Kitap: SSCB Ekonomi Enstits Bilimler Akademisi POLTK EKONOM DERS KTABI CLT: II, nter Yaynlar Bu kitap

Dietz Verlag tarafndan 1955 ylnda Berlinde yaplan Almanca basksndan Trkeye evrilmitir. Bu kitabn Almancas Almanya Sosyalist Partisi Merkez KomitesiMarx-EngelsLenin-Stalin Enstits tarafndan hazrlanmtr. Birinci Basm: Mays 1993 kinci Basm: Aralk 1996 Elektronik kopyas Kbrsta Sosyalist Gerek-Londra Brosu tarafndan hazrlanmtr.

2006

SSCB Ekonomi Enstits Bilimler Akademisi

POLTK EKONOM
DERS KTABI CLT: II
nter Yaynlar
Bu kitap Dietz Verlag tarafndan 1955 ylnda Berlinde yaplan Almanca basksndan Trkeye evrilmitir. Bu kitabn Almancas Almanya Sosyalist Partisi Merkez KomitesiMarx-EngelsLenin-Stalin Enstits tarafndan hazrlanmtr. Birinci Basm: Mays 1993 kinci Basm: Aralk 1996 Dizgi: Dnm (0212) 244 29 97 Bask: Yaylack Matbaas Kapak: nter Grafik-Tasarm Kapak Bask : Yaylack Matbaas ISBN 975 - 7349 - 42 - 9 (Tk. No.) ISBN 975 - 7349 - 49 - 6 (2. Cilt) NTER YAYINLARI Ankara Cd. 31 Fahrettin Kerim Gkay Vakf han No: 31 Kat: 4/51 Caalolu - STANBUL Tel: (0212) 519 16 16

SSCB Ekonomi Enstits Bilimler Akademisi

(Almanca Bask 1955)

POLTK EKONOM
Ders Kitab

Cilt: II

eviren

SMAL YARKIN

NDEKLER
NSZ YERNE NC KISIMSOSYALST RETM TARZI
AKAPTALZMDEN SOSYALZME GE DNEM
BLM XXIIKapitalizmden Sosyalizme Gei Dneminin Temel zellikleri Proleter devrimi ve kapitalizmden sosyalizme gei dneminin zorunluluu. Sosyalist iktisadn kurulmasnn arac olarak proletarya diktatrl. Sosyalist ulusallatrma. Gei dnemindeki iktisadi biimler ve snflar. i snfnn kyllkle ittifak. Sosyalizmin ekonomik yasalarnn olumas. Kapitalizmden sosyalizme gei dneminde iktisadi politikann temelleri. Ksa zet. BLM XXIIISosyalist Sanayileme Sosyalizmin maddi temeli olarak byk sanayi. Sosyalist sanayilemenin z. Sosyalist sanayilemenin temposu. Sanayilemenin sosyalist yntemi. Sosyalist sanayinin birikim kaynaklar. SSCBnin geri bir tarm lkesinden sanayisel ileri bir byk gce dntrlmesi. Ksa zet. BLM XXIVTarmn Kollektifletirilmesi Tarmn kollektifletirilmesinin tarihsel zorunluluu. Leninin kooperatif Plan. Tmyle kollektifletirmenin koullar. Tmyle kollektifletirme ve Kulakln tasfiyesi. Kolhozun temel biimi olarak tarmsal artel. SSCBnin bir kk kyl iktisad lkesinden dnyann en younlam ve en yksek derecede makineletirilmi tarm lkesine dntrlmesi. Ksa zet. BOLM XXVSSCBde Sosyalizmin Zaferi Sosyalist retim tarznn pekitirilmesi. Toplumun snfsal yapsndaki deiiklikler. Uluslarn ekonomik eitsizliinin ortadan kaldrlmas. Sovyetler Birliinin sosyalizmden tedricen komnizme gei dnemine girmesi. Ksa zet.

B- HALK KTSADININ SOSYALST SSTEM

BLM XXVISosyalizmin Maddi retim Temeli

6 Sosyalizmin maddi retim temelinin temel zelikleri. Sosyalist sanayi. Sosyalist tarm. Sosyalizmde teknik ilerlemenin yollar. Sosyalist retimin mevkisel dalm. Ksa zet. BOLM XXVIIretim Aralar zerinde Sosyalist Mlkiyet Sosyalizmin retim likilerinin Temeli. Halk iktisadnn sosyalist sistemi ve sosyalist mlkiyet. Sosyalist mlkiyetin iki biimi. Sosyalizmde kiisel mlkiyet. Sosyalist retim ilikilerinin karakteri. Ksa zet. BLM XXVIIISosyalizmin Ekonomik Temel Yasas Sosyalizmde ekonomik yasalarn karakteri. Sosyalizmin ekonomik temel yasasnn esasl zellikleri. Sosyalizmin ekonomik temel yasas ve emekilerin refah dzeyinin ykseltilmesi. Sosyalist devletin ekonomik rol. Ksa zet. BLM XXIXHalk ktisadnn Planl (Orantl) Gelimesi Yasas Sosyalizmde halk iktisadnn planl gelimesinin zorunluluu. Halk iktisadnn planl gelimesi yasasnn ana zellikleri ve gerekleri. Halk iktisadnn planl gelimesi yasas ve sosyalist planlamas. Plan iktisadnn stnlkleri. Ksa zet. BLM XXXSosyalizmde Toplumsal Emek Sosyalizmde emein karakteri. Maddi ilgi ilkesi. Sosyalist toplumun yelerinin ykmll olarak alma. alma hakknn gerekletirilmesi. Yaplan ie gre dalmsosyalizmin bir ekonomik yasas. Emein sosyalist kooperasyonu. Sosyalist yarma. Emek retkenliinin srekli bymesisosyalizmin bir ekonomik Yasas. Ksa zet. BLM XXXISosyalizmde Meta retimi, Deer Yasas ve Para Sosyalizmde meta retiminin zorunluluu ve zellikleri. Sosyalist iktisatta metann kullanm deeri ve deeri. Sosyalizmde deer yasasnn etkimesinin karakteri. Para ve sosyalist iktisattaki ilevleri. Ksa zet. BLM XXXII- Sosyalizmde creti creti ve yaplan ie gre dalm yasas. cretinin biimleri. cret szlemesi sistemi. Sosyalizmde gerek cretin kesintisiz artmas. Ksa zet.

7 BLM XXXIII- ktisadi Muhasebe ve Verimlilik Maliyet creti ve Fiyat Tutumluluk rejim. ktisadi muhasebe ve iletmelerin verimlilii. letmenin Fonlar. Yatrm ve dolam fonlar. rnlerin maliyet masraf. Devlet iletmelerinin salt geliri. Devletin merkeziletirilmi salt geliri. Sanayi rnlerinin fiyat. Ksa zet. BLM XXXIVSosyalist Tam Sistemi Sosyalist tarmn iktisattaki yeri ve rol. Kollektif iktisadi retimin sanayi temeli olarak Makine ve Traktr stasyonlar. Kolhozlarn toplumsal iktisad. Kolhozlarn retim aralar. birimi. Kolhozlarn rn. Kolhozlarn geliri. Sosyalizmde diferansiyel rant. Kolhozun kollektif retiminin rnlerinin ve gelirinin dalm. Kollektif kyllerin refah dzeyinin ykselmesi. Sovhozlarn gelimesi ve verimliliklerini artrmann yollar. Ksa zet. BOLM XXXVSosyalizmde Meta Dolam Sosyalizmde ticaretin doas ve rol. Sosyalizmde ticaretin ana biimleri. Devlet ve kooperatif ticaretinde fiyatlar ve dolam giderleri. D ticaret. Ksa zet. BLM XXXVISosyalist Toplumda Ulusal Gelir Sosyalist toplumda toplumsal toplam retim ve ulusal gelir. Sosyalizmde ulusal gelirin srekli bymesi. Ulusal gelirin dalm. Ksa zet. BLM XXXVIISosyalizmde Devlet Btesi, Kredi ve Para Dolam Sosyalizmin maliye sistemi. Sosyalist devletin btesi. Sosyalizmde kredi. Sosyalist toplumda bankalar. Sosyalizmde para dolam. Ksa zet. BLM XXXVIIISosyalist Yeniden retim Sosyalist yeniden retimin z. Sosyalist toplumun ulusal zenginlii. Toplumsal toplam rnn bileimi. Toplumsal retimin iki blm arasndaki iliki. Sosyalizmde toplumsal fonlarn olumas ve kullanlmas. Sosyalist birikim. Sosyalist toplumda birikim ve tketim. Ksa zet.

8 BLM XXXIXSosyalizmden Komnizme Tedrici Gei Komnist toplumun her iki aamas. Komnizmin maddi retim temelinin yaratlmas. Kent ve kr arasndaki esasl farkn ortadan kaldrlmasnn yollar. Kafa ve kol emei arasndaki esasl farkn ortadan kaldrlmasnn yollar. Herkes yeteneine gre, herkese gereksinimine gre komnist ilkesine gei. Ksa zet.

CHALK DEMOKRASS LKELERNDE SOSYALZMN NASI

BLM XLAvrupa Halk Demokrasisi lkelerinin ktisadi Dzeni Halk demokrasisi devriminin nkoullar. Demokratik halk devriminin z. ktisadi biimler ve snflar. Sosyalist sanayileme. Tarmn Sosyalist dnm. Emekilerin maddi refah dzeylerinin ve kltrlerinin ykseltilmesi. Ksa zet. BLM XLIin Halk Cumhuriyetinde ktisadi Dzen in halk devriminin ekonomik nkoullar. in devriminin karakteri. Tarmdaki devrimci dnmler. Sosyalist ulusallatrma. retim aralar zerindeki mlkiyet biimleri ve in Halk Cumhuriyetinde toplumun snfsal yaps. inin sosyalist sanayilemesinin yollar. Tarmn tedrici sosyalist dnm. in halknn maddi ve kltrel yaam dzeyinin ykseltilmesi. Ksa zet. BLM XLIISosyalist Kamp lkeleri Arasnda ktisadi Ortak alma Demokratik Dnya Pazarnn olumas ve pekimesi. Sosyalist kamp lkeleri arasndaki iktisadi ilikilerin z. Sosyalist kamp lkeleri arasndaki iktisadi ortak almann ana biimleri. Ksa zet.

SONULAR

NSZ YERNE
Marksist bir politik ekonomi ders kitabnn uluslararas nemi: Yoldalarn Marksist bir politik ekonomi ders kitabnn nemini tam olarak kavramadklarn dnyorum. Ders kitabna yalnzca Sovyet genliinin gereksinimi yok. zellikle btn lkelerin komnistleri ve komnistlere sempati duyan insanlarn gereksinimi var. Yabanc yoldalarmz, kendimizi kapitalist klelikten nasl kurtardmz, lke ekonomisini sosyalizm ruhuyla nasl dntrdmz, kylln dostluunu nasl kazandmz, daha yakn bir zamana kadar yoksul ve zayf olan lkemizi nasl zengin ve gl bir lke haline getirdiimizi, Kolhozlarn ne olduunu, retim aralarnn toplumsallatrlmasna ramen meta retimini, paray, ticareti vs. neden ortadan kaldrmadmz bilmek istiyorlar. Onlar, btn bunlar ve daha baka birok eyi yalnzca salt meraktan dolay deil, bizden renmek ve bizim deneyimlerimizden kendi lkeleri iin yararlanmak amacyla bilmek istiyorlar. Bundan dolay, iyi bir Marksist politik ekonomi ders kitabnn yaynlanmas yalnzca i politik deil; ayn zamanda byk d politik bir neme de sahiptir. Dolaysyla, yalnzca lke iinde devrimci genliin el kitab olarak deil, ayn zamanda yurt dnda da hizmet grebilecek bir ders kitabna gereksinim vardr. Bu, fazla kapsaml olmamaldr; nk geni kapsaml bir ders kitab el kitab olamaz ve bunun stesinden gelinmesi, ba edilmesi zor olacaktr. Ama gerek lkemizin ekonomisi, gerekse de kapitalizmin ve smrge sisteminin ekonomisine ilikin tm temel eyleri iermelidir. Baz yoldalar, tartmada ders kitabna bir dizi yeni blmn alnmasn nerdiler: Tarihiler tarih zerine, politikaclar politika zerine, felsefeciler felsefe zerine, ekonomi bilimcileri ekonomi zerine. Ama bu, ders kitabnn korkun boyutlarda imesine yol aacaktr. Buna elbette izin verilmemelidir. Ders kitab, tarihsel yntemi, politik ekonominin sorunlarn aklamak iin kullanyor, ama bu, henz bizim politik ekonomi ders kitabn bir ekonomik ilikiler tarihine dntrmemiz gerektii anlamna gelmemektedir. 500, en ok 600 sayfalk bir ders kitabna gereksinimimiz var, daha fazlasna deil. Bu, bir Marksist politik ekonomi el kitab olacaktr: Btn lkelerin gen komnistleri iin gzel bir armaan. Ayrca, bylesi bir ders kitab, yurtdnn komnist partilerinin ounluun yetersiz Marksist gelimesi, gz nnde bulundurulduunda, bu lkelerin daha yal komnist kadrolarna da yararl olacaktr. 1 ubat 1952 J.V. Stalin.

10

NC KISIM

SOSYALST RETM TARZI

A.KAPTALZMDEN SOSYALZME GE DNEM

12

Blm XXII KAPTALZMDEN SOSYALZME GE DNEMNN TEMEL ZELLKLER

Proleter devrimi ve kapitalizmden sosyalizme gei dneminin zorunluluu
Kapitalist retim tarznn ve,burjuva toplumundaki snf mcadelesinin tm gelime seyri, kanlmaz olarak, sosyalizmin devrimci bir ekilde kapitalizmin yerine gemesine yol aar. Yukarda ortaya konduu gibi, byyen retici glerle retici glerin ayakba haline gelmi kapitalist retim ilikileri arasndaki atma, emperyalizm anda son derece keskin bir hal alr. retim ilikilerinin retici glerle mutlak uyum iinde olmas yasas, eski, burjuva retim ilikilerinin ortadan kaldrlmasn ve yeni, sosyalist retim ilikilerinin oluturulmasn talep eder. Proleter, sosyalist devrimin nesnel zorunluluunun gerekesi burda yatar. Kapitalist toplumun temelleri ile sosyalist toplumun temelleri arasndaki ztlk, emek ve sermayenin karlarnn antagonizmi dolaysyla, oportnistlerin vaaz ettii gibi, kapitalizmin sosyalizme doru byyp. gelimesi mmkn deildir. Kapitalizmden sosyalizme gei, ancak proleter devrimi ve proletarya diktatrlyle gerekletirilebilir. Proletarya, ekonomik durumu dolaysyla, kapitalizmin yklmas ve sosyalizmin zaferi uruna tm emekileri etrafnda birletirme yeteneine sahip olan tek snftr. Proleter devrim, kendinden nceki devrimlerden ilkesel olarak ayrlr. Kleci toplumdan feodal topluma ya da feodal toplumdan kapitalist topluma geite, zel mlkiyetin bir biiminin yerine baka bir biimi geirildi ve bir smrc iktidarn yerini baka bir smrc iktidar ald. Smrye dayanan tm toplum formasyonlar, ayn temeleretim aralar zerindeki zel mlkiyetesahip olduklarndan, yeni sosyo-ekonomik formasyonlar, eski retim tarznn koynunda yava yava olgunlat. rnein, burjuva devrim, genel olarak, feodal toplumun barnda gelimi ve olgunlam olan kapitalist dzenin az-ok hazr biimlerinin varl ortamnda balar. Burjuva devriminin ana grevi, burjuvazinin var olan kapitalist iktisatla uyum haline getirmek iin iktidar ele geirmesinden oluur. Burjuva devrimi, genelde iktidarn ele geirilmesiyle tamamlanr. Proleter devrimin hedefi, retim aralar zerindeki zel mlkiyetin yerine toplumsal mlkiyeti geirmek ve insann insan tarafndan her trl smrsn ortadan kaldrmaktr. O, sosyalist ekonominin hazr biimlerine konmaz. retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyet temelinde kurulan sosyalist formasyon, zel mlkiyete dayanan burjuva toplumunun barnda byyp geliemez, Proleter devrimin grevi, proletarya iktidarn kurmak ve yeni, sosyalist ekonomiyi ina etmektir. ktidarn ii snf tarafndan ele geirilmesi, yalnzca proleter devrimin balangcdr; iktidar, eski ekonominin dntrlmesinde ve yenisinin rgtlenmesinde bir kaldra olarak kullanlr. Bu bakmdan sosyalist toplumun kapitalist toplumun yerine gemesi, her lkede tm bir tarihsel a kapsayan zel bir gei aamasn gerektirir. Kapitalist ve komnist toplum arasnda, birinin dierine devrimci dnm dnemi der. Buna, devletinin proletaryann devrimci diktatrlnden baka birey olamayaca bir politik gei dnemi denk der.* Kapitalizmden sosyalizme gei dnemi, proleter iktidarn kurulmasyla balar ve sosyalizminkomnist toplumun ilk aamasnninasyla sona erer. Gei dnemi Srecinde, proleter devrimi yapan lkede eski, kapitalist temel ortadan kaldrlr ve yeni, sosyalist bir temel oluturulur, sosyalizmin zaferi iin gerekli olan retici glerin gelimesi gvence altna alnr. Proletarya gei dneminde, lkeyi ynetmeye, sosyalist toplumu kurmaya ve kk-burjuva kitleleri sosyalizm ruhuyla eitimle dntrmeye yetenekli g olarak kendisini elikletirmek
*

Karl Marx, Gotha Programnn Eletirisi, bkz. Karl Marx-Friedrich Engels, ki Ciltte Seme Yazlar, C.II, s.25

13 zorundadr. Lenin, Marx ve Engelsin tezlerine dayanarak, btnlkl bir kapitalizmden sosyalizme gei dnemi retisi oluturdu ve bylelikle ii snfn ve tm emekileri sosyalizm inas yolunda bilimsel bir bilgiyle donatt. Proleter devrim, nce Rusyada zafer kazand. Rusyada kapitalizmin gelimesi, sosyalist devrimin zaferine yetecek kadar gelimiti. Rusya, ayn zamanda, proletaryann devrimcilemesini ve kyl kitlelerinin proletarya etrafnda birlemesini olduka kuvvetlendiren emperyalistleraras tm elikilerin dm noktasyd. Ekim 1917de Rusya proletaryas, Komnist Partisi, nderliinde ve Leninist sosyalist devrim teorisiyle donanm olarak, yoksul kyllkle ittifak iinde kapitalistlerin ve toprak sahiplerinin iktidarn ykt, kendi diktatrln kurdu. Byk Sosyalist Ekim Devrimi, tarihte ilk kez insanla sosyalizm yolunu at ve proleter devrimin her lkede temel zellikleri iinde nasl gelimesi gerektiinin rneini verdi. Ama ayn zamanda, sosyalist devrim, emperyalizm sisteminden kopan tek tek her lkede kanlmaz olarak, sz konusu lkenin ve uluslararas durumun somut tarihsel gelime koullarndan doan zellikler gsterir. Lenin, sosyo-ekonomik bakmdan geri kalm lkelerin, belirli tarihsel koullar altnda kapitalist olmayan yoldan geliebileceklerini ortaya kard ve kantlad. Bu ilkeler, emperyalizmin boyunduruunu atmlarsa, proleter devrimin zafer kazand ileri lkelerin yardmyla kapitalist gelimenin uzun ve zdrapl srecinden kanp, kapitalist aamay gemeden, yava yava sosyalizmin inasna geebilirler.

Sosyalist iktisadn kurulmasnn arac olarak proletarya diktatrl

Proleter devrimin grevi her trl smrnn ortadan kaldrlmas olduundan, emeki kitlelerin bask altnda tutulmasna hizmet eden eski devlet aygtn paralamak zorundadr. Proleter devrimi, yeni tipte bir devletiproletarya diktatrlndourur. Politik styap olarak proletarya diktatrl olmakszn emekilerin ekonomik kurtuluu ve kapitalist retim tarzndan sosyalist retim tarzna gei mmkn deildir. Proletarya diktatrl, ii snfnn toplumda devlet olarak nderliidir. Devlet, bundan nceki btn biimlerinde, smrc aznln yararna, smrlen ounluu bask altnda tuttu. Proletarya diktatrl, emeki ounluun karlar dorultusunda smrc aznl bask altnda tutmaktadr. Proletarya diktatrl, gerek demokrasidir; emekilerin en z karlarn dile getirmektedir. Emekiler, proletarya diktatrl altnda, tarihte ilk kez lkelerinin efendisi oluyorlar. Smrnn yeni, kapitalist biimini gvence altna alan burjuva devrimi, emekileri ve smrlen ynlar belli lde uzun bir dnem iin burjuvazinin etrafnda birletiremiyorsa, bu durumda her trl smry ortadan kaldran proleter devrimi, bu kitleleri proletaryann etrafnda kalc bir ittifak iinde birletirebilir ve birletirmelidir. Proletarya diktatrlnn en yksek ilkesi, ii snfyla kylln ii snfnn nderlii altnda smrc snflara kar ynelen ittifakdr. Bu ittifak olmakszn, proletaryann iktidarnn pekitirilmesi ve sosyalist iktisadn inas olanakszdr. Proletarya diktatrl, proletaryann snf mcadelesinin yeni koullar altnda ve yeni biimlerde lke iindeki smrclere ve kapitalist dnyann saldrgan glerine kar srdrlmesidir. Proletarya diktatrl, eski toplumun glerine ve geleneklerine kar etin bir mcadele, kanl ve kansz, iddete dayal ve barl, askeri ve ekonomik, eitsel ve idari yntemlere dayal bir mcadeledir.* Sosyalizmin inasnn grevleri asndan, proletarya diktatrl temel yana sahiptir. O, birincisi, smrclerin bask altna alnmas, lke savunmas ve dier lkelerin proleterleriyle balarn pekitirilmesi amacyla; ikincisi, emeki ve smrlen kitlelerin burjuvaziden nihai
*

V.. Lenin, Sol-Radikalizm, Komnizmin ocukluk Hastal; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXXI, s.27 Rusa.

14 kopuu, proletaryann bu kitlelerle ittifaknn pekitirilmesi ve bu kitlelerin sosyalist inaya ekilmesi amacyla; ncs, yeni sosyalist toplumun inas amacyla iktidarn proletarya tarafndan kullanlmasdr. Politik styap olarak proletarya diktatrl, kapitalizmden sosyalizme geiten sonraki toplumun olgunlaan iktisadi gereksinimlerinden doar. Ama bir kez dnyaya geldikten sonra, proletarya diktatrl, sosyalist iktisadn inasnn bir aygt olarak, bizzat zorlu bir g haline gelir. Kendisini biimlendirmesi ve pekitirmesi iin, sosyalist temeline yardm eder, eski, kapitalist temelin ortadan kaldrlmasn ve sosyalist iktisat biimlerinin kapitalist iktisat biimleri zerindeki zaferini gvence altna alr. Sosyalist iktisat biimleri, kendiliindenci bir ekilde ve kendi kendine oluamaz ve geliemezler. Bunlar, proleter devletin planl almas ve emeki kitlelerin yaranc faaliyeti sonucu oluur ve geliirler. Proleter devlet, retim ilikilerinin retici glerle mutlak uyum iinde olmas nesnel ekonomik yasasna ve yeni ekonomik koullar temelinde ortaya kan yeni ekonomik yasalara dayandndan tr, yeni temel yaratma grevini yerine getirebilir. Proletarya diktatrl, emein toplumsal rgtlenmesinin kapitalizmle karlatrldnda daha yksek, tipinin oluturulmasn gvence altna alr. Sosyalist toplum dzeninin gcnn ve kapitalist toplum zerindeki zaferinin ana kayna burada yatmaktadr. Proleter devletin eitli biimleri olabilir. Kapitalizmden komnizme gei, elbette muazzam miktarda ve eitlilikte biimler ortaya koymaldr, ama esas olan mutlaka bir ey olacaktr: Proletarya diktatrl.* Marksizm-Leninizmin bu temel tezi, gerek proletarya diktatrlnn Lenin tarafndan kefedilen biimininsovyet iktidarnnpekitii SSCBnin tarihsel deneyimleri tarafndan, gerekse de daha sonra, proletarya diktatrlnn halk demokrasisi biiminde varln srdrd lkelerin tarihsel deneyimi tarafndan tmyle kantland. Proletarya diktatrlnn hkm srd tm lkelerde sosyalist iktisadn tm planl inasnn ynetimi, komnist (ii) partilerinin grevidir. Marksizm-Leninizm teorisi ve toplumun ekonomik gelime yasalarnn bilgisiyle donanm bu partiler, sosyalist inann grevlerinin stesinden gelebilmeleri iin halk kitlelerini rgtlyor ve onlara nderlik ediyorlar.

Sosyalist ulusallatrma
Kapitalizmin gelimesi makineli byk sanayinin, makineletirilmi ulamn, bankalarn vs. sosyalist toplumsallatrlmasn zorunlu ve olanakl kld, Proleter devlet, bundan dolay gei dneminin daha henz balangcnda kapitalist byk retimin ulusallatrlmasn gerekletirir ve bylelikle kapitalistlerin elinden iktisattaki egemen konumlarn alr. Sosyalist ulusallatrma, smrc snflarn mlkiyetine proleter iktidar tarafndan devrimci bir ekilde elkonulmas ve onun devlet, sosyalist mlkiyetehalk mlkiyetine dntrlmesidir. Sosyalist ulusallatrma, kapitalizmin temel elikisininretimin toplumsal karakteri ile mlk edinmenin zel kapitalist biimi arasndaki elikininortadan kaldrlmasna yol aar. Byk sanayinin, iktisadn nder dalnn ulusallatrlmas, sosyalist ina asndan tayin edici nemdedir. Bununla birlikte bankalarn, demiryollarnn, ticari filonun, posta ve telefonun; i ticaretteki byk iletmelerin ve d ticaretin ulusallatrlmas gerekleir. Burjuvazi, bankalarn ulusallatrlmas ile ekonomik egemenliinin en nemli aralarndan birisini yitirir ve proleter devlet, devrimci dnmden sonra sosyalizmin inas iin kullanlacak olan merkezi ve dal budak salm bir iktisadi aygt kazanr. D ticaretin ulusallatrlmas, sosyalizmi ina eden lkenin kapitalist dnyaya kar ekonomik bamszln korumak iin zorunlu bir kouldur. Sosyalist ulusallatrma, birincisi, kapitalistlerin elinden retim aralarn alr ve bylelikle, burjuvazinin lke iindeki ekonomik egemenliini ortadan kaldrr. kincisi; iktisadn kumanda
*

V.. Lenin, Devlet ve Devrim, bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXV, s.385, Rusa

15 merkezlerini, yani nde gelen iktisat dallarn emekilerin eline vererek, proletarya diktatrlne ekonomik temeli salar. Bu dallarda, sosyalist retim ilikilerinin temeli olarak retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyet oluturulur. Serfliin kalntlarnn, en uzun mrl toprak sahipliinin ortadan kaldrlmasnn zorunluluundan hareketle, proleter devlet, byk toprak sahiplerinin topraklarna el koymay ve tm canl ve cansz envanteriyle birlikte iftlikleriyle el koymay gerekletirir. El konulan topran en byk blm, emeki kyllere devredilir. Daha kk blmde byk devlet tarm iletmeleri kurulur. Topran ulusallatrlmas, yani toprak zerindeki zel mlkiyetin kaldrlmas ve topran proleter devletin mlkiyetine geirilmesi, sosyalist devrimin en nemli nlemlerinden birisidir. Proleter devlet iktidar, tm topran ulusallatrlmasnn hangi yntemlerle ve hangi zaman dilimi iinde yaplacan kararlatrr. Toprak zerindeki zel mlkiyet geleneinin kyller arasnda Batya gre daha zayf olduu Rusyada, Sovyet ktidar, kyl kitlelerinin talepleri dorultusunda, henz devrimin balangcnda tm topran ulusallatrlmasn gerekletirdi. Bylelikle mutlak toprak rant ortadan kalkt. Sovyet kyll proleter devrim yoluyla, tarihte ilk kez karlksz kulanm iin toprak elde etti. Toprak zerindeki kyl mlkiyetinin uzun zamandan beri var olduu ve bundan dolay da toprak zerindeki zel mlkiyet geleneinin kyller arasnda daha gl olduu lkelerde, ii snf iktidar ele geirdiinde, devrimin balangcnda tm topra ulusallatrmaz. Bu lkelerde yalnzca byk toprak sahiplerinin el konulan topra ulusallatrlr ve bundan bir devlet fonu oluturulur. El konulan topran byk bir blm kyllere zel mlkiyet olarak devredilir. Tm topran ulusallatrlmas sorunu, pratik olarak tarmn sosyalist dnm srecinde zlr. Burjuvazinin devlet aygtn paralayan Byk Sosyalist Ekim Devriminde Sovyet ktidar, daha ilk aylarda, tazminat demeksizin; toprak sahiplerinin ve byk kapitalistlerin retim aralarn ve dier zenginliklerini ulusallatrd.
26 Ekim (8 Kasm) 1917de Arazi ve Toprak Kararnamesi yaynland. Toprak sahiplerinin, burjuvazinin, arlk ailesinin, kiliselerin ve manastrlarn ellerinde bulunan topraa el konuldu ve bunlar tazminatsz olarak mlkszletirildi. Toprak zerindeki zel mlkiyet tmyle ortadan kaldrld. Tm toprak ve arazi, yeralt zenginlikleri, ormanlar ve sular ile birlikte devlet mlkiyeti (halk mlkiyeti) haline getirildi. Topran alm ve satm yasakland. Kyllk devrimden nce kullanmna sahip olduu topraa ek olarak 150 milyon desiyatin topra karlksz kullanm iin elde etti ve toprak sahiplerine olan kira demelerinden ve toprak alm giderlerindenhepsi ylda 700 milyon altn rublenin zerindekurtarld. Topran ulusallatrlmas, toprak sahipleri snfnn tasfiyesinin temeliydi. Bu, serfliin kalntlarnn tmyle sklp atlmas anlamna geliyordu. Sosyalist devrim, bu ekilde, deyim yerindeyse, geerken burjuva-demokratik devrimin grevlerini tamamlad. Halk mlkiyeti haline getirilen toprak yine de zel iktisatlar erevesinde kullanldndan, topran ulusallatrlmas, henz krda sosyalist retim ilikilerini oluturmad. Ancak topran ulusallatrlmas, sosyalist ina asndan byk neme sahipti. Bu, proletarya diktatrlnn ekonomik temelini pekitirdi ve emeki kyllerin iktisadi durumunu dzeltti. Daha sonraki srete kylln sosyalist gelime yoluna geiini kolaylatrd. Kapitalist iletmelerin kapsaml bir ekilde ulusallatrlmas ve bu iletmelerin faaliyetinin belirli bir dzenlenmesini gvence altna almak amacyla bir gei nlemi olarak Sovyet ktidar, ii denetimini, yani bu iletmelerde alanlar tarafndan retimin, al-veriin, Pazar faaliyetinin ve mali ilerin denetimini yerletirdi. Aralk 1917de bankalarn ulusallatrlmas gerekletirildi. Sovyet ktidar, arlk Hkmeti ve Geici Hkmetin gerek yabanc ve gerekse de yerli kapitalistlerden ald btn borlar iptal etti. D ticaret, devlet tekeline alnd. Metalarn ithalat ve ihracat, zel etlerden alnd ve devlet organlarna devredildi. Sovyet ktidar tarafndan yerletirilen d ticaret tekeli, Sovyet lkesini boyunduruk altna alp smrgeletirmeye alan emperyalistlerin ekonomik saldrganlndan lkeyi koruyan gvenilir bir setti. Demiryollar, posta ve telefon, deniz gemi tamacl, ve i ticaret filosunun byk gemileri, halk mlkiyeti haline getirildi. Sovyet ktidar, artan llerde, tazminatsz el koyma yoluyla, sanayi iletmelerinin ulusallatrlmasn tamamlad. Haziran 1918de btn sanayi dallarnn byk iletmelerinin ulusallatrld ilan edildi.

Byk sanayinin, bankalarn, tamacln ve d ticaretin ulusallatrlmas, Sovyet ktidarnn burjuvazinin ekonomik iktidarn ykt ve kumanda merkezlerini eline geirdii anlamna geliyordu. Ulusallatrlm iletmelerde kapitalist retim ilikilerinin yerine sosyalist retim ilikileri geti. Toplumsal mlkiyet haline gelen retim aralar, sermaye olmaktan kt: nsann insan

16 tarafndan smrlmesi ortadan kaldrld. Yeni sosyalist alma disiplini yerleti. iler, sosyalist yarmay rgtlenmeye baladlar. Tek kiinin ynetimini kitlelerin yaratc faaliyetiyle birletiren retim ynetiminin sosyalist ilkeleri yava yava geliti. Burjuvazinin direniinin ve burjuva uzmanlarn zararl almalarnn ve sabotajlarnn stesinden gelerek Sosyalist ktidar, tm devlet apnda kk-burjuva anarisine kar etin mcadele iinde, retim ve rnlerin dalm zerine hesap verme ve denetimi rgtlemeye balad.

Gei dnemindeki iktisadi biimler ve snflar. i snfnn kyllkle ittifak

Byk sanayinin, ulamn, bankalarn vs. ulusallatrlmas temeli zerinde sosyalist iktisadi biimler oluur. retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyete dayanan sosyalist iktisadi biimlerin yansra, gei dneminde varlklar gemiten kaynaklanan ve retim aralar zerindeki zel mlkiyete dayanan iktisadi biimler de henz bulunmaktadr. Leninin rettii gibi, SSCBde gei dneminde u be-iktisadi biim vard: 1-ataerkil kyl iktisad, 2-kk meta retimi, 3-zel iktisadi kapitalizm, 4-devlet kapitalizmi ve 5-sosyalist sektr. Kiisel emee dayanan ataerkil kyl iktisad, kk kyl ve neredeyse tmyle doal bir iktisatt, yani byk bir blmn kendi kullanm iin olmak zere rn retiyordu. Kk meta retimi, kiisel emee dayanan ve az ok salam bir ekilde pazara bal bir iktisatt. Bunun iin esas olarak, arlkl olarak tahl metas reten orta kyl iktisatlar ve cretli ii altrmayan zanaatkar iktisatlar giriyordu. Kk meta reticileri sektr, gei dnemi sresince, uzun zaman krdaki nfusun ounluunu kapsad. zel iktisadi kapitalizm, sayca en gl smrc snf olan Kulaklar ve bundan baka ulusallatrlmam kapitalist sanayi iletmelerininesas olarak kk ve orta iletmelerin sahipleri ve tccarlar tarafndan temsil ediliyordu. Kapitalist iletmelerde cretli ii altrlyor, igc meta olarak kalyor, smr ilikileri devam ediyor ve art-deer yaratlyordu. Devlet kapitalizmi, esas olarak Sovyet ktidarnn yabanc kapitalistlere salad imtiyazlar ahsnda ve kapitalistlere kiralanan baz devlet iletmeleri ahsnda varln srdryordu. Proletarya diktatrl koullar altndaki devlet kapitalizmi, burjuvazinin egemenlii altndaki devlet kapitalizminden zde ayrlr, Proletarya diktatrl altnda devlet kapitalizmi, kendisine proleter iktidar tarafndan dar snrlar ekilmi ye kendisinden kk-burjuva anarisine kar mcadele ve sosyalist ina dorultusunda yararlanlan bir ekonomik sektrdr. Devlet kapitalizmi, SSCBnin iktisadnda son derece nemsiz bir rol oynad. Sosyalist sektr, birincisi Sovyet Devletinin elinde bulunan fabrikalar ve iletmeleri, ulam, bankalar, Sovyet iftliklerini (Sovhoz) ve dier iletmeleri ve ikincisi, kooperatifleritketici kooperatifleri, al-veri kooperatifleri, kredi kooperatifleri ve retim kooperatifleri, bunlar arasnda en yksek biim olarak Kolhozlar (Kollektif iftlik)kapsar. Sosyalist sektrn temeli, makineli byk sanayidir. Daha gei dneminin balangcnda, dier btn sektrlerle karlatrldnda, en yksek iktisadi tipi oluturan sosyalist sektr, lkenin iktisadnda nder rol oynamaya balad. Sosyalist iktisadi sektrde igc, artk meta deildir. Emek, cretli emek karakterini yitirmitir ve kendisi iin emek, toplum iin emek durumuna gelmitir. Artk art-deer yoktur. Yava yava, nce tek tek dallarn erevesi iinde ve daha sonra da tm devlet sektrnn erevesi iinde ulusallatrlan iletmelerin faaliyetlerinin planlanmasna baland. retim aralar zerinde sosyalist mlkiyetin kurulmas sonucu, devlet iletmelerinde retilen rnler, artk kapitalistlerin deil, tersine devletin, yani tm emeki halkn eline geiyordu. Be iktisadi sektr, sosyalizmin kurulduu her lkede var olmak zorunda deildir. Leninin rettii ve tarihin kantlad gibi, her lkede kapitalizmden sosyalizme gei aamasnda toplumsal iktisadn u ana biimleri bulunmaktadr: Sosyalizm, kk meta retimi ve kapitalizm. Toplumsal iktisadn bu biimlerine u snflar denk dmektedir: i snf, kk-burjuvazi (zellikle kyllk) ve burjuvazi. Proletarya diktatrl iktisadnn snf ilikilerinin ve buna bal

17 olarak iktisadi politikasnn temellerinin de ana zellikleri, gei dneminde btn lkelerde ortaktr; bu, her lkedeki kendine has zellikleri dtalamaz, aksine daha ok n koar. Snflarn durumu, gei dneminde, kapitalizmle karlatrldnda, temelden farkldr. i snf, kapitalizmde bask altnda tutulan snftan karak iktidar elinde tutan ve tm emekilerle birlikte devlet tarafndan toplumsallatrlan retim aralarnn sahibi olan egemen snf durumuna gelmitir. i snfnn maddi durumu, kesintisiz olarak dzelmekte ve kltrel dzeyi ykselmektedir. Kylle, kk ve orta kyl kitlelerine Sosyalist Devlet tarafndan toprak temin edilmekte, bunlar toprak sahiplerinin boyunduruundan kurtarlmakta, Kulaklara kar korunmakta ve her adan iktisadi ve kltrel olarak desteklenmektedirler. Ekim Devrimi sonucunda Sovyet ktidarnn yardm temelinde kk ve orta kyller, devrimden nce yalnzca 2,5 milyar pud tahl retirlerken, daha 1926/27de 4 milyar pudun zerinde tahl rettiler. Kyl kk meta retimi, kanlmaz olarak kapitalist unsurlar retir. Kyllk iinde bir snf ayrmas gerekleir. Yoksul ve byk kyllk olarak ayrr. Ancak, gei dneminde kylln ayrmas sreci, kapitalizmde olduundan baka bir karakter tar. Kapitalist koullar altnda yoksul kylln ve byk kylln says artar, orta kyllk erir, kitle halinde ke urar ve ky yoksullaryla proletaryann saflarn doldurur. SSCBde gei dneminde kylln geni kitleleri sosyalizm yolunu kat etmeden nce orta kyllerin says ve yzde oran, bir blmnn orta kyl haline geldii, ky yoksullarnn azalmas sonucu artt. Ayn ekilde, Kulaklar da, kapitalizme gre, son derecede kstl lde geliti; orta kyl, tarmn merkezi figr durumuna geldi.
Ekim Devriminden sonra, daha 1918 ylnda, kyllk iinde orta kyller arlktayd. Bu, kyllerin karlksz toprak ve toprak sahiplerinin hayvanlarnn ve envanterinin bir blmn elde etmelerinin bir sonucuydu. 1918de Kulaklarn ksmi mlkszletirilmesi gerekletirildi. Bunlarn elinden, kk ve orta kyllerin elde ettii 50 milyon hektar toprak alnd. 1928/29da tm kyl iletmelerinin %35i yoksul kylle, %60 ona kylle ve %45i Kulaklara dyordu.

Gei dneminde, Sovyet ktidar, kyllere kar politikasnda Leninin direktifine gre kendisine yn verdi: Yoksul kylle dayanarak orta kyllerle salam ittifak. Kulaklara kar uzlamaz mcadele. Lenin, kylle nderlik eden ii snfnn, srekli olarak kylerdeki iki yn ayrt etmesi gerektiini retmektedir: emekiler ve zel mlk sahipleri. Orta kyl, z itibariyle iki ynldr: emeki olarak kendisini proletaryaya ve kk mlk sahibi olarak burjuvaziye yakn hisseder. Hem burjuvazi ve hem de proletarya, orta kyl kitlesini kendi yanna ekmeye alr. Burada burjuvazi, zel mlk sahibi olarak kyllerin karlarndan yararlanmaya alrken; ii snf, emekiler olarak kyllerin hayati karlarna seslenir. Gei dneminde, zellikle kyllk varln zel mlkiyet ve kk meta retimine dayandrd srece, ii snfyla kyllk arasnda, rnein fiyatlar ve vergi miktarlar sorunlarnda olduu gibi, baz antagonist olmayan ztlklar olacaktr. Ama bunlar, temele ilikin ztlklar deildir. Temel sorunlarda ii snfyla kylln emeki kitlelerinin karlar ayndr, her iki snfn da smrnn ortadan kaldrlmasndan ve sosyalizmin zaferinden derin karlar vardr. ki dost snfnii snf ve kyllnsalam ittifaknn temeli burada yatmaktadr. i snfyla kylln ii snf nderliinde ittifak ilkesi, sosyalist inann temelidir. Devrimin tm gidiatn belirleyen partinin, denmektedir RKP(B)nin XII. Parti Kongresi Kararnda, en nemli politik grevi udur: ii snfnn kyllkle ittifakn en byk dikkat ve zenle korumak ve gelitirmektir.* i snfnn kyllkle salam ittifak, kentle ky arasndaki, sanayi ile tarm arasndaki doru ekonomik ilikilerin salanmas ve bylelikle tarmn kalknmas ve onun sosyalist dnm iin vazgeilmez nkouldur. Yalnzca ii snfnn kyllkle ittifak temelinde kapitalist iktisadi
*

RKP(B) XII. Parti Kongresi Karar; Parti Kongreleri, Parti Konferanslar ve MK Oturumlarnn Kararlarnda ve Gerekeli Kararlarnda SBKP, Blm I, 7. bask, s. 682-83, Rusa.

18 biimlerin ortadan kaldrlmas ve sosyalizmin zaferi mmkndr. i snf ve kyllk gei dneminin ana snflardr. Burjuvazi, iktidarnn ve tayin edici retim aralarnn kaybndan sonra, artk toplumun ana snf deildir. Byk kapitalistlerin ve ehir orta burjuvazisinin nemli bir blmnn elinden gei dneminin balangcnda retim aralar alnmaktadr. Ancak bundan sonra, kent burjuvazisinin bir blm ve ky burjuvazisi, Kulaklk, varln srdrr. Bir dizi yl boyunca burjuvazi gei dneminde nemli bir gc elinde bulundurur. Bu, kk retimin kanlmaz olarak ve kendiliindenci bir ekilde kapitalist unsurlar retmesi ve btn iktisat dallarnda kapitalist iktisadn yerine sosyalist iktisad hemen geirmenin mmkn olmadyla aklanabilir. Burjuvazi, iktidarn yitirdikten sonra da, belli lde mali ve maddi arac ve eski uzmanlarnn bir blmyle balar elinde tutar. Uluslararas sermayenin yardmna dayanr. Gei dnemi iktisadnn temel elikisi, gelecein kendisine ait olduu, yeni olumakta olan, ancak ilk dnemlerde zayf sosyalizmle gemii temsil eden, devrilmi ancak henz gl olan, kkleri kk retimde bulunan kapitalizm arasndaki elikidir. Gei dneminde iktisadi hayatn btn alanlarnda sosyalizm ile kapitalizm arasndaki mcadele KimKimi? ilkesine gre geliir. Bit yanda ii snfyla kylln geni kitleleri ve dier yanda burjuvazi arasnda antagonist, uzlamaz ztlklar vardr. Proleter devlet, gei dneminde kapitalist unsurlar kstlama ve keye sktrma politikas ve daha sonra da tmyle tasfiye politikas izler. Proletaryann ve emeki kitlelerin sosyalist ina gelitii lde direnii artan burjuvaziye kar snf mcadelesinin keskinlemesi, gei dnemi asndan yasaya uygun bir olgudur.

Sosyalizmin ekonomik yasalarnn olumas

Sosyalist sektr iktisadn kumanda merkezlerini eline geirdiinden, SSCBde kapitalist iktisadi biimler ve onlarn gelime yasalar, daha henz gei dneminin balangcnda iktisattaki egemen konumlarn yitirdiler. ktisadn gelimesi, artk modern kapitalizmin ekonomik temel yasas tarafndan belirlenmiyordu. An-deer yasasnn etki alan, yalnzca kapitalist iktisadi biimleri kapsyor ve giderek daha fazla kstlanyordu. Yeni ekonomik koullar temelinde yeni ve sosyalist retim ilikilerine zg ekonomik yasalar olutu ve etki alanlarn yava yava geniletti. Sosyalist biimlerin olumas ve gelimesiyle birlikte, retimin yeni hedefini belirleyen sosyalizmin temel ekonomik yasas ortaya kt ve yava yava etkimeye balad. Sosyalist sektrde artk kapitalist kr iin deil, aksine emekilerin maddi ve kltrel gereksinmelerinin tatmini dorultusunda, sosyalizmin inas dorultusunda retim yaplmaktadr. Sosyalist retim ilikilerinin pekitii ve gelitii lde, sanayinin kesintisiz ve hzl bymesi ve artan lde modern tekniin ok ynl kullanlmas yoluyla bu hedefe ulamann koullar oluturuldu. lke iktisadnda sosyalist sektrn yansra, kk reticiler sektr ve kapitalist sektr mevcuttu: KimKimi? sorusu, daha karara balanmamt. Bundan dolay, sosyalizmin temel ekonomik yasasnn etki alan snrlyd. Bu yasa, sosyalist sektr iinde etkinlik gsteriyordu. Sosyalist sektr nder rol oynadndan ve lke iktisad iindeki payn kesintisiz olarak byttnden, sosyalizmin temel yasas da tm iktisadn gelimesinde artan bir etki gsteriyordu. Sovyet Devleti, sosyalist retimi gelitirip, tm iktisat dallarna modern teknii yerletirerek ve emekilerin refah dzeyini gei dneminin zor koullar altnda mmkn olan lde sistemli olarak ykselterek, iktisadi politikasnda bu yasaya dayand. Sosyalist sektrn iletmelerini birletiren toplumsal mlkiyet, bunun planl gelimesini zorunlu ve mmkn klar. Sosyalist retim ilikileri temelinde, gei dneminde iktisadn planl (orantl) gelimesinin ekonomik yasas oluur ve yava yava etkimeye balar. Bu yasa, sosyalizmin zaferi ve toplumun byyen gereksinimlerinin giderilmesi asndan gerekli olduu ekilde, iktisadn planl ynetimini ve iktisat dallar arasnda planl bir ekilde orantlarn oluturulmasn gerektirir. Sosyalist sektr, iktisadin daha kk blmn kapsadndan ve Sovyet ktidar planlamann stesinden daha yeni gelmeye baladndan, balangta bu yasann

19 etki alan snrlyd. Sosyalist iktisadi biimlerin gelitii lde, rekabet ve retim anarisi gcn yitirdi ve iktisadn planl gelimesi yasasnn etki alan srekli artt. Sosyalist sektrde igcnn deeri yasasnn etkisi sona erdi. Yeni retim ilikileri temelinde burada, her alann harcad emee gre cret elde etmesini ngren yaplan ie gre dalm yasas olutu ve etkisini gsterdi. Btn bunlar, deer yasasnn ilevini temelden deitirdi. Meta retimi ve dolam var olmaya devam ettiinden, deer yasas da varln srdrd. Ancak en nemli retim aralarnn toplumsallatrlmas yoluyla meta retimi ve deer yasasnn alan darald, bunlar, kapitalizmde olduundan temelden ayr bir rol oynamaya baladlar. Deer yasas, kk meta retiminde ve iktisadn kapitalist sektrnde belirli snrlamalarla retimin reglatr olarak ilev grd, ama devlet sektrnde, sosyalist sektrde deil. Proleter iktidar srekli olarak giderek artan lde, meta retimi, deer yasas, ticaret ve para dolam zerinde egemenliini ele geirdi ve bunlar, sosyalist iktisadi biimlerin gelitirilmesi ve kapitalist unsurlara kar mcadele iin kulland. Leninin gei dnemi koullar altnda ticaretin ve parann yeni rol zerine ynergelerinden hareketle Stalin, unlar syledi: Sz konusu olan, kesinlikle ticaretin ve para sisteminin kapitalist ekonominin yntemleri olmas deildir. Sz konusu olan, iktisadmzn sosyalist unsurlarnn kapitalist unsurlara kar mcadele iinde, burjuvazinin bu yntemlerini ve silahlarn kendisine mal etmesi ve kapitalist unsurlarn stesinden gelebilmek amacyla kullanmas ve hem de kapitalizme kar baaryla kullanlmas, iktisadmzn sosyalist temellerinin kurulmas amacyla baaryla kullanlmasdr. Yani sz konusu olan, burjuvazinin bu aralarnn ilevinin ve amacnn bizim gelimemizin diyalektii sayesinde ilkesel, temel bir deiiklik geirmesi ve hem de sosyalizmin yararna ve kapitalizmin zararna bir deiiklik geirmesidir.*

Kapitalizmden sosyalizme gei dneminde iktisadi politikann temelleri

Gei dneminin nesnel ekonomik koullarnn ve bu koullar temelinde ortaya kan ekonomik yasalarn doru bir deerlendirmesi olmakszn, sosyalizmin inas mmkn deildir. Komnist Partisi, politikasnn temeline Leninin sosyalizm inas plann koydu, ekonomik yasalara dayand ve snf gleri arasndaki gerek karlkl ilikileri gz nnde bulundurdu. Leninin sosyalizmin tek lkede zaferi retisi, SSCBde sosyalizmin kurulmas asndan son derece byk neme sahip oldu. Bu reti, Partiye ve ii snfna ak bir perspektif ve bilimsel sosyalizmin dncelerinin zaferine olan gvenci verdi. Tek lkede sosyalizmin zaferi sorununda iki yn birbirinden kesinlikle ayr tutulmaldr: i ve uluslararas yn. Tek lkede sosyalizmin zaferi sorununun i yn, lke iindeki snf ilikileri sorununu kapsar. Komnist Partisi, ii snfnn kendisiyle kyllk arasndaki ztlklar aabilecei, onunla ittifak pekitirebilecei ve kyl kitleleri sosyalizmin inasna ekebileceinden yola kt. Kyllkle ittifak iinde bulunan ii snf, kesinlikle, kapitalizmi politik olarak paraladktan sonra, burjuvazinin stesinden ekonomik olarak da gelebilecek, smrc snflar tasfiye ve sosyalist toplumu ina edebilecek durumdadr. Tek lkede sosyalizmin {zaferi sorununun uluslararas yn, proletarya diktatrl lkesiyle kapitalist lkeler arasndaki karlkl ilikiler sorununu kapsar. Birbirine zt iki sisteminsosyalist ve kapitalist sistemyan yana var olmas koullarnda, sosyalizm lkesine kar, ona dman emperyalist gler tarafndan silahl bir saldr tehlikesi varln srdrr. Bu eliki, yalnzca proletarya diktatrlnn tek lkesinin gleriyle zlemez. Bundan dolay, ancak saldrgan emperyalist gler tarafndan mdahale ve kapitalizmin restorasyonu tehlikesi kaldrldnda, sosyalizmin zaferi nihai olarak grlebilir.
*

J.V. Stalin, SBKP(B) XIV. Parti Kongresine Sunulan MK Siyasi Faaliyet Raporuna Son Sz; bkz. J.V. Stalin, Eserler, C.7, 8. 320/21, Almanca. [Trke bask; Eserler, C.7, s. 295, nter Yaynlar.]

20 SSCBdeki baarl sosyalist inann vazgeilmez bir nkoulu, ii snfn zayflatmak iin, ona sosyalizmin tek lkede kurulmasnn mmkn olmad ve Rusyann teknik-ekonomik geriliinden dolay sosyalizm iin yeteri kadar olgun olmad teorisini vaaz eden kapitalizmin Trokist ve Buharinci restoratrlerinin ezilmesiydi. Komnist Partisi, Leninin SSCBde sosyalizmin nihai inas iin gerekli hereyin yeterli lde var olduu ve Rusyann teknik-ekonomik geriliinin proletarya diktatrl koullar altnda tmyle alabilecei tezlerinden yola kt. Tarihsel deneyimler, Leninin tezlerinin doruluunu tmyle kantlad. Leninin SSCBde sosyalizmin inas plan, sosyalizmin maddi temeli ve kooperatiflerde birletirilerek kk kyl iktisatlarndan yava yava byk retime gemenin zorunlu koulu olarak, gl bir sosyalist sanayi yaratma dncesini ieriyordu. Leninist sosyalist ina program erevesinde 1920de kabul edilen Rusyann Elektrifikasyonu Devlet PlannaGOELRO Plan birinci dereceden nem dt. Bu, insanln tarihinde, 10-15 yllk sre iinde sosyalizmin ekonomik-teknik temelini oluturmay hesaba katan iktisad gelitirme perspektifinin ilk plandr. Sosyalizmin kapitalizmin zerindeki zaferi ve sosyalizmin pekitirilmesi, proleter devlet iktidarnn smrclerin her trl direncini kesinlikle krmasnda ve kendisine tam istikrar ve tam bamllk saladktan sonra tm sanayiyi kollektif byk iletme ve tekniin en modern kazanmlar temelinde (tm iktisadn elektrifikasyonu) yeniden rgtlendiinde, gvence altna alnm saylabilir. Yalnzca bu, kentte, geri kalm dank kr nfusuna, radikal teknik ve toplumsal yardm verme olana salar ve bu yardm araclyla ziraatn ve tarmsal emein retkenliinin muazzam bir ekilde artrlmas iin maddi temel oluturabilir ve bu ekilde kk iftilerin, rnein gc araclyla, kendi yararna, tarmda kollektif, makinelerle alan byk iletmeye gemeleri salanabilir.* Leninist sosyalizmin inas plannn gerekletirilmesinin en nemli koulu, devle sanayisiyle kyl iletmeleri arasndaki ekonomik balarn ok ynl gelitirilmesidir. Kyller asndan alm ve satm yoluyla deiimin kentle olan ekonomik ban hayati biimi olmas, kk kyl iletmelerinin karakterinin bir sonucudur. Kent sanayisiyle kk kyl iletmeleri arasnda ticaret yoluyla birleme, gei dneminde ekonomik bir zorunluluk oluturur. Bundan tr, gei dneminde kyl iktisadnn varl sosyalizmin inasnda pazar ve para iktisadn kullanma zorunluluunu art koar. Sovyet ktidar, daha 1918 lkbaharnda kyle meta deiimini, alm ve satm yoluna sokmaya balad. Buna bir para reformuyla baland. Yabanc mdahale ve maddi yedeklerin son derece snrl olmas nedeniyle, tm iktisadn cephenin hizmetine koulmas gerekiyordu, Mdahale, Birinci Dnya Savann yol at ykm daha da glendirdi. Sovyet ktidarnn elinde giderek seyrekleen tarm rnlerine kar deiimde bulunaca sanayi mal yoktu. Ordu ve kent iin gerekli tarmsal rnleri alm ve satm yntemiyle elde etmek mmkn deildi. Bunlar, pazarn dtalanmas koullarnda teslim etme teslim etme ykmll yoluyla, yani fazlalk besin maddelerinin kyllerden devlet eliyle alnmas yoluyla salanmak zorundayd. Yani, nesnel koullar Sovyet ktidarn sava komnizmi ad verilen politikay izlemek zorunda brakt.
Teslim etme ykmllnn zorunluluu, ar skntya yol at: Ordunun ekmee gereksinimi vard ve ii kitlelerinin alk nedeniyle lmden korunmalar gerekiyordu. Devletin elinde mal rezervi olmadndan, speklatrlerin ellerine dmemesi iin en nemli rnlerle ticaret yasakland. Tketim mallar, ehirlerde ok kk miktarlar halinde karneye baland. Datmda snf ilkesine bal kalnd; bunun dnda iin arl ve iletmenin nemine bal kalnd. Genel alma ykmll yerletirildi. Burjuvazi, topluma yararl, zorunlu almaya ekildi. Sava koullar, Sovyet ktidarnn yalnzca byk ve orta sanayi iletmelerini deil, ayn zamanda kk iletmelerin nemli bir blmne de el koymasn gerektiriyordu. Sanayideki snrl amalar dolaysyla cepheye hizmet grevlerine tabi olan, sk merkezi ayni tedarik sistemi yerletirildi. letmelere rnler teslim edildi ve iletmeler retimlerini talimatlar temelinde, deme olmakszn verdiler. letmelerin hibir iktisadi bamszl yoktu. Emperyalist sava ve i sava dolaysyla, SSCB iktisad en derin ekilde tahrip olmutu. 1920 ylnda byk sanayideki retim, 1913 ylna gre, hemen hemen yedide birine indi ve tarm retimi yaklak yarya dt. Devlet giderlerinin karlanmas amacyla,
*

V.. Lenin, Tarm Sorunu zerine Tezlerin lk Tasla; bkz. V.. Lenin, Eserler. 4. bask, C. XXXI. s. 138, Rusa.

21
ksa zamanda deerini yitiren ynla para tedavle karld. letmelerdeki iiler ve cephedeki Kzl Ordu savalar, kahramanca mcadele ettiler. Bu dnemde Komnist Subotnikler gibi yarma biimleri byk nem kazand. i snf, retimin ynetilmesinde deneyim toplad. Yabanc mdahale ve i sava koullar altnda ii snf ve kyllk arasndaki askeri-politik ittifak olutu ve pekiti. Bu ittifak, yabanc mdahalecileri ve Beyaz Muhafzlar pskrtmek ve yurdu, ii ve kyl devletini korumak amacyla, iilerin ve kyllerin glerini birletirme amacna hizmet etti. Sovyet ktidar, kylle toprak verdi ve onlar toprak sahiplerinden ve Kulaklardan korudu; kyllk, teslim etme ykmllne uygun olarak ii snfna besin maddeleri verdibu, sava komnizminde iilerle kyller arasndaki askeri-politik ittifakn temeliydi.

Sava komnizmi, belirli tarihsel koullarda, i sava ve ktisadi k koullarnda bir zorunluluktu. Ancak teslim etme ykmll ve ticaret yasa gerektiren sava komnizmi, kyllerin besin maddeleri retmedeki maddi ilgilerini ellerinden ald; bu, kentle kr arasndaki ekonomik ittifakla uyumaz. Eer bir mdahale olmamsa ve iktisat uzun sren bir sava dolaysyla ke uramamsa, proleter devlet, sava komnizmi olmakszn da yapabilir. Bunu halk demokrasisi lkelerinin deneyimi de kantlamtr. Sovyet ktidar, 1921 lkbaharnda yabanc mdahalenin ve i savan bitiminden sonra, sava komnizmi politikasndan ayrmak iin yle adlandrlan Yeni Ekonomik Politikaya (ksaca NEP) geti. Yeni Ekonomik Politikann ana ilkeleri, daha 1918 lkbaharnda Lenin tarafndan hazrlanmt. Ama mdahale, bunun gereklemesini nledi. Sovyet ktidar, ancak yl sonra bu politikay yeniden ilan etme ve tutarl Olarak pratie uygulama olana buldu. Sovyet ktidar tarafndan gei dneminde uygulanan Yeni Ekonomik Politika, sosyalizmin inasna ynelik olan ve pazar, ticareti ve para dolamn kullanan bir ktisadi politikayd. Bu politikann zn, kyl kitlelerini sosyalist inaya ekmek iin vazgeilmez olan ii snfyla kyllk arasndaki ekonomik ittifak oluturmaktadr. 1922 ylnn balangcnda NEPin grevlerine ilikin olarak Lenin, unlar syledi: Sz konusu olan, kyl kitleleriyle, sradan emeki kyllkle sk skya birlemek ve hem de bizim hayal ettiimizle karlatrlamayacak denli, sonsuz bir ekilde yava, ama buna karn tm kitlenin gerekten bizimle ilerleyebilecei bir ekilde ileriye doru hareket etmeye balamaktr. Daha sonra, zaman geldiinde de, bu hareketin u anda hayal bile edemeyeceimiz hzlanmas balayacaktr.* NEPe geite en acil grev, iktisadn yeniden kurulmasyd. Kent nfusuna besin maddesi ve sanayiye hammadde temin edebilmek iin, emeki kyllerin tarmsal retimin hzl bir ekilde artna iktisadi olarak ilgi duymalaryla balamak gerekiyordu. Yani sz konusu olan, devlet sanayiini ilerletmek, onu tarmla sk skya birletirmek ve bu arada zel sermayeyi keye sktrmaktr. Yeteri kadar ara biriktirildikten sonraki ilk grev, tarm sosyalist temelde yeniden rgtleyecek ve kapitalist unsurlar nihai olarak tasfiye etmek amacyla onlara kar tayin edici saldry gerekletirebilecek durumda olan gl bir sosyalist sanayi yaratmakt. Yeni Ekonomik Politika, kumanda merkezlerinin proleter devletin elinde bulunmas kouluyla, kapitalizme belirli snrlar iinde izin verme amac gdyordu; bu, sosyalist unsurlarn kapitalist unsurlara kar mcadelesini, sosyalist unsurlarn bu mcadelede zaferini, smrc snflarn tasfiyesini ve sosyalizmin ekonomik temelinin oluturulmasn hedefliyordu. Ticaret, NEPin balangcnda iktisadi inann tm zincirini pei sra ekebilmek iin kavranlmas gereken tayin edici halkayd. Savan sona ermesi, teslim etme ykmllnn yerine ayn vergiyi geirmeye izin verdi. Miktar daha henz ilkbahar ekimi ncesinde saptanan ayni vergi, teslim etme leklerinden daha dkt ve kyllere pazarda zgr satm ve sanayi mallar ile deiim iin tahl ve dier rn fazlal brakyordu. Lenin, bu ekilde ticaret yapmay renmenin sosyalist sanayinin kylln gereksinimini tatmin etmesinin zorlayc zorunluluunu vurgulad. Kentle ky arasndaki meta dolamnn zorunluluu, sanayideki meta ilikilerinin gelimesini de etkiledi ve krdaki para iktisadnn pekimesini tevik etti. Yeni Ekonomik Politikaya geile birlikte sanayiye ayni teminatn yerine alm ve satm sistemi geirildi. Devlet iletmeleri iktisadi
*

V.. Lenin, RKP(B) XI. Kongresine Sunulan RKP(B) Merkez Komitesi Politik Raporu; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXXIII, s. 243, Rusa.

22 muhasebe ilemine gre ayarland ve belirli bir verimlilik elde ederek, artan lde giderleri karlama ilkesine gre almaya baladlar. Karne usulnn yerine gelitirilmi bir ticaret geirildi. 1924 ylnda lkeye istikrarl bir para sistemi salayan para reformu yapld. Sovyet ktidar, iktisadn planl gelimesi yasasna dayanarak, deer yasasnn etki alann yava yava kstlad ve adm adm devlet sanayiinin planlamasna geti. Sovyet ktidar, retim grevlerini iletmelere gre dzenleyerek, devlet sektr iinde dorudan planlamay uygulad. Devlet iletmeleri tarafndan retilen mallar iin sabit fiyatlar saptad. Kyl iktisad asndan bylesi bir planlama mmkn deildi. Devlet, kyl iktisad zerinde dolayl ekonomik dzenlemeler yoluyla, ticaret, teminat, tarmsal rnlerin salanmas, fiyatlar, kredi ve maliye yardmyla etkide bulundu. Bu ekonomik unsurlar, Sovyet ktidar tarafndan kyl iktisad ile ittifak pekitirmek ve sosyalist sektrn nder roln glendirmek iin kullanld. Deer yasasnn zel pazardaki etkisi, fiyatlarn kendiliinden olumasnda, rekabetin varln srdrmesinde, speklasyon yaplmasnda ve kapitalist unsurlarn emekilerin srtndan zenginlemesinde ifadesini buldu. Sovyet ktidar, giderek daha byk miktarda mal elinde younlatrd ve tarmsal rnlerin teminini gelitirdii lde, kapitalist unsurlara kar etin mcadele iinde tahl ve dier nemli mallarn fiyatn esas olarak belirlemeye ve bu ekilde serbest pazar fiyat oyununu snrlandrmaya balad. Devletin zel pazar karsndaki dzenleyici rol, artan lde glendi. RKP(B)nin XI. Tm-Rusya Konferans, u grevi koydu: Pazarn var olmasndan hareketle ve onun yasalarn hesaba katarak, sistemli, esasl dnlm ve pazar srecinin tam olarak hesaba katlmasna dayanan ekonomik nlemlere hkmetmek ve pazarn ve para dolamnn dzenlenmesini ele almak.* Komnist Partisi ve Sosyalist Devlet, bu grevin stesinden baaryla geldiler. Sosyalist sanayinin, maliye ve kredi sisteminin, devlet ticaretinin ve kooperatiflerin kullanlmas yoluyla, Sovyet ktidar, amansz snf mcadelesi iinde kapitalist unsurlarn sanayiciler, Kulaklar ve tccarlarnkstlanmas ve keye sktrlmas politikasn tutarl olarak yrtt. Kapitalistlerin vergilendirilmesi artrld; retim aralarm ve cretli emei smrme olanaklar giderek kstland. Bylelikle, art-deer yasasnn etki alan darald. Kapitalist unsurlar, NEPin ilk yllarnda belli snrlar iinde canlanp bydyse de, iktisat zerindeki etkileri bundan ka bir zaman sonra tayin edici lde azald. Devlet sanayiinin kalknmasnn zorunlu bir n koulu, iilerin sosyalist retimin gelimesine duyduklar kiisel maddi ilginin kullanlmasyd. Yaplan ie gre dalm yasasndan yola karak Sosyalist Devlet, iilerin ve grevlilerin cretlerini giderek artan lde her emeki tarafndan sarfedilen emein nitelii ve niceliiyle uyum haline getirdi. Bu, emein retkenliinin sistemli bir ekilde artmasna yol at. Gei dneminde, iktisat iki ynl bir sre geirdi. Bir taraftan, belirli bir zamana kadar ve belli snrlar iinde kendiliinden bir ekilde kapitalist unsurlar geliti. Dier taraftan, tm iktisadn gelime ynn belirleyen sosyalist unsurlarn kesintisiz ve ok daha hzl planl bymesi meydana geldi.
NEPin ilk yllarnda, kapitalist sektrn sanayi retimindeki pay, drtte bir tutuyordu; ama bu 1929 ylnda onda bire dt. 1921/22 yllarnda perakende sat cirosunun drtte zel ticarete derken, daha 1926 ylnda devlet ve kooperatif ticareti zel satclarn baaryla keye sktrlmasndan sonra, perakende satta kesinlikle egemenlii elde etti. Meta satnn artrlmas ve ticaret araclyla ittifakn pekitirilmesi, iktisadn hzla yeniden kurulmasnn ve sosyalist sanayinin kalknmasnn koullaryd. Sovyet ktidar, sosyalist sanayinin stnlklerini kulland ve bu ekilde byk sanayinin 1926 ylnda 1913deki retim dzeyine ulamasn salad. Sovyet ktidarnn emeki kyllere verdii ok ynl yardm sonucu, toplam tarm retimi 1926 ylnda 1913 dzeyini at.

Sanayinin ve tarmn yeniden kurulmasyla birlikte, tm iktisadn sosyalist tarzda yeniden kurulmasna gei balad. Sanayi ve tarmn gelitii lde, emekilerin maddi ve kltrel dzeyi
*

RKP(B) XI. Tm-Rusya Konferans Karar; bkz Parti Kongreleri, Parti Konferanslar ve MK Oturumlar Kararlar ve Gerekeli Kararlarnda SBKP, Blm I, 7 bask, s 568, Rusa.

23 de ykseldi. Kapitalizmden sosyalizme gei dnemi sreci iinde Sovyet halk, Komnist Partisi nderli~inde dzenli srayla aadaki grevlerin stesinden geldi: Sosyalist ulusallatrma yolunda iktisadn kumanda merkezlerinin zaptedilmesi; sosyalist sanayiyle kyl iktisad arasndaki ticari ittifakn kurulmas ve ky iin tketim maddelerinin salanmas; lkenin sosyalist sanayiletirilmesi ve kylle modern makine tekniinin salanmas yoluyla kyle retim ittifaknn kurulmas; tarmn kollektifletirilmesi ve krda sosyalizmin ekonomik temelinin oluturulmas. Sanayide sosyalist retim ilikilerinin pekitirilmesiyle birlikte, tm lkenin sosyalist sanayiletirilmesi iin byk olanaklar ald. Sosyalist sanayi, tarma modern bir teknik temel saladndan, kyl iktisatlarnn sosyalist toplumsallatrlmasnn maddi temellerini de yaratt. lkenin sanayiletirilmesinin ve tarmn kollektifletirilmesinin nesnel zorunluluu, retim ilikilerinin retici glerin karakteriyle mutlak uyumu yasasndan ve sosyalizmin ekonomik temel yasasndan domaktadr. Bu yasalar, tm iktisatta, yani yalnzca sanayide deil, ayn zamanda tarmda da sosyalist retim ilikilerinin kurulmasn talep etmektedirler. retici gler, yalnzca bu koullar altnda tmyle geliebilir. lkenin sosyalist sanayilemesi ve tarmn kollektifletirilmesi, tm iktisatta sosyalizmin zaferini, retimin ve halkn refahnn sistemli olarak artrlmasn gvence altna alr. Yeni Ekonomik Politika, Stalinin almalar ve Komnist Partisinin kararlaryla daha da gelitirilen SSCBdeki Leninist sosyalist iktisat inas plannn somut bir ifadesiydi. SSCBde uygulanan Yeni Ekonomik Politikann temel ilkeleri, sosyalizmi ina eden her lke iin bir eylem klavuzudur. Ancak u ya da bu lkedeki iktisadi inann somut biimleri, gelimesi iindeki zelliklerine ve sosyalist devrimin yapld koullara uymaldr. Lenin, una dikkati ekti: Marx, devrimin biimleri, yntemleri, gidiat asndan kendisininve sosyalist devriminin gelecekteki nderlerininellerini balamad; nk, o daha sonra ne tr saysz problemin kacan, tm durumun alt-st olma sreci ierisinde tm durumun nasl deieceini, alt-st olma sreci ierisinde bunun ne denli sk ve ne denli gl deieceini ok iyi biliyordu.* Halk demokrasisi lkelerinde sosyalizm, o zamanlar tek lke olarak sosyalizmi kuran SSCBden olduundan daha uygun koullarda ina ediliyor. Sosyalizme giden yolu aan ilk lke olma grevi, Sovyetler Birliine dt. Bugn halk demokrasisi lkelerinden herbirisi, Sovyetler Birliinin nderlik ettii tm sosyalist kampn muazzam yardmna dayanmakta ve SSCBde sosyalizmin inasnda toplanan deneylerden yararlanma olanana sahiptirler.

Ksa zet
1 Byk Sosyalist Ekim Devrimi, insanln tarihinde ilk kez sosyalizme giden yolu at. Proleter devrimin tarihsel zorunluluu, retim ilikilerinin retici glerin karakteriyle mutlak uyumu yasasndan domaktadr. Kapitalist toplumun sosyalist topluma devrimci dnm, bir gei dnemini gerektirir. Gei dnemindeki devlet, ya Sovyet ktidar, ya da halk demokrasisi biimindeki proletarya diktatrldr. Daha nce smrc snflarn elinde bulunan en nemli retim aralarnn sosyalist ulusallatrlmas, iktisatta, halk iktisadnn kumanda merkezlerini kapsayan sosyalist sektrn yaratlmasna yol aar. 2 Gei dnemindeki toplumsal iktisadn ana biimleri unlardr: Sosyalizm, kk meta retimi ve kapitalizm. Bunlara denk den snflar unlardr: i snf, kyllk ve burjuvazi. Proletarya diktatrlnn en yksek ilkesi, ii snf nderliinde smrc snflara kar ynelen ii snfyla kylln ittifakdr. Gei dneminin temel elikisi, gelien sosyalizmle can ekimekte olan kapitalizm arasndaki elikidir. Kapitalist unsurlarn kstlanmas, keye sktrlmas ve bunu izleyen tasfiyesi, amansz snf mcadelesi iinde gerekleir. 3 Proletarya diktatrlnn gei dnemindeki iktisadi politikas, sosyalist unsurlarn
*

V.I. Lenin, Ayni Vergi zerine, bkz. V. 1. Lenin, Eserler, 4. bask, C.XXXll, s. 316, Rusa.

24 kapitalist unsurlar zerindeki zaferine ve meta retiminden ve pazardan yararlanarak sosyalist iktisadn inasna yneliktir. Bu politika, sosyalist sanayinin kyl iktisadyla ekonomik birlemesini, lkenin sosyalist sanayiletirilmesini ve tarmn kollektifletirilmesini gvence altna alr. 4 Gei dneminde smr ilikilerini dile getiren kapitalizmin ekonomik yasalar, sosyalizmin gelitii ve pekitii, kapitalist unsurlarn stesinden gelindii lde, sahneyi terkederler. Deer yasas, ticaret, para ve kredi, artan ldeproleter iktidar tarafndan kapitalizmin stesinden gelinmesi amacyla sosyalizmin yararna kullanlr. Proleter Devletin dayand sosyalizmin ekonomik yasalar ortaya kar ve etki alanlarn yava yava geniletirler.

25

Blm XXIII SOSYALST SANAYLEME

Sosyalizmin maddi temeli olarak byk sanayi. Sosyalist sanayilemenin z
Sosyalizm, yalnzca makinesel byk retim temelinde kurulabilir. Yalnzca hem ehirdeki ve hem de krdaki makinesel byk retim, yeni toplum dzeninin zaferi iin gerekli olan i retkenliinin hzl bymesini gvence altna alabilir. Lenin, yle yazyordu: Sosyalizmin tek maddi temeli yalnzca tarm da yeniden rgtleyebilecek durumda olan makinesel byk retim olabilir.* Kapitalizm, byk sanayiyi gelitirdi ve bylelikle proleter devrimin ve sosyalizmin inasnn gerekli maddi temellerini oluturdu. Ancak kapitalizm, kendi iinde bulunan elikilerden dolay, iktisadn btn dallarn makinesel byk retim temelinde dntrebilecek durumda deildi. Modern byk sanayi, arlkl olarak, tayin edici kapitalist lkelerde gelimitir. lkelerin byk ounluu ve zellikle de smrge ve baml lkeler, yeterli lde gelimi byk sanayiye sahip deillerdi. ngiltere dnda tm lkelerde, temelini el emeine ve ilkel bir teknie dayanan, bireysel zel kk iktisadn oluturduu sayca gl bir kyl snf vardr. Bundan dolay, tm retim dallarnn modern teknik temelinde yeniden kurulmas olmakszn, sosyalizmin tm halk iktisadndaki zaferini gvence altna almak olanakszdr. Byk sanayideki tayin edici yeri, retim aralar reten dallar metal, kmr, petrol, makineler, donanmlar, inaat malzemeleri vs. yani ar sanayi alr. Bundan dolay, sosyalist sanayileme, hereyden nce ekirdek parasyla, yani makina sanayiiyle birlikte ar sanayinin gelitirilmesi demektir. Sanayilemenin arlk noktasn, onun temelini, ar sanayinin (yakacaklar, metal ve benzerleri) gelimesi, son tahlilde retim aralar retiminin gelimesi, kendi makine sanayiinin gelimesi oluturur.* Makine sanayii, ar sanayinin dallar arasnda zel bir yer almaktadr. Gelimi bir makine sanayii, btn iktisat dallarnn modern teknikle makineler, iletme makineleri, aygtlar, eitli aygtlardan oluan tertibatlar ve aletler yeniden donatlmann kaynadr. Sosyalizmin inas, sanayinin sosyalist biimlerinin kk meta retiminin iktisat biimleri ve kapitalist iktisat biimleri zerinde artan stnln gvenceye alan bir sanayileme gerektirir. Sosyalist sanayileme, sosyalist iktisadi biimlerin gelimesinin ve tm kapitalist elerin tasfiyesinin temelini yaratr ve sosyalist iktisadi biimlere, kapitalist iktisadi biimlerin nihai olarak stesinden gelmesi ve onlar ortadan kaldrmas iin gereksinim duyduu teknik stnl salar. Ar sanayinin gelimesi, tarmn modern makinesel teknik temelinde sosyalist dnmnn anahtardr. Sosyalist sanayi, tarm traktr, bier-dver ve dier tarmsal makinelerle besler ve bylelikle krda kollektif iktisadi dzenin zaferi iin gerekli olan yeni retici glerin olumasnn ve gelimesinin temelini oluturur. Sosyalist sanayileme, ii snfnn bymesini, onun toplam nfus iindeki yzde paynn artmasn, onun toplumdaki nder rolnn glenmesini ve ii snf diktatrlnn onun kyllkle ittifaknn temelinin pekimesini salar. Sanayileme, btn retim dallarnn canlanmasn ve sosyalist iktisadi biimlerin zaferini
*

V.. Lenin, Komnist Enternasyonalin III. Kongresinde RKPnin Taktii zerine Konumaya likin Tezler, bkz V.. Lenin Eserler, C. XXXII, s 434, Rusa. * J.V. Stalin, Sovyetler Birliinin Ekonomik Durumu ve Partinin Politikas, bkz J.V. Stalin, Eserler. C. 8, s. 107, Almanca. [Trke bask; Eserler, C. 8, s.111, nter Yaynlar]

26 gvence altna aldndan, emekilerin refahnn, halkn yaama dzeyinin srekli artmasnn da salam temellerini oluturur. Sosyalist sanayileme, kapitalist kuatma koullar altnda teknik-ekonomi bamszl ve lkenin savunma yeteneini gvence altna alr. Ar sanayinin gelimesi, dman emperyalist devletlerin saldrsna kar lke savunmas iin vazgeilmez olan modern silahlarn retimi iin maddi temeli oluturur. Bundan dolay sosyalist sanayileme, byk sanayinin ve ncelikle de tm halk iktisadnn modern makinesel teknik temelinde dntrlmesi, sosyalist iktisadi biimlerin zaferini ve kapitalist dnya karsnda lkenin teknik-ekonomik bamszln gvence altna alan ar sanayinin gelitirilmesi demektir. lkenin sosyalist sanayilemesi, SSCB iin yaamsal bir zorunluluktu. Devrim ncesi Rusya geri belli bir byk sanayiye sahipti; ancak arlkl olarak bir tarm lkesiydi. Sanayinin zellikle ar sanayinin gelimesi asndan en nemli kapitalist lkelerin olduka gerisinde kald.
arlk Rusyas toprak asndan btn dnya lkeleri arasnda ilk ve nfus says asndan (in ve Hindistandan sonra) nc yeri alrken, sanayi retimi asndan dnyada beinci ve Avrupada drdnc sray alyordu. 1913 ylnda, byk sanayi ve tarmn toplam brt retiminden, tarm retiminin payna %51.9 ve sanayi retiminin payna %42.1 dyordu. Ar sanayi hafif sanayinin olduka gerisinde kalyordu. Makine, traktr, motorlu aralar vb. retimi gibi bir ok nemli sanayi dal yoktu. Modern retim aralar asndan, devrim ncesi Rusya, ngilterenin yalnzca drtte biri, Almanyann bete biri ve ABDnin onda biri kadar retim aracna sahipti. Ekonomik ve teknik gerilik, arlk Rusyasn dier gelimi kapitalist lkelere baml klyordu. Donanmlarn ve dier retim aralarnn nemli bir blmn yurt dndan ithal etmek zorundayd. lke ar sanayisinin tayin edici dallarnda yabanc kapitalistler egemendi.

Kapitalistlerin ve toprak sahiplerinin egemenlii, Rusyann Batl emperyalist glere olan yar-smrgesel bamllnn giderek daha fazla artmasna yol at. Rusyann ulusal egemenliinin tmyle elinden alnmas eklinde dorudan bir tehlike vard. Smrc snflar, lkenin yzyllar sren eski teknik-ekonomik geriliini ortadan kaldrabilecek durumda deillerdi. Bu tarihsel grevi ancak ii snf zebilirdi. Lenin, daha Byk Sosyalist Ekim Devriminin arifesinde, teknik-ekonomik adan en gelimi kapitalist lkelere yetimenin ve onlar gemenin Rusya iin yaamsal bir sorun olduunu vurgulad. Devrim, Rusyann bir ka ay iinde politik sistem asndan ileri lkelere yetimesini salad. Ama bu ok azdr. Sava acmaszdr, sorunu amansz bir keskinlikle ortaya koymaktadr: Ya yok olmak, ya da ileri lkelere ekonomik olarak da yetimek ve onlar gemek... Ya yok olmak, ya da tam istim ileri atlmak. Sorun, tarih tarafndan byle konulmaktadr.* Devrim ncesi Rusyasndaki retici glerin gelime dzeyi ve zellikle de younlam byk sanayi, proleter devrimin zaferi ve Sovyet ktidarnn dnyann en ilerici politik iktidarnn kurulmas iin yeterli nkoullar sunuyordu. Ancak, sosyalizmin ekonomik temelini yaratabilmek, geri kk kyl iktisadn sosyalist temelde dntrebilmek ve halkn refah dzeyinde bir ykseli salayabilmek iin, lkenin yzyllarca eski teknik-ekonomik geriliini ortadan kaldrmak ve gl bir ar sanayi yaratmak gerekiyordu. Gelimi bir ar sanayi olmakszn, lkemiz daha gelimi lkelerin bir tarm uzants olabilir, bamszln ve onunla birlikte sosyalist devrimin tm kazanmlarn kaybedebilirdi. Rusyadaki proleter devrimin zaferi ile birlikte, dnyann en ileri politik gc sovyet iktidar ile gemiten miras alnan geri teknik-ekonomik temel arasnda eliki ortaya kt. Sovyet ktidar, geri bir sanayi ile ayakta kalamazd. Bu elikinin stesinden gelebilmek iin, sosyalist sanayileme uygulanmak zorundayd. Bundan dolay sosyalizmin inasnn son derece hayati nemde, son derece acil karlarnn sonucu olarak, SSCBnin sosyalist sanayilemesi, tarihsel bir zorunluluktu.
*

V.. Lenin, Tehdit Eden Felaket ve Ona Kar Nasl Mcadele Edileceine likin; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, Cilt XXV, s. 338, Rusa.

27 Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, bu tarihsel zorunluluu grdler ve lkenin sosyalist sanayileme politikasn tutarl bir ekilde uyguladlar. Komnist Partisinin XIV. Kongresi (1925), Partinin nne merkezi grev olarak lkenin sosyalist sanayilemesini koydu. Kongre kararnda yle deniyordu: Ekonomik ina, SSCBnin makine ve donanm ithal eden bir lke olmaktan karlarak, kapitalist kuatma artlar altnda kapitalist dnya iktisadnn ekonomik bir uzantsna dnmemesi, tersine sosyalist bir tarzda ina edilmi bamsz bir ekonomik btnlk oluturabilmesi iin SSCByi makineleri ve donanmlar bizzat reten bir lke yapma bak asyla uygulamak zorundadr.*

Sosyalist sanayilemenin temposu

Temel grevler olarak lkenin sosyalist dnm ve bamszlnn gvence altna alnmas, sanayilemenin tarihsel olarak ok ksa bir srede uygulanmasn gerektirmekteydi. Hzl bir sanayileme temposunun gereklilii, Sovyetler Birliinin dnyann ilk sosyalist lkesinin d ve i gelime koullarnn sonucu olarak ortaya kt. SSCBnin d gelime koullar, dman kapitalist bir kuatmann varl ile belirlendi. Emperyalizmin lkeleri, daha gl bir sanayisel temele sahiptiler ve Sovyet Devletini yok etmeye ya da en azndan zayflatmaya alyorlard. Sanayisel gelime temposu sorunu, Sovyetler Birlii de nde gelen kapitalist lkeler kadar gelimi sanayiye sahip olsayd, onca yakc olmazd. Sanayi asndan gelimi dier lkelerde bir proletarya diktatrl olsayd, bu sorun yine o denli yakc olmayacakt. Ama Sovyetler Birlii, teknik-ekonomik adan geri bir lkeydi ve proletarya diktatrlnn tek lkesiydi. Bundan dolay, hzl bir tempoyla modern bir sanayisel temel yaratlmak zorundayd. SSCBnin i gelime koullar da yine hzl bir sanayileme temposu talep ediyordu. Sovyet lkesi kk kyl lkesi olarak kald srece, sosyalizmden ok kapitalizm iin daha salam bir ekonomik temel sunmaktayd. Kim-Kimi? sorununu zebilmek iin, tarihsel olarak ksa bir srede, paralanm, zel mlkiyete dayanan kyl iktisadn kollektif alma ve modern teknik temelinde dntrmek ve kapitalizmin elinden kk meta retimi temelini almak zorunluydu. Bu grev, ar sanayinin hzl gelimesi olmadan zlemezdi. Hzl bir sanayileme temposunun tarihsel zorunluluunu gerekelendiren Stalin, yle diyordu: Biz ileri lkelerin 50-100 yl gerisinde kaldk. Bu fark on yl iinde kapatmak zorundayz. Ya bunu beceririz, ya da eziliriz.* Yksek bir sosyalist sanayileme temposu olana, sosyalist iktisadi sistemin stnl ve sosyalist sanayileme ynteminin zelliklerinin sonucu olarak dodu.
1929-1937 dneminde, SSCBdeki sanayi retiminin yllk byme temposu ortalama olarak yaklak %20yi buluyordu; bu ortalama ayn dnemde kapitalist lkelerde %0.3 tutuyordu, SSCBde sanayinin byme temposu, en nemli kapitalist lkelerin gelimelerinin en iyi dnemlerindeki sanayilerinin byme temposunu bir ka kat ayordu. rnein ABDnin sanayi retiminin ortalama yllk bymesi 1890-1895de %8.2, 1895-1900de %5.2, 1900-1905de %2.6 ve 1905-1910da %3.6 tutuyordu.

Sanayilemenin sosyalist yntemi. Sosyalist sanayinin birikim kaynaklar

Tarihsel olarak son derece ksa bir zamanda bir lkenin sanayiletirilmesi, yalnzca sosyalist sanayileme yntemi ile gerekletirilebilinir. Kapitalist lkelerde sanayileme, genel olarak hafif sanayinin gelimesi ile balar. Ancak
*

SBKP(B) XIV. Parti Kongresi Gerekeli Karar; bkz. Parti Kongreleri, Parti Konferanslar ve MK Plenum Oturumlarnn Kararlarnda SBKP, Blm II, 7. bask, s. 75, Rusa. * J. Stalin, darecilerin Grevleri zerine; bkz. J. Stalin, Leninizmin Sorunlar, Dietz Verlag, Berlin 1954, s. 462.

28 uzun bir zaman sonra, sra at sanayinin gelimesine gelir. Sovyet lkesi iin bu sanayileme yolu, gidilebilecek bir yol deildi. Bu yol, sosyalist devrimin bat ve SSCBnin emperyalist devletlerin bir smrgesi haline dnmesi anlamna getirdi. Komnist Partisi, kapitalist sanayileme yolunu reddetti ve lkenin sanayilemesine ar sanayinin gelimesi ile balad. Kapitalist sanayileme, kapitalistlerin kr peinde komasndan tr anarik olarak geliir. Sosyalist sanayileme, iktisadn planl gelime yasas temelinde, sosyalizmin inasnn ve emekilerin artan gereksinimlerinin karlanmasnn karlar dorultusunda geliti. Deer yasas daha randmanl hafif sanayinin ncelikli gelimesini ngrdnden, bu yasa temelinde geliemezdi. Sovyet Devleti, planl olarak emein ve retim aralarnn lkenin sosyalist sanayilemesi ve ar sanayinin ncelikli gelimesi iin gereksinim duyduu eitli dallara datm orann yaratt. Maliye, kredi ve d ticaret, sanayilemesinin hizmetine sunuldu. Sovyet Devleti, birinci ve kinci Be Yllk Plan dneminde yatrmlarn ana ktlesini, daha randmanl olmasna ramen hafif sanayiye deil, inas sosyalizmin zaferi asndan tayin edici nemde olan ar sanayi iletmelerine ayrd. Kapitalist sanayileme, ii snf ve kylln smrlmesinin ve yoksullamasnn keskinlemesine, ehir ile kr arasndaki uurumun artmasna ve smrge halklarnn boyunduruk altna alnmasna yol aar. Sosyalist sanayileme, retimin en gelimi teknik temelinde srekli olarak artmasnn salam temelini yaratr ve isizliin ortadan kaldrlmasna ve iilerin gerek cretinin artmasna yol aar. Sosyalist sanayileme, tarmn gelimesi iin bir temel yaratr. Kylln refah dzeyinin artmasna, kentle krn birbirlerine yaklamalarna ve ii snf ile kylln ittifaknn pekimesine hizmet eder. Komnist Partisi, sanayilemeyi kylln ykm pahasna gerekletirmek ve bu ekilde ii snfnn kyllkle ittifakn bozmak isteyen Trokistlerin dmanca bak asn reddeder. Sosyalist sanayileme, nceleri geri olan ulusal blgelerin iktisadi ve kltrel gelimelerine yol aan gl bir faktrdr. Btn bunlarn sonucu olarak, iiler ve kyller sosyalist sanayilemeye dorudan ilgi duymaktadrlar. Sosyalist sanayileme yntemi, i pazar srekli olarak geniletmekte ve bylelikle lke iinde sanayinin gelimesi asndan salam bir temel yaratmaktadr. Rusya gibi bir dnemler bu denli geri bir lkenin sanayiletirilmesi zor bir iti; nk gl bir ar sanayinin oluturulmas, dev maddi ve mali aralar gerektirmekteydi. Kapitalist lkelerin sanayilemesinde iilerin ve kyllerin amanszca smrlmesinin yansra yurtdndan smrgelerin soyulmas, sava tazminatlar ve kleletirici kredi ve imtiyazlar yoluyla ara akm son derecede byk bir rol oynad. Sanayinin inas iin bu yntemle ara kazanlmas, sosyalist toplum dzeninin ilkeleriyle uyumaz. Sovyet lkesi, ar sanayinin inas iin birikim sorununu yalnzca i kaynaklaryla zmek zorundayd. Yeni iletmelerin inas iin gerekli aralar biriktirmek amacyla, iktisatta en sk tutumluluk gerekliydi. Hereyden tasarruf yapyoruz, diyordu Lenin. Bu olmak zorundadr, nk, ar sanayinin kurtuluu olmakszn, onun yeniden kuruluu olmakszn hi bir sanayinin ina edilemeyeceini biliyoruz, ama bu olmakszn bamsz bir lke olarak keriz.* Sovyet Devleti, sanayileme iin birikim ar grevinin stesinden gelebilmek amacyla, kleletirici yabanc krediler olmakszn i rezervlerin iletmeye almas ve planl sosyalist birikim yoluyla kendi gcne dayanarak sorunu zme reel olana sunan sosyalist iktisadn stnlnden yararland. Sosyalist birikim, ulusal gelirin bir blmnn sosyalist retimin geniletilmesi amacyla kullanlmasdr. Toprak sahiplerinin ve kapitalistlerin mlkszletirilmesi, daha nce smrclerin mlk edindikleri ve bunlarn asalak tketiminde kullanlan aralarn nemli bir blmnn sosyalist sanayileme iin kullanlmas olanan yaratt. Sovyet iktidar, lkeyi arlk kredilerinin faizleri ve yabanc kapitalistlerin Rusyaya yatrdklar sermayenin temetts karlnda yurt dna her yl
*

V.. Lenin, Be Yl Rus Devrimi ve Dnya Devriminin Perspektifleri. Komnist Enternasyonalin IV. Kongresine Sunulan Rapor bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, Cilt XXXIII, s. 388, Rusa.

