalr klmaktadr. Kk evinin penceresinden uzanp gkyzne bakmak ona nee verse de 50 bu ou zaman onun iin yeterli olmaz. O sokaa kp bann stnde gkle 51 dolamay ister. Bu istek baz zamanlar onu ylesine sarp sarmalar ki Aksal areyi avarelikte bulur. Bir Sabah Uyanmakta gzel ehrinin iek kokan sokaklarnda ylece dolaarak gkyznn gzelliklerini kefe kar.
52

En ok da aala

gkyzn birlikte seyretmeyi sever. Yrrken ge bak, u git, gk iinde 53 tavsiyesinde bulunmakla birlikte gkyzn bir parkta oturup seyretmekten daha byk haz alr: Karmdaki aacn dallarnn Bittii yerden balyor Gkyz Dalp gidiyorum
Parkta, iirler, s. 99.

48 49 50 51 52 53

Yeni Gelen Gne Trk, iirler, s. 94. Pencere, iirler, s. 32. Obat I, iirler, s. 208. Gnlerden Biri in Methiye, iirler, s. 46. Bir Sabah Uyanmak, iirler, s. 35. Bu Sabah, iirler, s. 269.

197

1.2. Aatan ok Aa Sz Doa ierisinde adyla, grnmyle, rengiyle onu etkileyen bir dier ge aalardr. Gkyz ve denizin maviliine vurulan airin burada da aacn yeilinden etkilenerek 54 durup dururken aacn birine abay yakmasna amamak gerekir. 55 Bu grnmyle airi etkileyen aa bazen sadece adyla da onu kuatabilir. Aatan ok aa szn sev(diini) sylemesi bunun ifadesidir. 56 Szcklerle yaadn syleyen Aksaln nesnenin kendisinden ok karl olan szce duyduu bu sevgi ile aslnda szcklerin arm ve imge yaratmadaki gcne dikkat ekilmek istenmitir. Sabah gneinin doada ilk aydnlatt nesneler aalardr. Gne, ilk nce n onlarn zerine tutar, ilk nce onlar str. 57 Aksal da Her sabah sokakta balamal Aalar ve kularla yaamaya
Aalar ve Kular, iirler, s. 36.

diyerek gnein bu yneliine ayak uydurmak ister. Gne nasl doay tmaya gkyzne doru uzanan aalardan balyorsa, Aksal da Bir sabah elleri cebinde evinden ktnda ilk onlarla karlamak ister. 58 Aksaln iirlerinde gkyz ve hemen yan banda aa yer alr. air gkyz ile aac srekli birlikte dnr; aaca baktnda oradan mutlaka gkyznn aydnlna ulamak ister. byyen;
60 59

Zaten onun aalar aydnlk iinde

aydnlk aalardr.

61

Aalar sanaty sonsuzlukla tantran, onu

zaman tesine tayan varlklardr.

54 55 56 57 58 59 60

Uyanmak, iirler, s. 98. Okul D, iirler, s. 93. Ne Tuhaf, iirler, s. 34. Sabah Gnei, iirler, s. 94. Sabaha Kar Aalar, iirler, s. 37. Bir Sabah Uyanmak, iirler, s. 35. inde, iirler, s. 95. inde, iirler, s. 174.

198

Simgeler iirinde - Bu aa neyi simgeliyor, ocuk? - Yalnzl.

Simgeler, Batk Kent, s.113.

diyen Aksal, yalnzlkla aac birok iirinde birletirir. Hatta Yalnzlk iirinde yalnzl kemikli ve pek de iri bir ele benzettii aacn kurgusu olarak takdim eder. Bu kocaman eller srekli gkyzne doru alm bekler. Her eyin gkyznden umulduunu o da bilmektedir. Byk bir ovann ortasnda tek bana iri bir el gibi duran bu aacn dallar arasndan beliren ise gkyzdr: Yalnzlk bir aacn Kurgusudur. Kemikli pek de iri Bir eldir o. Fonda gerilmi donuk Bir gk vardr.
Yalnzlk, Batk Kent, s.107.

Sabahattin Kudret Aksal Tanrnn yalnzlna vurgu yaparken aatan yararlanr ve aa gibi yalnz der. 62
61

Aalar, iirler, s. 189. Gkyz ile aac birletirme Cahit Stkda da grlr: Gkyzne aa desen trklerinde, Aaca gkyz, Bir ey deimi olmaz Peyzaj I, Btn iirleri, Can Yaynlar, stanbul 1993, s.171. Gk bildiim bu mavilik, Yeil dallardan szlen. Hep Yaadma Dair, Btn iirleri, Can Yaynlar, stanbul 1993, s.179.

Gk mavi mavi glmsyordu, Yeil yeil dallar arasndan. Hayal Ettiim ey, Btn iirleri, Can Yaynlar, stanbul 1993, s.184 62 Aa Gibi, iirler, s. 208.

199

Doay konuturmaya devam eden airin buradaki tercihi ise tpk koca kentte kendisini yalnz hisseden bir insan gibi grnen byk bir orman ierisindeki bodur bir aatr: Ben kocaman ormann Ei az bulunan Bahtsz aac Benzerleri arasnda Kaln ksa Gnee Ve trtllara Kaplarn amaz Yamur suyu Yapraklaryla gvdesini Ykayacak diye d kopan
Bir Aa Konutu, iirler, s. 65.

Kentlemenin hzla artmas ile doaya kar deta bir sava balatlm gibidir. Doa ise bu savaa kar bir direni gstermekte ve bu direnii kent ierisinde aalaryla simgelemektedir. Doa, kent ierisinde aalarla bu savaa kar dursa da bu felket zaman zaman onlar da etkiler. Bu hzl ve plnsz kentlemeden en ok nasibini alanlar aalardr. Mesel, Aksal 1950 ylndan 1980 ylna kadar Fenerbahe semtindeki Irp sokakta yer alan iki katl, aalarla evrili baheli bir evde yaam, 63 daha sonra bu iki katl ev yklp yerine bir apartman yaplmasna karar verildiinde aalar da yerlerinden olmutur. Aacm iiri bu kaybediin atdr deta: Uyandm baktm, en eski aacm Yoktu bahede. Dkm ieini
63

Nurullah Can, Sabahattin Kudret Aksal - Onun in iir Bir Biimin Serveniydi, Varlk, 1029 (Haziran 1993).

200

Gitmi, rzgrlar savrulur yerinde. (...) Her sabah uyanacam, soluksuz Koacam pencereye, aacm Yeniden ieklenir, yok bahede.
Aacm, iirler, s. 259.

1.3. Tasz Ece: Gne Sabahattin Kudret Aksaln doa iirlerinde adndan en ok bahsedilen nc bir unsur gnetir. Gkyz bahsinde belirtildii gibi burada da gne aydnl ile iirlerine girmitir. Ey gne, ecemsin tasz, sen ki 64 diye seslendii gnei bir kadna, daha tesinde hkmranla sahip bir kralieye benzetmesi, gnein her gn yeniden sarmak gibi gkyzn, ovay kovuklarn aalarn efkatli bir anne gibi sarmalamasndandr. Doa onun kucanda byr. 65 Her gn yeniden (...) aalara Yapraklara Yapraklarda sarlara Mavilere morlara turunculara stnde yapraklarn Trtllara (...) Denizin kokusuna Topran buusuna Evlerin camlarna der, onlara hayat verir. 66 Bu den gne bir tutam dahi olsa ondan beklenen her zaman gerekleir. 67
64 65 66

Sabah, Akam, iirler, s. 213. Sarmak, iirler, s. 179. Sabah Gnei, iirler, s. 94.

201

Gne her gn tanyerinin umulmaz bir yerine konar ve yava yava sonsuz bir alana alr. Akama dein usul usul evren trkn syler. 68 Doa her gn gnein eliyle yeniden dzenlenir. Gne eliyle sabahlarmz aydnlanr, otlarn y salanr. air subjektif bir bak asyla gnei ressam kimliine brndrr. Gne bu kiilii ile her gn kaba doay yeni batan tanzim eder. Inn deydii her eye canllk kazandran gnetir. Seninle sabahlarn aydnl otlarn y seninle Sonsuzlukla arnm ovada lklar koup giden atlarn Kirimi pasm suyu sabunu bol bir teknede yudun ykadn Aldn kaba doay dzenledin yeni batan bir gzel elinle
Elinle, iirler, s. 111.

Gne, Sabahattin Kudretin iirine canllk, coku, snrsz efkat armlaryla girmitir diyebiliriz.

1.4. Ben, Byk ve Sonsuz Deniz Doa ierisinden syrlp Aksaln iirlerinde ayr bir konum ve deer kazanan bir baka ge denizdir. Bu dnyadan gp gitmi bir kiinin, bu dnyadaki son gnn ifade eden Denizin her gnknden beter stndeydi denizlii
Bir l Dnyadaki Son Gnn And, iirler, s. 104.

dizeleri, denizin insanolu zerindeki derin etkisini vurgulamas asndan dikkat ekicidir. Onun denize olan ballnn kklerini ocukluk gnlerinde ve baz yaamsal tecrbelerde bulmamz mmkndr. Bu etkilerin banda, Aksaln hayatnn anlatld blmde iaret ettiimiz gibi, yannda byd enitesi Cemal Aksal gelmektedir. Cemal Beyin uzun bir sre kaptanlk ve liman komutanl grevlerinde bulunmas, Sabahattin Kudret Aksaldaki deniz sevdasnn

67 68

ocukluk, iirler, s. 188. Adna, iirler, s. 119.

202

filizlenmesinde ok byk rol olmutur. Sabahattin Kudret Aksaln fotoraf albmnde grdmz denizci kyafetleriyle verilmi pozlar bu etkilerin baz yansmalar olmaldr. Derince limanna urayan gemiler ve gemicilerle geen bir ocukluk devresinin, ondaki deniz duyarllnn olumasn ve gelimesini salayan unsurlarn banda yer ald dncesindeyiz: nce uzun atlara benziyordu gemiler, Dz mavi denizin stnde bir beyaz izgi; Kpkle ykanr oralar buralar, Ey an, nerde, ne zaman grdm ben onlar ocuk dlerimde mi, eski resimlerde mi!
Gemiler, iirler, s. 235.

Denizin, iirlerinde bu derecede nemli bir yer tutmasnn bir baka nedenini Deniz Konutu iirinde bulabiliriz. Aksal, bu iirinde denizin insanla kar gsterdii cmert tavrna dikkat eker. iirlerinde doay konuturmay sevdiini ve gkyznn onda uyandrd temel duygulanmn sonsuzluk olduunu daha nce sylemitik. Burada da denizi konuturan Aksal, denizin airlerde uyandrd duygulanm ve armlar aklar. Gkyznde olduu gibi deniz de sonsuzluun simgesidir: Ben byk ve sonsuz deniz, nsanlarn iyi arkada! Deniz kenarnda yaayanlara Fakirlere, varelere vatan oldum. (...) Ben byk ve sonsuz deniz, snr bilmez Hrriyet Yer almakla vnen insan iirlerinde () Balklar balklarm sevdi airler sonsuzluumu
Denizin Sesi, Yarat, 2 (8 Aralk 1944).

203

Denizle ufuk izgisinin birletii yerin tesini grememe onda bu duygunun olumasna neden olmutur. Bir kitabna ad olmakla birlikte, daha sonraki toplu basmlardan kard Gn I iirinde, ondaki sonsuzluk duygusunu harekete geiren etkileri bulabiliriz: Deniz kenarna gittim ama Bouna aradm nsanoluna tesi bilinmeyenin Verdii o sonsuzluk duygusunu O esiz gc
Gn I, Gn I (1953), s.94.

Dalgalarn alalp ykselmesi sonsuzlua doru bir ilerlemedir. Denizin yzyllardr ortaya koyduu bu aba insanoluna sonsuzluk, l ve dzen ilhamn alam ve insanolu sahip olduu bu sreklilik duygusuyla birbiri ard sra uygarlklar kurmutur: Milyonla dalga bir kmldanta Derlenir toparlanr yaylr Bir sonsuzlua doru uzayarak Eski alardan te de byleydi imdi tpk imdiki gibi Kiiolunun yreine g Dnne aydnlk verirdi Hep o dayankl gten Prl prl aydnlktan doma Birbiri ard sra uygarlklar Hep o sevgiden o lden o dzenden
plak, iirler, s. 95.

Denizin onda uyandrd ikinci duygu telere, bilinmeyen diyarlara gtr. Sabahlar denize alan gemiler sonsuzlua gider gibidir. Gemicilere zenen air ou zaman onlara elik etmek, biraz olsun ehrin dadaasndan, karmaasndan

204

uzaklamak ister. Bu bir anlamda daha nce sylediimiz gibi doaya snarak, huzuru onda arama isteinden baka bir ey deildir. Fakat o, denize deil ehre aittir: Hl gemi direklerinden mi bahsedeceim Trksn m syleyeceim Tayfalarn ve denizin Bilseniz ki ben Bir apartmanlar ehrinde yaarm mrmde bir defa olsun Bir sabah anszn Denize almadm
Gemi Direkleri; iirler, s. 34.

Baka ey u deniz Geminin demirini ald m Basp gittii Balknn har vurup Harman savurduu Yorgunun dndeki deniz
Deniz Baka ey, iirler, s. 104.

Denizin Aksalda ifade kazand bir baka anlam sakinlik ve aydnlktr: Ne gzelsin beyaz yelken Alyorsun beni aydnlna Sessizliin ve glgenin yanna Gn domasn beklemeden 69
Uyku, iirler, s. 57

Okyanuslar byk dalgalaryla alkantl bir yaam bize sunmasna ramen Aksal, byk denizlerin daha huzurlu ve sakin olduunu dnmektedir. Kk
Uyku adl bu iirde anlatlan bir ikinci anlam ise lmdr. nsanolunun lmesiyle birlikte onu telere gtrecek bir beyaz yelken gibi kefene sarlmas, dinginliin ve aydnln lkesi lme ulamas anlatlr. Biz yukarda iirdeki anlam katmanlarndan ilkini n plna kardk.
69

205

denizlere oranla kentlere daha uzak duran byk denizlerde bu nedenle daha sakin ve huzurlu bir yaamn srd dnlm olmaldr. Ayrca bu dnce onda kentten uzak bir yaama duyulan zlemin de yansmas saylabilir: Sakin yaamaya hasretim Byk deniz anlyorum senin huzurunu
Deniz Kokusu, iirler, s. 42.

Gkyz iirlerinde olduu gibi deniz de mavilii ile Aksaln iirlerine girmitir. Gkyznde eski bir inideki mavilii bulan Aksal, denizde de ivit mavisini yakalar; 70 Denizin bu maviliini grebilen insan iin ancak yaam vardr. Onun iin yaamak demek denizde maviyi grmek demektir. 71 Baz iirlerinde onu denizin dalgalaryla dnce dnyasnda yolculua karken grrz. Hatta o Bana kocaman bir deniz lzmdr Arada srada dnmek iin
Bana Kocaman Bir Deniz Lzmdr, iirler, s. 34.

diyerek dncelere dalmak iin deniz kenarnda olmay art koar. 72 Bu yzden olsa gerektir ki o ok sk deniz kenarna gider. 73 Denizin, iirlerinde grdmz ikinci z nitelii kokusudur. Onun kokusu en gzel iek kokularna deiilmez: Gnn denizde geti Bir tutam olsun kokusundan Alp da evine gtrdn m
Deniz Kokusu, iirler, s. 104.

Aksal hzl sanayileme ve plnsz kentlemenin sonucu ortaya kan deniz kirliliine de kaytsz kalmamtr. Hali kysndaki drt ocuklu bir ailenin ziyaretine gittiinde daha iyi grd denizdeki bu kirlilik iirine yle yansr:
70 71 72 73

Yeni Gelen Gne Trk, iirler, s. 94. eitleme, iirler, s. 255. Sahiden, iirler, s. 103. Dnce, iirler, s. 50. Tersine, iirler, s. 67. Uyanmak, iirler, s. 98.

206

Geri evlerinin n deniz Deniz deil kirli su

Giden, iirler, s. 56.

Nurullah Can bir yazsnda 74 deniz kenarnda gezinmeyi, uzun uzun onu seyretmeyi ok seven Sabahattin Kudret Aksaln tatil yrelerinin dadaasndan holanmad iin hi denize girmediini syler ki bu yanltr. Aksaln ei Mnire Hanmdan aldmz bilgiler dorultusunda unu syleyebiliriz. Aksal bronit hastalna kolayca yakalanabilmekte ve onun bu bronit olma endiesi onu denize girmekten, hatta diyebiliriz ki tme riskinin olutuu yerlerden kandrmtr. Daha nce de sylediimiz gibi srekli kaln bir palto ile dolamas ve en kk bir hava akmnn olduu yerleden kamas hep bu korkudan dolaydr. Bu uzaklamay, baka nedenlere balamann yanl olaca kanaatini tayoruz. Aksaln doa ile ilgili iirlerinde dikkatimizi eken bir baka nokta, sz konusu bu doa gelerinin birbirleriyle olan irtibatdr. air birok iirinde karlatmz bu geleri bazen yalnz kullanmakla birlikte ou kere ikili, hatta l ve drtl kullanmay tercih etmitir. yle ki, bir iirde gkyznden sz almsa ya hemen arkasndan ya da birka dize sonra deniz, rzgr, ya da aala karlamamz olaandr. Damn bittii yerde aa, aacn Bittii yerde gk balyor arszca
Bu Sabah, iirler, s. 269.

Denizde maviyi Aata yeili grmek

Sahiden, iirler, s. 103.

beyitlerinde olduu gibi iki ge; Denizlerden karalara doru Belli belirsiz esen rzgr Salkla kal donanma aa
Bugnlk, iirler, s. 102.
74

Nurullah Can, Sabahattin Kudret Aksal - Onun in iir Bir Biimin Serveniydi, Varlk, 1029 (Haziran 1993).

207

dizelerindeki gibi ge bir araya gelerek imge oluturmada birbirlerine yardmc olmaktadr. Aksal bazen dorudan doruya bu szckleri kullanmyor, ama onlar artracak baka szckleri tercih ediyor. Mesel Dleme, 75 Gidiyor, 76 Gemi,
77

Bu Saanakta,

78

ngrak,

79

Yolculuk,

80

iirlerinde gkyz

szcn kullanmamakla birlikte onu temsil edecek bulut szcn kullanyor. Aa ve rzgr kelimelerinin pei sra yer ald Aacm, 81 Tekdze, 82 iirlerinde gkyz szc gememekle birlikte onu dorudan artracak ay, gne, yldz gibi gkle ilgili szckleri tercih ediyor. Yazlar, 83 ve Bir lkyaz Gnnde Asfalta iir, 84 iirlerinde de aa szc dorudan kullanmyor, fakat kavak kelimesiyle bunu telafi yoluna gidiyor. air Dsel yolculuk, 85 Eski Bahe,
86

ve Anmsamak,

87

iirlerinde gk, aa szcklerinden sonra

kullanmasn beklediimiz deniz szcn bize vermiyor; ancak onun yerine yine denizle ilgili gemi, liman ve denizin bir baka ad olan okyanusu tercih ediyor. aret etmemiz gereken bir dier zellik doa iirlerinde birbiriyle ilgili bir ok kavramn bir arada kullanlm olmasdr. air bu iirlerinde ana kavramn etrafnda srekli olarak belirli kavramlar tercih etmitir. Bunun en arpc rneini gkyz szcnn kullanld iirlerinde gryoruz. Gkyz szcnn getii toplam 246 iirin 43nde ay, 30unda bulut, 9unda yldz, 6snda ku
75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87

iirler, s. 159. iirler, s. 170. iirler, s. 159. iirler, s. 166. iirler, s. 200. iirler, s. 201. iirler, s. 259. iirler, s. 207. iirler, s. 268. iirler, s. 457. iirler, s. 14. iirler, s. 231. Batk Kent, s.116.

208

kullanlmtr. Bu kullanm zellikleri bize Aksaln doa iirlerinde imgelerin belirli birtakm kavram ekseninde oluturulduuna iaret etmektedir. Btn bu rnekler gstermektedir ki Aksaln iirlerinde doa ile ilgili sz konusu gelerden birisi kullanlmsa byk bir olaslkla arkasndan yukarda verdiimiz bir baka ge gelmektedir. Doa ve doann ierisinden seilip bize sunulan bu gelerin birbiri ile birletirilme ekilleri Aksaln iirindeki kullanlma aralklarn topluca grmekte fayda buluyoruz. Tablo 6: Doa ve eleri
Gkyz Biri Var ki-21 Pencere-32 Btn Sylediklerim-33 Sabah ay-33 Tanyeriyle-133 Karanfiller-134 Kara Ofelya-141 Eski-144 Eski Zaman-153 Srtma-162 Bir Ku Gibi-165 Yedike-173 Kapdan kar kmaz178 Bir lnn Odas-190 Av-204 Babozumu-204 Krk Karde- 207 Resim Gibi-213 Sisyphos-220 Bir Yaz Gnnden-242 Geyve-248 Gz-249 Zaman Mavisi Kula-265 Kulard-266 Yeeren Otlar-268 Deimez Biimi-270 Srek-275 Deniz arkl Kahve-32 Gemi Direkleri-34 Bana Kocaman Bir Deniz Lzmdr-34 Dnce-50 Giden-56 Uyku-57 Deniz Konutu-64 Birinin lm-71 plak-95 Deniz Kokusu-104 Deniz Baka ey-104 Denize Kar-106 Pencere-118 Saplant-124 Sunu-137 Bir Kadn-150 Kuytu-163 Tfek-163 Uzakta Grnd-205 Yonu-314 Bir Zaman Ard-404 Geceye Ynelik-407 Yz-409 avalyeler- 411 Vapur-411 vedi-453 Aa Orda-25 Ve Byle Her Saat- 26 Gndelik-35 Hergnk Yenilik-36 Aalar ve Kular-36 Sabaha Kar Aalar-37 Gece Yars iir-38 Pazar Sabah-41 Gen l-45 Bir Aa Konutu-65 Etimesut iiri-74 Akam Oldu-84 Ak Aydnl Akln-91 Bilirsiniz-104 Kou-121 Yamur-140 inde-174 Kapdan kar kmaz-178 ocukluk-188 Aalar-189 Bir Yitik Kii-217 Yiten-233 Glge-236 l Odasnda Kzlar-247 Bir Yal Kadn- 248 Eski Gece-262 Penceremi Atm-265 Rzgr Rzgr-30 Haziran-60 Bir ey ki-61 Rzgr-68 Anadolu Yolculuu-73 Yalnzlk Hali-101 Atl-205 Simge-206 Bakarz Gece Boyunca219 ocuk-222 Duman-236 Sazlarla-241 Parlt- 279 Kurgu-284 Yalnzlndan-296 Mavi-354 Yamur Dindi-365 Ev-462 Mesire Yeri-499

209

Ey Doa-277 Bir Kii-277 Kyde-293 Sfenks-294 Yolda-295 Kasabada Yamur-296 Sokakta-298 Atl-299 Yazlarda-300 Zamanlar-307 Glgeyle-312 Bir Aydnla-313 Masal-316 ocukluk-317 Yaz Sabah Caddede-318 Kzarnca Gk-320 Bir Gz Akam Kahvede-321 Gece Yars-322 Yol Boyunca-323 Gk-324 Kasaba Alan-324 Akamlar-325 Bir Dizi Kavak-326 Garip Bir Kyd-327 Gemiler-331 O Sokak-334 Yol Boyunca Kahve-338 Araba-340 Yldzlar-344 Bulutlar-346 Odada-353 Bir Dle-355 l-358 Eski Krlar-359 Kl-366 Bir Dengede-369 Testiler-379 Szlk-392 Masal Gibi-405 Gk-418 l Uyuum-426 ie-434 Gz-438 Grnmler-454

Akamla-278 Gzler-281 Ev-315 Kahvedeki Adam-321 Ge Saatte-332 Yol Boyunca Kasaba- 338 Konuk-343 Yrrken-345 Aa-347 Aalar-357 Grnmler-360 Aalar Giydirmek- 361 Evler-376 Bir Soka Dnmek-378 lest-379 Dan Eteinde-389 Trenler ve stasyonlar-390 l Doa-391 Bir Ev-392 Saat-406 Sokaklar-409 Bu Gece-419 Bir Geceden-420 Ertesi Gn Bir Yarm Sz428 Yaz ve ocuk-450 Bir Oda Resmi-454 Ay Kldke-467 Yz Koyun-471 Eski Mays-472 Aa ve Ev-480 Bir Akta-482 Yine An-500

210

Bir Uyur Gezer in iir459 Ku ve Kz-464 Dnerek-477 Bir izgiyi izdike-478 Dsel Yolculuk-14 Kular-15 Bir lka Resmi-18 Gazi-20 Zakkum-25 Ve rlrd-29 yle Bir Gnde-38 Baktm ve Grdm-39 e Dnk-41 Dnm-45 Eski Evde-51 Bir Sokak Bir Ev-57 lmekse-58 Borun Hannda-63 Gece ocuk Ayna-68 Geceydi-74 Sanr-82 Gnden Gne-84 thakada Bir Akamd90 len-91 Yaz ve Gz-80 Yine Yazarak-100 Batk Kent Yaarken-24 Aac Deitirmek-89 Her Gn-101 Bir Daha Yazarak-102 Simgeler-113 Kasrga-120 Gemi-16 D-17 Grnm-49

211

Gkyz-Aa Bir Sabah Uyanmak-35 Gece Yars iir-38 Anadolu Yaylas-76

Gkyz-Deniz iir Yazamamak-33 Benim de-43 kinci Dnya Savana Katlan Bir Adam Konutu-44

Gkyz-Rzgr Obad II-24 Sabah, Akam-213 Torba-214

Deniz-Aa Gidiyorum-21 Ne Tuhaf-34 Gndelik-35

Deniz-Rzgr

Aa-Rzgr zere-73

Liman Mahalle ar-62 Bir iire Balamak Birinci Gece-70 Hikye-i Sevda-86 Geceyle Gelen-160 Tekdze-207

Bir Kasabada Uyanmak-79 Okul D-93 inde-95 Parkta-99 Haziranla-115 Kap-135 Eskimi Bir Gne-152 Dleme-159 Gemi-159

Bir Kadn-72 94 Adna-119 ekirdek-120 Penceresinden-146 kili-168 Gidiyor-170 Akama Doru-176 izgi-197

Gne Batt-234

Dnya Kokusu-42 66

Gemiler-235 288

Aacm-259 Orda-336 O Zamand-448

Yeni Gelen Gne Trk- Bulut-237 Gn Dnd-245 Yazlar-268 276 Krda Gezinti-279 Yazlar ve Gzler-301 Zamanlar-307

Gecenin lerlemi Vakti- Eski Zamanda YamurSabah Gnei-94 Sahiden-103 Gnn Anyor-104 Ar Aac-111 Doludizgin-132 Sigara-176

Ronsarddan Esinlenme- Bir l Dnyadaki Son

Uyuyamyor Geceyi-333 Aa Deniz Kpek-188

212

Bu Saanakta-166 inde-174 Sarmak-179 Srcler-198 Her eyin Sustuu Saat-216 Gece-218 Yitik Zaman-229 Eski Bahe-231 Somun-233 Bulutla nen-237 Umak Gitmek-253 Gkyznm Senin-266 Yeeren Otlar-268 Bu Sabah-269 Geceyle-276 Krda Gezinti-279 Gze Savun-287 Evimiz Orda-293 Yolda-295 Yazd-243

eitleme-255 Yazt-263 Mavi-407 Cinler-418 Konuklar-430 Bir Yer ki-434 Hep Akyordu-466 skele-471 Yazlar-484

Onlar-339 Ophelia in iir-400 Her ey Yalnzla Doruydu-427 obanlar-456

ngrak-200 Gnden Gne Daha Uzak-230

213

Homeros Trova Savanda-312 Ovayla-313 Aaca Baktm-314 skemle-323 Aa-325 Ufka Doru-331 Aalar-357 Bir Hayvann Yalnzl-357 Ovada-359 Bir Resimde-364 Dmlenenler-367 lemlemeler-368 Yolculuk iirleri-382 Gece Gndz-411 Gn Douyor-415 Nocturne-417 Noktalamalar-422 Bu Sabah-427 Hep O-437 Bir Zamann Drt Kesiti-440 Bir Kanat Sesiyle-453 Mahelle-370

214

Grntler-461 Eskil-488 Batk Kent Batk Kent Kular Kpkler13 Sonu-30 Yayllar-35 Eriyen-37 Yolculukta-40 Hepsi-42 Hep Aalara-59 Bir Kr Gezgininin Trks-75 Dnrz-105 Yalnzlk-107 Hep Byle-110 Anmsamak-116 Bakmak-123 Bir Zamand-96 Yaz Gnnde-36 Gemi-111 Bir Gn De-334 Da-66

215

Gkyz-Deniz-Aa Dnya Kokusu-42 Uyanmak-98 yk-112 Kou II-122 Durmadan-123 Kervan-138 Fareler-149 Resim-152 Mavimsi Zaman-154 Yedike-173 Bir Maviyi Bulmak-187 Da Yolunda-199 Denge-202 Gkler-395 O Sabah Gk-417 Bir Ka Gn Sonra-429 Bir Yazn Aydnlyla468 Szler-117 Yaz-125

Gkyz-Deniz-Rzgr Hatra-39 Gnlerden Biri in vg-46 Aydnlk-47 iir Dnyas-55 Tersine-67 Gne Batt-234

Deniz-Rzgr-Aa Bugnlk-102

Gkyz-Aa-Rzgr 1939 Yaz-69 Da Yolu-199 Yolculuk-201 Aa Gibi-208 Gebe-224 Sendin-235 Rzgrda-261 An-264 Sarma Dola-267 Bulutuyla-335 Sokaklar-415 Bakmak-465

Batk Kent

216

Gkyz-Deniz-AaRzgr Dnya Kokusu-42

217

Gnn ilk klarnn doay aydnlatmasyla Aksal belirli bir heyecan ve neenin sardn yukarda sylemitik. Bunun en bata gelen nedeni hi phesiz ki Aksaln doa ile olan yakn ilikisidir. Gn ierisinde bir ekilde doann arasna karan Aksal, sabahn ilk anlarnda onunla temasn pencere aracl ile kurar. Bu zellik doa konulu iirlerinde deimeyen temel bir nitelik olmutur. Daha on sekiz yandayken tand ve asla evresinden kopmad Cahit Stknn iirleri iin de ayn hkm verebiliriz. Cahit Stk da doay pencere aracl ile izlemekten ayr bir zevk duyar. Bunun da en nemli nedeni pencerenin, airi dar meknlardan kurtaran bir ara olmasdr. 88 Sabah olula airin ilk ii soluk solua pencereye komaktr. 89 nk penceresinden baka kimse, yaamn gzel olduunu ona anlatamamtr. O her gn gkyzne pencereden bakarak bu tada ular. 90 Gne perdeyi aralaynca Anla ki sabah oldu, cam a! Geceye dek senindir bu bahe
Geceye Dek, iirler, s. 331.

diyen Aksala pencereden aydnlk dolu gkyzne bakmak 91 doann yeni bir gne hazrlann pencereden seyretmek ayr bir mutluluk verir. 92 (...) Atm Penceremi, ay aydnlnda bahe. Aa orackta, ardnda ta duvar, Ayrk otlar rperiyor dibinde.
Cahit Stknn doayla temasn salayan pencere ile ilgili olarak u iirlere baklabilir. Sayfa numaralar Otuz Be Ya (Btn iirleri), Can Yaynlar, stanbul 1993e aittir: Saraymz, s. 41. Yldzlar, s. 85. Yamur Yayordu, s.91. Gn Eksilmesin Pencremden, s.123. Korktuum ey, s.129. Genlik Byledir te, s.134. lmden Sonra, s.135. Kular, s.141. Peyzaj I, s.171.
89 90 91 92 88

Uyanmak, iirler, s. 98. Gidiyor, iirler, s. 170. Pencere, iirler, s. 32. Obat I, iirler, s. 24. Dnya Kokusu, iirler, s. 44.

216

Topraktan scak bir duman ykseliyor; Dsel kpek uyuyor ininde. (...)
Penceremi Atm, iirler, s. 265.

Yalnz geen k gnlerinde ona arkadalk eden denize penceresinden ular. 93 Pencereden grlen sadece bunlar deildir. Bir de pencerenin odaya davet ettikleri vardr: Ik 94 serinlik 95 ve daha bakalar: Arlarn sesi kokusu eriklerin Maviler turuncularla dolar ieri (...) Byl soluk uyanan doadan gelen Tarla kularnn trksyle kark Bir boydan bir boya doldurur odalar Deniz girer tuz kokusuyla yosun rili ufakl bunca deniz hayvan Mercanlar midyeler ahtapotlar yengeler Gzlerinde ta arlyla uykunun Direklerine ekmi tm bayraklarn Yolculuktan yeni dnm gemiler girer (...) Aaran gnle btn btn grnecek Ban alp gitmi toz duman sokaklar Evler mahalleler kentler girer ieri Pencere artk ilemeye koyulmutur Tkr tkr alan saatler rnei
Pencere, iirler, s. 118.
93 94 95

Ev Adam, iirler, s. 47. 1939 Yaz, iirler, s. 69. nsan Sesi, iirler, s. 68.

217

Sabahattin Kudret Aksal doay iirlerine btn geleriyle birlikte almtr. Daha ok doann insan yaama balayan yan ile ilgilenen air, bu gzelliklerin yok oluuna da kaytsz kalmamtr. Kendisini doaya ulatran her geye kar sevecen bir yaklam sergilerken, ondan uzaklatran her eye de olumsuz tavrn aka ortaya koymutur. Doa ve geleri Aksal iirinin zdr, diyebiliriz. yle ki Aksaln iirlerinden doa ve unsurlarn kardmzda iirlerin byk lde z niteliklerini kaybedeceini dnebiliriz. air doay kaba bir betimleme ile iirlerine almaktan srekli kanm, ona sanat bak asyla yeni grnmler kazandrmtr. nk o, gerein bir ayna gibi olduu gibi yanstlmasndan doan rnleri sanat eseri olarak grmemektedir.

2. Zaman Yediimiz bir dilim ekmek gibi Yaadmz bir dilim Zaman.
Sofra, iirler, s. 346.

Sabahattin Kudret Aksal, zaman ksaca gemile gelecek arasnda srekli bir ak olarak tarif eder. nsanolu da bu srekli ak ierisinde yaayp lmekle tutsaktr. 96 Ona gre zamann iki nemli grn vardr. Bu iki cepheden birini bilinmezlik 97 dierini de trajik bir olgu oluu oluturur. Bir bildirisinde zamann bu iki boyutunu u ekilde aklar: Zaman, bilinmeyen ve trajik niteliiyle en ok ilgimi eken olgudur. lgiden te, hep yaadm bir olgudur. Bir olgu mudur? O da bilinmiyor. Bir kimlik araynca, daha ok, yaktrma bir szcn kullanmyla yetinmek zorunda kalyoruz. Hep de dnlm! lka, zdein bir koulu olduunu sylemi. Yeniaa greyse, bilginin koulu. Bir dnre gre, znel,
96 97

Yusuf otuksken, Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet Kitap, 168 (13 Mays 1993).

Zaman bir iirinde (Yamur, iirler, s. 254) bilinmez szc ile karlam ve zamanla ilgili dier szckleride olduu gibi onu da zel isim gibi kullanmtr.

218

bilinte yaanyor. Bir bilgine gre de, ok nesnel, bilinten de zdekten de bamsz, saltk. Baklar deiiyor, deimeyense felsefenin konusu olmaktan kp nesnel zemine oturamaddr. Bilim, pragmatik ltler karm ondan, o snrda kalm! Saniyeler, dakikalar, saatler, haftalar, aylar, yllar var. Ama ncesi ve sonras yok. Gerek odur ki, zaman, kendi ltleriyle lemediimizdir. 98 Zaman bilinmez olduu kadar trajik bir olgu olarak da grr. Ona gre insann bildii veya bilebilecei en trajik olgu zamandr. Zaman her zaman iin lml varlklar, anlar yer, onlar yok etmeye alr. 99 Zamann bu trajik boyutunu, canl ve cansz varlklarn, varlklarn korumak iin gsterdikleri direnite grmek mmkndr. Aksal bu direnii varolmann nkoulu olarak niteler. nk, doa, o da srekli olarak, canl ve cansz tm varlklar hep biraz daha bozarak yok etmek eylemini srdrr. Montaignenin szn ettii Hypanis rmann stndeki sinekleri bir tek gnde yok eden doa, diyelim ki koskoca bir kaya parasn da yzbin ylda yok edecektir. Zaman olgusu, burada da, vazgeilmez kouldur. 100 Bir baka syleisinde insanolunun bolayamayaca kavramlardan biri olarak grd zaman iirlerinde kavram olarak da ok kullandn syler. Bunun nedenini zamann usun koulu ve varlk bilincinin yoksanamayacak erevesi olmasna balar. Zaman temal iirlerinde zamann ussal dorultuda ksa bir aklamasn yapmak 101 istediini syleyen Aksaln sz konusu bu iirleri yukarda belirttiimiz iki temel yaklamn aklanmasna yneliktir. Bir Zaman D ve Zamanlar adl iki kitabna da ad olmu olan zamann en nemli nitelii mavimsi olmasdr. Doa iirlerinde belirttiimiz gibi Aksal, hem gkyzne hem de denize, sonsuzluu artrmalarndan dolay ayr bir sevgi
Sabahattin Kudret Aksal, iir ki eliik Kavramn Bilekesidir: By ve Matematik, Poesium: I. Uluslararas iir Forumu, 6-12 Mays 1991, Denemeler, Konumalar, s.243.
99 98

Sabahattin Kudret Aksal, iirimizde Atatrk, Varlk, 412 (Kasm 1954). Yusuf otuksken, Sabahattin Kudret Aksal ve iirler, Gsteri, 95 (Ekim 1988).

100 101

Enver Ercan, Gen Ozanlara iire l ve Uyakla Balamalarn neririm, Dn, 11 (Aralk 1984).

219

duymakta ve onlarn en etkileyici zellikleri arasnda renklerini saymaktayd. Sonsuzlua k olan Aksaln iirlerinde o yzden mavi sfatyla olduka sk karlarz. Mavimsi Zaman iirinde 102 olduu gibi zamann dorudan mavi ile deil de mavimsi ile nitelendirilmesi, zamann bir ynyle sonsuzlua doru bir gidii temsil etmesiyle birlikte evrende her eyin son bulmasyla onun da sonlanmasnn mukadder olduuna iarettir. 103 Bir baka syleyile balangcnn ve sonunun tespit edilememesiyle zaman sonsuzluktur; fakat zamann bizatihi kendisinin varl, varlklara bal olmasyla onun da sonu vardr. Bu zellii ile zamana mavi deil olsa olsa ancak mavimsi nitelemesi yakmaktadr. Aksal da yle yapmtr. Sz konusu iirinde Bir kuun havada izdii yuvarlak ok dar sonsuzluun boynu bkk
Mavimsi Zaman, iirler, s. 154.

dizeleri de bu yaklamn yorumundan baka bir ey deildir. Zaman, btn varl ve etkisiyle her zaman hissederiz. O hava gibi her zaman ve her yerde bizi sarp sarmalar. Nereye bakarsak bakalm varlklar zerindeki etkisiyle zaman grrz. Ondan kendimizi soyutlamamz mmkn deildir. O en
102 103

Mavimsi Zaman, iirler, s. 154.

iiri ikinci bir okumayla bakarak mavimsi nitelendirmesine bir baka yorum daha getirmek mmkndr. Sz konusu iirde air bazen yaamad bazen de kendisinin ahidi olduu dnemler/zamanlar ile son zamanlar/dnemleri karlatrmaktadr. Doru alnndan vurulmu, gzel tutsak (...) izgi bozuk, rmak durgun, yeil cce Sz ok i ya da gece yzl karanlk Sryle bulutlar gkyznde aktka Daha pis bir amur en youn bataklk Us yitirmise konumasn usa dizeleri ile son zamanlarn durumunu ortaya koyar. Bu durumda airin zaman szcn devir veya dnem ile e anlaml kullandn dnecek olursak; hereyin znden uzaklat ve bozulduu bu zamanda mavinin de mavi olarak kalmas mmkn deildir. O da niteliini kaybedecek mavimsi olacaktr. Veya, daha ileride anlatlaca gibi, bu durumdan zamann kendisi suludur, zaman bunlar bozmutur: Duvarmda boydan boya resimlerin Umu gitmi gzleri yamulmu az ile zamann bu eziciliine gnderme yaplmtr.

220

eski, ok deiken, yok gibi yeni dir. Bir yandan her an onu terk eder, dier yandan her an ona yaklarz. Zaman gemi olarak imgeledii bir iirinde Aksal bu durumu Ey benden gittike bana gelen gemi! diyerek aklar. 104 Zamann bir dier nemli nitelii yukarda da deinildii gibi eski oluudur. Zamann bu zelliine Sylen ve Zaman iirinde u ekilde deinir: Sarknca teye doru u Uca gnler ki seslerdir Burkul iine, sor, Zaman ne! alkan! Hep o sallant ka Bin yldan (bak ta kork) beridir Durup dinlenmemecesine!
Sylen ve Zaman, Batk Kent, s.67.

Aksala gre varlk leminin mayasn oluturan ve anasr- erbaa denilen su, hava, ate, toprak da aslnda zamann elinde zellik kazanmakta, yine onun eliyle bu niteliklerini kaybetmektedir: Sende gezegen su hava ate toprak Sen dokuyan tezgh ten deirmen Su eken imbik ok korkak ve ok yiit En gzel sesi karan sessizlikten Birbirini yok eden atele barut Sonra bir iek gibi aan yeniden
Mavimsi Zaman III, iirler, s. 156.

Aksaln zaman konulu iirlerinde tema olarak n plna kan taraf zamann trajik boyutudur. Ona gre zaman bir deirmendir. Yukardaki iirde de getii zere zaman deirmen gibi bizleri tr durur. Onun bu ezicilii ve yok edicilii karsnda bugne kadar hibir varlk duramam, bundan sonra da duramayacaktr. Bu eski deirmen her eyi un ufak etmeyi srdrecektir.
104

Gemi, iirler, s. 159.

221

tr durmaz ki, Kalan bir avu un Yaamdan, daha dn Gne ya da bitki.

Deirmen, iirler, s. 215.

Zamann emberinde korkun bir ekilde dnen bu dnya, hzla sonsuzluun tuntan kapsna doru ilerlemektedir. Zamann bu devingenlii bu ynyle tekdze bir grnm arz etmektedir: Dneriz, sabah akam, aa Bulut, damlar, rzgrla savruk, (...) Zamann emberinde korkun, Dner dnya, dner gne, ay (...) Getirir brakr bizi tun Kapsna sonsuzluun, a. 105
Tekdze, iirler, s. 207.

Varln, zamann etki alannda sonsuzlua doru yol aldn ifade eden Aksal, bu dnn sonunda yokluk olduuna inanr. Tm varlk zamann rzgrnda bu yoklua savrulua kar koymaya alsa da bu mcadelede daima kazanan taraf zaman olmaktadr. Gnler geiyor gnler, Bulutlarla akmakta, Benzi uuk srgnler Yoklua savrulmakta.

Tun kap imajn Dranas da kullanmtr. Aksal sonsuzlua bir tun kapdan ulalacan sonsuzluun tun kaps eklinde ifade ederken, Dranas pimanlklar unutmann zorluunu ifade etmek isterken unutuun tun kaps imajn kullanmay tercih etmitir. Her ikisi de tun kapy bir eye ulamann zorluk derecesini anlatmada bir ara olarak grmtr. Ahmet Muhip Dranas, Olvido, iirler, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2000, s.37.

105

222

Sen de savrulmaktasn Duman gibi, aban bo;

Gnler Geiyor, iirler, s. 221.

Onu en ok etkileyen, zamann akn derinden duymasdr. Gnler birbiri ard sra gemekte, zaman tutamamaktayz. 106 Zaman kendisiyle birlikte birok eyi de beraberinde gtrmektedir: Bir eskiciyle gider, Gle yzl zaman. Yaldzl saat gider, Gider akrep ve yelkovan. Odaya dm, Oturmu orta yerine Gne gider.
Bir Eskiciyle, iirler, s. 363.

Aksal, Gnler iirinde ise zaman sle benzetir. Akam olup gne dan ardna dnce, gece zifir, siyah bir atla yanmza gelerek avucumuzdan kayp giden bir gnn strabn btn iddetiyle bizlere duyurur. Zamana kar koyamayan gnler bir bir eriyip gitmektedir. Nasl ki slk etimize yaparak besleniyorsa zaman da gnlerimize yapr ve onlar bir bir tketerek beslenir. Bu grnmyle zaman kanmz emerek beslenen ve ien bir sl andrr: 107 Etinizdeki slk Gibi imi zaman, Kayan avucunuzdan Gnler, esrimi gnler.
Gnler, iirler, s. 225.
106 107

Gidiyor, iirler, s. 170.

Zamana ait kan emici bir slk imgesinin benzerini Aksaln iirlerini severek okuduunu bildiimiz [Varlk, Sabahattin Kudretle Konuma, 375 (1 Ekim 1951)] ve kendisinden eviriler yaymlad Fransz airi Baudelairede de gryoruz: Ey ac! Ey ac! Zaman mr yiyor Ve kalbimizi kemiren sinsi dman Kaybettiimiz kanla iip byyor Dman, ev.: Ahmet Muhip Dranas, Tercme, 34-36 (Mart 1946).

223

Da ve gk gnein zerlerinden n ekmesiyle birlikte uzaa kayp kaybolunca, sabah, le ve ikindi vakti anlara karnca, artk zamann varlna inanmaktan ve ona teslim olmaktan baka aremiz kalmaz. te o anda zaman iri bir gl gibi kokar ve bu yok edici niteliini bizlere daha iyi hissettirir. 108 Bu durum bize zaman karsnda hibir eyin diren gsteremediini, eriyip gittiini anlatmaya yeter. Dn gelmesini drt gzle beklediimiz anlar imdi anlarn torbasna girmitir artk: Eriyor, kalmyor bir ey, Durmuyor durduu yerde Siz erkenci sabahlar! Ey Akamlar ki bahelerde Dn zlemdi, imdi an
Eriyen, Batk Kent, s.37.

Zamanla anlam kazanan, hatta var olan gnler de zamann bu ezici arklar arasnda ufalanp gider. Zaman bir daha tekrarn gremeyeceimiz gnlerimizi de elimizden almaktadr. Aksal deerli her eyin avucumuzdan kayp gitmesinin sorumlusu olarak zaman gsterir. Yazlar utu gitti nice, Bulutlar gibi dalan Gnler, ufalanan gkte
Yazlar, iirler, s. 268.

Bu ayn zamanda, zamann bir eye yetimek iin bir eylerden uzaklat anlamn da iermektedir: Hep uzaklar saat Bir eyden, bilsek, neden (...)

108

Gne Batt, iirler, s. 234.

224

Pek ok eyden, her eyden Gider sanki teden Bir ses duymuasna!
Saat, Batk Kent, s.50.

Zaman var klan, gemi veya gemiin bellekteki izi olan anlardr aslnda. nsanolunun hatrlama diye bir melekesi olmasayd onun iin hi phesiz zaman kavram da olmayacakt. Yaad ann ncesini hatrlayan, sonrasn ngrebilen insanolu kendisini zamann eritici arklar arasna brakmtr zaten. Aksal zamann bu etkenliini okuyucularna biraz daha iyi duyurabilmek iin onu iirlerinde zel isim gibi kullanm, ba harfini ou zaman byk yazmtr. 109 Hatta zamanla ilgili kulland dier birka kelimede de ayn tavrn sergilendiine ahit oluyoruz. 110

109

Zaman szcnn zel isim gibi kullanmn Aksaln ok sevdii airlerden olan Baudelairein iirlerinde de gryoruz: Dman, Ktlk iekleri, ev.: Erdoan Alkan, Varlk Yaynlar, stanbul 2002, s.34. Kr eytan, age., s.25. Portre IV, age., s.74. alar Saat, age., s.146.

Yazlarda, iirler, s. 300; lmekse, Batk Kent, s.58 iirlerinde sonsuz szcn zel isim gibi kullanm ve ba harflerini byk yazmtr. (Yamur, iirler, s.254) iirinde bilinmezi, (Srtma, iirler, s.162) iirinde lmsz kuu zaman kavramn karlamak amacyla kullanm ve ba harflerini byk yazmtr. Bunun dnda yine zamanla ilgili olan te szcn (Geceydi, Batk Kent, s.74) iirinde ba harfini byk yazd gibi kendisinden sonra gelen ekim ekini de ayrmtr.

110

225

2.1. Vakitler 2.1.1. Mavi Mrekkebin Snger Kdna Yayl: Sabah Sabah mosmor, balk gibi yapkan, leler bir kurundur, deler geer Kan izi brakmadan yreimi Gece en pis ku, her akam deimez Vakitte gzlerinden havalanan.
Gn Olur, iirler, s. 260.

SZLK SABAH Mavi mrekkebin snger kdna yayl LE Deirmi gkler, sarn buzalar, arkaik papatyalar KND Gk ve ku, lnn aznda. AKAM Yaban kzlerinin boynuzlarn vuruu kaplara.
Szlk, iirler, s. 392.

Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde zaman kavramna bal olarak ele alnan bir baka konu zamann blmleridir. Bu bir gnn blmleri (sabah, le akam, gece) olabilecei gibi bir yln blmleri (ilkbahar, yaz, sonbahar, k) de olabilir. Yaama Sevinci bahsinde daha ayrntl olarak ele alnd gibi sabahn, Aksaln yaamnda dier vakitlerden ayr bir nemi ve deeri vardr. Gnein domas, gnein ilk klaryla doadaki nesnelerin belirginlemesi ve doayla ilk temas ve btn bu unsurlarn birlikteliinden yaama sevincinin ortaya kmas bizi Aksaln iirlerindeki sabaha gtrr. O, sabahlarn uyann hibir eyle deimez. Onun iin sabah doann uyan, yaamn yeniden balamasdr. Akamn olmasyla hznlenen air, sabahn olmasyla yaama sevincine yeniden kavuacandan emindir. Bu yzden o, sabah uyanr uyanmaz penceresine koar doann bu uyanna tanklk etmek ister. Bu bamlln Aksal Sabah mosmor, balk gibi 226

yapkan diyerek aklar. 111 Sabah Trks iirinde sabah, Aksal iin bir gn ncesine ait her eyin silinip yeni, yepyeni bir gnle umutlarn, sevgilerin belirdii andr: Sabah oldu mu gerinirim yatamda Dorulurum -Dnk bir gn nceki Daha da eski unutkanlklar Pimanlklar yorgunluklar Siz durun durduunuz yerde Gelin istekler tazeliklerBir yol tutturur Giderim
Sabah Trks, iirler, s. 101.

Birok sabah, ona yaama sevincini sunarken, baz sabahlar bedbin bir ruh hlinin zeti gibidir. Sabahlar hep aydnlk arar. Gkyznn bulutla kapal olduu anlarda sabah da olsa o mutlu olmaz. Bu kapal sabahlar akam hatrlatt iin, o sabah yaamak ister. Devinimsizdi gk, o sabah ku donup kalm havada, Aa silinti, ev ta yn, otlar kprtsz, (...) Deniz grnd yerden tede, rpntsz, (dalga dnlmyor bile) uskuru dnmeyen bir gemi akta
O Sabah Gk, iirler, s. 417.

2.1.2. Yaban kzlerinin Boynuzlarn Vuruu Kaplara: Akam Onun iin akam, hznn ve yalnzln zamandr. Sabahleyin neeyle uyanan air, gn boyu bu yaama sevincini bata doa olmak zere doann dier unsurlaryla besler ve bytr. Ama akam olup gn dalarn ardna dnce, deta bulutlar bundan yara alr ve kanar. Bylece gkyz gurup vaktinde i burkan bir
111

Gn Olur, iirler, s. 260.

227

krmzya boyanr. 112 Bu manzaradan etkilenen airi bir hzn, bu hznle birlikte bir yalnzlk duygusu
113

kaplar.

Bu

yzden

onun

iin

akamlar

silme

hzndoludur.

Akam vaktinin Aksaldaki en nemli yansmalarn biri yalnzlk duygusunu ortaya karmasdr. Gn ierisinde e dost ve arkada arasnda doal olarak bu yalnzlk duygusundan uzak yaayan air, akam olduunda herkesin kendi kesine ekilmesiyle bu duygudan kendini kurtaramaz, yalnzln ana der. Bir de gurbette ise bu yalnzl bir kat daha artar. Aksaln iirlerindeki sabahn, yaamn doa ve toplum iinde balamasna iaret ettiini syleyen Muzaffer Uyguner, akamn kazand anlam da u ekilde aklar: Ona gre akam, yaamn biraz durgunlamasn, insanlarn kendi ilerine ya da evlerine dnk yaamn ortaya koyar. 114 Akam oldu akam gurbet elinde Dkkanc dkkann kapad Yourtu yourdunu satt Arabac atlarn ahra ekti (...) Bir ben kaldm byle perian
Akam Oldu, Yeditepe, 9 (Ekim 1950).

Yalnzlk temasnn ilendii blmde belirtilecei gibi, akam vaktinin getirdii bu yalnzlktan air dncelere dalarak uzaklamak ister: Bir bulut kanar, akamdr, hi beklemezken Evler bzlr, rperir ayazda, kovuk. Ufalr, yok gibi oluruz, sonra buruk zlemlerle bilinmeze alr yelken.
Bir Bulut Kanar, iirler, s. 214.

112 113 114

Utku, iirler, s. 391. Gemi Zaman Duygulanmalar, Batk Kent, s.52. Bir Resimde, iirler, s.364.

Muzaffer Uyguner, Sabahattin Kudret Aksaln Son iir Kitab: Batk Kent, Cumhuriyet Kitap, 201 (30 Aralk 1993).

228

Gne Batt iirinde Da ve gk uzaa kayd, yok imdi, dedikten sonra yukardaki iirde geen akam tasvirine benzer bir akam tasviri izer ve ayn ekilde akamla birlikte gelen soua deinir: Gne batt, gkyz kan krmz, Kular uutu uzamda bir dizi, Dokundum, gecenin souk duvar,
Gne Batt, iirler, s. 234.

Akamla gelen souk ayn zamanda akamn yoksul yzn gstermesi bakmdan dikkat ekicidir.
115

Akam ona gre yoksuldur. nk gnn

aydnlndaki zenginlik, kiiolunun doada bulduu zenginlik her tarafn kararmasyla yok olmu, bir yokluk hkm srmeye balamtr. Aslnda akam yoksulluun yzn gstermeye balad andr. Biz, asl yoksullukla gece tanrz. Gecenin koyuluu btn zenginlii ok iyi rter. Akamn onda uyandrd bir dier duygu hzndr. Akamlar hzn dolu 116 diyen air, deiik iirlerinde bu duyguyu gn sonunda ne derece youn yaadn sylemek ister gibidir: Erken iner Buralara akamn hzn
Bulutun Altnda, iirler, s. 339.

te akam oldu hznlendim

Bir Bakasnn lm, iirler, s. 72.

Akamla iiri ise hznn akamla zdelemesine ok gzel bir rnek oluturmaktadr: Kslnca lambas Avlusunda gndzn Akamlarn kokusu Solup sararan yzn
115 116

Adam, iirler, s. 319. O Sokakta, iirler, s. 280.

229

Bir kitap dizlerinde Bakakaldn aaca Ya dolu gzlerinde Neden iniyor gece
Akamla, iirler, s. 278.

Yzn m bu imdi grnen aynalarda! diyen Aksal ya ilerledike gnein daha uzaktaki dalarn ardna dyor hissine kapldn syler: Gnden gne daha uzak, dan ardna Dm gne, yitip gidiyor sonsuzlukta. ekmi elini eteini bahemizden,
Gnden Gne Daha Uzak, iirler, s. 230.

Yaz akamlarna dier zamanlardan daha ok tutkundur. 117 Hatta bir akam vakti lmeyi arzular: Bir gn bir akam vakti lversem Kimseler duymasn, kimseler duymasn Bir gn bir akam vakti lversem
Bir Gn, Bir Akam Vakti, iirler, s. 23.

2.1.3. En Pis Ku: Gece Sabahattin Kudret, Oktay Akbal ile yaplan bir syleisinde Dnya sabahlar nasl yeniden kuruluyorsa geceleri de dalmaktadr. der. Gecenin ilerleyen saatlerindeki o sessizlikte nesneleri seyretmeyi, onlarla bakmay ok sevdiini syler. nk nesneler ona en yetkin yzleriyle ancak gecenin ge vaktinde grnmektedir. 118 Aksal syleisinde her ne kadar nesneleri seyretmeyi ok sevdiini sylyorsa da iirlerinde daha ok gecenin sessizlii n plna karmtr. Tavan
117 118

Yaz Akamlar, iirler, s. 31. Oktay Akbal, Bir Sanatnn 24 Saati: Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet, 14 Ocak 1978.

230

iirinde herkesin derin uykulara dald bir vakitte, sessizlii ve karanl dinleyii anlatlr: Herkes imdi uykunun kocaman torbasnda Vurmu srtna gece gtryor onlar Ben sessizlii ve karanl dinliyorum nce imbikten byk kaba damlayan suyu
Tavan, iirler, s. 160.

Gecenin yle bir vakti vardr ki ite o anda evre ile ilikiyi kesmeli insan sadece kendi bedenini dinlemeli: Gecenin bir vakti vardr Gecenin bir vakti Aman karma Ne iliiin varsa kes Adn da unut Tmyle bedenini Dinle sade
ar, iirler, s. 97.

Uykusuz kalnan zamanlarda Uzun ve sessiz geceyi dinlemeyi 119 tavsiye ederken, dier yandan gecenin dncelere zemin hazrladn ifade eder. Bazen bu dnceler onu mum gibi eritir: Mum gibi eridin gittin batak gecede, Gn dodu, gzm atm gene seninle.
Mum Gibi, iirler, s. 262.

Gecenin gelmesi onun iin ykm Tanrasnn gelmesi, ie koyulmas demektir:

119

Uykusuzluk, iirler, s. 177.

231

Ykm Tanras geceye Glmserdi masallar lkesinden

Bulutla nen, iirler, s. 237.

Gece onun iin en youn telvedir.

120

Gecenin younlatrd bu

dncelerde bazen anlar da yerini almaktadr. Yalnzln kuvvetle duyulduu gecelerde anlar ona en yakn arkada olur. 121 Pei sra sigara yakarak bu efkrn datmaya alr. Buna bazen alkol de karr: Drt duvarn arasnda Yldz yangn usunda Yatmak gelmiyor iimden Bir sigara, bir daha
Kendimle, iirler, s. 319.

Alkol buusu ttn Svad duvarlar Sarsndaydk atn Utuk geceye doru
Geceye Doru, Srek (1979), s. 347.

Gece ona sadece yalnzlk ve uykusuzluk getirmez ou zaman yanlarnda iir de vardr. Ona gre iir iin en uygun zaman gecedir. Ozan, oturdu geceyi yedi122 derken bunu ifade etmeye alm olmaldr. Hatta btn oyunlarn geceleyin yazm olmas ilhama ak zamanlarn gece olduunu gstermesi bakmndan dikkat ekicidir. 123 Uykusuz geen gece Gibi ne var ki yce

120 121 122 123

Oda, iirler, s. 275. Geceyle Gelen, iirler, s. 160. kimiz, iirler, s. 259. Uyuyamyor Geceyi, iirler, s. 333. Geceyi Yemek, iirler, s. 190. Enver Sipahiolu, Sabahattin Kudret Aksal le Bir Konuma, Yeditepe, 95 (Mart 1964).

232

Kalk otur lambay yak Sesler duy tavana bak (...) Halkadan halkaya ge Gizem kapsn a Korkma yava szl gir Glmser sana iir.
Uykusuzluk, iirler, s. 285.

Bir gece yars tek bana kalan air, kimsesiz sokaklarda avarece dolamay da sever. Avarelik temasn ilerken ayrca dile getirildii gibi gece yarsndan sonra karanlk sokaklarda dolamaktan bir yandan vazgeemez, te yandan bu yaantsndan ikyet eder. Bir yandan Gece yarsndan sonra ocuk Yalnz dolarsn
Gece Yars iir, iirler, s. 38.

derken dier yandan Ne vakte kadar sen (...) Gamsz kasvetsiz dolaacaksn?
Yaz Gecesi, iirler, s. 49.

diyerek bu ikyetini dile getirir. Gkyz ona sonsuzluk alyordu. Akamla birlikte kaybolmaya balayan gkyznn geceleyin iyice silinmesi ona yokluu anmsatr: Geceyle byr korkum Grnr sar soluk Yzyle bana yokluk Sen ge bakmay um
Geceyle, iirler, s. 276.

233

Hatta en gzel lm de gecenin lmdr. Sabahla birlikte doann karanlktan syrl an hibir eyle deiilemeyecek kadar deerlidir. Gnein doay aydnlatmaya balamas her eyden nce geceden kurtuluun ilandr. Gece boyu kendi iselliinde bunalan airin yardmna sabah koar. Tanyerinde ilk aydnln belirmesiyle aclar iinde kvranmaya balayan gecenin bir ku gibi rpn simgesel bir biimde anlatlr: Bir ku gibi rpnr gece, souk; lecek neredeyse, avularmda. (...) Bir ak belirir varla yok aras, Bir yerde bir nokta, sonra yuvarlak; Budur tek gzel simgesi lmn.
Bir Ku Gibi, iirler, s. 165.

Gece bazen bir fare olur, bir sivrisinek olur bazen de airin dncelerini emen bir kene. Aksal, sabaha kadar onunla mcadele eder, ona zehir yedirir, ke buca temizler. Bir karabasan gibi zerine ken geceden bir an nce kurtulmak ister. Sonra tkadm btn delikleri, En kk delikleri diyerek mekan dn hkmeden gecenin, mekann ierisine girmesini istemez. Geceden kaarak, ev iinde aydnl yaamak ister. Ama gece airin bu kk mutluluunu bozmak iin srekli abalar. Gryorum yok imdi. darda. Caymam, bekliyor. Gzlerini, Elleri gibi kullanyor. Orada. Saldracak yeniden. ekilecek. Deneyecek gen; bir , bir daha.
Darda, iirler, s.169.

Sabahn a olan Sabahattin Kudret Aksal, bize daha ok gecenin olmasn istemeyen ynyle grnr. Onun iirlerinde gece yalnzl, sknty, doadan

234

kopuu artrr. Zaman zaman ba baa kalmay, yalnzlyla sarma dola olmay arzulad demlerde geceden ikyet etmese de bu gerek deimez.

2.2. Mevsimler 2.2.1. Hzn Mevsimi: Sonbahar Mevsimlerden, Sabahattin Kudret Aksaln iirlerine en ok konu olan sonbahar ve yazdr. Bunun nedeni sonbaharn hzn getirmesi, yazlarn da anlara kaynaklk etmi olmasdr. Belirtilmesi gereken dier bir nokta Aksaln mevsimleri tadlarla nitelendirmesidir. Mesel ona gre canllk emarelerinin yok olmaya yz tuttuu, bir anlamda rmeye balad sonbahar rk 124, yaz ise ekidir. 125 Sonbaharda gnler ksalr, gece uzar 126, yamurla ykl kurun gibi ar bulutlar gkyzn kaplar. 127 Gz akamlar, ilk yamurlar Balar, (...). Ksacas doa her eyi ile ka hazrlanr: Sazlarla rl damda lkesini dler leylek, Uultusuyla rzgrn Dverir yere yaprak. (...) Dersiniz ki gzdr artk.
Bir Yaz Gnnde, iirler, s. 241.

124 125 126 127

Hep O, iirler, s. 437. Kitap, iirler, s. 438. Gz Akamnda Erkek, iirler, s. 246. Gz Akamnda Kadn, iirler, s. 246.

235

2.2.2. Yaamn z: Yaz Yaz ise onun iin yaamn z demektir. Btn gzellikler onda yaanr. Bu yzden yazlar o daha mutludur, 128 bu yzden Yazn bitii sona eriine benziyor (dur) yaamn. 129 1939 Yaz bir yaz aynda, muhtemelen Derincedeki evlerinde akla, neeyle geen, yaam dolu gnlerinden izler tar: 1939 yaz ne gzeldi Ne scakt ehrin dndaki evimiz Akla dolu gnlerimiz Hep o mevsimde geti (...) Gnler onlar aydnlk iyi Geip gittiler birden Sonsuz bir kuan iinde Her eyin aka benzedii (...) Bende bugn hatra olarak ne varsa O yaza ait hepsi Scak gnler buday kokusu O yazdan kalma
1939 Yaz, iirler, s. 67,68.

Doadaki btn nesnelerin duraan bir grnm sergiledii yaz gnlerini 130 Aksal Bir Gn De iirinde u ekilde betimler: Yaz gnleri vardr sarkm teye, leye doru gk aslan aznda, Turun sars bulut stnzde

128 129 130

Ben, Sokak, 1 (6 Mart 1940). Yaz Akamlar; iirler, s. 31. Saat, iirler, s. 406. Yaz, Batk Kent, s.125.

236

Kasm kavurmu ortal alap Gne, saak diplerine ekilmi.

Bir Gn de, Batk Kent, s.34.

3. Yaama Sevinci nsanolu yaamdan zaman zaman ikyet ederse de her sabah dnyay yeniden bulmann sevincini daha ok duymakta ve yaamaktadr. Yaama sevinci temasn iirimizde en youn bir biimde Garipiler ele alm
131

ve 1940l yllarda sadece Garip hareketi ierisinde yer alan airler

tarafndan deil sz konusu dnemde eser veren birok air tarafndan ilenen bir tema olmutur. Garip iiriyle poplerlik kazanan bu temann bu devrede grd rabeti, Cahit Klebi, Cahit Stk Taranc, Bedri Rahmi Eyubolu ve Arif Nihat Asya gibi Cumhuriyet Dnemi Trk iirinde nemli bir yer kazanm airlerimizin iirlerinde kolayca tespit edebiliriz. 132 Garipilerin yaam sevinle karladklarn ifade etmeye balamalarn kinci Dnya Savann oluturduu karamsar ortama balamak mmkndr. airler savan bireyde oluturduu psikolojik kntye dolayl bir tepki vermek istemiler ve insanln urad byk ykm, on(lar)u anlk mutluluklarla yetinme durumuyla ba baa brakmtr. 133 Belki de bu yzden zellikle Aksaln iirlerindeki kahramanlar iekleri grebildii Kular duyabildii iin
Sevdal, iirler, s. 40.

yaamaktan memnundur. Bu ayn zamanda ocuksu bir bakn dourduu sevintir.

131

Hakan Sazyek, Cumhuriyet Dnemi Trk iirinde Garip Hareketi, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara 1996, s.127.

smail etili, Cahit Klebi ve iiri, Aka Yaynlar, Ankara (Tarih Belirtilmemi), s.135-138. Ramazan Korkmaz, karosun Yeni Yz, Cahit Stk Taranc, Aka Yaynlar, Ankara 2002, s.126131. Abdullah elik, Bedri Rahmi Eypolu, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1996, s.48. Saadettin Yldz, Arif Nihat Asyann iir Dnyas, Mill Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul 1997, s.478-480.
133

132

Hakan Sazyek, age., s.127.

237

Aksal, airin, iirindeki temalarn kkenini byk oranda onun ruhsal karmanda aramamz gerektiini sylerse
134

de yaama sevinci temasnn

Aksaln zellikle ilk iirlerinde kendini kuvvetle gstermesi airin psikolojik ynyle deil, airane bir yaklamla, bir baka ifade ile modaya uymasyla aklanabilir. Garipilerle hemen hemen ayn yllarda edebiyat dnyasna atlm olan Sabahattin Kudret, kendi kuann dier airleri gibi yaama sevincini dile getirmi olmasn bir syleisinde u ekilde aklar: Benim iir yazmaya baladm yllarda, yaam sevgisi iirimizin biraz da ortak ieriiydi. Dnyay her sabah yeniden bulmann sevinci yaand. Ben de o eksende bir sre dndm. Sonra baka ieriklere yneldim. 135 Doan Hzlanla yapt bir baka syleisinde ise yaama sevincinin kaynan bir baka adan ele alr: lk iirlerimin, kuamn teki ozanlar gibi, yaama sevincini dile getirdiini syleyebilirim. Yaama sevinci ocuun eyay tanmaktan duyduu sevince kout olarak, genliimizde doay ve doann tm uzantlarn tanyarak ve yaadmzn bilincine vararak duyduumuz cokudur. Bu cokuda artk birey olduumuzu grmek kadar kentimiz, kentimizin kk insanlar da, sokaklarmz da, zlemlerimiz de yerini ald. 136 Btn bu aklamalar da gstermektedir ki Aksaln ilk iirlerinde yaama sevincini ifade etmesinde baz psikolojik almlar bulmak mmkn ise de bunda asl etken modaya uymaktr. Bu psikolojik almlarn banda elbette Aksaln yreinin sevgiyle dolu olmas gelmektedir. 137

Enver Ercan, Gen Ozanlara iire l ve Uyakla Balamalarn neririm, Dn, 11 (Aralk 1984).
135 136

134

Oktay Akbal, Bir Sanatnn 24 Saati: Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet, 14 Ocak 1978.

Doan Hzlan, Aksal: iir Sanatnn Pek ok elikileri Bulunmaktadr, Cumhuriyet, 22 Aralk 1979.
137

Dnya Kokusu, iirler, s. 42.

238

Yukarda da bahsedilen doay ve doadaki nesneleri ilk defa gryormu gibi bakmasnn etkileri Aksaln yaama sevincini iledii iirlerinin byk bir ounluunda vardr. Her sabah dnyann yeniden kurulduunu dnen Aksal, bir ocuun yeni kurulan doa ve doadaki nesneleri kefetmesiyle ortaya kan sevince benzer bir sevin duymaktadr. Yeni bir gnn balamasyla doadaki nesnelerin arasnda yerini almaya koan airin bu sevincini bize Uyanmak adl iiri anlatr. nsan uyku haliyle uursuzluun, bilin d yaamn kenarnda dolamakta deta lm tatmaktadr. Kk lm denilen uykudan uyanmak/uyanabilmek, gn nn doay tmasyla birlikte, bir baka ifade ile doann uyanyla yeni bir gne balamak aslnda hassas ruhlar iin byk bir nimettir. Bunu her gn yeniden hisseden air her sabah uyann, her sabah bu dnyaya gzlerini yeniden amakla edeer grmekte ve bundan elde ettii sevinci hibir eyle deiememektedir: Ne gese u dnyada elime Birini ama birini koymam Sabahlar uyann bana Getirdii sevincin yerine
Uyanmak, iirler, s. 98.

Yeni gelen gnle birlikte yeni bir umuda doru komak da onu yaama balayan bir baka gedir. Her gelen gn ona deta mutluluk tamakta, Aksal da her sabah kapsnda onu beklemektedir. Yeni bir gne gl bir seviyle komasn salayan da bu umuttur. 138 Bu umutla yeni gne yle seslenir: u arpan yreimizin Umudunun sende olduunu bil Bil de ona gre davran Getirecein mutluluu getir.
Yeni Gelen Gne Trk, iirler, s. 94.

Aksal uyannca doayla hemen iliki kuramaz. Oktay Akballa yapt bir syleisinde syledii gibi nesnelerle alma srecini yaamas gerekmektedir:
138

Kou, iirler, s. 121.

239

Uyannca yeryzyle ilikimi hemen kuramam. Bir gece nce braktklarma almam, nesnelere snmam iin biraz vakit geirmek, birka sigara imek gerek. Onlara uzun uzun bakarm, bakmay severim. 139 Her sabah doayla arasnda cereyan eden byle bir ilikiye bazen pencere araclk eder; onlarla diyalogunu pencereden bakarak salamaya alr. Bu almadan sonra hemen onlarn arasna karr, onlar daha yakndan grmek ve hissetmek ister. Sabahla birlikte gelen sevincini onlarla paylar. Bazen bir parktaki bankn zerine oturur, oradaki nesnelerle har neir olur, bazen bir kahvede soluklanr, bazen de yakamozlar seyreder. Bu yaama sevinci yle bir eydir ki, her aacn yeili bir baka yeil, gkyznn mavilii bir baka mavi grnr insana. Bu sevinle sokaa daldnz m sizi bunaltan, iinizi daraltan skklk kaybolmu, sokaklar aydnlkla dolmutur. Etrafa sizi ferahlatan kokular yaylmaktadr: Sabah oldu mu soluk solua lk iim komaktr pencereye Bakarsn az sonra sokaktaym karcasna bir yolculua u gnn iinde neler sakl Gittim parkn birine oturdum Kahveye girdim kahveden ktm Bak geldim ite deniz kenar Ik oyununa dalgadaki Bakmay ren sadece yeter Gkyznn yle bir akl Aacn bir yeillii var ki
Uyanmak, iirler, s. 98.

Uyanmak adl iirinde sylediklerine ok benzeyen grntnn tekrarn Sahiden adl iirinde de grrz. Yalnz air burada yaadmz hissetmenin
139

Oktay Akbal, agm.

240

gzel bir duygu olduunu kendisine kabul ettirme abasna girmitir. Son msradan da anlalaca zere belki de bu gzellikleri hayal ederek yaamaktadr: Yaamak gzel ey sahiden Sabahleyin evimizin kapsndan Sokaa adm atmak lk kahveyi lk sigaray imek Denizde maviyi Aata yeili grmek () Kpkler dalgalar kasrgalar Yosunlar denizanalar balklar Sonra btn bunlar kadar Bunlar gibi Caddeler apartmanlar tiyatrolar Kahveler park Tpk bunlara benzer gene Dostlar nsan yreimizde sevgi fke Gzel ey hayal etme gc
Sahiden, iirler, s. 103.

Her sabah uyanr uyanmaz penceresine koan air, doann gzelliini, gkyznn aydnln kendisine bir kez daha gstererek yaamn gzelliini ona anlatt iin penceresine kran borludur. Bana bu kadar ak sylemedi Kimse bu pencereden ok Gzel olduunu yaamann Her gn ilk olarak Bu pencereden grdm Gkyzn
Pencere, iirler, s. 32.

241

Sabah Trks adl iirinde bir gn nce akamla birlikte ba gsteren umutsuzluu, karamsarl, yorgunluu sabahn olmasyla unutur; btn bunlarn yerini umut, sevin ve hayata ballk alr. air sabahla birlikte kendisinde uyanan bu gzellikleri deta trkletirir: Sabah oldu mu gerinirim yatamda Dorulurum - Dnk bir gn nceki Daha da eski unutkanlklar Pimanlklar yorgunluklar Siz durun durduunuz yerde Gelin istekler tazelikler Bir yol tutturur Giderim
Sabah Trks, iirler, s. 101.

Bu gzellikleri baka bir iirinde yle dile getirir: Ona bakp baryoruz: Ey saydam dnya! Ne gzel ev, ne gzel aa, leler, ttn.
Bir Daha Yazarak, Batk Kent, s.102.

air, geceleri ierisine deta bir tortu gibi ken can skntsnn, sabahla birlikte yok olacana ve yerine yaama sevincinin dolacana emindir. Sabah onun iirlerinde Aksal yaama ulatran, onun yaama sevinciyle tantran nemli bir vakittir. Bu gece iime tortu gibi ken Can skntsna ok benzeyen bir ey Yarn sabah ilk aydnlkla birlikte Belki de yaama sevincinin ta kendisi
Gecenin i, iirler, s. 101.

242

Gnein kaybolmasyla aydnln yerini karanlk alm, airin seyretmekle mutluluk duyduu doa karanla gmlm, gece onun mutluluuna engel olmutur. Fakat bu geici bir durumdur. Yeni bir gnle air, seyrine doyum olmayan doaya yeniden kavuacak ve ii akla dolacaktr: te gene akla doluyum. Tekrardan seni buldum Gzel gn! Gkyznn geniliini farkettim. Ve yavaa okadn duyuyorum Denizin evimizi. Anlyorum nasl deiti birok eyler Byle birden bire.
Gzel Gn, arkl Kahve (1953), s.58.

Sabahleyin ie gitmek zere sokaa ktnda sokakta grd bir iki dosta selm salladktan sonra eyayla ainal balar ve bundan sonra her nefes al veriinde yaadn daha iyi anlayp yaama sevincini besler. Onun yaama sevincinin bir baka kayna yeni bir gne balama umududur. Her nefes alnda yaadn daha iyi anlarsn Daha bir yeniden tanrsn dnyay ini dnrsn braktn yerden Sevdiini dnrsn stediin yerden balamak iindir manzara Ellerin ayaklarn kadar emrinde bulutlar da Deniz aa dnen ocuk Tandn trl tad ve koku
Yaadktan Sonra, Gn I (1953), s.68.

Anlamyorum adl iirinde sabahlar umutla uyandn ve yeni bir gne balarken eski yorgunluklarndan kurtulduunu hissetmekle beraber can skntsndan kurtulamadn syler. Fakat doa ile ili dl olmaya balar balamaz bu

243

duygulardan arnr. Parklar, caddeler, apartmanlar, asfalt, sokaktaki simiti, sinemadan boalanlar ondaki yaama ball artrsa da Btn bu duygular sevinlerin akamla birlikte kaybolacandan korkar: Btn bu duygular sevinler Gn gelir geer O eski yalnzl brakr yerine Yeryznde srp giden bir ey yok
Anlamyorum, Duru Gk (1958), s.26.

Bir sabah saat alt buukta uyanan air, yorgunluunu gecede brakarak dnyada yeni bir deer aramaya kar. Ona yaama sevincine kavuturacak veya artracak bu deeri bulmas o kadar kolay olmayacaktr. nce ie denizden balar. Denizde grd eit eit gemiler ondaki hzn biraz daha artrr, gurbet duygusunu besler. Bu hznn kayna bir lde Derincedeki gnlerini anmsamadr. Acaba hangi illere hangi iskelelere Gtrecekler gzel memleketimin rzgrn Acaba hangi illere hangi iskelelere u grdmz ufuk izgisinden tede Arayacaklar bahtlarnn yeni yollarn Deniz kenarnda birka haylaz ocuun ykanmasnda, gemilerde alan, terleyen insanlarda bulamad yaama sevincini tahta, bakmsz, kafesli evler mahallesinde aramaya koyulur. Bir evden duyduu tambur sesi onu yllar ncesine gtrerek hznn daha da artrr. Tamburun eliinde beyhude geen mrn bir arkyla anlatan kadnn gen kzlk gnlerini hayal eder. Pek i ac olmayan bu hayalle kadnn arksnda onun yoksul geen gnlerini duyar. Bir kadn bahsetti bouna geen mrnden Yoksul gen kzln duydum arksnda Kimbilir ne gelinlikler giymiti dnde Ne sevda dolu nameler almt sevdiinden Kimbilir ne gelinlikler giymiti dnde

244

Ah grmemek kabil mi ite genliin bitiinde Geri dndrmek iin onu ne gelir elden ar iinden geer ve dkkanlarda oyuncaklarn dnyasnda yaamas gerekirken almak zorunda kalan ocuklar grr. ar iinde arad deeri bulamayan air, fabrikalar tersaneler tarafna doru gider. Orada da Bugnden bir eyler brakabilmek iin yarna, uraanlarn trklerini duyar. Btn bunlara ramen yine de ii yaama sevinciyle dolar ve bu sevincini mahalle mahalle, liman liman, ar ar gezerek onlara aktarmak ister. airin yaama sevinci sanki avareliini besliyor gibidir. air avareliinin sorumlusu olarak bu yaama olan tutkunluunu gsterir. imdeki sevinci bilmem kime anlatmal O semt senin bu mahalle benim diye gezerek imdeki sevinci bilmem kime anlatmal Ovalar kular ve bitkilerle de anlamal Bu sarholuk dolu dnyay kucaklamak gerek
Liman Mahalle ar, iirler, s. 62-64.

Aksal, son olarak doay seyre dalarak, hayat ierisinde her gn karlatmz veya yaptmz ileri yaparak yaama balanmann retilecei bir okul olmadn ama birazck abayla mutluluu yakalamann yolunun renilebileceini de syler: Bakn imdi u sayacam eylerin Okulu yok Gkyznde rastgele bir bulut paras iin Krkrne tutkunluun Aacn birine durup dururken abay yakmann Sigara imekten Kibrit akmaktan alacanz keyfin Okulu yok
Okul D, iirler, s. 93.

245

Sabahattin Kudret, zamann gizemli ve trajik iki boyutu olduu ynndeki tespitleriyle dikkat eker. Tarifi yaplamayan, hakknda bir aklama getirilemeyen zamann sz konusu gizemli yan zerinde ok fazla durmaz. Zamann bu boyutunu dzyazlarna brakr. iirlerinin tematik yapsnda ise trajik bir olgu oluunu ele alr. Zaman da onun iirlerinde dier temalardan ayr ele alnamayan temalarn banda gelmektedir. Bu balamda sabah, airi yaama sevincine boar, akam da bu sevinci yok eder. Yaz, btn mutluluklara zemin olutururken, sonbahar bunu hzne evirir.

4. Yokluun Kaps lm Akla gelmez seviler bytyoruz Duyularmzn sarmanda Kedimizi kpeimizi lmmz bytyoruz dizimizin dibinde
Durmadan, iirler, s. 123.

lm ve sonras insanolunun zihnini srekli megul etmitir. Birok dnr bu gizemli olguyu zmlemeye uram, birok tp bilgini lm yok etmenin yollarn aram, hatta bu abalarn etrafnda birok efsaneler olumutur. zellikle dinler inan sistemlerini lm gerei ekseninde oluturmaya almtr. Btn canllarn deta mahkm olduu byle bir gerek karsnda ayn zamanda bir felsefeci olan Aksal da kaytsz kalmam; birok iirinde lm ve sonrasn sorgulamtr. lm iirlerinde zerinde en ok durduu husus, lm karsnda insann sergiledii aresizlik, insanolunun kendisini lmden kurtaramayaca gereidir. Birok gn, ay, yl yaarz; bir mr ierisine mevsimleri sdrrz. ou zaman da ne kadar uzun bir mr srersek srelim bu zaman nasl tkettiimizi anlamayz. Bir de bakmzdr ki lm melei kapmz almtr: (...) ne ok zaman Gemi, ne ok yl, ne ok ay, ne ok gn! Hi duymadk. Ne yazlar, 246

Ne klar, ne gzler, ilkyazlar Savrulup dnd yremizde, Grmedik. (Her ey aknla Benziyor!) lverdik bir gn De.
ki Zamanl iir, Batk Kent, s.93.