29 vermek zorunda olduklar yz milyonlarca rubleden kurtard. Devrimden nce bunun iin ylda 800-900 milyon altn ruble kullanld. Sovyet kyll, toprak sahiplerine kira demekten ve bankalara olan yksek borlardan kurtarld. Sanayinin gelimesinden kar olan kyllk, imdi aralarndan bir blmn bu amacn hizmetine verebilecek durumdayd. Sosyalist sanayileme iin en nemli birikim kaynaklar, ulusal sanayinin, d ticaretin, devlet i ticaretinin ve banka sisteminin kazanlaryd. Sosyalist sanayi gelitii lde, bu kaynaklarn nemi de byd. Sosyalist sanayi, byyen birikimin gvence altna alnmas koullarnda, tartmasz bir ekilde, kapitalist sanayiden stndr. Tm lke apnda birleik olan en byk ve en younlam sanayidir. Rekabet ve retim anarisi yasasnn etkisi altnda deildir. Sanayinin planl ynetimi, rezervlerinin rasyonel kullanm, ii snfnn alma eylemlilii ve tekniin hzl gelimesi, emek retkenliinin srekli ykselmesinin koullarn yaratt. Sosyalist sanayi, bylelikle, maliyet masraflarnn, yani rnler ve rnlerin realizasyonu iin iletmelerin para ile ifade edilen harcamalarnn srekli olarak dmesi olana elde etti. Sosyalist iktisadn kapitalist iktisada kar byk stnlklerinden biri, devlet ve kooperatif iletmelerinin tm para birikimlerinin ve halkn serbest aralarnn devlet kredi enstitlerinde younlamasnda ve sanayinin planl gelimesi iin kullanlmasnda yatmaktadr. Sovyet Devleti, birikmi aralarn sanayilemenin en nemli gereksinimlerinin karlanmas iin amaca uygun kullanmn gvence altna ald. En sk tutumluluk dzeni ve devlet ve kooperatif ynetim aygtnn olabildiince basitletirilmesi ve ucuzlatrlmas politikas izledi. ktisadi hesap tutma ve mali disiplini pekitirdi ve devlet aralarnn israf edilmesi grnmlerine kar mcadele etti. birikimin btn bu kaynaklar, lkenin sanayilemesine milyarlarca ruble kazandrd ve sanayide ve zellikle ar sanayide byk yatrmlarn uygulanmasna olanak salad. Sovyet iktidar, bu ekilde, lke sanayilemesi iin gerekli olan aralarn birikiminde ortaya kan zorluklar baaryla at. Sanayilemenin sosyalist yntemi, muazzam bir zaman kazanm salad ve bylelikle de en ksa zaman iinde birinci snf sosyalist sanayinin yaratlmasn ve bu sanayinin yksek byme temposunu gvence altna ald.
Birinci Be Yllk Plan dneminde (1929-1932) sanayideki yatrmlarn miktar imdiki fiyatlarla 30.1 milyar rublesi ar sanayinin dallarna dmek zere, 35.1 milyar ruble tutuyordu. kinci Be Yllk Plan dneminde (1933-1937) sanayideki yatrm tutar 82.8 milyar ruble idi ve bunun 69.1 milyar rublesi ar sanayiye akt. nc Be Yllk Plann buuk yllk dneminde (1938-1941in ilk yansna kadar) 70.3 milyar rublesi ar sanayiye olmak zere, sanayiye 81.6 milyar ruble yatrld.

SSCBnin geri bir tarm lkesinden sanayisel ileri bir byk gce dntrlmesi
Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, politikalarnda ekonomik gelime yasalarna dayandklarndan ve sosyalist sanayinin stnlklerinden yararlanmay baardklarndan dolay, SSCBde sosyalist sanayilemesinin zaferi mmkn oldu. Sosyalizmi ina etme ve emekilerin byyen maddi ve kltrel gereksinimlerini tatmin etme grevine uygun olarak, dev bir sanayisel ina gerekletirildi. lkenin sanayilemesi program, somut ifadesini, Sovyet halkna ak bir perspektif sunan ve emekilerin sosyalizmin inas dorultusunda dev bir g olarak seferber eden be yllk planlarda buldu. Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, milyonlarca kitlenin eylemliliini ve yaratc gcn rgtledi ve ynlendirdi. Birinci Be Yllk Plan yllarnda, planlarn yerine getirilmesi ve plan hedeflerinin almas mcadelesi iinde sosyalist kitle yarmas geliti. kinci Be Yllk Plana damgasn vuran Stahanov hareketinin olumas oldu. Bu hareket, retim iilerinin ada birinci snf teknii zaptetmelerinin, eski, dk teknik normlar krmalarnn ve bunlarn yerine daha yksek normlar geirmesinin bir ifadesidir. Stahanov hareketi, sosyalist yarmann yeni bir aamasyd. i snfnn geni ynlarnn yarmas iinde retici glerin muazzam gelimesinin

30 ana gc ve tayin edici faktr olarak yeni, sosyalist retim ilikilerinin muazzam nemi kendisini gsterdi. Sosyalist yarma, i retkenliinin artmas ve sanayileme temposunun hzlanmas iin bitmez tkenmez kaynaklar yaratt. Geni lde gelien sosyalist yarma, birinci ve kinci Be Yllk Plann zamanndan nce yerine getirilmesinin ana faktryd. lkenin sanayiletirilmesi mcadelesinde emekilerin kiisel maddi karlarn toplumsal retimin karlaryla birletiren yaplan ie gre datm ekonomik yasasndan tutarl bir ekilde yararlanma nemli bir rol oynad. Emein niceliine ve niteliine gre cret denmesi, i retkenliinin artmas, iilerin kalifiyelemesi ve retim ynteminin mkemmellemesi iin bir tevikti. Sanayilemenin yksek temposunun, yeni aletlerin ustalkla kullanlmasnn ve modern teknikten sonuna kadar yararlanlmasnn ana koullarndan biri, Sovyet ktidarnn sanayi iin saysz kadro gelitirme gibi zor bir grevi az sayda yl iinde baaryla zmesinde yatyordu. Bu yeni teknik aydnlar kadrosunun yetitirilmesi grevi, en yksek neme sahipti. i snf, halkn karlarna hizmet eden ve sosyalist inaya aktif olarak katlan kendi teknik aydnlarn yaratmak zorundayd. Birinci ve kinci Be Yllk Plan dneminde, Sovyet Devleti, bir yksek okullar ve meslek okullar sistemi araclyla sanayi ve halk iktisadnn dier dallar iin kadro yaratmak amacyla ne aratan ne de gten kand. Bunun dnda, kalifiye iiler, iletme okullarnda ve eitli kurslarda byk lde eitildi. Sovyet ktidar tarafndan planl bir ekilde kadro yetitirilmesi ve ii liderlerinin toplumsal retimin gelimesindeki karlar, yeni tekniin zmsenmesini hzlandrd ve kolaylatrd. Bu temel zerinde emek retkenliinin hzla arttrlmasnn koullar yaratld.
1928 ile 1937 dneminde byk sanayideki ii ve grevli says 3.8 milyondan 10.1 milyona, yani 2.7 katna kt. Modern makinelerde alan kalifiye iilerin says, ii snfnn tm saysndan olduka fazla bir lde byd. 1926-1939 ylar arasnda tornac says 6.8 katna, frezeci says 13 katna kt. Mhendislerin says 7.7 katna kt.

Sanayileme programnn baaryla yerine getirilmesi, sanayi ile tarm arasndaki ilikiyi deitirdi: Tarmsal retimin gzle grlr bymesinin yansra, sanayi retiminin lkenin toplam retimi iindeki yzde paynn kuvvetle artmasyla birlikte, sanayi retimi ok daha fazla artt. Sosyalist sanayi, halk iktisadnda tayin edici g oldu. Bu, retim aralar sanayii ile tketim aralar sanayii arasndaki ilikiyi deitirdi. retim aralar retimi, tm sanayi retiminin ezici blmn oluturdu ve sanayinin gelimesinde ve lkenin tm iktisadnda nder rol ald. Gelime temposu ve tekniin dzeyi asndan SSCB sanayii, tayin edici kapitalist lkelerin sanayisini at. Sanayinin yeni teknikle donatlmas asndan Sovyet lkesi, dnyada en nde gelen lke oldu. SSCBdeki makine sanayii, her trl makinelerin lke iinde retilecei ekilde yksek bir gelime dzeyine ulat. Sovyetler Birlii, kapitalist lkelerden teknik-ekonomik bamszlna kavutu.
lk iki be yllk plan yllarnda, SSCBde, tekniin en son dzeyine gre donanm, dev bir ar sanayi ina edildi. 1937 ylnda, tm sanayinin retim yatrmlar fonlar (iletme binalar ve tehizatlar, makineler ve donanmlar), 1928 dzeyinin 5.5 kat ve retim aralar sanayisi 7 katndan fazlasna ulat. arlk Rusyasnda var olmayan dzinelerce sanayi dal yaratld: Motorlu ara ve traktr sanayii, iletme makineleri sanayii, bir dizi kimya sanayii dal, uak sanayii, motor yapm, bier-dver, gl trbinler, jeneratrler, soy elik vs. retimi. Be yllk planlar boyunca binlerce fabrika ve iletme ina edildi ve iletmeye ald. Bunlarn iinde sosyalist sanayinin devleri: Magnitogorsk ve Kuznetsk maden kombinalar, Dinyeper elektrik santrali, Stalingrad ve Harkovdaki traktr ilemeleri, Moskova ve Gorkideki motorlu ara iletmeleri, Uralsk ve Kramatorskdaki ar makine sanayii iletmeleri, Moskovadaki bilyeli rulman fabrikas, Stalinogorsk, Solikamsk ve Beresnikideki kimyasal kombinalar ve dier bir dizi iletme. Yeni iletmeler, tm sanayi retiminin ana payn teslim etmeye baladlar. lk iki be yllk plan srasnda yeni kurulan ve yeni donanan iletmeler, daha 1937 ylnda, tm retimin %80ini teslim ettiler. 1913ten 1940a kadar SSCBdeki byk sanayi retimi, hemen hemen 12 kat artt. Sanayi retiminin ap asndan, Sovyetler Birlii, daha kinci e Yllk Plann sonlarna doru Avrupada ilk ve dnyada ikinci sray alyordu. Demiryollarnn mal tama kapasitesi asndan SSCB, dnya apnda ikinci sraya ykseldi. Byk sanayi ve tarmn brt retimindeki byk sanayinin yzde pay 1913 ylnda %42.1 iken, 1937 ylnda %77.4e ulat. 1913 ylnda tm sanayinin brt retimi iinde retim aralar retimi %33.1 yer tutarken, bu oran 1940 ylnda %60 at. Makine sanayiinin retimi 1913de tm sanayi retiminin %6sn, 1940 ylndaysa %30unu tutuyordu. Tm sanayi retiminde makine sanayiinin yzde oran asndan Sovyetler Birlii, dnyada ilk sray alyordu. Birinci Be Yllk

31
Plann arifesinde, Sovyetler Birlii, tm makinelerin yaklak te birini yurt dndan ithal ediyordu. Daha 1932 ylnda %13den azn ve 1937de yalnzca %0.9unu ithal ediyordu. Sovyetler Birlii, yalnzca motorlu tama aralarn, traktrleri, tarmsal ve dier makineleri kapitalist lkelerden ithal etmeye bir son vermekle kalmad, ayn zamanda bylesi rnleri ihra etmeye de balad.

Sovyet sanayiinin hzl bymesi, byk sosyalist iletmelerin sanayi retiminde egemen konumu almasna yol at. 1924/25 yllarnda zel sektrn SSCB sanayi retimindeki pay yzde 20.7 tutuyordu. kinci Be Yllk Plann yerine getirilmesinin sonucu olarak, zel sanayi nihai olarak tasfiye edildi. Sosyalist sistem, SSCB sanayiindeki tek sistem oldu. Sosyalist sanayileme, emekilerin maddi ve kltrel yaam dzeyinin ykselmesine yol at. Henz Birinci Be Yllk, Plan yllarnda 1930 sonu SSCBde isizlik tmyle ortadan kalkt. Ar sanayiinin yaratlmas, teknik yenilenme ve tketim aralar reten dallarn tarm, hafif sanayi ve besin maddeleri sanayii gl bir ekilde gelimesi iin temelleri yaratt. Tketim aralar sanayiindeki yatrm, kinci Be Yllk Plan dneminde, Birinci Be Yllk Plan dnemine gre misli artt. Sosyalist sanayileme sreci iinde, sanayinin mevzilenmesindeki dalm temelden deiti. lkenin dou blgelerinde Ural, Bat Sibirya, Kazakistanda birinci snf yeni sanayi sleri oluturuldu. Sosyalist sanayileme ile birlikte, var olan ehirler byd ve yeni ehirler kuruldu. Tm lkede ve zellikle Douda, ekonomik ve kltrel merkezler haline gelen ve bylelikle de civarlarndaki blgenin karakterini tmyle deitiren byk ehirler ve sanayi yerleri ortaya kt. Sanayileme programnn gereklemesi ile Sovyetler Birlii, geri bir tarm lkesinden kp gl bir sosyalist sanayi gcne dnt. Tm halk iktisadnn teknik yenilenmesi, SSCBnin savunma yeteneinin salamlatrlmas ve halkn refahnn srekli olarak ykselmesi iin salam bir endstriyel temel yaratt. Dnyann en ileri politik gc ile gemiten miras kalan geri teknikekonomik temel arasndaki eliki ortadan kalkt. Bylelikle, sosyalist sanayinin retici gleri, sava ncesi be yllk planlar srasnda frtna gibi byd. Sovyetler Birlii, sava ncesi 13 ylda, gelimi kapitalist lkelerin amak iin yaklak on misli bir zamana gereksinim duyduklar bir yol ald. Bu, gerilikten ileriye doru dnya tarihinde bir rnei daha grlmemi muazzam bir sramayd. Eski, kapitalist retim ilikilerinin yerine eer yeni, sosyalist retim ilikileri geirilmemi olsayd, SSCBnin retim ilikilerinin dev gelimesi gerekleemezdi. Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, SSCBde sanayilemenin zaferini, lkenin iktisadi geriliinden, kapitalist unsurlarn iddetli direniinden ve mevcut dmanca kapitalist kuatmadan kaynaklanan llemez derecede byk zorluklara kar mcadele iinde kazand. Komnist Partisi, lkenin sanayiletirilmesi rotasn, partinin genel hattnn lkenin sanayiletirilmesinin karsna, Sovyet lkesinin emperyalist lkelerin tarm uzants haline dnmesi hattn koyan ve Sovyetler Birliini kapitalist gelime yoluna geri ekmeye alan Trokistler ve Buharinciler gibi sosyalizmin amansz dmanlarna kar mcadelede savundu ve korudu. SSCBnin sosyalist sanayilemesi, muazzam bir uluslararas neme sahipti. Daha nce geri olan bir lkenin hzla kuvvetli bir sanayi gcne dnmesi, sosyalist iktisadi sistemin tartlmaz stnln kantlad ve SSCBnin dnya zerindeki konumunu salamlatrd. SSCBnin sanayilemesinin deneyimlerinden bugn, sosyalist ina yoluna giren halk demokrasisi lkeleri yararlanyor. Sosyalizmi ina eden her lkenin sanayilemesi sreci, hem i ve hem de d koullara baldr. Sosyalizmi uzun zaman boyunca dman kapitalist lkelerin kuatmas altnda ina eden ilk ve tek lke olan Sovyetler Birlii, btn ana dallaryla ar sanayiyi, yalnzca i kaynaklara dayanarak, tarihsel olarak bakldnda, en ksa zaman sresi iinde yaratmak zorundayd. Bu, sosyalizmin SSCBde ina edilmesini olaanst derecede zorlatrd. Bugn, halk demokrasisi lkeleri iin, Sovyetler Birliinin nderlik ettii gl bir demokrasi ve sosyalizm kamp bulunduundan ve sosyalist inann zengin deneyimleri bu lkelerin hizmetinde olduundan tr, dier, daha uygun koullar bulunmaktadr. Bu lkelerin sanayisi doal koullar da dahil olmak zere btn zelliklerin gz nnde bulundurulmasyla ina edilmektedir; bunun dnda, sosyalist kampn lkeleri arasndaki kapsaml iblmnn btn stnlkleri ve karlkl iktisadi

32 yardm da hesap edilerek, belli dallarn gelimesinin ekonomik amaca uygunluu da gz nnde bulundurulmaktadr.

Ksa zet
l Makinesel byk sanayi, sosyalizmin maddi temelidir. Ar sanayi, sosyalizmin inas iin tayin edici neme sahiptir. Sosyalist sanayilemenin z, i birikimin aralaryla gl bir ar sanayinin, tarm da dahil olmak zere btn halk iktisadn iktisad modern teknik temelinde yeniden rgtleyebilecek ve sosyalist iktisadi biimlerin paylalmaz egemenliini ve lkenin teknikekonomik bamszln gvence altna alabilecek durumda bulunan bir ar sanayinin yaratlmasnda yatar. 2 Kapitalist yntem karsnda tayin edici stnlklere sahip olan sanayilemenin sosyalist yntemi, tarihsel olarak bakldnda son derece ksa bir zaman sresi iinde byk sanayinin yaratlmasn gvence altna alr. Sosyalist sanayileme planl bir ekilde yrtlr. Ar sanayinin gelimesiyle balar ve emekilerin karna gerekleir. Sanayinin, bankalarn, ulamn ve d ticaretin ulusallatrlmas, yeni ve kapitalizmde var olmayan birikim kaynaklar yaratr ve ar sanayinin inas iin aralarn hzla seferber edilmesini mmkn klar. 3 Komnist Partisinin nderlik ettii Sovyet Devleti, ifadesini be-yllk planlarda bulan sanayiletirme programn baaryla gerekletirdi. Sovyet Devleti, politikasnda ekonomik yasalara dayandndan ve sosyalist iktisadn stnlnden ve ii snfnn ve tm emekilerin alma cokusundan yararlandndan, bunu yapabildi. Sava ncesi be yllk plan yllarnda, tm iktisadn teknik yenilenmesinin, lkenin savunma yeteneinin pekimesinin ve halkn refahnn ykselmesinin temelini oluturan birinci snf, modern bir teknikle donatlm bir sanayi ina edildi. Sovyetler Birlii, dier lkelerden bamsz olan ve gereksinim duyulan btn makineleri ve donanmlar kendi gcyle reten kuvvetli bir sanayi gcne dnt. lkede glenen yeni, sosyalist retim ilikileri, sosyalist sanayinin retici glerinin hzl gelimesini belirleyen ve gvence altna alan tayin edici gt.

33

Blm XXIV TARIMIN KOLLEKTFLETRLMES

Tarmn kollektifletirilmesinin tarihsel zorunluluu. Leninin kooperatif plan
Sosyalizmin inas, yalnzca lkenin sanayilemesini deil, ayn zamanda tarmn sosyalist temelde dntrlmesini de gerektirir. Sosyalizm, temellerini toplumsallatrlm retim aralarnn ve kollektif emein oluturduu bir sanayi ile tarm birletiren toplumsal iktisat sistemidir. Tarmn sosyalist dnm, ii snf iktidar ele geirdikten sonra, sosyalist devrimin en zor grevidir. Sosyalist devrimin yksek derecede younlam bir byk retimi hazr bulduu sanayiden farkl olarak kapitalist lkelerin tarm, retimin kapitalist toplumlamasnn bu aamasna halen ulaamamtr. Tarmda, ok sayda kk ve dank kyl iktisatlar arlktadr. Kk ferdi iktisatlar tarmda egemen iletme biimi olduu srece, kapitalist iktisadi dzen krdaki temel olarak kalr, yoksul kyllerin ve orta kyllerin nemli bir blmnn ky burjuvazisi tarafndan smrlmesi varln srdrmeye devam eder. Kk meta retimi sistemi, kyl kitlelerini yoksulluktan ve baskdan kurtaramaz. Kylln emeki kitlelerinin kendilerini her trl smrden, yoksulluktan ve ykmdan kurtarmalarnn tek yolu, sosyalizm yoluna geitir. Marksizm-Leninizm, kk ve orta reticilerin mlkszletirilmesini ve bunlarn retim aralarnn devlet mlkiyetine dntrlmesini, bu yol proleter devrimin elinden her trl zafer olanan alacandan ve kyll uzun zaman iin proletaryann dmanlarnn kampna iteceinden, sama ve canice olduu iin reddeder. F. Engels, yle yazyordu:... devlet iktidar bizim elimizde olduunda, byk toprak sahiplerine yapmak zorunda olduumuz gibi, kk kylleri (ister tazminatl, isterse tazminatsz) zora dayanarak mlkszletirmeyi dnemeyiz. Kk kylye kar grevimiz, nce, onun zel iletmesini ve zel mlkiyetini, zor yoluyla deil de, rnek gstererek ve bu amala toplumsal yardm sunarak kooperatif mlkiyete intikal ettirmektir.* Lenin, sosyalist toplumun kurulmasna ilikin plannda, ii snfnn sosyalizmi kyllkle ittifak iinde ina etmek zorunda olduundan hareket etti. Sosyalizmin kurulmasna ilikin tm plann paras, Lenin tarafndan hazrlanan ve ortaya konan, kyllerin zel mlkiyete dayanan kk iktisattan kooperatifler araclyla sosyalist byk sanayiye intikal ettirilmesi plandr. Leninin kooperatif plan, proletarya diktatrl koullarnda, milyonlarca kyl iin dank ferdi iktisatlardan byk retim birliklerine Kolhozlara geiin en geerli, en kavranlr ve en elverili yolunun kooperatifler olduundan yola kt. Kylln geni kitlelerinin retim kooperatiflerinde birletirilmesinin en nemli ekonomik koulu; tarm da modern teknik temelde yeniden rgtleyebilecek durumda olan sosyalist byk sanayinin her ynl gelimesidir. Kyllk, kooperatifiliin nce basit biimlerinin pazarlama, alveri ve kredi alannda gelitirilmesi yoluyla ve bu biimlerin yava yava retim kooperatiflerine, Kolhozlara intikal ettirilmesi yoluyla sosyalizmin inasna ekilmelidir. Kyllerin kooperatifsel birlemesi, gnlllk ilkesine en sk biimde sarlma yoluyla gereklemelidir. retim aralarnn smrclerin elinde olduu burjuva toplumunda, kooperatif kapitalist bir iktisadi biimdir. Kapitalizmdeki tarm kooperatiflerinde ekonomik egemenlie kyl kitlelerini smren burjuvazi sahiptir. Emekilerin politik iktidar elinde bulundurduklar ve tayin edici retim aralarnn proleter devletin mlkiyeti olduu toplum dzeninde, kooperatif sosyalist bir iktisadi biimdir. ... retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyet koullarnda, proletaryann burjuvazi
*

F. Engels, Fransa ve Almanyada Kyl Sorunu; bkz. Karl Marx ve Friedrich Engels, ki Cilt Halinde Seme Eserler, C. II, s. 406-407.

34 zerindeki snf zaferi koullarnda uygar bir kooperatifiler sistemi bu, sosyalizmin sistemidir.* Leninin eserlerine dayanarak Stalin, tarmn sosyalist dnm sorununda bir dizi yeni ilke ortaya koydu ve gelitirdi. Birok iktisadi biimler gsteren gei dnemi iktisadnda bir yandan temeli retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyet olan sosyalist byk sanayi ve dier yandan temeli retim aralar zerindeki zel mlkiyet olan kk kyl iktisad bulunmaktadr. Byk sanayi, modern teknikle donatlmtr; zel mlkiyete dayanan kk kyl tarm ise, ilkel teknik ve kol emei zerine kuruludur. Byk sanayi, byk tempoyla ve geniletilmi yeniden retim ilkesine gre geliir. Buna karn kk kyl iktisad, kendi kitlesi iinde, yllk geniletilmi yeniden retimi gstermek bir yana, basit yeniden retimi bile gerekletirebilecek durumda deildir. Byk sanayi, tm iktisat apnda merkeziletirilmitir ve bir devlet planna gre alr. Kk kyl iktisad ise, dank ve pazar anarisinin etkisine tabidir. Kk kyl iktisad kapitalist unsuru srekli ve kitlesel olarak retirken, sosyalist byk sanayi bunlar yok eder. Sosyalist devlet ve sosyalizmin inas, ok ya da az uzun bu dnem iki farkl temele bir yandan merkezilemi sosyalist byk sanayi temeli ve dier yandan son derece geri, kyl, kk meta iktisad temeline dayanamaz. Bu. nihayetinde tm iktisadn kne yol aard. Bylelikle, kapitalizmden sosyalizme gei dnemi iktisadnda zorunlu olarak, bir yanda sosyalist byk sanayi ve dier yanda kk kyl iktisad arasnda bir eliki vardr. Bu eliki yalnzca, kk kyl iktisadnn sosyalist tarmsal byk iletmeler rayna intikal ettirilmesi yoluyla alabilir.
Sosyalist sanayinin gelimesi ve ehir nfusunun artmasna, SSCBdeki gei dnemi srasnda tarmsal rnlere olan talebin hzl bir bymesi elik etti. Ancak tarmn gelime temposu, sanayinin gelime temposunun son derece gerisinde kald. Tarmn en nemli dal, tahl retimi, zellikle yava geliti. Tahl metasnn ana satcs olarak kk kyl iktisadi, esas olarak kendi ihtiyac iin retti ve brt rnnn ancak onda birini pazara getirdi. 1926 ylnda ekim alannn ve brt tahl hasadnn hemen hemen sava ncesi dzeyine erimesinden bamsz olarak, tahl metas retimi, ancak 1913 yl dzeyinin yansna ulat. Kk kyl iktisad, halk iin besin maddelerine ve sanayi iin hammaddelere olan artan ihtiyac giderebilecek durumda deildi.

Tarmda, byk iletmelerin yaratlmas iin iki yol kapitalist ve sosyalist vardr. Kapitalist yol, tarmda, cretli iilerin smrlmesine dayanan kapitalist byk iletmelerin yaratlmasnda oluur. Bunun kanlmaz tezahr, kylln emeki kitlelerinin yoksullamas ve ykmdr. Sosyalist yol, kk kyl iletmelerinin modern teknikle donanm, kylleri smrden, sefaletten ve yoksulluktan kurtaran ve maddi ve kltrel yaam standartlarnn srekli ykselmesini gvence altna alan byk Kolhozlar halinde birletirilmesi demektir. nc bir yol yoktur. Bireysel kk kyl iletmesinden sosyalist byk iletmeye gei, kendiliinden geliemez. Kentin kapitalist iktisad ve krdaki kk kyl iktisad temelleri asndan ayn tipte iktisat biimleri, retim aralar zerindeki zel mlkiyete dayanan iktisat biimleri olduklarndan dolay, kapitalizmde ky kendiliinden bir ekilde kenti izler. i snfnn diktatrl koullarnda, kk kyl ky, sosyalist kenti kendiliinden izleyemez. Lenin, proletaryann sosyalist eilimlerinin zttna kylln meta kapitalist eiliminden sz etti. Sosyalist kent, tarmda sosyalist byk iletmeler yaratarak kk kyl kye nderlik edebilir ve onu kendisine ekebilir. lkenin sanayiletirilmesi, ky modern makinesel bir teknikle donatr. Ayn zamanda, yeni tekniin stesinden gelebilen kadrolar yetitirilir. Tarmda, kk kyl iktisadnn artk kendisine denk dmedii yeni retici gler oluur. Bu, retim ilikilerinin gelimesinin nn aan yeni, sosyalist retim ilikilerinin krda yaratlmas zorunlu klar. Bu retim ilikileri, yalnzca kk bireysel iletmelerin byk Kolhozlar halinde birletirilmesiyle yaratlabilir. Yani kapitalizmden sosyalizme gei dneminde kk kyl iletmelerinin modern teknie
*

V.. Lenin, Kooperatifilik zerine; bkz. V. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXXIII, s. 431, Rusa.

35 sahip retim kooperatifleri halinde yava yava birlemesi, nesnel bir zorunluluktur. Kollektifleme olmadan ne tm iktisadn en gelimi teknik temelinde srekli gelimesi ve ne de halkn refahnn srekli ykselmesi mmkndr. Kollektifletirme yolu, hem sosyalizmin kurulmas grevleri asndan ve hem de kylln hayati karlarnn tatmin edilmesi asndan tek olas yoldur. Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, kollektiflemenin tarihsel zorunluluunu grdler. Tarmn kapitalist gelime yolunu sosyalizm davas iin zararl grerek reddettiler ve sosyalist yolu setiler. Bu, tutarl olarak srdrlen tarmnn kollektifletirilmesi politikasnda ifadesini buldu. SBKP(B) XV. Parti Kongresi (1927) u karar ald: Birincil dereceden grev olarak, dank kyl iletmelerini kylln kooperatiflerde birletirilmesine devam ettirilmesi yoluyla byk retimin (arazi ekiminin younlatrlmas ve makineletirilmesi temelinde topran kollektif ilenmesi) rayna intikal ettirilmesini koymak ve bu amala toplumsallatrlm tarmsal alma eilimlerini her tarzda desteklemek ve tevik etmek.* SSCBde sosyalist inann tarihi, kyl iletmelerinin retim kooperatiflerinde birletirilmesi yolunun kendisini tmyle kantladn gsterdi. Sayca az-ok gl bir kk ve orta reticiler snfnn var olduu btn lkelerde, bu gelime yolu, ii snfnn iktidarnn kurulmasndan sonra, sosyalizmin zaferi iin tek olas ve amaca uygun yoldur.

Tmyle kollektifletirmenin koullar

Kk kyl iletmelerinin kollektifletirilmesi eklindeki muazzam tarihsel grevin yerine getirilmesi, buna denk den bir hazrl art kotu. Sanayinin sosyalist dnmnn maddi koullar daha kapitalizmin gelimesi tarafndan hazrlanmken, tarmda bu koullar nemli lde gei dnemi srasnda oluturulmak zorundayd. Komnist Partisinin ve Sovyet Devletinin krdaki iktisadi politikas, tmyle kollektifletirmeden nce elde olan btn aralarla yoksul ve orta kylleri desteklemek ve ky burjuvazisinin smrc abalarn kstlamaya ynelikti. Kyl nfusunun yzde 35ini oluturan yoksul kyllk btn vergilerden kurtarld. Sosyalist devletin i yasalar araclyla yoksul kyllerin ve tarm iilerinin karlar sk bir ekilde korundu. Yoksul kyl iktisatlarnda ve az verimli orta kyl iktisatlarnda ekim alanlarnn rasyonel kullanm iin gereken nlemler parasz, devlet hesabna yerine getirildi. Devlet, ncelikle yoksul kyllere iktisadi yardm veren dn makine istasyonlar. kurdu. Yoksul ve orta kyller, tercihli koullarla para kredisi, tohum ve besin kredisi elde ettiler. Kyl iktisadnn canlanmas asndan tarmsal alanda destekleme, suni gbre temini, kurakla kar mcadele, byk sulama tesislerinin gerekletirilmesi vs. iin devlet tarafndan alnan nlemler byk neme sahipti. Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, ayn zamanda krda kapitalist unsurlarn kstlanmas ve pskrtlmesi politikas uyguladlar: Kulaklara yksek vergiler ykletildi, kiraya verebilecei toprak ls ve altrabilecei cretli ii says kstland ve toprak alm-satm yasakland. Sosyalizmin krda kurulmas srasndaki ana grev, ii snfnn nderliinde ve sosyalist byk sanayinin yardmyla, geni kyl kitlelerini allm eski, zel mlkiyete dayanan iktisat tarzndan yeni, sosyalist iktisadi tarza intikal ettirmek, onlar kollektif iktisadi dzen yoluna sokmaktan olumaktayd. SSCBde topran ulusallatrlmas, kk kyly ufack bir para topraa olan klece ballktan kurtard ve bylelikle kk kyl iletmelerinden kollektif byk iletmelere geii kolaylatrd. Topran ulusallatrlmas, topran alm ve toprak rantnn denmesi ii hi bir arac ksr bir ekilde kullanmaya gereksinimleri olmayan sosyalist byk iletmelerin tarmda oluturulmasnn uygun koullarn getirdi.
*

SBKP(B) XV. Parti Kongresinin Gerekeli Karar; bkz. Parti Kongreleri, Parti Konferanslar ve MK Plenum Oturumlarnn Kararlarnda SBKP, Blm II, 7. bask, s. 317, Rusa.

36 Tarmn sosyalist dnmn anahtarn oluturan sosyalist sanayinin elde olan btn glerle gerekletirilen gelimesi, kollektifletirmenin hazrlanmasnda tayin edici neme sahipti. SSCBde sanayilemenin ilk baarlar, traktr, bier-dver ve dier karmak tarmsal makinelerin retilmesi amacyla fabrikalarn kurulmasn mmkn kld. Daha Birinci Be Yllk Plan srasnda SSCBde (her biri ortalama 15 beygir gcnde olmak zere) 154,000 traktr, tarmn hizmetine verildi. Bu ekilde, tarma traktrler, bier-dverler ve dier tarmsal makinelerin temini iin sanayisel temel oluturuldu. Kyllerin kitle halinde Kolhozlara geii, tarmsal kooperatiflerin gelimesi yolu ile hazrland. Kyl iletmelerinin kooperatiflerde birlemesinin en dk aamas, tarmsal rnlerin pazarlanmas ve kye sanayi rnlerinin temini amacyla kullanlan kooperatifler ve kredi kooperatifleridir. zel tarmsal kooperatiflerin st rnleri kooperatifleri, keten ve eker pancar kooperatifleri, kredi kooperatifleri ve dier kooperatifler yansra, meslek ve zanaat kooperatiflerine byk nem der. Bu tr kooperatifler, bireysel kyl iletmesinden toplumsal byk iletmeye geite byk bir rol oynarlar. Bunlar, kylln geni tabakalarnn kollektif iktisat yrtme alkanl edinmesini salarlar. Bu aamada esas olarak sosyalist sanayi ile kyl iktisad arasnda kyl retiminin temellerini zel mlkiyeti henz deitirmeyen, ama yine de kyllerin iktisatlarnn kalknmasna olan maddi ilgilerini artran bir ticari ittifak vardr. Bu ticari ittifak, bir yandan devlet ve kooperatif ticaretinin geniletilmesi ve dier yandan zel sermayenin meta dolamndan atlmasyla oluur. Bu ekilde kyller, tccarlarn ve speklatrlerin smrsnden kurtarlr. Burada, tketim mallar ticaretini ellerinde bulunduran ky tketim kooperatiflerine byk nem der. Devletle kooperatifsel birlikler arasndaki karlkl ilikide, rgtl meta dolamnn biimi olarak anlama sistemi nemli bir rol oynar. Meta dolam, devletin kooperatif reticilerinden belirli bit miktarda tarmsal rnler sipari etmesi ve kendisinin de kooperatiflere tohum ve retim aralar temin etmesini ngren anlamalar temelinde gerekleir. Devlet, en iyi yntemlerle (sral tohumlama, eitli tahl trlerinin ekimi, gbre kullanm vs.) allmas hakkn sakl tutar ve halka besin maddelerinin teminine ve sanayiye hammadde salanmasna hizmet eden btn metalar kooperatiflerden satn alr. Bu sistem, her iki tarafn karnadr ve kyl iletmelerini dorudan ve zel ticaretin aracl olmadan sanayiyle birletirir. Kyllerin kooperatifsel birlemelerinin en yksek aamas, toplumsallatrlm byk retime gei demek olan Kolhozlarn oluturulmasdr. Kolhoz, kylleri retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyet ve kollektif emek temelinde gnll olarak birletiren ve iinde insann insan tarafndan smrsnn dtaland retim kooperatifidir. Kitlesel kollektifletirmenin hazrlanmasnda, sosyalist devrimden hemen sonra oluturulan ilk Kolhozlar byk rol oynarlar. Bu Kolhozlar rneinde kyller, Kolhoz biimlerinin bireysel iktisat karsndaki stnlkleri konusunda ikna olurlar. Tmyle kollektifletirmeden nce, topran ortaklaa ilenmesi amal kooperatifler, Kolhozlarn egemen biimi idi. Bunlarda, topran kullanm ve alma toplumsald, ancak tarmda kullanlan hayvanlar ve tarmsal envanter kyllerin zel mlkiyeti olarak kald. Kitle halinde kollektifletirme baladnda, bu kooperatifler artk alm bir aamayd. Bir dizi blgede, yalnzca tm retim aralarnn deil. ayn zamanda kollektif kyllerin bireysel yan iletmelerinin de toplumsallatrld tarmsal komnler vard. Bu komnler teknik daha dk bir aamada olduundan ve rn eksiklii bulunduundan, yaama yeteneine sahip deillerdi. Tketim mallar bu komnlerde eit olarak datld. Komnler, sonuta tarmsal artellere dntrldler. Kollektif iktisadi inann temel ve en nemli biimi tarmsal arteldir. Tarmsal artel, ap tarmsal artelin tznde belirtilen yan iktisatlar zerinde kyllerin bireysel mlkiyetinin var olmaya devam ettii koullarda, kyllerin temel retim aralarnn toplumsallatrlmasna ve kollektif almaya dayanan Kolhoz biimidir. Tarmn kollektifletirilmesinde sosyalist byk sanayinin nder rol, makine ve traktr istasyonlar tarafndan gerekletirilir. Makine ve Traktr stasyonu (MT), Kolhozlar iin anlama temelinde alan ve traktrleri, kombinalar ve dier karmak tarmsal makineleri elinde bulunduran sosyalist devlet iletmeleridir. MT, sosyalist devletin bunun araclyla kollektif

37 tarmsal byk iletmeler iin maddi retim temelini yaratt ve sosyalist devletin nderlii altnda kollektif kyl kitlelerinin Kolhozlarn inasndaki faaliyetini sosyalist devletin yardmyla en iyi birletiren biimdir. Makine ve Traktr stasyonlar, tarmn sosyalist dnmnde gl bir kaldra ve sanayi ile tarm arasndaki retim ittifaknn kurulmasnn aracdr. retim-ittifak, sosyalist byk sanayinin tarma makine ve dier retim aralar temin etmesinden, onu modern ve mkemmel teknikle donatmasndan olumaktadr. Tarmn sosyalist dnmnde, sosyalist devletin eski toprak aalarna ait topraklar ve devlet fonunun serbest arazileri zerine kurduu byk devlet tarmsal iletmeleri, nemli bir rol oynar. SSCBde, devlet Sovyet iletmeleri [Sovhozlar N]. daha sosyalist devrimden sonraki ilk yl iinde oluturuldu. Sovhoz, tahl, et, st, pamuk ve dier tarmsal rnlerin retimi amacyla kurulmu bir sosyalist tarmsal byk iletmedir. Sovyet iletmesinin retim aralar ye tm rn devlete aittir. Sovhozlar, devletin eline geen besin maddeleri ve hammadde miktarnn en nemli kaynan oluturmaktadr. Yksek teknie sahip sosyalist iletmenin gzde rnei olarak Sovhoz, kyllere sosyalist byk sanayinin stnlkleri konusunda ikna olmalar olana salad ve kylleri traktr, tahl eitleri ve damzlk srla destekledi. Kyl kitlelerinin sosyalizme ynelmelerini ve kollektifletirme yoluna geii kolaylatrdlar. Kolhoz dzeni, ii snfnn mali ve rgtsel yardm ile oluturuldu. Sovyet Devleti, Kolhozlarn ve Sovhozlarn inasnn finanse edilmesi iin dev meblalar hizmete sundu. Kollektifletirme iin kitle hareketinin ilk yllarnda en iyi parti yeleri ve onbinlerce ileri ii kra gnderildi; bunlar, burada Kolhozlarn oluturulmasnda kyllere byk yardm gsterdiler. Kyllerin kollektifletirmeye geie hazrlanmalarnda, Komnist Partisi tarafndan kyl kitlelerinin politik eitimi iin yrtlen alma, byk bir neme sahipti. Geni kyl kitlelerinin kollektifletirmeye ynelmesi, Kulakla kar uzlamaz bir snf mcadelesi gerektirdi. Kulakln Sovyet ktidarnn krdaki politikasna kar direnii, zellikle Sovyet lkesinin tahl temininde byk zorluklarnn olduu 1927-1928 yllarnda artt. Kulaklar, tahl teminini sabote ettiler, kollektif kyllere, parti ve devlet fonksiyonerlerine kar terr eylemlerine giritiler ve Kolhozlar ve tahl silolarn atee verdiler. Kulakla kar kararl mcadele ve emeki kyllerin karlarn koruma politikas, yoksul ve orta kyl kitlelerini Komnist Partisi ve Sovyet Devletinin etrafnda birletirdi.

Tmyle kollektifletirme ve Kulakln tasfiyesi

Kylln Kolhozlar safna temel ynelimi, SSCBde 1929 ylnn ikinci yarsnda gerekleti. Bu dnemde tarmn kollektifletirilmesinin ekonomik ve politik koullar oluturulmutu. Orta kyllk, yani kylln ana kitlesi, Kolhozlara girdi. Kyller artk tek tek gruplar halinde deil, kyler ve blgeler halinde Kolhozlara girdiler. Sovyet kynde tmyle kollektifletirme sreci balad. Tmyle kollektifletirmeden nce Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, krda kapitalist unsurlarn kstlanmas ve pskrtlmesi politikas izledi. Vergi politikas fiyat politikas, topran kiralanmasna ve cretli ii altrlmasna ilikin kstlamalar btn bunlar, Kulaklk tarafndan smrye belirli snrlamalar koydu ve tek tek Kulak gruplarnn pskrtlmesine yol at. Ancak bu politika Kulakln iktisadi temelini ortadan kaldrmad ve snf olarak tasfiyesini salamad, Bu politika, tmyle kollektifletirmenin koullar yaratlmad srece, krda kapitalist tahl retiminin yerine sosyalist tahl retiminin geirebilen geni bir Kolhozlar ve Sovhozlar a olmad srece gerekliydi.
1926/27 yllarnda, Sovhozlar ve Kolhozlar 37.8 milyon pudu meta tahl olmak zere 80 milyon pud tah1 retirlerken, Kulaklar 617 milyon pud tahl rettiler ve bunun 126 milyon pudunu ky dndaki pazarda sattlar. 1919 ylnda, Sovhozlar ve Kolhozlar 130 milyonu meta tahl olmak zere 400 milyon pudun zerinde tahl ettiklerinde bu iliki temelden deiti. Bu, bunlarn meta tahl retiminde artk Kulaklar getii anlamna geliyordu.

38 Kylln geni kitlelerinin byk lde sosyalizme ynelmesi, krdaki snf gleri ilikinin sosyalizm lehine, kapitalizm aleyhine temelden deimesi demekti, Bu durum, Komnist Partisinin ve Sovyet Devletinin krdaki kapitalist unsurlarn snrlandrlmas ve pskrtlmesi eski politikasndan yeni bir politikaya, tmyle kollektifletirme temelinde Kulakln snf olarak tasfiyesi politikasna gemelerini salad. Tmyle kollektifletirmeye gei, kyl kitlelerinin Kulakla kar mcadelesi yoluyla gerekleti. Kulaklk, kollektiflemeye kar hrsl bir direni gsterdi. Geni kyl kitlelerinin banda duran ii snf, Kulakl tm kylln gzleri nndeki ak mcadele iinde paralamak ve kyl kitlelerini kapitalist unsurlarn zayfl konusunda ikna etmek iin, bunlar krdaki son kapitalist sse kar hcuma geirdi. Tmyle kollektifletirme srasnda, kylk alandaki arazi, Kolhozlarn kullanmna geti. Ama bu arazinin nemli bir blm Kulaklarn elinde bulunduundan dolay, Kolhozlarn oluturulmasna geen kyller, Kulaklarn elinden topra, sr ve envanteri aldlar, onlar mlkszletirdiler. Sovyet Devleti, topran kiralanmasna ve cretli ie ilikin yasay kaldrd. Bylelikle, Kulakln snf olarak tasfiyesi, tmyle kollektifletirmenin zorunlu bir paras oldu. Kollektifletirme, Leninist Kolhoz inas ilkesine sk skya tutunularak gerekletirildi: Kyllerin Kolhozlara gnll olarak girmesi, iktisadn zelliklerinin ve lkenin eitli blgelerindeki kltr dzeyinin gz nnde bulundurulmas ve kollektif iktisadi dzenin ana biimi olarak tarmsal artelin atlanmasnn caiz olmamas ve dorudan doruya komnlerin oluturulmas. Tmyle kollektifletirme ve onun temelinde srdrlen Kulakln snf olarak tasfiyesi, son derece derin bir devrimci dnm, toplumun eski niteliksel durumundan yeni bir niteliksel duruma bir sray etkileri itibaryla 1917 Ekim Devrimine denk den bir devrimdir.* Bu, krdaki, eski, burjuva bireysel-kyl iktisadi dzeni tasfiye eden ve yeni, sosyalist kollektif iktisadi dzeni yaratan bir devrimdi. Bu devrimin zellii, yukardan, devlet iktidarnn inisiyatifi ile aann, Kulaklarn boyunduruuna kar ve zgr bir kollektif iktisadi yaam iin mcadele yrten milyonlarca kyl kitlesinin dorudan destei ile yrtlm olmasndan olumaktayd. Bu devrim, sosyalist inann bir dizi temel grevini zd. Birincisi, krdaki sayca en gl smrc snf, Kulaklar snfn tasfiye etti. Kulakln tmyle kollektifletirme temelinde snf olarak tasfiyesi, smrc snflarn ortadan kaldrlmas iin tayin edici bir adm oldu. Kim-kimi? sorunu yalnzca ehirde deil, ayn zamanda krda da sosyalizmin lehine zld. lke iinde, kapitalizmin restorasyonunun son kaynaklar yok edildi. kincisi, krdaki sayca en gl snf kyl snfn, kapitalizmi reten bireysel iletme yolundan koparp toplumsal, kollektif sosyalist iletme yoluna soktu ve bylelikle ii snfnn iktidar almasndan sonraki en ar tarihsel grevi zd. ncs, Sovyet ktidarna, iktisadn en byk, en hayati, ama en geri dalnda tarmda sosyalist bir temel verdi. Tarm artk sanayi tipi bir temel zerinde retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyet temelinde geliti. Bylelikle gei dneminin en derin elikilerinden biri sosyalist byk sanayi ile bireysel kk kyl iktisad arasndaki eliki zld ve kentle kr arasndaki ztln zemini ortadan kaldrld. Krdaki, retim ilikilerinin gelimesinin nnde duran eski, kapitalist ve kk-burjuva retim ilikilerinin yerine yeni, sosyalist retim ilikileri geirildi. Bunun sonucu olarak tarmdaki retim ilikilerinin gelimelerinin n ald.

Kolhozun temel biimi olarak tarmsal artel

SSCBdeki Kolhoz inasnn deneyimleri, Kolhozlar iinde sosyalist tarmn retim
*

SBKP(B) Tarihi, Ksa Ders; Dietz Verlag, Berlin, 1954, s. 380 Almanca [Trke bask; J.V. Stalin, Eserler, C. 15, s. 348, nter Yaynlar.]

39 ilikilerinin gelimesini en iyi ekilde gvence altna alann tarmsal arteller olduunu gsterdi. Tarmsal artel, kollektif kyllerin bireysel hayati karlarn doru bir ekilde kollektif iletmelerin toplumsal karlaryla birletirir. Artel, bireysel ve toplumsal karlara baaryla uyum salar ve bylelikle eski bireysel kyllerin kollektivizm ruhuyla eitilmesini kolaylatrr. Tarmsal artellerin tz ile uyum iinde unlar toplumsallatrlr: tarmsal envanter, i hayvanlar, tohum, toplumsallatrlm hayvanlarn yemleri, artel iktisad iin gerekli olan iletme binalar ve tarmsal rnlerin ilenmesine yarayan tm iletmeler. Tarmsal artelde, ekimin en nemli dallar rnein tahl iletmesi ve teknik kltrlerin retimi tmyle toplumsallatrlmtr. Toplumsallatrlm hayvan yetitiricilii, Kolhozlarn iftliklerinde yaplr. Gelimi artellerde toplumsallatrlm byk patates, sebze, meyve, arap vs. retimi bulunmaktadr. Tarmsal artellerde unlar toplumsallatrlmaz ve kollektif kyllerin bireysel mlkiyeti olarak kalr: Oturulan evler, belli bir miktarda yarar hayvan, kmes hayvanlar, bireysel mlkiyet altnda kalm hayvanlarn barndrlmas iin gereken iletme binalar ve bireysel yan iktisatlarn ihtiyac kadar tarmsal kk envanter. htiya durumunda artel ynetimi, toplumsallatrlm hayvanlar iinden bir ka at cret karlnda, bireysel amalar iin hizmete sunar. Kollektif kyllerin gelirinin en byk blm, Kolhozlarda tayin edici rol oynayan toplumsal iletmelerinden gelir.
Tarmsal artellerin tz uyarnca, tahl, pamuk, eker pancar, keten, kenevir, patates, sebze ve ay ve ttn ekiminin zel olarak younlat blgelerdeki kollektif iftliklerde unlar bireysel mlkiyet olarak elde tutulabilir: 1 inek, 2 sr yavrusu, yavrularyla birlikte 1 dii domuz ya da artel ynetimi gerekli grrse yavrularyla birlikte 2 dii domuz, 10 adete kadar koyun ve kei, snrsz sayda kmes hayvan ve tavan ve 20 adete kadar ar kovan. Gelimi hayvan yetitiriciliinin olduu tarmsal blgelerdeki her kollektif iftlikte unlar bireysel mlkiyet olarak tutulabilir: 2-3 inek, ayrca sr yavrusu, yavrularyla birlikte 2-3 dii domuz, toplam 20-25 kadar koyun ve kei, snrsz sayda kmes hayvan ve tavan ve 20 adete kadar ar kovan. Tarla ekiminin az bir neme sahip olduu ve hayvan yetitiriciliinin iktisatla tayin edici rol oynad gebe olmayan ve yar-gebe blgelerdeki her kollektif iftlikte unlar bireysel mlkiyet olarak kalabilir: 4-5 inek, ayrca sr yavrusu, toplam 30-40 kadar koyun ve kei, yavrularyla birlikte 2-3 dii domuz, snrsz sayda kmes hayvan ve tavan, 20ye kadar ar kovan ve 1 at ya da bir st ksra ya da 2 deve, ya da 2 eek ya da 2 katr. Tarla ekiminin hemen hemen hi bir neme sahip olmad, hayvan yetitiriciliinin iktisadn egemen biimi olduu gebe hayvan yetitiricilii blgelerindeki kollektif iftliklerde unlar zel mlkiyet olarak kalabilir: 8-10 inek, ayrca sr yavrusu toplam 100-150 koyun ve kei, snrsz sayda kmes hayvan, 10 kadar at ve 5-8 deve. Toplumsallatrlm topraklardan hektarla hektar lmnde iftlik topra yan iktisat olarak kullanlmak zere kollektif kyllerin bireysel kullanm iin kollektif iftliklere ayrlr; blgelerin zelliklerine gre, tek tek blgelerde 1 hektar lmnde iftlik topra da ayrlabilir.

SSCBde tarmn dntrlmesi dnemi, Birinci Be Yllk Plann sonuna doru bitti. 1932 ylnda, Kolhozlar btn kyl iktisatlarnn yzde 60n kapsyordu ve btn kyl iktisatlarnn ekim alanlarnn yzde 75ini elinde bulunduruyordu. Ak mcadele iinde yenilgiye uratlan Kulaklk, henz tmyle yok edilmemiti. Sahtekarca bir ekilde Kolhozlara szan Kulaklar, sabotaj almasnn eitli yntemleri ile bunlar iten paralamaya altlar. Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, kollektif iletme inasnn ana grevi olarak, Kolhozlarn iktisadi-rgtsel pekimesini, yani Kolhozlarn parti ve devlet tarafndan ynlendirilmesinin glenmesini, Kolhozlarn, ilerine szan Kulak unsurlardan temizlenmesini, toplumsal sosyalist mlkiyetin korunmasnn kollektif emein rgtlenmesinin iyiletirilmesini ve disiplininin pekitirilmesini grdler. Kolhoz dzeni, smrc snflara ve Kulakl btn aralarla savunan, Kolhozlarn ve Sovhozlarn oluturulmasna kar mcadele yrten ye bunlarn datlmasn ve tasfiyesini talep eden ajanlarna Trokistlere ve Buharincilere kar kararl mcadele iinde zafere ulat. Komnist Partisi, kararl bir ekilde, hem sanayi mallar iin yksek fiyat ve son derece yksek vergiler yoluyla kylln smrlmesi ve zora dayanarak mlkszletirilmesi eklindeki Trokist teoriyi ve hem de Kulaklarn barl bir ekilde sosyalizme intibak etmesi ve iktisadi inadaki z sre eklindeki sa oportnist Buharinci teoriyi paralad.

40

SSCBnin bir kk kyl iktisad lkesinden dnyann en younlam ve en yksek derecede makineletirilmi tarm lkesine dntrlmesi
kinci Be Yllk Plann sonuna doru tarmn kollektifletirilmesi bitirilmiti. Az yl iinde modern teknii kullanabilecek, btn tarmsal kazanmlardan yararlanabilecek ve bu ekilde lkeye daha fazla mal teslim edebilecek durumda olan Kolhozlarla tm lkeyi donattndan tr, kollektiflemenin bu yntemi, kendisini en ilerici yntem olarak kantlad. Bu yntem, kylln refahnn artmas yolunu at. SSCBde, tarmdaki yeni, sosyalist retim ilikilerini cisimlendiren Kolhozlar, Makine ve Traktr stasyonlar ve Sovhozlarn ok ynl sistemi kiiliinde dnyann en youn tarm yaratld ve pekitirildi.
SSCBde tmyle kollektifletirmenin arifesinde var olan 25 milyon kyl iletmesinin yerine 1938 ylnn ortasnda (balk ve meslek kooperatifleri saylmakszn) 242,400 Kolhoz vard. Her Kolhoza 485 hektar ekim alan olmak zere ortalama 1534 hektar tarmsal arazi dyordu. ABDde, 1940 ylnda, btn iftliklerin %1.6s 405 hektar ya da daha fazla araziye sahipti.

Kollektif iktisat dzeni, tarmn kapitalist dzenine ve kk kyl iletmesine kar tartlmaz stnln kantlad. Kolhozlarn byk nemi, onlarn makinelerin ve traktrlerin tarmda kullanlmasnn ana temelini oluturmalarnda, bunlarn kylnn dntrlmesinin, onun gr ve yaama tarznn sosyalizm ruhuyla dntrlmesinin ana temelini oluturmasnda yatmaktadr.* lk iki be yllk plan srasnda, SSCBnin tarmnda, sonucunda krda sosyalizmin salam maddi retim temellerinin oluturulduu gerek bir teknik devrim gerekletirildi. Sosyalist tarm, yalnzca en younlam deil, ayn zamanda dnyann en yksek derecede makineletirilmi tarmdr. Kapitalizmde tarmda makine kullanm kanlmaz olarak kk kyllerin ykmna yol aarken, sosyalist tarmn kollektif emek temelinde makineletirilmesi kyllerin almasn kolaylatrr ve refah dzeylerinin ykselmesini salar.
1940 ylnda, SSCBnin tarmnda 530,000 traktr, 182,000 kombina ve 228,000 kamyon vard. MTlerin, says 1930da 158e ve 1940 ylnda 7,069a ulat. SSCB tarmnn makineletirilmesinin dzeyi, 1940 ylnda, traktrlerle srm iin: nadas srmnn %83, gz tohumlamasnn %71i; traktrlerle ekim iin: ilkbahar ve gz ekiminin %5253ne; bier-dverle tahln toplanmas iin %43e ulat.

Kollektif iletme dzeni, tarmsal retimin byk lde bymesini ve lkeye besin maddeleri ve hammadde temini iin byk neme sahip olan tarmn yksek meta retimini gvence altna ald. SSCB tarmnn brt retimi, 1940 ylnda, 1913deki dzeyine gre iki misli artt. Kolhozlarn ve Sovhozlarn meta retimi, tahlda, 1938 ylnda, 1913 ylndaki yzde 26ya karlk, tahl brt retiminin yzde 40na ulat. Orta kyllerin ve yoksul kyllerin meta tahl retimindeki pay, Ekim Devriminden nce, yalnzca yzde 14.7 tutuyordu. Kolhoz ve Sovhozlar, retimi srekli olarak artrmak iin muazzam olanaklara sahiptirler. Halkn maddi refah dzeyinin srekli olarak ykselmesine tarmsal rnlere olan giderek artan talep elik ettiinden dolay, pazar krizinden etkilenmeleri sz konusu deildir. Kollektif iletme dzeninin zaferi, Sovyet kyllne refah ve kltr iinde bir yaamn koullarn salad. Kollektif iletme dzeni, kylln farkllamasna ve krdaki sefalete ve yoksullua bir son verdi. Kolhozlara giren on milyonlarca kyl refaha kavutu. Kolhozlar sayesinde, kyde artk atsz, ineksiz ve envantersiz kyl iktisad kalmad. Kollektif kyllerin, Kolhozlarn toplumsal iktisadndan ve bireysel yan iktisattan gelen bireysel geliri, yalnzca 1932 ile 1937 arasndaki dnemde 2.7 kat artt. Kollektif iktisat dzeninin zaferi sonucu, iilerle kyller arasndaki dosta ittifak daha da
*

J.V. Stalin, SSCBde Tarm Politikasnn Sorunlar zerine, bkz. J.V. Stalin, Eserler, C. 12, s. 146, Almanca. [Trke bask; Eserler, C. 12, s. 128, nter Yaynlar.]

41 pekiti. Kollektif kyllerin, Sovyet ktidarnn krdaki salam bir dayancas oldu. imdi artk yalnzca ii snf deil, ayn zamanda kyllk de varln, retim aralar zerindeki toplumsal, sosyalist mlkiyet temelinde kurdu. SSCBdeki Kolhoz inasnn deneyimleri, kapitalizmden sosyalizme gemekte olan dier lkelerin tarmlarnn sosyalist dnmn de byk lde kolaylatrd. Ayn zamanda tek tek lkelerin tarihsel gelime koullar, her lkede kapitalizmden sosyalizme gei dnemi srasnda tarmn kollektifletirilmesinin hazrlanmasnn kendine zg koullarnn ortaya kmasn ve uygulamann kendine zg biimlerinin ve yntemlerinin gerekli olmasn belirler. Halk demokrasilerinde, tm topran ulusallatrld SSCBden farkl olarak, kyl iktisatlarnn kooperatiflerde birletirilmesi srasnda, topraktaki kyl zel mlkiyeti belli bir dnem devam eder. Bundan da krdaki retim kooperatiflerinin rgtleme biimi ve alma tarznda yeni zellikler doar. Ancak tek tek lkelerde tarmn sosyalist dnmnn koullar, biimleri ve yntemleri ne kadar ok eitli olursa olsun, tarmn sosyalist dnmn yrtmekte olan btn lkeler iin SSCBdeki Kolhoz inas deneyimi tarafndan kantlanan Leninist kooperatif plannn temel ilkeleri, genel geerlilie sahiptir.

Ksa zet
1 Tarmn kollektifletirilmesi, sosyalizmin inas iin zorunlu bir n kouldur. Tarmn kollektifletirilmesinin z, kyl iktisatlarnn retim kooperatiflerinde yava yava ve gnll olarak birlemelerinden oluur. Kollektifletirme, kk, bireysel, geri zel iktisattan modern makinesel teknikle donanm sosyalist byk iletmeye gei demektir. Kollektifletirme, emeki kyll smr ve yoksulluktan kurtarr ve ona refah ve kltr iinde yaamann yolunu aar. Kollektifletirme, kyllerin ve tm emekilerin hayati karlarna denk der. 2 Tmyle kollektifletirmenin en nemli koullar unlardr: lkenin sosyalist sanayilemesi, tarmsal kooperatiflerin gelimesi, tarmda ilk Kolhozlarn ve byk devlet iletmelerinin sosyalist byk iletmenin stnln kyllerin gzlerinin nne seren deneyimleri, Makine ve Traktr stasyonlarnn oluturulmas ve Kulakla kar kararl mcadele. 3 Tmyle kollektifletirme ve onun temelinde srdrlen Kulakln snf olarak tasfiyesi, Komnist Partisi ve Sovyet Devletinin nderlii altnda gerekleti ve son derece derin bir devrimci dnmd, krdaki burjuva bireysel-kyl dzenden yeni, sosyalist iletme dzenine geiti. Bu devrim, sayca en kalabalk smrc snf Kulakl tasfiye etti ve sayca en gl emeki snf kyll kapitalist gelime yolundan sosyalist gelime yoluna ekti ve Sovyet Devleti iin tarmda salam bir sosyalist temel yaratt. 4 Kollektif iletme dzeninin zaferi sonucu, Sovyetler Birlii, bir kk kyl iktisad lkesinden dnyann en youn ve en yksek derecede makineletirilmi tarm lkesine dnt. Tarmdaki retici glerin zgrce gelimesi iin yol ald. Sovyet kyll, her zaman iin smrden kurtarld. Krda yoksulluk ve sefalet ortadan kaldrld ve kollektif kylln maddi ve kltrel yaam dzeyinin srekli olarak ykselmesinin koullarn yaratt.

42

Blm XXV SSCBDE SOSYALZMN ZAFER

Sosyalist retim tarmn pekitirilmesi
lkenin sosyalist sanayilemesinin ve tarmn kollektifletirilmesinin baarlar, SSCBdeki snf ilikilerinin sosyalizmin lehine ve kapitalizmin aleyhine temelden deimesine yol at. 1929 yl ortasna kadar kapitalist unsurlara kar tayin edici saldr kentte yrtld. Kyl iletmelerinin tmyle kollektifletirilmesi ve Kulakln snf olarak tasfiyesi ile birlikte bu saldr ky de kapsad ve genel bir karakter ald. Sosyalizmin tm cepheden topyekn gelitirilmi saldrs balad. Kylln geni kitlelerinin sosyalizme ynelmesi sonucu kapitalist iktisadi biimler, kk meta retimi biimindeki temellerini kaybettiler ve yok oldular. 1930 ylnda sosyalist sektr, tm iktisadn kaldracn elinde tutuyordu. Bu, SSCBnin sosyalizm dnemine girdii anlamna geliyordu. Sosyalizm dnemine giri, sosyalist toplumun inas grevleri tmyle yerine getirilmedii iin, gei dneminin bitii anlamna gelmiyordu. Ancak bu, gei dneminin son aamasyd. Nasl ki NEPin balang dneminde kapitalizmin belli bir canlanmas gerekletiyse, imdi de NEPin son aamas tm lkedeki kapitalist unsurlarn tmyle tasfiyesi aamas balad. Sosyalizmin tm cepheden saldrs, keskinlemi snf mcadelesi koullarnda, almas gereken muazzam zorluk koullarnda gerekleti. Bunlar, sanayinin ve tarmn temelden dnmne, tm iktisadn teknik temelinin yeniden dntrlmesine ilikin zorluklard. Eer eski iktisadi biimler temelden deitirilmemi, kyl iletmeleri kollektifletirilmemi ve kapitalizmin kydeki kkleri temelden kurutulmam olsayd, tarmda bu dnm mmkn olamazd. Sosyalizmin saldrs, kanlmaz olarak kapitalist evrenin yardmyla zararl faaliyet, sabotaj, ykm ve terr eylemleri yrten batmakta olan smrc snflarn umutsuz direniine yol at. Sosyalist inann zorluklar; kapitalist iktisadn iinde bulunan zorluklardan temelden ayrlr. Kapitalist iktisat asndan, kapitalizm erevesinde alamayacak olan krizler ve isizlik karakteristiktir. Sosyalist inann zorluklar, byme zorluklar, canlanma ve ileriye doru hareketin zorluklardr ve bundan dolay almalar olanan iinde tarlar. Birinci Be Yllk Plann sonunda, modern teknikle donatlm sosyalist sanayi ve kollektif tarmsal byk iletme ahsnda sosyalist iktisadn temeli yaratlmt. Sanayideki kapitalist unsurlar tasfiye edilmiti. lkenin tayin edici tarmsal blgelerindeki kollektifletirme byk lde sonuca ulatrlmt: Kulaklk, nihai olarak ortadan kaldrlmasa da yenilgiye uratlmt. Sovyet ticaretine kk ve byk kapitalistler olmakszn ticarete gei, tamamlanmt ve zel ticaret, devlet, kooperatif ve Kolhoz ticareti tarafndan pskrtlmt. SSCB iktisadnn eitli iktisadi biimler tarafndan belirlenmesi, kinci Be Yllk Plann balangcnda son bulmutu. Halk iktisadnda bulunan be iktisadi biimden artk yoktu ve bunlar zet iktisadi kapitalizm, devlet kapitalizmi ve ataerkil iktisatt; kk meta retimi ikincil bir konuma itilmi ve sosyalist sektr, tm halk iktisadnda snrsz egemen ve tek belirleyici g olmutu. Bu, Sovyet ktidarnn hem kentte ve hem de krda sosyalist temellere dayand anlamna geliyordu. kinci Be Yllk Plan srasnda, tm halk iktisadnn teknik yeniden yaplanmas tamamland. SSCB, iktisadn ve savunmann her gereksinimini tatmin edecek ekilde gerekli teknik donanmlara sahip ekonomik olarak bamsz bir lkeye dnt. Halk iktisadnn btn dallarnda, yeni teknii baaryla kullanan sayca ok gl kadrolar yetiti. kinci Be Yllk Plann tarihsel ana grevi baaryla zld: btn smrc snflar nihai olarak tasfiye edildi ve insann insan tarafndan smrsnn nedenleri ve toplumun smrcler ve smrlenler olarak blnmesi tmyle ortadan kaldrld. Sosyalist devrimin en zor grevi

43 zld: tarmn kollektifletirilmesi tamamland, kollektif iktisat dzeni nihai olarak pekitirildi.* Kollektifletirmenin tamamlanmasndan sonra, kapitalizmin iktisattaki kkleri kurutuldu. Kylln farkllamas ve kapitalist unsurlarn olumas sreci tavsad. Gei dneminin temel elikisi, gelimekte olan sosyalizmle yenilgiye uratlan, ancak balangta henz gl olan ve temelleri kk meta retiminde olan kapitalizm arasndaki eliki ald. Kim-Kimi? sorunu sosyalizmin lehine zld. NEPin hedefine, sosyalist iktisadi biimlerin zaferine ulald. Lenin, NEPin ciddi olarak ve uzun zaman iin uygulamaya sokulduunu ve NEP Rusyasnn sosyalist bir Rusya olacan syledi. Leninin bilimsel olarak gerekelendirilen bu ngrs, pratie uyguland. Sosyalizmin zaferi, gei dneminin sonu, NEPin sonu anlamna geldi.
1936da sosyalist iktisadi biimlerin retim aralarnn toplam miktar iindeki pay, sanayide %99.5 ve tarmda %96.3 olmak zere, %98.7ye ulat. 1923/24le 1936 arasnda sosyalist iktisadi biimlerin pay yle byd: Sanayi brt retiminde %76.3ten %99.8e, tarmdaki brt retimde (kollektif kyllerin bireysel yan iktisatlar da dahil olmak zere) %l.5den %97.7ye, ticari iletmelerin perakende ticaret bilanolarnda %43den %100e, ulusal gelirde 1924/25deki %35den 1936da %99.le.

Bu ekilde, SSCBdeki gei dneminin sonucunda, retim ilikileri ile retici glerin karakteri arasndaki mutlak uyum yasasnn gerekleri gerekletirildi. Bu, Sovyet lkesi, toplumun ezici ounluunu birletiren ii snf ile kyllk arasndaki ittifak gibi toplumsal bir gce sahip olduu iin mmkn oldu. karlar bu yasayla elien burjuvazinin direnii krld. i snf, retim ilikileriyle retici glerin karakterinin mutlak uyumluluu yasasn, eski, burjuva retim ilikilerini ortadan kaldrmak ve tm halk iktisadnda yeni, sosyalist ilikiler yaratmak iin kulland. Gei dnemi sresinde, SSCBde imdiye kadar bilinen btn retim tarzlarnn en ilerisi, sosyalist retim tarz pekiti. Sovyet sanayiinin ve tarmnn yeni, dev retici gleri geliti. Bylelikle, sosyalist retim ilikilerinin tam zaferi ve bunlarn tm halk iktisadnda pekimesi iin maddi koullar yaratld. Sosyalist retim ilikileri de, kentteki ve krdaki zaferinden sonra, retici glerin gelimesinin yolunu at ve sosyalist retimin srekli olarak bymesini gvence altna ald. Sosyalizmin inas, Rusyann yzyllar boyu sren eski teknik-ekonomik geriliin ortadan kaldrlmasna ve lkenin yurtdna klece ballktan kurtulmasna gtren ve onun ulusal bamszln gvence altna alan tek yoldu. Tarihsel olarak bakldnda son derece ksa bir zaman iinde SSCB, sanayi ve tarmdaki tekniin dzeyi itibaryla dnyadaki ilk sray alan, dev bir sanayisel ye kollektif iktisadi bir g oldu. Komnist Partisinin nderlii altnda sosyalist toplumu kuran ii snf ve emeki kitleler, alan insanlarn bir ok kuann umutlarn gerekletirdiler. Sosyalizm, retim aralar zerinde iki biimiyle devlet (halk) mlkiyeti ve kooperatifselkollektif iktisadi mlkiyet toplumsal mlkiyete dayanan bir toplum dzenidir, iinde insann insan tarafndan smrsnn olmad, retimin srekli bymesi yoluyla emekilerin artan gereksinimlerinin mmkn olduunca tatmin edilmesi amacyla halk iktisadnn planl olarak gelitirildii ve yaplan ie gre dalmn gerekletirildii bir toplum dzenidir. SSCBdeki sosyalizmin zaferi, insanlk tarihinin en derin devrimci dnmyd.

Toplumun snfsal yapsndaki deiiklikler

Sosyalist iktisadn inas, SSCBde toplumun snf yapsnda temelden deiikliklere yol at. Sosyalizmde smrc snflar yoktur. Sosyalist toplum iki dost emeki snftan ii snf ve kyllk ve btn kkleri ile bu snflara bal olan aydnlardan oluur.
Devrim ncesi Rusyasnda, 1913 ylnda iiler ve memurlar nfusun % 16,7sini, kk meta
*

SBKP(B) XVIII. Parti Kongresi Karar; bkz. Parti Kongresi, Parti Konferanslar ve MK Plenum Oturumlarnn Kararlarnda SBKP, Bolm II, 7. bask, s. 879, Rusa.

44
reticileri (kyller, ev iileri ve zanaatkarlar) %65.1ini, smrc snflar %l5.9u (bunlarn %12.3 Kulaklar), geri kalan nfus (raklar, emekliler, ordu mensuplar ve dierleri) %2.3 oluturuyordu. SSCBde 1937de iiler ve grevliler nfusun %34.7sini, kollektif kyllk ve meslek kooperatiflerinin ye1eri %55.5ini ve raklar, emekliler, ordu mensuplar vs. %4.2sini oluturuyordu. Kooperatif yesi olmayan bireysel kyller ve emeki zanaatkarlar, yani kk meta reticileri nfusun %5.6sn oluturuyordu. Smrc snflar toprak sahipleri ve burjuvazi gei dnemi srecinde tasfiye edilmiti. Sosyalizmin zaferi, ii snfnn, kylln ve aydnlarn karakterini ve konumunu temelden deitirdi.

i snfnn, i gcn satan ve kapitalistler tarafndan smrlen, retim aralarna sahip olmayan bir snf olmas son buldu. i snf, tm halkla birlikte retim aralarn elinde tutan ve smrden bamsz olan tmyle yeni trden, tarihte o dneme kadar var olmam bir snfa dnt. SSCBdeki ii snf, varln devlet mlkiyeti (halk mlkiyeti) ve sosyalist alma zerinde kurmaktadr. O, toplumun en ileri snf ve onun gelimesinde nder gtr. Bundan dolay, SSCBde toplumun devletsel nderlii (diktatrlk) ii snfnn ellerindedir. Kyllk, varln zel mlkiyet, ferdi iktisatlardaki emek ve ilkel teknik temelinde kuran ve toprak sahipleri, Kulaklar, tccarlar ve tefeciler tarafndan smrlen, kk, dank reticiler snf olmaktan kp, imdiye kadar var olmam tmyle yeni trden bir snfa dnt. SSCBdeki kyllk smrden zgrdr; almas ve geliri, toplumsal, kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyete, kollektif emee ve modern teknie dayanmaktadr. Kyllk, ii snf ile sk ittifak iinde ve onun nderlii altnda Sovyet Devletinin, iilerin ve kyllerin sosyalist devletinin ynetiminde aktif bir katlma sahiptir. SSCBde sosyalizmin zaferi, kyn kent tarafndan smrlmesine ve kylln kapitalizm tarafndan ykma uratlmasna btn zamanlar iin bir son verdi. Bylelikle, kentle ky arasndaki yzyllarca eski ztlk ortadan kaldrld. Kapitalizmde kyn smrlmesinin merkezi olan kent, sosyalizmde kye iktisadi, politik ve kltrel yardmn merkezi oldu. Kylle toprak sahiplerinin ve Kulaklarn tasfiyesi srasnda ve traktr ve dier makine temini yoluyla sosyalist kent tarafndan yaplan muazzam yardm, ii snf ile kylln ittifakn pekitirdi ve bundan salam bir dostluk yaratt. Ky, sosyalist kentin desteiyle, yeni, gl retici gler kazand. Sanayi ile tarm arasndaki birlik sreci olarak salamlat. Kentle ky arasndaki kar ztl kayboldu. Kylln kentlilere kar eski gvensizliinden ve hatta kininden iz kalmad. Hem kent ve hem de ky sosyalist temeller zerinde gelitiler. ilerle kyllerin karlar arasnda odak bir ey vardr; sosyalist toplum dzeninin pekimesi ve komnizmin inas. SSCBde, devrimden sonra halka katlan eski aydnlarn bir blmnn de mensup olduu yeni bir aydnlar tabakas olutu. Burjuva toplumunda aydnlar esas olarak mlk sahibi snflarn saflarndan tamamlanmaktadr. Kapitalizme hizmet etmekte, onun tarafndan smrlmekte ve iileri ve kylleri smrmesi iin yine ona hizmet etmektedir. Aydnlarn nemli bir blm kapitalizmde vasfsz bir i yapmaya mecbur braklmakta ya da isiz kalmaktadr. SSCBde aydnlarn ezici bir ounluu ii snf ve kyllk kkenlidir. Sovyet aydnlar, smr, tanmaz. alan halka, sosyalizm davasna hizmet eder ve bilgisini verimli olarak kullanabilmek iin btn olanaklara sahiptir. Aydnlar, sosyalizmde, ii snfnn ve kylln yansra, lkenin ynetimine, aktif olarak katlan toplumun eit haklara sahip bir yesidir. 1937de sovyet aydnlar kadrosunun says 9.6 milyon insan kapsyordu ve aile yeleriyle birlikte SSCB nfusunun yaklak yzde 13-14n tutuyordu. SSCBde sosyalizmin zaferiyle birlikte, kafa emei ile kol emei arasndaki yzyllarca eski ztlk ortadan kaldrld. Kafa emeinin temsilcilerinin nemli bir blmnn kol emeiyle alan insanlar smrmeleri iin egemen snflara hizmet etmesi durumu son buldu. Sosyalizmde, iilerle iletme yneticileri, retimin canlanmasna ilgi duyan btnlkl bir alma kollektifi olutururlar. Mlk sahibi snflarn eitim tekeli ortadan kaldrlm olup, bilim tm halkn karna kullanlmaktadr; eitim iilerin ve kyllerin mlkiyetidir.

45 Sosyalizmin zaferi, halk kitlelerinin refah ve kltr iinde yaamasnn gerekli koullarn yaratt. Sosyalizmin ekonomik temel yasasna uygun olarak, gei dneminde, ii snfnn, kylln ve aydnlarn refah dzeyi nemli lde artt. Yoksulluk ve isizlik kayboldu. Krda artk yoksul kyl yoktur: ilerin ve grevlilerin gerek creti ykseldi, kylln gerek geliri byd. SSCBde bir kltr devrimi gerekleti. lk iki be yllk plann sonucunda btn ocuklar, dersler SSCB milliyetlerinin dilinde verilmek zere, genel okul ykmll altna alnd. Geni kapsaml bir renim kurumlar a oluturuldu. ktisadn ve kltrn eitli dallar iin uzman says bir ka misli artt.
Yalnzca emekilere ait olan SSCB ulusal geliri, 1937 ylnda, ayn kalan fiyatlarla, 1913 ylna gre 4.5 misli artt. Byk sanayinin tketim aralar retimi, 1931 ylnda, 1913 ylna gre 6 misli tutuyordu. ilerin ve grevlilerin gerek creti, yalnzca kinci Be Yllk Plan dneminde iki kat artt. lk ve orta okul rencilerinin 1914 ylnda 7.9 milyon olan says, 1937 ylnda 29.6 milyona, yksek okul rencilerinin says 117,000den 547,200e ykseldi. Baslan kitap says 86.7 milyondan 673.5 milyona, gnlk gazete tiraj 2.7 milyondan 36.2 milyona ykseldi.

Sosyalist toplum dzeninin ilkeleri ile uyum iinde Sovyet ktidar, kadnlarn bask altnda tutulmasna bir son verdi. SSCBde, iktisadi, kltrel ve toplumsal-politik yaamn tm alanlarnda kadnlar, gerekten de erkeklerle eit haklara sahiptirler. Kadnlar, eit i iin erkeklerle eit cret elde etmektedirler. Sosyalizmin zaferi, milyonlarca kadna kalifiye i yolunu at. BeYllk Planlar boyunca, kadnlarn saflarndan birok ynetici kadro yetiti. Aydnlar iinde kadnlar, erkeklerle ayn konuma sahiptirler. Kollektif iletme dzeninin zaferi ile birlikte, kyl kadnlarn durumu temelden deiti. Kadn ve erkein konumunda, ferdi kyl iktisadnda olduu gibi, eskiden beri sregelen eitsizlik son buldu. Kadn, kollektifin erkekle ayn deere sahip yesi olarak, toplumsal iktisattaki onurlu yerini alma olanana kavutu. Sosyalizmin zaferi, feodal ve ataerkil kalntlarn bulunduu bir dizi ulusal blgede kadn iinde bulunduu yar kle durumundan kurtard. Ulusal blgelerin kadnlar, tm lkenin kadnlar gibi sosyalizmin aktif kurucular oldular.
1936 ylnda, yksek okullarda kaytl olanlarn %42si meslek okullarna alnanlarn %48i kadnlard. SSCBdeki sanayi yksek okullar rencileri arasnda kadnlarn says, Almanyadaki kadn rencilerin 7 kat, ngilteredekilerin 10 kat ve talyadakilerin 20 katn tutuyordu. 1940 ylnda, SSCBdeki kadn doktor says, 1913 ylna gre 40 kat artt. 1913 ylnda tm doktor says iinde kadnlarn oran %97 tutarken 1940 ylnda doktorlarn yaklak %60 kadnlard.

Sosyalizmin zaferinden ve insann insan tarafndan smrsnn tasfiyesinden sonra, SSCBde artk birbirine dman antagonist snflar ve uzlamaz snf ztlklar yoktur. Sosyalist toplumun snf ilikileri, ii snfnn, kylln ve aydnlarn paralanamaz dostluu ve arkadaa ortak almas tarafndan belirlenmekledir. i snf ile kyllk arasndaki snf farkllklar ve bu snflarla aydnlar arasndaki farkllklar giderek silinmektedir. Kapitalist toplum, onu istikrarszla srkleyen antagonist snfsal ve ulusal ztlklarla sarslrken, antagonist snfsal ve ulusal ztlklar tanmayan sosyalist toplum, btnsellik ve salamlk tarafndan belirlenmektedir. SSCBde toplumsal mlkiyetin ve sosyalist iktisadi sistemin snrsz egemenlii, Sovyet halknn moral-politik birlii, SSCB halklarnn dostluu ve sovyet yurtseverlii gibi toplumsal gelimenin muazzam itici glerinin zerinde gelitii ekonomik temeldir. Bu toplumsal gler de yine ekonomik temeli etkiler ve onlarn gelimesini hzlandrr. SSCBnin sosyalist iktisadnda ve snf yapsnda meydana gelen deiiklikler, devlet st yapsna yansd. Sosyalist Sovyet Devleti gei dneminde gelimesinin iki ana aamasn geirdi. Birinci aama, Ekim Devriminden smrc snflarn tasfiyesine kadar olan dnemi kapsar. Bu aamada, Sovyet Devleti, devrik snf bask altnda tuttu ve lkeyi dardan saldrlara kar korudu. Devlet ayn zamanda, iktisadi-rgtsel ve kltrel-eitsel ilev de grd, ama bu ilev o zaman henz tmyle gelimemiti. Sovyet Devletinin gelimesinin ikinci aamasnda grev, tm lkede sosyalist iktisad yaratmak ve kapitalist unsurlarn son kalntlarn ortadan kaldrmaktan olumaktadr. Smrc snflar bask altnda tutma ilevi ortadan kalkt, onun yerini sosyalist, mlkiyetin korunmas ald; lkenin kapitalist kuatmaya kar askeri savunmas kald. Sosyalist

46 temelin oluturulmas; devlet organlarnn iktisadi-rgtsel ve kltrel-eitsel ilevinin tam gelimesini gvence altna ald. Ortaya kan deiiklikler sonucunda, 1936 ylnda, sosyalizmin ilkelerinin ve temellerinin yasal olarak belirlendii yeni SSCB Anayasas kabul edildi. O, kendisini vatandalarn biimsel haklarnn kda dklmesi ile snrlamamakta, aksine arl bu haklarn reel olarak gvence altna alnmasna vermektedir. SSCB Anayasas, basit bir ekilde, emekilerin alma, dinlenme ve yallkta, hastalkta ve i yeteneinin kaybnda maddi gvence hakkn ve eitim hakkn ilam etmez. Bu haklarn gerekletirilmesi, sosyalist iktisadi sistem, isizliin ortadan kaldrlmas, sekiz saatlik i gn, iiler ve grevliler iin cretli izin, iiler ve grevliler iin resmi sosyal sigorta, emekiler iin geni bir sanatoryum ve dinlenme yurtlar a, ana ve ocuk karlarnn devlete korunmas, genel ilkokul ykmll, cretsiz yedi yllk okul eitimi, yksek okul rencileri iin devlet burslar ve dier maddi nlemler yoluyla gvence altna alnr. Yani SSCBdeki sosyalizmin zaferi, emekilerin haklarnn gerekletirilmesini gerekten de gvence altna alan salam bir ekonomik temel yaratt. Sovyet toplumunun ve SSCB Anayasasnn gerek sosyalist demokratizmi kendisini burada gstermektedir.

Uluslarn ekonomik eitsizliinin ortadan kaldrlmas

Her trl smry ortadan kaldran sosyalizm, uluslarn bask altnda tutulmasnn nedenlerini de kurutur. Sosyalist toplum dzeni, istisnasz btn halklarn iktisadi ve kltrel kalknmasn gvence altna alarak, uluslarn politik, ekonomik ve kltrel eitsizliini ortadan kaldrr. zel mlkiyet ve sermaye insanlar kanlmaz olarak birbirinden uzaklatrr, ulusal ekimeleri kztrr ve ulusal basky glendirirken, kollektif mlkiyet ve emek de kanlmaz olarak insanlar birbirine yaklatrr, ulusal ekimenin zeminini yok eder ve ulusal basky ortadan kaldrr. Nasl ki kapitalizm ulusal bask olmadan yaayamazsa, sosyalizm de ezilen uluslarn kurtuluu olmakszn, ulusal zgrlk olmakszn yaayamaz.* SSCBde proletarya diktatrlnn kurulmas ile birlikte, uluslarn politik eitsizlii ve ulusal bask ve smrgesel smr sistemi ortadan kaldrld. imdi artk sz konusu olan, milliyetlerin ekonomik eitsizliini ortadan kaldrmak ve bir dizi halkn gemiten miras kalan ekonomik ve kltrel geriliine bir son vermekti. Bu grev, ancak sosyalist ina sreci iinde zme ulatrlabildi.
Rusyann ulusal evre blgelerinin nfusundan yaklak 25 milyon insan, kapitalizm ncesi gelime aamasnda yaamaktadr; bunlardan 6 milyon insan, henz ziraatn tannmad ve henz ataerkil centil dzenin yaand hayvan yetitiricisi kabilelere mensuptur. Kendilerini saysz feodal ve ataerkil kalntlardan kurtarmalar, smrgesel unsurlarn kalntlarn kurutmalar iin ulusal evre blgelerin halklarna yardm edilmeli ve sosyalist bir iktisat ina etmeleri iin bu halklara olanak tannmalyd.

Daha nce de ortaya konduu gibi, emperyalizmin boyunduruunu atm olan geri kalm lkeler, proletarya diktatrlnn ileri lkelerinin yardmyla, kapitalist gelime aamas gemeksizin, yava yava sosyalizmin inasna geebilirler. Proletarya diktatrl lkesinde geri halklar, bu kapitalist olmayan gelime yolunu ileri halklarn yardmyla geerler. Rus halknn ve SSCBnin dier halklarnn yardmyla, ulusal evre blgelerin geri kalm halklar, kapitalist gelime yolunda yrmeden, ataerkil ve feodal iktisadi biimlerden sosyalizme doru muazzam bir srama gsterdiler. SSCBde sosyalizmin inas, her halkn ekonomik koullarndaki zelliklerin, tarihsel gelimenin, yaam tarznn ve kltrnn zenli bir ekilde gz nnde tutulmas ile gerekletirildi. SSCBde, burjuvazi ve toprak sahipleri dzeninden miras kalan eitli milliyetlerin iktisadi ve
*

J.V. Stalin, Ulusal Sorunda Partinin Acil Grevleri zerine, bkz. J.V. Stalin, Eserler, C.5, s. 16. Almanca. [Trke bask; Eserler, C.5, s. 26, nter Yaynlar]

47 kltrel gelimelerdeki gerek farkllk, ileri merkezi Rusya ile gemite geri kalan ulusal evre blgeler arasndaki farkllklar ortadan kaldrld. arlk Rusyasnn eski ulusal evre blgeleri, smrgelerden ve yar-smrgelerden bamsz ve gelimi devletlere Sosyalist Sovyet Cumhuriyetlerinedntler. Eski geri kalm ulusal cumhuriyetlerde ve blgelerde, byk bir sosyalist sanayi yaratld, kollektif iktisat dzeni kuruldu ve ii snfnn ok sayda kalifiye iiler de arasnda olmak zere ulusal kadrosu yetitirildi. Ulusal evre blgelerin muazzam iktisadi kalknmasna emekilerin maddi refah dzeyinin hzl bir bymesine ve kltr dzeyinin muazzam bir ykselmesi elik etti.
SSCB sanayiinin genel yksek byme temposuyla, ulusal cumhuriyetlerdeki sanayi zellikle hzl bir ekilde byd. Byk sanayinin brt retimi, 1940 ylnda, 1913 ylma gre, tm SSCBde 12 kat, Kazakistan SSCde 20 kat, Grcistan SSCde 27 kat, Krgzistan SSCde 153 kat ve Tacikistan SSCde 308 kat artt. Sovyet iktidar altnda 48 halk grubu ilk kez yaz diline kavutu. Devrimden nce ulusal evre blgelerin nfusunun son derece ezici ounluu okuma-yazma bilmezken, sosyalist devrim, daha 1939 ylnda ulusal cumhuriyetlerin nfusunun ezici ounluunun okuyup yazabilmelerini salad. lk ve orta dereceli okullarn renci says, 1940 ylnda 1914/15e gre, Azerbaycan SSCde 9 kat, Ermenistan SSCde 9.4 kat, Kazakistan SSCde 10.9 kat, Trkmenistan SSCde 35 kat, Krgzistan SSCde 47 kat, zbekistan SSCde 73 kat, ve Tacikistan SSCde 822 kat ykseldi.

Sosyalizmin inas, uluslann karakterini temelden deitirdi. Toplumsal ilikilerin devrimci dnm sonucu, kapitalist toplumu oluturan burjuva uluslarn yerine, eski burjuva uluslar temelinde oluan yeni, sosyalist uluslar geti. Kapitalizm, uluslar zt karlara sahip snflara ve gruplara blerken, sosyalizm uluslar toplumsal mlkiyet ve ayn karlar temelinde birletirir. Her sosyalist ulus btnlkldr ve ii snfnn nderlik ettii emekilerden oluur. Sosyalizmin zaferi, SSCB halklarnn ekonomi ve politik karlarnn birliini pekitirdi ve bu halklarn biimsel olarak ulusal, ierik olarak sosyalist kltrlerinin geliip serpilmesine yol at. Sovyetler Birlii, halklarn kardee ortak almasna dayanan ve ulusal sorunun yalnzca hangi yoldan zlebileceinin rneini veren en salam ve yaama yeteneine en sahip uluslar devletidir.

Sovyetler Birliinin sosyalizmden tedricen komnizme gei dnemine girmesi

Sosyalizmin zaferi ile birlikte, SSCB yeni bir gelime aamasna, sosyalizmden komnizme tedricen gei aamasna girdi. Komnizm, snflarn ve snf farkllklarnn olmad, tm retim aralarnn halk mlkiyeti olduu, retici glerin dzeyinin retimde bir bolluu gvence altna ald ve toplumsal hayatn ynlendirici ilkesinin herkes yeteneine gre, herkese gereksinimine gre ilkesi olduu toplumsal dzendir. Sosyalizm ve komnizm, bir ve ayn sosyo-ekonomik formasyonun, komnist toplum dzeninin iki aamasdr. Burada sosyalizm, komnist formasyonun bir alt aamas ve komnizm, bu formasyonun daha olgun, daha yksek aamasdr. Sosyalizmin gelimesi, komnizmin maddi retim temelinin yaratlmasna, bir rn bolluuna, halkn refahnn ve kltr dzeyinin muazzam bir ekilde bymesine yol aar. Bylelikle, toplumun sosyalist gelime aamasnn tamamlanmas, ayn zamanda komnizme tedricen gei anlamna gelmektedir. Tm halkn ii snf, kyllk ve aydnlar komnist toplum dzeninin kurulmasna derin bir ilgisi vardr; btn emekiler, toplumun maddi refah dzeyinin emsalsiz bir dzeye eritii ve kltrn en yksek olgunlua vard komnizmin inasnda aktif olarak almaktadrlar. Komnizm yolunda nemli bir dnm noktas, nc Be Yllk Pland. lk buuk yl iinde (1938den 1941 Haziranna kadar), nc Be Yllk Plann buna denk den grevleri baaryla yerine getirildi. Sonu, sanayinin ve zellikle byk sanayinin nemli lde bymesi ve tarmn daha da salamlamas ve daha da bymesi oldu. Sovyet halknn komnizmin inas dorultusundaki barl ve yaratc almas, 1941 ylnda, faist Almanyann ve onun uaklarnn SSCBye saldrs ile kesintiye urad.

48 Sovyetler Birliinin Byk Anavatan Sava (1941-1945), Rusya tarihinde var olan btn savalarn en ar idi. Sava, SSCBnin dnyann en salam ve yaama yeteneine en ok sahip devletine ve toplum dzenine sahip olduunu kantlad. Sovyet dzeni, kendisini yalnzca barl ina yllarnda iktisadi ve kltrel bir canlanmaya ulamak iin en iyi biim olarak deil, ayn zamanda sava dnemlerinde de dmann paralanmas iin halkn btn glerinin seferber edilmesinin en iyi biimi olarak kantlad. lke savunmasnn sava zamanlarnda kullanlan gl ekonomik temeli, daha henz sava ncesi be yllk planlar yllarnda sanayiletirme ve kollektifletirme politikasnn yrtlmesi temelinde yaratld.
1940 ylnda SSCBde, 15 milyon ton ham demir, yani 1913 ylnn hemen hemen 4 kat; 18,300,000 ton elik, yani 1913 ylnn 4.5 kat; 166 milyon ton kmr, yani 1913 ylnn 5.5 kat; 31 milyon ton petrol, yani 1913 ylnn 3.5 kat; 38,300,000 ton meta tahl, yani 1913 ylndan 17 milyon ton daha fazla; 2,100,000 ton ham pamuk, yani 1913 ylnn 3.5 misli fazla, retildi.

Sosyalist, toplum dzeni, SSCBde en ksa zaman iinde, iyi rgtlenmi ve hzla byyen bir sava sanayii yaratmay mmkn kld. Sovyet Devletinin ekonomik temelinin dman devletlerin ekonomik temelinden daha fazla yaama yeteneine sahip olduu kantland. Sosyalist plan ekonomisinin stnl sonucu, Sovyet Devleti, lkenin bir dizi blgesinin geici olarak kayb sonucu ortaya kan muazzam zorluklar altnda, gerekli maddi ve mali aralar ve iglerini byk lde zamannda hazrlayabildi ve efektif olarak mevzilendirdi. Sovyet devleti, byk lde yeni iletme kurdu ve sanayi retiminin zafer iin gerekli olan youn bymesini gvence altna ald. lke iktisadna verilen muazzam zararlardan bamsz olarak, sosyalist birikimin yksek dzeyi, savan sonlarna doru sava ncesine gre sanayiye daha byk lde ara yatrlmas gvence altna alnd. Sava srasnda sanayi retiminin teknii ve rgtlenmesi srekli olarak mkemmelletirildi, Sovyet silahlarnn nicelii ve nitelii hzla ykseldi. nemli tarmsal blgelerin dman tarafndan geici olarak igal edilmesinden bamsz olarak, Kolhozlar ve Sovhozlar, orduya ve lkeye nemli bir kesinti olmakszn besin maddeleri ve sanayiye hammadde temin ettiler. Kollektif iktisat dzeni, savan etin snavn baard ye yaam glerini kantlad. Sovyet kadnlar ve genlii de dahil olmak zere, ii snf, kyllk ve aydnlar byk bir fedakarlk gsterdi ve byk bir enerji ile altlar. Btn halk kapsayan sosyalist yardma byk sonular gsterdi. Ar sanayi ve savunma sanayiindeki emek retkenliinin ykselmesi ile, maliyet masraflarnn nemli lde dmesi saland. Bu, silah retiminin gl bir ekilde geniletilmesini mmkn kld. Sosyalist toplumun moral-politik birlii, halklarn dostluu ve Sovyet yurtseverlii, Sovyet insanlarnn cephedeki ve cephe gerisindeki kahramanlklarnn kaynayd. lke savunmasn yneten Komnist Partisi halkn btn glerini dmann yenilgiye uratlmas iin ustalkla mevzilendirdi. Sosyalizmin tayin edici stnlkleri ve Sovyet cephe gerisinin sarslmaz salaml, Sovyetler Birliinin bir ok Avrupa lkesinin yardm kaynaklarn elinde bulunduran emperyalist Almanyaya ve emperyalist Japonyaya kar lm kalm mcadelesi iinde iktisadi ve askeri zafer kazanmasn salad. Sovyet halk, yalnzca lkesinin zgrln ve bamszln, kendisinin sosyalist kazanmlarn savunmak ve korumakla kalmad, ayn zamanda Avrupa halklarn faist boyunduruktan ve dnya kltrn faizmden kurtard. Sava, SSCBnin halk iktisadna muazzam kayplar verdi. Dnyann en gl kapitalist devleti de olsa, bu lde zarar alan her kapitalist devlet, kanlmaz olarak dzinelerle yl geri itilir ve ikinci dereceden bir gce dnrd. Ama SSCB, sosyalist toplum dzeninin stnl sayesinde, savan sonularn ama eklindeki son derece ar grevin stesinden baaryla geldi. Sava dman zerindeki zaferle bitiren Sovyetler Birlii, bir ka yl iinde, kendi gcyle, yalnzca sava ncesi retim dzeyine ulamakla kalmad, ayn zamanda bunu geni lde at. Ana grevleri, lkenin tahrip edilen blgelerini yeniden ina etmek, sanayide ve tarmda sava ncesi dzeyi yeniden ina etmek ve bundan sonra da bu dzeyi nemli lde amak olan Drdnc Be Yllk Plan (1946-1950) yerine getirildi. Drdnc Be Yllk Plan, sanayi asndan

49 sresinden nce yerine getirildi. Drdnc Be Yllk Plann baaryla yerine getirilmesi, Sovyet toplumunun ekonomik ve kltrel gelimesinde byk bir ilerleme demekti. SSCBnin komnizme doru gelimesinin gvence altna alnmas Beinci Be Yllk Plann grevi ve Komnist Partisi ve Sovyet Devletinin bunu takip eden dnemde sosyalist retimin ve halkn tketiminin yeni bir canlanmas zerine ald kararlarn konusudur. SSCBde sosyalizmin zaferi, byk bir uluslararas neme sahiptir. Bu, dnya emperyalist sistemine, onun temellerini daha fazla sarsan gl bir darbeydi. Sosyalizmin pekimesi, halk iktisadnn sosyalist sisteminin kapitalist sistem zerindeki stnln btn aklyla kantlad. Kendilerinden nceki retim tarzlarna kar stnlklerini kantlayabilmek iin kapitalizm yaklak olarak yz yla ve feodalizm yaklak olarak iki yz yla ihtiya duydu. Sosyalist iktisadi sistem, kapitalizm karsndaki tartlmaz stnln daha henz gei dnemi yllarnda, yani yirmi yldan az bir zamanda kantlad. i snfnn devrimci dnya gr olarak Marksizmin doruluu, Leninist sosyalist devrim teorisinin doruluunu pratikte kantlad. Bu, emeki kitlelerinin ii snfnn gcne, btn dnyada sosyalizmin nihai zaferine olan inancn pekitirdi.

Ksa zet
1 Kapitalizmden sosyalizme gei dneminin sonucunda, SSCBde btn iktisat dallarnda kapitalist unsurlar tasfiye edildi ve sosyalist sistem halk iktisadnn tek sistemi oldu. Sosyalist toplumun ekonomik temeli yaratld. Sosyalizmin zaferi, ifadesini ve yasal belirlemesini SSCB Anayasasnda dnyann en demokratik anayasasnda buldu. 2 Sosyalizm, retim aralar zerindeki iki biimiyle devlet mlkiyeti (halk mlkiyeti) ve kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyeti toplumsal mlkiyete dayanan bir toplum dzeni, insann insan tarafndan smrsnn olmad, retimin srekli olarak ykselmesi yoluyla emekilerin byyen gereksinimlerini mmkn olduunca tam olarak tatmin etmek amacyla halk iktisadnn planl olarak gelitirdii ve yaplan ie gre dalm ilkesinin gerekletirildii bir toplum dzenidir. 3 Sosyalist toplum iki dost snftan ii snf ve kyllkten ve btn kkleriyle ii snfna ve kylle bal olan aydnlardan oluur. Sosyalizmin zaferi, emekilerin maddi ve kltrel durumlarnn temelden iyiletirilmesine, kentle kr arasndaki, kafa emeiyle kol emei arasndaki ztln ortadan kaldrlmasna, uluslar arasndaki eitsizliin ortadan kaldrlmasna ve yeni, sosyalist uluslarn olumasna yol at. 4 Sosyalizmin zaferi ile birlikte, SSCB, sosyalizmden komnizme tedricen gei aamasna girdi. Sosyalist toplum dzeninin stnl sayesinde, SSCB, Byk Anavatan Savanda iktisadi ve askeri zafer kazand. Savatan sonra, Sovyetler Birlii, en ksa zamanda halk iktisadn yeniden ina etti ve yeni ve gl bir iktisadi ykselie ulat ve komnizme doru yoluna baaryla devam etti. SSCBde sosyalizmin zaferi, dnya apnda tarihsel bir neme sahiptir ve sosyalizmin kapitalizme kar stnln pratikte kantlad.

50

B HALK KTSADININ SOSYALST SSTEM

51

Blm XXVI SOSYALZMN MADD RETM TEMEL

Sosyalizmin maddi retim temelinin temel zellikleri
lkenin sosyalist sanayilemesi ve tarmn kollektifletirilmesindeki iki temel dnm sonucu, SSCBde sosyalizmin maddi retim temeli yaratld. Sosyalizmin maddi retim temeli, en gelimi teknik ve smrden kurtulmu emekilerin emeine dayanan halk iktisadnn btn dallarndaki makinesel byk retimdir. Sosyalizmin maddi retim temeli, kapitalizmle karlatrldnda, makinesel byk retimin yeni, daha yksek bir gelime aamasn tekil eder ve kapitalist toplumun maddi retim temelinden temelden ayrlr. Sosyalist retimin, toplumsal mlkiyet yoluyla retim aralarna baldr ve planl olarak tm toplumun karna geliir. Bymesi, retim aralar zerindeki zel mlkiyetten kaynaklanan engellerle karlamaz. Sosyalist retim, dnyann en byk ve en yksek derecede younlam retimidir. Kendisini Sovyetler Birliinde koruyan sosyalist dzen, yalnzca sanayide deil, ayn zamanda tarmda da byk retimin snrsz egemenlii demektir; kapitalizmde ise tarmda ferdi kyl iktisad sayca ar basmaktadr. Sosyalist retim, dnyann en yksek derecede makineletirilmi retimidir. Burjuva toplumunda makineler smrnn bir arac olarak hizmet eder ve ancak ii cretlerindeki tasarruflar yoluyla kapitalistlerin krn bytrlerse retime sokulurlar. Sosyalizmde ise topluma emek tasarrufunda bulunduu her yerde makine kullanlr. Makine, sosyalist toplumda iilerin ve kyllerin ilerini kolaylatran ve halkn refahn ykselten gl bir ara olmutur. Sosyalist toplumda isizlik olmadndan, makine, emekilere kar bir rakip olarak kamaz. Bu nenden tr, makinelerin retimde kullanlmas, emekilerin byk onay ile karlanr ve makinelerin kullanm alan, kapitalizmle karlatrldnda anormal lde geniletilir. retim aralar zerindeki zel mlkiyetin tasfiyesi sonucu, ileri bilimin ve tekniin kazanmlar, sosyalizmde tm toplumun ortak maldr. Sosyalist iktisatta, teknik ilerlemeyi yapay olarak durdurmak eklindeki kapitalist tekellerin bencil karlar iin uygulanan bir yntem mmkn deildir. Tm toplumun gereksinimlerini giderme grevi gden sosyalist retim, tekniin srekli olarak gelitirilmesini ve mkemmelletirilmesini gerektirir; sz konusu olan eski tekniin yerine yenisini ve yenisinin yerine de en yeni teknii geirmektir. Buradan iktisattaki byk yatrmlarn zorunluluu doar. Halk iktisadnn en nemli retim aralarn ve birikim aralarn elinde younlatran sosyalist devlet, btn retim dallarnda kapitalizmin ulaamayaca lde yatrmlarda bulunabilir. Sosya1izmde teknik gelime, kapitalizmden farkl olarak eski tekniin yk tarafndan ksteklenmez. Sovyet sanayii ve tarm, modern bilimin ve tekniin sunduu en yeniyi ve en mkemmeli temsil eder. SSCBnin halk iktisad, en yeni retim teknii aygtna sahiptir. Sosyalizm, bylelikle, tarm da aralarnda olmak zere, btn retim dallarna modern makinesel tekniin tutarl bir ekilde yerletirilmesinin gvencesini verir. Buna karn kapitalizmde tarm ve hatta baz sanayi dallar arlkl olarak kol gcne dayanmaktadr. Sosyalizmde retimde faaliyet gsterenlerin konumu temelden deiir. ilerin, kollektif kyllerinin ve aydnlarn smrden kurtulmu emekleri, sosyalist toplumun varlk temelidir. Emekiler, smrcler iin deil, kendileri iin, toplum iin almaktadrlar; bundan tr de, retimin en gelimi teknik temelinde mkemmelletirilmesine ve var olan teknik aralardan en iyi ekilde yararlanmaya derinden ilgi duyarlar. Sosyalizm, ayn zamanda, emekilerin genel kltr dzeylerinin ve teknik kalifikasyonlarnn [vasflarnn N] srekli ve hzl bir ekilde

52 ykselmesine yol aar. Btn bunlar, emekilerin retimin ve i aralarnn gelimesindeki yaratc faaliyetini belirler. iler, kollektif kyller ve aydnlar, teknik ilerlemeye kayda deer katkda bulunmakta, eski teknik normlar amakta ve yeni ve srekli olarak artan yksek normlar zmsemektedirler. Kapitalizmden farkl olarak sosyalizm, retici glerin kesintisiz ve hzl bymesini gvence altna alr.

Sosyalist sanayi
Sosyalist sanayi, toplumsal mlkiyet temelinde tm lke apnda birleik olan yksek derecede younlam, teknik olarak ileri sanayiyi temsil eder. Sosyalist sanayi halk iktisadnda, nder rol oynar; halk iktisadnn btn dallarn modern bir teknikle donatr. Buna, retim aralarnn hzl bir ekilde bymesi ve makine yapmnn yksek gelime dzeyi yolu ile ulalr. Ar sanayi, sosyalist iktisadn ana temelidir. Sanayi, halkn tketiminin ykseltilmesi asndan son derece nemli bir rol oynar. Hafif sanayi ve besin maddeleri sanayiinin teknik olarak modern donatlm dallar, kitle gereksinim mallarnn retimini yldan yla artrmaktadrlar. Sosyalizm, sanayinin teknik dzeyini rnei grlmemi yksek bir dzeye getirdi. retim teknii ve sanayi retiminin modern teknik aralarla donatlmas asndan SSCB sanayii, dnyada ilk sray almaktadr.
SSCB sanayiinin retim yatrm fonu, 1953 ylnda, 1940 ylna gre iki kat ve 1913 ylna gre 22 kat artt. Byk sanayinin brt retimi, 1953 ylnda, 1913 ylna karn (denk fiyatlarla) 30 kat artt. Sanayi retimi 1940 ylyla karlatrldnda, 1953 ylnda, 2,5 kattan fazla, makine sanayii hemen hemen 4 kat artt. Ar sanayinin en nemli dalnda 1953 ylnda 1913 ylna gre u retim artlar kaydedildi: Kmr 29 milyon tondan 320 milyona, petrol 9 milyon tondan 52 milyon tona, elik 4.2 milyon tondan 38 milyon tona, imento 1.5 milyon tondan 16 milyon tona, elektrik 1.9 milyar kilovattan 133 milyar kilovata. Makine sanayii, 1938de %27 ve 1950de %39la sanayi retimindeki yerini ald. Makine sanayii sava ncesinde tm sanayi retiminin ABDde % 17.6sn, Almanyada %14.6sn ve ngilterede %16.2sini tutmaktayd.

Sosyalist sanayi, dnyann en younlam sanayiidir. retimin younlamas, sosyalizmde planl olarak geliir ve retimin tm toplumun karlar dorultusunda genel bir bymesi ile ba baa yrr. Buna karn kapitalizmde ise, younlama kendiliinden olur ve buna kk ve orta iletmelerin ykm ve k ile tekel egemenliinin kurulmas elik eder. Biz, en younlam sanayi lkesiyiz. Bu sanayimizi en iyi teknik temelinde ina edebileceimiz ve bunun sonucu olarak ei grlmemi bir emek retkenlii, ei grlmemi bir birikim temposu elde edebileceimiz anlamna gelir.* Younlama biimlerinin en nemlilerinden biri retimin kombinasyonu sosyalizmde geni apl bir gelime gsterir. retimin kombinasyonu, hammaddeyi ve yakt maddelerini daha. iyi kullanma, tama masraflarn drme ve retim srecini hzlandrmay mmkn klar.
SSCB sanayiinde, 1940 ylnda, yllk retim verimi (1926/27nin fiyatlaryla) 5 milyon rublenin zerinde olan iletmelerde btn iilerin %71i ve tm retimin %84 ve 1950 ylnda artk btn iilerin %79u ve tm sanayi retiminin %92si younlamt. SSCB ve ABDdeki sanayinin younlamasna ilikin veriler (kolaylk olsun diye her iki lkeye ilikin olarak iilerin, grevlilerin ve memurlarn says alnmaktadr) karlatrldnda, u sonu kmaktadr: 1950 ylnda SSCBnin imalat sanayiinde btn ii ve grevlilerin %62si tm sanayi retiminin %70ini reten 1000den fazla insann alt iletmelere dmektedir; buna karn ABDnin imalat sanayiinde, sava sonras (1947) verilerine gre 1000den fazla insan altran iletmeler, btn iilerin %32sini altrmakta ve sanayi rnlerinin %34n retmektedirler.

J. Stalin, darecilerin Grevleri zerine bkz.: J. Stalin, Leninizmin Sorunlar, Berlin 1954, s. 457.

53 SSCBde sanayi iletmelerinin uzmanlamas, retimin artan younlamasyla ba baa yrmektedir. Sanayi retiminin uzmanlamas, iletmenin belli bir rnn, paralarnn, yedek paralarnn retimine ya da bir rnn retimindeki tek tek imalat seyrinin gerekletirilmesine gre ynlendirilmesi demektir. SSCBdeki uzmanlama, toplumun tek tek iletmeler arasndaki iblmnden doan avantajlardan planl bir ekilde yararlanmasnn ifadesidir. Uzmanlama, yksek verimli donanmlarn kullanma sokulmasn ve standartlamann ve seri halinde kitle retiminin geni lde kullanma sokulmasn mmkn klmaktadr. Sosyalizmde, sanayi iletmelerinin planl ibirlii, yan bir eyann imalatna ortaklaa katlan, ama iktisadi ynden bamsz olan iletmeler arasnda srekli bir retim ba kurulmas geni apl bir gelime kazanr. letmelerin ibirlii, uzun tama yollarndan kanmak iin, ncelikle tek tek iktisat alanlar iinde rgtlenir. letmelerin planl ibirlii, toplumsal emein retkenliinin artrlmasnn nemli bir faktrdr. Sanayinin gelimesi ve teknik olarak yeniden donanm ile birlikte, ii snfnn sayca bymesi ve iilerin kltrel ve teknik dzeylerinin ykselmesi babaa yrr. Makine kullanmnn genel kural olarak iilerin nemli bir blmnn kalifikasyonlarnn kaybna bal olduu kapitalizmin tersine, sosyalizmde yeni teknik aralarn kullanlmas, vasfl iilerin mutlak ve grecel saysal olarak bymesine ve niteliksiz kol iilerinin saysnn mutlak ve grecel olarak azalmasna yol aar. Mhendislerin ve teknik personelin says srekli olarak artar. SSCBde, Marxa gre (ekstraktif sanayi, imalat sanayii ve tarmn yansra) maddi retimin drdnc daln tekil eden verimli ve teknik olarak en ileri bir ulatrma sektr oluturuldu. Ulatrma sektr, lkenin btn iktisat dallarn bir btn1k halinde birletirir ve maddi deerlerin retiminde ve datmnda nemli bir rol oynar. Ulatrma sektr, hzl bir byme kazanan ve tek tek retim dallar arasndaki ok ynl balarla belirlenen sosyalist plan iktisadnda nem kazanr. Demiryollarnn rolne deinirken Lenin, bunlarn sosyalizmin tmyle kendilerine dayand, kentle kr, sanayi ile tarm arasndaki en sk balarn grnm biimlerinden biri olduunu belirtti.* Tm ulamn (demiryolu, denizyolu, kara ve hava tamacl) toplumun elinde younlamas, kapitalizm iin karakteristik olan eitli ulam dallar arasndaki rekabet mcadelesini ortadan kaldrd ve bunlarn almalarnn planl bir ekilde koordine edilmesini mmkn kld. SSCBde btn ulam dallarn planl bir ekilde birletiren ve btn lke iin btnlkl bir ulam sistemi oluturuldu. Sosyalizmde btnlkl ulam sistemi, tama tekniinin en yeni kazanmlarna dayanr: En modern tipte yksek randmanl tekerlekli malzemenin kullanlmas, ykleme ve boaltma almalarnn mekanize edilmesi, ula hatt iktisadnn mkemmelletirilmesi vs. SSCBde ulatrma yatrm fonu, 1953 ylnda gre 1913 ylna gre 7.7 kat artt. Btn ulatrma dallarnn tad mal yk, 1913den 1953e kadar 8 kat, demiryollarnn mal yk 12 kat artt.

Sosyalist tarm
Eskiden dank olan kyl iktisatlarnn toplumsallatrlmas, Kolhozlarn ve Sovhozlarn kurulmas, geni temelde makine kullanlmasn ve tarmda ileri bir tarmsal tekniin yerletirilmesini, mmkn kld ve tarmsal rnn artrlmasnn koullarn yaratt. Toplumsal mlkiyete dayanan SSCBnin sosyalist tarm, dnyann en youn ve en yksek derecede makineletirilmi tarmdr. Tarmsal byk iletmeleri Kolhozlar, Makine ve Traktr stasyonlar ve Sovhozlar kapsar.
*

V.. Lenin, Btn Rusya Merkez Yrtme Komitesinin 29 Nisan 1918deki Oturumunda Acil Grevler zerine Rapora likin Son Sz; bkz.: V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXVII, s. 277, Rusa.

54 Kollektif kyllerin ye toplantlarnn kararyla 1950 ve 1951de gerekleen Kolhozlarn birletirilmesi sonucu, Kolhozlarn iletme bykl nemli lde artt. SSCBde, 1950deki 254,000 Kolhozun yerine, 1954de 93,000 Kolhoz vard. Birletirmeden nce Kolhoz bana den ortalama ekilebilir alan 589 hektarken, birletirmeden sonra 1693 hektard. Makine ve Traktr stasyonlar, Kolhozlara, makinesel byk retimin maddi-teknik temelini salad. Sovyet Devleti, tahl, keten, pamuk ve eker pancar ekim blgelerinde ve kentlere yakn blgelerde geni apl bir Makine ve Traktr stasyonlar a yaratt. Hayvanclktaki youn alma srecini makineletirmeye hizmet eden hayvancla zg makine istasyonlar ve topran sulanmas ve ayrlarn ve meralarn slah ve topran sulanmas amacyla ayr slah istasyonlar kuruldu. Elektrik enerjisinin kollektif iktisadi retimde kullanlmas amacyla, elektro-traktr istasyonlar oluturuldu. Kolhozlarn retim dalna gre, btn MTler bunlara denk den tarmsal makinelere ve kalifiye zamanlara sahip bulunmaktadrlar. 1954 ylnda, Sovyetler Birliinde, Kolhozlar iin alan ve tarmsal retimin btn dallarnn yksek makineleme dzeyini salayan 9000 MT ve dier uzmanlam istasyonlar vard. SSCB tarmnda byk devlet iletmeleri, modern teknikle donatlm Sovhozlar byk bir rol oynamaktadrlar. 1954 ylnda tahl, pamuk, hayvanclk (et ve st retimi, domuz, koyun, at yetitiricilii) ve dier iletmeler gibi yaklak 5000 Sovhoz vard. Sosyalist sanayi, tarm en modem teknikle donatt. Tarla ekiminin zelliklerine uygun olarak, en nemli tarmsal ilerin ekim, tohumlama, tohum bakm ve rn toplama yerine getirilmesi amacyla, traktrlerle alan bir makine sistemi oluturuldu.
1954 ylnda, SSCB tarmnda (15 beygir gc kuvvetinde traktr hesabyla) 1,260,000 traktr, 326,000 kombina, 370,000 kamyon ve ok sayda dier tarmsal makine vard. Bununla bant ierisinde, tarmsal ilerin makineletirilmesi gl bir ekilde artt. Makinelerin kullanma sokulmas sonucu, tarmn enerji kaynaklarnn yaps temelden deiti. 1916 ylnda, tarmn btn enerji kaynaklarndan %99.2si ekim hayvanlarna ve %0.8i makinelere dyordu. 1940 ylnda ekim hayvanlarna %22 ve makine iletmesine %78, 1954 yl banda ise ekim hayvanlarna %9 ve (%35i traktr, %29u kamyon, %15i kombina motorlar, %3 motorlu tesislere ve %9u dier motorlara olmak zere) %91i makinelere dyordu.

Tarmn sosyalistletirilmesi ile birlikte, yzyllarca eski ekim deitirme usul ortadan kaldrld ve yeni ve dnyann en ileri ziraat sistemi oluturuldu. Bu sistemin temel zellikleri unlardr: En modern teknik aralarn ve ileri zirai bilimin kazanmlarnn tarmsal retimde kullanma geni lde sokulmas; tohum bitkilerinin, sebzelerin ve teknik kltrlerin ekiminin geni lde gelitirilmesiyle doru rn srasnn yerletirilmesi, suni ve organik gbre aralarnn kullanm, kuraklk blgelerindeki topran sulanmas, bataklklarn kurutulmas vs. Sosyalist tarm iletmesinin doru bir uygulanmas, eitli kltrlerin, ncelikle de kendi gereksinimleri iin, ekildii kk kyl iletmesinin evrenselliini ve genelde bir tek kltr (mono-kltr) zerinde uzmanlam kapitalist iletmelerin tek ynl gelimesini dtalar. Sosyalist tarm iletmesinin uzmanlamas, tek tek blgelerin doal ve ekonomik koullarna bal olarak planl bir ekilde ana dallarn saptanmas ve bunun yan sra tamamlayc dallarn gelitirilmesinde ifadesini bulur. Yani, uzmanlama, ana ve tamamlayc dallarn doru koordinasyonu koullarnda, ok dall iktisadn gelimesini dtalamaz. Tersine koul klar. Sosyalist tarmsal byk iletmenin en nemli stnlklerinden biri, topran retken olarak kullanld ve i glerinin retken bir ekilde mevzilendirildii ok dall, karmak iktisat iin en byk gelime olanaklarn sunmasnda yatmaktadr. Tarm iletmelerinin birletirilmesi ve teknik yeniden donanm ile birlikte, tarm iin modern ve ileri teknie egemen olan zirai bilgilere sahip yeni uzman glerin yetitirilmesi yanyana yrr. SSCBde, zirai bilimin kazanmlar, tarihte ilk kez geni kyl kitlelerinin ortak mal oldu. Yeni tekniin kitle halinde kullanma sokulmas, makineletirilmi tarmn yeni mesleklerini ortaya kard: Traktrcler, kombina srcleri, kamyon srcleri, mekanikerler, bier-dver, keten biim ve pamuk toplama makineleri srcleri vs. Kollektif iktisat dzeni, yzbinlerce vasfl retim yneticisi ve rgts yaratt: Kolhoz bakanlar, tugay yneticileri, ziraatlar, hayvan teknisyenleri, iftlik yneticileri vs.

55 Tarmn, sosyalist yeniden yaplanmas, hektar bana den rnn ve hayvancln retkenliinin sistemli bir ekilde artrlmasnn ve tarmsal rnn alabildiine bymesinin btn koullarn yaratt.

Sosyalizmde teknik ilerlemenin yollar

Sosyalizmde teknik ilerlemenin ana hatlar unlardr: retimin makineletirilmesi ve otomatikletirilmesi, halk iktisadnn elektrikletirilmesi, kimyann retimde geni lde kullanlmas. Makineletirme, kol gcne dayanan emein yerine makineye dayanan emein geirilmesi demektir. srecinin tutarl makineletirilmesi, sosyalizmde ekonomik bir zorunluluktur. Sosyalist retimin srekli ve hzl bymesi, yalnzca tekniin srekli olarak mkemmelletirilmesi, o olmakszn sosyalizme zg olan retimin yksek temposunun ve muazzam boyutlarnn salanmasnn hi bir ekilde mmkn olmad, tayin edici gtr. SSCBde halk iktisadnn btn dallarndaki en nemli ve youn emee dayanan retim sreleri tutarl bir ekilde makineletirilmektedir. Sosyalist retimin makineletirilmesi, yeni, slah edilmi makinelerin ve mekanizmalarn ve ileri teknolojik srelerin kullanma sokulmas ile gereklemektedir.
SSCB sanayiinde, retimin makineletirilmesi, kapitalizmin hibir zaman gsteremedii bir dzeye ulat. Devrimden nce tmyle ar kol emeinin egemen olduu kmr madenciliinde, daha henz 1940 ylnda havzlerin, elektrikli tama aralarnn ve ykleme aygtlarnn geni lde kullanma sokulmas sonucu, kmr kesme ve delme ilemleri %94.8, karm alannda ykleme %86.5 orannda makineletirildi. Sava sonras dnemde kmrn kesilmesi, karlmas ve karm alannda yklenmesi, yeraltnda tanmas ve kmrn tren vagonlarna yklenmesi tmyle makineletirildi. Byk baarlar, dier sanayi dallarnn makineletirilmesinde kaydedildi. rnein, hidroelektrik santrallerinin inasnda, Sovyet tekniinin yeni yksek randmanl taraklar, buldozerler, emici taraklar ve dier makineler gibi mkemmel rnleri kullanld. Ural Makine letmelerinin hacmi 14 metrekp tutan yrr kazar atarlar, ylda 2.5 milyon metrekpten fazla topra hareket ettirebilmekte ve 7000 insann emeinin yerini alabilmektedir. Kolhozlarda tm srme ilemi 1953de hemen hemen tmyle makineletirildi: K kltrlerinin tohumlanmasnn %93 ve yaz kltrlerinin tohumlanmasnn %83 makineletirildi; pamuk, eker pancar ve dier teknik kltrlerin ekimi hemen hemen tmyle makineletirildi; tahl ekim alanlarnn %77sinde rn bier-dverlerle topland. Kolhozlarda en nemli tarla ilerinin makineletirilmesi, ksa bir zamanda tamamlanacaktr. Sovhozlarda en nemli tarmsal iler hemen hemen tmyle makineletirildi. Hayvanclkta, sebze ve meyve yetitiriciliinde tarmsal rnlerin tanmasnda, yklenmesinde ve boaltlmasnda, tarlalarn slahnda ve bataklklarn kurutulmasnda byk bir emek klfeti gerektiren sreler asndan da, makineleme gl bir canlanma kazanmaktadr. Sovyet makine sanayii, sava sonras dnemde ylda 600-700 yeni yksek randmanl makine tipi gelitirdi ve bunlarn retimine balad. Makine sanayii, 1940 ylnda 84 ve 1950de 222 tarmsal makine ve aygt tipi yaratt. Serbest demir dvmenin yerine seri yontma ve kalpla dvme, tek tek paralara yksek frekansl akmla su verilmesi, tek tek paralarn makinesel formasyonu ve byk ekonomik yararlar olan dier yeni yntemler, geni temelde retimde kullanma sokuldu.

Sosyalizmde, tam makineleme giderek artan bir gelime gsterir. Tam makinelemeden anlalan ey, retim srecinin birbirine bal aamalarnn arta ve yardmc aamalarnn makineletirilmesidir; bu, karlkl olarak birbirini tamamlayan makineler sistemine dayanr, retimin mekanize edilmesindeki boluklar ortadan kaldrr. Tam makineleme yoluyla, tm retim srecini kapsayan btnlkl bir makine sistemi oluturulur.
rnein, kmr iletmeciliinin tam makineletirilmesi, kaz, ileme ve kmrn tama bantlarna boaltlmas ilerini bir arada gren, uluslararas teknikte tmyle yeniyi tekil eden Sovyet konstrktrleri tarafndan oluturulmu kmr kombinalar araclyla salanmaktadr. Kmr oca inasnn makineletirilmesi ile birlikte, kmr elde ediminin tam makineletirilmesi tamamlanacaktr.

Makinelemenin en yksek aamas, retimin otomatikletirilmesi, yani kendi kendine alan makine otomatlarnn kullanlmasdr. Tele-mekanik, yani makinelerin ve aygtlarn almasnn uzaktan kumanda araclyla ynetilmesi ve gzetlenmesi, otomatikletirmeyle en sk bir ba

56 iinde bulunur. retim srecini bir btn olarak kapsayan tm makine sistemi uzaktan kumanda sistemine dayandnda, bir otomatik makine sisteminden sz edilir. Otomatik makine sisteminde, hammaddenin mamul mal halinde ilenmesi iin gerekli btn retim sreleri, insanlarn katks olmadan yerine getirilir; bu, yalnzca bir i gcnn gzetimini gerektirir.
SSCB demir izabeciliinde 1951de tm ham demirin %95i rzgar ssnn otomatik dzenlenmesine sahip yksek frnlarda ve tm eliin %87si otomatik termostatl marten frnlarnda elde edildi. Makine yapmnda, otomatik ve yar-otomatik maden ileme makinelerinin, dvme presi otomatlarnn ve otomatik kontrol ve lm aygtlarnn says yldan yla artmaktadr. Kimya sanayiinde, kat sanayiinde, petrol ileme sanayiinde ve dier sanayi dallarnda, geni lde otomatik donanmlar kullanlmaktadr. Otomatik makine sistemleri, SSCBde otomatikletirilmi makine dizimler ve dier otomatik tesisat biiminde ya da otomatikletirilmi tek tek iletmeler biiminde vardr.

Sosyalizmde retimin yksek derecede makineletirilmesi, emek retkenliinin hzla artrlmasnn temelidir ve kafa ile kol emei arasnda giderek artan gl bir yaknlamaya yol aar. Btn iktisat dallarnn makinesel byk retim temelinde dntrlmesi ve retim srecinin tutarl bir ekilde makineletirilmesi, elektrifikasyona en sk ekilde baldr. Elektrik, modern byk sanayinin teknik temelidir. Sosyalizm, elektriin iktisadn btn dallarnda planl bir ekilde kullanma sokulmasnn gvencesini verir. Sosyalizmde elektrifikasyon iin unlar belirleyicidir: Birinci olarak, elektrik retiminin merkeziletirilmesi ve kapasitenin byk santrallerde younlatrlmas, btn lke iin btnlkl bir balant sistemi yaratlmas perspektifiyle tek tek santrallar bir ya da bir ka blge iin gl bir sistem halinde birletiren yksek gerilim hatlarnn hzla inas; ikincisi, lkenin enerji bilanosunun iyiletirilmesinde son derece nemli bir etken olan geni temel zerinde gerekletirilen santral inas ve bunlarn tm elektrik retimi iindeki paynn sistemli olarak artrlmas; ncs, byk ehirlerde ve sanayi merkezlerinde uzaktan stmann gelitirilmesi ve ucuz ve yerel yakt maddelerinin kullanlmas. Sanayinin elektrifikasyonu, fabrikalarn ve iletmelerin ehresini deitirdi. Btn iletmelerde karmak transmisyon tertibatl merkezi iletici makinelerin yerine, elektrikli tek iletme aygt yerletirildi. makinelerinin elektrifikasyonu, retimin tmyle makineletirilmesinin ve otomatikletirilmesinin enerjisel temelidir. Elektriin kullanlmas, demir ve demir d metallerin elektro-metalurjisi, elektro-kimya gibi yeni sanayi dallar ve metal ilenmesinin yeni yntemlerini ortaya kard. nc Be Yllk Plan iinde, Volga, Dinyeper, Don ve dier rmaklarda kurulan hidroelektrik santralleri, SSCBnin artan elektrifikasyonu iin byk neme sahiptir. Bunlardan bazlar, dnyann en byk santralleri arasnda saylmaktadr. Bu santrallerin inas ile, muazzam miktarda ucuz elektrik enerjisinin retimi, tarmn ve ulatrmacln geni temelde elektrifikasyonu, yeni youn elektrikli retim trlerinin oluturulmas, gemi tamaclnn iyiletirilmesi vb. gibi sorunlar tmyle zme ulatrlabilir.
Sanayinin elektrifikasyonunun dzeyi asndan, SSCB, daha henz kinci Be Yllk Plann sonunda dnyada ilk sray alyordu: 1952 ylnda, sanayide i glerinin elektrik enerjisiyle donanmnn dzeyi, 1940 ylna gre 1.8 misli artt. Sava sonras dnemde, elektrik byk lde tarmda kullanma sokuldu. 1954 balangcnda, tarmsal santrallerin kapasitesi, 1940 ylna gre 5 kat geniletildi; Btn Kolhozlarn %30u elektrik enerjisi ile alyordu. Harman dvmnn ve hayvancln btn bir dizi retim srelerinin (yem hazrlama, hayvan sulama, sam, koyun krpm vb.) makineletirilmesi, saysz Kolhoz ve Sovhozda elektrik enerjisi temelinde gereklemektedir. Byk hidroelektrik santrallerin ina edildii blgelerde, tarmda geni lde elektrik kullanmna giriilmektedir (elektrikli pulluklar vs.).

Modern tekniin ilerlemesi, kimyann giderek glenen gelimesinde ve kimyasal ileme srelerinin kullanlmasnda dile gelmektedir. Kimyasal ilemler, retim srecini hzlandrmakta, hammaddelerin iyi ekilde kullanlmasn salamakta ve yeni hammaddelerin ve malzeme trlerinin oluturulmasna izin vermektedirler. Kimya sanayii, SSCBde, tm halk iktisadnn teknik gelimesinin gl bir faktr olmutur. Modern kimyasal retim, genelde otomatikletirilmitir ve

57 otomatik gzetimli ve kumandal kapal aygtlarda, insanlarn dorudan mdahalesi olmakszn kesintisiz olarak yrmektedir. Kimyasallama, tarmda hektar bana urunun artrlmasnn son derece nemli bir nkouludur. Tketim mallarnda bir bolluun yaratlmas, tarmn kapsaml bir ekilde kimyasallatrlmasna baldr. Sosyalizmin maddi retim temelinin gelimesi, en gelimi tekniin mkemmelletirilmesine ve tutarl bir ekilde kullanlmasna bal grevleri baaryla zen ileri sovyet biliminin kazanmlarna dayanr. Sovyet teknii, btn bir dizi teknik problemlerin zmnde ve btn retim dallar iin yeni makineler ve mekanizmalar yapmnda nderdir. Maden kombinalar, bir ok tarmsal makine (patates ekme ve patates toplama makineleri, keten ve eker pancar toplama makineleri) gibi makinelerin, enerji iletmesinde modern donanmlarn yeni trlerinin (yksek basnl ak devre kazanlar, dnyann en byk su trbini), inaat iin randmanl makineler, yeni tipte tala kaldrma makineleri ve dier makinelerin yaratlmas asndan ncelikli eref Sovyet konstrktrlerine aittir.

Sosyalist retimin mevkisel dalm

Sosyalizmde, retimin yeni bir mevkisel dalm oluur ve retim dallar, ile lkenin blgeleri arasnda yeni bir ilikiler sistemi meydana gelir. Burjuva toplumunda, kr hrs ve rekabet, retimin dengesiz ve rasyonel olmayan bir mevkisel dalmna yol aar: Dev byklkte topraklar, zellikle de smrgeler endstriyel gerilie mahkum klnrken, retim kendiliindenci bir ekilde az sayda merkezde younlar. Sosyalizmde, retimin blgelere gre dalm toplumsal almann retkenliini artrmak, sosyalist devletin gcn salamlatrmak ve emekilerin refah dzeyini artrmak amacyla planl bir ekilde gerekleir. retimin mevkisel dalm, sosyalizmde u ilkelere dayanr: Birincisi, retimin mmkn olduunca yksek lde, hammadde kaynaklarna ve endstriyel ve tarmsal maddelerin tketici blgelerine yaknlatrlmas. Lenin, sanayinin yeniden rgtlenmesinin ve lkenin genel iktisadi kalknmasnn plannn temellerini izerken unlar vurgulad: Bu planda unlar yer almaldr: Hammadde kaynaklarna yaknl ve hammadde ileniminden yar mamul durumundan tam mamul haline ulancaya kadar bunu izleyen tm imalat aamalarna geite mmkn olan en dk i kayb asndan sanayinin Rusyada rasyonel bir dalm.* Sanayinin bu ekilde mevkisel olarak datlmas, doal yardm kaynaklarndan daha iyi yararlanlmas ve rasyonel olmayan tamann ortadan kaldrlmas olanan sunar; bu, tm toplum apnda almada kayda deer bir i tasarrufu ve sosyalist retimin hzlandrlm bir canlanmas sonucunu dourur. kincisi, halklar arasndaki gerek iktisadi dengesizliin ortadan kaldrlmas, eskiden geri olan ulusal blgelerin iktisadnn hzla kalkndrlmas; bu, halklarn dostluunun ve ortak almasnn salamlatrlmasnn maddi temelidir. ncs, belirli sanayi mallarnn ve tarmsal rnlerin retilmesi amacyla doal koullarn ve iktisadi amaca uygunluun gz nnde bulundurulmasyla her bir blgenin iktisadnn karmak gelimesinde iktisadi blgeler arasnda planl corafi i blm. Yakt maddeleri, inaat malzemeleri, hafif sanayinin kitlesel rnlerine ve besin maddelerine olan gereksinimlerinin gz nnde bulundurulmasyla iktisadi blgelerin karmak iktisadi gelimesi, son derece uzak ve ayrca rasyonel olmayan tamay azaltr ve yerel hammadde kaynaklarnn seferber edilmesine katkda bulunur. Drdncs, eskiden geri olan tarm blgelerinde yeni ehirler ve sanayi merkezleri oluacak
*

V.. Lenin, Bir Bilimsel-Teknik alma Plan Tasla, bkz.: V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXII, s. 288, Rusa,

58 ekilde, lke topra zerinde sanayinin planl bir ekilde mevkisel olarak dalm; tarmn sanayiye yaknlamas. Bu, kentle kr arasndaki esasl farkn orta4an kaldrlmasna katkda bulunur. Beincisi, sosyalizm lkesinin savunma yeteneinin pekitirilmesi. Dman kapitalist kuatma, lkenin i blgelerinde saysz sanayi dalnn zel bir hzla gelitirilmesini zorunlu klar. Bu ilkelerin gerekletirilmesiyle SSCBde kapitalizmin bir miras olan retimin mevkisel dalmndaki dengesizlik ortadan kaldrld. Sanayinin hammadde kaynaklarna yaklatrlmas, lkenin Dou blgelerinin hzl gelimesinde ve Urallarda, Bat Sibiryada, Orta Asyada ve Kazakistanda yeni yakt maddeleri ve metalurji slerinin, makine sanayii ve hafif sanayi merkezlerinin oluturulmasnda ifadesini buldu. Yeni oluturulan sanayi yuvalar, bu blgelerin ehresini tmden deitiren iktisadi ve kltrel merkezler oldular. lkenin Dousunda gl bir sanayi temelinin yaratlmas, Sovyetler Birliinin Byk Anavatan Savandaki zaferinin en nemli n kouluydu.
Volga Blgesi, Ural, Sibirya, Uzak Dou, Kazakistan ve Orta Asyadaki sanayi retiminin toplam boyutu, 1953 ylnda, 1940 ylnn 3.5 katyd. 1953 ylnda, SSCBnin tm sanayi retiminin te biri, tm elik, ekme demir ve petrol retiminin yardan fazlas, tm kmr karmnn hemen hemen yars ve elektrik retiminin %40dan fazlas bu blgelere dyordu. Hafif sanayi ve besin maddeleri sanayiinin toplam retimi, 1953 ylnda, 1937 ylna gre 2.2 kat ve 1940 ylna gre 1.5 kat artt. 1953 ylnda, nfusu yaklak 17 milyon tutan zbekistan, Kazakistan, Krgzistan, Trkmenistan ve Tacikistan SSClerinde, SSCB ile snr komusu olan nfuslar 130 milyon tutan Trkiye, ran, Afganistan ve Pakistan birlikte alndnda orta Dou lkelerine gre 4.5 kat daha fazla elektrik retildi. Tarmn teknik donanmna gelince, bu Cumhuriyetler bir ok gelimi kapitalist Avrupa lkesinin nnde gelmekteydi.

Sosyalist sanayinin daha nce sanayisiz olan bir dizi iktisadi blgede inas ile, blgelerin sanayi ve tarm blgeleri olarak ayrlmas eklindeki eski ayrm nemli lde hkmn yitirdi. SSCBdeki tarmsal retimin mevkisel dalmnda, arlk Rusyasnn tarmnn eski tek ynl uzmanlamasnn aldn kantlayan temelden deiiklikler yapld. SSCBnin Dou blgelerinde gl bir tahl ambar ve kara toprak blgesi olmayan blgelerde yeni bir buday ekim alan yaratld; tarmsal kltrler geni lde lkenin kuzeyine doru ilerletildi. Kentler ve sanayi merkezleri evresindeki besin maddeleri sleri geniletildi. retimin sosyalist mevkisel dalm, lkenin iktisadi olarak blgelere ayrlmasna dayanr. ktisadi olarak blgelere ayrlmadan, lkenin tm toprann iktisadi ve doal zelliklerine gre planl bir ekilde tek tek byk blgelere ayrlmas anlalr. retimin sosyalist mevkisel dalm, i glerinin ve lkenin doal zenginliklerinin en iyi ekilde mevkiselletirilmesini gvence altna alr ve toplumsal emein retkenliinin artrlmasnn retimin hzla ykseltilmesinin ve SSCBnin iktisadi gcnn salamlatrlmasnn nemli bir n kouludur.

Ksa zet
1 Sosyalizmin maddi retim temeli, halk iktisadnn btn dallarn kapsayan makinesel byk retimdir. Sosyalizmde makine, iilerin ve kyllerin almalarnda tasarrufa ve kolaylatrmaya ve halkn refah dzeyinin ykselmesine hizmet eder. SSCBnin sosyalist sanayii, dnyann en yksek derecede younlam, teknik olarak en ileri sanayiidir ve btn lke apnda merkezilemitir. O, btn iktisadi dallarn gelimesinin temelidir. Sosyalist tarm, dnyann en youn ve en yksek derecede makineletirilmi tarmdr. Artan lde besin maddesi ve endstri~el hammadde teslim etmektedir. 2 Sosyalizmin maddi temeli, ileri bilimin ve tekniin en yeni kazanmlarna dayanr. Sosyalizm, tek tek retim dallarnda ve srelerinde kapitalizme zg dengesiz makine teknii kullanmn ortadan kaldrd ve halk iktisadnn btn dallarnda yeni tekniin kullanma sokulmasn gvence altna ald. Sosyalizmdeki teknik gelimenin ana yn, retimin

59 makineletirilmesi ve otomatikletirilmesi, halk iktisadnn elektrifikasyon u ve kimyann geni apl kullanmdr. 3- Sosyalizm, retimin planl ve rasyonel mevkisel dalmn, retimin hammadde kaynaklarna ve tketici blgelere yaknlatrlmasn, ulusal blgelerin iktisadi geriliinin almasn ve sanayi ile tarm arasndaki yaknlamay salar. Sosyalist mevkisel dalm, i glerinin ve doal zenginlik/erin amaca uygun olarak mevzilendirilmesini mmkn klar; hammaddelerin ve mamul mallarn tama masraflarnda byk tasarruflara yol aar ve sosyalist retimin bymesinin hzlandrlmasn ve lke savunmasnn pekitirilmesinin nemli bir faktrdr.

60

Blm XXVII

RETM ARALARI ZERNDE SOSYALST MLKYET SOSYALZMN RETM LKLERNN TEMEL

Halk iktisadnn sosyalist sistemi ve sosyalist mlkiyet
Kapitalist iktisadi sistemin tasfiyesi, retim aralar zerindeki zel mlkiyetin ortadan kaldrlmas ve insann insan tarafndan smrlmesinin yok edilmesi sonucu yerleen sosyalist iktisadi sistem ve retim aralar zerindeki sosyalist mlkiyet, sosyalist toplumun ekonomik temelleridir. Marx ve Engels, kapitalizmin havarilerinin bilimsel komnizmin programnn mlkiyeti bir btn olarak ortadan kaldrma program olduu eklindeki iddialarn tehir ettiler ve unu yazdlar: Komnizmi belirleyen, bir btn olarak mlkiyeti ortadan kaldrmas deil, yalnzca burjuva mlkiyeti ortadan kaldrmasdr.* Hi bir toplum mlkiyetin tarihsel olarak belirli bir biiminin egemenlii olmakszn dnlemez. retim aralar zerindeki zel mlkiyeti ortadan kaldran proleter devrim, bunun yerine retim aralar zerindeki sosyalist mlkiyeti geirir. Sosyalizmde retim aralar, artk sermaye, yani smr arac deildirler. Sosyalizmde, ne retim aralar zerindeki tekel mlkiyetini elinde bulunduran snflar ve ne de retim aralar zerindeki mlkiyet ellerinden alnm snflar vardr. Sosyalist toplumda retim aralar, toplumsal mlkiyettir. retim srecinin temel unsurlari gc ve retim aralarburada yeni bir temel zerinde birlemilerdir. Bu temel hem kentteki ve hem de krdaki sosyalist byk retimdir. retim aralarnn sermaye olmas son bulduundan, sosyalizmde birikmi emein sabit ve deiken sermaye halinde blnmesi yoktur. Toplum tarafndan biriktirilmi emein tm kitlesi, yani daha fazla retim iin toplumun hizmetinde bulunan retim ve tketim aralarnn tm, halkn karlarna hizmet eder ve smrnn n koulu olamaz. Burjuva toplumun, da canl emek, yalnzca birikmi emei artrmann bir aracdr. Komnist toplumda ise birikmi emek, yalnzca iilerin yaama srlerini geniletmenin, zenginletirmenin, ilerletmenin bir aracdr.* Sosyalizmde, halk iktisadnn btn dallarnda toplumsal mlkiyet snrsz olarak hkm srer. SSCBde, sosyalist mlkiyet, 1954 ylnda, tm lkede kullanlan retim aralarnn %99.4n kapsyordu. Toplumsal mlkiyetin snrsz egemenliinin kurulmasyla, burjuva ideologlarnn kapitalist zel mlkiyetin sonsuz ve sarslmaz olduunu ileri sren sahte teorisi tmyle paraland. retim aralarnn toplumsal mlkiyete dntrlmesi ve retimde faaliyette bulunanlarn smrnn btn biimlerinden kurtarlmas, yeni, sosyalist iktisadi sistemin kurulmasn belirlemektedir. Halk iktisadnn sosyalist sistemi, kapitalist iktisadi sistemden temelden ayrlr ve buna kar tayin edici stnlkler gsterir. 1 Sosyalist iktisadi sistemde, retim aralar toplumsal mlkiyettir, yani sosyalist devlet ya
*

Karl Marx ve Friedrich Engels, Komnist Parti Manifestosu, bkz. Karl Marx ve Friedrich Engels, ki Ciltte Seme Eserler, C. I, s. 36. * Karl Marx ve Friedrich Engels, Komnist Parti Manifestosu; bkz. Karl Marx ve Friedrich Engels, ki Ciltte Seme Eserler, C. 1, s. 37.

61 da Kolhozlar ve dier kooperatifsel birlikler ahsnda tm emekilere aittirler; bundan dolay, almann rnleri de hakeza emekilere aittir. Kapitalist iktisadi sistemde retim aralar, kapitalistlerin ve toprak sahiplerinin zel mlkiyetidir; bundan dolay da emein rnleri kapitalistlere ve toprak sahiplerine aittir. 2 Halk iktisadnn sosyalist sistemi, insann insan tarafndan smrsnn ortadan kalkmas ve retimin tm toplumun artan maddi ve kltrel gereksinimlerinin azami lde tatmin edilmesine ynelik olmas anlamna gelir; kapitalist retim, emekilerin smrlmesi, ykma uratlmas ve kleletirilmesi yoluyla kapitalist azami kan gvence altna alna hedefi izler. 3 Sosyalist retim, planl olarak geliir. Emekilerin maddi refah dzeylerinin srekli olarak ykselmesi ve satn alma glerinin kesintisiz olarak artmas, retimin geniletilmesinin srekli artan itici gleri ve retim fazlas krizlerine ve isizlie kar gvenilir bir garantidirler. Kapitalist retim anarik olarak geliir; retimin bymesi, kitlelerin proleter durumu ve kanlmaz olarak ar retim bunalmlarna, artan isizlie ve kitlelerin yoksullamasna yol aan tketimleri sermaye tarafndan son derece dk bir dzeye drlm emekilerin satn alma glerinin greceli azalmas ile karlar. 4 Sosyalizmde her emeki, emeinin niteliine ve niceliine gre maddi varlk elde eder; halk geliri, emekilerin refah dzeyinin sistemli olarak ykselmesinin, kentte ve krda sosyalist retimin geniletilmesinin ve toplumsal zenginliin bytlmesinin karna gre datlr. Kapitalizmde halk gelirinin dalmas, smrc snflarn ve onlarn byk saydaki asalak uzantlarnn zenginlemesinin karna gre yaplr. 5 Sosyalist dzende devlet iktidar, kent ve kr emekilerinin elinde bulunmaktadr. iler, kyller ve aydnlar, komnizmin aktif kuruculardr; onlar, kendileri iin ve tm toplumun refah iin alrlar. Kapitalist iktisadi sistem, toplumda iktidarn onu mlk sahibi snflarn iine gelen ve onlarn yararna olan koullar srdrmek amacyla kullanan kapitalistlere aittir; proletarya ve kylln emeki kitleleri ise buna karlk smrlen ve kapitalistler ve toprak sahipleri iin almak zorunda kalan snflardr. Toplumsal mlkiyet, sosyalist dzenin temeli, SSCBdeki zenginliin ve iktidarn kayna, btn emekilerin refah ve kltr dolu yaantsnn kaynadr. Bu mlkiyet kutsaldr ve dokunulmazdr. SSCB Anayasas, Sovyet toplumunun her vatandan toplumsal mlkiyeti korumak ve salamlatrmakla ykml klar. Sosyalist mlkiyete el uzatan insanlar, halk dmanlardr ve yasaya gre cezalandrlrlar.

Sosyalist mlkiyetin iki biimi

Komnizmin ilk aamasnda, toplumsal sosyalist mlkiyetin iki biimi vardr: 1 Devlet mlkiyeti ve 2 kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyet. Sosyalist devlet mlkiyeti, iilerin ve kyllerin devletinin ahsnda btn Sovyet halknn mlkiyetidir. Kooperatifsel-kollektif iktisadi sosyalist mlkiyet, tek tek Kolhozlarn ve kooperatifsel birliklerin mlkiyetidir. Sosyalist mlkiyetin iki biimine, Sovyet iletmelerinin iki tr denk der: 1 Devlet iletmeleri (fabrikalar, iletmeler, Sovhozlar, MTler vs.) ve 2 kooperatifsel (kollektif) iletmeler (Kolhozlar, meslek artelleri, tketim kooperatiflerinin iletmeleri). Sosyalist mlkiyetin iki biiminin varl, proleter devrimin ve komnizmin inasnn iinde gerekletii tarihsel koullarla aklanr. i snf, devlet iktidarn eline aldktan sonra, tarihsel olarak olumu eitli zel mlkiyet biimleri bulur: bir yandan, yabanc emek smrsne dayanan kapitalist byk mlkiyet ve dier yandan kyllerin, zanaatkarlarn ve esnafn kendilerinin kiisel emeine dayanan zel kk mlkiyeti. Sosyalist devrim srecinde kapitalist byk mlkiyet kamulatrlr ve sosyalist devletin eline geer. Sosyalist devlet mlkiyeti (halk mlkiyeti) byle oluur. Dier yandan bilimsel komnizmin program, kyllerin, zanaatkarlarn ve esnafn mlklerinin kamulatrlmas yolunu dmanca ve canice bularak reddeder. Kk ve orta meta reticileri, gnll olarak retim kooperatiflerinde, yani Kolhozlarda, meslek kooperatifleri artellerinde birleirler; en nemli retim aralar zerindeki mlkiyetleri ise kooperatifsel temelde

62 toplumsallatrlr. Kooperatifsel-kollektif iletmesel mlkiyet byle oluur. Toplumsal mlkiyetin iki biiminin varl bylelikle nesnel bir zorunluluktur ve ii snfnn ve kylln zerinde sosyalizme ve giderek komnizme ulaaca yolun zelliklerini dile getirir. SSCBde var olan iki snf da sosyalizmi ina eder ve sosyalist iktisadi sisteme mensuptur. Ama her ikisi de sosyalist iktisadn bir ortak sisteminde bulunmasna ramen, ii snf, emei ile sosyalist devlet mlkiyetine (halk mlkiyetine), buna karn kollektif kyllk ise tek tek Kolhozlara ve kollektif iktisadi-kooperatifsel birliklere ait olan kooperatifsel-kollektif ktisadi mlkiyete baldr. Sosyalist mlkiyetin eitli biimleri ile olan bu ba, ncelikle, bu snflarn konumlarndaki farkll da belirler. Buradan. daha sonraki gelime yollarndaki belirli bir farkllk da ortaya kar. Gelimelerindeki ortak ey, her iki snfn gelimesinin de komnizm ynnde olmasnda yatmaktadr.* SSCBde toprak zenginlikleri, gller ve rmaklar, ormanlar, iletmeler, fabrikalar, maden ocaklar, kmr ocaklar, demir yollar, deniz ve hava yollar, bankalar, posta ve telefon iletmesi, devlet tarafndan kurulmu tarmsal byk iletmeler (Sovhozlar, Makine ve Traktr stasyonlar vs.), devlete ait ticaret ve toprak mahslleri alm iletmeleri, belediye iletmeleri ve kentlerde ve sanayi yerlerindeki konut ana mevcudu devlet mlkiyetidir.
Sovyetler Birlii, 22.4 milyon kilometrekare yzlm ile dnyann altda birinden fazlasn kaplamaktadr. Bu blgenin hemen hemen drtte biri600 milyon hektardan fazlastarmsal olarak kullanlan topraktr; hemen hemen te biri700 milyon hektarormanla kapldr. SSCB, dnyann en byk toprak zenginliklerine sahiptir. Sosyalist iktisadi sistem, arlk Rusyasnda el demeden braklm zenginlikleri kullanma at. Mendeleyevci Sistemin 92 unsurundan arlk Rusyasnda 20si, SSCBde ise 80i tevik edildi. Hamdemir, petrol, potasyum, apatit, turp kmr ve bir dizi dier nemli toprak zenginlikleri rezervleri asndan SSCB, dnyadaki ilk sray ve kmr rezervi asndan ikinci sray almaktadr. Devlet sanayiinin 200,000 iletmesi, tm demir yolu a, deniz yolu iletmeleri ve tarmdaki devlet iletmeleri 5000 byk Sovyet iletmesi, 9000 Makine ve Traktr stasyonu binlerce tarmsal yardmc iletmehalk mlkiyetidir. Binlerce devlet ticaret iletmesi halk mlkiyetidir. Ayrca, saysz iktisadi ve kltrel kurulu devlete aittir. Fabrikalarn, iletmelerin, tamacln vs. ulusallatrlmas yoluyla oluan sosyalist devlet mlkiyeti, sosyalist ina yllarnda Sovyet halknn almas sonucu muazzam bir ekilde artt. 1953 ylnda, sanayinin retim yatrm fonu, 1913 ylna gre 22 kat artt.

Sosyalist devlet mlkiyeti, kapitalist devlet mlkiyetinden temelden ayrlr. Belirli iletmeler ve hatta tm iktisat dallar burjuva devletin mlkiyetine gese de, bunlarn toplumsal z deimez. Burjuva devlet, tekelci sermayenin karlarm savunur ve bunlarn elinde, emeki ounluun mlk sahibi aznlk tarafndan bask altnda tutulmasn salayan bir zor aygtdr. te tam da bundan tr, devlet kapitalisti iletmeler, emekilerin burjuva snfnn btn tarafndan smrlmesine dayanan giriimlerdir ve yabanc ve kleletirici g olarak halka dmandrlar. Sosyalist toplumda iktidar ii snfnn elinde bulunmaktadr. i snf, devlet retim aralarna halkla ortaklaa bir ekilde sahiptir. Sosyalist iletmelerde kullanlan igc, meta deildir; nk, retim aralarnn mlkiyetini elinde bulunduran ii snf, kendi kendisine i veremez ve kendi igcn kendisine satamaz. Bunun sonucu olarak, sosyalist devlet iletmelerinde insann insan . tarafndan smrlmesinin her olana dtalanmaktadr. Devlet mlkiyeti, sosyalist toplumda egemen olan mlkiyet biimidir; SSCBnin btn retim fonlarnn yaklak olarak yzde 91i bu biimin iine girmektedir. Bylelikle Sovyet lkesinin zenginliklerinin son derece byk blm, emekilerin maddi refahlarnn ve kltrlerinin ykselmesinin en nemli kayna, tm halkn ortak maldr. Kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyet, SSCBde Kolhozlardaki toplumsal iletmeler ve canl ve cansz envanteriyle kollektif rgtler, Kolhozlar ve kooperatif rgtleri tarafndan retilen rnler ve bunlarn toplumsal binalardr. Kolhozlar ve dier kooperatifsel iletmeler, halk mlkiyeti olan topra ilemektedirler. Makine ve Traktr stasyonlarnda younlam bulunan ve Kolhozlardaki ana ilerin yrtlmesinde kullanlan saysz modem teknik aralar da keza halk
*

V. M. Molotov, Sosyalizmin Anayasas, Makaleler ve Konumalar, 1937, s. 267, Rusa.

63 mlkiyetidir.
Kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyet, ncelikle 93,000 kollektif iktisadn servetidir: rnein, Kolhozlarn binalar, yzbinlerce hayvan yetitirme iftlii, toplumsallatrlm ekim hayvan, tarmsal envanter, Kolhozlarn byk kltrel ve sosyal kurulular a (klpler, okuma odalar, ocuk yuvalar, tarmsal laboratuvarlar vs.). Sosyalist ina srecinde Kolhozlarn mlkiyeti muazzam bir lde artt. 1940dan 1953e kadar zaman ierisinde Kolhozlarn blnmez fonlar 2.5 kat byd. Sosyalist toplumda sanayi retiminin kooperatifsel biimi, meslek artelleri iletmeleri biiminde bulunmaktadr. Meslek kooperatiflerinin grevi, ncelikle kitle gereksinim mallarnn retimini gelitirmek ve ilk planda yerel hammaddeleri kullanmaktr. Meslek kooperatifi iletmeleri tarafndan kullanlan retim aralar ve onlar tarafndan retilen rnler, artelin mlkiyetidir. SSCBdeki btn sistemlerin meslek kooperatiflerinin says, 1953 ylnda, yaklak olarak 16,000 sanayi retimli Artel tutuyordu. Ticaretteki kooperatifsel iletme biimi, ncelikle tarmsal nfusu kapsayan tketim kooperatifleridir. 23,000 birimlik tketim kooperatifinin mlkiyetine geni spermarketler, dkkanlar ve depolar a dahildir.

Devlet ve kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyetin her ynl pekimesi ve gelimesi, tm halk iktisadnn daha fazla bymesinin ve sovyet toplumunun sosyalizmden komnizme tedricen geiinin son derece nemli bir kouludur. Devlet mlkiyeti ve kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyet, tpk devlet iletmeleri ve kollektif iletmeler gibi, toplumsal z itibariyle, ayn tiptedir. Devlet iletmeleri ve kollektif iletmelerde ortak olan, hem birinin ve hem de dierinin 1) sosyaliste toplumsallatrlm retim aralarna ve kollektif emee dayanmalar, 2) insann insan tarafndan smrlmesi olanan dtalamalar, 3) emekilerin byyen gereksinimlerini karlayabilmek iin iktisad planl olarak yrtmeleri ve 4) sosyalist yaplan ie gre datm ilkesini pratie geirmelerinden olumaktadr. Bununla birlikte, devlet mlkiyetiyle kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyetle ve yine devlet ve kooperatif (kollektif) iletmeleri arasnda belirli farkllklar bulunmaktadr. Birincisi. Devlet iletmelerinde en olgun ve en tutarl biimiyle sosyalist retim ilikileri egemendir. Devlet mlkiyeti, halk mlkiyetidir: devlet iletmelerinde btn retim aralar istisnasz olarak toplumsallatrlmtr. Kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyet, grup mlkiyeti, tek tek kooperatiflerin ya da emeki birliklerinin (tarmsal artellerin, tketim kooperatiflerinin, meslek artellerinin) mlkiyetidir. (Artel biimiyle) Kolhozlarda kooperatif kyllerinin ana retim aralar, sosyaliste toplumsallatrlmtr; retim aralarnn belirli bir blm, tarmsal artelin tz uyarnca toplumsallatrlmaz ve kollektif kylnn kiisel mlkiyeti (kollektif kylnn kiisel yan iktisad) olarak kalr. kincisi. Devlet iletmelerinin rnleri. sosyalist devletin mlkiyetidir ve devlet organlarnn belirledii tarzda ve fiyatlarla realize edilirler. Kollektif iktisadi retimin rnleri, sz konusu Kolhozlarn mlkiyetidirler. Bu rnlerin bir blm zorunlu teslimat temelinde sabit devlet fiyatlaryla devlete ve Kolhozlarda yrttkleri almann ayni creti olarak makine ve tarm istasyonlarna verilmektedir. Geriye kalan tm rnler, Kolhozun elinde kalmakta ve hem Kolhozun saptanm toplumsal fonlarnn oluturulmas iin kullanlmakta ve hem de altklar i birimlerine gre artel yeleri arasnda datlmaktadr. Kolhozlar, rnlerin belli bir blmn, rn ba fiyatlarnn nemli bir lde zerinde bulunan toptan fiyatlara ya da pazar fiyatyla kollektif iktisadi ticarette satmaktadrlar. ncs. Halk mlkiyetini tekil eden devlet iletmelerinde iinin bireysel tketimine giden toplumsal retim pay, i creti biiminde denmektedir. Devlet, nceden saptanm bir para bana ya da zaman dilimi bana bir cret miktar belirlemektedir. Bir artelin yesi olarak kollektif kyl, gelirlerden kendisine den pay i birimlerine gre kendi Kolhozunun fonundan alr. Bu payn miktar, hem kollektif kylnn yerine getirdii i birimlerinin saysnda ifadesini bulan toplumsal almaya katlmna ve hem de her i biriminin cretlendirilmesinin miktarnda ifadesini bulan kollektif iktisadn toplumsal iletmesindeki emek retkenliinin ve gelimesinin dzeyine baldr. Kolhozda bir btn olarak ne kadar iyi alrsa, sz konusu Kolhozda hektar bana verim ve hayvancln rnleri ne kadar yksek olursa, her kollektif kylnn geliri de o denli yksek olur. iye i creti para olarak denir. Artelin gelirleri, kollektif kyller arasnda hem para ve hem de ayni biimde (tarmsal rn olarak) datlr. inin gelir kayna yalnzca sosyalist

64 iletmedeki almayken, kollektif kylnn ana gelir kayna Kolhozun toplumsal iletmesindeki almadr ve kollektif iftliin kiisel yan iktisadndaki alma ek bir kaynak tekil etmektedir. Kollektif kyl, yerine getirdii i birimleri karlnda ald ve kiisel yan iletmesinde elde ettii rnlerin bir blmn pazarda satmaktadr. Drdncs. Sosyalist devlet, kendisine ait olan iletmeleri dorudan, kendi vekilleri, bunlara denk den devlet organlar tarafndan atanan ve azledilen iletme mdrleri araclyla ynetir. Devlet organlar, bu iletmelerin tm retim faaliyetini dorudan planlat ve iin sosyalist rgtlenmesi iin ana ynergeleri verirler. Kooperatifsel zelliklerine uygun olarak, Kolhozlarda btn ilerin yrtlmesi, tarmsal artelin en yksek organ olan kollektif kyl ye genel kurulunun ve ye genel kurulu tarafndan seilen Kolhoz ynetimi ve bakannn elindedir. Artelin retim ve finansman planlar, iletme dzeni, verim normlar ve takas miktarlar, sosyalist devletin yasalarn, plan devlerini ve direktiflerini kendilerine nder alarak, kollektif kyllerin bizzat kendileri tarafndan, tarmsal artelin tz temelinde saptanr. Devlet ve kooperatif (kollektif) iletmeleri arasndaki farklar, temele ilikin deildir. Bunlar, sosyalist retim ilikileri erevesindeki iki iktisat tr arasndaki farkllklardr. Devlet mlkiyeti sosyalist mlkiyetin bir st biimidir ve retimin devletsel biimi, sosyalist retimin bir st biimini tekil eder. Tmyle devlet mlkiyetine dayanan iletmeler, tutarl sosyalist tipte iletmelerdir. Lenin, bunlar hem zerlerinde bulunduklar toprak ve arazinin ve hem de iletmenin kendisinin tmyle devlete ait olduu iletmeler olarak tanmlamaktadr.* Devlet iletmelerinde retim aralar, iilerin ve grevlilerin emei ve onlar tarafndan retilen rnler, tm toplum erevesinde toplumsallatrlmtr. retimin devletsel biimi, halk iktisadnn nder dal olan sosyalist sanayiyi kapsamaktadr. Tarmsal rnlerin retilmesi iin olan byk fabrikalar, Sovhozlar, halk mlkiyetidir. Toprak ve en nemli retim aygtlarMakine ve Traktr stasyonlarnda toplanm olan traktr, bier-dverler ve dier tarmsal makinelerdevlet mlkiyetidir. Tm halk iktisadndaki nder ve belirleyici rol, sosyalist mlkiyetin en yksek biimi olarak devlet mlkiyetinin hakkdr.

Sosyalizmde kiisel mlkiyet

Toplumsal mlkiyet, sosyalizmde retim aralarn ve retilen rnleri kapsar. Bu rnlerin bir blm devamnda retim arac olarak hizmet grr ve toplumsal mlkiyet olarak kalr. rnlerin tketim mallarndan oluan dier blm; yaplan iin niteliine ve niceliine gre emekilere datlr ve kiisel mlkiyete girer. Marx ve Engels, Komnist Parti Manifestosunda, komnizmin hi kimsenin elinden toplumsal emein rnlerinin belli bir blmn kiisel mlk edinme olanan almadna dikkati ektiler. Komnizm, yalnzca, kapitalizme zg ve iinin yalnzca sermayeyi oaltmak iin yaamasndan ve bir btn olarak egemen snfn kar gerektirdii srece yaamasndan oluan acnas mlk edinme trn ortadan kaldrmaktadr. Gelecek sosyalist toplumun temellerine deinerek Engels, Anti-Dhringde toplumsal mlkiyetin burada topra ve dier retim aralarn ve bireysel mlkiyetin rnleri, yani tketim eyalarn kapsadn yazmaktadr.* Kapitalist retim ilikilerinin ortadan kaldrlmasyla birlikte, kiisel mlkiyeti, halk kitlelerinin kiisel tketimini dapdarack snrlar iinde tutan ve igcnn ayakta kalabilmesi ve yeniden retilmesi iin gerekli olan minimumla snrlayan kapitalizmin ekonomik yasalar da etkinliklerini yitirirler. retimin smrclerin bencil zenginleme hedeflerine hizmet ettii kapitalizmin tersine sosyalizm, retimi tm toplumun srekli olarak artan maddi ve kltrel gereksinimlerinin azami
* *

V.. Lenin, Kooperatifilik zerine; bkz. V. . Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXXIII, s. 433, Rusa. Friedrich Engels, Bay Eugen Dhringin Bilimi Alt-st Etmesi, s. 160.

65 lde tatmin edilmesine tabi klmaktadr. Sosyalizm, tketim mallar zerindeki kiisel mlkiyeti kesinlikle ortadan kaldrmaz, dahas, toplumun tm yelerinin kiisel gereksinimlerinin srekli olarak daha tam giderilmesinin tek kalc gvencesini oluturur. Sosyalist toplumun emekilerinin kiisel mlkiyet hakk; almayla elde ettii geliri, tasarruflarn, oturduu evi, evsel yan iktisad, ev eyalarn, kiisel gereksinim ve konfor eyalarn kapsamaktadr. Sosyalizmde kiisel mlkiyetin zel bir tr, kollektif iftlik mlkiyetidir. Tarmsal artelin tzne gre her iftlik, iftlik arazisi zerinde kollektif kyllerin kiisel mlkiyeti olan bir yan iletmeye, bir konuta, yarar hayvanna, kmes hayvanlarna ve tarmsal kk envantere sahiptir. Kiisel mlkiyetin tek kayna, sosyalizm aamasnda emektir. Sosyalist retim ilikilerinin snrsz egemenlii altnda kiisel mlkiyet olan eyalar, sermayeye dnemez, yani smr arac olarak kullanlamaz. Kiisel mlkiyet hakk, tpk kiisel mlkiyet zerindeki miras hakk gibi, SSCB Anayasas tarafndan korunmaktadr. Kiisel mlkiyet, sosyalizmde, onun temelini oluturan toplumsal mlkiyetten ayr dnlemez. Toplumsal mlkiyetin oalmas ve halk zenginliinin bymesiyle birlikte, sosyalist toplumun emekilerinin kiisel gereksinimlerinin karlanmas amacyla giderek daha fazla rn yetitirilmektedir.

Sosyalist retim ilikilerinin karakteri

Sosyalist toplumun retim ilikileri, z itibaryla, kapitalizmin ve retim aralar zerindeki zel mlkiyete dayanan dier toplum biimlerinden temelden ayrlrlar. Sosyalist retim ilikilerinin karakteristik zellikleri unlardr: 1) Toplumsal mlkiyetin retim aralar zerindeki snrsz egemenlii; 2) emekilerin smrden kurtarlmas ve dosta ortak alma ve sosyalist karlkl yardm ilikilerinin oluturulmas; 3) rnlerin emekilerin karna gre datm. retim aralar zerindeki sosyalist mlkiyet, retim srecinde insanlar arasnda ilikilerin kapitalizmde olduundan tmyle ayr bir karakterde olmasn belirler. retim aralar zerindeki ze1 mlkiyet, insanlar kanlmaz olarak blp, egemenlik ve bamllk ilikileri, bir insann dieri tarafndan smrlmesine yol aar ve kar ztlklar, snf mcadelesi ve rekabet doururken, retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyet, insanlar birletirir, gerek kar birliinin ve dosta ortak almann gvencesini verir. retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyetin egemenlii, sosyalizmde rnlerin dalmnn kapitalizme gre tmyle ayr karakterini de belirler. Sosyalist toplum ne smrc snflar ve ne de insann insan tarafndan smrlmesini tand iin, burada emein gerekli ve art emee blnmesi ve rnn gerekli ve art rne blnmesi yoktur. Sosyalist retim ilikileri, emein ve rnlerinin kapitalizmde olduundan tmyle baka bir blnmesinin nesnel zorunluluunu gerektirmektedir. Sosyalizmde retim aralar toplumsal mlkiyet olduundan ve retim bizzat tm toplumun ve onun her bir yesinin gereksinimlerinin giderilmesi iin yapldndan, retimde alanlarn emei aadaki iki blme ayrlr: kendisi iin emek ve toplum iin emek. Buna uygun olarak emek rn de (tketilen retim aralarnn yerine konmas iin blm ayrldktan sonra) ayn ekilde iki blme, kendisi iin rn ve toplum iin rne ayrlr. Kendisi iin emek, retimde bulunan emekilere emeklerinin nitelii ve niceliine gre datlan ve emekinin ve ailesinin kiisel gereksinimlerinin giderilmesine hizmet eden rn yaratr. Toplum iin emek, toplumsal gereksinim iinretimin geniletilmesi, eitim ve salk hizmetlerinin gelitirilmesi, lke savunmasnn rgtlenmesi vs. iinbelirlenen rn yaratr. Emekilerin iktidarda olduu sosyalist toplumda, toplum iin emek, tpk kendisi iin emek kadar gereklidir. Sosyalist retimin geniletilmesine hizmet eden toplum iin rn, emekilerin refah dzeyinin daha da ykseltilmesinin maddi n koullarn oaltr. Eitim ve salk hizmetlerinin gelitirilmesi, sosyal yardm ve tm halkn dier gereksinimleri iin kullanlan toplum iin rn, kendisi iin rn gibi, emekilerin gereksinimlerinin giderilmesine hizmet eder.

66 retim aralar ve emek rnleri zerindeki toplumsal mlkiyet ve emek rnlerinin emekilerin karlar dorultusunda datlmas, sosyalist iktisadi sistemin kapitalist sisteme gre tayin edici stnlklerini belirlerler. Muazzam bir emek retkenlii artn gvence altna alan toplumsal byk retimin btn avantajlar, kapitalizmde olduu gibi smrclerin deil, tm toplumun ve emeki kitlelerin yararna kullanlmaktadr. retim aralar zerinde toplumsal mlkiyetin egemenlii, retimin toplumsal karakteriyle retim sonularnn mlk edinilmesinin zel kapitalist biimi arasndaki elikiden, kapitalizme zg bu elikiden sosyalist retimin ar olduu anlamna gelmektedir. Sosyalizmde retim aralar zerindeki toplumsal sosyalist mlkiyet, retimin toplumsal karakterine denk dmektedir. Bundan dolay sosyalist toplumda retim ilikileriyle retici gler arasnda tam uyum bulunmaktadr. J.V. Stalin, sosyalist dzeni karakterize ederek yle yazmaktadr:
Burada retim ilikileri retici glerin dzeyiyle tam uyum iinde bulunmaktadr; nk retim srecinin toplumsal karakteri, retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyetle temellendirilmektedir. Bundan tr SSCBdeki sosyalist retim, ne periyodik ar retim bunalmlar ve ne de bunlara bal olan samalklar tanmaktadr. Bundan dolay, retici gler, kendilerine denk den retim ilikileri retici glere bylesi bir gelime iin hareket serbestisi tandklarndan, burada hzl bir tempoyla geliirler.*

retici glerin gelimesini kstekleyen modem kapitalizmin retim ilikilerinin zttna sosyalist retim ilikileri, retici glerin frtnal bir bymesini gvence altna almaktadrlar. Belirli retici gler temelinde oluan ve gelien sosyalist retim ilikilerinin kendisi de, retici glerin daha da hzlandrlm kuvvetli bir itici gc haline gelmektedirler. Sosyalist retim ilikileriyle toplumun retici glerinin karakteri arasndaki tam uyum, bunlarn arasnda herhangi bir eliki bulunmad anlamna gelmez. retimin en hareketli ve en devrimci eleri olarak retici gler, sosyalizmde de retim ilikilerinin nnde giderler ve sonuncular, ancak belli bir dnem sonra retici glerin dzeyiyle uyum haline getirilirler. SSCBde u anki retim ilikileri, retici glerin bymesiyle tam uyum iinde, bunlar hzl bir tempoyla gelitirdikleri bir aamay geirmektedirler. retim ilikilerinin gelimesi retici glerin gelimesinin gerisinde kaldndan ve gerisinde kalacandan, bunlar arasnda kanlmaz olarak eliki kacaktr. Ama smrye dayanan toplum biimlerinden farkl olarak sosyalizmde; kural olarak, retim ilikileriyle retici gler arasndaki bir atmaya kadar varmaz. Sosyalist toplum, eskimi iktisadi biimlerin korunmasndan kan olan snflara sahip olmad iin, retim ilikilerini zamannda retici glerin karakteriyle uyum iine getirme olanana sahiptir.

Ksa zet
1 SSCBde snrsz olarak retim aralar zerinde toplumsal mlkiyet hakimdir. Sosyalizmde toplumsal mlkiyetin iki biimi vardr: devlet mlkiyeti ve kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyet. Bununla uyum iinde iki tr sosyalist iletme vardr: devlet ve kooperatif (kollektif) iletme. 2 Sosyalist toplumda devlet mlkiyeti genel halk mlkiyetidir. Bu, SSCBde, lkenin zenginliklerinin ezici blmn kapsamaktadr. Kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyet, tek tek Kolhozlarn, meslek kooperatifi artellerinin ve tketim kooperatiflerinin grup mlkiyetidir. Devlet mlkiyeti, sosyalist mlkiyetin en yksek, en gelimi biimidir: tm halk iktisadnda nder ve belirleyici rol oynar. 3 Sosyalizmde kiisel mlkiyet, tketim mallarn kapsar. Kiisel mlkiyetin zel bir biimi,
*

J. Stalin, Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm zerine; bkz. J. Stalin, Leninizmin Sorunlar, Berlin 1954, s. 753.

67 kollektif iftliin mlkiyetidir. Emekilerin kiisel mlkiyeti, toplumsal sosyalist mlkiyetin oalmasyla byr. 4 Sosyalizmin retim ilikilerinin karakteristik zellikleri unlardr: 1) retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyetin snrsz egemenlii; 2) emekilerin smrden kurtarlmas, insanlarn maddi retim sreci iinde dosta ortaklaa almas ve sosyalist karlkl yardmlamas; 3) rnn emekilerin karlar dorultusunda datm. Sosyalist retimin emekilerinin emei, iki blme ayrlr: kendisi iin emek ve toplum iin emek. Emekiler, kendisi iin emekle emein niteliine ve niceliine gre kendilerine datlan rn, buna karlk toplum iin emekle toplumsal gereksinimi karlayan rn yaratrlar. Sosyalizmde retim ilikileri retici glerin karakteriyle tam uyum iindedir ve sosyalist toplumun retici glerinin frtnal bir hzla bymesini belirleyen en nemli ve tayin edici gtr.

68

Blm XXVIII SOSYALZMN EKONOMK TEMEL YASASI

Sosyalizmde ekonomik yasalarn karakteri
Eski, burjuva retim ilikilerinin sosyalist retim ilikileri tarafndan zlmesiyle birlikte, insann insan tarafndan smrlmesi ilikilerini dile getiren kapitalizmin ekonomik yasalar da glerini yitirirler. Art-deer yasas, kapitalist kr yasas ve modem kapitalizmin ekonomik yasas, sahneden ekilirler. Kapitalist birikimin genel yasasnn, rekabet ve retim anarisi yasasnn ve dierlerinin etkimesi son bulur. Sermaye, art-deer, sermaye kr, retim fiyat, cretli emek, igcnn deeri vb. gibi kapitalist retim ilikilerini dile getiren kategoriler ortadan kalkar. Sosyalist retim ilikilerinin ortaya kmas ve gelimesiyle birlikte, yeni ekonomik koullar temelinde yeni ekonomik yasalar ortaya kar ve etkimeye balar: sosyalizmin temel ekonomik yasas, halk iktisadnn planl (orantl) gelimesi yasas, emek retkenliinin srekli artmas yasas, yaplan ie gre dalm yasas ve dierleri. Sosyalizmde meta retimi var olmaya devam ettiinden, deer yasas sosyalist iktisatta etkimesini srdrr ve ona baml kategoriler var olmaya devam eder. Ancak eski kategorilerden esas olarak biim kalmakta ve bunun ierii ise temelden deimektedir. Eski, tmyle yok edilmemekte ve doas yeniyle uyum iinde deimekte ve yalnzca biimini korumaktadr; bununla birlikte yeni eskiyi tmden yok etmez, tersine eski biimi yeninin bymesi ve pekimesi iin kullanarak, eskinin iine iler ve bunun doasn ve ilevini deitirir. Sosyalizmin zaferi sonucu olumu olan yeni ekonomik koullar, meta retiminin ve meta dolamnn karakterini deitirmekte ve bunlarn etkime alann snrlamaktadrlar. Sosyalizmde, meta retimi ve meta dolam, kapitalistler olmakszn var olmakta ve sosyalist iktisada hizmet etmektedirler. Deer yasasnn etki alan sk bir ekilde snrlanmtr. Para, ticaret ve bankalar, sosyalist inann hizmetine konmutur. Sosyalist retim tarznn gelimesi de, rnein retim ilikilerinin retici glerin karakteriyle mutlak uyumu yasas gibi tm formasyonlarda ortak olan ekonomik yasalara tabidir. Sosyalizmin ekonomik yasalar, smrden kurtulmu emekilerin dosta ortak alma ve karlkl yardmlama ilikilerini, buna karn kapitalizmin ekonomik yasalarysa emein sermaye tarafndan smrsn dile getirmektedir. Sosyalizmin ekonomik yasalarnn etkimesi, sosyalist toplumun birliinin giderek daha fazla pekimesine, iktisadnn kalknmasna ve halkn refah dzeyinin artmasna yol amakta ve komnizme yava yava geiin n koullarn yaratmaktadr. Buna karn burjuva toplumunun ekonomik yasalarnn etkimesi, snf antagonizmalarnn artan keskinlemesine, kitlelerin yoksullamasna, kapitalist dzenin rmlne ve sonunda onun kne yol amaktadr. Sosyalizmin ekonomik yasalar, tpk dier her retim ilikisinin yasalar gibi, insanlarn iradesinden bamsz olarak olumakta ve etki gstermektedirler, yani bunlar nesnel karaktere sahiptir. Bunlar, insanlarn iradesine gre yarat1amaz, ortaya atlamaz, dntrlemez ya da ortadan kaldrlamaz. Sosyalizmin ekonomik yasalarnn nesnel karakterini yadsmak, bilim olarak sosyalizmin politik ekonomisini tasfiye etmek demektir; bylesi bir yadsma, lkenin iktisadi yaamndaki olaylarn gidiatn nceden grme ve iktisadn en basit ynetimini bile srdrme olanan sosyalist toplumun elinden almak olacaktr. Ekonomik yasalarn nesnel karakterini yadsmak, Marksizmden dn ve znel idealizm pozisyonlarna kayma demektir ve bu, kanlmaz olarak politikada maceracla ve pratik iktisat yrtlmesinde keyfiyete yol aar. Ekonomik yasalarn nesnel karakteri, asla bunlarn insanlara egemen olan doa gleri gibi etki

69 gsterdikleri ve insanlarn ekonomik yasalara kar gsz olduu anlamna gelmemektedir. Ekonomik yasalarn bu ekilde fetiletirilmesi, zorunlu olarak, sosyalist inada otomatizm ve kendiliindencilik teorisinin konumlarna gtrr. Bu, Marksizm-Leninizme derinden dmandr. Toplum, sosyalizmde retim aralar zerindeki zel mlkiyetin yerine toplumsal mlkiyet geirilmi olduundan, ekonomik gelime yasalarn tanma ve bunlar kullanma eklindeki zorlu, giderek byyen olanaklara sahiptir. Kapitalizmin ekonomik yasalar, zel meta reticilerinin arkasndan etki gsteren kr, ykc bir g olarak kendilerine yol aarlarken, sosyalizme geile birlikte retim anarisi ortadan kalkmakta ve toplumun ekonomik gelimesi planl bir karakter almaktadr. Kapitalizmin tasfiyesi ve retim aralarnn toplumsallatrlmasyla birlikte, insanlar kendi sosyo-ekonomik ilikilerinin efendileri durumuna gelmektedirler. nsanlar bu nesnel yasalar tandktan sonra, bunlar tmyle bilinli bir ekilde, tm toplumun karlar iin kullanmaktadrlar. imdiye kadar onlarn karsnda onlara yabanc, onlara egemen doa yasalar olarak duran kendi toplumsal faaliyetlerinin yasalar diyordu Engels, sosyalizme geiten sonraki dnemi nceden grerek, bundan byle insanlar tarafndan tam bir uzmanlkla kullanlacak ve egemenlik altna alnacaktr. imdiye kadar doa ve tarih tarafndan kendilerine zorla kabul edilmi olarak karlarnda duran insann kendi toplumsallamas, imdi onlarn kendi zgr eylemi olacaktr. imdiye kadar tarihe egemen olmu nesnel yabanc gler, imdi kendileri insanlarn denetimi altna girmektedir. Ancak bundan sonra insanlar, tam bir bilinle tarihi bizzat yapacaklar, ancak bundan sonra onlar tarafndan harekete geirilmi toplumsal nedenler, esas olarak ve srekli artan lde onlar tarafndan da istenilen etkiyi gstereceklerdir.* Kavranm zorunluluk olarak zgrlk, bundan olumaktadr. Kapitalizmde burjuvazi, nesnel ekonomik yasalar, bunlar kavrad lde, emeki kitlelerin karlaryla eliki iinde bulunan kendi dar snf karlar dorultusunda kullanmaktadr. Sosyalizmde ekonomik yasalar, proletaryann snf karlar toplumun ezici ounluunun karlaryla kaynatndan, halk kitlelerinin karlar dorultusunda kullanlmaktadr. i snfnn ve emekilerin karlar, bir btn olarak, toplumun komnizmin zaferine gtren ilerici gelimesinin nesnel sreciyle tam bir uyum iindedir. i snf ve tm emekiler, ekonomik gelimenin yasalarn kavramaya ve onlar kullanmaya derin bir ilgi duymaktadrlar. Bylelikle sosyalizmin ekonomik yasalarnn nesnel karakteri, bu yasalarn insanlarn iradesinden ve bilincinden bamsz olarak var olmalarnda yatmaktadr; bunlar, insanlarn iradesine gre ortadan kaldrlamaz ya da dntrlemez; bu yasalarn gerekleri hesaba katlmadnda, iktisadi yaamda aksamalar kanlmaz olacaktr. Ama sosyalist toplum, bu yasalar kavrayabilir, zmseyebilir ve kendi karlar dorultusunda kullanabilir. Sosyalizmin ekonomik yasalar, sosyalist iktisad gelitirme ve ilerletme olana sunmaktadr. Bu olana geree dntrmek iin, bu nesnel yasalarn tam bir uzmanlkla kullanlmasnn renilmesi gerekmektedir. Nesnel ekonomik yasalarn bilimsel bilgisi ve dou kullanm, Komnist Partisinin ve Sosyalist Devletin iktisadi politikasnn temelidir. Sosyalist toplum, ekonomik yasalarn tam nemini ne denli ok kavrar, bu yasalarn gereklerini pratik faaliyetinde ne denli tam dile getirirse, amalarna da o denli erken ular.