Bcek imgesinden hareketle yaam mcadelesinin anlatld iirinde, yaamak iin verilen mcadelenin sonunda lmn kanlmaz bir son olduunu Bir gn soluun kesilecek Senin de dost delimen bcek
Bcek, iirler, s. 57.

dizeleriyle vurgular. Sabahattin Kudret bu iirlerinde srekli olarak insann bo mcadelesini n plna karr. Ona gre insanolu ou zaman her canlnn lm tadaca gereinden uzak bir yaam srer. Hatta lm ldrmenin yollarn arar, fakat lme alm atmak imknszdr: Der ki size bir gn lm, Bouna kardeim alm. Salt lmn kendisi kadar lmle beraber insanoluna ne olduu veya olaca dncesi de cevaplandrlmaya allmtr. Acaba toprak olup yoklukla sarma dola 140 olacamz yere mi gidiyoruz, yoksa dinlerin sz ettii gibi te bir dnyaya m? Dnrsnz, nereye Savrulacak bunca klm. Beyniyle, ryecek mi? gzyle, kulayla, burnuyla ksacas btn organlaryla

mkemmel bir varlk olan insana lmn getirdii nedir? Btn bunlar sadece

140

Bir Yaz Gnnde, iirler, s. 242.

247

Ya yzm, ya gzm kam, Azm burnum, elim kolum. lmden sonras iin kesin bir ey syleyemesek de nerede olduunu bilmediimiz mezarmza iki bklm gireceiz: Hangi kede izbede Kaskatym, sklm pklm. Belki de lm uzun soluklu bir uyku olacak bizim iin: Uyuyacam, aacak Orada, bir yerde glm.
Der Ki Size, iirler, s. 256.

ou zaman lm(n) bir yerde sakl 141 olduunu unuturuz. Bunun en byk nedeni yaamn kendisidir. Yaam bizi kendine yle bir ekilde balar ki biz yaamaktan lm dnecek vakit bulamayz. Sonra lm kapmz aldnda btn bu kouturmalarn, abalarn, elde edilenlerin bo bir ama uruna olduunu anlarz. Anlarz ama i iten gemitir artk: Zaman zaman lm hatrladmz Bir baka dnceye daldmz yalan Sanki vaktimiz mi oluyor yaamaktan Eriilmez eylerin peinde oumuz
Birinci Gece, iirler, s. 71.

Yaamn bizi hibir zaman terk etmeyeceini dnerek hareket etsek de, bu dnyann geici bir konaklama yeri olduunun da farkndayzdr. Bir gn gelecek leceiz, Bir gn ota aaca bcee, suya topraa karacaz. Bugn ok hretli bir insan olabiliriz, ama yarn belki hi kimse bizi hatrlamayacaktr bile. air bu ikilemi yle ifade eder: Bir gn gelecek Adnz bilen de bulunmayacak Bilirsiniz

141

e Dnk, Batk Kent, s.41.

248

Bilirsiniz de.
Bilirsiniz, iirler, s. 104.

u yaam iinde insann bin duruu vardr. Zaman gelir hznlenir, zaman gelir Mevsimlerle artar ve eksilir Aydnl, bin kapdan geer Bakar bin pencereden, saysz Gklere, bin gndz ve bin gece!
Deimez Biim, iirler, s. 270.

Ama yaamn deimez biimi, tektir. O da lmn yatana uzanmaktr. 142 lmle birlikte nereye doru srkleniyoruz? lmn bize sunduu bir eyler var mdr? Bir baka syleyile lm bize neleri hatrlatr? Aksal bunun cevabn ekilde verir. Birincisini ksaca yokluk diye aklayabiliriz. kincisi yalnzlk, ncs de karanlktr. Ona gre lm yoklukla e anlamldr. lmek demek tpk dier canllarn toprak olup yok olmas gibi yok olmaktr. 143 Bir anlamda Yok baka yer buradan dedii gibi ikinci bir yaamn varln dnmemektir. nsan dier canllardan hatta bir takm olgulardan ayr deerlendirmez. Nasl gnler yaanyor ve bizim iin artk yok oluyorsa, insan da tpk duman gibi yoklua savrulmakta (dr). 144 nsan nasl doumundan nce yok idiyse, ayn ekilde lmnden sonra da yok olacaktr. Bu balamda Aksal iin yaam, doum ve lm arasnda snrldr: lmmzden sonraki yokluumuz Dndrr bizi

142 143 144

Deimez Biim, iirler, s. 270. Sokak, iirler, s. 143. Gnler Geiyor, iirler, s. 221.

249

Dnmeyiz Doumumuzdan nceki yokluumuzu.

Yokluk, Batk Kent, s.347.

lmn artrd ikinci bir anlam yalnzlktr. lmek demek byk bir yalnzla dmek demektir. nsan yoz avlu, ot brm duvar iindeki mezar denilen aralk bir kapdan girilen yere brakldnda yalnzla terk ediliyor demektir. Bu yalnzlk, yokluk anlayna paralel bir ekilde umutsuzca plak ve suskun bir vaziyette sonsuza dek srecektir. 145 lmn dier bir anlamn Yalnz l iirinde buluruz. Ardndan alayacak anas bile olmayan yalnz birinin lm, aslnda onun karanla srklenmesi anlamna gelmektedir. 146 lmn gemiye,
147

tabutun kutuya benzetildii

148

lm konulu

iirlerinde dile getirilen bir baka tema yaama sevincine bal olarak lme kar direnmektir. Ona gre doann bu derece gzel olduu bir yerde lm hakszlktr, lm geerli deildir. 149 Bu yzden lme sava at da olmutur. 150 Bu dnyann veya doann btn gzelliklerini brakp gitmek de yanltr. Ama elden de bir ey gelmemekte, lm ferman dinlememektedir. lm, zaman zaman Aksalda korkuya da dnebilmektedir. 151 Havalar yaz gibiydi braktmda Denize bir gz ataym demitim Denizin her gnknden beter stndeydi denizlii Bir erik de iek amay deniyordu

145 146 147 148 149 150 151

Yitik Zaman, iirler, s. 229. Yalnz l, iirler, s. 105. Uyku, iirler, s. 57. Arkada, Batk Kent, s.109. Aama, iirler, s. 189. Ayna, iirler, s. 147. Yazd, Varlk, 816 (Eyll 1975).

250

te byle ektik gittik dnyadan Ama ne gelir elden lm ferman dinlemez ki.
Bir l Dnyadaki Son Gnn Anyor, Duru Gk (1958), s.34.

Baz iirlerinde lme duyulan nefret kendini daha ok duyurmaktadr. lme olan kzgnln asl nedeni anszn kp gelmesinden te mavi kta oynanan oyunu birden bozuverecek olmas, nardaki trky cmb eriktekin temsil ettii yaamn gzelliinden koparacak olmas, bu gzellii bir daha duymasn, tatmasn veya seyretmesini engellemesidir. Ksacas lm er ya da ge olmu onun iin nemli deildir, nemli olan lmn onu doadan koparp almasdr. 152 lm en ok onu doadan ayracak olmas nedeniyle kin ve nefreti zerine ekmektedir. Asl korkulmas gereken Rabbim, bu ok erken lm, rabbim dizesinde dile getirildii gibi ok erken gelecek lmdr. 153 Sabahattin Kudret zellikle genlik dnemlerinde lmn uzak bir lke gibi grndn, ama o kadar da uzak olmadn vurgular. 154 lp gitse de bu dnyann gzelliini hatta irkinliini dahi unutamayacan Dnya Hali iirinde anlatr: Dkn insanlar da hatrlamadan edemem Hastalar, alar, kayplar (...) Unut bakalm unutabilir misin Yaadn bu kadar gnn hatrasn?
Dnya Hali, Dou, 9 (Ocak 1946).

152 153 154

lmle Konuma, Duru Gk (1958), s. 50,51. Srdan Ktalar, Olu, 25 (18 Haziran 1939). Yaz Sonu, izgi (1979), s. 255.

251

Bu ktlk ve irkinlikler lm ona zaman zaman sevdirmiyor deildir. Bazen yeryznde bulduu bin bir gzellii elinin tersiyle itip lmeyi de arzular. llerin canllardan daha rahat olduunu dnr: Rahattr ne ev ne ekmek Ne hasret derdi banda Sonsuz bir denizin kysndadr.
Bir Kadn, iirler, s. 72.

Hayat denilen olguyu srdrrken kendini yalnz hissetmesi ve bu hayat karanlk bir orman gibi grmesi, lme bir kurtulu yolu olarak bakmasna neden olur: Yryorum el yordamyla Karanlk yalnz bir ormanda Tek k belirtim bir yerde Acyla t bir kuun
Ormanda, iirler, s. 123.

Doa iirlerinde denizi ve aac, onlar konuturarak anlatmt. lm konulu iirlerinde lleri konuturur. lm onlarn bak alarndan sorgulamay dener. lm iledii toplam krk iirinin altsnda bu yntemi denemi, lm anlatrken farkl bir bak as getirmitir. 155

5. Can Sknts Sabahattin Kudret Aksaln metafizik olgulardan ok, insann hemen yan banda cereyan eden veya somut olarak alglanabilen, zellikle doann, pencereden grlen ksmyla daha ok ilgili olduunu grdk. Aksaln sabahleyin, gn nn doadaki nesneleri belirginletirmeye balamasyla hayatla temasa gemesinin kendi
Birinci Gece, iirler, s. 70,71. Birinin lm, iirler, s. 71. Bir Bakasnn lm, iirler, s. 72. Bir l Dnyadaki Son Gnn And, iirler, s. 104. llerin Trks, Gn I (1962), s. 83. l II, Servet-i Fnn, 2436 (17 Haziran 1943).
155

252

beni zerinde yaama olan ball artrc bir etki yaptn da syledik. Dnden kalma zntlerini, yorgunluklarn sabahleyin zerinden atan air, yeni gnn kendisine sunduu bu huzuru fazla koruyamaz. Aslnda karmak bir psikolojiye sahip olan insann, her gn yaama sevinciyle dolu olduunu kabul etsek bile sosyal hayat ierisinde onu derinden sarsacak etkilerden kendini korumas mmkn grnmemektedir. Gndelik yaam ierisinde psikolojisini etkileyecek her trl hadiseyle karlamas muhtemeldir. Aksaln, iirinde bazen hayatla kuvvetli balar kurulmu, kimi zaman da can skntsyla karamsar bir ruh hline brnlmtr. Can skntsn ileyen iirlerinin azl da gstermektedir ki Aksal mutlu olmasn bilmi, hayatla balarn mmkn olduunca koparmamtr. Sabahleyin ilk nce penceresine koarak aalarn yeilinde, gkyznn maviliinde yaama sevincini bulan Aksal, bazen doann ierisinde can sknts ekmektedir. Her gn sokaktaym Bamn stnde gk olmasna ramen, Ne yapsam Keyiflenemem der. Kaybettii bu sevinci kahvede, dostlar arasnda bulmaya alr ama bu nafile bir abadr, bulamaz. Bu skntdan bir an nce kurtulma gayreti ierisinde olmakla birlikte bunun zamann da kestirememektedir: Kahvede Can skntsndan durulmaz Bu byle ne zamana kadar srecek Sebepsiz korku.
Gnlerden Biri in vg, iirler, s. 46.

Arkadalarn grmek iin gittii kahvenin ona sknt verdiini syleyen Aksal, srekli dostlarla birliktelikten de sknt doduunu iddia eder: Sokaa kmak istiyorum Dost arkada grmek 253

Dostlarn arkadalarn yannda yle iim sklyor ki Bam aldm gibi gidiyorum
Anlamyorum, Duru Gk (1958), s. 25.

Her sabah penceresini huzura, mutlulua aan Aksal, bu sefer skntlar tayan geceye aar: Penceremi geceye ayorum imi birden Bir skntdr alyor Ve btn gece aresiz bu can skntsndan kurtulmay bekler: Btn gece sabaha kadar Bir eyler diyecek gibi aresiz bekleyeceim Biliyorum
Sabaha Kadar, iirler, s. 103.

Can sknts onu birok zaman geceleri yakalasa da gpegndz skntnn ana dt de olmaktadr. Gkyzn birok iirinde sonsuzluluun ve mutluluun simgesi olarak sunan air, burada onu karamsar bir tablo eklinde yanstmaktadr. Bu tablo da ayn zamanda kozmik lemin dier unsurlar, gne ve bulut da ayn skntl ruhun temsilcileri grevindedir. Bulutlarda(ki) dknt, Gnei deta bir ku lsne evirmekte, gkler yava yava solmakta, maviliini, canlln kaybetmektedir: Bir ku ls gne Bulutlarda dknt Gkler solard yava Gpegndz sknt
yle Bir Gnde, Batk Kent, s.38.

Aksal, bir yandan ehrin grlts, kemekei dier yandan gnlk skntlarn getirdii tasalarla can skntsnn girdabna srklenir. Bu ruh hli iinde iine gitmekten vazgeerek btn gn srt st yatmak ister:

254

Ve ben btn gn arka st Gzlerim tavana evrili yatsam Tavanda iviler olsa tasam
le st iir, iirler, s. 23.

Bazen eline kalem alp duygularn dile getirmek istediinde skntnn iirini yazmaktan korkar. Daha nce can skntsyla dolu msralar kurduunu artk bir daha ayn skntlara dmek istemediini syler: Bir iire balamak zreyim elimde kalem stemem olmasn can skntsyla dolu Bktm denemekten o yolu yle ne msralar kurdum
Bir iire Balamak zere, iirler, s. 73.

Fakat 1956 ylnda yazd bir iirinde syledii gibi skntnn iirini yazmaktan bir trl kendini kurtaramaz. Bu iirinde sevebilecei bir kadnn olmamasndan ikyetidir. Gvenebilecei bir dostun bile bulunmay, denizlerin maviliinin yok oluu, ona skntnn iirini yazmaktan baka bir k yolu brakmaz: Yrein dolu sevmek istersin Sevebilecein kadn yok Deniz grmek istersin mavi Denizin mavisi yok Konumak hallemek dertlemek istersin nanlacak dost yok Ban dner ttnszlkten Cebinde sigaran yok Oturur skntnn iirini yazarsn.
Skntnn iiri, Duru Gk (1958), s.48.

255

Sabahattin Kudret iirlerine sadece sevinlerini deil, ayn zamanda zntlerini, kederlerini de tayan bir airdir. O, hibir zaman insann bu ynn duymazlktan gelmemitir. Yaama dair, baya, irkin olmamak ve kiinin i dnyasyla ilgili olmak kaydyla, ne varsa iirlerine almtr. Bununla birlikte bu tr duygularn iirlerinde olduka snrl bir yer bulduunu sylemeliyiz.

6. Kalabalk inde Yalnzlk Bir yalnzlktan gidilir kalabala

Yalnzlk Bir Dekse, iirler, s.216.

Kahvehane dknlerinden biri olan Sabahattin Kudret Aksal kahvehaneye yalnz kalabilmek iin gider. Kahvehanede yalnz kalabildiini ve bundan da byk bir tat aldn yakn arkada Melih Cevdete anlatan Aksal, bu alkanln mrnn sonuna kadar srdrmtr. Melih Cevdete gre, yalnzla tam olarak kavuabilecei Anadolunun ssz bir kesinde yaamaktansa byk bir kentin iinde yani kalabalk iinde yalnz kalmay ister 156. Yalnzlk Bir Dekse 157 adl iirinde syledii gibi o Bir yalnzlktan kalabala gitmek istemitir. Orda 158 iirinde kendisini bir kr kasabasnda hayal ederek yosun kokan deniziyle, geni kl caddeleri, kule gibi ykselen apartmanlaryla kalabalk bir ehre duyduu zlemini anlatr. Her ne kadar Aksal, Melih Cevdete yalnzl sevdiini sylemi olsa ve Yalnzlk Bir Dekse iirinde bunu dile getirse de, yalnzlk temasnn ne kt iirlerinde bunun byle olmad grlr. iirlerini incelediimizde, hayat ierisinde yalnz keler aradn ve stelik bundan byk bir honutluk duyduunu sylememiz pek mmkn deildir. O yalnzlndan srekli ikyet etmi, can skntsnn balca krkleyeni olarak yalnzl sulamtr.

156 157 158

Melih Cevdet Anday, Kalabalk inde Yalnz, Cumhuriyet, 4 Mays 1984. iirler, s. 356. iirler, s. 25.

256

O is gibi, azmza burnumuza bulaan yalnzlk() 159 daha ok geceleri hisseder. zellikle akamla birlikte hzne kaplan air, gecenin sessizliinde yalnz olduunu daha ok duymakta, gece bu yalnzln beslemekte, deta onu bytmektedir. Yalnzlk kuunu tfeimizin ucundan torbamza daha ok geceleri drrz. Geceleri yalnzl soluduunu, yediini, itiini syleyen 160 Aksal, gecenin ortasnda yalnzl ile sarma dola olur. 161 Yalnzlktan kurtulma umudunu besleyen, denizdeki dalgalarn rpntsn ona gsterecek olan sabahn aydnldr. Saltanatn gece kuran byk yalnzlkn 162 daha ok akam vakti ortaya ktn ve Aksal yakaladn yukarda sylemitik. zellikle akam olup da btn dkkanlar kepenklerini indirdiinde, ar pazar yava yava boalmaya baladnda, insann yalnzlk duygusundan kendini kurtarmas mmkn deildir. Artk o sizi bir kere yakalam ve sabaha kadar brakmayacaktr. Ve btn bunlar gurbette duyuyorsanz hznnzn daha da artmasna engel olamazsnz, ortada perian bir vaziyette kalakalrsnz. Akam oldu akam oldu gurbet elinde Dkknc dkknn kapad Yourtu yourdunu satt Arabac atlarn ahra ekti Genelev klarn yakt El olu karsn ald evine gitti Aa yapraklarn karartt Bir ben kaldm byle perian
Akam Oldu, Yeditepe, 9 (Ekim 1950).

159 160 161 162

Bakarz Gece Boyunca, iirler, s. 219. kimiz, iirler, s. 259. Benim Gecenin Ortasnda, iirler, s. 160. Geceyle Gelen, iirler, s. 160.

257

Akamlar yamur yaar Evli evine Kyl kyne

Bir Masaldaki ehir, iirler, s. 29.

gider ve Aksal, akam olur olmaz i arkadalarnn evlerine gitmesiyle kendini byk bir bolukta, koskoca bir ovann ortasnda yapayalnz kalan bir tarla iisi gibi grr: Akam oldu mu bir kamyon Btn dostlar alr gider Bir bana kor Seni ovann ortasnda (...) Sevdanla zleminle gemiinle Artk babaasn Henz maya balayan Yldzlara bakar bakarsn da Bir trk tutturaym dersin Tutturamazsn yle efkr basar ki Bak amaz azn
Yalnzlk Hali, iirler, s. 101.

Yalnzlk duygusu, iirlerimin oldum olas vazgeilmez temas olmutur. diyen Sabahattin Kudret, bir banka oturmu, denizi dalgn dalgn seyreden yalnz birinin veya tek bana balk tutan bir bakasnn ilgisini ektiini, onlarn ne dndklerini merak ederek nasl yaadklarn tahmin etmeye altn syler. Sonrasnda ise usuna den bu dizeleri kda dktn anlatr. 163 Sokakta iirinde de buna benzer bir hayalin yer aldn gryoruz. Gkyzn yarm ayn ssledii bir gecede, sokakta yryen adamla aynleerek yalnzln yle anlatr:
163

Feyzi Halc, Bir iirin Hikyesi, Sabahattin Kudret Aksal, Trk Dili, 483 (Mart 1992).

258

Yarm bir ayd gece Sokakta giden adam Gkyzne baknca Dedi ki kk odam Yn yatam yorganm Kapkacam marabam Uyuacak bir yanm Nar renginde sa sobam Ah yalnzlm benim
Sokakta, iirler, s. 298.

Yalnzlk duygusuna daha ok k aylarnda kaplan Aksal, yaz aylarnda da bazen yalnzl yaamaktadr. Yaz aylar onun iirlerinde canlln, neenin kayna olarak sunulsa da yalnzl beraberinde getirmesiyle de yerini almtr. Yalnzla dnk bu yaz Yazlar yalnzla dnk
Yazlar, Batk Kent, s.32.

Aksaln iirinde bulut, aa ve ev yalnzl simgelemektedir. Yalnzlk iirinde de bunun bir rneini bize verir: Yalnzlk bir aacn Kurgusudur. Kemikli pek de iri Bir eldir o. Fonda gerilmi donuk Bir gk vardr.
Yalnzlk, Batk Kent, s.107.

164

164

Simgeler, Batk Kent, s.113.

259

Sabahattin Kudretin yalnzlk temasnn izlerini Ve Byle Her Saat 165 Yldzlar ve Avareler, 166 Islkla ark, 167 Haziranla, 168 Tavan, 169 l Uyuum, 170 Gnce 171 adl iirlerde de bulmamz mmkndr.

7. Avarelik Sabahattin Kudret Aksalla, 1940l yllarn balarnda, air daha 20li yalarndayken ilk karlaanlar, onu iirlerindeki gibi avare, derbeder, gezmeyi seven bir insana benzetemezler. Onu ilk grenler alkantl bir hayat yaamayan, ar bal, ciddi, bir adam tipine daha yakn bulurlar. Oktay Akbal, onun bu ynne dikkat eker: Sabahattin Kudretle ilk defa 1939da karlatm. O zamandan bu yana air dostumun hayatmda yer etmi avarelik iirlerini nasl, ne zaman yazdna atm. (...) Ama yava yava, Sabahattini tandka frsat bulup avareliklerine katldka, ondaki d kalbn iinde, ehrimizin vitrinlerini, kk aalarn, parklarn, kahvelerini seven, byk kprlerinde, saat kulesinde hissesi olan, terzi kzlarnn peinde giden kk teselliler, kk sevinlerle avunmasn bilen kiiyi bulabildim. 172 zellikle Garip iirinin etkisinin daha youn hissedildii ilk iirlerinde avarelik iirlerinin fazlal dikkat ekicidir. 173 air arkl Kahve ve Gn I kitaplarnda kk insann avare yaantsn okuyucuya btn detaylar ile sunar.
165 166 167 168 169 170 171 172 173

iirler, s. 26. iirler, s. 30. iirler, s. 32. iirler, s. 115. iirler, s. 160. iirler, s. 426. iirler, s. 115. Oktay Akbal, air Dostlarm: Sabahattin Kudret Aksal, Varlk, 381 (1 Nisan 1951).

Bilge Ercilasun Orhan Velinin iirlerindeki konular arasnda Gnlk ak, tabiat, deniz, kk insanlar, aa, ocukluk, yalnzlk, seyahat, lm ve hayat da gsterir. Btn bu konu ve temalarn Sabahattin Kudret iirlerindeki, zellikle ilk iirlerindeki benzerlii dikkat ekicidir. Bilge Ercilasun, Orhan Veli Kank, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul 1994, s.22.

260

iirlerinde avare bir yaam sren insanlardan baz kesitler bulmamz mmkn ise de o, daha ok kendi avareliini anlatmtr. Aklm avarelikler ald diyen Aksal 174 bu iirlerinde nceleri okulundan, ileriki yllarda da i yerinden ayrldktan sonra elleri cebinde, slkla arklar sylerken grrz: Bu gece gene Bulutlar alaktan uarken Sokaklarda dolaacam Sen elleri cebinde gezen Islkla aldn arklarn Bu akam en gzelini syle
Islkla ark, iirler, s. 32.

Bir Masaldaki ehir iirinde, herkes akamlar evinde scak odasnda oluu ocuu ile vakit geirirken o sokaklarda tek bana dolamaktadr. Oysa o saatte kediler bile sokakta deildir. Fakat Aksal, Bir ben gz yollarda diyerek yamur altnda sokaklarda gezinmekten memnun grnmektedir: Akamlar yamur yaar Bir ben ehrin sokaklarnda Bir ben gz yollarda Akamlar yamur yaar Kediler bakar camlardan
Bir Masaldaki ehir, iirler, s. 29.

Yaz geceleri gamsz, kasvetsiz dolap srekli avarelik iirleri yazmaktan bktn ima eden Aksal, kendine Ne vakte kadar sen Byle avarelik iirleri yazacaksn?
Yaz Gecesi, iirler, s. 49.

174

Bir Saadet Dncesi, iirler, s. 82.

261

diye kr. Ama bir trl bu yaantsndan da vazgeemez. nk o avare ve gelii gzel yaamann zevkini bilmekte, onu terk edememektedir. 175 Bu alkanla genellikle akamlar ve geceleri rast gelsek de Aksal, baz sabahlar ie gitmek istemez, gzel ehrin sokaklarn, apartmanlarn, gkyzn ve aalarn yeniden tanmak ister. Bir avucunda ku, brnde mavi hatta Haritas kentinin, tm sokaklarn btn ehri sabahtan akama kadar gezer. 176 Bu yzden btn apartman kapclar onu tanmaktadr. 177 Avarelik temini anlatan en gzel iirleri arasnda sayabileceimiz Bir Sabah Uyanmakta bu hislerini u ekilde terennm eder: Bir sabah ellerin cebinde k evinden Ceketin iskemleye asl kalsn Bekleyedursun dostun Kahvede e gitmekten de Bugnlk vazge ylece dola iek kokan sokaklarnda Gzel ehrinin Yeniden tan gkyzn Aalara selm ver Apartmanlarn hatrn sor Benden bakalar iin deil Bu gzel gn Mavi gk
Bir Sabah Uyanmak, iirler, s. 35.

Avareliin sadece sokaklarda gayesiz bir ekilde dolaarak yaplmadn, ayn amaszlkla bazen i arkadalar ile bazen de baka tandklarla ikili yerlerde oturarak da yaplabileceini Arkadalarnda anlatr. Kiminin geim, kiminin de sevda zerine iirler yazd, sonuta ayn ii yapan, bir nevi i arkadalar

175 176 177

Oktay Akbal, arkl Kahve ve Sabahattin Kudret, Vakit, 4 Nisan 1944. Bu Sabah, iirler, s. 269. Gndelik, iirler, s. 35.

262

diyebileceimiz air arkadalaryla bazen kumar bazen de iki masasna oturur, vaktini sokaklarda deil de bir meyhanede veya kumarhanede geirir: Ben dostlarna dkn adamm Rak masas dedin mi gelsin ahbap arkada Derdini syle bildiin gibi Konu bu gece btn sarholar adna (...) arkadayz banda hep bu masann Kimimiz geim, kimimiz sevda zre iir yazarz, hasret eker kimimiz
Arkadalar, iirler, s. 81.

Bazen onu umutlara ve kayglara bo vermi haliyle, srtn gnee yaslam parktaki bir srann zerinde otururken yakalarz. Aacn dallar arasndan grnen gkyzne dalp giden Aksal, bu avarelik gnlerinin artk sona ermesi gerektiini sylemeye balar. 1943 ylnda yazd bir iirinde 178 memuriyet ile avareliin bir arada gidemeyeceini telffuz eder. Otuz yalarna geldiinde bu yaanty terk etmesi gerektiini daha yksek bir sesle tekrarlar. arkl Kahvenin ilk basksnda yer almayan, 1953 ylnda yaplan ikinci basksna yerletirilen ve daha sonraki basklardan tekrar karlan Hayatm Deitiriyorum iiri bu hayatn deieceinin iln gibidir: Artk geceleri sokaklarda dolamayacam Bir bama! Akam st, iten kar kmaz Dostlarn devam ettii Kahveye uramayacam. Her eyi tadnda brakmal, deil mi?
Hayatm Deitiriyorum, arkl Kahve (1953), s.24.

178

mknsz, iirler, s. 36.

263

Bir yaa gelince artk insan Bir bitmez dncedir alyor diyen Aksal, aalarn, gkyznn maviliinin, bulutlarn beyazlnn kendisini eskisi kadar ekmediini ve bunlarn orta ya srdrmekte bir hayrnn olmadn ifade eder. Genlik gnlerinin avareliini orta yaa gelip dayand gnlerde brakmas gerektiine inanr: Artk ty gibi hafif deilim Bir aa iin kara sevdal Kulardan dost denizden sevgili Edinmekten de el etek ektim Ekmek elden su glden misali Tkettiim isiz gsz zaman Anlalmaz bir bir yaanmadan Baka genlik gnlerinin hali
Orta Ya, Gn I (1953), s.13.

Sabah uyanr uyanmaz rzgrn estii tarafa, gnlnn istedii yne sebepsiz yere gitmeyi, bazen gndz ama daha ok gece yarlar yamur altnda sokak sokak, park park dolamay; aalar, gkyzn doya doya seyretmeyi ok seven Aksal, avarelii genlik gnlerinde doyasya yaam, fakat memuriyete balad yllarda brakmtr. Bu yaanty terk etmesini yaam serveni ierisinde gzlemleyebileceimiz gibi iirlerinden de takip etmemiz mmkndr. lk iir kitaplar olan arkl Kahve ve Gn Inda avare yaantsn yanstan iirleri bir younluk gsterirken, daha sonra yaymlad kitaplarnda bu tr iirlerin ciddi oranda azaldn gryoruz. Bu durumun Aksal iirlerindeki yaant ile iirdeki anlatm veya samimiyet ilikisinin nemlilik arz ettiini gsteren bir ipucu olarak kabul edilebilir.

264

8. Anlara Ka Anmsamak, diyor. Ne kof sz! Yaamak dese!

Gnce, Batk Kent, s.115.

Ka myd onlarnki! Ka syrlma zlemidir benliimizden diyordum kendi kendime, kutsal aldatmacadr o, yine de yalnzlmzdr srklediimiz.
Yunuslar, iirler, s.475.

Hafzayla dorudan ilintili olan anmsama, kiioluna varolma z nitelii kazandran bir yetidir. nsan gemi, yaanlan an ve gelecek arasnda ait olduu konuma oturtur. Zaman boyutu ierisinde ona bir mekn kazandrr. Seneler nce bamzdan geen bir olay hatrlamak bir kenara, bir saniye nce yaanlan hatrlayamasaydk bilimden, sanattan insanln tekamlnden bugn sz edemezdik. Anmsamak! (bizim) Yce tadmzdr. 179 Sabahattin Kudret de dnmekten sonra insann varl kadar nemli grd gemi zaman duygulanmlarna iirlerinde geni bir yer ayrm, salt an kavram zerinde de olduka ayrntl aklamalar yapmtr. Bunlarn ierisinde en nemlilerinden biri, any veya anmsamay gerek yaamak olarak nitelendirmesidir. Her ey iirinde bunu u ekilde aklar: Diyorum: Gerek yaamak Gemi gn yaamaktr, imdi u yaadmz Hzdr, uultu sadece
Her ey, Batk Kent, s.112

179

Anmsamak, Batk Kent, s.116.

265

Aksal, ansz braklan insann sanki domam gibi varln yitireceini syler. yle ki ansz kalan insan lmn ardndan gelen boluktan daha byk bir bolua dm gibi olur: Hepimizin ans vardr, yaanmaz ki Ansz, soysalar bizi giysiden soyar Gibi andan ne denli plak kalrz Orda, rz, ola ki utanrz da O plaklmzdan, sanki domamz Daha, yokuz, doum ncesinden balayp Yokuz, lmn sunaca boluktan da te bir yerdeyiz...
Anlar, Batk Kent, s.128.

Son yazd iirlerinden aldmz yukardaki dizelerin benzerini ilk iirlerinin birinde de grrz. air burada da insann ansz yaayamayacan, belli bir yaa gelindiinde hafzamzda neyle ilgili olursa olsun mutlaka bir any barndrmamz salk verir: Bunu iyi bil arkada Ansz yaanmaz Havasz susuz ekmeksiz nasl yaanmazsa Ansz da yaanmaz Onun iin an edinmeye bak kendine Eni boyu biimi Ne olursa olsun Yeter ki bir yaa geldin mi Anlarn olsun Ona gre anlar sadece ocuklua, sevdalara ait olmamal, zamannda verilmi bir selam da daarckta yer almaldr: Anlar salt ocukluunun getii odalarda Okulunun avlusunda yeermez Salt sevdalarda da yeermez 266

Bunu bil Bir merhaba var ya bir merhaba Andr srasnda Bunu da bil Btn bu anlar hafzaya kazmal ve yeri geldiinde kullanmaktan ekinmemelidir: Eline geirdin mi drt a gzn Daarcna devir Bir daarcn olsun anlardan Gn geldi mi tepe tepe kullan
Ansz Yaanmaz, Duru Gk (1958), s.33-34.

Aksal sk sk Gemi zamana uzan sark 180 diyerek yaadklarmza dnp bakmay nerir. Yaad andan beklediklerini gemite bulmay umar. Bu bir anlamda umudun tkenmiliini ifade eder ki, yaama sevincini btn benlii ile yaayan bir airin bu durumuyla uyumamaktadr. Eski tandk diye nitelendirdii anlara Sen anlarsn benim halimden yalnz sen Senden umarm artk ne umarsam diye seslenir. Bu sesleni onun yaad gnden memnun olmama, huzuru ve mutluluu, belki de teselliyi gemite arama abasnn sonucudur. 181 Bu kart durum daha baka iirlerinde de srdrlr. rnein K Geceleri iirinde de bu dncelerini tekrar eder; kendisini zamann dna atarak bir bir tkettiimiz deerleri an geri yakasndan alp gelmeyi dler. Bir baka ifade ile anlar onun yitik deerleridir, onlar unutmamal amza kazandrmaldr: Ne etsek zamann iindeyiz Gemi gnlere dnmemek elimizde mi

180 181

Oda, iirler, s. 275. Gemi Gne Trk, Gn I (1953), s.41.

267

Dalgalar at at da bir gemi Kaybolduunu sandm ne deerler getirdi

K Geceleri, Gn I (1953), s.36.

Aksal yaam boyunca grd sarho edici gzellikleri ve deerleri anmsamay sihirli bir atn zerinde seyahat etmeye benzetir. Bu sihirli atn stnde yaanmlara gitmeyi ok sever. nsan madd boyutuyla snrl bir yaanty srerken fiziktesi boyutuyla o sihirli atnn zerinde, anlarnn arasnda zgrln tadn karr: Beni daima eski gnler dndrr Bir yamur yaar iime dinmeden Bir bakarsn biri tutuverir elimden Henz yeni balayan bahar gndr Gnlnn diledii yere gtrr Gel sen ol da ime hatrann emesinden Sarho edicidir o gzeldir gzelliine nsan sanki bir sihirli atn stnde
Eski Gnler, Gn I (1953), s.37.

Gzn yetmedii, dncedeyse en yakn bir yerde duran anlar her zaman bizimle beraber yaamasna ramen Sanki kendine yok dedirtmek ister gibidir. Oysa grene nerden baksa, var, yordur. 182 Aksaln iirlerinde kiisel yaam ve ahidi olmad zamanlarn yaam olmak zere balca iki gemiten bahsetmek mmkndr. Her ne kadar kendi yaam dndaki yaamlar onun anlarn oluturmasa da evresinde olanlarn anlar olduu iin bu blmde deerlendirmeyi uygun bulduk. Kiisel gemiini konu alan iirlerinde daha ok ocukluk, zaman zaman da genlik dnemlerinin konu edildiine tank oluruz. Kendisi dnda yaanm zamanlarn ele alnd iirlerinde air biraz da hayal gcn kullanarak evresinde grd insanlarn veya mekanlarn anlarn yanstmak istemitir. Deniz kysnda
182

Yaz Yamurlar, Akasyalar, Batk Kent, s.103.

268

balk avlayan bir yalnn, sokakta elleri cepkeninin cebinde yryen bir adamn, balkonda etraf seyreden bir yal iftin neler dndn, neleri yaadklarn hayal etmek balca zevkleri arasndadr. kinci gruba girebilecek iirlerinin says olduka azdr. Bunlardan birinci gruba alabileceimiz bir iirinde eski bir evin balkonunda grd biri kadn biri erkekten hareket ederek unlar dnr: Eski zamanda balkonlarnda Sarmak kokular havada Bir kadn ve bir erkek uzunca Bir suskunlukta dururlar ince (...) alnr gnn arks plakta Biri anlarn ekler ucuca br gldr solar gittike (...) Gemi gitmi bu yazlar ok nce imdi byyor uzun gece
Eski Zaman, iirler, s. 153.

Sabahattin Kudret bu iirlerine gemii asla irkin ynleriyle tamaz. Gemi her zaman iin mutluluun hkm srd, bir daha yaanlmas ok g sevgileri, dostluklar, gzellikleri barndran arm unsurlaryla iirde grnr. airin, izilen pembe tonlu tablolarla okuyucuyu bu duygularna ortak etme, onlara haklln ispat etme gayreti dikkatli baklardan kamaz. air bir iirinde bizi nce ok da gzel bir grnm oluturmayan, yklmak zere olan, ancak birbirlerine yaslanarak ayakta durabilen evlerin sral olduu sokaktan geirir. Ama devamnda okuyucuyu bylen bir atmosfere ekmesini de bilir. Zaman kokan bu sokaktaki evler bir zamanlar duru bir mavilikin altnda varln devam ettirirlerdi. Gne yzn aydnla dnk evlerin odalarnda doar ve batard. Evin bahesindeki sedirlerde yaz, yeille oynar, talklar az tlbentle bal kpn serinliiyle kokar, kovada duran suyun ltsnda g grmek mmkndr. Sarmaklarla sarl evin kapsnda, takunyalar kurutulmaya terk edilmitir. Daha dn ieklerle, sarmaklarla donatlm, canlln izlerini tayan bu evlerin bahesini imdilerde mezar talar doldurmutur: 269

O sokaktan getike bakarm O evlere, yoksul kokusuyla Kokan gllerin, o mahalleye. Bir gmtlk ta her bahede. Kimdiler? Neydiler? Bilinmez ki! Bir belirti, bir im kalmam o Gizden. Bir odadan brne Gemiler sanki, kalakalmlar! Camlardan balarn uzatp Kebalarn gzleyenler Daha dn, gklere bakyorlar imdi burada. (...)
O Sokak, iirler, s. 334.

1948 ylnn uzun k gecelerinin birinde yazdn belirttii K Geceleri adl iirinde Oturdum bir koltua dndm durdum Gnlme gre bir d tutturdum Evler lkeler iler kurdum der. Zaman zaman ocukluk gnlerine, zaman zaman da on be yalarna gider, buralarda kaybolduunu sand deerleri arar: Dokuzyz krksekizin uzun k geceleri Dokuzyz krkyediye krkaltya krkbee Krkikiye otuzsekize otuzbee Selm ederim bu gece iimden geldi Kulamda imdi uzaktan uzaa sesleri
K Geceleri, Gn I (1953), s.36.

Gemie gitmekle hznn girdabna giren air baz zamanlar anlarndan kurtulmak ister. nk birer birer bu dnyadan g eden sevdikleri ve onlarla geirdii gzel gnler bir daha ayn gzellii ile asla geri gelmeyecek, onlar hatrlamakla sadece znt duyacaktr. Bu yknty yaamak istemeyen air anlarn davetine hayr diyebilmektedir: 270

Hi ummadn bir nn berbd eder Sana daima huzur tayan o el Bir okamas ne deliliklere bedel kmaz m karna lmlerin birer birer Edalaryla her zamankinden gzel Ah o yaanmas bir daha imknsz gnler
Eski Gnler, Gn I (1953), s.37.

Sabahattin Kudret Aksaln ka sadece gemiin mekanlaryla snrl deildir. O zaman zaman mazide kalm aklarna snr. Gemi zaman sevdalar ile bir zaman avunur. Kck bir kza ak olmasn hatrlar. El ele saadet iinde stanbulu dolamalarn, kentten uzaka bir meyhanede sabahlamalarn zlemle anar: Bir devran srdk ki deme O gzeldi gzel olduu kadar avre Ne edeceini bilmezdi Dostum bu anlattklarm 948 ylnda
Hikye, Gn I (1953), s. 40.

Sz konusu bu iirlerinde Aksal, anlarn aktarrken biraz da yaanlan ann yaanmlardan daha gzel olmamas dolaysyla onlar aradn, onlara hep bir zlemle baktn sezdirir. Baz iirlerinde ise bu sezgi olmaktan kar iirin z olur. Gemie zlem duygusunun n plna kt iirlerinin banda 1939 Yaz gelmektedir. Bu iirinde 1939 yaznda ehrin dndaki (byk bir olaslkla Derincede ki ev) evlerinde ailesiyle geirdii akla dolu gnleri anar. Sonsuz bir kuan iinde Her eyin aka benzedii bu gnler aydnlk ve iyidir. Yaamn kendisini bu gnlerde bulmutur. zntlerin farkna varmakszn ailesiyle geirdii 1939 yaz huzur doludur. Suyun aacn rzgrn tadn o yaz gnlerinde, o yerde almtr. O yaz bir de mahallelerindeki sevgililerin sevgilisi bir kza tutulmu, bu anmsamayla beraber bir kez daha yanmtr:

271

Bende bugn hatra olarak ne varsa O yaza ait hepsi Scak gnler ve buday kokusu O yazdan kalma
1939 Yaz, iirler, s. 67,68.

Anmsamayla beraber gemie zlem duygularnn kabarmas onu baka bir skntya iter. Ve imdi artk Hibir eyi hatrlamamak lzm Sevdiim btn eyay da Aziz tandklar mezarlna gmmeli der. Ama anlar onu ylesine sarmtr ki bir trl kendi haline brakmamakta bu kadar az zamanda bu kadar ok hatra sahibi olduuna amaktadr. ylesine ki sahildeki vapurlar, deniz, gkyz, rzgr onun hatralar arasndadr. Onlarla her temasa geiinde bir eyler anmsamaktadr: Tandk bir hali yok mu bu rzgrn Salarn uuran Dalp gidiyorum Hatrlayaraktan gemi gnleri bir zaman
Hatra, Kuva-yi Milliyede Yeni Ufuklar, 276 (Ekim 1998).

Aksal baz zamanlar geen her an ve mekn zleme gibi, gemie zlemin tesinde bir duyguya da kaplr. Bu iirlerinde geen her saniyeyi zleyen bir airle karlarz: Yolculuk ne gzeldir Trende bir yol arkadayla birlikte Ve macera hikyeleri okuyarak Ama braktmz istasyonu Dnmek olmasa.
stasyon, iirler, s. 51.

272

Aksaln iirlerinde gemi zaman kularnn 183 snaklarndan biri de ocukluk gnleridir. Gemi zamann ok farkl gklerinde gezen bu kular ardarda asl zamann uzanda duran 184 ve srtna vurulmu bir yaman torba olan 185 ocukluk dnyasndan bize baz grnmler sunar. Bu yansmalar daha ok iki mekn zerinde younlamaktadr. Bunlardan birincisi Beikta, ikincisi de Derincedir. Aksaln hayatn anlattmz blmde ifade ettiimiz gibi teyzesi ve enitesinin yannda byyen air, yaz aylarn enitesinin Derincedeki evinde geirmitir. Beikta ise, zaman zaman sokaklar ve mahalleler deise de, onun srekli yaam mekndr. ocukluk gnlerinin devaml zlenen, tadna doyulamam ve her ne kadar yaanlan anda uzun gibi grnse de imdi uzak bir noktadan baklnca aslnda hi de o kadar uzun olmayan bir nitelii vardr onun iirlerinde. Bir horoz ekeri gibi gece gndz srekli emdii ocukluk gnlerinin hayali, onu deta yaama balayan kaynaklardan biri olmutur. Gece ban yasta koyduunda, gndz ise sokaklarda, devaml olarak ocukluuna gitmekte oradan yaama dair neler varsa yaanlan ana tamaktadr. 186 Beiktataki ocukluk hatralar okula gidii, okulda yaayp da

unutamadklaryla ilgilidir. Okul iirinde okula gidi hazrln, okula gidiini ve snfnda daha yeni yanmaya balayan sobadaki kmrn kokusunu hl duyuyor olmasn yle aktarr: Ko, sabaha gzn a Havada bir dolu yamur Lastik ve fotin, atkn Boynuna dola, yola k, Sen imdi bir d gibisin, Okulun kaps byk, O byk kapdan gir, kon Snfn orta yerine,
183 184 185 186

Gemi Zaman Kular, iirler, s. 263. Eski Bahe, iirler, s. 231. Torba, iirler, s. 214. Gemi Zaman Kular, iirler, s. 263.

273

Otur, soba yeni yanm, Hi unutamayacan Kmrn kokusu.

Okul, Batk Kent, s.106.

Bazen onu srtnda antas, okul dn ve 1930 yllarnn Beikta akamnda yakalarz. Aksal her gn okuldan evine giderken salkmlarn ekimi kokusunu duyarak yklmak zere olan, kafesi kalkm, camlar ak bir evin yanndan geer. Dokunakl arklarn ykseldii bu evin yanndaki ilkbahar gneinin stt kaldrm talarna basarak gndz olmasna ramen ierisinde mumlarn yand bakkal dkkanna ular. Terziyi, berberi, hemen kede yer alan iini tmbeki ienlerin doldurduu kahveyi geer. Sokakta yourt, taze Malta erii satan satclar grr. Artk dalmak zere olan ardaki insanlarn uultu halinde kulaklara arpan seslerini duyarak eve varr. Sessiz soluksuz yenilen akam yemeinden sonra, esneyen ahap merdivenlerden odasna kar. Yzkoyun yere uzanr, enitesinin bir denizci olmasndan olacak, devaml yk gemileri izer. Yorulduunu hissettii an, yatann serin rzgrn yznde hisseder, artk uykuyla burun buruna gelmitir. 187 Sokaklar adl iiri de benzer duygulanmlar iinde saklar. Deli gibi Beiktan inili kl sokaklarnda komalar, aalardan sarkmalar bo arsalarda srdkleri oyunlar anmsar. 188 Doyamad ocukluk gnlerinden ondan kalan dier bir tad ise Derincede bulduu kr havasdr. Sar baheler ve aalar arasnda geen o gnlerin yitiriliini kaburgamda bir susuzluk gibi duyduum geceler diyerek anar. 189 Hep Aalara adl iirinde ise bu kr havasn doyasya ald yerle ilgili anlarn tazeler. Derincede, doyamad ocukluk gnlerinin mzide kalan kr havasn tadar.

187 188 189

Ben miydim O, iirler, s. 403. Sokaklar, iirler, s. 409. Yaarken, Batk Kent, s.24.

274

Hep aalara bakarm, aalarla Yaadm o Zaman, ocukluumdur Onlar, o bahe, hi unutamadm Bir sar yol, otlar, bir ykk kapdr, Gkle ereveli o gnler, bulutlar,
Hep Aalara, Batk Kent, s.59.

Derincedeki evde geen ocukluk gnlerinin izlerini bir ok iirinde bulmak mmkndr: Eski krlar ocukluumun Akl aydnln rdm krlar, Bulut fundalklar, hznl brtlen, ak badanal ev. Cam gbei erevesi camn.
Eski Krlar, iirler, s. 359.

Aksaln an iirlerine unlar da ekleyebiliriz: Eskimi Bir Gne, 190 amdan, 191 Odada, 192 Mahalle, 193 Eski Zaman Mevsimleri, 194 Gemi. 195

190 191 192 193 194 195

iirler, s. 152. iirler, s. 315. iirler, s. 353. iirler, s. 370. iirler, s. 393. Batk Kent, s.16.

275

9. Uzak Diyarlara G Ak denize ynelirdim. Grnmez olur ky, grnmez olur mendirek, demirlemi yelkenli. Kaburgam adrdar, bordamda bir tn. Bir ku konar ipime, sise boulurum. Syrlrm yavaa, belirir beyaz evler, ta evler, duba, vinli grn.
Bir Zaman Ard, iirler, s. 404.

nsanlk, varoluundan bugne kadar grlen lemin tesinde grlmeyen, bilinenin tesinde bilinmeyen dnyalar hayal etmi ve bunun varlna hep inanagelmitir. Dinler de insanolunun bu isteine cevap bulmaya almtr. Hatta denilebilir ki dinler, bu inan ve zlemin sistematik hle gelmi ekilleridir. 196 Trk ve dnya iiri bilinmeyen lemlere gitme, orada yaama arzusunu dile getiren rneklerle doludur. Bu dnyada gnln huzura kavuturamayan Fuzul (1495-1556), asrlarca nce Hi lemde bulunmaz eser-i rhat- dil Olurum muztaribl-hl ne sanat tutsam diyerek ona mutluluk getirecek bir bak leme gitmek istemi ve yle seslenmitir: Gelin ey ehl-i hakkat kalm dnydan Gayr yerler gezelim zge saflar grelim 197 Servet-i Fnn air ve yazarlarnn, yaadklar dnemin sosyal ve siyasal atmosferinden bunalarak nce egzotik bir diyar olduuna inanlan Yeni Zelandaya, olmaynca da Manisann Saram kyne gitmeyi dledikleri bilinmektedir. Fikret

Mehmet Kaplan, Cumhuriyet Devri Trk iiri - iir Tahlilleri II, Dergh Yaynlar, stanbul 1984, s.46. Mukattaat-29/30, Fuzl Divan, hzl.: Kenan Akyz, Sheyl Beken, Sedit Yksel, Mjgan Cumbur, Aka Yaynlar, Ankara 1990, s.308-309.
197

196

276

(1867-1915), Servet-i Fnncularn bu hayal ve arzularn dile getirdii mr-i Muhayyel iirinde (...) gl-bnler iinde Bir kuazn mr-i baharsi kadar ho bir yaam srecei bu diyara gitmeyi ister. Bu istek bazen bir yakar andrr: h istiyorum, gklere mde-i pervz Bir lne-i vrede bir mr-i hayl.... 198 Ahmet Haim O Beldesinde O belde Hangi bir kta-i muhayyelde? Hangi bir nehr-i dr ile mahdd? Bir yalan yer midir veya mevcd Fakat bulunmayacak bir melz- huly m? 199 diye sorarak byle saadet dolu bir beldenin varlna phe ile yaklar. Cahit Klebi Ben niin tutsam yeryznde Ben niin, bilmek isterim 200 diye feryat ederek u tutsaklktan kurtulsam ben de Binsem stne bulutlarn Akp giderken yamur lkelerine (...) Gklerde bulutlarla bir olsam 201
Tevfik Fikret, mr-i Muhayyel Rbb- ikeste, Tanin Matbaas, stanbul 1327, s.143. Fikretin mutlu olaca muhayyel saadet lkesinin zlemini dile getirdii baka iirleri de vardr: iyan- Dil (s.66-67), Ne sterim (s.193), Bir n- Huzur (s.195), Yeil Yurt (s.197). Ahmet Haim, O Belde, Btn iirleri, hzl.: nci Enginn - Zeynep Kerman, Dergh Yaynlar, stanbul 1994, s.159.
200 201 199 198

Cahit Klebi, Yaamak II, Btn iirleri, Adam Yaynlar, stanbul 1997, s. 46.

Cahit Klebi, Trk Mavisi, age., s. 205. Cahit Klebinin ayn temay ileyen dier iirleri iin bk.: Uak Yolculuu, s.28; Otobs, s.36; zgrlk s.38; Yaamak I, s.45.

277

der. Cahit Stk, iinde bir baka dnya hasretinin olduunu syleyerek 202 bu dnyaya zlemini yle anlatr: Bazen gna gelir ainalardan Bir yol kefedip ayan dememi Ban alp gitmek bu diyardan Kalbe ifa veren rzgra doru Geceyle balayan bahara doru 203 Ahmet Muhip Dranas; Bakp imreniyorum aknna ehrin stnden geen bulutlarn Belki gidiyorlardr yaknna Ryamz kuatan hudutlarn 204 Salih Zeki Aktay; Kanatlan, hamleler yap kurtul bu lo yataktan 205 diyerek bu dnyadan kurtulup huzurlu bir teye ulama istediini her frsatta dile getirmitir. Aksal bilinen veya bilinmeyen bir yerlerde ideal bir yerin olduu dncesine srkleyen etkenleri iki ekilde aklamamz mmkndr. Birincisi, daha nce avarelik temas ilenirken belirtildii gibi, 1940l yllarn balca temalarndan birisine o da iirleri arasnda yer vermek istemi olabilir. Onu te duygusuna iten ikinci sebep olarak da dorudan yaama bal psikolojik olgular gsterilebilir. yle zannediyoruz ki uzak diyarlara g temasna iirlerinde yer vermi olmasnda bu iki unsurun nemli rol vardr.
202 203

Cahit Stk Taranc, Korkulu Kpr, Btn iirleri, Can Yaynlar, stanbul 1993, s.40.

Cahit Stk Taranc, Rnesans, Btn iirleri, Can Yaynlar, stanbul 1993, s.104. Cahit Stk Tarancnn ayn temay ileyen dier iirleri iin bk.: Mazim s.39-40, Bir Kap Ap Gitsem s.54, Gnee k ocuk s.62-63. Ahmet Muhip Dranas, ehrin stnden Geen Bulutlar iirler, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2000, s.78. Ahmet Muhip Dranasn ayn temay ileyen dier iirleri iin bk.:Ayrl s.45, Gece s. 46, Bir Zamanda s.72, Rya s.83.
205 204

Salih Zeki Aktay, Dere, Asya arklar, Shulet Ktphnesi, stanbul 1933, s.60.

278

ncelikle unu sylemeliyiz ki Aksaln iirlerinde dile getirilen bu lem, Umak Gitmek adl iiri hari 206, fizik tesi, dnya d bir yerde deildir. Bunlar adlarn bizim de bildiimiz yerlerdir ama uzaktadrlar. Bu tr iirlerinin ikinci zellii bize sadece bir yer gstermesi, biraz da tasvir etmesi ama bir yaam ekli sunmamasdr. 207 Uzak diyarlara g ierikli iirlerinde ortaya kan bu temel zellikler bizi ada bir airi olan Orhan Veliye gtrr. Her iki airin ayn temal iirlerinde grlen benzer zellikler dikkat ekicidir.

Umak Gitmek adl iiri Aksaldaki sonsuzluk istei ile ilintili olmakla birlikte fizik tesi bir lem de sunmamaktadr. air bu iiriyle bizlere sadece dnyadan baka, dnya d, zamanszln hkm srd bir lemde yaamak isteini syler. air Sizinle elele umak gitmek Oraya, sonsuzun sonuna dek. diyerek balad iirini yle srdrr: Bakalm ardmza, kalmasn Ne bir yap, ne bir aa tek. Dalar aalm, eski tallar, Mor dumanlar, doruk ve etek, (...) Orada, o bombo mavilikte, Zamann dnda sryerek. Umak Gitmek, iirler, s. 253. Tevfik Fikret bata olmak zere bu konuyu ileyen airler zledikleri lkenin veya lemin nasl bir yer olduunu, insana nasl mutluluklar ve huzur getireceini aklamaya almlardr. Fikret Ne sterim? adl iirinde ormanla evrili mavi bir gln yannda, bahesinde perilerin dolat, baharn en ve renkli ezgilerinin duyulduu bir yuva sunar. Bir ku gibi burada tasasz, yaamn gerekleri ile ban kopararak amasz, sabahsz, uykusuz bir mr srmek ister. Mutluluu, yaama sevincini, saadeti ancak byle bir yerde yaayarak bulabileceini dnr. Ahmet Haim O Beldesinde ncelikle hayal bir lke olarak sunduu O beldesinin zerinde srekli bir mavi akam durmaktadr. Eteklerindeki deniz ruhlara bir uyku sakinlii verir. Oradaki kadnlar ince, saf ve gece gibidirler. Fakat bize bunun bir hayalden ibaret olduunu bu mavi glgeli lkeden ayr kalarak, bu yerde mebbed hapse mahkum olduumuzu da sylemeyi ihmal etmez. Bilindii zere Peyami Safa Yalnzz adl romannda her trl ayrnts dnlm topik bir yaam sunar. Beir Ayvazolunun Peyami Safann bir topyas olarak nitelendirdii bu yerin ad Simeranyadr. Simeranya, romann en nemli kahraman olan ve yazarn szcln stlenen Samimin skld m kendisini att bir hayal lksedir; zamanmzdan 150 yl sonra btn ztlklarn birbiriyle bartrld bir mutluluk adas olarak tasarlanmtr. Beir Ayvazolu, Peyami-Hayat, Sanat, Felsefesi, Dram, tken Yaynlar, stanbul 1998, s.414-415.
207

206

279

Orhan Velinin uzun yolculuu srasnda grmeyi arzulad yerler arasnda Hindistan 208, in 209, Madagaskar 210, Singapur 211 gibi Uzak Douda yer alan lkeleri saymamz mmkndr. Sraladmz bu yerlere, ayn alan ierisinde olduunu dndmz ama airin sadece yamyamlarn memleketi 212 dedii yeri de ekleyebiliriz. Bu lkelerin ortak zellii birbirlerine yakn corafya ierisinde yer almalar ve deniz lkeleri olarak bilinmesidir. Orhan Veli kendisine mutluluun ve sknun kapsn aacak bu uzak memleketlere doru yelken amay dnse de yaamn snrlayan dar kalplardan syrlmann yolunu sz konusu bu yerlere sadece seyahat etmekte bulur. Mutlu bir yaamn srdne inanlan bu memleketlerde yaamay asla dnmez, bu skntl ruh halini yolculuk zlemiyle amaya alr. Dolaysyla huzurun beii olan diyarlarn z niteliklerini bize tantmaz. Onun bu tr iirlerinde betimleme de yoktur. Ayrca Orhan Velinin egzotik bir yaam srdrldne inanlan Uzak Dou iklimlerine hep bir yelkenli gemi ile gitmek istemesi, bir baka syleyile buralar ziyaret etmesi dikkatlere sunulmas gereken bir dier ayrntdr. Sabahattin Kudret Aksaln zellikle ilk iirlerinde zlemini duyduu yerler de Orhan Velinin adn and ve seyahat etmek istedii yerlerdir. Bunlarn banda in gelmektedir. 213 Adna en fazla rastlanan ikinci lke Hindistandr. 214 Bir iirinde bahsedilen yamyamlarn yaad lkeyi de eklememiz gerekir. 215 Ayrca Oras scak!, derbeder 216 scak memleket 217 kularn dnd memleket 218 uzak

208 209 210 211 212 213

Orhan Veli, yk, Btn iirleri, Adam Yaynlar, stanbul 1993, s.161. Tb s.163. Hay Lu Lu, age., s.175. Hay Lu Lu, age., s.175. Seyahat, age., s.145. Gemilerim, age., s.53.

Masal, iirler, s. 316. Bekleyiler, nsan, 11 (8 Nisan 1939). Rya, Yeni Yol, 1 (30 Austos 1940). le st iir II, iirler, s. 23. Masal, iirler, s. 316. lk Kularda, iirler, s. 288. Dsel Yolculuk, Batk Kent, s.14. Obad, iirler, s. 24. Nerde, nsan, 6 (kinciterin 1938).

214 215 216 217 218

280

yerler, 219 uzak limanlar, 220 gney ehri 221 gibi nitelendirme ve gndermeler hemen hemen bahsedilen lkeleri artrmaktadr. Uzak diyarlara g temasnn grld ilk iirlerinde Aksal, Orhan Velinin duyarlna sahiptir. O da ayn vastalarla, gemilerle bu deniz ar memleketlere gitmek ister ve huzuru buralara yapaca uzun deniz yolculuklarnda bulmay umar. Burada Aksaln Orhan Veliden farkl bir duruu ortaya kmaktadr. Aksal ilk iirlerinde Orhan Velide olduu gibi zlenen memleketlere yaplacak bir yolculukta teselliyi bulurken, daha sonralar yolculukla yetinmeyip oralarda yaamak da istemitir. Aksal sz konusu Uzak Dou lkelerinde zlenen yaam biimi ile ilgili bir bilgiye fazla yer vermese de buralarn tasvirini yapmay da ihmal etmemitir. Mehmet Kaplan, btn te iirlerini inde yaanlan dnyadan nefret duygusu ve bir yerlerde ideal bir lemin bulunduu inanc veya ihtimali. biiminde iki temele dayandrr 222. Sabahattin Kudreti yakndan tanyanlar her ne kadar onun hznl bir duruundan bahsetseler de yaama bir nefret duygusuyla bakmadn dorulamaktadrlar 223. Aksal, yaam seven, yaamn tadn bulabilmi ve evresini kuatan gzellikleri fark edebilmi bir airdir. Onun bu zellii, dorudan yaama sevincini dile getirdii iirlerinde bulunabilecei gibi, yaam, doa, zamanszlk ve lm temalarn iledii iirlerinde de grlebilir. Btn bunlara ramen onun iirlerinde can skntsnn amansz kskacnda bunalan, sokaklarda dolaarak, doay
219 220 221 222

Ne Yaparsn, iirler, s. 36. Liman, Direkler, Yelken, iirler, s. 20. Yolculuk, iirler, s. 20.

Mehmet Kaplan, Cumhuriyet Devri Trk iiri - iir Tahlilleri II, Dergh Yaynlar, stanbul 1984, s.47. ekirdek adl iirinde Aksal, evresinde cereyen eden tatsz olaylardan, cemiyeti kirleten btn irkinliklerden uzaklama isteini Kaptan basp gidelim artk demir al Gr arkamzdan itecek bizi dalga Mart belki bulut ekecek bizi bil Gnete pul pul bir aydnla dal Kyda kalsn kir pas kyda kavga ekirdek, iirler, s. 120. dizeleriyle anlatrken Mehmet Kaplann grn destekleyen ktmser bak ifade eder. Fakat bu bakla yazlm iirlerin says olduka azdr.
223

281

temaa ederek, dostlarla sohbet ederek skntlardan kurtulmay bekleyen bir Sabahattin Kudreti bulduumuzu daha nce belirtmitik. Avare yaantsyla skntlarndan kurtulamayan Aksal, kendisini snrlandran yaamdan kaarak, uzak lkelere yelkenli gemilerle yapaca uzun seyahatler sonucunda, huzura ulamay mit eder. Hatta Orhan Veliden farkl olarak bu scak memleketlerde yaamay da arzular. Gecenin ge vaktinde gemisine binerek ine veya Hinde gitmek ister. Onu orada sazdan yaplm bir evde melez bir kadn beklemektedir: Grr aknlnda Sonsuza ak gkler Melez bir kadn bekler Onu sazdan evinde
Masal, iirler, s. 316.

Dsel Yolculuk iirinde bize zlediim baka bir yer diyerek yaamay istedii memleketi tantr. Hantal ilebiyle uzak yolculuklardan dnm gemilerin doldurduu rhtma urayarak vard yer, scak ve derbederdir. Orada her ey uyum ierisinde olduundan zaman en st seviyede yaamak mmkndr. Aksal burada ayaklarn suya uzatarak uzun uzun yldzlara bakmak ister. iirde uzakl simgeleyen yldz ve dsel yolculuun yapld lkenin yer almas, airin ruhunu daraltan kent ortamndan kurtularak zgrle kavuma ve dolaysyla huzura erme isteini de gstermektedir: Gemici trkleri hep Gtr beni hantal ilep
Dsel Yolculuk, Batk Kent, s.14.

Sabahlar sis tesinde grlen gemilerin kard seslerle uyanr. Kendini bu gemilerin birisinde hayal ederek soyut bir aydnln mevcut olduu, kylarnda nemflerin 224 kouturduu deta mitolojik bir uzak lkeye gitmeyi dler: zlemimdi ka uzak bir yer Ki orada soyut bir aydnlk
Nemf (Nymphai): Krlarda, ormanlarda ve sularda yaayan dii Tanrsal varlklar. Genellikle Zeusun kzlar olarak kabul edilirler. Turhan Yrkn, Yunan Mitolojisinde Ak, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara 2000, s.385.
224

282

Itmtr havay ve lk Yzl gneler kouan nemfler Ve duyumlar hep.

Seslerle Uyandm, Batk Kent, s.22.

Benim aklmda biricik ryam in diyerek bu lkede deniz kular kadar hr ve mesut insanlarn yaad dn Benim aklmda biricik ryam in -Deniz kular kadar hr Caddelerde mesut insanlar yrrRya, Yeni Yol, 1 (30 Austos 1940).

dizeleriyle bize duyuran air, baz iirlerinde egzotik geler iermeyen bir tablo ile karlarz. Bu iirlerinden birinde her zaman, herkesin dleyebilecei, bir kr evinde yaama hayalini sunar. Bu iirinde aslnda daha nce srd bir yaamn ardndan at yakar gibidir: Iraa git brak ellerini kentte, Aalara bak, suya bak, yalnzlkta (...) Nerde mor dalarn imdi, dler ard, Bacn vard, durmadan hamur aard, (...) Kck bir ocak, kara, bir yanda kz. km pencerenin dibine bir uyuz Kpek, gn batm gzlerinde!
Bir Yitik Kii, iirler, s. 217.

Mavi bir aydnln yaand scak bir memlekette i, g, geim derdini yaamadan, gelecek kaygs tamadan her trl dnceden uzak bir mr srmek

283

ister ve bu dncesini En gzel an ryamn eklinde vasflandrarak byle bir yaam arzu etmenin bir hlyadan ibaret olduunu da fsldar. 225 Aksaln, ilk iirlerinde Orhan Veli duyarll ile yolculuk iirleri yazdn daha nce sylemitik. Aksal gnn ok erken vakitlerinde bir gney ehrine yapaca yolculuu dlerken, 226 bir sabah btn kenttekilerden habersiz arklar syleyerek bir yelkenli ile uzak limanlara doru yola kmak ister. Bu duygu ve hayalini daha bir ok iirinde yineler: Btn ehri brakarak bir sabah habersiz Kalbimizde nedamet azmzda arklar Bir sabah bir sabah erkence seyredeceiz Bir sabah yelken direklerinde martlar Ah imdi nasl, nasl bizi beklemektedir Uzak limanlarn serseri ocuklar
Liman Direkler Yelken, iirler, s. 20.
227

Gidiyorum doluyor iime deniz Arkamda kalm elbisem kimsesiz,

Gidiyorum, iirler, s. 21.

Her sabah bir gemiyim Uzak yerlere giderim

Ne Yaparsn, Yenilik, 11 (Kasm 1953).

Baz iirlerinde yaamakta olduum yalan diyerek sz konusu bu scak memleketlere gitmek istemez, hatta yaad bu kentten kamay dnmez:
225 226 227

Obad, iirler, s. 24. Yolculuk, iirler, s. 20.

Bu iirde Aksal liman, direkler ve yelken ile imaj dnyasn kurarken Orhan Veli de bir iirinde ayn aralar kullanr. Orhan Veli adn vermedii bir iirinde yle der: Neden liman diyince Hatrma direkler gelir Ve ak deniz diyince yelken? Orhan Veli, Btn iirleri, s. 48.

284

Yalan yaamakta olduum Ne scak memleketlere gitmek istedim Ne kamay dndm Ben bu ehrin semasndan Kasabndan frncsndan Havasndan Honudum
Btn Sylediklerim, iirler, s. 33.

Bu kentte yaamaya mecbur olduunun da farkndadr. Artk uzaklara gitmeyi simgeleyen denizlerden, gemilerden bahsetmeyeceini syler: Bilseniz ki ben Bir apartmanlar ehrinde yaarm mrmde bir defa olsun Bir sabah anszn Denize almadm
Gemi Direkleri, iirler, s. 34.

Sabahattin Kudret Aksal u iirlerinde de uzaklar zlemini tekrarlar: Ezgi,

228

Bir Yaz Gnnden,

229

Gemiler;

230

Bir Zaman Ard,

231

Dnk, 232 K Geceleri. 233 Sabahattin Kudret Aksal zellikle ilk iirlerinde Garip iirinin ekim alanndan kurtulamayarak, Orhan Veli duyarll ile telere g temasn iirlerinde yer vermitir. Bunda 1940l yllarna zg bunalm atmosferinin etkisi olduu da gzden uzak tutulmamaldr. Zaman ve meknn snrlayclndan kurtulma istei, airde bilinmeyen, daha nce gidilmemi uzak diyarlarda huzurun varl inancn

228 229 230 231 232 233

iirler, s. 214 iirler, s. 242. iirler, s. 331. iirler, s. 404. Batk Kent, s.41. Gn I (1953), s.35.

285

oluturmutur. Bir yandan yaama sk sk balln iln eden air, bir yandan da skntl ruh halini yaamtr.

10. Sevgili ve Pltonik Ak Ak ve sevgilinin, iirin temel konularndan ikisi olduunu iddia edebiliriz. Hemen her air bu iki konuya deinmeden edememilerdir. Bunun nedenini her ikisinin insan kuatan iki nemli olgu olmasnda aramak gerekir. iirin ana unsurlarndan birinin duygu olmas da byk lde bunu zorunlu klm olmaldr. zellikle ilk iirlerinde kendini daha youn gsteren ak ve sevgili dneminin de belli bal konular arasnda yer almasna ramen Aksaln iirlerinde byk bir toplam oluturmazlar. Dorudan ak ele alan toplam on be iirinden on ikisinin ilk iki iir kitabnda yer almas bunun bir gstergesidir. Ayn durum sevgili iin de geerlidir. Sevgiliyi anlatan toplam on sekiz iirinden hemen hemen tamamnn yine sz konusu ilk iki iir kitabna ait olmas bu dncemizi desteklemektedir. O, gzel olan her eyin geici olduunu savunmasna ramen akn srekliliine inanr. Denizlerden karalara doru Belli belirsiz esen rzgr etrafmz donatan aalar ve doadaki dier gzellikler akamn olmasyla kaybolurken, ak devamldr. Aksal bu dncesini Ama akmzn yarn da var diyerek dile getirir. 234 Bu yzden ak bir ku olarak imgeledii iirinde yreini her gn yeniden bir yeni bir baka anlamla doldurann ak olduunu syler. 235 Sevi bir kutur dedii Penceremde iirinde bu kuu sabahlar penceresinde terken grr. 236 Hatta ld gn de kalbinin sevda iinde olacana inanmasnn nedeni bu dnce olmaldr. 237

234 235 236 237

Bugnlk, iirler, s. 102. ***, iirler, s. 122. Penceremde, iirler, s. 178. Hatrlama , Varlk, 393 (Nisan 1953).

286

Hi tadlmadk yemi kadar gzel 238 dedii ak derdine delikanllk anda dtn ve o zamandan beri de iir yazdn sylerken, 239 ilk ak ge yanda tattn sylemeden edemez. Ama her eye ramen akn varlna ahit olmak yaam iin ayr bir deerdir: Ge yamda vardm ama olsun Zamanna pek aldrlmaz akn Uzun zaman bekledikten sonra uzun Bir gn sevdalandm anladm
Ge Yamda, Gn I (1953), s. 74.

Baz iirlerine gre o aka delikanllk anda dmtr. Bu ada yaanan ak insann yaama bakn da derinden etkiler. Akta insan sarho eden bir yn vardr. nsan bu sarholukla mekan ve zamanla irtibatn koparr. mrm anlatlmaz bir aydnlk iinde Bir aydnlk iinde dnya Keyifli mi keyifli grnr bana
Yar Karanlk, Gn I (1953), s. 12.

(...) ak dediin akna evirir insan bir bakma g arkada Ne varsa unutturur adama
Sevda Demi, Gn I (1953), s.12.

Ak btn kederleri datan sihirli bir duygudur. Bir kere insan bu aka dmeye grsn. Varlk artk ona en gzel bakyla bakar. evre bambaka bir kimlie brnr. Aka benzer bir duygu uyanmaya grsn iimde Dalr gider kayglarmn bulutu

238 239

Ge Yamda, Varlk, 320 (Mart 1947). Yar Karanlk, Gn I (1953), s.12.

287

Gzmde arnr tazelenir mavi Kulaklarmda eski yolculuklardan bir uultu Dnverir yle bir dnya, kayar yerinden aa Sudaki ar ne, havada bu ne koku byle
Aka Benzer, Varlk, 464 (15 Ekim 1957).

Aslnda o kendisinde deien her ne varsa bunun nedeni olarak ak gsterir. Bu ak sulama deil, yceltme abasdr. Her ne varsa aktan bilirim sebebini Aktan ve baka hibir eyden
Dnya Kokusu, iirler, s. 42.

Bu tr iirlerinde Aksal psevdi bir k grnts izer. Her gzele gnln kaptran bir Aksal karmza kar. Ama bu grnt iirlerinin btnne saran bir duygu deildir. Ak iirinde sevgili iin yazd iirlerinin deta her dizesinin baka bir sevgiliye yazldn sylemesi ilgintir: Bu iirin ilk msra Senin iin yazld kincisini sylerken Bilinmez kimi dneceim
Ak iiri, iirler, s. 84.

Sabahattin Kudret sevgiliye olan tutkunluunun ok sk deiiklik gstermesinin nedeni olarak sevdadaki tuhaf duyguya balar. Bu elikili tutumdan ak sorumlu tutar. Bir tuhaf ey u sevda Bir bakyorum tutkunum Bir bakyorum oral deil
Sevda, iirler, s. 83.

288

Sabahattin Kudretin ak pltonik bir aktr. Bu sevda bu ynyle kurgusal bir nitelik gsterir. 240 Bu yaantya deil, zihinsel ynelimlere bal bir sevgidir. Seni her zaman iin sevdim Biliyorum gzelsin Ama ne tandm Ne de grdm
Sevda Peinde, Varlk, 389 (Aralk 1952).

Aksaln pltonik bir k olduunu daha baka iirlerinden hareketle de anlayabiliriz. Mesel Sevdal iirinde sabahlar ie giderken vapurda rastlad ve ta bebeklere benzettii bir kadna uzaktan duyduu sevgiden sz eder. Hemen hemen her gn grd bu kadna o kadar ok balanr ki zamanla iinde hep onun sesini duyar olur. Her harekette onu hatrlar. Havann gzel olduu gnlerde onunla beraber trene binip sinemaya gitmeyi hayal eder. Yamurlu gnlerde de kahvede bulumay. Ama bir trl bu sevgisini ona sylemedii veya syleyemedii iin bu sevgisini tek tarafl olarak bytr. Belki de bunun byle olmasn daha ok ister. 241 Sabahattin Kudret Aksal sevgilisine yaknlamaktan ok, uzaktan bakmay daha ok sever. Sevgilinin yle uzaktan grnmesi onun iin yeterlidir. Bir yaz akam balkondan glmseyerek bakan sevdii onu deiik hayallere srkler. Bir yar sarholuk iinde evlerinin nnden getiini, aralk duran penceresinden odasnn grn hatrlar ve devam eder: Ufukta grnnce yamur bulutlar arrdn ne yapacan teltan Yerletirirdin her eyi yeni batan Tardn ieriye masay koltuklar
Haziran, iirler, s. 60.

Mahallenin, gzellii dillerde gezen kzna duyduu sevgiyi anlatrken ayn pltonik yaklamn srdrr:

240 241

Mahalle, iirler, s. 255. Sevdal, iirler, s. 40.

289

O gzellii dillerde gezen kz Ayr durulur mu bunca yl ondan Nasl yanmtk arkasndan O sevgililerin sevgilisi mahallemizde braktmz
1939 Yaz, iirler, s. 70.

Ak bazen onu avare yapar. Ge vakte kadar sokaklarda dolar, kahvelerde vakit geirir, srekli sevdiini dnr. Bu ona gre yaamdan kopuun deil aksine yaama sevincini doyasna yaamann yansmasr. air bylece yaama sevinci, ak ve avarelik arasnda kuvvetli bir irtibat kurar. Bu duygularn birbirini besleyen, biribirinden g alarak byyen alglamalar olarak sunulur. Ge vakte kadar Eve dnmedim Seni dnmek iin gittiim kahvede oturdum. Kimseyi dnmeden.
Pazar Sabah, Servet-i Fnn, 2413 (19 kinciterin 1942).

Sabahattin Kudretin gn birlik sevdalara yakaland da olur. Avare yamna elik eden bu sevdalar bir sokan banda balar, sokan sonunda biter. Bir kiiye balln uzun sre devam ettiremez. airin byle bir davran biimini avare yaantsnn yansmalar olarak iirine yerletirdiini dnyoruz. Bugn aylk aldm Paray koyduum gibi cebime Beyoluna ktm Doru bir ikili lokantaya girdim diyerek balad bir ak hikyesine caddeden geen bir kzn peine taklmasn anlatarak devam eder. Tam 79 dizede anlatt bu hikyesini yle bitirir: Baktm olmayacak Yanna doru seirttim Bir ift sz syledim kne Henz frlam lugat kitabndan O kadar taze Kz durdu 290

Dnd bakt Tatl tatl srtt Sonra konutu Lakrdy dndrd dolatrd Ne syleyeceini ard
Hikye-i Sevda, iirler, s. 86.

Bazen nsanlarn kurduu byk ehirlerde Terzi kzlarn peinden gider(ek) devam ettirdii bu tr bir sevgi ona rahatszlk da vermiyor deildir. Bu sevda, airi yle ters zamanlarda yakalar ki onu durdurabilmek iin yapacak herhangi bir eyi olmaz ou zaman. te o zamanlarda ak Aksala bir bel gibi grnmektedir: Her iimi yoluna koymutum Tam ev bark sahibi olacam sra imdi gelmezse ne zaman gelir Bana huzur bir daha Kendime bir de i bulmutum stelik Byle zamansz nerden karma ktn.
Bely Ak, iirler, s. 49.

Sabahattin Kudret Aksal iin ak yaama balln semboldr. Yaama sevincini akla ilan eder. Yaama ballnda ak araclk eder. iirlerinde daha ok klk zerinde duran Aksal, akla dolup taan bir insann davran biimindeki deiikleri, yaama bakndaki deiimi, ksacas bizdeki tesirini inceleyen, aratran, sorgulayan bir bak asna sahiptir. Ondaki ak, sevgiye susam, ak ok iten deta bir ihtiya olarak hisseden bir insann istekleri ile snrldr. iirlerinde sevgilinin kimliine dair bir sz bulamayz. Devaml bir sevgiliden sz edilir ama bu sevgili zerinde durulmaz. Bu ad sevgili olan ama bilinmeyen bir sevgilidir. iirlerinde o gzellii dillerde gezen kz caddeden geen kz, seni dnmek iin gittiim ifadelerinde olduu gibi ima edilen, ama

291

kimlii sr gibi saklanan bir sevgilidir. airin eine yazd bir iirin, ima yoluyla da olsa bir dizenin olmamas ilgin bir not olarak verilebilir.

11. Kurmaca Anadolu Gereklii Birtakm zorunluluklar dnda Anadoluya gitmemi ve orada uzun sre hi yaamam olan Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde Anadolu geni yer tutmaktadr. Anadoluyla tanmasna vesile olan bu zorunluluklarn banda askerlik grevi gelmektedir. Denilebilir ki Sabahattin Kudret Aksal bu grevini Ankarada deil de stanbulda yerine getirmi olsayd belki iirlerinde Anadoluya hi yer vermeyecek en azndan yer vermesi gecikecekti. Nitekim 1947 ylnda kendisiyle yaplan bir syleide iirlerinde ounlukla ehir hayatna ait gelerinin yer alma nedenini aklarken yle diyecektir: Bunun nedeni ehirde yaamam, ehir d hayatn tanmamam olsa gerek. () Sonra sade benim yazlarmn deil, bugnn edebiyatnn gidii ehire dorudur. nk sosyoloji bize her ada en ileri medeniyetin ehir medeniyeti olduunu syler. nsan derinden kavrayan her ey ehirde dnlm, duyulmutur. 242 Askerlii dnda Anadoluyu fazla tanma frsat bulamamasnn balca nedenini stanbula tutkun olan birinin sevdii kentten ayrlma korkusunda aramak gerekir. Hatta bu korkunun, onu retmenlikten uzaklatracak kadar etkili olduu da bilinen bir gerektir. Seyahat etmeyi sevmiyor olmas onu Anadoludan uzaklatran bir baka etken olarak da karmza kmaktadr. Ocak 1948de yaymlanan Bir iire Balamak zere adl iirini saymazsak Anadoludan grnmler sunduu ilk iirinin yaym Nisan 1949a rastlar. Kald ki Bir iire Balamak zere iiri sadece Anadoluya ynelme isteini iermekte bize herhangi bir Anadolu tablosu sunmamaktadr. airin Anadoluyu grmesine ve

242

Erturul H. Erbil, Sabahattin Kudretle Bugnk iir zerine Bir Konuma, Anadolu, 12 Ocak 1947.

292

tanmasna frsat tanyan askerlik grevini tamamlad tarih de 30 Nisan 1949dur. Anadolu ierikli ilk iirinin yaym tarihi ile askerlik grevinin sona erdii tarihin akmas ve asker olarak gittii Etimesgutun (Ankara), hemen yan banda yer alan Sincann ve yedek subay olmas nedeniyle sk sk gidip geldii Ankaraya yakn baz kentlerin ilk iirlerindeki Anadolu tablolarna ilham olmas da gstermektedir ki askerlik, Aksaln iirlerinde Anadolunun yer almasnda birinci derecede etkili olmutur. lk iir kitab olan arkl Kahvede Anadoluya ait hibir grntnn yer almam olmas, Anadolu konusunun ilendii yaklak elliye yakn iirinden alt tanesinin askerlik sonras yaymlad Gn Inda bulunmas askerliin bu ynelmedeki etkiye dair bir dier gstergedir. Sz konusu alt iirden biri olan Anadolu Yolculuu stanbulda balayp Ankara, Haymana ve Konyaya kadar devam eden gezisinden notlar ierir. Bu seyahat askerlik iin yapt seyahatinden baka bir ey deildir. Etimesgut iiri, Sincanky Anadolu Yaylas ve Bir Kasabada Uyanmak iirleri de dorudan doruya yedek subaylk grevi dolaysyla bir yl boyunca evre ile ve illere yaplan seyahatinden mlhemdir. Sabahattin Kudret Aksal can skntsyla dolu iirler yazmaktan bktn, halkn isteinden ve vatann zerinde esen rzgrlardan bahseden iirlere ynelme isteini ilk olarak Ocak 1948de yaymlad Bir iire Balamak zere iirinde anlatr. 243 Anadolu Yolculuuna Nisan 1949da Yaprak dergisinde yaymlad ayn adl iiri ile Bam aldm bir kez ktm stanbuldan Ankara dedim Haymana dedim Konya diyerek kar. Ovann ortasnda grnen ky, hemen kyn arkasnda uzayan dzlk, yamurla amura dnm yollar onu ok sarar: Anadolunun tozlu toprakl yollar Beni bir sar sard bir sar sormayn

243

Bir iire Balamak zere, iirler, s. 73.

293

Yamuruna amuruna baka bayldm Rzgr nasl fryor ya rzgr

Anadolu Yolculuu, iirler, s. 73.

Etimesgut iirinde 244 geen ve Aksaln askerliini tamamlad Etimesgut, u an Ankarann merkez ilelerinden biri olmakla birlikte o gnlerde bir kasaba grnmndedir. Etimesgutta bir akam vaktinin anlatld bu iirde iirin ad haricinde Anadoluyu artracak baka bir grnt yoktur. Bir orak tarlada alan oluk ocuk kar koca baba oulun yoksulluklarndan ve sevdalarndan sz edilen Sincanky Anadolunun zne deindii ilk iirlerindendir. Ayn ekilde Anadolu Yaylas iiri Toprak derdinde saban derdinde Yamur derdinde Sel derdinde Stma derdinde Ev bark derdinde oluk derdinde ocuk derdinde Tohum derdinde koan kylleri anlatr. Doksan be dizeden oluan olduka uzun soluklu bu iirde airin memleket sevgisi dile gelir: Memleketimiz bereketli Memleketimiz kl Memleketimiz gleryzl Memleketimiz memleket hemerim Git git bitmez v v yetmez Sev sev unutmaz Dilinden anlamayana
244 245

245

iiri Aksaln,

Etimesgut iiri, iirler, s. 74. Sincanky, iirler, s. 75.

294

Glmez konumaz alamaz Dilinden anlayana Kayalaryla konuur

Anadolu Yaylas, iirler, s. 76-78.