Sosyalizmin ekonomik temel yasasnn esasl zellikleri

Marx ve Engels, sosyalizmde planl olarak rgtlenmi retimin hedefinin hem bir btn olarak toplumun ve hem de onun her bir yesinin gereksinimlerinin giderilmesinden oluacan nceden grdler. Bu Marksist tezi daha da gelitiren Lenin, 1902de RSDP Program Taslanda kapitalist toplumun yerine, onun btn yelerinin tan refah ve zgr ok ynl gelimesi amacyla

Friedrich Engels, Bay Eugen Dhringin Bilimi Alt-st Etmesi, s. 351.

70 sosyalist toplumun geeceini yazd.* Lenin, sosyalizmde emekilerin refahnn kesintisiz olarak artrlmasnn yollarn, retimin kesintisiz bymesinin ve en gelimi tekniin gelitirilmesinin ve kullanlmasnn programn bilimsel olarak gerekelendirdi. Lenin, bylelikle, Komnist Partisinin ve Sovyet ktidarnn politikasna temel tekil eden sosyalizmin temel ekonomik yasasnn k tezlerini hazrlad. Stalin, bu tezlere dayanarak, sosyalizmin ekonomik temel yasasnn kapsaml bir tanmn verdi. Sosyalizmin ekonomik temel yasasnn esasl zellikleri ve gerekleri unlardr: Tm toplumun srekli olarak byyen maddi ve kltrel gereksinimlerinin sosyalist retimin en yksek teknik temelinde kesintisiz bymesi ve srekli mkemmelletirilmesi yoluyla azami lde giderilmesinin gvence altna alnmas.* Sosyalizmin ekonomik temel yasas, sosyalist retimin hedefini ve bu hedefe ulamann aralarn dile getirmektedir. retimin hedefi, retim aralar zerindeki mlkiyet ilikileri tarafndan belirlenmektedir. retim aralar burjuvaziye aitse, bu durumda, emekiler, yani toplumun ezici bir ounluu smr iin insan hammaddesi olarak hizmet grrken, retimin hedefi kanlmaz olarak sermaye sahiplerinin zenginlemesidir. Kapitalizm, emekilerin tketimine, bu kr elde etmeyi salad lde, gereksinim duymaktadr; keza insan da gereksinimleriyle burada retimin hedefi olamaz. retim aralarnn emeki halka ait olmas ve smrc snflarn tasfiye edilmi olmas durumunda, retim, emekilerin karlarna, yani tm sosyalist topluma hizmet eder. Bundan dolay, insanlarn byyen maddi ve kltrel gereksinimlerinin olabildiince tam giderilmesi, retimin dorudan hedefi haline gelmektedir. retimin baml bulunduu hedef, bu hedefe ulalmasn salayan araca ayrlmaz bir ekilde baldr. Sosyalist retimin hedefiyleemekilerin byyen gereksinimlerinin giderilmesiyle uyum iinde bu hedefe ulamann tek arac, yalnzca sosyalist retimin en gelimi teknik temelinde kesintisiz olarak bymesi ve srekli mkemmelletirilmesi olabilir. Halkn gereksinimlerinin giderilmesi, sosyalist toplumun sahip olduu retici glerin dzeyine ve mevcut zenginliklere baldr. Emekilerin srekli byyen gereksinimleri, retimin kesintisiz bymesini zorunlu klmaktadr. retimin kesintisiz artrlmas olmakszn, halkn tketiminin srekli bymesi gvence altna alnamaz. Ayn ekilde, emekilerin gereksinimlerinin ve alm gcnn srekli bymesi de, retimin kesintisiz artrlmasnn vazgeilmez bir kouludur. Sosyalizmde kapitalizmin temel elikisi, retimin toplumsal karakteriyle mlk edinmenin zel kapitalist biimi arasndaki eliki ortadan kaldrlmtr. Bundan tr, sosyalizm, retimle tketim arasndaki antagonizmay tanmamaktadr. Sosyalizmin ekonomik temel yasas, halkn byyen alm gcn retimin buna paralel bymesiyle uyumlu bir ekilde koordine etmektedir. Kapitalizmde tketimin dumura uram dzeyi, srekli olarak retimin gerisinde kalmakta ve iktisadn kesintilerlebunalmdan ykselie ve ykseliten bunalmageliecei ekilde onu ksteklemektedir. Buna karn sosyalist toplum, halkn tketiminin sistemli olarak artrlmas sayesinde ar retim bunalmlarna kar gvence altndadr ve bunun sonucu olarak retimi kesintisiz olarak geniletebilmektedir. Sosyalist toplumda sosyalist retimin her dnemde eriilmi dzeyiyle kitlelerin byyen gereksinimleri arasndaki eliki, retimin artrlmas yoluyla zlmektedir; bu da emekilerin tketimlerinin artrlmasn ve gereksinimlerin yeni bir bymesini ve bylelikle retimin yeniden geniletilmesini beraberinde getirmektedir. Sosyalizmde halkn maddi ve kltrel gereksinimlerinin srekli olarak artmas, retimin kesintisiz gelimesinin gl bir itici gcdr. Sosyalist retimin kesintisiz bymesi asndan retim aralar reten dallarn tketim aralar retiminin gelimesine gre ncelikli, yani nispeten daha hzl bymesi, vazgeilmez bir n kouldur. Ar sanayinin ve onun ekirdek paras makine sanayiinin ncelikli gelimesi, bir btn olarak sosyalist halk iktisadnn gelimesinin ana kayna, teknik ilerlemenin vazgeilmez n kouludur. Halk iktisadnn btn dallarna donanmlar, makineler, yakt maddeleri ve enerji temin
*

V.. Lenin, Rusya Sosyal-Demokrat i Partisinin Program Tasla; bkz. V. . Lenin, Eserler, 4. bask. C. VI, s. 12, Rusa. * J. Stalin, SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar, s. 41.

71 eden ar sanayinin ncelikli bymesi olmakszn, halk iin metalarn retimiyle uraan dallardaki retimin sistemli olarak geniletilmesi ve emekilerin byyen gereksinimlerinin giderilmesi mmkn deildir. Sosyalizmde retim aralar retiminin ncelikli bymesi, halk tketiminin bymesiyle ayrlmaz bir ekilde baldr. Sosyalist retimin kesintisiz bymesi, retimin srekli mkemmelletirilmesini, retim yntemlerinin iyiletirilmesini ve toplumsal emein retkenliinin srekli artrlmasn gerektirmektedir. Bu, yalnzca retimin teknik dzeyinin srekli ykseltilmesi ve eskimi tekniin yerine yenisinin geirilmesi durumunda mmkndr. En gelimi teknik, tan da bundan tr sosyalist retimin kesintisiz bymesinin ve srekli mkemmelletirilmesinin temelidir. Sosyalist retim ilikileri, kapitalist toplumda azami krn gvence altna alnmasnn belirledii ereve iinde snrlandrlm teknik ilerleme iin imdiye kadar bilinmeyen perspektifler amtr. Kapitalizme zg olan ey, tekniin gelimesindeki uyumsuzluklar ve periyodik kesintiler iken; sosyalizm asndan karakteristik olan, btn retim dallarnda tekniin kesintisiz mkemmelletirilmesidir. Tekniin dzeyi ne kadar yksekse, emekilerin byyen gereksinimlerini gidermek amacyla sosyalist toplumun hizmetinde bulunan aralar da o kadar byktr. Sosyalizmin iktisadi dzeni, emekilerin retimin artrlmasna ve ileri tekniin geni lde kullanmasna olan dorudan ilgilerini dourmaktadr. Halkn sosyalist retimin gelimesine olan ilgisi ise, geni kitlelerin retimin her ynl mkemmelletirilmesine ynelen yaratc giriiminin gelitirilmesi asndan srekli olarak etkin bir etkendir. Bylelikle sosyalist retimin hedefi, retimin gelimesinin emekilerin kendilerinin zbez davas haline getirmitir. Bu, sosyalist iktisadn kesintisiz kalknmasnn en byk kaynadr. Ekonomik temel yasa, sosyalizmin ekonomik yasalar arasnda tayin edici rol oynamaktadr. Bu, sosyalist retimin btn ana zelliklerini ve nemli gelime srelerini belirlemektedir.

Sosyalizmin ekonomik temel yasas ve emekilerin refah dzeyinin ykseltilmesi

Sosyalizmin ekonomik temel yasas, sosyalist dzenin kapitalist dzene kar olan temel stnlklerini dile getirmektedir. Modern kapitalizmin ekonomik temel yasas, retici glerin gelimesini giderek daha fazla ksteklemekte ve emeki kitlelerin artan sefaletine, geri kalm lkelerin ve smrgelerin halklarnn kleletirilmesine ve yamalanmasna, iktisadn askeriletirilmesine ve milyonlarca insan imha eden kanl savalara yol amaktadr. Sosyalizmin ekonomik temel yasasnn etkimesi, retici glerin gl bir ekilde bymesine, emekilerin maddi ve kltrel yaam dzeyinin sistemli olarak ykselmesine, bar iktisadnn gelitirilmesine ve halklar arasndaki barl ortak almann pekimesine gtrmektedir. Sovyet toplumu, tm halk iktisadnda retilen maddi varlklarn miktarn yldan yla artrmakta ve sosyalist retimin srekliliini ve yksek gelime temposunu gvence altna almaktadr. Sovyet sanayii, bar retiminin ykselmesi temelinde srekli artan bir gelime kaydetmektedir.
1939 ylnda sanayi retimi, 1929 dzeyine gre, SSCBde %552, ABDde %99, ngilterede %123 ve Fransada %80 artt. Sava srasnda Sovyet halk iktisadnda yaratlan muazzam tahribatlara ramen, SSCBdeki sava ncesi retim dzeyi, ksa bir sre iinde nemli lde ald. Bylelikle SSCBdeki sanayi retimi, 1953 ylnda 1929 ylna gre yaklak onalt kat artt. ABD sanayi retimi, 1929 ylndan 1939 ylna kadar yerinden oynamad, bundan sonra da geniletilmi sava retimi ve ateli silahlanma sonucu, 1953 ylnda 1929a gre iki kattan fazla artt. ngilterenin sanayi retimi 1953 ylnda 1929 dzeyinin yalnzca %62 ve Fransada yalnzca %5 zerinde bulunmaktayd.

Sosyalist retimin kesintisiz bymesi, Sovyet halknn maddi ve kltrel yaam dzeyinin srekli ykseltilmesinin istikrarl maddi temelini oluturmaktadr. Sosyalist toplum, burjuva dzen iin karakteristik olan halk tketiminin ksr dzeyini amtr. Sosyalizmde kendisi iin emek tarafndan yaratlan ve emekilerin bireysel tketimine giren rn ktlesi srekli bymektedir. Ayn ekilde toplum iin emek tarafndan yaratlan ve retimin genilemesine ve emekilerin maddi ve kltrel gereksinimlerinin giderilmesine hizmet eden rn ktlesi de bymektedir.

72 Sosyalizmin temel ekonomik yasasnn gerekleriyle uyum iinde SSCBde halkn gerek geliri artmakta ve halkn srekli fiyat drlmeleri koullarnda satn ald tketim mallarnn miktar da sistemli olarak bymektedir.
SSCBde emekilerin gerek geliri (yani fiyat deiiklikleri gz nnde bulundurularak hesaplanm gelir), bir alana gre hesaplanm olarak, yle artt: ilerin gerek geliri, 1940 ylnda 1913 ylna gre, isizliin ortadan kaldrlmas gz nnde bulundurulduunda, 3 kattan fazla ve kyllerinki yaklak 3.5 kat artt; iilerin ve grevlilerin geliri 1952 ylnda 1940 ylna gre %68 ve kyllerinki yaklak %72 artt. 1953 ylnda iilerin, grevlilerin ve kyllerin toplam geliri, 1952 ylna gre % 13 daha ykseldi. 1913 ylna gre Sovyet byk sanayiinin tketim mallar retimi, karlalabilir fiyatlarla lldnde, 1940 ylnda 7.6 kat ve 1953 ylnda 14 kat artt.

SSCBdeki emekilerin gerek gelirlerinin srekli etken byme faktrlerinden birisi, Sovyet Devletinin halka sunduu emeklilik maalar, yan yardmlar, burslar, indirimler vs. gibi geni parasz kltrel ve sosyal hizmetlerdir. Sovyetler Birliinde kapitalizm iin ulalamaz bir sosyal sigorta ve sosyal bakm sistemi bulunmaktadr. Sosyalizm, halk kitlelerinin alma ve yaam koullarnn srekli olarak iyiletirilmesi demektir. Halkn bireysel gereksinimlerinin giderilmesi iin grlen hizmetler, kapitalist kr elde etmenin aralar deil, tam tersine halkn yaam dzeyinin ykseltilmesinin aralardr. Kapitalizmde konut ilikileri srekli olarak ktleir ve emekileri yoksul kenar mahallelerde oturmaya zorlarken, sosyalizmde halkn konut ilikileri srekli olarak dzelmektedir. SSCBde kentlerdeki yoksul kenar mahalleleri, temel konut mevcudu zerindeki toplumsal mlkiyet ve geni devlet konut inas sayesinde ortadan kaldrlmtr. Konforlu olmayan evlerin yerine, giderek daha fazla yeni, modern donatlm evler yaplmaktadr. Burjuva lkelerde zel bir mesele olan doktor bakm, esas olarak kapitalist giriimcilerin elinde bulunmakta, doktor yardm yalnzca byk cretler karsnda salanmakta ve bu, bundan dolay geni halk kitleleri iin yanna varlmaz derecede pahaldr. SSCBde halka parasz tbbi bakm salayan ok ynl devlet salk koruma sistemi yaratlmtr. Sosyalizm, emekilerin kltrel gelimesi, halkta zengin lde mevcut tkenmez yeteneklerin ve deerlerin gelimesi asndan geni olanaklar amaktadr. Kapitalizm emekilerin eitimine yalnzca kapitalist smrnn dikte ettirdii ok dar snrlar iinde izin verirken, sosyalizm kitlelerin eitim, kltr, bilim ve sanat alannda hzla byyen gereksinimlerinin giderek daha iyi ekilde giderilmesi iin olanaklar yaratmaktadr. Eskiden tm insan dncesi, insan dehas birilerine teknik ve kltrn btn varlklarn vermeye dierlerini en gerekli eylerdeneitim ve gelimemahrum etmeye ynelikti, diye yazyordu Lenin 1918 ylnda. Buna karn imdi tekniin btn harikalar, kltrn btn kazanmlar halkn ortak maldr ve imdiden itibaren insan dncesi, insan dehas artk asla bir zor arac, bir smr arac olmayacaktr.* Halkn artan kltrel gereksinimlerinin giderilmesi, SSCBde kltrel ina alanndaki kapsaml nlemler yoluyla gvence altna alnmaktadr: parasz ders ve parasz meslek gelitirme kurslar, burslar yoluyla, okullar, kltr ve dier eitim kurumlar, ktphaneler ve klpler ann sistemli bir ekilde geniletilmesi, basm rnlerinin retiminin artrlmas vs. yoluyla.
SSCBde btn eitim dallarnda renim grenlerin says, 1914 ylndaki 8 milyondan 1940 ylnda 49 milyon ve 1952 ylnda 57 milyona kt. Burada orta okullarn (5.-10. snf) ve orta dereceli teknik retim kurumlarnn renci says, 1914 ylndaki 0.7 milyondan 1940 ylnda 14.8 milyon ve 1953 ylnda 21.4 milyona kt. Yksek okul rencilerinin says, 1914 ylndaki 117,000den 1940 ylnda 812,000e ve 1953 ylnda l,562,000e kt. Btn retim kurumlarnn retmenlerinin ve doentlerinin ve ocuk yuvalarnn eitmenlerinin says, 1953 ylnda 2 milyondan fazla tutuyordu ve bylelikle 1914 ylna gre 10 kat daha bykt.

Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, sosyalizmin ekonomik temel yasasna dayanarak, kitlelerin refahnn ve kltrel dzeyinin srekli artmasn gvence altna alan bir politika izlemektedirler.
*

V. . Lenin, III. Btn Rusya Sovyet Kongresinde Son Sz; V. . Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXVI, s. 436, Rusa.

73

Sosyalist devletin ekonomik rol

Sosyalist devlet, sosyalizmde etki gsteren nesnel ekonomik yasalar kavramakta ve bunlar komnist inann pratiinde kullanmaktadr. ktisadi politikann baars, bunun ekonomik yasalarn gerekleriyle ne derecede uyum iinde olduuna baldr. Sosyalist devletin z, sosyalizmin ekonomik temeli tarafndan belirlenmektedir. Sosyalist iktisadi sisteme; emeki halkn retim aralar zerindeki mlkiyetine, ii snfnn banda bulunduu emekilerin politik iktidar denk dmektedir. Modern burjuva devletlerin politikas kapitalist tekellerin karlarn dile getirir ve onlarn krnn oalmasna ynelikken, sosyalist devletiniilerin ve kyllerin devletininpolitikas, emekilerin temel hayati karlarn dile getirmekte ve halk kitlelerinin tam desteini tatmaktadr. Sosyalizmin ekonomik temel yasasyla uyum iinde sosyalist devletin ykmll, halk kitlelerinin srekli byyen gereksinimlerinin giderilmesi iin aba gstermektir. politika alanndaki ana grevimiz, iilerin, kyllerin, aydnlarn, tm Sovyet insanlarnn maddi refah dzeylerinin daha fazla iyiletirilmesi iin aba gstermektir. Halkn refah dorultusunda, onun maddi ve kltrel gereksinimlerinin azami lde giderilmesi amacyla aba gstermek, Partimiz ve Hkmetimiz iin yasadr.* Sosyalist devletin yeni, tarihte o gne kadar bilinmeyen rol, sosyalist retim ilikilerinin znden kaynaklanmaktadr. Sovyet Devleti; lkenin retim aralarnn onda dokuzunun sahibidir. retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyet sayesinde, devlet iin, sosyalizmin ekonomik yasalarna dayanarak ve bunlar faaliyetinde bilinli bir ekilde kullanarak, halk iktisadn planl olarak ynetmek ve iktisadi-rgtsel ilevini yrtmek olanakl oldu. Burjuva devlet iin byle bir grevin yerine getirilmesi, retim aralar zerindeki zel kapitalist mlkiyet ve kapitalist toplumun ekonomik gelimesinin kendiliindenci karakteri sonucu mmkn deildir. Sosyalist devlet, toplumun ok eitli gereksinimlerini gz nnde tutarakbu byyen gereksinimlerle uyum iinderetimi kesintisiz olarak gelitirir ve mkemmelletirir. Reel i ve uluslararas koullarla uyum iinde Sosyalist Devlet, her aamada iktisadi inann somut grevlerini saptamakta ve halk iktisadnn gelimesinin ynn ve temposunu belirlemektedir. O, yalnzca gemiin sonularn deil, ayn zamanda gelecek gelimenin belirgin eilimlerini de gz nnde bulundurmakta ve iktisadi-rgtsel ilevini iktisadi n tahmin ilkelerine gre yerine getirmektedir. lerici toplum bilimi, Marksizm-Leninizm, sosyalist devletin ok ynl faaliyetinin teorik temelidir. Sovyet Devletinin iktisadi-rgtsel ve kltrel-eitsel almas, sosyalist toplumun yaantsnn btn ynlerini kapsamaktadr. Sovyet Devleti, btn iktisadi dallarndaki devlet ilemelerine planl bir ekilde nderlik etmekte ve onlar ynetmektedir. Devlet ve onun organlar, devlet iletmelerinin, onlarn birliklerinin ve tm bir daln yneticilerini atamakta ve bunlarn almasn denetlemektedir. Devlet, lkenin halk iktisadn planlamaktadr: iglerini; maddi ve mali aralar datmakta, toplumsal emein retkenliinin artmasnn temposunu, retimin, i ve d ticaret bilanosunun apn ve yapsn, devlet ve kooperatif ticaretindeki meta fiyatlarn, iilerin ve grevlilerin cret tarifelerini vs. belirlemektedir. Sovyet Devleti, kooperatifsel iletmeler olarak Kolhozlarn zelliklerini gz nnde tutarak, Kolhozlarn iktisadi yaantsn ynlendirmekte ve yerel Sovyetler, MTler, tarmsal artellerin seilmi organlar zerinden bunlar ynetmektedir. Elinde bulunan btn aralarla ii snfyla kyllk arasndaki ittifakn pekimesine ve kentle kr arasndaki iktisadi gelimelerin geniletilmesine katkda bulunmaktadr. Sovyet Devleti, vatandalarn alma, eitim ve alamamazlk ve yallk durumunda maddi bakm hakk gibi yaamsal haklarn gerekten kullanabilmelerinin gvencesini salamaktadr. Sanayi mallarnda ve besin maddelerinde bir bolluk yaratmak ve emekilerin yaam standardn nemli lde ykseltmek iin nlemler almaktadr. Bununla uyum iinde devlet, ar sanayinin
*

G. M. Malenkov, Jozef Vissarionovi Stalinin Cenaze Treninde Konuma, 1953, s. 10, Rusa.

74 gelimesinde elde edilmi baarlar temelinde tarmn, tketim mallar sanayiinin ve sovyet ticaretinin hzl bir kalknmasn gerekletirmektedir. Sovyet Devleti, kltrn btn dallarn ynetmektedir: kalifiye uzmanlarn eitimi, ilerici sanat ve bilimin gelimesi, bilimsel ve teknik kazanmlarn retimde kullanlmas. Sovyet devlet aygtnn gc, halk kitleleriyle ballndan olumaktadr. Merkezi devlet nderliinin tabandan inisiyatifle bal olmas ve somut yerel zellikleri gz nnde bulundurmas, sosyalist dzenin znde yatmaktadr, Devlet iktisat ynetme ilkesinin son derece nemli ilkesi, iktisadi ve politik almann birliidir. Pratikte politikayla iktisat birbirinden ayrlamazlar. Bunlar, birlikte mevcuttur ve birlikte etki gsterirler. Ve kim pratik almamzda iktisad politikadan ayrmak isterse, kim iktisadi almay politik almann ihmal edilmesi pahasna, ya da tam tersi, politik almay iktisadi almann ihmal edilmesi pahasna glendirmek isterse, o, kesinlikle bir kmaza girecektir.* Sovyet Devletinin nder ve rgtleyici gc, btn devlet organlarnn ve emekilerin toplumsal rgtlerinin faaliyetlerini ynlendiren Komnist Partisidir. Parti, halk iktisadi planlarnn hazrlanmas iin direktifleri vermekte ve tm lke iin yaamsal neme sahip olan en nemli nlemleri hazrlamaktadr. Gcn emeki kitlelerle ballndan alan Parti, iileri, kollektif kylleri ve aydnlar iktisadi ve politik grevler iin seferber etmekte, kitleleri eitmekte ve onlarn komnist bilincini ykseltmektedir. Komnist Partisinin ve Sosyalist Devletin toplumun iktisadi gelimesinin yeni, olgunlam gereksinimlerinin giderilmesine ynelen politikas, muazzam bir ilerici rol oynamaktadr. Sosyalist retim tarz, yenisinin eskiye, olumakta olann can ekimekte olana, ilerinin geriye kar mcadelesi iinde elikilerin ve zorluklarn almas yoluyla gelimektedir. Bu elikiler, birbirine zt snf karlarna bal olmadklarndan ve komnist ina srecinde aldk1arndan, antagonist zellikte deildir, Sosyalist toplumda smrc snflar yoktur, ama gerici eler, sosyalist iktisatta yeni ve ilerici eilimlerin gelimesine kar olan zel mlkiyeti eilimlerin tayclar vardr, toplumsal mlkiyete kar su ileyen insanlar, halkn karlarna riayet etmeyen brokratik unsurlar bulunmaktadr; insanlarn bilincindeki kapitalizmin kalntlar henz tmyle almamtr. Komnist Partisinin nderlii altndaki Sovyet Devleti, emekilerin inisiyatifini tevik etmekte ve toplumsal hayatn btn alanlarndaki ilerici eilimleri desteklemektedir. Sovyet Devleti, yeninin embriyonlarna zen gstermekte, bunlar glendirmekte ve ilerici retim yntemlerinin yerletirilmesi ve yaygnlatrlmasn tevik etmektedir; sosyalist retimin hzlandrlm gelimesinin nnde duran btn geveklik eilimlerine kar srarl bir mcadele yrtmektedir. Sosyalizmin yeninin eskiye kar mcadelesinin ana biimlerinden birisi, sosyalist toplumun gelimesinin gl bir itici gcn oluturan eletiri ve zeletiridir. Eletiri ve zeletiri, halk kitlelerinin eylemliliinin seferber edilmesi yoluyla almadaki eksiklikleri ve zorluklar ortaya karmay ve gidermeyi, iktisadi gelimenin hzlandrlmas iin yeni yedeklerin bulunmasn ve bylelikle sosyalist toplumun elikilerini amay olanakl klmaktadr. Emperyalist saldrgan evreler, SSCB ve halk demokrasisi lkelerine kar bir sava karma ve bu lkelerde sabotaj, ykm ve terr eylemleriyle ykc alma yrtmektedirler. Burada SSCB ile emperyalist saldr gleri arasndaki antagonist eliki dile gelmektedir. Emperyalist kampn varl, Sovyet Devletini SSCBnin iktisadi gcn ve savunma yeteneini btn aralarla pekitirme zorunda kalmaktadr. Sosyalist iktisadi sistemin stnlklerinden yararlanan ve ekonomik yasalar kendine nder alan iilerin ve kyllerin devleti, sovyet toplumunun komnizm yolundaki gelimesini ynlendirmektedir.

J. Stalin, Parti almasndaki Eksiklikler ve Trokist ve Dier kiyz1lerin Tasfiyesi in nlemler, Dietz Verlag, Berlin 1954, s. 33.

75

Ksa zet
1 Sosyalizmin ekonomik yasalar, nesnel, insanlarn iradesinden ve bilincinden bamsz yasalardr. Bunlar, smrden kurtulmu emekilerin dosta ortak alma ve karlkl yardmlama ilikilerini dile getirmektedirler. Sosyalizmin ekonomik yasalar, kr, tahrip edici g olarak etki gstermemektedir; bunlar sosyalist toplum tarafndan kavranlmakta ve kullanlmaktadr. Komnist Partisi ve Sosyalist Devlet, iktisat politikalarnda sosyalizmin ekonomik yasalarndan hareket etmektedirler. 2 Sosyalizmin temel ekonomik yasas, sosyalist retim tarznn btn ana zelliklerini ve en nemli gelime srelerini, sosyalist retimin hedefini ve bu hedefe ulamann aralarn belirlemektedir. Sosyalizmin ekonomik temel yasasnn esasl zellikleri ve gerekleri, tm toplumun srekli byyen maddi ve kltrel gereksinimlerinin retimin en gelimi teknik temelinde kesintisiz bymesi ve mkemmelletirilmesi yoluyla azami lde giderilmesinin gvence altna alnmasndan olumaktadr. 3 Sosyalizmde kitlelerin gereksinimlerinin (alm gcnn) bymesi, sosyalist retimin itici gcdr ve bunu ilerletir. Sosyalist retimin srekli bymesi, halkn tketiminin kesintisiz olarak artrlmasnn maddi temelidir. Sosyalist retimin kesintisiz bymesinin vazgeilmez bir koulu, retim aralar retiminin ncelikli gelimesidir. Sosyalizm, emekilerin byyen gereksinimlerini giderek daha tam olarak gideren sosyalist retimin kesintisiz gelimesini gvence altna almak amacyla ileri teknii srekli olarak gelitirir. 4 Kendisi iin rnn ve toplum iin rnn srekli oaltlmasyla uyum iinde emekilerin gerek geliri sistemli bir ekilde artmaktadr. Sosyalizm, insanlarn alma ve yaam koullarnn srekli olarak iyiletirilmesi demektir. O, kltrel ina iin en geni perspektifleri amakta ve tekniin, bilimin ve kltrn btn kazanmlarn halkn ortak mal haline getirmektedir. 5 Halkn yaamsal karlarn dile getiren Komnist Partisi nderlii altndaki sosyalist devlet, iktisadi-rgtsel ve kltrel-eitsel almasn giderek daha fazla gelitirmektedir. Sosyalist retim tarz, elikilerin ve zorluklarn almas iinde gelimektedir. Sosyalist devlet, nesnel ekonomik yasalarn bilgisi ve bunlarn kullanlmas temelinde, iktisadn btn dallarnda yeninin, ileri olann eski zerindeki zaferini gvence altna almakta ve toplumun komnizm yolunda gelimesini ynlendirmektedir.

76

Blm XXIX HALK KTSADININ PLANLI (ORANTILI) GELMES YASASI

Sosyalizmde halk iktisadnn planl gelimesinin zorunluluu
Sosyalist retim tarz iin belirleyici olan, halk iktisadnn planl, orantl gelimesidir. Sosyalist iktisadn planl gelimesi zorunluluu ve olana, retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyetten domaktadr. Engels, retim aralarnn kamu mlkiyetine dntrlmesinden sonra nceden belirlenmi bir plana gre bir toplumsal retim artk olanakl olacaktr diye yazyordu.* Meta reticilerini ayrtran, rekabeti ve retim anarisini douran retim aralar zerindeki zel mlkiyetin zttna, toplumsal mlkiyet saysz iletmeyi btnlkl bir iktisadi birim halinde birletirir. Toplumsallatrlm sosyalist byk retim, tm topluma ama ve davran btnl salayan genel plann dnda geliemez. Sosyalist byk retim, SSCBde yalnzca sanayide deil, ayn zamanda (Sovhozlar, Makine ve Traktr stasyonlar ve Kolhozlar biiminde) tarmda da snrsz bir ekilde egemendir. Sosyalizm, sanayiyle hammadde ve besin aralar reten ve sanayi rnleri tketen tarmn planl koordinasyonu olmakszn dnlemezdir. Sosyalist iktisatta, retim aralarnn toplumsallatrlmasnn sonucu olarak, kapitalistlerin sermayelerini u ya da bu retim dalna kanalize etmelerinde kendilerine yol gsterici olarak kullandklar pazar fiyatlarnn, kar orannn, faiz orannn, hisse senedi kurlarnn kendiliinden dalgalanmas gibi burjuva toplumun iktisadi yaantsnn barometreleri tasfiye edilmitir. Kendiliindencilik ve kendi banalk, sosyalist toplumun gelimesiyle uyumaz. Sosyalizmde retim aralar ve i gleri planl bir ekilde halk iktisad dallarna datlmaktadr. Nasl ki, kapitalizm toplumsal emein bo yere harcanmasna yol aan rekabet ve retim anarisi olmakszn dnlemezse, toplumsal emein ve onun sonularnn aklc ve tutumlu bir ekilde kullanlmasn gvence altna alan iktisadn planl gelimesi olmakszn dnlemez. Lenin, sosyalist iktisadn planl gelimesinin zorunluluunu gerekelendirdi ve bununla bant iinde, iktisadn uzun bir zaman iin hazrlanm bir plan olmakszn yrtlemeyeceine ve sosyalist devrimin dev grevinin undan olutuuna iaret etti: Tm iktisadi devlet mekanizmasnn milyonlarca insana bir tek plann nderlik edebilecei ekilde alan tek bir makineye, bir iktisat organizmasna dntrlmesi.* retim aralar zerindeki toplumsal, sosyalist mlkiyet ve hem sanayi ve hem tarmdaki toplumsallatrlm sosyalist byk retim, tm halk iktisadn planl ve orantl olarak gelitirmeyi nesnel olarak zorunlu ve olanakl klmaktadrlar. Halk iktisatlnn planl (orantl) gelimesi, sosyalizmin ekonomik bir yasasdr.

Halk iktisadnn planl gelimesi yasasnn ana zellikleri ve gerekleri

Sosyalizmde retim aralar ve igleri, halk iktisadnn planl gelimesi yasas gereince sosyalist iktisadn eitli dallarna datlrlar. Bu yasann gerekleri, toplumun halk iktisadn planl yrtmesinden, tek tek retim dallarnn planl bir biimde bir btn halinde birletirilmesi, gelimeleri iinde gerekli orantnn salanmas, igleriyle maddi ve mali aralarn mmkn
* *

Friedrich Engels, Bay Eugert Dhringin Bilini Alt-st Etmesi, s. 353. V.. Lenin, RKP(B) VII. Kongresinde Sava ve Bar zerine Konuma; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXVII. s. 68, Rusa.

77 olduunca aklc ve yararl bir ekilde kullanlmasndan olumaktadr. Ancak planl gelime yasas, halk iktisadnn orantllna hangi grevlerin tabi klnmas gerektiini ifade etmez. Sosyalist iktisattaki orantllk, sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gereklerinden doar. Halk iktisadnn planl gelime yasas, ancak gerekletirilmesi iin halk iktisadnn planl gelimesinin yrtld bir grevin olmas durumunda gerekli sonucu gsterir. Bu grev, sosyalizmin temel ekonomik yasasnn iinde barndrlmaktadr.* Halk iktisadnn planl, orantl gelimesi yasas, sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gerekleriyle uyum iinde sosyalist iktisatta retimin reglatrdr. Sosyalizmin ekonomik temel yasasyla uyum iinde, halk iktisadnn planl, orantl geliimi sosyalist ekonomide retimin dzenleyicisidir. Sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gerekleri, her aamada retici glerin ulalan gelime dzeyi, elde bulunan maddi kaynaklar ve sosyalizm lkesinin iinde yaad i ve d koullar gz nnde bulundurularak pratie geirilir. Bununla uyum iinde ve planl (orantl) gelime yasas temelinde halk iktisadndaki oranlar da saptanr. Bu oranlar iinde, ilk srada retim aralar retimiyle tketim aralar retimi arasndaki doru iliki saylmaldr. Daha nce ortaya konduu gibi, retimin en gelimi teknik temelinde kesintisiz bymesi, retim aralar reten dallarn tketim aralar reten dallara gre daha hzl gelitirilmesini gerektirmektedir. Ar sanayinin, ncelikle de, makine sanayiinin gelimesi, hafif ve besin maddeleri sanayiinin ve dier tketim sanayii dallarnn teknik donanm ve srekli bymesinin vazgeilmez bir kouludur. Toplumsal retimin bu iki blm arasndaki orantlar, buna gre bir yandan retim aralar reten dallarn ncelikli gelimesini ve dier yandan da retici glerin o anki dzeyi itibaryla halk kitlelerinin bymekte olan gereksinimlerini mmkn olan en byk apta karlayacak ekilde tketim aralar reten dallarnn gerekli bymesini gvence altna almaldrlar.
SSCBdeki sosyalist inann ve lkenin d dmanlara, emperyalistlere kar savunulmasnn ne koyduu grevlerin gerekletirilmesi, ar sanayinin hzlandrlm gelimesini talep ediyordu. Bunun aksi durumunda sosyalizmin gl maddi retim temelini yaratmak ve lkenin iktisadn bamszln ve savunma yeteneini salamak mmkn olmazd. Bunun sonucunda ar sanayi, kitle gereksinim mallar reten dallara gre olduka hzl geliti. SSCBde, son 28 yl iinde, tketim aralar retimi yaklak 12 kat artarken, retim aralar retimi bir btn olarak yaklak 55 kat artt. Ayn ekilde 1953 ylnda retim aralar retimi 1940 ylna gre 3 kat artarken, tketim mallan retimi %72 artt. Kitle gereksinim mallarnn retimiyle halkn artan gereksinimleri arasnda bir dengesizlik olutu. Bununla birlikte ar sanayinin gelimesinde elde edilen baarlar yoluyla, Be Yllk Planda kitle gereksinim mallarnn retimini hzla ve nemli lde artrmann reel koullar ortaya kt. Ar sanayiyi nceden olduu gibi imdide tm aralarla gelitiren Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, buradan yola karak, ksa zaman iinde kitle gereksinim mallarnn tketim mallarnn retimini nemli lde artrmak ve Sovyet halknn maddi refahn ve kltrel dzeyini ykseltmek amacyla hafif ve besin maddeleri sanayiiyle tarmn hzla kaldrlmas iin kapsaml bir program uygulamaya geirmilerdir.

Sanayiyle tarm arasnda doru orantlarn oluturulmas, birinci derecede nemdendir. Sanayiyle tarm arasndaki gelime oranlar, tarm modern teknik aralarla donatan ve kye sanayi aralar temin eden ar sanayinin nder rolnn ve dier taraftan da kent nfusuna besin maddeleri ve sanayiye hammadde temin edebilmek amacyla Sovhoz ve Kolhozlarn retiminin kesintisiz bymesini gvence altna alacak ekilde biimlendirilmelidir.
Sosyalist tarm, kollektif iktisadi dzen temelinde var olmasndan beri byk baarlar elde etti. Ancak byme temposu itibaryla byk lde sanayinin gerisinde kald. Tarmn brt retimi, 1940 ile 1952 yllar arasnda,sanayi retiminin 2.3 kat gelime gsterdii koullardaayn fiyatlarla lldnde yalnzca %10 artt. zellikle de tahl retimi, hayvanclk, patates ve sebze ekimi gibi nemli tarm dallar geri kald. Bylelikle halkn tahl, et, st rnleri, sebze, meyve vb.ne olan hzla artan gereksinimiyle tarmsal retimin dzeyi arasnda ak bir dengesizlik olutu. Tarmn sanayinin ardnda bu geri kalmas, halkn tketimini lkenin varm bulunduu endstriyel gelime dzeyinde ulalabilecek dzeye ykseltilmesini olanaksz kld. Ar sanayinin gl bir ekilde gelimesi, sosyalist
*

J. Stalin, SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar, s. 42.

78
tarmn hzla gelimesinin n koullarn yaratmt. Tarm retiminin bymesini btn aralarla hzlandrmann olanaklar ve gereklilii ortaya kt. Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, buradan yola karak, 1953 ylnda, gelecek yllarda tarmda enerjik bir kalknma yaratma ve halkn artan besin maddeleri gereksinimini tmyle karlama, ve hafif sanayiye hammadde salama grevini nlerine koymulardr.

Sanayiyle tarm arasnda ve yine sanayinin tek tek dallaryla tarm arasnda karlkl bir iliki bulunmaktadr. Bundan tr, retimin kesintisiz olarak gelimesi iin yalnzca sanayiyle tarm arasnda deil, ayn zamanda sanayinin tek tek dallaryla tarm arasnda da doru bir orant salanmaldr. rnein, havyan besleyiciliinin uzun zaman geri kalmas, hafif sanayi ve besin maddeleri sanayiinin de daha fazla gelimesini kstekler. Ayn ekilde yeterli bir yem temeli olmadnda ve tahl retimi geri kaldnda, hayvan besleyicilii de geri kalr. Sovyet Devleti, bu dallarn nemli lde artan tketim grevini karlayabilmeleri iin, hayvan besiciliinde, yem temelinde ve tahl retiminde enerjik bir kalknma salayarak, bu dengesizlii gidermektedir. Emekilerin tarmsal rnlere ve sanayi rnlerine srekli artan talebinin planl ve kolay bir ekilde karlanabilmesi, halkn artan para geliriyle fiyat dzeyi gz nnde tutularak bireysel gereksinim metalar kitlesinin birbiriyle uyum iinde olmasn ve tketim maddeleri retiminin artmasyla meta pazarlanmas arasnda doru orantlarn bulunmasn gerektirmektedir.
Halkn alm gcne dayanan artan talebini karlayabilmek amacyla Sovyet Devleti, sanayi mallar ve besin maddeleri retiminin artrlmasna ynelik kapsaml bir program yapmtr. Tketim mallarnn 1954-1956 arasndaki retimi, 1950 ylna gre bir ka kat artacaktr; rnein yn maddeleri retimi iki katna, et retimi 2.4 katna kacaktr. Tketim mallar retiminin artrlmas iin hazrlanm programa gre, perakende sat cirosu, 1955 ylnda 1950ye gre iki katna kacaktr.

ktisadn orantl gelimesi, sosyalist retimin lkenin tek tek blgelerine rasyonel bit ekilde yerletirilmesini gerektirmektedir: Sanayinin hammadde kaynaklarna ve tketici blgelerine yaknlatrlmas, zellikleri gz nnde tutularak ve dallarn doru bir ekilde koordine edilmesi ve yerel yardm kaynaklarnn optimal bir ekilde kullanlmas temelinde tek tek blgelerin iktisadnn kompleks gelitirilmesi; ulusal cumhuriyetlerin iktisadi ve kltrel kalknmas; demiryollar ve su tamaclnda rasyonel olmayan ve uzak tamacln kstlanmas. Sosyalizm, kapitalizme zg birikimle tketim arasndaki antagonist elikiyi ortadan kaldrd. Sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gerekleriyle uyum iinde, birikimle tketim arasndaki doru orant, hem sosyalist retimin kesintisiz bymesi ve hem de halk kitlelerinin maddi refahnn ve kltrel dzeyinin sistemli olarak ykseltilmesini salamaldr. Sosyalizmden komnizmin bir st aamasna geite, sosyalist retimin daha da pekimesini ve gelimesini, komnizmin maddi retim temelinin tedrici, yaratlmasn ve bir rn bolluunu garantileyen halk iktisadnn gelime orantlar gereklidir. Sosyalist toplum, kendisine dman saldrgan emperyalist gler karsnda gelimektedir. Buradan, halk iktisadnda, bir saldr durumunda sosyalizmin lkesine gl ekonomik temel salayan orantlarn zorunluluu domaktadr. Sosyalist sanayinin ve kollektif iktisadi retimin hzl bymesi, SSCBnin iktisadi bymesinin ve savunma yeteneinin ba kouludur. Btnlkl gl sosyalist kampn varl, bu kampn btn lkelerinin iktisadn planl bir ekilde koordine etmeyi gerektirmektedir. SSCB ile halk demokrasisi lkeleri arasndaki iktisadi ortak alma ve karlkl yardmlama, sosyalizmin inasn kolaylatrmakta, bu lkelerin kapitalist dnya karsnda bamszlklarn pekitirmekte ve onlarn savunma yeteneini ykseltmektedir.

Halk ktisadnn planl gelimesi yasas ve sosyalist planlama

Komnist Partisi ve sosyalist devlet halk iktisadnn planl gelimesi yasasnn gereklerini emeki kitlelerin yaratc faaliyetini rgtleyen ve ynlendiren planlarn yardmyla gerekletirmektedir. Halk iktisadnn planl ynetimi, sosyalist devletin iktisadi-rgtsel ilevinin son derece nemli karakter zelliklerinden biridir. Sosyalist planlama, sk bir bilimsel temele

79 dayanmaktadr. Halk iktisadn planl bir ekilde yrtmek demek, nceden grmek demektir. Bilimsel ngr, nesnel ekonomik yasalarn bilinmesine dayanr ve toplumun maddi yaantsnn olgunlam gelime gereksinimlerinden yola kmaktadr. Doru bir sosyalist iktisat planlamas, ncelikle halk iktisadnn planl gelimesi yasasnn bilinmesini ve ehil bir ekilde kullanlmasn ngrr. Halk iktisadnn planl gelimesi yasas, sosyalist devletin planlama organlarnn elinde bulunan halk iktisadnn planl yrtlmesinin kendisiyle ve keza yllk ve be yllk planlarla kartrlmamaldr. Halk iktisadnn planl gelimesi yasas, nesnel bir ekonomik yasasdr. Bu, devlet organlarna toplumsal retimi doru bir ekilde planlama olana vermektedir. Olanak, ama henz gereklik deildir. Bu olana gereklie dntrmek iin, planl gelime yasasnn kullanlmasnn renilmesi, bu yasann gereklerini tmyle yanstan planlarn yaplmas gerekmektedir. Planlar, pratikte her zaman halk iktisadnn planl gelimesi yasasnn gereklerine uymamaktadr. Bu gerekliliklere uyulmadnda, halk iktisadnn planl gelimesi yasas kendisini halk iktisadnn eitli blmlerinde dengesizliklerin ortaya kmasnda ve normal retim ve dolam sisteminin bozulmasnda gsterir. rnein, belirli sayda arabann yaplmas planlanr da, bunun iin gerekli olan miktarda elik sac planlanmazsa, bu, araba retimi plannn yerine getirilmemesine yol aar. Kendisine denk dmeyen bir kok kmr retimiyle salama balanmam bir ham demir retimi, kendisini gerek d olarak gsterecektir. Planlama organlarnn grevi, plann yaplmasnda planl gelime yasasnn gerekliliklerini tam olarak gz nnde bulundurmak ve orantszla izin vermemektir; ama orantszlklar oluursa, bunlar ortadan kaldrmak iin zamannda nlemler almaktr. Halk iktisadnn srtmesiz bir gelimesi iin, igc yedekleriyle maddi ve mali aralar byk neme sahiptir. Yedekler, halk iktisadnn tek tek dallarnda ortaya kan orantszlklarn hzla ortadan kaldrlmasn ya da ortaya kmasnn nlenmesini olanakl klarlar ve kaynaklarn elastiki kullanmna izin verirler. Halk iktisadnn planl bir ekilde gelimesi yasasnn gereklerini doru bir ekilde dile getirdiinde ve sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gerekliliklerini her bakmdan hesaba kattnda, halk iktisadnn planlanmas, olumlu bir sonu gsterir, halk iktisadnn orantl gelimesini ve retimin srekli artmasn garanti eder. Yaplan ie gre dalm ekonomik yasasnn kullanlmas, bu yasa emekilerin emek retiminin artrlmasna olan maddi ilgilerini uyandrdndan ve sosyalist retimin itici glerini tekil ettiinden, iktisadn planl yrtlmesi asndan byk neme sahiptir. Sosyalist planlama, deer yasasnn, rnein fiyatn, parann, ticaretin ve kredinin etkimesine bal olan ekonomik aygtlarn kullanlmasna dayanr. Halk iktisad planlarnda rnlerin retimi ve dalm, parayla ifade edilir. Planl ynetimin aygtlarndan birisi, tutumlu iletmeyi, i kaynaklar seferber etmeyi, maliyet fiyatlarn drmeyi ve iletmenin verimliliini ykseltmeyi tevik eden iktisadi muhasebedir. Sosyalizmin ekonomik yasalarnn gerekliliklerinden hareket eden, iktisadi ve kltrel inann pratik deneyimlerini her ynl genelletiren ve sosyalizm lkesinin i ve d yaam koullarnn btnn gz nnde bulunduran Komnist Parti ve Sosyalist Devlet, her aamada devlet planlarnn iktisadi ve politik ana grevlerini saptamaktadrlar. Bununla uyum iinde, halk iktisadnn her dalnda retim hacmi, retimin geniletilmesinin temposu, yatrmlarn bykl, cret dzeyi vs. saptanmaktadr. Sovyetler Birliinin iktisadnn planl yrtlmesi, Komnist Partisinin ynergelerine dayanr ve SSCB Bakanlar Kurulu ve Birlik Cumhuriyetlerinin Bakanlar Kurulunun elindedir. Devlet planlar, tm halk iktisad iin, iktisat dallar ve tek tek idareler iin, cumhuriyetler, blgeler ve lkenin iktisat blgeleri iin yaplmaktadr. Planlarn hazrlanmas ve bunlarn yerine getirilmesinin kontrol edilmesi, SSCB Bakanlar Kurulunun Devlet Plan Komitesinin (SSCB Gosplan), Birlik ve Cumhuriyet Bakanlarnn ve kendi planlama organlarna sahip olan yerel Sovyetlerin grevidir. Sosyalist planlama, bir dizi yl boyunca iktisadi gelimenin ana izgisini dile getiren perspektif planlaryla daha ksa bir sre iin somut alma programn tekil eden yrrlkteki planlarn birlemesine dayanr. Halk iktisadnn gelimesi iin be yllk planlar ve daha uzun zaman dnemi

80 iin hesaplanm planlar, perspektif planlarnn iine girer. Yllk planlar, yrmekte olan planlara dahildir. Yrrlkteki planlar, perspektif planlar temelinde hazrlanmaktadr. Her devlet iletmesi (fabrika, maden oca, Sovyet iktisad, MT vs.), devlet plan teklifleri temelinde hazrlanan ve iletmenin teknik, retim ve mali faaliyetinin birletirilmi plann oluturan teknik, retim ve mali grevler planna sahiptir. Sosyalist iktisadn planl gelimesi, merkeziletirilmi plan ilkelerinin ana ilem tamamlandktan sonra alt organlarn retim planlamasndaki gerekli bamszl ve inisiyatifiyle birletirilmesini gerektirir. Merkezi planlama organlar son derece nemli iktisadi problemleri zmek zorundadrlar: rnein, tek tek dallarn gelimesinde doru orantlarn salanmas, var olan yedeklerin tmyle kullanlmas, yatrmlardan en yksek verimin salanmas vs. Planl nderliin ok gl merkeziletirilmesi, hereyi detayna kadar, yerel koullar ve olanaklar yeterince tanmadan ve gz nnde tutmakszn planlama abas, yerel inisiyatifi felce uratr ve yerel kaynaklarn ve sosyalist iktisadn eitli dallarnda ve iletmelerinde var olan gl yedeklerden en iyi ekilde yararlanlmasn nler. Kolhozlarn devlete planl nderlii, mlkiyetin kooperatif-kollektif iktisadi karakterinden doan zelliklere sahiptir. Sosyalist devlet, Kolhozlarn planl nderliinde kollektif kyllerin faaliyetine dayanmaktadr. Kolhozlarn ve kollektif kyllerin inisiyatifi, tarmda kalknmann ve her blgenin ve iletmenin iktisadi ve doal koullarndan tam olarak yararlanmann tayin edici etkenlerinden birisidir. Doru bir planlama, merkezi planlama organlarnn hem tarmsal retim ve hem de devlete tarmsal rnlerin teslimi asndan blgeler ve cumhuriyetler iin en nemli ve tayin edici saylar ve grevleri tespit etmesini talep eder. Bu en nemli ve tayin edici saylar ve grevler temelinde yerel planlama organlar ve Kolhozlar, retim kaynaklarnn en iyi ekilde kullanlmasn gvence eden kendi somut planlarn yaparlar. Kolhoz ynetimi, devlet grevlerini temel alarak. denetim ve onay amacyla kollektif kyller ye toplantsna sunulan yllk retim plann hazrlar. Herhangi bir ziraat ya da agro-teknik ilemin her tarmsal blgenin zelliklerinin gz nnde bulundurulmadan abloncu kullanm, bitki kltrlerinin ve hayvan mevcudunun abloncu bir biimde blgelere dalm, yerel doal ve iktisadi koullardan en iyi ekilde yararlanmay olanaksz klar. Sosyalist planlama yntemlerini daha da mkemmelletirmek iin, en nemli ve tayin edici saylarn planlanmasnda tutarl bir ekilde merkeziletirme ilkesini uygulama, ama ayn zamanda alt organlarn, sanayi iletmelerinin ve Kolhozlarn retimin planl yrtlmesindeki rollerini ve inisiyatiflerini glendirmek ve her iktisadi blgenin, her tarmsal blgenin, her iletmenin ve her Kolhozun planlamasnda somut koullar hesaba katmak gerekmektedir. Halk iktisadnn planl yrtlmesi, iktisattaki arlk noktalarnn saptanmasn gerektirmektedir. Plan, tm halk iktisad plannn baaryla yerine getirilmesinin kendisine bal olduu en nemli dallar saptar. Bu dallar, ncelikli olarak retim aralaryla, i gleriyle ve mali aralarla donanr. Dier dallar da, tm iktisadn kalknmasn ve iktisat dallarnn rasyonel bir ekilde koordine edilmesini salamak iin, nder dallarla uyum iinde planlanr. Halk iktisadnn planl (orantl) gelimesi yasas, tek tek dallarn planlarnn sk bir ekilde koordine edilmesini ve onlarn btnlkl iktisat plan iinde karlkl birletirilmesini gerektirmektedir. Tek tek retim dallarnn btn planlar. diyordu V.. Lenin, sk bir ekilde koordine edilmeli, birbirleriyle birletirilmeli ve btnlkleri iinde acil olarak ihtiyacn duyduumuz btnlkl iktisat plann oluturmaldrlar.* ktisat planlar, belirli bir say alann ierirler: Ayn saylar (rnlerin tr, seme emtia vs.) ve deer saylan (toplam retim, maliyet fiyatlar, gelirler ve giderler vs.). Ayn ve deer saylarndan nitelik saylar (emek retkenliinin artrlmas, maliyet masraflarnn drlmesi, verimlilik, retim kalitesinin iyiletirilmesi, retim aralarnn, donanmlarn, makinelerin, hammaddelerin vs. kullanlmas) ayrlr. Tarmsal rnlerin ana says, 100 hektarlk tarmsal kullanm alan zerinde
*

V. . Lenin, VIII. Tm-Rusya Sovyet Kongresinde Halk Komiserleri Konseyinin Faaliyeti zerine Rapor, bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXXI, s. 480, Rusa.

81 elde edilen maksimal rn miktardr. Halk iktisadnn planl gelimesi yasasnn gerekliliklerine uyan doru iktisadi orantlarn saptanmasnda en nemli yntemlerden biri bilano sistemidir. Sosyalist devlet, bilanolar temelinde, halk iktisadnn ayn ve para birimleriyle ifade edilen gelime orantlarn saptar ve aralar ve bunlarn tek tek retim dallarna ve rn trlerine dalmn belirler. Eldeki aralarla ihtiyacn karlatrlmas, halk iktisadndaki dar boazlar, tek tek dallarn gelime konumundaki ve temposundaki dengesizlikleri ortaya karmay ve buna denk kar nlemleri almay olanakl klar. Bilano sistemi, bunun dnda, hammadde ve malzeme tasarrufu ya da donanmn daha iyi kullanlmas yoluyla ek kaynaklar kazanlmas olanam sunar. Bu aralar, retimi ve tketimi artrmak iin kullanlr. (Ayn birimlerle ifade edilen) malzeme bilanosuyla, para biiminde ifade edilen bilanolar ve igc bilanolar arasnda ayrm yaplr.
Malzeme bilanolar, bir rnn ya da rn grubunun retimiyle tketimi arasndaki ilikiyi, ayn birimlerle gsterir. Bu bilanolar, en nemli rnler iin, rnein ileme makineleri, madenler, metaller, pamuk ve dier retim aralar ya da et, tereya, eker vs. gibi tketim mallar iin yaplr. Malzeme bilanolar, bakanlklara ve idarelere gre tasnif edilmi olarak, halk iktisadnn btn dallarnn malzeme temin planlarnn yaplmas iin gereklidirler. Bu planlar, ileri normlar temelinde, donanmlarn, hammaddelerin, yakt maddelerinin vs. daha iyi bir ekilde kullanlmasn n grrler. Para biiminde ifade edilen bilanolara halkn para gelirleri ve giderleri bilanosu, ulusal gelir ve bunun dalm bilanosu vb. dahildir. Halk iktisadnn iglerine, kalifiye kadrolara olan gereksinimini ve bu gereksinimin karlanmas iin kaynaklar, igc bilanosundan kar.

Halk iktisadnn planl gelimesi yasasnn gerekliliinin bir ifadesi olan sosyalist planlama, ynergesel karakterdedir. Devlet planlar, plan tehisleri deil, tersine, ynetici organlar iin balayc olan ve tm lkenin iktisadi gelimesinin ynn belirleyen plan ynergeleridir. Devlet planlar, sosyalist devletin en st organlar tarafndan onaylandktan sonra, kesinlikle uyulmas gereken hukuki bir yasa gc kazanrlar. ktisat yneticileri, her iletmenin plan aydan aya, mevsimden mevsime ve yalnzca brt rne gre deil, ayn zamanda rn trne gre yerine getirip getirmediini denetlemek zorundadr; bunlar, retimin kalitesinin sistemli bir ekilde iyiletirilmesi ve planda belirlenen maliyet masraflarnn drlmesi iin aba gstermekle ykmldrler. Sosyalist planlama, etkin ve seferber eden bir karakterdedir. Sosyalist planlar, lkedeki milyonlarca insann almasn ynlendirmekte, emeki insanlara ak bir perspektif vermekte ve onlar byk emek faaliyetleri dorultusunda coturmaktadrlar. Plan, kitlelerin canl, yaratc faaliyetidir. retim planlarnn gereklii, yeni bir yaam yaratan milyonlarca emekidir. Plann yaplmas, planlarn balangcdr. Lenin, Rusyann elektrifikasyonu plann, Partinin ikinci program olarak niteledi ve bu bantda una dikkat ekti: ... bu program her gn, her iletmede, her idari blgede iyiletiriliyor, daha da slah ediliyor, mkemmelletiriliyor ve deitiriliyor.* Her plan, kitlelerin deneyimi temelinde, plann yerine getirilmesi srecinin gz nnde bulundurulmas temelinde, zenle gzden geirilmekte, deitirilmekte ve mkemmelletirilmektedir; nk hibir plan sosyalist dzenin iinde barndrd ve ancak alma srecinde ortaya kan tm olanaklar nceden gremez. Plann fabrikada, iletmede, Sovhozda ve Kolhozda gerekletirilmesi iin mcadele iinde kitlelerin yaratc inisiyatifi ve eylemlilii ortaya kar, sosyalist yarma geliir ve iktisadn hzlandrlm kalknmas iin yeni yedekler bulunur. Kitlelerin seferber edilmesi, Komnist Partisi nderliinde, devlet ve toplumsal rgtler, sendikalar ve Komnist Genlik Birlii araclyla gerekleir. Kitlelerin halk iktisadnn gelimesi planlarn gerekletirme dorultusundaki aktif mcadelesi, bu planlarn fazlasyla gerekletirilmesine yol amaktadr; bu da komnist toplumun inasn hzlandran bir etkendir. Sosyalist planlar, ancak planlama organlar kendilerini komnist inann pratiinde, kitlelerin
*

V.. Lenin, VIII. Tm-Rusya Sovyet Kongresindeki Halk Komiserleri Konseyinin Faaliyeti zerine Rapor, bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXXI, s.483, Rusa.

82 yaratc faaliyetinde ortaya kan yeni ve ileriye gre ayarladklar zaman, seferber edici olabilirler. Bu planlar, retimde elde edilen ortalama ltlere deil, tersine emek kullanmnn, donanmlarn kullanmna, hammaddelerin, yakt maddelerinin ve yardmc maddelerin tketiminin ileri ltlerine, yani ileri iletmelerin ve ileri emekilerin deneyimlerine ynelik ltlere dayanmaldrlar. Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, hi kimseyi seferber etmeyen ve dar, boazlara gre ayarlanm dk saptanm planlar yapma abasna ve ayn zamanda sosyalist iktisadn reel gelime olanaklarn hesaba katmayan her trl proje yapmclna kar kararl bir mcadele yrtmektedirler. Sosyalist planlama, devletin karlaryla elien ve bir iletmenin, blgenin ya da idarenin karlarn tm devlet karlarnn karsna geirmeyi hedefleyen blgecilik ve memur ruhu eilimlerine kar uzlamaz bir mcadeleyi gerektirmektedir. Halk iktisadnn planl yrtlmesinin en nemli grevlerinden birisi; plann halk iktisadnn planl gelimesi yasasnn gerekliliklerini yanstp yanstmadn ve plann nasl yerine getirildiini saptamay olanakl klan plan denetlenmesidir. Bu, var olan orantszlklar zamannda ortaya karmay, iktisatta yeni orantszlklarn ortaya kmasn engellemeyi, yeni retim yedekleri bulmay ve halk iktisad planlarnda gerekli dzeltmelerin yaplmasn olanakl klar. Sosyalist iktisadn planl yrtlmesini salamak iin, btnlkl bir iktisadi hesap dkm sistemi gereklidir. Planl bir sosyalizm inas, doru bir hesap dkm olmakszn mmkn deildir. Ama hesap dkm de, istatistik olmadan dnlemez. Sosyalist iktisatta hesap dkm ve istatistik, halk iktisad planlarna organik bir ekilde baldr. Plann yerine getirilmesine ilikin istatistik belgeler, gelecek plann yaplmas asndan gerekli materyaldir. Sosyalist hesap dkm ve istatistik sistemi, plann bir btn olarak ve tek tek blmleri iinde yerine getirilip getirilmediinin denetlenmesini olanakl klar.

Plan iktisadnn stnlkleri

Halk iktisadnn planl gelimesi, sosyalist topluma kapitalizme kar byk stnlkler gvence eder. Oranlln bir rastlant sorunu olduu ve iktisadn devrevi, periyodik olan geri dnen krizlerle gelitii kapitalizmin tersine sosyalist iktisat, sosyalist devletin halk iktisadnn planl gelimesi yasas ve sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gereklerine gre saptad orantlar temelinde ykselen ve ei grlmemi hzl bir gelime kaydeder. Sosyalist iktisat, halk iktisadn ykma uratan, topluma zorlu maddi zararlar veren ve onu dnemsel olarak geriye iten iktisat krizlerinden andr.
Sovyetler Birlii, sava ncesi be yllk planlar srasnda, yani yaklak 13 yl iinde, lkeyi geri bir lkeden ileri bir lkeye, bir tarm lkesinden bir sanayi lkesine dntren bir atlm yapt. Kapitalist dnya, ayn dnem ierisinde, kendilerine retici glerin anormal bir tahribatnn, isizliin muazzam boyutlarda bymesinin ve kitlelerin gl yoksullamasnn elik ettii iki iktisat krizi (1929dan 1933 ve 1937ye kadar) yaad. Sava sonrasnda SSCBnin sosyalist iktisad retimin kesintisiz artrmas temelinde planl olarak gelimekteyken, kapitalist lkeler, ncelikle de ABD, bu zaman dilimi iinde, 1948 ve 1949 kriz yllarn yaadlar. 1953n ikinci yarsndan bu yana ABDde yeniden bir retim gerilemesi ve isizliin art balad.

Sosyalist plan iktisad, isizlii dtalar ve toplumun tm iglerinin altrlmasn gvence altna alr. Kapitalist iktisat, kanlmaz olarak, kapitalistlerin iyerlerine ucuz igc yerletirmek iin kullandklar isizlii retir. Plan iktisad, tm toplumun gereksinimlerinin giderilmesini hedefleyen bir retim gelimesini ngrr. Kapitalistler ise sermayelerini kr orannn en yksek olduu iktisat dallarna yatrmaktadrlar. Sosyalist plan iktisad, halk iktisadnn gereklilikleriyle uyum iinde, bilimin ve tekniin planl bir ekilde gelimesini gvence altna alr. Kapitalizmde tekniin gelimesi, rekabet ve retim anarisi yasasna tabidir, son derece dengesiz bir ekilde gerekleir ve kanlmaz olarak retim

83 orantszln glendirir. Sosyalist plan iktisad, toplumu yalnzca kapitalizme zg olan toplumsal emein muazzam bir ekilde boa harcanmasndan kurtarmaz, ayn zamanda hem iletme erevesinde ve hem de tm halk iktisad apnda btn kaynaklarn en tutumlu ve en etkin bir ekilde kullanlmasn garanti eder ve retimin canlanmas iin yeni yedekler bulur. Sosyalist devlet, iletmeler arasndaki retim ilikilerini planl olarak saptar ve sosyalist retimin rasyonel bir ekilde yerletirilmesini salar. Tek tek iletmelerin karna, azami krn elde edilmesine tabi olan zel kapitalist verimlilik ilkesinin tersine, halk iktisadnn planl gelimesi ve sosyalist planlama, verimliliin en yksek biimini yani tm halk iktisad asndan verimlilii gvence altna almaktadr. te tam da bundan tr, zel mlkiyeti, retim anarisi ve rekabet mcadelesiyle kapitalist iktisat iinde dnlemeyecek olan lekte muazzam bir ina mmkn oldu.

Ksa zet
1 Halk iktisadnn planl gelimesinin zorunluluu ve olana, retim aralar zerindeki toplumsal, sosyalist mlkiyetten doar. Halk iktisadnn planl (orantl) gelimesi, sosyalizmin ekonomik bir yasasdr. 2 Halk iktisadnn planl (orantl) gelime yasas, sosyalist iktisat iinde, sosyalizmin ekonomik temel yasasyla uyum iinde retim aralarnn ve iglerinin dalmn dzenler. Bu, iktisadn planl yrtlmesini, halk iktisadnn btn blmlerinin orantl gelimesini ve iglerinin ve maddi ve mali aralarnn amaca uygun kullanmn gerektirir. 3 Sosyalist planlama, halk iktisadnn planl gelimesi yasasnn gerekliliklerini doru yansttnda ve sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gerekliliklerini her adan hesaba kattnda, olumlu sonular gsterir. Halk iktisadnn planl yrtlmesinde deer yasasnn etkimesine bal olan ekonomik aygtlar kullanlr. Halk iktisadnn doru gelime orantlarnn saptanmasnda, planlamann bilano yntemine byk nem der. 4 Halk iktisadnn planl yrtlmesi, sosyalist devletin iktisadi rgtsel ilevinin en nemli karakter zelliidir. Halk iktisad planlar, komnist partinin ynergeleri temelinde, sosyalist iktisadi sistemin stnlkleri ve d ve i koullarn gz nnde bulundurulmasyla sosyalist inann deneyimlerinin bilimsel genelletirilmesinden hareketle devlet organlar tarafndan hazrlanr. Devlet planlar, komnist inann pratiinde, kitlelerin yaratc faaliyetinde ortaya kan her ileri olan eye gre kendisini ayarlar; bunlar ynerge planlardr. Halk iktisadnn planl yrtlmesinin vazgeilmez koullar, kitlelerin plan hedeflerinin yerine getirilmesi ve fazlasyla yerine getirilmesi iin seferber edilmesi ve plan hedeflerinin yerine getirilmesinin denetlenmesidir. 5 Halk iktisadnn planl, krizsiz gelimesi, sosyalizmin kapitalizme kar en byk stnldr; nk bu, burjuva dzen iin ulalamaz olan lde ara tasarrufu salar ve halk kitlelerinin kar dorultusunda retimin kesintisiz, hzl ve her ynl bymesinin olanaklarn aar.

84

Blm XXX SOSYALZMDE TOPLUMSAL EMEK

Sosyalizmde emein karakteri. Maddi ilgi ilkesi
Sosyalist retim ilikileri, emein karakterinde esasl bir deiiklik salad. Sosyalizmdeki, emek, smrden ardr. Bakalar iin almadan, smrcler iin baml emekten yzyllarca sonra ilk kez, onun iin [emeki iinAlmancaya evirenin notu] kendisi iin alma, hem de ada tekniin ve kltrn kazanmlarna dayanarak alma olana kendisini sunuyor.* Kapitalizmdeki baml emek dorudan zel alma olarak ortaya karken, sosyalizmdeki emek dorudan toplumsal karaktere sahiptir. retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyet, tm toplum apndaki emein planl olarak rgtlenmesi olanan ve zorunluluunu belirliyor. Emeki insann toplumdaki konumu, temelden deimitir. nsann konumunun toplumsal kkeni ve serveti tarafndan belirlendii kapitalizmin tersine, sosyalist toplumda insann konumu yalnzca emek ve kiisel yetenekler tarafndan belirlenmektedir. nsann smrden kurtulmas ve toplumsal konumunun deimesi, insanlarn almaya ilikin grlerinde bir deiim, alma karsnda yeni bir tavr ortaya karrlar. Smrc toplum yzyllar boyunca saysz emeki kuaklarnda ar ve onur krc bir yk olarak almaya kar bir nefrete yol aarken, sosyalizm almay bir onur, an ve kahramanlk davasna dntrmekte ve ona artan lde yaratc bir karakter vermektedir. Emeki insan, iyi altnda ve retimin iyilemesi iin inisiyatif gsterdiinde, n ve sayg kazanr. Bununla birlikte sosyalizmde alma henz toplum yelerinin ilk yaamsal gereksinimi, toplumun refah iin almak zere alkanlk haline gelmemitir. Sosyalizm aamasnda kapitalizmin kalntlar, insanlarn bilincinde tmyle almamtr. Topluma kar ykmlklerini drste yerine getiren ve almada yaratc inisiyatif gelitiren byk emekiler kitlesinin yansra, ykmllklerini drste yerine getirmeyen ve i disiplinine kar kan insanlar vardr. Bylesi insanlar, sosyalist topluma mmkn olduunca az vermek ve ondan mmkn olduunca ok yararlanmak abasndadrlar. Sosyalizmde eski i blmnn nemli kalntlar varln srdrmektedir: rnein, kafa ve kol emei arasndaki, ii emeiyle kyl emei arasndaki ve kalifiye emekle kalifiye olmayan emek arasndaki farklar. Eski iblmnn bu kalntlar, ancak yava yava, sosyalizmin retici glerinin artan gelimesi ve komnizmin maddi retim temelinin yaratlmasyla alr. Btn bunlardan kan sonu, sosyalizmde, emekilerin emeklerinin rnne, retimin gelimesine duyduklar maddi ilgi ilkesinin byk neme sahip olduudur. Bu ilgi, emekilerin toplumdaki yerinin emek rnlerine, onun retim faaliyetinin rnlerine baml klnmasyla gvence altna alnmaktadr. Her bir emekinin emeinin rnlerine duyduu maddi ilgi ilkesi, sosyalist ekonominin sevk ve idaresinin temel ilkelerinden birisidir. Lenin unu retmektedir: Halk iktisadnn her byk dal, kiisel ilgi temeli zerine ina edilmelidir.* Buradan toplum tarafndan ve devlet tarafndan emein lsnn ve tketimin lsnn en sk bir ekilde denetlenmesi zorunluluu domaktadr.** Sosyalist toplum insanlarn almaya katlmlarm denetler, emekilerin kalifikasyonundaki farkllklar gz nnde bulundurur ve i normlarn ve bunun her emeki iin denmesinin miktarn belirler. alma toplum yelerinin ezici bir ounluu iin henz doal bir gereksinim haline gelmedii srece, sosyalist devletin
* *

V.. Lenin, Yarma Nasl rgtlenmeli?; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXVI, s. 368, Rusa. V.. Lenin, Yeni Ekonomik Politika ve Politik Aydnlatma ubelerinin Grevleri; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXXIII, s. 47, Rusa. ** V.. Lenin, Devlet ve Devrim; V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXV, s. 441, Rusa.

85 grevi, toplumsal emei daha ok ve daha iyi alann toplumsal retimin daha byk bir blmn elde edecei ekilde rgtlemektir.

Sosyalist toplumun yelerinin ykmll olarak alma. alma hakknn gerekletirilmesi

Sosyalizm ve alma, birbirinden ayr tutulamaz. Sosyalizm, ii kitlelerini btn glerini aan ve yalnzca isizlik durumundaki zorunlu tembellik dnemlerinde kesintiye urayan i boyunduruunu tamak zorunda kalrken, toplumun smrc st tabakasnn asalak bir yaant srd kapitalist toplumun arpc elikisini ortadan kaldrd. Sosyalizm, kapitalistlerin retim aralar zerindeki mlkiyetini tasfiye etti ve bylelikle bir snfnretim aralar}sahiplerinin ellerinden retim aralar zorla alnm insanlar snfnn emeinden yaad koullar ortadan kaldrd. retim aralar zerinde toplumsal mlkiyetin salanmas, sosyalizmde yalnzca bireysel alma insanlarn yaam kaynan oluturduundan, vatandalarn toplumsal almaya katlmas konusundaki eit ykmll anlamna gelmektedir. alma, SSCBde alabilir her vatandan ykmll ve onur davasdr. Sosyalist dzen, insanlk tarihinde ilk kez, alabilir tm vatandalar iin eit atma ykmlln gerekletirmedi, ayn zamanda btn vatandalar iin eit alma hakkn da gerekletirdi. Bylelikle emeki kitlelerin yzyllardr sren d gereklik oldu. alma hakk, toplumsal toprak zerinde, fabrikalarda ve iletmelerde alma iin btn vatandalara eit lde olanak salayan retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyetten domaktadr. alma hakkndan toplumun alabilen her yesinin niteliine ve niceliine gre cret ald gvence altndaki i anlalmaktadr. SSCB Anayasasyla salama balanm alma hakk, halk iktisadnn sosyalist rgtlenmesinde, toplumun retici glerinin srekli bymesinde, iktisadi bunalmlarn tasfiye edilmesinde ve isizliin ortadan kaldrlmasnda reel bir gvencedir. sizlik, emekilerin kapitalizmdeki bu kams, SSCBde bir kerede tmyle ortadan kaldrld; bundan dolay emekiler iin sokaa atlma ve btn geim aralarn kaybetme tehlikesi de yoktur. sizliin, iilerin yarn korkusunun, kydeki sefaletin ve yoksulluun ortadan kaldrlmas, Sovyet halknn en byk kazanmlarndan birisidir. alma hakknn gerekletirilmesi, toplumun daha ok i gcnn retimin gelimesi yararna kullanlmasn olanakl klmaktadr. Sosyalizmde retimin kesintisiz olarak bymesine dzenli olarak iilerin ve grevlilerin srekli bir ekilde sayca bymesi elik etmektedir.
SSCB halk iktisadndaki iilerin ve grevlilerin says, her yl sonuna gre yle tutmaktayd: 1928de 10.8 milyon, 1932 22.8 milyon, 1937 27 milyon, 1940 31.5 milyon ve 1953 44.8 milyon.

Kentteki isizliin, tarmsal fazla nfusun ve kydeki yoksulluun tasfiyesi ve sosyalist retimin kesintisiz olarak bymesi, iletmelere igc salanmasnn koullarn temelden deitirdi. Kapitalizmde igc talebi kendiliinden, yedek sanayi ordusundan ve tarmsal fazla nfustan temin edilirken, sosyalizmde igc gereksiniminin karlanmas planl olarak, iglerinin rgtl kazanm, eitimi ve dalm yoluyla gereklemektedir. iyi makinenin bir uzants haline getiren ve insanlarn yeteneklerini boan kapitalizmin tersine sosyalizm, emei smrden kurtararak ve btn vatandalara zgr eitim olana salayarak, emekilerin yeteneklerinin gelimesi ve zgrce gelitirilmesinin gerekli n koullarn oluturmaktadr. Sosyalist retimin en gelimi teknik temelinde kesintisiz olarak ykselmesi, emekilerin kltrel ve teknik dzeylerinin ykseltilmesini ve halk iktisadnn btn dallarnda vasfl iilerin yzdesinin artrlmasn gerekli klmaktadr. Emekilerin kltrel ve teknik dzeyleri, sosyalizmde ncelikle halk eitiminin ilerlemesiyle mmkndr. Sovyetler Birlii, genel ilkokul (yedi yllk okul) ykmllnden genel orta okul (on yllk okul) ykmllne gemektedir. Orta ve yksek meslek renimi de gl bir ilerleme

86 gsterdi. Bununla bant iin ii snfnn ve kylln kltrel ehresi de deiim gstermektedir. Okuma yazmann bilinmemesi ve cehalet artk gemie aittir. iler ve kollektif kyller arasnda yedi ve on yllk okullar bitirenlerin paylar srekli artmaktadr. Emekilerin kltrel ve teknik dzeyi, ayn zamanda, hem ii adaylarnn eitimini ve hem de emein kesintisiz mesleki kalifikasyonunu kapsayan meslek eitimi yoluyla ykseltilmektedir. SSCBde en nemli iktisadi dallarn kalifiye g gereksinimini karlamak amacyla, sanayi ve demiryolu okullaryla iletme okullarn kapsayan bir devlet emek yedekleri sistemi yaratlmtr. Bu okullarn rencilerinin geimi, renim sresi boyunca devlet tarafndan karlanmaktadr. Devlet emek yedeklerinin yansra, bireysel olarak, iletmelerdeki tugaylarda ve kurslarda eitilen milyonlarca emekinin mesleki kitlesel eitimi, yeni kalifiye iilerin nemli bir kaynan tekil etmektedir. Bununla bant iinde, iilerin ve kyllerin saflarndan kan aydnlarn ve yksek kaliteli uzmanlarn sayca bymesi de gzlenmektedir.
On yl iinde (1941den 1953 yl sonuna kadar) sanayi ve demiryolu okullaryla iletme okullarnda, devlet parasyla eitli mesleklerden 7 milyon gen uzman ii eitildi. Be Yllk plann ilk ylnda bireysel eitimle ve iletmelerdeki tugaylarda ve kurslarda yllk ortalama olarak 2.5 milyon yeni vasfl ii yetitirildi ve 3.5 milyon civarnda ii kalifikasyonlarn gelitirebildi. yl renim sreli tarmsal-teknik ve hayvansal-teknik kurslara 2.5 milyondan fazla kollektif kyl katld. Ayn ekilde iilerin ve kyllerin uzaktan eitimi de gl bir ilerleme gsterdi.

Yaplan ie gre dalm sosyalizmin bir ekonomik yasas

Sosyalist retim ilikisi, kendisine denk den bir dalm biimini de gerektirir. Sosyalist topluma ilikin olarak Engels, ... dalmn, kendisine salt ekonomik kayglar egemen olduu srece, retimin karlar araclyla kendisini ayarlayacan ve retimin en ok ancak toplumun tm yelerine yeteneklerini her ynl gelitirme, kazanma ve uygulama olana salayan bir dalm tarz araclyla tevik edileceini yazyordu*. Sosyalizmde yaplan ie gte dalm en iyi ekilde bu talebe denk dmektedir. retici gler, sosyalizmde gereksinime gre dalm iin gerekli olan rn bolluunu salayabilecek yksek gelime dzeyine henz varmamlardr. Bu nedenden tr yaplan ie gre dalm, maddi varlklarn tek olas ve zorunlu datm tarzdr. Yaplan ie gre dalm, her emekinin emeinin rnlerine duyduu kiisel maddi ilgiyi gvence altna alr ve bylelikle retimin gelimesinin gl bir itici gc olur. Emek retkenliinin artrlmasn tevik eder ve bylelikle retimde alanlarn refah dzeyinin ykselmesine katkda bulunur. Yaplan ie gre dalm, her emekinin toplumsal emein rnnden payn, dorudan onun toplumsal retime katlma derecesine bal klar ve bu ekilde emekilerin kiisel karlaryla tm devletin karlarn birletirir. Yaplan ie gre dalm, kalifiye ve basit emek arasndaki farkn tam olarak gz nnde bulundurulmasn gerektirir. Vasfl emee daha yksek cret denmesi, emekinin kalifikasyonuna denk der ve acemi ii iin vasfllar kategorisine girme perspektifi aar. Bu, emekilerin kltrel ve teknik dzeylerinin ykselmesi iin bir tevik nedeni oluturur, kafa ve kol emei arasndaki esasl farkn giderek ortadan kalkmasna yol aar. Yaplan ie gre dalm, iglerinin srekli olarak yer deitirmesine ve salam bir ii kadrosunun yaratlmasna da katkda bulunur; bu iletmelerde emein rgtlenmesi asndan byk neme sahip olan bir etkendir. Teknii kavram ve retim deneyimi toparlam srekli bir iiler kadrosu olmakszn, sosyalist retimin baaryla gelimesi mmkn deildir. Yaplan ie gre dalm, bylelikle sosyalizmin nesnel bir zorunluluu, ekonomik bir yasasdr. Yaplan ie gre dalm ekonomik yasas unu gerektirir: rnlerin her emekinin emeinin
*

Friedrich Engels, Bay Eugen Dhringin Bilimi Alt-st Etmesi, s. 245/46.

87 nitelii ve niceliiyle dorudan balant iinde datlmas ve cinsiyetinden, yandan, rkndan ve milliyetinden bamsz olarak sosyalist toplumun vatandalarna eit i iin eit cret. Gerek sanayide ve gerekse de tarmda emein denmesi, bu yasaya dayanr. Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, yaplan ie gre dalm ekonomik yasasn, hem geri unsurlarn mal hrs eilimlerine ve hem de kk-burjuva eitlikilie kar, yani nitelik ve nicelikten, emekinin kalifikasyonundan ve emek retkenliinden bamsz olarak emein ayn derecede cretlenmesine kar kararl bir mcadele iinde gerekletirmektedirler. Eitlikilik, tketimin, yaam koullarnn, zevkin ve gereksinimlerin genel bir ekilde eitlenmesi anlamnda kk-burjuva bir sosyalizm anlaydr. Bu, retime byk zararlar vermekte ve iglerinin srekli yer deitirmesine, emek retkenliinin gerilemesine ve plan grevlerinin yerine getirilmemesine yol amaktadr. Lenin kk-burjuvaca sosyalizm anlayn tehir etti ve Marksist eitlik anlayn ortaya koydu. Marksizm, eitlikten kafa ve kol eitliini deil, tersine toplumsal, ekonomik eitlii anlamaktadr. Bu, sosyalizm iin, herkes iin ayn lde retim aralar zerindeki zel mlkiyetin ve smrnn ortadan kaldrlmas, toplumsal retim aralar temelinde ie eit ulaabilme, herkes iin eit alma ykmll, yaplan ie gre cret denmesi anlamna gelmektedir.

Emein sosyalist kooperasyonu

Sosyalizm, daha nceki toplum biimlerine gre, emein kooperasyonunun tarihsel gelimesi iinde daha yksek bir aama anlamna gelmektedir. Emein sosyalist kooperasyonu, dosta ortak alma ve karlkl yardmlamayla birbirine bal olan smrden kurtulmu emekilerin kooperasyonudur. Sosyalist kooperasyon, kapitalist kooperasyona gre, karlatrlamayacak lde gl bir emek retkenlii yaratr. blm, makine tekniinin kullanlmas, retim aralarnn ortaklaa kullanmyla doan tasarruf vs. gibi toplumsal emein retkenliini artran kooperasyona zg yntemler, sosyalizmde en yksek gelime dzeyine ulamaktadrlar. Emein kooperasyonunun boyutlarn kstlayan retim aralar zerindeki zel mlkiyetin tersine retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyet, emek kooperasyonuna geni perspektifler aar ve insanlarn emeklerinin kapitalizm iin ulalamaz derecede birlemesini olanakl klar. Bu, retimin hem sanayi ve hem tarmda kapitalizm iin dnlemez derecede yksek younlamasnda ve devlet tarafndan alnan tm iktisadi nlemlerin byk apta uygulanmasnda dile gelmektedir. Sosyalist kooperasyona kendisinden nceki btn formasyonlardan ilkesel olarak ayrlan yeni bir i disiplini denk dmektedir. Toplumsal emein kapitalist rgtlenmesi alk disipliniyle ayakta tutulmakta ve emekilerin byk ounluu kapitalizmde bir avu kapitalist ve toprak sahibi tarafndan smrlen bilgisiz, bask altndaki, cret klelerinin ya da yoksulluun altnda ezilen kyllerin saflarnda kalmaktadr. Sosyalist i disiplini, lkelerinin efendisi olan emekilerin bilinli, arkadaa disiplinidir. Gerekli i disiplinin korunmas, sosyalizmde emeki kitlelerin temel karlarna denk dmektedir. Emekilerin sosyalist i disiplini ruhuyla eitilmesi, sosyalist devletin en nemli grevlerinden birisidir. Birok emekinin her ortak almas, bu emekilerin almasnn koordine edilmesini ve onlar arasndaki gerekli retim ilikilerinin salanmas amacyla bir ynetimi gerekli klmaktadr. Emein sosyalist kooperasyonu, retimin ve idare aygtnn btn kademelerinde tek ynetim ilkesinin sk ve kararl bir ekilde uygulanmasn talep etmektedir. Tek ynetimden, kitlelerin kendilerini retim srecini yneten tek bir kiinin iradesine tabi olmasna dayanan devletsel, sosyalist iletmelerin ynetimi anlalmaktadr. Bu, kitlelerin retim sreci iindeki geni yaratc inisiyatifiyle birlemektedir. Kapitalist smrnn ortadan kaldrlmasyla birlikte, sermayenin mutlak kudreti, iverenin ve onun temsilcilerinin keyfi davran ve iilerin hak yoksunluu anlamna gelen ve ondan ayrlmayan ynetim despotizmi de ortadan kaldrlmtr. Sosyalist toplumda iletmelerin, trstlerin, ana idarelerin yneticileri ve bakanlar, halkn ve sosyalist devletin mutemetleri ve hizmetileridirler.

88 Halk, kapitalizmde, iletme yneticilerini, mdrleri, kahyalar, blm eflerini ve ustalar, bunlar iletmeyi kapitalistlerin ve onlarn krnn karlar dorultusunda ynelttiklerinden, dman olarak grmektedir, Sosyalizmde ise iletme yneticileri, iletmeyi kapitalistlerin kr iin deil de tm halkn karlar dorultusunda ynettikleri iin, halkn gvenine sahiptirler. Smrnn ortadan kaldrlmas, kafa ve kol ii yapan insanlar arasndaki ilikileri temelden deitirmektedir. Kapitalizm iin karakteristik olan iiyle iletmenin ynetici personeli arasndaki kar ztl kaybolmutur. Kol ii yapan emekiler ve iletmelerin ynetici personeli, sosyalizmde retimin gelimesine ve iyiletirilmesine derin ilgi duyan btnlkl bir retim kollektifinin yeleridir. Buradan kafa ve kol emeinin retimin srekli olarak mkemmelletirilmesini hedef alan yaratc ortak almas da domaktadr. Kapitalizmde kol iinin dnsel ierii giderek daha fazla boaltlrken ve kafayla kol emei arasndaki uurum giderek byrken, kol emei sosyalist toplumda dnsel bir ierik kazanmakta, kof emei kafa emeine giderek daha fazla yaknlamakta ve ikisi arasndaki esasl farkllk yava yava ortadan kalkmaktadr. Bu, ii snfnn ve kylln kltrel ve teknik dzeyinin kesintisiz olarak ykselmesinde ve sosyalizmde emein kooperasyonunun son derece nemli bir zelliini oluturan sosyalist yarmann gelimesinde ifadesini bulmaktadr.