Sabahattin Kudret Aksal sz konusu alt iirinden sonuncusu olan Bir Kasabada Uyanmaktan sonra pamuk ve pirin tarlalarnda alan rgatlarn yaamlarndan bir kesitin sunulduu Gebe iirinin yaymland tarih olan Aralk 1975e kadar yaklak yirmi be yl boyunca Anadolu iiri yaymlamaz. Muzaffer Uyguner Aksaln bu alt iirinden baka Anadolu konulu iirinin olmadn syler ki bu erken verilmi bir hkm gibi grnmektedir. 246 Bu kadar uzun bir sre bu tr iirlere neden ara verdii ile ilgili baz yorumlar yaplabilir ise de kesin bir ey sylememiz mmkn deildir. Aralk 1975ten Aralk 1989a kadar yazd toplam krk bir iirini Anadolunun panoramas Anadolu insan ve onun yaam olmak zere iki ana balk altnda deerlendirebiliriz. air Anadolunun panoramasn izerken daha ok ky evlerini ne karm, onlarn betimlesini yapmtr. Doa ile ilgili iirlerini incelerken sylediimiz gibi Aksal, kentin karmaasndan bunald zamanlarda kendini doann ierisine, krlara atar. Hatta baz zamanlar orada bir mr yaamak ister. Anadoludan grnm sunarken ky ve kr evlerini ne karmasndaki nemli nedenin, uuraltnda yatan bu arzular olduunu dnyoruz. Kentin kalabalndan, grltsnden uzakta yaayan ky insanna duyduu bir zenme de bu younlamay salam olmaldr. Aksaln bize tantt bu ky evleri genellikle bir dan yamacnda yer alr. 247 evresi, ilkbaharda ortaya kan papatyalarla sslenmitir. nnde yer alan asma

Uyguner, Aksaln 25 yl aradan sonra yazd sz konusu Anadolu iirlerini grmemi olmaldr. Muzaffer Uyguner, iirler, Trk Dili, 347 (Kasm 1980).
247

246

Geyve, iirler, s. 248. Gnler Onlar, iirler, s. 267. Evimiz Orda, iirler, s. 293. Kyde, iirler, s. 293.

295

bahesi ve badem aalar sabah akam gnein oynaaca zemini hazrlar. Evlerin etrafnda uzunluu ile hemen dikkatleri eken bir kavak aac mutlaka vardr. 248 Alack dam(l) 249 bu evlerden bazlar egzotik bir manzara resminde grdmz evler gibi sazdan yaplmtr. 250 Ak badanal bu ky evlerinin 251 duvarlarnda kn tketilmek zere kurutulmu msr koanlar, yulaf, avdar demetleri ile ayva asldr. 252 Kkrt kokan 253 kck odalar kilimle denmitir. Her zaman bir aydanl tterken grmek mmkndr bu odalarda. 254 Yorgun argn tarlasndan dnenler akamn olmasyla birlikte vakit kaybetmeden incecik dekleri yerlere sererler ve deliksiz bir uyku(ya) dalarlar. 255 Aksal Bir Ev iirinde srtn yine daa dayam bir ky evini betimlerken bu betimlemede bir ky evinin masallardaki evleri andran bir grnme sahip olmas dikkat ekicidir: Kapnn n saks Gneinde kerpiin Koca bir da arkas Pembe boyal evin
Bir Ev, iirler, s. 324.

Anadolunun panoramasn izerken dikkati eken bir dier nokta sz konusu bu iirlerin airin gezi notlarn andryor olmasdr. Bu iirlerde Anadolu uzaktan seyredilen bir obje gibi durmakta, air Anadoluya ieriden bakamamaktadr. Yolda, 256 Yol Boyunca Kyler, 257 Yol Boyunca Satc ocuk, 258 Yol
248

Yol Boyunca Kyler, iirler, s. 295. Yalnzlnda, iirler, s.296. Bir Dizi Kavak, iirler, s. 326. Oturan Adam, iirler, s.340. Grntler, iirler, s.461. Evimiz Orda, iirler, s.293. Yolda, iirler, s.295. Yalnzlnda, iirler, s. 296. Gnler Onlar, iirler, s. 267. Kasabada Yamur, iirler, s. 296. Dler, iirler, s. 297. Geyve, iirler, s. 248. Gnler Onlar, iirler, s. 267. iirler, s. 295. iirler, s. 295. iirler, s. 295.

249 250 251 252 253 254 255 256 257 258

296

Boyunca,

259

Yol Boyunca Kahve,

260

Yol Boyunca Kasaba

261

iirlerinin

adlarndan anlalaca zere sanki air, Anadoluyu tanma gezisine katlm ve bu gezi sonunda grdklerini veya hatrladklarn kendi perspektifinden dizelere aktarmtr. Konur Ertop Aksaln iirlerinde Anadolunun, camn ardndan grnmesine yanstldn dnmektedir. 262 Bunun tipik bir rnei gibi duran Yol Boyunca iirinde air bir gezi otobsnn penceresinden grdklerini yle sralar: Kurumu otlar grdk, Ta ev, saman yn, Bayr aa srdk, Aar aydnln Kzgn bir gne gkte. Korkuluk sonra bostan, Uzakta ok uzakta Da yolunda yokutan Trmanan gksel kan.
Yol Boyunca, iirler, s. 323.

Sabahattin Kudret Aksaln iirlerine akseden bu bak asnn Han Duvarlarnda grlen realizmden uzak olduunu sylememiz gerekir. Faruk Nafiz tpk Sabahattin Kudret gibi Anadolu ile yan kemale erdii bir dnemde tanm olmasna ramen iirlerini itibarlikten kurtarabilmitir 263 . Ayrca, 1923 ylnda Anadoluya yapt seyahatinden mlhem kaleme ald iirinde objektif geleri

259 260 261 262

iirler, s. 323. iirler, s. 338. iirler, s. 338.

Konur Ertop, Sabahattin Kudret Aksaln iiri, Sabahattin Kudret Aksalla Beraber adl Yap Kredi Kitap-lk Paneli, stanbul, 19 Nisan 2003.

Mehmet Kaplan, Han Duvarlar, Cumhuriyet Dnemi Trk iiri, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1990, s.13.

263

297

duygu ve hayalle besleyerek lirizme giden yolu aarken, ayn eyi Aksaln Anadolu iirleri iin sylememiz pek mmkn deildir. Kasaba Alan iirinde her gezginin grebilecei ekilde bir kasabann sca koklayan arsndaki Marangoz, berber, halla, Kahvede bir mola yerindeki kk bir kahve anlatlmaktadr: Karpuzlar yzen havuzunda arda sazdan kk kahve (...) Oturduk ay itik sonra da Yola dtk (...)
Kahve, iirler, s. 338.
264

Yol Boyunca

Yol Boyunca Kasabada Aksal marangoz, berber kepengini ekmi diyerek yine ardaki berber ve marangozu anmadan edemez. Geceleyin otobsn penceresinden grd kasabada dikkatini eken tek ey kahvedir: Bo sokaklar, yalnz kahve Ak. Dipteki masada Oturmu kat oynuyor ki kii karlkl. Ocan arasndaki Rafa dizilmi cezveyle Fincan, nargile. Duvarda Yaldz dklmi ayna.
Yol Boyunca Kasaba, iirler, s. 338.

Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde sonsuz bir grnmde olan tarlalarda alan rgatlarn, gnein yakc scan altnda tek bana alan bir kylnn bazen de yol boyunca, rettiklerini satan ocuklarn yaamlarndan kesitlerle her zaman karlamamz mmkndr. Bir Tren Penceresinden iirinde grd harman ortasnda yar a toprak kokan yzyle kzgn gnee kar alan bir kyldr. Aksal iirlerinde
264

Kasaba Alan, iirler, s. 324.

298

ilk defa burada ezilmek ve ezilmilikten sz eder. Ona gre usuz bucaksz tarlann ortasnda deta bada korkuluk gibi duran bu adam ezilmiin ezilmiliin ta kesilmi simgesidir. Huzurlu ve rahat bir yaama doru gittiini dnd her geen trenin ardndan zlemle bakakalr. nk Aksal onlar yaamlarndan memnun olmayan insanlar snfna dahil etmektedir. Bakard ardndan trenlerin Grr savrulan o duman ki Kmrn yakan zlemin Ta kesilmi simgesi sanki Ezilmiin ezilmiliin
Bir Tren Penceresinden, iirler, s. 294.

Ona gre yoksulluk, garibanlk, iyi bir yaam srememe bazlarnn deitirilemez kaderidir. Bu adan yaam her alann yzne glmez. Bu sosyal snfn banda kyller gelir. Sabahattin Kudret Aksal Kimimiz rgat, src kimimiz, Batak ova, pamuk, pirin, Gn olur, kvrlan da yolundayz, il yavrusuyuz, yal, gen diyerek kendi dillerinden tantt, gebe bir yaam sren aileyi bu kaderi paylaanlardan sadece biri olarak takdim eder. Bu gebe ailesi Ana, baba, ocuk, kar, kz, karde bir tipi gibi savrularak her gittikleri yerde almalarna ramen yoksulluk bir trl pelerini brakmaz. Artk yaam onlar iin bir kmaz sokak olmutur: Bozdu havalar, uursuz bir rzgr Sallar durur atmz, Hani ocak, dipsiz ambar, d kiler, Srdk boa atmz
Gebe, iirler, s. 224.

Sabahattin Kudret Aksal her frsatta Anadolu insannn ileke yaantsna dikkatleri eker. Onun iirlerinde zengin, refah ve bolluk ierisinde bir yaam sren, yaamn zorluklar nedir bilmeyen bir Anadolu insanna rastlayamayz. O Anadolu 299

insannn ounluunu zerinde ayak 265 bir elbise bulunan, devaml yalnz, ok alsa da hakkn asla alamayan insanlar olarak grr. Yol Boyunca rettiklerini satan ocuk da yoksullua, kimsesizlie mahkum edilmi biroklar gibi ayn kaderi paylaanlardandr: Bozkrda aa gibi Grnyle sonsuz Boynu baan sap Yoksul kimsesiz ssz
Yol Boyunca Satc ocuk, iirler, s. 295.

Sabahattin Kudret Anadolu insannn bunca skntl, ileli yaamna ramen bir kentli gibi souk grnl olmadn da vurgular. Camn kenarnda oturup dary seyreden bir Anadolu kyls Aksala byle ilham alamtr: Bada kurmu minderin stnde, Testisi yannda, yeleinden Kstei sarkm ttn iniyor, Krpk by, opur yzyle Ne scak, camndan tavuklarn Horozlarn, bir de ak kavan Grnd odada.
Oturan Adam, iirler, s. 340.

Anadolu gezilerinde ona, bir yayl araba da bazen ilgin gelebilir: Da yolunda kekik kokulu Scan samanyla ykl Bulutun rengini emmi evirerek tekerleinde Gkyzyle giden araba.
Araba, iirler, s. 340.

265

ayak: Kaba dokunmu, dayankl bir eit yn kuma. Trke Szlk, Trk Dil Kurumu, Ankara 1998.

300

Sabahattin Kudret Aksal iirlerinde daha ok Anadolu insann yaantsna dikkat ekmi, ancak Anadoluyu iirimizde uzaktan seyredilen bir tablo olma zelliinden kurtaramamtr.

B. ekil 1. Nazm Birimi Nazm birimi, nazm ekillerinin belirlenmesinde l olarak kullanlan paradr. Buna iirin blmlerinin her birinde yer alan dize ve dizeler kmesi veya bent de diyebiliriz. rnein beyit veya beyitlerle yazlm iirin nazm birimi beyit, drtlk veya drtlklerle yazlm bir iirin nazm birimi drtlk kabul edilir. Aadaki iirde her blmde iki dize yer almaktadr. Bu yzden bu iirin nazm birimi iin beyittir demeliyiz. Bir kapnn eiindeyim atm Tuz aknda youn sulardan getim Uyanan yoktu tanyerinde dzlk Klrenginde soluk solua kzlk Gece zerimden syrdm urba Bir il horoz arnmaya gebe
Kap, iirler, s.135.

1400 adn tayan aadaki iirin her blmnde sadece tek bir dize olduu iin bu iirin nazm birimi de dizedir. 1400 1 Ay nda klm kule. 2 Bir gemici, yz sarmsaksz, Cenoval.

301

3 Dante Alighieriyi okuyor orospular.

1400, iirler, s.485.

Trk iirinin deiik dnemlerinde veya uygulama alanlarnda nazm birimlerinden bir tanesinin dierlerine oranla daha ok kullanld gzlenmektedir. Divan ve halk airleri kendi iir gelenekleri arasnda yer alan nazm birimlerine daha ok itibar etmiler; sz konusu nazm birimlerinin snrlar ierisinde duygu, hayal ve dncelerini estetik boyuta tamlardr. Trk iiri bu adan deerlendirildiinde nazm biriminin halk iirimizde drtlk, divan iirimizde beyit, modern Trk iirimizde ise dize olduu grlr. Sabahattin Kudretin btn iir kitaplarnn airin kendi dzenlemesiyle bir araya getirildii iirler kitab ile lmnden sonra yaymlanan Batk Kentte yer alan toplam 786 iirde ok eitli nazm birimleri kullanlmtr. Bu iirlerde tek bir dizeden oluan iirlerle karlaabildiimiz gibi 10dan fazla dizenin yer ald nazm birimleriyle de karlaabilmekteyiz. Nazm birimlerinin Aksaln iirlerindeki dalmn gsteren tablo incelendiinde iirimizin geleneksel nazm birimlerinden olan beyit ve drtln en ok tercih edilenlerin banda yer ald grlecektir. Dzyaz iirleri (38 tane) ile bentleri dzenli olmayan iirleri (136 tane) tasnif d tutacak olursak 615 iirin 207sinde nazm birimi drtlk, 113nde ise beyittir. Beyit ve drtlklerin toplamnn 320 olduunu dnrsek, bu da yardan fazlasna tekabl eder (% 52). Bu durumda Aksal, nazm birimi konusunda tercihini geleneksel yapdan yana koymutur diyebiliriz. Aksaln ilk iirlerinden son iirlerine kadar varln ve nemini koruyan drtlk ve beyit dndaki nazm birimlerinin kullanm skl srasyla yle gereklemitir: Belik, lk, altlk, sekizlik, tek dize, eit oranda olmak kaydyla yedilik ve onluk, dokuzluk.

302

Tablo 7: Nazm Birimi D Z E Kitaplar arkl Kahve Gn I Duru Gk Elinle Eik Bir Maviyi izgi Srek Zamanlar Bir Zaman D Buluma Batk Kent TOPLAM 2 5 2 1 2 15 1 22 6 16 12 9 5 11 1 23 18 11 1 3 4 5 6 10 15 10 9 22 4 2 9 2 1 1 9 2 3 6 16 8 2 1 4 31 6 7 1 35 2 13 28 5 2 4 7 8 6 18 11 15 3 2 24 6 5 62 20 68 3 7 S A Y I 8 4 S I 9 10 Dier Toplam 2 2 2 59 1 29 1 1 3 21 17 1 3 10 62 2 1 4 6 94 44 4 75 1 1 1 51 1 2 7 74 3 3 8 87 1 16 42 615

1 1 4 4 1 1 4 1 9 3 1 8 2

Tablo 8: Bentlerden Meydana Gelen iirlerinin Dalm Kitaplar

Dzenli

Birka Bentten Oluanlar

Dzensiz (Deien Birimlerle Kurulan iirler) Tek Bentten Oluanlar Toplam

arkl Kahve Gn I Duru Gk Elinle Eik Bir Maviyi Bulmak izgi Srek Zamanlar Bir Zaman D Buluma Batk Kent TOPLAM

24 23 11 17 34 1 60 44 32 23 38 49 356

9 9 8 8 6 7 17 43 29 136

35 6 10 28 2 34 43 28 36 37 259

68 38 29 17 70 3 100 44 82 68 117 115 751

303

Dzenli nazm birimlerinden oluan 356 iirinin yannda 136 iirinde nazm birimlerini dzensiz, bir baka syleyile karma birimler eklinde kullanlmtr. Dzenli ve dzensiz nazm birimleriyle oluturulmu 492 iirinden baka, sadece bir tek bentten meydana gelmi 259 iirini de bu listeye ekleyebiliriz. Sabahattin Kudret, dzenli veya dzensiz nazm birimlerini kulland iirlerindeki blmlenmeleri iki ekilde salamtr. En ok rast geldiimiz yol, nazm birimlerini ayrmada herhangi bir iaret veya numara kullanmadan sadece aralarna bir boluk brakmadr. air bazen nazm birliklerini numaralandrmayla belirleme yoluna gitmitir. Numaralarn kullanlmad, blmlerin sadece bir boluk braklmak suretiyle belirlendii iirlerinde konu ve tema btnlnn kesintiye uramadn, duygu ve hayalin silsileli bir ekilde devam ettiini hemen hepsinde gzlemliyoruz. Bunu Batk Kentte yer alan Hepsi iiriyle rneklendirmemiz mmkndr. air sz konusu bu iirinde bize Eridir Gl 266 nden eitli grnmler sunmaktadr. lk drtlnde gln evresini tasvir eden Aksal, bir aatan, ykseklerde yaayan aylaklardan, ulu sral dalardan sz eder. Birinci drtlkte baklar ykseklere eviren air, bu bakn ikinci drtlkte de devam ettirerek gkyznn sonsuzluuna deinir. Bylelikle okuyucuda herhangi bir arma veya irkilme olmaz. Eridir gl kenarnda bir aa ok ykseklerde ota kurmu aylaklar Sralanm yan yana doruklar g Alan ey dalar! Ve gel ge aylaklar Bulutlar onlar! Hepsi yakn aynamz O esrik o arma elimizi

mls ok sk olarak kartrlan Eirdirin burada da farkl yazldna ahit oluyoruz. Adn Eirdir ilesinden alan bu gln adnnn yazm ile ilgili bu kullanmn aire ait zel bir kullanm m yoksa yaynevinin bir hatas m olduunu kestirmek ok zor grnyor.

266

304

Gnelere doru tutup baktmz O yer neresi! Sen ey sonsuz gkyz...

Hepsi, Batk Kent, s.42.

iirlerin 118. sayfasnda yer alan ve altl nazm birimi ile yazlm olan Pencere iiri de gzel bir rnek oluturmaktadr. air be bentten oluan bu iirinde evinin penceresinden gn boyu grd doa grnmlerini bize sunmaktadr. air tanyerinin aydnl ile iirine balar. lk altlkta gn nn doay aydnlatmaya balamasyla ortaya kan arlar ve arlarn kolaan ettii rengarenk ieklerdeki k cmbn anlatr. lk bentte sz at k oyununu ikinci bendin ilk dizesindeki lk k pundunu buluverir bir yerden almyla devam ettirir. Bylelikle okuyucunun alglamasnda herhangi bir boluk olumaz. Bir bent sonrasnda denizden bahsedeceini ikinci altlktaki Ele avuca smaz oyuncu balk dizesiyle bize fsldar. nc bentte denizin ve deniz insanlarnn duygulanmlarn ifade ettikten sonra son iki bentte Bir tezgh en aydnlk kumalar dokur. Akla gelir gelmez olanaklara ak diyerek bu duygulanmlarnn kaynan irdeler. Birimler arasndaki anlamsal geilerin keskin olduu iirlerindeki

blmlemelerde ise numara kullanmay tercih ettiini gryoruz. Bu iirlerindeki numaralar, her ne kadar iirde bir anlam birliktelii var ise de, her bir blmn kendi ierisinde dnlmesi gerektiinin iareti gibi durmaktadrlar. Zaten blmler arasndaki ifade farkll bu iirin numara ile ayrlmas gerektirdiini sylemektedir. Bunu sylerken her bendin veya nazm birliinin iirin btnnde ifadesini bulmu konu ve temadan uzaklatn asla sylemek istemiyoruz. Bir baka ifade ile bu farklln yeni Trk iirinin genel zellii olan iirdeki anlam btnln bozmadn asla unutmamak gerekir. Gurbet duygusunun ve gurbet duygusuna bal olarak byyen hznn hakim unsur olduu Trenler ve stasyonlar iirinde numara ile birbirinden ayrlm l nazm birimleri arasndaki anlamsal geilerin eitlilii dikkat ekicidir. Deyi zelliinin eitlenmesi de bunu destekler. 1 Bir tren grd m durup bakmadan edemiyor. Her akam bir tren gidiyor ondan, 305

Her akam bir tren geliyor ona. 2 stasyon, Mavi bir da arkasnda, Kpekli da. 3 Makasnn evi Srk faslyelerinin evirdii itin ortasnda Kargalaryla. 4 Kmr kokusunun Yamur yayor stne, Sarsn ayklyor a bakan gz aac. 5 Dominoya oturmular kahvede, Mermer masalarn kahvesinde ay ve gece.
Trenler ve stasyonlar, iirler, s.390.

air, 1 ile numaralandrlm birimde kk bir yerleim yerinde olduunu dndmz bir istasyon grevlisinin yaad gurbet duygusunun her gelip giden trenle birlikte uyann anlatrken, 2 numaral birimde istasyonun deta Kaf dan andran Mavi ve ayn zamanda kpekli bir da arkasnda saklanm olmasn ifade eder. Birinci lkte Bir tren grd m durup bakmadan edemiyor. dizesiyle bir kiiden bahsettii duygusunu uyandran air Her akam bir tren gidiyor ondan Her akam bir tren geliyor ona. dizeleri ile deta sz konusu o kiinin gurbet ve yalnzlk duygularna tercman olur. Fakat okuyucu dier ln ilk dizesinde grd stasyon szc ile arr ve bir ikileme der. Anlatlmak istenen her akam bir trenin geldii ve gittii duygusunu yaayan kii midir, yoksa trenlerin bir istasyona her akam birinin geldii ve birinin gittii midir? Aslnda airin ortaya koymak istedii sanat da budur. 306

Okuyucuyu artmak, byle bir ikircikli duyguya sevk etmek ve ona ok eitli duygulanmlar vermek. Her ne kadar ifade edili biimi bakmndan birinci birimle ikinci birim arasnda keskin bir gei sz konusu olsa ve bu ynyle bizi artsa da ikinci birim, bir nceki birimde ifadesini bulan derin anlam destekler. Belki de iirde bize sylenen makasnn grev yapt bu istasyonun sapall ve bu uzakl ile artan hzn daha da pekiir. 3 numaral birim ile bu sefer ani bir kararla makasnn it boyunca dikilmi fasulye fidanlar ile evrili evine deinir, 267 fakat derin anlam burada da devam etmektedir. nk ulalmas uzak bir istasyonda grev yapan makas yine itle evrili, dier evlerden kopuk, yani yalnz yaayarak bu gurbeti ve hzn sonuna kadar duyar. 4 numaral birim ise anlamsal ynden dier birimlerden daha uzak duruyor gibi grnmektedir, tpk istasyon gibi. 4 numaral birimde air kmr kokusunu bastrmaya alan yamur ve sararan yapraklarn dken aatan sz ederek bu farkll yaratr. Dikkatli bir okuyucu bu farkllkla beraber, yaanan sonbahar ve yaklaan kla birlikte daha da yalnzla ve hzne boulacak olan istasyon grevlisinin bu duygusuna, bir baka ifade ile bir nceki birimlerde ortaya konan derin anlamdan uzak olmadn grr. 5 numaral l birimde air, iir kahramanmzn akam olunca farkllaan yaamn bize sunar. Belki de yine ayn duygu erevesinde onun bu yalnzlna bir reete sunar. Halit Ziya Uaklgilin ncln yapt dzyaz iirlerine kitaplarnda yer veren Aksal, 38 iirini bu yolla yazmtr. Sz konusu bu 38 iirini de yaymlanan 12 iir kitabnn sadece 3nde yer vermitir. Aksaln dzyaz iirlerinin en bata gelen zellii betimlemelerin bolca kullanlm olmasdr. Yapsn bol sfatl cmlelerle kurduu bu iirlerinde daha ok yaanm veya yaanmas muhtemel bir olay
267

Sabahattin Kudret Aksal baz grnmleri deiik iirlerinde yinelemeyi sever. Daha nce Anadolu ierikli iirlerini ilerken iarettiimiz ky betimlemelerinde ayn grntnn yinelenmesi sz konusu idi. Buradaki istasyon alanlarna ait evin itle evrili olmas, Yolculuk iirlerinde yinelenir. Annem de yolculua km myd acaba ktysa Ne dnmt bir istasyonun itle evrili bahesinde Asmakabaklarnn hznn grnce. Yolculuk iirleri, iirler, s.382.

307

anlatma eiliminde olmas dikkati eken bir baka zelliktir. Bu metinlerin iirsellikleri Emin zdemirin ifadesiyle ... younlatrmalardan, imgelerle ykl, deiik yorumlara ak oluundan gelmektedir. 268 Bu zellikleri Mavi adl dzyaz iirinde bir arada bulabiliriz: Kuytu bir da yolundan iniyordu arabayla, ormanlktan geiyor, kaynn, grgenin, akann yeili dnyor bann stnden, yar yarya at. Kra bir dzl kyor, bayr aa. Denizi gryor, mavi. G gryor, iki kez mavi. Baryor. Bu mavide bir tavan sakl. Mavi, Yazko Edebiyat, 37
(Kasm 1983), iirler, s.407.

Yeni Trk iirinin bir ok temsilcisinde rastladmz sonunda bamsz bir dizenin yer ald iirlere 269 Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde de rastlamaktayz. Dzenli nazm birimleriyle devam ederken sonda bir dizeyi bamsz brakarak oluturduu 78 iirinde bunun deiik uygulamalarn bulmak mmkndr. Sabahattin Kudret sz konusu bamsz dizeyi ok eitli nazm birimlerinin sonunda yer verebilmektedir. Aadaki tabloda sadece dzenli nazm birimlerinin sonunda yer alan bamsz dizenin kullanld iirlerin dalmn bulabilirsiniz. airin bilinli bir tercihi olduunu dndmz sonda yer alan bamsz tek dizeye anlamsal ve yapsal grevler yklendiini dnyoruz. Bunlarn banda iirin

Emin zdemir, rnekli-Aklamal Edebiyat Bilgileri Szl, Remzi Kitap Evi, stanbul 1990, s.97.
269

268

Sonda bamsz tek dizeye iirlerinde yer veren airler ve iirlerinden birka unlardr:

Ahmet Muhip Dranas, Son Ak, s.23; Ay, s.52; Bezginlik, s.105; Step; s.132. iirler, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2000. Behet Necatigil, Birey, s.150; lm Vakti, s.177; Otel, s.252; Spor, s.351; iirler, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2002. Cahit Klebi, Otobs, s.36; Yaknma, s.79; Yolculuk, s.103; Atatrk Kurtulu Savanda II, s.167; Btn iirleri, Adam Yaynlar, stanbul 1997. Cahit Stk Taranc, Kelekler, s.36; Muhabbet Fasl, s.111; Sabah Duas, s.199; Karanlktaki Hazine, s.214; Otuz Be Ya, Can Yaynlar, stanbul 1993. Cemal Sreya, Ortadou I, s.106; Ad lhan Berk Olan iir, s.190; Ksa Trkiye Tarihi IV, s.222; Dikkat Okul Var, s.317; Sevda Szleri, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1997. Turgut Uyar, Yalauz, s.19; su yoruncularna, s.355; bahar bekleyene, s.364; Byk Saat, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2002.

308

btnne sindirilmi olan duygu, hayal ve dncenin sonda yer alan bamsz dizeyle vurgulanmas yer almaktadr. Bir baka ifade ile air, hkmn deta son dizeyle vermek ister.

Tablo 9: Sonunda Bamsz Tek Dizeye Yer Verilen iirler

Kitaplar arkl Kahve Gn I Duru Gk Elinle Eik Bir Maviyi Bulmak izgi Srek Zamanlar Bir Zaman D Buluma Batk Kent TOPLAM

2+1

3+1

4+1 1 2 1

5+1

6+1 2 3

7+1 1 1

8+1

9+1 Dier Toplam 1 1 3 5 6 6 6 6 7 17 22 78 270

1 2 1

1 2 1 2 3 9 1 2 4 1 8 3 4 1 7 15 34

1 3

1 2 1 10

1 1 3 1 2

2 1 6

Bu ynyle Servet-i Fnn iiriyle beraber iirimize giren terza rimaya benzer. er dizelik bentlerden oluan terza rimada da sonda bamsz tek dize yer alr ve air zellikle son dizenin kuvvetli olmasna zen gsterir. 271 air Buluma adn tayan 5 dizeli aadaki iirin ilk 4 dizesinde sonda bamsz olarak yer alan Bir izdmdr geceye dizesinin aklamasn veya almn yapmaktadr: Lambalarn frlda Kara sevdas yamurun
270

Bu 78 iir, aslnda dzensiz olan iirler listesinde verdiimiz 136 iirin ierisinde yer almaktadr. Bu iirlerin byk lde dzenli olduunu, sadece son dizenin dize kmelenmesindeki dzeni ihlal ettiini dnecek olursak dzensiz iirlerin toplamnn 58 gibi ok dk bir yekun oluturduu grlecektir. Bu 78 iirin 25i kafiye rgsne sahipken 53nde kafiyeye yer verilmemitir.
271

Arslan Tekin, Edebiyatmzda simler ve Terimler, tken Yaynlar, stanbul 1995, s.605.

309

Kitabn ak yz ekik gzl kzlar aynalarn Bir izdmdr geceye.

Buluma, iirler, s.415.

Bamsz bu dizelerin stlendii bir baka grevin okuyucuyu artma olduunu syleyebiliriz. Bilirsiniz iiriyle bunu rneklendirmemiz mmkndr. Siz lml olduunuzu bilirsiniz Bir gn ota aaca bcee Suya topraa karacaksnz bilirsiniz Bir gn gelecek Adnz bilen de bulunmayacak Bilirsiniz Bilirsiniz de
Bilirsiniz, iirler, s.104.

Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde yapt tasarruflarndan biri de nazm birimleri ile ilgilidir. air baz iirlerini yaymladktan sonra yeni dzenlemeler yapma ihtiyac hissetmi ve nazm birimlerini deitirmitir. rnein Ve Byle Her Saat adl iiri Olu dergisinde beyitler halinde yaymladktan sonra kitabnda belikler biiminde yer vermitir. Gnlerden Biri in vg iirini 1942 ylnda Servet-i Fnn dergisinde beyit nazm birimleri ile yaymlam, bilemediimiz bir sebepten tr arkl Kahvenin 1943 ve 1952 yllarnda yaplan basklarna drtlk nazm birimleriyle okuyucuya sunmutur. Bu tr iirlerinin nazm birimleri zerinde yapt dzenlemelerin rneklerini artrmak mmkndr.

310

2. Nazm Biimleri Andre Malrauxun sanatnn balca k noktas bir sanat yaptdr sznden hareketle hem kendi hem de Batnn sanat geleneinden yararlanmay savunan 272 Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde her iki gelenein biim zelliklerini bulmamz mmkndr. Sabahattin Kudret Aksaln nazm biimine byk nem verdiini gryoruz. yle ki baz kitaplarnn dzenlemesini, blmlenmesini nazm biimine gre karar vermitir. Mesel Eik kitab I, II ve III rakamlaryla ayrlm blmden meydana gelmektedir. air ilk blmde kafiye rgsne sahip dzenli nazm biimlerini, ikinci blmde kafiye rgsne sahip olmayan dzenli nazm biimlerini, nc blmde ise kafiyesiz ve dzensiz nazm biimlerini bir araya getirmeye zen gsterdii grlmektedir. Bazen hem ierik hem de nazm biimleri ynnden bir blmlemeye gittiine tanklk ediyoruz. izgi kitab izgi, Sabah, Akam, Yitik Zaman, Sazlarla rl Dam, Gazel Gibi, ayr Kuu olmak zere 6 blmden oluur. air btn blmlemelerinde bata ierii gz nnde bulundurmu, bunda nazm biimlerini de ihmal etmemitir. Bu kitaptaki Gazel Gibi blmnde gazel nazm biimine uygun den iirlerini, son blmde ise dzensiz ve kafiyesiz iirlerini bir arada okuyucuya sunduunu gryoruz.

2.1. Gelenee Bal Nazm Biimleri 273 2.1.1. Halk iirinden Gelitirilen Nazm Biimleri Sabahattin Kudret Aksaln iirleri ierisinde komann ilk drtlne uygun sadece iki iir vardr. Bilindii zere komann kafiye rgs yledir: abab/xbxb/aaab cccb dddb (...). Aksal arkl Kahve kitabnda yer alan Bilirim, 274 ve Yldzlar ve Avareler in, 275 adl iirlerinde komann ilk drtlne uyan bir
272 273

Gelenekten yararlanma ile ilgili olarak Birinci Blme baklabilir.

Nazm ekilleri blmnde byk lde Cem Dilinin isimlendirme ve gruplandrmasna bal kalnmtr. rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1995, s.367-394.
274 275

iirler, s.22. iirler, s.30.

311

kafiye rgsn tercih etmi, fakat bunu daha sonra yaymlad iirlerinin hibirinde kullanmamtr: Bilirim bouna gemi vaktim lkenden ayr sofrandan uzak Bahemden ieimi sen kopar In gecemizin sen yak Sana gney kular getirdim Ve ryalarmdan memleketler Bir masal kadar eski ve gzel ocukluk akamlarmdan baheler 276
Bilirim, iirler, s.22

x a x a x b x b

2.1.2. Divan iirinden Gelitirilen Nazm Biimleri Yeni Trk edebiyat airlerinin gemie uzanma yollarndan biri de divan iiri geleneimizdir. ada airlerden bir ksm divan iirimize ait baz deerleri gnmze tamak istemiler; bunu da daha ok geleneimize ait ekil zelliklerini yeni bir ierikle doldurarak yapmlardr. Kimi airler divan iiri nazm zelliklerini aynen alrken kimileri onlarda bir takm deiikler yaparak daha serbest hale getirmilerdir. Sabahattin Kudret Aksaln en ok yararland divan iiri nazm biimlerinin banda mesnevi gelmektedir. Mesnevi formunda her beytin kendi arasnda kafiyeli olmas ve bu ynyle her beytin dier beyitlerden bamsz deerlendirilmesi onu uzun iirlerde daha kullanl klmaktadr. Bu yzden olmaldr ki mesnevi Aksaln geleneimiz ierisinde yer alan nazm biimlerinden en ok yararlandklarnn
Kafiye blmnde ayrntl bir ekilde zerinde durduumuz bir zellik burada da karmza kmaktadr. kinci drtln 2. ve 3. dizelerini ayn harfle gsterdik. Bu da sz konusu bu iki dizenin birbiri ile kafiyeli olduuna iaret etmektedir. Dikkatle bakldnda bu iki dizede bir kafiyenin olmad, sadece ek tekrarlarnn var olduu grlecektir. airin klsik kafiye anlayna bal kalmad, kafiyenin ortaya kard ahengi, bir takm yinelemelerle yapmaya alt ayrca ilk drtlkteki kafiye rgsn ikinci drtlkte devam ettirme eiliminde olduu dnlecek olursa ikinci drtlkteki kafiye emasnn byle kabul etmemiz gerekiyor.
276

312

banda gelir. Aksaln aa bb cc dd (...) kafiye diziliine sahip mesnevi nazm biiminde yapt deiiklikleri dier adalarnn ayn trden iirlerinde grld gibi vezninde ve ieriinde aramak gerekmektedir. Toplam 42 iirinde kulland bu formun kitaplara gre dalm tablo 11 den incelenebilir. Sabahattin Kudretin yararland divan iiri nazm formlarnn bir dieri, divan iirimizde de yaygn olarak kullanlan gazeldir. lk basksn 1976 ylnda yapan izgi adl iir kitabnda Gazel Gibi adl bir blm aarak buraya koyduu 8 iiriyle klsik gazelin biim zelliklerini gnmze tamak istemitir. Tpk gazelde olduu gibi aa ba ca da (...) kafiye rgsne sahip bu iirlerin hepsi, en az 5 en ok 15 beyitten meydana gelen klsik gazelin bu zelliine uygun bir ekilde 5 beyitten meydana gelmitir. Vezin ve ierik bakmndan divan iiri nazm zeliklerinden ayrlan bu iirlere zaten air gazel gibi diyerek onlara sadece baz zellikleri bakmndan benzediini iaret etmek istemitir. Sadece kafiye rgs bakmndan gazele benzeyen bir iirini de Bir Zaman D adl eserde rastlamaktayz. Odada 277 adn tayan bu iir tpk gazel gibi aa ba ca da eklinde yazld halde beyitler halinde yaymlanmamtr. Klsik gazelin matla beytinin kaldrlmas yoluyla oluturulmu baz iirlere de rastlamaktayz. Gazelin xa xa xa (...) kafiye diziliinin kullanld bu iirleri de dierleri gibi hece vezniyle yazlmtr. Sz konusu bu iirler unlardr: lmden te, 278 Gece Yars, 279 Dnm, 280 Sazlarla 281 iiri de xa xa xa (...) kafiye rgsne sahip olduu halde beyitler eklinde deil tek bent gibi yaymlanmtr. arkl Kahvede yer alan iki iirinde ise xa xa xa (...) diziliinin ters yz edilerek yani ax ax ax (...) eklinde kullanldn gryoruz. Bu iirleri de unlardr: Biri Var, 282 Baz Geceler. 283
277 278 279 280 281

iirler, s.353. iirler, s.116. iirler, s.322. Batk Kent, s.45. iirler, s.241.

313

Son olarak hibir manzumenin paras olmayan btn bedi gzelliin tek bir dizeyle verilmeye alld divan edebiyat nazm biimlerinden olan zade dizelerden de sz etmeliyiz. Divan airlerinin divanlarnn sonlarna koyduklar bu dizeler ada airlere iir yaratmada ilham vermilerdir. Tek bir dizeden meydana gelmi olmas nedeniyle gzelliin ortaya konmas kolay gibi grnmekle birlikte aslnda estetik deerlerin deta bir dizeye sktrlmak istenmesi zorluunu ortaya koymaktadr. Aksaln ilk iirleri arasnda tek dizeden oluanlarna rastlamyoruz. 1938 ylnda ilk iirini yaymlayan Aksaln bir dizelik ilk iirlerini bundan tam 45 yl sonra 1983te yaymladn gryoruz. Yazko Edebiyatn 37. saysnda bunlardan drdn bir arada verir. Bu yldan 1993 ylna kadar toplam 13 adet tek dizelik iirler yazm olan Aksaln nazm birimi dize olan ama birka bentten oluan baka iirleri de vardr. Bunlarn says da 5tir. Tek dizelik iirlerinden ikisini burada rnek olarak verebiliriz: ryen Hep bir plk aryor o, oraya salyor tavuklarn eelenmeleri iin.
ryen, iirler, s.408.

Hzn Bir tohum ki o, ocukluun akamlarnda filizlenir, bugne byrd.

Hzn, iirler, s.409.

2.2. Bat Edebiyatlarndan Alnan Nazm Biimleri 2.2.1. Terza Rima talyan edebiyat nazm biimlerinden olan terza rima 3 dizeli bentlerden ve sonda bamsz bir dizeden oluur. aba bcb cdc ded efe f kafiye dizilii ile karmza kan bu nazm biimini Trk iirinde ilk nce Tevfik Fikret kfe-i Yr adl

282 283

iirler, s.21. iirler, s.31.

314

iirinde denemi, kinci Merutiyetten sonra baz airlerce zaman zaman kullanlmsa da fazla rabet grmemitir. 284 800n zerinde iir yazan Sabahattin Kudret Aksal da terza rimay sadece son iirleri arasnda yer alan Batk Kent Kular Kpkler 285 iirinde kullanmtr. Srek kitabnda yer alan Sokakta 286 iiri kafiye sistemi bakmndan terza rimayla benzerlikler gsterse de baz kiisel tasarruflar iermektedir. Bu iir tpk terza rima gibi kafiyelenmi, fakat bu nazm biiminin ayrc bir zellii olan sondaki bamsz dizeye yer verilmemitir.

2.2.2. apraz Kafiye apraz dizili de denen bu nazm biiminde her blm drt dizeden meydana gelmektedir. Bentlerin says konusunda herhangi bir snrlamann olmad bu nazm biiminin kafiye dizilii yledir: abab cdcd efef (...). apraz kafiye Sabahattin Kudretin kafiyeli iirleri ierisinde en ok tercih edilen nazm biimidir. Duru Gk, Bir Maviyi Bulmak, Bir Zaman D, Buluma kitaplar dnda dier 8 kitabnda yer alan drtlklerle kurulu ve kafiyeli 155 iiri ierisinde bu nazm biimini toplam 81 iirde yer vermitir. Bu olduka yksek bir orandr. Drtlklerin says da eitlilik gstermektedir. 2 bentten 36 bente kadar deiik uzunluktaki iirlerini bu nazm biiminin imknlar ierisinde ortaya koymutur. 2 bentten meydana gelen apraz kafiyeli iirleri ise daha oktur. apraz kafiyeli 81 iirindeki bent saylar da yle gereklemitir. 43 iiri 2, 15 iiri 4, 14 iiri 3, 4 iiri 5, 2 iiri 6, 1 iiri 8, 1 iiri 21, 1 iiri 36. En uzun iirlerinden biri olan ve 36 bent olan Zamanlar 287 da apraz kafiye ile yazlmtr.

Ayrntl bilgi iin bk.: Cevdet Kudret, rneklerle Edebiyat Bilgileri I, nklp Yaynlar, stanbul 2003, s.381.
285 286 287

284

Batk Kent, s.13. iirler, s.298. iirler, s.307.

315

Tek bir drtlkten olumu iirleri ierisinde apraz kafiyenin bulunmamas dikkatleri eken bir baka zelliktir. apraz kafiyenin 1. ve 3. dizelerinin serbest braklp sadece 3. ve 4. dizelerin kafiyeli olmasyla elde edilen xaxa xbxb xcxc eklinde kafiyelenmi nazm biiminin arkl Kahvede yer alan sadece 1 iirinde kullanldn eklemek istiyoruz.

2.2.3. Sarma Kafiye apraz kafiye gibi drt dizelidir. Bent saysnn ayn ekilde snrl olmad bu nazm biiminin kafiye rgs yledir: abba cddc effe (...). Drtlklerden meydana gelen nazm biimleri ierisinde Sabahattin Kudret Aksaln en ok kullandklar arasnda sarma kafiye de yer alr. 155 iirinden 65i bu nazm biimi ile yazlmtr. Tpk apraz kafiyede olduu gibi sarma kafiyeli iirlerine Bir Maviyi Bulmak, Bir Zaman D ve Buluma kitaplar dndaki dier 9 kitabnda yer vermitir. Bir drtlkten oluan hibir iirinin olmamas ve bent saylarnn dalm da apraz kafiye ile paralellik gstermektedir. Bu nazm biimi ile yazlm en uzun iirindeki toplam bent says 14tr. Dier bent saylar ve iir saylar yle gereklemitir: 25 iiri 2, 18 iiri 3, 14 iiri 4, 3 iiri 5, 2 iiri 6, 1 iiri 7, 1 iiri 14 bentten meydana gelmitir.

2.2.4. Karma Kafiye 288 Sabahattin Kudret Aksaln iki iirinde apraz ve sarma kafiye ekillerinin ayn iirde birlikte kullanldn gryoruz. 3 drtlkten meydana gelen Gze Savun 289 iirinin ilk drtl sarma kafiye diziliine sahipken son iki drtl apraz nazm biimine uygun oluturulmutur.

288 289

Nurullah etin, iir zmleme Yntemi, nc Basmevi, Ankara 2003, s.68. iirler, s.287.

316

ki farkl nazm biimini denedii bir baka iiri de Gemi Zaman Duygulanmlardr. 290 Numara ile ayrlm her blmde yer alan drtlklerde her iki nazm biimi dnml olarak kullanlmtr. Buna gre ilk blmde yer alan iki drtlk sarma, ikinci blmdeki 3 drtlk apraz, nc blmdeki 2 drtlk sarma, drdnc blmdeki 3 drtlk apraz kafiye ile yazlmtr. Blmlerde yer alan drtlk saylarnn dizilii de ilgintir. Sarma nazm biiminin kullanld drtlklerin 2 bentten, apraz kafiyenin kullanld drtlklerin 3 bentten meydana gelmesi ve bunlarn dnml olarak yerletirilmeleri iirin ahengini hareketli klmasn salam olduunu vurgulamak gerekir.

2.2.5. Dz Kafiye Kafiye dzeni bakmndan divan iiri nazm biimlerinden mesnevinin ayn olmakla birlikte ikili dizelerle yazlma zorunluluu olmamas bakmndan ondan ayrlr. Fransz iirinden aldmz bu nazm biimi deiik saylardaki dizelerden oluan bentlerle kurulur. 291 Sabahattin Kudret dz kafiyeyi izgide 8, Eikte 2 ve arkl Kahvede 1 olmak zere toplam 11 iirinde kullanmtr. aabbccdd(...) kafiye rgsne sahip bu iirleri izgide yer alan Gne Batt 292 adl iiri dnda hepsi tek bir bentten olumutur.

290 291

Batk Kent, s.52-52.

Dz kafiye ile ilgili ayrntl bilgi iin bk.: Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1995, s.372.
292

iirler, s.234.

317

Tablo 10: Dz Kafiyeli iirleri

Kitaplar arkl Kahve Gn I Duru Gk Elinle Eik Bir Maviyi Bulmak izgi Srek Zamanlar Bir Zaman D Toplam

aabbcc * 1 2 8 11

2.2.6. Ottava Rima Ottova Rima, talyan iirinde kullanlan abababcc kafiyelenmesine sahip bir nazm biimidir. 293 Sabahattin Kudret Aksal bu nazm biimini dier biimlerde olduu gibi deitererek bir iirinde kullanmtr. Duru Gkte yer alan Gzel Hava iiri sekizli deil, yedi dizelidir. abababa eklinde kafiyelenmi iirin son dizesinin kafiyelenmesinin de aslndan farkl olduu gzlenmektedir. Bu durumda bu iirin Ottava Rima deil, sadece Ottava Rimaya benzediini syleyebiliriz.

Kafiye dzenine sahip iirlerin dalmn verirken gstermediimiz bu tr iirleri burada gsteriyoruz. Bu tr iirlerin iki dizeli iirlerin kafiyelenme ekline benzerliinden baka bir yn yoktur. smail Parlatr, Reca-zade Mahmut Ekrem, Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar, Ankara 1995, s.173.
293

318

2.2.7. Sone Klsik Avrupa edebiyat nazm biimlerinden olan sone 14 dizeden oluur. lk iki bendi drtlk son iki bendi de lk nazm birimine sahiptir. Deiik kafiye dizilileri ile karmza kan sonenin en yaygn kafiye rgs unlardr: abba cddc eff egg / abba cddc eef ggf / abab cdcd eff egg / abab cdcd eff ggf. Sabahattin Kudret soneye lmnden sonra yaymlanan Batk Kent adl iir kitabndaki sadece bir iirinde yer vermitir. Gzellik 294 adn tayan bu iirin lkleri daha nceki rneklerinden farkl bir kafiye diziliine sahiptir. airin kiisel bir kullanm sonucu ortaya kan bu dizili yledir: abab cdcd efe gfg.

2.3. Serbest Dzenli Nazm Biimleri Serbest dzenli nazm biimleri mevcut nazm biimlerinden farkl, airin tercihleri ve iir anlay dorultusunda ortaya kan biimlerdir. Bu gruba giren biimler ok eitli varyasyonlarla oluturulmutur. Bir baka ifade ile yukarda sraladmz gruplarn her hangi birine girmeyen iirlerini bu grupta deerlendirdiimizi syleyebiliriz.

2.3.1. Eit Dzenli Biimler Bentlerle yazlan bu nazm biimlerindeki her bentteki dize says eittir. iirin tamam er, drder, beer, altar, yedier, sekizer vb. dizelik bentlerden oluur. Bu gruptaki iirleri hem nazm birimleri hem de kafiye dizilii bakmndan deerlendirmek mmkndr. Baz iirler belli bir kafiye sistemine sahip deilken, ayn birimlerle yazlabilmektedir. rnein drtlklerle yazlm bir iirde kafiye kullanlmam olabilir. Fakat dzenli nazm birimleri ile yazld iin bu tr rnekleri de burada vermeyi uygun grdk.

294

Batk Kent, s.23.

319

2.3.1.1. kilikler Beyit nazm birimi ile yazlm olan geleneksel biimlerden farkl bir kafiye diziliine sahip olan iirlerinin toplam 7dir. Bu iirlerde kullanlan kafiye sistemleri ise yledir: ab ab ab (...), ab ba cd dc (...), ab bc cd de ef fg ga. Eikte yer alan Yamur 295 ve yine ayn kitaptaki Ve Gece Uzatt, 296 iirleri ilk dizelerin kendi arasnda, ikinci dizelerin de kendi arasnda kafiyelendirilmesi ile elde edilmi bir biimle yazlmtr. Batk Kentteki Yazlar 297 ve Gn Batt 298 adl 2 iiri sarma kafiyeyi artran ab ba cd cd (...) ile yazlmtr. deta bir drtln ikiye blnm halini andran bu iki iir iki dizeli bir biimle deil de drtlkler halinde yazlm olsayd sarma kafiyeli gruba dahil etmemiz gerekecekti. Fakat air Bat iirinden ald baz nazm biimleri zerinde de kiisel tasarruflarda bulunmu ve bu gibi deiik dzenlemelerle yeni biimler denemesine girimitir. Bunlarn rneini bir iki iirle de olsa vermitir. 14 dizeden meydana gelmi olan Ovayla 299 iiri sarma kafiye zerinde yapt bir baka deneme rneidir. air nce sarma kafiyenin ilk ve 4. dizelerini serbest hale getirmi, sonrasnda bunu ikiye blmtr. Bu iirde dikkati eken bir nokta ilk ve son dizelerin kendi arasnda kafiyelenmi olmasdr. Gelenein yardmyla elde edilmi nazm biimleri dnda yer alan ve belli bir kafiye rgsne sahip bu 7 iiri dnda iki dizeli bentlerle yazlm kafiyesiz iirlerine de rastlamaktayz. Bunlarn says da 52dir. Genelin iinde kafiyesiz iirlerinin oran daha byk ise de Aksal iki dizeli nazm birimi ile yazd iirlerin ounluunu belli bir kafiye sistemi ile yazmay tercih etmitir. Zaten kafiyesiz 52 iirinin 35i de tek bentlidir. Bu da gstermektedir ki air bir iiri beyitler halinde ve birka bentten meydana getirecekse kafiyeli olmasna dikkat etmitir.
295 296 297 298 299

iirler, s.140. iirler, s.145. Batk Kent.32. Batk Kent, s.33. iirler, s.313.

320

Tablo 11: ki Dizeli iirlerde Kafiye rgs ve Dalm 300

Aa aa xa ab ax ab ab

Kitaplar

bb ba xa ab ax ba bc cc ca xa ab ax cd cd (..) da dc (..) ga

Toplam

Gn I 1 Duru Gk Elinle Eik 7 Bir Maviyi Bulmak izgi 13 Srek 6 Zamanlar 4 Bir Zaman D 1 Buluma Batk Kent 10 TOPLAM 42
arkl Kahve

8 1 9

1 1 1 1 4

2 2

2 2

2 2

1 1

2 1 1 9 22 6 6 2 13 62

2.3.1.2. lkler lk nazm birimi Sabahattin Kudret Aksaln en ok tercih ettii nazm birimleri arasnda yer alr. Bat iirinin klsik nazm birimlerinden olduunu bildiimiz dizeli iirler Aksaln iirlerinde daha ok kafiyesiz olarak karmza kmaktadr. dizeli bentlerden olumu 62 iirinden sadece 15inin kafiye sistemine sahip, 47sinin ise kafiyesiz olduunu gryoruz. airi byle bir kullanma sevk eden en byk etkenlerin banda dizeli iirlerin byk bir blmnn tek
Bu tablodaki ilk sradaki kafiye emas divan iirinden gelitirilen nazm ekilleri ile ilgili blmde verilmitir.
300

321

bentten meydana gelmesi olmaldr. 62 iirin 34, bir baka ifade ile yardan fazlas, sadece 3 dizeden ibarettir. Bunlarn da byk bir ksm herhangi bir nazm biiminin sabit diziliine gre deil tamamen kiisel dzenlemesiyle yazlmtr. Kafiye rgsne sahip dizeli iirlerinin ayn trden olanlarn saysnn azl da dikkat ekicidir. air kafiyeli 15 iirinde 13 deiik dizilii deneyerek deta hepsinden birer rnek bize sunmak istemitir. Bunlardan 4 ilk iir kitab arkl Kahvede yer almtr. dizeli iirlerinin kafiye sisteminde yapt kk deiikliklerin airi yeni bir sisteme ulatrdn kolayca sezebilirsiniz. Sabahattin Kudret kafiyeli dizelerin yerlerinde yapt kk oynamalarla farkl nazm biimleri yaratmada gsterdii bu abay biimlerin eitliliinden kolayca anlamak mmkndr. rnein arkl Kahvede denedii deiik nazm biimini yle bulmutur. ncelikle terza rimann ilk ln sabit olarak alm ve ikinci lklerdeki kafiye rgsnn sadece yerlerini deitirmitir. aba bba eklindeki bir kafiye rgsnde, yukarda sylediimiz gibi, ilk l sabit tutmu ikinci lkleri ise abb, bab ekline brndrerek iki farkl nazm biimine ulamtr. Baz iirlerinde ise serbest dizenin yerini deitirerek yenilii yakalamtr. axa kafiye rgsne sahip bir iirindeki serbest dizeyi aaya kaydrarak aax, yukarya kaydrarak xaay bulmutur. Bazen Batk Kentteki Sylen ve Zaman 301 iirinde olduu gibi ilk lkteki kafiyeyi dier lklerde tekrar etmitir. rnein sz konusu iirin ilk lndeki abc sistemi dier lklerde tekrar edilmitir. Yukarda deindiimiz gibi air lklerle kurulu 47 iirinde kafiye kullanmad gibi serbest vezni tercih etmitir.

301

Batk Kent, s.67.

322

Tablo 12: Dizeli iirlerde Kafiye rgs ve Dalm

Kitaplar

aaa axa aba xaa aba aba aba abb aab abb aab abc bcb bba abb bab aca cbc acc ccb abc cdc add dcd ddb abc Toplam ded aea edc e aff

arkl Kahve Gn I Duru Gk Elinle Eik Bir Maviyi Bulmak izgi Srek Zamanlar Bir Zaman D Buluma Batk Kent TOPLAM

1 1 1

4 1 1 2 -

2 1 1 1 1 2 2 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

2 1 1 1 2

15

2.3.1.3. Drtlkler Sabahattin Kudret Aksaln dzenli nazm birimine sahip 615 iiri ierisinde 207si drtlklerle yazlmtr. Geleneimiz ierisinde de en ok tercih edilenler arasnda yer alan drt dizeli iirleri ok seven Aksal, yine geleneksel kullanm gz nnde bulundurarak 207 drt dizeli iirin 155ini kafiyeli yazmtr. Kafiyesiz drtlklerin says sadece 52dir. Bu blmde ele alacamz kafiyeli iirlerin says ise sadece 8dir. airin kafiyeli drtlklerinden 147sinin geleneksel nazm biimleri ile yazldn daha nceki blmlerde iaret etmi, zelliklerini sylemitik. Burada deerlendireceimiz drtlkler dzenli nazm biimlerinde olmayan denemelerdir. Aksal bu drtlklerinde iki dizenin serbest olmasna dikkat etmi, kafiyeyi iki dizeye yerletirmitir. Ancak dier denemelerinde olduu gibi birer rneini bulabildiimiz bu yeni nazm biimlerini ayn ekilde kafiyeli dizelerin 323

yerlerini deitirerek bulmutur. rnein komann ilk drtlnde grdmz xaxa kafiye rgsndeki serbest dizeleri ilk dizeye, kafiyeli dizeleri de sona tayarak arkl Kahvede yer alan Ne Yaparsn 302 iirinde kulland xxaa kafiye diziliini, kafiyeli dizeleri ortada biraraya getirerek xaax eklini, serbest dizeleri ikinci ve nc dizelerde kullanarak son iirlerinden biri olan Bir Kr Gezgininin Trksnde bulmutur. dizeli bentlerden olumu iirlerinde grdmz tek bentle yetinme drtlkler iin geerli deildir. air drtlklerle kurulu iirlerinde bent saylarn mmkn olduunca oaltm, sadece 15 iirini tek bir bentle yazmtr. Bu yzden en uzun iirlerinde kulland nazm biimleri drtlktr.
303

karlatmz axxa nazm biimini, birer atlayarak axaxi 304

302 303 304

iirler, s.36. Batk Kent, s.75. Aalar ve Kular, iirler, s.36.

324

Tablo 13: Drt Dizeli iirlerde Kafiye rgs ve Dalm

Abcb abab

abba cddc

abcb

xxaa

xaax

axax

xaxa xbxb

axaa

axxa

Kitaplar

Aded cdcd Afgf

Toplam

arkl Kahve Gn I Duru Gk Elinle Eik Bir Maviyi Bulmak izgi Srek Zamanlar Bir Zaman D Buluma Batk Kent TOPLAM

3 2 4 5 14 26 11

3 7 1 3 7 17 9 11

1 1

12 10 1 7

13 31 35 22 -

16 81

7 65

1 1

24

155

2.3.1.4. Belikler Be dizeli bentlerden meydana gelen 68 iiri vardr. Bunlardan 19u kafiyeli, 49u kafiyesizdir. Kafiyeli 19 iirinden 8i tek bentten, 6s 3, 2si 2, 1i 4, 1i 14, 1i 18 bentten meydana gelmektedir. Kafiye dizilii ile ilgili detaylar tablodan takip etmek mmkndr.

325

TABLO 14: Be Dizeli iirlerde Kafiye rgs ve Dalm

ababa abbab aabba abxab abaxb abaac ababx axbba abaab abbaa aabab xabab cdcdc cddcd ccdcd Toplam

Kitaplar
arkl Kahve Gn I Duru Gk Elinle Eik Bir Maviyi Bulmak izgi Srek Zamanlar Bir Zaman D Buluma Batk Kent TOPLAM

1 1 1 2 2 1 1

1 1 1 1

1 3

1 1

4 4 1 2 4 2 2 19

326

2.3.1.5. Alt ve Daha Fazla Dizeli Bentlerden Meydana Gelen Biimler Kullanm skl bakmndan drtlk, ikilik, belik ve lkten sonra alt dizeli bentlerden meydana gelen iirleri gelmektedir. Bu tr iirlerini daha ok kafiye kullanmadan yazan Aksal, alt dizeli bentlerden oluan 38 iirinin sadece 6snda kafiyeyi kullanmtr. airin alt dizeli bentleri dizeli bentler halinde dnerek kafiyelendirdii anlalmaktadr. rnein Elinle kitabnda yer alan iirinde 305 abcabc defdef (...) kafiye diziliini kullanan airin burada ilk dizedeki kafiyeyi sonraki dizede yinelediini gryoruz. Bir baka zellik olarak unu syleyebiliriz, Aksal alt dizeli bentlerden meydana gelen iirlerinde ilk dizeyi abc diziliinde sabit tutmaya almakta deiiklikleri son dizede yapmaktadr. Tabloda grlebilecei gibi toplam 4 eit kafiye diziliini deneyen Aksal bunlardan nde ilk dizeyi abc diziliinde verirken yeni nazm biimlerini son dizedeki deiikliklerle bulmutur. Duru Gkteki bir iirinde 306 abcbca, Batk Kentteki Evler ki, 307 iirinde ise son dizeyi ilk dizedeki diziliin tersinden yazarak abccba kullanlmtr. Birka iirinde airin bilinli bir kullanm sonucu ortaya ktn dnmediimiz baz kafiye dizililerinden sz etmemiz mmkndr. lk iirlerinin bir araya getirildii arkl Kahvede yer alan Pencere 308 iirinde xaxaxx, Bu Gn Gibi 309 iirinde xxaaxa, Kzarnca Gk 310 iirinde abbacc ddeffe dizililerini kullanmtr.

305 306 307 308 309 310

Haziranla, iirler, s.115. Pencere, iirler, s.118. ekirdek, iirler, s.120. Kr Ik, iirler, s.97. Batk Kent, s. 26. Pencere, iirler, s.32. iirler, s.33. iirler, s.320.

327

Tablo 15: Alt Dizeli iirlerde Kafiye rgs ve Dalm

abcabc abcbca

aabccb ddeffe

abccba deffed

Kitaplar
arkl Kahve Gn I Duru Gk Elinle Eik Bir Maviyi Bulmak izgi Srek Zamanlar Bir Zaman D Buluma Batk Kent

defdef

defefd

Toplam 1 3 1 1 6

1 3 1

TOPLAM

1 1

Sabahattin Kudret Aksal yedi ve daha fazla dizeli bentlerden oluan biimleri iirlerinde fazla kullanmamtr. 615 iirinden 109unun yapsn yedi ve daha fazla dizeli bentlerle kurmutur. air bunlarn tamamna yaknnda kafiyeye yer vermemi, nazmn biimini sadece dize kmelenmeleriyle belirlemeye almtr. Dzenli olduunu dnmediimiz baz kafiye dizilileri ile karlamak mmkndr.

328

Tablo 16: Tek Bentten Meydana Gelen iirlerin Dalm

Z E

S A Y I S I

Kitaplar
arkl Kahve Gn I Duru Gk Elinle Eik Bir Maviyi Bulmak izgi Srek Zamanlar Bir Zaman D Buluma Batk Kent TOPLAM

1 -

2 2

3 6 1

4 4 2 1 3

5 8 2 1 2 4 3 6 9 5

6 8

7 2

8 3

9 10 2 1 2 1 3

Dier

Toplam 37 6 10 28 2 34 43 28 34 37

2 2 3 7 7 4 2 5 8
40

6 1 2

6 1 2

1 5 3 4 1 1 4 6 3 1 8 1

13 12 4 8 5 1 5 5 5 1 2

3 3 4

1 3
8

3
13

14 35 34 15 40 24 15 21

259

2.3.2. Kark ve Dier Dzenli Biimler 2.3.2.1. Bentlerin Dize Says Deiik Olanlar Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde rastlanan sz konusu bu iki eit nazm biiminden bahsetmemiz gerekmektedir. Bunlardan birincisinde bentlerdeki dizelerin saylar farkllk gsterir. Bu biimlerde dize saylar bakmndan deiik olan bentler olsa bile bentlerin sralanmasnda belli bir dzen gzetilmitir. Bu ynyle serbest biimlerden ayrlrlar. rnein srasyla drtlk, lk, drtlk, lk gibi bir sralamaya sahip bir iiri bu grupta deerlendirdik. Bu tr kark biimler Aksaln toplam 12 iirinde kullanlmtr. Bunun da 10 tanesi Buluma kitabna aittir. rnein yine ayn kitapta yer alan ve alt bentten meydana gelen Bir Sokaktan 311 iirinde air ilk ve son bentleri 6 dizeden meydana
311

iirler, s.442.

329

getirirken, aralardaki bentleri 5 dizeli yapmtr. Evler 312 iirinde ise 2, 1, 2, 1 sralamasn uygulamtr.

2.3.2.2. Dizelerin Hece Says Deiik Olanlar Dizelerin hece says deiik olan iirlerde bentlerin dize says eit, fakat dizelerin hece saylar farkldr. Bir baka syleyile airin serbest vezinli iirlerinin bentleri dzenli olanlar burada deerlendirilmitir. airin bu ekilde yazlm toplam 87 iiri vardr. Bunlarn 21 tanesinde air kafiyeye yer verirken 66snda kafiye kullanmamtr. Bu tr iirlere arkl Kahvede yer alan Hatray rnek olarak verebiliriz: HATIRA te seni memleketine gtrecek olan gemi Ben artk rhtmda kalacam Hep byle akam stleri Dnceli olacam. imdi artk Hibir eyi hatrlamamak lazm Sevdiim btn eyay da Aziz tandklar mezarlna gmmeli Nasl amam bu kadar az zamanda Bu kadar hatra sahibi olduuma Bu kk sahil vapurlar da Artk benimdir imdi her zamandan ziyade eminim Sema benim semam Her ey olduu gibi
312

iirler, s.447.

330

Deniz de hatralar srasnda Tandk bir hali yok mu bu rzgrn Salarn uuran Dalp gidiyorum Hatrlayaraktan gemi gnleri bir zaman.
Hatra, iirler, s.39.

331

TABLO 17: Kark ve Dier Dzenli ekiller D Z E 4

kafiyesiz kafiyeli kafiyesiz

Kitaplar
kafiyeli

2
kafiyesiz kafiyeli

S A Y I S I 5
kafiyeli kafiyesiz kafiyeli

6
kafiyesiz kafiyeli

10
kafiyesiz Bentlerin dize says deiik olanlar 1 Toplam

arkl Kahve Gn I Duru Gk Elinle Eik Bir Maviyi Bulmak izgi Srek Zamanlar Bir Zaman D Buluma Batk Kent

1 1

2 1 1 1 1

2 7 1 1

5 7 4 1

1 1 1

13 17 7 1 2 1 3 332

2 6 2 16 14 3 17

3 10 14

1 13 47

9 8 34 2 4

1 1 2

1 1 1 2

2 2

1 10

16 39 99 99

TOPLAM

12

Dnml veya belli bir bent dzenine uyularak oluturulmu iirler.

2.3.3. Serbest Nazm Serbest vezinle serbest nazm birbirinden ayr kavramlardr. Serbest vezin serbest nazmn belirleyici unsurlarndan sadece biridir. Herhangi bir vezne ve kafiyeye itibar etmeden yazlan bu iirlerde dzenli nazm birimlerine de rastlanmaz. Sabahattin Kudret Aksaln 786 iiri ierisinde serbest biimle yazlm iirlerin says sadece 47dir. Sabahattin Kudret Aksal iiri ierisinde herhangi bir snrlla bal kalmadan yazlm iirlerin orann dren en nemli neden airin vezin ve kafiye olmasa dahi dzenli bir nazm birimi ile yazmay tercih etmesindendir.

Tablo 18: Serbest Nazml iirleri

Kitaplar

Serbest Nazm

arkl Kahve Gn I Duru Gk Elinle Eik Bir Maviyi Bulmak izgi Srek Zamanlar Bir Zaman D Buluma Batk Kent Toplam

7 3 1 1 1 10 23 47

2.3.4. Dzyaz iirleri Sabahattin Kudret Aksal, toplam 38 tane dzyaz iir rnei vermitir. Bunlarn kitaplara gre dalm ise yledir. Bir Maviyi Bulmak: 12, Bir Zaman D: 20, Buluma:6.

333

Sabahattin Kudret ilk dzyaz iirlerini 1965 ylnda Trk Dili dergisinde bir biri pei sra yaymlar. Bu yldan sonra ok fazla olmasa da aralklarla dzyaz iirlere dner. Dzyaz iir Sabahattin Kudret iin deneme aamasnda kalmtr diyebiliriz.

3. Ahenk iir, his, hayal, fikir ve dile bal figrlerin ritm ve armoni vastasyla vcut bulduu bir zel terkiptir. Bu zel nizam, szcklerin ritmik ve armonik dzenini zorunlu klmaktadr. yle ki bu dzen, iiri bir nazm parasndan ayran niteliklerin banda gelir. Bir iirin, ritm ve armoni unsurlarnda gsterdii baar ile deer kazandn, zamana direndiini de syleyebiliriz. 313 Buradan hareketle, her edeb eserin oluturduu estetik etkide bu sesler dizisinin nemli bir pay olduunu iddia etmemiz de mmkndr. 314 Suut Kemalin ifadesi ile lisan ahenkli bir ritme tabi tutmak szck zerinde alan airin ilk cehdidir. air, ruhunun lirik hareketlerini o hareketlerden doan muayyen bir ritm ile ifade eder. 315 Szck iisi olan airin, ahengin btn tlsmn, sadece kelimenin kendisinde ve onun kullanlnda bulmas modern iirin ahenk anlayndan kaynaklanmaktadr. 316 Modern iirde grlen ahenk salamay szce ykleme eilimini Sabahattin Kudret Aksalda da gryoruz. Bu itibarla ahengi slbun bir nitelii olarak iir ve nesirde kelime ve cmlelerin, deta bir musik tesiri yapacak ekilde art arda getirilmesiyle salanan uyum eklinde tarif edebiliriz. 317

313

Sadk Tural, Rindlerin lm iirinde Ahenk, Mehmet Kaplan in, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, Ankara 1988, s.223.

314

Rne Wellek, Austin Varren (ev. mer Faruk Huyugzel), Edebiyat Teorisi, Akademi Kitap Evi, zmir 1993, s.133. Suut Kemal Yetkin, Estetik, Maarif Matbaas, stanbul 1940, s.52.

315 316

Kenan Akyz, Tevfik Fikret, Ankara niversitesi, Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yaynlar, Ankara 1947, s.234.
317

Muhsin Macit, Divan iirinde henk Unsurlar, Aka Yaynlar, Ankara 1996, s.15.

334

Szcklerin eitli anlam ve form boyutlarn ses deerleri ile birlikte dnmek ve tartmak, Aksal iirinin balca zelliklerinden biridir. Aksal, szckleri nesnelerin karl, bir kavram ayrcs olarak deerlendirmez. O salt szcn kendisine, szckte sakl sese tutkuludur. Aksaln Ne Tuhaf iirinde dile getirdii Ne tuhaf mrmn sonuna kadar Kelimelerle yaamam Aatan ok aa szn Denizden ok deniz szn sevmem
Ne Tuhaf, iirler, s. 34.

ifadeler szcn salt kendine duyulan tutkunun bir aklamas gibidir. Baka bir yerde Szcklerin iinde kular vardr ter 318 diyen air, Ses adl iirinde szcklerin anlamdan nce sesleriyle var olduunu ve iirinde yer aldn aklar. Mavi bir rengin addr. Mavi ev, mavi yol, mavi aa denir. iirde mavi szcyse bir sestir. Sylemek de gerekir ki o sese mavinin sesi (dolayll sevmez iir) diyemeyiz, o, mavi bir sestir ancak.
Ses, iirler, s. 438.

iir dnyamza 1938 ylnda klsik nazm birimimiz beyitle yazlm olan Biri Var ki iiri ile adm atan Aksal, sz konusu bu iirini ayn zamanda hece vezni ile yazmtr. Geleneksel ltleri kullanmay yadrgayanlarn artt bir dnemde bir cesaret rnei olan bu giriimin baarya ulamasndaki en nemli neden phesiz ekil deil, iirdeki derun ahenktir. Dzenli aralklarla yinelenen seslerin meydana getirdii byle bir ahenk, iirin sihirkr tesirini 319 nemli lde ykselten bir unsur haline gelmektedir.

318 319

Szckler, iirler, s. 153.

Ahmet Haim (hzl.: nci Enginn - Zeynep Kerman), iir Hakknda Baz Mlahazalar, Btn iirleri, Dergah Yaynlar, stanbul 1994, s.71.

335

iirde ahengi meydana getiren iki temel vastadan sz edebiliriz. Bunlardan ritm, vezin, kafiye ve redif yardmyla; armoni ise aliterasyon ve asonansla ortaya kar.

3.1. Ritm 3.1.1. Vezin Sabahattin Kudret Aksaln, iirde ahengi salayan unsurlarn banda yer alan vezni, btn imknlaryla kullandn gryoruz. Onun iin vezin sadece hece veznidir diyebiliriz. lk iirlerinden son iirlerine kadar deien younluklarda devaml karmza kan hece veznine bu derece ilgi gstermesinin altnda yatan nedenleri, iirdeki bakklk (orant, simetri), denge, uyum, ve hepsinin kapsaycs konumundaki snrlln (younluk) salanmasnda, onu kendine en byk yardmc grmesinde aramak gerekir. Kaynan ilka dnr Aristoteleste bulduumuz bu dncede Aksaln savunduu temel ge snrllktr. Bakklk, denge, kesinlik, uyum gibi iirin isterleri arasnda yer alan dier kavramlar, iirde snrll ortaya karmaya alan airin yardmcs konumundadr. Snrll akln anlatma koyduu bir skdr diye tarif eden Aksala gre gerekle anlatmn uyuumunu aklla saptamaya alan airin aslnda sylediklerinin snrn, sylemek istediklerinin snr belirler. Zaten byle bir anlatm metodu da dengeyi, oran, younluu iermek zorunda kalacaktr. 320 Btn bu nitelikler bizi, zerinde ilka dnrlerinden ada dnrlere kadar bir ok grn ortaya konduu gzellik (beauty) kavramna gtrr. nsanda gzellie dayal hazzn retimini ya da estetik bir beeni duygusunu oluturan ey

Sabahattin Kudret Aksaln bu konu ile ilgili dnceleri iin unlara baklabilir: Gsteri, Soruturmamz Yantladlar: Klsik Kavram Yetkinlik Kavramnn zdeidir, Gsteri, 12 (Kasm 1981). Doan Hzlan, Aksal: iir Sanatnn Pek ok elikileri Bulunmaktadr, Cumhuriyet, 22 Aralk 1979. Enver Ercan, Gen Ozanlara iire l ve Uyakla Balamalarn neririm, Dn, 11 (Aralk 1984).

320

336

byk lde alglanan nesnedeki denge, uyum, dzen, orant ve simetri gibi formel zelliklerdir. 321 iirde dzen ve denge egemenliini kurmak, savruk dizelerden kurtulup youn ve kesin dizelere ulamak isteyen Aksal, iirde denge, uyum, dzen, orant, simetriyi ve sonucunda iirsel gzellii salamaya alrken yararland kaynaklarn banda vezin gelir. airin iine dmekten ekindii dize savrukluunu veznin sunduu snrllkla amaya almak, iiri ayn zamanda salt bir nlem olmaktan kurtaraca gibi usun rn bir bileime dntrecek ve bunu okuyan okuyucu iirin ieriinden duyduu coku kadar, belki ondan da byk bir cokuyu iirin yapsna kar duyacaktr. 322 Ona gre vezin, aire byk kolaylklar salamakta, ama iyi kullanlmazsa iiri sradanlatrmakta, suniletirmekte ve bayalatrmaktadr. Ama onu iirin bysn bozan bir alet durumuna drmeden kullanmaktr. Doan Hzlanla yaplan bir syleisinde syledii gibi l ve onunla beraber grmeye altmz kafiye, kt bir ozann iini kolaylatrrken iyi bir ozan gle doru srkler. 323 iire l ve kafiye ile balamasna salk vermesinin altnda yatan en nemli nedenler de bunlardr. nk iirin bu biimsel sks airin kendisini ayklayp artmasnda en byk yardmcdr. airin l ve uyan getirdii glkleri yenmek iin gsterdii aba, ayn zamanda iirin doasndaki glkleri yenmesini salayacaktr. nk l ve uyak, deyim yerindeyse, iir sanatndaki gln somut grnmdr. 324 Sabahattin Kudret Aksaln iirlerindeki lnn servenini drt dnem halinde takip edebiliriz. lk dnem iirlerinde genel olarak tercihini serbest vezinden yana kullansa da, gen airlere sunduu nerisini kendisi de uygulam, ilk iirlerini ll ve kafiyeli yazmtr.

321 322 323 324

Ahmet Cevizci, Gzellik, Felsefe Szl, Paradigma, stanbul 2002, s. 463. Doan Hzlan, ags. Doan Hzlan, ags.

Enver Ercan, Gen Ozanlara iire l ve Uyakla Balamalarn neririm, Dn, 11 (Aralk 1984).

337

Varlk dergisinde yaymlanan ilk iiri Biri Var 325 ve ondan ksa bir sre sonra yaymlanan Bilirimi 326 10lu, Balamasayd Bu Masal 327 ve Elden Ne Geliri 328 8li, Ve Byle Her Saati 329 6l hece vezni ile kaleme almtr. Hepsinin ortak zellii duraksz olmalardr. lk gruba dahil edebileceimiz arkl Kahve, Gn I ve Duru Gkte toplam 135 iir yer alm, bunlardan 23 dzenli, 1 karma olmak zere toplam 24 iiri lldr. 112 iirde herhangi bir vezin kullanlmam, dier bir ifade ile serbest vezinlidir. 1962 ylnda yaymlad Elinle kitabyla air bize yeni ekil anlayyla iire yaklatnn haberini verir. Elinlede yer alan 17 iirinden sadece biri serbest vezinli; dier 16 iir hece vezniyle yazlmtr. Uzun bir sre hece vezninin cazibesinden kendini alkoyamayan airin, srasyla Eik, izgi, Srek ve Zamanlar kitaplarnda yararland temel ekil zellikleri arasnda hece vezni gelir. Bu drt kitabnda kullanlan llerin dalm yle gereklemitir: Eikteki 69 iirin 40 hece, 29u serbest; izgideki 100 iirden 93 hece, 7si serbest; Srekte yer alan 44 iirin tamam hece, Zamanlardaki 81 iirden 47si hece, 34 serbest l ile kaleme alnmtr. Kendisiyle yaplan syleide bu dneminden sz ederken ll ve uyakl iirleri ile lsz ve uyaksz iirlerini beraber srdrdn syler ise de aslnda, lsz iirlerinin toplam ierisindeki pay ok azdr. Sz konusu 5 kitabnda (Elinle, Eik, izgi, Srek ve Zamanlar) yer alan 313 iirinin 240 hece, sadece 73 serbest lldr. Bu da gstermektedir ki Sabahattin Kudret Aksal, Elinle kitabnn yaymland 1962 ylndan, Zamanlar kitabnn yaymland 1982 ylna kadar, 20 yln zerinde bir sre hecenin iire kazandrd skla sarlmtr. Heceye bu derece byk bir iltifatn gsterilmesinin altnda yatan en nemli sebeplerden biri, daha nce belirttiimiz gibi sanatta gzellie heceyle ulamak olduu gibi, bir baka sebebini bana yle geliyordu ki iirimiz ll ve uyakl bir
325 326 327 328 329

Biri Var, Varlk, 122 (1 Austos 1938). iirler, s.22. iirler, s.19. iirler, s.22. iirler, s.26.

338

dnemi yeterince yaamam, olanaklarn gelitirmemiti yaklamnda buluruz. 330 Sabahattin Kudret Aksal, hece vezninden yeterince yararlanlmadn sylerken, yneltilen bu eletirinin hedefinin ada yazarlar olduunu dnyoruz. Zira mill veznimiz olan heceyi airlerimizin asrlarca btn imknlaryla kulland bilinmektedir. nc bir dnemi Aksal, Bir Zaman D ile balatr. Bu kitaptaki 68 iirin neredeyse tamamna yakn, (66) serbest vezinlidir. 2 iirini hece vezniyle yazarken, 20 tanesini de dzyaz eklinde yazmtr. Aksal, daha ok gemi zaman duygulanmlarn iledii bu iirlerindeki vezin tercihinde ieriin etkili olduunu sylemekle birlikte ayrntsna girmediini gryoruz. 331 Bir Zaman Dnden 6 yl sonra, 1980 ylnda yaymlanan Bulumada yer alan 123 iirinde 117sini serbest vezinle yazm ve ilk defa bu eserinde hece veznini hibir iirinde kullanmamtr. 117 serbest ll iirinin dnda kalan 6 iiri dzyaz eklindedir. Terkemde lnn uyan d ter durur bir yerde ard kuu
Kap, iirler, s. 136.

diyerek, ard kuu olarak imledii iirlerinde bir ahenk unsuru olan vezin ve kafiyenin peini brakmadn srekli onun sesini duyduunu veya iirlerinde duymak isteini syleyen Sabahattin Kudret Aksal, ll kafiyeli bir prologla edebiyat dnyamza girerken, yine ll ve uyakl Batk Kent epiloguyla iirlerini noktalamtr. Son gruba dahil ettiimiz bu kitabndaki 115 iirinden 79u hece vezniyle, sadece 1 tanesi serbest vezinle yazlmtr. 35i ise yine vezinli gruba alabileceimiz karma vezinlidir. Btn iirlerini topluca deerlendirdiimizde hece vezninin kullanm ile ilgili olarak yle bir tablo ile karlayoruz.

330 331

Doan Hzlan, ags. Doan Hzlan, ags.

339

TABLO 19: Vezinlerin Dalm H E C E 5 6 1 1 S A Y I S I 7 8 9 2 2 1 4 1 4 1 9 9 9 1 1 2 1 1 3 1 2 5 5 1 2 2 7 14 1 4 3

Kitaplar
arkl Kahve Gn I Duru Gk Elinle Eik Bir Maviyi Bulmak izgi Srek Zamanlar Bir Zaman D Buluma Batk Kent TOPLAM

10 1 1 1 1 5 10

11

12

K.li K.siz K.li K.siz K.li K.siz K.li K.siz K.li K.siz K.li K.siz K.li K.siz K.li K.siz K.li K.siz

2 1 4 6 1 5 5 3 6 340

1 2 1 6 25 24

2 10 2 4 3

1 1 1

1 1

16 3 3 - 73 9 3 82

17 7 3 8 8 3 6 2 3 54 15 22 22 36 10 26 14 18 6 69 44 46 40 24

Kitaplar
arkl Kahve Gn I Duru Gk Elinle Eik Bir Maviyi B l k izgi Srek Zamanlar Bir Zaman D Buluma Batk Kent TOPLAM

H E C E 13 14 15 1 1 1 4 1 1 1

S A Y I S I 17 21 Serbest 1
K.siz

K.li K.siz K.li K.siz K.li K.siz K.li K.siz K.li K.siz K.li

Serbest Nazm 2

Karma Vezinli iirler

Dzyaz iirler

Toplam

2 1 1 2 7

2 4

1 1 2

2 13 6 10 2 19 12

2 4

1 1

1 1

11 41 18 8 3 20 1 2 26 2 5 2 - 33 - 56 - 94 1 40 283 323

7 3 1 1 1 10 23 47

12 1

20 6 35 37 38

68 38 29 17 69 2 100 44 81 68 117 115 748 3

Hece vezninin uygulanmad ama belli bir nazm birimine bal kalnarak yazlm iirler. Tek bentlik ve sonunda bamsz bir dizenin yer ald iirler vezinsiz yazlmsa buraya dahil edilmitir. 2 Vezin, kafiye veya nazm birimi gibi iiri belli bir dzene zorlayan ltlerden herhangi birine bavurulmadan oluturulmu iirler. Tamamen serbest olan iirlerin bir artnn serbest l olmas dolaysyla burada ayr bir stunda gsterilmitir. 3 Btn iirlerindeki toplam iir saysna ulamak iin bu rakama sadece dzyaz iirlerinin eklenmesi yeterlidir.

341

Dzyaz ve karma hece vezinli iirleri dnda yer alan 712 iirinden 347sinde hece veznini, 365inde ise serbest vezni kullanmtr. Hece vezni ile yazlm 347 iirine hece vezninin deiik kalplarnn dzenli bir ekilde ayn iirinde kullanlarak elde edilmi olan karma vezinli 37 iiri buna eklediimizde 384e ularz. Bu durumda her ikisinin saylarnn neredeyse eit olduunu gryoruz. Bu durumda Sabahattin Kudret Aksal, hece ile serbest vezni iirlerinde eit oranda yer vermitir diyebiliriz. Sabahattin Kudret Aksal, hece kalplarndan en fazla 7li hece kalbn kullanmtr. 82 iirle en fazla kullanlan 7li hece lsn 69 iirle 8li, 46 iirle 10lu, 44 iirle 9lu, 39 iirle de 11li ller takip eder. Dier hece kalplarnn oran ise yle gereklemitir: 24 iirinde 12li, 19 iirinde 13l, 12 iirinde 14l. air 4, 5, 17, ve 21 hece kalplarndan sadece birer rnek vermekle yetinmitir. Bu durumda Sabahattin Kudret Aksaln mill veznimiz olan hece ile yazd iirlerinde, yine ayn ekilde Trk iirinde en ok rabet gren kalplar tercih ettiini iddia etmemiz mmkn grnmektedir. 332 Bunlarn ierisinde de iirde byk lde younluu oluturmaya yardmc olan en az heceye sahip olanlarna ynelerek, teorii uygulama noktasnda baarl rnekler ortaya koymutur. 7, 8, 9 ve 10 heceli kalplarn kullanm oran ierisinde ilk sralara yerlemeleri bunun bir ifadesi olmaldr. 7 heceden daha az olan kalplarn iirde snrll hedefleyen Aksalda fazla kullanlmamasnn nedenini szn darald yerde, iirin yaama olana
333

bulamamasna balayabiliriz. airin bir dizesindeki hece says 15i aan iirlerinde nazm ahengini kaybederek nesre yaklama tehlikesi Aksal da bu tr uzun hece kalplarndan uzaklatrmtr. air bu tedirginlii duymakla birlikte en az ve en fazla heceli iirlerinde iirin daha baka yardmclarna sarlarak muvaffak olmaya almtr. Aksaln iirini bu tr tehlikelerden kurtaran bu gelerden bir ksmn

Rza Nurun deiik devirlerde ve sahalarda yazlm 6412 manzume zerinde yapt aratrmaya gre en ok kullanlan hece kalplar srasyla unlardr: 11, 7, 8, 12, 14, 16, 15, 6, 10, 5 ve 13. Bunlarn ierisinde 5, 6, 10, 13, 15 ve 16 hece kalplarnn ald payn ok dk olduunu sylememiz gerekir. Rekin Ertem, Hece Vezni, Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, C. IV, Dergh Yaynlar, stanbul 1981, s.197.
333

332

Cevdet Kudret, rneklerle Edebiyat Bilgileri I, nklp Yaynlar, stanbul 2003, s.68.

342

iaret edebilmek asndan iki iirini rnek olarak verebiliriz. Birinci iirimiz Aksaln 4l hece kalbyla yazd D iiridir. D 1 Bu tiz rzgr Oynak bulut Sokak, damlar Avlusu dut Sen ey denge! Bir gvercin Yavru az Ve ocuun Mumdan yz Renkten renge! 2 ald saat Siz geceler Ik kanat Svariler Giden cenge!
D, Batk Kent, s.17.

Sabahattin Kudret, her iirle okuyucuya byk lde hazr verdii grntnn bu sefer ipularn veriyor. Snrlar izili bir alana grntnn ana hatlarn yerletirip boluklarn doldurulmasn okuyucudan istiyor. Okuyucu kendini imge yaratma faaliyetinin iinde buluveriyor. Bylelikle iir retimine okuyucuyu ortak ediyor. Snrll zgrle tayarak olabildiince okuyucuya yaatmak

343

isteyen air, bunu da denge kavram etrafnda yapmasn salk veriyor. Bu sylenenleri u ekilde tabloya dntrmek mmkndr.

Bu tiz rzgr

Oynak bulut

Bir gvercin

Yavru az

Sen ey denge

Renkten renge

Sokak, damlar

Avlusu dut

Ve ocuun / Mumdan yz

ald saat

Siz geceler

Giden cenge

Ik Kanat

Svariler

Doada bulduu dengeye karlk iirde de denge aramas Aksal bir denge airi yapmtr. Toplam 15 dizeden meydana gelen iirin 3 dizesi dnda kalan dizelerinde en fazla iki szcn kullanlmas onun bu titizliinin bir gstergesidir. iirdeki bir baka denge unsuru da seslerdir. abab - c - dede - c - fgfg c kafiye rgsnn uyguland iirde belli aralklarla yinelenen kafiyelerin oluturduu ahenge elik eden her drtlkten sonraki dizelerdeki denge renge cenge szcklerindeki ortak sesler iirin ses dengesini ortaya karan unsurlarn banda gelir. kinci iirimiz olan Elinle iiri Sabahattin Kudret Aksaln iirleri ierisinde en fazla heceli dizelere sahip olma unvann tamaktadr. Zaman zaman, 4. ve 6. dizelerde olduu gibi, nesir edasyla seslenmi olsa da iire hkmeden i ahenkle bu olumsuzluktan airin kurtulduunu syleyebiliriz. Szcklerin belli bir denge ve 344

dzen ierisinde iire yerletirilmelerinden doan i ahenk, bir ok airin uzun dizeli iirlerde kendini kurtaramad tekdzelie dmemitir. Elinle Seninle sabahlarn aydnl otlarn y seninle Sonsuzlukla arnm ovada lklar koup giden atlarn Kirimi pasm suyu sabunu bol bir teknede yudun ykadn Aldn kaba doay dzenledin yeni batan bir gzel elinle Su kularyla all pullu donanma fenerleriyle ardlarla Bezedin dsel gelinler rnei bir boydan br boya evreni Adm atmak yeniydi seninle uyumak uyanmak solumak yeni Mutluluklarn iek aan denizi gz grdnce giden tarla Kanat vurur bann stnde dner durmadan bir mavi gvercin Aydnlnda gecemin boy atan yabanl bitkilerime azk Yaantm srdrme gcm benim gnme geceme den k zgrlk dileim kara aalar dein kkl lm isteim
Elinle, iirler, s. 111.

Sadece ilk drtl ele alacak olursak yinelenen harf, ek ve szcklerdeki seslerin oluturduu musiknin ritmine brakan okuyucu dizelerin uzunluunda boulup kalmaz. Seninle szcnn, dizenin banda ve sonunda bakklk oluturacak ekilde yinelenmesi, kirimi pasm, suyu sabunu, yudun ykadn ikilemelerinin pei sra yer almas, sabah-larn, ot-larn, at-larn gi-den, yu-dun, yka-dn, al-dn, dzenle-din, szcklerinde yer alan eklerin ve s, d, b t sessizleri ile o, u a seslilerinin dzenli aralklarla yinelenmesi sonucu ortaya kan i ahenk buna rnek olarak gsterilebilir. Duraklarn srekli deimesi monotonluu kran geler arasnda saymak gerekir. Sabahattin Kudret Aksal, 37 iirinde iki vezni dnml olarak kullanmtr. Karma vezin diyebileceimiz bu yolla, iire bir devinim ve yeni bir ekil kazandrmay hedeflediini sylemek mmkndr. Dizeden dizeye deien byle bir

345

ses dalgalanmasyla

334

bu uygulama mziin ark boyunca deien nota

sistemiyle ayn grevi stlendiini syleyebiliriz. Bu tr karma vezinli iirler bize deiik yap sunmaktadr. En sk karlatmz yapda, son dizeye kadar dzenli seyreden vezin, son dizede aniden deiir ve bu deiim her zaman vezin daraltarak yaplr. Batk Kentte 12, iirler kitabnda 2 olmak zere toplam 14 iirde grdmz ikinci yapda, iki deiik vezin iir boyunca dnml kullanlmaktadr. ki veya daha fazla veznin ayr ayr bentlerde dnml kullanlmasyla ortaya kan bir dier karma vezin yapsn 4 iirde bulabiliriz. Sz konusu ilk yap sadece Batk Kentte olmak zere 20 iirde kullanlmtr. Nazm Birimi blmnde iirin sonunda yer verilen bamsz dizeler vesilesiyle iaret edeceimiz gibi air burada da hece veznindeki daraltmay ayn amala yapmtr. Karma vezinli iirleri ierisine aldmz bu tr iirlerde Aksaln amac iir boyunca ifade edileni n plna ekmek, sylenenleri son dizeyle, dikkatleri zerine ekmek istercesine dierlerinden farkl bir vezinle vurgulamaktr. Bu uygulamann iire kazandrd tipografik deerleri de unutmamak gerekir. Sinemalara giderdik seninle Bahelerde otururduk seninle Kardan adamlar yapardk seninle Sen imdi bir kutunun iindesin Gidiyorsun, bense kalakalmm Olduum yerde. 11 11 11 11 11 5
Arkada, Batk Kent, s.109.

Dize sonlarnda sylenen giderdik seninle, otururduk seninle yapardk seninle ifadelerinde kullanlan hikye eki ile okuyucuda zlem duygusunu uyandrmakla birlikte ilgiyi yaanlan andaki duruma ekmek isteyen air bense kalakalmm zellikle de son dizedeki olduum yerdeyi nceleyerek hi de olmasn istemediimiz durumun gerekletiini duyurur. Sabah gzel bir gne yneliyordu Baheye ktm, ev yoktu gelip kondu Oraya, uzad aa da (gececil
334

12 12 12

Nurullah etin, iir zmleme Yntemi, nc Basmevi, Ankara 2003, s.294.

346

Yzlyd daha) belirlendi yannda, Havuz, balklar, ince, uzun bir yere Gider gibi hep (nereye gider gibi!) Kvrlan ta deli yolu kapnn, Hepsi, eski servi, bir top bulut, ipil Bakyla gne, kpek, otlar, bir el Arabas, oradayd, yerlerini Aldlar grntde. Yiti balyor, Kouyorduk, yine, soluk soluaydk Sona doru.

12 12 12 12 12 12 12 12 12 4

Her Gn, Batk Kent, s.101.

Bu iirde de air asl sylenilmek istenileni, vurguyu sona tamtr. Doadaki her gzelliin bir yok olua doru srkleniini son dizedeki sona doruyu nceleyerek anlatr. kinci yapda air, uzun ve ksa dizeleri dnml olarak kullanr. Dnm ---------- 3 -----------------7 ---------- 3 -----------------7 ---------- 3 -----------------7 Bir Daha Yaamak ----------------- 9 ---------- 7 ----------------- 9 ---------- 7 ----------------- 9 ---------- 7 ----------------- 9 ---------- 7 ----------------- 9 ---------- 7 ----------------- 9 ---------- 7 Bu ses dalgalanmasn Bir Kr Gezgininin Trks iirinde farkl uygulamtr. Bu iirinde bir drtlkte ksa vezinli dizeleri bir araya getirirken, dier drtlkte uzun heceli dizeleri bir arada kullanm ve bu ekilde iirin ritm dzenini eitlendirmek istemitir. 347

Bir Kr Gezgininin Trks Ey mevsimler, Srklenen sereler, Kahkahaieine Glckler Bir pantolon, ceketim, Omuzumda, Aarmam Gn daha, ekip gittim. Kotum yolun Gl am afana, Sar bayrn orda Evi dulun. Dnerdim ah dnerdim, Mavi savruk, Bulutlarn Kehkeanna erdim. Veda sana Veda akamstne Grdm aacn ne de. Ay domu, konakladm, Sazlk ve su, Kurbaack, Gk tede bir adm. 4 7 7 4 7 4 4 7 4 7 7 4 7 4 4 7 4 7 7 4 7 4 4 7 348

nc yapyla air her bir bentte vezni deitirerek iirin ses dzenine hareketlilik kazandrmaya almtr. Toplam 4 blmden meydana gelen Gemi Zaman Duygulanmlar nda 335 birinci ve ikinci blmlerinde yer alan 6 bentte 8li, ikinci blmdeki bentte 7li ve son blmdeki drtlkte 9lu hece veznini uyguladn gryoruz. Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde grlen bir vezin zelliini daha sylemeden geemeyeceiz. air baz iirlerinde krk olarak nitelendirebileceimiz dizeler kullanm, ama bu dizelerdeki hece saysn iirde kullanlan vezin kalbna gre eitlemitir. Denemesine benziyordu Bu. Bir adm temizdeydi, lk, bahe. Gitsek diyorduk, Sonuna dek dncenin. () Gneler, bin nimfa uuyor Inn dibinde. Yarn Yolculua klacakm 9 7 2 9
Bir Zamand, Batk Kent, s.96.

9 9 4 5 9

iirde 9lu hece veznini kullanan air bu dzeni lk bahe. Gitsek diyorduk, Ve In dibinde. Yarn dizelerinde de bozmam vezni 9lu kalba uygun bir ekilde eitlemitir.
335

Batk Kent, s. 52.

349

Evler Mahalleler ve Yz illi Bir Kz iirinde de ayn uygulamay grmekteyiz. 7li hece vezni kulland iirinin bir dizesini ikiye blm, ama vezni korumutur. Aevi kozhelvac Dingil ve krk hamut eme nnde Yz illi bir kz ocuu 7 7 5 2 7

Evler Mahalleler ve Yz illi Bir Kz, Batk Kent, s.131.

Sabahattin Kudret Aksaln iirinde dzenli duraklardan sz etmemiz mmkn deildir. O, Ahmet Haimin iaret ettii ve Ahmet Muhip Dranas ve Cahit Ctk Tarancnn byk lde baarya ulatrd anlaya sahiptir. Ahmet Haim hece vezninde duraklarn sabit kalmasnn, bir ahenk eksikliine yol atn dnyordu. Ona gre hece veznindeki bu ahenk eksikliini gidermenin yolu tpk Fransada sembolistlerin alexandrin denilen klsik vezindeki durak yerlerini deitirerek elde ettikleri baarda olduu gibi bizde iirin lisann ve mevzuunu az ok deitiren hareketin artk veznini de deitirmeye almas gerekiyordu. 336 Hece ile yazlan iirlerde her dizenin belli noktalarndaki duraklarn airleri d ahenge bal klmas, baz airleri yeni araylara itmi ve Abdlhak Hamitle balayan bu abalarn sonucunda hece vezni ile yazlan iirlerdeki durak anlay deimi, yeni ahenk yollar bulunmutu. Abdlhk Hamit, duraklar bsbtn atmt; yeni denemede ise, kalplam duraklar yerine, cmlenin anlam bakmndan en uygun noktasnda durak kullanlmtr; bylece, bir dizedeki cmlenin durak yeri ile ayn noktaya rastlamad iin, i ahengin yannda d ahenkte de bir eitlilik salanm; kullanlan lek tekdzelikten kurtarlmtr. 337 Cevdet Kudret ayn yerde sabit duran olmad iirlere duraksz denmesinden ziyade zgr durakl denmesinin daha doru olacan sylemitir.
336 337

Ahmet Haim, Bir Eser, Politika, 1 Ocak 1930. Cevdet Kudret, age., s. 111.

350

Bizce de bu tr iirlerde durakszlktan sz etmek doru olmad iin zgr durakl hece vezni ifadesini kullanmak daha dorudur. Btn bu iaret ettiklerimize ramen Sabahattin Kudret Aksaln gzellik iin l ve uya tek koul kabul etmediini sylemek durumundayz. iirin istedii oranty, dzeni, simetriyi genel anlamda snrll baka aralarla yapmaya alr. Bunlarn ierisinde en bata geleni, daha sonra ayrntl bir ekilde ele alacamz, ses, szck, sz bei ve dize yinelemesi gelir. Yinelemeye dize kmelenmesini de eklememiz mmkndr.

3.1.2. Kafiye ve Redif Kafiye, en az iki dize sonunda, anlamca ayr, sese birbirine uyan iki szck arasndaki ses benzerliidir. 338 Redif ise dizelerin sonundaki uyaktan sonra yinelenen esesli ve egrevli ekler ya da szcklerdir. 339 Vezinden doan ahengin bittii noktada ortaya kan kafiye ve redif dize sonlarnda yer almas ve belli bir dzen ierisinde yinelenmesi bakmndan ahenge daha ciddi katklarda bulunur. Dizenin en sonunda yer almas ve e grevli ekler ya da szcklerle yaplyor olmas bakmndan kafiyeye gre daha fonksiyonel olan ise rediftir. Aksal, hece vezinli ve kafiyeli iirlerle edebiyat dnyasna adm atarken gen ozanlara da l ve kafiye ile iire balamalarn nerir. Bu tavsiyeyi glendiren en nemli argman, her eyden nce kendisini ayklayp artmada, iirin isterlerini yerine getirmede aire en byk yardmc olarak vezin ve kafiyeyi grmesidir. Bu yzden iirde kolaylk yoktur, varsa, o kolayl olabildiince yine l ve uyak salayacaktr. l ve uyan getirdii glkleri yenmek iin gstereceimiz aba, iirin doasndaki glkleri yenmemize yardm edecektir. nk l ve uyak, deyim yerindeyse, iir sanatndaki gln somut grnmdr.

338 339

Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1995, s.59. Emin zdemir, Edebiyat Bilgileri Szl, Remzi Kitap Evi, stanbul 1990, s.229.

351

der. 340 Gerekten o, iir serveni boyunca vezinli, ama en nemlisi kafiyeli iir yazmaya zen gstermitir. izgiye kadar yaymlanan 6 iir kitabnda yer alan 235 iirinin yaklak yars (103) kafiyeye sahiptir. Buna ramen, bir ksmnn serbest vezinli iirlerde yer alm olmas ve byk bir ounluunun yarm kafiye ile ekillenmesi kafiyenin baskn bir zellik olmasn engellemitir. Okuyucu, Aksaln iirlerinde kafiyenin sesini ilk defa izgi kitab ile duyar. 6 blml bu kitabn 5 blmnn kafiyeli iirlerden olumas, kafiyeye zemin hazrlayan hece ve dzenli nazm birimlerinin younluu, bu sesin iddetini artran gelerin banda gelir. 1976 ylnda yaymlanan izgiyi 1979da yaymlanan Srek takip eder. Kafiyede yakalanan izginin srekliliini yaklak 14 yllk bir boluktan sonra Batk Kent salayacaktr. Bu kitaptaki iirlerin yaklak yars kafiyelidir.

Tablo 20: Kafiyeli ve Kafiyesiz iirlerin Dalm

Kitaplar
arkl Kahve Gn I Duru Gk Elinle Eik Bir Maviyi Bulmak izgi Srek Zamanlar Bir Zaman D Buluma Batk Kent Toplam

Vezinli Kafiyeli

Vezinli Kafiyesiz

S.Vezinli Kafiyeli

Toplam Kafiyeli iirler

Toplam iir Says

Kafiyeli Olmayan iirler

8 9 5 14 32 62 38 35 1 56 260

1 2 9 31 6 13 1 23 86

11 18 3 1 2 5 40

19 %28 27 %71 8 %27 15 %88 34 %49 67 %67 38 %86 35 %43 1 %1 56 %49 300 %38

68 38 29 17 69 14 100 44 81 88 123 115 786

49 %72 11 %29 21 %73 2 %12 35 %51 14 %100 33 %33 6 %14 46 %57 87 %99 123 %100 59 %51 487 %61

Doan Hzlan, Aksal: iir Sanatnn Pek ok elikileri Bulunmaktadr, Cumhuriyet, 22 Aralk 1979.

340

352

Sabahattin Kudret Aksaln ilk iirlerinden son iirlerine kadar kafiyeye yaklam serbest bir grnm arz eder. Kafiyeli btn iirlerini kuatan bu anlay kat kurallara bal kalmayan sadece amaca hizmet eden bir anlaytr. Ama da iiri saran i musikiyi dize sonlarnda daha iddetli duyurmaktr. Bu yzden Aksaln iirlerinde ses orkestrasyonunu oluturma abasnda olan bir airin denemelerine tanklk ederiz. abab cbcb () kafiye rgsne sahip Zamanlar iiri bunu bir lde gz iin deil, kulak iin kafiye eklinde formle etmemizi zorunlu klar. Olymposun doruundan, Gnei Weimarn, Goethe, Bakt yangn akamndan Bir yere Zamandan te.

Aksal bu drtlkte Goethenin (gte) okunuuna uygun dcek bir szckle, te ile kafiye rgsn oluturur. Sadece kulaa hitap eden bu tr ak uygulamalar ayn iirin birka yerinde daha rastlarz. Kuzgun gece, ac ayaz, rndan km bazuka, Gl kurusu ay Endls, Yand ykld Guernica Grnd byk armada Duyguyu ks, usu bart; O bungun, o dar odada ln att Descartes
Zamanlar, iirler, s. 309.

Sabahattin Kudret, dize sonu ses yinelemeleriyle kafiyeyi hedeflemeyen, dize ii musikiyi desteklemeye, eitlendirmeye ve dizemli bir sunu salamaya ynelen bir airdir. Bu bak as zaman zaman sadece sessizlerin yinelenmesini esas almay, seslileri gz ard etmeyi zorunlu klar. Zorunluluk bazen dize sonundaki bir szcn btn seslilerini zerinde tayan baka bir szcn alt dizede yinelemesi eklinde

353

olabilecei gibi, belli bir sessiz grubunun yinelenmesi dzeyinde de kalabilmektedir. Aksaln aadaki ikilide kafiye yapmak iin uramad, yerini nemsemeden belirli seslileri yinelemek istedii aktr. Bir koltukta hezaren Bir portreydi haziran
Evler ki, Batk Kent, s.26.

airin dize sonu szcklerindeki sadece seslilerin yinelenmesi yoluyla yaplm orijinal kafiye uygulama rneklerinin birka dize ile snrl olmadn hemen syleyelim. abab cdcd () kafiye rgsne sahip Eriyen iirinin nc drtln oluturan ikinci ve drdnc dizeleri yledir. Grnr ncenin, eksik Siyah beyaz, ar aksak
Eriyen, Batk Kent, s.37.

Bu uygulamann rastlantsal birleimler sonucu ortaya kmadn, aksine airin bilinli bir nermesi olduunu dnyoruz. Klsik kafiye ltlerine gre sondaki klar yarm kafiye oluturmakta, ama yinelenen dier k ve s sessizleri aradaki seslilerin benzememesi yznden gz ard edilmektedir. Fakat ada air, seslileri dikkate almadan bu tr yinelemelerle kafiyenin eidini zenginletirme isteindedir. Gece yarsndan sonra ocuk Yalnz dolarsn Gece yarsndan sonra aarsn iek
Gece Yars iir, iirler, s. 38.

ocuk ve iek arasndaki kafiyelendirmede sadece yarm kafiye vardr diyebiliriz. Yalnz air ayn eilimle k sessizinin oluturduu yarm kafiye ile yetinmemi, bir de yi yinelemitir. Ayrca kaklar yakn olan c ve nin ayn ses deeri ierisinde yan yana getirildiini vurgulayalm.

354

Kentler dlerdim, am, Badat, Musul, Dalnda atlam nard masal.

Eski Bahe, iirler, s. 232.

Bu tr uygulamalardaki ortak payda, seslilerin yinelenmesinde ayn hassasiyetin gsterilmemesidir. Burada da ayn ekilde seslilerin uyuup uyumadna baklmadan sadece seslilerin yinelenmesine zen gsterilmitir. Musul ve masal szcklerinden ortaya kan ses deerini yarm kafiye ile snrlandrmann doru bir yaklam olmayaca kanaatindeyiz. Btn bir szce ait bu uygulama, bazen szcn sonuna tanr. Aadaki dizelerin sonunda yinelenen r ve k sessizlerinin iir ierisinde ayn zamanda aliterasyon olarak karmza kmas airin sadece ses yinelemeye ynelik asl niyetini ortaya koyar. Sonsuzluun kuu ter balard srek, Uzam ki besinleri, ne uyku ne durak,
Srcler, iirler, s. 198.

Sarlsan yok ki kuak, Ne yorgan, ne de dek.

Gece, iirler, s. 286.

Yayllar gidiyor, mee ve ktk, Sar dallar toplamlar aatan, Gidiyor, vezli yolundan, batk Evine doru gnein. patan () Bir gn araf, bulutsuz, duru, Dalardan ovaya serpilen hzn, Yaprak kprdamyor, bungun, kuru Yaz bu, kum yemi gzlerince kzn.
Yayllar, iirler, s. 35.

355

Yukardaki drtlk kafiyeleri ile dikkat ekici olmakla birlikte dize ii ses yinelemelerinin ritmik dalm ile de zgndr. Srasyla y k k b k / y b k y k yinelemelerinden doan ahenk kafiyelerle zenginleir. Camlarmz dven yamur O slaklk, tahta taraba Ev, frdke tten soba, Sokamzdan akan sar
Gzler ve Yamurlar, iirler, s. 44.

Srer glgeyle soluk, Yelin ald slk.

Gece, iirler, s. 286.

Kafiye yaparken seslileri gzard etme alkanl divan ve halk iirimize dayanr. Seslilerin byk lde yazlmad veya gsterilmedii eski yazl metinlerdeki bu uygulama ok ak bir ekilde gze hitap eder. Eski air iin nemli olan kafiyeli szcn nasl okunduu deil, nasl yazlddr. Sabahattin Kudretin eski yaznn yapsna dayanan bir anlaya sahip olduunu iddia etmek doru olmaz. Ayn zamanda bu yamur sar gibi daha bir ok rnei verilebilecek, sadece sessizlerin yinelenmesine dayal kafiye rneklerini aklamada yetersiz kalr. Sabahattin Kudret dize sonundaki szcn btn sessizlerini yineleyebildii gibi bunu sesli ile biten szcn sadece bir sessizini yinelemeyle snrlandrabilir. Bir dizi kavak, dere Boyu, bostan, korkuluk, Gne vurmu dalara, Uyuyan ky, yalnzlk.
Bir Dizi Kavak, iirler, s. 326.

Bu drtlkteki dere ve dalara kafiyeli szckleri farkl seslilerle sonlanr. Buna ramen air son sessiz ryi eletirerek yarm kafiye yapar. Ayrca korkuluk ve yalnzlk szcklerindeki ek yinelemeleri, dize sonu ses yinelemesini e grevli olan veya olmayan ek, szck ve sz bei ile yapmada bir mahsur grlmediini bize syler. O, bu tr dize sonu ses yinelemelerinde kafiyeden 356

te bir ey umar. iire ahenk yklemeyi balca gaye edinen air dize sonunda yaplan ses yinelemelerinden ortaya kard yapya kafiye mi yoksa redif mi denileceini pek dnmez veya nemsemez. Bir baka deyile onun iin nemli olan kafiyenin eidi deil, sesin yle veya byle yinelenmesidir diyebiliriz. Kilit iirindeki bilezik-szk ve kpe-sapa szckleri arasndaki kafiye yaplanmas bu anlayn baka bir rndr. Kadn kolunda bilezik Takm inci boncuk kpe Camn arkasnda szk Sokaklar kesiir sapa.
Kilit, iirler, s. 328.

Aksal -zik / -zk -pe / -pa kafiyelenmesinde seslileri yinelemenin dnda tutar. Nem gibi koku gibi Szar evlere gece zemediimiz bu Her akam ki bulmaca
Ksr Dng, iirler, s. 320.

Bu iir de ayn dnceyle ekillenmitir. Yinelenmesi istenen sesliler deil sadece sessizlerdir. Seslilerin dikkate alnmad bir ok iire ramen bazen kafiye rgsnn belirlenmesi sadece seslilere braklmtr. Sesliler kafiye sisteminin belirleyicisi olabilmektedir. Dnnce gmtlkten ktler yorgun argn Scak duman tten Glgesine narn
Gmtlkten Dn, iirler, s. 298.

Yukardaki drtle ait kafiye rgsnn ortaya kmas tamamen seslilere balanmtr. Bir ok iirde gzard edilen sesliler, btn dizelerinin ayn sessizle sonlanmas durumunda kafiye rgsnn 357 belirlenmesinde nemli bir rol

stlenebilmektedir. Aadaki beliin de kafiye rgsn belirleyen seslilerdir. Btn dizelerin k sessizi ile bitmesi ve a seslilerine gre kafiyeyi yaplandrmamz zorunlu klmaktadr. Bir kuun havada izdii yuvarlak ok dar sonsuzluun boynu bkk Doru alnndan vurulmu gzel tutsak Grltlerle ryor eski byk Kulelerin iinde uuldayarak
Mavimsi Zaman, iirler, s. 154.

Aslnda bu serbest yaklamn ok benzerini biz daha nce halk iirinde grmtk. Halk airlerinin bu serbest yorumunu mmlikle aklamak ok yaygn olan bir deerlendirme ise de, 341 ada airin kafiye ve redif uygulamalarn ayn bak asyla aklamak bizi birtakm yanl sonulara gtrr. Her eye ramen halk airinin kurallar erevesinde iirini ekillendirme abas grlrken modern airde kurallar yadsmak ne kar. Burada ncelemek istediimiz modern airin dikkatinin amata younlamasdr. Onun iin yeni iirin gelerine nasl deil, niin sorusunu yneltmek zmlemeyi kolaylatrca inancndayz. Cevdet Kudrete gre kafiyeyi yumuatma, kula ve gz trmalayan bir grnmden kurtarma, iirin btnn saran ahenkle birletirme noktasnda zengin tecrbelere ve bilgilere sahip Cumhuriyet airinin bir lde kayna halk iiri olmutur.
342

Bu kaynaktan beslenen air, kafiyeyi kurallardan byk lde

kurtarm ve ona daha esnek bir yap kazandrmtr. Cevdet Kudret ayn yerde kafiye adna salanan bu kazanmlar be madde ile rneklendirir. Modern airde grlen bu yaklam ile Sabahattin Kudret Aksaln yaklam arasnda grlen paralellikler ynyle biz de incelememizi ayn erevede srdreceiz.

341 342

Doan Aksan, iir Dili ve Trk iir Dili, Engin Yaynlar, Ankara 1995, s.194. Cevdet Kudret, rneklerle Edebiyat Bilgileri I, nklp Yaynlar, stanbul 2003, s.199.

358

1. Halk iirinde rnekleri ok olan kaklar yakn sessiz harflerden yararlanma Aksalda da grlmektedir. Aksal en ok t-d ve -c yakn sessizlerini biraraya getirir. Bununla birlikte rnekleri az da olsa z-s, -s, g-k, g-, bp, m-n birlikteliklerine rastlamak mmkndr. t-d iy tanesiydim bolukta k hz Binicisi d amaz lnn at Dalgadan dalgaya parltnn z Bir kaynakta ykandm olanak ad
yk, iirler, s. 114.

-c O bahe Yunus Emrenin Zaman, yoklam Hallac Som kapsn evrenin, Yan aydnlk, grn bur.
Zamanlar, iirler, s. 308.

z-s Koar dururum gneli sabahlar boyunca Yosunlar lkesi sen lmszlk denizi Gecenin bitiminde birden yan yonca eker beni gl bir yerlerin albenisi
Kou, iirler, s. 122.

-s Bak ite orda bir yerde yldz Ykanr avlusunda gnein Darmadan sonra birden kesin Ka tane mi belki de saysz
Kervan, iirler, s. 138.

359

g-k Bir dnp baksan geriye, rak lke; Kzgn samyelinin barna glge.
Yitik Zaman, iirler, s. 229.

g- Zaman dym, yokum bir yerde, Usum, belirsiz titreim, duygu. Gneledim byttm gecede, Giyindim kuandm sonsuzluu.
Aa Gibi, iirler, s. 209.

b-p Da yolundan grnd sapa, Scak saman ykl araba,

Yazd, iirler, s. 243.

m-n Kanat vurur bann stnde dner durmadan bir mavi gvercin Aydnlnda gecemin boy atan yabanl bitkilerime azk Yaantm srdrme gcm benim gnme geceme den k zgrlk dileim kara aalar dein kkl lm isteim
Elinle, iirler, s. 111.

2. Divan airi dize sonunda yalnz a ve u seslileri ile kafiye yapar, dier seslileri dize sonunda tek bana kullanmazd. Halk airi ise kendisini snrlandrmaz btn seslilerden yararlanrd. Sabahattin Kudret halk iirinde olduu gibi yanlarnda ayn cinsten bir sessiz harf olmasa dahi tek bir seslinin yinelenmesini kafiyede yeterli grr. air , i, a, e, u, seslilerini tek bana kafiye yapmada kullanrken, o, seslilerini asla tek bana kullanmamtr. u ve seslilerini de dierlerine oranla fazla tercih etmedii gzlemlenmitir. Yryordum sokaklar tozdu, yap-lar Boz bulank bir su gibi akyordu 360

Bir kadn amarn asyordu Penceresinde yitirilmi an-lar

Eik, iirler, s. 131.

i stme bama trmanan kedi, Tavanda oynaan u gne mi ki! Ya da ilka denizlerinden kalma O koyulmu mor, bir ivitsi mavi! Ayla ykank, oturmuuz evcek, nmzde kocaman bakr sini! Nerdeydim ben, erkence, damm gk, Usum susmu, yudumladm kahvemi! Ne o, ne teki, yok ki, belki de ocukluumdan snak, d evi!
eitleme, iirler, s. 255.

a r durur yalnzlna skemle saat perde masa

Saplant, iirler, s. 124.

e abcbca, defefd () kafiye rgse sahip Kr Ik iirinin b ile gsterilmi dizeleri yledir: Onarlmaz yrekleri bir kez yitikse Bir glgedir kovaladklar gn gece
Kr Ik, iirler, s. 97.

361

u Gece uzanr bakarm, Yzm grdm kuyu-m; atnn orda ay yarm, Yolculukla srer uyku-m.
Kuyu, iirler, s. 244.

Hangi pencereyi aarsan a o tts, Yamur, bulut, aa, sokak, ta, grnt.
Gemi, iirler, s. 159.

3. Kafiyeyi yumuatma konusunda karlatmz bir baka uygulama kafiye yerine sadece redif kullanlmasdr. Hatta Sabahattin Kudret yalnz birka dizede deil, kimi zaman btn bir iirde kafiyeyi yadsm, sadece redif diyebileceimiz ses yinelemelerine bavurmutur. Kafiyenin kullanlmad iirlerinde rastladmz redif uygulamasnn rneklerini zellikle ilk iirlerini ieren arkl Kahve ve Gn Inda olduka fazla rastlamaktayz. Bu uygulamann da eitli rneklerini, uzak ses benzerlikleriyle rlen halk iirinde grmemiz mmkndr. Sabahattin Kudret kafiyenin olmad, sadece anlam ve grev bakmndan ayn, ses, szck ve sz bei yinelemelerini serbest nazmla ekillenmi iirlerinde daha ok tercih eder. Yaamak gzel ey sahiden Sabahleyin evimizin kapsndan Sokaa adm atmak lk kahveyi lk sigaray imek Denizde maviyi Aata yeili grmek Denize aaca bakp Maviyi yeili grmemek Kpkler dalgalar kasrgalar Yosunlar denizanalar balklar 362

Sonra btn bunlar kadar Bunlar gibi Caddeler apartmanlar tiyatrolar Kahveler park Tpk bunlara benzer gene Dostlar nsan yreimizde sevgi fke Gzel ey hayal etme gc
Sahiden, iirler, s. 103.

Baz iirlerinde kafiye rgsnden deil, redif rgsnden sz etmenin daha doru olacan dnyoruz. Bu tr iirlerinde arlkl olarak redif kullanlmasna ramen belli bir dizili sistemi ihmal edilmemitir. Nedir bu her sabah aydnlkla gel-en Doan kmldayan ekillenen ot-ta Gn iinde usulca beliren ev-de Kpei tilkiyi ininden urat-an Her gn aydnlkla birlikte uyan-an nlenmesi elimizde olmayan hz Akmz mekimiz iimiz gcmz nsanolunu yaamaya ar-an a b b a c d d c

Aydnlkla, iirler, s. 55.

4. Kafiyesiz, sadece redifin kullanld iirleri Aksaln iirleri arasnda olduka sk grmemize ramen, sadece kafiyenin kullanld redifsiz iirlerin azl dikkat ekicidir. 5. Aksal kafiyelerini daha ok ek ve gvde arasndan karr. Divan airinin kafiyeyi gvdede, redifi ise eklerden oluturduu, halk airinin her iki yolu denedii bilinmektedir. Bu adan Sabahattin Kudretin hemen btn iirlerinde grlen bir szcn gvdesi ile dier szcn ekleri arasnda kafiye oluturma teknii kafiyenin yumuatlmas cereyan ierisinde deerlendirilmelidir. 363

Yeryznn ilk sabah bir horoz Yamur yayordu kurak ok susuz O yaln bota tt uzun uzun Bir yerinde bugn de uykumuzun O yamur gibi buzuldan hem scak Bir gergef ki incecik ilenecek Dleyin yumuak gerekle kat Kara geceden ak bir gndz yapt
Gergef, iirler, s. 148.

6. Bu alanda baka bir uygulama da, kafiyelerin birbirlerinden ok uzak aralklarla kullanlmasdr. Bu tr uzak kafiyelerin bir yank oluturacak ekilde sralanmas duygu merdiveni oluturur. 343 Masal Gibi adn tayan aadaki iirde, her drtln ilk dizeleri kafiyelidir. Gecenin son kargas da indi Bir glge kalnts bahede Grmediimiz bulutlar akar Gn derlenip topland bohada O yamur sabaha doru dindi Gze uykunun gerdii saten Dsel bir aynadan soluk bakar Gelinliini giyinmi sultan Evlere eylln bys sindi Ayvalar sarard koktu tahta Gmlerin d bakr Kediler dizili kar sete
343

Cahit Tanyol, air ve iir stne, Yeditepe, 66 (1-15 Temmuz 1962).

364

Ah hznler vardr krk ikindi...

Masal Gibi, Batk Kent, s. 46.

Kafiyelerin iirin btnne datlmas bu ekilde dzenli olabilecei gibi dzensiz bir ekilde karmza kabilmektedir. nice, gece ve sence szckleri belli bir dzen gzetilmeden uzak noktalarda yinelenmitir. Yazlar utu gitti nice, Bulutlar gibi dalan Gnler, ufalanan gkte. Rzgrla rperen st Gndzleri, kavaklarn Id ayd gece. Ey kekik kokusu krlar, Toprak yollar, mor dumanlar! Geen yaz son muydu sence!
Yazlar, iirler, s. 268.

7. Sabahattin Kudret Aksal iirinin nemli zellikleri arasnda kafiyesiz nazm saymalyz. lekli fakat kafiyesiz iirler onun iirleri arasnda nemli bir yer tutar. Btn iirleri arasnda 364 hece vezinli iirin 104 bu ekilde yazlmtr. 8. Sabahattin Kudret Aksal tam kafiye ile halk iirinin temel kafiye eidi olan yarm kafiyeden nemli lde yararlanmtr. zellikle cinasl kafiye rnekleri olduka azdr. Cinasl kafiyeye sadece bir iirinde yer verilmitir. Gkten maviyi iin Hava yank kokusu Tastaki aydnlk su Gelge kediler iin
Bir Ev, iirler, s. 324.

Zengin kafiye ierisinde deerlendirdiimiz bir szcn kafiyeli dier szcn ierisinde yer almasyla ortaya kan dier ad tun kafiye olan kafiye

365

eidi 18 yerde kullanlmtr. Bunun ise sadece ikisi iirler kitabnda, 16s 115 iirden oluan Batk Kenttedir. Koy ereveler onu, Gne sca k Kokar gk. Boynu bkk Ezik akamd yonu.
Yonu, iirler, s. 314.

Hep kaplarda bekler Az dml cinler Scak lkeye gider Bulutlarla hecinler
e Dnk, iirler, s. 41.

3.2. Armoni iirde armoni, bir veya birka msradaki nl ve nszlerin kalnlk-incelik, dzlk-yuvarlaklk, sertlik-yumuaklk ve uzunluk-ksalk bakmndan tutarl, dengeli veya birbirleriyle uyumlu olmasdr. 344 iirdeki armonik yapnn belirli bir manaya gre oluturulmas baz aratrmaclarn dikkat ektii zelliklerin banda gelmektedir. 345 Yinelenen seslerin ortaya kard musiki ile muhteva, iirdeki duygu, dnce atmosferi ve bunun tesinde sezdirilmeye allan imaj arasndaki sk irtibat metne iiriyet kazandran zellikler arasnda saymamz gerekir. 346

344 345

Sadk Tural, agm, s.230.

Mehmet Kaplan, Tevfik Fikret, Dergh Yaynlar, stanbul 1995, s.202. Rne Wellek, Austin Varren (ev. mer Faruk Huyugzel), Edebiyat Teorisi, Akademi Kitap Evi, zmir 1993, s.137. Hasan ebi, Btn Ynleriyle Necip Fazl Ksakrekin iiri, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 1987, s.98-99. Nket Gz, iirsel lev ve Yapsal zmleme, Dilbilim, 7 (1987).
346

smail etili, Cahit Klebi ve iiri, Aka Yaynlar, Ankara (Tarih Belirtilmemi), s.303.

366

Sabahattin Kudret Aksal iirinde de byk lde grdmz iirin anlam ve ses deeri arasndaki arm uyumu ile, dize ii musiki ve ifade zenginlii salanmaya allmtr.

3.2.1. Aliterasyon Aliterasyon, bir dizede veya devam eden dizeler arasnda ayn ses veya hecelerin ahenk etkisi oluturacak ekilde yinelenmesidir. 347 Sabahattin Kudret Aksal dize ii musikiyi tek bir sese yaslamam, birden ok sessizin ve seslinin mterek abasyla ortaya kacak i ahenge nem vermitir. Bununla birlikte sadece bir sesin kendini kuvvetle duyurduu iirler veya iir blmleri olduka fazladr. Aksal hemen btn sesli ve sessizlerden musiki oluturmada yararlanmakla birlikte baz sesleri fazlasyla sevmektedir. Bunlarn ierisinde en ok kullanlan k patlayc sessizidir. Bu sessizin ortaya kard aliterasyona elik eden sessizler arasnda srasyla y, g, m, b ve d sessizlerini sayabiliriz. Sert sessizlerden sadece knn kullanlmas ve en ok tercih edilenler arasnda yer alan dier sessizlerin yumuak sessiz olmas dikkat ekicidir. Bu genel grnm yksek tonlu iirlerden uzak duran, daha ok yumuak, duygu ykl bir iir izgisinde yrm bir airin tercihleriyle paralellik gsterdiini syleyebiliriz. Bu eilim, airi, k sert sessizini zaman izlei ierisinde zellikle akamla birlikte tkenii imleyen gemi zaman duygulanmlarn seslendirmeye srklemitir. Aadaki iir bu ynelmeyi iaret etmesi bakmdan olduu kadar, airin i musiki oluturma abasn yanstmas bakmndan da gzel bir rnektir. Akama yakn vakitlerde greceksin Yokulardan birer ikier kanlar ()

347

Mustafa Nihat zn, Edebiyat ve Tenkit Szl, nklp ve Aka, stanbul 1954, s.12.

367

Tavanda sktu srklesin terlikler Basma entarinde sar karanfillerin Kendine kimbilir ne yakn bulacaktr kalbin
Mahalle, iirler, s. 25.

iiri kuatan gemie zlem duygusu telal bir gnn sonunda doruk noktasna kyor. air sadece k sesiyle yetinmeyerek akam szcnn ses deerleri olan a, k, ve kaklar yakn olan syi iir ierisinde dengeli bir ekilde yineliyor. Bylece anahtar szckten hareketle muhteva ses btnl pekitiriliyor. ak ve ka gibi birleimleri iirin buraya almadmz blmlerinde belirli aralklarla braktn, kafes, arkasnda, dolacak, kadn, kaldlar, karanfil gibi szckler aracl ile yinelenmesi iiri saran manaya hizmet eder. iirde mkemmeliyete ulamak isteyen air, ierisinde ten bir kuun varlna inand szckleri dizeye yerletirirken titiz davranr. Bu titizliin srekliliini iiri zerinde zamanla yapt baz deiiklerle gsterir. Aksal, 1942 ylnda yazd bu iirdeki baz szckleri Trk Dil Kurumu yeliine rastgelen zaman aralnda iirdeki derun ahengi gz ard etmeden z Trke szcklerle deitirmek istemitir. Tavanda sktu srklesin terlikler dizesindeki yabanc bir dilden dilimize gemi olan skt szcn atarak yerine sessizlii szcn yerletirir. iir bu deiikle her ne kadar s ses younluunu artrm olsa da k sesinden arndrlmtr. Asl nemlisi bu deiiklikle dize u ve asonanslarndan mahrum edilmitir. air bu deiiklikle iirin zne ait ses tabakasndan uzaklatn dnm olmaldr ki daha sonra bu szc ilk ekliyle yeniden yaymlamtr. Bunun dnda tavanda szcn terlikler szcnn nne tayarak s ve t sesleriyle balayan szckleri yanyana olacak ekilde yeniden dzenlemitir. Bu deiiklik tekdze bir mzikalite ortaya kardndan daha sonra bunu eski haline getirmesini bilmitir. Btn bu iir iilii Sabahattin Kudretin mterek musiki dili oluturma gayretinin bir sonucu olarak alglanmaldr.

368

Aksaln k sesi ekseninde a ve seslerini yinelemesi akamla ortaya kan yalnzl ifade ettii baka iirlerinde de grlr. Akam szcne ait bu ses deerlerinin baka baka iirlerde yinelenmesi manidardr. 348 te u koltua kar keye koyarm Uzun k gecelerini hep uyuklayarak Bu koltukta kimbilir ne uzun yaarm Kalbim btn tandklardan senin kadar uzak
Aydnlk, iirler, s.47.

Bununla birlikte k nsz ok eitli duygulara ama daha ok gaml, hznl, zlemle yanan bir ruhun terennmlerine elik eder. Bir otobs yolcusu krk kii Delikanl kocam kz emzikli Krknn da baka d
Otobs, iirler, s. 100.

Trk yaktm, doaca kokard, kekik

Deirmende tldm, iirler, s. 256.

Boynu bkk, yitik, ukun, serke Bulut devirdik, dokuduk ar.

Krk Karde, iirler, s. 207.

Sabahattin Kudretin, baz aliterasyon uygulamalarnda k sesini szcn herhangi bir yerinde yinelemektense szck balarnda yinelemeyi tercih ettii anlalmaktadr. Bir baka syleyile air, ayn sesle balayan szckleri zenle seip iirin armonik kurgusunda grevlendirmektedir. b aliterasyonunun kullanmnda greceimiz gibi air bu rneklerde dize ba aliterasyonunu dize ierisine yaymaya almtr.

348

Ayn balamdaki iirler iin bk.: Bir stanbuldu, iirler, s. 452. En Keskin Ba Akamn, iirler, s. 148.

369

Koymutu klcn iine knnn 349 (), kf Kokan kafes, kanarya 350 dizeleri k sessizi ile balayan szcklerin bilinli bir ekilde eilip art arda yinelendii intiban vermektedir. Yukardaki rneklerde olduu gibi k armonide bazen tek bana yer alrken, bazen de kendisine baka sessizler refakat eder. Bu seslerin balcalar d, t, m, l, b, y ve gdir. ky bu sessizlerle ayn dizede yan yana grebildiimiz gibi birbiri pei sra gelen dizelerde armonize edilmesi mmkndr. k-d: Bam kaldrdm yastktan Karanla kulak verdim Karanlk odamdaki denizdi Koltuktu kedeki
Karanla Kulak Verdim, iirler, s. 105.

Sessizlii anlatan bu iirde yinelenen k sert sessizi sessizlii bozan bir gedir. k-t: Ta ustalar toprak srcs Ey krallar kralieler ozanlar Ey imdi yitik baklar ocuksu Treleri inemi gemi kadnlar Sen teknelerin yldz araycs
Mavimsi Zaman, iirler, s. 154.

349 350

Bir Resimde Atatrk, iirler, s. 79. Evler ki, iirler, s. 26.

370

k-r-m-d: air telere duyduu zlemi dile getirdii Gidiyorum iirinde iirin adn oluturan szckteki r ve m sesleri bata olmak zere k ve d sessizlerini de yineler. iirdeki ahengin byk lde gidiyorum szcndeki ses deerlerinden myi 10, ryi 8, y, k ve dyi de 4er defa yineleyerek elde edildii aktr. Asl ge konumundaki szce ait sesler yinelenmekle iirin arm gc artrlm, te duygusu okuyucuya daha etkili duyurulmak istenmitir. Bir baka ifade ile armoni geleri manay kuvvetlendirmede bir ara olarak kullanlmtr diyebiliriz. Gidiyorum doluyor iime deniz Arkamda kalm elbisem kimsesiz Kocaman aalaryla aziz ehrim Beyaz bulutlar mahzun insanlar greceim
Gidiyorum, iirler, s. 21.

k-l-y: Nice sre beklediim aydnlktn Yamurdun ykayan kyleri kentleri Savatn bilirim kazanlr kanla Yer edecek tek ans tm yazlarn iyle slak gecenin karanfilleri Birlikte balayp biten haziranla
Haziranla, iirler, s. 115.

Sabahattin Kudret bir ksm iirlerinde, bir tek sesten yararlanrken baz iirlerinde her blmde bir sese yer vererek sral bir dzen kurar. Ben kocaman ormann Ei az bulunan Bahtsz aac Benzerleri arasnda Kaln ksa Gnee 371

Ve trtllara Kaplarn amaz Yamur suyu Yapraklaryla gvdesini Ykayacak diye d kopan
Bir Aa Konutu, iirler, s. 65.

Bu iirde ilk drtlkte b, ikinci drtlkte k, son drtlkte de y seslerinin armonideki pay byktr. airin her bendin ilk szcnn ilk sesini yinelemesini airin bilili bir tercihi olarak deerlendiriyoruz. Ayrca, buradaki ses yinelemelerinin sadece ahenge ynelik olduunu iddia etmemiz de mmkndr. Bu Gn Gibi iirinde de airin benzer bir yaplanmaya gittii grlyor. Bu kez her blmde deil, 6 dizelik iirin her iki dizesinde bir sese stelik yukarda olduu gibi ilk szcn ilk sesine younluk kazandrmas armoni ile beraber iirin ritmik dzenini hedeflemektedir. stelik her sesin eit oranda, 5er defa yinelenmesi bir tesadf mdr bilinmez, yalnz belirli aralklarla kulamza arpan eit orandaki sesin ritmik etkisi inkar edilemez. Gnlerden hangisi gzel Bu gn gibi Mendilimi yerletiriyorum Bak apkam giyiyorum Kk cebine ceketimin Sokaa kacam
Bu Gn Gibi, iirler, s. 33.

Aadaki iir ise, airin ilk iki blmde birer sesi, son blmde de her iki sesi ortak kullanm farkl bir yap ile bizi kar karya brakr. air ilk lkte k, ikinci lkte d ve son blmde her iki sessizi ortak kullanmas dikkat ekicidir. Iraa git, brak ellerini kentte, Aalara bak suya bak, yalnzlkta, Kaplarn smsk kapa! 372

Nerde mor dalarn imdi, dler ard, Bacn vard, durmadan hamur aard, Tuzu gndzd, biraz da gece! Hangi sular akt hangi oluklardan, ar dzlkte daha gne domadan, Tozu dumana katt bir atl!
Bir Yitik Kii, iirler, s. 217.

y: Bir karanfil koyuyor Masaya, yatmaya gidiyor Uyuyacak, bu gece lsyle yan yana Yamuru Ve kf
Bir Karanfil Koyuyor Masaya, iirler, s. 452.

y-m: Yar yarya masa Topal iskemle Ayna eksik, bakmaya yetmiyor Yamur Gecenin kpetesine yayor, Mavi sesi lambann
Yamur, iirler, s. 369.

373

g: Gel de eskisi gibi umutlan Gl syle elindeyse Yaadm gndz Gece batan baa yalan
Tersine, iirler, s. 68.

m: zmsz karmakta Uram ereveden Gler en mahzun resim - Duyamam seslendiim Yansmay teden! Mumu titrer eikte.
Evler ki, iirler, s. 26.

b: Biz bir ey bytyoruz Bilmeden bilerek durmadan Bir balk suda Havada bir ku bytyoruz
Durmadan, iirler, s. 123.

k aliterasyonu ile ilgili yerde sylediimiz gibi, Aksal ayn seslerle balayan szckleri yan yana getirmeyi olduka sevmektedir. Bu onun yavanla dmeden armoni oluturma becerisi olarak da grlebilir. Yukardaki iirde de ksmen uygulanan yatay dzeydeki szck balarndaki bu ses yinelemesinin daha ak numunelerini

374

Byleyim beni byle bilmesenizde 351 Bakar glmserdin bana balkonundan 352 gibi daha bir ok dizede grmemiz mmkndr.

b-d: Havalar yaz gibiydi braktmda Denize bir gz ataym demitim Denizin her gnknden beter stndeydi denizlii Bir erik de iek amay deniyordu
Bir l Dnyadaki Son Gnn Anyor, iirler, s. 104.

airin hem yatay hem de dikey eksendeki armonik dzenlemesi dikkat ekicidir. lk dizedeki b-d-b-d sralamas ile dize sonlarndaki braktmda, demitim, beter, denizlii szcklerinin ilk seslerindeki b-d-b-d sralamas sesleri monoton bir yapdan kurtarma abas sonucu olmaldr. Delicesine bir rzgar esiyor Damlarn bacalarn stnden
Rzgar, iirler, s. 68.

dizelerinde de ahit olduumuz ses sralamas Sabahattin Kudretin daha bir ok iirinde rastlayabileceimiz trdendir. Belki nyineleme ierisinde deerlendirilebilecek dize ba aliterasyon Aksaln ilk iirlerinden son iirlerine kadar nem verdii yineleme eididir. Ardk bir ses yinelemesi olan dize ba aliterasyonlarda n plna eken ses b sessizidir. Ardndan d gelir. Bir kez dal biimler kar ondan Bellek yarna ktan an Bir lmsz gnete drt yan Uultudan bir aa kokudan
351 352

Dnya Kokusu, iirler, s. 42. Haziran, iirler, s. 60.

375

Bu anlamlar panayrnda tek Bir orman rnei hep birlikte Aydnlnda usun tetikte Bir k kervanyla gidecek Bir k kervanyla varrsn Koar adm ar sevin sanc Bir ucu kkte nerde bir ucu Birlikte aktmz bu suyun Bin trl yeillerin denizi Bugne hangi tohumda byr Kervan adl bu iirde air pei sra gelen dizelerde b sessizini dize balarnda yinelemekle kalmam Bir ark mdr youran bizleri Bir karacann upuzun boynu Bak ite orda bir yerde yldz Boy att deniz tomurcuundan Bir eker ki zehirlerden ac Bulunur mu yok bir yerde ad Birden byd geldi bir yere Buncadr bundan sonra da tre
Kervan, iirler, s. 139.

dizelerini de iirin deiik yerlerine serpitirmitir.

376

Gnler Onlar iirinden alnm aadaki blm d dize ba aliterasyona rnek olarak verilebilir. Dndmz akamlar yorgun argn, Dekler sererek yere incecik, Deliksiz uyuduumuz. Savrulan Duman gibi dlerimiz bacadan
Gnler Onlar, iirler, s. 267.

Bir iki yerde belirli llerde deindiimiz ayn sesle balayan szcklerin yanyana kullanm ile ilgili iaret etmeden geemeceimiz bir baka uygulama zellii yinelemede grlen akustik dzendir. Bir da o biraz daha 353 Senin penceren sardunya, pembe aydnlk 354 Tarla kularnn trksyle kark 355 Bir kstebek kazard gze grnmeyen yolunu yalnzln 356 Sabahattin Kudret ilk dizede ayn sesle balayan farkl szckleri birer szck ara ile yinelemi, bylece dizede bir akustik dzen kurmay amalamtr. Fazla tercih etmedii burada sadece bir rneini verdiimiz ses yinelemelerine ait uygulamasnda sesin yansmasn fazla ara vermeden, hemen sonra vermitir. Bu tr uygulamalarn iirin formel duruunu da etkilediini sylememiz gerekir. Bu uygulama zaman zaman karmza tekerlemeleri andran baz syleyilerin ortaya kmasna neden olmutur. Kakofoni kmazna dmeden yaplan bu yinelemeler ahenk yaratmada olduka mahirdir. Kafesler, kafesliler, kafesiler ereveciler, evreciler, eriler A ustalar, ta ustalar, d ustalar
Zurna, iirler, s. 445.

353 354 355 356

Zakkum, iirler, s. 25. Ezgi, iirler, s. 214. Pencere, iirler, s. 118. Mahalle, iirler, s. 373.

377

Sanda sakladmz dut Sakslar saksaanlar Isndmz

O Zamand, iirler, s. 448.

Sabahattin Kudret Aksal Gkte bulutlar uar Kavaklar solur sazlar Gnler uykuda geer Kasabadaki yazlar
Sfenks, iirler, s. 294.

dizelerinde grdmz baz uygulamalarnda ise dize sonunda kafiye ve redifle kurduu ahenk sisteminin benzerini dize balarnda da kurmak istemitir. Bir baka syleyile simetrik bir yap arz eden bu uygulama ile kafiye emasn dize balarna tamtr.

3.2.2. Asonans Aliterasyon ayn veya uyumlu sessizlerin, assonans ise seslilerin bir veya birka dizede yinelenmesidir. 357 iiri armonize eden ses zaman zaman karmza tek bana ksa da aslndan genellikle sz konusu olan birden ok sesin yinelenmesidir. air sadece bir sessizin veya seslinin yinelenmesine dayal ses organizasyonundan holanmaz. nk ayn sesin iir boyunca yinelenmesi ahengi tekdzelie srkler. Bu uygulama zellii aliterasyon iin geerli olduu gibi asonans iin de ayndr. stelik, szcklerin sesine itibar eden air, sessizleri ve seslileri bir arada deerlendirerek belirli bir uyum ierisinde iirine alr. Bylece iirini estetik mkemmeliyete tamay amalar. iir boyunca olmasa da bir veya birka dizede ayn sesin yinelenmesine nem verdiklerine ahit olmaktayz.

M. Necmettin Haceminolu, Tevfik Fikrette Dil slp, Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, 17 (Austos 1969).

357

378

Sabahattin Kudret daha ok seslileri kalnlk-incelik, dzlk-yuvarlaklk zelliklerini dikkate alarak iirine sokmu ve onlardan bu yolla bir armoni karmaya almtr. Bununla birlikte Ne renklerden ne seslerden ne gecelerden 358 Aalara bakmak Bakarken alamak 359 dizelerinde olduu gibi ayn seslinin ayn dizede veya birka dizede yinelenmesini de tercih ettiini gryoruz. Fakat onun asonans gesi olarak tercihi daha eitli ve renkli

uyumluluklardr. Bam aldm bir kez ktm stanbuldan Ankara dedim Haymana dedim Konya
Anadolu Yolculuu, iirler, s. 73.

Aksal bu ikilikte szckleri tnsal deerlerini gre semi ve dizelere yerletirmitir. lk dizedeki aldm ve ktm szcklerine ikinci dizede karlk gelen szckler iki defa yinelenen dedim szcdr. lk dizede yer alan bu szcklerin a ve kaln nllerine, ikinci dizede yinelenen dedim szcnn e ve i ince nllerine sahip olmalarn ve birinci dizedeki szcklerle ikinci dizedeki szcklerin bakklk kazanacak ekilde dize ierisine yerletirilmelerini bir tesadf olarak nitelendiremeyiz. Bu tesadften te uurlu bir ses mimarisine ynelik hassasiyettir. Bu dizeler ayn zamanda airin yukarda belirttiimiz gibi asonans ve aliterasyonu birlikte dndnn de bir gstergesidir. Bu szcklerde ortak olan -dm, -tm, -dim ekim eklerindeki d ile yakn kakls t ve m sessizlilerin tayin ettii ahengi unutmamak gerekir. Ayrca air dikey dorultudaki bu paralellikle yetinmeyerek ortak a seslisine sahip Ankara, Haymana ve Konya isimlerini yatay eksende aralarna ince seslilerden oluan dedim szcn yerletirmek suretiyle senfonik bir ses
358 359

***, iirler, s. 26. Yaz ve ocuk, iirler, s. 450.

379

oluturmak

istediini

dnyoruz.

Aksal

ite

byle

bir

kollektif

ses

yinelemelerinden daha ok holanr. Anadolunun tozlu toprakl yollar 360 dizesinde kendini kuvvetle duyuran sesli odur. Fakat air o seslisiyle beraber a seslisini de ieren szckleri zenle semi, seslilere ait armoniye t ve l sessizlerini ekleyerek deta ok sesli bir koro kurmaya almtr. Sabahattin Kudretin iirlerinde a-, e-i birliktelikleri bata olmak zere, zaman zaman a-o, u- birleimlerinden doan dize ii musikiyi duymamz mmkndr. Bu tr birliktelikler dize ile snrl kalmakta iirin btnne geniletilmemektedir. air 8 dizeden oluan Ayna iirine ait Yansmazsa aydnlmzn mas 361 dizesinde a ve seslerini, yine 8 dizeden meydana gelen Gergef iirinin Bir gergef ki incecik ilenecek 362 dizesinde sadece e ve i ince seslilerini, 6 dizeli bir baka iirin bir dizesinde a, e-i birleimlerini kullanmas dize dize karlabilecek trdendir. Sen elleri cebinde gezen Islkla aldn arklarn
Islkla ark, iirler, s. 32.

Bazen tek seslinin yinelemesini btn bir iire yayd da olmaktadr. Homerosu yedike Thalesi sonra Sokratesi sonra Ovidiusu yedike

360 361 362

Anadolu Yolculuu, iirler, s. 73. Ayna, iirler, s. 147. Gergef, iirler, s. 148.

380

Ortaa ezgileri o dsel o souk o dar o kapal O donuk aydnlnda sokaklarn Ormanlarn nemini
Yedike, iirler, s. 173.

Homeros szcndeki iki oyla balayan bu yinelemeyi 7 dize devam ettirmi, o iaret sfatyla armonik btnl salamtr. Siz uyursunuz uzun, en Uzun uykunuzu. Kaskat
Srtma, iirler, s. 162.

() usun doaya utkusu bu

Utku, iirler, s. 391.

dizeleri u Her gnk gkyz m bu Yalan Bu bugnk

Kapdan kar kmaz, iirler, s. 178.

Annenizin yz lmn yzn andrmyor daha.

Yzkoyun, iirler, s. 471.

dizeleri ise asonasndan doan armoniye rnek olarak gsterilebilecek dizelerden sadece birkadr. Sabahattin Kudret dize ba aliterasyonlara gsterdii sevecen yaklamn asonanslara da gsterir. Onun vazgeilmezleri arasnda ayn sesli ile balayan szcklerle dizeye balamay da sayabiliriz.

381

Akam oldu gne batt Ald deli bir souk etraf Aydnlk m aydnlk bir gece vard. Ama nasl aydnlk bir gece
Etimesut iiri, iirler, s. 74.

lenmemi buday ilkel yldz nancn ad sevinin ad lk gnnden bu yana uykusuz.

Eski, iirler, s. 144.

Son olarak aliterasyon ve asonansn kendi iinde sahip olduu kollektif yapnn ayn ekilde sesliler ile sessizler arasnda da var olduunu syleyerek bu bahsi sonlandrmak istiyoruz. Aksal bir ok iirinde tek bir armoni gesini kullanmaz. O, bunlarn hepsinden istifade ederek iiri gerek anlamda poetik dile dntrr. Sesli ile sessiz birlikteliklerini szcn gvdesinde ve eklerde olmas ynyle ikiye ayrabiliriz. Bizi bu ayrm yapmaya iten en nemli neden airin iirde bir sesli ve bir sessizden meydana gelen ikili yaplar ya szck kkyle ya da eklerle kurmu olmasdr. Aliterasyon konusunu ilerken belirttiimiz gibi Aksaln en ok sevdii seslerden olan k sesi, ikili ses birliklerinin ierisinde de en ok tercih edilenler arasndadr. airin bu sessizle srekli bir arada grmek istedii sesli ise adr. Bu ses bazen ak, bazen ka biimleriyle karmza kar. Kargaadan, panayrdan arta Kalan. Snyor evin, Kapanan bir kap ona doru.
Bulutuyla, iirler, s. 336.

Ayaklarmzn ot Baktk ki gk katnda Akama yakn saat

Krda Gezinti, iirler, s. 279.

382

Ayn blkte her ikisinin ortak kullanm da tercih edilen baka bir yapdr. Kat ayazd, plak k, erkek Yoksunluuyla dt akama Kadn ceylan gzlerinde rkek Bak, sinekleyin, camdan cama.
Kadnla Erkek, iirler, s. 218.

Aksal bir sesli ve sessizden oluan ikilikleri dize ierisinde ounlukla peisra yineler. Buna ramen bu seslere sahip szcklerin btn bir iiri kuatt, bu ekildeki bir dalmla ahengin yaygnlatrld dizenin dar kalplarndan bentlere doru geniletildii rnekler Aksal iirinin genel bir zelliini verecek younluktadr. rnein air, 8 drtlkten oluan izgi iirinde belirli aralklarla ak ikilisini oynak, kskvrak, rlplak, uzak (2 defa), akan, toprak, ayak, crlak, tapnak, kulak szckleri vastasyla 11 defa, kay ise akan, karmak, kap, ka, kat- szcklerinde 5 defa olmak zere dize iinde yineler. Sabahattin Kudretin ak ka dnda oluturduu baka birliktelikler de vardr. Bunlar vereceimiz birer rnekle gstermek istiyoruz. ya: Yamaca yaslanm kyde Yaadm ben de bir dnem
Kyde, iirler, s. 293.

ay: Ay vurmu evin stnde Kar aydnlnda souk Odada nakl ayna
Kadnla Zaman, iirler, s. 316.

bu: Buzcul ayn Buldum, dn brakmm 383

Gibi orda. Umuum, Bu kez bir baka ayna.

Glgeyle, iirler, s. 312.

ba: Bahe, sandm zaman duracak, Dedin ki, bak le inecek Bu baygn aacn dalndan
Yazd, iirler, s. 243.

g: Mavi grnr gze Ere gkler bu kyde Erken girilir yaza Solgun glgeler ayda
Dler, iirler, s. 297.

Aksaln ikili ses yinelemelerinden iki sesli ve bir sessizden oluan l yinelemelere doru uzandn gryoruz. Bu tr yinelemeler daha ok Bulamaz, yaama kzgn 363 Ve bir gzel hzn yz 364 dizelerindeki gibi eklerin yardm ile ortaya kar. Gezdim tozdum krda yaban Arandm ne var gk damda Kular grdm gerdim sapan Yorgun den akamda Bulutlara ayd oban
Kyde, iirler, s. 293.

Aksaln bu iirinde ekler, armonik ve ritmik deeri en st seviyelere tamaktadr. Daha ok l ses gruplar halinde olan eklerin ortaya koyduu ses
363 364

ocuk, iirler, s. 222. Bir Kadn, iirler, s. 150.

384

orkestrasyonuna baz szck kklerindeki ayn sesler de katlnca kuvvetli bir ahenk oluur. dim dm dm d d sesleri, tpk dzenli aralklarla vurulduunda ortaya kan sese edeerdir. Dize sonlarnda yinelenen -an ekinin bu ritme olan katks kmsenmeyecek boyuttadr. Pencere adl iirden alnm aadaki blmde l ses gruplarndan oluan eklerin ortaya koyduu benzer ahenk paylamlarn bulmak mmkndr. Pencerenin yaants gnle birlikte Aydnla ak gz var grmek iin Sevmek okamak iin bembeyaz elleri Tanyeriyle senden benden nce tetikte Arlarn sesi kokusu eriklerin Maviler turuncularla dolar ieri
Pencere, iirler, s. 118.

dum dam dim da

da da

Sabahattin Kudret Aksal btn bu rneklerden de anlalaca zere aslnda tek bir sese veya yapya dayanan ahenk anlayndan olduka uzaktr. O, armoni, geni anlamda ahenk olutururken bir ok geden yararlanr. iirin i ahenginde zaman zaman bunlardan biri arlk kazansa da onun iirinde aliterasyon, asonans, kafiye, redif ve szck veya sz bekleri yinelemelerinin hepsi i ie gemi durumdadr. Soluk solua, kanter, trmandm yokuu ndim bir kez, binbir kez, yeni batan
Kou, iirler, s. 266.

Bu beyitteki soluk solua, bin bir ikilemeleri, yinelenen kez szc, ter ve trmandmdaki t r ortak sesler, indim bin szcklerindeki in ikili yap, kan ve trmandm szcklerindeki an ortak sesler, trmandm ve indimdeki ortak ekler kollektif bir uurla ahengi meydana getirir. 385

Btn bu aklamalarda gstermektedir ki Sabahattin Kudret, ok gen yalarnda dile getirdii ritm yeni iir iin seslerden gelen kaba bir ahenk, sesli ve sessiz harflerin bir anlamas veya bir belagat rethorik deildir. 365 tanmlamasn zamanla yenilemi, iirlerinde olduka youn bir ekilde ritmi seslerle yakalamaya almtr.

3.3. Yineleme Gruplar Dil ierisinde ikinci bir dil ve edeb dilin yksek bir biimi olan iir dili 366 nin temel zelliklerinden biri yinelemelerdir. Edeb metinde dzenli veya dzensiz aralklarla yaplan yinelemeler belli bir ahenk vcuda getirir. zellikle, szck ve beklerinin, btn bir dizenin yinelenmesi ses asndan bir etkileme salamakta, bir uyum, bir ritm oluturmakta, tpk, mzik yaptlarnda zaman zaman ana melodinin yinelenmesi ya da eitlemelerle anmsatlmasnda olduu gibi, dinleyende uyanan ses imgesini pekitirmektedir. 367 Bir motifin, bir sesin, bir ifade tarznn yinelenmesi ile ortaya kan ahenk insan zerinde byleyici bir etki brakr. Orhan Okay, bu byy oluturmakla grevli sanat iin yinelemelerden yararlanmay kanlmaz grr ve bu adan yinelemeleri formun nemli bir paras olarak niteler. 368 Yinelemeler ahengi meydana getiren bir alet olmasnn yannda iletiyi kuvvetlendirme gibi bir grevi de zerinde toplar. Metinde ifadesini bulan duygu, dnce ve hayali iaret eden bir takm szck veya sz gruplarnn yinelenmesi derin anlam okuyucuda deta fikr-i sbit haline getirebilir. Bununla birlikte okuyucu

Erturul H. Erbil, Sabahattin Kudretle Bugnk iir zerine Bir Konuma, Anadolu, 12 Ocak 1947.
366

365

Ramazan Kaplan, Edebiyatn Tanm, Edebiyat Terimleri, Edebiyat Bilgi ve Kuramlar, Anadolu niversitesi, Akretim Fakltesi Yaynlar, Eskiehir 1998, s.7. Doan Aksan, iir Dili ve Trk iir Dili, Engin Yaynlar, Ankara 1995, s.218. Orhan Okay, Sanat ve Edebiyat Yazlar, Dergah Yaynlar, stanbul 1990, s.36.

367 368

386

veya aratrmac dikkatleri yinelemelere evirerek genel anlamda edeb metnin, zelde iirdeki anlam katmanlarnn ayrmasn temin edebilir. ada iirdeki yineleme uygulamalarnn divan iirimizdeki karl olarak tekrir sanat gsterilmekteyse de 369 szn etkisini glendirmek amacyla anlamn zerinde younlat szck ve sz beklerini arka arkaya yinelemek 370 demek olan tekrir bir edeb sanat olarak deerlendirilmekte, ada iirimizdeki yinelemelerin ise, edeb sanattan te, iirdeki yapsal grevleri zerinde durulmaktadr. Aralarndaki temel farkllk yaplarndadr. Tekrirde szck anlam ve yapsn koruyarak yinelenirken,
371

yinelemede

szcn

eitli

yapsal

varyasyonlarna rastlanabilir. Modern iir incelemelerini klsik ltler erevesine sktrmamak gerektiini dnyoruz. ekil unsurlarnn deerlendirmelerini yeni iirin serbest anlayna uygun yaplmas bizi ada airin amacna daha ok yaklatracaktr kukusuz. rnein, modern iirdeki kafiye uygulamalarn divan iiri kurallarna gre deerlendirmek bizleri, bir ok modern airin kafiyeden anlamad hkmne srklemesi kanlmazdr. Bu adan bakldnda, aralarnda birtakm benzerlikler tespit edilse de, yinelemeleri divan iiri sanat olan tekririnin uzants olarak gstermenin doru bir yaklam olmayaca inancn tayoruz. Thir-l Mevlev Edebiyat Lgatnda tekrar ile tekririn farkl yaplar olduunu, tekrar bir szn bir ibrede lzmu olmad hlde tekrr edilmesi, tekriri ise tekrarn sz kuvvetlendirmek, ifdeye iddet vermek iin yaplmas eklinde aklayarak birbirinden ayrr. 372 Bu tanmda tekrir ile modern anlamda yinelemenin uygulama biimi rtmekle birlikte, yinelemelerin lzumsuz grlmesindeki kastn iyi anlalmas gerekir. Thir-l Mevlevnin genel olarak

369 370 371

Salim Durukolu, Sleyman Nesip, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 2001, s.350. Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1995, s.452.

Cem Dilin, Fuzulnin iirlerinde Sz Tekrarlarna Dayanan Bir Anlatm zellii, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm Trkoloji Dergisi, 1/X (1992).
372

Thir-l Mevlev, Edebiyat Lgat, Enderun Kitap Evi, stanbul 1994, s.156.

387

tekrar dediklerini iki grupta deerlendirirsek bunun daha iyi anlalacan dnyoruz. 373 z itibariyle bizim de doru bulduumuz bu ayrmda hsn-i tekrar olarak adlandrlan kullanm iir dilinin nemli bir zellii olarak karmza karken, tekerrr veya kesret-i tekrar denilen dier tekrar tr iirsel syleyie monotonluk ve yavanlk katan ksaca szn fashatn bozan bir kusurdur. Yinelenen szck veya sz beklerinin iir diline bir zellik katacak bir ilevsellikle kullanlmas sanatsn baarl klacak, aksi takdirde duygu, hayal ve dncelerini ifade etmede szck bulma sknts eken bir sanat ile kar karya kaldmz bize fsldayacaktr. Tekrir ile yineleme zerinde yaplan aklamalarn benzerini baz dilbilgisel yaplarn hangi grupta deerlendirilecei konusunda rastlamak mmkndr. Bu dilbilgisel yaplarn banda ikilemeler gelmektedir. 374 kilemelerin sz yinelemeleri arasnda yeri olmakla birlikte bunlar asl dilbilgisi asndan nem tayan kurululardr. Yinelemeler airin slbunun zellii olarak kendini gsteren anlatm geleridir. 375
Bir ok aratrmac tekriri sanat, tekrar kusur olarak grmtr. Dr. Arslan Tekin Edebiyatmzda simler ve Terimler adl almasnn tekrar maddesinde unlar syler: Bir ifadede ayn kelimeyi bir edeb gzellik maksad gtmeksizin birka kere tekrar etmeye denir. Bir duyguyu, bir dnceyi zihne iyice yerletirmek maksad gden tekrir sanatyla kartrlmamaldr. Arslan Tekin, Edebiyatmzda simler ve Terimler, tken Yaynlar, stanbul 1995, s.594. Mustafa Nihat zn, metin ierisinde yinelenen szck ve sz beklerini tekrar ve tekrir olmak zere iki balk altnda deerlendirir. Ayn ekilde o da tekriri, iire kazandrd ahenk katksn gz ard ederek, anlam kuvvetlendirmedeki katksndan tr edeb sanat, tekrar da kusur olarak grr. Mustafa Nihat zn, Edebiyat ve Tenkid Szl, nklp ve Aka Yaynlar, stanbul 1954, s.266. smail Habib (Sevk), yinelemeleri kusurlu ve kusursuz olmak zere iki temele dayandrr. Kusursuz, yani bilerek ve iire gzellik katmak iin yaplan yinelemelere tekrir, farkna varlmadan ve ifadeye herhangi bir gzellik katmayan bilakis bozan yinelemelere de tekerrr der. smail Habib, Edebiyat Bilgileri, Remzi Kitap Evi, stanbul 1942, s.380-381. Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisinin tekrar maddesinde byk lde ikilemeler zerinde durulmu, hsn-i tekrar denilen yineleme gruplar tekrir maddesinde ele alnmtr. Dergh Yaynlar, C.8 stanbul 1998, s.301-302. Cem Dilin, Fuzulnin iirlerinde Sz Tekrarlarna Dayanan Bir Anlatm zellii, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm Trkoloji Dergisi, 1/X (1992). Cem Dilin ayn makalesinde bunlar, sz sanatlar ierisinde yer alan tekrr sanatndan da
375 374 373

388

Sabahattin Kudret Aksal, yinelemelerin hemen her eidinden mmkn olan en iyi verimi alacak ekilde ve younlukta kullanmtr. Birok iirinde rastladmz yinelemelerin her biri zerinde burada durmak mmkn olmad gibi ayn zamanda gereksiz bir giriimdir de. Biz sadece yinelemedeki kiisel kullanm zellikleri, bir baka ifade ile anlatm ierisindeki yerini tipik rneklendirmelerle ortaya koymaya alacaz. Bunu da nsal znlnn snflandrmasn esas alarak gerekletirmeye alacaz.

3.3.1. nyineleme (Anaphora) Yunanca ad anaphora olan nyineleme, dize banda yer alan szck veya sz beinin takip eden dizelerin banda da yinelenmesidir. 376 Sabahattin Kudret Aksal, iirlerinde dize banda daha ok tek bir szc yinelemeyi tercih etmitir. Sz beklerinin yinelenme orannn buna gre daha dk olduunu bu orann son iirlerine doru dtn syleyebiliriz. zellikle dize boyutundaki nyineleme rneklerine sadece arkl Kahve ve Gn Inda rastlanmaktadr. air, bundan sonraki hibir kitabnda dize yinelemesine bavurmamtr. Btn iirlerinden ayr baslan Batk Kent kitabnda da sadece bir iirinde dize yinelemesine gitmitir. Yinelenen tek szckler ierisinde, zellikle bir ve o szcklerinin kullanm orannn ykseklii dikkat ekicidir. Bir ismi say ve belirsizlik ynleriyle niteleyen bir szc onun iirlerinde say sfat olarak karmza kar. Ak kaps evin Tal kuytu Merdiveni yazla dnen Bir gz odas Gmtle bakan

ayr nitelikte olan tekrarlardr diyerek Thir-l Mevlev gibi tekrir ile yinelemeleri birbirinden ayrr ve makalesinde hsn-i tekrar dedii yinelemeleri inceler. nsal znl, Edebiyatta Dil Kullanmlar, Multilingual Yaynlar, stanbul 2001, s.118. Doan Aksan, iir Dili ve Trk iir Dili, Engin Yaynlar, Ankara 1995, s.220.
376

389

dizeleriyle tek bana zamana direnen bir evi anlatrken, onun yalnzln bize daha youn duyurma abasna giren air, bir szcn her dizenin bana ve ismin nne yerletirerek bir gz odas olan evle yat bir tek kiinin yalnzln imgeler. Bir servi var Bir dam Bir msr hevengi Bir masa Bir iskemle Grenler iin
Bir Yazn Aydnl, iirler, s.469.

Bu evde her eyin bir olmas okuyucuda youn bir yalnzlk duygusunu yeterince oluturur. Blm sonuna yerletiren ve bu evde yalnz yaayan bir kiinin varln daha ak belirten Bir masa ve Bir iskemle sz bekleri ile bu duygu daha da pekitirilir. Bylece, ilk blmde dile getirilen evin mezara bakmasndaki anlam kuvvetlenir. Bu birlikler arasnda okuyucunun, lme tek bana giden bir ihtiyar dnmemesi mmkn deildir. unu da unutmamak gerekir her dizenin banda srekli olarak karmza kan bir szcnn yinelenmesinden doan ritmik ahenk dizelerin ksal ile daha da iddetli duyulur. Belli oldu artk lmm dizesi ile bir lmn ardndan lmlnn dili ile bu dnyada braktklarn yaama sevinci ekseninde anlatrken, ne kadar abalarsak abalayalm u dnyada ok az eye sahip olabildiimizi bir szcnden yararlanarak Birinin lm iirinde bize aktarr. Belli oldu artk lmm Bir dost alamak istedi Mektup yazdlar eve Btn gece iim skld drtlndeki bir dostla balayan bu nicelik iirin devamnda Neler gitti elimden beklenmedik Bir oda bir yatak Bir dolap kitaplarla dolu 390

dizeleri ile desteklenir. Btn yaam boyunca deta her eyden birer taneye sahip olabilmi bir lmle karlamann hznne kaplrz. Bu lmlnn sahip olduklarnn teklii yaam yerlerine de yansmtr. Bu zat Bir ehirde bym, bu ehrin de sadece bir caddesini tanmtr. Her ey her eyim kaypta imdi Bir sofra kalabalk Bir deniz vapurlu Bir ark dokunakl Hepsi arkadat bana yaadmda
Birinin lm, iirler, s.71.

dizelerindeki nyineleme kaybedilenlerdeki teklii pekitirme grevini baaryla yapar. Aadaki iirde de bir szc ile yaplan nyinelemeyi airin byk lde ahenge olan katksndan dolay sahip kt sezilmektedir. Bir szcnn yinelenmesiyle anlama younluk kazandrma gayreti gz ard edilmitir. SABAHA KADAR Penceremi geceye ayorum imi birden Bir skntdr alyor Bir sigara yakyorum Bir eyler diyecek gibi oluyorum Btn gece sabaha kadar Bir eyler diyecek gibi aresiz bekleyeceim Biliyorum Ne etsem seni alkanlm
Sabaha Kadar, iirler, s.103.

391

Dize banda dzenli bir ekilde yinelenen bir szcnden doan ahengi, ikinci dizenin sonundaki birden szc balatm, bir szcnn sahip olduu ses deerinin gibi, btn, sabah, bekleyeceim, biliyorum szcklerinde aliterasyon eklinde yinelenmesi ile ahenk desteklenmitir. Bir eyler diyecek gibi sz grubunun btn olarak bir dize eklinde yinelenmesinin ahenge olan katks gz ard edilmemelidir. ocukluumuzda resim defterime izdiim aalar bunlar O ev O baca O duman O kpek
Yolculuk iirleri, iirler, s.388.

dizelerinde isimleri iaret eden o sfat asl grevi gerei iaret edilen nesneleri okuyucuya daha ok yaklatrr, dikkatleri onun zerine eker. Sadece sfat tamlamasndan oluan iki szckl dizelere iaret edilenden baka eylerin karmasn istememesi de bundandr. airin amac zaten srekli o, o, o, o diyerek ocukluunda resim defterine izdiklerini olumlamak deil midir? Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde yinelemeler ounlukla birka yineleme eidi ile birlikte kullanlr. Ayn dizede veya ayn blmde bir baka yineleme eidi nyinelemeye elik edebilmektedir. airin, byle bir ikili kullanmla derun ahenki zenginletirme gayreti ierisinde olduunu dnebiliriz. Aadaki iirde bir kelime, btn gibi nyinelemelerin salad ahenge ek ve eitli ses yinelemeleri elik etmekte ve zenginletirmektedir. Bir kelime aryorum dilimin ucuna Bir kelime gelsin taklsn Sabahtan balasn Btn sokaklarda Btn parklarda Btn kahvelerde Akamlara dek Bir kelime dilimin ucunda

392

Varla yok aras Ik gibi

Bir Kelime, iirler, s.107.