Sosyalist yarma
Sosyalist yarma, emeki kitlelerin mmkn olan en byk eylemlilii temelinde emek retkenliinin ykseltilmesi ve retimin mkemmelletirilmesinin yntemdir. Lenin, ilk kez sosyalizmin yarmay gerekten geni bir temelde, gerekten kitle temelinde kullanma ve milyonlarca emeki kitlesini kapsama olanan yarattn retmektedir. Sosyalist yarmann amac, halk iktisad planlarnn yerine, getirilmesi ve fazlasyla yerine getirilmesi, sosyalist retimin kesintisiz olarak kalknmasnn gvence altna alnmasdr. Sosyalist yarma, burjuva toplumunda egemen olan rekabetten temelde ayrlr. Rekabetin ilkesi: birinin yenilgisi ve lm, dierinin zaferi ve egemenlii. Sosyalist yarmann ilkesi: genel bir kalknma salamak amacyla ilerleyenlerin geride kalanlara dosta yardm. Rekabet unu anlatr: Egemenliini pekitirmek iin, geride kalanlar ez. Sosyalist yarma unu anlatr: Birileri kt alyor, dierleri iyi, ncleri daha iyien iyilere yeti ve genel bir kalknma sala.* Sosyalist yarma, emekilerin dosta ortak almasn, onlarn retimin genel kalknmas iin ortak mcadelesini dile getirmektedir. Kr peinde koma ve rekabetin temsil ettii retimin itici glerinin yerine, sosyalizm yeni, karlatrlamayacak lde daha gl itici gler yaratr. Burada ilk planda, sosyalizmin ekonomik temel yasasndan doan kitlelerin toplumsal retimin gelimesine duyduklar derin ilgi anlmaldr. nsanlarn sosyalizmde smrcler iin deil de, kendileri iin, toplum iin almalar olgusu, sosyalist retimin kalknmasnn, tkenmez bir kaynadr. Yaplan ie gre dalm, sosyalist yarmann gelimesi asndan byk neme sahiptir. Bu, emekilere cret denmesini onun emeinin niteliine ve niceliine baml klmakta ve bylelikle kitlelerin retim srecindeki yaratc inisiyatifi tevik etmektedir. Yarmann karakter zelliklerinden birisi, modern teknie tmyle hakim olan, eski, zaman gemi i normlarn ve yntemlerini pe atan ve yerine yenilerini yerletiren yenilemecilerin ve en iyi iilerin yaratc inisiyatifidir. Birok ii, yalnzca teknik minimuma yetimekle kalmad, ayni zamanda teknik personelin dzeyine de ulat. leri insanlar, eski, zaman gemi hereye kar mcadele iinde retimin gelimesine yeni yollar ayorlar ve emek retkenliinin ykselmesi iin
*

J.V. Stalin, Yarma ve Kitlelerin Emek Cokusu; bkz. J.V. Stalin, Eserler, C. 12, s. 98, Almanca. [Trke bask; Eserler, C. 12, s.103, nter Yaynlar]

89 yeni yedekler ortaya karyorlar. Emekilerin yaratc inisiyatifi, retimin ne durgunluuna ne de tkanmasna izin verir ve onlarn srekli hareketinin ve mkemmellemesinin itici gcdr. Yenilemeciler tarafndan ileri alma yntemleri, emek rgtlenmesinin etkin slahna (iblm, birok meslee sahip olma vs.), retimin rgtlenmesine (blmlere ayrlm zaman planna gre alma), retim teknolojisine ve tekniine (teknolojik srelerin younlatrlmas, aletlerin, tesisatlarn, tezgahlarn vs. mkemmelletirilmesi) dayanmaktadrlar. Tarmn en iyi iileri, tarmsal kltrlerin hektar bana verimini ve hayvan yetitiriciliinin retkenliini artrmak iin, yeni tarm teknii ve hayvan teknii yntemleri kullanmaktadrlar. Sosyalist yarma, ileri deneyimlerin hzl ve geni bir yaygnlatrlmasn gerektirmektedir. lk kez sosyalizmde rnein gc, kitle etkisi yaratyor ve retimin artrlmasna ve mkemmelletirilmesine hizmet ediyor. Bu, birincisi, btn emekilere ileri i yntemlerini kavramalarnda yenilemecilerin eitli biimlerdeki (bizzat retme, tecrbeli iilerin yenilerin hamiliini stlenmeleri, en iyi iiler ve yenilemeciler okullar vs.) arkadaa yardmlarnn gelmesine; ikincisi, emeki kitlelerin en iyi iilere yetime, genel bir ykselme salamak iin onlarn deneyimini kavramaya almalarna; ncs, yarmann geni kamuoyunun katlmyla gereklemesi ve iletmelerin emek sonularnn karlatrlmasnn gvence altna alnmasna dayanmaktadr. Devlet iktisat organlar, retim yenilemecilerinin ileri deneyimlerine dayanarak, retim planna temel tekil eden emek sarf ve retim arac kullanmnn ileri normlarn saptamaktadrlar. leri deneyimlerin yaygnlamas, yeni alma yntemlerinin ve normlarnn emekilerin ounluu tarafndan kavranmas, emek retkenliinin yeni, daha yksek bir dzeyini gvence altna alrlar. Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, kitlelerin sosyalist yarmasnn banda bulunmakta ve onu her ynden desteklemektedirler. Emekiler, almada gsterdikleri baardan tr yalnzca maddi olarak tevik edilmemekte, ayn zamanda nian ve madalyalarla dllendirilmektedirler; sekin yenileme almalarndan tr emekilere Sosyalist Emek Kahraman nvan tanmakta ve kendilerine Stalin dlleri verilmektedir.
SSCBde sosyalist yarma tm halkn bir davas haline gelmitir. letmelerde en yaygn ve en etkin yarma biimi, bireysel ve ii tugaylar halindeki yarmadr. Bunun yannda, iletme blmleri, iletmeler, Kolhozlar, MTler, Sovhozlar arasnda, iller, blgeler ve cumhuriyetler arasnda yarma gelimektedir. Yksek retim kalitesi, retim kapasitesinin daha iyi kullanlmas, maliyet masraflarnn drlmesi, malzeme ve parada planda ngrldnden fazla tasarruf, hektar bana daha yksek verim ve hayvanclkta yksek retkenlik iin yarma da gl bir ykselme gstermektedir. 1953 ylnda btn iilerin %90ndan fazlas sosyalist yarmaya katld. 1953 ylnda sanayide, inaat sektrnde, ulamda kullanma giren bulularn, teknik dzeltmelerin ve rasyonelletirme nerilerinin says 850,000i amaktadr.

Kent ve krdaki sosyalist iktisadn gelimesi ve komnizmin inas asndan birinci dereceden neme sahiptir.

Emek retkenliinin srekli bymesi sosyalizmin bir ekonomik yasas

Emek retkenliinin srekli bymesi, komnizmin inas iin en nemli kouldur. Lenin, yle yazyordu: Emek retkenlii, son tahlilde, yeni toplum dzeninin zaferi iin en nemli, tayin edici eydir. Kapitalizm, feodalizm iin bilinmeyen bir emek retkenlii yaratt. Kapitalizm, nihai olarak yenilgiye uratlabilinir ve sosyalizmin yeni, ok daha yksek bir emek retkenlii yaratmasyla nihai olarak yenilgiye uratlacaktr.* Bilindii gibi, emek retkenlii, bir iinin bir zaman dilimi iinde rettii rnn miktarna ya da her rn birimi iin harcanan i zamanna gre llmektedir. Emek retkenliinin artmas, bir rn biriminin ierdii emein toplam miktarnn azalmas koullarnda rn zerindeki l emein pay grece artarken, canl emein paynn grece azalmasnda ifadesini bulmaktadr. Emek
*

V.. Lenin, Byk inisiyatif; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. s. 394, Rusa.

90 retkenliinin artmas, i zaman birimi bana retim veriminin bymesi demektir. Toplumsal bak asndan, emek retkenlii, tm toplum apnda emek, hem canl ve hem de cisimlendirilmi emek tasarrufuyla ykselir. Marx, gerek ekonominin nihayetinde i zaman ekonomisi olduunu ve bu tasarruflarn emein retici gcnn gelimesiyle zde olduunu retmektedir. Sosyalizm, kapitalizmin anarik sistemine zg olan muazzam emek israfn ortadan kaldrmakta ve toplumun retim aralarnn ve iglerinin planl ve en rasyonel bir ekilde kullanlmasnn gvencesini vermektedir. SSCB emekileri, retim aralarndan yaplacak mmkn en byk tasarrufa ilgi duymaktadrlar ve bu, hammadde, yakt maddelerinin ve yardmc maddelerin tasarrufu ve makine ve donanmlarn daha iyi kullanlmas iin kitle eyleminde ifadesini bulmaktadr. Emek retkenliinin sistemli ve hzl bir ekilde artrlmasnn zorunluluu, sosyalizmin ekonomik temel yasas tarafndan belirlenmektedir. Sosyalist retimin kesintisiz olarak bymesi, birincisi, tek tek emekilerin emek retkenliinin artmasyla (randman art) gereklemektedir. 1940 ile 1953 arasndaki dnemde, sanayi retiminin bymesinin yaklak yzde 70i bu etkene dmektedir. Sosyalist retimin kesintisiz bymesi, ikinci olarak, tm toplum apnda alanlarn toplam saysnn artmas ve (canl ve cisimlendirilmi) emein daha iyi kullanlmasyla gereklemektedir. Toplumsal emein retkenliinin artmas iin, hem maddi retimde ve hem de nemli retim srelerinde alan emekilerin payn, idare aygt personelinin ve yan ve yardmc ilerde alan personelin saysnn azaltlmas yoluyla ykseltmektir. Emek retkenliinin sistemli olarak artrlmas, retimin hzla bymesini salamakta ve bylelikle hem tketimin artmasn ve hem de retimin geniletilmesini olanakl klmaktadr. Emek retkenliinin ykseltilmesi, halk iktisadnn daha fazla gelimesinin, tketim mallarnn retiminin hzla ve nemli lde geniletilmesinin ve halkn artan gereksinimlerinin mmkn olabildiince tam tatmin edilmesinin son derece nemli bir kouludur. Gelimi kapitalist lkelerle ekonomik yar zaferle kapatmak iin emek retkenliinin srekli olarak artrlmas gerekmektedir. Halk iktisadnn daha fazla kalknmasnn ve her ynl gelimesinin en nemli ve tayin edici n koulunun btn dallardakisanayi, ulam ve tarmdaemek retkenliinin btn aralarla artrlmasndan olutuu, hepimizin, biz Sovyet insanlarnn tm halkmzn bilincinde olmaldr. Emek retkenliinin nemli derecede ve srekli bir ykselmesi olmadan Sovyet halknn refah dzeyinin baaryla, nemli lde ve hzla ykseltilmesinin mmkn olmadn bilmek zorundayz.* Kapitalizme zg elikilerden tr, burjuva toplumundaki emek retkenlii, yava ve istikrarsz bir ekilde gelimektedir. Marx, yle yazyordu: Sermaye iin emein artan retkenlii yasas, mutlak geerli deildir.** zel kapitalist mlkiyetin tasfiyesiyle birlikte, emek retkenliinin ykselmesinin nnde duran engeller ortadan kaldrlmaktadr. Sosyalizmde emek retkenliinin srekli bymesi ekonomik yasas mevcuttur ve etkinliini srdrmektedir. Sosyalizm, emek retkenliinin ykselmesi iin kapitalizmin giremeyecei yollar ve yntemler amaktadr. Kapitalizmde emek retkenlii, ilk planda, iiyi ypratan ar emek younlamasna dayanrken, sosyalizmde emek retkenliinin ykselmesi, insanlarn almasn kolaylatran modern tekniin sistemli gelitirilmesi ve tutarl kullanmyla salanmaktadr. Emek retkenliinin ykseltilmesinin zorunlu koullar unlardr: tekniin srekli olarak mkemmelletirilmesi, retimin makineletirilmesi ve elektrifikasyonu, mevcut tekniin en iyi ekilde kullanlmas ve makinelemeye zararl eilimlere kar tutarl mcadele. Emek retkenliinin ykseltilmesinin gl bir etkeni, emekilerin refah dzeyinin, mesleki kalifikasyonlarnn ve kltrel ve teknik dzeylerinin kesintisiz ykseltilmesidir. Emekilerin bilinli disiplinine ve dosta ortak almasna dayanan sosyalist emek rgtlenmesi ve emein niteliine ve niceliine gre cretlendirilmesi, emek retkenliinin
*

G. M. Malenkov, Moskova Kenti Leningrad Seim Blgesinin 12 Mart 1954 tarihli Semen Toplantsnda Konuma, s. 7, Rusa. ** Karl Marx, Kapital, nc Cilt, s. 291

91 ykselmesi iin muazzam olanaklar sunmaktadrlar. Yaplan ie gre cretlendirmenin daha da mkemmelletirilmesi, retimde sosyalist disiplinin ve dzenin salanmas ve dorudan maddi retimde alan emekilerin paynn ykseltilmesibtn bu etkenler, emek retkenliinin ykseltilmesi iin byk bit kaynak tekil ederler. Sosyalizmde emek retkenliinin ykseltilmesinin itici glerinden birisi, emekilerin tekniin mkemmelletirilmesinde ve retimin rgtlenmesinde ifadesini sosyalist yarmada bulan yaratc inisiyatifidir. retim yenilemecileri tarafndan toplanm deneyimlerin deerlendirilmesi ve yaygnlatrlmas, toplumsal emein retkenliinin artrlmas asndan en byk neme sahiptir. Sosyalist iktisadi sistem, emek retkenliinin kesintisiz bymesini belirler ve mmkn klar.
SSCBde sanayideki emek retkenlii, birinci be yllk planda %41 ve ikinci be yllk planda %82 artt. Emek retkenlii, birinci be yllk planda yllk ortalama olarak %9 ve ikinci be yllk planda %12.7 artt. Kapitalist sanayi, bylesi bir art hi grmedi. SSCB sanayiindeki emek retkenlii, 1940 ylnda 1913 ylna gre 4 kat ve ignnn ksaltlmas gz nnde bulundurulduunda 5,2 kat artt. Halk iktisadnn teknik olarak daha fazla yeni donanm, iilerin, teknisyenlerin ve mhendislerin kalifikasyonlarnn ve yaratc inisiyatiflerinin ykseltilmesi, sava sonras dnemde emek retkenliinin yeni bir artna yol at. 1953 ylnda, sanayideki emek retkenlii 1940 yl dzeyinin %71i ve inaatlkta %50sinin zerinde bulunuyordu. Son 25 yl (1928-1953) iinde emek retkenlii, sanayide 6 kat ve inaat ve demiryolu ncesi Rusyasnn tarmndakine gre yaklak 3 kat artt.

Ancak halkn byyen gereksinimlerinin maksimal lde giderilmesi ve nde gelen kapitalist lkelerle baarl iktisadi yar asndan emek retkenliinin SSCBde ulat dzey henz yetersizdir. Komnist Partisi, emek retkenliinin yeniden gl bir ekilde ykselmesi iin emekileri seferber etmektedir. Tketim mallarnda bir bollua yol aan emek retkenliinin kesintisiz art, sosyalizmden komnizme geiin vazgeilmez bir kouludur.

Ksa zet
1 Sosyalizm, emekileri smrden kurtard ve smrcler iin zgr olmayan emein yerine kendisi iin, tm toplum iin zgr emei geirdi. Emek, sosyalizmde yaratc bir karaktere sahiptir ve tm toplum apnda rgtldr. Ama henz insanlarn ilk yaamsal gereksinimi haline gelmemitir ve bundan tr maddi tevike gerek duyulmaktadr. Sosyalist toplum, emein ve her emekinin cretlendirilmesinin ls zerinde son derece sk bir denetim yrtr. 2 alma, SSCBde toplumun alabilen her yesinin ykmll ve onur davasdr. Sosyalist iktisadi sistem isizlii ortadan kaldrd ve toplumun, tm yelerinin alma hakkn gerekletirdi. Sosyalizmde retimin kesintisiz olarak bymesine, alanlarn saysnn srekli olarak bymesi ve bunlarn kltrel ve teknik dzeylerinin ykselmesi elik etmektedir. 3 Sosyalist iktisadn temel ilkelerinden birisi, her emekinin emeinin sonularna duyduu maddi ilgililik ilkesidir. Sosyalizmde, maddi varlklarn emein nitelii ve niceliiyle dorudan bant iinde datlmasn ngren yaplan ie gre datm ekonomik yasas etkinlik srmektedir. 4 Emein sosyalist kooperasyonu, birbirlerine dosta ortak alma ilikileriyle bal olan smrden kurtulmu emekilerin kooperasyonudur. Bu, en gelimi teknie dayanmakta ve bilinli disiplin ve bireysel ynetimi kitlelerin en byk eylemlilii ve z inisiyatifiyle birletiren yeni tipte bir ynetimle belirlenmektedir. Sosyalist kooperasyonun en nemli vasf, sosyalist yarmadr. Sosyalist yarma, sosyalist iktisadn gelimesinin itici gcdr. 5 Sosyalizm, kapitalizme oranla, toplumsal emein daha yksek retkenliini yaratr. Emek retkenliinin, ykselmesi, sosyalist retimin ve halkn refah dzeyinin kesintisiz ykseltilmesinin tayin edici kouludur. Emek retkenliinin srekli bymesi, sosyalist toplumun bir ekonomik gelime yasasdr.

92

Blm XXXI SOSYALZMDE META RETM, DEER YASASI VE PARA

Sosyalizmde meta retiminin zorunluluu ve zellikleri
Sosyalizmde meta retiminin zorunluluu, sosyalist retimin her iki temel biiminin varlndan kaynaklanmaktadr: Devlet biimi ve kollektif iktisadi biim. Devlet iletmelerinde retim aralar ve rnler, halk mlkiyetidir. Kolhozlarda retim aralar (ekim ve yarar hayvan, tarmsal envanter, iletme binalar vs.) ve Kolhozlarn rettikleri rnler, grup mlkiyetidir, kollektif iktisadi-kooperatif mlkiyettir. Temel ve tayin edici tarmsal retim aralar (toprak ve MTlerin makineleri), devlet mlkiyetidir. Devlet iletmelerinin rnleri devlete ve kollektif iktisadi rnler Kolhozlara ait olduundan, alm satm yoluyla deiim sanayiyle tarm arasndaki iktisadi balarn vazgeilmez bir biimidir. Burada, her alm satmda olduu gibi, meta sahibi meta zerindeki mlkiyet hakkn yitirir ve alc bu metann sahibi olur. Lenin, yle yazyordu: (toplumsallatrlm) byk sanayinin rnlerinin kyl rnleriyle deitirilmesi, bu sosyalizmin ekonomik zdr.* Lenin, meta deiiminin sanayiyle tarm arasndaki doru karlkl ilikilerinin denetlenmesini oluturduunu vurgulad. Lenin tarafndan belirlenen bu ilkeler, komnizmin tm ilk aamas iin nemlerini korurlar. Sovyet Devleti, kent halk iin besin maddelerini ve sanayi iin hammaddeleri, esas olarak, toparlama ve toptan alm yoluyla Kolhozlardan ve kollektif kyllerden almaktadr. Kolhozlar ve kollektif kyller ise, sanayi rnlerinin alm iin gerekli olan paray ancak meta retimlerini devlete, kooperatiflere ve kollektif iktisadi pazarda satarak kazanabilirler. Devletin ve kooperatiflerin toparlama ve toptan alm yoluyla Kolhozlardan ald tarmsal rnler ve hammaddeler ve kollektif iktisadi pazarda satlan tarmsal rnler, bu anlamda metadrlar. Keza, devlet iletmeleri tarafndan retilen ve Kolhozlar ve kollektif kyller tarafndan satn alnan sanayi rnleri ve ncelikle de kiisel gereksinim eyalar da metadrlar. Kiisel gereksinim eyalar da meta olduklarndan dolay, kent halk da bunlar alm ve satm yoluyla elde eder. Sosyalizmde meta retimi, allm deil, tam tersine zel trden bir meta retimidir. Burada sz konusu olan, retim aralar zerinde zel mlkiyetin ve kapitalistlerin olmad bir meta retimidir. Bu, esas olarak birleik sosyalist reticilerin (devlet, Kolhozlar, kooperatifler) elindedir. retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyet, cretli emek ve insann insan tarafndan smrlmesi sisteminin tasfiyesi, gibi tayin edici ekonomik koullar yznden sosyalizmde meta retimine belli snrlar ekilmitir: Bundan dolay kapitalist retime dnemez ve sosyalist topluma hizmet eder. Meta retimi, sosyalist toplumda, kapitalizmde olduu gibi snrsz ve kapsaml bir yaygnla sahip deildir. Meta retimi ve meta dolam alan, ncelikle kiisel gereksinim eyalaryla snrldr. Sosyalist toplumda igc meta deildir. Toprak ve toprak zenginlikleri devletin mlkiyetidir ve alm satmn ya da kiraya verilmenin nesnesi olamazlar. Devlet iletmeleriretim tesisleri fonlaryla (retim aygtlar, binalar, donanmlar vs.) birlikte iletmeler, fabrikalar, maden ocaklar, santrallerne satlabilinir de satn alnabilinir, yalnzca devlet rgtlerinden birinin zel tasarrufuyla bir dierine verilebilir; nk bunlar meta; alm-satm nesnesi deildirler. Devlet sektrnde retilen retim aralarmakineler, tezgahlar, metaller, kmr, petrol vs. devlet iletmelerine datlr. Halk iktisadi planlarnda, her iletmeye retim programna denk den
*

V.. Lenin, Ayni Vergi zerine Brornn Plan; bkz. V.. Lenin, Eserler. 4. bask; C. XXXII, s. 300, Rusa.

93 maddi fonlar verilmektedir. Bu fonlar, aralarnda vardklar anlama temelinde, retici iletmeler tarafndan tketici iletmelere teslim edilmektedir. Sosyalist devlet, retim aralarnn bir iletmeye devri srasnda, bu retim aralar zerindeki tm mlkiyet hakkn korur. Sosyalist devletten retim arac elde eden iletmelerin mdrleri, kesinlikle bunlarn sahibi olmazlar; tam tersine onlar, devletin temsilcileridirler ve bu retim aralarn devlet planna gre kullanmakla ykmldrler. Kolhozlar, toplumsal iktisatlar iin kamyon, donanm ve en basit tarmsal makinelerle aygtlar satn alrlar. Ama en nemli tarmsal makinelertraktrler, bier-dverler vs.Kolhozlara satlmamakta, tam tersine bu retim aralaryla Kolhozlar iin alan devlet iletmelerinde MTlerdetoplanmaktadrlar. lke apnda devlet iletmelerine datlan retim aralar; zleri itibariyle meta deildirler: ama bunlar meta biimlerini muhafaza ederler, hesap verme ve hesap yapmak iin gerekli olduundan deerleri parayla ifade edilmektedir. Dier devletlere satlan retim aralar, d ticaret alannda metadrlar. Burada, bir alm-satm ve mlk sahibinin deimesi gereklemektedir.

Sosyalist iktisatta metann kullanm deeri ve deeri

Sosyalist toplumda meta olarak retilen ve realize edilen rnler, hem somut emek tarafndan yaratlan bir kullanm deerine ve hem de soyut emek tarafndan yaratlan bir deere sahiptirler Dier szlerle, sosyalizmde meta, metay reten emein ikili karakterinden doan ikili karaktere sahiptir. Sosyalizmde emein ikili karakteri, basit meta retimindeki ve kapitalist iktisattaki emein ikili karakterinden tmyle farkldr. zel mlkiyete dayanan meta retiminde metay reten emein ikili karakteri, zel ve toplumsal emek arasndaki elikiyi yanstr. Sosyalist iktisat bu elikiyi tanmaz. Daha nce de ortaya konduu gibi, sosyalist iktisattaki emek zel deil, tam tersine dorudan toplumsal emektir. Toplum, emekilerin retim srecindeki emeini nceden planlar. Emek, planl olarak halk iktisadnn eitli dallarna ve tek tek iletmelere datlr. Bunun sonucu olarak sosyalist toplumda meta fetiizmi almtr ve insanlarn toplumsal ilikileri eyler arasndaki ilikilerin grntsn almaz. Sosyalizmde emein tm toplum apnda toplumsallatrld devlet iletmelerindeki dorudan toplumsal emekle emein yalnzca szkonusu tarmsal artel apnda toplumsallatrld Kolhozdaki dorudan toplumsal emek arasnda farklar bulunmaktadr. Bunun dnda kollektif kyller, kiisel yan iletmede ikincil derecede neme sahip olan emek sarfetmektedirler. Emein toplumsallatrlmasndaki bu derece farkllklar ve devlet sanayiiyle kollektif iktisatlar arasndaki mevcut meta ilikileri, sanayi ve kollektif iktisadi rnler iin harcanan toplumsal emein dorudan i zamanyla ifade edilmesini ve karlatrlmasn olanaksz klmaktadr. Buradan, toplumsal emei, deerin ve onun biimlerinin kullanlmas yoluyla dolayl lmenin zorunluluu domaktadr. Bu lm, iilerin ve kollektif kyllerin eitli somut emek trlerinin meta deiiminin yardmyla metann deerini yaratan soyut emee gre llmesine dayanmaktadr. Sosyalist devlet, halk iktisadnn planl olarak ynetilmesinde metann her iki ynn hem kullanm deeri ve hem de deerini gz nnde bulundurur. O, iletmelerinden belli rn trleri, belli kullanm deerleri talep etmektedir. Kapitalistleri kullanm deeri yalnzca deerin ve artdeerin taycs olarak ilgilendirirken, kullanm deerinin retilmesi ve kalitesinin iyiletirilmesi, retim tm toplumun byyen gereksinimlerinin mmkn olduunca tatmin edilmesine hizmet ettii iin, sosyalist toplumda byk neme sahiptir. Sosyalist iktisatta metann deerine de esasl bir nem dmektedir. Devlet, retimi yalnzca miktar itibaryla deil, ayn zamanda deeri itibaryla da planlanmaktadr. retilen metalarn deerinin sistemli olarak drlmesi ve bu temel zerinde planlanan fiyat drlmesi, toplumun gereksiniminin maksimal lde giderilmesi asndan byk neme sahiptir. Sosyalist iktisatta kullanm deeriyle deer arasnda ar retim krizleri olanan iinde tayan antagonist eliki yoktur. Sosyalist iktisat, retim planlarn hem deer ve hem de miktar itibaryla yerine getirmenin btn olanaklarna sahiptir.

94
Ancak sosyalist inann pratiinde, ekonomik yasalarn, zellikle de, halk iktisadnn planl gelimesi yasasna uyulmamas koullarnda, metann kullanm deeriyle deeri arasnda, elikiler kabilir. Bu rnein, tek tek iletmelerin yneticilerinin plan deeri itibaryla yerine getirme abas iinde, tm rn trleri iin retim plann yerine getirmeden, artan lde iletme iin krl olan rnleri retmeleri durumunda ortaya kabilir. Ancak bu trden elikiler, antagonist bir karaktere sahip deildir ve planl iktisat yrtlmesiyle zlebilirler.

Sosyalist iktisatta karmak (vasfl) emekle basit emek arasnda bir fark vardr ve karmak emek basit emee indirgenmektedir. Karmak ve basit emek arasndaki iliki, retimin planlanmasnda, i normlarnn saptanmasnda, ayrca eitli kalifikasyonlara sahip emein cretlenmesi saptandnda vs. i cretinin planlanmasnda gz nnde bulundurulmaktadr. Sosyalist iktisatta retilen ve realize edilen metalarn deer bykl, retimleri iin harcanan toplumsal gerekli emek zamannn miktar tarafndan belirlenmektedir. Toplumsal gerekli emek zamanndan, szkonusu daln rnlerinin ana ktlesini reten iletmeler tarafndan kullanlan ortalama emek zaman anlalr. Bir meta biriminin retimi iin harcanan toplumsal gerekli emek zaman, metann toplumsal deerini oluturur. Tek tek iletmelerdeki bir meta biriminin retimi iin fiili olarak harcanan zaman, bu iletmelerden her birinin metasnn bireysel deerini oluturan bireysel emek zamandr. Bir metann retimi iin harcanan toplumsal gerekli zaman, nesnel olarak var olan bir bykl temsil etmektedir. Kapitalizmde toplumsal gerekli zaman, kendiliinden bir biimde, meta reticisinin haberi olmadan olumaktadr. Sosyalist iktisatta devlet, nesnel ekonomik koullardan, sosyalizmin ekonomik yasalarnn gereklerinden hareket ederek, emek retkenliinin ykseltilmesini ve maliyet masraflarnn drlmesini planlar ve tek tek iletmeler iin emek ve malzeme tketim normlarn saptar; bylelikle bir metann retimi iin harcanan toplumsal gerekli zamannn miktar zerinde, bunu drmek amacyla, etkide bulunur.
Sosyalist devletin toplumsal gerekli zamann miktar zerinde planl bir ekilde etkide bulunmasnn nemli aralarndan birisi, nde gelen iletmelerin deneyimleri temelinde saptanan ileri emek ve malzeme kullanm normlardr. leri normlar, plan dneminde henz ulalmas gereken normlardr. Bunlar, rn birimi bana ulalm bulunan emek ve malzeme kullanmnn altnda bulunmaktadrlar. leri normlar, iktisadn nder fonksiyonerlerini ve emeki kitleleri, retimi rasyonelletirmeye ileri teknii yerletirmeye, emek retkenliini artrmaya ve maliyet masraflarn drmeye tevik ettiklerinden, byk seferber edici neme sahiptirler. rnlerin en byk blmn reten iletmelerin ounluunda ileri normlara ulalmasyla birlikte, bunlar toplumsal gerekli emek harcanmasyla uyum salarlar ve ileri normlar olmaktan karlar. Bununla birlikte, nder iletmeler, emek harcanmasn daha da drmek iin aba gstermeye devam ederler. nder iletmelerin deneyimleri temelinde, toplumsal gerekli zamann daha ok drlmesine yol aan yeni ileri emek normlar saptanr.

Kapitalizmde bireysel ve toplumsal gerekli emek zaman arasndaki eliki, antagonist karakterdedir. Modern teknik aralar kullanan ve ekstra kr elde eden iletmeler, teknik yenilikleri gizli tutmakta, rakiplerine darbe vurmakta ve onlar ykma ve ke srklemektedirler. Sosyalist iktisatta toplumsal gerekli zamanla tek tek iletmelerde kullanlan bireysel zaman arasndaki eliki, antagonist karakterde deildir. srr, sosyalist iktisada yabancdr. nder iletmelerin teknik kazanmlar, ksa zamanda o daln btn iletmelerinin mal haline gelmekte ve bylelikle tm sosyalist iktisadn kalknmas gvence altna alnmaktadr. Btn bunlar teknik ilerlemeyi hzlandrmakta ve sosyalist toplumun retici glerinin hzla bymesini tevik etmektedir.

Sosyalizmde deer yasasnn etkimesinin karakteri

Sosyalizmde meta retimi ve meta dolam var olduu srece, deer yasas da etkimeye devam edecektir. Sosyalizmin iktisadi dzeni, deer yasasnn etkimesine sk snrlar koyar. Deer yasasnn rol, kent ve krdaki retim aralarnn toplumsallatrlmas, meta retimi ve meta dolam alannn daraltlmas ve sosyalizmin ekonomik yasalarnn, ncelikle de halk iktisadnn planl gelimesi yasasnn etkimesi yoluyla snrlandrlr. Deer yasasnn etkime alan, sosyalizmde yllk

95 ve be yllk planlar ve bir btn olarak sosyalist devletin tm iktisadi faaliyeti yoluyla da snrlandrlr. Bundan dolay, sosyalizmde deer yasas, retimin dzenleyicisi roln oynayamaz. Eer sosyalizmde deer yasas retimin reglatr olsayd, bu durumda sosyalist toplumda ilk planda en krl dallar ve iletmeler geliirken halk iktisad asndan son derece nemli olan ve geici olarak krl olamayacak ar sanayi iletmelerinin kapatlmas gerekirdi. Ama SSCBde ilk balarda krl olmayan, ya da az kr getiren ve halk iktisad iin gerekli olan iletmeler asla kapatlmamakta, tersine ayakta tutulmakta ve desteklenmektedirler; bunun yan sra bunlarn krl hale gelebilmesi iin nlemler alnmaktadr. Sosyalist devlet bu durumda bir daln ya da iletmenin geici olarak krl olmamasn, dier dallarn ve iletmelerin gelirlerinden karlamaktadr. Sosyalist devlet, kr abasyla deil de, tersine yalnzca sosyalizmin ekonomik temel yasasn ve halk iktisadnn planl gelimesi yasasn kendine rehber alarak, iletmeler ve tm retim dallar ina etmektedir. Sosyalizmde deer yasasnn etkime alan, ncelikle meta dolamn, metalarnhereyden nce, de kiisel gereksinim eylerinindei-tokuunu kapsamaktadr. Deer yasas, bu alanda belli snrlamalarla reglatr olarak etkimektedir. Deer yasasnn dzenleyici etkisi, meta dolam alanndaki etkisini, devletin, bunlarn hem parayla ifade edilen deerini ve hem de bu metalara olan talebi ve arz gz nnde bulundurarak, kiisel gereksinimin eitli metalar arasnda belli bir fiyat ilikisi saptamasnda gsterir. Talebin ve arzn gz nnde bulundurulmamas, yksek fiyatl metalarda talebin hzla gerilemesi ve dk fiyatl metalarda talebin yapay bir ekilde iirilmesi anlamna gelir. Deer yasasnn dzenleyici rol, kendisi en gl ekilde kollektif-iktisadi pazarda gstermektedir; burada fiyatlar talep ve arz temelinde olumakta ve fiyat hareketi, kollektif-iktisadi pazardaki meta bilanosunun miktarn ve yapsn etkilemektedir. Metalarn ana ktlesi devlet ve kooperatif ticaretinde saptanm plan fiyatlaryla satldndan, sosyalist devlet kollektif-iktisadi pazar zerinde gl bir ekonomik etkide bulunmaktadr. Deer yasasnn etkimesi, yalnzca meta dolam alanyla snrl deildir. Bu, sosyalist retim zerinde de etkide bulunur; ancak bu etki belirleyici deildir. yle ki, retim srecindeki igc harcamalarnn karlanmas iin gerekli olan tketim mallar, bizde deer yasasnn etkimesine tabi olan metalar olarak retilmekte ve satlmaktadrlar. Tam da burada, deer yasasnn retim zerindeki etkisi kendisini gstermektedir. Bununla bant iinde iletmelerimizde iktisadi muhasebe, verimlilik, nihayet masraflar, fiyatlar ve benzeri gncel neme sahiptirler. Bundan dolay iletmelerimiz deer yasasn gz nnden yitirmezler ve yitirmemelidirler.* Meta olan kiisel gereksinim eyalar, deere sahiptirler. Sanayi metalarnn deerinin iine, Kolhozlar tarafndan meta olarak retilen hammaddelerin deeri de girmektedir. Tketim mallarnn yeni retilen deerinin bir blm para olarak denen creti karlarken, dier blm iletmenin para biiminde ortaya kan gelirlerini oluturmaktadr. Bunun dnda, sanayi metalarnn retiminde kullanlan ve meta olmayan i aralarmakine tezgahlar, makineler, fabrika binalar ypranmaya uramaktadrlar. Sanayi metalarnn deeri iine giren dier btn unsurlar para biiminde olduklar iin, i aralar da parayla hesaplanmak zorundadr. Deer yasasnn retim aralarnn retimi zerine etkimesi, igc harcamalarnn karlanmas iin gerekli olan kullanm mallar zerinden yrmektedir. Meta olan kullanm mallar, iiler tarafndan yalnzca parayla, cret olarak denen parayla satn alnabilir. Buradan retim aralar retiminde de, i cretinin yansra sanayi retiminin maliyet masraflarn oluturan dier btn unsurlarn toparlanmas iin de para biiminin kullanlmas zorunluluu ortaya kmaktadr. Meta olan tketim mallar deere sahipken, meta olmayan retim aralar, hesap yapmaya, hesap vermeye ve denetime hizmet eden meta ve deer biimine sahiptirler.

J. Stalin, SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar, s. 20.

96 Deer yasasnn ykc ve insan egemenlii altna alan gce sahip olduu kapitalizmin tersine, deer yasasnn sosyalist iktisattaki etkimesi bilinmekte ve devlet tarafndan halk iktisadnn planlanmasnn pratiinde gz nnde bulundurulmakta ve bundan yaralanlmaktadr. Deer yasasnn etkisinin bilinmesi ve bundan yararlanma yetenei, iktisatlara, retimi aklc bir ekilde ynlendirmede, alma yntemlerini sistemli olarak iyiletirmede, iktisadi muhasebeyi gerekletirmede, gizli yedekleri bulup ortaya karmada ve retimin art iin kullanmada yardmc olmaktadr. Sosyalist devlet, deer yasasn fiyatlarn planlanmasnda gz nnde bulundurmaktadr. Fiyat, sosyalist iktisatta metann deerinin planl olarak saptanm paraca ifadesidir. Devlet sektrnde retilen retim aralarnn fiyatlarnn planlanmasnda, retim iin harcanan toplumsal emei para olarak hesaplamak iin, yalnzca deer biimi kullanlmaktadr. Devlet, fiyatlarn saptanmas srasnda, metalarn retildii dallarda bu metalarn deerini oluturan toplumsal retim maliyetinden hareket etmektedir. Ekonomik olarak gerekelendirilmi bir fiyat planlamas, halk iktisadnn gelimesi asndan byk neme sahiptir. Sovyet devletinin tm temel ekonomik ve bunun sonucu olarak politik sorunlar, fiyat sorununda birbirleriyle kesimektedir. Kyllkle ii snf arasnda doru bir karlkl ilikinin salanmas, tarmn ve sanayinin koordineli ve birbirini karlkl olarak etkileyen gelimesinin gvence altna alnmas..., gerek cretin gvence altna alnmas, ervonetsin pekitirilmesi ... btn bu sorunlar fiyat politikasyla karlamaktadr.* eitli metalar arasnda doru bir fiyat ilikisinin salanabilmesi ve onlarn retimi iin maddi bir tevikin yaratlabilmesi iin, deer yasasnn etkimesi gz nnde bulundurulmaldr. rnein bir ton pamuk ve bir ton tahl iin ayn rn ba fiyat saptanamaz ve pamuk deerinin tahlnkinden ok daha yksek olduu gzden karlamaz. Ama dier yandan tahl iin de ok dk bir fiyat saptanmamaldr; nk bu durumda Kolhozlarn ve kollektif kyllerin tahl retimine olan maddi ilgileri bundan olumsuz olarak etkilenir ve tahl retiminin gelimesine zarar verilir.
rnein, pamuk, yn, eker pancar ve dier tarmsal rnler iin ekonomik olarak gerekelendirilmi rn ba fiyatlar, bu rnlerin retiminin geniletilmesine yol at. Ayn ekilde patates, sebze, st, et ve tahl iin saptanan dk ba fiyatlar ve toptan fiyatlar bunlarn retimini kstekledi. 1953 ylnda SSCB Bakanlar Konseyi ve SBKP MK kararyla bu rnlerin ba ve toptan fiyatnn nemli derecede artrlmas, bunlarn retiminin bytlmesi iin nemli bir tevik tekil etti.

Ama deer yasas devlet fiyatlarnn dzenleyicisi deil, yalnzca bunlar zerine etkide bulunan etkenlerden birisidir. Devlet ve kooperatif mal pazarlamasnda fiyatlar iin serbest hareket alan yoktur: Sosyalist devlet, toplumsal maliyet fiyatlarndan, metalarn deerinden belli bir sapmayla meta fiyatlarn saptar. Burada ncelikle, sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gereklerinden, retimin en gelimi teknik temelinde kesintisiz artrlmas ve tm toplumun artan gereksinimlerinin tatmin edilmesinin gvence altna alnmasnn zorunluluundan yola kar. Devlet, halk iktisadnn gelimesinin gereklerine bal olarak aralarn dallara datlmasnn oranlarn saptamak amacyla bir fiyat mekanizmas kullanr. rnein devlet, buna denk den bir fiyat politikasnn yardmyla, bir dalda elde edilen gelirlerin bir blmn, geri daha az verimli olan, ama iktisadi olarak byk neme sahip dier dallarn hzla kalknmas iin kullanr. Devlet, retim aralar iin dk fiyatlarla modern tekniin devlet sanayi iletmelerinde kullanlmasn tevik eder ve ayrca MTler zerinden kollektifiktisadi retimi yksek derecede gelimi teknikle donatr. Devlet, fiyatlarn saptanmasnda iletmelerin belirli bir verimliliini gvence altna almann gerekliliinden yola kar ve burada sz konusu metann miktarn ve onun iktisat iin nemini gz nnde bulundurur. Fiyatlar araclyla
*

SBKP(B) MKnn 1927 Ylndaki ubat Plenumu; bkz. Parti Kongreleri, Parti Konferanslar ve MK Oturumlarnn Gerekeli Kararlar ve Kararlarnda SBKP Blm II, 7. bask. s. 225, Rusa.

97 u veya bu rnn retimini tevik eder ve talebi dzenler. Sovyet Devleti, halkn refah dzeyini ykseltmek amacyla gereksinim mallar iin tutarl bir fiyat drlmesi politikas izlemektedir. Deer yasasnn yukarda anlatlan btn bu kstlanmalar nedeniyle sosyalizmdeki etkimesine, kapitalizmde bu yasann kanlmaz yol arkadalar olan bunalmlar, isizlik ve retici glerin tahribat biimindeki ykc sonular elik etmez. te tam da bundan dolay deer yasas, kapitalist lkelerde retimin yava byme temposuna ramen dnemsel ar retim bunalmlarna yol aarken, sosyalist retimin kesintisiz ve frtnal bymesine ramen SSCBde ar retim bunalmna yol amamaktadr.

Para ve sosyalist iktisattaki ilevleri

Sosyalist toplumda meta retimi ve meta dolam olduundan para da zorunludur. Sosyalistler daha sosyalist devrimden nce parann hemen ortadan kaldrlamayacan yazdlar... Paray ortadan kaldrabilmek iin ok sayda teknik vebundan daha zor ve daha nemli olarak rgtsel kazanmlar gereklidir. Onu ortadan kaldrabilmek, iin rnlerin yzmilyonlarca insana datlmasnn rgtlenmesinin yaplmas gerekmektedirbirok yln ii.* Para,eski ilikilerin korunmas koullarnda sosyalist iktisadn gelimesinin gereklilikleriyle uyum ierisinde z temelden, deien ekonomik kategorilere dahildir. Parann sermayeye dnt ve yabanc denmemi emee el konulmasn salad kapitalizmden farkl olarak sosyalist iktisatta, iktisadi, planlamann, hesap dkmnn ve meta retiminin ve dolamnn denetlenmesinin ekonomik bir aygt olarak, halk kitlelerinin karlar dorultusunda iktisadi inaya hizmet eder. Para ilevlerinin ierii ve belirlemeleri, kapitalizmde parann ilevleriyle karlatrldnda, sosyalist iktisatta temelden deiirler. Para, ncelikle metalarn deerinin ls olarak ilev grr, yani onlar iinde cisimleen toplumsal emein ls olarak hizmet grr. retim aralarnn meta olmamakla birlikte meta ve deer biimlerini korumalarndan dolay, deer ls ilevi iinde para, retim aralar iin harcanan toplumsal emein hesaplanmasna da hizmet eder, Sosyalist retimin her iki biiminin var olduu koullarda sosyalizmde, farkl rnler reten iletmelerin ve dallarn emek rnleri arasndaki karlatrma, iktisat dallarnn ve tm halk iktisadnn retim hacimleri, yalnzca para biiminde ifade edilebilir. Bilindii gibi, deer lsnn ilevi, yalnzca kendisi de bir deere sahip olan bir para metas tarafndan yerine getirilebilinir. Bylesi bir para metas altndr. Sovyetler Birlii ve dier sosyalist kamp lkelerinde para, bir altn kymetine sahiptir ve deerlerin lsdr.
Altnn genel bir edeer ilevi grdnden yola karak Sovyet Devleti, 1922-1924deki para reformu srasnda rublenin altn olarak kymetini saptad. Daha sonra, Sovyet rublesinin kuru nce franka ve daha sonra dolara gre saptanarak, rublenin altn olarak kymeti dolayl olarak sabitletirildi. Sovyet Devleti, 1950 ylnda, rublenin artan alm gc ve dolarn ve dier kapitalist paralarn azalan alm gc dolaysyla rublenin altn olarak kymetini, dorudan 0.222168 gram saf altn olarak saptad. Rublenin kuru, altn olarak kymetiyle uyum iinde, yabanc paralara gre ykseltildi.

Deer lsnn ilevi, yani toplumsal emein hesaplanmas kapitalizmde meta reticilerinin haberi olmakszn pazar fiyatlarnn kendiliindenci yalpalanmas yoluyla gerekleirken, sosyalist iktisatta deer lsnn ilevi olarak para devlet tarafndan hesap dkmnde ve hesap yaplmasnda planl bir ekilde kullanlr, iletmelerin kazanla ya da kaypla alp almadklarnn vs. saptanmasna hizmet eder. Sovyet Devleti, retim srecinin planl ynetiminde ve denetiminde para hesabn kullanmaktadr. Planlananla gerek maliyet masraflar arasndaki bir karlatrma, bu masraflarn
*

V.. Lenin, Halkn, zgrlk ve Eitlik Sloganlaryla Aldatlmas zerine, I. Tm-Rusya Okul D Eitim Kongresindeki Konuma; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask; C. XXIX, s. 329 ve 338, Rusa.

98 neden plan masraflarn atn aa karmay ve maliyet masraflarnn drlmesi ve iletmelerin verimliliinin ykseltilmesi iin gerekli nlemleri almay olanakl klmaktadr. Deer ls ilevi iinde para, sosyalist devlete fiyat planlamasnda hizmet etmektedir. Para, sosyalist iktisatta ayn zamanda fiyatlarn ltdr, Sovyetler Birliinde fiyat lt rubledir. Sosyalizmde para, metalarn dolam arac ilevini grmektedir. Halk kiisel gereksinim mallar satn aldnda ve Kolhozlar ve kollektif kyller rnlerini sattklarnda, para dolam arac olarak ilev grmektedir. Dolam arac ilevi iinde para, meta pazarlamasnn gelimesi iin kullanlmaktadr. Para sosyalist iktisatta deme arac ilevi grmektedir. Para, iilerin ve grevlilerin cretlerinin denmesinde, sosyalist iletmeler tarafndan kredi alnmasnda ve denmesinde, vergilerin denmesinde vs. deme arac olarak ilev grmektedir. Sosyalist devlet, deme arac ilevi iinde paray, sosyalist iletmelerin faaliyeti zerindeki denetiminde kullanr. rnein banka, iletmelere para aralarnn denmesini retimin planlarnn yerine getirilmesine baml klmaktadr. Kredinin zamannda geri denmesini, talep eden banka, bu ekilde iletmenin plan yerine getirmesini tevik etmektedir, nk bu olmakszn kredilerin geri denmesi iin gerekli aralar biriktiremez. Sosyalizmde para, sosyalist birikim arac ve tasarruf arac ilevi grmektedir. Devlet iletmeleri ve Kolhozlar, para aralarn bankalarda korumaktadrlar. letmelerin ve rgtlerin pein gelirleri ve geici olarak serbest para aralar, sosyalist birikim amac iin, retimin geniletilmesi, yedeklerin oluturulmas ve halkn maddi ve kltrel gereksinimlerinin tatmin edilmesi iin kullanlmaktadr. Emekilerin refahlarnn artmasyla birlikte, para tasarruflar da artmaktadr. Bu tasarruflar, tasarruf kasalarnda muhafaza edilmektedir. Hazine ve dnya paras olarak sosyalist toplumda altn ilev grmektedir, Altn stoku, esas olarak dnya paras olarak devlet rezerve fonudur. Altn, d ticaret alannda devletin uluslararas takas trafiine hizmet eder. Sovyet parasnn istikrar yalnzca altn stokuyla deil, ayn zamanda ve esas olarak devletin elinde younlam bulunan ve sabit plan fiyatlaryla meta srmne sunulan muazzam meta miktarlar tarafndan gvence altna alnmaktadr. Para, hibir kapitalist lkede, Sovyet lkesinde olduu kadar gvenceli bir karla sahip deildir.

Ksa zet
1Sosyalizmde meta retiminin gereklilii, sosyalist retimin her iki biimidevlet biimi ve kollektif iktisadi biimtarafndan belirlenmektedir. Meta retimi ve meta dolam, kendilerini esas olarak kiisel gereksinim eyalaryla snrl tutar. Sosyalist toplumda meta retimi, retim aralar zerinde zel mlkiyetin bulunmad, kapitalistlerin olmad, zel trden bir meta retimidir. O, sosyalist topluma hizmet eder. 2 Sosyalist iktisatta meta, somut emek tarafndan yaratlan bir kullanm deerine ve soyut emek tarafndan yaratlan bir deere sahiptir. Sosyalist toplum, zel ve toplumsal emek arasnda bir eliki tanmaz. Sosyalist emek, dorudan bir toplumsal karaktere sahiptir. Sosyalist iktisatta kullanm deerlerinin yaratlmas ve rnlerinin kalitesinin iyiletirilmesi en byk neme sahiptir. Burada metalarn deeri, retim iin harcanan toplumsal gerekli zamann planl olarak azaltlmasyla, sistemli olarak drlr. 3 Sosyalizmde deer yasasnn etkime alan snrldr. Deer yasas, retimin dzenleyicisi deildir, ama retim sreci iindeki igc masraflarnn karlanmas gerekli olan tketim mallar zerinden retim zerinde etkide bulunur. Deer yasas, halk iktisadnn planl yrtlmesinde kullanlmaktadr. Deer yasasnn etkimesi, fiyat planlamasnda gz nnde bulundurulmaktadr. 4 Sosyalist iktisatta para, halk iktisadnn planlanmasnda kullanlan ve kendisinden metalarn retimi ve dolamnn kaydnn ve denetiminin bir arac olarak yararlanlan ekonomik aygttr. Para, u ilevleri grmektedir: Deerlerin ls, dolam arac, deme arac, sosyalist

99 birikim arac ve tasarruf arac. Sovyet paras, yalnzca altn stoklar tarafndan deil, ayn zamanda ve esas olarak devletin elinde younlam bulunan ve devletsel plan fiyatlaryla sata sunulan tm meta kitlesi tarafndan gvence altna alnmaktadr.

100

Blm XXXII SOSYALZMDE CRET

creti ve yaplan ie gre dalm yasas
Leninin rettii gibi sosya1izm hem emein lsnn ve hem de cretlendirilmesinin saptanmasyla birlikte, rgt nc ve emekilerin en ileri kesimi tarafndan en sk ekilde hesap dkm, denetim ve gzetim koullarnda, toplumsal emei* gerektirmektedir. Devlet iletmelerinin emekileri, emeklerin bu cretlendirilmesini i creti biiminde elde etmektedirler. Sosyalizmde i creti, z itibariyle kapitalizmdeki i cretinden ilkesel olarak ayrlmaktadr. gc. sosyalizmde artk bir meta olmadndan, i creti de artk igcnn fiyatn tekil etmemektedir. O, smrclerle smrlenler arasndaki bir ilikiyi deil, tersine sosyalist devlet biimindeki tm toplum ile, kendisi iin, sosyalist toplum iin alan tek tek emekiler arasndaki ilikiyi dile getirmektedir. Kapitalizmde igc metasnn fiyat olarak i creti, dier metalarn fiyatlarndan farkl olarak genelde aaya doru bir sapma gsterir ve emekiye, gereksinimlerini acnas minimum snrlar iinde bile karlamasn her zaman olanakl klmaz. Sosyalizmde, cretli emek sisteminin ortadan kaldrlmasyla birlikte, igcnn i cretinin reglatr olmasn ngren yasa, tmyle etkisini yitirir. Sosyalizmin ekonomik temel yasas, tm toplumun srekli olarak artan maddi ve kltrel gereksinimlerinin azami lde tatmin edilmesinin gvence altna alnmasn gerektirmektedir. gcnn kapitalist zincirden kurtarlmas, onu bir yandan toplumun mevcut retici glerinin izin verdii lde... ve dier yandan kiiliin tam gelimesini gerektiren tketimin ls kadar gelitirir.* Sosyalist retimin byd ve mkemmelletii lde gerek cret de srekli olarak artar. Sosyalizmin ekonomik temel yasasnn retimin canlanmasnn uyarlmas ve emekilerin artan refah dzeyinin gvence altna alnmasn ngren talebi, yaplan ie gre dalm yasasyla gerekletirilir. Bu yasaya gre, her emekinin toplumsal toplam rnden ald pay, onun yapt iin nitelii ve nicelii tarafndan belirlenmektedir. creti, sosyalist toplumda, onun yardmyla her alann emeinin rnlerine kiisel maddi ilgi duymann saland en nemli ekonomik aygtlardan birisidir. Daha ok ve daha iyi alan, daha fazla elde eder. Bylelikle, i creti, emek retkenliinin artrlmasnn gl bir etkeni olmakta, emekilerin kiisel maddi karlarnn devletin (tm toplumun) karlaryla doru bir ekilde birletirilmesi olana sunmaktadr. Sosyalizmde meta retimi olduundan ve deer yasas etki gsterdiinden, i creti para biimi almak zorundadr. gc harcamalarnn karlanmas gereken tm tketim mallar, daha nce de akland gibi, sosyalizmde deer yasasnn etkisine tabi olan metalar olarak retilmekte ve realize edilmektedirler. creti para biimine sahip olduundan, her emekinin toplumsal toplam retimdeki pay, emein sonularyla bant iinde, elastiki ve ayrmsal olarak belirlenebilir. Sosyalizmde i creti, bylelikle, her emekinin toplumsal toplum rn paras zerinde iilere ve grevlilere, herbirinin emeinin nitelii ve niceliiyle uyum iinde, devlet tarafndan verilen parayla ifade edilen paydr. Her iinin ve grevlinin ald para creti, bireysel i cretini tekil etmektedir. Sosyalizmde emekilerin bireysel i cretinin kayna, onlar tarafndan yaratlan ve yaplan ie gre datlan kendisi iin rndr, Ancak, sosyalizmde iilerin ve grevlilerin yaam dzeyleri, yalnzca
*

V.. Lenin, RKP(B) Moskova ehir Konferansnda Subbotniklere likin Rapor; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXX, s. 260, Rusa. * K. Marx, Kapital, nc cilt, s. 932.

101 bireysel para creti tarafndan belirlenmemektedir. Bireysel i creti devletin ve toplumsal rgtlerin emekilerin toplumsal ve kltrel gereksinimlerinin karlanmas iin toplumsal toplam rnden hizmete sunduklar byk para aralaryla tamamlanmaktadr. Sosyalizmin ekonomik temel yasasnn ve yaplan ie gre dalm yasasnn gereklilikleriyle uyum iinde sosyalist devlet, her bir dnem iin cret fonunu ve eitli alanlar kategorisinin cretlerinin miktarlarn planl bir ekilde belirler. cret fonu, devletin emekilerin cretlerinin denmesi amacyla, tm halk iktisadnda, tek tek dallarda ve iletmelerde belirli bir zaman sresi (yl ay, vs.) iinde belirledii para aralarnn toplam miktardr. Devletin cret politikas, cret denmesinde her ynl bir ayrm gzetilmesinden yola kmaktadr. cretlendirmedeki kalifiye ve kalifiye olmayan emek arasndaki, ar ile kolay i arasndaki farklar inkar eden eitlikilik, sosyalist iktisadi sisteme derinden dmandr. Daha yksek kaliteye sahip emek olarak kalifiye emek, emekinin belirli eitimini gerektirmekte ve kalifiye olmayan emee gre buna daha yksek cret denmektedir. Bu cretlendirme sistemi, emekiyi kalifikasyonunu ykseltmeye tevik eder. Ayn kalifiye aamas iinde ar ie, daha az ar olan ie gre daha fazla cret denmektedir; kapitalizmde ise, kural olarak, zellikle ar bedensel ileri yapan iilere daha az cret denmektedir. rnein, kapitalist lkelerde ok az cret alan maden iileri, sosyalist toplumda ok yksek bir cret almaktadrlar; ayrca buradaki ar bedensel alma, makinelerin kullanmyla srekli olarak kolaylatrlmaktadr. nder iktisadi dallarda almay mmkn olduunca tevik etme ekonomik zorunluluuna uygun olarak, maden ocaklar, kmr ocaklar petrol sanayii; makine sanayi vb. gibi ar sanayi dallarnda alanlar iin daha yksek bir cret tespit edilmektedir. Dier ayn koullar altnda, halk iktisad iin zel neme sahip blgelerde ya da uzak ve daha az insann yaad alanlarda bulunan iletmeler ve inaatlardaki iiler, mhendisler ve teknikerlere daha fazla cret denmektedir. Yani, i creti, kalifiye iglerinin iletmelere ve toplumsal retimin dallarna halk iktisadnn planl gelime yasasnn gerekleriyle uyum iinde planl olarak datlmasnn ekonomik aygtdr. Sosyalist devletin cret politikas, cretlendirmedeki kk-burjuva eitlikiliine ve gerici, devletin karlarna ters den, makinelemeye kar ynelen eilimlere kar mcadele iinde gerekletirilmektedir.
cretlendirmede kesinlikle belirlenmi bir ayrm tutarl bir ekilde salamayan bir iktisat pratii, yaplan ie gre dalm ekonomik yasasyla eliir. Byle bir ayrmn olmamas halinde, btn kalifiye i yapan emekilerin basit ileri yapanlara gre, en modern teknii kullanarak tayin edici ileri yerine getiren emekilerin yardmc ilerde ya da kol gcne dayanan ilerde alanlara gre ve nihayetinde, ar ilerde alan emekilerini daha kolay ileri yapan ya da allm alma koullar altnda alanlara kar tercihli cretlendirilmesi de olmaz. Gerekli ayrmn olmamas halinde, eitlikilik oluur ve modern tekniin ve retimin rgtlenmesinin yntemlerinin yerletirilmesi de zorlatrlr. ilerin, mhendislerin ve teknikerlerin cretlendirilmesindeki doru ilikilere aykrlklar, mhendislerin ve teknikerlerin cretlendirilmesinin tek tek iletmelerde ya da tam bir iktisat dalnda kalifiye iilerin cretlendirilmesinin altna dmesine yol aar. ktisadi olarak nder konumda bulunmayan tek tek sanayi dallar ve iktisadi blgelerde i cretinin ekonomik olarak gerekelendirilmi ykselmesi, iktisatta anahtar konumda bulunan dallardaki ve blgelerdeki tevik edici cret nlemlerinin yrtlmesini zorlatrr.

cret politikasnn srdrlmesinde sendikalar byk bir rol oynamaktadrlar. Sendikalar devlet organlarnn i rgtlenmesi ve cretlendirme alanndaki nlemlerinin hazrlanmasna aktif olarak katlmaktadr, sosyal sigortay dorudan gerekletirmekte ve retim yenileyicilerinin deneyimlerini ve giriimlerini desteklemekte, sosyalist yarmann ve emek retkenliinin artrlmasn, iilerin ve grevlilerin kltrel ve sosyal hizmetlerinin ve alma koullarnn iyiletirilmesini tevik etmektedirler. Sendikalarn aktif katlmyla, her bir iletmenin ynetimi ve alanlar arasnda her yl bir kollektif anlama imzalanmaktadr. Kollektif anlama, iilerin ve grevlilerin almasnn, cretlendirilmesinin ve sosyal hizmetlerinin yerine getirilmesinin btn sorunlarn dzenler. Bu, her iki anlama tarafn da, doru cretlendirmeyi, emek retkenliinin srekli olarak artrlmasn ve sosyalist iletmelerdeki emekilerin artan kltrel ve toplumsal gereksinimlerinin giderek daha fazla tmyle tatmin edilmesini salamaya ykml klmaktadr.

102

cretinin biimleri. cret szlemesi sistemi

Sosyalizmdeki i cretinin eitli biimleri, bunlar yardmyla yaplan ie gre dalm ekonomik yasasnn gerekletirildii somut yntemlerdir. Sosyalist iletmelerdeki cretlendirmenin temel biimi, verim cretidir. 1953 ylnda, SSCBde sanayide alan iilerin yzde 77si verim cretine tabi bulunmaktayd. Sosyalizmde verim creti, emekinin kendi emeinin rnlerine kar en byk ilgisine yol amaktadr. Bu, beraberinde muazzam bir emek younlamas getiren ve art-deer orannn artmasna yol aan, ama emek younlamasnn artmasyla birlikte iinin cretinin de dt kapitalizmdeki akort cretinden ilkesel olarak ayrlmaktadr. Sosyalist toplumda her iinin kazanc, emeinin nitelii ve niceliine dorudan bal bulunmaktadr. Verim creti, kazancn belli bir zaman birimi iinde retilen rnn artmasna bal olarak ykselmesini gvence altna almakta ve bylelikle emek retkenliinin artmas iin bir tevik arac sunmaktadr. Verim creti, makinelerden, donanmlardan, hammaddelerden ve i zamanndan tmyle ve rasyonel olarak yararlanmaya, teknik mkemmelliklerin kullanma sokulmasna ve iin ve retim srecinin en iyi ekilde rgtlenmesine tevik eder. Verim creti, sosyalist yarmann gelimesini tevik etmektedir; nk, yksek emek retkenlii beraberinde daha yksek kazanc getirmektedir.
En yaygn olan sistem, dorudan verim creti sistemidir. Bu sistemde her rn birimi, belirlenen normlarn yerine getirilmesinden ya da gereinin stnde yerine getirilmesinin derecesinden bamsz olarak, ayn lde denmektedir. alann creti, onun rettii rnlerin artmasyla doru iliki iinde artar. lerleyen (progresif) verim creti sisteminde, iiye, normlarn yerine getirilmesi karlnda bir ve ayn, deimeyen llere gre cret denmektedir, normun zerinde elde edilmi verim karlnda ona dier, artan ve ileriye doru byyen llere gre cret denmektedir. rnein, SSCBde motorlu tat ve traktr sanayiindeki baz iletmelerde belirlenen normun %1 ile 5 oranndan fazla yerine getirilmesi durumunda, normun zerinde elde edilmi rnler karlnda para oran %30, normun %6 ile 10 arasnda almas durumunda %60 vs. artmaktadr. Oranlarn en gl artan dizisi, nder meslek gruplar, yeraltnda ya da yksek scaklk altnda alan ya da dier ar bedensel ileri grmek zorunda olan iiler iin saptanmtr. lerleyen verim cretinin etkisi, ok sayda cret cetvelinin bulunmas durumunda azalr; nk, bylelikle hesap dkm, cretlerin hesaplanmas ve i cretiyle emek retkenlii arasndaki dorudan gr1ebilir bir bantnn oluturulmas zorlatrlmaktadr. lerleyen verim cretinin etkinlii, ayrca eitli iktisat dallarnda normun fazlasyla yerine getirilmesinin bunlara gre dendii oranlarn birbirinden gl bir ekilde sapma gstermeleri halinde azalr. Prim-verim creti sisteminde dorudan verim creti, belli bir sayya ulalmas durumunda, yani yakt maddelerinin ve elektrik enerjisinin tasarrufu, retimin maliyet masraflarnn drlmesi, skarta orannn azaltlmas, dk kalite snflarnn paynn azaltlmas vs. durumunda primlerle tamamlanmaktadr. Baz iletmelerde primler, belirli bir niteliksel orana eriildiinde, ilerleyen verim cretinin denmesinde de kullanlmaktadr. retim koullarnn bireysel verim cretinin kullanlmasn olanaksz kld durumlarda (rnein, birok iinin bir makineyi ya da aygt ayn anda birlikte kullanmas durumunda) tugay ya da grup verim creti kullanlmaktadr. Tugayn tek tek yeleri, kollektif kazanlarn altklar sre ve kalifikasyonlar gznnde tutularak, paylarn elde etmektedirler.

SBKP(B) XVIII. Parti Konferans, iyi verim gsteren alanlarn maddi teviki ilkesinin tutarl olarak kullanlmasnn gerekliliini vurgulad ve u karar ald: Sz konusu olan, cretlendirmedeki tembel eitlikilik pratiini tmyle ortadan kaldrmak ve verim cretinin ve prim sisteminin daha byk bir lde emek retkenliinin artmasnn ve ayrca tm iktisadmzn gelimesinin nemli bir kaldrac olmasnn salanmasdr.*
Zaman bana crette, bunlarda verim creti denmesinin mmkn olmad ya da iin karakteri asndan amaca uygun olmad btn iler (kapclarn, iletme korumas grevlilerinin, kalite kontrolrlerinin almas, bireysel retimdeki alma vs.) denir. Basit zaman bana cret, ayrmldr ve iin sresine ve iinin kalifikasyonuna gre deiir, zaman bana cretle alanlarn emeklerinin sonularna maddi ilgisini artrabilmek iin, prim-zaman bana cret kullanlmaktadr.
*

SBKP(B) XVIII. Parti Konferans Karar; bkz. Parti Kongreleri, Parti Konferanslar ve MK Oturumlarnn Karar ve Gerekeli Kararlarnda SBKP, Blm II, 7. bask, s. 975, Rusa.

103
Bu sistemde iiye belirli bir niteliksel ve niceliksel orana ulalmas durumunda, szleme cretlerine ek olarak allan zaman birimi iin prim denmektedir: Onarm sresinin ksaltlmas, hammaddeler, yakt maddeleri ve elektrik enerjisi tasarrufu, aygtlarn anmsz olarak kullanlmas, skarta orannn azaltlmas vs. iin. Ynetici personel ve mhendislerle teknikerler, geni lde prim-zaman bana cret yoluyla denmektedirler. Bu alanlar kategorisinin (iletme mdrleri, ef mhendisler, ube yneticileri, ustalar vb.) cretinin temelini iletmenin (ubenin, vardiyann vs.) byklne, iktisadi nemine, sz konusu alann hizmet yllarnn saysna vs. gre farkl olan aylklar oluturmaktadr. Ynetici alanlar, mhendisler ve teknikerler, brt retim plannn yerine getirilmesi ve fazlasyla yerine getirilmesi, saptanan meta trlerine uyulmas ve maliyet masraf plannn yerine getirilmesi durumlarnda, meta retimi plann yerine getirilmesi ya da fazlasyla yerine getirilmesi karlnda belirli bir yzde orann, temel aylklarna ek olarak prim eklinde almaktadrlar. retmenlerin, doktorlarn, salk sektrndeki bakc personelin ve devlet kurumu grevlilerinin aylklar, ayn ekilde, iin ve renimin karakterine, hizmet yllarna ve bir dizi dier zelliine gre ayarlanmaktadr.

alanlarn kalifikasyonu, emek retkenlii ve onun rettii rnlerin kalitesinin gz nnde bulundurulmasyla i cretindeki her ynl ayrm, emek normlatrlmasnn ve belirli szleme sis teminin yardmyla gereklemektedir. Emek normlatrlmas, belirli bir iin yerine getirilmesi iin zaman saptanmas (zaman normu) ya da belirli bir zaman birimi iinde retilecek para saysnn saptanmasdr (emek normu). Doru emek normlatrmas, retim srecinin ynlendirilmesinin, emek rgtlenmesinin iyiletirilmesinin emek retkenliinin artrlmasnn, cretlendirmedeki eitlikiliin almasnn ve sosyalist yarmann gelitirilmesinin en nemli n koullarndan birisidir. Geri kalm emekileri nder iilerin dzeyine getirebilmek iin teknik olarak gerekelendirilmi normlar zorunludur. Teknik olarak gerekelendirilmi normlar, retimdeki geni ii kitleleriyle ii snfnn nder unsurlarn birletiren byk bir dzenleyici gtr. ktisat yrtlmesinin sosyalist yntemleri, geni ii kitleleri tarafndan halihazrda kullanlmakta olan normlarla en iyi iilerin ve yenilemecilerin ulatklar normlar arasna den ileri, teknik olarak gerekelendirilmi normlara gre ynlendirmeyi gerekli klmaktadrlar. Kapitalizmdeki emein snrsz younlatrlmasnn arac olan, iilerin saln ykma uratan ve onlarn yaamlarn ksaltan mevcut emek normlarnn tersine, sosyalist iletmelerdeki normlar, bunlarn ilerici normlar ve ayn zamanda tm iiler iin ulalabilir olmas bak asyla saptanmaktadr. leri emek normlar, emek retkenliinin artrlmasn ve plann yerine getirilmesini engelleyen eski, ok dk olarak saptanm normlar savunan tutucu unsurlara kar kararl mcadele iinde uygulamaya sokulmaktadr. Bu eskimi normlar, teknikteki ve retim rgtlenmesindeki ilerlemeleri gz nnde bulundurmayan, teknie kt derecede hakim olan iilere uygun olan ve i zamanndaki retken olmayan kayplar legalize eden szde deneyimsel istatistik normlardr. Tekniin srekli olarak mkemmelletirilmesi, bunlar artrmak amacyla, emek normlarnn dnemsel olarak gzden geirilmesini gerekli klmaktadr. Sosyalist toplumun, emeki kitlelerin karlar, retim tekniinin modern dzeyine tmyle ve tamamyla uyan ve emek retkenliinin artrlmas iin gl bir etken olan ileri, teknik olarak gerekelendirilmi normlarn kullanma sokulmasn gerektirmektedir. alann kalifikasyonundan, iin trnden ve sz konusu retim dalnn koullarndan ve zelliklerinden yola klmasn gerektiren her trl emein deerlendirilmesi, szleme sistemi tarafndan belirlenmektedir. Halk iktisadnn eitli dalarndaki ve alanlarn eitli cret gruplar iin i cretinin miktar, szleme sisteminin yardmyla saptanmaktadr.
Szleme sisteminin en nemli unsurlar, cret gruplar, cret gruplar katalou ve temel szleme cretleridir. inin kalifikasyonuyla uyum iinde i cretlerindeki ayrm, cret gruplar temelinde gereklemektedir. iler, kalifikasyonlaryla uyum iinde eitli cret gruplarna ayrlmaktadrlar. Niteliksiz ii, birinci cret grubunun iine girer; onun cretlendirilmesi, l birimini oluturur. inin kalifikasyonu ne kadar yksek olursa, mensup olduu cret grubu ve buna uygun olarak creti de o derece yksektir. Belirli bir iktisat dalndaki her iin faaliyet zellikleri, iinin kalifikasyonunun ve onun szleme kademesindeki u ya da bu cret grubuna mensubiyetinin belirlenmesine temel olan cret gruplar katalounun iinde saylmaktadr. Temel szleme creti, zaman birimi bana ve cret grubuyla uyum iinde i cretini belirlemektedir. Temel szleme creti, sosyalist devlete, her bir iktisat dalnn iktisadi neminin, emein makineletirilmesinin derecesinin ve her bir iktisat dalnn zelliklerinin vs. gz nnde bulundurulmasyla, cretlendirmede fark gzetme olana

104
salamaktadr. Daha dk ve daha yksek cret gruplarnn cretlendirilmesi arasndaki farklarn nemsiz olduu yanl bir cret gruplar ve temel szleme cretleri yaps, iilerin kalifikasyonlarn artrmaya olan ilgilerini azaltr, eitlikilie yol aar ve emek retkenliinin artmasn kstekler.

Doru bir ekilde ina edilmi bir szleme sistemi, creti retimdeki tayin edici halkalarn tevik edilecei ve insanlarn daha yksek bir kalifikasyon kazanmaya yneltilebilecekleri ekilde rgtleme olanaklar salamaktadr.

Sosyalizmde gerek cretin kesintisiz artmas

Sosyalist dzende sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gerekleriyle uyum iinde, gerek cretin kesintisiz bir ykselmesi gereklemektedir. Gerek cretlerin ykselmesinin en nemli ekonomik temeli, sosyalist retimin en gelimi teknik temelinde bymesidir, emek retkenliinin artmasdr. Sosyalist toplumun yaayabilmesi ve geliebilmesi iin, emek retkenliinin srekli olarak i cretinden daha hzl bymesi gerekmektedir. Toplum, yalnzca bu koullar altnda retimin geniletilmesi, yedeklerin bytlmesi ve emekilerin artan gereksinimlerinin giderek mtemadiyen tam bir ekilde tatmin edilmesi iin gereken aralar elde edebilir. Emek retkenliinin kesintisiz olarak artmas ve toplumsal retimin kesintisiz bymesi nasl ki gerek cretin daha da artmasnn salam temellerini oluturuyorsa, bu durumda gerek cretin artmas emekilerin satn alma gcne sahip talebini ykseltir ve bu da tekrardan toplumsal retimin artmas iin gl bir ivme oluturur. Sosyalist retimin kesintisiz olarak bymesi, iilerin ve grevlilerin saysnn sistemli bir ekilde artmasna yol amaktadr. SSCBde iilerin ve grevlilerin says, gerek cretlerin nemli lde artmas koulunda, 1928deki 10.8 milyondan 1953 ylnn sonunda 44.8 milyona, yani drt mislinden fazlasna ykselmitir. Kapitalizmdeki yedek isiz ordusu bulundurma zorunluluu, ar bir yk olarak ii ailelerinin srtna binmekte ve tm ii snfnn gerek gelirini azaltmaktadr. Sosyalist toplumda isizlik yoktur ve bundan dolay ii snf bir yedek isizler ordusu bulundurma zorunluluundan kurtarlmtr. Byyen retim, ailenin alabilir tm yeleri iin alma olanaklar sunmakta ve bu da onlarn tm gelirini nemli lde artrmaktadr. Sosyalist toplumun emekileri, kapitalist lkelerin ii snfnn cinsiyetleri, yalar, milliyetleri ve rklarndan dolay tamak zorunda kaldklar eitli snrlamalar sonucu muazzam i creti kayb ekmemektedir. lk kez sosyalist toplumdacinsiyet, ya, milliyet ve rk fark gzetmeksizineit ie eit cret ilkesi gerekletirilmitir. Sosyalizmde ocuk altrlmas yasaktr. Kadnla erkek arasndaki gerekten eitlik, eit cretlendirme, anne olacaklar iin paral izin salanmas, geni doumevleri, kreler ve ocuk yuvalar a ve ok ocuklu ve yalnz yaayan annelere verilen devlet yardmlarnn denmesi yoluyla gvence altna alnmtr. Bir emekinin rkndan ya da milliyetinden dolay cretlendirmede haklarnn dorudan ya da dolayl olarak kstlanmas, ar su olarak grlmekte ve buna uygun cezalandrlmaktadr. Sosyalist toplumda i cretinin kesintisiz olarak ykselmesi, ayrca iilerin kltrel ve teknik dzeylerinin ykselmesine ve onlarn kalifikasyonlarnn artmasna baldr. Kapitalist dzende sanayi tekniinin gelimesiyle birlikte geni bir kalifiye iiler tabakas, makineler tarafndan yerinden edilmekte ve bunlar daha kt denen, niteliksiz ileri yapmak zorunda braklmaktadrlar. Ayn zamanda emein younlatrlmas sonucu sakatlanan iiler, retim alannn dna ve isizlerin saflarna atlmakta ve bunlarn yerine daha salkl, daha gl iiler alnmaktadr. Sosyalist toplumda retimin bymesi, hzl teknik ilerlemeye dayanmaktadr. Ar kol emeine dayanan eski mesleklerin yerini, modern teknie dayanan kalifiye ve daha iyi denen emee sahip meslekler almaktadr. Sosyalist devlet her yl, maden sanayiinin, kmr ocaklarnn, kimya sanayiinin ve dier halk iktisad dallarnn emekilerine ve eitli kltr yaratclar gruplarna ve devlet aygt alanlarna uzun yllar sren hizmetlerinden tr, bylelikle iyi verim elde edilmesi koullarnda bir ve ayn alma alannda uzun yllar kalabilmelerini tevik etmek amacyla, byk miktarlar demektedir.

105 Gerek cretin kesintisiz ykselmesinin nemli etkenlerinden birisi, sosyalist devlet tarafndan sistemli bir ekilde izlenen kitle gereksinim mallarnn fiyatlarnn drlmesi politikasdr. Kiisel gereksinim mallarnn fiyatlarnn drlmesi yoluyla parann alm gcnn ykseltilmesi, sosyalist toplumda emekilerin refah dzeylerinin ykseltilmesinin srekli etkenlerinden birisidir.
SSCBde 1947 ile 1954 yllar arasnda srdrlen kitle gereksinim metalarnn perakende fiyatlarnn drlmesi, bu fiyatlarn %56.5 orannda drlmesine yol at ve halka yzlerce milyar ruble kazan getirdi. Ayn dnem ierisinde kapitalist lkelerde srekli artan pahallk sonucu geim masraflar endeksi, ABDde %21 ve ngilterede %40 orannda artt. Sava ncesi dnemle karlatrldnda geim masraflar ABDde %189, yani yaklak misli ve ngilterede %125 bir art gsterdi.

Topran ulusallatrlmasyla birlikte kentteki toprak sahiplerinin kapitalizmde toplumdan toprak rant olarak aldklar muazzam bir hara ortadan kalkt. Kapitalist lkelerde, kira, snma ve aydnlatma giderleri, bir ii ailesinin kazancnn yaklak drtte birini yutmaktadr. Sosyalist toplumda toprak, kentlerdeki konut fonu ve belediye iletmeleri toplumsal mlkiyet olduklarndan dolay, konut ve belediye hizmetleri giderleri, iinin aile btesinin yalnzca ok kk bir blmn oluturmaktadr. SSCBde bu giderler, ortalama %4 tutmaktadr; bu, gerek cret dzeyinin ykselmesinin esasl bir kouludur.
Sovyetler Birliinde muazzam konut ina hacmi, emekilerin konut koullarnn srekli iyiletirilmesini gvence altna almaktadr. Yalnzca 1946 ile 1953 arasnda devlet iletmeleri, resmi makamlar ve yerel Sovyetler tarafndan ve kent ve ii yerleim blgelerinin halk tarafndan devlet kredilerinin yardmyla, 183 milyon metre kareden fazla bir toplam oturma alan yeni ina edilmi ya da oturulabilir hale getirilmitir. Bunun dnda krsal blgelerde 4 milyonun zerinde konut onarlm ya da yem ina edilmitir.

Sosyalist toplumdaki iiler ve grevliler, kapitalist lkelerin emekilerinin srtna burjuva devlet tarafndan yklenen vergi politikas yknden zgrdrler. Kapitalist lkelerde, yksek vergiler iilerin gerek cretini nemli lde drmektedir, SSCBde iilerin ve grevlilerin i cretlerinin yalnzca nemsiz bir blmn vergilerin denmesi iin vermeleri gerekmektedir. Ayrca bu vergiler, halk iktisadnn gereksinimleri ve sosyal ve kltrel nlemler iin kullanlmaktadr. Bireysel para cretine olan yksek derecede nemli bir tamamlama, sosyalist devletin tm halkn yararna kullanlan sosyal ve kltrel nlemler iin hizmete sunduu srekli artan aralardr. Sosyalist toplumda iilerin ve grevlilerin sosyal sigortas zorunludur ve bunun masraflarn devlet tamaktadr; kapitalist lkelerde ise pek az lkelerde bir sosyal sigortann olmasnn yansra iiler sigorta deneklerinin nemli bir blmn kendi i cretlerinden demek zorundadrlar. Sovyet Devleti, Birinci Be Yllk Planda 8.9 milyar, kinci Be Yllk Planda 32.1 milyar, Drdnc Be Yllk Planda 79.1 milyar ve Beinci Be Yllk Plann ilk ylnda 66 milyar rubleden fazla sosyal sigorta iin hizmete sundu. SSCB iilerine ve grevlilerine devlet srtndan emekli aylklar denmektedir; bunlar cretsiz olarak doktor yardm, parasz ya da indirimli fiyatlarla sanatoryumlarda, dinlenme yurtlarnda ve ocuk yuvalarnda yer, bedava ders ve kalifikasyonlarn ykseltmek iin karlksz eitim almaktadrlar; renimde bulunanlar burslardan yaralanmaktadr; tm iilere ve grevlilere masraflar devlete ait olmak zere en az iki hafta sreli paral izin ve bir dizi meselde grubuna hatta daha fazla cretli izin verilmektedir.
1940 ile 1953 yllar arasnda SSCB devlet btesinden sosyal ve kltrel nlemler iin harcamalar 3 kattan fazla artt. Ayn dnem iinde devlet tarafndan kabul edilen miktarlar yle ykseldi: Halk eitimi iin 22.5 milyardan 61.1 milyar rubleye; sosyal sigorta aralar da dahil salk sektr iin 11.2 milyardan 28.7 milyar rubleye; sosyal hizmetler iin 3.1 milyardan 22.8 milyar rubleye. Ayrca devlet tarafndan ok ocuklu ve yalnz yaayan anneler iin dev miktarlar, rnein 1953 ylnda 4.5 milyar ruble, yardm demeleri yaplmtr. 1953 ylnda SSCB halk, sosyal ve kltrel nlemler iin devlet harcamalarnn ve emekilerin maddi refah dzeyinin ykseltilmesi amacyla dier harcamalarn artmasyla bant iinde devlet btesinden 134 milyar ruble elde etti.

106 Bylelikle devletin ve toplumsal rgtlerin sosyal ve kltrel nlemler iin harcamalar yoluyla iilerin ve grevlilerin birok maddi ve kltrel gereksinimi giderilmektedir; bu da gerek cretin kesintisiz artmasnn nemli bir etkenini oluturmaktadr. Bunun sonucu olarak SSCB iilerinin ve grevlilerinin gerek gelirleri, ylda ortalama olarak bireysel para creti biiminde aldklarnn yaklak te birini amaktadr. Emekilerin maddi refah dzeyini belirleyen btn kaldralar elinde tutan sosyalist devlet, gerek cretin sistemli olarak ykseltilmesi politikas izlemektedir. Daha 1930 ylnda ilerin gerek cretisosyal sigorta ve iletmelerin gerek gelirinden (kazancndan) iilerin yaam koullarn iyiletirme fonuna giden harcamalar gz nnde bulundurularak1913 yl dzeyine gre yzde 167lik bir art gsterdi. 1953 ylnda iilerin ve grevlilerin aylk cretleri SSCBde 1940 ylnn yzde 201ini tutuyordu. Devlet, kooperatif ve kollektif iktisadi ticaretindeki perakende fiyat dzeyleri, ev malar ve her trden hizmet demeleri, 1953 ylnda 1940 ylnn yzde 122sini tutuyordu. Bylelikle tm iilerin ve grevlilerin gerek creti, SSCBde 1940 ile 1953 arasnda yzde 65 artt. Ancak halkn kltrel ve sosyal hizmetleri iin devlet giderlerinin artrlmas gz nnde tutulduunda, iilerin ve grevlilerin toplam gelirleri bu dnem iinde yzde 89 artmtr. SSCBde iilerin gerek cretleri 1953 ylnda Ekim Devrimi ncesinin yaklak alt katn tutuyordu. Gerek cretin kesintisiz olarak ykselmesi, sosyalist toplumun emekilerinin kendilerini daha iyi beslemesine, daha fazla sanayi metas kullanlmasna ve daha byk tasarruflarda bulunmasna yol amaktadr. Emekilerin tasarruf kasalarndaki birikimleri, 1953 ylnda 1940 ylna gre be kattan fazla artt. alma, izin, yallkta ve hastalk ve alamamazlk durumunda maddi bakm hakknn gvence altnda bulunduu sosyalist toplum koullarnda, tasarruflarn artmas, halkn refah dzeyinin bymesinin dorudan bir gstergesidir. Bizim devrimimiz diyordu Stalin, yalnzca kapitalizmin zincirlerini paralayan ve halka zgrlk veren deil, ayn zamanda halka mreffeh bir yaam iin maddi koullar da veren tek devrimdir. Devrimimizin gc ve yenilmezlii, burada yatmaktadr.*

Ksa zet
1 Sosyalist toplumda i creti, sosyalist devletin her bir emekinin emeinin niteliine ve niceliine gre toplumsal toplam rn blmnden datt ve parayla ifade edilen emekinin paydr. Sosyalizmin ekonomik yasasndan ve yaplan ie gre dalm yasasndan yola karak sosyalist devlet, her dnemde alanlarn eitli kategorilerinin cretlerini, i creti dzeyinin halk iktisadnn bymesi ve emek retkenliinin artmasyla birlikte sistemli olarak artmas bak asyla, saptar. 2 creti, sosyalist retimin gl bir itici gcdr: O, emekilerin kalifikasyonunun ykselmesini, tekniin srekli olarak mkemmelletirilmesini, retim rgtlenmesinin iyiletirilmesini ve toplumsal emein retkenliinin artrlmasn tevik etmektedir. Sosyalizmdeki verim creti, emekinin kiisel maddi karlarn halk iktisadnn karlaryla en tam biimde birletirir. Sosyalist toplumda verim cretinin u sistemleri kullanlmaktadr: Dorudan retim creti, ileriye doru verim creti ve prim-verim creti. Zaman bana cret, alma sresine ve emekinin kalifikasyonuna baldr. zaman bana cret alan emekilerin almas, eitli trden primlerle tevik edilmektedir. 3 Sosyalist iktisatta szleme sistemi, creti, retimin tayin edici halkalarnn pekiecei ve kalifikasyonun ykselmesinin tevik edilecei biimde rgtleme hedefine sahiptir. ktisat yrtmenin sosyalist ilkelerine, ileri, teknik olarak gerekelendirilmi normlar denk dmektedir. Sosyalist devletin cret politikas, i cretinin her ynl farkl klnmas temelinde kk-burjuva eitlikiliine kar mcadele iinde gerekletirilmektedir: kalifiye ve bedensel olarak ar emek ve
*

J.V. Stalin, Stahanovcularn lk Birlik Danma Toplantsnda Konuma; bkz. J. Stalin, Leninizmin Sorunlar, Berlin 1954, s.604

107 nder meslek gruplarnn ve iktisat dallarnn emekilerinin emeine daha fazla cret denmektedir. 4- Sosyalizmin ekonomik temel yasas, gerek cretin kesintisiz olarak ykselmesini art komaktadr. Gerek cretin ykselmesinin en nemli etkenleri unlardr: sosyalist retimin hibir isizlik olmadan kesintisiz olarak bymesi, kitle gereksinim metalarnn fiyatlarnn drlmesi ve Sovyet parasnn istikrar, iilerin teknik ve kltrel dzeylerinin kalifikasyonlarnn artrlmas, emekilerin konut koullarnn iyiletirilmesi. ilerin ve grevlilerin bireysel i cretleri, devletin ve toplumsal rgtlerin sosyal ve kltrel nlemler iin kapsaml harcamalar, bylelikle emekilerin yaam standardnn srekli ykselmesi iin nemli bir kaynak oluturan harcamalar yoluyla tamamlanmaktadr.

108

Blm XXXIII KTSAD MUHASEBE VE VERMLLK MALYET CRET VE FYAT

Tutumluluk rejimi
Sosyalizmin iktisadi dzeni, muazzam miktarda malzeme ve igc kaybna yol aan kapitalizmin elikilerinden ardr. Planl rgtl sosyalist iktisat sistemi, btn eski retim tarzlarna gre, en byk retim arac ve emek tasarrufu salamaktadr. Toplumdaki btn ok eitli ekonomi biimlerinin amac son tahlilde emek zaman ekonomisi, canl ve l emekten tasarruftur, yani bunlar toplumsal emein retkenliinin artrlmas anlamna gelmektedirler. Marx yle yazyordu: Toplum, buday, hayvan vb. retmek iin ne kadar az zamana gereksinim duyuyorsa, maddi ya da manevi, dier rnler iin o kadar ok zaman kazanr. Tpk tek tek birey gibi, gelimesinin, zevkinin ve faaliyetinin her ynll zaman tasarrufuna baldr.* Emek zaman ekonomisi, sosyalist toplumda retimin kesintisiz ykselmesini gvence altna alan ana etkenlerden birisidir. Emek zaman tasarrufu, tutumluluk rejimine tutarl bir ekilde tutunmayla salanr. Tutumluluk rejimi, en kk harcamayla mmkn olabilecek en byk sonucu elde etmeye ynelik olan sosyalist iktisat yntemidir. Tutumluluk rejimi, toplumsal mlkiyetin zenle ele alnmasn, retimde canl ve cisimlendirilmi emek harcanmn sistemli bir ekilde drmeyi, tekniin mkemmelletirilmesini ve iglerinin, maddi ve mali aralarn rasyonel konumlandrlmasn gerektirmektedir. Tutumluluk rejimine uyulmas, sosyalist birikimin bytlmesinin ve biriktirilmi aralarn doru kullanlmasnn vazgeilmez kouludur. Tutumluluk rejimi toplumsal emekte tasarrufa katkda bulunduundan, sosyalist retimin bymesinin gl kaldralarndan birisini oluturmaktadr. Sosyalizmin ekonomik temel yasasyla uyum iinde tutumluluk rejiminin hedefi, halk kitlelerinin maddi refah dzeyini ve kltrel dzeyini her bakmdan ykseltmektedir. retim maliyetindeki tasarruflarn emekilerin srtndan, onlarn alma koullarnn ktletirilmesi ve smrlerinin artrlmas pahasna yapld kapitalist dzenin tersine, sosyalist dzende tutumluluk rejimi tm toplumun karlarna hizmet etmekte, emekilerin durumlarnn dzelmesine yol amaktadr ve bundan tr tm halkn davasdr. Halk iktisadnn btn kesitlerinde ve btn ynetim kademelerinde en sk tutumluluk rejiminin srdrlmesi, sosyalist devletin iktisadirgtsel faaliyetinin ana grevlerinden biridir. Sosyalizmde emek tasarrufu nesnel gerekliliinden ve muazzam olanaklarndan yola karak Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, kitleleri tutumlu bir iktisat yrtlmesi iin mcadeleye, toplumsal emein her saatini, her donanm, yakt, enerji ve hammadde biriminin srekli olarak daha byk bir retim sonucu gstermesini hedefleyen bir mcadele iin seferber etmektedirler. Sosyalist iktisatta srekli artan toplumsal emek tasarruflarnn gvencesi burada yatmaktadr.

ktisadi muhasebe ve iletmelerin verimlilii

Tutumluluk rejimi, btn sosyalist iletmelerde yrtlmektedir. Sosyalist devlet iletmelerinde ve meslek kooperatifleri artellerinde iktisadi muhasebe, tutumluluk rejiminin gerekletirilmesinin en nemli aracdr.
*

Karl Marx, Politik Ekonominin Eletirisinin Anahatlar; Dietz Verlag, Berlin 1953, s. 89.

109 Lenin, dorudan coku temelinde deil, aksine yalnzca byk devrimden doan cokunun desteiyle, kiisel kar, kiisel ilgi ve iktisadi muhasebe temelinde... sosyalizmin ina edilebileceini, on milyonlarca insann komnizme gtrlebileceini retmektedir.* ktisadi muhasebe, sosyalist iletmelerde planl iktisat yrtlmesinin retim masraflarnn ve sonularnn para biiminde karlatrlmasn, iletmelerin masraflarnn kendi gelirlerinden karlanmasn ve retimin verimliliinin gvence altna alnmasn gerektiren yntemidir. letmenin iktisadi faaliyetiyle bant iindeki giderleri, onun rnlerini devlet tarafndan saptanan fiyatlarla satmasyla elde ettii aralardan karlanmaktadr. ktisadi muhasebe, halk iktisadnn planl (orantl) gelimesi yasasna uyulmasna hizmet etmektedir. Grevi, devlet planlarnn en kk miktarda emek ve retim aralar kullanmyla yerine getirilmesinin, plan hedeflerinin almasnn gvence altna alnmasdr. ktisadi muhasebe, deer yasasnn kullanlmasna dayanmaktadr. Daha nce de sylendii gibi, retim giderleri ve sonular, sosyalist iletmelerin gelirleri ve giderleri deer biiminde, para biiminde ifade edilmekte ve llmektedir. Para biiminin kullanlmasyla iktisadi muhasebe, hesaplamann yaplmasn, iletmelerin faaliyeti zerine hesap dkm yaplmasn ve bunlarn denetlenmesini olanakl klmaktadr. Her iletmede, bunun verimle mi yoksa zararla m altn gstermektedir. ktisadi muhasebe, iletmelerin yneticilerine rasyonel iktisat yrtlmesi ruhuyla eitmekte, disipline uymalarn salamakta ve retim miktarn tam olarak hesaplamalarn, emek retkenliini artrmay, rnlerin maliyet fiyatlarn drmeyi ve retim verimliliini ykseltmeyi onlara retmektedir. ktisadi muhasebenin taleplerinden birisi, iletmenin verimliliinin gvence altna alnmasdr. letmenin verimlilii, iletmenin retiminin realizesiyle elde ettii aralarn kendi masraflarn karlamas ve bunun tesinde bir kazan salamas anlamna gelmektedir. Verimlilik, iletmenin almasnn belli bir zaman dilimi iindeki iktisadi verimini karakterize eder. Tek tek iletmelerin ve retim dallarnn verimlilii, retimimizin gelimesi asndan bakldnda, muazzam bir neme sahiptir. Bunun hem yeni ina plannda hem de retim planlamasnda gz nnde tutulmas gerekmektedir. Bu, bu gelime aamasnda iktisadi faaliyetimizin alfabesidir.* Tek tek iletmelerin ve retim dallarnn verimliliinin yansra sosyalist iktisatta, tm halk iktisad apnda daha yksek, kapitalizm iin eriilemeyecek bir verimlilik vardr. Bu, verimliliin tek tek iletmeler ya da retim dallar asndan ve tek bir yln ortalamasyla deil, tm halk iktisadnn ve uzun bir zaman dilimi asndan belirlendii anlamna gelmektedir. Tek tek iktisat dallarnn ve iletmelerin verimlilii, iktisadi verimlilik karsnda ikincil neme sahiptir. Tek tek iletmelerin ve tm bir iktisat dalnn verimliliinin ykseltilmesi, tm halk iktisadnn gelimesinin hzlanmasna katkda bulunur. Sosyalist iktisatta verimlilerin yansra geici olarak verimsiz iletmeler, hatta zararla alan, ancak byk iktisadi neme sahip iletmeler de var olabilir. Sosyalist devlet bu iletmeleri sbvansiyonlarla desteklemekte ve bunlar verimli bir hale dntrmek iin nlemler almaktadr.
rnein, sava srasnda ar sanayinin zararlarn sbvansiyonlarla rtmek kanlmazd. Ancak bu sbvansiyon sistemi, iktisadi muhasebenin pekitirilmesini olumsuz olarak etkiledi ve maliyet giderlerinin azaltlmas iin mcadelede maddi teviki zayflatt. Bundan tr, savatan sonra, 1 Ocak 1949dan bu yana, sbvansiyon sistemi kaldrld. Bu, emek retkenliinin artrlmas, maliyet giderlerinin drlmesi ve ar sanayinin baz dallarnn rnlerinin fiyatlarnn geici olarak ykseltilmesiyle saland. Sanayinin teslim fiyatlar, maliyet masraflarna gre ayarland. Sbvansiyonlarn kaldrlas, iktisadi muhasebenin pekimesine katkda bulundu, sanayideki emek ve malzeme kullanmndaki tutumluluu tevik etti ve sanayinin bundan sonraki teslim fiyatlarnn drlmesinin gerekli n koullarn yaratt.

Sosyalist devletle iletmeleri arasndaki ve tek tek sosyalist iletmeler arasndaki karlkl iliki, ifadesini iktisadi muhasebede bulmaktadr.
*

V.. Lenin, Ekim Devriminin Drdnc Yldnm zerine, bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXXIII, s. 36, Rusa. * J. Stalin, SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar, s. 57.

110 ktisadi muhasebe, sosyalist iletmelerin devlet tarafndan merkezi ynetimiyle her bir iletmenin iktisadi-operatif bamszlnn birletirilmesine dayanmaktadr. letmenin iktisadioperatif bamszl, onunhizmetine devletsel retim aralarnn verilmesinde ve onun bunlar rasyonel kullanarak plan grevlerinin en iyi ekilde yerine getirilmesi iin geni inisiyatif gelitirmesinde dile gelmektedir.
Sosyalist devlet, retim aralarn iletmelerine datmakta ve her birisine plann yerine getirilmesi iin gerekli olan maddi ve mali aralar vermektedir. Hukuki bamsz iktisadi birim olarak iletme, dier iletme ve rgtlerle ilikiye girmekte, kadrolarn tamamlamakta ve retim, teminat ve pazarlama faaliyetini rgtlemektedir. letmenin devlet bankasnda kliring hesab bulunmaktadr, banka kredisi alma hakk vardr ve kendi bilanosuna sahiptir.

Devlet iletmelerinin iktisadi-operatif bamszl, retim aralar zerindeki halk mlkiyetinin erevesi iinde gelimektedir, nk belirli bir iletmeye yararlanmas karlnda braklan retim aralarnn sahibi son tahlilde sosyalist devlettir. Devlet, her birinin tm halk iktisad iindeki nemini gz nnde tutarak, planl bir ekilde tek tek iletmeler arasndaki ilikiyi rgtler. Sosyalist iletmeler arasndaki ilikiler, kapitalizmde olduu gibi, rekabet ilikileri deil, tam tersine tm halkn nnde duran grevlerin yerine getirilmesine ynelik olan ortak alma ilikileridir. ktisadi muhasebe iletmelerin ve onlarn yneticilerinin plann yerine getirilmesi ve hizmetlerinde bulunan tm aralardan rasyonel bir ekilde yararlanma konusunda devlete kar sorumluluu n koar. letme, iilerin ve grevlilerin cretlerinin zamannda denmesinden sorumludur. O, devlet btesine kar deme ykmllklerinin zamannda ve eksiksiz olarak yerine getirilmesinden ve verilen bte aralarnn ve banka kredilerinin amaca uygun kullanmndan sorumludur. ktisadi muhasebe, ayrca, iletmenin dier iletmelere ve iktisadi rgtlere kar ykmllklerinin yerine getirilmesi konusunda maddi sorumluluu tamasn n koar. letmeler arasndaki iktisadi karlkl ilikiler, iktisadi anlamalar yardmyla dzenlenmektedir. letmeler, tm devlet planyla uyum iinde gerekli retim aralarn elde ederler ve kendi rnlerini anlama temelinde realize ederler.
Anlama unlar ierir: teslim koullar, rnlerin miktar, tr ve kalitesi, teslim vadeleri, fiyat, deme vadesi, deme tr ve anlama koullarna uyulmamas halinde sorumluluun tr ve derecesi. Anlama u zorla yaptrmlar saptar: anlamann yerine getirilmemesi, teslim vadelerine uyulmamas ve anlalan rn kalitesine uyulmamas halinde konvensiyonel cezalar.

letmelerin anlama disiplinine sk skya uymalar, iktisadi muhasebenin en nemli taleplerinden birisidir. ktisadi muhasebe, tm iletmenin, tm iiler, grevliler ve ynetici personelin plan hedeflerinin yerine getirilmesine, retimin kesintisiz, hzl ykseltilmesine, tutumlu ve rasyonel bir iktisat yrtlmesine ve iletmenin verimliliinin gvence altna alnmasna olan maddi ilgisine dayanr. letmenin ve iletmede alanlarn plan hedeflerinin yerine getirilmesine ve retimin artrlmasna duyduklar maddi ilgi, ncelikle iletmenin iktisadi faaliyetinin sonularna gre para aralar elde etmesi yoluyla gvence altna alnmaktadr. Bunun dnda iletmenin gelirinin (kazancnn) bir blm, iletmenin hizmetinde kalmakta ve dolam aralarnn tamamlanmas, yatrmlar ve iilerin ve grevlilerin kltrel ve maddi yaam koullarnn iyiletirilmesi iin kullanlmaktadr. ktisadi muhasebe, yaplan ie gre dalm ekonomik yasasnn en geni ekilde kullanlmasn gerektirmektedir. Yaplan ie gre dalm, emek retkenliinin ykselmesine ve ara tasarrufuna olan kiisel maddi ilgiyi uyandrmakta ve iktisadi muhasebeyi pekitirmektedir. Bu sonuncusu da yine, yaplan ie gre dalm yasasnn tutarl bir ekilde gerekletirilmesine ve emekilerin refah dzeyinin ykseltilmesine katkda bulunmaktadr. letmenin kazanc ne kadar yksek olursa, alanlarn maddi ve kltrel yaam koullarnn iyiletirilmesi yoluyla tevik etmek iin o kadar fazla olanaa sahip olacaktr. ktisadi muhasebe ne kadar gelimi olursa, tasarruflar iin verilen primler de o lde byk olacaktr.

111 ktisadi muhasebe, rublenin iletmenin ve onun blmlerinin faaliyeti zerindeki srekli denetimini gerektirmektedir. Ruble yoluyla denetim unlar iermektedir: iletmenin iktisadi faaliyetinin parayla ifade edilen hanelerinde (maliyet masraflar, verimlilik vs.) almasnn kalitesi ortaya kar; iletmenin para arac alp alamayaca, almasna ve plan hedeflerini yerine getirmesinin derecesine baldr; genel plan grevlerinin yerine getirilmesinden bamsz olarak, iletmeden deme ykmllklerini (banka kredilerinin geri denmesi, devlet btesine katklar vb.) zamannda yerine getirmesi talep edilmektedir; iletmeler, dier iletmelerle (mal teslim edenler ya da alclar) aralarnda imzalanan anlama uyarnca hesaplarn zamannda yapmak zorundadrlar. letmelerin almasnn ruble tarafndan denetimi, iktisat rgtlerinin, maliye organlarnn ve banka sisteminin elindedir. Ruble tarafndan karlkl denetim, iktisadi anlamalarla birbirlerine bal olan iletmeler tarafndan gerekletirilir. letme ierisinde ruble tarafndan denetim, para biiminde retim harcamalarnn ve sonularnn hesaplanmas ve karlatrlmasyla gerekletirilir.
letmelerde sosyalist retimin rasyonel bir rgtlemesi, iktisadi muhasebe elerinin iletmenin blmlerinde ve ustalk alanlarnda kullanm bulmasn gerektirir. Blm ve ustalk alan, iletmenin retim teknii asndan belirli bir bamszla sahip olan kesimlerini olutururlar, ancak bunlar, iletmenin sahip olduu kendine zg iktisadi-operatif bamszla sahip deildirler. Bundan tr, burada iktisadi muhasebe snrl bir lde kullanlmaktadr. Blmlerdeki ve ustalk alanlarndaki iktisadi muhasebe eleri unlardr: Harcamalarn para biiminde hesaplanmas, bu harcamalarn plan hedefleriyle karlatrlmas, aralarda en byk tasarrufu salayan emekilerin maddi olarak tevik edilmesi.

letmenin para aralarnn hareketi, gelir kaynaklarn ve gider amalarn belirleyen mali planlar temelinde gerekleir. letmenin ve alanlarnn retim sonularna olan maddi ilgisini ykselterek iktisadi muhasebenin tutarl olarak gerekletirilmesi, eldeki aralarn tam ve rasyonel olarak kullanlmas ve tutumlu, dikkatli iktisat yrtlmesi asndan kitlelerin retim faaliyetini ve sosyalist yarmasn tevik eder. ktisadi muhasebe, iletmenin elinde bulunan tm fonlarn srekli olarak daha iyi kullanlmasna yneliktir.

letmenin fonlar. Yatrm ve dolam fonlar

Devlet iletmelerine ayrlan aralar, halk mlkiyeti olan maddi ve mali aralar, onlarn fonlarn olutururlar. Yukarda da ortaya konduu gibi, SSCBdeki devlet iletmelerinin retim aralar z itibariyle meta olmamakla birlikte, meta biimini muhafaza etmektedirler. retim aralar, devlet iletmelerinde yalnzca rn biiminde deil, ayn zamanda para biiminde de ortaya kmaktadrlar. Bundan tr, hesaplarn yaplmasnda, kapatlmasnda ve iktisadi muhasebede, maliyet masraflar, retim aralarnn deeri ve fiyat gibi kategoriler kullanlmak zorundadr. retim aralar, iletmenin retim fonunu olutururlar. retim fonlar planl, kesintisiz bir dnm gsterirler; bunlar, birbirinin pei sra retim ve dolam aamasndan geerler. Buna bal olarak biimleri de deiir: Para biimi retici biimine, retici biim meta biimine ve meta biimi para biimine vs. dnr. Dnmn her karakterine gre, iletmenin retim fonlar yatrm ve dolam fonuna ayrlr. Yatrm fonlar, uzun bir zaman sresi boyunca, rn biimlerini koruyarak, retime hizmet ederler. Yatrm fonunun deeri, yava yava, para para, bu fonun anmasyla uyum iinde retim masraflarna girer. Dolam fonu, retim sreci iinde tek bir retim dnemi srasnda tmyle kullanlr ve deeri tmyle metalarn retim masraf iine girer. letmenin retim yatrm fonuna i aralar dahildir: iletme binas, donanmlar, makineler, uzun kullanm sresine sahip aralar ve mobilya ile tama aralar. Yatrm fonlar, sosyalist toplumun retim aygtn olutururlar. Yatrm fonunun hacmi ve kullanm derecesi, retimin apm belirleyen nemli bir etkendir. Sosyalist iktisat sistemi, yatrm fonlarnn kesintisiz gelimesini gvence altna almakta ve

112 bunun kapitalizmden olduundan daha iyi kullanlmasn salamaktadr.

SSCBde sanayinin yatrm fonlar, burjuva lkelerden olduundan iki kat etkin bir ekilde kullanlmaktadr. SSCBdeki demir metalurji iletmelerinde, yksek frnlarn kullanm katsays, henz 1940 ylnda 1913 ylna gre iki kat tutuyordu. Yksek frnlarn kullanm, 1953 ylnda, 1940 ylna gre %38 ve Martin frnlarnn kullanm %43 artt.

Yatrm fonunun ypranan kesimini yerine koymak iin, iletmede bir amortisman fonu oluturulmaktadr. Bu amala her rn biriminin retim masraflarnn iine yatrm fonunun anmasyla uyum iindeki belirli bir deer paras alnmaktadr. letmenin amortisman fonlarnn aralarnn bir blm, devlet tarafndan belirlenen bir l iinde, kullanlan yatrm fonlarn karlamak iin kullanlr ve geri kalan blm ise kullanlan yatrm fonunun genel tamirat iin iletmenin hizmetine verilir. letmenin retim dolam fonlarnn iine unlar girer: hammaddeler, malzeme, yakt maddeleri, yar mamuller ve dier i aralar. retim alannda bulunan fonlarn dnda, iletmenin elinde dolam aamasnda ilev gsteren aralara, dolam fonuna sahiptir. Dolam fonlar, sata sunulan mamul rnlerden ve hammadde ve yakt maddesi satn almak ve cretlerin denmesi iin gerekli olan iletme para aralarndan oluur. retim dolam fonu ve dolam fonu, btnlkleri iinde iletmenin dolam aralarn olutururlar. Yatrm ve dolam fonunun kullanm derecesinin artrlmasnn nemli etkenlerinden birisi, devlet tarafndan saptanan ve iletme iin balayc olan makinelerden ve donanmlarn kullanm iin ileri teknik-iktisadi normlar ve hammaddeler, yakt maddeleri ve dier dolam elerinin rn birimi bana (demir cevherinin ve kokun her tonu bana ham demir, her ton eker pancar bana eker retimi vs.) kullanm normlardr; ayn ey mamul rnler de dahil olmak zere dolam fonunun eitli eleri iin belirlenen stok normlar iin geerlidir. letmenin dolam aralar, kendilerinin aralar ve dn alnm aralar olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Kendi aralarnn ve dn alnm dolam aralarnn olumas, planl olarak gelimektedir.
Baz dolam aralar, iletmeye devlet tarafndan asgari ihtiya miktarnda verilmektedir. rnein hammaddeler ve yakt maddeleri iin sezon stoklar oluturulmas gerektiinden ya da meta tanmakta olduundan iletmenin yedek ya da geici dolam arac gereksinimi, dn alnm aralarla, alnmas karl devlet bankasnn belirli bir cret, faiz, ald devlet bankas kredileriyle karlanmaktadr. Dolam aralarnn datlmasndaki bu ilem, iletmeleri bunlar en rasyonel ve tutumlu bir ekilde kullanma, dnm hzn hzlandrma konusunda tevik etmektedir.

Dolam aralarnn dnm hznn hzlandrlmas, tutumluluk rejiminin yrtlmesi ve retimin artrlmas amacyla yedek aralarn zgr klnmas asndan byk bir neme sahiptir. letme aralarnn dnm hz, birincisi, retim srecine, yani retim devrinin sresine ve ikincisi, bu aralarn ne kadar sre dolam alannda bulunduuna (satlacak olan mamul mallar mevcudu biiminde) bulunduklarna baldr.
retim devri dai1ti, ileri bir teknik ve teknolojinin ve bilimin en yeni kazanmlarnn retimde kullanlmas temelinde retim srecinin hzlandrlmas ve i rgtlemesinin iyiletirilmesi yoluyla ksaltlmaktadr. Dolam aralarnn dolam sresi, tama sektrnn almasnn iyiletirilmesi, iletmelere mal temininin ve rnlerinin pazarlanmasnn rasyonel rgtlenmesi yoluyla ksaltlmaktadr.

Aralarn dnm hz, iletmenin iktisadi faaliyetinin en nemli niteliksel zelliidir. Aralarn dnm hznn hzlandrlmas, iletme iin retim planlarnn yerine getirilmesi ve birikimin artrlmas asndan nemli bir etkendir. Bu, daha az miktarda dolam aracyla plann yerine getirilmesini gvence altna almaktadr. ktisadi muhasebenin pekitirilmesi ve dolam aralarnn dnm hznn hzlandrlmas asndan sosyalist yarma byk bir neme sahiptir. retim devresinin ksaltlmas, iletmelerin iaesinin ve rnlerin pazarlamasnn iyiletirilmesi ve mali disiplinin pekitirilmesi yoluyla, devlet iletmelerinin ulam aralar nemli lde daha iyi kullanlmaktadr. letmeler, retim ve dolam fonlarnn yansra tketim amacna hizmet eden yatrm fonuna

113 da sahiptirler. Bunlara konutlar, klpler ve kurulularyla toplumsal, kltrel ve sosyal amalara hizmet eden dier binalar dahildir. Yatrm ve dolam fonlarnn sosyalist iletme tarafndan tutumlu ve rasyonel bir ekilde kullanlmas, retim kapasitesinin bytlmesini ve retim masraflarnn drlmesini olanakl klmaktadr.

rnlerin maliyet masraf

Sosyalist toplumda belirli bir rnn retilmesi iin kullanlan tm toplumsal emek, toplumsal retim maliyetini oluturur. Metalarn toplumsal retim maliyeti, bu metalarn deerini oluturmaktadr. retim aralarnn retim maliyeti, deer biiminde, para biiminde ifade edilmektedir. Toplumsal retim maliyeti u bileenden olumaktadr: tketilen retim arac deeri, kendisi iin emek tarafndan yaratlm rn deeri ve toplum iin emek tarafndan yaratlm rn deeri. Toplumsal retim maliyetinin ilk iki bileeni, sosyalist devlet iletmelerinde rnlerin maliyet masrafn oluturmaktadrlar. Maliyet masraf, toplumsal retim maliyetinin iletmenin tketilmi retim aralar ve cretler iin harcamalarn yerine koyan ve parayla ifade edilen blmdr. Maliyet masraf ayrca kullanlm retim aralarnda cisimleen gemi emei ve kendisi iin rn yaratan yeni kullanlan emei yanstmaktadr. Maliyet masraflar, rnlerin retilmesinin ve pazarlamasnn iletmeye ne kadara malolduunu gstermektedir. Maliyet masraflarnn hesaplanmas, iktisadi muhasebenin gerekletirilmesinin en nemli kouludur. Sosyalist iletmelerin rnlerinin maliyet masraf kategorisi, sermaye harcanmasn dile getiren kapitalist maliyet fiyatyla kartrlmamaldr. Kapitalist maliyet fiyat, igc yamas ve gl smryle drlrken, sosyalizmdeki retim masraflarnn drlmesi tm toplum yararna toplumsal emekten tasarrufu dile getirmektedir. Pratikte rnlerin maliyet masraflar, iktisad muhasebenin gereklilikleriyle uyum iinde, retimde kullanlan hammadde, yardmc maddeler ve yakt maddeleri harcamalarndan, amortismanlardan, sosyal vergiler de dahil, iilerin ve grevlilerin cretlerinden ve ynetim amac iin eitli para harcamalarndan olumaktadr. letmelerin sosyal vergileri, toplum iin rnn sosyal sigorta organlarnn hizmetine sunulan ve para biiminde ifade edilen kesimidir.
Sanayi rnlerinin maliyet masraflarnn iki biimi vardr: letme maliyet masraflar ve tm (szde ticari) maliyet masraflar. letme maliyet masraflar, iletmenin rnlerin retimiyle bantl olan harcamalarn iermektedir. Tm maliyet masraflar, iletme maliyet masraflarndan ve rnlerin realize edilmesine bal olan giderlerden (pazarlama brolarnn ve depolarn bakm masraflar, tama masraflar, trstlerin ve kombinalarn idari masraflar) olumaktadr. 1953 ylnda SSCBdeki sanayi rnlerinin maliyet masraflarnn drtte malzeme masraflarna (hammadde, yakt maddesi, elektrik enerjisi, amortismanlar vs.) ve drtte biri cretlere dmekteydi.

rnlerin maliyet masraflar, iletmenin tm almasnn kalitesinin en nemli genel karakteristiidir. Maliyet masraflar, iletmenin tm retim, teminat ve pazarlama faaliyetinde grlmektedir. Maliyet masraflar ne kadar dk olursa, retim plannn yerine getirilmesi ve rnn uygun kalitesi kouluyla, iletmenin iktisadi baars da o kadar byk olur. Devlet, emek harcamalarnn ve retim aralarnn kullanmnn ileri normlarndan yola karak, maliyet masraflarnn drlmesi iin haneleri planl ve sistemli bir ekilde saptar. rnlerin maliyet masraflar, emek retkenliinin artrlmas, yatrm ve dolam fonlarnn rasyonel bir ekilde kullanlmas, dnm hznn hzlandrlmas ve idari masraflarn azaltlmas yoluyla drlmektedir. Maliyet masraflarnn drlmesi asndan kitlelerin tutumluluk rejiminin yrtlmesine aktif bir ekilde katlmalar byk bir neme sahiptir. Maliyet masraflarnn drlmesi, canl ve kullanlm emekten tasarruf anlamna gelmektedir; bu, birikimi artrr ve sosyalist iktisat yrtlmesinin merkezi grevlerinden birisidir.
SSCBdeki devlet sanayiinin maliyet masraflar, sistemli bir ekilde drlmektedir. Bunlar, rnein, bir yl

114
ncesine gre, 1948de %8.6, 1949da %7, 1950de %5den fazla ve yine 1951de %5den fazla bir azalma gstermilerdir. 1952de maliyet masraflarnn dmesi, hammadde, malzeme ve yakt maddeleri ve elektrik enerjisi ve termik enerjisi ve tama hizmetlerinin fiyatlarndaki d gz nnde bulundurularak %8 ve 1953de yzde 5den fazla dmtr.

Devlet iletmelerinin salt geliri. Devletin merkeziletirilmi salt geliri

Emekilerin emeiyle toplumun sosyalist retiminde yaratlan rn, toplumun salt geliridir. Devlet sektrnde tm salt gelir para biiminde ortaya kmaktadr ve rnn toplumsal maliyet masraflar ya da meta deeriyle maliyet masraflar arasndaki farka eittir. Devlet sektrndeki salt gelir, halk mlkiyetidir ve iki ana biimde ortaya kar: devlet iletmesinin salt geliri (kazan) ve devletin merkezletirilmi salt geliri. Devlet iletmesinin salt geliri, toplum iin rnn sz konusu iletmede kalan ve para biiminde biriktirilen blmdr. Devletin merkeziletirilmi salt geliri, toplum iin rnn iletmelerden alnan ve tm halkn gereksinimleri iin kullanlmak zere devletin elinde para biiminde younlaan kesimidir. Salt gelirin bu iki biiminin,gereklilii, bir taraftan iktisadi muhasebeden ve dier taraftan sosyalist iktisadn salt gelirin nemli bir blmn merkeziletirme gereksinmesinden domaktadr. Sosyalist devlet bylelikle emekilerin her bir iletmenin verimliliinin artrlmasna olan ilgisini ve tm toplumun gereksinimlerinin karlanmasn gvence altna almaktadr. Devlet iletmelerinin salt geliri, gnlk iktisat dilinde kr* olarak nitelendirilmektedir. Sosyalist toplumda kr ekonomik kategorisinin varlk koullar tmyle ortadan kaldrlmtr, nk kr kapitalist smr ilikilerini dile getirmektedir. Bundan tr devlet iletmelerinin salt geliri (kazan), z itibari ile kr deildir. Devlet iletmesinin salt geliri, sz konusu iletmenin rnlerinin devlet tarafndan saptanm fiyatlarla realize etmesinden elde ettii parayla bu retimin maliyet masraf arasndaki farka eittir. letmenin salt gelirinin bykl, retim planlarnn yerine getirilmesine, rnlerin realize edilmesine ve masraflar drme planlarnn yerine getirilmesine baldr. Maliyet masraflar ve iletmenin salt geliri, birbirine sk skya bal olan byklklerdir: Maliyet masraflarnn dmesi, iletmenin salt gelirini ykseltir. letmelerin salt geliri, devlet tarafndan planl bir ekilde kullanlmaktadr: Bir blm sz konusu iletmede ya da iktisat dalnda retimin geniletilmesine (yatrmlara ya da kendi dolam aralarnn bytlmesine) hizmet eder, dier bir blm alanlarn maddi teviki ve dier amalar iin dorudan fonlara kullanlr. letmenin salt gelirinin sz konusu gereksinimin karlanmasndan sonra geriye kalan kesimi, kazan demesi olarak devlet btesine aktarlr.
lemenin planlanan salt gelirinin %1 ile 5i, tek tek retim dallarnn nemine, alanlarn saysna ve salt gelirin miktarna gre, dorudan fona gnderilir. Salt gelir birikimi plannn yerine getirilmesinin almasn tevik amacyla, plan fazlas kazancn %15 ile 45inin dorudan fona braklmas karar altna alnmtr. Bu brakm, iletmenin saptanan tre, masraflarn drlmesi kaydna gre meta retimi iin devlet plann ve salt getir birikimi plann yerine getirmesi kouluyla, yaplabilinir. Dorudan fon aralarnn bir yars, ocuk yuvalarnn bakm, dinlenme yurtlar, sanatoryumlar, iletme mutfaklar ve klplerin kurulmas iin, dinlenme yurtlarnda ve sanatoryumlarda yer salamas iin, iilere, mhendislere ve grevlilere bireysel primlerinin alanlara verilen bir kerelik ek yardmlarn denmesi iin ve dier yars retimin geniletilmesi ve iletme konutlarnn inas ve tamiri iin kullanlmaktadr. letmelerin salt geliri, retimin ve emek retkenliinin srekli, hzl artmas ve maliyet masraflarnn dmesi sonucu kesintisiz olarak oalmaktadr. SSCBdeki iletmelerin ve iktisat rgtlerinin salt gelirinin (Kazancnn) toplam tutar, 1932 ylnda 6,6 milyar ruble, 1940 ylnda 31,8 ve 1953 ylnda 89,8 milyar ruble tutmaktayd.

Devlet iletmesinin salt gelirinin bykl, dorudan iletmenin almasna, rn birimi bana maliyet masrafnn drlmesine ve onun retim ve pazarlama planlarn nasl yerine
*

Rus dilinde aslnda kazan anlamna gelen szc, Marksist politik ekonomide kr kavram iin teknik kavram oldu. -Almancaya evirenin notu.

115 getirdiine baldr. letmenin salt gelirinin ykselmesi, dorudan fona aktarlan miktarlarn bymesini olanakl klar ve dolam aralarnn ve yatrmlarn artrlmasn gvence altna alr. Devlet iletmesinin salt geliri, sonuta iktisadi muhasebeye ayrlmaz bir ekilde baldr ve iletmenin almasn niteliksel olarak iyiletirmek iin dorudan bir tevik arac sunmaktadr. Sosyalist devlet, iletmelerin salt gelirlerinin miktarn planlamakta ve tek tek metalar ve iletmeler iin verimlilik orann (verimlilik dzeyini) saptamaktadr. letmenin verimlilik oran, iletmenin salt geliriyle realize edilecek rnlerin tm maliyet masraf arasndaki yzdesel ilikidir. Sosyalist iletmenin verimlilik oran, kapitalizmdeki kar oranndan ilkesel olarak ayrlr. Sosyalist iktisatta, ortalama kr oran ve retim fiyat yasas etkin deildir. Devlet, verimlilik orann iletmeler arasndaki salt gelir karlatrmas yoluyla deil, iletmenin somut alma koullarndan yola karak belirlemektedir; burada sz konusu olan, bir taraftan iletmenin salt gelir elde etmeye ilgisini uyandrmak ve dier yandan rublenin iletmenin faaliyeti zerindeki denetimini salamaktr. Bu amala iletme iin verimlilik oran, onun gereksiz para aralar biriktiremeyecei ve iktisadi hesap yrtlmesini pekitirmek ve rnlerin maliyet masrafn drmek amacyla srekli bir tevikin mevcut olaca ekilde saptanmaktadr. ktisadi hesap yrtlmesinin ilkeleriyle uyum iinde, her iletme salt gelir elde etmeye ilgi duymaktadr ve bu durum, retimin gelimesini ve maliyet masraflarnn drlmesini tevik etmektedir. Devletin merkeziletirilmi salt gelirinin ana kesimi, u anda szde ilem vergisi* biiminde ortaya kmaktadr. lem vergisi (retim vergisi), iletmelerin kullanm alanna girmemekte, tersine retimin realize edilmesinden hemen sonra tmyle devlet btesine akmaktadr. Bu, devlet tarafndan saptanan bir l iinde sanayinin teslim fiyatlar iindedir. letmelerin salt gelirlerinden farkl olarak, rn birimi bana belirli bir zaman iin saptanan ilem vergisinin miktar, dorudan maliyet masraflar plannn yerine getirilmesine bal deildir. Devletin merkeziletirilmi salt gelirinin bir blmnn ilem vergisi olarak adlandrlmasna ramen, bu, z itibariyle ne bir vergidir, ne de emekilerin gelirinden bir kesintidir. Sosyalist devlet, iinde ilem vergisini muhteva eden tketim mallar fiyatlarnn gz nnde bulundurulmasyla gerek cretlerin sistemli bir ekilde artrlmasnn gerekliliinden yola karak, cret miktarn saptamaktadr. Devlet iletmelerinin salt gelirinin bir blm, datm srasnda, kazan demeleri, sosyal sigorta amacyla toplumsal dentiler vs. biiminde devletin merkeziletirilmi salt gelirine gider. Bunun dnda, kooperatifsel ve kollektif-iktisadi iletmelerin salt gelirinin bir blm de devletin merkeziletirilmi gelirinin iine akmaktadr.

Sanayi rnlerinin fiyat

Maliyet masraflar, iletmenin salt geliri ve szde ilem vergisi biimindeki devletin merkeziletirilmi salt gelirinin bir blm, sanayi rnlerinin fiyatnn bilekenleridir. SSCB devlet sanayiinde iki ana fiyat tr bulunmaktadr: Fabrika fiyat (ya da szde iletme fiyat) ve sanayinin teslim fiyat. Sanayi rnleri iin, fabrika ya da iletme fiyat, planda saptanm retim maliyet masraflar ile iletmenin salt gelirinin toplamna eittir. Bu, iletmeye planl giderlerinin karlamasn ve bir salt gelir elde etmesini salamaktadr. Sanayinin teslim fiyat, fabrika ya da iletme fiyatyla merkeziletirilmi salt devlet gelirinin ilem vergisi biiminde ortaya kan kesimini iermektedir. Toplumun salt geliri, btn retim dallarnda yaratlmaktadr. Ancak devlet, ilem vergisini fiyat mekanizmas zerinden, esas olarak, tketim mallar reten iktisat dallarndan almaktadr. retim aralar reten dallarn rnlerinin fiyatlar, kural olarak ilem vergisi iermezler. Ar
*

lem vergisi olarak evirdiimiz bu kavramn Almanca karl Umsatzsteuer, ngilizce karl turnover tax olup, haslat vergisi, sat vergisi, ilem vergisi anlamna gelmektedir. -N.

116 sanayide yaratlan salt gelirin bir blm, hafif sanayide ve tketim mallar retiminin dier dallarnda realize edilmektedir. Bu ilem, hem sanayide ve hem de tarmda kullanlan retim aralarnn nispeten dk cret dzeyini gvence altna alr, retimin mekanize edilmesini hzlandrr ve son tahlilde retimin artmasna ve tketim mallarnn maliyet masraflarnn dmesine yol aar. Sosyalist devlet, tutarl bir ekilde sanayi rnlerinin sistemli maliyet masrafnn drlmesi politikas izlemekte ve bu temelde sanayi metalarnn fiyatlarnn drlmesi politikas izlemektedir. Sanayi rnlerinin teslim fiyatlarnn drlmesi, rublenin iletmelerin almas zerindeki denetimini glendirir. Sanayinin teslim fiyatlarnn drlmesi yoluyla devlet, iletmelerin yneticilerini retim verimliliini gvence altna almak amacyla giderleri azaltmaya zorlar, onlar emein rgtlenmesini iyiletirme ve iktisatta gizli yedeklerin bulunmas ve kullanlmas dorultusunda zorlar. Teslim fiyatlarnn drlmesi iktisadi muhasebeyi pekitirir, tutumluluk rejimini glendirir ve perakende ticaret fiyatlarnn drlmesinin maddi temellerini yaratr.

Ksa zet
1- Sosyalizm, retim aralarnn kapitalizm iin eriilemeyecek tutumlu kullanlmasn gvence altna alr ve bunun hedefi son tahlilde emek zamanndan, yani canl ve kullanlm emekten, srekli olarak artan tasarruftur. Tutumluluk rejimi, sosyalist iktisadi sistemin toplumsal mlkiyeti tutumlu kullanmaktan, emei ve maddi ve mali aralar rasyonel olarak yerletirmekten ve her trl tutumsuzluu ortadan kaldrmaktan oluan yntemlerinden birisidir. 2- iktisadi muhasebe, sosyalist devlet iletmelerinde retimdeki giderlerle sonularn para biiminde karlatrlmasn, giderlerin kendi gelirinden karlanmasn ve retimin verimliliinin gvence altna alnmasn talep eden planl iktisat yrtlmesi yntemidir. ktisadi muhasebe, iletmenin iktisadi-operatif bamszln, onun elinde aralarn tutumlu olarak kullanlmas amacyla sorumluluu ve en iyi emek sonularna olan maddi ilgiyi n koar. 3- Sosyalist devlet iletmelerinin retim fonlar, yatrm ve dolam fonlar olarak ikiye ayrlrlar, Dolam fonu ve dolamda bulunan fonlar, iletmenin dolam aralarn olutururlar. Sosyalist iktisadi sistem, yatrm fonlarnn ve dolam aralarnn en tam en amaca uygun kullanmn salar. 4- rnlerin maliyet fiyat, toplumsal retim masraflarnn iletmenin retim aralar ve i cretleri iin harcamalarn karlayan ve parayla ifade edilen kesimidir. rnlerin maliyet fiyat, iletmenin almasnn kalitesinin en nemli karakteristiidir. Devlet, sanayi rnlerinin fiyatlarn saptar ve bunlar iktisadi muhasebenin pekitirilmesi iin kullanr. Maliyet masraflarnn ve fiyatlarn sistemli olarak drlmesi, sosyalist iktisat yrtlmesinin sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gerekliliinden doan temel ilkelerinden birisidir. 5- Toplum iin emein rn, sosyalist toplumun salt gelirini oluturur. Devlet retim sektrnn salt geliri iki ana biimde ortaya kar: Devlet iletmelerinin salt geliri ve devletin merkeziletirilmi salt geliri. Devlet iletmesinin salt geliri (kazan), toplum iin emek tarafndan yaratlan rnn sz konusu iletmede kalan ve para biiminde biriktirilen blmdr. Devletin merkeziletirilmi salt geliri, parayla ifade edilerek, toplum iin emek tarafndan yaratlm rnn, tm halkn gereksinimi iin kullanlmak zere, iletmeden alnan ve devletin elinde biriken kesimidir. Toplumun salt gelirinin bu blnmesi, bir yandan iktisadi muhasebenin gerekletirilmesinin zorunluluundan ve dier yandan toplumun salt gelirinin nemli bir blmnn merkezi yoldan kullanlmasnn zorunluluundan domaktadr.

117

Blm XXXIV SOSYALST TARIM SSTEM

Sosyalist tarmn iktisattaki yeri ve rol

Sosyalist tarm sistemi, retim aralar zerindeki devlet mlkiyetine (halk mlkiyetine) ve kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyete dayanmaktadr. Bu, Kolhozlar, Makine ve Traktr stasyonlarn ve Sovhozlar kapsamaktadr. Sosyalist tarm, sosyalist retimin tabi olduu ana grevin yerine getirilmesinde nemli bir rol oynamaktadr: Tm toplumun srekli olarak artan maddi ve kltrel gereksinimlerinin azami lde tatmin edilmesinin gvence altna alnmas. O, halkn beslenme temelini ve kitle gereksinim mallar reten hafif sanayi ve besin sanayiinin hammadde temelini oluturmaktadr. Sanayi, tarm karsnda nder rol elinde bulundurmaktadr; tarm, sanayiye hammadde ve besin maddeleri temin etmektedir. Sosyalist toplum, sanayi ve tarm emekilerinin bir retim ve tketim topluluudur. Bu toplulukta sanayi, hammadde ve besin maddesi salayan ve sanayiin rnlerini tketen tarmla koordine deilse, yani sanayi ve tarm yekpare bir iktisadi btn oluturmuyorsa, bu sosyalizmi vermez.* Yksek derecede mekanize edilmi tarmsal byk iletmeler, byk lde traktr, kombina, dier tarmsal makineler, yedek, para, yakt maddesi, yapay gbre, haaratla mcadele iin kimyevi maddeleri vb. reten sanayiye baldrlar. Sosyalist tarmn kalknmas, ancak sosyalist sanayinin tarma verdii tm retim aralarnn retimi de hzla bydnde salanabilir. Ayn zamanda sanayinin ve halk iktisadnn dier dallarnn gelimesi de, tarmsal retimin kesintisiz ve hzl bymesine baldr. Halkn refah dzeyinin ykselmesi ve kent nfusunun artmas, tahl, et, st, patates, sebze ve dier tarmsal rnlerin retiminin artmasn gerekli klmaktadr. Sanayi metalarnn retimi, ancak hafif, sanayi ve besin maddeleri sanayii iin giderek daha fazla tarmsal hammadde pamuk, keten, yn, eker pancar, ya bitkileri vs. retildiinde, geniletilebilir. Sosyalist tarm sistemi, tarmsal retimin retkenliinin srekli olarak artmasn ve meta retiminin paynn artmasn gvence altna almaktadr. Sosyalist tarmn emek retkenlii, Ekim Devriminden nceki tarmn emek retkenliinden yaklak olarak misli yksektir ki, bu da Kolhoz ve Sovhoz retiminin stnln kantlamaktadr.
Tarmdaki meta retimi 1926/27 ile 1952/53 arasnda yle geliti: tahlda 10.3 milyon tondan 40.4 milyon tona, patateste 3 milyon tondan 12.5 milyon tona, ette (canl arlk) 2.4 milyon tondan 5 milyon tona, stte 4.3 milyon tondan 113.2 milyon tona. Pamuk, eker pancar ve dier baz teknik kltrlerde de byk baarlar elde edildi.

SSCBde ulalan tarmsal retim dzeyi, halkn besin maddelerine ve hafif sanayinin tarmsal hammaddelere olan giderek artan gereksinimini henz tatmin etmemektedir. Bu dzey, tarmdaki teknik donanmn yksek dzeyine ve sosyalist tarm sisteminin sunduu olanaklara denk dmemektedir. Komnist Partisi ve Sovyet Devleti, tutarl bir ekilde, btn iktisat dallarnn baarl gelimesinin vazgeilmez n koulu olarak ar sanayinin mmkn olduunca gelimesi rotasn izlemektedirler. Bu acil iktisadi grevin gerekletirilmesi iin ana aralar kullanld ve en iyi
*

J.V. Stalin, Sorular ve Yantlar, bkz. J.V. Stalin, Eserler, C. 7, s. 173, Almanca. [Trke bask; Eserler, C. 7, s. 167, nter Yaynlar]

118 kadrolar yerletirildi. Burada hem ar sanayinin ve hem de tarmn ayn zamanda hzl gelimesini salamak mmkn olmad. Bunun sonucu olarak sanayiyle tarm arasnda bir dengesizlik onaya kt. Tarm, sanayinin gerisinde kald. zellikle de tahl ekimi, hayvanclk, patates ve sebze ekimi geri kald. Ar sanayinin gelimesinde elde edilen byk baarlar Komnist Partisine ve Sovyet Hkmetine, 1953 ve 1954 yllarnda tarmsal retimin btn dallarnda nemli bir canlanmay ngren kapsaml bir programn gerekletirilmesine balama olana salamaktadrlar. u aamadaki en acil ve en nemli iktisadi grev, ar sanayinin her ynl gelimesinin devam etmesi koullarnda tarmn btn dallarnda nemli bir canlanma salamak, iki ile yllk bir sre iinde lkemizin tm nfusuna besin maddeleri teminini nemli lde artrmak ve ayn zamanda tm kollektif kyl kitlesine daha yksek bir maddi refah dzeyi salamaktr.* Halkn eitli besin maddelerine olan tm gereksinimlerini giderebilmek ve hafif sanayinin tek tek dallarn geni lde gelitirebilmek iin, yalnzca bir btn olarak tarmsal retimin hzla bytlmesi deil, ayn zamanda yapsnda bir iyiletirme de (hayvancln, yksek deerdeki kltrlerin vs. paylarnn bytlmesi) gerekmektedir. Bu bant iinde tarm retiminin artrlmas zellikle byk neme sahiptir. Tahl iktisad, tm tarmsal retimin temelini tekil etmektedir. Hayvancln sorunlarn en ksa zamanda zebilmek iin, tm hayvan mevcuduna yem bitkilerininmsr, arpa, avdartemini gvence altna alnm olmaldr. Pamuk, keten, eker pancar, ay iei ve dier teknik kltrlerin ekiminin geniletilmesi, bu kltrlerin ekimiyle uraan insanlara ekmek teminini gerektirmektedir. Bylelikle tarmn btn dallarnn gelimesi, u veya bu ekilde tahl retiminin artrlmasna bal bulunmaktadr. Yksek bir tarmsal retim dzeyine, ancak halkn tketiminin artmasnda muazzam bir rol oynayan hayvanclk her ynl gelitirildiinde, ulalabilinir. Halkn refah dzeyi ne kadar yksek olursa, et, ya, st ve st rnleri tketimi de o kadar byk olur. Bundan tr, hayvancln mmkn olduunca hzl bir ekilde canlanmas, tketim yapsnn iyiletirilmesi asndan tayin edici neme sahiptir. Hayvancln sorunlarnn zmnn ana yolu, Kolhozlarn ve Sovhozlarn toplumsallatrlm hayvanclnn geniletilmesiydi ve geniletilmesidir; ama bu, salam bir yem temelinin yaratlmas, hayvanlarn iyi ahrlarda barndrlmas, hayvanclktaki ilerin geni lde mekanize edilmesi ve bu temelde hayvan mevcudunu bytmek ve ayn zamanda hayvanlarn verimini nemli lde artrmak iin hayvanlarn niteliksel olarak iyiletirilmesi ve yeni, yksek verimli rklarn yetitirilmesi anlamna gelmektedir. Halkn besin maddelerine olan gereksinimlerinin her ynl tatmin edilmesi ve beslenme yapsnn iyiletirilmesi, tarmn dier btn dallarnn da, yani patates ve sebze ekiminin, meyveciliin, bacln vs. daha da gelitirilmesini gerektirmektedir. Sosyalist tarm, ksa zaman iinde lkede bir tarmsal rnler bolluu yaratabilmek iin, henz hi tketilmemi olanaklara sahiptir. Tarmsal retimin btn dallarnn canlanmas iin en nemli n koullardan birisi, tarmn en nemli retim arac olarak topraktan tmyle ve her ynl yararlanmadr. Toprak zerindeki zel mlkiyet koullarnda kyl, bir para toprak satn alabilmek iin, yllarca para biriktirir ve bor yapar. Ulusallatrlm1 toprak ve arazi zerinde yaratlan Kolhoz ve Sovhozlarda topran satn alnmas ve kiralanmas iin retici olmayan aralarn kullanlmas zorunluluu kalkmtr. Kolhozlarn ellerinde bulundurduklar toprak, onlara parasz ve sresiz kullanm iin braklmtr. Kolhozlar, yalnzca bu topra ne satabilecekler ne de kiralayabilecekleri snrlamasyla, bu topraklar fiiliyatta kendi mlkiyetleri gibi ellerinde bulundurmaktadrlar. Toprak zerindeki toplumsal mlkiyet, tarmsal rnlerin ucuz olmasna ve Sovyet kyllerinin maddi durumlarnn srekli olarak iyilemesine katkda bulunmaktadr.
Devrim ncesi Rusyasnda yoksul ve orta kyller, yaklak 135 milyon hektar tarmsal kullanm alanna
*

N.S. Kruev, SSCB/de Tarmn Gelitirilmesine likin nlemler zerine; SBKP MKnn 3 Eyll 1953deki oturumunda konuma, s. 3-4, Rusa.

119
sahiptiler. Sosyalist Ekim Devrimi sonucu ve kollektif iktisadi dzenin zaferi sonucu, kollektif kyller daha 1937 ylnda 370 milyon hektardan fazla tarmsal kullanm alanna, yani yaklak kattan fazla, sahip bulunuyorlard. Kollektif kyller, u anda,Ukrayna SSCnin bat blgeleri ve Byelorusya SSC, Moldavya SSCnin bat blgeleri ve Baltk Sovyet Cumhuriyetlerindeki Kolhozlar da dahil olmak zere397 milyon hektar araziyi ellerinde bulundurmaktadrlar; ama Kolhozlar toplam olarakormanlar ve tarm iin henz, geici olarak kullanlamayan topraklar da dahil578 milyon hektar topra snrsz kullanma hakkna sahiptirler. Bunun dnda, 66 milyon hektar tarmsal kullanm alan olmak zere, Kolhozlara devlet toprak fonundan ve devlet orman fonundan 180 milyon hektar toprak, uzun sreli ve karlksz kullanm iin datlmtr. Sovhozlar, yaklak 70 milyon hektar, iletmelerin ve kurulularn yan iletmeleri ve dier toprak kullanclar da 19 milyon hektardan fazla tarmsal kullanm alanna sahiptirler.

Kolhoz ve Sovhozlar, muazzam bir verimli ilenmemi ve uzun zaman nadasa braklm toprak alanlar rezervine sahiptirler. Bu topraklarn kazanlmas, tarmsal rnlerin retiminin ksa sre iinde nemli lde ykseltilmesini olanakl klmaktadr. Tahl ve dier tarmsal rnlerin retiminin ykseltilmesi iktisadi zorunluluu, lkenin muazzam alanlarnn mmkn olabildiince tam bir ekilde saban altna alnmas dorultusunda geni apl tm devlet almasn gerekli klmaktadr. SBKP MK ubat-Mart Oturumunun (1954) lkede Tarm retiminin Daha Fazla Artrlmas ve lenmemi ve Uzun Sre Nadasa Braklm Topraklarn Kazanlmasna ilikin kararlar ve Komnist Partisi ve Sovyet Devletinin bunu izleyen kararlar uyarnca, ncelikle lkenin Dou blgelerindeki ilenmemi ve uzun zaman nadasa braklm topraklarn kazanlmasn ngren ve 1956 ylna kadar 28-30 milyon hektar yeni kazanlm ekim alanna tahl ve dier tarmsal kltrler ekmeyi nne hedef olarak koyan muazzam bir program kabul edilmitir. Tm halkn nnde duran bu grevin baaryla yerine getirilmesi sreci iinde, halihazrda 1954de 17 milyon hektar en verimli ilenmemi ve uzun zaman nadasa braklm toprak kazanabilmitir. Kolhoz ve Sovhozlarn ellerinde bulundurduklar byk toprak alanlar, traktrlerin, kombinalarn ve dier karmak tarm makinelerinin en retici ekilde kullanlmas, doru rn srasnn yerletirilmesi, topran rasyonel olarak kullanlmas iin nlemlerin yrtlmesi, sulama ve sudan artma kanallarnn almas, orman dikilmesi vb. iin olanaklar sunmaktadr. Toprak, diyordu Marx, doru bir ekilde ileme tabi tutulduunda, srekli olarak kendisini iyiletirir. Sosyalist toplum, toprak verimliliinin srekli olarak artmasn ve tarmsal retimin son derece yksek retkenliini gvence altna alan rasyonel bir tarm sisteminin yaratlmasnn btn olanaklarn amaktadr. Rasyonel tarm sistemi, onun younlatrlmasn talep eder. Tarmn younlatrlmas, mevcut toprak alanna ek retim arac yatrmn her hektar kullanm alanndan azami rn miktarnn alnabilmesi amacyla iktisat yrtme yntemlerinin iyiletirilmesini gerektirmektedir. Younlatrma, mineral ve organik gbrenin kullanmn, verimli hayvan rklarnn yetitirilmesini, ziraat ve hayvan tekniinin en yeni kazanmlarnn kullanlmas vs. gerektirmektedir. Bir tarmsal rn bolluunun yaratlmas, tm tarmsal kltrlerin hektar bana verimlerinin mmkn olduunca yksek derecede artrlmasn, hayvanlarn veriminin artrlmasyla paralellik iinde hayvan mevcudunun bytlmesini gerektirmektedir. Bu, sosyalist tarmn ana gelime izgisidir. Tarmsal kltrlerin hektar bana verimlerinin artrlmas, her bir kltrn ekiminin koullarna ve gerekliliklerine ve lkenin her bir blgesindeki topran ve iklimin zelliklerine uygun karmak agro-teknik nlemler alndnda mmkndr. Ayn agro-teknik yntemlerin her tarafta ematik olarak kullanlmas, yalnzca tarmn retici glerinin gelimesini kstekleyebilir.
SBKP MK ubat-Mart Oturumu (1954), planlama pratiinde/Travopolnaya rn srasnn ematik bir ekilde, lkenin tek tek blgelerinin zellikleri gz nnde bulundurulmadan kullanlmasn ve bunun tahl ekiminin atlmasna ve srekli ya da geici olarak kurakla maruz kalan blgelerde az rn getiren ok yllk yem bitkilerinin ekimine yol amasn mahkum etti. Bu planlama pratii, tahl ekiminin gelimesine ar zararlar verdi ve hayvancln yem temelini zayflatt. Doru rn sras, alan birimi bana mmkn olduunca byk rn miktar elde edebilmek iin kullanlmaktadr. Bu yzden, ana kltrler iin en iyi n rn koullar (rnein keten iin yonca, pamuk iin kaba yonca vs.) gvence altna almak ve sz konusu blgede en byk verimi getiren bitki trlerini ve eitlerini semek gerekmektedir.

120 Sosyalist tarmsal iletmenin emek sonular asndan en nemli ekonomik gsterge, retilen rn birimi bana en az emek kullanm koullarnda 100 hektar tarmsal kullanm alanndan tarla, ayr, otlaken byk miktar rn elde edilmesidir. Bu, sz konusu blgenin doal ve ekonomik koullarnn gz nnde bulundurulmas koullarnda ok dall bir iktisadn gelitirilmesini gerekli klmaktadr. Her hektar kullanm alan bana ok eitli tarmsal rnlerin en byk miktarnn elde edilmesi, sosyalist tarm planlamasnn temelini oluturmaktadr. Tarmn gelimesi asndan lkenin blgelerinin ve alanlarnn belirli kltrler ve retim dallar zerinde uzmanlamas ilerici neme sahiptir. Uzmanlama unlar n komaktadr: lkenin her blgesinin ve alannn somut koullarnn toplum tarafndan gereksinim duyulan belirli bir rnn (rnein SSCB nin Orta Asya Cumhuriyetlerinde pamuk) planl retimi iin tam olarak kullanlmas ve ikincisi, tarmsal ana retim dalyla yan dallar arasnda ve ncelikle de ziraat ve hayvanclk arasnda, tahl, teknik kltrler, yem bitkileri ve sebze ekimi arasnda doru ilikilerin salanmas. Belirli blgelerin ve alanlarn belli kltrler ve retim dallar zerinde uzmanlamas, lke halkn, belli koullar altnda, yani her retim birimi bana en az retim arac ve emek kullanmyla elde edilen kalite rnle beslemelidir.

Kollektif iktisadi retimin sanayi temeli olarak Makine ve Traktr stasyonlar

Kolhozlarn bakmlar en nemli tarmsal retim aygtlarn ellerinde bulunduran Makine ve Traktr stasyonlar tarafndan yaplmaktadr. En nemli tarmsal retim aralarnn devletin elinde younlamas, kollektif iktisadi dzenin en muazzam stnlklerinden biridir. Tarmsal teknik, kesintisiz olarak mkemmelletirilmektedir. Sosyalist tarmn baka trl ilerlemesi dnlemez. Srekli olarak mkemmelleen, saysz makinenin retimi, ancak ok yllar sonra randman veren yatrmlar gerekli klmaktadr. Sovyet Devleti, en byk tarmsal iletme de olsa, tek tek iletmelerin altndan kalkamayaca kapsaml ve srekli byyen arac tarma yatrmaktadr.
Yalnzca 1953 ylnda tarmn gelimesi iin devlet btesinde ve dier devlet fonlarndan yaplan giderler 52 milyar ruble tutuyordu. Bu giderler 1954 ylnda 74.4 milyon rubleye ykseldi. Bte harcamalarndan 30.8 milyar ruble, Makine ve Traktr stasyonlarnn daha da pekitirilmesi iin ayrlm bulunmaktadr.

Makine ve Traktr stasyonlar, kollektif retimin sanayisel maddi-teknik temellerini oluturmakta, bu retimin gelimesinde tayin edici g olup Kolhozlara devlet tarafndan nderlik edilmesinin en nemli dayanak noktalarn oluturmaktadrlar. MTlerin yardmyla sanayi ile tarm arasndaki retim ittifak gerekletirilmektedir. Makine Traktr stasyonlaryla Kolhozlar arasndaki karlkl ilikilerde, ii snfyla kollektif kyllk arasndaki sosyalist retim ilikileri dile gelmektedir. MTlerin yardmyla Kolhozlarn en gelimi teknik temelindeki gelimesi gereklemektedir. Kollektif-iktisadi retimin yksek makineleme dzeyi, Kolhozlardaki emek retkenliinin ykselmesinin temelidir. Makineleme, kollektif kyllerin almasn yksek lde kolaylatrmakta ve tarmsal ilerin zirai kurallara gre zamannda yerine getirilmesini ve ileri agrotekniin kazanmlarnn kullanlmasn olanakl klmaktadr. MTlerin makinelerinin kollektifiktisadi retimde geni apl kullanlmas, tarmsal rnlerin retiminde byk emek tasarrufuna yol amaktadr.
Makine ve Traktr stasyonlar, 1953 ylnn banda, MT ve Kolhozlarda mevcut olan tm motorlarn (elektrikli motorlar da dahil) tm kapasitesinin %80ini ellerinde bulunduruyorlard. Kolhozlardaki en nemli tarla ileri, iinde ekim iinin tamam da dahil olmak zere, %80inden fazlas, 1953 ylnda MTler tarafndan yrtld. 1953 ylnda MTnin traktr ve kombinalar yardmyla yapt iler iin, bunlar bireysel kyl iktisatlarnda yerine getirebilmek iin tm yl boyunca ek 21.9 milyon i gcnn kullanlmas gerekiyordu.

Makine ve Traktr stasyonlarnn faaliyetinin ilk dnemlerinde bunlarn almas, esas olarak

121 Kolhozlarn tahl retimini kapsyordu. MTler daha sonra kollektif iktisadi retimin btn dallarn pei sra kapsamaya baladlar: teknik kltrlerin ekimi, hayvanclk ve bunun yem temeli, patates ve sebze ekimi. Makine ve Traktr stasyonlarnn lkenin tek tek blgelerindeki Kolhozlarn belirli retim dallarnda uzmanlamasna uygun olan geni a kuruldu. Makine ve Traktr stasyonlarnn ba grevi, Kolhozlardaki tarmsal kltrlerin hektar bana verimlerini mmkn olduunca ykseltmek, toplumsal hayvan mevcudunun hayvanlarn veriminin artrlmasna paralel olarak artrlmasnn gvence altna alnmas, Kolhozlardaki ziraatn ve hayvancln brt ve meta retiminin artrlmasdr.* Bu grevin zmnn en nemli n koulu; kollektif iktisadi retimin btn dallarnn kompleks makineletirilmesinin tamamlanmasdr: Tahl iktisad, teknik kltrlerin, yem bitkilerinin, patates ver sebze ekimi ve Kolhozlarn hayvan iftliklerinde yksek bir emek kullanm gerektiren tm almalar. Sosyalist sanayi, tarma modern teknie sahip gerekli btn makineleri temin edebilecek durumdadr. Makine ve Traktr stasyonlarnda ve uzmanlam istasyonlarda; teknik olarak kalifiye, srekli alan bir iiler kadrosu yetitirilmi bulunmaktadr: Traktrcler, traktr tugay yneticileri, kombina srcleri ve dier karmak tarm makineleri iin hizmet personeli. Bu, zengin olarak mevcut ve karmak tarmsal teknii tmyle ve retken bir ekilde kullanma olanan salamaktadr. Kolhozlarn bakm amacyla sanayi tipinde byk devlet iletmeleri olarak Makine ve Traktr stasyonlar, yksek bir ziraat kltrnn tayclar ve kollektif-iktisadi retimin rgtleyicileridirler. Sovyet Devleti, Makine ve Traktr stasyonlar yardmyla, Kolhozlarn rgtsel-iktisadi pekimesindeki nder roln gerekletirmektedir. MTler, Kolhozlarn zirai ve hayvansal-teknik bakmlarn yrtmekte, bunlarn toplumsal iktisadn rgtlenmesinde, emein doru rgtlenmesinde, kadro yetitirilmesinde ve Sovyet kyn tm iktisadi, politik ve kltrel yaamnda desteklemektedirler. Bu, kalifiye bir ynetimi gerektirir, iktisad modern ziraatn ve hayvan tekniinin kazanmlar temelinde yrtme yeteneini gerektirir ve sosyalist tarmn en iyi iilerinin toplad deneyimlerin genelletirilmesini ve kullanmn gerektirir. Bu grevlerin zm iin MTlerin emrinde yksek okul bitirmi yneticiler, mhendisler ve teknikerler ve srekli olarak Kolhozlarda alan ziraatlar ve hayvan teknisyenleri gibi yksek kaliteli tarm uzmanlar bulunmaktadr.
1953 ylna kadar MTlerde zengin olarak mevcut karmak teknik aralar, MTlerde geici olarak alan i glerinin yani yalnzca ekim almalar boyunca Kolhozlar tarafndan MTlere ayrlan kollektif kyllerin eline braklyordu. SBKP Eyll Oturumunun kararlaryla uyum iinde (1953), Makine ve Traktr stasyonlarnda srekli bir teknik personel kadrosu oluturuldu: Aralarnda 870.000 traktrc, 187.000 traktr tugay yneticisi ve bu yneticilerin yardmclar, 24.000 karmak makineler iin makine bakmcs olmak zere 1.250.000 igc srekli olarak ie yerletirildi. Tarm iin teknik personel yetitirilmesi amacyla fabrika ve iletme okullar trnde bir teknik okullar a rgtlendi. Kolhozlarn bakm amacyla 100,000in zerinde ziraat ve hayvan teknisyeni MTlere gnderildi.

Makine ve Traktr stasyonlar, her iki taraf iin de bir kanun gcne sahip olan anlamalar temelinde Kolhozlarn bakmn yrtmektedirler. MTlerin faaliyetlerinin iktisadi ana says, sz konusu MT tarafndan bakm yaplan Kolhozun 100 hektar tarmsal kullanm alan zerinde elde ettii rn miktar ve para gelirinin tutardr. Makine ve Traktr stasyonlarnn Kolhozlarda yaptklar anlama temelinde, MTler, yaptklar iletin karlnda Kolhozlardan rn, tarmsal rnler, ve yalnzca baz iler iin para almaktadrlar. MTlerin almalarnn karlndaki bu ayn cret; Kolhozun brt retiminin kollektif iktisadi rnlerin retiminde devlet Makine ve Traktr stasyonunun harcamalarn karlayan parasdr. Ayn cret, kendi iinde MTlerin harcanan retim aralarnn iinde bulunan gemi emei ve MT emekilerinin kendisi iin ve toplum iin emekten oluan yeni harcadklar emekten olumaktadr. Makine ve Traktr stasyonlarnn almas iin cret, sabit llere gre
*

SSCBde Tarmn Daha Fazla Gelitirilmesi in nlemler zerine, SBKP MK Plenum Karar, N.S. Kruevin konumasndan sonra 7 Eyll 1953de kabul edildi; bkz. Parti Kongreleri, Parti Konferanslar ve MK Oturumlarnn karar ve gerekeli kararlarnda SBKP, Blm II. 7. bask, s. 1182, Rusa.

122 denmekte ve lkenin eitli blgeleri iin ekonomik ve doal koullara gre fark gstermektedir. rn planlarnn fazlasyla yerine getirilmesi durumunda, MTler Kolhozlardan ayn prim, yani plan fazlas rnn belirli bir blmn alrlar.
Devlet, Kolhozlar tarafndan ayn cret olarak denen tarmsal rnleri satar ve bylelikle MTlerin retim aralarnn kullanlmas ve MT alanlarnn i cretlerinin denmesi iin gereksinim duyduu para aralarn elde eder. Ayn cret olarak denen tarmsal rnlerin satlmas yoluyla devlet mevcut MTlerin geniletilmesi ve yenilerinin inas ve tm halkn dier gereksinimleri iin kullanlan bir salt gelir de elde etmektedir. Sabit ayn cret tarifelerinin saptanmas, MTlerin devlet btesinden finanse edilmelerinden her Makine ve Traktr stasyonunun giderlerini elde edilen gelirlere baml klmas amacyla iktisadi muhasebeye geiinin iktisadi n koullarn yaratt. Kollektif iktisadi retimde yeni bir canlanma salamak iin, MTnin almasnn nemli lde iyiletirilmesi, makinesel tekniin daha tam ve daha rasyonel kullanlmas gerekmektedir.

Emekilerin emeklerinin sonucuna maddi ilgisi ilkesi, MTlerde dier devlet iletmelerindeki cretlendirme ve Kolhozlardaki cret denmesi biimlerinden farkl olan zel biimlerde gerekletirilmektedir. Traktr tugaylarnn mevsimlik ve daimi iileri, emekleri karlnda verim creti temelinde para ve rnle cretlendirilmektedirler. Burada cret ekim almalar srasndaki i birimleri halinde ve normlarn yerine getirilmesi ve szlemeyle bant iinde hesaplanmaktadr. Traktr tugaylarnn daimi ve mevsimlik iileri, devletten; miktar bakm yaplan Kolhozdaki hektar bana rn plannn yerine ve fazlasyla yerine getirilmesine bal olan para ve rn (tahl) olarak gvenceli bir asgari cret elde ederler.
Bunun dnda traktr tugaylarnn iileri MT traktr tugaynn alt Kolhozlardan altklar i birimleri iin, i birimi bana gerek tahl dalmyla gvenceli minimum arasndaki fark ve kollektif kyller gibi ayn miktarda dier btn tarmsal rnleri almaktadrlar. iler tarladaki iler iin deil de, tamir atlyelerinde, hayvan iftliklerinin makineletirilmesi ilerinde, MTlerdeki inaat ilerinde altrlyorlarsa, bu durumda Makine ve Traktr stasyonlar tarafndan verim llerine gre cret alrlar. MTnin ziraatlarna ve hayvan teknisyenlerine devlet tarafndan denen aylklarnn yansra, hektar bana rn plannn ya da hayvancln retkenlik plannn yerine getirilmesi durumunda, sz konusu Kolhozun bakanna yl boyunca hesaplanan i birimlerinin %10 ile 20 kadar fazladan hesaplanmaktadr. MTlerin ynetici personeli, aylklarnn dnda, retim planlarnn ve devlete ayn cret denmesi planlarnn yerine getirilmesi ve fazlasyla yerine getirilmesi durumunda para primleri elde ederler.

MT alanlarnn i cretlendirme sistemi, bunlarn tarmsal tekniin en iyi kullanlmasna ve kollektif iktisadi retimin artrlmasna olan maddi ilgilerini etkilemektedir.

Kolhozlarn toplumsal iktisad. Kolhozlarn retim aralar. birimi

Byk kapsamda arac (Mittel), topran alm ya da kiralanmas ve ayn zamanda tayin edici retim aralarnn satn alnmas iin harcama zorunluluundan kurtarlm Kolhozlar, artan gelirlerini toplumsal iktisatlarnn gelimesi iin kullanabilmektedirler. Kolhozlarn toplumsal iktisad, tarmsal bir artelde birlemi kyllerin sosyalist kollektif iktisaddr. Bu, devlet topra zerinde rgtlenmi olup MTlerde younlaan ve halk mlkiyeti olan modern teknik yardmyla yrtlmektedir. Artellerin retim aralar ve Kolhozlarda retilen rnler, kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyettir. Kolhozlarn retim aralar, esas olarak hayvanlardan, basit makinelerden, envanterden, iktisat binalarndan, tohumdan vs. olumaktadr. Kooperatif tipinde bir iletme olarak tarmsal artelin karakteriyle uyum iinde, toplumsallatrlm retim aralar Kolhozlarn blnmez fonlarna gemektedir. Kolhozlarn blnmez fonlar, ona ait alma aletlerini, i ve yarar hayvanlarn, binalar, tama aralarn, yan iletmeleri, temel tesisler ve sulama tesisleriyle toplumsal iktisadn gelimesi iin malzemeleri ve para aralarn kapsamaktadr. Ayrca kltrel ve sosyal amal binalar da (klpler, okuma odalar, ocuk yuvalar vs.) blnmez fona dahildir. Blnmez fonun srekli bymesi, Kolhozlarn toplumsal iktisadnn gelimesi ve Kolhozun zenginliklerinin oalmas asndan son derece nemlidir.

123
Kolhozlarn yatrm aralar, iktisat binalarnn ve ahrlarn inas, sulama ve sudan artma kanallarnn ve havuzlarn almas, allklarn sklmesi, kendilerine ait santrallerin ve dier tesislerin kurulmas iin kullanlmaktadr. Kolhozlarn kendi aralarndan ve kollektif kyllerin almas araclyla toplumsal iktisada yatrmlarnn tutarhayvan srlerinin bytlmesi iin harcamalar hesabnn iine katlmamtr, 1946-1950 arasnda yaklak 40 milyar ruble ve 1951-1953 arasnda 36 milyar ruble tutmaktayd. Bunun dnda Kolhozlar, 19461950 yllar arasnda 11 milyar rubleden fazlay ve 1951-1953 arasnda 5 milyar rubleden fazlay, toplumsal hayvan ve kmes hayvanlar mevcudunun bytlmesi iin harcadlar.

Kolhozlar, sosyalist byk iletme olarak, planl bir iktisat yrtlmesine gereksinim duymaktadrlar; baka trl var olmalar ve gelimeleri mmkn deildir. Devlet planlamas, Kolhozlarn gelimesini u yollarla ynlendirmektedir: tarmsal kltrlerin hektar bana verimlerinin artrlmas; hayvanlarn verimlerinin artrlmasna paralel olarak hayvan mevcudunun bytlmesi ve tarmda modern teknik ve modern bilimin kazanmlarnn kullanma sokulmas. Plan iktisadnn stnlklerinden mmkn olduunca yksek derecede yararlanlmas, kollektif iktisadi retimin bir yandan Kolhozlarn devlete kar buna uygun tarmsal rnlerin teslimi yoluyla ykmlln yerine getirmesini gvence altna alacak ve dier taraftan da Kolhozlarda yetitirilmeleri iin en iyi doal ve iktisadi koullarn bulunduu kltrlerin retiminin geniletilmesinde Kolhozlarn faaliyetlerinin ve inisiyatiflerinin gelimesini azami derecede tevik edecek ekilde planlamasdr. Kolhozlarn tayin edici ekonomik stnlklerinden birisi, onun ok dall bir iktisat iin en geni olanaklara sahip olmasnda yatmaktadr. ok dall iktisat, Kolhozlardaki i glerinin rasyonel bir ekilde kullanlmasn ve her hektar toplumsal araziden en byk rn miktarnn alnmasn olanakl klmaktadr.Tek tek blgelerin doal ve ekonomik koullarna gre tahl, teknik kltrler, yem bitkileri ve sebze ekimini ve hayvancl birbirleriyle dou bir ekilde birletiren Kolhozlarda, kollektif kyllerin almas yl srecinde daha eit datlarak kullanlmaktadr. ok dall Kolhozlarda para gelirleri de yl sresince, Kolhozlarda alnmas gereken nlemleri zamannda finanse etmeye salayacak ekilde, daha eit bir ekilde gereklemektedir. Kolhozlardaki i rgtlenmesinin ana biimi, toplumsal iktisadn belirli bir dalndaki ileri yerine getirmek zere Kolhoz nderlii tarafndan kurulan srekli retim tugaylardr.
Tarla ekimi, hayvanclk, yem bitkisi ekimi, sebzecilik, meyvecilik, inaat ileri vs. iin retim tugaylar bulunmaktadr. Tarla ekim tugayna, Kolhozun rn srasna gre, boyutlar MTnin traktrlerinin, kombinalarnn ve dier makinelerinin btn tarmsal ilerde en retken kullanmn gvence altna almak olan ekimini yapacaklar tarla gsterilir. Her tarla tugayna gerekli tarmsal envanter ekim hayvan ve iktisat binalar verilmektedir. Tarla ekim tugay iinde, byk bir emek harcamas gerektiren tarmsal kltrlerin ekimindeki el ilerini daha retken olarak kullanabilmek iin alma gruplar oluturulmaktadr. Gruplar, dorudan tarla ekim tugaynn yneticisine baldr, SBKP MK Haziran oturumu (1954), Kolhozlardaki retim tugaylarnn pekitirilmesinin yansra ayn zamanda patates, msr, eker pancar vs. gibi toprak rnleriyle teknik kltrler iin alma gruplarnn oluturulmasnn tevik edilmesini ve bunlara ayrlan rn sras tarlas zerinde en yksek rnn alnabilmesi iin her trl yardmn yaplmasn gerekli buldu. Kolhozlarn hayvan iftliklerinde hayvanclk tugaylar oluturulmaktadr. Her hayvanclk tugayna kural olarak hayvanlarn bakm iin gerekli olan binalara ve retim aralarna sahip bir iftlik verilmektedir.

Makine Traktr stasyonlarnn karmak tekniinin mmkn olduunca rasyonel bir ekilde kullanlmasnn nemli koullarndan birisi, MTlerle Kolhozlar arasndaki iyi rgtlenmi ortak almadr. Bu, MTnin traktr tugayyla Kolhozun srekli retim tugaynn almasnn koordine edilmesi durumunda salanabilir. Her MT traktr tugay, yllar boyunca Kolhozlarn birka tugaynn bakmn yapar. Kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyetin karakteriyle uyum iinde, yaplan ie gre dalm ekonomik yasasnn gereklilikleri, i birimlerinin yardmyla gerekletirilmektedir. birimi, kollektif kylnn Kolhozun toplumsal iktisadndaki emek harcamasnn ve ayn zamanda her kollektif kylnn Kolhozun gelirinden payn belirleyen ldr. Kollektif kyllerin toplumsal iktisattaki emek harcamalar, i birimleri halinde hesaplanmaktadr; Kolhoz, gelirin kiisel tketime giden blmn kollektif kyller arasnda i birimlerine gre datr.

124
Kolhozlarda, her i iin ekim hayvanlarnn ve makinelerin durumu ve topran zellikleri gz nnde bulundurularak, titizlikle alan her kollektif kylnn ulaabilecei bir gnlk alma normu saptanmaktadr. alma normuyla uyum iinde, alanlarn gerekli niteliklerine, almann karmaklna, arlna ve nemine gre, arteller iin i birimleri halinde deerlendirme normlar saptanmaktadr. Bir gnlk i normunun yerine getirilmesi, grecel basit tarla ilerinde bir i birimi olarak deerlendirilmektedir. Kolhozdaki dier btn iler, ya daha dk ya da yksek deerlendirilmektedir. Yaplan iin trnn ne olduuna ve i normunun ne derecede yerine getirildiine ya da fazlasyla yerine getirildiine gre, bir ign sreci iinde kollektif kylye bir i birimi, bir i biriminin bir blm ya da bir ka i birimi hesaplanabilir. Yani i birimi, igcnden farkldr. Kolhozlardaki ilerin tr ve bunlarn i birimleri halinde deerlendirilmesi, en ok dokuz gruba ayrlmaktadr. Birinci gruba, alandan bir kalifikasyon talep etmeyen en basit iler dahildir. Kollektif kylnn bylesi iler iin saptanan gnlk i normunu yerine getirmesi durumunda, kendisi iin 0.5 i birimi hesaplanr. Dokuzuncu gruba, son derece yksek kalifikasyon gerektiren iler dahildir; bylesi iler iin gnlk alma normunun yerine getirilmesi durumunda 2.5 i birimi hesaplanr. Devlet, i verimi ve bunun i birimleri halinde deerlendirilmesi iin rnek normlar saptamaktadr. Her Kolhozun ynetimi, yerel koullara uygun olarak (hkmet tarafndan tavsiye edilenin altnda olmamak zere) kollektif kyllerin ye genel kurullar tarafndan onaylanan kendi i normlarn ve deerlendirme llerini saptar. alma normlar ileri normlar olmak, yani en iyi kollektif kyllerin almasna gre ayarlanm olmak zorundadr. Kolhozlar, yln banda, her dal ve tarmsal kltrler iin i birimi harcamasn planlarlar ve daha sonra da i birimlerinin tugay, birim ve tek tek kollektif kyller tarafndan yaplan ie gre doru bir ekilde hesaplanmas zerinde sk bir denetim uygulamak zorundadrlar.

Bu ekilde i birimi iinde kollektif kylnn emeinin hem nitelii ve hem de nicelii gz nnde tutulmaktadr; bundan dolay, Kolhozdaki eitli faaliyet trleri birbirleriyle karlatrlabilinir. Kalifiye emek, i birimlerinin hesaplanmasnda kalifiye olmayana gre; daha youn emek, daha az youn emee gre daha yksek deerlendirilmektedir. birimi, ayn zamanda, ayn faaliyet iindeki farkl emek retkenliini lme olana salamaktadr. normlarnn fazlasyla yerine getirilmesi durumunda, kollektif kyllere buna uygun olarak daha fazla i birimi hesaplanmaktadr. biriminin iinde, Kolhozdaki ortaklaa, dorudan toplumsal emein bir paras olarak tek tek kollektif kylnn emei ifade edilmektedir. Bylelikle, Kolhozdaki her kollektif kylnn bireysel emei, toplumsal bir deer kazanmaktadr. birimi, sz konusu Kolhoz iindeki kollektif kyllerin arasndaki sosyalist retim ilikilerini dile getirmektedir ve kollektif iktisadi retimin rgtlenmesinin nemli bir ekonomik aracdr. Sosyalist retimin iki temel biiminin varl meta retimini ve dolamn gerektirdiinden, Kolhozlar kendilerini kollektif retim iin harcamalarn i birimleri olarak hesaplamakla snrl klamazlar. Bunlar, kendilerinin mali iktisadn srdrmektedirler: bunlar, kollektif iktisadi retimin rnlerini ve gelirlerini para olarak hesaplamakta ve para biriktirmektedirler; Kolhozdaki i birimleri yalnzca rn olarak deil, ayn zamanda para olarak da denmektedirler. birimi, sosyalizmdeki eitlik ilkelerini dile getirmektedir: emekilerin smrden kurtarlmas, herkesin alma ykmll ve emeinin karlnda niteliine ve niceliine uygun cret alma hakk. birimi, kadna ve erkee eit cret salamaktadr. Kollektif iktisat dzeni, kyl kadnn yzyllardr sren ekonomik eitsizliine bir son verdi. Kyl kadn, ilk kez Kolhoz iinde erkekle eit bir konum alma olanana sahip oldu. Grld gibi i birimi, kollektif iktisadi dzen tarafndan yaratlan yeni bir ekonomik kategoridir.

Kolhozlarn rn. Kolhozlarn geliri

Artelin toplumsal iktisadnda retilen rnlerin tm, grup mlkiyeti, kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyettir. Kolhozun rnlerinin retilmesine ve gelirlerinin elde edilmesine, ayn zamanda Kolhozlardaki en nemli ileri yerine getiren Makine ve Traktr stasyonlar da katlmaktadr. Kollektif iktisadi rnn deerinin iinde, srekli artan lde sanayi iilerinin emei cisimlenmektedir. Kolhoz1arn brt retimi, birincisi MTlerin ve Kolhozlarn kullanlan retim aralarnda cisimlenen gemi emek ve ikincisi kollektif kyllerin ve Makine ve Traktr stasyonlarnn

125 alanlarnn canl emek harcamalarn iermektedir. Daha nce de sylendii gibi, devletin kollektif iktisadi rnlerinin retimi iin giderleri, Kolhozlarn almalar karlnda Makine ve Traktr stasyonlarna verdikleri ayn cret yoluyla karlanmaktadr. Kolhozlarn rnlerinin bir blm, bu ekilde, meta biimi almakszn Kolhozlar tarafndan devlete gemektedir. Kolhozlar, kollektif iktisadi retimde kendileri tarafndan kullanlan retim aralarnn retimini esas olarak ayn biimde yerine koyarlar, yani bunlar kendi toplumsal iktisatlarnda yeniden retirler. Bu retim aralarna tohum, yem maddeleri, alma ve yarar hayvanlar, organik gbre vs. dahildir. Kullanlan retim aralarnn bir blmn Kolhozlar, buna denk den retim aralarn devletten ve kooperatif rgtlerinden satn alarak yerine koyarlar. Bu retim aralarna unlar dahildir: kk envanter, kk motorlar, basit makineler, mineral gbre, damzlk hayvan, inaat malzemeleri vs. Kolhozlarn rnlerinin retimi iin yeni kullanlan kollektif kyllerin emei, Kolhozun brt gelirini oluturmaktadr. Brt gelir kollektif kyllerin kendisi iin emeklerinden ve toplum iin emeklerinden olumaktadr. Kolhozlardaki brt gelirin kollektif kyller tarafndan toplumsal iktisatta kullanlan kendisi iin emek tarafndan yaratlan blm, kollektif kylnn i birimlerine gre datlan bireysel gelirlerini oluturmaktadr. Kollektif kyller, bunun dnda yan iktisatlarndan gelir elde etmektedirler. Brt gelirin kollektif kylnn toplum iin (Kolhozun toplumsal iktisad ve tm toplum iin) emei tarafndan yaratlan blm, Kolhozun salt gelirini (kazancn) oluturmaktadr. Salt gelir, Kolhoz tarafndan Kolhoz iindeki sosyalist birikim iin, esas olarak toplumsal iktisadn gelimesi, Kolhozdaki sosyal ve kltrel nlemler ve kollektif kyllerin gereksinimlerinin giderilmesi iin kullanlmaktadr. Kolhozlarn salt gelirinin bir blm, toparlama ve toptan alm sistemi zerinden ve gelir vergisi biiminde devletin eline ulamakta, yani devletin merkeziletirilmi salt gelirine dnmekte ve (kollektif iktisadi retimin ve kollektif kyllerin gereksinimleri de dahil olmak zere) tm halkn gereksinimleri iin kullanlmaktadr. Kolhozlarn geliri, ayn ve para geliri olmak zere ayrlmaktadr. Kollektif kyllerin emei esas olarak rn biiminde (tahl sebze, meyva, et, st vb.) denmektedir. Ayn ekilde, tohum, yem aralar fonu ve Kolhozun dier toplumsal fonlarnn gelitirilmesi de ayni biimde gereklemektedir. Kolhozlarn brt retiminin bir blm meta retimidir, yani Kolhozlar tarafndan devlet toparlama ve devlet tarafndan toptan alm sistemi zerinden devlete ve kooperatiflere ya da kollektif iktisadi-pazarda dorudan halka satlmaktadr. Kolhozlarn meta retiminin nemli bir blm, tarmsal rnlerin devlet tarafndan toparlanmas yoluylaki, buna mecburi teslim ve anlama sistemi temelinde teslim dahildir devletin eline ulamaktadr. Mecburi teslim biiminde toparlamaya unlar dahildir: tahl, hayvansal rnler, patates ve eitli sebzeler; anlama sistemi temelinde teslim esas olarak teknik kltrleri kapsamaktadr. Komnist Partisinin ve Sovyet Devletinin tarmsal rnlerin devlet tarafndan toparlanmas ve toptan satn alnmasndaki politikasnn temeli, Kolhozlarn ve kollektif kyllerin tarmsal rnlerin retiminin artrlmasna olan maddi ilgileri ilkesinin tutarl bir ekilde gerekletirilmesidir. Bu, her blge iin tarmsal rnlerin retiminin giderlerinin karlanmasn ve Kolhozlarn para gelirlerinin bymesini gvence altna alan mecburi teslim normlarnn ve rn ba fiyatlar ve toptan satm fiyatlarnn saptanmas yoluyla salanabilir. Tarmsal rnlerin Kolhozlar tarafndan mecburi teslim biimindeki devlet tarafndan toparlama, hektar tarh zerinden yrtlmektedir, yani bu Kolhoza tahsis edilen toprak alanna gre ayarlanmaktadr. Her Kolhoz, her hektar ziraat topra iin belirli bir miktar bitkisel rn ve her hektar toprak alan iin belirli bir miktar hayvansal rn devlete satmak zorundadr. Mecburi teslim iin hektar normlar, sabit normlardr. Tarmsal rnlerin mecburi tesliminin bylesi bir dzenlemesinin ilerici nemi, bunun kollektif kylnn toplumsal ziraatn ve toplumsal hayvancln gelimesine ve Kolhozlarn toplumsal arazilerinin mmkn olduunca iyi kullanlmasna olan ilgilerini ykseltmesinde yatmaktadr. Mecburi teslim iin sabit, kalc normlarda, tarmsal kltrlerin hektar bana yksek bir

126 miktarna ve hayvancln yksek bir retkenliine ulaan, toplumsal topra en retken ekilde kullanan Kolhozlar, devlete kar ykmllklerini yerine getirdikten soma dier btn kalan rn zgrce, istedikleri gibi kullanma hakk gvencesine sahiptir.
SBKP MK Eyll Oturumunun (1953) Kararlar ve Komnist Partisinin ve Sovyet Devletinin bunu izleyen kararlar uyarnca, toparlama alannda, Kolhozlarn ve kollektif kyllerin retimin artrlmasna olan maddi ilgilerini azaltan nder Kolhozlar iin teslim etme normunu ykseltme eklindeki yanl pratie bir son verildi. Bunun dnda bir dizi tarmsal rn iin devlete mecburi teslim normlar drld. Bunlar iin, yerel rgtler tarafndan ykseltilemeyecek yeni sabit blgesel normlar ) saptand.

Tarmsal rnlerin Kolhozlar tarafndan devlete mecburi teslimi, devlet bu rnlerin parasn dediinden, ekonomik anlamda vergi deildirler. Sovyet Devleti, merkeziletirilmi toparlama temelinde teslim edilen tm tarmsal rnler iin, planl bir ekilde rn ba fiyatlar saptamaktadr. Devlet, bu fiyatlarn planlanmasnda sz konusu tarmsal rnn deerini, bu rnn halk iktisad iin nemini ve bu rnn retiminin Kolhoz iin ekonomik olarak yararl olup olmayaca bak asn gz nnde bulundurmaktadr. rn ba fiyatlar ayn zamanda, Kolhozlarn salt gelirinin bir blmnn tm devletsel gereksinimlerinin giderilmesi amacyla devlet fonlarna girmesinin gvence edilecei ekilde belirlenmektedir. Devletin toparlama yoluyla elde edilen rnlerin realize edilmesinden elde ettii gelirler, tm halkn gereksinimleri iin kullanlmaktadr: tarm makineler ve gbreyle besleyen sosyalist sanayinin gelimesi iin, eitim, salk vs. iin. Devlet, bir dizi tarmsal rn iin rn ba fiyatlarnn tesinde ek demeler biiminde para primleri demekte ve Kolhozlarn tahl, sanayi mallar ve besin maddelerinin karlkl satn rgtlemektedir. Burada bu mallarn bazlar, dier fiyatlardan daha dk olan devlet tercihli fiyatlaryla satlmaktadr. Mecburi teslim ve anlama yoluyla toparlamann yansra Kolhozlarn ve kollektif kyllerin tarmsal rnlerinin toparlama fiyatlarnn ok stnde olan toptan alm fiyatlaryla toptan satn alnmas bulunmaktadr. Tarmsal rnlerin toptan satn alnmasnda devlet, sanayi rnlerinin iktisadi amalarla Kolhozlar ve kollektif kyllere karlkl satn yrtmektedir. Son olarak Kolhozlar, meta retimlerinin bir blmn kollektif iktisadi pazarda bu pazar zerinde arz ve talep etkisi altnda oluan fiyatlarla satmaktadrlar. Tarmsal rnlerin devlet tarafndan toparlanmas ve devlet tarafndan toptan satn alnmas, Kolhozlar iin, blnmez fonun tamamlanmas, kollektif kyller tarafndan allan i birimlerinin denmesi ve dier amalar iin kullanlan para gelirlerinin en nemli kaynan oluturmaktadrlar. Kolhozlarn ve kollektif kyllerin kollektif iktisadi retimin gelimesine olan maddi ilgilerinin ykseltilmesi iin iktisadi nlemler sisteminde rn ba fiyatlarnn ve toptan alm fiyatlarnn miktar sorunu byk bir neme sahiptir. Buna bal olarak SBKP MK Eyll Oturumu, bir dizi tarmsal rn iin imdiye kadarki rn ba fiyat ve toptan alm fiyatlarnn Kolhozlar ve kollektif kylleri retimlerini ykseltme konusunda tevik etmediini saptad. Bu fiyatlar deer yasasnn gereklilikleriyle uyum iinde ykseltme eklinde bir nesnel zorunluluk dodu.
Kollektif kyllerin tarmn daha fazla gelimesine olan bireysel maddi ilgisini ykseltmek amacyla, SBKP MK Eyll Oturumunun Kararlaryla rn ba fiyat ve toptan alm fiyatlar nemli lde ykseltildi, mecburi teslim normlar drld ve yksek toptan alm fiyatlaryla toptan almlarn pay ykseltildi; kollektif kyllerin yan iletmeleri iin alnan tarmsal vergi drld. Bunun sonucu, olarak Kolhozlarn ve kollektif kyllerin ek para gelirleri, 1953 ylnda 13 milyar ruble ve 1954 ylnda 24 milyar ruble tuttu. Tarmsal rnlerin mecburi teslimi iin normlar drldnden, Kolhozlar ve kollektif kyller, meta retiminin nemli bir blmn ykseltilmi toptan alm fiyatlaryla devlete satma olanana sahiptirler.

Ama, rn ba fiyatlar ve toptan alm fiyatlarnn ykseltilmesi Kolhozlarn gelirinin ykseltilmesinin ana arac deildir. Tarmn btn dallarnn daha fazla gl bir ekilde canlanmasnn salanmasnn tayin edici arac, kollektif iktisadi retimin artrlmas, brt ve meta retiminin bytlmesi ve rn birimi bana maliyet masrafnn drlmesidir. Bylelikle kollektif retimin btn dallar, rn ba fiyatlar ve toptan alm fiyatlarnn imdiki dzeyiyle yksek gelirler elde edeceklerdir. Tek tek Kolhozlardaki ayni ve para gelirinin miktar farkldr ve ncelikle emek retkenliinin

127 ulalm dzeyi tarafndan belirlenir. Kolhozlardaki emek retkenlii, eitli ekonomik koullara baldr. Bunlarn en nemlileri unlardr: kollektif iktisadi retimin makineletirilmesi, Kolhozun bir ayn byklkteki toprak paras iin ek retim aralar ve ek emek harcamas, kollektif kyllerin ve MT alanlarnn emeinin kalifikasyonunun ykseltilmesi ve doru rgtlenmesi, Kolhozlarda ve MTlerde sosyalist yarmann gelitirilmesi, ziraat ve hayvan tekniinin en yeni kazanmlarnn ve tarmn en iyi iilerinin deneyimlerinin kollektif iktisadi retimde kullanlmas.