Bu iirdeki yinelemelerin younluu gze ilk arpan bir durumdur. Hatta yinelenmeyen szcklerin says daha azdr. Buna ek (Homoioteleuton) ve eitli seslerin yinelenmesini eklediimizde airin ahenk gesi olarak iir ierisinde yinelemelere nemli lde yaslandn gsterir. Ayrca yinelenen szck, ek veya seslerin iir ierisinde dengeli dalm da sz konusudur. Aksaln yinelemelerde gsterdii yksek performans onu, szn gcn azaltan gereksiz yinelemelere yer veren air olmaktan kurtarmtr. Bunu iirde dengeyi hedefleyen airin uygulamada gsterdii bir baar olarak deerlendirmek daha doru olur. Yinelenen ve yinelenmeyen szck ve ekleri topluca gstermek istiyoruz.

Yinelenen szck ve sesler Bir kelime ........ dilimin ucuna Bir kelime ..lsin .... lsn ................ sn Btn ..... klarda Btn .... klarda Btn .... lerde ........................ Bir kelime dilimin ucunda ..................... .............

Yinelenmeyen szck ve sesler .......... aryorum ........ .......... ge... tak... Sabahtan bala... ...... soka.... ...... par.... ...... kahve.... Akamlara dek ........................ Varla yok aras Ik gibi

Yukardaki gsterimde bu dengeli dalm daha ak grlmektedir. Birinci, ikinci, drdnc, beinci, altnc ve sekizinci dizelerde nyineleme ve sonda ardyineleme olarak deerlendirilebilecek yinelemelere yer verilmi; yinelenmeyen sesler ortada toplanmtr. nce dizenin banda ve sonra da sonunda yinelenen seslerle iire ritm kazandrlmaya allmtr. air, nyineleme ierisinde yer alan bir kelime sz grubuyla bu ritmi vermi ve btn szc ile de 393

eitlendirmitir. Yinelemeleri dizenin bana ve sonuna yerletirerek kurduu ritmsel dengeyi yedinci dizeye yinelenmeyen sz grubunu, sekizinci dizeye yinelemeyi yerletirerek devam ettirir. Bir baka syleyile air ilk dizeyi yinelenen, nc dizeyi yinelenmeyen, drdnc, beinci ve altnc dizeleri yinelenen, yedinci dizeyi yinelenmeyen, sekizinci dizeyi yinelenen ve son iki dizeyi de yinelenmeyen sz gruplar ile oluturarak, deta dzenli aralklarla yaplan ritmik vurular gibi, bu dengelemeyi yaptn dnyoruz. Dnyay tand Dnyay sevdi Dnyay sevmekti ii
At, iirler, 98.

Bir ey umu gitmi yzlerinden nsan yaamaya balayan bir ey nsan umutlu eden gzel eden nsan insan eden
Giden, iirler, s.56.

Yukarda olduu gibi daha bir ok rneini verebileceimiz dize banda tek bir szcn yinelenmesiyle yaplan nyinelemelerin yannda sz beklerinden meydana gelen nyinelemeler de olduka fazladr. Bu sz beklerinin boyutu iki ve daha fazla szc kapsayabilecei gibi, bazen bir dizenin hemen tamamn iine alabilir. Bir dizenin tamamna yaknnn nyineleme olmas ilk iirlerine zgdr. Elinle kitabyla birlikte bu tr uzun sz beklerinden meydan gelmi nyinelemelere iirlerinde fazla yer vermez. 1941 ylnda yazd Gece Yars iirinde dizenin son szc dndakilerin hepsinin yineleni grlmektedir. Gece yarsndan sonra ocuk Yalnz dolarsn Gece yarsndan sonra aarsn iek
Gece Yars iir, iirler, s.38.

394

Yine ilk iirleri arasnda yer alan 1939 Yaz ve Eik kitabndaki Yedike de dizenin son szc dndakiler nyinelemeye dahil edilmi. Hep o mevsimde geti Hep o mevsimde yldzlara Yaanan zamana selm
1939 Yaz, iirler, s.69.

O ok eski ok yeni dengeyi O ok eski ok yeni aydnl O ok eski ok yeni kartl

Yedike, iirler, s.174.

Hikye slbuyla yazd Hikye-i Sevda iirinde nyineleme iiri dzyazdan kurtaran ana unsur durumundadr. Nesre yaklatka kendi zelliklerini yitirmeye balayan iiri 377 bu olumsuzluktan karma grevi bu iirde byk lde nyinelemelere yklenmitir. Bir hikyenin giri blmn andran Bugn aylk aldm Paray koyduum gibi cebime Beyoluna ktm Doru bir ikili lokantaya girdim dizelerinden sonra, on altnc dizede iir dilinin zellikleri ile karlarz. Toplam 79 dizelik adna uygun bir yapdaki olduka uzun bu iirde okuyucuyu iirin dnyasna davet eden byk lde yinelenen szck ve sz bekleridir. Kzn salarna baktm Kzn salarna Kzn boyu bosu Kzn boyuna bosuna diyecek yok () Kzn entarisine baktm

377

Ramazan Kaplan, Bir Dil Hareketi Olarak kinci Yeni, Milli Eitim, 88 (Austos 1989).

395

Kzn entarisi Pek bir eski modayd.

Hikye-i Sevda, iirler, s.85.

air nyinelemeyi oluturan sz grubunda kzn szcn sabit tutmu, dierlerini birer defa yineleyerek srekli deitirme yoluna gitmitir. Bu tercih de phesiz ahengi monotonluktan kurtarma abas vardr. air kz szcn, eitli yaplarn da dahil edersek, 79 dizelik iirin 12 dizesinde muayyen aralklarla kullanarak iirin ritmik dzenine katk salamtr. Hikye-i Sevdann iir dili zelliklerinin ortaya kmasn sadece bir szcn yinelenmesine balamak yanl olur. iirin ahenk dzenini kuran, bata nyineleme geleri olmak zere, eitli yineleme gruplar vardr. Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde ok sk karlamamakla birlikte bir nyineleme yapsndan sz etmeden geemeyeceiz. air, Eski ok eski
Eski, iirler, s.446.

Yamur Hep yamur

Yamur, iirler, s.446.

dizelerinde grld gibi yinelenecek szc bir dizede tek bana kullanm, daha sonra gelen iki szckl dizenin sonunda yinelemitir. Kvrml yinelemenin tersi bir uygulama gibi duran bu yolla air, ahenkli iir ortaya karmann yan sra iire grsellik de kazandrmak istemitir.

Uyan diyor Bugn de uyan, diyor Uyan diyor mavi

Bir Yazn Aydnl, iirler, s.468.

396

teye Daha teye

Dnerek, iirler, s.477.

Ayn zaman diliminde yazlan bu iirlerdeki 378 bu uygulamann tesadften te bilinli bir ama tadn dnyoruz. iirde szcklerin aratan ok ama olduunu savunan bir airden 379 baka ey de beklenemez sanrz. Bir iirde ilk bln ilk dizesi kendinden sonra gelen blklerin ilk dizesinde yineleniyorsa bu tr dize yinelemelerini de nyinelemeye dahil ediyoruz. Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde nyinelemede dize yinelemesinin rnekleri olduka azdr. Toplam 4 iirinde rastladmz bu uygulamann 3 rnei ilk iir kitab olan arkl Kahvede bulunmaktadr. Bir tanesi ikinci kitab olan Gn Inda, dieri de son kitab Batk Kentte yer almaktadr. 380 rneklerinin byk bir ounluunun ilk iirlere ait olan bu uygulamay Aksaln daha sonra terk etmesindeki nedeni, bu uygulamann zorluklarnda veya tehlikelerinde aramak gerektiini dnyoruz. Aslnda dize yinelemek zor olana talip olmaktr. Bir iirde szck veya sz beklerini iir ierisinde estetik boyuta tamak, iir diline zenginlik katacak lde kullanmak, ierdii geler bakmndan eitli olan dizeye gre daha kolaydr. Yinelenen szck says arttka kurulua, tek dzelie veya yavanla, ksacas kesret-i tekrara dme olaslnn ykseldii bilinen bir gerektir. nk burada bir, iki szck deil btn bir dize yinelenmektedir. Yinelenen bu dizenin, tpk nakarat gibi her blkte yineleniyor olmas zorluunu gsterir. Btn bunlara ramen Aksal dize yinelemelerinde tekdzelie dmemi, onlar anlam pekitirmede ve iirdeki derun ahengi artrmada bir ara yapmtr. arkl Kahvenin dolaysyla iirler kitabnn ilk iiri Balamasayd Bu Masaldr. 5 drtlkten oluan bu iirin ilk dizeleri yinelemedir. air, ayn zamanda iirin adn da oluturan ilk dizeyi her drtln ilk dizesinde yineleyerek anlam tek
1980li yllara rastlayan dier rnekler iin bk.: Yolculuk, iirler, s. 348. Bulutlar, iirler, s. 346.
379 380 378

Sabahattin Kudret Aksal, Dranas in, Varlk, 808 (1 Ocak 1975).

Sz konusu 4 iir unlardr: Balamasayd Bu Masal, iirler, s.19. Ve Byle Her Saat, iirler, s.26. Bir Masaldaki ehir, iirler, s.29. Konuu, Batk Kent, s.48.

397

bir merkezde toplayp sonra datma yolunu denemitir. Sonraki dize bu ekirdek dizenin almdr. Okuyucu keke anlamn ieren bu ilk dizenin ifresini bu dizelerle zer. Fakat daha sonra yine Balamasayd bu masal ifadesiyle karlar. air okuyucuyu sonsuz bir merak ierisine eker ve brakr. Balamasayd bu masal Kalbin ktan ryas Solgun gnler lkesinde Kaybolanlarn dnyas Keke duymasaydm denilen bu masal dnyasnn ne olduunu bize dier dizeler aklar. Belki de gerekleme ihtimalinin dk olmas aire keke balamasayd diye syletir. telere duyulan zlemin anlatld bu iirde air her bir drtlkte bunu betimlerken daha batan bu dncesini masal diye niteler ve olmas pek de muhtemel olmayan hayal dnyasnn zelliklerini bize sunmaya balar. nce bu masal dnyasnn z niteliklerini verir. Buras ryalarmz ssleyen gzelliklerle donatlmtr. Yaamnn byk bir blmn i ve kk evi arasnda geiren, kk mutluluklarla yetinmek zorunda kalm kk insan, zaman zaman mutlu ve umutlu olsa da kendini bu dnyada kaybolmu hisseder. Bu yaam onun/onlar iin hi de cvl cvl renkli deildir. te bu kk adam var olma, ehir denilen geni meknda yaama kendini kabul ettirme mcadelesinde srekli kaybetmektedir. Belki Orhan Velinin Bir yer var, biliyorum () Epiyce yaklamm, duyuyorum; Anlatamyorum 381 dizelerinde dile getirdii midi tarsak var olabiliriz. Sabahattin Kudret Aksal ikinci drtlkte de yinelenen Balamasayd bu masal ekirdek dizenin almn

381

Orhan Veli, Anlatamyorum, Btn iirleri, Adam Yaynlar, stanbul 1993, s.55.

398

Havuzda su dallarda renk Balamasayd iimde Baheler dolusu ahenk diyerek umutlarn tanaca diyarn zelliklerini merakl okuyucuya sunmaya devam eder. Bu ekilde drt drtlkte nyineleme gesinin evresini izdikten sonra son drtlkte srekli olarak okuyucunun karsna kan Balamasayd bu masal dizesinin derin anlam ortaya kar. air keke Balamasayd bu masal demektedir, nk Yaz grmesek de olur Sular ald kaym Sonra bir yamur bir yamur dizeleri bize bu hayalin ilk drtlkte sylendii gibi tatl ryadan kabusa dnmtr. Sabahattin Kudret Aksaln bazen bir dizeyi btn halde yinelemek istemediini gryoruz. Yinelemeyi dizedeki szcklerin yerlerini deitirmek suretiyle gerekletirir.

3.3.2. Ardyineleme (Epistrophe) nyinelemenin tersi bir uygulama diyebileceimiz ardyineleme, szck ve sz beklerinin dize sonlarnda birbiri pei sra yinelenmesidir. 382 Szck ve sz bei boyutunda yaplan redifler de ardyineleme ierisinde deerlendirilmektedir. Sabahattin Kudret Aksaln iirleri ierisinde ardyineleme de bir hayli nemli bir yer tutar. nyineleme ile karlatmz oranda onunla da karlarz. Aksal, ilk iirlerinde daha youn kulland ardyinelemeyi sadece ritm oluturmada deil, ayn zamanda anlam vurgulamak iin de kullanr. irkin iirinde dize her dizenin sonunda yinelenen irkin szc belirli bir ahenk vcuda getirmekle kalmaz, ayn

382

nsal znl, Edebiyatta Dil Kullanmlar, Multilingual Yaynlar, stanbul 2001, s.118-119, 136.

399

zamanda ifade edilmek istenen olumsuzluu da iddetlendirir. Bu iddeti destekleyen szcn daha ok duygu deeri olduunu sylemeliyiz. Bu gen ne irkin Havada bir ku irkin Btn gzel kadnlar irkin
irkin, iirler, s.190.

iirlerinde srekli olarak yaama sevincini ve doa sevgisini anlatan bir airin, yaam bu derece olumsuzlamas dikkat ekicidir. air, dizelik bu iirde anlam ncelemek istemi; bunu da ruh halinin aynas olan anahtar szc dize sonlarnda yineleyerek yapmtr. Son dizedeki gzel ve irkin zt anlam yinelemesinin sz konusu anlam yaplanmasna yapt katk gz ard edilmemelidir. Sinemalara giderdik seninle Bahelerde oturuyorduk seninle Kardan adamlar yapardk seninle dizelerinin sonunda yinelenen seninle gstergesi kendisiyle her ann

paylalmasndan mutluluk duyulan bir kiiyi imler. Bu iirde de yinelemeyi anlam boyutunda geniletmek isteyen Aksal, dize sonunda srekli seninleyi gemi zaman ekiyle yineleyerek bir zlemi vurgulam ve okuyucuda imdiye ait ilgiyi artrmak istemitir. Drdnc dize ile beraber ani bir sramayla ana dnen air, Sen imdi bir kutunun iindesin Gidiyorsun, bense kalakalmm Olduum yerde.
Arkada, Batk Kent, s.109.

diyerek seninle ardyinelemesine hi de beklenmedik bir sona balam ve okuyucuyu artmasn bilmitir. Ardyineleme, nyinelemede olduu gibi zaman zaman iiri nesirden kurtarma grevi stlenir. air Anadoluyu anlatt iirini, iir diline byk lde yinelenen szcklerle tar. am aalar grdm Grgen aalar Kayn aalar 400

Kavak aalar () nsanlar grdm dertli Toprak derdinde saban derdinde Sel derdinde Stma derdinde Ev bark derdinde oluk derdinde ocuk derdinde
Anadolu Yaylas, iirler, s.76

iirden yinelemeleri kardmzda karmza am, grgen, kayn, kavak aalar grdm ve insanlar grdm dertli, toprak, saban, sel, stma, ev bark, oluk, ocuk derdinde ifadeleri kar. Bunlarn da dzyazdan farkl olmad aktr. ounlukla ikier szckten ve ikincisinin de yinelenen szcklerden meydana geldiini dnecek olursak yinelemelerin iire kazandrd formel deerler de vardr. Aksaln iirdeki ekil dzenine ayr bir nem verdii grlmektedir. lk dizeyi Toprak derdinde saban derdinde eklinde yinelenen szc ayn dizede iki defa kullanrken, bundan sonra gelen dizede bir defa ve son dizede ayn ekilde oluk derdinde ocuk derdinde diyerek ikizlemitir. air, iire byle bir deer kazandrma kaygs tamasayd pekla son dizeyi oluk ocuk derdinde eklinde syleyebilirdi ve hi kimsenin bu kullanma bir itiraz olmazd. Sabahattin Kudret Aksal, bir ok airin yapt gibi deiik yineleme eitlerini ayn iirde, hatta ayn dizelerde kullanarak iirin yapsn ortaya karmtr. Yukarda bir blmn verdiimiz iirde bunu daha iyi grebiliriz. Bir gn yamur yad Sonra gne at Kala gz arasnda Bir trk ortasnda Yurdum halini at Budaym dedi Budayn brakt Yulafm dedi 401

Yulafn brakt Evim dedi Evini brakt Kzm dedi Kzn brakt Sabahattin Kudret Aksal nyinelemeleri arka arkaya, ardyinelemeleri birer dize ara ile sralayarak simetri oluturmaya almtr. Yineleme trlerini ahenkli bir dzen ierisinde sralayarak iire mzikal zellik kazandrma amac tadn dnyoruz. Ardyinelemenin ne kt iirlerin bir baka zellii, bu tr yinelemelerin daha ok yklem grevini yapan szcklerle yaplmasdr. Bunun Trke ifadelerde yklemin sonda bulunmasnn etkisi olduu gibi, airin zellikli bir tercihi olduunu da dnyoruz. airin okuyucuda oluturmak istedii duygu, dnce ve hayal ekirdeini oluturan, bir baka ifade ile hkm anlamn ieren yklemi yinelemesi anlam pekitirme abas gttn de ortaya karr. Gecenin lerlemi Vaktinde Birdenbire anladm gece ilerleyiverdi diyerek gecenin sessizliindeki yalnzln ardyinelemeyi oluturan ve ayn zamanda dizede yklem grevini stlenen susmutu ile anlatr. ehirler ehirlerde evler susmutu Kahveler sinemalar algl yerler Parklar susmutu ehrin dndaki orman Ormann bitiminde bozkr Bozkrdaki yabani ot Susmutu Ellerim ayaklarm salarm Gzm kam susmutu Nehirler susmutu Umutlarm susmutu Umutsuzluum susmutu 402

Yorgunluum dinliim susmutu Komumun kars susmutu O susmutu br susmutu

Gecenin lerlemi Vakti, iirler, s.66.

17 dizede 11 defa susmutu ardyinelemesi ile karlaan okuyucu kendini ahenk ve anlam bileimine brakr. Hatta susmutunun anlam vurgusu derinden duyulan musikyi geriye iter. Srekli olarak susmutu, susmutu, susmutu eklinde sylenmesi bir gece yars iine dlen sessizlik ve onun tesinde yalnzlk girdabn yeterince duyurur. Sabahattin Kudret Aksal dize dzeyinde ardyinelemeyi sadece 3 iirinde kullanmtr. Bunlardan biri Duru Gkte, biri Eikte, dieri de Batk Kentte yer alr. 383

3.3.3. Zt Paralel Yineleme (Epanalepsis) Dize veya blk bandaki bir szcn ayn dize veya blk sonunda yinelenmesiyle ortaya kan bir yineleme eididir. 384 air bu yineleme ile anlam ve ses zelliklerini btn bir iire yaymadan btnl bir dize ile salamak istemitir. Divan iirindeki sz sanatlarndan olan reddl-acz ales-sadr ile benzer zellikler gsterir. Sz konusu bu sanatta beytin ilk szc, yine ayn beytin sonunda yinelenir.
385

Dize bandaki sesleri dize sonunda yinelemekle bir aks-i seda

oluturmak ve anlam yaymadan pekitirmek isteyen Sabahattin Kudret Aksal bu yinelemeyi eitli uygulamalarla zenginletirerek kullanmtr. Bam aldm bir kez ktm stanbuldan Ankara dedim Haymana dedim Konya Babolua ehir mi dayanr gnlm Sevdaya gzel mi dayanr ya sevdaya
383 384 385

Bilirsiniz, iirler, s.104, Kargalar, iirler, s.180, Simgeler, Batk Kent, s.113. nsal znl, age., s.119. sa Kocakaplan, Aklamal Edeb Sanatlar, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, Ankara 1992, s.114.

403

Anadolunun tozlu toprakl yollar Beni bir sar sard bir sar sormayn Yamuruna amuruna baka bayldm Rzgr nasl fryor ya rzgr Karki ovann ortasnda bir ky var Ondan te gz alabildiine dzlk Nerde garipliim karlayacak szlk Ne nsanlar yaad gt ne nsanlar
Anadolu Yolculuu, iirler, s.73.

Bu iirin btnne yaylm olan ses organizasyonunu kontrol eden, szck ve sz bekleri yinelemeleridir. zellikle drtlklerin son dizelerini epanalepsisle ve ikinci dizelerini bu sistemin biraz deitirilmesi ile elde edilmi bir kurgu ile yaplandrmas ses ve anlam efekti meydana getirme amac tamaktadr. kinci dizelerinde yinelenen szckler arasna birer szck yerletirmesi, dier bir ifade ile zt paralel yinelemeyi kiisel tasarrufu ile dzenlemesi bu ses yanklanmasnn tek dzeliini krm, onu eitlendirmitir. Bu iirde ses eitliliini artran nyineleme, kafiye, redif, aliterasyon ve asonans gibi daha baka unsurlarn olduunu sylemek gerekir. Sabahattin Kudret Aksal iirlerinde zt paralel yineleme rneklerini deien younluklarda bulmak mmkndr. Hatta onun nyineleme ve ardyinelemeden sonra en ok tercih ettii yineleme trnn bu olduu iddia edilebilir. Yalnz, air, zt paralel yinelemeyi yukardaki rnekte olduu gibi bir iirde daha ok bir defa yapmay tercih etmektedir. Ayn iirde birden ok dizedeki uygulamalar azdr. Seninle sabahlarn aydnl otlarn y seninle
Elinle, iirler, s.111.

Edalsn skdarlm bu akam edalsn

Arkadalar, iirler, s.81.

404

Yeniden bulduk yeniden yeniden

Bir Kasabada Uyanmak, iirler, s.79.

Vz gelir ar trk vz gelir

Denize Kar, iirler, s.106.

Yukardaki rneklerden anlalaca zere air, dikkatleri anahtar szce ekmek, onun anlamn vurgulamak istemi ve bunu da zt paralel yineleme ile yapmay denemitir. Sabahattin Kudret 3 drtlkten meydana gelen bir baka iirinde anahtar szck olarak Bir eyi kullanmtr. Zaten iirin ad da Bir ey kidir. lk iki drtlkten bir zamanlarn yaam meknn ziyaret ettiini, bir ok anlar barndran, deta an hazinesini andran, her eyin brakld gibi yerli yerinde durduu bu evden, nce ne olduunu bilemedii iin Bir ey diye nitelendirdii saadeti aramaya gittiini reniyoruz. Aranan eyin saadet olduunu bize Bir eyi son drtlkte zt paralel yineleme ile vurgulayarak gsterir. Hatta bunu kvrml yinelemeye sevk ederek daha da pekitirir. Bir eyler aramaya ktk bir eyler Aradmz bulduk en garibi Bir ey ki saadete benzer
Bir ey ki, iirler, s.61.

air ilk dizenin sonunda yinelemeye yer vermeyerek Bir eyler aramaya ktk Aradmz bulduk en garibi Bir ey ki saadete benzer eklinde sadece nyineleme yapsayd, vurgu yaplmak istenen, daha da dorusu ncelenmek istenen Bir eyin ne olduuna dair vurgu phesiz zayflayacakt. Bu yzden air nyineleme ile yetinmeyerek zt paralel yinelemeyi tercih etmitir. Bu tercih bazen airi neredeyse btn szckleri yinelemeye zorlamaktadr. Pencere baka pencere Elin baka el
Her Gnk Yenilik, iirler, s.36.

405

veya Aatan ok aa szn Denizden ok deniz szn sevmem

Ne Tuhaf, iirler, s.34.

veya Aaca baksa aaca benziyor Buluta baksa buluta

Bakmak, iirler, s.466.

rneklerinde grld gibi deiik simetri oyunlar ile hemen her szcn yinelendiini ahit oluyoruz. Sabahattin Kudretn baz uygulamalar ile yinelemenin uygulama alanlarn eitlendirdii biliniyor. air bazen dizenin ilk szcn en sonda yinelemekle yetinmez, btn bir dizeyi ilk szckle oluturur. Aadaki dizeler bunlardan birkadr. rm rm rm Bir yce matematik bir d
Sokak, iirler, s.143.

Kouyor kundann bana Tkryor, tkryor, tkryor, tkryor

Mahalle, iirler, s.373.

Sabahattin Kudret Aksal zaman zaman dize yinelemesine gitmektedir. Bunlardan bazlar nyineleme, bazlar ardyineleme eklinde iken bazlar da iir ierisinde sralan itibariyle zt paralel yinelemeye dahil edilmelidir. Bu dizilite bln ilk dizesi, bln son dizesinde yinelenir. lklerle kurulmu aadaki iirlerde olduu gibi: Bir gn bir akam vakti lversem Kimseler duymasn kimseler duymasn Bir gn bir akam vakti lversem
Bir gn bir akam vakti, iirler, s.23.

406

imse yaasa bir ocuk Salar budaydan sar imse yaasa bir ocuk
le st iir, iirler, s.23

ki iirinde ise blklerin ilk dizesi nc dizede yinelenir. 386 Kimbilir ne gelinlikler giymiti Dnde Ne sevda dolu nameler almt sevdiinden Kimbilir ne gelinlikler giymiti Dnde Ah grmemek kabil mi ite genliin bitiinde Geri dndrmek iin onu ne gelir elden
Liman Mahalle ar, iirler, s.63.

3.3.4. Kvrml Yineleme (Anadiplosis) Bir dizenin sonundaki szcn, daha sonra gelen dizenin banda yinelenmesiyle yaplan bir yineleme trdr. 387 Bir bln son dizesinin, daha sonra gelen bln ilk dizesinde yinelenmesiyle yaplan deiik uygulamalar olan bu yineleme klsik iirimizde kullanlan iade sanatyla benzerlikler gstermektedir. ade sanatnda her beytin son szc sonraki beytin ilk szc olarak kullanlr. 388 Aralarndaki en belirgin fark, divan iirinde yinelemenin btn iir boyunca yaplma zorunluluu olmasna ramen, yeni Trk iirinde bu tamamen aire braklm, iire bir serbestlik kazandrlm olmasdr. Sabahattin Kudret Aksal kvrml yinelemeyi anlam vurgulayan, ahengi zenginletiren, iirde bakm salayan aralardan biri olarak grmektedir. Dzyaz da cmleyi bir nceki cmlenin son szc ile balamak daha ok bu szc aklamaya yneliktir.
386 387 388

Dier iir iin bk.: Bir Akam sterim, iirler, s.22. nsal znl, age., s.120.

Cem Dilin, Fuzulnin iirlerinde Sz Tekrarlarna Dayanan Bir Anlatm zellii, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm Trkoloji Dergisi, 1/X (1992).

407

Gemimde en iyi hizmet standart hizmettir. Standart hizmetse yar standarttr. Yar standart hizmete de burada izin yoktur. 389 cmlelerinde yeni cmlenin bir nceki cmlenin son szc ile balamasndaki temel ama son szc amaya, aklamaya yneliktir. Bu tr kullanmlarn rneine konuma dilinde fazla rastlanmasa da zaman zaman tercih edildii bilinmektedir. Buralarda duramam artk. Bir daha arkama bakmamak zere gidiyorum. Gidiyorum nk size kar ok mahcubum. cmlesinde grld gibi konuma dilinde yineleme deta nk balacnn yerini tutmaktadr. Sabahattin Kudret Aksal iirlerinde kvrml yinelemenin anlamsal

zelliklerini iki temele dayandrabiliriz. Birinci gruba dahil edebileceimiz kvrml yinelemede, yineleme sralamay srdrmeye yneliktir. Dinlemeyi bilmenin de okulu yok Okulu yok ekmei peyniri domatesi Kmsememenin
Okulu Yok, iirler, s. 93.

dizelerindeki kvrml yinelemeyi iire dahil etmedeki amacn bu olduunu syleyebiliriz. Btn sylediklerim yalan Yalan yaamakta olduum
Btn sylediklerim, iirler, s. 33.

ayn anlamsal bantlar iin kurulmu bu beyti ardyineleme eklinde sralamaktan airi alkoyan sebeplerin banda vurgu yapma amac gelmektedir. iiri simetri grselliinde sunma istei bir baka sebep olarak sralanabilir. kinci grupta deerlendirdiimiz kvrml yinelemelerle air, alt dizede bir nceki dizenin sonundaki son szc aklamak istemitir.

389

nsal znl, age., s.120.

408

Geri evlerinin n deniz Deniz deil kirli su

Giden, iirler, s. 56.

dizelerinde airi, ikinci dizeye deniz szc ile balamaya zorlayan temel etken bir nceki dizenin anlamn ama ve geniletme isteidir. Ayn iirdeki Eline geen ne Geen de gidiyor eve ekmee kvrml yinelemesinin ayn amala uygulandn dnyoruz. Aadaki iirde ise kvrml yineleme, hem anlam aklama, vurgulama hem de geceyle yaplan zt paralel yineleme ve byk lde ardyinelemenin salad ahengi zenginletirme gibi bir ilevi vardr. Tm gece nm ardm sam solum gece Ceketim ceketimin dmesi Dmemin ilii gece Azm burnum katrana bulanm gece
Iyan, iirler, s. 175.

Ceketin grnd ayna Aynada oda () Pencerenin az tesinde deniz Denizde gemi
Gecenin lerlemi Vakti, iirler, s. 66.

Dizenin sonundaki ikilemeyi meydana getiren szcklerden ikincisini alt dizenin bana tama Sabahattin Kudretin iirlerinde kvrml yineleme uygulamalarndan biri olarak karmza kmaktadr. lk uygulamasn Nisan 1972de Trk Dili dergisinde yaymlanan Rzgrda iirinde mavi mavi ikilemesini blerek yapan Aksaln bu tarihten nceki iirlerinde bunu uygulamadna ahit oluyoruz. Daha ok dizelerdeki hece saysn eitleme kaygsndan ortaya ktn dndmz bu uygulama zamanla renklilii, eitlilii ve ahenkdarl ile kendini ispatlam ve sevilen bir uygulama olarak Aksaln iirlerinde daha da kuvvetlenmitir. 409

Ekmeimiz kld, uval uval bulgurumuz eridi.

Gnden Gne, Batk Kent, s.84.

Azalt, oalt ya da! Dallarn tek Tek elden geir, bakklk sala
Aac Deitirmek, Batk Kent, s.89.

Bir baka kvrml yineleme uygulamas, giri blmnde iaret ettiimiz gibi, blk sonlarndaki dizenin daha sonra gelen bln ilk dizesinde yinelenmesi eklinde ortaya kan trdr. Sadece iki iirinde grdmz bu uygulamada air, dizenin tamamn deil, sadece bir blmn yineler. 390 Aydnlnda usun tetikte Bir k kervanyla gidecek Bir k kervanyla varrsn Koar adm ar sevin sanc
Kervan, iirler, s. 139.

Kvrml yinelemeyi bir dizedeki son szcn daha sonra gelen dizenin banda kullanlmasdr eklinde tarif etmitik. Bir dizenin bandaki szcn, daha sonra gelen dizenin sonunda yinelenmesi eklinde, bir baka ifade ile kvrml yinelemenin tam tersi bir uygulama ile de karlamaktayz. Bu yap divan iirindeki iadenin bir tr olan mukaddem muahhar sanatnn deta yeni Trk iirindeki uzants gibidir. nk mukaddem muahhar sanatnda da beyitlerden birinci dizenin bandaki szck ikinci dizenin sonunda yinelenir. Aralarndaki tek fark, divan iiri sanatnda bunun btn beyitlerde uygulama zorunluluunun olmasdr. Orda oluk ocuk kar Koca baba oul orda
Sincanky, iirler, s. 75.

Bu tr yinelemelerin iki ilevi vardr. Bata gelen ilevi iirdeki ahengi zenginletirmektir. iirde eitli ahenk unsurlarn denemek isteyen air iin bir
390

Dier iir iin bk.: Pann lm, iirler, s. 151.

410

alternatif aratr. kinci fonksiyonu iirde daha ok anahtar szckleri deiik kombinasyonlarla yineleyerek anlam ap geniletmek, yaymak, pekitirmektir. Bu iirde bir nceki dizede Bir gkyz orda ite diyerek sralamay balatan air, daha sonraki dizelerde sralamay iki yineleme arasna yerletirerek iaret edilen gelerin vurgusunu artrmak ister. Ayrca tarlada szc ile kafiyelenmesine zemin hazrlar. Aadaki rneklerden de anlalaca zere yinelenen szckler sralamaya zemin oluturmaktadr. Yar yarya hznsnz Gksnz yar yarya
Ophelia in iir, iirler, s. 400.

Yalnzla dnk bu yaz Yazlar yalnzla dnk

Yazlar, iirler, s. 32.

Kvrml yineleme yapmann baka bir yolu daha vardr. Ayn dizede art arda yinelenen ayn szcn arasna Sar bir gl, gl kokulu
Mahalle, iirler, s. 370.

Biimde anlam, anlamda parlt

Kap, iirler, s. 135.

Yaamak byd, byd su

Eski, iirler, s. 144.

dizelerinde olduu gibi uygun olan herhangi bir noktalama iaretini yerletirmek suretiyle sz ayn szckle devam ettirmek de kvrml yinelemenin dize ierisindeki bir baka uygulamasdr. Fagotla barr gece. Gece fagottur
Gece, iirler, s. 344.

Gvdesiz yz yzsz gvde

Leke, iirler, s. 183.

411

Sizin iin varm varm sizin iin

Doa Dedi ki, iirler, s. 125.

dizelerinde ise air sz grubunu deta ters yz ederek kvrml yineleme yapar.

3.3.5. Bala Yinelemesi (Polysndeton) Bala yinelemesi, ayn trden veya farkl trden balalarn ayn metin ierisinde yinelenmesidir. Yinelen bala iirde nyineleme, ardyineleme veya kvrml yineleme vb. eitli sistemlerle dizilebilir. Bilinli yaplan bala yinelemesi, bir ok yineleme grubunda olduu gibi, iki amaca hizmet etmektedir. airin bala yinelemesi ile ulamak istediklerinin banda ritm oluturma gelmektedir. Ayrca air, anlam ayrm verebilmek iin de bala yinelemesine bavurabilmektedir. znl, bala yinelemesinin iir ierisinde ortaya kard anlam ayrmn yle bir rnekle aklar: Bu smestr ngilizce, tarih, biyoloji, matematik ve beden eitimi dersleri alyorum. Gibi bir tmce yerine: Bu smestr ngilizce ve tarih ve biyoloji ve matematik ve beden eitimi dersleri alyorum. gibi tmce kullanldnda, tmcenin anlam arl, alnan derslerin ne denli youn olduuna kaymaktadr. 391 Sabahattin Kudret Aksal, balalar ierisinde yinelemeye izin veren balalarn banda gelen ne ne ve ve balalarn iirde ahenk yaratma ve anlam ayrm yapmada kullanmas dikkat ekicidir. Aadaki iki iirde airin daha ok ahenk yaratma kaygs ile yinelemelere bavurduu anlalmaktadr. Geri evlerinin n deniz Deniz deil kirli su ocuklarn yzne baktm Ne bet kalm ne beniz

391

nsal znl Edebiyatta Dil Kullanmlar, Multilingual Yaynlar, stanbul 2001, s.117.

412

alyor her biri bir ite Ellerine geen ne Geen de gidiyor eve ekmee Ne stte var ne bata
Giden, iirler, s. 56.

Mavi mavi mavi! Tuzlarda eriyen Ne eski byk gnelerden szlm Ne gndz ne gece ne doa ne evren Ne kendi kendini yineleyen olu Biliyorum ki kma insan elinden
Mavimsi Zaman, iirler, s. 156.

iirdeki ses orkestrasyonu ne balacnn ses deerleri zerine kurulmutur. ne balacndaki sesler yzne ellerine szcklerinin sonunda, deniz, beniz, geen szcklerinde ise n e seslerinin yerleri deiitirilerek yinelenir. Btn bunlara air n ve e seslerini evlerinin n ocuklarn szcklerinde ve sadece e sesini eitli szcklerde yineleyerek bu orkestrasyona ekler. Bunu iirin ad olan giden szcnde geen e ve n sesinden hareketle oluturulduu eklinde yorumlamak da mmkndr. Ksacas air, n ve e seslerini eitli birletirmelerle iir ierisine datm ve bylece onlardan bir ritm oluturmak istemitir. Aadaki iirde ise ve balac dizenin anlamn pekitirmek iin yinelenmitir. Kuytu ve slak imen, gnesiz kindiler, yamur eken ceviz Ve incir! Bulutlar gkte akan. Ve su ve aa ve taflan kokan
Eski Bahe, iirler, s. 231.

iirde ocuk gnlerine dnen air, ocukluunun eski bir bahesinde gezintiye kar. 413

Eski bir bahe ocukluumda diyerek gemi zaman kularnn o gnlerden yaanlan ana tad gzelliklerin vurgusu ve balacnn herbirinin arasna yerletirilmesi suretiyle yaplr. Sabahattin Kudret Aksaln baz iirlerinde rastladmz, bala gibi grnen ne yinelemesinin bala olmadn, soru mahiyetinde kuvvetlendirme ifade 392 eden bir sfat olduunu sylemeden geemeyeceiz. Yz yze bakyorlard, hep, Susuyorlard, ne ok zaman Gemi, ne ok yl, ne ok ay, ne ok gn! Hi duymadk. Ne yazlar, Ne klar, ne gzler, ilkyazlar Savrulup dnd yremizde, Grmedik. (Her ey aknla Benziyor!) lverdik bir gn De
ki Zamanl iir, Batk Kent, s.93.

Yinelenen yz, ok szcklerinin ses deerlerine elik eden g, k, l, m, y aliterasyonlarnn ortaya koyduu iirsel musikiyi ne sfat zenginletirmektedir.

3.3.6. ok Biimbirimli (Ekli) Yineleme (Polyptoton) ok ekli yineleme, deiik yapm ve ekim ekleri alm bir szcn yinelenmesiyle yaplr.
393

Burada da bir szcn pei sra yinelenmesi sz

konusudur. Sabahattin Kudretin iirlerinde okbiimbirimli yineleme yaygn olmamakla birlikte zaman zaman karlalan bir yapdr. Uyumu, uyanmaz uykusundan
l Odasnda Kzlar, iirler, s. 247.

392 393

Muharrem Ergin, Trk Dili, Bayrak Yaynlar, stanbul (Tarih Yok), s.298. nsal znl, age., s.121.

414

 Sesler Duydum, sesler ki sessizliin iinde

Penceremi Atm, iirler, s. 265.

Kimler kimlerin peinde () Evli evine gider Kyl kyne

Bir Masaldaki ehir, iirler, s. 29.

Bekledim ha bitti bitecek

Bcek, iirler, s. 57.

3.3.7. Zt Yapl Yineleme (Antimetabole) Zt anlaml ya da zt dilbilgisel zelliklere sahip szcklerin ayn dizede veya art arda gelen dizelerde kullanlmas sonucu sz konusu yineleme yaps ortaya kar. 394 Varl kartlklardan yararlanarak aklamak, zt anlamsal zelliklere sahip szckleri ayn dizede kullanarak okuyucuyu artmak buna bal olarak estetik bir deer ortaya karmak Sabahattin Kudret iirinin bir nitelii olarak grlmektedir. Aksaln iirlerinde grlen zt yapl yineleme eitlerini gruba ayrmamz mmkndr. lk gruptaki yineleme rneklerinde zt anlaml veya onun anlam erevesi ierisindeki bir szck yinelenir. Bu yap geleneksel szbilimde aprazlama (chiasmus) olarak da bilinmektedir. 395 Yeryznn ilk sabah bir horoz Yamur yayordu kurak ok susuz O ok yaln bota tt uzun uzun Bir yerinde bugn de uykumuzun

394 395

nsal znl, age., s.120. nsal znl, age., s.121.

415

O yamur gibi buzuldan hem scak O gergef ki incecik ilenecek Dleyin yumuak gerekle kat Kara geceden ak bir gndz yapt
Gergef, iirler, s. 148.

iir boyunca kullanlan yamur kurak, susuz buzul scak d gerek yumuak kat kara ak gece gndz gibi kartlklar szce herhangi bir olumsuzluk eki eklemeden, farkl bir szckle kurulan kartlklardr. Aksaln iirlerinde bunlarn rneklerini bir ok iirinde kolaylkla bulabiliriz. Ayran birletiren yeniden Aasz korularda koturan () Bir eker ki zehirlerden ac
Kervan, iirler, s. 138.

Bir doluya bir boa koydu

Bcek, iirler, s. 57.

Akabede gzdzdm, kimi gece iyon () Kuzgunca bir scak, sonra saaklarda don
Simge, iirler, s. 206.

kinci gruptaki kartlklar olumsuzluk ekleri ile yaplan kartlklardr. lk gruptakiler daha ok iirdeki anlam ekillendirirken, bu gruptakiler sesi ynlendirir. 416

Dilinden anlamayana
Glmez konumaz alamaz

Dilinden anlayana Kayalarla konuur.

Anadolu Yaylas, iirler, s. 77.

Sadece szcn bamsz olduu bu drtlkteki ayn szcn olumsuzlanmas daha ok sese hizmet etmektedir. Kedi gkle yayor, ama gksz. Aaca trmanyor, aasz Dolapsz bir dolapta uyuyor. Masann stne atlyor, kayor srtn amdanda, amdansz.
Bir Hayvann Yalnzl, iirler, s. 357.

3.3.8. kileme (Gemination) Sabahattin Kudret Aksaln, anlam pekitirmek, glendirmek, abartmak, zenginletirmek, oaltmak, geniletmek ve iirsel musikyi ortaya karmak iin ses, szck ve sz bekleri yinelemelerinden estetiin en st seviyelerinde yararlandn biliyoruz. Bu gruplardan biri de ikilemelerdir. Bir ok dilde grlmeyen, zellikle Trkeye has bir kullanm olan ikilemeyi 396 bazen de leme eklinde karmza kan yapy anlatm gcn artrmak, anlam pekitirmek, kavram zenginletirmek amacyle, ayn szcn yinelenmesi veya anlamlar birbirine yakn yahut kart olan ya da sesleri birbirini andran iki szcn yan yana kullanlmasdr. 397 eklinde aklayabiliriz.

nsal znl, age., s.127. Vecihe Hatibolu, kileme, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1971, s.11 Cem Dilin Trkeyi ok etkilemi olan Farsada ikilemelerin olduka az olduunu belirtir. Hatta, Fuzulnin Farsa iirlerinde ikilemelerin youn bir ekilde kullanlmasn airin Trke dnerek, Trkenin anlatm zelliklerini Farsaya uygulamasna balar. Cem Dilin, Fuzulnin Farsa iirlerinde kileme, Uluslararas Trk Dili Kongresi 1992, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1996, s.505.
397

396

Vecihe Hatibolu, age., s.9.

417

Geleneksel

szbilim

ikilemeler

arasnda

bala

kullanmna

izin

verebilmektedir. Ayrca ikilime dediimiz dilbilgisel yaplarn byk bir ounluunun ayn szcn, yakn anlaml ya da zt anlaml szcklerin yan yana gelmesiyle olutuunu syleyebiliriz. 398 Bu yzden ikilemeyi ayn, yakn veya zt anlaml szcklerin balal ya da balasz olarak yan yana yinelenmesi eklinde de aklamamz mmkndr. 399 kilemeyi dier yineleme gruplarndan ayran temel zellik, ikilemelerin sadece yatay eksende yan yana sralanyor olmasdr. Oysa yinelemeler, hem yatay hem de dikey eksende deiik simetri kombinasyonlar ierisinde olabilmektedir. 400. Aksal ikilemeleri, daha ok anlam boyutunda katk salayan bir takm ekleri araya katmadan kullanmay yeler. Btn ehri brakarak bir sabah habersiz Kalbimizde nedamet azmzda arklar Bir sabah bir sabah erkence seyredeceiz Bir sabah yelken direklerinde martlar Ah imdi nasl nasl bizi beklemektedir. Uzak limanlarn serseri ocuklar
Liman Direkler Yelken, iirler, s. 20.

Bir sabah gemiyle aniden yaplacak bir seyahatle ulalmak istenen uzak diyarlara duyulan zlemin anlatld bu iirde Bir sabah sz grubu iir ierisinde sk sk yinelenerek okuyucuda, uzaklara yaplacak bir seyahatin her an umutla beklendii duyuruluyor. air nasl szcn ikizleyerek bu isteini daha da pekitiriyor. Baz iirlerinde dikey eksende balatlan yinelemeden doan ritmi, ikilemeyle yatay eksene kaydrmak suretiyle ahengin monotonlamasna engel olunmak istendii anlalyor.

398 399 400

Cem Dilin, agm., s.505. nsal znl, age., s.121. nsal znl, age., s.127.

418

Memleketimiz bereketli Memleketimiz kl Memleketimiz gleryzl Memleketimiz memleket hemerim dizelerinde ahenk nyinelemeye balanm fakat, son dizede air ritmin ynn deitirmi ve bunu sonraki dizede ikilemelerle devam ettirmitir. Git git bitmez v v yetmez Sev sev unutmaz
Anadolu Yaylas, iirler, s. 77.

Sabahattin Kudret Aksal iirinde hibir szck rastlant sonucu yerini bulmaz. O, her szc kl krk yararcasna seer ve dizeye yerletirir. O yzden iir sanatnn zirve rneklerinde hibir szc yerinden oynatamayz. Kopup gitmise onlar bir kez balarndan Onarlmaz yrekleri bir kez yitikse Demilerse odumuz ocamz bir yana Bir glgedir kovaladklar gn gece Hele bovermilerse kza kzana Var kes umudunu artk sen bylesinden Buram buram tter gecenin fesleeni
Kr Ik, iirler, s. 97.

Bu iiri kendimizce yeniden dzenleyelim. Yinelenen sesleri alt alta drmeye alarak, bir baka syleyile simetri oluturarak, ritmi yeniden bir ekil vermeye alalm. Onlar bir kez balarndan kopup gitmise Onarlmaz yrekleri bir kez yitikse Odumuz ocamz bir yana demilerse Kovaladklar gn gece bir glgedir Kza kzana hele bovermilerse Kes umudunu artk sen bylesinden Gecenin fesleeni buram buram tter 419

Bu dzenlemeyle iir her ne kadar z anlamndan bir ey yitirmemise de, derin ahengin ortaya kard by kaybolmu, ahenk tek dzelie srklenmitir. Bu yzden pei sra gelen ikilemeler iirde ereti, fazlalk gibi durmaktadr. Kabuk kabuk atlatarak
Sincanky, iirler, s. 75.

Grdm ev halknn daldn birer birer

Aile, iirler, s. 58.

dizelerinde grlen ayn szcn yan yana yinelenmesiyle oluan ikileme rneklerini Aksaln hemen her dnemde yazlm bir ok iirinde bulabiliriz. Aadaki dizelik iir ayn ikilemenin her dizede yinelenmesi bakmndan olduu kadar adam ve ld szckleri dndaki btn szcklerin yinelenmi olmas ynnden ilgin bir rnek oluturur. Adam kapkara gecede yalnzln byd uzun uzun Yalnzlnda usunu byd uzun uzun Usunu ld uzun uzun kapkara gecede.
Bir Kii, iirler, s. 164.

Baz iirlerinde bir szck yan yana yinelenmi olmasna ramen ikileme oluturmamaktadr. Bunlarn yineleme olmas ynyle iire yapt ahenk katks gz ard edilemez. Bir aa, aa kavramn kovalyordu. Bir deniz, deniz kavramn. Bir kpek, kpek kavramn kovalyordu.
Aa Deniz Kpek, iirler, s. 188.

Baz ikilemelerin arasna noktalama iareti yerletirilerek ikilime yapsnn bozulduu grlmektedir. Byle bir uygulama iirin anlamn geniletme abasnn bir sonucudur. Denizlere a, susuz tuza
ngrak, iirler, s. 200.

420

iirlerdeki ikilemeleri ve dalmn bir tablo halinde topluca gstermek istiyoruz. Bu tabloda, e ya da yakn anlaml szcklerle kurulduu dnlen baz ikilemelerin e anlaml eklinde dnlemeyeceini, sadece ayn anlam konteksti ierisinde olduu iin bu balk altnda deerlendirildiini belirtmek istiyoruz. kilemelerle birlikte verilen saylar, iirler kitabna ait sayfa numaralardr.

421

Tablo 21: kilemeler

Kitaplar

Ayn Szcn Yinelenmesiyle Oluan kilemeler

lacivert lacivertle-25 nasl nasl-20 yolculuk yolculuk-20

ki Farkl Szcn Oluturduu kilemeler

E ya da yakn anlaml olanlar birer ikier-25 Kart anlaml olanlar altnda ve stnde-44

arkl Kahve

aa aa-75 eit eit-62 kabuk kabuk-75 yeniden yeniden-79 zaman zaman-70

Kart anlaml olanlar da dz-75

Gn I

aydnlk m aydnlk-74 bakalk var bakalk-67 ekmek o ekmek-67 gzel mi gzel-70 mavi mi mavi-70 bilirsiniz bilirsiniz-104 buram buram-97 deli deli-100 kza kzana-97 soluk solua-98 E ya da yakn anlaml olanlar aka paka-106 odumuz ocamz-97 Kart anlaml olanlar ak kapal-97 gn gece-97

Duru Gk

422

Elinle

bir bir-120 bir bir-121 btn btn-118 damlar damlar-121 ince ince-116 pul pul-120 sabah sabah-125 soluk solua-121 tkr tkr-118 usul usul-119 uyudum uyandm-115 yava yava-119 yllar yl-112

E ya da yakn anlaml olanlar adm sanm-112 brt bcek-111 ektim bitim-114 elim ayam-114 gn gece-120 gnlk gnelik-117 kir pas-120 kirimi pasm-111 sarma dola-114 senden benden-118 suyu sabunu-111 yn yreyi-125 ynm yrem-112 Kart anlaml olanlar akla kara-112 gnme geceme-111 irili ufakl-118 nm ardm-112 varlk yokluk-114

423

Eik

aar amaz-170 adm adm-132 ardarda-170 baaba-166 birden bire-168 boydan boya-154 boydan boya-154 cvl cvl-166 adan aa-153 lk la-168 lk la-181 n n-162 rm rm rm-143 dalp dalp-138 glgesiz glge-164 hep ama hep-159 l l-180 kentten kente-153 konuuyordum konuuyordum konuuyordum-164 kotum kotum kotum-161 mavi mavi mavi-154 mavi mavi mavi-156 pul pul-165 sarp sarmalayan-154 sarp sarmalayan-156 soluk solua-132 soluk solua-162 susar susmaz-164 sr sr-149 tkr tkr-183 ty ty-175 uyanr uyanr-155 uyumak uyanmak-179 uyur uyanr-154 uzun uzun-148 uzun uzun-164 uzun uzun-164 uzun uzun-164 uzuyor uzuyor uzuyor-178 yanyana-168 yedike yedike yedike-173 yuvarlak yuvarlakta-176 uzun uzun-187 n n-187 ty ty-187

E ya da yakn anlaml olanlar azm burnum-175 bara ara-147 bin bir-153 birer ikier-160 boz bulank-131 boz bulank-176 blk prk-169 oluk ocuk-149 oluk ocuk-160 oluk ocuk-177 gnlk gnelik-142 krk dkk-166 ll biili-179 sarma dola-137 sarma dola-160 unlar bunlar-170 toz duman-142 yzm gzm-166 Kart anlaml olanlar gecenizin gndznzn-142 geceyle gndz-139 geceyle gndz-168 geceyle gndzn-131 gidi geliine-168 hzl yava-132 kadn erkek-160 nm ardm-175 sam solum-175 samda solumda-159 souk scak-159 varla yok-159 varla yok-165 yal gen-160 yerle gk-162 dzde ve yokuta-159 yorgun ve din-176

Bir Maviyi Bulmak

E ya da yakn anlaml olanlar allak bullak-187 ak seik-187 Kart anlaml olanlar geceyle gndzn-188

424

izgi

btn btn-230 camdan cama-218 dalga dalga-236 diz dize-200 dne dne-246 dudak dudaa-234 gnden gne-230 kandil kandil-200 mavi mavi-267 maviler maviler maviler-200 oradan oraya-204 pul pul-199 pul pul-264 scak scak scak-232 sicim sicim-232 soluk solua-204 soluk solua-243 soluk solua-266 usul usul-222 usul usul-232 uzun uzun-200 yamur o yamur

E ya da yakn anlaml olanlar balk amur-222 da ta-219 eli aya-260 ev kulbe-219 inci boncuk-213 inci boncuk-234 kadnla erkek-203 kan ter-266 saak dam-219 salkm saak-205 sarma dola-205 sarma dola-242 sarma dola-267 sklm pklm-256 tek tk-231 ufak tefek-264 yanar dner-216 yorgan dek-201 yn yre-254 Kart anlaml olanlar byk kk-208 da dz-199 gece gndz-202 iimiz dmz-224 kadnla erkek-206 sabah akam-207 tepeden trnaa-219 gece ve gndz-261 gndz ve gece-265 sabah ve akam229 var ve yok-199

Srek

dalga dalga-278 halkadan halkaya-285 odadan odaya-284 omuz omuza-279 yan yana-282

E ya da yakn anlaml olanlar baba oul-296 oluk ocuk-293 krk dkk-279 konu komu-277 sarma dola-298 yorgun argn-298

425

Zamanlar

kar karya-307 n n-308 adan aa-309 koar koar koar koar-307 ty ty-318 uzun uzun-343

E ya da yakn anlaml olanlar en akrak-310 sapla saman-323 dnden bugne-335 krk dkk-347 oluk ocuk-371 sarma dola-407 Kart anlaml olanlar kadnla erkek-344

Bir Zaman D

uc uca-364 tkryor tkryor tkryor tkryor-373 mavi mavi-379 zr zr-384 eriye eriye-386 yz yze-386 boum boum-395 yar yarya-400 gz gz-403 birer birer-406 yar yarya-407 az aza-471 baka baka-471 boyun boyuna-456 gz gz-443 i ie-421 i ie-424 i ie-455 kar karya-436 kar karya-466 kar karya-483 kendi kendime-475 soluk solua-445 tek tek-428 st ste-445 yan yana-421 yan yana-421 yan yana-429 yan yana-445 yan yana-452 yan yana-459 yz yze-427

Kart anlaml olanlar geceyle gndz-391 kadnl erkekli-410 yal gen-410

E ya da yakn anlaml olanlar ak seik-475 ak sak-430 ar aksak-456 oluk ocuk-424 dall gll-463 krk dkk-447 salkm saak-445 yarm yamalak-428 Kart anlaml olanlar erkekli kadnl-424 irili ufakl-424

Buluma

426

Batk Kent

ard arda-64 ard arda-68 arka arkaya-63 aamadan aamaya-130 baka baka-97 bo! Bo!-97 lk la-80 dne dne-16 el ele-54 hepsi hepsi-127 l l-58 i ie-31 i ie-41 i ie-91 soluk solua-101 son son son-48 tek tek-89 yan yana-28 yan yana-36 yan yana-42 yar yarya-68 yz yze-93 hi mi hi-115

E ya da yakn anlaml olanlar ar aksak-16 az dili-132 oluk ocuk-62 gel ge-42 gel ge-48 soyun sopun-31 tek tk-49 Kart anlaml olanlar gndzle gece-110

Bu tablo, Aksaln iirlerinde ikileme, ikileme eitleri ve kullanm ile ilgili baz zellikleri ortaya karmaktadr. Bunlar u ekilde sralayabiliriz. 1. Sabahattin Kudret Aksal, ikilemeyi daha sonraki kitaplarnda youn bir ekilde kullanm olmasna ramen ilk iirlerinde, zellikle ilk kitab olan arkl Kahvede ikileme ve eitlerine fazla rabet etmemitir. Bunun bata gelen nedeni, anlam pekitirme ve ahenk oluturmada daha ok sz bekleri ve dize yinelemelerinden yararlanmasdr. Bu yzden dize ve sz bekleri yineleme rneklerinin byk bir ounluu ilk kitabnda bulunmaktadr. 2. Sabahattin Kudret, ikilemeler ierisinde, srasyla yan yana, soluk solua, sarma dola, oluk ocuk, uzun uzun, mavi mavi, i ie ikilemelerine rabet etmitir. 3. En ok kullanlanlar bunlar olmakla birlikte Aksaln btn iirleri ierinde 300e yakn tespit ettiimiz ikilemelerin yarsndan fazlas en ok tercih edilen ikilemelerde olduu gibi ayn szcn yinelenmesiyle yaplm ikileme trlerindendir. Bu da airin ikilemeleri iirlerinde daha ok ses deerleri ilgisiyle 427

iirinde yer verdiini gsterir. E ve kart anlaml szclerle kurulu ikilemelerin Aksal iirine katksnn byk lde anlam boyutunda olduunu syleyebiliriz. 4. iire gl bir anlam katma, dizenin anlamn pekitirme gibi amalarla kullanlan, abur cubur, abuk subuk, yalap alap vb. her iki szc de anlamsz olan ikileme trlerine iirlerinde yer vermedii anlalyor. Yar anlaml diyebileceimiz allak bullak ikilemesinin sadece bir yerde getii tespit edilmitir. 401 5. Aksal sadece bir szc ikizlemekle yetinmemi, birtakm denemeleriyle sz grubunu yan yana yineleyerek ikileme eidini zenginletirmeye almtr. Yukardaki tabloda grlmeyen bu tr ikileme rnekleri, daha ok bir szc ile yaplm ve ayn ekilde dize yinelemesinin youn olduu ilk iirlerinde yer almtr. bir aa bir yukar-181 bir aydnlk bir aydnlk bir aydnlk-174 bir sabah bir sabah-20 bir var bir yok-183 bir yamur bir yamur-19 kimseler duymasn kimseler duymasn-23 telea dmeyin telaa dmeyin-23 6. air, anlam pekitirmek iin ayn szck arasna baz edat ve balalar yerletirebilmektedir. Aralkl ikilemeler denilen bu tr sadece 13 dizede kullanlmtr. mi soru edat ve balac dnda bakalk var bakalk, ekmek o ekmek yinelemelerinde grld gibi baz tek heceli szckler yinelenen szckler arasna girebilmektedir. 7. Trkede ok yaygn olan ikilemenin etkisiyle bazen lemeye hatta drtlemeye gidildii gzlenmektedir. Drtl kullanm rneini sadece tkryor tkryor tkryor tkryor-373la vermitir.

401

allak bullak ormannda salarnn, Bir Maviyi Bulmak, iirler, s. 187.

428

3.3.9. Ek Yinelemesi (Homoioteleuton) iire ses vermeyi, ona bir ahenk deeri kazandrmay balca gaye edinmi olan Sabahattin Kudretin iirlerinde ek yinelemesi rneklerini bolca bulabiliriz. Deiik szcklere ayn anlam ve grevdeki eklerin getirilmesiyle ortaya kan ek yinelemesi, redifin oluturduu ritmi metin ierisinde geniletme, iir ierisine yayma grevini stlenmektedir. Ey eski gebeler Ak bulutlar! Ey gkler! Sisli dalar, ovalar, Ey glgeler! Sazlklar!
Ey Doa, iirler, s. 277.

iirde redif grevini stlenen lar okluk ekinin, sadece dize sonunda deil, metin ierinde belirgin bir paralelizm oluturacak ekilde yinelenmesi ritm duygusunu artrmaya yneliktir. Ta m toprak m brt m bcek mi Bitki mi alabildiine evren mi
Kap, iirler, s.135.

Aslnda bir ok yineleme trnde olduu burada da iirsel musik, anlama hizmet etmektedir. air bir yandan dize sonunda yapt vurguyu dize ierisine yaymak isterken, te yandan yinelenen soru ekinin salt anlamndan hareketle ifadeyi daha canl ve etkili klmak istemitir. Yukardaki dizede ama, elbette okuyucuya bir soru yneltmek deildir. Sabahleyin doaya uyanan airin aknl ve sarholuudur onu byle syleten. Bu vurgu ayn zamanda dizelerin devamndaki Gkkuann emberinde tutsak Bir el tutumunda sonsuzdan rak dizelerinde ortaya kan anlam, doann bize yaknl lsnde uzak oluuna yneliktir. Yukardaki rneklerden de anlalaca zere ek yinelemeleri daha ok, anlamsal ynden ilintili szcklerin art arda sralanmasnda ortaya kmaktadr. 429

Sabahattin Kudret Aksal iirlerinde bu tr sralamalar ok sevmesi onu ister istemez ek yinelemesine itmitir. deta penceresinde oturmu, sabahn ilk klarndan ge vakitlere kadar sokaktaki yaam gzlemleyen bir yalnn anlattklarn artran Zurna iiri buna gzel bir rnek oluturmaktadr. Zamann su gibi akt sokak yoku aa, Birdirbir oynar gibi geiyorlar st ste, Stler geiyor, sahlepiler, Avadanlklar sonra, onarmclar, Sonra bakrclar, sonra lehimciler, Semizotular leden nce, baklaclar, kabaklar, Dereotular geiyor, rokaclar, Altmaltclar geiyor soluk solua, Prafaclar, pastraclar, Bir kz boy aynasyla geiyor kindiye doru Ku cenazelerini alm ardna Geiyor gnein deirmi yz, Sinekli kozhelvaclar, Bir hiyeroglif dilenci, Karanfilliler geiyor, menekeliler, Dik omuzlar, yumurta topuklar, afilliler, Kafesler, kafesliler, kafesiler, ereveciler, evreciler, eriler, A ustalar, ta ustalar, d ustalar, Mor atanalar bulutlarn, Tablasnda akam getiren simiti, Tepegz geiyor Ve kck ocua gbek attran Macuncu zurnas.
Zurna, iirler, s. 445.

430

Bu iirin neredeyse tamam sralama yntemiyle yazlmtr. Bu sralamada szckler deise de son ekleri sabit kalmakta ve iirin sonuna kadar yinelenmektedir. Bu yineleme doal olarak belirli bir ahenk meydana getirmektedir. Sabahattin Kudret sadece ekim eklerinden yararlanmaz; onun iirlerindeki anlam ve ahenk sanatnda yapm eklerinin de byk yeri vardr. Sen gecenin gne dnd vakitte Su yznde biimlenen lk k paras Beni koyup gitme Taze yapraklarndan kocam aacn Den iy tanesi Su kokusu Duru sessizlii ormann lgnl dileklerin Umutlarn atllarn Sevdalarn Kar konmaz tutkularn Uyanan insann Yzndeki glmseme Yaama dilei Yatandan dorulann lk sprlen sokak Alan kap Kalkan pencere Uultusu balayan gnn Atlan her admda Gittike hzla gittike deli 431 n an an n en an an en an n n an an n n in n n n on n an an an n n en n an n en an en in n n n en en

Gittike tutulmaz Vuruu yrein Sen mutluluu uan kuun Yzen baln Dolan yemiin Sereserpe ovann Daha beter maviye alan mavinin Yeile alabildiine susam Koan yeilin Tad bir yudum suyun Yzme deii havann Getirdii dirilik Gnein bedenime Beni koyup gitme zsuyu aacn Yryen kkten gvdeye Gvdeden dallara doru Yapra aydnlatan Hayvann bacandaki eviklik Ik gzndeki Dn dolan damarlarmda Duyur etkini Beni koyup gitme Sen ak aydnl akln n in en en n en en en n an an n n n n an in en en n n
Ak Aydnl Akln, iirler, s. 91,92.

in en an un en n an in an n

an in in in an in un an n

432

Ak Aydnl Akln iirinin tamamn aktarmamzn en nemli nedeni szck kklerindeki ve eklerindeki ortak seslerin younluunu ve dalmn ortaya koymaktr. Bu iirdeki ahengi tayin eden ses n sessizidir. 46 dizelik iirin neredeyse btn dizelerinde ounlukla 2 ve 3 defa, bazen 4 defa yinelenmesi ve daha baka ses yinelemeleriyle desteklenmesi olduka kuvvetli bir ses ortaya karmtr. iir boyunca ekim eklerinde 38, szck kklerinde 20 ve yapm eklerinde 17 olmak zere toplam 75 kez yinelendiini gryoruz. Bu iirde biz n sesini daha ok sfat-fiil eki olan -an/-en yapm eki vastasyla duymaktayz. zellikle ekim eklerinde kendini fazla gsterememesinin en nemli nedeni kendinden nce gelen seslilerin srekli deiiyor olmasdr. Oysa sfat-fiil ekinde sadece iki sessizle bir araya gelebilmekte, yannda tad ayn seslilerin destei ile dierlerine gre onlar daha ok duymaktayz. Ayrca airin bir sesli ve sessizden oluan partisipi ayn seslere sahip szck kklerine eklemesi bu sesi ne karan bir baka etkendir. Su yznde biimlenen, den iy tanesi, uyanan insann, alan kap, kalkan pencere, uultusu balayan gnn, atlan her admda, yzen baln, dolan yemiin, alan mavinin, koan yeilin, yryen kkten gvdeye, yapra aydnlatan, dn dolan damarlarmda yaplarnda bu birlemeyi grebiliriz. Aksal kafiye kullanmad baz iirlerinde dize sonundaki ek yinelemelerini dize ilerine ekmek suretiyle kafiyenin vazifesini anlam ve grevleri ayn ek yinelemelerine vermi grnyor. Aadaki metinde yapm ve ekim ekinin bir araya geldii -dm/-dm ve -tm/-tm yinelemesi bu uygulamaya gzel bir rnek oluturmaktadr. Ellerimle dtm mavi gece, armla yrdm, kapsna dayandm, Altn ereveli bir kz ba grdm duvarnda, Camndan baktm suyuyla aktm.
Geceyle Bakmak, iirler, s.363.

Kafiye ve redif gibi ahenk gelerinden yoksun dzyaz iirlerinde de airin ek yinelemelerine bavurduu grlr. 433

lnn odasn temizliyorlard. Anas, babas, kars, oluk ocuu. Kahveden arkadalar. Gndeliki kadnlar da gelmiti. Kimler yoktu. Alyorlard, baryorlard, susuyorlard. lklarnn yansmas suskuydu, suskularnnki lk. Glyorlard glmsemeden. Yatak araflarn, yastk klflarn har vurup harman savuruyorlard. Suya sabuna vuruyorlard. Havalarda uuyordu bir giysisi. Bir kalemi, bir kd. Anlarn gnee karyorlard. irkin aynalar gzel gnlerinin. Pirelerini, tahtakurularn, bitlerini temizliyorlard. Sesini temizliyorlard. Gkyzn de temizliyorlard, bir gn penceresinden bakt.
Bir lnn Odas, iirler, s. 190.

3.3.10. apraz Yineleme (Antistrophe) apraz yineleme, bir dizenin, dizeyi oluturan szcklerin yerlerinin deitirilmesi ve apraz bir syleyi ve grnt oluturacak ekilde yinelenmesiyle elde edilir. 402 Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde apraz yineleme rnekleri fazla grlmez. Biz sadece iki iirinde apraz yinelemeye rast geldik. Bir kula bir tfekle Kuta tfek A B B A
Tutsak, iirler, s.179.

Tfekte kula tutsak

402

nsal znl Edebiyatta Dil Kullanmlar, Multilingual Yaynlar, stanbul 2001, s.122.

434

C. Dil ve Anlatm 1. Szck Kadrosu Her air iire yeni bir slp kazandrma peindedir. airin bu yeni slbu yeni bir iir dili ile oluturma zorunluluu gzden uzak tutulmamaldr. 403 Aksal, iir dilini olutururken an ve imge ykl, arm alan / duygu deeri yksek szcklerden geni lde yararlanr. 404 Orijinal bir slbu yakalamak isteyen airin, iir dili lgatini ekillendirmede sadece bu yndeki tercihleri yeterli olmayaca kanaatindeyiz. nk sanatnn sz varln, dolaysyla slbunu etkileyen sanatya ve edeb metne ynelik iki ana etmenden sz etmemiz gerekir. Bu unsurlardan sanatya bakan ynn sanatnn yetenekleri, eitim ve kltr donanm, dil anlay ve ahsiyeti eklinde amak mmkn grnmektedir. Belki buna dnya grn eklememiz gerekebilir. Edeb metinde ise, szck kadrosunu bata edeb tr olmak zere ilenen tema da belirleyici rol oynar. Sanatkrn szck servetini belirleyen bu iki nemli unsurun, Sabahattin Kudretin iir dili iinde nemli bir ilevi olduu ilk grlen zelliklerden biridir. Sabahattin Kudretin dil anlay temiz, duru, aydnlk bir Trkeden yanadr. Bu tavrn ilk iirlerinde ortaya koymu bir sanat olarak o asla geri dnler yapmam, 405 daha temiz daha duru daha yaln bir iir dilini kurmak iin srekli abalamtr. Aradn byk lde bulduunu anlamak iin birka iirini okumak yeterli olacaktr sanrm. Onun iir dilindeki szcklerin servenini balca iki dneme ayrabiliriz. lk dnemini, ilk iirleri oluturur. arkl Kahve ve Gn I kitaplar ilk dnemin, dierleri ise ikinci dnem iir dilinin aynas durumundadr. Birinci dnem iirlerinde ok youn olmamakla birlikte yabanc, zellikle dou
403

Ramazan Kaplan, Cahit Zarifolunun iirinde Anlam Konusunda Baz Dnceler, Yeni Dergi, 7-8 (1995). Sabahattin Kudret Aksal, Dranasn iiri, Denemeler, Konumalar, s.51.

404 405

air, Duru Gk adl iir kitabndan sonra hibir ekilde bugnk konuma dilimizde yer almayan szcklere yer vermez. Yine bu blmde iaret edeceimiz ierikle balantl ve nesne dzeyinde kalmak kaydyla bugn iin bize yabanc kalan baz szcklere yer vermitir. Nesne ad olmamakla birlikte ilerinde en dikkat ekici olan, airin ilk defa 1984 ylnda yaymlad Saat iirinde geen Osmanl Trkesinde tral anlamnda kullanlan matru szcdr. Saat, iirler, s.406.

435

kaynakl szcklere zaman zaman rastgelmek mmkndr. Fakat, bu tercih 1950lilerden sonra yerini dil konusunda daha titiz bir anlaya brakr. Trk Dil Kurumu yesi olduu 1956 ylndan sonra ok daha bilinli ve sorumlu bir yaklamla ya da endie ile iir dilini kurmaya zen gsterdii hissedilir. lk iirlerindeki arkaik szckleri yenileriyle deitirmesi bunun en nemli gstergesidir. diyr, medar, cenup, nedamet, memleket, belde, skt, bahtiyar, sema, umman, sevkiyat, sefalet, sulh, beyhude, namtenahi, hasret, meyhane vb. Osmanl Trkesine ait szckleri ilk iirlerinde kulland grlmektedir. Aslnda kullanlan hibir szck konuulan dilden uzak veya arkaik deildir. Hatta bunlarn byk bir ounluu gnmz Trkesi ierisinde sklkla kullanlan hi de yadrganmayan szcklerdir. Burada dikkatleri zerine eken tavr, airin daha sonra bu tr szckleri yenileri ortaya ktka veya hassasiyeti arttka ztrkeleriyle deitirmesi olmutur. Yoksa o hibir zaman gnlk konuma diline ait sz varlndan asla uzaklamam szck dzeyinde olmak kaydyla anlalmay zorlatracak bir tercihe ynelmemitir. Dnemi ierisinde yaplacak kk bir kyas ile adalarna nazaran ok daha sade bir dil kulland rahatlkla grlecektir. 1958 ylnda yaymlanan Duru Gk deta daha duru bir dilin habercisidir. Daha sonra yenisiyle deitirme zorunluluunu hissedecei hibir szce buradaki iirlerinde yer vermez. Bu deiimde zleme akmnn teorisyenlerini toplayan Trk Dil Kurumu yeliine seilmesinin etkisi olduu aktr. Aslnda Kurumun ynlendirdii bu akmn ilkelerini yeliinden nce benimsemi olmas bunu bir ok yazsnda dile getirmesi belki de yelii beraberinde getirmi ve bu yelikle sorumluluu bir kat daha artmtr. Hatta bu sorumluluk kendi ifadesi ile hibir gemii olmayan, ansz, imgesiz szckleri 406 iire sokmada onu cesaretlendirmitir. lk basks 1958 ylnda yaplan Duru Gk kitabyla birlikte iirlerinde Trk Dil Kurumu nderliinde yrtlen dil zlemesi hareketi ierisinde deerlendirilebilecek baz szcklere yer vermeye balar. lk defa getii yerler bakmndan bu szcklerin kitaplara gre dalm yledir: Duru Gk: delimen, tutku, umut,

406

Sabahattin Kudret Aksal, age., s.51.

436

Elinle: acun, akl, ant, arta, deirmi, devinek, erek, evren, olanak, sevi, us, yabanl, yaln. Eik: ayrks, bellek, betik, bilgi, dsl, orgun, sarka, sunu, tze, ussal, yonut. Bir Maviyi Bulmak: ansdmz, eskil, gmt. izgi: zn, yonuk. Zamanlar: kanksa, yonu. Bir Zaman D: utku. Buluma: gksel, ikircil, kout, ksnl. Batk Kent: anlak, ierlek, iil. Her airde olduu gibi Aksaln szck seiminde etkili olan bir dier ge iirde ifadesini bulan temadr. Bu slbu etkileyen tabii bir durumdur. Zira anlatlann bu zorlamasndan airin kendini soyutlamas ou zaman mmkn olmaz. Her temann kendine ait bir szl olduunu sylemek istemediimizi zellikle belirtmek istiyoruz. Aslnda bizim burada vurgulamak istediimiz birtakm szcklerin baz temalarda srekli yinelenmesidir. Mesel Aksaln Anadoluyu anlatt iirlerinde ayak, urba, bostan, korkuluk, dere, kavak, al, samanlk, dam, halla, marangoz, kerpi, tas, hasr, vendire ve dven szcklerini en ok kullanlan szckler arasnda sayabiliriz. Denizi, ksmen denizle balantl olmak zere uzak diyarlara g temasn iledii iirlerinde mendirek, palamar, atana, kerteriz, kalyon, karamuk, yelken, mavna, ilep, duba, gverte, tayfa, iskele, rhtm ve lodos szcklerini yinelenen szckler arasnda gsterebiliriz. Daha nceki blmde doa iirleri ile ilgili olarak ortaya koyduumuz tablo bu uygulamann baka bir rneini oluturur. Bu ekilde Sabahattin Kudret Aksaln her temaya ait bir szck listesini oluturmak mmkndr. Aksaln iirlerinde szck seiminin temayla yakn ilikisini gstermesi bakmndan Bir Zaman D bize olduka yardmc olacak bir eserdir. air bu eserinde yer alan 88 iirinin neredeyse tamamna yaknn anlar ekseninde yazmtr. Kitabn adndan da anlalaca zere air ocukluk, genlik dnemlerini yad etmekte ve bunlar iirlerine tamaktadr. Gemie ait ne varsa, kii ve mekan ayrmadan duygulanmlarn iir dilinin sunduu imknlar ierisinde lmszletirmek, bir lde vefa borcunu bu ekilde demek Sabahattin Kudret Aksaln balca amalar 437

arasndadr. Konu gemi olunca air, eski zamana ait yaamnda yer etmi, anlarn ssleyen zellikle varlk boyutunda arm gc geni szckleri seme ve kullanma gayreti ierisinde olduu gzlemlenmektedir. Bu szckler bugn bizim iin byk bir ounluu ile noltalji ykl szckler arasndadr. Aksal, okuyucuda gemie zlem duygusunu uyandrmak, ilgin nesneye ynelerek onlarda ykl maziyi yaanlan zamana tamak istemitir. Bu szckleri balca iki grupta toplayabiliriz. 1. Giyim kuamla ilgili szckler: canfes, ark, duvak, firkete, hotoz, ibriim, kon, lepiska, malah, srmakemer, yamak. 2. Ev ve gnlk yaamla ilgili szckler: cumba, dven, gm, hokka, kameriye, kerevet, landon, lenger, lobut, maltz, maraba, minder, vendire, tarh, veranda, yalak, yastaa. Burada zerinde durulmas gereken bir baka nokta, bu szcklerin karl olan kavramlarn bugn baka gstergelerde ifade bulmas, ama onlarn sz konusu kayglarla gemiteki adlaryla iire tanm olmasdr. rnein, hotoz ve firkete adlaryla anlan nesneler, toka adyla bugn de kullanlmaktadr. Fakat air bilinli bir tercihte bulunarak eski adlarn iirinde kullanmay yelemitir. ark ve duvak gibi baz nesnelerin toplumun baz kesimlerinde hl kullanlyor olmas, bunlarn nostaljiye bal armlar iermedii anlamna gelmez diye dnyoruz. Sabahattin Kudret Aksal nostaljiye dayal imaj dnyasn kurarken ayn kitapta bitki ve zellikle iek adlarndan da yararlanmas dikkatlarden kamamaktadr. Bugn ieklere zel ilgisi olmayan bir ok kiinin adn bile bilmedii iek adlarn seen air, ocukluunun stanbulunda bu ieklerin sradan bir baheyi ssledii imasnda bulunmakla okuyucudaki gemie zlem duygusunu younlatrmaktadr. Bu bitki ve iek adlarn da u ekilde sralayabiliriz: aelya, akamsefas, asmakaba, brtlen, itlembik, ebegmeci, fulya, glhatmi, hnnap, hsnyusuf, kpeiei, sardunya, sukaba, ssen, taflan, yldziei. air bunlara ek, akasya, dut, fesleen, gl, ide, kavak, kekik, limon, malta erii, mee vb. ayn anlam balamndaki szckleri iirlerinde kullanarak bizdeki Bir Zaman Dnn kurgulanmasn etkilemek istemektedir.

438

Bununla birlikte airin baz szckleri tema ve iir ayrt etmeden kullanm olmas da dikkat eken bir baka uygulamadr. Bu szckler aslnda simge boyutuna tanm, airin her zaman ve her yerde ayn anlam balam ierisinde kulland szcklerdir. Aksaln iirlerinde iki szck dikkatimizi eker: mavi ve eski. mavi bazen isim bazen sfat eklinde tam 130 iirde kullanlmtr. Bu da demektir ki air iirlerinin % 17sini mavi szcne yer vermeden yazmak istememitir. Ayn iirdeki yinelemeleri gz nnde bulunduracak olursak bu kullanm ciddi bir oran iaret eder. Yaama sevincini doyasya yaayan airin iirlerindeki bu younluu mavi szcne yklenen anlam gz nnde bulundurulacak olursa anlamak daha kolay olacaktr. nk ok deiik birleimlerle karmza kan mavi szc yaama sevinci ekseninde anlam kazanr. Yaam seven, yaama sk skya bal olan aire gre sevincin, neenin, mutluluun var olmann tadn mavi simgeler. Huzurun hkm srd diyarlar mavi bir aydnlk ierisinde tasavvur etmesi, 407 her sabah bizleri saadetle buluturma erefini sabahn duru maviliine vermesi hep bu yaklamla anlam kazanr. Her sabah her yremizi maviye bulayan, 408 bizi doayla buluturan gne bu yzden mavi bir gnetir. 409 Bizler onu baz sabahlar bir ku gibi evremizde uuurken grrz. 410 Bazen ehrin grltsnden, karmaasndan, kirinden pasndan soyutlayacak bir k olur, onun ile boyanmak isteriz. 411 Bize yaama davet eden gvercin ancak mavi bir gvercin, 412 krlang ancak mavi bir krlang olabilir. 413 Onda sihirli bir g vardr. 414 Akamn olmas ile bu gcn kaybeder. deta kirli bir mavi ile burun buruna geliriz. Bu sefer akamn kirli mavisiyle tanrz. 415 Mavinin kirlenii kirli bir
407 408 409

Obad, iirler, s. 24. Uyku, iirler, s. 57. Doa Dedi Ki, iirler, s. 125.

Fareler, iirler, s. 116. Gz Akamnda Kadn, iirler, s. 246. Mays, iirler, s. 278. O Zamand, iirler, s. 448. Tfek, iirler, s.163. le st iir, iirler, s. 23. Elinle, iirler, s. 111. Sabahleyin, iirler, s. 355. Mavi, iirler, s. 407. Akama Doru, iirler, s. 176.

410 411 412 413 414 415

439

maviye dnmn sadece akamlar deil, baz sabahlar da ahit olmak mmkndr. Souk bir ehir sabahnda bulank gkyznde maviyi kirlenmi buluruz, ama aresiz seyrederiz. 416 Aksaln iirlerinde mavi bir ok nesnenin, kavramn, olgunun hi de alk olmadmz bir ekilde rengi oluverir. air onlar maviye dntrmeyi ok sever, onlar srekli mavi grmek ister. Bir maviyi arayan air bunu bir kentte, stanbulda bulur. Ona gre stanbul mavi bir kenttir. 417 Ona huzuru tayan atanann dd mavi mavi ter. 418 Bu iki nitelemeye unlar ilave edebiliriz: Mavi sesi lambann, 419 Mavi ev, mavi yol, mavi aa, 420 mavi ku, 421 mavi bir ayr, 422 mavi ot, 423 mavi bir da, 424 mavi ses 425 ve mavi kz 426. Mavi szcne ait Aksaln iirlerindeki bu kazanmlarna, ayn ekilde yaama sevinci ekseninde, gkyz ve denizi mavi rengiyle sevmesini, onlar daha ok renkleriyle iirine almasn ekleyebiliriz. Onun iin deniz bir kez mavi ise, gk iki kez mavidir. 427 Sabahattin Kudretin iirlerinde maviden sonra en ok yinelenenlerin banda eski szc gelir. eski daha ok sfat zellii ile yitiriliin simgesidir. Aslnda o yaamn srlarn, yaanty anlatrken, gizli kalm deerleri, biimleri gn na karmay da amalar. zeri zaman tozu ile kaplanm deerli ne varsa derinliklerden tutup karr. te bugn bizim varlmzn yegane sebepleri, bunlar olmasayd bugn biz yoktuk demek ister. Modern insana seslenir, yitirilen deerleri
416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427

Glgeler, iirler, s. 283. Kou, iirler, s. 122. Bir Maviyi Bulmak, iirler, s. 187. Testiler, iirler, s. 379. Yamur, iirler, s. 369. Ses, iirler, s. 438., Grntler, iirler, s. 461. Zaman Mavisi Kula, iirler, s. 265. Bir Gecede Bir Odada, iirler, s. 362. Bir Evi Dnmek, iirler, s. 377. Trenler ve stasyonlar, iirler, s. 390. Bu sabah, iirler, s. 427. ie, iirler, s. 434. Mavi, iirler, s. 407.

440

bir bir tanyn onlara sahip kn der. Bu ynyle iir bitiin, tkeniin, yitiriliin hikyesidir. eski onun iirlerinde hep bu balamda ifade kazanr. eski gk, 428 eski gkyz 429 insanln doruk zamanlarn, eski bahe, 430 eski sokak, 431 eski zn, 432 eski aydnlk, 433 eski gece, 434 eski zaman, 435 eski sevda,
436

ounlukla ocukluk gnleri olmak zere anlara karm gnleri, eski aa, 437 eski uurtma, 438 eski gne 439 ve eski ku 440 sahip olduumuz, ahit olduumuz ne varsa hepsinin eskiliini imler. Bu anlam boyutunda yitirilen kltr, yitirilen doa, yitirilen medeniyet, yitirilen ocukluk, yitirilen sevdalar eski ile iire girer.