Sosyalizmde diferansiyel rant

Kolhozlarda diferansiyel rantn olumasnn ekonomik ve doal koullan bulunmaktadr. Kolhozlardaki diferansiyel rantn varl, ncelikle sosyalizmde kollektif iktisadi mlkiyetin ve meta retiminin varlna baldr. Kolhozlarn topraklar, verimlilik, konum ve ncelikle tarmn makinelemesine bal olan kullanm retkenlii bakmndan birbirinden farkllk gstermektedir. Daha iyi topraklarn miktar kstl olduundan, sosyalist toplum tarmsal rnlere olan gereksinimlerinin giderilmesi amacyla daha kt bir topra da ilemek zorundadr. eitli retim koullar altnda harcanan kollektif kylnn emei, farkl retkenlie sahiptir, Farkl emek retkenliine sahip Kolhozlar, hektar bana farkl tarmsal rnler miktar elde etmektedirler. Ama bu, her retim birimi bana eit olmayan emek miktar kullanmalar anlamna gelmektedir. Daha iyi bir arazi zerinde, daha uygun retim ve pazarlama koullar altnda alan Kolhozlar, daha kt arazi zerinde ve daha az uygun koullar altnda alan Kolhozlara gre, ek gelir elde etmektedirler. Bu gelirler, ayn biimleri iinde eitli tarmsal rnlerden olumaktadrlar: tahl, pamuk, et, st, yn vs. Bu ek gelirlerin bir blm ayn biimde tketilmekte ve dier blm para biiminde realize edilmektedir. Kolhozlar tarafndan retilen tm rnler kollektif iktisadi mlkiyet olduundan dolay, daha iyi, daha verimli bir toprak zerinde daha yksek bir emek retkenliinin sonucu olan ek gelirler, ayn ekilde sz konusu Kolhozun gelirlerinin iine girerler. Kolhozlarn para biimimde realize edilen ek gelirleri, tarmdaki fiyat oluumunun zelliklerine baldrlar. Kolhozlarda yaratlan ve deer biiminde, para biiminde ifade edilen tm ek gelir, tarmsal rnlerin toplumsal retim masrafyla (ya da toplumsal deerle) tarmsal rnlerin bireysel retim masraflar (ya da bireysel deeri) arasndaki farktr. Bu farkn hangi lde Kolhoz tarafndan realize edilecei, fiyat dzeyine baldr. Daha iyi arazilerin kstll, tarmsal rnlerin fiyat zerinde etkide bulunmak zorundadr. Fiyatlarn planlanmasnda her kltrn ekiminin yalnzca en iyi deil, ayn zamanda en kt retim koullar altnda da kazan salayc olmas gerektii gz nnde bulundurulmaktadr. Kolhozlar tarafndan emek retkenliinin eitli koullar altnda yaratlan rnler, bunlar tarafndan her blge iin eit olan rn ba fiyatlaryla ve toptan alm fiyatlaryla, ya da kollektif iktisadi pazarda ayn fiyatlarla realize edilmektedirler. Bunun sonucu olarak daha yksek emek verimliliine sahip Kolhozlar ek para gelirleri elde etmektedirler. Kolhozun diferansiyel rant, daha kt ya da az uygun araziye sahip, ya da araziyi daha az retken kullanan Kolhozlara gre; daha verimli, ya da daha uygun konumdaki topraa sahip, ya da topra daha retken kullanan Kolhozlar tarafndan realize edilen ayn ya da para biimindeki ek salt gelirdir. Sosyalizmdeki diferansiyel rant, kapitalizmdeki diferansiyel ranttan temelden ayrlmaktadr. O, smrnn rn olmayp kendileri iin, kendi toplumsal iktisatlar iin alan kollektif kyllerin kollektif emeinin sonucu, Makine Traktr stasyonlarnn emekilerinin emeinin sonucudur. Bu, sosyalizmde bir kira bedeli biimini almamakta ve byk toprak sahiplerine deil, Kolhozlara, kollektif kyllere ve ksmen de sosyalist devlete dmektedir. Diferansiyel rantn iki biimini birbirinden ayrmak mmkndr: Diferansiyel rant I ve II. Diferansiyel rant I, daha iyi topraklara sahip ve pazarlama noktalarna yakn bulunan Kolhozlar tarafndan yaratlan ek salt gelirdir. Ayn koullar altnda, ayn makineleme dzeyiyle ve bir ve ayn ziraat sistemine sahip Kolhozlardan, emein daha iyi bir toprak zerinde kullanld

128 Kolhozlar, daha kt topraa sahip Kolhozlara gre, hektar bana daha fazla rn almaktadrlar. Daha iyi topraa sahip Kolhozlarda emek retkenlii daha yksek olduu iin, bunlar daha yksek bir gelir elde ederler. Demiryolu istasyonlarna, limanlara, toparlama noktalarna, kentlere ve dier pazarlama noktalarna yakn Kolhozlar, rnlerin tanmas iin daha az emek ve ara kullanmaktadrlar. Bunun sonucu olarak da bu Kolhozlarda rn birimi iin harcamalar, pazarlama noktalarndan uzakta bulunan Kolhozlara gre daha azdr. Yani daha uygun noktalarda bulunan Kolhozlar, daha yksek bir gelir elde etmektedirler. Diferansiyel rant II, ek retim arac kullanm ve kollektif kyllerin ve MT emekilerinin ek emek sarf sonucu daha youn bir toplumsal iktisat uygulayan Kolhozlarda yaratlan ek salt gelirdir. Emein yksek derecede makineletirildii, hektar bana daha fazla emein kullanld, topran verim yeteneinin slah almalar, gbre aralarnn kullanlmas vs. yoluyla ykseltildii ve yksek verimli hayvanlarn tutulduu, yani daha youn bir iktisadn uyguland kol1ektif iletmeler, hektar bana, daha az youn iktisatt Kolhozlara gre, daha fazla rn almaktadrlar. Daha yksek emek retkenliinin sonucunda youn iktisatta rn birimi bana daha az emek kullanlmakta ve daha yksek ayn ve para geliri elde edilmektedir. Bu, Kolhozlar iin tarm younlatrmak asndan gl bir tevik aracdr. Diferansiyel rantn arlkl blm Kolhozlarda kalmakta ve toplumsal iktisatlarnn ve gelimesi ve kollektif kyllerin maddi ve kltrel yaam dzeylerinin ykseltilmesi iin kullanlmaktadr. Diferansiyel rantn belirli bir blm eitli kanallardan devletin eline gemektedir: Birincisi, bunlarda MT emekilerinin emei tarafndan yaratlm ek salt gelir cisimletiinden ve ayn cret tarifeleri blgelere gre farkl olduundan dolay ve MT tarafndan rn planlarnn fazlasyla yerine getirilmesi durumunda prim saptandndan MTye denen ayni cretler biiminde. kincisi, rn ba fiyatlar, Kolhozlarn salt gelirinin bir blmnn tm devlet giderleri iin yeniden datlmasn gerektirdiinden ve devlete mecburi teslimin retim koullarna gre tek tek blgelerde farkl olmasndan dolay devlet tarafndan toparlama sistemi zerinden. ncs, vergi miktar Kolhozun gelirinin miktarna bal olduundan belirli bir blm Kolhozlarn gelir vergisi zerinden.

Kolhozun kollektif retiminin rnlerinin ve gelirinin dalm. Kollektif kyllerin refah dzeyinin ykselmesi
Kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyetin zelliklerine uygun olarak Kolhozlardaki rnlerin dalm biimleri, devlet iletmelerindeki dalm biimlerinden farkldr. Kolhozlar, sosyalist halk iktisadnn zorunlu bileenleridir. Kollektif kyller, sosyalist toplumun iktisadnn ve kltrnn canlanmasna ve bu toplumun iktidarnn pekimesine derinden ilgi duymaktadrlar. Devlet, gerek Kolhoza hizmet ve gerekse de kollektif iktisadi kyde kltrn her ynl gelimesi yoluyla Kolhozlara geni kapsaml maddi yardm yapmaktadr. Bunun sonucu olarak da, devlete kar ykmllklerinin zamannda yerine getirilmesi, Kolhozlarn en nemli grevidir. Tarmsal artellerin tzne uygun olarak Kolhozlar, bitkisel ve hayvansal rnlerinin bir blmn mecburi teslim ve anlama sistemi erevesinde sabit plan fiyatlaryla devlete satmaktadrlar. MTler tarafndan yrtlen almalar iin devlet, Kolhozlardan bir ayn cret almaktadr. Kolhozlar, para gelirlerinden devlete para kredilerini geri demekte ve faizleri demektedirler. Kolhozlar, bunun dnda dk bir gelir vergisi ve varlk sigortas iin bir denek demektedirler. Devlete kar ykmllklerin zamannda ve tam olarak yerine getirilmesi, tek tek kollektiflerin karlaryla devlet karlarnn, tm halkn karlarnn doru bir ekilde birletirilmesinin gvencesini salamaktadr. Kollektif iktisadi retimin kesintisiz olarak ykselmesi ve kollektif kyllerin refah dzeyinin srekli artmas asndan Kolhozlarn ayn ve para biimindeki toplumsal fonlar byk neme sahiptir.

129 Kolhozlarn tketilen retim aralarnn yerine konduu toplumsal fonlar, tohum ve yem arac iin temel fonu olarak oluurlar. Daha nce de ortaya konduu gibi, Kolhozlarn tketilen retim aralarnn bir blm kollektif kyllerin emeiyle yerine konurken, baz retim aralar parayla satn alnmaktadr. Tketilen retim aralarnn yerine konmasndan sonra Kolhozlar, geri kalan brt retimi toplumsal birikim ve tketim fonunun olumas ve kollektif kyller arasnda i birimlerine gre dalm iin kullanmaktadrlar. Toplumsal birikim fonu, Kolhozda salt gelirden oluturulmaktadr. Kolhozlarn birikim fonlar, ncelikle para gelirlerinden, amortismanlar iin kullanlan blm hari, blnmez fona aktarlan yllk demeler yoluyla bymektedir. Blnmez fonun bytlmesinin dier bir kayna, kollektif kyllerin iktisat binalar kurulmas, Kolhozun gereksinimleri iin tarmsal envanter imalat, havuz ve su bendi tesisleri, hayvan mevcudunun bytlmesi, hayvanlarn kalitesinin iyiletirilmesi vs. iin dorudan emek kullanmdr. Salt gelirin bir blm, rn biiminde biriktirilmektedir. Buna, ekim alanlarnn geniletilmesi, toplumsal hayvan mevcudunun bytlmesi ve hayvanlarn veriminin artrlmasyla bant iinde tohum ve yem aralar fonunun bytlmesi iin hazr tutulan tohum ve yem aralar ve kt rn dnemleri ve yem sknts durumu iin yaratlan gvence fonu (tohum ve yem arac) dahildir. Kollektif kyllerin refah dzeyinin ykseltilmesi asndan Kolhozda salt gelirden oluturulan toplumsal tketim fonu byk neme sahiptir: kt rn durumunda besin maddeleri fonu, sakatlar, geici sre alamayanlar, silahl kuvvetler mensuplarnn yardma muhta aileleri ve ocuk yuvalarnn bakm ve yetimler iin yardm fonu; kltr fonu, yani kollektif kyn kltrel gereksinimlerinin giderilmesi iin fon (kollektif iktisadi kadrolarn yetitirilmesi, klp evlerinin kurulmas vs.). Kolhozlardaki emein denmesi, kollektif kyllerin tahl, hayvansal ve dier rnlerin retiminin ykselmesine olan bireysel maddi ilgisini gvence altna alan ilkelerine dayanmaktadr. Kolhoz, devlete kar olan btn ykmllklerini yerine getirdikten ve saptanm toplumsal fonlar oluturduktan sonra, geriye kalan btn rn1eri ve para aralarn i birimlerine gre artelin yeleri arasnda datr. Kollektif kyller tarafndan i birimlerine gre elde edilen gelirler vergiden serbesttir. Her kollektif kylnn artelin toplumsal iktisadndan gelen geliri iki etkene baldr: 1 kollektif kyl tarafndan atlan i birimlerinin says; 2i birimi iin denen cretin miktar. Yl boyunca allan i biriminin miktar, her tek tek kollektif kylnn emei tarafndan belirlenmektedir. birimi iin cret miktar, yani kollektif kylnn ibirimi bana elde ettii rnn ve parann miktar, Kolhozun btn yelerinin emeine baldr. Kolhoz, bir btn olarak ne kadar iyi alrsa, toplumsal iktisad ne kadar baaryla geliirse, hem Kolhozun gelirinin toplam hacmi ve hem de i birimlerine gre datlan blmn hacmi o kadar byk olmaktadr. Kolhozun salt gelirinin devlete kar ykmllkler yerine getirildikten ve saptanm toplumsal fonlar oluturulduktan sonra kalan blm de i birimlerine gre datlmaktadr. Bunun dnda kollektif kyllerin toplumsal iktisattan gelirleri, anlan toplumsal tketim fonlar yoluyla bymektedir. Btn bunlar, her bir kollektif kylnn Kolhozun toplumsal iktisadnn gelimesine olan maddi ilgisini uyandrmaktadr. Yaplan ie gre dalm ekonomik yasasnn gerekliliklerini tutarl bir ekilde gerekletirmek amacyla, Kolhozdaki emein denmesi, daha yksek retim sonular elde eden kollektif kyllerin grecel olarak daha az sonu elde eden kollektif kyllere gre daha fazla cret alaca ekilde dzenlenmitir. Kollektif kyllerin emeklerinin sonularna olan bireysel maddi ilgilerinin artrlmasnn nemli bir arac, tugaylar ve alma gruplarnda hektar bana tarmsal kltr rn ve toplumsal hayvancln retkenlii planlarnn fazlasyla yerine getirilmesi iin denen (ayniyat ya da para olarak) ek crettir.
rnein tarla alma tugaylarnn kollektif kylleri, tugaya ayrlan tahl ekim alannda rn planlarnn fazlasyla yerine getirilmesi durumunda tugay tarafndan plan fazlas olarak retilen tahln %25 ile %50sini ek cret olarak almaktadrlar.

130
Tugaylara ve gruplara rn planlarnn fazlasyla yerine getirilmesi durumunda ek i birimleri hesaplanmakta ya da bu plann yerine getirilmemesi durumunda belirli sayda i birimi kesilmektedir. Kolhozlarn hayvan iftliklerinde alan kollektif kyllerin emeinin denmesi, st verimine, yn verimine, yetitirilen gen hayvan saysna, yarar hayvanlarnn canl arlnn artmasna vs. gre ayarlanmaktadr. ye toplantlarnn kararna gre Kolhoz, hayvan ve tarmsal rnlerin satndan elde ettii para miktarlarnn yaklak %25ini ve patates ve sebze satndan elde ettii parann %25e kadarn n deme olarak kollektif kyllere datlabilir. Ot biimi ve saman tanmas zamannda kollektif kyllere ve traktr tugaylarnn yelerine getirilen toplam otun ve samann birinci biimden %10a kadar, ikinci biimden %20ye kadar ve bunun dnda plan fazlas getirilmi otun ve samann %30u denmektedir.

Bylelikle i birimi halinde ve Kolhozun gelirinin dalm sisteminde kollektif kyllerin karlar, doru bir ekilde Kolhozun toplumsal karlaryla birletirilmektedir. Kolhozlarn ve kollektif kyllerin tarmn daha fazla kalknmasna olan maddi ilgilerinin artrlmas amacyla Komnist Partisi ve Sovyet Devleti tarafndan alman nlemler, ii snfyla kollektif kyllerin ittifaknsosyalist devletin iktidarnn temelinidaha fazla glendirmektedirler. Kollektif kyllerin refah dzeyinin daha fazla artmasnn ve toplumun tarmsal rnlere gereksiniminin giderek daha fazla giderilmesini gvence altna alan Kolhozlarn ana gc, Kolhozlarn toplumsal iktisatlarnn hzla gelimesidir. Tarmsal artellerde tayin edici nemde olan Kolhozlarn toplumsal iktisatlarnn yansra, iftlik topra zerinde bir de kollektif kyllerin kiisel yan iktisad bulunmaktadr. Bu ekilde artel iinde toplumsal ve bireysel karlarn doru bir birlii salanmaktadr, ancak burada bireysel karlar toplumsal karlara tabidir. Kolhozlarda toplumsal ve bireysel karlarn doru bir ekilde badatrlmasnn her trl zedelenmesi, tarmsal artelin temellerini kertir ve ii snfyla kylln dosta ittifaknn temellerini paralar.
Kolhozlarn para gelirleri, 1933 ylnda 5.7 milyar ruble, 1940 ylnda 20.7 milyar ruble ve 1953 ylnda 49.6 milyar rubleye kt. Bunun dnda kollektif kyller iftlik topra zerindeki yan iktisatlarndan para gelirleri elde ettiler. Kollektif kyller, toplumsal ve bireysel iktisattan elde ettikleri para gelirleriyle, sistemli bir ekilde drlen plan fiyatlaryla devlet ve kooperatif ticaretinden sanayi metalar satn almaktadrlar. Kolhozlarn (parayla ifade edilen) para ve ayn gelirleri, Beinci Be Yllk Planda %40 bir art gsterecektir.

Kollektif iktisadi dzen temelinde Sovyet kylnn ehresi tmyle deiti. Eski kyn yerini, toplumsal ve iktisadi amal binalara, santrallere, okullara, ktphanelere, klplere, ky radyosuna ve ocuk yuvalarna sahip yeni ky ald. Sovyet kyls, kltrn ve bilimin btn varlklarndan pay alan yeni tip bir kyldr. Kollektif kyllerin saflarndan saysz Sovyet aydn kadrosu kt: mhendisler, doktorlar, agronomlar, veterinerler, retmenler, sosyalist byk retimin rgtleyicileri. Milyonlarca kollektif kyl modern tarmsal teknii ustalatrd ve ziraatta ve hayvanclkta muazzam rnler elde etmektedirler.
Sovyet kyndeki derinlere varan kltr devrimini aadaki olgular kantlamaktadr: Saylar 1914/15de 6.1 milyon olan kydeki ilkokul, yedi ve on yllk okullarn rencilerinin says, 1951/52de 21.1 milyona ykseldi. Toplam olarak, yani kitle meslekleri mensuplarnn, uzmanlarn eitimi ve kalifikasyonu da dahil olmak zere, krda 1952 ylnda 29 milyon insan kalifiyeletirildi. 1 Ocak 1953de kyde 264,000 kltr ve eitim kurumu vard: kltr evleri, ky klpleri, okuma odalar, ktphaneler ve film gsterim aygtlar. Sovyet kyne yalnzca genel ilkokul zorunluluu sokulmad, ayn zamanda genel yedi yllk okul zorunluluu da baaryla uygulanmaktadr.

Sovhozlarn gelimesi ve verimliliklerini artrmann yollar

Sosyo-ekonomik doalar itibaryla Sovhozlar, sosyalist tarmdaki en yksek rgt biimini oluturmaktadrlar. Sovhozlar, tahl, et, st ve yn reten ve ok eitli teknik kltrleri eken devlet sosyalist iletmeleridir. Btn retim aralar, tpk rnleri gibi, halk mlkiyetidir. Sovhozlar, tarmsal byk iletme olarak, yksek derecede modern tarmsal teknik kullanma, rasyonel i blm kullanma ve iktisat binalar, donanmlar vs. iin harcamalarda tutumluluk gsterme olanana sahiptirler. Sovhozlarn bykl, retim ynnden, bulunduklar blgelerin ekonomik ve doal koullarndan, ulalm teknik dzeyi ve her hektar topra her ynl ve

131 retken kullanma zorunluluu tarafndan belirlenmektedir.

Sovhozlarn en rasyonel lleri yledir: tahl retiminde 20,000-25,000 hektar ve kk rnlerinin paynn ykseklii durumunda 15,000 hektar ziraat topra; et retiminde 3000-8000 byk ba hayvan; st retiminde 1000 tane inek; koyunculukla 50,000 tane ve 10,000in altnda damzlk koyun; domuz yetitiriciliinde 400-1000 ana domuz. Her bir retim ynnn erevesi iinde Sovhozlarn bykl asndan en nemli ekonomik karakteristik, Sovhozlarda retilen brt ve meta retiminin miktardr.

Sovhozlar, yksek derecede makineletirilmi tarmsal iletmelerdir. Bunlar, hemen hemen tm retim dallarnn mekanize, edilmesine ve yksek bir emek retkenlii salanmasna olanak klan en yeni tarmsal teknikle donatlmlardr. Makineletirilme en geni olarak btn tayin edici retim srelerinin makinelerin yardmyla srdrld tahl retiminde gereklemitir. Sovhozlarn byk stnlklerinden birisi, onlarn meta retimidir. Tahlda meta retimi, tahl Sovhozlarnda ortalama yaklak %7o tutmaktadr. Sovhozlar, devlete byk miktarda tarmsal rn teslim etmektedirler. Ancak Sovhozlarn muazzam olanaklar, tmyle yetersiz bir ekilde kullanlmaktadr. Kt ynetim sonucu topra msrife kullanan, az tahl, et, st ve dier rn teslim eden ve zararla alan ok sayda Sovhoz vardr daha. Bu eksikliin giderilmesi, yksek derecede makineletirilmi byk iletme olarak Sovhozlarn stnlnn uzmanca kullanlmas, retimi ve tarmsal rnlerin devlete teslimini en ksa zaman iinde nemli lde ykseltme olana salayacaktr. Sosyalizmden komnizme tedrici gei aamasnda sosyalist tarmn gelitirilmesinde, Sovhozlarn lkenin besin maddeleri gereksiniminin giderilmesi asndan nemi, giderek daha fazla artmaktadr.
Sovhozlar, yalnzca 1954-1955 yllarnda buday ve arpa ekim alanlarn 4.3 milyon hektar bytmektedirler. Sovhozlar, ilenmemi topra ve uzun zaman nadasa braklm topraklar kazanyorlar, tahlda hektar bana rn artryorlar ve gelecek iki- yllk sre iinde devlete teslim edecekleri tahl miktarn en az 500 milyon pud, yani 40 milyondan fazla insana ekmek temin edecek kadar bir miktar artrmalar sz konusudur.

Sovhozlar, yksek derecede retken, yksek derecede verimli iktisatlar olmak, tarmsal retimin rasyonel rgtlenmesi, hektar bana yksek rn ve hayvancln yksek retkenlii asndan rnek olarak etkide bulunmak iin btn gerekli koullara sahiptirler. Sovhozlarn verimliliinin ykseltilmesi asndan toprak fonlarnn tmyle ve rasyonel bir ekilde kullanlmas byk neme sahiptir. Sovhoz iin hangi retim ynnn amaca uygun olduu, yani tahl ya da et, st, yn, pamuk, keten, eker pancar vs. zerinde uzmanlap uzmanlamamas, bulunduklar blgenin doal ve ekonomik koullarna baldr. Ana dallarn yansra, sebzecilik, meyvecilik, baclk, kmes hayvancl ve arclk gibi tamamlayc ve yan dallarn da mmkn olduunca yksek derecede gelitirilmesi gerekmektedir. Uzmanlam Sovhozlar iin, bu dallardan birisi tayin edici retim daln oluturur. Duruma gre hangi tamamlayc ve yan daln ne derecede gelitirilecei, yksek bir meta retimi salama ve bu dallarn verimliliini garantileme olanann gz nnde tutulmasna gre belirlenir. Bir tek kltr ekimi ya da bir tek hayvan tr yetitirme zerinde dar uzmanlama, topra retken olarak kullanma olana salamaz ve iktisadn verimli olmamasna ve devletin zarar etmesine yol aar. Sovhozun bir ana retim dalnda uzmanlamann yansra dier birok retim daln da kapsamas, yani ok ynl gelimesi durumunda, her hektar ziraat topra, ayr ve mera bana mmkn olduunca yksek tarmsal rn miktar elde edilmesi de gvence altna alnr. Her hektar tarmsal kullanm alan bana brt ve meta retiminin ykseltilmesi, rnlerin maliyet masrafnn drlmesi ve iktisadn verimliliinin artrlmas anlamna gelmektedir. Yksek derecede makineletirilmi byk iletmeler olarak Sovhozlar, tarmsa1 rnleri en az harcamayla retebilirler ve lkeye en dk fiyatlarla bunlar temin edebilirler. Sovhozlardaki maliyet masraflarnn drlmesi yle salanabilir: retimin daha fazla mekanikletirilmesi, makine ve traktr parklarnn en efektif ekilde kullanlmas, tarm biliminin kazanmlarnn ve Sovhozlarn

132 btn retim dallarndaki en iyi iilerin emek deneyimlerinin kullanlmas, karmak zirai ve hayvansal teknik nlemlerin kullanlmas, emek rgtlenmesinin mkemmelletirilmesi ve tutumluluk rejiminin srdrlmesi. Btn bunlar, emek retkenliinin bymesini ve bylelikle hektar bana rnn ve hayvancln retkenliinin artmasn salar. Sovhozlar, iktisadi muhasebe temelinde almaktadrlar. Bir Sovhozun verimliliin dzeyi, salt gelirin miktar tarafndan belirlenmektedir. Sovhozun salt geliri (kazan), maliyet masraflaryla Sovhoz tarafndan devlete teslim edilen ya da belirli bir fiyatla pazarda satlan tarmsal rnlerin fiyatlar arasndaki farktr.
Sovhozlarn retimin gelimesi karsnda maddi ilgiyi salamak iin, 1954 ylnda, imdiye kadar Sovhozlara verilen devlet sbvansiyonlar kaldrld ve tahl ya bitkileri ve nemli hayvansal rnler iin yeni teslim fiyatlar konuldu. Bylelikle her Sovhoz maliyet masraflarnn drlmesi yoluyla salt gelir salayabilecek duruma getirildi. Sovhozlar, ana dallarn rnlerini toparlama yerleri zerinden sabit fiyatlarla devlete teslim etmektedirler. letme iinde ilenmileri de dahil olmak zere yan dallarn rnlerini, Sovhozlar, devlet tarafndan saptanm perakende ticaret fiyatlaryla dorudan tketiciye satmaktadrlar. Sovhozlar iin devlet sbvansiyonlarnn kaldrlmas ve bunlarn iktisadi muhasebeye gre ayarlanmas, Sovhozlarn inasnda Sovhozlarn rasyonel bir iktisat yrtmeleri asndan salam bir temel yaratan nemli bir iktisadi nlemdir. Sovhozlarda maliyet masraflarnn drlmesine ve birikimin bymesine olan maddi ilgiyi artrmak iin, onlara realize edilmi salt gelirin en az %20si kalmakta ve bunun geri kalan blm devletin merkeziletirilmi salt gelirinin iine girmektedir.

Sovhozlara kalan ve para biiminde biriktirilen salt gelir, iktisadn pekimesi ve geniletilmesi ve Sovhozun alanlarnn kltrel ve sosyal hizmetlerini (ocuk yuvalarnn, klplerin, dinlenme yurtlarnn, sanatoryumlarn vs. kurulmas ve bakm) iin kullanlmaktadr. Bu amala zel fonlar oluturulmaktadr: Sovyet iftiliinin iktisadnn pekitirilmesi ve gelitirilmesi fonu, gvence fonu ve mdr fonu. Sovhozun retiminin gelitirilmesi, nemli lde, emek rgtlenmesinin sosyalist biimlerinin pekitirilmesine ve yaplan ie gre cretlendirme sosyalist ilkesinin tutarl bir ekilde gerekletirilmesine baldr. Sovhozun blmlerinde ve iftliklerinde emek rgtlenmesinin ana biimi, srekli retim tugaydr. Ziraatte, kendilerine rn srasna gre tarlalarda toprak paras, traktr, kombina ve dier tarm makineleri, tama aralar ve iktisadi envanter tahsis edilmi traktr-ekim tugaylar bulunmaktadr. Tugay ierisinde retimlerinin zayf bir ekilde makineletirildii tarmsal kltrlerin ekimi iin zel gruplar oluturulmaktadr. Sovhozlarn hayvan iftliklerinde, kendilerine hayvan ve bu hayvanlarn tmarnn yaplmas iin gerekli envanter, ahr vs. tahsis edilen hayvanclk tugaylar oluturulmaktadr. Sovhozlarn emekilerinin hektar bana rnn, hayvancln retkenliinin ve iletmenin verimliliinin artrlmas maddi ilgisi ilkesi, para biiminde denen verim creti sistemi yoluyla gerekletirilmektedir. Plan fazlas hektar bana rn iin, hayvanclkta st retimi, yn retimi, yetitirilmi gen hayvan says gibi yksek verim saylar iin para primleri denmektedir. rnn kaldrlmas srasnda kombinada alanlar (kombina srcs, yardmclar, traktrcler vb.), para cretinin yansra bir de ayn cret ve tahl biiminde ayn prim almaktadrlar. Sovhozun ynetici personeli ve uzmanlar, retim ve devlete teslim planlar yerine getirildiinde ya da fazlasyla yerine getirildiinde para primleri almaktadrlar. Bir btn olarak Sovhozun ve her Sovhoz alannn emein sonularna maddi ilgisi, Sovhozlardaki retimin kesintisiz bymesinin ve mkemmellemesinin en nemli kouludur.

133

Ksa zet
1 Kolhozlar Makine ve Traktr stasyonlar ve Sovhozlar biimindeki sosyalist tarm sistemi, tarmsal retimin rgtlenmesinin en ileri ve en yksek biimidir. Sosyalizmde tarmn grevi, halkn besin maddelerine ve sanayinin hammaddelere olan gereksinimlerinin her ynl giderilmesidir. Emek retkenliinin ykseltilmesi, sosyalist tarmda, her hektar tarmsal kullanm alanndan rn birimi bana daha az emek harcamasyla daha byk miktarda rn elde edilmesinde ifadesini bulmaktadr. 2 Makine ve Traktr stasyonlar, kollektif iktisadi retimin sanayisel maddi retim temelleri, Kolhozlarn sosyalist devlet tarafndan ynlendirilmelerinin dayanak noktalardrlar. Makine ve Traktr stasyonlarnn ana grevi, Kolhozlarda btn tarmsal kltrlerin hektar bana retimini mmkn olduunca artrmak, toplumsal hayvan mevcudunu hayvanlarn veriminin buna paralel ykseltilmesiyle birlikte bytmek, hizmet edilen Kolhozlardaki ziraatn ve hayvancln brt ve meta retimini bytmektir. Makine ve Traktr stasyonlar, Kolhozlarn retiminin gelimesi asndan tayn edici rol oynamaktadrlar. 3 Tarmsal artel, sosyalizmde kollektif iktisadn tek doru biimidir. Kolhozlar, sosyalist kooperatifsel iletmeler olarak, sosyalist devletin mlkiyetle bulunan tayin edici retim aralarnn ve Kolhozun mlkiyeti olan baz retim aralarnn yardmyla yaplan kollektif kyllerin kollektif emeine dayanmaktadrlar. SSCBde Kolhozlara, ellerinde bulundurduklar toprak, devlet tarafndan sresiz ve parasz kullanm karlnda tahsis edilmitir. Sovyet Devleti, tarmn finanse edilmesi ve kollektif kyllerin kltrel gereksinimlerinin giderilmesi iin geni apta arac hizmete sunmaktadr. 4 Kolhozun toplumsal iktisad, Kolhozlarn zenginliinin ve kollektif kyllerin refah dzeyinin bymesinin ana kaynadr. Kolhozlarda yaplan ie gre dalm ekonomik yasasnn gereklilikleri, i birimleri araclyla gerekletirilmektedir. birimi, Kolhozlarda kullanlan ve kollektif kylnn bireysel maddi karyla Kolhozun toplumsal iktisadnn karlarn birbirine balayan zel bir emek ve tketim ltdr. Kollektif kylnn kollektif iktisadi retimin canlanmasna olan maddi ilgisi ilkesinin tutarl bir ekilde gerekletirilmesi, tarmn daha fazla kalknmasnn nemli bir kaldracdr. 5 Kollektif byk iktisat, yksek bir gelirin elde edilmesini gvence eder. Daha iyi topraklarda bulunan ya da topra daha retken kullanan Kolhozlarn ek gelirleri, diferansiyel rant oluturur. Kolhozlarn diferansiyel rant, Kolhozlara ve kollektif kyllere der; belirli bir blm de devletin eline geer. 6 Kolhozlarn rnleri ve para gelirleri, tarmsal artelin tz gereince, Kolhozlarn devlete kar ykmllklerini yerine getirmeleri, toplumsal fonlar oluturmalar ve kollektif kyllerin emeklerini i birimlerine gre demek iin kullanlmaktadr. Sosyalizmin ekonomik temel yasas uyarnca kollektif iktisat dzeni, kollektif kyllerin maddi refah dzeylerini ve kltrel yaam dzeylerinin srekli bymesini gvence altna almaktadr. 7 Sovhozlar, tarmsal rnlerin retimindeki nemleri srekli olarak artan eh byk yksek derecede makineletirilmi devlet tarm iletmeleridir. Sovhozlar, iktisadi muhasebe temelinde almaktadrlar. Emek retkenliinin kesintisiz olarak ykseltilmesi ve Sovhozlarn ve orda alan, emekilerin emein sonucuna olan maddi ilgileri, Sovhozlarn yksek retkenlie sahip, verimli rnek iletmeler olmasnn vazgeilmez kouludur.

134

Blm XXXV SOSYALZMDE META DOLAIMI

Sosyalizmde ticaretin doas ve rol
SSCBde Sovyet ticareti adm alan sosyalizmdeki ticaret, doas itibaryla kapitalist ticaretten temelden ayrlmaktadr. Sovyet ticareti, kapitalistlerin olmad bir ticarettir. SSCBde metalar, devlet ve kooperatif iletmeleri ve rgtleri, Kolhozlar ve grecel olarak az bir blm de kollektif kyller tarafndan realize edilmektedir. Sovyet ticaret iletmelerinin aralar devlet mlkiyetidir. Halk iktisadnn btn alanlarnda sosyalist mlkiyetin snrsz egemenliinin kurulmasyla birlikte, SSCB iktisadnda ticaret sermayesi, ticaret kr vb. gibi kategorilerin varolu koulu tmyle kaybolmutur. Sosyalizmde ticaret halkn hizmetinde bulunmaktadr. Ticaret, sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gerekliliiyle uyum iinde, ticaret sermayesinin ilevi olarak kapitalistlerin kr iin yrtlen kapitalist ticaretin tersine, toplumun byyen gereksinimlerini mmkn olduunca tam olarak tatmin etmek amacyla yrtlmektedir. Sosyalist toplumda retilen kitle gereksinim mallarnn ana ktlesi, meta dolam, ticaret zerinden halka ulamaktadr. Halkn gelirinin arlkl blm, kiisel gereksinim eyalarnn besin maddeleri, elbise, ayakkabkltrel gereksinim eyalarnn, iktisat ve ev eyalarnn satn alm iin kullanlmaktadr. Kiisel gereksinim eyalarnn yalnzca ok az bir blm, dorudan, meta dolam kullanlmakszn, datlmaktadr; bu, rnein, kollektif kyllere i birimlerine gre ayni olarak verilen rnler iin geerlidir. Kolhozlar, ticaret sistemi zerinden, tarmsal makineler, eitli envanter, elektrikli donanmlar, yakt maddeleri, inaat malzemeleri, motorlu aralar vs. gibi retim iin belirli olan eyalar satn almaktadrlar. Tarmsal rnlerin devlet ve kooperatifler tarafndan Kolhozlardan ve kollektif kyllerden toparlanmas ve toptan alm da meta dolamna dahildir. Btn bunlardan, sosyalizmde kitle gereksinim mallarnn toplumun yelerine datlmasnn ana biimini, emekilerin artan gereksinimlerinin giderilmesinin ana biimini ticaretin oluturduu sonucu kmaktadr. Sovyet ticareti, Leninin rettii gibi, kentte kr arasndaki iktisadi birlemenin biimlerinden birisidir. O, devlet sanayiiyle kollektif iktisadi tarm arasndaki ekonomik ilikiler sistemi iinde hayati neme sahip bir halkay oluturmaktadr. Kentle kr arasndaki ticaret ittifaknn gelimesi, ii snfyla kylln ittifaknn daha da pekimesi, kent ve kr nfusuna tketim mallar ve sanayiye tarmsal hammaddeler temin edilmesi asndan vazgeilmez bir kouldur. Sosyalist retime dayanan Sovyet ticareti, ayn zamanda onun daha fazla gelimesinin ve pekimesinin vazgeilmez bir n kouludur. Sanayi ve tarmsal retimin bymesi ve halkn metalara olan talebinin artmas, aslnda, sosyalist iktisadn srekli olarak ykselmesinin gvence altna alnmas iin yeterli deildir, lkenin iktisadi yaantsnn tmyle geliebilmesi, ama sanayi ve tarmn retimlerini daha da artrmalar iin bir tevik elde etmeleri iin, bir koula daha, yani kentle kr arasnda, lkenin tek tek blgeleri ve alanlar arasnda, halk iktisadnn eitli dallar arasnda gelikin bir meta dolamna gereksinim vardr. lkenin youn bir meta depolar, dkkanlar ve sat yerleri ayla donatlmas gerekmektedir. Metalarn bu meta depolar, dkkanlar ve sat yerleri kanal zerinden kesintisiz olarak retim yerlerinden tketiciye akmalar gerekmektedir.* Sovyet ticareti, sanayi ve tarmn artan retimini tketiciye ve halkn artan talebini sosyalist retime tayarak, sosyalist retimle halkn tketimini birletirmektedir. Kapitalizmde retimle
*

J. Stalin, XVII. Parti Kongresine Sunulan SBKP(B) MK almas zerine Rapor; bkz. J. Stalin, Leninizmin Sorunlar, Berlin 1954, s. 630/31.

135 tketim arasndaki iliki, rekabetin ykc etki gsteren mekanizmas ve bunalmlar zerinden salanmaktadr. Sosyalizmde ticaret iin, halk iktisadnn planl (orantl) gelimesi yasasnn etkimesi sayesinde, retimi ve tketimi planl olarak koordine etmek mmkndr. Sovyet ticareti, bir taraftan sosyalist retimin kesintisiz olarak gelimesine ve dier taraftan da kitlelerin gereksinmelerinin ve alm gcnn srekli olarak bymesine dayanmaktadr. Halkn refah dzeyinin ykselmesi, emekilerin para gelirlerinin bymesi ve meta fiyatlarnn sistemli olarak drlmesi, sanayi ve tarm rnlerine srekli olarak gelien bir talep yaratmaktadr. Tam da bundan tr, Sovyet ticareti, kapitalizme zg olan sat zorluklarn ve pazar bunalmlarn tannmamaktadr. Sovyet Devleti ve onun organlar, kitle gereksinim mallarnn retiminin boyutlarn ve yapsn, meta fonunun kaynaklarn ve miktarn ve meta hareketinin rasyonel yollarn belirlerler, ticaret an ve onun mevkisel datmn planlarlar. Halkn alm gc ve gelirlerinin ve giderlerinin bileimini gz nnde tutarak meta zenginliklerinin blgelere gre dalm onlarn elinde bulunmaktadr. Halkn talebinin, tketicinin zevkinin, ulusal ve yerel zelliklerin, iklimsel ve mevsimlik koullarn gz nnde bulundurulmas zorunluluu, Sovyet ticaretinin kendine has zelliinden domaktadr. Her blgeye ulaan meta miktarnn yalnzca miktar asndan, yani deersel olarak deil, ayn zamanda somut tr, yani kullanm deeri asndan da talebe uygun olabilmesi amacyla doru bir meta dolam planlamas ancak bu ekilde salanabilir. Doru rgtlenmi bir meta dolam plan, meta zenginliklerinin seferber edilmesi ve halkn bu metalarla beslenmesi amacyla yerel Sovyet organlarnn ve yerel ticaret organlarnn geni inisiyatifini n komaktadr; bu, meta datmnn ar merkeziletirilmesini dtalar. Tketim mallarnn merkezi dalmnn grecel azaltlmas ve yerel organlar tarafndan datlan metalarn paynn artrlmas, teslim edilen metalarn yerel talebe daha fazla denk dmelerine yol amakta ve ticaret organlarna yksek derecede bir hareketlilik ve eylem yetenei salamaktadrlar. Ticaret srekli olarak yeni ek yerel zenginliklerin meta dolamna ekilmesine katkda bulunmaldr. SSCBdeki halkn yksek alm gc, asla, her metann pazarlanmasnn otomatik olarak gvence altna alnd anlamna gelmemektedir. Halkn byyen refah dzeyiyle birlikte, gereksinimler giderek ok ynllemekte ve tketici daha yksek kaliteli meta talep etmektedir. Ticaret rgtlerinden talep deiikliklerine hzla uyum salamalar, tek tek blgelerde mekanik meta dalmna ve meta tesliminde hatalara izin vermemeleri, sat kltrn kesintisiz olarak ykseltmeleri, meta ansn konforlu bir ekilde dzenlemeleri ve alcnn zamann dikkate almalar talep edilmektedir. Meta hareketi, tek tek blgelerdeki retimin mevkisel dalm ve tketici talebinin ap ve bileimi tarafndan belirlenmektedir. Bununla bant iinde meta dolamnn hznn birok adan kendisine bal bulunduu ulam sisteminin przsz almasna byk nem dmektedir. Sovyet ticaretinin misyonu, meta retimini halkn talebi dorultusunda artrmak, metalarn kalitesini ykseltmek ve mal trn geniletmek ve iyiletirmek amacyla retim zerinde aktif bir ekilde etkide bulunmaktr. Bu adan Sovyet ticaretinin emrinde u kaldralar bulunmaktadr: Ticaret ve sanayi rgtleri arasnda belirli, rne ve kalitesine gre tam olarak belirlenmi rnlerin teslimi zerine yaplan iktisadi anlamalar, ayrca ticaret rgtlerinin sanayiye nceden sipari verme sisteminin geni bir ekilde kullanlmas, gelen metalarn zenle denetlenmesi ve deeri dk rnlerin almnn reddi de dahil anlama koullarna uyulmamas durumunda anlama cezalarnn kullanlmas. Sovyet ticareti, tketici taleplerinin olumas zerinde aktif bir etkide bulunur ve yeni metalarn yaylmasn tevik eder. Burada, tketicinin srtndan zenginlemeyi hedefleyen kapitalist reklamn tersine, tketiciyi bir metann kalitesi ve kullanm zerine tam olarak bilgilendiren reklam kullanr. Talep oluumunun nemli etkenleri, halka satlan metalarn fiyatnn tutar ve ilikisidir. Meta dolam ilevinin ticaret rgtleri ve mahsul ofislerine dt retim ve ticaret rgtleri arasndaki i blm, toplumsal rnn dolamn hzlandrdndan ve dolam alannda bulunan

136 aralar azalttndan sosyalist topluma byk tasarruflar salamaktadr. Bu, sosyalist retimin geniletilmesine sokulan aralarn bymesini olanakl klmaktadr. Meta dolam ilevinin dnda, metalarn tanmas, depolanmas, ayrtrlmas ve paketlenmesi, yani dolam aamasnda retim srecinin srdrlmesi de ticaret rgtleri ve mahsul ofislerinin elinde bulunmaktadr. Ticaretin gelimesi, kent ve krdaki emekilerin emeklerinin sonucuna olan maddi ilgisinin ve emek retkenliinin artmasnn gvence altna alnmas asndan son derece nemlidir. Sovyet ticareti, emekiler para gelirlerini Sovyet ticareti zerinden realize ettiklerinden, yaplan ie gre dalm ekonomik yasasnn gerekletirilmesinin vazgeilmez bir kouludur. Emekilerin gereksinimlerinin, gelirlerine gre giderilip giderilmedii, Sovyet ticaretinin ve sat kltrnn gelimesine baldr. Ticaret, retimin yenilenmesi ve gelitirilmesi iin gereksinim duyulan para aralarnn devlet sektrne ve kollektif iktisadi sektre dzenli olarak akmasn salamaktadr. Tm halk iktisadndaki aralarn dnm hz, bir ok adan meta pazarlamasnn temposuna baldr. Sosyalist tketim sanayii, Sovyet ticareti zerinden, giderleri karlayan ve iletmelerin salt gelirleriyle devletin merkeziletirilmi salt gelirini oluturan para aralarn elde etmektedir. Sovyet ticareti zerinden przsz meta pazarlamas, tm halk iktisad iin belirlenen para aralarnn tm devlet fonlarna zamannda akmasnn gvencesini vermektedir. Kolhozlar ve kollektif kyller, meta retimlerinin satndan Kolhozlarn toplumsal iktisadnn pekimesine ve daha fazla gelimesine ve kollektif kyllerin kiisel gereksinimlerinin giderilmesine hizmet eden para gelirleri elde etmektedirler. Sovyet ticaretinin gelitirilmesi ve sabit plan fiyatlaryla satlan meta miktarnn bytlmesi, Sovyet parasnn istikrarnn pekitirilmesi asndan son derece nemli bir kouldur. Sosyalist retimin gelimesi ve halkn refah dzeyinin ykselmesiyle birlikte meta dolam genilemekte ve yaps iyiletirilmektedir; yksek kaliteli ve daha iyi trden metalarn pay artmakta ve tercih zenginlemektedir.
Perakende ticaret bilanosu, kapitalist lkelerde ayn dnemde yalnz artmamakla kalmayp hatta kinci Dnya Savandan ksa bir sre nce 1929 dzeyinin altna derken, SSCBde 1928-1940 arasnda (karlatrlabilinir fiyatlarla) 2.3 katna kt. ABDdeki meta dolam 1953de 1950nin dzeyinde sayarken ve ngilterede hatta geri giderken, SSCBdeki perakende ticaret bilanosu (karlatrlabilinir fiyatlarla) 1953de 1940 ylnn 1.8, 1950 ylnn 1.5 katna km bulunmaktayd. 1953 ylnda devlet ve kooperatif dkkanlarnda halka meta satm, 1940 ylna gre yle bir art gsterdi: et ve et rnleri 2.5 kat, balk ve balk rnleri iki kat, tereya 2.5 kat, bitkisel ve dier yalar yaklak 3 kat, eker 2.5 kattan fazla, tekstil rnleri iki kattan fazla ve ynller 2.5 kat, ipekli rnler 5 kat, ayakkab yaklak iki kat, saat 5 kat, diki makinesi 6 kat, bisiklet 9.6 kat ve radyo alclar 11 kat. 1953/54 yllarndaki Sovyet ticaretinin hzlandrlm gelimesiyle bant iinde, Beinci Be Yllk Plann meta dolamna ilikin grevleri drt yl iinde zlmektedir. Devlet ve kooperatif ticaretinin halka satt meta miktar, 1950 ile 1955 arasnda yaklak olarak iki katna kacaktr.

Sosyalizmden komnizme tedrici geiin temel grevleri, meta dolamnn olduunca geniletilmesini ve Sovyet ticaretinin gelitirilmesini talep etmektedir. Komnist Partisi ve Sovyet Hkmeti, hem kent ve hem de krdaki Sovyet ticaretinin yeni bir tayin edici canlanmasn salamak iin kapsaml nlemler aldlar. Meta dolam ve ticaret yatrmlar, nemli lde geniletilmektedir. Ticaretin maddi ve teknik temeli pekitirilmekte, depolarn ve sat yerlerinin ve ncelikle de uzmanlam sat yerleri a bytlmektedir. Ticaret grevlilerinin mesleki eitimi geniletilmektedir; ayn ekilde ticaretin rgtlenmesi ve planlanmasyla cret sistemi de iyiletirilmektedir. Btn bunlar, kent ve kr halkna kitle gereksinim mallar temin etmenin her ekilde iyiletirilmesi grevinin zmne katkda bulunmaktadr.

Sosyalizmde ticaretin ana biimleri

Sosyalizmde ticaret biimi bulunmaktadr: 1 Devlet ticareti, 2 kooperatif ticareti ve 3

137 kollektif iktisadi ticaret. SSCBnin hem byk ve hem de perakende ticaretinde tayin edici rol devlet ticareti oynamaktadr. lkenin Sovyet ticaretindeki meta ktlesinin arlkl blm, sosyalist devletin elinde younlam bulunmaktadr. Ticaret rgtleri, metalarn esas blmn devlet sanayiinden almaktadrlar. Bu metalar, kural olarak, toptan zerinden perakende ticarete ulamakta ve halka satlmaktadrlar. Tketim sanayiinin hammadde temininin ana kayna ve halka besin maddeleri temininin temeli, tarmsal rnlerin Kolhozlardan devlet tarafndan toparlanmas ve toptan almdr. Besin maddeleri ve tarmsal maddeler iin nemli bir kaynak da, Sovhozlarn retimde ve MTlerin almas iin denen ayn crette bulunmaktadr. 1953 ylnda lkenin tm perakende satnn yzde 64.2si devlet ticaretine dmekteydi. Devlet ticareti esas olarak kentlerdeki ve sanayi blgelerindeki halkn gereksinimlerini salamaktadr.
Kiisel gereksinim metalaryla devlet ticareti, SSCB ve Birlik Cumhuriyetlerinin ticaret bakanlklarnn ticaret a (sper marketler, sat yerleri, depolar vs.) tamaclk, kmr ocaklar, petrol ve metalurji sanayiinin ve dier sanayi dallarnn ii iae ynetimleri ve kendi iletmelerinin rnlerini pazarlayan baz bakanlklarn zet ticaret a zerinden yrtlmektedir.

Kooperatif ticareti, tketim ve meslek kooperatiflerinin ticaret iletmeleri tarafndan yrtlmektedir. Kooperatif rgtlerinin aralar, kooperatif yelerinin kooperatifsel mlkiyetidir. Kooperatifsel ticaret rgtleri, Sovyet Devletinden byk krediler almaktadrlar. 1953 ylnda kooperatifsel ticaret, toplam perakende ticaret bilanosunun yzde 25.4n kapsyordu. Kooperatifsel ticaret bilanosunun arlkl blm tketim kooperatifine ve geri kalan meslek kooperatiflerine dmektedir. Tketim kooperatifi, ncelikle kr nfusunu beslemekte ve kydeki en nemli ticaret organn oluturmaktadr. Bunun dnda kr nfusu, metalarn bir blmn kentte satn almaktadr. Tketim kooperatiflerine tarmsal rnlerin toparlanmasnda ve toptan alnmasnda nemli bir rol dmektedir. Bunlarn grevleri, tarmn btn dallarnn bymesine ve emekilerin maddi refah dzeylerinin ykselmesine katkda bulunmak amacyla Kolhozlar ve kollektif kyllere rnlerinin pazarlanmasnda her tarzda yardmc olmaktr. rnlerini halka satan kamuya ak lokantalarn ve yemekhanelerin, byk mutfaklarn, kantinlerin, restoranlarn, bfelerin vs. toplam sat da devlet ve kooperatifsel meta dolamna dahildir. Kamuya ak yemekhanelerin daha fazla geniletilmesi, halk iktisadnda byk emek zaman tasarrufuna yol amaktadr; bunlar evdeki daha az retken emein yerine daha retken toplumsallatrlm emei geirmekte ve bylelikle halkn genel yaam koullarnn nemli lde iyilemesine katkda bulunmaktadrlar. Lokantalarn ve yemekhanelerin artan gelimesiyle birlikte evde alan milyonlarca kadn, sosyalist retime ve toplumsal yaama katlmak zere zgr klnmaktadrlar. Kamuya ak yemekhaneler, besin maddelerinin daha rasyonel ve iktisadi olarak kullanlmas ve beslenmenin daha bilimsel, salkl temelde yaplmasn olanakl klmaktadrlar. Devlet ve kooperatif ticareti, sosyalist devlet tarafndan dorudan rgtlenen rgtl pazar oluturmaktadrlar. rgtl Pazar, SSCBnin meta dolamnda egemen, belirleyici konumu elinde bulundurmaktadr. SSCBnin meta dolamnda rgtl pazarn yansra, bir de kollektif iktisadi ticaret biimindeki rgtsz pazar bulunmaktadr. Kollektif iktisadi ticaret, Kolhozlarn ve kollektif kyllerin satc olarak ortaya ktklar Sovyet perakende ticaret biimidir; bunlar, tarmsal rnleri arz ve talebe gre pazarda oluan fiyatlarla halka satmaktadrlar. Kollektif kyller, Kolhozlarda altklar ibirimi temelinde elde ettikleri ya da kendi yan iletmelerinde rettikleri rnlerin belirli bir blmn pazarda satmaktadrlar. Kollektif iktisadi ticaret devlet tarafndan dorudan planlanmaktadr; devlet, Kolhozlara ve kollektif kyllere. rnlerinin kollektif iktisadi pazarda pazarlanmasna ilikin olarak bir plan hedefi vermemekte ve onlar tarafndan satlan tarmsal metalarn fiyatlarn saptamamaktadr. Ama kollektif iktisadi ticaret, devlet ve kooperatif ticaretinin ekonomik etkisi altnda bulunmaktadr. Devlet ve kooperatif ticaretindeki meta dolamnn genilemesi ve perakende ticaret fiyatlarnn dmesi, kollektif iktisadi pazarda da fiyat dzeyinin dmesine yol amaktadr. Kollektif iktisadi pazarda belli snrlar iinde bir pazar anarisinin etkisi kendisini

138 gstermektedir. Devletin dzenleyici ekonomik etkisinin azalmas durumunda, u veya bu kollektif pazarda speklatr unsurlar aktifleebilmektedir. Bunlar, tek tek metalarn pazarda geici olarak bulunmamasndan istifade etmekte ve pazar fiyatlarn artrmaktadrlar. Kolhozlarn rn toparlama ve toptan alm yoluyla devletin eline geen meta retiminin byd, Sovhozlardaki retimin gelitii, devlet ve kooperatif andaki besin maddeleri miktarnn artt lde devletin rgtsz pazar zerindeki etkisi de o lde artar. Kolhozlar ve kollektif kyller, tarmsal rnlerinin bir blmn tketim kooperatifleri zerinden komisyon temelinde satmaktadrlar. Kollektif iktisadi ticaret, tarmsal retimin tevik edilmesinin ve kentlerin ve sanayi yerleim blgelerine besin maddeleri temin etmenin nemli bir arac olup, halka sebze, patates, et, st rnleri vs. gibi rnlerin nemli bir blmn teslim etmektedir. 1953 ylnda, toplam perakende ticaret bilanosunun yzde l0.4 ve besin maddeleri ticaretinin yaklak yzde 20si kollektif iktisadi ticarete dyordu.

Devlet ve kooperatif ticaretinde fiyatlar ve dolam giderleri

retim ve meta dolam aamasnda genel halk mlkiyeti egemen olduu iin, sosyalist devlet halk iktisadnn btn dallarndaki fiyatlar planlayabilmektedir. SSCBde rgtl pazar fiyatlar, planl olarak saptanmaktadr: Kolhozlarn ve kollektif kyllerin devlete ve kooperatiflere sattklar meta retiminin rn toparlama ve toptan alm fiyatlar, sanayi ve ticaret rgtleri iin toptan fiyatlar, devlet ve kooperatif ticaretindeki perakende; yani halkn tketim mallar satn almak iin dedii nihai fiyatlar. Fiyatlar, (btn lke iin btnlkl) birlik fiyatlar ve (blgelere gre ayrlan) blge fiyatlar eklinde ayrlmaktadrlar. Baz metalar iin mevsim fiyatlar belirlenmektedir. Perakende ticaret fiyatlarnn sistemli olarak drlmesi, halk kitlelerinin refah dzeyinin ykseltilmesinin ana aralarndan birisidir. 1947den bu yana gerekletirilen yedi fiyat drm, kent ve krdaki emekilerin alm glerini ve gerek gelirlerini nemli lde ykseltti. Fiyat drm, talep zerine planl bir etkide bulunmann nemli bir etkenidir. Fiyat drlmesinde bir metann halkn tketimi asndan nemi gz nnde bulundurulmaktadr. Fiyat drm, belirli metalarn tketiminin geniletilmesine hizmet etmektedir. Perakende ticaret fiyatlarnn drlmesi, retim ve ticaret giderlerinin azaltlmasna ve devletin halka sat iin hazr bulundurduu meta miktarnn bytlmesine dayanmaktadr.
SSCBde 1947 ylnda 1000 ruble tutan meta miktarn, 1954 ylndadevlet perakende ticaret fiyatlarnn sistemli olarak drlmesi sayesinde433 rubleye satn almak mmkndr. 1954 ylnda SSCBde ekmek ve tereya iin perakende fiyatlar 1947 dzeyinin te ikisi, et iin yaklak te ikisi ve eker iin %56.5inden az tutuyordu. Ayn zaman dnemi iinde bu metalarn fiyatlar, ABB, ngiltere, Fransa ve dier kapitalist lkelerin ounluunda 1947 ylna gre nemli lde artt.

Metalar, toptan ticaret fiyatlaryla ticaret ana ulamaktadr. Ticaret rgtleri, bu metalar perakende ticaret fiyatlaryla halka satmaktadrlar. Perakende ve toptan ticaret fiyatlar arasndaki fark, ticaret paydr. Bunlardan ticaret rgtlerinin dolam giderleri giderilmekte ve bunlarn salt geliri olumaktadr. Yani ticaret rgtlerinin perakende ticaret fiyat, toptan ticaret fiyatyla ticaret paynn toplamna eittir. Ticaret pay, genel kura1 olarak perakende ticaret fiyatlarndan belirli bir yzde indirim ve baz durumlarda toptan fiyatlara bir ek olarak hesaplanmaktadr. Ticaret paylar devlet tarafndan planlanmaktadr; ticaret paynn drlmesi, ticaret rgtlerini almalarn iyiletirmeye ve dolam giderlerini azaltmaya ynelmektedir. Sovyet ticaretindeki dolam giderleri, ticaret iletmelerinin metalar tketiciye gtrmeleri srasnda ortaya kan ve parayla ifade edilen giderlerdir. Bunlar, devlet ve kooperatif ticaretinde devlet tarafndan planlanmaktadrlar. Dolam giderlerine unlar dahildir: (Bina ve envanter) amortismanlar, metalarn depolanmas, ayrtrlmas ve ambalaj ve tanma masraflar, ticaret personelinin cretlerinin denmesi.

139 Sovyet ticaretinde iki dolam masraf tr arasnda fark yaplmaktadr: birincisi dolam aamasndaki retim srecinin srdrlmesine (metalarn tanmas, depolanmas, paketlenmesi) bal olan masraflar; kapitalist ticaretten farkl olarak bu masraflar, esas olarak Sovyet ticareti tarafndan karlanmaktadr. kincisi, rnlerin meta biimine bal olan masraflar (alm ve satm ilemlerinin yrtlmesi, ticaret iletmelerinin muhasebe ve maliye giderleri vb.). Dolam giderlerinin bu her iki tr de eitli kaynaklardan karlanmaktadr. Dolam giderlerinin birinci tr, ticaret personelinin dolam aamasnda retim srecinin devam ettirilmesine ynelik olan emekleri tarafndan yerine konmaktadr. Bu emek, ticaret rgtlerinin elinde bulunan tama, depolama, paketleme ve dier retim ilevlerinin gvence altna alan meta deerini ykseltmektedir. rnn meta biimine bal olan dolam giderlerinin ikinci tr, retim dallarnda elde edilen salt gelir tarafndan karlanmaktadr. Sanayinin toptan ticaret fiyatlar, sanayinin salt gelirinin bir blmnn ticaret rgtlerine kalaca ekilde saptanmaktadr. Sosyalist plan iktisadnn stnlkleri sayesinde dolam giderleri dzeyi, yani dolam giderleriyle meta dolam arasndaki iliki, SSCBde, bu giderlerin srekli dmesiyle, kapitalist lkelerde olduundan ok daha azdr. Sovyet ticareti, kapitalist dolam giderlerinin ana blmn oluturan ve retim anarisi, bunalmlar, rekabet, speklasyon ve lsz derecede iirilmi reklama bal olan anormal retici olmayan giderlerden ardr. Sosyalist toplumda meta akmlarnn hareketi planldr ve retim, srekli olarak byyen i pazar tarafndan gvence altna alnmtr. Btn bunlar, dnm sresinin ve burjuva lkeleriyle karlatrldnda ara halkalarn saysnn gl bir ekilde azaltlabilmesinin nedenidir. Metalarn dnm hz, SSCBde, kapitalist lkelerle karlatrldnda 3 kat daha fazladr; bunun sonucu olarak da nemli lde ara tasarrufu salanmaktadr. Kendisi iin dev gereksiz meta mevcudunun birikiminin karakteristik olduu kapitalizmin tersine, sosyalizmde mevcutlar, meta dolamnn gerekliliklerine ve metalarn ticaret a iin ayn lde, kesintisiz teslim edilmesinin zorunluluuna uygun olarak, planl bir ekilde belirlenmektedir. Bunun sonucu, olarak gereksiz meta stokunun olumas engellenebilmektedir. Sovyet ticaretinin artan gelimesiyle birlikte, dolam giderleri giderek azalmaktadr.
Toptan ve perakende ticaretteki dolam giderleri, SSCBde kinci Dnya Savandan ksa bir zaman nce perakende ticaret bilanosunun yaklak yzde 10unu tutuyordu. Bunlar, 1953 ylnda, SSCBnin devlet ve kooperatif ticaretinde perakende ticaret bilanosunun %8ini tutmaktayd.

Sat kltrnn iyiletirilmesiyle paralellik iinde dolam giderlerinin drlmesi, toplumsal emek tasarrufunun nemli bir kaynadr. Bu, maddi retimi artrmak, meta dolamn geniletmek ve ticaret kltrn gelitirmek amacyla yedek ara ayrmay mmkn klmaktadr. Dolam giderlerinin drlmesi, ticaret ann almasnn iyiletirilmesi ve i glerinin daha yararl olarak kullanlabilmesi amacyla, Sovyet ticaretinde alma srecinin makineletirilmesi, emek retkenliinin artrlmas ve ticaret grevlileri arasnda sosyalist yarmann gelitirilmesi yoluyla salanmaktadr. Sovyet devleti, ticaret personelinin verim ykselmesini maddi olarak verim creti ve primler yoluyla tevik etmektedir. Dolam giderlerinin drlmesi, meta dolam planlamasnn daha ok iyiletirilmesini, halkn talebinin aratrlmasn, ticaret ana meta akmnn doru rgtlenmesini ve ticarete hazr paketlenmi metalarn satnn geniletilmesini talep etmektedir. Dolam giderlerinin drlmesinin nemli bir etkeni, ticaret ve rn toparlama sektrndeki kayplara kar mcadeledir; bu amala silo, elevatr ve soutma tesisleri ann geniletilmesi ve metalarn tanmasnn ve depolanmasnn rasyonelletirilmesi gerekmektedir. Dolam giderlerinin drlmesi asndan ayrca, meta yolunun daha ok ksaltlmas, ticaret ann ara halkalarnn saysnn azaltlmas ve tamacln daha rasyonel kullanlmas, tayin edici neme sahiptir. Dolam giderlerinin drlmesi, ticaret iletmelerinde, ticaret iletmelerinin daha verimli almasn, yani saptanan fiyatlara sk bir ekilde tutunarak bir salt gelir (kazan) elde edilmesini talep eden iktisadi muhasebenin pekitirilmesine ayrlmaz bir ekilde baldr. Sosyalist ticaret iletmelerinin salt geliri, kapitalist ticaret krndan temelden ayrlmaktadr. Bu, (emeklerinin dolam aamasndaki maddi retimin devamn tekil ettii lde) ticaret emekilerinin

140 smrden kurtarlm emei ve sosyalist retimin emekilerinin emei (ticaret paynn bir blm maddi retimden kaynaklanmaktadr) tarafndan yaratlmaktadr. Bu gelir, (devlet btesine deme yoluyla) tm devletsel amalar, ticaret ann geniletilmesi, ticaret rgtlerinin aralarnn bytlmesi ve Sovyet ticareti emekilerinin maddi ve kltrel durumlarnn iyiletirilmesi iin kullanlmaktadr.

D ticaret
Sosyalizmde d ticaret, toplumun byyen gereksinimlerinin daha tam giderilmesine hizmet etmektedir. O, retimin gelimesine ve halka tketim mal temin edilmesinin iyilemesine yardm eden ek bir yardmc kaynaktr. D ticaret, sosyalist devletin tekelindedir. SSCBde tm d ticaret operasyonlar zel bir devlet rgtnde, d ticaret bakanlnda younlamtr. Bunlar, sosyalist inaya baml olup, halk iktisadnn salam bir bileenini tekil eden ithalat-ihracat planlar temelinde yrtlmektedir. D ticaret tekeli, sosyalist iktisadn varlnn ve gelimesinin vazgeilmez bir kouludur. SSCBdeki d ticaret tekeline u anda iki ilev dmektedir. Birincisi, sosyalizmin lkesinin kapitalist dnyadan iktisadi bamszln gvence altna almakta ve halk iktisadn, i pazarn yabanc sermayenin szmasndan, iktisadi bunalmlarn ve kapitalist dnya pazarnn anarisinin ykc etkisinden korumaktadr. kincisi. SSCB ile halk demokrasisi lkeleri arasndaki iktisadi ortak almaya hizmet etmektedir; o, kendisinin yardmyla Sovyetler Birliinin bu lkeleri iktisadi gelimelerinde destekledii bir aygttr. D ticaret tekelinin bu ilevi, karlkl ticaret ilikileri rekabet mcadelesine deil, tersine kardee karlkl yardmlama ilkesine dayanan demokratik kamp lkelerinin dnya pazarnn olumasyla birlikte ortaya kt. D ticaret tekeli, SSCB iktisadnn emperyalist lkelerin ekonomik saldrsndan gvenilir bir korunmasn oluturmaktayd. O, sanayi iletmelerine nemli sayda ithal makine salayarak, SSCB halk iktisadnn sanayiletirilmesinde byk bir rol oynad. SSCBnin bir sanayi gc olmasndan sonra, d ticaretin yaps, esasl olarak deiti; devrim ncesi Rusyasnda tarmsal hammaddeler arlktayken, Sovyet ihracatnda sanayi metalar egemen konumu aldlar. SSCB, Drdnc ve Beinci Be Yllk Plan dneminde ar sanayi rnlerinin ihracatn daha ok geniletti. Sovyetler Birlii, d ticaretinde, tutarl bir ekilde, btn lkelerin ulusal egemenliklerine her iki ticaret ortann tam eitliine ve karlkl karlara sayg gsterilmesi ilkesini izlemektedir. Sovyet Devleti, her iki sistemin, sosyalist ve kapitalist sistemin barl bir ekilde yan yana yaamas olanandan hareketle, d ticaret ilikilerinin geniletilmesinde halklarn birbirine yaklamasnn, uluslararas gerilimlerin azalmas ve barn pekimesinin bir aracn grmektedir. SSCBde sosyalist retimin muazzam bymesinin ve demokratik kampn yeni bir dnya pazarnn olumas sonucu, Sovyetler Birliinin d ticaret bilanosu yldan yla srekli olarak bymektedir. SSCBnin demokratik kamp lkeleriyle d ticareti, hzla bymektedir. Bu, Sovyetler Birliinin toplam d ticaretinde ak egemen bir konum almaktadr. 1952 ylnda kapitalist lkelerle ticaret bilanosu SSCBnin tm d ticaret bilanosunun bete birini ve demokratik kamp lkeleriyle ticaret bete drdn tutuyordu.
SSCBnin kapitalist lkelerle gemi yllarda gerileme kaydeden meta dolam, halk demokrasisi lkeleriyle ticaretin gelitirilmesiyle dengelendi. Sovyetler Birlii, srekli olarak kapitalist lkelerle karlkl yarar temelinde nesnel iktisadi ilikilerin gelimesi rotas izlemektedir. SSCBnin kapitalist lkelerle meta ticaretinin gelimesinin nnde, ABDnin en saldrgan evrelerinin basks altnda yrtlen ayrmc politika engel olarak durmaktadr. ABD, SSCB ve halk demokrasisi lkeleriyle ticaret ilikilerinin koparlmas politikas izlemekte ve kendisine bal burjuva lkeleri de bu politikay izlemeye zorlamaktadr. Bu politika, bunu yrten devletin karlarn gl bir ekilde olumsuz etkiledii iin, karaya oturmaktadr. 1953/54 yllarnda bir dizi burjuva devlette Sovyetler Birlii ve halk demokrasisi lkeleriyle ticaret ilikilerini gelitirme eilimleri kaydedildi. SSCB, 1953 ylnda 51 devletle ticaret yrtt; burada 25 devletle ticaret, bir yllk ya da daha fazla yllk ticaret anlamalar temelinde gerekleti. SSCBnin d ticaret bilanosu, 1953 ylnda 23 milyar ruble ve (eit fiyatlarla lldnde) sava ncesi dnemin yaklak 4 katn tutuyordu. SSCBnin demokratik kamp lkeleriyle meta

141
dolamnn geniletilmesinin yansra, bir dizi Bat Avrupa, Yakn ve Orta Dou lkeleriyle ticaret bilanosu da nemli lde ykseltildi; burada ihracat ve ithalat metalarnn tr de daha fazla gelitirildi.

Ksa zet
1 Sosyalist toplumun ticareti, kapitalistlerin olmad bir ticarettir ve amac, emekilerin gereksinimlerinin mmkn olduunca iyi tatmin edilmesidir. Sovyet iktisad, planl olarak yrtlmekte ve byyen sosyalist retimi halkn artan tketimiyle, kenti krla ve halk iktisadnn eitli dallarn ve lkenin eitli blgelerini birletirmektedir. 2 SSCBde iki pazar bulunmaktadr: devlet ve kooperatif ticaret biiminde bir rgtl pazar ve kollektif iktisadi ticaretin dahil olduu rgtsz pazar. rgtl pazar, dorudan devlet tarafndan planlanmakta ve ticaret bilanosunda tayin edici rol oynamaktadr. rgtsz pazar dorudan planlanmamakta, tersine devlet tarafndan ekonomik olarak dzenlenmektedir. 3 Devlet ve kooperatif ticaretindeki meta fiyatlar, planl olarak saptanmaktadr. Kollektif iktisadi pazarlardaki fiyatlar, arz ve talebe gre olumakta ve devlet planlarnn dzenleyici etkisinin altnda bulunmaktadrlar. Sovyet devleti, iilerin, grevlilerin ve kyllerin alm gcnn srekli artmasn ve halkn tketiminin ykselmesini beraberinde getiren perakende ticaret fiyatlarnn sistemli bir drlmesi politikas gerekletirmektedir. 4 Sovyet ticareti iktisadi muhasebe ilkelerine dayanmakta ve kapitalizmde zel mlkiyet, rekabet ve retim anarisinin yol at muazzam retici olmayan giderlerden ar olduundan, kapitalist ticaretten tayin edici derecede tutumludur. 5 Sosyalizmde d ticaret devlet tekelindedir ve sosyalist iktisadn pekimesine ve daha da gelimesine hizmet etmektedir. SSCBnin d ticaret tekeli, sosyalist iktisad yabanc sermayenin szmasndan korumakta ve Sovyetler Birliinin demokratik kamp lkeleriyle iktisadi ortak almasna hizmet etmektedir.

142

Blm XXXVI SOSYALST TOPLUMDA ULUSAL GELR

Sosyalist toplumda toplumsal toplam retim ve ulusal gelir
Sosyalizmde toplumsal toplam retim, toplumda belli bir zaman dilimi sresi iinde, rnein bir yl iinde, retilen maddi varlklarnretim aralarnn ve tketim aralarnnbtndr. Toplumsal toplam rn, emekilerin maddi retim iindeki, yani sanayideki, tarmdaki ve retime hizmet ettii lde inaat ve tamaclk sektrndeki emei ve retim srecinin dolam aamasnda devamn tekil eden ileri (metalarn depolanmas, sata hazr hale getirilmesi, tanmas, paketlenmesi vs.) yaptklar lde ticaret personelinin emei tarafndan yaratlmaktadr. Bedensel olarak alan emekilerin dnda maddi varlklarn yaratlmasna maddi retim dallarnda kafasal olarak alan emekiler de (bilimciler, mhendisler vs.) katlmaktadrlar. retici olmayan dallar, toplumsal toplam rnn yaratlmasna katkda bulunmaktadrlar. retici olmayan alanda (devlet dairelerinde, halkn kltrel, sosyal ve tbbi bakm alannda) alan emekiler, maddi varlk yaratmamaktadrlar. Ama retici olmayan dallarn emekilerinin emei, sosyalist toplum iin, maddi retim iin gereklidir ve toplumsal yararl bir emektir. Sosyalist devlet, tm toplum iin hayati gereklilikte olan iktisadi rgtsel ve kltrel-eitsel bir alma yrtmektedir. Sosyalizmde bilim, tekniin gelimesinde ve retimin canlanmasnda gl bir rol oynamaktadr. retim iin vasfl uzmanlarn eitimine hizmet eden emek, byk bir neme sahiptir. Bilim, eitim ve sanat, emekilerin kltrel gereksinimlerini gidermektedirler. Sosyal ve tbbi hizmet, sosyalist toplum emekilerinin baaryla almalar iin koullar yaratrlar. Bylelikle sosyalist toplumda maddi retim emekileriyle retici olmayan alan emekileri arasnda karlkl bir faaliyet dei tokuu bulunmaktadr. Dier her toplum dzeni gibi sosyalist toplumun da temeli retimdir, yani sosyalist toplumun varl ve gelimesi iin maddi varlklarn kazanld alandr. Bundan tr, eitli retici olmayan dallardaki emein azaltlmas yoluyla maddi retimde alan emekilerin emeinin payn ykseltmek, byk iktisadi neme sahiptir. Devlet ynetim aygtndaki iirilmi personel mevcudu, Kolhozlardaki gereksiz idare personeli, yksek dolam giderleribtn bunlar, maddi retimden igc, ncelikle de kalifiye kadroyu almaktadrlar. Glerin bu ekilde retimden alnmas, ulusal gelirin bymesini kstekler ve halk iktisadna zarar verir. Maddi retimde alan emein paynn sistemli olarak artrlmas, ynetim aygtnn geni lde basitletirilmesi ve ucuzlatrlmas ve dolam giderlerinin azaltlmas, toplumsal zenginliin oaltlmasna ve komnist toplumun inas iin gerekli olan rn bolluunun yaratlmasna katkda bulunmaktadr. Lenin, Sovyet iktidarnn en nemli grevlerinden birisi olarak, aygtn kltlmesi, daha iyi rgtlenme, krtasiyecilik ve brokratizmin ortadan kaldrlmas ve retici olmayan giderlerin azaltlmas yoluyla Sovyet aygtnn sistemli olarak azaltlmas ve ucuzlatlmasn saptad.* retim srecinde toplumsal toplam retimin bir blm, tketilen retim aralarn yerine koymak iin kullanlmaktadr. Toplumsal toplam retimin bu kesimi, tketilen retim atalar tarafndan rne tanan l emek payn cisimletirmektedir. Toplumsal toplam rnden tketilen retim aralarm yerine koyan blm karldnda, toplumun ulusal gelirini oluturan toplumsal rn blm kalr. Sosyalizmin ulusal geliri, sosyalist retimin emekileri tarafndan yaratlan toplumsal toplam rnn sz konusu dnem iinde tketilen retim aralarnn yerine konmasndan sonra kalan ve yeni kullanlan emei cisimletiren kesimidir. Ayn biim olarak ulusal gelir, toplumun gereksinimlerinin; giderilmesine hizmet eden ve
*

V.. Lenin, Eserler, 4 Bask, C. XXXIII, s. 406, Rusa.

143 lkede retilmi tketim aralarnn toplam tutaryla kent ve krda sosyalist retimin geniletilmesi iin kullanlan retilmi retim aralar kesiminden olumaktadr. Ulusal gelir ayn zamanda para biiminde ortaya kmaktadr. Sosyalizmde meta retimi mevcut olduundan, btnl iinde ve hangi ayni biime sahip olurlarsa olsunlar btn bilekenleri iinde ulusal gelir, para birimleri halinde ifade edilen deerler yardmyla llmektedir. Bundan dolay yalnzca kiisel gereksinim metalarnn toplam ktlesi deil, ayn zamanda ulusal gelirin retim aralarndan oluan blm de para biiminde ifade edilmektedir.
Fiyatlar deitiinden, ulusal gelir yalnzca mevcut fiyatlarla deil, ayn zamanda karlatrlabilinir (deimez, sabit) fiyatlarla da hesaplanmaktadr; bunun iin belirli herhangi bir yln fiyatlar alnmaktadr. Ulusal gelirin karlatrlabilinir fiyatlarla ortaya karlmas, ulusal gelirin bir ka yllk boyutunun gerek deiimlerini saptamay olanakl klmaktadr.

Kapitalizmde ulusal gelir, smrye tabi tutulan emekilerin emei tarafndan yaratlmakta ve kapitalistlerin ve toprak sahiplerinin kullanm alanna gitmektedir; bunlar, ulusal gelirin en byk blmne emek yoluyla kazanlmam gelir olarak el koymakta ve ancak kk bir blm emekiler almaktadrlar. Sosyalizmde ulusal gelir, smrden kurtulmu emekilerin emei olarak yaratlmakta ve tmyle ve tamamyla emekilere aittir. Sosyalizm, allarak kazanlmam geliri dtalamaktadr. Sosyalist toplumun ulusal geliri, kendisi iin rn ve toplum iin rnden olumaktadr. Maddi retim iinde emekiler tarafndan yaratlan kendisi iin rn, yaplan ie gre datlmaktadr; bu, sosyalist retimde alan emekilerin ve onlarn ailelerinin kiisel gereksinimlerinin giderilmesine hizmet etmektedir. Emekiler tarafndan maddi retimde yaratlan toplum iin rn, retimin geniletilmesine, kltrn ve salk hizmetlerinin gelimesine, devlet ynetimi alanndaki giderlerin vs. karlanmasna hizmet eden sosyalist toplumun salt geliridir.

Sosyalizmde ulusal gelirin srekli bymesi

Sosyalist toplum, srekli ve hzl bir ulusal gelir bymesi kaydetmektedir. Bu ulusal gelir bymesi, sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gerekleriyle uyum iinde gelien sosyalist retimin kesintisiz kalknmasnn bir sonucudur. Sosyalist toplumda ulusal gelir, kapitalist toplumda olduundan birka misli daha hzla bymektedir.
Karlatrlabilinir fiyatlarla ifade edildiinde SSCBnin ulusal geliri, 1913 dzeyine gre, 1940 ylnda 6.1 kat, 1950 ylnda 10 kat ve 1953 ylnda 13 kat fazlayd. ABDnin ulusal geliri, karlatrlabilinir fiyatlarla lldnde, 1930-1953 arasnda 2.3 kat artt; buna kar SSCBde, keza karlatrlabilinir fiyatlarla ifade edildiinde, ayn dnem iinde, sava yllarnda faist igalciler tarafndan halk iktisadna verilen dev zararlarna ramen, 8 kattan fazla artt.

Sosyalizmde ulusal gelirin bymesi iki etkene dayanmaktadr: 1 toplumsal emek retkenliinin artmas ve 2 retimde alan emekilerin saysnn bymesi. Ulusal gelirin bymesi, sosyalist toplumda esas olarak emek retkenliinin artrlmas yoluyla salanmaktadr. rnein, Drdnc Be Yllk Plan dnemi srasndaki ulusal gelir bymesinden yzde 20 retimde alanlarn saysnn ykselmesine ve yzde 80 emek retkenliinin artrlmasna dmekteydi. Sosyalist retimdeki emekilerin emek retkenlii hzla artmaktadr; bunun nedenleri, (tarm da dahil) retimin btn dallarnda en modern tekniin kullanma sokulmas, emein ve retimin rgtlenmesinin iyiletirilmesi, iilerin, kollektif kyllerin ve aydnlarn mesleki kalifikasyonlarnn artmas, emekilerin refah dzeyinin srekli olarak artmas ve sosyalist yarmann gelitirilmesidir. Toplumsal emein verimliliinin artrlmas, maddi kaynaklarn ve i glerinin planl ve rasyonel olarak yerletirilmesini ve zellikle de retim aralar tasarrufunu talep etmektedir. retim aralar tasarrufu, toplumsal toplam rnn tketilen retim aralarnn yerine konmasna hizmet

144 eden blmn azaltmaktadr. Bylelikle toplumsal retimin dier blm, yani ulusal gelir bytlebilinmektedir. Ulusal gelirin nemli bir byme faktr, maddi retim dallarnda alan emekilerin saysnn bytlmesidir. Kapitalizmden farkl olarak ne saysz uzantsyla birlikte smrc snflar, ne isizlii ve ne de ar lde igcnn dolam aamasna ekilmesini vs. tanyan sosyalist toplumda, yetikin alabilir nfusun olduka daha byk blm, toplumsal toplam rnn yaratld maddi retim dallarnda almaktadr. Buna paralel olarak bilim, eitim, sanat ve salk alannda alan emekilerin says da bymektedir. Sosyalist toplumda maddi ve manevi kltrn tm kazanmlar halkn ortak maldr. Kapitalizmde ise bunlar smrclerin tekeli altnda bulunmaktadr.
SSCBde uzun zamandan beri artk isizlik yoktur, buna karn ABDde ise 1950-1952 yllarnda (tm yllk isizlik olarak hesaplandnda) alabilir nfusun %13 isizdi. alabilir olup da retici olmayan dallarda alan nfustan SSCBde yarsndan fazlas, buna karn ABDde ise retici olmayan dallarda alan kiilerin yalnzca yedide biri kltr ve salk alanlarnda almaktadr.

Sosyalizmde ulusal gelirin bymesi, buna iilerin, kyllerin ve aydnlarn gelirlerinin bir bymesi elik ettiinden, emekilerin refah dzeyinin artrlmasnn bir ltdr. Buna karn kapitalizmde ise ulusal gelirin bymesi, kapitalistler ve toprak sahipleri ulusal gelirin srekli artan bir blmne el koyduklarndan ve emekilerin ulusal gelirden pay srekli olarak kldnden, emekilerin refah dzeylerinin artmasnn bir gstergesi deildir. SSCBde ulusal gelir, karlatrlabilinir fiyatlarla lldnde, 1952 ylnda 1945 ylna gre 2.5 kat artt; ayn dnem iinde iilerin ve grevlilerin gerek geliri 2.2 kat ykseldi; ABDde ulusal gelir, keza karlatrlabilinir fiyatlarla lldnde, 1952 ylnda 1945in dzeyinin yzde 10 zerinde bulunuyordu; burada tekellerin krlar iki misline karken, iilerin ve memurlarn gerek creti dt.

Ulusal gelirin dalm

Sosyalist retimde yaratlan ulusal gelir datlmakta ve son tahlilde halkn tketimi ve sosyalist birikim iin kullanlmaktadr. Kapitalizmin tersine sosyalizmde Halk geliri smrc snflarn ve bunlarn saysz asalak taraftarlarnn karlar dorultusunda deil, ii ve kyllerin maddi durumlarnn sistematik olarak iyiletirilmesi ve kent ve krda sosyalist retimin geniletilmesi prensibi dorultusunda datlmaktadr.* Sosyalist toplumda ulusal gelirin dalm yle gereklemektedir: Ulusal gelir ilksel olarak yaratld dallarn eitli gelir biimleri olarak, yanihalk iktisadnn devlet sektr ve kollektifiktisadi sektrndemaddi retim aamasnda ortaya kmaktadr. Halk iktisadnn devlet sektrnde yaratlan ulusal gelir iki ana blme ayrlmaktadr. Bu gelirlerin emekiler tarafndan maddi retim iinde yaratlan kendisi iin rn tekil eden blm, devlet retim iletmelerinin iilerinin ve grevlilerinin i creti biimini almaktadr. Ulusal gelirin devlet retim sektrnde yaratlan dier blm, toplum iin rn ya da salt geliri oluturmaktadr. Devlet retim sektrnn salt geliri iki ana biimde ortaya kmaktadr: 1 devlet iletmelerinin salt geliri olarak (iletmelerin kazanc) ve 2 devletin merkeziletirilmi salt geliri olarak (szde ilem vergisi, kazan demeleri, sosyal sigorta amal dentiler vs.). Kolhozlarn toplumsal iktisadnda yaratlan ulusal gelir, Kolhozlarn mlkiyetidir ve keza iki ana blmden olumaktadr; birinci blm kendisi iin rndr ve dieri, toplum iin rndr. Kollektif kyllerin emei tarafndan Kolhozlarn kollektif iktisatlarnda yaratlan kendisi iin rn, kollektif kyller arasnda ibirimlerine gre datlan ayn ve para gelir biimini almaktadr.
*

J.V. Stalin, Merkez Komitesinin SBKP(B) XVI. Kongresine Sunduu Siyasi Faaliyet Raporu; bkz. J.V. Stalin, Eserler, C.12, s. 281, Almanca. [Trke Bask; Eserler, C.12, s. 274, nter Yaynlar.]

145 Kollektif kyller, bunun dnda yan iktisatlardaki almalarndan ayn ve para gelirleri elde etmektedirler. Kolhozda yaratlan toplum iin rn, kollektif iktisadn salt geliridir. Bu salt gelirin bir blm, kollektif retimin gelimesi, tm kollektif iktisadn gereksinimlerinin ve kollektif kyllerin maddi ve kltrel gereksinimlerinin giderilmesi iin kullanlmaktadr. Kollektif iktisadi sektrde yaratlan salt gelirin dier blm, fiyat mekanizmas zerinden ve gelir vergisi araclyla devletin merkeziletirilmi salt gelirine dnmektedir. Kolhozlar, bu ekilde devletin kent ve krdaki retimin geniletilmesi, kltrn gelimesi, lke sanayiinin pekitirilmesi vs. amacyla tm halk iin belirlenen devlet giderlerine katkda bulunmaktadr. Sonu olarak, devletin merkeziletirilmi salt gelirinin iinde yalnzca ii snf tarafndan deil, ayn zamanda kollektif kyller tarafndan harcanan toplum iin emein bir blm de bulunmaktadr. Mesleki retim artellerinin emekilerinin emei tarafndan yaratlan kendisi iin rn, onlarn i cretleri biimini ve toplum iin rn, kooperatifsel meslek iletmelerinin salt geliri biimini almaktadr. Bu gelirin bir blm, retimin geniletilmesi ve meslek artelinin yelerinin gereksinimlerinin giderilmesi iin kullanlmaktadr. Dier blm ise, ilem ve gelir vergisi araclyla devletin merkeziletirilmi salt gelirine dnmektedir. Sosyalist toplumda bu ekilde dorudan maddi retim aamasnda elde edilen eitli gelir biimleri olumaktadr. Ulusal gelirin retim emekileri tarafndan yaratlan kendisi iin rn biimini oluturan bir kesimi, yaplan ie gre datlmakta ve retimde alan iilerin ve grevlilerin cretinin, kollektif kyllerin kiisel gelirlerinin ve meslek kooperatiflerinin emekilerinin cretlerinin eitli biimleri halinde ortaya kmaktadr. Ulusal gelirin emekiler tarafndan retimde yaratlan toplum iin rn ya da toplumun salt gelirini oluturan dier blm, aadaki biimleri almaktadr: Devlet iletmelerinin salt geliri, Kolhozlarn ve kooperatif iletmelerinin salt geliri ve devletin merkeziletirilmi salt geliri. Burada, daha nce de belirtildii gibi, iletmelerin salt gelirinin bir blm ulusal gelirin datlmas srasnda devletin merkeziletirilmi salt gelirine dnmektedir. Ulusal gelir dalmnn daha sonraki dalm iinde, bunun bir blm retici olmayan dallarn ve burada alan emekilerin geliri durumuna gelmektedir. Sosyalist toplumda devlet, rnein eitim ve salk, devlet aygtnn giderleri, lke savunmasnn glendirilmesi vs. iin olmak zere bir dizi toplumsal gereksinimi karlamak amacyla nemli aralar harcamaktadr. Sosyalist toplum, her yl birikme yapmakszn ve toplumsal retimi geniletmeksizin, kendisini gelitiremez. Halkn artan gereksinimlerini baka trl tatmin de edemez. Buradan ulusal gelirin byk bir blmnn yukardaki amalarla kullanlacak para aralar fonu biiminde devletin elinde younlamas eklinde ekonomik bir zorunluluk ortaya kmaktadr. Bu fon, hemen hemen tmyle devletin merkeziletirilmi salt gelirlerinden oluturulmaktadr. Bu fonun yalnzca ok nemsiz bir blm halkn aralarndan (vergiler ve hisse senetleri) kaynaklanmaktadr. Devlet btesi, devlet iin aralarn hizmete sunulmas ve bunlarn eitli toplumsal amalar iin kullanlmasnda barol oynamaktadr. Toplumun salt gelirinin devlet tarafndan sosyal ve kltrel amalar ve ynetim iin harcanan blm, bilim, eitim ve salk alannda alan emekilerin creti ve devlet aygt alanlaryla ordu mensuplarnn creti olarak ortaya kmaktadr. Kent ve kr nfusunun kltrel ve sosyal gereksinimlerinin (halk eitimi, salk korumas) karlanmas, byk lde parasz olarak, devlet tarafndan salanmaktadr. Kltr kurumlarnn ve hizmet iletmelerinin bir blm, giderlerini halkn yaplan hizmetler karlnda dedii cretlerden karlamaktadr. Devlet, halka emeklilik maa, ek yardmlar ve burslar demekte ve eitli indirimler, cretli izin vs. salanmaktadr. Bylelikle iilerin ve grevlilerin gerek cretleri ve kyllerin gerek geliri ykselmektedir. Sosyalist toplumun tm ulusal geliri, son tahlilde tketim fonu ve birikim olarak ayrmaktadr. Tketim fonu, ulusal gelirin iilerin, kyllerin, aydnlarn artan maddi ve kltrel gereksinimlerinin giderilmesine hizmet eden blmdr. Tketim fonu, esas olarak, retim emekilerinin kendisi iin emek yoluyla yarattklar rnden olumaktadr. Bunun dnda tketim fonunun nemli bir blm, devlet tarafndan, Kolhozlar ve kooperatif birlikleri tarafndan sosyal ve kltrel gereksinimler iin harcanan toplum iin rnden olumaktadr. Tketim fonunun

146 oalmas, emekilerin gelirinin bymesinin temelidir. Sosyalizmde iilerin, kyllerin ve aydnlarn gelirlerinin hzl, srekli bymesi aadaki nedenlerle aklanabilir: 1 retimin kesintisiz olarak genilemesi, sayca byyen nfustan her yl daha fazla emekiyi retime ekme olana salar ki, buna da emekilerin toplam gelirinin bymesi denk dmektedir; 2 iilerin ve grevlilerin ortalama creti ve kollektif kyllerin ortalama geliri, yldan yla artmaktadr; 3 devlet btesinden kltr, halk eitimi ve salk sektr iin denen dentiler bymektedir; 4 emekilerin sosyal sigorta, sosyal bakm vs. iin elde ettikleri aralar oalmaktadr. Burada emekilerin gerek gelirleri, devlet tketim mallar fiyatlarn sistemli olarak: drdnden, nominal gelirinden daha hzl gelimektedir. Emekilerin maddi ve kltrel yaam standartlarnn srekli ykselmesi, retimin hzl ve kesintisiz bymesinden kaynaklanmaktadr. retimin bylesi bir bymesini gvence altna almak iin, ulusal gelirin bir blmnn birikim fonuna aktarlmas gerekmektedir. Birikim fonu, sosyalist toplumun ulusal gelirinin kent ve krdaki sosyalist retimin geniletilmesine ve mkemmellemesine, kltrel ve sosyal amalar fonunun, konut fonunun bymesine ve yedeklerin olumasna hizmet eden blmdr. Birikim fonu, sosyalist retimin en gelimi teknik temelinde bymesi ve mkemmelletirilmesinin ve halkn refah dzeyinin daha da ykselmesinin maddi n koullarn oluturmaktadr. SSCB emekileri, kiisel maddi ve kltrel gereksinimlerinin karlanmas iin, hem kendisi iin rnden ve hem de toplum iin rnden ulusal gelirin yaklak drtte n almaktadrlar. Geriye kalan kesim, kent ve krdaki sosyalist birikime aktarlmaktadr.