2. Dize ve Cmle Yaps 2.1. Dize Yaps 2.1.1. Tek Szckl Dizeler Hemen her iir kitabnda belli oranda younluk kazanan tek szckten meydana gelen dizeler Sabahattin Kudret Aksal iirlerinin bir yapsal zellii olarak karmza kmaktadr. Aksal tek szckl dizeye ilk defa 1940 ylnda Sokak dergisinde yaymlad Monsieur De Cointre in iir 441 adl iirinde yer verir. Bu

Mavimsi Zaman, iirler, s. 155. Zaman Mavisi Kula, iirler, s. 265. Srek, iirler, s. 275. Gkler, iirler, s. 395.
429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441

428

kili, iirler, s. 168. Gn Dnd, iirler, s. 245. Eski Gece, iirler, s. 262. Kaplar, iirler, s. 263. Eski Aydnlk, iirler, s. 263. Eski Gece, iirler, s. 262. An, iirler, s. 264. Yaz Gecesi, iirler, s. 49. Aacm, iirler, s. 259. Yolculuk, iirler, s. 201. kimiz, iirler, s. 259. Gz Akamnda Erkek, iirler, s. 246. Sokak, 2 (Nisan 1940). iirler, s.30.

441

iiri ayn yl yaymlanan Orda ve 1941 ylnda yaymlanan Baca adl iirler takip eder. Tablo 22: Tek Szckl Dizeler

Kitap Ad
Tek Szckl Dize Says / Toplam Dize Says arkl Kahve Sayfa

iir Ad

1/12

25

Orda

Monsieur De Cointre in iir Baca arn Pencere iir Yazamamak Btn Sylediklerim Bir Sabah Uyanmak Gndelik Her Gnk Yenilik Gece Yars iir Benim de Gen l ehit Gnlerden Biri in vg Yaz Gecesi Belay Ak

1/9 1/3 1/3 1/6 1/5 2/8 1/14 1/9 1/10 1/13 1/14 2/16 1/6 4/12 2/16 1/7

30 30 31 32 33 33 35 35 36 38 43 45 46 46 49 49

442

Kitap Ad
Tek Szckl Dize Says / Toplam Dize Says Gn I Sayfa

iir Ad

1/12

65

Bir Aa Konutu

Gecenin lerlemi Vakti Bir iire Balamak zere Anadolu Yaylas Bir Kasabada Uyanmak Eya Hikaye-i Sevda

3/32 1/12 8/95 2/12 1/20 2/79

66 73 76 79 80 85

Kitap Ad
Tek Szckl Dize Says / Toplam Dize Says Duru Gk Sayfa

iir Ad

1/46

91

Ak Aydnl Akln

Okul D Sabah Gnei At Parkta Yalnzlk Hali Sabah Trks Sahiden Sabaha Kadar Bilirsiniz

2/20 3/15 1/8 1/12 1/14 2/9 2/20 1/10 1/7

93 94 98 99 101 101 103 103 104

443

Kitap Ad
Tek Szckl Dize Says / Toplam Dize Says Sayfa

Eik
iir Ad

1/3

178

Kapdan kar kmaz

Sarmak Tutsak Kargalar Leke

1/6 1/25 5/38 1/33

179 179 181 183

Kitap Ad
Tek Szckl Dize Says / Toplam Dize Says Sayfa

izgi
iir Ad

1/12

216

Her eyin Sustuu Saat

Kitap Ad
Tek Szckl Dize Says / Toplam Dize Says Sayfa

Zamanlar
iir Ad

1/5

332

Ge Saatte O Sokak Yeni Batan ld Sabah 1/37 1/14 1/3 1/2 335 343 343 344

444

ocuk Yldzlar Grnm oban Kediler Ay Bulutlar iir Kitaplar Yokluk Gn Boyunca Yolculuk

1/2 1/3 1/3 1/3 1/3 1/3 1/2 1/4 1/4 1/3 3/9

344 344 345 345 345 346 346 346 346 347 348

Kitap Ad
Tek Szckl Dize Says / Toplam Dize Says Bir Zaman D Sayfa

iir Ad

1/5

358

Bir nek Ba

Sokak Geceye Bakmak Kl Dmlenenler lemeler Bir Dengede Yamur Mahalle Bir Evi Dnmek Bir Soka Dnmek lest Yamurlu Yolculuk iirleri Eski Zaman iirleri

1/6 1/11 1/6 8/24 2/15 1/15 1/6 9/121 7/12 9/16 3/12 2/10 18/26 2/12

361 363 366 367 368 369 369 370 377 378 379 380 382 393

445

Kitap Ad
Tek Szckl Dize Says / Toplam Dize Says Sayfa

Buluma
iir Ad

4/12

417

Nocturne

Bu Gece
Noktalamalar Bir Geceye Bak Konuklar l Yonular Bir Zamann Drt Kesiti Bir Sokaktan Bir Ada Skp Kalm Eski Yamur Evler Bir ly Anmsamak O Zamand Yaz Ve ocuk Bir stanbuldu Bir Karanfil Koyuyor Masaya Bir Kanat Sesiyle Bir Yaz Gnnde Bahe Resmi Grnmler Bir lkyaz Gnnde Asfalta iir Giderken Grntler Lohusa Gibiydi Bakmak

1/24 3/29 3/9 14/74 3/17 3/31 2/33 2/12 1/5 1/5 2/10 1/3 3/12 3/23 3/16 1/6 1/16 2/6 2/6 14/32 4/12 9/20 1/6 1/8 2/23

419 422 426 430 436 440 442 444 446 446 447 448 448 449 451 452 453 454 454 457 460 461 462 462 465

446

Hep Akyordu Ay Kldke Bir Yazn Aydnl skele Eski Mays Sonsuza Dnmek Dnerek Bir izgiyi izdike l Svari Szck ve Ozan Bakarken Bir Akta Gz Bitimine Doru iir stne Notlar Yine An

2/10 5/16 1/52 1/9 1/9 3/9 2/12 7/19 4/6 1/4 7/15 3/12 2/9 2/7 2/11 1/18

466 467 468 471 472 474 477 478 479 480 481 482 482 483 489 500

Kitap Ad
Tek Szckl Dize Says / Toplam Dize Says Sayfa

Batk Kent iir Ad

1/6

45

Dnm
Bir Kr Gezgininin Trks Bu Sabah Da Neden Bir Gece ki Zamanl iir Bir Zamandan Notlar Bir Zamand Dnrz Yalnzlk 5/30 1/6 1/14 1/6 1/9 1/40 1/19 1/8 1/6 75 81 87 92 93 94 96 105 107

447

Her ey iir Bir ngraktr Bir Gn Evler Mahalleler Yaz Gecesi Balkonda Oturanlar

1/17 1/5 1/13 2/16 1/8

112 121 129 131 132

arkl Kahvede 17, Gn Inda 7, Duru Gkte 10, Eikte 5, izgide 1, Zamanlarda 16, Bir Zaman Dnde 15, Bulumada 42 ve lmnden sonra yaymlanan son iir kitab Batk Kentte 15 olmak zere toplam 128 iirinde kullanlan tek szckl iirlere yer verilmeyen sadece iir kitab, Elinle, Srek ve Bir Maviyi Bulmak dikkat ekicidir. Hemen her dneminde kulland bu dize yapsn sz konusu bu kitapta bulamamzn bata gelen nedeni Elinle ve Srekte toplanan iirlerin byk oranda dzenli nazm ekillerine ve vezne sahip olmas, Bir Maviyi Bulmakda ise dzyaz iirlere yer verilmesidir. nk tek szckl dizeler daha ok serbest nazm ekillerinde yer bulabilmektedir. Bu kitapla birlikte anmamz gereken Eik ve izgide ok az sayda tek szckl dize yapsna sahip iirin var olmas ayn nedene balanabilir. Bu be kitabn birbiri pei sra yaymlanmas airin bu devrede bu yapdan uzaklamas olarak deil, belki de bu zaman diliminde serbest nazmdan uzaklamas eklinde deerlendirmenin daha doru olacan dnyoruz. Buluma kitabnn 42 iirle bu dize yapsnn en fazla kullanld kitap olmasndaki en nemli neden de biraz nce sylediimiz serbest nazmla ilgilidir. Bu kitaptaki 123 iirde hece veznine yer verilmemesi, tek szckl dizelerin yaygn bir ekilde kullanlmasna zemin oluturmutur. Tek szckl dizeye sahip iirlerin kitaplara gre dalmn gsteren tabloda iki kullanm zellii n plana kmaktadr. Bunlardan birincisi airin bir iirde tek szckl dizenin youn bir ekilde kullanlmasn istememesidir. Tek szckl dizeye sahip 128 iirin 75inde sadece bir dizenin, 22sinde 2 dizenin ve 13nde 3 dizenin kullanlmas bunu gstermektedir. Ayrca tek szckl dizelerin ksa veya orta uzunluktaki iirlerde daha ok tercih edilmesi ikinci kuatc zellik olarak sylenebilir. 448

Sz

konusu

bu

dize

yapsnn

hece

vezniyle

yazlm

iirlerde

kullanlmadn sylemitik. Bunun bir istisnasn Eikte rastladk. Sabahattin Kudret Eikte yer alan hece vezniyle yazlm bir iirinde tek szckl dizeye yer vermi, ve onu da vezne uygun semitir. Rzgr uyanklmda Bir ya youn ve kara Yaygn stme bama Bulaacakmasna
Leke, iirler, s.183.

Bulumada yer alan Szck ve Ozan iirinde tek bir sesten ibaret o iaret zamirini, Batk Kentteki ki Zamanl iirde ise de eki/balacn bir dize eklinde sunmas ilgin iki rnei oluturur. Bir szckle bylenmi yatyor o bir aydnln glgeledii yerde
Szck ve Ozan, iirler, s.481.

Ne klar, ne gzler, ilkyazlar Savrulup dnd yremizde, Grmedik. (Her ey aknla Benziyor!) lverdik bir gn De.
ki Zamanl iir, Batk Kent, s.93.

denin lverdik bir gnde eklinde bulunma eki, lverdik bir gn de biiminde bala grev ve anlamlarnda ikili bir kullanma imkn tanyan tek szckl bir dize yaps ierisinde sunulmas iaret etmemiz gereken bir baka uygulama zelliidir. Bu yaplandrma phesiz airin iirini younlatrma abasna iaret eder. 449

2.1.2. Szck lemesi Muzaffer Uyguner Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde ikilemelerle birlikte szck lemelerinin nemli bir yer tuttuunu syler. 442 Biz bu iki uygulamaya drtlemeleri ekleyerek ikilime konusunun ele alnd blmde ayrntl bir ekilde ilemitik. Burada ise bir dize yaps olarak karmza kan ikileme, leme ve hatta drtlemelere dikkat ekilmek istenmitir. Sabahattin Kudret Aksal bu yineleme yapsn bir dize eklinde sadece 4 iirinde yer vermitir. Bunlardan ikisi leme, biri ikileme ve dieri de drtleme eklindedir. rm rm rm Bir yce matematik bir d
Sokak, iirler, s.143.

Konuuyordum, konuuyordum, konuuyordum, Yanbanzda; ot brm gne burlarn

Konumak, iirler, s.164.

Fr dnyor odada arpyor duvarlara tavanlara lk la

Kargalar, iirler, s.181.

iteledii gecesini brakarak amar teknesinde Kouyor kundan bana Tkryor, tkryor, tkryor, tkryor.
Mahalle, iirler, s.373.

Muzaffer Uyguner, Sabahattin Kudret Aksal, Yaam, Sanat, Yaptlarndan Semeler, Bilgi Yaynevi, Ankara 2000, s.67.

442

450

2.1.3. Dize Blme Uzun anjanbemant veya

443

ksa

olmasna

dikkat

etmeden

cmlenin

bir

dizede

tamamlanmasn yadsma, cmlenin dizeden dizeye sramasna izin vermeye denir. Bu dize yapsnn ilk uygulamalarn Tanzimat dnemi airlerinden Reca-zade Mahmut Ekreme kadar gtrmemiz mmkndr. 444 Fransz iirinden aldmz dize krma yntemini Abdlhak Hmit devam ettirmi, asl gzelliini ise Fikretle birlikte bulmutur. 445 Cumhuriyet dnemi airlerimizce daha da gelitirilen dize blmeyi Sabahattin Kudretin ilk iirlerinden son iirlerine kadar deien younluklarda rastlamak mmkndr. Fakat zellikle son dnem iirlerinin daha youn, daha eitli ve renkli dize blmelerini ierdiini syleyebiliriz. Btn uygulamalarnda deimeyen temel ama ahengi monotonluktan kurtarmak, onu daha renkli, daha kvrak bir hale sokmaktr. 446 Aksaln iirlerindeki dize blme uygulamasnn balca hususiyetlerini yle sralayabiliriz. 1. Dizeyi krma sadece iki dizeyle snrl kalmamakta, dize zaman zaman iki, ve drt dizeye kadar blnebilmektedir. Sevinin elinde su gibi ince, Bir Akamd mavi. Uzanyorduk, Serin yataklarnda yan yana, Geceyle gndz arasnda ilek, Gidi geliine dncenin. ()

Bu terimin deiik yazl biimleriyle karlaabilmekteyiz. Anjanbman, Arslan Tekin, Edebiyatmzda simler ve Terimler, tken Yaynlar, stanbul 1995, s.45. Enjanbement, Kenan Akyz, Tevfik Fikret, Ankara niversitesi, Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yaynlar, Ankara 1947, s.198. Angenbement, Ahmet Hamdi Tanpnar, XIX. Asr Trk Edebiyat Tarihi, alayan Kitap Evi, stanbul 1990, s.521.
444 445

443

smail Parlatr, Reca-zade Mahmut Ekrem, Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar, Ankara 1995, s.158.

Mehmet Kaplan, Tevfik Fikret, Dergah Yaynlar, stanbul 1995, s.257-258. Kenan Akyz, age., s.198.
446

Kenan Akyz, age., s.198.

451

Bir yamur arasz yaard, amur Basard sokaklarmz. Yasa, Bir parlty retmek olmal Ondan. Altn damarn bulmak Ve ilemek bir scak tezghta.
kili, iirler, s.168.

2. Aksal tamlamalar ve ikilemeleri blerek ahengi monotonluktan kurtarmay denemitir. Birbirini tamamlayan veya yinelenen gelerin bir parasnn dize sonunda braklmas dier parasnn ise dize bana tanmas yan yana dizilmesinden daha etkili bir ahenk ortaya karmtr. Fiyonglar kart topraktan, hi Grmediimiz (orda) safir Kular kondurt penceresine!
Sylen ve Zaman, Batk Kent, s.67.

Ekmeimiz kld, uval uval bulgurumuz eridi.

Gnden Gne, Batk Kent, s.84.

3. Cmle blmeyi btn imknlaryla kullanan air, szckleri blmeyi de denemitir. Eskimolar, yaratlar La dolduran gecemizi ocukluk! Tutup savuran Yakamzdan bizi kutup Yldz, akamlar bom Bo evlerine!
Bir Zamandan Notlar, Batk Kent, s.94.

452

Yukardaki rnekte air yaratlarla szcnn son ekini alt dizeye kaydrd gibi dzyazda olduu gibi bombo pekitirme sfatn da blmekten ekinmemitir.

4. Bu uygulamalarn nazm nesre yaklatran bir yn olduu dikkatlerden uzak tutulmamaldr. Bir bakma bu uygulamaya dzyaznn iirsellemesi de denilebilir. Denize kout yryordu, Ak giysili bir kadnd, ge Saatlerde grnr bir dal Tutard elinde, kokusu Bize doru uzar, biz ki hep Geride, bahelerin duvar Diplerine tnemi, bakar Dururduk uzak gemilere, Sonu yok yere, oralara, Bilmedik hi aradmz Neydi? Kosak da bulsak! Hangi Bulutun altnda
Bir Zamandan Notlar, Batk Kent, s.95.

Hemen her cmlenin blnerek dizelere yerletirilmesiyle ortaya km yukardaki iirin her cmlesini bir dizede toplayarak onu deta nesirletirebiliriz. Denize kout yryordu, Ak giysili bir kadnd, Ge saatlerde grnr Bir dal tutard elinde, Kokusu bize doru uzar, Biz ki hep geride, Bahelerin duvar diplerine tnemi, Bakar dururduk uzak gemilere, Sonu yok yere, oralara, 453

Bilmedik hi aradmz neydi? Kosak da bulsak! Hangi bulutun altnda

5. Aksal iirlerinde dize blmelerinin daha arpc rneklerini noktalama iaretlerinin kullanld iirlerde buluyoruz.

2.1.4. Uzun Dize Sabahattin Kudret, rneklerini son iirlerinde zellikle Bir Zaman D ve Bulumada grdmz baz uygulamalarnda dizeyi mmkn olan en uzun biimiyle karmza karr. air bu uygulamalarnda, dize ne kadar uzun olursa olsun onu blme yoluna gitmez. Bu ynyle bu dize yapsnn dize blmede grdmz yapyla zt bir grnm sunduunu syleyebiliriz. Uzun dizelerin anlama ynelik bir kurgusu sezilmektedir. air anlam btnln koruma gayreti dikkatlerden kamaz. Dizeyi krmadan, eip bkmeden, kesintisiz sona ulatrmay ister. Ayrca soluksuz yaplan okumayla okuyucuya ayr bir ahenk duygusu sarar. Karmak bir dten uyanr uyanmaz gnein trtl tavanda. Duvar saati alar, sofann aydnl bir baka. Tulumbann aputunu sker bir kadn yaz gelince, raflarn erimi ktlar kalr elinde. Yaz gelmez ki bizim oralara, yazn geldiini atanann ddnden anlarz, ter mavi mavi. Ku boynunu uzatr, yer otunu havuzun, k kemirir bahede.
Testiler, iirler, s.379.

Yukardaki blm 6 dizeli bir iir deil de, 4 dizeli bir iir saymamz gerektiren en nemli neden, uzun dizelerin deiik yaymlarnda farkl yerlerinden krlmasdr. Ayrca krlan blmlerin ieriden ve kk harfle balamas dizenin bir btn eklinde alglanmasn salk veren bir baka nedendir.

454

Testiler iirine ait yukardaki blm 1988 ylndaki yaymnda yle dzenlenmitir. Karmak bir dten uyanr uyanmaz gnein trtl tavanda. Duvar saati alar, sofann aydnl bir baka. Tulumbann aputunu sker bir kadn yaz gelince, raflarn erimi katlar kalr elinde. Yaz gelmez ki bizim oralara, yazn geldiini atanann ddnden anlarz, ter mavi mavi. Ku boynunu uzatr, yer otunu havuzun, k kemirir bahede. air noktalama iaretleriyle duraklarn oluturulduu uzun dizelerde de anlam btnln gzetmitir. Kalakalm kerevette. Ynt. rkiliyordu birdenbire. O eki hamur dyordu usuna, yufka, bu sabah at. Biber kzarm m, kurumu mu pestil? Hep yana yatk bu aa, kpeiekleri, ssenler, akamsefalar savruk. Kuyuyu mutfaa balayan yol gnele ezik. Acmaya yz tutmu bir kekremesilik yeilde. niyor akama yazn tozul bulutu. Buza bryor gevrek sesiyle. Geen bir yayl yoldan. Gemi zaman myd itlembiin karartt bahe, kaps alnca sallanan it, kesik alan ngrak, kurulu sofra, ksarak brakt bir lamba eikte.
Dan Eteinde, iirler, s.389.

20ye yakn iirde grdmz uzun dizelerin dzyazya bir giri misyonunu tamas bu yntemi nemli klan nedenlerin banda saylmaldr. Kronolojik bir okumayla ok ak ekilde grlecei zere air uzun dizeyle dzyazya adm adm gei yapmtr. Uzun dizeler nazmla dzyaz iir arasnda kalan gei dnemi rnleridir. airin dzyazya geiini kolaylatran rnlerdir. Bununla dzyaz iirlerinden sonra uzun dizelere yer vermedii anlamn karmamz gerekir. Fakat airin dzyaz iirlerinden sonra uzun dizelere fazla yer vermedii de bir gerektir. 455

2.1.5. Dizelerde Ayralar Sabahattin Kudret Buluma kitabndaki Kasm 1987de Adam Sanatta yaymlanan O Sabah Gk adl iiri ile birlikte baz iirlerinde ayralar kullanmaya balar. 16s son iir kitab Batk Kentte, dier 12si ise Bulumada olmak zere toplam 28 iirinde ayralara yer verir. Bir szc aklamak, szcn baka bir niteliine vurgu yapmak, dize ierisinde, tpk nesirde olduu gibi, ara sz grevinde bir ifadeyi araya sktrmak iirin dize yapsn, dolaysyla slbunu etkileyen bir baka zelliktir. Dzyazya ait bir kullanm zellii olan bu aklama ifadelerinin iire tanmas, iirin dzyazya yaklamasna neden olduunu syleyebiliriz. Daha ok serbest nazmla yazlm iirlerinde kullanlan ayralar, okumada bir duraklamaya yol amakta, vezinli iirlerdeki gibi durak grevini stlenmektedir. ie odalar, (aynalar da i ieydi), saatlar (en azndan her odada birden ok saat) bir yere yetieceklermi gibi hzl (pek de grltyle) ilerler, onlar kurard ksa bir cce. O gece (daha o gece) ikiz koumlarnn yakl ikiz atlarn. Saklambal yollar, kovuklar hep, gizli aydnlklar, otlarn dayanlmaz yabanl, (buday ezen kadnlar kasl bacaklaryla), Zaman'a dadanm aakakanlar. Mutfan nndeki imentoyla svanm bolukta yenen (trensel) akam yemei.
Yazt, iirler, s. 424.

Grld zere air oda, saat ve hzl akam yemei szcklerinin anlamlarn genileten, onlar amlayan, aklayan ayral ifadelere yer vererek yeni iir dili ve slbu oluturmay amalamtr. Ayn ekilde aadaki iirde ise ayralar, bu sefer amlanan szckten sonra kullanlm, sanki unutulmu, daha sonradan akla gelmi ve dizeye eklenmek istenmi gibi bir izlenim uyandracak ekilde verilmitir. Bu tip uygulamalarn iire yeni anlatm kazandrma amac tadn syleyebiliriz. 456

O gn bir dostla beraberdik. Ada vapurunda, gnein (dnk, nceki, daha nceki gne) biriktirdii buuya bakyordu, kar kyya.
Yunuslar, iirler, s. 475.

Aadaki dizelerde ayralar, anlam hedef almakta nesirdeki ara sz grevini stlenmektedir. Havuz, balklar, ince, uzun bir yere Gider gibi hep (nereye gider gibi!)
Her Gn, Batk Kent, s. 101.

alkan! Hep o sallant ka Bin yldan (bak da kork) beridir Durup dinlenmemecesine!
Sylen ve Zaman, Batk Kent, s.67.

2.1.6. Dizelerde Ksa izgi Dizelerde ksa izgileri kullanma alkanl iirimize Reca-zade Mahmut Ekremle girmi 447 ve gnmze kadar bir ok air tarafndan tercih edilmitir. Bunlardan biri de Sabahattin Kudret Aksaldr. Aksaln toplam 11 iirinde 448 rastladmz ksa izgilerin iirde kullanl ayralarla ayn amaca yneliktir. Ksa izgiler yan cmle veya cmleciklerin, veya araszlerin, bir baka ifade ile nesir gelerinin iire yansd durumlarda karmza kmaktadr. Aadaki rnek parada iki izgi arasna alnan dizelerin anlam aklama, geniletme grevi daha belirgindir. Sabah oldu mu gerinirim yatamda Dorulurum -Dnk bir gn nceki

447 448

smail Parlatr, age., s.158.

l, iirler, s.219. Eski Bahe, iirler, s.232. Dn, iirler, s.282. Komu, iirler, s.283, Kilit, iirler, s.328. iir stne Dnce, Batk Kent, s.20. Evler Ki, Batk Kent, s.26. Yaz Gnnde, Batk Kent, s.36. O Akamlar, Batk Kent, s.61.

457

Daha da eski unutkanlklar Pimanlklar yorgunluklar Siz durun durduunuz yerde Gelin istekler tazeliklerBir yol tutturur Giderim
Sabah Trks, iirler, s.101.

Kala kalm yan yana Masada duran kitap, -Yapra ak yineYabangl ve dolap.
Bir Ev Glgede Batk Kent, s.28.

Ksa izgi nesirde konuma izgisi eklinde de karmza kar. Konuma izgisinin zaman zaman iirlerde de kulanldn gryoruz. Sabahattin Kudret son iir kitabnda yer alan bir iirinde ksa izgiyi bu amala kullanmtr. Bu bulut neyi simgeliyor, ocuk? Yalnzl. Bu aa neyi simgeliyor, ocuk? Yalnzl
Simgeler, Batk Kent, s.113.

()

2.2. Cmle Yaps Bir sanatkrn slbunun kodlar cmlede sakldr. Cmleyi meydana getiren szck ve trlerinin tek tek bu ifrenin yaplanmasnda nemli yeri olduu inkar edilemez. Fakat asl nemli olan neyi kulland deil, onlar nasl kullanddr. Elbette air cmle olutururken btn unsurlardan en yksek seviyede yararlanmasn, onlar orijinal ve ahsna mnhasr klmasn bilmeli, bylece

458

kendine has bir slp meydana getirmelidir. Cmleyi oluturan paralarn seimi ve onlarn birleimlerinin deifre edilmesi yoluyla airin slp zelliklerine ulalabilir. Sanat iirini meydana getirirken dilin sunduu btn imknlardan yararlanr ve kendine zg bir seim yapar. Bu seiminde ve ayklamasnda baz dil gelerini daha ok sever, daha ok tercih eder. te aratrmac bu seim ve ayklamayla ortaya kan yapnn peinde olmaldr. Genel geer bir cmleyi sz konusu sanatnn cmlesi yapan genetik zellikleri ortaya karmak temel amatr. Biz buraya kadar Sabahattin Kudret Aksaln ynelimleri, tercihleri konusunda bir ok yapy tespit ettik. Aslnda btn bu ortaya konulanlar ve anlatm teknikleri blmnde syleyeceklerimiz cmle yapsnn birer paralardr. Burada bunlar tekrar edilmeyecektir. Yalnz Aksaln iirinde nasl bir cmle yaps veya yaplar n plna kmaktadr bu sylenecektir. Sabahattin Kudretin iirlerinde her trl cmle yapsnn rneklerini bulmakla birlikte ba ve sonu belli olmayan, ifadeye cmle zellii kazandran yklemden yoksun cmle yaplarnn ba ve sonu belli, ak ve net cmleler kadar youn kullanlm olmas sylenmesi gereken ilk zelliktir. Bir baka ifade ile onun cmleleri arasnda znesi, nesnesi, tmleci ve en nemlisi yklemi olan, btn geleri barndran cmleler en az kurall cmleler kadar mevcuttur. airi eksiltili cmle yapsna ynlendiren balca iki nedenden sz edebiliriz. Bunlardan birincisi air nesir slbunun en nemli zellii olan kendi iinde uyumlu, kurall cmlelerden uzak durmakla iirine has bir dil ve ahenk oluturmak istemi olabilir. nk kurall cmlelerle iire renkli, eitli ahenk yklemek olduka zordur. Cmlenin baz gelerini cmleye tamamak, bir ynyle eksiltili cmleler kullanmak okuyucuyu iir retiminin ierisine davet etmek demektir. Dier bir ifade ile okuyucuya ba ve sonu ak cmleler sunarak bylece onu iirin anlamna ortak etmek istei bir dier neden olarak gsterilebilir. Aadaki iirde air bu tr bir yaplanmaya gider ve okuyucuya yklemsiz, ak iir sunarak hkm okuyucuya brakr. air bunu iirin derin anlamn okuyucuya hazr sunmayarak yapar. Baheye ak soluksuz Gklerde gneler yazn 459

ngrayla obann ocuklua dndmz Camndan glmsediin Sradalar glkurusu Baygn akamlar kokusu Tanralar vdn Kapayarak perdeleri Salarn geceyle yosun Kitapla sabahladn Kpekli av borular
ocukluk, iirler, s.317.

ncelikle birinci drtln ilk dizesini nereye kadar okumamz gerektiini kestiremiyoruz. Baheye ak soluksuz gklerde gneler yazn eklinde ilk dizeyi ikinci dizeyle birletirerek mi yorumlamal, yoksa her iki dizeyi ayr ayr m anlamlandrmalyz? Yani soluksuzu gnein sfat m kabul etmeliyiz? Aslnda her iki okumada doru kabul edilebilir. Zaten airin amac iiri her okumaya ak tutmaktr. Hemen devamnda gelen dizelerin bir ykleme balanmamas ocukluunu dleyen airin bu dyle veya hayaliyle ilgili sadece ipularn vermesi, gerisini okuyucuya brakmas deta okuyucuyu iire ortak etmek demektir. Bu her okuyucudan bu boluun doldurmasn istemek demektir. Aadaki iir, tamamen sfat ve isim tamlamalaryla olumas, cmlenin dier gelerine yer verilmemesi bakmndan ilgin bir rnek oluturmaktadr. air yukardaki iirde olduu gibi burada da ocukluunu dlemekte, fakat asl hkm vermemektedir. Sadece birtakm grsel arlkl unsurlar sralayarak bann ve sonunun doldurulmasn okuyucudan istemektedir. Eski krlar ocukluumun, Akl aydnln rdm krlar, Bulut fundalklar, hznl brtlen, ak badanal ev. Cam gbei erevesi camn.

460

ksz ikindiler, Kpein emesiz yz, Scak samanlar, sarya boyanm gk, Kavakl yolu akamn.
Eski Krlar, iirler, s.359.

Sabahattin Kudret Aksal, iirlerinde bir ok cmle eidine yer vermitir. Hemen her iirinde birka cmle eidini bir arada rastlamak mmkndr. Kurall Cmle: Ky sarsyla akyor Kocam davaryla Mor stleriyle akyor Gmtl gne kavruu Msr idesi ayiekleri Kazlar rdekleri Bir rmakta akyor.
Ky, iirler, s.359.

Devrik Cmle: Dururuz meelerin kebanda Dz ayak bir lede. Bakarz kt evlere ge bakar gibi, G koklar gibi koklarz sarnlarn, Mazgal, kf, inko, Dinmi bir lodosun birikintisi yor Tulumbann yalanda. Kuytusunda sofalarn Canfes giysili bir kz bakyor aynadaki ikizine, Limon sars bir kedi kapda,

461

atsna sarmsak asl evlerle gireriz geceye. Uyuruz bir gnee.

Bir Dle, iirler, s.355.

Onun iirinde keskin izgilerle ayrlm tek bir kullanma fazla rastlanmaz. iirin i musikisine olduka nem veren bir air iin zaten bu dnlemez. O her cmle eidini bir arada, i ie kullanmay sever. Zaman zaman bir eidin bir iirde daha youn kullanldna da ahit olabilmekteyiz. Aadaki iirde ayn ykleme bal kurall ve devrik cmlelerin pei sra sralanmasyla oluan ahenk olduka dikkat ekicidir. Bir eskiciyle gider, Gle yzl zaman. Yaldzl saat gider, Gider akrep ve yelkovan. Odaya dm, Oturmu orta yerine Gne gider. Gider iskete, saksaan. Palto gider, giysi, Servi sandk kokan Simle ilenmi gelinlik, Mangal gider, kilim, Kilimin glleri. Bir scak gider.
Bir Eskiciyle, iirler, s.363.

Soru Cmlesi: Ne var dolapta? Mum iei gelin balklar m, Simler mi, pullar m, teller duvaklar m, Yamaklar m, malahlar m, hotozlar m, ocuk salar m, bukleler mi, lleler mi, Taslar m, taraklar m, masalar m, firketeler mi,

462

Glsuyu mu, misk mi, amber mi, Tts m? Bir kuun sesi mi yoksa?
Yamur Dindi, iirler, s.365.

Bir gmtlk ta her bahede. Kimdiler? Neydiler? Bilinmez ki!

O Sokak, iirler, s.334.

Kili Cmle: Gk ki bamn stnde Ku uuyor gndznde

Yaz Sabah Caddede, iirler, s.318.

Sokaklar ki klrengi Evler kck dolap

Adam, iirler, s.319.

Gece ki bastracak imdi kasabamz,

Bir Dizi Kavak, iirler, s.326.

nlem Cmlesi: Gne perdeyi aralaynca Anla ki sabah oldu, cam a!

Geceye Dek, iirler, s.331.

Olacak ey deil! Kpei Gnele balamlar aaca.

Yrrken, iirler, s.345.

463

Sabahattin Kudret Aksal btn cmle unsurlarndan estetiin en st seviyelerinde yararlanmas bilmi bir air olarak karmza kar. O bu zellikleriyle kendine ait bir cmle yapsn bulabilmi bir modern airdir.

3. Konuma Dili Konuma dili etkilemeye daha ok nem veren, bu nedenle kimi zaman eksiltilere giden ve ton, vurgu, ezgi gibi brn (prozodi) zelliklerinin arlk kazand bir dildir. 449 iir dili ise konuma dilinin stne kurulmu 450 ondan farkl bir st dildir. iir dili zaman zaman konuma diline yaklasa da aralarndaki aykrlklar daha fazladr. Diyebiliriz ki bu sapma artt lde iire yaklarz. Buna ramen iir dilinin ana kaynaklarndan biri gnlk, olaan dildir. Konuma diline ait zellikleri her airde az veya ok bulmakla birlikte baz airler iirlerinde bu zellikleri daha youn bir ekilde yer vermektedir. u da unutulmamaldr ki, iirde etkiyi artran, doal, iten anlatm salayan dizeler dorudan doruya konuulan dil paralarnn aktarlmas yoluyla deil, o gelerden zaman zaman yararlanlmas yoluyla kurulanlar arasnda grlmektedir. 451 Aada konuma diline ait gelerin Sabahattin Kudretin iir dilindeki yeri zerinde durulmu, konuma dili zelliklerin onun slbundaki yeri gsterilmeye allmtr.

3.1.1. Rahat ve ten Syleyi iirin etkisini artran, ona samimiyet ykleyen, onu ekici yapan ve bylelikle kalcl zerinde olumlu etkileri olan zelliklerin banda rahat ve iten syleyi gelir. 452 Sabahattin Kudret Aksal bu adan konuma dilinde ok sk karlatmz birtakm kalplam ifadelerin kullanmna nem veren airlerden biridir. zellikle Garip iirinin ykselen bir deer olduu 1940l yllarda yazd iirlerinde konuma

449 450 451 452

Doan Aksan, iir Dili ve Trk iir Dili, Engin Yaynlar, Ankara 1995, s.47. Doan Gnay, Metin Bilgisi, Multilingual Yaynlar, stanbul 2001, s.218. Doan Aksan, age., s.54. Doan Aksan, age., s.47.

464

diline ait gelerin kullanm dikkat ekicidir. air bu yllarda kazand bu alkanln daha sonraki yllarda da kullanmaya devam ettiini gryoruz. Sabahattin Kudret rahat ve iten sylei daha ok seslenme geleri ile salamaya alr. Bu seslenme geleri ierinde en ok karmza kanlar arasnda ey, ah ve ha vb. tek heceli szckleri sayabiliriz. Bunlarn ierisinde ise en ok eyi kullanmtr. Ta ustalar toprak srcs Ey krallar kralieler ozanlar Ey imdi yitik baklar ocuksu Treleri inemi gemi kadnlar Sen teknelerin yldz araycs
Mavimsi Zaman, iirler, s.155.

Ey eski gebeler Ak bulutlar! Ey gkler! Sisli dalar, ovalar, Ey glgeler! Sazlklar! Sonsuzlukla yanyana Ey doa! Byk ayna.
Ey Doa, iirler, s.277.

Ey yazlar, Emzirdiiniz zenci kadnlar!

Yazlar, iirler, s.354.

Ey mavi Al beni Zamana bula

Mavi, iirler, s.354.

Aadaki iir samimiyetini sadece ah szcne deil, ayn zamanda iinde barndrd genellikle ahile birlikte sylenen yaknma anlam ieren sz

465

grubuna borludur. stediimiz dzende devam etmeyen, tersine giden ilerin sonunda sylediimiz Ah benim sz grubu ile balayan Ah benim dertli bam! gibi ifadelerdir bu doal, rahat ve iten syleyii temin eden. Yolum da ve dneme Dingil krk Atlarm huysuz tepiniyor yamurda Ah benim kahrl yaamm!
Arabacnn Trks, iirler, s.473.

Siz uyursunuz uzun, en Uzun uykunuzu. Kaskat Soluk solua ve soluksuz Ha koptu ha kopacak yay
Srtma, iirler, s.162.

Bir ses versin aa gibi yilikten gzellikten sevdadan Ha atlad ha atlayacak nsan yreine karlk
inde, iirler, s.95.

Aksal tek heceli bu seslenme szckleri dnda bakn, merhaba, hele vb. birtakm konuma diline zg kullanmlar doal sylei ulamada kullanr. Bakn imdi u sayacam eylerin Okulu yok
Okul D, iirler, s.93.

Merhaba yeni gelen gn Gkyznde belirsiz aydnlk Denizde ivit mavisi Merhaba yaama gcm
Yeni Gelen Gne Trk, iirler, s.94.

466

Bir glgedir kovaladklar gn gece Hele bovermilerse kza kzana Var kes umudunu artk sen bylesinden
Kr Ik, iirler, s.97.

Yukardaki iirde Hele szc ile balatlan bu doal syleyi biimi, hemen sonrasnda gelen Var kes umudunu artk sz grubu ile desteklenmi ve daha da glendirilmitir. Yresel syleyiin ve ataszlerinin iir diline tanmasna ilgi gstermeyen Sabahattin Kudret iirlerinde rahat, doal ve samimi syleyii salayan daha baka geler rahatlkla bulunabilir. Bizim yinelemeler bahsinde ele aldmz ikilemeler bu sz konusu syleyii zenginletiren gelerden sadece biridir.

3.1.2. Deyimler Deyimler iirsel syleyie doallk, itenlik kazandrarak slbu etkili klan kalplam sz gruplarnn banda gelir. Aksal konuma diline ait bu syleyi biimini kendi slbu ierisinde eriterek iir dilini zenginletirmeye almtr. Deyimlerin Sabahattin Kudretin iir dilindeki yerinden sz edilebilmekle birlikte, btn iirleri gz nnde bulundurulacak olursa kullanm orannn olduka dk olduu sylenebilir. Rahat ve iten syleyi biimleriyle n plna kan ilk iir kitaplar arkl Kahve ve Gn Inda deyimlerin yeri olduka snrldr. air bu ilk kitaplarndaki samim syleyii iirlerini kuatan lirizme borludur. Garip iirinin etkisinden yava yava syrlmaya baladnn, hatta kiisel slbunu byk lde oluturmay baardnn ilk iaretlerini veren Duru Gkte deyimler olduka fazla kullanlmtr. Duru Gkten sonra yaymlanan srasyla Elinle, Eik, izgi, Srek ve Batk Kentte yer yer deyimlere rastlanr. Biz, btn iirleri zerinde yaptmz incelemelerde toplam 50ye yakn farkl deyimin kullanldn tespit ettik. Bu deyimlerin balcalar unlardr. 453

Deyimlerin yazlnda mer Asm Aksoyun hazrlad Ataszleri ve Deyimler Szl esas alnmtr. Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1984.

453

467

soluu kesilmek Bir gn soluun kesilecek Senin de dost delimen bcek

Bcek, iirler, s.57.

abay yakmak kr krne tutkun olmak Okulu yok Gkyznde rastgele bir bulut paras iin Krkrne tutkunluun Aacn birine durup dururken abay yakmann
Okul D, iirler, s.93.

ark dnmek Hadi bakalm bala iine lk vapuru ilk treni lk ua kaldr Dnyamzn ark dnsn
Yeni Gelen Gne Trk, iirler, s.94.

akar almaz Geceleri gezginler de ocuklar gibidir Durgun grnr bir yar uykuda yzleri Ellerinde akar almaz bir kr kla
Kr Ik, iirler, s.97.

vurdum duymaz Szlrler bir yasak kapdan ieri Vurdum duymaz dalgalara kar kaykla
Kr Ik, iirler, s.97.

468

azn bak amamak yle efkr basar ki Bak amaz azn

Yalnzlk Hali, iirler, s.101.

yol tutmak (bir) Gelin istekler tazelikler Bir yol tutturur Giderim
Sabah Trks, iirler, s.101.

gz atmak Havalar yaz gibiydi braktmda Denize bir gz ataym demitim

Bir l Dnyadaki Son Gnn Anyor, iirler, s.104.

vz gelmek (Birine bir ey) lmn getirecei karanlk Vz gelir imdi ona
Yalnz l, iirler, s.105.

Dalm gitmi iine beriki Vz gelir ar trk vz gelir

Denize Kar, iirler, s.106.

diz boyu Bir yerde bir ey var bir yerde bilmenin Tad kolay geilmez diz boyu balk
yk, iirler, s.112.

469

at ba (beraber) Islatrd kara yamurlar gvdemi Gerekle at ba kotum gittim dle

yk, iirler, s.112.

buz kesmek, buz kesilmek benzi umak Ne ba var ne sonu su lkesinde Elim ayam buz kesmi benzim uuk
yk, iirler, s.112.

Uuan saak ve dam, ev kulbe, da ta, Buz kesiliriz tepeden trnaa donmu
Bakarz Gece Boyunca, iirler, s.219.

O karanlkta elleri, Ayaklar buz kesmi ayaz,

Kahvede Satc ocuk, iirler, s.268.

boy atmak Yeniden dnceye dzene ar Kavanda azgn boy atm sularn
yk, iirler, s.112.

ban alp gitmek Aaran gnle btn btn grnecek Ban alp gitmi toz duman sokaklar
Pencere, iirler, s.118.

470

el yordamyle Yryorum el yordamyla Karanlk yalnz bir ormanda

Ormanda, iirler, s.123.

deli fiek dolu dizgin Doludizgin delifiek Bir yce orduydu onlar
Doludizgin, iirler, s.132.

sese kulak vermek Bir ses duyarsn ilenmi tata Tapnakta, o sese kulak ver!
izgi, iirler, s.198.

elini eteini ekmek Dm gne, yitip gidiyor sonsuzlukta. ekmi elini eteini bahemizden
Yanyana, iirler, s.230.

el ayak ekilmek Gne dan ardnda ekilince el ayak Akam ar bir yk Gibi kalr kapnda
Gne Dan Ardnda, iirler, s.319.

burun buruna gelmek Yatan serin rzgr yzme eserdi. Uykuyla burun buruna gelirdim. afak myd uyku?
Ben miydim O, iirler, s.403.

471

n cin top oynuyor Ses glgeye ekildi, in Cin top oynad sokakta
Gn Batt, Batk Kent, s.33.

Koyun koyuna uyumak Uyu koyun koyuna Sonsuzla

lmekse, Batk Kent, s.58.

3.1.3. Ksa ve Eksiltili Anlatm iir dilini dzyaz dilinden ayran temel zellik ksa ve eksiltili anlatmdr. Ksa ve eksiltili anlatm, iirsel sz younlatrmada kullanlan aralardan biridir. Dzyazda dilbilgisi kurallarna ballk aranrken, iirde sz dizimi ltlerine tam ballk esas deildir. Bir fikri, bir dnceyi savunmay balca gaye edinmeyen belki de sadece okuyucuya estetik bir haz vermeyi amalayan air bu ekildeki bir serbest yaklamla sz kristalize edebilir, byle bir damtmayla sanatn daha etkili ve arpc bir ekle brndrebilir. iir dilinin zellikleri ierisinde belki de ilk sralarda yer alan bu zellik airin cmlenin sz diziminde yapt tasarruflarla ortaya kar. unu da unutmamaldr ki eksiltili anlatm az szck kullanmakla ortaya kmaz. Eksiltili anlatm bir dize ya da dizelerde gereksiz szcklerden kanmayla, gstergeleri elden geldiince geni bir anlam erevesine kavuturacak biimde kullanmayla ortaya kar. Doan Aksan ayn yerde iirin kalcln salayan ksa ve eksiltili anlatm etkilemeye ynelik konuma dilinde, ataszlerinde ve deyimlerde grldn syler. 454 Aslnda deyim ve ataszlerine iir dilinde yer vermek eksiltili anlatma bavurmak demektir. Gnler geiyor gnler, Bulutlarla akmakta, Benzi uuk srgnler, Yoklua savrulmakta.
454

Doan Aksan, age., s.59.

472

Sen de savrulmaktasn Duman gibi, aban bo; Gerilmi, tutuk kasn, Nereye koarsan ko.
Gnler Geiyor, iirler, s.221.

Gnler Geiyor iirinden aldmz yukardaki iki drtlk hecenin en ksa vezinlerinden olan 7li hece vezni ile yazlm ve cmleleri az sayda szck iermesine ramen eksiltili ve ksa anlatmdan yoksun bir iirdir. Az szle ok eyi anlatma baars iiri sadece gereksiz szcklerden veya eklerden kurtarmakla salanmaz. air bazen konuma dilinde veya dzyaz dilinde gerekli grdmz szck veya ekleri atmakla da bunu salayabilir. Aadaki ikilikte aslnda dzyaz mantndan bir sapmayla ortak kullanlan tek bir szckten sadece biri tercih edilerek eksiltmeye gidilmitir. Kiminin Platondu ad Sophokles El Greco(idi) kiminin (ad)
Doludizgin, iirler, s.132.

air Bir ark mdr youran bizleri Ayran birletiren yeniden

Kervan, iirler, s.138.

dizelerinde ayn szce ve sz grubuna bal iki cmlenin birinde yinelemeye gitmiyor Bir ark mdr youran bizleri (Bizleri) Ayran birletiren yeniden (bir ark mdr) eklinde dizilmesi gerekirken parantez ierisine aldmz szck ve sz gruplarn atyor. Eksik yapnn okurun zihninde tamamlanmasn istiyor. Sabahattin Kudret bazen ortak kullanm da terk eder, cmlenin hkm ieren szc, yani yklemini okurun bulmasn ister. 473

Uyanan yoktu tanyerinde dzlk (vard) Klrenginde soluk solua kzlk (vard)
Kap, iirler, s.135.

Kopuk telleri telefonlarn, Yalnz benim olan bir bolukta Yzkoyun ve srtst, ite Yaamann en gzel sarholuu.
Kuytu, iirler, s.163.

Yukardaki drtlkte air nc dizeyi bir yklemle sonlandrmaz, ucunu ak brakr. Her okurun ayn anlam balamnda kendi zihninde tamamlamasn, bylelikle iirin oluumuna katkda bulunmasn ister. Bu yaklamla her okurun kendi arm gcne, duygu ve hayallerine bal olarak bu cmleyi Yzkoyun ve srtst (uzanmm) (uzanm uyurum) (yatyorum) ite vb. deiik varyasyonlarla sonlandrmasna izin verir. Aadaki blmde air ad szcn iki defa yineleme gerei duymam, szck tasarrufuna gitmitir. Kiminin ad Platondu Kiminin (ad) Sophokles El Greco (idi) Gece(yi) zerimden syrdm urba (gibi). Bir il horoz arnmaya gebe
Kap, iirler, s.135.

nc dizeyi Urba (gibi) geceyi zerimden syrdm veya Urba (gibi olan) geceyi zerimden syrdm, veya Urba (gibi giydiim) geceyi zerimden syrdm vb. deiik ekillerde tamamlanmasn okuyucuya brakmtr. Geceleri rettim gndzleri buldum Gndzlerin iinde aydnl buldum Aydnln iinde bir aa Bir aydnlk bir aydnlk bir aydnlk aacn iinde
inde, iirler, 174.

474

air ikinci ve nc dizeleri buldum szcne ilitirmeyi ima eder, ama bunu (var) m, yoksa (buldum) mu, yoksa (gizli) mi eklinde sonlandrmann uygun olacan okura brakr. Sabahattin Kudret bazen okura bir cmleyi sadece bir parasndan deil, bir ok paralarndan soyutlayarak sunar. iirde ifadesini bulan temann zne uygun, arm gc yksek, anlamsal erevesi geni sadece birtakm szckleri sralamakla yetinir. Okuyucu iire kendi kiisel niteliklerine bal bir yorum getirme ansn yakalar. Arka sokaklardan yrdm, youn Balk, dar geit, ne at, ne araba Bakyordu l gzyle evler, Masals kervanda cceler, devler, Srtma vurulmu bir yaman torba.
Torba, iirler, s.214.

Aksal, ocukluk gnlerini bizlerle paylamak istedii Torba iirinin ilk dizelerinde Rzgarl gnleri ocukluumun, Dsel limanlarda gezindim okluk, diyerek bize sylemek istediklerini tam bir cmle formatnda verir. Fakat birka dize sonra iirin anlamsal retimine bizi de davet eder. Bunu da tam bir cmleyi deil, sadece cmle paracklarn vererek yapar. Arka sokaklardan yrdm, youn Balk, dar geit, ne at, ne araba dizelerinde biz aslnda sylenmek istenileni ok iyi anlyoruz. air byk bir olaslkla ocukluunun getii stanbulun eski mahallerine ait bir sokaktan grnm sunmak istiyor. Sokan yamurlu havalardaki durumunu youn balk, dar oluunu dar geit ve eski sokan msaade ederse sadece yayalarn kullanabildiini, ne bir atlnn ne de bir arabann bu sokaktan geemediini ne at, ne araba sz grubu ile bize anlatmaya alyor. Bize ocukluuna ait sokaklarn ve dolaysyla gemiin hznl ve kederli yzn itina ile setii szcklerle

475

gstermek, duyurmak ister. airin zaten batan sona anlatmak istediini yokluk, balk, l gz, masals yaman torba gibi szckler yeterince ifade eder. Baz eklerin atlmas da anlamn geniletilmesini iirin retim srecine okurun ortak edilmesini temin eder. Bylece iirin anlam erevesini geniletir. Utu gitti krlarn buusuna En serin nane kokular(y)la savruk
Tanyeriyle, iirler, s.133.

Eksiltili anlatm, Sabahattin Kudret Aksaln ifadeleri minimize etmede, onlar en geni anlamsal boyutlar ile kullanmada, imajinatif yapnn kurgulanmasnda okuru ortak etmede bir ok iirinde denedii balca yollardan biridir diyebiliriz.

3.1.4. Pekitirme Sfatlar Sabahattin Kudret Aksal dikkatini varla, d dnyaya yneltmi bir airdir. evremizde insanolunun gr ve ilgi alanna giren bir ok nesne onun iirinde yerini bulmutur. Yaam seven, doaya k, insanmza ve insanmza kucak am mekna tutkun bir airin idrakinde yank bulan ne olabilecekse iirine de onlar girmitir. Ona gre eylemden ok eylemin ierisinde yer alanlar nemlidir. Onlar, durular, ekilleri ze ait her trl nitelikleri nesneci tavrla sunulur. Nesneleri bize salt grnleriyle sunmay fazla sevmez. Sabahattin Kudretin iirlerindeki temalar incelediimiz blmde iaret ettiimiz gibi o grdklerini bize sanat duyarll ile ekillendirip renklendirerek, bir ynyle deitirerek, nesnelerin nitelikleri arasnda aktarmalar yaparak anlatr. Ona gre zaten olduu gibi anlatmak, somut varl yeni bir kimlie kavuturmadan anlatmak sanattan ok uzakta bir yerde tanmlanmas gereken bir olgudur. O bu ynyle evresini, evresinde olup bitenleri bir aratrmac dikkati ve titizlii ile inceleyen gzlemci bir airdir. Bizim gn ierisinde her gn baktmz ama gremediimiz, yanndan getiimiz ama dikkatimizi ekmeyen zellikle gnn ilk saatlerinde yaamla ilk temasn kurduu doa ve doa unsurlarn sanat bakyla verir. Her gn grp de bir trl vasflandramadmz o bizim iin anlamlandrr. D dnyay farkl ve eitli imajlarn penceresinden bize aktarr. Betimleyici ve sorgulayc bir tavr beraberinde sfatlarn bol miktarda 476

kullanlmas sonucunu dourmutur. Bu sfatlarn ierisinde bizim burada incelemek istediimiz ksm, konuma diliyle ilgili olmas ynyle pekitirme sfatlardr. Konuma dilinde ok sk bavurduumuz, itenlii ve doall salamada nemli bir aratr pekitirme sfatlar. Bu etkileyici zelliiyle iir dilinde oka tercih edilen dil unsurlarnn banda gelir. Sabahattin Kudretin iirlerinde rastladmz pekitirme sfatlar unlardr: bembeyaz, bombo, rlplak, dmdz, gpegndz, kapkara, kaskat, kpkrmz, kskvrak, kupkuru, masmavi, mosmor, parampara, sapsar, smscak, smsk, srlsklam, upuzun, yapayalnz, yemyeil, yusyuvarlak. Pekitirme sfatlarnn kullanm yeri ve ekli zerinde yaptmz incelemede Aksaln, pekitirme sfatlarn bazen dorudan doann ierisinden setii varlklarn pekitiricisi bazen de dolayl olarak yine doann merkezde olduu, doayla ayn anlam balam ierisinde yer alan birtakm szcklerin sfat eklinde kulland grlmtr. Onlar doa dndan iirine girmi varlklarla birlikte kullanmak istememitir.

4. Anlatm Biimleri 4.1. ykleme Dzyazya zg bir teknik olan ykleme, Sabahattin Kudretin iirlerinde nemli bir yer tutar. Manzum hikye geleneimizin bir lde devam niteliinde olan iirlerinin yannda, ondan esintiler tayan, sadece bir olay yklemekle yetinmeyip i rpertilerinin, isteklerinin duygu ve dncelerinin yanstlmasyla olumu iirlerinin de olduunu sylemeliyiz. Aslnda air bu tr iirlerinde i dnyasnn almn ykleme aracl ile ortaya koymak ister. Amac figrlere bal bir olay zaman ve mekan gzeterek anlatmak deildir. Byle olsayd phesiz ayn zamanda iyi bir yk yazar olan Aksal sylemek istediini dzyaz eklinde yazard sanrm. Sabahattin Kudret Aksal ykleme tekniinden yararlanarak yazd iirlerinde ounlukla kendini anlatr. Bu tr iirlerinin kahraman kendisidir. Belli bir zaman ltne bal kalarak kurgulad iirlerinde anlatlan olay ehir ve ehir 477

d olmak zere balca iki tr mekan iaret eder. Bu mekanlardan birincisi byk ehrin karmaas ve kalabalnda kaybolmama mcadelesini, kk insann hznyle mutluluuyla sradan yaantsnn anlatld stanbuldur. Dier mekan ise ehrin bunaltc yaamndan zaman zaman katmz ehir d mekanlardan krlar veya doadr. ehirdeki kaybolu, krda var olma sevincine, mutlulua dnr. Bir yaz gnyd brakmtm arkamda Yryordum sokaklar tozdu, yaplar Boz bulank bir su gibi akyordu Bir kadn amarn asyordu Penceresinde yitirilmi anlar Burnumda rm yemi kokular Yer bitirir en gzel aydnlklar Geceyle gndzn kavak noktasnda Havada kanat vuran bir kutu irkin Ve akn baktm birdenbire karmda Olaanst eii gzelliin
Eik, iirler, s.131.

air nce belli bir zaman iaret eden bir yaz gnyd ifadeleriyle iirine balar. Devamnda mekana ait ip ularn sralamakla kalmaz bize bu mekan tantr. Mekana bal baz figrleri iirine dahil eder. airin amac 11 dizelik bir iirde btncl bir anlayla bir olay tahkiyelendirmek deildir. Sadece ykleme gelerini iirine tayarak iire doallk ve itenlik kazandrmaktr. Ayrca olumsuz bir bak asyla sunulan ehre ait insann ehirde mutluluu arama abasn yklemeyle daha etkileyici ve kalc klmak bir baka ama olarak gsterilebilir. iirini kuatan lirizmi itenlik ve doallkla dorua ulatrrken yklemenin sunduu imknlardan en st dzeyde yararlanr. O gn bir dostla beraberdik. Ada vapurunda, gnein (dnk, nceki, daha nceki gne) biriktirdii buuya bakyordu, kar kyya. Dncemi syleyince ne olabilir dedi baka, sonra ekledi: Doann da bir bildii vardr bu konuda, 478

(her konuda), ah zdelesek onunla. Konua konua Haydarpaa aklarn bulduk, mendirein st beneklerle doluydu, martlard onlar da.
Yunuslar, iirler, s.475.

Aksal bu iirine yklemenin belli bal zellikleri arasnda yer alan diyalogu dedi ekledi gibi ifadelerle yerletirmi, dzyazda olduu gibi gereklik duygusunu vermeye almtr. ykleme, 1939 yaz ne gzeldi Ne scakt ehrin dndaki evimiz Akla dolu gnlerimiz Hep o mevsimde geti
1939 Yaz, iirler, s.69.

drtlndeki gibi doayla i ie yaama isteinin baskn bir duygu olarak ortaya kt iirlerde karmza kar. air krda bulduu huzuru hikye slbuyla bize sunmay ok sever. Aadaki iirde bir kr gezintisinin ykleme slbuyla verildiini gryoruz. Kra ktk altnda Ayaklarmzn ot Baktk ki gk katnda Akama yakn saat Rzgrla doldu kekik Kokusu burnumuza Gneler krk dkk Yrdk omuz omuza Uuk sars yazn Scak soluyan aylar Dndyd onun 479

Usumdan geen eyler Keiyolunu grdk Baheler sulayan ark Dndk o yoldan kk Admlarla susarak
Krda Gezinti, iirler, s.279.

air burada bize bir gnlk gezisinin yksn sunmuyor. Kra ktk Akama yakn saat Yrdk omuz omuza Dndk o yoldan kk admlarla gibi dzyazya zg cmleler araclyla doayla birlikteliinden ortaya kan sonsuz huzuru okura duyurmak istiyor. Aksal dzyaz iirlerinde de ykleme tekniini olduka baarl bir ekilde uygular. Bu baary artran bir zellik olarak bir lde iirin yaps gsterilebilir. Ben miydim O adl aada verdiimiz iir 1930lu yllarn Beikta akamn yklemeden yararlanlarak izlenimci bir bak asyla sunuyor. Ben miydim o ocuk, okul dn, srtnda antas, yol boyunca, arsa duvarlarnn dibine tnemi mayslarn hznn soluyan. Salkmlarn ekimi kokusunu anmsarm () Bir ev vard orada, ykld yklacak, kafesi kalkm, cam ak, eprimi bir pikeyle rtl somya grnyor, yannda konsol, buulu ayna, onaltlk bir kz srma kemerle belini skard. Dokunakl arklar alnrd, duyardm. Yrrdm, ilkyazn snmaya balam talarna basarak. Bakkal dkknnda gpegndz mum yanyor. Terziyi geerdim, beberi, keyi dnnce kahve. ri kym bir harem aas kapnn yanndaki iskemleye kayklm, sokaa sarktt kocaman ayaklarnda iki salapurya. ay bardakta zifir, nezleli bir geniz kokusu tmbeki. Yourtular sokak aralarnda kol geziyorlar. Malta erii yeni km. Can ekien arnn sesi yansrd kulama, giderek uultuya dnr, bostanlara uzar, yaylr kalrd. Biri maltz yakyor kapda, bir bakas sakay kolluyor. () Sessiz soluksuz akam yemeinde, bahedeki aacn ac yeili. Bir merdiveni kardk esneyen, tal geerdik, k art oda, sobann isi duvarn boruyla 480

balantsnda yusyuvarlak. Yzkoyun yere uzanrdm. Gemiler izerdim, yk gemileriydi ou. Saatler, saatleri retirdi. Dorulurdum. Reinesi gevemi demenin, gcrdyor. Budayla bakan tavan, gz gz. Yatan serin rzgr yzme eserdi. Uykuyla burun buruna gelirdim. afak myd uyku?
Ben miydim O, iirler, s.403.

Aksal sz konusu tekniin youn bir ekilde gzlemlendii bu tr iirlerinde betimlemeye de yer verir. Bir sevdann hikyesini anlatt ve Hikye-i Sevda adn koyduu iiri belki de hepsinden ayr deerlendirilmesi gereken bir iirdir. air burada tpk bir hikyenin giri cmlelerini andran, Bugn aylk aldm Paray koyduum gibi cebime Beyoluna ktm Dizeleriyle iirine balar. Bir gnlk sevdann hikyesini olduka uzun saylabilecek bir biimde, 79 dize ile aktarr. Bunu tpk hikyede olduu gibi giri, gelime ve sonu blmlerine ayrlabilen bir yap ile sunar. 15. dizeye kadar sren giri blmnde maan alr almaz bir meyhaneye gidiini zetler. Burada mutluluu aradn Bir ok eyleri gzel grdm Olmayacak nice iin Olacana inandm imle umutla doldu dizeleriyle verir. 16. dizeden sonra o an caddeden geen bir kza kar uyanan ilgisini yklemeye balar. Bir anlamda gelime blm olarak adlandrabileceimiz 76. dizeye kadar devam eden bu blmde tanmak istedii kz Kzn boyuna posuna diyecek yok Yryne bittim ()

481

Kzn entarisi Pek bir eski modayd () Ayakkablar perian dizelerindekine benzer ifadelerle bize tantr. Onu d grnyle tantmakla yetinmez, i dnyasn da bize aktarr. air sonu blmnde ise Bu serven de bylece Kafasnda yaand Yazarnn diyerek hikyesini sonlandrr. Son dizede air yerine yazar tercih etmi olmas dikkatlere sunulmas gereken bir baka noktadr sanrz. Sabahattin Kudret Aksal yklemeyi daha baka iirlerinde de yer yer kullanmtr. airin i dnyasnn almn veren bu tr iirlerin insanda bir yk tad brakmas, iten ve doal bulunmas belki de belirtilmesi gereken zelliklerin en banda gelmektedir.

4.2. Kartlk Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde kullanlan bir baka anlatm teknii kartlktr. Kartlk bir iirde ifade edilen duygu, hayal ve dnce unsurlarndan biri veya birkann, aralarnda ztlk oluturacak ekilde ayn balamda ele alnmasdr. iirde aykr bir durum oluturmak olgular belirginletirip sylenenleri daha arpc yapabilir. iirdeki kart kurgular okuyucuyu artmaya ve bylece onlar dnmeye, gereklii deiik bak alaryla sunmaya, iirdeki duygu atmosferini istenilen dzeyde tutmaya yneliktir. Bu kartlklar zgn bir sunula yapld takdirde ise sanat deerini kazanr ki iirin estetik deerlere ulamasnda nemli katklar salar. Aksaln iirlerinde grlen kartlklar tek bir sunulu yapsna sahiptir. Genellikle iir boyunca anlatlan duygu ve dnceler sona doru ama ile balayan dize veya dizelerle beklenmedik bir sonuca balanr. Birden bire, hi umulmayan bir biimde okurun karsna kan bu durum farkl bir tat brakr. 482

Sabahattin Kudret sevdii kiiyi Seni her zaman dndm Biliyorum gzelsin dizeleriyle tantrken bizde bir merak duygusu uyanr. Devamnda ayn ynde daha baka tantc dizeler beklerken air iiri Ama ne tandm Ne grdm
Sevda Peinde, iirler, s.83.

eklinde hi de tahmin etmeyeceimiz bir sonla noktalar ve bizi artr. Toplam 4 dizeden oluan bu iiri gzel ve sevecen yapan da hi phesiz kartlk zerine kurulmu bu yapdr. Aksal Okul D iirinde de ayn yapnn gzel bir rneini verir. air Bakn u sayacam eylerin Okulu yok diye balad iirini byk lde ayn anlamsal gelerle devam ettirir. iir, ancak kiisel tecrbelerle renilebilecei dnlen gkyznde rastgele bir bulut parasna duyulan krkrne tutkunluun, aacn birine durup dururken abay yakmann, yaz geceleri crcr bceklerini dinlemeyi bilmenin ve buna benzer daha baka ifadelerle devam eder. Aslnda iir okulu yok yinelemesine dayal ok basit bir kurguya sahiptir. Fakat onu yinelemelerle sabit fikir haline getirilen okulu yok dncesinin boucu atmosferinden tutup karan son dizeye doru ortaya kan ama ile balayan blmdr. iire gzellik kazandran, iirde saylp dklen, hi de alk olmadmz ve bugne kadar belki de dnmediimiz ifadeler olmakla birlikte, asl ekicilii salayan sonda birden bire ortaya kan kart durumdur. Daha buna benzer nice Nice eyin okulu yok Akn inancn insanln okulu yok Ama dilerseniz hepsini renebilirsiniz

483

Biraz aba Yeter

Okul D, iirler, s.93.

Okur mutsuz bir sonla biteceini bekledii iirin ani bir kvrlmayla umutla sonlanmasndan olaanst bir sevin duyar. iiri saran yok ifadelerinin sonda vara dnmesidir okuru artan ve bir o kadar dnmeye sevk eden ey. Aksaln ama ile sonlanmayan, fakat kartlk anlamn ieren iirleri de yok deildir. Dn gece delimen bir bcek Cevizden bir sand oydu Bekledim ha bitti bitecek Bilinmez arad neydi Hummas srd sabaha dek Bir ii vard bitirecek Bir doluya bir boa koydu Tohum mu topraa ekilecek Belki de sylenecek trkyd Balk m suda tutulacak air burada bir bcekten yola karak ortaya koyduu insanolunun yaama dair srdrd mcadelesinin trajik bir sonla bitiini yklyor. Bu mcadele, zaman zaman bilinmez arad neydide ifadesini bulan bir umutsuzlua dnse de srdrlyor. air bitecek, bitirecek, ekilecek, sylenecek, tutulacak fiillerinde ifadesini bulan gelecee dnk bu duygu ve dnce belirli aralklarla yinelenmek suretiyle yaama sevinci pekitiriliyor. Figr zaman zaman bir doluya bir boa koysa da bir mr tad yaama dair umutlar hepimize g veriyor, ondaki bu arzu bizim de yaama sk skya balanmamz destekliyor. iirin son dizlerine kadar sren bu duygu trman Bir gn soluun kesilecek Senin de dost delimen bcek
Bcek, iirler, s.57.

484

dizeleriyle trajik bir biimde tersine evriliyor. Her eye ramen bizi bekleyen lm gerei ile yz yze gelen okur bu kartlkla kendini ikircikli bir duygunun iinde buluveriyor. deta oka uruyor. Sabahattin Kudret Aksal bir anlatm teknii olarak kartl, okuru beklenmedik bir durumla kar karya koyarak onu dndrmede, artmada, iir boyunca dorusal hareket eden duygu akn son anda ter yz ederek iire devingenlik kazandrmada bir ara olarak baar ile kullanan ender airlerden biridir.

4.3. Montaj Montaj tekniinin yaama alan daha ok dzyazdr. Bununla birlikte iirde de zaman zaman uyguland grlr. Montaj teknii, bir airin bir deer ifade eden bir metni, bir sz ya da yazy, kalp halinde eserin terkibine belirli bir amala katmas, kullanmas demektir. Buna alntda denilebilir. Montaj teknii, iir geleneimizde sylenilenlere inandrclk alamak maksadyla kullanlm iktibas sanatndan izler tasa da aralarnda ilevsel birtakm farklar bulunduunu syleyebiliriz. 455 Bir metnin bir baka metindeki en somut varl kabul edilen alnt genellikle bir dnceyi bir sav daha anlar klmak ve desteklemek amacyla yaplr. Alntlara ok yer veren bir metin ou zaman bir mozaie, deiik paralardan oluan bir btne, ya da ierisinde ressamn gazete kuprlerini ya da kt paralarn kesip yaptrd bir kolaja benzer. 456 Sabahattin Kudret Aksal montaj tekniini sadece son iirlerinden birinde kullanmtr. Baka bir iirinde rastlamadmz bu teknik iirden iirine blok alnt eklinde yansmtr. air bu iirinde ncelikle ortaya bir dncesini bir iddiasn koyar. Der ki Elele, zircirleme oluur uyum. Bilinci, nesnellenmesinin ardndan gelir. Yani iirde uyum dediimiz olgu zincirleme bir srecin sonunda ve birbiriyle ilintili yaplarn elele vermesiyle oluur. Ve bu uyum bilincinin ortaya
455 456

Mehmet Tekin, Roman Sanat I, tken Yaynlar, stanbul 2001, s.343-344. Kubily Aktulum, Metinleraras likiler, teki Yaynevi, Ankara 2000, s.94-103.

485

kmas, her eyden nce nesnellemeye, n yarglardan arndrlm bir deer bime yeteneine kavumaya baldr. 457 Aksal daha sonra bu savn destekleyecek nitelikte birtakm rneklemelere giriir. Nedim: Eyvah o ifte kayk ald karrm ark okuyup geti bir fet var iinde demeseydi, Yahya Kemal sesini bulamayacakt. rnein: Dn kahkahalar ykseliyorken evinizden Bendim geen ey sevgili sandalla denizden beyiti iirimizin daarnda yer almayacakt. Daha da tesi o ozanmz: Elhan duyulmadka belgat giran gelir Lf gzaftan mtehassl kesel gibi diyemeyecekti. Sonra.
iirden, iirler, s.494.

Yllarca nce ortaya km bir deyi, yllarca sonrasna kaynaklk etmekte, birinin varl kendinden ncekinin varlna balanmaktadr. Birinin varl her zaman iin kendinden ncekilerin varlna muhtatr. Nedim, bu beyiti yazmasayd belki de Yahya Kemalin bu gzel beyitleri ortaya kmayacakt. Unutmamaldr ki yllar ncesine ait bir sz zaman snrn aar, zaman tesine seslenir, biz ancak onun yanksn duyarz. Aksal yukarda verdiimiz iiriyle montaj tekniinin iirdeki baarl uygulamalarndan birini vermitir.

4.4. Betimleme Deiik vesilelerle dile getirdiimiz gibi Sabahattin Kudret nesneyi nesnenin mant iinde deil de insann mant iinde sunma, gerei kiisel bir adan yanstma gayreti ierisindedir. Bu yzden o gerei olduu gibi sunmay sevmez, plak betimlemelerden devaml kanr. Bu ynyle o izlenimci bak asna
457

Nesnel iin bk.: Ahmet Cevizci, Felsefe Szl, Paradigma Yaynlar, stanbul 2002, s.744.

486

sahiptir. Bununla birlikte air bu izlenimci bak asndan uzaklat doay ve nesneleri olduu gibi aktard, geni tasvir gelerine yer verdii grlmektedir. Bu betimlemeler doa, kr ve ayn eksende olduunu dndmz Anadolu temal iirleri bata olmak zere kiiler zerine yazd iirlerde younluk kazanr. ocukluk gnlerinden izler tayan aadaki iirde evimiz dedii bir kr evini yle betimler. air bize sadece bir tablo sunmakla yetinmez, duygulanmlarn da buna ekler. Evimiz orda o yamata Bak uzaktan gr alack dam, Asmasyla bahe, aata Gne oynar sabah akam. Papatyayla donanr n lkyaz bademler aar ala Gkte bulutlarn kervan, Kokular salan baygn le.
Evimiz Orda, iirler, s.293.

Sabahattin Kudret baka bir iirinde Arkamzda zeytinlik, Beton kpr, hzn Kesti otobsmz. Kasabaya giriyoruz, Solumuzda gmtlk Samzda upuzun Bacasyla fabrika.
Kasabaya Girerken, iirler, s.337.

diyerek deta yeni grlen bir yerin heyecann yanstan ksa dizelerle tantt kasabay baka iirlerde detaylandrr.

487

Batm kara yamurda Kasaba youn balk

Kasabada Yamur, iirler, s.296.

Keyi dnnce bir servi var, Gidiyor duvarn kysndan. ardayla kahve orda, bahe Yeni sulanm. Bir iskemleye kyor, bir ay sylyor demli. Aatan bir dut dyor yere.
Bulutuyla, iirler, s.336.

air btn bunlar bize bir hikye format ierisinde sunar. ykleme yaparken mekan bize tantmay ihmal etmez. te bu srada betimleme ortaya kar. Kocaman bir narn Glgesine snm Sarmakl duvarn Yanndan geer yoku
Grnm, iirler, s.316.

Karpuzlar yzen havuzunda arda sazdan kk kahve Islak otlar kemiriyor Horozla tavuk itin orda.
Yol Boyunca Kahve, iirler, s.338.

Aksaln iirlerindeki betimlemelerin byk bir ounluu doa, kr veya ky yaamyla ilgilidir. Amac gzleme dayal bir grnt sunmaktr. D dnyay betimlerken ounlukla duygulanmalar buna elik eder. Grntnn kendi i dnyasndaki yansmalar aralara sktrlr. D dnya, duyular dnyasn harekete geiren bir unsura dnr. Evler aras baheler vardr kk, Karmlar birbirlerine bitmezler, Avu ii kadar bir yere ekilmi 488

Soanlar, salatalar, maydanozlar birinin Sulanr brnn tulumbasndan, ie girmi, bir rmak akm stlerinden, Zaman alm gtrm taflanlarla glleri. Kocaman bir ceviz grrsnz glgesi Yandaki bahede, kayar birinden tekine, Sabah, akam ve le. Evler vardr, boyunlarn bkmler, durmular karlkl, Bakarlar birbirlerine sundurmalarnn eiinden, O bahelerin stnden, dallar arasndan. Tavuklaryla horozlar geer teller arasndan, Gagalarlar birbirlerinin imlerini. Bir kz srma bir kemerle skm belini, Salar saman rengi, mavi akamlara bakar Bekler bir k yansn camda, karki camda. Olan grnr, bkn, soluk yzl, ince uzun Gzlerinin ii meyhane.
Evler ve Baheler, iirler, s.455.

Sabahattin Kudret Aksaln betimlemeleri doayla snrl deildir. O dikkatini zaman zaman dardan ieriye evirir. Gzlemledii ev iini bize sunar. Yabanglleri evirmi, Gzn kokusu sofada. Gemie dnm yzn Konsol. nce, uzun mumlar. Ayna duvara dayal. Rengi atk bir seccade Yerde, bakr mangal, cezve Duruyor orada ylece.
Orda, iirler, s.336.

489

Aksaln iirlerindeki betimlemelerinin bir yn kiiye dnktr. Onun iirinde kii betimlemelerinin nemli bir yer tuttuunu sylemeliyiz. Kiileri de yukardaki mekanlara ait kiiler, daha ok Anadolu insandr. Betimlemenin balca ilevlerinden birini yaznsal oluturan geleri btnlemek olduunu dnecek olursak bu btnlemenin byk lde insan gesine bal olarak gerekletiini iddia edebiliriz. 458 Aadaki iirde tarlada alan bir kylnn grntsn sunmakla yetinmeyerek isel dnyasn da bize aar. Toprak kokan yzyle kra Kzgn gnee durmu soluk Harman ortasnda yar a Sanrdnz bada korkuluk Kimliini bulmak yle g Bakard ardndan trenlerin Grr savrulan o duman ki Kmrn yakan zlemin Ta kesilmi simgesi sanki Ezilmiin ezilmiliin
Bir Tren Penceresinden, iirler, s.294.

Bada kurmu minderin stnde, Testisi yannda, yeleinden Kstei sarkm ttn iniyor, Krpk by, opur yzyle Ne scak, camndan tavuklarn Horozlarn, bir de ak kavan Grnd odada.
Oturan Adam, iirler, s.340.

458

Emin zdemir, Edebiyat Bilgileri Szl, Remzi Kitap Evi, stanbul 1990, s.39.

490

Sabahattin Kudret Aksal daha baka Gebe, 459 Rzgarda, 460 Gnler Onlar, 461 Oda, 462 ardak, 463 Kyde 464 ve Yolda 465 gibi doa, Anadolu ierikli bir ok iirinde izdii grntler bir ykleme izlenimi uyandrr. air ahs, mekan ve bazen olay da dahil ederek bize deta iirsel ykler sunar. Daha dorusu ykleme tekniini iirlerine tad yerlerde mekan ve ahslar betimler. Dikkatli bir bak asyla okura ana hatlaryla ama o hatlarn ince detaylarn ieren canl ve renkli tablolar izer. Okurun alglama gcn bir noktada toplamaya alr. D dnyay olduu gibi aktarmakla birlikte izlenimci bir baktan uzak kalmaz, kendi duyu dnyasndaki yansmalar ihmal etmez.

4.5. Diyalog Karlkl konuma gelerinin iirde kullanm slba canllk, devinim kazandrr. Daha ok dzyazda tercih edilen diyalog anlatm tekniine Sabahattin Kudret fazla rabet gstermemitir. Her ikisi de Batk Kentte olmak zere toplam 2 iirinde kullanmtr. Halk iirinde rnei grlen dedim dedi szckleriyle biten syleyi biimi onu slbunda diyordum ki, diyordu ki syleyiine dnr. Diyordum ki Syle, yaamakta ne var? Diyordu ki Bak, bu bahe ve bulutlar!

459 460 461 462 463 464 465

iirler, s.224. iirler, s.261. iirler, s.264. iirler, s.275 iirler, s.278. iirler, s.293. iirler, s.295.

491

Diyordum ki Bir sknt hep, i burkan? Diyordu ki Duy, Zamandr akaduran!

Konuu, iirler, s.48.

Simgeler iirinde ise konuma izgilerini kullanarak bu kullanm daha belirgin yapar. -Bu bulut neyi simgeliyor, ocuk? -Yalnzl. -Bu aa neyi simgeliyor, ocuk? -Yalnzl. -Bu ev de neyi simgeliyor, ocuk? -Yalnzl. -Ya yalnzlk? -Buluta, aaca, eve benziyor.
Simgeler, iirler, s.113.

Sabahattin Kudret karlkl konuma anlatm yntemiyle iirine canllk ve samimiyet kazandrmay hedeflemitir. Bu yntemin dzyazya zg bir kullanm olmas, onun iirlerinde az kullanlmasnn balca nedenleri arasnda gsterilebilir.

4.6. Sralama Sabahattin Kudret Aksaln, ahs, nesne, mekan isimlerini vb. birtakm isim gruplarn birbiri ardnca sralamay anlam pekitirmede, iirin arm gcn artrmada ve i ahengi eitlendirmede bir ara olarak kullandn syleyebiliriz. Daha ok anlama hizmet eden sralamalar, bir ynyle anlam oaltan, genileten gelerdir. Sralamay yinelemelerle kartrmamak gerekir. Yinelemelerde 492

ayn szck, sz bei veya dizenin yinelenmesi esasken, sralamalarda ilgili ama farkl farkl szcklerin pei sra saym sz konusudur. Sabahattin Kudret Aksal daha ok ayn anlam balam ierisinde dnlen szckleri sralar. Bu bazen Orda oluk ocuk kar Koca baba oul orda
Sincanky, iirler, s.75.

Ana, baba, ocuk, kar, kz, karde

Gebe, iirler, s.224.

dizelerinde olduu gibi yaln halde sadece bir iki dizede sunulurken, bazen nitelikleri ile beraber btn bir iiri kaplayabilir. Aadaki iirde air sabah gneinin aydnlatt doada dt yerleri, aydnlattklarn sralayarak iiri btnler. Sabah gnei dm aalara Yapraklara Yapraklarda sarlara Mavilere morlara turunculara stnde yapraklarn Trtllara Uzayp giden yola p kamyonlarna odun arabalarna Limana Gemilerin direklerine Gemi direklerinde kularn kanadna Denizin kokusuna Topran buusuna Evlerin camlarna dm
Sabah Gnei, iirler, s.94.

Aksal sralamalarnda szckleri ounlukla yaln halleri ile sunmaktan kanr. Bize onlar tanmlayarak verir. Onlar sfat tamlamalarna dntrerek iirine alr.

493

Kentin bir ucundan girerim, yrrm sokaklar, aalar, kara yzl yaplar. l kedileri, tembel parklar, donuk sabahlar.
Bir Maviyi Bulmak, iirler, s.187.

Eski zaman evlerinden birine yapt bir ziyaretten izlenimler tayan Bir dle iniyoruz merdiveni, amdanlayz Talkta, sarnca sarkyoruz, akl denmi Yoluna emenin. dizeleriyle balayan Yamur Dindi iirinde anlara karan grnty bize sralama geleriyle sunar. Sralanan gelerin btn bir iiri sarm olmas okumada kesintiye yol amakta, bu da dorudan iirin hznl ahengini etkilemektedir. Alamakl hale ait ksa ve sonlanmam syleyilerle bize bu ruh halini aktarmak istemitir. Gece! Hep o gece! Limon sars Deme, kilim, pencerelerimiz ktl, kapmzda Perde, mangal, kl, kestane kabuklarnn Biriktii sahan kapaklar, karanfil ineyen Kadnlar, dullar, bir tekir kedi Eikte, aynann menevii, yaldzl saat, Masa, kitap, defter ak, kalem, silgi, Kstmz lamba, akan tavan, kova, paavra, Rzgrn at bir cam yukar katta Bir kiremit uan, vuran inko, lodosun kokan az, Sprlen oda, serilen dek, yzmze deen Yosunu gecenin.
Yamur Dindi, iirler, s.365.

Aksal zaman zaman Bam aldm bir kez ktm stanbuldan Ankara dedim, Haymana dedim Konya
Anadolu Yolculuu, iirler, s.73.

dizelerindeki gibi ehir adlarn, bazen de

494

Bunlar gibi Caddeler apartmanlar tiyatrolar Kahveler park

Sahiden, iirler, s.103.

dizelerinde olduu gibi ehre ait mekanlar sralar. Sralamalar ayn zamanda kiinin evreyle, evredeki nesnelerle olan ilikisinin boyutunu, kiinin i dnyasnn yansmalarn bizlere sunar. Bir Zaman Ardndaki sralama geleri bunun gzel bir rneini oluturur. air buradaki sralamalarn sedir-kilim, soba-soba borusu, konsol-ayna, mangal-maa, cezvefincan gibi ikili gruplar halinde ama bir biri ardnca yapm. Masa vard, sedir, kilim, soba, sobann borusu, gene de botu oda. Konsol, ayna, mangal, maa, cezve, fincan, l sars n daha da boaltyordu oday, ekerek demeden ve tavandan uzatyordu yzn, bir Modigliani kadnna benziyordu oda. Bir maske oluuyordu. Gzleri ve dudaklar kaln siyah izgilerle erevelenmi, st mavisi bir maskeydi bu. O maskeyle giderdim okula.
Bir Zaman Ard, iirler, s.404.

Aksaln bir odada grdklerinin, odada var kabul ettiklerinin sralanmasyla kurduu bu yap iirde bir kartlk oluturarak anlam pekitirir. Bir baka ifade ile buradaki sralamalarn ncelikli hedefi anlamdr. air oday dolduran bir ok nesnenin varlndan sz etmesine ramen bir kart durum oluturur, oda gene de botu der. Oday aydnlatan n l sarsndan sz ederek bu boluu yoklukla e deer yapar. iirde sralad gl arm geleri ile okuru, bu varlk karsnda oluan bo grntnn nedeni zerinde dnmeye davet eder. Sralama geleri ile okurun hayal dnyasn bu ekilde ynlendirir. iire Modigliani, kadn, maske gibi geleri ekleyerek bu kartl aklar. Gecenin karanlnda n sralanan nesneler vastasyla oluturduu glge dansnda air uzun yzl ve zellikle dudaklar ve gzlerinin etraf siyah kaln izgilerle erevelenmi bir maskeli kadn siluetini grr. Her sabah ayn maskeyi takarak okuluna gittiini syler. iirin anlam tabakalarndan yzeydeki anlam budur. 495

iirde ilk dikkatleri eken zellik bu iirin airin ocukluk gnlerinden izler taddr. Zaten iirin ad da bir zaman arddr. Sralama geleriyle oluturulan kartln ierdii derin anlam zmek iin iirde geen arm gc yksek baz szcklere ynelmemiz gerekecektir. In marifetiyle olumu odann bo grntsn Modigliani kadnna benzetir. Amadeo Modiglianinin (1884-1920) Afrikal dans maskelerinden esinlenerek izdii hznl, uzun yzl kadn portreleriyle nlenmi bir ressam 466 olduu ve airin annesiz, teyzelerinin yannda byd dnlecek olursa iir daha bir aklk kazanr. ksz bir ocuun eyalarla dolu ama annesiz hibir anlam ifade etmeyen yaamn nl ressamn hznl, maskeli kadn portresi ile imgeler. O maskeyle giderdim okula derken hznle erevelenmi bu maskeyi srekli olarak, mutsuzluunu rten bir ara yaptn ifade etmek ister. Her eyin ekil deitirdii byle bir durumda airin stn mavilii diyerek st, bir ok iirinde rastladmz bir ynyle mutluluu simgeleyen maviye dntrmesi maske imajndaki anlam uyumunu destekler. Maskenin kaln dudakl siyah izgilerle kaplanm olmas bu durumun ayn zamanda irkinliini aklar ki airin mazideki hzn daha da pekitirir. Oday veya geni anlamda evi doldurann madde deil mana olduu tezine dayandrd bu iirini aklarken sralama gelerini ustaca kullanr. air btn bu anlam derinliini sralama temeli zerine kurarken bir yandan da ahengi de ihmal etmez. Sralama gelerini zenle seer. Onlarn ses deerlerinden de yararlanmak ister. sedir, soba, ve sobann borusu szcklerindeki s masa, mangal, maadaki m, cezve ve fincandaki c sessizlerini iirde youn olarak yinelenen ayn trden sessizlere destek olmalarn istedii anlalyor. Aksal zaman zaman sralama gelerini, bir sayma gesi durumuna tar ki bu bazen iirin yavanlamasna neden olur. Sralama lsnn dengede tutulamamas sonucu ortaya kan bu durumun yadrganabileceini belirtmeliyiz. Bir aldm alabildiime Sevda dt gnlme Grdm
466

http://sozluk.sourtimes.org.; Modigliani kadnlar iin bk.: http://abcgallery.com

496

Dalar grdm balar dumanl am aalar grdm Grgen aalar Kayn aalar Kavak aalar Atmacalar grdm ahinler sereler kargalar Tavanlar tilkiler kurtlar ehirler grdm kck Kasabalar grdm Kyler Evler
Anadolu Yaylas, iirler, s.76.

Anadoluda grlebilecek her ne varsa bu ekilde saylp dklmesinin iiri uzatmaktan baka bir ilevi olmadn dnyoruz. Belirli llerde ahenkle ilikisi kurulabilirse de bu haliyle iirde yapay durduunu sylemeliyiz. Bu trden ilevsel olmayan sralamalardan oka sz etmemiz mmkn deildir. Bine yakn iiri ierisinde bu trden sralama geleri fazla yer kaplamazlar. Son olarak unu syleyebiliriz: Sabahattin Kudret Aksal, hemen her dnem iirinde yer verdii sralamalara, iirdeki duygu, dnce ve hayali zenginletirmede, kuvvetlendirmede nemli bir rol verdii gibi, iirin i ahengini etkileyen, dzenleyen fonksiyonunu da ihmal etmemitir.

4.7. Varlklarn Diliyle Anlatm Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde temalar blmnde iaret ettiimiz anlatm yntemine bu balk altnda ayrca deinmek gereini duyduk. Toplam dokuz iirde grdmz bu teknikle air, ben anlatcdan vazgememitir. Fakat anlatmn bir kiinin veya bir varln bak asyla srdrr. Bir baka syleyile

497

varlklar dillendirir, onlar konuturur. Nesneleri yine nesnelere anlattrr. Bu yolla airin doay, denizi, aac, gkyzn, lm kiileri konuturduunu gryoruz. len bir kiinin anlatmyla yazlm Gen l, 467 Birinin lm 468 ve Bir Bakasnn lm 469, Bir Kadn 470 iirlerinde hep ayn tema ilenir: lmn elimizde ne var ne yoksa, her eyi skp almas, lmn kabullenilememesi. Belli oldu artk lmm Bir dost alamak istedi Mektup yazdlar eve Btn gece iim skld. Neler gitti elimden beklenmedik Bir oda bir yatak Bir dolap kitaplarla dolu Perdeler sigara srahide su Bir ehir iinde dodum bydm Ke banda meyhane Bir cadde kl Kahve arkada iki tane Her ey her eyim kaypta imdi Bir sofra kalabalk Bir deniz vapurlu Bir ark dokunakl Hepsi arkadat bana yaadmda
Birinin lm, iirler, s.71.
467 468 469 470

iirler, s.45. iirler, s.71. iirler, s.72. iirler, s.72.

498

Sabahattin Kudret Aksal ifade edilecek olanlarn okurda daha ok etki brakacan dnd konularda zaman zaman nesnelerin diliyle yazmtr. Bu anlatm ynteminin (yazar anlatc) Ben leceim ve unlar yaayacam tarzndaki bir anlatmdan daha kuvvetli olduunu syleyebiliriz.

5. Sapmalar Szck, ifade ya da cmlenin ses ve biim zelliklerinde veya dilin szdizimi niteliklerinde yaplan deiiklikleri ve bozmalar sapma olarak adlandryoruz. 471 Bir ynyle mesajn en yaln ifadesi olan normdan ayrlma demek olan sapma, 472 irade d bir yanl deil, sanatnn istei ile yaplan bir yanltr. 473 Dili olaan kullanmdan saptrma, deformasyona uratma eiliminde olan sanat dile yeni bir g kazandrmay, gstergeleri ses ve anlam asnda daha etkili klmay, okuyan / dinleyenin zihninde yeni deiik tasarmlar ve duygu deerleri oluturmay amalar. 474 iire yeni almlar kazandrma amacyla yaplan sapmalarn Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde grlen eitlerini u balklar altnda incelemek mmkndr.

5.1. Sesbilimsel Sapmalar Standard dildeki sesbirimleri zerinde deimeler yaplmas sonucu sesbilimsel sapmalar ortaya kar. 475 Ses dzeyinde kalan her trl bozma abalar, bir szce fazla ses ekleme veya karma, konuma dilindeki syleyi biimleri, yresel kullanm zelliklerinin aynen iire tanmas bu kategoridedir.

471 472 473 474 475

Doan Aksan, iir Dili ve Trk iir Dili, Engin Yaynlar, Ankara 1995, s.166. erif Akta, Edebiyatta slp ve Problemleri, Aka Yaynlar, Ankara 1993, s.108. Mehmet Yaln, iirin Ortak Paydas, Cumhuriyet niversitesi Yaynlar, Sivas 1991, s.106. Doan Aksan, age., s.166. nsal znl, Edebiyatta Dil Kullanmlar, Multilingual Yaynlar, stanbul 2001, s.144.

499

Sabahattin Kudret Aksal dilin sesbirimleri zerinde deimeler yapmaktan pek holanmaz. Kullanlan dilin ses deerlerini, deformasyona uratmadan olduu gibi iirine alr. Bununla birlikte btn iirleri ierisinde sesbilimsel sapma olarak deerlendirilebilecek sadece alt szck tespit ettik. Bunlardan beinde ses dmesi olduu grlmtr. Bunlardan bir ksm airin vezni eitlemek uruna yapmak zorunda kald deitirmelerdir. kaynvalide kaynvalde Gznde bir tysz olan Kap bekler kaynvalde
Yalnzlk, iirler, s.299.

Yalnzlk iiri 8li hece vezni ile yazlmtr. kaynvalde szcnn ses dmesine uratmadan kaynvalide eklinde yazlmasyla ortaya kacak vezin bozukluunu engellemek iin bu tr bir sapma yoluna gitmitir. air aada yer alan iir rneklerinde de ayn ekilde ne olacak ve nerede szcklerinin vezni bozmasna msaade etmemi onu vezne uygun hale getirmitir. ne olacak nolacak Kim nde, kim arkada! Nolacak! Elele Yrrz bal ve savrulan rzgrla
Bakarz Gece Boyunca, iirler, s.219.

nerede nerde Ama nerde o yoku, mevsimler, Gittike kayan uzaa, yiten,
Uyuyamyor Geceyi, iirler, s.333.

Vezni eitlemekle ilgili olmayan baz ses dmelerine de rastlanr. Bunlar konuma dilinin iir diline yansmas olarak deerlendirmenin daha doru olacan dnyoruz.

500

haydi hadi Hadi bakalm bala iine

Yeni Gelen Gne Trk, iirler, s.94.

bir bi Ko, sabaha gzn a, Havada bi dolu yamur

Okul, Batk Kent, s.106.

Aksaln 1 iirinde de sigara szcnn yresel syleyie ait kullanm biimine rastlarz. Bir aacn dibine tne Cigaran yak, yldzlar say.
Sokaa k, Batk Kent, s.85.

5.2. Szcksel Sapmalar Bu sapma trnde dildeki kk ve eklerin yeni, bambaka, deiik, artc, olaan dilde olmayan yeni birleimlerin tretilmesinde kullanldn gryoruz. Bu ekilde elde edilen uydurma szcklerle anlatlanlar daha etkili ve arpc yapmak, yeni armlarn ortaya kmasn salamak airin balca amalarndan biridir. 476 Szcksel sapmalar en ok kullanlan sapma tr olmasna Aksaln iirlerinde snrl oranda kullanlmtr. airin sadece bir iirinde benzerlik ve gibilik ifade eden, tat ve daha ok renk isimlerinde kullanlan -mtrak ekini 478 bu kullanm alanlarnn dna tam, analoji yoluyla sarmtrak ekimtraka gre delimtrak tretmitir.
477

ramen

476 477 478

Bu tr sapmalar iin bk.: nsal znl, age., s.145. Doan Aksan, age., s.167. Doan Aksan, age., s.167. Muharrem Ergin, Trk Dili, Bayrak Yaynlar, stanbul 1992, s.241.

501

Ve delimtrak tayfa Yldzlara bakar gvertede Tek bana.

Konuklar, iirler, s.432.

Aksal, deli dolu, hareketli, alkan gibi ifadeleri tercih etmemi, biraz da benzerlik anlamn vermek, sylenmek istenileni konuulan dilde olmayan bir szckle ifade ederek okuru artmak istemitir. Bu kullanmn dnda ayn ekilde benzetme yoluyla ykn bolatm gemilerde 479 bolatmak ve niyor akama yazn tozul bulutunda 480 ise tozul szcklerinin kullanldn tanklk ediyoruz.

5.3. Yazmsal Sapmalar Olaan yazm kurallarnda yaplan bozmalar, yazmla ilgili her trl deiiklikler bu tr sapmalar kapsar. 481 Noktalama iaretlerini nemsememe veya kullanmama, dizeye kk harfle balama, yabanc kelimeleri yanl yazma, dizeler arasndaki olaand boluklar, dize iinde bir szcn ba harfini byk yazma veya zel isimleri kk yazma, baz kelimeleri tamamen byk yazma, baz kelimelerin koyu yazlmas, ayrlmamas gereken kelimeleri blme, bir ksmn st bir ksmn alt dizeye yazma, dizeyi ikiye blp dierini ieriden yazma gibi dilin yazmyla ilgili kabul grm normlarndan uzaklamalar yazmsal sapmann deerlendirme alanndadr. Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde dize bandaki szcn ilk harfini kk yazma, dize iinde bir szcn ba harfinin byk yazma, noktalama iaretlerine dikkat etmeme veya kullanmama, dizeyi ikiye blp dierini ieriden yazma, yani krk dize rneklerini gryoruz.

479 480 481

Sokaklar, iirler, s.409. Dan Eteinde, iirler, s.389. nsal znl, age., s.142.

502

Bilindii zere iirde her dizeye byk harfle balamak iirin ortak paydalarndan biridir. ounlukla kinci Yeni airlerinde grdmz bu geleneksel yapy krma abalarna Sabahattin Kudret de katlmtr. Sabahattin Kudret Aksal bu uygulamann ilk rneklerini sadece 1990 ylnda yaymlanan Buluma ve 1993 ylnda yaymlanan Batk Kentteki iirlerinde vermi, daha nce yaymlanan 10 iir kitabnda bu sapma eidine yer vermemitir. Dizeye kk harfle balama rneklerini grdmz toplam 8 iirinde 3 deiik uygulamasna tanklk ediyoruz. Be iirindeki 482 uygulamada air, her bendin ilk dizesine byk harfle balarken dier dizelere kk harfle balar. 1 skenderunda deniz kenar yamur yayor gerekten. 2 Ay her gece en ilgin alkanlmz.
Bakarken, iirler, s. 482.

Sadece iki bendini aldmz yukardaki rnekte air her drtln tek bana tek bir cmle yapsnda olmasn gz nnde bulundurarak sadece ilk dizeye byk harfle balamtr. Bir Geceden iirinde ise air her bir bendin tek bir cmle oluturup oluturmadna dikkat etmeden her bendin sadece ilk dizesine byk harfle balamtr.

482

Bir Geceden, iirler, s. 421. Yunuslar, iirler, s.475. Szck ve Ozan, iirler, s.481. Bakarken, iirler, s.482. Szler, Batk Kent, s.117.

503

kinci uygulamasnda air, bent oluumuna bakmadan btn bir iir ierisinde sadece ilk dizeyi byk harfle yazm, dier dizelere kk harfle balamtr. 483 Dize iinde szcn ilk harfini byk yazma, en fazla rastlanan sapma eididir. air deiik yerlerde zel isim olmayan zaman, 484 sonsuz, 485 lmsz ku, 486 bilinmez, 487 te, 488 a, 489 byk gece, 490 gece, 491 byk ayna, 492 gk, 493 kurulu, 494 gldeste, 495 yeniden dou 496 szcklerini zel isim konumuna tam ve ba harflerini byk yazmtr. Bunlarn ierisinde airin yazmnda en fazla deforme ettii szck zamandr. Aksal tam 45 iirinde zaman szcn zel isim gibi yazm, kendinden sonra gelen ekim eklerini de ayrmtr. airin zaman szcn neden zel isim nitelii kazandrdna dair grlerimizi temalar blmnde akladmzdan burada yinelemek istemiyoruz. Yalnz unu ekleyebiliriz, air sadece zaman deil zamanla ayn anlam balam ierisinde deerlendirdiimiz sonsuz, lmsz ku, bilinmez, te ve a szcklerini de ayn ekilde dize ierisinde byk yazmay tercih etmitir. Byk harfle balayan szcklerin ortak zellii hepsinin isim olmas ve iir ierisinde anlamsal yapnn merkezinde yer alan szckler olmasdr. air iir
483

Bir Akta, iirler, s.482. Gz Bitimine Doru, iirler, s.483. Bir Kap Aralndan, iirler, s.483.

484

Zaman szcnn yazmyla ilgili sapma rneklerinin says ok fazla olmasndan dolay burada her biri gsterilmemitir.

Kadnla Erkek, iirler, s.218. Yazlarda, iirler, s.300. Zamanlar, iirler, s.310. lmekse, Batk Kent, s.58.
486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496

485

Srtma, iirler, s.162. Yamur, iirler, s.254. Zamanlar, iirler, s.308. Geceydi, Batk Kent, s.74. Zamanlar, iirler, s.309. Kaplar, iirler, s.263. Konuklar, iirler, s.431. Gkyznm Senin, iirler, s.266. Zamanlar, iirler, s.307. Gezi, Batk Kent, s.20. Gzellik, Batk Kent, s.23. Yedike, iirler, s.174.

504

ierisinde ncelemek istedii szcn ilk harfini byk yazarak deta projektr onun zerine tutmaktadr. En yalnz aata gr beni, bir bulutta Bak! Ovadaym, rmakta, Byk Aynada.
Gkyznm Senin, iirler, s.266.

Bu iirin anahtar szc doadr. air gkyznden hareketle doann gzelliini anlatmakta ve son dizede doay karlayan Byk Ayna tamlamasn nceleyerek zel isim gibi kullanmaktadr. Kaplar iirinin merkezindeki szck lmdr. air, deta yaamnn son baharnda lm bekleyen bir kiinin lm arn ncelemek istemi; lmle kavuma ann imleyen Byk Gece sfat tamlamasn oluturan szcklerin ba harflerini bu yzden byk yazma ihtiyac hissetmitir. Haydi lm! Anl anl, vur Krbacn atlarna, sr Batana Byk Gecenin.
Kaplar, iirler, s.263.

Sabahattin Kudretin baz szckleri kii hviyetine brndrmesi sonucu, ba harflerini byk yazmasna tanklk ediyoruz. Bilmez Nasl sabah edeceini Ttn ier Gece, btn Gece.
Konuklar, iirler, s.431.

air yukardaki drtlkte geceyi sabah nasl edecei bilemeyen, skntl bir ruh halindeki insan seviyesine karm ve ayn drtlkte yinelenen iki szcn farklln ba harfini zel isim gibi byk yazarak ortaya koymak istemitir. Noktalama iaretlerini kullanmama Sabahattin Kudret Aksaln ilk

iirlerinden balayp son iirlerine kadar bir ok iirinde grdmz bir uygulamadr. Noktalama iaretlerinin anlam ve armlar ynlendirici zelliine 505

sk skya bal kalrken bazen iirini bu sklktan kurtarmak istemi, sanaty iirin anlamn ekillendiren bir konumdan kurtarmtr. Hatta baz kitaplarnn ilk basklarnda noktalama iaretlerine yer verirken, ayn kitabn ikinci basksnda bunlar kaldrma ihtiyac hissetmitir. rnein ilk iir kitab arkl Kahvenin 1944te yaplan birinci basks ile 1953te yaplan ikinci basksnda yer alan btn iirlerinde noktalama iaretlerine yer verirken, 1962, 1979, 1988 yllarnda yaplan basklarnda bu noktalama iaretlerini kullanmad grlmektedir. airin elinden km iirlerinin toplu basmn ieren iirler kitabn esas alacak olursak ilk drt kitab arkl Kahve, Gn I, Duru Gk ve Elinle dnda kalan sekiz iir kitabnda noktalama iaretlerine yer vermitir. Bu sekiz kitab ierisinden tanesi olduka dikkat ekicidir. air blmden oluan Eik kitabnn bir ve nc blmndeki iirlerin noktalamasna zen gsterirken, ikinci blmde yer alan iirlerin hi birinde noktalamay tercih etmemitir. Srekte ise noktalamal ve noktalamasz iirleri kark bir dzenle okuyucuya sunmutur. Bulumada ise air noktalama iaretleriyle yazd iirleri ile noktalama iaretlerine yer vermedii iirleri herhangi bir tasnife tabi tutmadan sralarken farkl bir uygulamaya ynelmitir. Sz konusu bu kitaptaki bir ok iirde nokta dnda hibir iareti kullanmam, noktay da sadece bentlerin sonunda veya son bendin son dizesinin sonunda kullanmtr. Yaban otlarn arasnda Duvarn dibinde tnemi rn ayklyor gn. Bulutun kamndan yonttuu Ddk aznda. Bir yan bayr aa Evler br yan yolun Gzleriyle kotuu yolun.
Bir Uyurgezer in iir, iirler, s.459.

Cmlenin ve dolaysyla anlamn sonlandn gsteren nokta yukardaki iirde her blmn sonunda kullanlarak okumay ve anlamn aa kmasn 506

kolaylatryor. air bu ekilde her bendi bata yapsal olarak blyor, sonrasnda anlamn yapsal blnmeyle paralel ilerlemesini istiyor. Aadaki iirde ise air, sadece son dizenin sonunda kullanarak, anlamn nazm birimine bal kalmadan, ekilden bamsz bir btn halinde yorumlanmasn istiyor; okurun hibir iarete taklmadan soluksuz sona ulamasn kolaylatryor. Ku Ve aala rtl Dolak yolu Gecenin O gece Balkonda oturmutuk Lambay yakmtk Kesik aacn Menevesi gibi Uzayan yzn Orasndan burasndan Sonra Sabaha doru Camlarda Yuvarlak gzleri Yamurun.
Ay Kldke, iirler, s.467.

Dizeyi krlgan noktasndan iki paraya blp birini biraz ieriden balatma rnekleri de yazmsal sapmann ierisindedir. Aksal yaklak 10a yakn iirinde bu yntemi uygulamtr. air bu tr sapmalar da ilk kez Zamanlarda denemi, Bir Zaman D, Buluma ve Batk Kentte devam ettirmitir. Saat alar, en vurdum duymaz Uyanr uykusundan

507

Ar akan Zaman ona tez Grnr korkusundan Sorar: Ah kimim ben, nerede Eriyip yiten mumda Deyin bana, belki her yerde Yeniden douumda
Bir Daha Yaamak, iirler, s.55.

Sadece iki drtln aldmz yukardaki iirden anlalaca zere, air iire formel deerler kazandrmak istemi, ikinci ve drdnc dizeleri ieriden balatmtr.

5.4. Anlamsal Sapmalar Allmam badatrmalar anlamsal sapmalar bal altnda incelenir. 497 Doan Aksan ayn kitabnn baka bir yerinde allmam badatrmalar yle tarif eder: iirde gstergelerin dinleyiciye, okuyucuya yansttklar

tasarmlarn, imgelerin dnda, onlarn yan sra birok tasarmlarn daha aktarlmasn, deyim yerindeyse dinleyici/okuyucunun zihnine birok yeni tasarmn mesini salayan bir dil olay, allmam badatrmalara bavurulmasdr. 498 Allmam badatrmalarda dile ve manta uymayan birletirmeler sz konusudur. Bir baka syleyile allmam badatrmalarn anlam belirleyicileri, anlam ayrclar arasnda uyum bulunmaz. 499 Sabahattin Kudret Aksaln allmam badatrmalara yeterince bavurduu gzlenmektedir. Btn iir serveni ierisinde allmam badatrmalara rastlarz.
497 498 499

Doan Aksan, age., s.176-177. Doan Aksan, age., s.151. Doan Aksan, Anlambilim, Engin Yaynlar, Ankara 1999, s.84.

508

lk iirlerini ieren ilk iir kitaplar arkl Kahve, Gn I ile ierik ve yap ynyle bu iki kitaptan ayrlan Duru Gk iir kitabnn allmam badatrmalar ynyle dierlerinden ayrld grlmektedir. ncelikle birbiri ardnca yaymlanan bu kitapta bu trden olaan d badatrmalarn says olduka dktr. Bu kitaplar nicelik ynyle ayrld gibi nitelik bakmndan da olduka farkl birletirmeleri ierir. Allmam badatrmalar ierisinde deerlendirebileceimiz solgun gnler lkesi, 500 sakin gece, 501 uucu hayaller, 502 hava zehir gibi scakt 503, akn gzellii boy atarken alabildiince gr, zaman zaman kullandmz da olmaktadr. Sabahattin Kudret Aksaln gnlk konuma dilinden ayrlan, olaann dna taan, yan yana grmeye alk olmadmz gstergelerin birlikteliklerini tanklk etmeye 1962 ylnda yaymlanan Elinle kitabyla balyoruz. Sabahattin Kudret Aksal bu kitabnda mavi gvercin, 505 kara aa, 506 mavi gne, 507 ac tuz 508 birletirmelerinde grld zere nesnelerin niteliini bozma, onlar baka bir ekle brndrme, onlar grmek istedii gibi sunma gayreti ierisine girer. Bu birlikteliklerin daha ok renk dzleminde kalmas dikkat ekicidir. Elinleden sonra badatrmalarn dada bir kpek havlyor, kr iekleri gibi, 509 sevi bir kutur havlar, 510 akamn yoksul yz, 511 olacak ey deil.
500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511

504

vb. ifadeler aslnda bize

yadrgatc gelmeyen badatrmalardr. Bu trden birliktelikleri konuma dilinde

Balamasayd Bu Masal, iirler, s.19. Gidiyorum, iirler, s.21. lk Kar, iirler, s.29. Hikye-i Sevda, iirler, s.86. Tomurcuk, iirler, s.106. Elinle, iirler, s.111. Elinle, iirler, s.111. Fareler, iirler, s.116. ekirdek, iirler, s.121. izgi, iirler, s.264. Eik, iirler, s.178. Adam, iirler, s.319.

509

Kpei gnele balamlar aaca 512 ifadelerinde olduunu gibi, yadrgatcl daha da artar. 1984 ylnda yaymlanan Bir Zaman D ile allmam badatrmalarn hem nicelik hem de nitelik bakmndan eitlenerek artt gzlemlenir. Bu ve bu kitaptan sonra yaymlanan Buluma olaand badatrmalar ynyle olduka zengindir. lrken lambann aydnl, 513 katlarn uzaa kaan yengeleri,514 kpein emesiz yz, 515 glerdi uzaktan uzaa yamal gzleriyle eskici, 516 lambann mavi sesi,
517

slkl kapnn eiinde ls kokan ikindi,

518

gzlerinin ii meyhane 519 trden zengin armlar barndrmaktadr. Bu kitaptaki Bir Dle iiri olduka ilgintir. Bir dle uyanrz Kapsna bulutun. Cam sars evler grrz, Bir kadn yaz emsiyesinin altnda, Bir sokak yars gk, yars boa, l gvercinlerini toplarz avlularn, Akamlara bularz ellerimizi, Yzeriz rman mavi Ophelia'snda, Kuyularn ebegmecileri yaar stmze. Aydnln reinas kokuyor Sm akm ocuun yznde. Dururuz meelerin kebanda Dz ayak bir lede. Bakarz kt evlere ge bakar gibi,
512 513 514 515 516 517 518 519

Yrrken, iirler, s.345. Yengeler, iirler, s.353 Yengeler, iirler, s.353. Eski Krlar, iirler, s.359. Sokaklar, iirler, s.409. Yamur, iirler, s.369. Bir lkyaz Gnnde Asfalta iir, iirler, s.457. Evler ve Baheler, iirler, s.455.

510

G koklar gibi koklarz sarnlarn, Mazgal, kf, inko, Dinmi bir lodosun birikintisi yor Tulumbann yalanda. Kuytusunda sofalarn Canfes giysili bir kz bakyor aynadaki ikizine, Limon sars bir kedi kapda, atsna sarmsak asl evlerle gireriz geceye. Uyuruz bir gnee.
Bir Dle, iirler, s.355.

Sabahattin Kudret Aksaln iirlerinde daha ok yukardaki iirde de olduka fazla olan cam sars evler, bir sokak yars gk, dz ayak bir lede, limon sars bir kedi rneklerinde olduu gibi ismi, ounlukla da nesneyi olaan grnmden farkl bir grnme dntrme isteine ynelik badatrmalara rastlarz. Bunu da farkl sfatlar aracl ile yapar. Aksal, akamlara bularz ellerimizi, kuyularn ebegmecileri yaar stmze aydnln reinas kokuyor ifadelerindeki gibi isimle fiilin birlikteliinden doan allmam badatrmalara fazla ilgi gstermez.

5.5. Tarihsel Dnem Sapmalar nsal znl tarihsel dnem sapmalarn aklarken airlerin ounda, salt, yaadklar tarih dneminde kullanlan dile bal kalmayp iirlerinde zaman zaman eski dnemlerdeki szckleri kullanmak (archaism), zaman zaman da yeni szckler yaratarak gelecee dnk giriimlerde bulunmak (neologism) gibi ynelimler grlr. deerlendirmesini yapar. Neologism ynelimlerini szcksel sapmalar blmnde, dilbilimsel zaman dlk ynelimlerini de tarihsel dnem sapmalar bal altnda deerlendirmeyi nerir. Ayn aratrmac airlerin kendilerinden nce yaam

511

kiilerle ve onlarn yaad tarihin diliyle bant kurma abalarn iirde anlatlan olaylara o gnk tarihin havasn vermek isterler eklinde yorumlar. 520 nsal znlnn bu aklamasna gre Sabahattin Kudret Aksaln zellikle ilk iirlerinde diyr, medar, cenup, nedamet, belde, skt, bahtiyar, umman, sevkiyat, sefalet, sulh, beyhude, namtenahi vb. tarihsel dnem sapmalar ierisine alabileceimiz szcklere rastlamak mmkndr. airin bu szckler dnda ayrca hikye-i sevda, 521 belay ak 522 eklinde Osmanl Trkesine zg bir dilbilgisel yapy tercih ettiine de tanklk etmekteyiz. Aksaln btn bu tercihlerinde eski zaman insanlarnn yaantlarn daha iyi duyurmak, okuyucuyu anlatlan zamana ve mekana tamak gibi bir kaygsnn olduunu dnmyoruz. Her gstergenin kendine has bir arm ve duygu deerine sahip olduunu kabul etmekle birlikte 523 Sabahattin Kudret Aksaln, bu eski szckleri ncelikle tadklar ses deerleri bakmnda deerlendirdiini, tamamen iirin syleyi ve ses yapsna uygunluundan tr bunlar tercih ettiini dnyoruz. nk Sabahattin Kudret Aksal btn bu eski kabul edilen szcklerin byk bir ounluunu daha sonraki yaymlarnda yenileriyle deitirmekte bir saknca grmemitir. Sanrm hibir air, iirin anlamsal bantlar ierisinde nemli grevler ykledii herhangi bir szc zaman ierisinde yenilemek istemez. Ahenk ile ilgili blmde de iaret ettiimiz gibi Aksal, eski de olsa baz szckleri bu tr tasarm ve ahenk kaygsyla aynen koruduunu biliyoruz. Hikye-i Sevda tamlamas bunlardan biridir. Bir iir ad olan bu tamlamay yenilemek iir ierisinde geen bir szc yenisiyle deitirmeye oranla daha kolay yaplabilecek bir revizyondur. Fakat Aksal eski de olsa bu tamlamay asla deitirmeyi dnmemitir. Bunun da en nemli nedeni bu dilbilgisel yapnn iirde anlatlan olay ve duygularla olan yakndan ilgilisidir. Bir eski ak servenin deta bir hikye format ierisinde sunulduu bu iirde, airin sz konusu tamlamay, bu akn

520 521 522 523

nsal znl, Edebiyatta Dil Kullanmlar, Multilingual Yaynlar, stanbul 2001, s. 153-154. Hikye-i Sevda, iirler, s.85. Belay Ak, iirler, s.49. Doan Aksan, age., s.77.

512

eskiliine, tkenmiliine, mazide kalm olmasna gndermede bulunmak, deta bu akn bitmiliine okuyucuyu tank tutmak maksadyla koruduunu dnebiliriz.

5.6. Kesimsel Sapmalar Gazetecilik, mzisyenlik, ressamlk gibi belli bir meslek grubuna zg szckleri, ifade kalplarn bilinli bir ekilde iir diline aktarma kesimsel sapmay dourur. 524 Sabahattin Kudret Aksal iirlerinde bir iki meslek dal ve onlara ait bir iki szck dnda kesimsel sapmalar iir dili ierisinde yer vermez. Kesimsel sapmalar ierisinde denizcilikle ilgili olduunu dndmz avalye 525 ve ayandon 526 ile mzie ait nocturne 527 szcn sayabiliriz. Sabahattin Kudret Aksal bu szckler ierisinden avalyeyi kmr tanan kfe anlamnda kullanr.

524 525 526 527

nsal znl, age., s.152. avalye: Balklarn tuttuklar balklar iine attklar sepet. ayandon: 18 ocakta balayan bir frtna.

Nocturne: Gece paras, piyano paralarnn nemlilerinden biri. Piyano mziinde sk rastlanan kompozisyon paras.

513

SONU

514

Hikye, deneme, oyun yazar ve air olan Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet Devri Trk Edebiyatnda ok ynl bir edeb ahsiyet olarak dikkat ekmektedir. Sanat, bir ok edeb trde eserler vermi olmasna ramen daha ok air kimlii ile tannmaktadr. lk sanat rnlerini iirle ortaya koymasnn, bu grnmde etkili olduunu dnyoruz. Onun sanat yaamnda airliinin yazarln, yazarlnn airliini glgelemesi, birinin dierini daha nemsiz klmas sz konusu olmamtr. Bunu, yk, oyun ve deneme yazarl ile ald dllerle de kantlamtr. Bununla birlikte sanat yaamna iirle balamas ve bu yaamn iirle sonlandrmas onun sanatkr kiiliinde iirin nemli bir yere sahip olduunu gsterir niteliktedir. air, hemen her kaynakta ikinci ad olarak grmeye altmz Kudret adn daha ok edeb almalarnda kullanmtr. Kudret ad dnda takma ad olarak sadece iki yazsnda Maruf Baa adn tercih ettii bizim bu almalarmz srasnda ortaya konulmutur. Sabahattin Kudret Aksal, aylk bir bebekken babasn kaybetmi, yaamnn nemli bir blmn teyzelerinin yannda geirmitir. Teyzesi Sabriye Hanm ve enitesi Cemal Bey, babasn tanmadan yetim kalan Sabahattine yalnzlk duygusunu yaatmamaya zen gstermilerdir. Onun iirlerinde ve hikyelerinde ocukluk gnlerinin hznle anlmasn bir lde onlar engellemitir. Baz iirlerini ve hikyelerini aile bireylerine ve yaantsna dayandrmas, o gnlere ait mutluluklar iermesi dikkat ekicidir. Sabahattin Kudretin sanat yaamndaki baz almlarn kklerini ocukluk ve genlik gnlerinde aramak gerektiine inanyoruz. Benliine ait ekirdei bu yllarda bulmak mmkndr. Onun sanat kiiliinin oluumunda ailesinin ve eitim srecinin byk bir pay vardr. rnein, kk days Mehmet Beyle gittikleri mahalle kahvehanelerinde oynatlan Karagz oyunlar, bayramyeri adr 515

tiyatrolar, ehir tiyatrolar onun tiyatroya kk yata ilgi duymasn salamtr. Teyzesine ait Beikta Nshetiye Caddesindeki bir kk andran iek ve meyve bahesi ile evrili evlerinin kk Sabahattinin ilk almalarnda nemli bir yere sahip olmas bu etkilerden biridir. Sanat ve kltr evresinin ekillenmesinde edebiyat dnyasnda adn duyurmu lise ve niversitedeki hocalarnn pay byktr. Edebiyat evreleriyle Hilmi Ziya vastasyla tanm, edebiyata olan ilgisini Tanpnarla zenginletirmitir. 1938 ylnda yaymlanan ilk iiri ile birlikte ksa srede sanat evrelerinde byk ilgi grmesinde ad geen hocalarnn etkileri unutulmamaldr. Yeni tanmalar yeni evreleri de beraberinde getirmi; iirleri her meknda okunur olmutur. Edebiyat dnyasnn kalbinin att merkezler olarak kabul edilebilecek dnemin nl kahvehanelerinde yazd iirlerin dilden dile dolamas bunun bir gstergesidir. Gnn her saatinde herkese ak olan bu meknlarn bir dnem nemli bir edeb okul olma zellii gstermesi, o dnem sanatlarnn anslarndan biridir. Genellikle niversite evrelerinde yer alan bu meknlar, her kuaktan her kesimden sanatnn urak yeri olmu, kuaklar ve fikirler arasndaki mesafeyi ksaltma ynnde nemli grevler stlenmitir. iirler ve hikyeler yaymlanmadan nce buralarda kamuoyuna sunulmu, zerinde tartma ve deerlendirmeler yaplm; bylelikle bu meknlar, eserlerin mkemmeliyete ulamasnda byk katklar salamtr. Kahvede enlik Var ve arkl Kahve adl iki eserine de ad olan bu meknlarn, Sabahattin Kudret Aksaln sanat anlaynn oluumunda ilevsel bir rol stlendii grlmtr. Bu meknlarda yrtlen sreli yayn almalar ierisinde sanatnn yer almas bu ilevin bir grnmdr. rnein, stanbul niversitesine yakn bir noktada bulunan Kllk kahvesi mdavimlerinin kard Kllk dergisinin karlmas almalarnda bulunmu ve ilk hikyesi olan Dolmuay burada yaymlamtr. Sabahattin Kudret Aksaln Vakit, nsan, Varlk, Vatan gibi dnemin nl dergi ve gazetelerinde iir, hikye ve denemelerini yaymlad bilinmektedir. Biz bu listede yer almayan, ama yaz kadrosunda yer ald baz gazetelerin de olduunu yaptmz almalarla ortaya kardk. Trk Sesi, Yeni stanbul, Yeni Memleket bu listeye yeni giren gazetelerin banda gelmektedir. Varlk dergisinde yaymlad

516

tiyatro eletirilerinin byk bir ounluunu ilk nce veya ayn zamanda bu gazetelerde yaymlamas ilgintir. Sreli yaynlarda yer alan iirleri ile deneme ve hikyelerinin gsterildii grafiklerden de anlalaca zere nazm ve nesir yaymlama skl arasnda ters orantnn varl gzlenmektedir. rnein, en fazla denemesinin yaynland 1954 ve 1955 yllar, onun en az iir yaymlad yllar arasnda yer almaktadr. Sanat bu yllarda 11 iir yaymlarken, 9 hikye ve 95 deneme ve eletiri olmak zere toplam 104 dzyaz yaymlamtr. Ayrca grafik 1 ve 4te grlecei zere sanat, 12 Eyll 1980 siyas ihtillinden sonra deneme ve eletiri yaymlamaya fazla ilgi gstermezken, iir yaymlamaya zen gstermitir. Bu dnem ve sonras sanatnn en fazla iir almalarn yaymlad yllar arasnda yer almtr. Sabahattin Kudret Aksal, 1938 ylnda ilk iirini yaymladktan hemen sonra edebiyat dnyasnda adndan sz ettirmeye balar. Bu kadar ksa srede edebiyat dergilerinde adndan ska sz edilmesi, hakknda zel sayfalar dzenlenmesi dikkat eken bir baar olmakla birlikte; 1940 ylna gelindiinde nl bir air olmasnn en nemli nedenleri arasnda ele ald temalar gsterebiliriz. Gnn moda temalarna ynelme, syleyi biiminde gnn en ok rabet gren ekillerinden yararlanma, bu baarnn kazanlmas ve devam etmesinde etkili olmutur. Bu balamda Aksaln gnyle koullu bir air kimlii tad sonucunu karmamz mmkndr. Sanat dnyasna iirle adm atm olmasna ramen ilk dln hikyeleriyle alm, daha sonra bunlara dier trlerdeki dlleri eklenmitir. dllerle birlikte, eitli sanat dallarndaki jri yelii grevleri, ksa srede elde ettii saygn kiiliini yaam sresince koruduunun bir gstergesi kabul edilmelidir. zellikle iir okurunun snrl olduu lkemizde kendisine gsterilen bir ilgiden sz edilebilir. Bu yzden Sabahattin Kudretin eserlerinin hemen hemen hepsinin ilk basksyla yetinilmemi, birden fazla basmna ihtiya duyulmutur. air zaman ierisinde deien, gelien sanat beenisinin etkisi ve eser yaymlama konusundaki eitli skntlardan tr her basksnda baz iirlerini karma, baz iirleri de ekleme ihtiyac hissetmitir. Basklar arasnda grlen bu farkllk keyf bir tasarruf olarak grlmemelidir.

517

Sabahattin Kudret, sadece edeb eser reten bir sanat deildir. O, ayn zamanda dnen, fikir reten, edebiyat dnyasnn sorunlarn irdeleyen, zmler sunan bir sanatdr. Deerlendirme ve yorumlarn sanat, edebiyat ve dil alanyla snrlandrmas onun sosyal meselelere kaytsz kald anlamna gelmemelidir. Bu durum onun deerinden her hangi bir ey eksiltmez; aksine sanat kimliinin glenmesine, btncl niteliini korumasna katklar salar. Paul Valerynin iir coku verici byl matematiktir tanmlamasn poetikasnn temel hareket noktas yapan Sabahattin Kudret Aksal, iirlerinin ierik, yap ve anlatm zelliklerini de bu byl matematiksel denklikler iine sokar. almamzda sklkla yinelediimiz Aksal iirinin nemli zellii olan bakklk, uyum, denge, simetri, snrllk gibi tanmlayc unsurlarnn da dayanak noktas Valeryin ifadesindeki matematiksel kurulularla ilintilidir. Sabahattin Kudret iirinin ilk evresini arkl Kahve, Gn I ve Duru Gk lemesi oluturur. 1962 ylnda yaymlanan Elinle kitabnda airin daha ok ierik ve anlatm boyutunda olmak zere farkl bir kimlie brnme abasnn izlerini buluruz. Her ne kadar birbirinden keskin izgilerle ayrlmasa da, bu durumda onun iir izgisini belirleyen sadece bir dnmden sz etmemiz mmkn grnmektedir. Bu dngnn kinci Yeni rnlerinin ortaya kt ve varln kabul ettirdii dneme rastlamas dikkat ekicidir. Aksaln Garip anlayna yakn grlen ilk iirlerinde daha ok, ferd ak, mutluluk, yaama sevinci, avarelik, uzak diyarlara g ve ka gibi temalar n plndadr. Bu iirler bene yaslanm, bireyin sradan ve olaan yaamndan beslenen iirlerdir. Benin sosyal yaam sorgulamalarn veya iinde bulunduu sosyal grubun mcadelesini bu iirlerde byk lde bulamayz. Bu adan onun ilk iirlerinin merkez kiisinin kk insan olduunu dnmek mmkndr. Sevdalar, umutlar, zlemleri, hayalleri, tutkular, nefretleri, i hayat, ksacas her ynyle kk bir dnyaya ait olduunu bildiimiz bu kk insan, dn, iyi veya kt bir ekilde yaam, yarn iin asla kavga etmeyen, an olduka nemseyen bir kiilik sahibidir. Sonraki yllarda Garip syleminden de uzaklatn gsterir zellikte olan, doa-birey, zaman, lm gibi temalarn arlkl olarak ilendii iirlerinde, felsef 518

sorgulamalar, ussal yaklamlar ok daha fazla ne kar ve bu uygulama ile air kendi iirsel tarzn bulmu olur. Aslnda iirinde yer bulmu btn bu tematik dokuyu birbirinden ayr dnmemiz mmkn deildir. Hepsinde belli bir yaam dncesinin, yaam alglayn etkisini grebiliriz. Bu temeli de yaama sevinci oluturur. Gnn ilk yla beraber iini kaplayan sevin, aire doayla ba baa geirecei bir gn mjdelemektedir. Mutluluun verdii sarholukla bazen avare olunmakta, dur durak bilmeyen zamann akama yaslanmasyla yalnzlk ve karamsarla kaplan air, bunalml ruh haliyle ocuklua snmakta, en azndan bilmedii, grmedii telere g etmeyi arzulamaktadr. Bu durum dnn yaanmlna aldrmayan, an btn gzellii ile yaamay hedefleyen, yarn umutla bekleyen bir bak asdr. Doay, doann mant iinde deil de insann mant, bak as iinde sunmak, gerei kiisel adan yorumlamak ve yanstmak gibi yaygn dncelerin Aksal iirinde de geni bir uygulama olana bulduunu belirtmeliyiz. O, air zihninde doann yeniden retilebilirliine inanr ve retilen, ekil kazandrlan zgn imgesel grntlerle gzelletirilen doay, iirlerinin asl temas durumuna getirir. Bylece, Aksal iirlerinde varlk, airin zihinsel dzeneinde olmas istenen bir ekle brndrlr. Doa ierikli iirlerinde grlen bu yaklamn dsel olmaktan ok kurgusal veya imgesel bir karakter tadn syleyebiliriz. Sanatnn doay bulduu gibi deil, olmas gerektii gibi alglama zellii, onu Ahmet Muhipe yaklatrr. Gemile gelecek arasnda srekli bir ak ifadesiyle aklanmaya allan zaman, Aksaln iirlerine bilinmezlik ve trajik boyutlaryla girmitir. air, mavimsi, eski, slk, deirmen nitelendirmelerinde ifadesini bulan zaman, daha ok trajik bir olgu oluuyla ele almtr. Ona gre zaman, insanoluna ait her deeri eritmekte ve hatta yok etmektedir. Zaman kavram olarak da ele alan air, bir gnn ve bir yln blmleri eklinde de iirine almtr. Aksal, gnn vakitlerinden en ok sabah, mevsimlerden de en ok yaz sever. Zamann bu iki dilimine tutkun olmasn ayn ekilde yaama sevinciyle aklamak mmkndr. Bu vakitler aire srekli olarak yaama sk skya bal kalmasn tlemektedir.

519

Yaama sevinci, 1940l yllarn iirinde ok yaygn olarak ilenen temalardan biridir. Bu temann zellikle Garip iiri ile poplerlik kazanmas, Aksal da etkilemi, bu durum kendisinin de ifade ettii gibi dnemin sanat anlayna ayak uydurmas sonucunu dourmutur. Sabahattin Kudret Aksaln yaama sevincini iirlerinde ilemesinin bir baka nedeni, kinci Dnya Savann oluturduu karamsar ortama balanabilir. Savan bireyde oluturduu ykm en aza indirgemek, hatta onarmak ve dolayl bir tepki ortaya koymak yaama sevincinin Aksaldaki yansmasn aklamaya yeter. Bir gnn akamla son bulmas, gecenin bir karabasan gibi zerimize kmesiyle lm dncesine kaplan air, en ok lm karsnda insanolunun sergiledii aresizlie deinmitir. lm sonrasn yokluk olarak alglayan air, yalnzlk ve karanl lmn armlar arasnda grr. lme duyduu kin ve nefretin en nemli nedeni ise onu doadan koparmas, yaama sevincini bozacak olmasdr. Yaam, insanoluna her zaman sevin ve mutluluk vermemektedir. nsanolu sosyal yaam ierisinde zaman zaman yalnzlk ve can sknts girdabna der, onunla bouur. Mutluluu, anlara snmada arar. Gemiin huzur dolu gnlerini yd ederek gnn hznn datmaya alr. Bene ynelik temalarn dnda kalan Anadolu, Aksaln iirlerinde uzaktan seyredilen bir tablo gibi durmaktadr. Bu tabloda Anadoludan eitli grnmler yer almakta, Anadolu insan ve onun yaamndan kesitler sunulmaktadr. airin Anadoluya ieriden bakamamasnn bata gelen nedeni airin kendini kente ait hissetmesi, ehir d yaam tanmamasdr. Garipiler ve Toplumcu Gerekilerce youn bir ekilde ilenmi olan sosyal konular ve temalar Aksaln birka iirinde baz sradan insan tipleri aracl ile grnmekten teye gemez. Sosyal konularn Aksal iirinde yok denecek kadar az ilenmesinde airin poetik tutumu nemli rol oynar. iirini daima siyasal alandan uzaklatrma arzusunda olan air, sanatsal endieyi her zaman yksek bir deer olarak korumak ister. Btn bu sebeplerden dolaydr ki, geleneksel iiri yadsyc bir tavr da taknmaz. Gelenein, kendisinden yararlanlabilecek bir kaynak olduunu savunmakla birlikte, yeni oluum ve kurululara da kapsn kapamaz. 520

iirimizin gl bir gemie ve gelenee sahip olmasna ramen bunun yeterince bilinmediini ve deerlendirilemediini savunan Aksal, geni lde gelenee yaslanmtr. Vezni kendine zg bir biime dntrmesini de bilmitir. Halk iirinde vezin-anlam ilikisi nemsenirken, Aksal iirinde hece vezni, serbest vezni disipline etmede ara olmu, matematiksel bir yapya dntrlmtr. Sabahattin Kudret vezni byk lde ahenk gesi olarak grmekte, onun mzikal ilevlerinden estetiin en st dzeyinde yararlanmak istemektedir. Dzyaz ve karma hece vezinli iirleri dnda yer alan 712 iirinden 347sinde hece veznini, 365inde ise serbest vezni kullanan airin her iki vezni birbirine yakn oranlarda kullandn sylememiz mmkndr. Sabahattin Kudret Aksaln en fazla tercih ettii hece kalplar arasnda, mill veznimiz olan heceyi tercihinde grld gibi, Trk iirinde en ok kullanlan hece kalplar yer alr. Bunlarn ierisinde de iirde byk lde younluu oluturmaya yardmc olan en az heceye sahip olanlarna ynelerek, teorii uygulama noktasnda baarl rnekler ortaya koymutur. 7, 8, 9 ve 10 heceli kalplarn kullanm oran ierisinde ilk sralara yerlemeleri bunun bir ifadesi olmaldr. 7 heceden daha az olan kalplarn iirde snrll hedefleyen Aksalda fazla kullanlmamasnn nedenini szn darald yerde, iirin yaama olana bulamamasna balayabiliriz. airin bir dizesindeki hece says 15i aan iirlerinde nazm ahengini kaybederek nesre yaklama tehlikesi Aksal da bu tr uzun hece kalplarndan uzaklatrmtr. Onun iirini gelenekle balayan halkalardan biri de kafiyelerdir. Burada da airin zgn bir tercihle hareket ettiini syleyebiliriz. lk iirlerinden son iirlerine kadar kafiyeye yaklam serbest bir grnm arz eder. Kafiyeli btn iirlerini kuatan bu anlay kat kurallara bal kalmayan, sadece amaca hizmet eden bir anlaytr. Ama da iiri saran i musikiyi dize sonlarnda daha iddetli duyurmaktr. Bu yzden onun iirlerinde ses orkestrasyonunu oluturma abasnda olan bir airin denemelerine tanklk ederiz. Sabahattin Kudret, dize sonu ses yinelemeleriyle kafiyeyi hedeflemeyen, dize ii musikiyi desteklemeye, eitlendirmeye ve ll bir sunu salamaya ynelen bir airdir. Bu bak as zaman zaman sadece sessiz harflerin yinelenmesini esas almay, sesli harfleri de gz ard etmeyi zorunlu klar. Zorunluluk bazen dize 521

sonundaki bir szcn btn seslilerini zerinde tayan baka bir szcn alt dizede yinelenmesi eklinde olabilecei gibi, belli bir sessiz grubunun yinelenmesi dzeyinde de kalabilmektedir. iirlerinde armoni gelerinden, aliterasyon ve asonanstan da byk lde yararlanmtr. O, dize ii musikiyi tek bir sese yaslamam, birden ok sessiz ve sesli harfin mterek abasyla ortaya kacak i ahenge nem vermitir. Bununla birlikte sadece bir sesin kendini kuvvetle duyurduu iirler veya iir blmleri olduka fazladr. Yinelemeler, onun iirlerinde ounlukla birka eidi ile birlikte kullanlr. Ayn dizede veya ayn blmdeki yineleme eitleri armoni gelerine elik ederek ahengi zenginletirmede yardmc olur. airin, byle bir ikili kullanmla derun ahenki zenginletirme gayreti ierisinde olduunu dnyoruz. airin kendi dzenlemesiyle bir araya getirildii iirler kitab ile lmnden sonra yaymlanan Batk Kentte yer alan toplam 789 iirde, ok eitli nazm birimleri kullanlmtr. Bu iirlerde tek bir dizeden oluan iirlerle karlaabildiimiz gibi, 10dan fazla dizenin yer ald nazm birimlerini de grebilmekteyiz. Aksaln iirlerinde iirimizin geleneksel nazm birimlerinden olan beyit ve drtlk en ok tercih edilenlerin banda yer alr. Dzyaz iirleri ile bentleri dzenli olmayan iirleri tasnif d tutacak olursak 615 iirin 207sinde nazm birimi drtlk, 113nde ise beyittir. Beyit ve drtlklerin toplam 320 olduuna gre, nazm birimi konusunda tercihini geleneksel yapdan yana koymutur, diyebiliriz. Sabahattin Kudret, modern Trk iirinin sadece kendi gemiinden deil, ayn zamanda Bat iirinin geleneinden de beslenmesini ister. Gen airlere, vezin ve kafiye ile iire balamalarn nermekle yetinmez, onlara Bat iirinin zellikle nazm ekillerinden yararlanmalarn salk verir. Kendisi de halk ve divan iirimize zg nazm ekilleri ile Bat edebiyatlarndan alnan nazm ekillerini bazen ayn bazen deitirmek suretiyle iirine tamtr. Bu uygulamalar ile gelenei yeni formlar iinde srdrmek istemitir. Gelenee olan ball onun Cumhuriyet Dnemi Trk iirinde younluk kazanan yeni almlara olan ilgisini azaltmamtr. zellikle serbest nazm ve dzyaz iir trnde de nemli saylacak oranda rnler vermitir. Bilinenin aksine

522

nazm birimi, vezin ve kafiye gibi birtakm kaytlardan arndrlm tamamen serbest nazma fazla ilgi gstermemitir. O, serbest nazm diye nitelendirilen vezinsiz ve kafiyesiz iirlerinde de asonans, aliterasyon ve yineleme gruplar gibi deiik iir unsurlarna yer vermi, serbest iirlerinde de kendine zg kurulular yaratmtr. Tm iirlerinde sade bir dil kullanan Aksal, zellikle 1950den sonraki iirlerinde Trk Dil Kurumu yeliinin de getirdii bir sorumluluk duygusu ile z Trke szcklere de yer vermitir. Duygu deeri ve arm alan geni olan szckleri zenle semi z Trke szcklere de bylesi bir ilerlik kazandrmak istemitir. Denemelerinde ok daha fazla olan tretilmi szck oran iirlerinde daha azdr. Anlam alann geniletmek, arm gcn ykseltmek ve ona bir duygu deeri verebilmek iin bir nevi teklifler eklinde sunulduu sanlan tretilmi szckler gzlemlenirken, bu konuda ok da srarc olmad dikkati eker. Sabahattin Kudret konuma dili imknlarndan da yararlanan airlerin banda gelir. Konuma dili iin, onun iir dilinin beslendii ana damarlardan biridir diyebiliriz. 1938 ylnda Varlk dergisinde yaymlanan Biri Var isimli iiri ile edebiyat dnyasna giren Aksal, 54 yl sren sanat hayat boyunca ok fazla olmamak kaydyla iir anlaynda kimi deiiklik ve araylar iinde olmutur. almamzda ayrntl olarak vurgu yaptmz zelliklerden dolaydr ki Aksal ada, modern bir air olma vasfn kazanmtr. Cumhuriyet Dnemi Trk iiri zerinde verilecek yarglarda Aksal iirinin gz ard edilmesi nemli bir boluun domasna neden olacaktr. lk iirlerini, dneminin sanatsal etkisi ile, Garip iiri izgisinde yaymlayan Aksal, bu izgiyi bir mddet devam ettirir. Oktay Rifat ve Melih Cevdetin Garip poetikasndan uzaklamaya balad yllarda (1955-1960) Aksal iirinde de deiim kendini gstermeye balamtr. Bunun bir rastlant olmadn da gzden uzak tutmamak gerekir. Yaklak olarak 1960 ylndan sonraki iirleri ile kinci Yeni iirine ok daha fazla yakn olan Aksal, zellikle iirde anlamn kapal klnmas noktasnda, bu iir hareketi ile zde grlebilir.

523

Denemelerindeki sanat ve kltr zerine grleri ile iirlerindeki geleneksel olanla modern olann yap ve ierikte bir uyuma sokularak zgn bir iir yaratma yetenei, edebiyat dnyamz asndan son derece nemlidir. Sabahattin Kudret Aksal, air kiiliinin yan sra, tiyatro, hikye ve deneme yazarl ile de Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyatnda zerinde dikkatlice durulmas gereken bir ahsiyettir.

524

KAYNAKA

525

A. ncelenen Eserler 1. iir Kitaplar arkl Kahve (Gn I ile birlikte), Varlk Yaynlar, nc Basm, stanbul 1962 (1944). Gn I (arkl Kahve ile birlikte), Varlk Yaynlar, kinci Basm, stanbul 1962 (1953). Duru Gk, Varlk Yaynlar, Birinci Basm, stanbul 1958. Elinle, Yeditepe Yaynlar, Birinci Basm, stanbul 1962. Eik, Bilgi Yaynevi, Birinci Basm, Ankara 1970. izgi, Cem Yaynevi, Birinci Basm, stanbul 1976. Bir Maviyi Bulmak (Toplu basm iinde), Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Birinci Basm, stanbul 1979. Srek (Toplu basm iinde), Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Birinci Basm, stanbul 1979.
iirler, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Birinci Basm, stanbul 1979.

Zamanlar, Karacan Yaynlar, Birinci Basm, stanbul 1982. Bir Zaman D, Cem Yaynevi, Birinci Basm, stanbul 1984.
iirler, Cem Yaynevi, Birinci Basm, stanbul 1988. Buluma, Cem Yaynevi, Birinci Basm, stanbul 1990.

Batk Kent, Yap Kredi Yaynlar, kinci Basm, stanbul 1994 (1993).
iirler, Yap Kredi Yaynlar, Birinci Basm, stanbul 1995.

2. Sreli Yaynlarda Yaymlanan iirleri 1938 Bir Akam sterim, nsan, 5 (Birinciterin 1938). Bir Akam sterim, Kurun (Vakit) lavesi, 151 (8 Terinievvel 1938). Biri Var, Varlk, 122 (1 Austos 1938). Biri Var ki, nsan, 5 (Birinciterin 1938). Biri Var ki, Kurun (Vakit) lavesi, 151 (8 Terinievvel 1938). Nerde, nsan, 6 (kinciterin 1938). 526

Son, nsan, 6 (kinciterin 1938). ***, Ses, 16 lkkanun 1938. 1939 Bekleyiler, nsan, 11 (8 Nisan 1939). Bilirim, Olu, 14 (2 Nisan 1939). Elden Ne Gelir, Olu, 15 (9 Nisan 1939). Hasad, nsan, 12 (Mays 1939). lme Ait, Olu, 23 (4 Haziran 1939). Srdan Ktalar, Olu, 25 (18 Haziran 1939). arkmz, nsan, 8 (kincikanun 1939). Ve Byle Her Saat, Olu, 17 (23 Nisan 1939). 1940 Balamasayd Bu Masal, Yeni nsanlk, 1 (15 ubat 1940). *** , Servet-i Fnn, 2283 (23 Mays 1940). Ben, Sokak, 1 (6 Mart 1940). Bilirim, Servet-i Fnn, 2285 (6 Haziran 1940). Bir Gn, Bir Akam Vakti, Hamle, 1 (Austos 1940). Bir ehrin Hayat, Sokak, 1 (6 Mart 1940). Elden Ne Gelir, Servet-i Fnn, 2285 (6 Haziran 1940). Gece, Hamle, 1 (Austos 1940). Gidiyorum, Hamle, 1 (Austos 1940). M. De Coantreye iirler, Sokak, 2 (12 Nisan 1940). Peyzaj, Servet-i Fnn, 2283 (23 Mays 1940). Rya, Yeni Yol, 1 (30 Austos 1940). Serenad, Servet-i Fnn, 2283 (23 Mays 1940). Serenad, Servet-i Fnn, 2292 (25 Temmuz 1940). Ve Sarholar, Sokak, 1 (6 Mart 1940).

527

1941 Baca, Yenilik, 2 (Mart 1941). Balkonlu Evler, nsan, 14 (Mays 1941). Bilseniz ki Ben, Yeni Ses, 6 (10) (Temmuz 1941). Bir l Hakknda Notlar, Yeni Ses, 11 (Austos 1941). Bundan Sonra, nsan, 14 (Mays 1941). Bundan Sonra, Servet-i Fnn, 2336 (29 Mays 1941). Btn Sylediklerim, Gn, 4 (14 Haziran 1941). Gece Yars iir, Gn, 1 (24 Mays 1941). tiraf, Yenilik, 2 (Mart 1941). Kendimi Arzediyorum, Servet-i Fnn, 2336 (29 Mays 1941). Ne Tuhaf, Yeni Ses, 6 (10) (Temmuz 1941). Park, Yenilik, 2 (Mart 1941). Rzgr, Yenilik, 2 (Mart 1941). arkl Kahve, Yenilik, 2 (Mart 1941). Serenad, nsan, 1-13 (1 Nisan 1941). Yldzlar ve Avareler in, Yenilik, 2 (Mart 1941). Ne Tuhaf, Yeni Ses, 6 (10) (Temmuz 1941). Sevdal, Yry, 1 (12 kinciterin 1941). 1942 Sabah ay, Servet-i Fnn, 2367 (1 kincikanun 1942). Yolculuk, Servet-i Fnn, 2387 (21 Mays 1942). Mahalle, Servet-i Fnn, 2388 (28 Mays 1942). Islkla ark, Servet-i Fnn, 2390 (11 Haziran 1942). Sabahlk Hali, Servet-i Fnn, 2405 (24 Eyll 1942). Gnlerden Biri in Methiye, Servet-i Fnn, 2406 (1 Birinciterin 1942). Orhan Bey Kendinden Bahsediyor, Servet-i Fnn, 2411 (5 kinciterin 1942). Pazar Sabah, Servet-i Fnn, 2413 (19 kinciterin 1942). Obat I, Varlk, 208 (1 Mart 1942). Obat, Varlk, 210 (1 Nisan 1942). Bir Sabah Uyanmak, Varlk, 223 (15 Birinciterin 1942). 528

Bugn Gibi, Varlk, 226 (1 Birincikanun 1942). 1943 Aalar ve Kular, Deirmen, 7 (Nisan 1943). Bely Ak, Varlk, 246 (1 lkterin 1943). Bildik ehir, nsan, 24-25 (Austos 1943). Ev Adam, Servet-i Fnn, 2437 (2 Eyll 1943). imdi Artk Hatras da Konumayan Bir Kadn in, Servet-i Fnn, 2438 (9 Eyll 1943). Ev Bulutu, nsan, 23 (Mays 1943). Gndelik, Pnar, 1 (Mart 1943). Gzel Gn, Demet, 1-5 (lkterin 1943). Hep Byle Sakin iirler, nsan, 23 (Mays 1943). Hepsini Unutuyorum, nsan, 23 (Mays 1943). mkansz, Deirmen, 7 (Nisan 1943). lmedim, Varlk, 246 (1 lkterin 1943). l I, Servet-i Fnn, 2435 (10 Haziran 1943). l II, Servet-i Fnn, 2436 (17 Haziran 1943). iir Yazamamak, Deirmen, 7 (Nisan 1943). imdi Artk Hatras da Konumayan Bir Kadn in, Servet-i Fnn, 2438 (1943). Yaz Gecesi, Varlk, 250-251 (1-15 Birinciknun 1943). 1944 Her Gnk Yenilik, Servet-i Fnn, 2451 (24 ubat 1944). Denizin Sesi, Yarat, 2 (8 Aralk 1944). Haziran, te, 4 (15 Haziran 1944). Belay Ak, Vakit Sanat ve Edebiyat lavesi, 4 (22 ubat 1944). Tandk, Vakit Sanat ve Edebiyat lavesi, 4 (22 ubat 1944). 1945 Mersiye, Yarat, 7 (23 Nisan 1945). Bir Kadn, Varlk, 294-295 (1-15 Ekim 1945). 529

1939 Yaz, Varlk, 298-299 (1-15 Aralk 1945). 1946 Gecenin Rahmeti, Varlk, 315 (Ekim 1946). Dnya Hali, Dou, 9 (Ocak 1946). Birinin lm, Yenilikler, 1 (ubat 1946). Sr, Yenilikler, 4-5 (Austos 1946). iir Dnyas, Varlk, 312 (Temmuz 1946). Birinin lm, Varlk, 314 (Eyll 1946). Liman, Mahalle, ar..., Varlk, 316 (Kasm 1946). Akam Keyfi, Ycel, 111 (Ocak 1946). 1947 Sevd, Yirminci Asr, 20 Ocak 1947. Birinci Gece, Varlk, 318 (Ocak 1947). Ge Yamda, Varlk, 320 (Mart 1947). Bir Saadet Dncesi, Varlk, 322 (Mays 1947). Eski Gnler, Varlk, 324 (Temmuz 1947). Arkadalar, Varlk, 326 (Eyll 1947). Bir Vapurdan karken iir, Varlk, 329 (Aralk 1947).

1948 Bir iire Balamak zere, Varlk, 330 (Ocak 1948). Oda, Varlk, 331 (ubat 1948). Kays Aac, Varlk, 333 (1 Nisan 1948). vg, Aile, 6 (Yaz 1948). Aile, Aile, 5 (lkbahar 1948). Yar Karanlk, Aile, 7 (Sonbahar 1948).

530

1949 Evinden Ayr, Kaynak, 17 (Mays 1949). Uyku, Aile, 9 (Sonbahar 1949). Anadolu Yaylas, Aile, 10 (Yaz 1949). Etimesgut iiri, Aile, 11 (Sonbahar 1949). Bir Kadn, Kaynak, 18 (Haziran 1949). Alaturka arklar, Varlk, 348 (1 Temmuz 1949). Bir Kasabada Uyanmak, Varlk, 353 (1 Aralk 1949). Anadolu Yolculuu, Yaprak, 7 (1 Nisan 1949). Bu Dnya, Yaprak, 11 (1 Haziran 1949). Bir iire Balamak zere, adrvan, 31 (28 Ekim 1949). 1950 Sincanky, Yaprak, 17 (1 Ocak 1950). Akam Oldu, Yeditepe, 9 (Ekim 1950). nsan Sesi, Varlk, 363 (1 Ekim 1950). Benim Gecenin Ortasnda, Varlk, 750 (1 Mart 1950). Sarmak, Varlk, 750 (1 Mart 1950). Konumak, Varlk, 750 (1 Mart 1950). Kpkrmz, Varlk, 750 (1 Mart 1950). aba, Varlk, 750 (1 Mart 1950). Gkyz Boyand, Varlk, 750 (1 Mart 1950). Geceyle Gelen, Varlk, 750 (1 Mart 1950). Sonuna Doru, Varlk, 750 (1 Mart 1950). 1951 K Geceleri, Be Sanat, 10 (Ocak 1951). klk Hli, Yeditepe, 3 (1 Austos 1951). lmzn Arkasndan, Varlk, 374 (1 Eyll 1951). Tersine, Yeditepe, 20 (15 Mart 1951). Giden, Varlk, 371 (Haziran 1951). Hikye, Nokta, 5 (15 Mays 1951). 531

1952 Hikye-i Sevda, Yeditepe, 20 (1 Eyll 1952). Atatrk Anadoluda, Trk Dili, 14 (Kasm 1952). Orta Ya, Trk Dili, 7 (Nisan 1952). Gzel, Varlk, 382 (Mays 1952). Eya, Varlk, 386 (Eyll 1952). Gemi Gne Trk, Trk Dili, 12 (Eyll 1952). Bir Resimde Atatrk, Varlk, 388 (Kasm 1952). Balkonlu Evler, Varlk, 389 (Aralk 1952). Sevda Peinde, Varlk, 389 (Aralk 1952). Aydnlkla, Kk Dergi, 1 (Nisan 1952). Bir Resimde Atatrk, Kaynak, 67 (1952). 1953 Sarn, Yenilik, 11 (Kasm 1953). Baca, Yenilik, 11 (Kasm 1953). Ak iiri, Yenilik, 2 (15 Ocak - 15 ubat 1953). le st iir, Yenilik, 11 (Kasm 1953). Ne Yaparsn, Yenilik, 11 (Kasm 1953). Bir Aa Konutu, Trk Dili, 16 (Ocak 1953). llerin Trks, Varlk, 390 (Ocak 1953). Rzgar, Varlk, 391 (ubat 1953). Sevda Demi, Trk Dili, 19 (Nisan 1953). Hatrlama , Varlk, 393 (Nisan 1953). Sabaha Kadar, Varlk, 398 (Eyll 1953). Bir Sabah Uyanmak, Yenilik, 11 (Kasm 1953). Ayrlk, Yenilik, 3 (15 ubat-15 Mart 1953). Pencere, Yenilik, 11 (Kasm 1953). Bir l Dnyadaki Son Gnn And, Vatan, 27 Aralk 1953.

532

1954 Okul D, Dou ve Bat, 13 (Kasm 1954). Okul D, Vatan, 17 Ekim 1954. Bouna, Yenilik, 12-24 (Aralk 1954). At, Varlk, 408 (Temmuz 1954). Anlamyorum, Vatan, 2 Mays 1954. Yalnzlk Hli, Vatan, 26 Aralk 1954. Sahiden, Kltr Dnyas, 2 (15 Ocak 1954). 1955 Yeni Gelen Gne Trk, Varlk, 421 (Austos 1955). Mutluluk, Varlk, 422 (Eyll 1955). Bir Bakasnn lm, Aydabir, 31 (Ocak 1955). Okul D, Aydabir, 31 (Ocak 1955). 1956 Yitirilmeyen, Varlk, 429 (Nisan 1956). inde, Varlk, 431 (Haziran 1956). Gecenin i, Yeditepe, 113 (15 Austos 1956). Bugnlk, Yeditepe, 113 (15 Austos 1956). Yaamak Denen, Varlk, 436 (15 Austos 1956). plak, Varlk, 437 (1 Eyll 1956). Skntnn iiri, Varlk, 442 (15 Kasm 1956). Yalnz l, Varlk, 444 (15 Aralk 1956). Fitnat Hanmn Kz, Esi, 8 (Austos 1956). Otobs, Yenilik, 40 (Nisan 1956). 1957 Sabah Trks, Yeditepe, 122 (1 Ocak 1957). Tabiat Ana, Varlk, 445 (1 Ocak 1957). Bilirsiniz, Varlk, 447 (1 ubat 1957). Ansz Yaanmaz, Varlk, 452 (15 Nisan 1957). 533

Otobs, Varlk, 454 (15 Mays 1957). Geceden Gelen iek, Varlk, 456 (15 Haziran 1957). ar, Varlk, 457 (1 Temmuz 1957). Parkta, Varlk, 469 (15 Austos 1957). Kr Ik, Varlk, 461 (1 Eyll 1957). lmle Konuma, Varlk, 462 (15 Eyll 1957). Denize Kar, Varlk, 463 (1 Ekim 1957). Aka Benzer, Varlk, 464 (15 Ekim 1957). Deli Irmak, Varlk, 467 (1 Aralk 1957). Gzel Hava, Varlk, 468 (15 Aralk 1957). 1958 Deniz Baka ey, Trk Dili, 76 (Ocak 1958). Karanla Kulak Vermek, Varlk, 469 (1 Ocak 1958). Ak Aydnl Akln, Varlk, 470 (15 Ocak 1958). Bir Kelime, Trk Dili, 76 (Ocak 1958). Uyanmak, Trk Dili, 77 (ubat 1958). Sabah Gnei, Varlk, 471 (1 ubat 1958). Doa Dedi Ki, Varlk, 482 (15 Temmuz 1958). ekirdek, Varlk, 483 (1 Austos 1958). Pencere, Varlk, 487 (1 Ekim 1958). Tomurcuk, ar, 5 (ubat 1958). 1959 Bcek, Yeditepe, 8 (16-31 Temmuz 1959). Kou, Dost, 25 (Ekim 1959). lmden te, Varlk, 511 (1 Ekim 1959). 1960 Kou, Varlk, 522 (15 Mart 1960). ***, Varlk Yll, (1960). Bana Kocaman Bir Deniz Lzmdr, Yeditepe, 20 (1-15 Mart 1960). 534

1961 yk, Varlk, 559 (1 Ekim 1961). Elinle, Varlk, 562 (15 Kasm 1961). lmden te, Yeditepe, 40 (1-30 Nisan 1961). Pencere, Yeditepe, 40 (Nisan 1961). nsan Sesi, Yeditepe, 40 (Nisan 1961). Deli Irmak, Yeditepe, 40 (Nisan 1961). plak, Yeditepe, 40 (Nisan 1961). Haziranla, Dost, 5 (Austos 1961). 1962 Bu Yana, Trk Dili, 126 (Mart 1962). Ar Aac, Varlk, 570 (15 Mart 1962). Durmadan, Trk Dili, 125 (ubat 1962). -, Yeditepe, 57 (16-28 ubat 1962). Adna, Varlk, 569 (1 Mart 1962). Bir Resimde Atatrk, ada, 11-12 (Kasm 1962). Gzelleme, Trk Edebiyatlar Birlii Yll, 1962. 1963 Yalnayak, Dost, 30 (Eyll 1963). Penceremde, Dost, 30 (Eyll 1963). Iyan, Trk Dili, 136 (Ocak 1963). Sunu, Trk Dili, 138 (Mart 1963). Tyden Orman, Varlk, 599 (1 Haziran 1963). Bir Aydnlk, Varlk, 601 (1 Temmuz 1963). Ar Aac, Dost, 30 (Eyll 1963). Sunu, Dost, 30 (Eyll 1963). Bcek, Dost, 30 (Eyll 1963). Kervan, Trk Dili, 144 (Eyll 1963). Bir Resimde Atatrk, Trk Dili, 146 (Kasm 1963). 535

Ustan, Trk Dili, 147 (Aralk 1963). Uzuyor, Trk Edebiyatlar Birlii Yll, 1963. Penceremde Trk Edebiyatlar Birlii Yll, 1963. 1964 Bir Kadn Her Gece, Trk Dili, 153 (Haziran 1964). Byl Matemetik, Trk Dili, 153 (Haziran 1964). Deiim Trk Dili, 153 (Haziran 1964). Kapdan kar kmaz, Trk Dili, 153 (Haziran 1964). Bir Resimde Atatrk, Evrim, 23 (1964). Kap, Yeni Dergi, 3 (Aralk 1964). Eski, Yeni Dergi, 3 (Aralk 1964). inde, Trk Dili, 153 (Haziran 1964). 1965 Bir Maviyi Bulmak, Trk Dili, 164 (Mays 1965). ayr, Trk Dili, 164 (Mays 1965). ocukluk, Trk Dili, 164 (Mays 1965). ***, Trk Dili, 164 (Mays 1965). lkyaz Sabah, Trk Dili, 164 (Mays 1965). irkin, Trk Dili, 164 (Mays 1965). Gzmn nnden Gitmeyen, Trk Dili, 164 (Mays 1965). Aalar, Trk Dili, 165 (Haziran 1965). iir, Trk Dili, 165 (Haziran 1965). Kadnla Erkek, Trk Dili, 165 (Haziran 1965). Tfek, Trk Dili, 165 (Haziran 1965). Geceyi Yemek, Trk Dili, 165 (Haziran 1965). Ad Duyulmam Bir Sanat in At, Trk Dili, 165 (Haziran 1965). Ayna, Trk Dili, 165 (Haziran 1965). Aa Deniz Kpek, Trk Dili, 165 (Haziran 1965). Kara Ofelya, Trk Dili, 167 (Austos 1965). 536

Gkyzyle, Trk Dili, 168 (Eyll 1965). Uykusuzluk, Trk Dili, 168 (Eyll 1965). Bir Maviyi Bulmak, Trk Dili, 168 (Eyll 1965). Aama, Trk Dili, 168 (Eyll 1965). Bir lnn Odas, Trk Dili, 168 (Eyll 1965). Kadnlar, Trk Dili, 165 (Haziran 1965). Gkyzyle, Trk Dili, 169 (Ekim 1965). alar Saat, Trk Dili, 169 (Ekim 1965). rmcek, Trk Dili, 169 (Ekim 1965). Bir Maviyi Bulmak, Trk Dili, 169 (Ekim 1965). Aama, Trk Dili, 169 (Ekim 1965). Bir lnn Odas, Trk Dili, 169 (Ekim 1965). Kadnlar, Trk Dili, 169 (Ekim 1965). 1966 Fareler, Trk Dili, 172 (Ocak 1966). Sigara, Trk Dili, 176 (Mays 1966). iir, Trk Dili, 176 (Mays 1966). Bir Kii, Trk Dili, 176 (Mays 1966). Masa, Trk Dili, 176 (Mays 1966). 1967 Yedike, Papirs, 10 (Mart 1967). Karanfiller, Papirs, 14 (Temmuz 1967). l, Papirs, 17 (Ekim 1967). Srler, Papirs, 17 (Ekim 1967). Klrengi, Papirs, 17 (Ekim 1967). ok Uzun, Papirs, 17 (Ekim 1967). 1968 Sokak Papirs, 22 (Mart 1968). Bir Kadn Papirs, 22 (Mart 1968). 537

Eik, Papirs, 22 (Mart 1968). Ayna, Trk Dili, 199 (Nisan 1968). Tanyeriyle, Trk Dili, 200 (Mays 1968). Resim, Trk Dili, 201 (Haziran 1968). Kargalar, Papirs, 28 (Ekim 1968). Pann lm, Trk Dili, 205 (Ekim 1968). 1969 En Keskin Ba, Trk Dili, 210 (Mart 1969). Gergef, Trk Dili, 210 (Mart 1969). Kara, Trk Dili, 209 (ubat 1969). Ve Gece Uzatt, Trk Dili, 208 (Ocak 1969). inde, Varlk, 737 (1 Mart 1969). Dolu Dizgin, Papirs, 31 (Ocak 1969). Gecenin lerlemi Vakti, Varlk, 737 (1 Mart 1969). Sokak, Varlk, 737 (1 Mart 1969). Gece, Varlk, 737 (1 Mart 1969). arkl Kahve, Varlk, 737 (1 Mart 1969). Pencere, Varlk, 737 (1 Mart 1969). Tutsak, Varlk, 739 (1 Nisan 1969). Gidiyor, Varlk, 739 (1 Nisan 1969). Ekmek, Lodos ve Uyku, Varlk, 739 (1 Nisan 1969). Akama Doru, Varlk, 739 (1 Nisan 1969). Gramofon, Varlk, 739 (1 Nisan 1969). Yamur, Trk Dili, 211 (Nisan 1969). Penceresinden, Trk Dili, 212 (Mays 1969). Eskimi Bir Gne, Papirs, 35 (Mays 1969). Kurun, Papirs, 35 (Mays 1969). Gecede, Papirs, 35 (Mays 1969). Kuytu, Varlk, 744 (1 Eyll 1969). Sabaht, Varlk, 744 (1 Eyll 1969). Tavan, Varlk, 744 (1 Eyll 1969). 538

Mavimsi Zaman, Varlk, 745 (1 Ekim 1969). Karanfiller, Papirs, 41 (Kasm 1969). l, Papirs, 41 (Kasm 1969). Srler, Papirs, 41 (Kasm 1969). Kl Rengi, Papirs, 41 (Kasm 1969). ok Uzun, Papirs, 41 (Kasm 1969). Ve Gece Uzatt, Papirs, 41 (Kasm 1969). Darda, Yeni Edebiyat, 1 (Kasm 1969). 1970 kili, Papirs, 43 (ubat 1970). Gemi, Varlk, 749 (1 ubat 1970). Srtma, Varlk, 749 (1 ubat 1970). Benim Gecenin Ortasnda, Varlk, 750 (1 Mart 1970). Kpkrmz, Varlk, 750 (1 Mart 1970). aba, Varlk, 750 (1 Mart 1970). Sarmak, Varlk, 750 (1 Mart 1970). Gkyz Boyand, Varlk, 750 (1 Mart 1970). Geceyle Gelen, Varlk, 750 (1 Mart 1970). Sonuna Doru, Varlk, 750 (1 Mart 1970). Konumak, Varlk, 750 (1 Mart 1970). Eski Zaman, Trk Dili, 222 (Mart 1970). Haber, Trk Dili, 222 (Mart 1970). Akam Oldu, Yeditepe, 174 (Ekim 1970). Yitik, Cumhuriyet, 4 Ekim 1970. Kaplar, Cumhuriyet, 4 Ekim 1970. 1971 Dsel, Trk Dili, 241 (Ekim 1971). Yazt, Trk Dili, 243 (Aralk 1971). Oyun, Varlk, 760 (Ocak 1971). Eski Gece, Varlk, 761 (ubat 1971). 539

Btn Gece, Varlk, 761 (ubat 1971). Kulard, Varlk, 761 (ubat 1971). Konuk, Varlk, 762 (Mart 1971). ayr Kuu, Varlk, 762 (Mart 1971). Koyun, Varlk, 762 (Mart 1971). Bir Adam, Varlk, 762 (Mart 1971). Yanyana, Varlk, 762 (Mart 1971). An, Varlk, 762 (Mart 1971). Yanyana, Varlk, 763 (Nisan 1971). Bir Yitik Kii stne eitleme, Varlk, 764 (Mays 1971). Aacm, Varlk, 765 (Haziran 1971). kimiz, Varlk, 765 (Haziran 1971). Pann lm, Varlk, 767 (Austos 1971). Gkyznm Senin, Varlk, 769 (Ekim 1971). Resimler, Cumhuriyet, 7 Mart 1971. 1972 Rzgarda, Trk Dili, 247 (Nisan 1972). Gemiler, Trk Dili, 248 (Mays 1972). Kadn l Ozan, Trk Dili, 250 (Temmuz 1972). Yolculuk, Trk Dili, 249 (Haziran 1972). Roman, Trk Dili, 252 (Eyll 1972). Duman, Trk Dili, 252 (Eyll 1972). Gazel Gibi, Trk Dili, 255 (Aralk 1972). Kr Ik, Dost, 98 (Aralk 1972). K Geceleri, Dost, 98 (Aralk 1972). Adna, Dost, 98 (Aralk 1972). Geceyle Gelen, Dost, 98 (Aralk 1972). Tomurcuk, Dost, 98 (Aralk 1972). Elinle, Dost, 98 (Aralk 1972). Haziranla, Dost, 98 (Aralk 1972). Eik, Dost, 98 (Aralk 1972). 540

Ve Gece Uzatt, Dost, 98 (Aralk 1972). Kara, Dost, 98 (Aralk 1972). Szckler, Dost, 98 (Aralk 1972). Bu Sanakta, Dost, 98 (Aralk 1972). Bir Kadn Her Gece, Dost, 98 (Aralk 1972). Penceremde, Dost, 98 (Aralk 1972). Balamasayd Bu Masal, Dost, 98 (Aralk 1972). Ne Tuhaf, Dost, 98 (Aralk 1972). Bir Sabah Uyanmak, Dost, 98 (Aralk 1972). Bcek, Dost, 98 (Aralk 1972). Aile, Dost, 98 (Aralk 1972). Eski Giysiler, Trk Dili, 244 (Ocak 1972). Atl, Trk Dili, 245 (ubat 1972). Somun, Varlk, 772 (Ocak 1972). Aa Gibi, Varlk, 773 (ubat 1972). Eski Aydnlk, Varlk, 774 (Mart 1972). Mum Gibi, Varlk, 774 (Mart 1972). Sabaha Dek, Varlk, 774 (Mart 1972). Gemi Zaman Kular, Varlk, 774 (Mart 1972). Kou, Varlk, 775 (Nisan 1972). Penceremi Atm, Varlk, 776 (Mays 1972). Yamurlarla, Varlk, 777 (Haziran 1972). 1973 Gn Olur, Trk Dili, 259 (Nisan 1973). Masmavi, Trk Dili, 264 (Eyll 1973). Glge, Trk Dili, 265 (Ekim 1973). Her eyin Sustuu Saat, Trk Dili, 257 (ubat 1973). Gnden Gne Daha Uzak, Varlk, 784 (Ocak 1973). Deimez Biim, Varlk, 785 (ubat 1973). Bakarz Gece Boyunca, Varlk, 786 (Mart 1973). Av, Varlk, 787 (Nisan 1973). 541

Yitik Zaman, Varlk, 788 (Mays 1973). Denge, Varlk, 789 (Haziran 1973). Bulutla nen, Varlk, 790 (Temmuz 1973). l, Varlk, 791 (Austos 1973). Gne Batt, Varlk, 792 (Eyll 1973). Bir Bulut Kanar, Varlk, 793 (Ekim 1973). izgi, Varlk, 795 (Aralk 1973). An, Yeni Sanat, 28 (ubat 1973). 1974 Drtleme, Trk Dili, 269 (ubat 1974). Zaman Mavisi Kula, Trk Dili, 271 (Nisan 1974). Ezgi, Trk Dili, 273 (Haziran 1974). iir, Soyut, 73 (Kasm 1974). Sabah, Akam, Soyut, 72 (Temmuz-Ekim 1974). Uzakta Grnd, Varlk, 798 (Mart 1974). Simge, Varlk, 800 (Mays 1974). Bir Gece, Varlk, 801 (Haziran 1974). Ortak l, Varlk, 802 (Temmuz 1974). Sendin, Varlk, 803 (Austos 1974). Gne Durmuum, Varlk, 807 (Aralk 1974). Yeni Gelen Gne Trk, Cumhuriyet, 31 Aralk 1974. 1975 Gz Akamnda Erkek, Trk Dili, 289 (Ekim 1975). Gz Akamnda Kadn, Trk Dili, 289 (Ekim 1975). Gz Akamnda ocuk, Trk Dili, 289 (Ekim 1975). Gnn yks, Trk Dili, 280 (Ocak 1975). Da Yolu, Trk Dili, 282 (Mart 1975). Eski Bahe, Varlk, 810 (Mart 1975). Kadnla Erkek, Varlk, 811 (Nisan 1975). Tekdze, Varlk, 812 (Mays 1975). 542

Gecede, Trk Dili, 284 (Mays 1975). Bir Yer ki, Varlk, 813 (Haziran 1975). Ne ki Dam Ne ki Mavi, Trk Dili, 287 (Austos 1975). Yiten, Varlk, 815 (Austos 1975). Yazd, Varlk, 816 (Eyll 1975). Giderayak, Varlk, 817 (Ekim 1975). Gebe, Varlk, 819 (Aralk 1975). Umak Gitmek, Soyut, 86 (Aralk 1975). Resim Gibi, Trk Dili, 291 (Aralk 1975). 1976 Uzak Camdan, Soyut, 87 (Ocak 1976). Sisyphos, Varlk, 821 (ubat 1976). Srcler, Varlk, 822 (Mart 1976). Glge, Trk Dili, 294 (Mart 1976). Esiniyle, Trk Dili, 295 (Nisan 1976). ngrak, Varlk, 823 (Nisan 1976). Zambak, Varlk, 824 (Mays 1976). Bu Sabah, Varlk, 825 (Haziran 1976). eitleme, Soyut, 92 (Haziran 1976). Deirmende tldm, Soyut, 92 (Haziran 1976). l, Trk Dili, 297 (Haziran 1976). Ku Av, Soyut, 93 (Temmuz 1976). Mahalle, Soyut, 93 (Temmuz 1976). Bir Yaz lesi, Varlk, 826 (Temmuz 1976). Torba, Varlk, 827 (Austos 1976). Ey Gece, Trk Dili, 299 (Austos 1976). Gnler Geiyor, Varlk, 828 (Eyll 1976). Geyve, Varlk, 829 (Ekim 1976). Ba Bozumu, Soyut, 96 (Ekim 1976). Yapayalnz, Trk Dili, 301 (Ekim 1976). Sarma Dola, Trk Dili, 301 (Ekim 1976). 543

Yaz Sonu, Trk Dili, 301 (Ekim 1976). Anaximenes, Trk Dili, 301 (Ekim 1976). Gn Dnd, Soyut, 97 (Kasm 1976). ksz ocuk, Soyut, 98 (Aralk 1976). Kuyu, Soyut, 98 (Aralk 1976). Gz, Varlk, 831 (Aralk 1976). Gnler, Trk Dili, 303 (Aralk 1976). Deirmen, Varlk Yll, 1976. 1977 Gnler Onlar, Soyut, 100 (ubat 1977). Yazlar, Soyut, 100 (ubat 1977). Yeeren Otlar, Soyut, 100 (ubat 1977). Kahvede Satc ocuk, Soyut, 100 (ubat 1977). Bir Yaz Gnnde, Varlk, 832 (Ocak 1977). Btn Gece, Varlk, 832 (Ocak 1977). Krk Karde, Varlk, 832 (Ocak 1977). Bir Yal Kadn, Varlk, 832 (Ocak 1977). Sazlarla, Varlk, 832 (Ocak 1977). Ev ve Bahe, Varlk, 832 (Ocak 1977). Ku, Varlk, 843 (Aralk 1977). Evimiz Orda, Varlk, 843 (Aralk 1977). Kasabada Yamur, Varlk, 843 (Aralk 1977). Gece, Varlk, 843 (Aralk 1977). lk Kularda, Varlk, 843 (Aralk 1977). 1978 Jokond, Trk Dili, 317 (ubat 1978). Oda, Trk Dili, 317 (ubat 1978). Bir Kii, Trk Dili, 317 (ubat 1978). Sfenks, Trk Dili, 317 (ubat 1978). Gze Savun, Trk Dili, 317 (ubat 1978). 544

Yorgan, Trk Dili, 317 (ubat 1978). Kyde, Trk Dili, 321 (Haziran 1978). Hasta, Trk Dili, 321 (Haziran 1978). Glgeler, Trk Dili, 321 (Haziran 1978). O Sokakta, Trk Dili, 321 (Haziran 1978). ller, Trk Dili, 325 (Ekim 1978). Komu, Trk Dili, 325 (Ekim 1978). Yazlarda, Trk Dili, 325 (Ekim 1978). Yolda, Trk Dili, 325 (Ekim 1978). 1979 Kanavie, Varlk, 864 (Eyll 1979). Yol Boyunca Kyler, Trk Dili, 328 (Ocak 1979). Yol Boyunca Satc ocuk, Trk Dili, 328 (Ocak 1979). Yazlar ve Gzler, Trk Dili, 328 (Ocak 1979). Kadnla Kirpi, Trk Dili, 328 (Ocak 1979). Ey Doa, Trk Dili, 330 (Mart 1979). Gmtlkten Dn, Trk Dili, 330 (Mart 1979). Yalnzlnda, Trk Dili, 330 (Mart 1979). Dn Yzn, Trk Dili, 330 (Mart 1979). ardak, Trk Dili, 333 (Haziran 1979). Yazda Gnler, Trk Dili, 333 (Haziran 1979). Akamla, Trk Dili, 333 (Haziran 1979). Ev, Trk Dili, 333 (Haziran 1979). 1929, Trk Dili, 333 (Haziran 1979). Geceyle, Trk Dili, 333 (Haziran 1979). At, Saak, 25 (Nisan-Mays-Haziran 1979). iir, Saak, 27 (Ekim-Kasm-Aralk 1979). Atl, Trk Dili, 334 (Temmuz 1979). Yalnzlk, Trk Dili, 334 (Temmuz 1979). Uykusunda Kadn, Trk Dili, 334 (Temmuz 1979). Sokakta, Trk Dili, 334 (Temmuz 1979). 545

Mays, Yusufuk, 4 (Nisan 1979). Beyaz, Yusufuk, 7 (Temmuz 1979). Kularla, Yusufuk, 10 (Ekim 1979). Anmsama, Trk Dili, 337 (Ekim 1979). Uykusuzluk, Oluum, 22-23/64-65 (Austos-Eyll 1979). 1980 lmden Sonra Anmsama Saak, 28 (Ocak-ubat 1980). Bulut Saak, 28 (Ocak-ubat 1980). Yldz Gibi, Yusufuk, 16 (Nisan 1980). Krda, Yusufuk, 19 (Temmuz 1980). Szler, Yusufuk, 24 (Aralk 1980). Yeni Batan, Yeditepe, 218(414) (Mays 1980). Kr Kahvesinde, Yeditepe, 218(414) (Mays 1980). Konuk, Yeditepe, 218(414) (Mays 1980). l, Yeditepe, 218(414) (Mays 1980). Sabah, Milliyet Sanat, 3 (Nisan 1980). Sandk, Milliyet Sanat, 3 (Nisan 1980). Yrrken, Milliyet Sanat, 3 (Nisan 1980). Bahe, Milliyet Sanat, 3 (Nisan 1980). Kadn, Milliyet Sanat, 3 (Nisan 1980). Sonuna Doru, Milliyet Sanat, 3 (Nisan 1980). 1981 Kahve, Yeditepe, 426-427 (Eyll-Ekim 1981). Kendimle, Yeditepe, 225(421) (7 ubat 1981). Yonu, Sanat Olay, 2 (ubat 1981). Gkyz, Sanat Olay, 2 (ubat 1981). skemle, Sanat Olay, 2 (ubat 1981). Eski Bir Resim, Sanat Olay, 2 (ubat 1981). Zamanlar, Sanat Olay, 3 (Mart 1981). Homeros Troya Savanda, Sanat Olay, 7 (Temmuz 1981). 546

Ev, Sanat Olay, 10 (Ekim 1981). Araba, Sanat Olay, 10 (Ekim 1981). amdan, Sanat Olay, 10 (Ekim 1981). Masal, Sanat Olay, 10 (Ekim 1981). Gne Dan Ardnda, Sanat Olay, 10 (Ekim 1981). Aaca Baktm, Sanat Olay, 12 (Aralk 1981). Ovayla, Sanat Olay, 12 (Aralk 1981). ocukluk, Sanat Olay, 12 (Aralk 1981). Kahvedeki Adam, Sanat Olay, 12 (Aralk 1981). Grnm, Sanat Olay, 12 (Aralk 1981). Adam, Varlk, 886 (Temmuz 1981). Yamurla Islak, Varlk, 886 (Temmuz 1981). Oda, Varlk, 886 (Temmuz 1981). lk Yazda, Yazko Edebiyat, 7 (Mays 1981). Mavi 2, Yazko Edebiyat, 7 (Mays 1981). Odada, Yazko Edebiyat, 7 (Mays 1981). Ovada, Yazko Edebiyat, 7 (Mays 1981). Sabah ki, Yazko Edebiyat, 7 (Mays 1981). Tencere, Yazko Edebiyat, 7 (Mays 1981). Ufka Bakmak, Yazko Edebiyat, 7 (Mays 1981). Uykumda, Yazko Edebiyat, 7 (Mays 1981). Yazlar, Yazko Edebiyat, 7 (Mays 1981). Bulutlar, Yazko Edebiyat, 13 (Kasm 1981). ember eviren Kz, Yazko Edebiyat, 13 (Kasm 1981). ocuk, Yazko Edebiyat, 13 (Kasm 1981). Gece, Yazko Edebiyat, 13 (Kasm 1981). Grnm, Yazko Edebiyat, 13 (Kasm 1981). Gn Boyunca, Yazko Edebiyat, 13 (Kasm 1981). Kediler, Yazko Edebiyat, 13 (Kasm 1981). iir Kitaplar, Yazko Edebiyat, 13 (Kasm 1981). Simge, Yazko Edebiyat, 13 (Kasm 1981). Uzak, Yazko Edebiyat, 13 (Kasm 1981). 547

Yldzlar, Yazko Edebiyat, 13 (Kasm 1981). Yokluk, Yazko Edebiyat, 13 (Kasm 1981). Adamn Biri, Yazko Edebiyat, 13 (Kasm 1981). Komu, Yazko Edebiyat, 13 (Kasm 1981). Aa, Yazko Edebiyat, 14 (Aralk 1981). Ay, Yazko Edebiyat, 14 (Aralk 1981). Aydnln Yz, Yazko Edebiyat, 14 (Aralk 1981). Bir Kadn, Yazko Edebiyat, 14 (Aralk 1981). Eski Gece, Yazko Edebiyat, 14 (Aralk 1981). Gvercin, Yazko Edebiyat, 14 (Aralk 1981). Sofra, Yazko Edebiyat, 14 (Aralk 1981). Yaz Sonuna Doru Akamlar, Yazko Edebiyat, 14 (Aralk 1981). Yolculuk, Yazko Edebiyat, 14 (Aralk 1981). Kendimle, Gsteri, 6 (Mays 1981). Onlar, Gsteri, 6 (Mays 1981). Ksr Dng, Gsteri, 6 (Mays 1981). Bir Dizi Kavak, Gsteri, 6 (Mays 1981). Oturan Adam, Gsteri, 6 (Mays 1981). Yaz Sabah Cadde, Gsteri, 6 (Mays 1981). Evle Kahve, Gsteri, 6 (Mays 1981). O Sokak, Gsteri, 13 (Aralk 1981). Tersine, Yeditepe, 422 (226), (7 Mart 1981). Uyuyamyor Geceyi, Milliyet Sanat, 30 (15 Austos 1981). 1982 Yatanda, Sanat Olay, 14 (ubat 1982). Gemiler, Sanat Olay, 14 (ubat 1982). Orda, Sanat Olay, 14 (ubat 1982). ocuk, Sanat Olay, 14 (ubat 1982). Ge Saatte, Sanat Olay, 14 (ubat 1982). Trenler ve stasyonlar, Trk Dili, 372 (Aralk 1982). Gemi, Yeditepe, 439 (7 Aralk 1982). 548

Kilit, Varlk, 893 (ubat 1982). Bulutuyla, Varlk, 895 (Nisan 1982). Aa, Yazko Edebiyat, 15 (Ocak 1982). Bir Ev, Yazko Edebiyat, 15 (Ocak 1982). ocuk, Yazko Edebiyat, 15 (Ocak 1982). Kasaba Alan, Yazko Edebiyat, 15 (Ocak 1982). Yol Boyunca, Yazko Edebiyat, 15 (Ocak 1982). Akamlar, Yazko Edebiyat, 16 (ubat 1982). Bir Gz Akam Kahvede, Yazko Edebiyat, 16 (ubat 1982). Glgeyle, Yazko Edebiyat, 16 (ubat 1982). Kadnla Zaman, Yazko Edebiyat, 16 (ubat 1982). Bir Aydnla, Yazko Edebiyat, 17 (Mart 1982). Garip Bir Kyd, Yazko Edebiyat, 17 (Mart 1982). Gece Yars, Yazko Edebiyat, 17 (Mart 1982). Kestaneler, Yazko Edebiyat, 17 (Mart 1982). Mahalle, Yazko Edebiyat, 25 (Kasm 1982). Aalar, Yazko Edebiyat, 26 (Aralk 1982). Bahe, Yazko Edebiyat, 26 (Aralk 1982). Bir Hayvann Yalnzl, Yazko Edebiyat, 26 (Aralk 1982). Grnmler, Yazko Edebiyat, 26 (Aralk 1982). Gece, Gsteri, 16 (Mart 1982). Bulutun Altnda, Gsteri, 16 (Mart 1982). Yamur, Gsteri, 16 (Mart 1982). Kasabaya Girerken, Gsteri, 16 (Mart 1982). Yol Boyunca Kasaba, Gsteri, 17 (Nisan 1982). Kula Sardunya, Gsteri, 25 (Aralk 1982). Sabahleyin, Gsteri, 25 (Aralk 1982). Bir Dle, Milliyet Sanat, 54 (15 Austos 1982).

549

1983 obanlar, Varlk, 906 (Mart 1983). Bir nek Ba, Yazko Edebiyat, 27 (Ocak 1983). Bir Ovaya Uyanmak, Yazko Edebiyat, 27 (Ocak 1983). Harman Yeri, Yazko Edebiyat, 27 (Ocak 1983). Eski Krlar, Yazko Edebiyat, 27 (Ocak 1983). Kular, Yazko Edebiyat, 27 (Ocak 1983). l, Yazko Edebiyat, 27 (Ocak 1983). Bir Eskiciyle, Yazko Edebiyat, 28 (ubat 1983). Bir Gecede Bir Odada, Yazko Edebiyat, 28 (ubat 1983). Bir Resimde, Yazko Edebiyat, 28 (ubat 1983). Geceye Bakmak, Yazko Edebiyat, 28 (ubat 1983). Yolculuk iirleri, Yazko Edebiyat, 29 (Mart 1983). Bir Evi Dnmek, Yazko Edebiyat, 31 (Mays 1983). Bir Soka Dnmek, Yazko Edebiyat, 31 (Mays 1983). Grnm, Yazko Edebiyat, 31 (Mays 1983). Gn Douyor, Yazko Edebiyat, 31 (Mays 1983). Gkler, Yazko Edebiyat, 32 (Haziran 1983). Kl, Yazko Edebiyat, 33 (Temmuz 1983). Ophelia in iir, Yazko Edebiyat, 33 (Temmuz 1983). Yamur Dindi, Yazko Edebiyat, 33 (Temmuz 1983). Aakakan, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Bir Adam, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Bir D, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Bir Sokan Fotoraf, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). ryen, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Dinazor, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Eski Mutfak, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Fesleenler, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Gece Gndz, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Gren ve Grmeyen, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Hzn, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). 550

Kadife Mantolu Kadn, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Kap, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Konuklar, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Mavi, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Mavna, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Sokaklar, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Vapur, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Vikingler, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Yaz, Yazko Edebiyat, 37 (Kasm 1983). Bir Sokaktan Bir Baka Sokaa, Yazko Edebiyat, 38 (Aralk 1983). Evcil Bir Hayvan Gibi, Yazko Edebiyat, 38 (Aralk 1983). lest, Yazko Edebiyat, 38 (Aralk 1983). Yamurlu, Yazko Edebiyat, 38 (Aralk 1983). Sokak, Gsteri, 27 (ubat 1983). Zurna, Gsteri, 31 (Haziran 1983). Dmlenenler, Milliyet Sanat, 78 (15 Austos 1983). 1984 Bir Kadn Ortaada, Gsteri, 48 (Kasm 1984). Hattat Ykut el-Mustasmi, Gsteri, 48 (Kasm 1984). Ayandan, Gsteri, 42 (Mays 1984). Geceyle Gndz, Gsteri, 42 (Mays 1984). Kedi, Gsteri, 42 (Mays 1984). Utku, Gsteri, 42 (Mays 1984). l Doa, Gsteri, 42 (Mays 1984). Yeil ve Sar, Gsteri, 42 (Mays 1984). Aalar Giyindirmek, Gsteri, 46 (Eyll 1984). 1400, Gsteri, 48 (Kasm 1984). Ben miydim O, Yazko Edebiyat, 41-42 (Mart-Nisan 1984). Bir Zaman Ard, Yazko Edebiyat, 41-42 (Mart-Nisan 1984). avalyeler, Yazko Edebiyat, 41-42 (Mart-Nisan 1984). Geceye Ynelik, Yazko Edebiyat, 41-42 (Mart-Nisan 1984). 551

Saat, Yazko Edebiyat, 41-42 (Mart-Nisan 1984). Testiler, Yazko Edebiyat, 41-42 (Mart-Nisan 1984). Bir Dengede, Gsteri, 45 (Austos 1984). Yalnzlk Bir Dekse, Gsteri, 45 (Austos 1984). Yamur, Gsteri, 45 (Austos 1984). lemeler, Gsteri, 46 (Eyll 1984). Szlk, Gsteri, 46 (Eyll 1984). Pansiyonerler, Milliyet Sanat, 101 (1 Austos 1984). 1985 Dsel Yolculuk, Milliyet Sanat, 125 (1 Austos 1985). Bir Resimde Atatrk, Trk Dili, 401 (Mays 1985). D, Yazko Edebiyat, 52 (Mays 1985). Sanr, Dn, 12 (Mart 1985). iirin Yolu, Dn, 12 (Mart 1985). Bir Kanat Sesiyle, Dn, 13 (Nisan 1985). Hep O, Dn, 13 (Nisan 1985). Bakmak, Dn, 14 (Mays 1985). Bir Yazn Aydnl, Dn, 15 (Haziran 1985). Yeli Esince, Dn, 16 (Temmuz 1985). Bir Yaz Gnnde Bahe Resmi, Dn, 16 (Temmuz 1985). Szckler, Dn, 16 (Temmuz 1985). Evler ve Baheler, Dn, 17 (Austos1985). Kzlar, Dn, 21 (Aralk 1985). Evler, Dn, 21 (Aralk 1985). Sokakla, Dn, 18 (Eyll 1985). iir stne Notlar, Dn, 19 (Ekim 1985). Ay, Dn, 21 (Aralk 1985). Bir Eski Zaman Kabartmasndaki Kadna iir, Gsteri, 52 (Mart 1985). Yazlar, Gsteri, 52 (Mart 1985). Okurken, Gsteri, 52 (Mart 1985). Bu Gece, Gsteri, 53 (Nisan 1985). 552

Kular, Gsteri, 54 (Mays 1985). Sonu, Gsteri, 54 (Mays 1985). Eskil, Gsteri, 56 (Temmuz 1985). iirden, Gsteri, 58 (Eyll 1985). Bir ad, Gsteri, 58 (Eyll 1985). amdanl Gece, Gsteri, 58 (Eyll 1985). Dam, Gsteri, 61 (Aralk 1985). Hep, Gsteri, 61 (Aralk 1985). Bir Kadnn Yz, Gsteri, 61 (Aralk 1985). D, Yazko Edebiyat, 52 (Mays 1985). 1986 Gece ocuk Ayna, Milliyet Sanat, 149 (1 Austos 1986). Bir Sokaktan, Dn, 22 (Ocak 1986). O Zaman, Dn, 23 (ubat 1986). Bir Baka Sokaktan, Dn, 23 (ubat 1986). Eski, Dn, 23 (ubat 1986). Bir lkyaz Gnnde Asfalta iir, Dn, 24 (Mart 1986). Bir Geceye Bak, Dn, 27 (Haziran 1986). Bir izgiyi izdike, Gsteri, 63 (ubat 1986). Noktalamalar, Gsteri, 62 (Ocak 1986). Uykusuz, Gsteri, 64 (Mart 1986). Akamlar, Gsteri, 64 (Mart 1986). Sisten Bakmak, Gsteri, 64 (Mart 1986). Bir Ba Dnse Yeil Tekerlekli, Gsteri, 64 (Mart 1986). Belki de Yoktu, Gsteri, 67 (Haziran 1986). Martnn Dal Suda, Gsteri, 67 (1986). Gnler, Gsteri, 68 (Temmuz 1986). ie, Gsteri, 68 (Temmuz 1986). Konuklar, Gsteri, 72 (Kasm 1986).

553

1987 Nocturne, Adam Sanat, 24 (Kasm 1987). O Sabah Gk, Adam Sanat, 24 (Kasm 1987). Yunuslar, Adam Sanat, 24 (Kasm 1987). Yol Dncesi, Adam Sanat, 25 (Aralk 1987). Gk, Adam Sanat, 25 (Aralk 1987). Bir Yer Ki, Adam Sanat, 25 (Aralk 1987). Bir Yaz Gnnde Byk Bir Ihlamur Aacnn Altnda Kitap Okuyan Kadn, Adam Sanat, 25 (Aralk 1987). Neden, Adam Sanat, 25 (Aralk 1987). Gibiydi, Adam Sanat, 25 (Aralk 1987). Grnmler, Adam Sanat, 25 (Aralk 1987). Ses ve Glge, Gsteri, 74 (Ocak 1987). Bir Karanfil Koyuyor, Gsteri, 74 (Ocak 1987). teberi, Gsteri, 74 (Ocak 1987). Bir Geceden, Gsteri, 75 (ubat 1987). Bir Ada Skp Kalm, Gsteri, 76 (Mart 1987). Bir Uzantya Doru, Gsteri, 77 (Nisan 1987). O Zamand, Gsteri, 79 (Haziran 1987). l Uyuum, Gsteri, 79 (Haziran 1987). Her ey Yalnzla Doruydu, Gsteri, 80 (Temmuz 1987). l Yonular, Gsteri, 80 (Temmuz 1987). Ku, Gsteri, 80 (Temmuz 1987). Bir ly Anmsamak, Gsteri, 81 (Austos 1987). Yalnzln Evi, Gsteri, 81 (Austos 1987). Giderken, Gsteri, 81 (Austos 1987). Adam ve Oda, Milliyet Sanat, 147 (15 Austos 1987). 1988 Szck ve Ozan, Milliyet Sanat, 197 (1 Austos 1988). Ay Kldke, Trk Dili Dergisi, 7 (Temmuz-Austos 1988). Ortalk, Argos, 3 (Kasm 1988). 554

Bu Sabah, Argos, 3 (Kasm 1988). Gller ve Gmtlkler, Argos, 3 (Kasm 1988). Araba, Argos, 3 (Kasm 1988). Yazt, Adam Sanat, 26 (Ocak 1988). Yaz ve ocuk, Adam Sanat, 27 (ubat 1988). Gece ve ocuk, Adam Sanat, 28 (Mart 1988). Eski Mays, Adam Sanat, 28 (Mart 1988). Bir Oda Resmi, Adam Sanat, 28 (Mart 1988). Lohusa, Adam Sanat, 28 (Mart 1988). Ah O Ev, Adam Sanat, 28 (Mart 1988). Bir stanbuldu, Adam Sanat, 29 (Nisan 1988). Sonsuza Dnmek, Adam Sanat, 31 (Haziran 1988). Cinler, Adam Sanat, 31 (Haziran 1988). Svari, Adam Sanat, 31 (Haziran 1988). Evler, Adam Sanat, 31 (Haziran 1988). Yamur, Adam Sanat, 31 (Haziran 1988). Hep Akyordu, Adam Sanat, 32 (Temmuz 1988). Sabahlard, Adam Sanat, 32 (Temmuz 1988). Ev, Adam Sanat, 34 (Eyll 1988) Gezinti, Adam Sanat, 34 (Eyll 1988). Ku ve Kz, Adam Sanat, 34 (Eyll 1988). Ertesi Gn Bir Yarm Sz, Adam Sanat, 35 (Ekim 1988). Bir Ka Gn Sonra, Adam Sanat, 35 (Ekim 1988). Kitap, Adam Sanat, 36 (Kasm 1988). Gz, Adam Sanat, 36 (Kasm 1988). Ses, Adam Sanat, 36 (Kasm 1988). Nesne, Adam Sanat, 36 (Kasm 1988). Gitmek, Adam Sanat, 36 (Kasm 1988). Haritalar, Adam Sanat, 36 (Kasm 1988). Yaam, Adam Sanat, 36 (Kasm 1988). Bakarken, Adam Sanat, 37 (Aralk 1988). Orda, Adam Sanat, 37 (Aralk 1988). 555

l, Adam Sanat, 37 (Aralk 1988). Gemi Zaman Duygulanmalar, Gergedan, 12 (ubat 1988). Grnt ve tesi, Trk Dili Dergisi, 9 (Kasm-Aralk 1988). 1989 Buzcul Gece, Gsteri, 109 (Aralk 1989). Bir mdir iir, Yeni Yaprak, 8 (Austos 1989). Yalnzlk, Gsteri, 109 (Aralk 1989). Bir de Sabah, Gsteri, 109 (Aralk 1989). Sen, Gsteri, 109 (Aralk 1989). Yayllar, Milliyet Sanat, 221 (1 Austos 1989). arml, Adam Sanat, 38 (Ocak 1989). ocuk, Adam Sanat, 38 (Ocak 1989). vedi, Adam Sanat, 38 (Ocak 1989). Dnerek, Adam Sanat, 40 (Mart 1989). l Ozan, Adam Sanat, 40 (Mart 1989). Gzde, Adam Sanat, 40 (Mart 1989). Bir Kr Gezgininin Trks, Adam Sanat, 41 (Nisan 1989). Bir Yerde, Adam Sanat, 42 (Mays 1989). Yaz ve Gz, Adam Sanat, 42 (Mays 1989). Evler Mahalleler ve Yz illi Bir Kz, Adam Sanat, 43 (Haziran 1989). Bu Sabah da, Adam Sanat, 43 (Haziran 1989). Yaz Gecesi Balkonda Oturanlar, Adam Sanat, 43 (Haziran 1989). Evler ki, Adam Sanat, 44 (Temmuz 1989). Gnden Gne, Adam Sanat, 47 (Ekim 1989). Sokaa k, Adam Sanat, 47 (Ekim 1989). Masadaki Resim, Adam Sanat, 47 (Ekim 1989). Bir Akta, Adam Sanat, 48 (Kasm 1989). Gn Bitimine Doruydu, Adam Sanat, 48 (Kasm 1989). Hepsi, Argos, 16 (Aralk 1989). Bir Yal Kadnn l Yz in iir, Argos, 16 (Aralk 1989).

556

1990 Bir Gn de, Adam Sanat, 57 (Austos 1990). Soy, Adam Sanat, 58 (Eyll 1990). lmekse, Argos, 19 (Mart 1990). Hep Aalara, Argos, 19 (Mart 1990). Belki de Yoktu, Varlk, 994 (Temmuz 1990). Martnn Dal Suda, Varlk, 994 (Temmuz 1990). Yolculua karken, Varlk, 994 (Temmuz 1990). iirin Yolu, Varlk, 994 (Temmuz 1990). Masal Gibi 1, Gsteri, 110 (Ocak 1990). Masal Gibi 2, Gsteri, 111 (ubat 1990). Gzellik, Gsteri, 112 (Mart 1990). Batk Kent Kular Kpkler, Gsteri, 113 (Nisan 1990). Ve rlrd, Gsteri, 114 (Mays 1990). Ayna, Gsteri, 114 (Mays 1990). Bir Ev Glgede, Gsteri, 115 (Haziran 1990). Ky K ve Gece stne eitlemeler, Gsteri, 120 (Kasm 1990). Eski Evde, Gsteri, 121 (Aralk 1990). thakada Bir Akamd, Milliyet Sanat, 245 (1 Austos 1990). 1991 Aac Deitirmek, Milliyet Sanat, 270 (15 Austos 1991). len, Adam Sanat, 73 (Aralk 1991). Yaz, Adam Sanat, 73 (Aralk 1991). Yazarak, Adam Sanat, 73 (Aralk 1991). Kar Beyaz, Gsteri, 122 (Ocak 1991). Da, Gsteri, 123 (ubat 1991). Bir Sokak Bir Ev, Gsteri, 124 (Mart 1991). Sylen ve Zaman, Gsteri, 125 (Nisan 1991). Saat, Gsteri, 126 (Mays 1991). iir stne Dnce, Gsteri, 127 (Haziran 1991). Yaz Gnnde, Gsteri, 128 (Temmuz 1991). 557

Gezi I, Gsteri, 129 (Austos 1991). Gezi II, Gsteri, 130 (Eyll 1991). Bir Daha Yaamak, Gsteri, 131 (Ekim 1991). 1992 Bir Zamandan Notlar, Adam Sanat, 74 (Ocak 1992). Aalar Uzaa Kayyor, Adam Sanat, 76 (Mart 1992). iir Yazyor, Adam Sanat, 78 (Mays 1992). Kasrga, Adam Sanat, 78 (Mays 1992). Yine Yazarak, Adam Sanat, 78 (Mays 1992). O Akamlar, Gsteri, 138 (Mays 1992). Seslerle Uyandm, Gsteri, 139 (Haziran 1992). Bir Erik Dal, Gsteri, 140 (Temmuz 1992). Yeryz, Eskiz, 1 (Aralk 1992). Yine An, Eskiz, 1 (Aralk 1992). 1993 Bir Gn Bir Akam Vakti, Kar, 72 (Nisan 1993). Biri Var, Varlk, 1028 (Mays 1993). 1998 Hatra, Kuva-yi Milliyede Yeni Ufuklar, 276 (Ekim 1998).

558

B. YARARLANILAN KAYNAKLAR 1. Kitap Adler, Alfred, (ev: Dr. Ayda Yrkn), nsan Tabiatn Tanma, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara 1994. Akgz, Namk, Kahvenme, Aka Yaynlar, Ankara 1999. Ahmet Oktay, Toplumcu Gerekiliin Kaynaklar, Tm Zamanlar Yaynclk, stanbul 2000, s.401. Ahmed Rasim, Muharrir, air, Edip, Hazrlayan ve Sadeletiren: Kzm Yeti, Tercman Yaynlar, stanbul 1980. Akbal, Oktay, air Dostlarm, Varlk Yaynlar, stanbul 1977, s.71-78. Akozan, Stk, Kllknme, Brhaneddin Basmevi, stanbul 1936. Aksan, Doan, Anlambilim, Engin Yaynlar, Ankara 1999. iir Dili ve Trk iir Dili, Engin Yaynlar, Ankara 1995. Akta, erif, Edebiyatta slp ve Problemleri, Aka Yaynlar, kinci Bask, Ankara 1993. Ahmet Rasimin Eserlerinde stanbul, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1997. Aktulum, Kubily, Metinleraras likiler, teki Yaynevi, Ankara 2000. Akyz, Kenan, Tevfik Fikret, Ankara niversitesi, Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yaynlar, Ankara 1947. Alangu, Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikye ve Roman (1930-1940), C.2, stanbul Matbaas-Asaf Ertekin Yaynlar, stanbul 1965, s.419-426. Alkan, Erdoan, iir Sanat, Yn Yaynlar, stanbul 1995. Altnkaynak, Hikmet, Yeni Binyln Edebiyatlar, Can Yaynlar, stanbul 2000, s.163. Ayvazolu, Beir, Peyami-Hayat, Sanat, Felsefesi, Dram, tken Yaynlar, stanbul 1998. Birsel, Salah, Kahveler Kitab, Trkiye Bankas Yaynlar, Ankara 1983. Ah Beyolu Vah Beyolu, Trkiye Bankas Yaynlar, Ankara 1983. Cevdet Kudret, rneklerle Edebiyat Bilgileri I-II, nklp Yaynlar, stanbul 2003. Cevizci, Ahmet, Felsefe Szl, Paradigma Yaynlar, stanbul 2002 559

ebi, Hasan, Btn Ynleriyle Necip Fazl Ksakrekin iiri, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 1987. elik, Abdullah, Bedri Rahmi Eypolu, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1996. elik, Yakup, ubat Yolcusu Attil lhann iiri, Aka Yaynlar, Ankara 1998. etin, Nurullah, Behet Necatigil, Hayat - Sanat ve Eserleri, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1997. iir zmleme Yntemi, nc Basmevi, Ankara 2003. etili, smail, Cahit Klebi ve iiri, Aka Yaynlar, Ankara (Tarih Belirtilmemi). Dal, Ycel er, Cumhure, Tarih evirme Klavuzu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 1997. Dilin, Cem, rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1995. Durukolu, Salim, Sleyman Nesip, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 2001. Elin, kr, Trk Edebiyatnda Tabiat, Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar, Ankara 1993. Ercan, Enver, iir Uar Sz Olur, Yn Yaynlar, stanbul 1994, s.49-52. air nk Onlar, Kavram Yaynlar, stanbul 1990, s.80-86. Ercilasun, Bilge, Orhan Veli Kank, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul 1994. kinci Merutiyet Devrinde Tenkit, 1. Trk Tenkit, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, Ankara 1995. Erhat, Azra, Mitoloji Szl, Remzi Kitabevi, stanbul 2001. Ergin, Muharrem, Trk Dili, Bayrak Yaynlar, stanbul 1992. Gnay, Doan, Metin Bilgisi, Multilingual Yaynlar, stanbul 2001. Hatibolu, Vecihe, kileme, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1971. Hzlan, Doan, Syleiler, Ad Yaynlar, stanbul 1997, s.79-83. Ik, hsan, Yazarlar Szl, Risale Yaynlar, stanbul 1990. smail Habib, Edebiyat Bilgileri, Remzi Kitapevi, stanbul 1942. Kaplan, Mehmet, Cumhuriyet Devri Trk iiri - iir Tahlilleri II, Dergh Yaynlar, stanbul 1984. Tanpnarn iir Dnyas, Dergah Yay., stanbul 1983. Tevfik Fikret, Dergah Yaynlar, stanbul 1995. Kocakaplan, sa, Aklamal Edeb Sanatlar, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, Ankara, 1992. 560

Korkmaz, Ramazan, karosun Yeni Yz, Cahit Stk Taranc, Aka Yaynlar, Ankara, 2002. Macit, Muhsin, Divan iirinde henk Unsurlar, Aka Yaynlar, Ankara 1996. Menemenciolu, Muazzez, Edebiyatlarmz Konuuyor, Varlk Yaynlar, stanbul 1976, s.153-160. Mutluay, Rauf, Bende Yaayanlar, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1977, s.68-69, 268. Okay, Orhan, Sanat ve Edebiyat Yazlar, Dergah Yaynlar, stanbul 1990. zdemir, Emin, rnekli-Aklamal Edebiyat Bilgileri Szl, Remzi Kitapevi, stanbul 1990. zn, Mustafa Nihat, Edebiyat ve Tenkid Szl, nklp ve Aka Yaynlar, stanbul 1954. znl, nsal, Edebiyatta Dil Kullanmlar, Multilingual Yaynlar, stanbul 2001. Parlatr, smail, Reca-zade Mahmut Ekrem, Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar, Ankara 1995. Sazyek, Hakan, Cumhuriyet Dnemi Trk iirinde Garip Hareketi, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara 1996. Seyda, Mehmet, ocukluk Yllar: Yazarlarmzn ocukluk Yllar, Trk Dil Kurumu, Ankara 1980. Thir-l Mevlev, Edebiyat Lgat, Enderun Kitapevi, stanbul 1994. Tanpnar, Ahmet Hamdi, XIX. Asr Trk Edebiyat Tarihi, alayan Kitapevi, stanbul 1990. Tekin, Arslan, Edebiyatmzda simler ve Terimler, tken Yaynlar, stanbul 1995. Tekin, Mehmet, Roman Sanat 1, tken Yaynlar, stanbul 2001. Trk Edebiyatlar Birlii 1962 Yll, Trk Edebiyatlar Birlii. Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, Kahve, Kahvehne Maddesi, C.5, Dergh Yaynlar, stanbul 1982, s.105-108. Uyar, Turgut, Bir iirden, yi eyler Yaynlar, stanbul 2000. Uyguner, Muzaffer, Sabahattin Kudret Aksal, Yaam, Yaptlarndan Semeler, Bilgi Yaynevi, Ankara 2000. Wellek, Rne, Austin Varren (ev. mer Faruk Huyugzel), Edebiyat Teorisi, Akademi Kitapevi, zmir 1993. 561

Yaln, Mehmet, iirin Ortak Paydas, Cumhuriyet niversitesi Yaynlar, Sivas 1991. Yetkin, Suut Kemal, Estetik, Maarif Matbaas, stanbul 1940. Yldz, Saadettin, Arif Nihat Asyann iir Dnyas, Mill Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul, 1997. Yrkn, Turhan, Yunan Mitolojisinde Ak, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara 2000. 2. Makale A., N., Dergilerde Trk Dili, 30 (Mart 1954). Abasyank, Sait Faik, Kraathaneler, Yedign, 22 (14 Austos 1948). Akarsu, Hasan, Sabahattin Kudret Aksaln iirleri, Trk Dili Dergisi, 57 (KasmAralk 1996). Akat, Ferit, Sabahattin Kudret Aksal Diyor ki..., Vatan, 12 Haziran 1955. Akbal, Oktay, Bir airi Kurtarmak, Milliyet, 22 Ekim 1992. Dergi Yapraklarnda, Cumhuriyet, 9 Aralk 1984. Dostum Sabahattin Kudret, Milliyet, 22 Nisan 1993. Gn I, Vatan, 28 Haziran 1953. Gnlerde, Varlk, 665 (1 Mart 1966). Gnlerde, Varlk, 671 (1 Haziran 1966). Gnlerde, Varlk, 689 (1 Mart 1967). Hi Bitmez Biter Gibi Olur, Milliyet, 8 Aralk 1992. ki nsan ki Yazg, Milliyet, 24 Nisan 1993. Kalabalkta Yalnz, Cumhuriyet, 4 Mays 1984. Sabahattin Kudret Aksal, Milliyet, 6 Eyll 1993. Sabahattin Kudret Aksal, Vatan, 26 ubat 1952. air Dostlarm: Sabahattin Kudret Aksal, Varlk, 381 (1 Nisan 1951). iir ehidi, Vatan, 16 Mays 1956. iirden Hikyeye..., Vatan, 24 Ekim 1954. iirini Srdrmek, Cumhuriyet, 27 Temmuz 1977. Trk Edebiyat, Servet-i Fnn, 2366 (25 Birincikanun 1941). Yaz Bitince, Cumhuriyet, 9 Austos 2002. 562

Yeditepe ve Ozanlar, Cumhuriyet, 24 Mays 1980. Zaman Bir D m?, Cumhuriyet, 31 Ekim 1984. Akn, Sunay, Sabahattin Kudret Aksal Yitirdik, Milliyet Sanat, 311 (1 Mays 1993). Akam, stanbulda enlik Var, 17 Ekim 1965. Akta, erif, Cumhuriyet Devri Trk Edebiyat, Trk Dnyas El Kitab, C.3, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, kinci Bask, Ankara 1992, s.513516. Cumhuriyet Dnemi Trk iiri, Trk Yurdu (Cumhuriyet zel Says), 134 (Ekim 1998), s.110-119. Alangu, Tahir, Elinle, Yeditepe, 65 (Haziran 1962). Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyetten Sonra Hikye ve Roman (19301940), C.2, stanbul Matbaas-Asaf Ertekin Yaynlar, stanbul 1965, s.419-426. Albayrak, Erdoan, Zamanlar Araclyla Sabahattin Kudret Aksalla Sylei, Varlk, 900 (1982). Anda, Feridun, airin lm: Solgundur Yz Hayatn, ada Trk Dili, 64 (Haziran 1993). Anday, Melih Cevdet, Dn, Bugn Yarn, Cumhuriyet, 21 Nisan 1978. Kalabalk inde Yalnz, Cumhuriyet, 4 Mays 1984. Oyun Dili, Dou ve Bat, 3 (Nisan-Mays 1954). Apaydn, Talip, Sabahattin Kudret Aksal, ada Trk Dili, 64 (Haziran 1993). Argos, Elli Yl ncesinden Sait Faik ve Sabahattin Kudrete Baklar..., 25 (Eyll 1990). Arsoy, M. Sunullah, Gn I, Varlk, 398 (1 Eyll 1953). Aslyazc, Hayati, Sabahattin Kudret Aksal, oul, 28 Aralk 1990. Ata, Nurullah, Atan Gncesinden-Bir air, Son Havadis, 17 Ocak 1954. Dergilerde, Trk Dili, 30 (Mart 1954). Dergilerde, Trk Dili, 4 (Ocak 1952). Dergilerde, Trk Dili, 8 (Mays 1952). Dergilerde, Trk Dili, 9 (Haziran 1952).

563

Ay, Behzat, Emekli Gnl, Trk Dili Dergisi, 9 (Kasm 1988). Emekli Gnl, Trk Dili Dergisi, 14 (Eyll 1989). Emekli Gnl, Trk Dili Dergisi, 15 (Kasm 1989). Emekli Gnl, Trk Dili Dergisi, 35 (Mart-Nisan 1993). Zamanlar, Varlk, 898 (Temmuz 1982). Ayvaz, Sezer Ate, Pirin Evler, Badem Gzler, Cumhuriyet, 27 Ekim 1988. Bahar, Halil brahim, Byl Matematik, Cumhuriyet Kitap, 10 Austos 1990. Barlas, Orhan, Hi le Sonsuz, Milliyet Sanat, 6 (Temmuz 1980). Barlok, smet, Sabahattin Kudret Aksaln Eserleri Arasnda, Dou ve Bat, 26 (Aralk 1955). Batur, Sabahattin, Ansz Yaanmaz, Varlk, 1029 (Haziran 1993). arkl Kahveden Gn Ina, Yenilikler, 9 (Eyll 1954). Bilgin, Tamer K., Bir Dergi: Mavi, Gnmzde Kitaplar, 20-21 (Austos-Eyll 1985). Binyazar, Adnan, Aksaln iir Dnyas, Sanat Olay, 3 (Mart 1981). Birsel, Salah, Ah Kahve Vah Kahve: Ankara Pastanesi Soyut, 73 (Kasm 1974). Kahveler, Soyut, 71 (Haziran 1974). Kendimle Konumalar, Cumhuriyet, 14 Nisan 1974. Kendimle Konumalar, Cumhuriyet, 17 ubat 1974. Matineciler, Soyut, 74 (Aralk 1974). Seyirci Sahneye kyor, Yenilik, 2 (Mart 1941). Bozbekirolu, Yahya, nc airlerin Yarnszl, Dou, 5-6 (ubat-Mart 1956). Burian, Orhan, Geen Alt Senenin Trk Edebiyat, Ycel, 123 (Ocak 1947). Byk Gazete, Sait Faiki Anyoruz, 12 (26 Mays 1960). iir Yarmamz, 23 (11 Austos 1960). Bykekerci, Hilmi, Kllk Kahvesi, Adam Sanat, 16 (Mart 1987). Can, Nurullah, Sabahattin Kudret Aksal - Onun in iir Bir Biimin Serveniydi, Varlk, 1029 (Haziran 1993). Canberk, Eray, Anlarla Sabahattin Kudret Aksal, Trk Dili Dergisi, 42 (MaysHaziran 1994). Beikta airleriyle de Anlr, Dnden Bugne Beikta, Beikta Belediye Bakanl, stanbul 1998. 564

Cevdet Kudret, iir Nasl Yazlr, Gsteri, 12 (Kasm 1981). Ciravolu, ner, Sabahattin Kudret Aksal, Yazko Somut, (25 ubat 1983). Cntrk, Hseyin, Sabahattin Kudret Aksal, Dnem, 5 (5 ubat 1964). Cumal, Necati, -, Cumhuriyet, 15 ubat 1992. airden Yana, Varlk, 550 (15 Mays 1961). Cumhuriyet Kitap, Duygulu ve Duyarl, 79 (29 Austos 1991). stanbulda iirli Gnler, 62 (2 Mays 1991). Sabahattin Kudret Aksal, 166 (29 Nisan1993). Cumhuriyet, -, 27 Eyll 1957. -, 9 ubat 1992. Sabahattin Kudret Aksal Yllardr Tanyan air, Yazar, Eletirmen Dostlar Anlatt, 22 Nisan 1993. iirler, 9 Haziran 1988. iirleriyle Oktay Rifat, 30 Nisan 1988. alt, Baha, Gn I, Yenilik, 6 (15 Mays-15 Haziran 1953). etin, Gney, Yeni Yaynlar: Azda Bir Sevi Trk Dili, 153 (Haziran 1964). Yeni Yaynlar: Eik Trk Dili, 223 (Nisan 1970). etin, Nurullah, iirde maj ve Sembol, Trkoloji Dergisi, C.:X, 1992. otuksken, Yusuf, Maviyi Arayan Ozan ya da iirde By ve Matematik, Gsteri, 122 (Ocak 1991). Sabahattin Kudret Aksal ve iirler, Gsteri, 95 (Ekim 1988). Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet Kitap, 168 (13 Mays 1993). Dara, Ramis, Gkyz... Gkyz... Trk Dili, 376 (Nisan 1983). Dilin, Cem, Fuzulnin iirlerinde Sz Tekrarlarna Dayanan Bir Anlatm zellii, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm Trkoloji Dergisi, 1/X (1992). Fuzulnin Farsa iirlerinde kileme, Uluslararas Trk Dili Kongresi 1992, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1996. Dinamo, Hasan zzettin, Sabahattin Kudret Aksal, Dn, 14 (Mart 1985). Dizdarolu, Hikmet, Aksaln iire Yaklam, Trk Dili, 324 (Eyll 1978). Duru Gk, Varlk, 476 (15 Nisan 1958). iiri Yorumlamak, Varlk, 665 (1 Mart 1966). 565

Doan, Mehmet H., 1976da iirimiz, Nesin Vakf Edebiyat Yll, 1977, s.39. iir, Coku Verici Bir Matematiktir, Milliyet Sanat, 256 (15 Ocak 1991). Dou ve Bat, Sanatlar Arasnda, 15 (Ocak 1955). Dou, Dergiler-Kitaplar-Gazeteler, 1 (1 Ekim 1955). Sait Faik Hikaye Armaan, 1 (1 Ekim 1955). Dolu, Edibe, Genlik Tiyatrosunda akac, Trk Dncesi, 14 (Ocak 1955). Dost, Gerekli Bir Aklama, 9 (Haziran 1958). Durba, Refik, Bu Yln Simavi Vakf dln Alan Sabahattin Kudret Aksal: Yaamn Asl Kitaplardr, Cumhuriyet Kitap, 43 (13 Aralk 1990). Kimlii mi?, zler ve zlenimler, Dn, 11 (Aralk 1984). Durmu, smail; ztrk, Mrsel; Pala, skender, Kafiye, slm Ansiklopedisi, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, C.24, stanbul 2001, s.149-153. Edipolu, Baki Sha, Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet, 4 ubat 1968. Enginn, nci, Cumhuriyet Dnemi Trk iiri, Trk Dili, 481-482 (Ocak-ubat 1992). Erolu, Bedii, Sabahattin Kudretle Konuma, Son Saat, 13 ubat 1953. Erol, Gner, Gz Gezdirme, Dou, 3-4 (Ocak 1956). Ertop, Konur, Aksaln Yeni iirleri, Yeditepe, 218-414 (Mays 1980). Aksaln Yeni iirleri, Nesin Vakf Edebiyat Yll, 1981, s.344-345. Sabahattin Kudret Aksal, Gsteri (Cumhuriyetten Bu Yana Trk Edebiyat Eki), 53 (Nisan 1985). Yeditepe iir dl Alan Sabahattin Kudret Aksal Eletiri, 15-16 (1 Nisan 1980). Gsteri, -, 31 (Haziran 1983). -, 58 (Eyll 1985). -, 127 (Haziran 1991). Bir Zaman D, 49 (Aralk 1984). Gazoz Aac-Yaral Hayvan, 46 (Eyll 1984). Geen Ayn Kayplar, 150 (Mays 1993). Turgay Kantrkle Konuma, 133 (Aralk 1991). Gnaydn, S.K. Aksaln Btn iirleri, 9 Aralk 1979. Gneyli, Yaar K., ki iir Kitabnn Dndrdkleri, ada, 30 (Mart 1964). 566

Grpnar, Melisa Perembe Toplantlar, Trk Dili Dergisi, 26 (Eyll 1991). Perembe Toplantlar, Trk Dili Dergisi, 27 (Kasm 1991). Grson, Eser, Geen Ayn iirleri, Alan 67, 1 (Nisan 1967). Gvemli, Zahir, arkl Kahve, Vakit, 23 ubat 1944. Gz, Nket, iirsel lev ve Yapsal zmleme, Dilbilim, 7 (1987). Haceminolu, M. Necmettin, Tevfik Fikrette Dil slp, Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, 17 (Austos 1969). Halc, Feyzi, Bir iirin Hikyesi, Sabahattin Kudret Aksal, Trk Dili, 483 (Mart 1992). Hanerliolu, Orhan, -, Yeditepe, 1 Nisan 1952. Dostum Sabahattin, Yenilik, 4-28 (Nisan 1955). ..T.B. Genlik Tiyatrosu Bakan Hsn narla Bir Konuma, Trk Sesi, 19 Eyll 1954. Hzlan, Doan, Aksaln Aydnlk Dnyas, Cumhuriyet, 5 Ocak 1980. Gemile Gelecek, Cumhuriyet, 6 Nisan 1978. Gzel Trkeyi Dinlemek, Hrriyet, 25 Mart 1970. in in Bir iir, Hrriyet, 21 Nisan 1993. ki airden eviriler, Hrriyet, 12 Haziran 1991. Seyretmek mi? Okumak m?, Hrriyet, 12 Haziran 1991. iirler, Kitaplar Dergisi, 4 (Nisan 1980). Eik, Kitaplar Kitab, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1996, s.57-58. Gemile Gelecek, Kitaplar Kitab, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1996, s.61-62. iirler, Kitaplar Kitab, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1996, s.63-64. izgi, Kitaplar Kitab, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1996, s.59-60. Hrriyet Pazar Eki, Sabahattin Kudret Aksal 70 Yanda, 15 Nisan 1990. Hrriyet, Aksal Kaybettik, 20 Nisan 1993. Usta Bir airin Ardndan, 21 Nisan 1993. leri, Selim, -, Milliyet, 5 Haziran 1988. Eski Bir Tango Duyurulur, Milliyet, 18 ubat 1989. Yaadklarn Sevmeyen Kk nsan, Oluum, 34-35 (Austos-Eyll 1980). 567

Sabahattin Kudret Aksaln Sezgisi, Cumhuriyet, 9 Austos 2002. nam, Ahmet, Sorunlara izgiler, Soyut, 25 (30 Mays 1970). slm, Ayenur, Sabahattin Kudret Aksal, Hikyemiz - nsanmz - Kltrmz I, Aka Yaynlar, Ankara 1996, s.426. zci, Adil, Bir Maviyi (Yeniden) Bulmak, Cumhuriyet, 20 Nisan 1998. Sabahattin Kudret Aksal Aydnl, Cumhuriyet, 19 Nisan 1996. Sabahattin Kudret Aksal ve Gkyz, Cumhuriyet, 19 Nisan 2000. Sabahattin Kudret Aksala Mektup, Cumhuriyet, 28 Nisan 1999. Sonsuza Dek Uyank, 10 Mays 1997de Hatay Lokantasnda Dzenlenen Sabahattin Kudret Aksal Anma Toplantsnda Yaplan Konuma. iir ve Aln Yazs, Cumhuriyet, 19 Nisan 1996. K., Tark Dursun, Uzak Seslerle Giden Ozan Trk Dili, 368 (Austos 1982). Kabacal, Alpay, Aralk Dergileri, Milliyet Sanat, 211 (24 Aralk 1976). Sesini Yitirmeyen Ozan, Cumhuriyet, 15 Mays 1989. Kank, Orhan Veli, Edebiyat Dyamz, lk, 104 (16 Ocak 1946). Kansu, Ceyhun Atuf, Bir Ozan Okumak, Varlk, 843 (1 Aralk 1977). Kantrk, Turgay, Bat Kent in Uvertr, Kitap-lk, 3 (Kasm 1993). Zamanlar, Yazko Edebiyat, 27 (Ocak 1983). Kaplan, Mehmet, Ahmet Haimin iirinde Renkli Hayaller, Trk Edebiyat zerinde Aratrmalar 2, Dergh Yaynlar, stanbul 1987. Kaplan, Ramazan, Bir Dil Hareketi Olarak kinci Yeni, Milli Eitim, 88 (Austos 1989). Cahit Zarifolunun iirinde Anlam Konusunda Baz Dnceler, Yeni Dergi, 7-8 (1995). ada Bir Leyl ve Mecnun Hikyesi: Sezai Karakoun Leyl ve Mecnunu, Hece, 73 (Ocak 2003). Edebiyat ncelemelerinde Yntem, Edebiyat Bilgi ve Kuramlar, Anadolu niversitesi, Akretim Fakltesi Yaynlar, Eskiehir 1998, s.3549.

568

Edebiyatn Tanm, Edebiyat Terimleri, Edebiyat Bilgi ve Kuramlar, Anadolu niversitesi, Akretim Fakltesi Yaynlar, Eskiehir 1998, s.1-20. iir, air ve Sze Dair, Esin Sanat, 1 (Yaz 1999). Karaday, smet Kemal, nce Tutmadm, Sonra Sevdim Aksal, Trk Dili Dergisi, 37 (Temmuz-Austos 1993). Kararen, Sami, Dostum Sabahattin Kudret Aksal, Trk Dili Dergisi, 37 (Temmuz-Austos 1993). iirde lklerin Tad, Yeditepe, 424-425 (Mays-Haziran 1981). Kasrgaolu, O.D., Elinle Kitab Dolaysyla: Kralsz Aydnlk, Yeditepe, 68 (1-15 Austos 1962). Kaygun, ahin, Portreler, Sanat Olay, 14 (ubat 1982). Kayran, Ycel, Sabahattin Kudret Aksaln iirine Giri Denemesi, Adam Sanat, 97 (Aralk 1993). Kocabekir, Rafet A., eyrek Asr iirinden mza, Mavi, 19 (Mays 1954). Kocagz, Samim, Dedikodu Yapmyorum, Servet-i Fnn, 2402 (3 Eyll 1942). Kostof, Spiro K., air Aksal, Varlk, 412 (Kasm 1954). Kllk, Sabahattin Kudret Hakknda Dndklerimiz, 1 (Eyll 1940). Manyasl, Nalan, Evlilik Bir Anlama m?, Cumhuriyet, 16 ubat 1992. Maralolu, Mehmet, Yanl Yinelemek, Mavera, 4 (Mart 1977). Mazlum, Osman (Cemal Sreya), Duru Gk, Pazar Postas, 7 (16 ubat 1958). Mehmed Kemal, Bir Zaman Dlerken, Cumhuriyet, 28 Mart 1987. Ellerinde Telsizler..., Cumhuriyet, 17 Mays 1993. Kendi Inda Yanan, Cumhuriyet, 24 Aralk 1990. iirli Yllardan..., Cumhuriyet, 5 Mays 1993. Mehrizat, Sabahattin Kudret, Trk Dili Dergisi, 37 (Temmuz-Austos 1993). Meng, Nazan, Elenceli Bir Soruturma, Hrriyet, 18 ubat 1992. Milliyet Sanat, -, 39 (Ocak 1982). -, 72 (15 Mays 1983). Aksal Sanat nsanlarnda, 5 (1 Haziran 1980). Milliyet, Kahvede enlik Var: Bakrky Belediye Tiyatrolarnda Evliliin Gln Bir Sorgulamas, 15 Nisan 1992. 569

Ne Dediler, 9 Ekim 1965. Sabahattin Kudret de lmn Yatana Uzand, 20 Nisan 1993. Sahteliin ve Elencenin Gln Bulumas, 13 ubat 1992. Miskiolu, Ahmet, Dil Kurultay, Trk Dili Dergisi, 8 (Eyll 1988). Naim Tirali in, Trk Dili Dergisi, 82 (Ocak-ubat 2001). Sabahattin Kudret Aksal, Trk Dili Dergisi, 34 (Ocak 1993). Sabahattin Kudret stne, Trk Dili Dergisi, 36 (Mays 1993). Yeniden Hatay Restaurant, Trk Dili Dergisi, 64 (Ocak-ubat 1998). Moran, Adli, Bodler 1974, Soyut, 76 (ubat 1975). Naci, Fethi, Gemide Yolcuyuz, Cumhuriyet, 22 Nisan 1993. Gene Bir iirden, Gsteri, 34 (Eyll 1983). Naciye Fevzi, Bir Piyes Grdm, Akis, 27 Kasm 1967. Necatigil, Behet, 1962de iirimiz, Varlk Yll, 1963. Nevzad Sudi, Kllk Anlar Kar Edebiyat, 5 (Eyll-Ekim 1986). Nezim, Sanatlarn Arasnda, Dost, 24 (1959). Ofluolu, Mcap, Sevecen, ten ve air Yrekliydi, Cumhuriyet, 22 Nisan 1993. Oktay Rifat, Yeni iiri Mdafaa: Gen airlerde Duyunun Yeri, Cumhuriyet, 25 Mays 1945. Yeni iiri Mdafaa, Cumhuriyet, 17 Mays 1945. Onaran, M.erif, Birdenbire Bir Dize Trk Dili, 356 (Austos 1981). Onger, Fahir, Bugnk iirimizin Maceras, Yurd, 4-5 (Mays-Haziran 1945). arkl Kahve, Servet-i Fnn (Uyan), 2453 (10 Mart 1944). Oral, Zeynep, Sabahattin Kudret Aksal, Milliyet, 25 Ekim 1992. Sessiz, Sakin Bir Veda..., Milliyet, 25 Nisan 1993. Orhan Tahsin, Gn I, Mavi, 13 (1 Kasm 1953). arkl Kahve, Yenilik, 2 (ubat 1954). Oval, Arat, ki Ayn inden, Trk Dili Dergisi, 7 (Temmuz-Austos 1988). Sabahattin Kudret Aksal 77 Yanda, Trk Dili Dergisi, 61 (TemmuzAustos 1997). nertoy, Olcay, Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyatnda iir, ada Trk Edebiyat, Anadolu niversitesi, Akretim Fakltesi Yaynlar, Eskiehir 1998, s.99-114. 570

zdemir, Emin, Dergiler Arasnda, Varlk, 746 (1 Kasm 1969). Gazete ve Dergilerde, Varlk, 772 (Ocak 1972). Gnei Istan Ozan: Sabahattin Kudret Aksal, ada Eletiri, 12 (Aralk 1984). iirsel Mant Salam Bir Ozan, Gsteri, 29 (Nisan 1983). zkrml, Atilla, Dilde Geriye Dn Olamaz, Cumhuriyet, 23 Nisan 1988. Sabahattin Kudret Aksal, Trk Edebiyat Ansiklopedisi, C.1, stanbul 1987, Cem Yaynevi, s.79. ztrk, Temel, Zamanlar, Yazko Edebiyat, 20 (Haziran 1982). zyalner, Adnan, Zaman Yaamak, Gsteri, (16 Ekim 1984). Papirs, Sovyetlerde Trk iiri, 30 (Aralk 1968). Parlatr, smail, Cumhuriyet Dneminde Trk Hikyecilii, Cumhuriyetin 50. Yldnm Anma Kitab, Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yaynlar, Ankara 1974, s.89-98. Mehmet kifin iiri zerinde Bir slp ncelemesi, lmnn 50. Ylnda Mehmet kif Ersoyu Anma Kitab, Ankara niversitesi Yaynlar, Ankara 1987, s.97-127. Sabit Kemal, Doaya Snmak, Varlk, 767 (Austos 1971). Salolu, Mehmet Zaman, Sabahattin Kudret Aksal Anmsarken Trk Dili Dergisi, 61 (Temmuz-Austos 1997). Saliholu, Mehmet, izgiler IV, Varlk, 873 (Haziran 1980). Sabahattin Kudret Aksal Okurken Trk Dili, 229 (Ekim 1970). Sanar, Nejdet, Kafiye, Trk Ansiklopedisi, C.21, Mill Eitim Bakanl Yaynlar, Ankara 1974, s.105-107. Sanl, Sevgi, -, Gsteri, (Mays 1989). Bir air, Bir Oyun Yazar, Bir Dost, Gsteri, 3 (ubat 1981). Zeka ve nceliin airi Artk Yok, Gsteri, 151 (Haziran 1993). Seilmi Hikyeler, Bize Gelen Kitaplar: arkl Kahve, 23 (Aralk 1953). Sedef, Glgn, Orhan Hanerliolu ve Edebiyatmzn Meseleleri, Tan, 11 Ekim 1955. Sel, Ahmet Selami, Okulu Olmayan eyler, Yeni Memleket, 19 Kasm 1954. Yanklar, Yeni Memleket, 30 Austos 1955. 571

Seluk, lhan, A Harfinde Aksal Maddesinde Sabahattin Kudret, Cumhuriyet, 21 Nisan 1993. Bulutlar Boynumda Urgan, Cumhuriyet, 3 Haziran 1992. Sezer, Sennur, Batk Kent, Varlk (Kitap Eki), 1041 (Haziran 1994). Slay, Celal, 25 Yllk Trk iiri, Be Sanat, 6 (1 Eyll 1950). Sombahar, Buluma, 1 (Eyll 1990). Soyut, Olaylar Arasnda, 79 (Mays 1975). Sreya, Cemal, -, Milliyet Sanat,172 (1 Ocak 1976). 1975te iirimiz, Milliyet Sanat, 164 (26 Aralk 1975). Tanyol, Cahit, air ve iir stne, Cumhuriyet, 1 Haziran 1962. air ve iir stne, Yeditepe, 66 (1-15 Temmuz 1962). Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, Sabahattin Kudret Aksal, C.1, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2001, s.125-131. Tark Dursun, Aksaln iiri Sevilir, Milliyet, 24 Mart 1970. Teoman, Sabahattin, 1970te iirimiz: Aksal Yeni Bir Aamann Eikinde, Varlk Yll, 1971. Tirali, Naim, Gnlk, Trk Dili Dergisi, 14 (Eyll 1989). Gnlk, Trk Dili Dergisi, 34 (Ocak-ubat 1993). Naim Tiralinin Gnl, Varlk, 946 (Temmuz 1986). Sabahattin Kudret Aksal Anarken, Trk Dili Dergisi, 61 (TemmuzAustos 1997). Tkin, Fruzan Hsrev, Yeni iire Dair, Dou, 7 (Mays 1945). Tural, Sadk, Rindlerin lm iirinde Ahenk, Mehmet Kaplan in, Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, Ankara 1988. Turgut, A., Bir iirden, A Dergisi, III/26 (Mart 1960). Trk Dili Dergisi, Sabahattin Kudret Aksal, 37 (Temmuz-Austos 1993). Sabahattin Kudret Aksal En Baarl Yerli Oyun Yazar, 7 (TemmuzAustos 1988). Trk Dili, -, 169 (Ekim 1965). -, 172 (Ocak 1966). -, 194 (Ekim 1966). - 196 (Ocak 1968). 572

-, 205 (Ekim 1968). -, 218 (Kasm 1969). -, 244 (Ocak 1972). -, 292 (Ocak 1976). -, 328 (Ocak 1979). -, 342 (Mart 1980). -, 373 (Ocak 1983). Dergilerde, 4 (Ocak 1952). Dergilerde, 8 (Mays 1952). iir almalar, 356 (1981). Uar, Ercment, Sabahattin Kudret Aksal, Adam Sanat, 89 (Nisan 1993). Uarol, Tuncer, Sanat nsan Sabahattin Kudret Aksal, Yusufuk, 19 (Temmuz 1980). Uurlu, Halim, Aksala Bir Merhaba da Byle, Trk Dili Dergisi, 37 (TemmuzAustos 1993). Uyar, R.Tomris, Denge, l, Aydnlk: Sabahattin Kudret Aksal, Papirs, 9 (ubat 1967). Uyguner, Muzaffer, 1977de iirimize Bir Bak, Varlk Yll, 1978. Aksaln iirleri, Trk Dili Dergisi, 55 (Temmuz-Austos 1996). Aksalla iirde Buluma, Ky, 59 (ubat 1991). Bir Sabah Uyanmak, Varlk, 589 (1 Ocak 1963). Bir Zaman D, Gnmzde Kitaplar, 15 (Mart 1985). izgi, Trk Dili, 308 (Mays 1977). Elinle, Trk Dili, 134 (Kasm 1962). Eik, Varlk, 753 (1 Haziran 1970). Sabahattin Kudret Aksal in, Trk Dili Dergisi, 37 (Temmuz-Austos 1993). Sabahattin Kudret Aksal ve iir, ada Trk Dili, 64 (Haziran 1993). Sabahattin Kudret Aksaln Son iir Kitab: Batk Kent, Cumhuriyet Kitap, 201 (30 Aralk 1993). iirler, Trk Dili, 347 (Kasm 1980).

573

Yok Olan, Batan Bir Kent: stanbul, Cumhuriyet Kitap, 201 (30 Aralk 1993). nl, Mahir, Dnce Duygu Ykl iir ve Oyunlaryla Ark Diliyle Yaayacak Aksal, Trk Dili Dergisi, 37 (Temmuz-Austos 1993). nl, emsettin, Bir Yazn Adamnn Arkasndan: Sabahattin Kudret Aksal, ada Trk Dili, 64 (Haziran 1993). nver, A. Sheyl, Trkiyede Kahve ve Kahvehaneler, Trkiye Etnografya Dergisi, C.V, 1963, s.39-84. skl, Zeynep, Sahtenin ve Elencenin Gln Bulumas, Tiyatro Dergisi, Aralk 1991. Varlk, -, 417 (Nisan 1955). Sait Faik Armaan 418 (Mays 1955). Vatan, Bir Edebi Matine Hazrlanyor, 25 Ocak 1953. Y.N., Hep Ayn Nakarat, Varlk, 423 (Ekim 1955). Yazolu, Selma, Bir Edebiyat Matinesi Tertipleniyor, Dou ve Bat, 16 (ubat 1955). Yeditepe, Trk Edebiyatlar Birliinde, 92 (Aralk 1963). Yeni stanbul, Sanat Hareketleri, 7 Mays 1955. Sanat Sahifesi Yazarlar Topland, 16 Temmuz 1955. Yeni Ortam, ada Trk Hikayecileri Adl Antoloji Polonyada Yaymlanyor., 14 Nisan 1975. Sovyetler Birliinde Trk Hikaye Antolojisi Yaymlanyor., 8 Haziran 1975. Yeni Ufuklar, zdemir Hazarn Yant, 176 (Ocak 1967). Tark Dursunun Yant, 176 (Ocak 1967). Yenilik, Trk Edebiyatlar Birlii Ynetim Kurulu alyor, 3-27 (Mart 1955). Yosun, Soruturmamz-Ahmet Oktayn Cevab 2 (ubat 1956).

574

3. Akoturum, Sylei ve Soruturmalar A Dergisi, Sanatya Soru, 17 (Haziran 1959). Akat, Ferit, Sabahattin Kudret Aksal Diyor ki..., Vatan, 12 Haziran 1955. Akbal, Oktay, Bir Sanatnn 24 Saati: Sabahattin Kudret Aksal, Cumhuriyet, 14 Ocak 1978. Sabahattin Kudret Aksal ile Sylei, nce iir Vard, Adam Yaynlar, stanbul 1982, s.34-40. Albayrak, Erdoan, Zamanlar Araclyla Sabahattin Kudret Aksalla Sylei, Varlk, 900 (Eyll 1982). Ay, Behzat, Sabahattin Kudret Aksalla, Varlk, 875 (Austos 1980). B.B., Sabahattin Kudret Aksal, Varlk, 486 (15 Eyll 1958). Baydar, Mustafa, Sabahattin Kudret Aksal Anlatyor, Varlk, 420 (Temmuz 1955). Be Sanat, Sabahattin Kudret Aksal ile Bir Konuma, 16 (Temmuz 1951). Bodurolu, nal, Sabahattin Kudret Aksalla Bir Konuma, zlerimiz, 1953-1954. Bozok, Hsamettin, Sabahattin Kudret Aksal le Bir Konuma, Trk Tiyatrosu, 212 (1 ubat 1948). Cumhuriyet, Gn Getike nemi Daha yi Anlalacaktr (Halikarnas Balks), 23 Ekim 1973. Gnmzn airlerinden : Aksal, Yavuz ve Cansever, Kamuoyunda iire lgi Sorununu Tarttlar., 29 Ocak 1977. Dou ve Bat, htisas Zarureti zerine Sabri Berkel ile Sabahattin Kudret Aksal Konumas, 1-4 (ubat 1954). S. Kudret Aksal ile Bir Konuma, 15 (Ocak 1955). Sabahattin K. Aksal - Dil-Edebiyat stne Konuma, 22 (Austos 1955). Sanatlar Arasnda, 15 (Ocak 1955). Durba, Refik, Yaamn Asl Kitaplardr, Cumhuriyet Kitap, 43 (13 Aralk 1990). Emirolu, ztrk, Hisarda Kltr ve Sanat Konumalar, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 2001, s.117-124. Erbil, Erturul H., Sabahattin Kudretle Bugnk iir zerine Bir Konuma, Anadolu, 12 Ocak 1947. Ercan, Enver, Mayalanm Zamanla Yazmay Yelerim, Dn, 20 (Kasm 1985). 575

Gen Ozanlara iire l ve Uyakla Balamalarn neririm, Dn, 11 (Aralk 1984). Sabahattin Kudret Aksal le Buluma, Varlk, 994 (Temmuz 1990). Gsteri, Gnmzde, ir Yaratnda Divan iirinden Yararlanlabilir mi? 17 (Nisan 1982). Sevdikleri Keler 39 (ubat 1984). Soruturmamz Yantladlar: Klsik Kavram Yetkinlik Kavramnn zdeidir, Gsteri, 12 (Kasm 1981). Gney, Sanatlarmza Bir Sorumuz Var, 56 (Mays 1972). Hzlan, Doan, Sabahattin Kudret Aksal: iirde Ezgisel Bir Aydnlk Ararm, Gsteri, 6 (Mays 1981). Aksal: Sanatn Dili Doann Dilinden Ayrdr, Cumhuriyet, 10 Mays 1980. Aksal: iir Sanatnn Pek ok elikileri Bulunmaktadr, Cumhuriyet, 22 Aralk 1979. Hisar, Sabahattin Kudret Aksal Diyor ki, 43 (Kasm 1953). Ik Feyziye Schools Foundations, One of the most Prominent Poet, Playwright, And Short Story Writer Of Contemporary Turkish Literature, A 1937 Graduate Of Our School, 1 (1991). Mavi, Arkasndan, 20 (1 Haziran 1954). Atatrk Niin Seversiniz?, 14 (10 Kasm 1953). Mavi stne, 13 (1 Kasm 1953). Menemenciolu, Muazzez, Sabahattin Kudret Aksal, Varlk, 598 (15 Mays 1963). Merielli, Anl, Hikayeciliimiz stne Soruturma, Varlk, 766 (Temmuz 1971). Milliyet Sanat, Edebiyatmzn En nemli Sorunu Nedir?, 213 (7 Ocak 1977). Sanat Dergisinin Soruturmas: Gnmzde Tiyatro Yazarlarmzn Balca Sorunlar Nelerdir?, 183 (7 Mays 1976). Soruturma, 59 (1 Kasm 1982). Soruturma: Orta retimde Edebiyat Dersleri zerine ve Kompozisyon, 158 (14 Kasm 1975). Tatilde Ne Okunur?, 27 (1 Temmuz 1981). Trk iirinde Genler. Ustalar Ne Diyor?, 18 (15 ubat 1981). 576

Yaar Nabinin Kltrmze, Edebiyatmza Katklar, 21 (1 Nisan 1981). Nesin Vakf Edebiyat Yll, Bir Zaman D, 1985, s.134-135. Orhan Tahsin, Sabahattin Kudret Aksal le Bir Konuma, Yenilik, 12 (Aralk 1953). Oval, Arat, Bir Szce Karlk Aranyor, Trk Dili Dergisi, 1 (Temmuz 1987). Bir Szce Karlk Aranyor, Trk Dili Dergisi, 2 (Eyll 1987). Bir Szce Karlk Aranyor, Trk Dili Dergisi, 3 (Kasm-Aralk 1987). Ozansoy, Gavsi, S. Kudret Aksal: Dn de Gl Yazarlar Vard. Bugn de Var., Haber, 28 ubat 1967. zkrml, Atilla, Dilde Geriye Dn Olamaz, Cumhuriyet, 23 Nisan 1988. zmez, Orhan Tahsin, Sabahattin Kudret Aksal ile Kar Karya, Trk Sanat, 13 (Temmuz 1953). S.C., Bugnn airleri: Sabahattin Kudret Aksal, Aydabir, 31 (Ocak 1955). Sedef, Glgn, Sabahattin Kudrete Gre, Tan, 21 Ekim 1955. Servet-i Fnn, Basit Sualler, 2452 (2 Mart 1944). Manifest ve Gen Nesil, 2440 (23 Eyll 1943). air Sabahattin Kudretin Cevab, 3445 (18 kinciterin 1943). iir Sanat, iirimiz stne Bir Soruturmann Karlklar, 19 (Mays 1967). Sipahiolu, Enver, Sabahattin Kudret Aksal le Bir Konuma, Yeditepe, 95 (Mart 1964). Sokak, Sanat Eserinde mza ve sim Lazm m?, 1 (Mart 1940). Topuz, Orhan, Sabahattin Kudret Aksal; ykye Daha Az lgi Gsteriliyor, mece, 11 (Ocak 1986). Tucu, Nemika, iirin Sesi lk Rzgard, Milliyet, 19 Temmuz 1988. Trk Dili Dergisi, Yazarlarmzn Muhsin Erturulu, 31 (Temmuz-Austos 1992). Trk Dili, Bir Soruturma, 187 (Nisan 1967). Soruturmamz, 152 (Mays 1964). Varlk Yll, Soruturma, 1968. Soruturma, 1975.

577

Trk Edebiyatsnn Bugnk Toplumdaki Yeri ve Sorumluluklar, 1967. Varlk, Diyorlar ki: Konuma Dili-Yaz Dili 411 (1 Ekim 1954). Non-Figratif in Ne Dnyorsunuz?, 403 (1 ubat 1954). Sabahattin Kudretle Bir Konuma 375 (1 Ekim 1951). Sait Faik in 407 (Haziran 1954). Toplu Soruturmamz, 789 (1 Haziran 1973). Toplu Soruturmamz, 790 (1 Temmuz 1973). Toplu Soruturmamz, 792 (1 Eyll 1973). Toplu Soruturmamz", 791 (1 Austos 1973). Yeni Sanat Hakknda Ne Dnyorlar, 317 (Aralk 1946). Vatan, Bizde Yazar Ne Yer, Ne er?, 2 Austos 1953. iir Kolaylat m?, 18 Temmuz 1954. Yeditepe, Gen Nesil Yazarlar Arasnda Atmz Resimli Anket, 2 (1 Temmuz 1951). Neler Dediler?, 206-402 (Aralk1973). Sabahattin Kudretle Bir Konuma, 11 (Nisan 1952). Sait Faik Armaan Verildi, 84 (1 Mays 1955). Yeditepe 20 Yanda, 156 (Nisan 1969). Yz Say, 76 (1 Ocak 1955). Yeni stanbul, Sabahattin Kudret Aksal ile Dil ve Edebiyat stne Konuma, 30 Temmuz 1955. Yeni Memleket, Bir Tiyatro Yazar ile Mlkat, 11 Ocak 1955. Edebiyat Konumalar, 15 Ocak 1955. Edebiyatlar Arasnda, 5 Mart 1955. S.K. Aksal ile Bir Konuma, 16 Austos 1955. Yeni Sanat, Ankete Cevap, 1 (Kasm 1949).

578

4. Tez zcan, Tark, Oktay Rifatn iir ve Roman Dnyas, (Doktora), Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Elaz 1995. enderin, Zbeyde, Turgut Uyarn Hayat, Sanat, iirleri zerine Bir Aratrma, (Doktora), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara 2003. Yldrm, Tahsin, Sabahattin Kudret Aksaln Hikyecilii, (Yksek lisans), Krkkale niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal, Krkkale 1998.

579

BELGELER

580

Belge 1: Emekli Sandnca hazrlanan Hizmet Belgesi.

581

582

583

Belge 2: Sabahattin Kudret Aksaln 8 Austos 1977 tarihinde ald, ama hi kullanamad pasaportu. 584

Belge 3: Sabahattin Kudretin src belgesi ve 1949-1964 yllar arasnda kulland deneti kimlii.

585

Belge 4: Sabahattin Kudretin Trk Dil Kurumuna yeliine dair dilekesi ve Trk Dil Kurumu ye kayt defterinin 237. sayfasndaki kayd.

586

Belge 5: 16 Aralk 1943 tarihli evlenme czdan.

587

Belge 6: Sabahattin Kudret Aksal ikinci dln, ilk dlnden iki yl sonra Trk Dil Kurumundan almtr. 588

Belge 7: El yazsyla yazd bir dilekesi

589

Belge 8: Yakn arkada Oktay Akbaln airin hastal zerine yazd bir yazs. (Milliyet, 22 Ekim 1992) 590

Belge 9: 1940 ylnda zel sayfa.

dergisinde, Sabahattin Kudrete ayrlan

591

ZET Sabahattin Kudret Aksaln Hayat, Sanat ve iirleri zerinde Bir Aratrma adn tayan bu alma, sanatnn yaam servenini, sanat anlayn ortaya koymay ve iirleri zerinde ayrntl bir incelemeyi amalamaktadr. blmden meydana gelen tezimizin ilk blmnden nce verdiimiz Girite panoramik bir bak asyla Cumhuriyet Devri Trk iiri ve bu oluumun Sabahattin Kudret Aksal ile irtibat zerinde durulmutur. Hayat ve Mizac adn tayan ilk blmnde airin sanat ve husus hayatn ayr alt balklar halinde dikkatlere sunduk. airin ailesini, ailesinin Manastrdan stanbula g hikyesini, ocukluk yllarn, eitimini, evliliini, grev ald kurum arivlerinden derlediimiz bilgi ve belgeler nda memuriyet hayatn anlattk. Sabahattin Kudretin edebiyata yneliindeki etkileri, ilk sanat tecrbeleri ile sanat ve kltr evresinin resmini burada izdik. Eserleri bal altnda iir kitaplar hakknda bilgi verdik, toplu bir deerlendirme yaptk. Amacmz iir kitaplarn ksa ve z bir biimde tantmak, basklar arasndaki farkllklar gstermek olmutur. kinci Blmde airin sanat, edebiyat ve dil grlerini alt balk halinde deerlendirdik. Bu blmde Aksaln grleri kitaplam denemelerine sreli yaynlarda kalm 119 deneme, aratrma ve inceleme yazs ve 61 syleisi dahil edilerek tespit edilmi, kendi iindeki tutarll, deiimi ve geliimi gz nnde bulundurularak gsterilmitir. nc Blm ise tamamen Sabahattin Kudretin iirlerinin incelenmesine ayrlmtr. Tema, Ahenk, ekil ile Dil ve Anlatm zellikleri ad tayan drt ana alt balk altnda incelenmitir. Sonuta btn bir almay zetlemekten zellikle kandk. Burada amacmz daha nce sylediklerimizi yinelemek deil, vardmz sonular topluca gstermek, deerlendirmek ve yarglara varmak olmutur. Kaynakada ise incelediimiz ve yararlandmz eserlere yer verilmitir. Tezimizin sonunda ise metin oluturmada yararlandmz bir takm belgelerden rnekler sunulmutur.

592

ABSTRACT

The aim of this thesis, whose title is A research on life, art, and poems of Sabahattin Kudret Aksal is to analyze the artists life, art, philosophy, and poems. This work consists of three chapters. In the Introduction, poetry in the period of Modern Turkish Republic and the influence of Sabahattin Kudret Aksal on poetry of the Republican period will be examined. In the first chapter, titled as His life and personality, we emphasized poets art and private life in separate subtitles. We elucidated poets family, his familys migration from Manastir to Istanbul, his childhood, his education, his marriage and his job as a civil servant. We collected our data from archives of the institutions that he had worked. We tried to explain influences on Sabahattin Kudrets tendency towards literature, his first art works, his art and cultural environment. In this chapter, titled as His Works, we mentioned his poetry books of the poet and we have analyzed these books in general. Our aim is to introduce his poetry books in a summarized manner and point out the differences in several editions. In the second chapter, we have analyzed the poets art, literature and language philosophy in three subtitles. In this chapter, perspective of Aksal has been identified by examining all of his writings in published books and periodical magazines in order to understand consistency, variation and development of his views. Third Chapter is completely reserved for the analysis of Sabahattin Kudrets poems. It is examined in four main subtitles namely Theme, Harmony, Form and Language and Expression. We have especially tried to avoid summarizing the complete work in the Conclusion. We did not intent to rephrase what we had said; instead, we wanted to share our findings, analyze them and draw some conclusions. We have included the sources that we used in the Bibliography. In the last part of the thesis, we have also included some of the documents that we used in our text. 593