Ksa zet
1 Sosyalist toplumun ulusal geliri, toplumsal toplam retimin iinde retimde alan iilerin, kyllerin ve aydnlarn yeni kullanlm emeinin cisimletii blmdr. Kapitalizmden farkl olarak sosyalizmde tm ulusal gelir emekilere aittir. 2 Sosyalizmde ulusal gelir, sosyalizm kapitalizme zg olan retim anarisi, israf ve iktisadi bunalmlardan ar olduundan ve maddi aralarn ve i glerinin planl ve rasyonel kullanmn gvence ettiinden, kapitalizmde olduundan daha hzl bymektedir. Ulusal gelir bymesi, birincisi toplumsal emein retkenliinin artrlmas ve ikincisi, maddi retimde alan emekilerin saysnn bytlmesi yoluyla salanmaktadr. 3 Ulusal gelirin dalm, sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gereklilikleriyle uyum iinde gereklemekte ve ii snfnn, kylln ve aydnlarn gelirlerinin hzla bymesine yol amaktadr. Emekilerin gelirlerinin nemli byme faktrlerinden birisi, devletin, Kolhozlarn, kooperatif birliklerinin ve toplumsal rgtlerin halkn kltrel ve sosyal gereksinimleri iin yaptklar giderleridir. Sosyalizmde ulusal gelirin bymesi, emekilerin refah dzeyinin ykselmesinin en nemli gstergesidir. 4 Sosyalist toplumun ulusal geliri, halkn srekli olarak artan maddi ve kltrel gereksinimlerinin giderilmesine hizmet eden tketim fonu ve sosyalist retimin en gelimi teknik temelinde hzla bymesinin ve mkemmellemesinin maddi koullarn yaratan birikim fonu olmak zere ayrmaktadr.

147

Blm XXXVII SOSYALZMDE DEVLET BTES, KRED VE PARA DOLAIMI

Sosyalizmin maliye sistemi
Sosyalizmde meta retimi ve meta dolam mevcut olduundan, sosyalist iletmelerin retimini yalnzca ayn biimde deil, ayn zamanda para biiminde (deer biiminde) de ifade etmek gerekmektedir. Hem devlet ve hem de kooperatifsel-kollektif iktisad olmak zere sosyalist iletmeler, rnleri iin, giderlerini (amortismanlar, hammadde, yakt maddeleri ve yardmc maddeler alm, i cretinin denmesi vs.) karlamak ve retimlerini geniletmek amacyla rnleri iin bir para geliri elde etmektedirler. Bylelikle sosyalist iletmelerde belirli para fonlar olumakta ve harcanmaktadr. Bu, sosyalist iletmelerin iktisadi faaliyetinin mali ynn oluturmaktadr. letmelerin para aralarnn bir blm, toplumun gereksinimlerinin karlanmas, halk iktisadnn ve kltrn gelimesi iin merkezi olarak datlan tm devlet fonuna gitmektedir. letmelerin geici olarak serbest olan para aralar; kredi organlar tarafndan seferber edilmekte ve merkezi olarak kullanlmaktadrlar. Btn bunlardan sosyalizmde yaygn bir maliye sisteminin var olduu sonucu kmaktadr. Sosyalizmin maliye sistemi, sosyalist iktisattaki para fonlarnn planl oluturulmas ve datlmas sistemidir. Bu, devlet btesini, kredi sektrn, devlet sosyal sigortasn, devlet mal ve can sigortas ve devlet iletmelerinin, Kolhozlarn ve meslek kooperatiflerinin maliye iktisadn kapsamaktadr. Maliye sisteminin maddi temeli, sosyalist retimdir. Maliye sistemi, sanayi ve tarmsal retimin bymesi ve meta dolamnn gelitirilmesine dayanmaktadr. Maliye sisteminin yardmyla para biimindeki toplumsal toplam retim, sosyalist retimin sektrlerine, dallara ve iletmelere, bir btn olarak topluma ve onun yelerine datlmaktadr. Burada maliye sistemi, sosyalist iktisadn kaynaklarnn retimin kesintisiz bymesinin, halkn maddi ve kltrel yaam standardnn srekli ykselmesinin yararna mmkn olduunca rasyonel olarak kullanlmas iin aba gstermek zorundadr. Sosyalist devlet, maliye sisteminin yardmyla iletmelerin ve iktisat dallarnn tm iktisadi faaliyetleri zerinde rublenin denetimini gerekletirmektedir. Maliye sistemi, halk iktisadnda tutumluluk rejiminin, iktisadi muhasebenin ve maliye disiplinin pekimesine katkda bulunmaktadr.

Sosyalist devletin btesi

Sosyalizmin maliye sisteminde devlet btesi nder konumu almaktadr. Sosyalizmde devlet btesi, tm toplumun byyen gereksinimlerinin tatmin edilmesi amacyla, merkezi para fonunun planl oluturulmasnn ve kullanlmasnn ana biimidir. Devlet btesinin gelirler hanesi, devletin merkezilemi tasarruf hakkna giren para aralarndan olumaktadr; gider hanesi, bu aralarn toplumun gereksinimleri iin kullanlmasn ngrmektedir. Ulusal gelirin nemli bir blm, devlet btesi zerinden datlmaktadr. Devlet btesi, iktisat plann yanstan ana maliye plann oluturmaktadr. Sosyalist devlet, bte yardmyla halk iktisadnn para aralarn seferber etmekte ve bunlar plan grevleri ve bunlarn yerine getirilmesinin akna uygun olarak, dallara ve iletmelere dayanmaktadr. Devlet btesi, tm sosyalist iktisadn gelimesine dayanmaktadr. O, mali iktisada, devlet iletmelerinin gelirleri ve giderlerine ayrlmaz bir ekilde bal bulunmaktadr. Toplumun bu iletmelerde yaratlan salt gelirinin arlkl blm, devlet btesine girmektedir. Halk iktisadnn

148 btn dallarndaki yatrm faaliyetleri ve devlet iletmelerinin yatrm ve dolam fonlarnn bymesi, nemli lde devlet btesinin aralarndan finanse edilmektedir. Devlet btesiyle Kolhozlar arasndaki karlkl ilikiler, byk neme sahiptir. Kolhozlarn salt gelirlerinin nemli bir blm, devlet btesine gitmekte ve tm halkn gereksinimleri iin kullanlmaktadr. Devlet, devlet btesi zerinden kollektif iktisadi sektre retimin gelimesinde yardmda bulunmakta, kollektif kyllere hizmet eden okullarn, hastanelerin ve dier toplumsal ve kltrel kurumlarn bakmn stlenmektedir. SSCBnin devlet btesinin gelir hanesi, arlkl olarak toplumun salt gelirinden, yani devletin merkeziletirilmi salt gelirini tekil eden blmden olumaktadr. 1953 ylnda tm bte gelirlerinin yzde 85i toplumun salt gelirinden girdilere (sosyalist iktisattan gelen girdilere) dmektedir. Devletin merkeziletirilmi salt geliri, szde ilem vergisi, devlet iletmelerinin salt gelirinden demeler (kazan demeleri), sosyal sigorta amal vergiler, Kolhozlarn ve dier kooperatifsel iletmelerin gelir vergileri, vs. biiminde devlet btesine girmektedir. SSCB devlet btesinin gelirlerinin arlkl blm ilk iki tr girdilere dmektedir. Devlet btesinin dier bir gelir kayna, vergi ve hisse senetleri biiminde devlet btesine ulaan halkn aralardr. Halkn vergileri, toplum yelerinin gelirlerinin bir blmn devlet btesine zorunlu vermelerinin bir biimidir. Kapitalizmden farkl olarak, sosyalist toplumda halkn vergileri emekilerin gelirlerinin yalnzca ok kk bir blmn oluturmakta ve tm halkn gereksinimleri iin kullanlmaktadrlar. 1953 ylnda halkn vergi demeleri, SSCB btesinin btn gelirlerinin yalnzca yzde 8.5ini tutuyordu. Halkn devlet btesinden elde ettii her trden hizmetlerin ve yan yardmlarn tutar, onlarn tm vergi demelerinin bir ka kat tutmaktadr. rnein, SSCB emekileri, 1953 ylnda devlet btesinden vergi, harlar biiminde ve hisse senedi istikrazlar yoluyla bteye aktardklar tutarn katn elde ettiler.
SSCBde emekilerin bir blm vergi demesinden tmyle serbest tutulmutur; vergi tarifeleri, verginin miktarna gre kademeletirilmitir. 1954 ylnda, bte gelirlerinin %1inden az, kyllerin tarm vergisine dmektedir; kr halknn vergi demeleri, 1954 ylnda 1952ye gre %60dan fazla azaltlmtr.

Devlet hisse senetleri, sosyalist toplumda devletin tm toplumun gereksinimlerini karlamak zere, bu aralar belirli bir srenin gemesinden sonra geri deme kouluyla halkn aralarn kullanma ektii bir biimdir. Emekiler, hisse senedi istikraz yoluyla kiisel gelirlerinin bir blmn geici kullanm iin gnll olarak devlete brakmaktadrlar. Hisse senetleri, ayn zamanda emekilerin, tasarruflarnn bir biimi olup, halka hisse senedi ekilii kazanlar ve faizler biiminde gelir salamaktadrlar. SSCB devlet btesinde 1954 ylnda btn gelirlerin yzde 3 bu girdilere dyordu. Devlet btesinin gider hanesi, devlet tarafndan finanse edilmeyi, yani aadaki amala kullanlan ve geri denmeyecek olan para aralar demesini oluturmaktadr: 1 halk iktisadnn gelimesi, 2 sosyal ve kltrel nlemler, 3 devletin savunma yeteneinin gvence altna alnmas ve 4 devlet ynetimi organlarnn bakm. SSCB devlet btesinin aralarnn en byk blm, halk iktisadnn finanse edilmesi ve sosyal ve kltrel nlemler iin harcanmaktadr. Sava sonras yllarda SSCB devlet btesinin btn giderlerinin te ikisi, bu amalarla kullanld. Devlet btesi zerinde finansman, Sovyet iktisadnn en gl gelime etkenlerinden birisidir. Devlet btesinden halk iktisad iin yaplan harcamalar, 1946-1953 yllar arasnda 1248 milyar ruble tutuyordu. Devlet btesi aralar, ar sanayinin gelitirilmesi, tketim mallar retiminin geniletilmesi ve tarmn kalknmas amacyla kullanlmaktadr. Sosyalist devlet, iktisadn btn dalarndaki yatrmlar iin her yl dev devlet btesi aralar harcamaktadr. Yeni iletmeler, fabrikalar, maden ocaklar, santraller, Sovhozlar, MTler, demiryollar, yerel iletmeler, konut, hastane, sanatoryum vs. inas iin SSCB devlet btesinden geni kapsaml yatrmlar finanse edilmektedir. Bu iletmelere bu amala kendi salt gelirlerinden braklanlar para miktarna ek olarak, bte aralarnn bir blm mevcut iletmelerin dolam aralarnn artrlmas iin kullanlmaktadr. Bunun dnda halk iktisadnn planl olarak yrtlmesi ve lke savunmas iin gerekli olan devlet malzeme yedekleri, bte aralarndan yaratlmaktadr.

149 Bte aralarnn nemli bir blm, sosyal ve kltrel amalar iin kullanlmaktadr; bu, halkn maddi ve kltrel yaam dzeyinin ykseltilmesine nemli bir katkda bulunmaktadr. Bte, bu amala bilimin gelimesi, eitim, salk alan, spor, emekli aylklar, yan yardmlar vs. iin ara ayrmaktadr.
Sovyet Devleti, yalnzca sava sonras be yl iinde (1946-1950) 524.5 milyar ruble ve Beinci Be Yllk Plann ilk ylnda 371 milyar ruble tutarnda bte aracn sosyal ve kltrel nlemler iin harcad.

Sosyalist toplumda bte aralarnn bir blm, iktisadi ve kltrel ina alannda ok ynl bir faaliyet gsteren devlet aygtnn bakm masraflar iin harcanmaktadr. retimin geniletilmesi ve halkn byyen gereksinimlerinin giderilmesinin karlar dorultusunda tutumluluk rejiminin srdrlmesi, ynetim aygtnn en geni lde ucuzlatrlmasn gerektirmektedir. Sosyalist devlet, bundan hareket ederek, tutarl bir ekilde ynetim aygtnn rasyonelletirilmesi ve bunun bakm masraflarnn drlmesi izgisi izlemektedir.
Devlet ynetim organlarnn bakm masraflar, SSCBde 1932 ylnda btn bte aralarnn %4.2, 1940 ylnda %1.9 ve 1953 ylnda %2.8ini tutmaktayd. Bte aralarnn bir blm, lke savunmasnn pekitirilmesine hizmet etmektedir. Tutarl bir bar politikas izleyen Sovyetler Birliinde silahl kuvvetler iin yaplan harcamalar, btenin yalnzca grecel kk bir blmn oluturmaktadrlar. ABDde sava amacyla yaplan giderler 1953/54 yllarnda tm btenin %70inden fazlasn tutarken, SSCBde 1954 btesinden tm bte harcamalarnn yalnzca %17.8i savunma amacna ayrlmtr.

Bte plannn yerine getirilmesi, retim verimine, metalarn realize edilmesine, retim ve dolam masraflarnn drlmesine ve birikimlerin bymesine, yani halk iktisadnda iletme ii yedeklerden nasl yararlanldna ve iktisadi muhasebenin nasl kullanldna dorudan baldr. Maliye organlarnn grevi, bte plannn yerine getirilmesi srecinde, halk iktisadnda iktisadi planlarn yerine getirilmesini, tutumluluk rejiminin srdrlmesini ve mali disiplinin korunmasn ruble araclyla denetlemektir. Bu denetleme, hem bte giderlerinin saptanmasnda ve hem de bteye kar ykmllklerin yerine getirilmesini gzetlemede gereklemektedir. Maliye organlar, iletmelerin ve rgtlerin iktisadi faaliyetlerini tahlil etmekte, onlarn eksikliklerini ortaya karmakta, devlet aralarnn saknlmasnn gvence altna alnp alnmadn ve bunlarn doru kullanlp kullanlmadn, iletmelerin muhasebesinin ve mali raporlarnn ne durumda olduunu gzden geirirler ve aralarn hesapsz harcanmasna kar harekete geerler. Burada, iktisat organlarna ara verilmesi, sk sk onlarn almasnn niteliine bal tutulmaktadr.
SSCB btesi unlar kapsamaktadr: 1 Birlik btesi ve 2birlik Cumhuriyetlerinin bteleri; sonuncular da a) cumhuriyet btesi ve b) yerel btelerden olumaktadr. Bte aralarnn ana ktlesini iinde younlatran Birlik btesi, tm bte sistemleri iinde nder konumda bulunmaktadr. Bylesi bir bte inas, demokratik merkeziyetiliin ve sosyalist ok uluslu devletlerde doru ulusal politika ilkelerinin gerekletirilmesini olanakl klmaktadr. SSCB devlet btesi, bir yl iin hazrlanmakta ve SSCB Yksek Sovyetleri tarafndan yasa haline getirilmektedir. Birlik cumhuriyetlerinin btesi, bu cumhuriyetlerin yksek Sovyetleri tarafndan onaylanmaktadr.

Bylelikle sosyalizmde devlet btesinin z temelden deimitir. Kapitalist devletlerin btesi, emeki kitlelerin ek olarak smrlmesinin ve tekellerin zenginlemesinin aygtlardr; bu, iktisadn askeriletirilmesi, hzlandrlm silahlanma ve burjuvazinin asalak devlet aygtnn bakm iin kullanlmaktadr. Sosyalizmin ekonomik temel yasasyla uyum iinde sosyalist devletin btesi, tm toplumun attan maddi ve kltrel gereksinimlerinin giderilmesi grevine sahiptir ve bylelikle bar iktisadnn kalknmas ve retici glerin bymesi asndan gl bir etken haline gelmektedir. Smrclerin halkn emeinin smrlmesi yoluyla elde ettii gelirler, imdi emekilerin ellerinde kalmakta ve bunlarn bir blm retimin geniletilmesi ve yeni emeki gruplarnn retim srecine ekilmesi iin ve bir blm iilerin ve kyllerin gelirinin dorudan artrlmas iin kullanlmaktadr.*
*

J. Stalin, XVII. Parti Kongresine Sunulan SBKP(B) MK Faaliyet Raporu; bkz. J. Stalin, Leninizmin Sorunlar, Berlin 1954, s. 625.

150 Sosyalist toplumda devlet btesi, halk iktisadnn srekli kalknmas temelinde sistemli bir ekilde bymektedir. Sosyalizmde ulusal gelirin hzl, kesintisiz bymesiyle birlikte, ulusal gelirin devlet btesine akan blm de artmaktadr. rnein, SSCB devlet btesinin gelirleri, 1954 ylnda sava ncesi 1940 ylna gre kattan fazla artt. SSCB devlet btesi, kendisini salamll ve istikraryla karakterize etmektedir. Kapitalist lkelerin devlet bteleri, genelde bir ak gstermektedirler. SSCB devlet btesi, yalnz dengeli olmakla kalmayp, ayn zamanda dzenli olarak nemli bir gelir fazlasyla kapanmaktadr. Para aralarnn merkezi datm, belirli lde devlet sosyal sigortas ve devlet mal ve can sigortas zerinden gereklemektedir. Devlet sosyal sigortas, iilerin, grevlilerin ve onlarn aile yelerinin geici ya da srekli alamamazlk durumunda maddi olarak gvence altna alnmalarnn bir biimidir. Bu, parasz salk yardmn ve dinlenme yurtlarnn, sanatoryumlarn, hastanelerin vs. bakmn kapsamaktadr. SSCBde iilerin ve grevlilerin sosyal sigortas, devletten ya da bal bulunduklar kooperatiflerden gerekli aralar elde eden sendika organlarnn elindedir. Sosyal sigorta aralar, iletmelerin, rgtlerin ve kurumlarn iilerin ve grevlilerin toplam cret tutarnn belli bir yzdesine dentileri (sosyal vergiler) biimine sahip olan toplumun salt gelirinden karlanmaktadr. Devlet sosyal sigorta aralar, hem gelirler ye hem de giderler asndan devlet btesine ekilmekte ve sendikalar tarafndan harcanmaktadrlar. Sosyal sigorta amal giderler, kesintisiz olarak ve hzla artmaktadr. Bu giderler, 1953 ylnda 1940 dzeyine gre 2.6 kat bir art gsterdi. Devlet can ve mal sigortas yardmyla, doa felaketleri ve kaza durumunda Sovyet vatandalarnn, iletmelerinin ve rgtlerinin karlat kayplar yerine konmakta ya da nlenmektedir. Can ve mal sigortas, SSCBde devlet tekelinde olup, sigorta organlarnn elindedir ve esas olarak halk, Kolhozlar ve kooperatif iletmelerini kapsamaktadr. Sigorta fonlarnn aralar, esas olarak halkn, iletmelerin ve rgtlerin sigorta deneklerinden salanmaktadr.

Sosyalizmde kredi
Kredi, sosyalist toplumun gerekli iktisadi aygtlarndan birisidir. Kredinin varl, bir yandan halk iktisadnda geici serbest para aralarnn olumasna ve dier taraftan sosyalist iletmelerin yedek aralara olan geici gereksinimine baldr. Btn nedeni ncelikle, sosyalist iletmelerin aralarnn dolam iinde rnlerin satndan gelen para gelirlerinin girdisiyle retim amal para harcamalarnn zamansal olarak akmamasdr. letmelerin aralarnn bir blm, srekli olarak para biimindedir, ancak bu, belli zaman aralklaryla harcanmaktadr. rnlerin satlmasyla birlikte, mevcutlar dzenli olarak yenilenen ham ve yakt maddelerinin satn alnmas iin ngrlen para aralar birikmektedir. Ayn ekilde cret fonu da dzenli olarak rnlerin satna gre birikmektedir; ancak cretler kural olarak ayda iki kez denmektedir. Amortisman fonu, dzenli olarak para biiminde birikmektedir; ama belirli zaman aralklaryla yeni makinelerin, donanmlarn alnmas, binalarn kurulmas ya da onarlmas iin para harcanmaktadr. letmenin salt geliri, yeterli bir miktar biriktikten sonra, yatrm amalaryla kullanlmaktadr. Bylelikle devlet iletmeleri, geici serbest para aralarna sahip olmaktadr. Kolhozlar da, ister para gelirlerinden blnmez fonlara aktarlan ve ancak gelecekte harcanacak olan miktarlar biiminde, isterse de henz kollektif kyllere datlmam olan para gelirleri vs. biiminde olsun, bylesi aralara sahiptirler. Btenin yrtlmesi srecinde, gelir fazlas, bte kurumlarnn cari hesaplarnda en yksek miktar ve bte zel aralar olarak geici serbest aralar ortaya kmaktadr. Gelirlerinin bymesiyle birlikte, emekilerin ellerinde de giderek daha byk serbest para aralar olumaktadr. Ayn zamanda sosyalist iletmelerde ve iktisat organlarnda da, periyodik olarak, rnein mevsime bal giderler, hammadde alm vs. iin, geici para aralar gereksinimi ortaya kmaktadr. Bylelikle kredinin iktisadi gereklilii olumaktadr.

151 Sosyalizmde kredi, geici serbest para aralarnn seferber edilmesi ve geri denmesi kouluyla iktisadi gereksinimlerin giderilmesi iin planl bir ekilde kullanlmas konusunda devlete hizmet eder. Kapitalizmin tersine, sosyalist iktisatta bor sermayesi bulunmamaktadr; kredi sistemine akan para aralarnn arlkl blm iletmelerin toplumsal mlkiyeti ve geri kalan emekilerin bireysel mlkiyetidir. Bu aralar, sosyalist iletmelerin ve emeki kitlelerin gereksinimlerinin giderilmesi iin kullanlmaktadr. Kredi sistemi, sosyalizmde planl bir karakter tamaktadr. Kredinin bykl, kayna ve kullanm, kredi plan tarafndan belirlenmektedir. Sosyalist toplumda geici serbest para aralar, devlet kredi kurumlar, bankalar ve tasarruf kasalar tarafndan seferber edilmektedir. rnein, iktisadi muhasebe ilkesine gre alan iletmeler, para aralarn devlet bankasndaki bir mahsup hesaba yatrmakla ykmldrler. Kolhozlarn para aralar, devlet bankalarnda ya da tasarruf kasalarndaki cari hesaplara yatrlmaktadr. Sosyalist iletmelerin para birikimleri de (devlet iletmelerinin yeni binalar iin demeleri, Kolhozlarn blnmez fonlar) keza zel bankalarda younlamaktadr. Devlet bankasnda serbest bte aralar ve bunun dnda devlet kurumlarnn, sendikalarn, sigortalarn vs. para aralar saklanmaktadr. Kredi sayesinde halkn serbest para aralar tasarruf kasalarndaki mevduatlarn devreye sokulmasyla seferber edilmektedir. Banka kredilerinde ksa vadeli ve uzun vadeli krediler arasnda ayrm yaplmaktadr; ksa vadeli kredi, devlet iletmelerinin, Kolhozlarn ve dier kooperatif iletmelerinin dolam aralarnn hareketini salamaktadr; uzun vadeli kredi, esas olarak yatrm alanna hizmet etmektedir. Devlet, uzun vadeli krediler yoluyla (iktisatlarnn kurulmasnda) Kolhozlara ve kooperatif birliklerine ve (bireysel konut inas, kollektif kyllere inek almnda vs.) emekilere avans salamaktadr. Kolhozlara ve kooperatif birliklerine uzun vadeli kredi salanmas, bunun dnda sz konusu iletmelerin kendi birikimlerine de hizmet etmektedir. Devlet iletmeleri, devletten geri denmesi gerekmeyen bte denekleri olarak yatrm arac almaktadrlar, yatrmlar ksmen de kendi kaynaklarndan, yani, iletmelerin amortisman fonundan ve salt gelirlerinden karlanmaktadr. letmeler ve iktisat rgtleri, planla uyum iinde, dorudan banka kredileri yoluyla dn para almaktadrlar. Her iletme, yalnzca bankadan dn para alabilir. Ticari kredi, yani bir iletmenin dier bir iletmeye krediyle mal vermesi, SSCBde yoktur. Banka, belirli iktisadi amalarla, rnein mevsime bal hammadde alm ya da geici yar mamul ve mamul mal stoklarnn yaratlmas iin dn para vermektedir. Bu kredi yntemi, banka kredisini retim ve dolam sreleriyle dorudan balamaktadr. letmelere ve iktisadi rgtlere verilen ksa vadeli banka kredisi, aadaki temel ilkelere dayanmaktadr: 1 bor alnan aralarn belirli bir vade iinde geri denmesi, 2 dn parann amaca ball, 3 banka tarafndan salanan dn parann maddi deerle gvence edilmesi. dn paralarn geri denmesi gerektii ve vadelendirilmesi, iktisadi rgtleri ve iletmeleri aralarn dnm hzn hzlandrmaya tevik eder ve banka tarafndan ruble yoluyla denetimi kolaylatrr. Kredinin belli maddi deerlerle gvence altna alnmas, bankann kredinin doru, amaca uygun kullanmn denetlemesini olanakl klar ve krediyi maddi aralarn hareketiyle birletirir. Bankalar mevduat tasarruflar iin bir faiz demekte ve dn para iin daha yksek bir faiz almaktadrlar. Faiz, sosyalist toplumda iletmenin salt gelirinin geici olarak dn verilen para aralar iin denmesi gereken blmdr. Faiz orannn rekabet temelinde kendiliindenci bir ekilde olutuu kapitalizmin tersine, sosyalist iktisattaki faiz planl bir ekilde devlet tarafndan belirlenmektedir. Burada devlet, iletmelerin ve rgtlerin serbest para aralarn bankalara emanet etmeye ve ayn ekilde kendi ve dn aldklar aralar en amaca uygun ve en tutumlu bir ekilde kullanmaya maddi olarak ilgi duymalarnn gerekliliinden yola kmaktadr. Devlet iletmelerine salanan kredi, retimin rgtlenmesi asndan byk neme sahiptir. Kredi aralarndan iletmelerin dolam aralarnn nemli bir blm oluturulmaktadr. Kredi, sosyalist retimin artrlmasna ve aralarnn dnm hznn hzlandrlmasna katkda bulunmaktadr. Sosyalist toplumda peinatsz deme alverii, geni lde yaygndr. letmeler ve rgtler arasndaki takas, hesap sahibinin buna uygun istei zerine sz konusu miktarlar bir iletmenin ya

152 da rgtn hesabndan bir dierinin hesabna geirdii bankalar zerinden gereklemektedir. Takas ve kredi ilevlerinin planl bir ekilde merkeziletirilmesi, SSCB iinde kliringin, yani iktisat rgtlerinin karlkl taleplerinin takas edilmesinin, kapitalizm iin ulalamayacak bir boyutta kullanlmasn olanakl klmaktadr. SSCBde iletmeler arasnda peinatl deme alverii yalnzca kk miktarlarda yaplmaktadr. Peinatsz deme alveriinin gelimesi, iktisadi dolamda pein parann yerini almakta ve bylelikle halk iktisadndaki dolam iin gerekli olan para miktarlarn azaltmaktadr. Peinatsz deme alverii, para aralarnn ve toplumsal toplam rnn dolamn hzlandrmakta ve para sisteminin pekimesine katkda bulunmaktadr. Sosyalizmde kredi, devletin iletmelerin ve iktisat rgtlerinin faaliyetleri zerinde uygulad ruble yoluyla denetimin gl bir aracdr: Kredi salanmas, iletmelerin nceki ve mevcut mali durumlarnn gzden geirilmesine baldr. Burada kredi organlar, gelir ve birikim planlarn, kendilerinin ve dn alnan dolam aralarnn amaca uygun kullanmn vs. gzden geirmektedir. Kredi organlar, dn para salanmasnda, iletmenin aralarn nasl kullandn, deme disiplinini nasl koruduunu ve iletmenin maddi temelinin kredi almaya yetecek derecede salam olup olmadn gzden geirmektedirler. Kredi organlar, iletmelerdeki deme disiplinini, iktisadi muhasebeyi ve tutumluluk rejimini pekitirmek amacyla nlemler almaktadrlar.

Sosyalist toplumda bankalar

SSCB halk iktisadnda kredi, bankalarn ve tasarruf kasalarnn elinde bulunmaktadr. Bankaclk, yalnzca sosyalist devletin elinde bulunmaktadr. Sosyalist toplumda bankalar, geici para aralarn planl olarak seferber eden ve sosyalist iktisadn gelimesi iin kullanan devlet kurumlardrlar. Bankaclk geri sosyalizmde eski biimini korumaktadr, ancak ierii deimitir ve kapitalist banka sisteminden farkl ilevler kazanmtr. Sovyetler Birliinin banka sistemi, SSCB devlet bankasn ve uzun vadeli yatrmlar iin devlet ihtisas bankalarn kapsamaktadr. Banka sisteminde nder rol devlet bankas oynamaktadr. SSCBde devlet bankas, emisyon bankas ksa vadeli krediler iin banka ve lkenin takas merkezidir. u ilevleri elinde bulundurmaktadr: Birincisi, lkedeki para dolamn, pein para hareketini dzenlemekte ve dolamdan para ekmekte, para emisyonunu stlenmektedir; bu, SSCB Hkmeti tarafndan belirlenmi bir plan ve ynteme gre gereklemektedir. kincisi, iktisadn kasa hizmeti onun elindedir, yani kasalarnda sosyalist iletmelerin ve devlet ve kooperatif rgtlerinin pein paralarn toplamakta ve onlara cari demeler iin gerekli nakit aralarn vermektedir. ncs, (inaat rgtleri hari) halk iktisadnn btn dallarnn iktisadi muhasebe ilkesine gre alan iletmelerine ve iktisat rgtlerine ksa vadeli kredilerin salanmasdr. Drdncs, takas merkezidir, yani lkenin iletmeleri, kurumlar ve rgtleri arasndaki deme trafiini rgtler ve balar. Beincisi, btenin veznedarl elindedir; devlet btesine yaplan demeleri alr, bte aralarn amaca uygun olarak, kabul edilen mali denekler erevesi iinde der ve btenin girdilerini ve ktlarn kaydeder. Altncs, dviz fonunun saklanmas ve SSCBnin d lkelerle olan ticari ilemlerinin ve iktisadi operasyonlarnn yrtlmesi onun elindedir; bu takas ileminin belirli bir blm SSCB d ticaret bankas zerinden yrtlmektedir. SSCB devlet bankas, dnyann en byk bankasdr. lkenin cumhuriyetlerinin ve zerk blgelerinin ve hemen hemen tm evre blgelerinin bakentlerinde ubeleri bulunmaktadr. deme ilemlerinin mahsup hesaplar zerinden rgtlenmesi ve kredi ilemi, iletmelerin ve rgtlerin mali ve iktisadi faaliyetinin ruble yoluyla denetlenmesi asndan devlet bankasn devletin en nemli organ haline getirmektedirler. Uzun vadeli yatrmlar iin bankalar, sosyalist iktisadn tek tek dallarna hizmet vermektedirler. Bunlarn ana ilevi, sz konusu dallarn yatrmlarnn finanse edilmesi ve bunlara kredi

153 salamasndan olumaktadr. Planl bir ekilde yatrmlarda kullanlan btn para aralar, bunlar iin yetkili bankalarda toplanmaktadr. Bu bankalar, yatrmlarn tm hesaplarn inaat ilerinin yrtlmesi iin gerekli olan aralarn harcanmasn ve bunlarn planl olarak kullanm zerindeki denetimi ellerinde bulundurmaktadrlar.
SSCBde u ihtisas bankalar bulunmaktadr: Sanayi, ulam, posta ve haberleme sektrnn devlet iletmelerinin ve inaat rgtlerinin yatrmlarnn finanse edilmesi iin banka (sanayi bankas), tarm ve ormancln devlet iletmelerinin yatrmlarnn finanse edilmesi ve Kolhozlara ve krsal nfusa uzun vadeli kredi salanmas iin banka (tarm bankas), ticaretin ve kooperatiflerin yatrmlarnn finanse edilmesi iin banka (ticaret bankas) ve belediye hizmetleri ve konut inasnn finanse edilmesi iin merkez bankas (merkezi belediye bankas).

retim ve dolam zerinde ruble araclyla denetim bankalarn elinde bulunmaktadr; bunlar bylelikle tutumluluk rejiminin ve iktisadi muhasebenin pekimesine katkda bulunmaktadrlar. Bu denetim, birincisi, yalnzca planda ngrlen nlemlerin, plann yerine getirilmesiyle balant iinde, finanse edilmesi ve bunlara kredi salanmas yoluyla; ikincisi, dn paralarn plan koullarnn yerine getirilmesi, vadesine uygun olarak denmesi ve ncs, aralarn usule gre kullanlmasna ve dn paralarn zamannda denmesine uyulmamas durumunda buna uygun ceza nlemlerinin kullanlmas (rnein faizin ykseltilmesi ve yeni kredilerin verilmemesi) yoluyla gerekletirilmektedir. letmelerin iktisadi faaliyetinin iyiletirilmesi ve tutumluluk rejiminin sk bir ekilde yrtlmesi, bankalardan retim zerinde ruble araclyla denetimin daha da glendirilmesini ve verimsiz alan iletmelere aktif mdahalede bulunmay talep etmektedir. Bankalar, iktisadi muhasebe temelinde almaktadr. Bankann salt geliri, elde ettii faizle dedii faiz ve banka aygtnn bakm giderleri toplam arasndaki fark miktardr. Sosyalist iktisadn bymesi ve kredi ilikilerinin geniletilmesi, banka bilanolarnn srekli olarak artrlmasna yol amaktadrlar. Devlet bankasnn halk iktisadndaki kredi yatrmlarnn toplam tutar, 1953 yl sonunda 208 milyar rubleyi bulmakta ve bylelikle 1940 ylna gre 3.7 kat daha fazla tutmaktayd. Devlet tasarruf kasalar, hem tek tek vatandalarn ve hem de Kolhozlarn ve toplumsal rgtlerin mevduat hesaplarn toplamakta ve bunun iin belli bir faiz demektedirler. Halkn tasarruf mevduatlarnn dzenli olarak artmas, emekilerin maddi refah dzeyinin, kesintisiz artmasnn bir iaretidir. 1953 yl sonunda halkn tasarruf mevduatlarnn tutar 38.6 milyar ruble ve bylelikle 1940 dzeyinin 5.3 kat tutuyordu. Tasarruf kasalar, bunun dnda, rnein, hisse senedi ekili kazanlarnn ve faizlerinin denmesi gibi devlet hisse senetlerine ilikin ilemleri de yrtlmekte ve emekilerin istei dorultusunda demeleri stlenmektedirler.

Sosyalizmde para dolam

Sovyet paras, altn deerini temsil etmektedir. Sovyet parasnn istikrar, yukarda da belirtildii gibi, ncelikle devletin elinde bulundurduu ve sabit fiyatlarla meta dolamna soktuu dev meta miktarlar tarafndan salanmaktadr. Bunun dnda Sovyet paras, bir de altn karlna sahiptir.
Sovyet paras, kat para (banknot) biiminde 10, 25, 50 ve 100 rublelik kat paralar olarak dolamdadr. Banknotlarn, altn, dier soylu metaller ve SSCB devlet bankasnn dier aktifleri eklinde karl bulunmaktadr. Banknotlar dnda bir de 1, 3 ve 5 rublelik kat paralar halinde devlet hazine idaresinin kat paralar ve kk madeni paralar bulunmaktadr.

Sosyalist toplumdaki para dolam, meta dolam iin gerekli olan para miktarnn dolamda bulunan metalarn fiyatlarnn tutar ve parann dnm hz tarafndan belirlenmesini ngren ekonomik yasayla uyum iinde bulunmaktadr. Meta dolamndaki peinatsz deme alverii, para gereksinimini azaltmaktadr. Toplumun belli bir dnem iinde gereksinim duyduu dolam iindeki tm para miktar, bunun dnda belirli bir zaman iinde yaplan cari demelerin miktarna

154 da baldr. Bu trdeki demelere unlar dahildir: cretler, yerine getirilen i birimlerinden gelen para gelirleri, hisse senedi ekilii kazanlar vs. Halkn cari demelerine kiralar, vergiler, tasarruf mevduatlar vs. dahildir. Yani sosyalist iktisattaki dolam iin gerekli para miktarlar, pein para karlnda satlan metalarn fiyatlarnn tutar tarafndan, para birimlerinin dnm hz ve cari pein demelerin tutar tarafndan belirlenmektedir. Sosyalist devlet, para dolam ekonomik yasasna dayanarak, lkedeki para dolamn planl bir ekilde ynlendirmektedir. SSCBdeki halk iktisadnn planlanmasnn vazgeilmez bir paras olan para dolamnn planlanmas, hkmetin elindedir; buna karn para dolamnn operatif dzenlenmesi devlet bankasna dmektedir. Sovyetler Birliinde para emisyonu sk bir ekilde merkeziletirilmitir; SSCB devlet bankas paray dolama sunmaktadr, burada para emisyonu, yani dolamda bulunan parann devlet bankas tarafndan oaltlmas hkmet kararyla gereklemektedir. Devlet bankas tarafndan harcanan pein parann ana miktar, planla uyum iinde, cretlerin denmesine, yerine getirilen i birimlerine den para miktarlarnn denmesine ve kollektif kyllerden toparlanan ve toptan satn alnan tarmsal rnlerin denmesine hizmet etmektedir. Pein parann bankaya geri dnd ana kalem, devlet bankalarnn btn kasa girdilerinin drtte beini oluturan ticaret rgtlerinin sat gelirleri, bunun dnda belediye iletmelerinin ve ulam ve haberleme sektrnn her gn bankaya gtrlen sat gelirleridir.
Devlet bankas, faizlerin, hisse senedi ekililerinin kazanlarnn denmesi. devlet hisse senetlerinin istikraz ve emeklilik maalarnn, yan yardmlarn, sigorta dentilerinin denmesi kk hesaplarn denmesi vs. iin gerekli olan miktarlar da pein demektedir. Devlet bankasna, rnein vergiler, bteye demeler, tasarruf kasalarnn mevduatlar, sigorta dentileri vs. gibi dzenli para aralar girmektedir. Bu ekilde para kitlesi, srekli olarak devlet bankasnn kasalarndan gemektedir.

Halkn para gelirleriyle meta dolam ve halka cretli hizmet arasndaki iliki, para dolamn etkileyen ana etkenlerden birisidir. Bu karlkl ilikileri saptamak ve halkn byyen para gelirleriyle bunun karsndaki artan meta miktar ve cretli hizmetler arasndaki gerekli oranty gvence altna almak amacyla, halkn para gelirleriyle giderlerin bilanosu yaplmaktadr. Bu bilano iinde halkn plan dnemi iindeki tm gelecek para gelirleri ve giderleri kaydedilmektedir. Para aralarnn hareketi iinde halk iktisad planlarnn tek tek unsurlar (cret fonu, meta bilanosu devlet btesi vs.) ngrlen byklk ilikileri, para dolam alanndaki gerekli plan grevlerinin saptanmasn olanakl klmaktadrlar. Para dolamnn planlanmasnn nemli bir aygt, devlet bankasnn hkmet tarafndan onaylanmas gereken kasa plandr. Kasa plan, devlet bankas sisteminin btn halkalarnn kasa bilanolarnn plandr. Kasa plannda, devlet bankasnn plan dnemi iin tahmin edilen tm pein girdileri ve banka kasasndan kan tm pein demeler gsterilmektedir. Kasa plan, halkn para gelirlerinin ve giderlerinin gz nnde bulundurulmasyla yaplmaktadr. Kasa plan bunun dnda, perakende ticaret bilanosunu, tarmsal rnlerin kaydn, iilerin ve grevlilerin cretlerinin tutarn ve para girdilerinin ye ktlarnn miktarn belirleyen dier saylar kapsamaktadr. Kasa plan, tm lke apnda, devlet bankasnn kasalarndaki pein para, girdi ve ktlar arasndaki ilikiye gre, para emisyonunu ya da tedavlden ekilmesini ngrmektedir. Devlet bankas, lkedeki para dolamn, kredi plannn yardmyla da dzenlemektedir. Para dolamnn planl rgtlenmesi, dolamda bulunan paray, bunun her blgede ve tm lkede dolamn gerektirdii gibi tutulabilmesi iin, bytmeyi ya da azaltmay olanakl klmaktadr. Bu ekilde para dolam pekitirilmektedir. SSCB para sisteminin pekitirilmesi asndan 1947 sonunda gerekletirilen para reformu byk neme sahipti. Para reformu, eski, sava srasnda belli bir derecede deeri dm parann belirli koullar altnda 1947 ylnn yeni, tam deere sahip parasyla deitirilmesinden oluuyordu, Emekilerin srtndan yrtlen kapitalist lkelerdeki para reformlarnn tersine, Sovyet para reformu emekilerin karna gerekleti. ilerin ve grevlilerin cretleri, reformdan sonra da ayn miktarda, ancak yeni tam deere sahip parayla dendi. Para reformuna bir fiyat drlmesi elik

155 etti. 1947 para reformu, savan para dolam alanndaki sonularn tasfiye etti. Sovyet rublesinin tam deerini yeniden salad, parann halk iktisad iindeki roln glendirdi, karne sistemi olmakszn btnlkl fiyatlarla ticarete geii kolaylatrd ve iilerin ve grevlilerin gerek cretiyle kr nfusunun gerek gelirinin ykselmesine katkda bulundu. Para dolamnn dzenlenmesi, kitle tketim mallarnn retiminin bymesi, perakende sat bilanosunun geniletilmesi ve meta fiyatlarnn drlmesi, rublenin alm gcn ve deerini ykseltti. Sovyet Hkmeti, 1 Mart 1950de rublenin resmi deerini artrd; bu tarihten itibaren ruble, 1937de saptand haliyle, artk dolar temelinde deil, rublenin altn deeriyle uyum iinde, altn temelinde hesaplanmaktadr. Sosyalizmde bir devlet dviz tekeli bulunmaktadr, yani yabanc devletlerle tm takas ilemleri ve yabanc dvizlerin alm, satm ve muhafazas sosyalist devletin elerinde younlamtr. Devlet dviz tekeli ve d ticaret tekeli, Sovyet parasn kapitalist pazardaki konjonktr yalpalamalarndan bamsz klmaktadr. Bu bamszlk, oluturulan altn yedekleri ve SSCBnin aktif ticaret ve deme bilanosu yoluyla giderek daha fazla pekitirilmektedir.

Ksa zet
1 Sosyalizmin maliye sistemi, devlet btesini, kredi sektrn, devlet sosyal sigortasn, devlet can ve mal sigortasn, devlet iletmelerinin, Kolhozlarn ve meslek kooperatiflerinin mali iktisadn kapsamaktadr. 2 Devlet btesi, merkeziletirilmi para fonunun tm halkn gereksinimlerinin giderilmesi amacyla planl olarak oluturulmas ve kullanlmasdr. Devlet btesinin gelir hanesinin ana kayna, esas olarak iktisadi ve kltrel inann finanse edilmesine hizmet eden toplumun salt gideridir. 3 Sosyalist toplumda kredi, devletin geici serbest para aralarm, bunlar geri denmesi gereken dn paralar olarak halk iktisadnda kullanmak amacyla seferber etmesinin bir biimidir. Faiz oran, dn alnan para aralarnn geici kullanm karlnda devlet tarafndan saptanm demedir. Faiz, iletmelerin salt gelirinden denmektedir. Kredi ilemi, bankalarn ve tasarruf kasalarnn elindedir. SSCBde iki tr banka bulunmaktadr: emisyon bankas, ksa vadeli krediler iin banka ve lkenin takas merkezi olan devlet bankas ve uzun sreli yatrmlar iin ihtisas bankalar. Bankalar, ruble araclyla retim ve dolam zerinde denetim uygulamakta ve iktisadi muhasebenin pekimesine katkda bulunmaktadr. 4 Sosyalist Devlet, para dolam ekonomik yasasndan yola karak, lkedeki para dolamn planl bir ekilde dzenlemektedir. Sosyalist iktisattaki para dolamnn rgtlenmesiyle, dolamda bulunan para miktaryla meta dolamnn para gereksinimi koordine edilmekte ve rublenin alm gc ykseltilmektedir.

156

Blm XXXVIII SOSYALST YENDEN RETM

Sosyalist yeniden retimin z
Dier her toplum gibisosyalist toplumun varlnn ve gelimesinin bir koulu, maddi varlklarn retiminin srekli yenilenmesi, yani yeniden retimdir. Marksist-Leninist yeniden retim teorisinin temel ilkeleri sosyalizm ve komnizmde tm geerliliini korumaktadrlar: basit ve geniletilmi yeniden retim, toplumsal toplam rn ve ulusal gelir, toplumsal retimin retim aralarnn retilmesine ve tketim aralarnn retilmesine blnmesi ve toplumsal toplan rnn eitli blmleri arasnda belirli bir oransalln zorunluluu ilkeleri. Sosyalist toplum, halk iktisadnn planlanmasnda bu ilkeleri kullanmakszn yapamaz. Bununla bitlikte sosyalizmdeki yeniden retim, kapitalizminkinden ilkesel olarak farkldr. Sosyalizmin ekonomik temel yasasyla uyum iinde sosyalist yeniden retim, tm toplumun srekli byyen maddi ve kltrel gereksinimlerinin azami lde giderilmesi amacna ynelikken, kapitalist yeniden retim kapitalistlere azami kr salamaya tabidir. Kapitalist yeniden retim ilkel bir ekilde gerekleir ve periyodik olarak iktisadi bunalmlar tarafndan kesintiye uratlrken, sosyalist retim tarz asndan karakteristik olan, bunalmsz gelime, kesintisiz geniletilmi yeniden retimdir. Halk iktisadnn planl gelimesi yasasndan yola kan ve kendisini her adan sosyalizmin ekonomik temel yasasna gre ayarlayan sosyalist devlet, planl bir ekilde, halk iktisadnn gelime temposunu, dallar arasndaki orantlar ve ilikileri ve birikimin ve tketimin hacmini belirlemektedir. Bir btn olarak alndnda, yeniden retim sreci, ncelikle toplumsal toplam rnn yeniden retim srecidir. Toplumsal toplam rnn yeniden retimi srecinde nder rol, retim aralarnn yeniden retimi, ilk bata da i aygtlarnn yeniden retimi almaktadr. aygtlarn srekli alarak oaltlmas ve iyiletirilmesi, teknik ilerleme asndan vazgeilmez bir kouldur. Sosyalist yeniden retim, yksek gelimi teknik temelinde gereklemektedir. aygtlarnn yansra dier retim aralar unsurlar da yeniden retilmektedir: eski fabrika ve iletme binalar geniletilmekte ve yeni ina edilmekte, yeni tama aralar yaratlmakta, hammadde retimi artrlmaktadr vs. retim aralarnn geniletilmi yeniden retimi, tketim aralarnnelbise, ayakkab, besin maddeleri vs.retilmesinin geniletilmesini olanakl klmaktadr. Sosyalist toplum asndan karakteristik olan, toplumsal toplam rnn yeniden retiminin yksek temposudur. Bu, ncelikle sosyalizmde smrc snflarn ve onlarn asalak uzantlarnn olmamasnn, bunalmlar ve isizlik olmamasnn, toplumun i glerinin planl ve amaca uygun olarak, kullanlmasnn ve toplumsal emek retkenliinin sistemli ve hzl bir ekilde artrlmasnn sonucudur. Toplumsal toplam rnn byme temposu, ayrca sosyalist yarma ve tutumluluk rejiminin tutarl olarak srdrlmesi, halk iktisad fonlarnn planl kullanm, iktisadi hesap yrtmenin pekitirilmesi ve maliyet masraflarnn sistemli alarak drlmesi gibi sosyalist iktisat yrtme yntemleri araclyla salanmaktadr.
Sosyalist yeniden retimin yksek temposunu aadaki veriler kantlamaktadr. SSCB byk sanayiinin brt retimi, 1953 ylnda 1913 ylyla karlatrldnda (ayn fiyatlarla) 30 kat, retim aralar retimi 50 kattan fazla ve elektrik enerjisi retimini yaklak 10 kat byd, ok daha hzl bir tempoyla kimya sanayii ve makine sanayii byd. SSCBnin toplumsal toplam rn, (karlatrlabilinir fiyatlarla) yalnzca 1928 ile 1953 arasnda on katna kt. SSCB retiminin byme temposu, ABD iktisadnn nc Dnya Savanda zarar almamasna ramen, ABDninkinden bir ka kat fazladr. SSCB sanayi retiminin ortalama yllk byme temposu, (sava yllar hari) yaklak %19 ve ABDninki %3.5tir.

Sosyalist yeniden retim srecinde igcnn yeniden retimi gereklemektedir. letmelere planl bir ekilde igc temin edilmesi, geniletilmi sosyalist yeniden retimin temel

157 koullarndan birisidir. Halk iktisadnn bymesiyle birlikte, kesintisiz olarak ii snfnn sayca gc de bymektedir. Toplumsal retimin btn dallar iin i glerinin kazanlmas, rgtl olarak iletmeler ve iktisat organlar tarafndan yrtlmektedir. Sanayi, inaat, tamaclk ve tarma kalifiye kadro temini, emek rezervlerinin yetitirilmesinin devlet sistemi, halk iktisadnn gereksinimiyle uyum iinde okul, kurslar, meslek okullar ve yksek okullar a yoluyla gereklemektedir. Emek yedekleri, planl bir ekilde halk iktisad dallarna ve tek tek iletmelere datlmaktadr. Kadrolarn yeniden retilmesinin karakteristik bir zellii, tm emekiler kitlesinin kalifikasyonunun ve kltrel dzeyinin srekli ykseltilmesidir. Sosyalizmde geniletilmi yeniden retim, ayn zamanda sosyalist retim ilikilerinin geniletilmi yeniden retimidir. Sosyalist retim ilikilerinin geniletilmi yeniden retimi, a) sosyalist mlkiyetin iki biimi iindedevlet ve kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyet biiminde, b) emekilerin maddi varlklarn retimi srecindeki dosta ortak alma ve sosyalist karlkl yardmlama ilikilerinin, c) tketim aralarnn her emekinin emeinin niteliine ve niceliine gre datmnda emekiler arasndaki karlkl ilikilerin yeniden retimi anlamna gelmektedir. Sosyalist retim ilikileri, kapitalist retim ilikilerine zg olan derin elikilerden ardr. Kapitalist retim ilikilerinin yeniden retimi, emein sermaye tarafndan smrsnn glendirilmesi ve smrclerle smrlenler arasndaki snf ztlklarnn bymesi ve derinlemesi anlamna gelir ki, bu da kanlmaz olarak kapitalizmin devrimci bir ekilde ortadan kaldrlmasna gtrr. Sosyalist retim ilikilerinin yeniden retilmesi, dost snflarnii snfyla kyllnve bu snflara ayrlmaz bir ekilde bal olan aydnlarn ittifaknn pekimesi, toplumun moral-politik btnlnn pekimesi, snflar arasndaki snrlarn ve insanlar arasndaki toplumsal farklarn tedricen ortadan kaybolmas anlamna gelmektedir. Sosyalist geniletilmi yeniden retim sreci iinde, sosyalizmden komnizme tedrici gei gereklemektedir.

Sosyalist toplumun ulusal zenginlii. Toplumsal toplam rnn bileimi

Sosyalist toplumun sahip olduu btn maddi varlklar, onun ulusal zenginliini oluturmaktadr,
Sosyalist toplumun ulusal zenginliinin ilk unsurlar halk iktisadnn retim fonlar, yani a) halk iktisadnn retim yatrm fonlar ve b) retim dolam fonlar olmak zere ayrlan retim aralardr. Sosyalist toplumun ulusal gelirine bunun dnda, yeniden retim srecine ekilen doal zenginlikler de (tarmsal olarak kullanlan ya da kullanma uygun topraklar, yeralt ve yerst zenginlikleri, ormanlar, sular vs.) dahildir. Halk iktisadnn retim yatrm fonlar, maddi retimin btn dallarnda ilev gsteren devlet ve kooperatifselkollektif iktisadi i aralardr (iletme binalar, makineler, alet tezgahlar, donanmlar, binalar vs.). Halk iktisadnn retim dolam fonlar, retim srecinde bulunan ve stok olarak devlet iletmelerinde, Kolhozlarda ve dier kooperatif rgtlerinde depolanan i nesneleridir (hammaddeler, malzemeler, yakt maddeleri vs.). Ulusal zenginliin ikinci unsuru, halk iktisadnn dolam fonlardr. Buna, devlet retim iletmelerinin, Kolhozlarn meslek kooperatiflerinin artellerinin, devlet ve kooperatif ticaret iletmelerinin ve rgtlerinin depolarndaki mamul rn stoklar dahildir. Ulusal zenginliin nc unsuru, malzeme yedekleri, devletin ve Kolhozlarn sigorta fonlardr. Ulusal zenginliin drdnc unsuru, retici olmayan tketimin uzun vadeli amalarna hizmet eden devlet ve kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyeti oluturan halk iktisadnn retim d fonlardr: kendilerine denk den donanma sahip konutlar, kltrel ve sosyal kurulularn binalar, okullar, tiyatrolar, klpler, hastaneler vs. Bunlar, ulusal zenginliin toplumsal, sosyalist mlkiyeti oluturan temel unsurlardr. Bunun dnda ulusal zenginlie halkn toplumsal, sosyalist mlkiyetin kesintisiz bymesi temelinde oalan bireysel mlkiyeti dahildir. Maddesel zenginliin yeniden retilmesinde sosyalist toplumun emekilerinin retim deneyimleri, bilgileri ve kalifikasyonlar, lkenin ok eitli kafasal zenginlikleri byk bir rol oynamaktadr. Buna karn hazr olarak bulunan halkn ustalnn ls tm retimin her zamanki n kouludur, yani zenginliin ana birikimidir.*
*

Karl Marx, Art-deer zerine Teoriler, nc Cilt, Stuttgart 1921, s.353.

158 Kapitalizmde ulusal gelirin arlkl blm smrc snflara aittir ve zenginliin bymesi, halk kitlelerinin sefaletine yol aan sermaye birikimi biiminde gereklemektedir. Kapitalist ilikiler, hisse senetleri, toprak fiyat vs, yoluyla temsil edilen bir dsel zenginlik doururlar. Sosyalizmde tm ulusal zenginlik, ya devletin, yani tm halkn mlkiyeti, ya Kolhozlarn ve dier kooperatifsel birliklerin mlkiyeti ya da vatandalarn bireysel mlkiyetidir. Sosyalizm, dsel zenginlik tanmaz, sosyalist toplumun tm zenginlii gerek zenginliktir. Sosyalist toplumun ulusal zenginliklerinin bymesiyle birlikte, tm halkn maddi refah dzeyi ve kltrel dzeyi de sistemli bir ekilde ykselmektedir.
Sovyet be yllk planlar srecinde, SSCBnin ulusal zenginlii muazzam lde byd. rnein halk iktisadnn retim yatrm fonlar, 1913 ylyla karlatrldnda, 1940 ylnn sonunda 6 kat ve 1953 ylnn sonuna kadar 10 kat byd.

Ulusal zenginlik, sosyalist toplumun belli bir zaman noktasnda sahip olduu btn maddi varlklar kapsamaktadr. Ulusal zenginlik, dier szcklerle, toplumun tm nceki geliiminin sonularn yanstmaktadr. Buna karn toplumsal toplam rn, toplumda belli bir zaman sresi iinde, rnein bir yl iinde, yaratlan tm maddi varlklar kapsamaktadr. Sosyalizmde toplumsal toplam rnn yeniden retimi, iki biimde gereklemektedir: a) maddesel ayni biimde ve b) deer ya da para biiminde. Sosyalist toplumun toplam retimi maddesel biimi asndan iki byk blme ayrlr: yeniden retime girmek iin belirtenmi retim aralarnn retimi (blm I) ve halkn gereksinimlerinin giderilmesi iin belirlenmi tketim aralarnn retimi (blm II). Buna bal olarak tm yllk rn kitlesi, retim aralarna ve tketim aralarna ayrlmaktadr. Geniletilmi sosyalist yeniden retim, hem retim aralarnn ve hem de tketim aralarnn retiminin halk iktisad plan tarafndan saptanm belirli bir orant iinde srekli yenilenmesini ve bytlmesini talep etmektedir. Deeri itibariyle toplumsal toplam rn, 1 tketilmi retim aralarnn rne aktarlan deerine; 2 yeni yaratlm rnn kendisi iin emek tarafndan retilmi blmnn deerine; 3 yeni yaratlm rnn toplum iin emek tarafndan retilmi blmnn deerine ayrlmaktadr. Toplumsal toplam rnn bu her bir deer blmnn sosyo-ekonomik doas, kapitalizmde olduundan tmyle ayrdr. Sosyalist yeniden retimde, sabit ve deiken sermayenin yerine halk iktisad fonlar ve art-deerin yerine toplumun salt geliri ilev grmektedir. Sosyalist yeniden retim sreci, kullanlan retim aralarnn toplumsal toplam rnn belirli bir blm tarafndan planl olarak ayni biimde ve deeri itibariyle yerine konmasn n komaktadr. Ayni biimiyle yatrm fonlar makinelerin, binalarn ve tesislerin ksmen ya da tmyle deitirilmesi yoluyla yerine konmaktadr. Yatrm fonlarnn deer itibariyle yerine konmas, amortismanlar yardmyla gereklemektedir. SSCB halk iktisadnn amortisman fonu, tm ilev dnemleri boyunca yatrm fonlarnn genel tamirat ve tketilen yatrm fonlarnn deerlerinin yerine konmasn gvence altna almak iin kullanlmaktadr. Bunun dnda sosyalist yeniden retim sreci, yaplan ie gre datlan ve maddi retim emekilerinin ve onlarn ailelerinin kiisel gereksinimlerinin giderilmesi iin tketilen tketim maddelerinin bu emekilerin emei tarafndan yeniden yaratlmasn gerekli klmaktadr. Son olarak, maddi retim emekileri sosyalist yeniden retim srecinde emekleriyle, sosyalist birikim ve toplumsal maddi ve kltrel gereksinimlerin giderilmesi iin kullanlan (halk eitimi, salk sektr, idare, lke savunmas) toplum iin rn yaratmaktadrlar.

Toplumsal retimin iki blm arasndaki iliki

Sosyalizmin ekonomik temel yasasnn ve halk iktisadnn planl (orantl) gelimesi yasasnn gereklilikleriyle uyum iinde sosyalist yeniden retim sreci iinde, planl olarak, retim aralarnn retimi ve tketim aralarnn retimi arasnda, halk iktisadnn eitli dallar arasnda, retimle dolam arasnda, birikimle tketim ve yedekler arasnda gerekli orantlar salanmaktadr. Sosyalist yeniden retimin en nemli orants, toplumsal retimin birinci blmyle ikinci

159 blm arasndaki doru ilikidir. Burada, retim aralar reten blm I, tm iktisatta belirleyici rol oynamaktadr. Halk iktisadnn kesintisiz olarak kalknmas, yalnzca retim aralar retiminin daha hzl bymesi koullarnda mmkndr. retim aralar retiminin ncelikli bymesi olmakszn, yeni bir geniletilmi yeniden retim kesinlikle mmkn deildir. retimi geniletmek (kavramn kategorik anlamyla biriktirmek) iin, nce retim aralar retmek gerekmektedir ve bu da toplumsal retimin retim aralar reten blmnn gelitirilmesini gerektirmektedir.* Geniletilmi yeniden retimde tketim aralarnn retimine gre retim aralarnn retiminin ncelikli bymesini Lenin, ekonomik bir yasa olarak niteledi. retim aralarnn (ncelikle de alma aletlerinin) retiminin ncelikli bymesi, modern tekniin sosyalist retimin btn dallarna geni lde yerletirilmesinin ve emek retkenliinin sistemli ykseltilmesinin vazgeilmez bir n kouludur. Makine sanayiinin ve elektrik enerjisi retiminin yzde paynn bytlmesi, halk iktisadnn btn dallarnn makineletirilmesinin ve elektrifikasyonunun yrtlmesini ve komnizmin maddi retim temelinin yaratlmasn olanakl klmaktadr. retim aralar retiminin ncelikli bymesi, sanayinin tarma gre daha hzl gelimesi anlamna gelir. Sosyalizmde sanayiyle tarm arasnda yalnzca sanayi retiminin deil, ayn zamanda tarmsal retimin de srekli bymesini salayan orantlar saptanmaktadr. Bylelikle tekniin hzl bir gelimesinin kendisine elik ettii geniletilmi sosyalist yeniden retim asndan, retim aralar reten dallarn (blm I) tketim aralar reten dallardan (blm II) daha hzl gelitii bir retim canlanmas karakteristiktir. Bununla birlikte sosyalist toplumda, ifadesini tarm, besin maddeleri sanayii ve hafif sanayinin retiminin srekli artnda, kentlerde ve kylerde konut inasnn geniletilmesinde ve Sovyet ticaretinin gelitirilmesinde bulan bir mutlak tketim arac retimi bymesi gereklemektedir.
retim aralarnn tm SSCB sanayi retimindeki pay yleydi: 1924/25 %34, 1937 %58 ve 1953 ylnda yaklak %70. Kitle tketim aralarnn retimi SSCBde son 28 yl iinde yaklak 12 katna kt. 1926 ile 1953 arasnda meta dolam (ayn fiyatlarla karlatrldnda) yaklak 8 katna kt. arlk Rusyasnda meta dolam 27 yl iinde (1885-1912) katna kmt.

Yalnzca sosyalist iktisadn temeli olan kesintisiz bymekte olan ar sanayi, hafif sanayi ve besin maddeleri sanayiinin ve tarmn istikrarl bir bymesini salayabilir. Geniletilmi yeniden retimin ekonomik yasas olarak blm Iin ncelikli bymesi, halk tketim mallarnn retimindeki geri kalml ortadan kaldrmak ve komnist inann temel grevleri gz nnde tutularak toplumsal retimin blm I ve blm IIlerinin doru koordinasyonunu salamak amacyla, tek tek dnemlerde blm IInin dallarnn daha hzl gelimesi olanan ve gerekliliini dtalamaz. SSCB de verimli ve her ynl gelimi ar sanayinin varl, yalnzca retim aralar reten dallarn deil, ayn zamanda tketim aralar reten dallarn da yksek bir tempoyla gelimesini artk olanakl klmtr. Blm I ve blm IInin dallarnn gelime temposunun koordine edilmesi unlara izin vermektedir: blm Iin toplumsal retimdeki nder rolnn korunmas ve lkenin savunma yeteneinin kesintisiz olarak pekimesi; ikincisi, blm I ve II arasnda bir nceki dnemde ortaya kan orantszln almas; ncs, hafif sanayi ve besin maddeleri sanayiiyle tarmn hzlandrlm gelimesi yoluyla halk iin bir tketim mallar bolluu yaratmak. Komnist Partisi ve Sovyet Hkmeti tarafndan konulan hafif sanayi ve besin maddeleri sanayiinin ve tarmn dallarnn mmkn olduunca hzlandrlm gelimesi yoluyla lkede tketim maddelerine olan bolluun yaratlmas ve burada ar sanayinin nder rolnn korunmas grevi, sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gerekliliklerini yanstmaktadr.
1953 ylnda halk tketim mallarnn retimi 1949 ylna gre yzde %65 artt; ayn zaman iinde blm IInin byme temposu 1953 ylnda 1952 ylna gre blm Iin gelime temposunu biraz at. Yalnzca 1953 ylnda
*

V.. Lenin, Ekonomik Romantizmin Karakteristii zerine; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. II, s. 137, Rusa.

160
yaklak 300 yeni devlet sanayi iletmesi, halk tketim mallarnn retimine balad. Blm IInin dallarnn hzlandrlm gelimesi temelinde en nemli besin maddeleri ve sanayi mallarnn pazar fonlar 1956 ylna kadar 1950ye gre byyecektir: et ve et rnleri 2.6 katna, balk ve balk rnleri 2.3 kat, tereya 2.1 kat, eker 2.4 kat, kuma ve ayakkab iki kat, mobilya 4.8 kat, diki makinesi 5.9 kat, radyo ve televizyon alcs 5.3 kat.

Sosyalizmde toplumsal retimin blm I ve blm IIsi arasndaki ve her bir blmn kendi iindeki dei toku nasl salanmaktadr? Birinci olarak, blm Iin eitli dallar arasnda bir dei-toku gereklemektedir. Blm Ide yaratlan retim aralarnn bir blm, bu blmde kalmakta ve basit yeniden retimi gvence altna almaktadr. retim aralarnn bu blm, ksmen ya da tamamen tketilmi i aralarn ve i nesnelerini (ypranm makinelerin yerine konmas, donanmlarn genel onarm, tketilmi hammadde stoklarnn yenilenmesi vs.) yerine koymak iin kullanlmaktadr. retim aralarnn dier bir blm, blm Ie ait olan eitli iktisadi dallarda geniletilmi yeniden retimi gvence altna almaktadr. rnein kmr karm ve petrol sanayii makine sanayi dallar iin yakt maddesi teslim etmekte ve bunlardan gerekli donanm almaktadr; metalurji sanayii inaat sanayiine gerekli metali teslim etmekte ve kendisi de ham maden sanayiinin hammaddelerini metal retiminin art iin kullanmaktadr. Bu ekilde blm Iin dallar arasnda, planl bir ekilde, bu dallardaki retimin korunmasna ve geniletilmesine hizmet eden retim aralarnn dei-tokuu gereklemektedir. Daha nce de belirtildii gibi, devlet retim sektr iinde retilen retim aralar meta olarak dolamamakta, aksine maddi-teknik temin erevesinde datlmakta, yalnzca meta biimlerini korumaktadrlar. kinci olarak, blm IInin eitli dallar arasnda bir dei-toku gereklemektedir. Blm IInin rn tketim aralarndan olumaktadr. Blm IIde retilen tketim aralarnn bir blm, bu blmn emekilerinin bireysel tketimi iin kullanlmakta ve meta dolam kanallar zerinden iilerin ve grevlilerin creti ve kollektif kyllerin para gelirleri karlnda deitirilmektedir. Kolhozlarda retilen tketim aralarnn belirli bir miktar, meta biimi almadan ve pazar dolamnn kanallarn gemeden, Kolhozlarda datlmakta ve tketilmektedir. nc olarak, blm Ile blm II arasnda bir dei-toku gereklemektedir. Blm Ide retilen retim aralarnn bir blm, blm IInin dallarnda tmyle ya da ksmen tketilmi i aralarnn ve hammadde, yakt maddesi ve dier malzeme stokunun yerine konmas ve bu blmn geniletilmi yeniden retim iin gereksinim duyulan i aralar, yakt maddeleri ve dier malzeme mevcutlarn bytmek zere kullanlmaktadr. Blm IIde retilen tketim aralarndan bir blm, ticaret a zerinden blm Iin emekilerinin i creti karlnda dei-toku edilmektedir. Blm nin dallarnn retiminin ve teknik ilerlemesinin geniletilmesinin temposu, ncelikle bunlarn blm Iden elde ettikleri retim aralarnn niteliine ve niceliine baldr. Bylelikle blm Iin blm II zerindeki nderlii belirlenmi olmaktadr. Lenin, toplumsal retimin blm I ve blm IIsi arasndaki iliki asndan Marksist (Id+ad eittir IIs)* formlnn sosyalizm ve komnizm iin yrrlkte kalacana iaret etti. Ancak burada, bu formln ardnda yatan sosyo-ekonomik ilikiler temelden deimektedir. Geniletilmi sosyalist yeniden retimde blm I, blm IInin ncelikli bymesi koullarnda retimin her iki blmde en gelimi teknik temelinde kesintisiz bymesini gvence altna alacak kadar ok retim arac retmek zorundadr. Bunun dnda blm II, hem halihazrda retimde alan, hem retime yeni ekilecek her iki blmn emekilerinin ve retici olmayan dallarn emekilerinin srekli olarak byyen gereksinimlerinin giderilebilecei kadar ok tketim arac retmek zorundadr. Her dnemde retilen retim aralarnn ve tketim aralarnn bir blm yedeklerin bytlmesi iin kullanlmaktadr. Kapitalist retim anarisi ve emeki kitlelerin satn alma gcne sahip talebinin kstll koullarnda toplumsal toplam rnn realize edilmesi, kapitalist yeniden retimin en zor problemidir. Sosyalist retimin planl ve bunalmsz gelimesi, halkn alm gcnn srekli bymesi sanayi ve tarmsal rnlere srekli genileyen bir talep yarattndan, kapitalizme zg
*

d= deiken sermaye; ad=Art-deer; s= sermaye. Y.N.

161 olan realize zorluklaryla karlamamaktadr. Ama bu, geniletilmi sosyalist yeniden retim sreci iinde, rnein planlamada halk iktisadnn planl gelimesi yasasnn gereklerinin yeterince gz nnde tutulmamas sonucu ortaya kan hatalarn yol at ya da kuraklk gibi doa felaketlerinin etkisiyle doan halk iktisadndaki u ya da bu orantnn zedelenmesinin olmayaca anlamna gelmemektedir. Halk iktisadnda bunun sonucu doan tek tek orantszlklarn nlenmesi ve ortadan kaldrlmas iin sosyalist devlet gerekli yedekleri yaratmaktadr. Sovyet iktisadnn nceki gelime dneminde oluan tarmn, ncelikle tahl ekiminin, hayvancln, sebze ve patates ekiminin ve hafif sanayi ve besin maddeleri sanayiinin geri kalmas. sosyalist devlet tarafndan, planl bir ekilde, halk iktisadnn bu dallarnn hzlandrlm gelimesiyle almaktadr.

Sosyalizmde toplumsal fonlarn olumas ve kullanlmas

Sosyalist retim tarz, toplumsal toplam retimin kendisine denk den datm biimlerini de belirlemektedir. Sosyalist devlet biimindeki toplum, toplumsal toplam rn sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gereklerine uygun olarak datmaktadr. Daha nce de sylendii gibi, toplumsal toplam retim, tketilen retim aralarnn yerine konmas iin gereken blmn karlmasndan sonra, sosyalist toplumun ulusal gelirini oluturmaktadr. Ulusal gelir iki byk fona ayrlmaktadr: sosyalist retimin kesintisiz bymesinin ve mkemmellemesinin temeli olarak birikim fonu ve tm toplumun srekli byyen maddi ve kltrel gereksinimlerinin giderilmesini gvence altna alan tketim fonu. Birikim fonunun arlkl blm, retimin geniletilmesi iin kullanlmaktadr. Sosyalist toplumda retimin boyutu, sistemli bir ekilde, yldan yla ve hem de kapitalist dnyada ei grlmemi bir tempoyla bymektedir. Birikim fonunun dier bir blm, kltrel ve sosyal amal yeni binalar iin kullanlmaktadr. Buna, okullarn, hastanelerin ve belediye iletmeleri inas iin srekli genileyen almalarn yrtlmesi dahildir. Son olarak birikim fonunun nc blmn toplumun yedek ya da sigorta fonu oluturmaktadr. Devlet hammadde, yakt maddeleri ve besin maddeleri yedekleri ve Kolhozlarn yedekler fonu, yeniden retim srecinde tkanmalarn nlenmesini olanakl klmaktadr. Tketim fonu da iki blme ayrlmaktadr: tketim fonunun yaplan ie gre datm ekonomik yasasyla uyum iinde retimde alan iilerin ve grevlilerin i creti, kollektif kyllerin creti vs. olarak kullanlan ana blmn sosyalist retim emekilerinin yaplan ie gre cretlendirme fonu kullanmaktadr; dier blm, bir btn olarak sosyalist toplumun ok eitli gereksinimlerinin karlanmasna hizmet eden toplumsal tketim fonudur. Toplumsal tketim fonunun bir blm, sosyal ve kltrel amalar iin kullanlmaktadr: sosyalist toplumun bilim, eitim ve salk, sanat alannda ve kltrn ve gnlk yaantlarn dier alanlarnda artan gereksinimlerinin giderilmesi iin. Bu fondan, kltr alannda ve hizmet iletmelerinde alan emekilerin yaplan ie gre dalm ekonomik yasas uyarnca cretleri denmektedir. Toplumsal tketim fonunun bir blmn, sosyalist bakm fonu oluturmaktadr. Bu fon, SSCB Anayasas tarafndan alamamazlk durumunda ve yallkta maddi bakm hakk uyarnca ok ocuklu ve yalnz yaayan annelere ve ocuklara, yallara ve sakatlara devlet yardm yapma amacna hizmet etmektedir.

162 Sosyalist toplumda toplum rnnn dalm emas

Sosyalist toplumun toplam rn

Tketilen retim aralarnn yerine konmas

Ulusal gelir

Birikim Fonu

Tketim Fonu

retimin geniletilmesi iin fon

Kltrel ve sosyal amal yeni binalar iin fon

Toplumsal yedekler ve sigorta fonu

retimde alan emekilerin yaplan ie gre cretlendirilmesi iin fon

Sosyal bakm fonu

Devlet ynetimi fonu

Toplumsal tketim fonunun bir blm ynetim masraflarnn karlanmas, devlet aygt alanlarnn cretlerinin denmesi iin kullanlmaktadr. Ulusal gelirin bir blm, lke savunmasnn gereksinimleri iin kullanlmaktadr. Emperyalist saldrganlarn SSCBye kar sava saldrlar tehlikesinden tr, sosyalizm lkesinin savunma yeteneinin pekitirilmesi byk neme sahiptir. Emekilerin bireysel maddi ve kltrel gereksinimlerinin giderilmesi iin SSCBdedaha nce de belirtildiigibi ulusal gelirin arlkl blm (yaklak drtte ) kullanlmaktadr.

Sosyalist birikim. Sosyalist toplumda birikim ve tketim

Geniletilmi sosyalist yeniden retimin kayna, sosyalist birikimdir. Sosyalist birikim, toplumun salt gelirinin retim aralarndan ve tketim aralarndan oluan kesiminin retimin geniletilmesi, malzeme yedeklerinin oluturulmas ve retim amal olmayan sosyal ve kltrel fonlarn bytlmesi amacyla kullanlmasdr. Sosyalist birikim temelinde, devlet ve kooperatifsel-kollektif iktisadi mlkiyet olan maddi deerlerin bymesi, sosyalist toplumun ulusal zenginliklerinin bymesi anlamna gelen byme olumaktadr. Ulusal gelirin biriktirilen blm, parayla da ifade edilmektedir. Halk iktisadnn btn dallarnn para birikimlerinin arlkl blm ve halkn para aralarnn bir blm, devlet btesi araclyla tm halkn gereksinimleri iin seferber edilmektedir. Sosyalist birikim, tpk halk iktisadndaki yatrmlar gibi gerekletirilmektedir. Yatrmlar, belirli bir zaman sresi ierisinde retim ve retim d yeni yatrm fonlarnn yaratlmas, mevcut olanlarn yenilenmesi amacyla kullanlan aralarn btnln oluturmaktadrlar. Sovyet Devleti, planl ve sistemli bir ekilde, muazzam inaat almalar yrtmektedir: yeni fabrika, iletme, santral, maden ve kmr ocaklarnn inas, mevcutlarn geniletilmesi, Sovhozlarn ve Makine ve Traktr stasyonlarnn, tama aralarnn ve posta kurulularnn, konutlarn, okullarn, hastanelerin ve ocuk yuvalarnn inas. Kitle gereksinim mallarnn retiminin nemli lde hzla artmas grevinin zm, hafif sanayi, besin maddeleri sanayii ve tarmn dallarna yatrm gerektirmektedir.
SSCBnin halk iktisadndaki devlet yatrmlarnn kapsam, bugnk fiyatlarla hesaplandnda, yle tutmaktayd: 1929-1932 yllarnda 68 milyar ruble, 1933-1937 yllarnda 158 milyar ruble, 1946-1953 yllarnda 781 milyar ruble. Yatrmlarn ana blm, sosyalist sanayinin geniletilmesi iin kullanlmaktadr. Yatrma sokulan aralarla yeni byk sanayi iletmeleri ina edildi ve iletmeye sokuldu: ilk Beinci Yllk Planda 1500n zerinde, kinci Be Yllk Planda 4500, nc Be Yllk Plann ilk buuk ylnda 3000 ve 1946 ile 1953 arasndaki dnemde 8000 devlet sanayi iletmesi yeniden ina edildi ya da yeni ina edildi. Sanayi ve tarm iletmelerinin yansra binlerce kltrel ve

163
sosyal amal kurulu yaratld. Hafif sanayi ve besin maddeleri sanayiindeki yatrmlarn tutar, 1954 ylnda, 1953 ylna gre, %84 ve tarmda %80 byyecektir.

Sosyalist birikim, toplumsal emein retkenliinin kesintisiz artrlmasna ve rnlerin maliyet masraflarnn sistemli olarak drlmesine dayanmaktadr. Sosyalist iktisadn planlanmas ve bunalmsz gelimesi, halk iktisadndaki kapsaml yatrmlar, toplumsal retimdeki retim aralarnn ve i glerinin planl ve rasyonel kullanm, asalak bir tketimin olmamasbtn bunlar, kapitalizmde, gelimesinin en uygun dnemlerinde bile salanamayan bir yksek birikim temposunu dourmaktadrlar.
Ulusal gelirin birikim iin belirlenen blm ABDde 1919-1928 yllan arasnda %10 ve 1929-1938 arasndaki on yllk dnemde yalnzca %2 tutuyordu. SSCBde (yedekler de dahil) sosyalist birikim fonu, ulusal gelirin yaklak drtte birini tutmaktadr.

Sosyalizm, kapitalizme zg olan retimle tketim arasndaki antagonist elikiyi ortadan kaldrd. Sosyalist geniletilmi yeniden retim, yalnzca retim aralarnn deil, ayn zamanda tketim mallarnn da oalmas anlamna gelmektedir. Sosyalist toplum ayn ekilde, gereksinim mallarnn emeki kitlelerin en acil gereksinimleri iin tketim maddeleri ve yalnzca smrc snflarn tketim fonuna giren lks nesneleri olarak antagonist snflarn mevcudiyetine bal blnmesini de tanmamaktadr. Sosyalizmde tm tketim, emeki kitlelerin yararnadr. retimin gelimesi, ulusal gelirin bymesi ve sosyalist birikimin boyutlarnn bytlmesiyle birlikte, halkn tketimi iin fonlar da bymekte, emekilerin toplumsal ve bireysel gereksinimleri giderek daha fazla giderilmektedir.
Halkn tketiminin bymesine tketim yapsnn bir iyiletirilmesi elik etmektedir, yksek kaliteli metalarn ve rnlerin halk tketimi fonundaki pay giderek bymektedir. 1947 ile 1953 arasnda halka beyaz ekmek satm 6 kattan fazla, et rnlerinin 2.3 kat, hayvansal ve bitkisel yalarn hemen hemen iki kat, ekerin 5.4 kat, meyvenin 3 kattan fazla artt. Sanayi rnleri, 1940 ylnda %36.9 ve 193 ylnda %45.3 bir payla lkenin meta dolamnda yer ald.

Btn bunlar, sosyalizmde onun iinde yatan bir birikim ekonomik yasasnn bulunduu anlamna gelmektedir. Sosyalist birikim yasas, salt gelirin bir blmnn tm toplumun byyen gereksinimlerinin giderilmesi amacyla retimin geniletilmesi iin sistemli bir ekilde kullanlmas yoluyla ulusal zenginliin kesintisiz bymesini gerektirmektedir. Smrc snflarn zenginliinin bymesine kanlmaz olarak emeki kitlelerin sefaletinin elik ettii genel kapitalist birikim yasasnn tersine, sosyalist birikim yasasnn etkimesi, ulusal zenginliin bymesiyle birlikte sistemli bir ekilde halkn maddi ve kltrel dzeyinin artmasn da beraberinde getirmektedir. Sovyet Devleti. komnist inann temel grevlerinden yola karak, her dnem iin, planl bir ekilde, birikim ve tketim fonu arasnda belirli orantlar saptamaktadr. Sovyetler Birlii Komnist Partisi Merkez Komitesinin Eyll Oturumunun (1953), ubat-Mart Oturumunun ve Haziran Oturumunun (1954) tarm zerine kararlar ve Sovyet Hkmetinin besin maddelerinin ve sanayi metalarnn retiminin sratle attrlmasnn salanmasna ilikin kapsaml nlemleri, halk tketiminin fonlarnn gl bir ekilde bymesini gvence altna almaktadrlar. Geniletilmi sosyalist yeniden retimin btn momentleriretim, datm, dolam ve tketimbtnllkleri ve karlkl ilikileri iinde SSCB halk iktisadnn bilanosu tarafndan kapsanmaktadrlar. SSCB halk iktisad bilanosu, halk iktisad planna uygulanm olarak, geniletilmi sosyalist yeniden retimin tm srecini ve sonularn dile getirmektedir. Toplumsal zenginliin bymesine paralel olarak ii nfusun giderek daha byk bir blmnn fazlalk olarak ortaya kt, retimin dna atld ve isizler ordusunun saflarn doldurduu kapitalist nfus yasas, etkisini sosyalizmde tmyle ve tamamyla yitirdi. Sosyalist dzen, tm alabilir halka tm gn alma gvencesi vermektedir. Bundan dolay sosyalizmde fazlalk nfus yoktur ve olamaz da. Nfusun srekli ve hzl bymesi, halkn maddi refahnn

164 yksek dzeyi, dk hastalk oran ve dk lm dzeyialabilir kesimin tam ve rasyonel olarak altrlmas koullarndasosyalist nfus yasasnn zdr.
1929 ile 1939 arasnda SSCBdeki nfusun ortalama yllk salt bymesi 2 milyon insan, ya da %1.23 tutuyordu. Ayn dnem iinde nfusun ortalama yllk salt bymesi Fransada %0.08, Almanyada %0.62, ngilterede %0.36 ve ABDde %0.67 tutmaktayd. Son yllar iinde SSCBnin nfusunun yllk salt bymesi, 3 milyon insan tutmaktadr. SSCBde lm oran, 1953 ylnda 1927 ylnn yarsnn ve 1913 ylnn te birinin altna dt. SSCBdeki lm oran, ABD, ngiltere ve Fransadan nemli lde dktr.

Bylelikle sosyalist yeniden retim, toplam toplumsal retimin kapitalizm iin ulalamayacak bir tempoda planl ve kesintisiz genilemesi, ii snf ve aydnlar da dahil olmak zere tm nfus saysnn sistemli ve hzl bymesi ve halk kitlelerinin maddi refahnn ve kltrel dzeyinin kesintisiz bir ekilde ykseltilmesi tarafndan karakterize edilmektedir.

Ksa zet
1 Sosyalist yeniden retim, toplumsal toplam rnn, i gcnn ve sosyalist retim ilikilerinin kesintisiz geniletilmi yeniden retimidir. Sosyalist halk iktisadnn stnlkleri, planl, bunalmsz gelimesi, sosyalist iktisadn kesintisiz bymesini ve geniletilmi sosyalist yeniden retimin yksek temposunu belirlemektedirler. 2 Ulusal zenginlik, sosyalist toplumun elinde bulundurduu btn maddi varlklar kapsamaktadr. Ulusal zenginliin bilekeleri unlardr: halk iktisadnn retim yatrm ve retim dolam fonlar, dolam fonlar, devletin ve Kolhozlarn malzeme ve sigorta fonlar, retim d fonlar ve halkn kiisel mlkiyeti. 3 Toplumsal toplam rnn yeniden retimi, iki biimde gereklemektedir: ayn biimde ve deer biiminde. Doal biimi itibariyle toplumsal toplam rnn retimi sosyalizmde retim aralarnn retimi (blm 1) ve tketim aralarnn retimi (blm II) olmak zere ayrlmaktadr. Toplumsal toplam rn deeri itibariyle tketilen retim aralarnn deerini, yeni yaratlan rnn kendisi iin emek tarafndan retilen blmnn deerini ve yeni yaratlan rnn toplum iin emek tarafndan retilen blmnn deerini kapsamaktadr. Geniletilmi sosyalist yeniden retim, toplumsal retimin btn blmleri arasnda ve hem doal biimi ve hem de deeri itibariyle, gerekli uyumluluu (oranty) n komaktadr. 4 Sosyalizmde toplumsal rnn datm, kentte ve krdaki sosyalist retimin kesintisiz gelimesini, sosyalist toplumun srekli artan maddi ve kltrel gereksinimlerinin giderilmesini ve lkenin ekonomik gcnn ve savunma yeteneinin pekimesini gvence etmektedir. 5- Sosyalist birikim, retim ve tketim aralarndan oluan toplumun salt gelirinin bir blmnn, retimin geniletilmesi, toplumsal yedeklerin oluturulmas ve retim amal olmayan sosyal ve kltrel fonlarn bytlmesi iin kullanmaktr. Sosyalizm, kapitalizmi belirleyen retim ile tketim arasndaki antagonist elikiden ardr. Smrc snflarn zenginliklerine kanlmaz olarak emeki kitlelerin sefaletinin elik etmesini ngren kapitalist birikimin genel yasasnn tersine, sosyalist birikim yasasnn etkimesi, ulusal zenginliin bymesiyle birlikte halkn maddi ve kltrel dzeyinin de sistemli olarak bymesini ngrmektedir. 6 Sosyalist dzende kapitalist nfus yasas, etkinliini yitirmitir. Sosyalist nfus yasas ifadesini, srekli ve yksek nfus bymesinde ve halkn alabilir blmnn tm toplumun yararna tmyle altrlmasnda bulmaktadr.

165

Blm XXXIX SOSYALZMDEN KOMNZME TEDRC GE

Komnist toplumun her iki aamas
Toplum, insanlk tarihinin gsterdii gibi, bir alt aamadan bir st aamaya doru gelimektedir. Toplumsal gelimenin en yksek ve en ilerici aamas, btn lkelerin emekilerinin devrimci mcadelesinin nihai hedefini oluturan komnist toplumdur. Marx ve Engels, komnist toplumun iki gelime aamasn geeini bilimsel olarak gerekelendirdiler: bir alt, sosyalizm ve bir st, komnizm. Komnist toplum, ilk gelime aamasnda, barndan kt kapitalizmin geleneklerinden ve kalntlarndan henz ar olamaz. Ancak sosyalizmin ilerki gelimesi, onun kendine zg, kendi yaratt temel zerinde, komnist toplumun ikinci, daha yksek aamasna yol aar. Yani sosyalizm ve komnizm, yeni, komnist toplumun iki olgunluk aamalardr. Komnizmin her iki aamasnn ekonomik temeli, retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyettir. Toplumsal mlkiyetin egemenlii, halk iktisadnn planl gelimesini ngrmektedir. Komnist toplumun her iki aamas iin karakteristik olan, ne smrc snflarn, ne insann insan tarafndan smrlmesinin ve ne de ulusal ve rk basksnn olmasdr. retimin amac, hem sosyalizmde ve hem de komnizmde, tm toplumun srekli artan maddi ve kltrel gereksinimlerinin azami lde giderilmesidir ve bu hedefe ulamann amac, retimin en gelimi teknik temelinde kesintisiz bymesi ve srekli mkemmellemesidir. Bununla birlikte komnizmin ikinci aamas, birinci aamasna gre zl farkllklar gstermektedir; nk o, komnist toplumun iktisadi ve kltrel olgunluunun bir st aamasn oluturmaktadr. Halihazrda sosyalizmde retici gler yksek bir dzeye ulamlardr: Sosyalist sanayi ve sosyalist byk tarm, dnyadaki younlamann ve makinelemenin en yksek derecesine sahiptir ve bunlar, kapitalizmin ulaamayaca bir tempoda gelimektedirler. Toplumun retici gleri ve emekilerin emek retkenlii, ama henz bir maddi varlklar bolluu yaratmaya yeterli deildir. Komnizm, toplumun retici glerinin ve toplumsal emein retkenliinin bu bolluu gvence altna alabilecek bir gelime dzeyini n komaktadr. Toplumsal, sosyalist mlkiyetin iki biiminindevlet ve kooperatifsel-kollektif iktisadi olduu sosyalizmden farkl olarak, komnizmde retim aralar zerindeki btnlkl komnist mlkiyetin snrsz egemenlii salanmaktadr. Sosyalizmde sosyalist retimin iki ana biimisosyalist ve kollektif iktisaddolaysyla meta retimi ve meta dolam varlklarn korurken, komnizmde, btnlkl komnist mlkiyetin, komnist retimin btnlkl biiminin egemenlii kurulduktan sonra, ne meta retimi, ne meta dolam ve ne de bunlarn sonucu olarak para olacaktr. Sosyalizmde kentle kr, kafa ile kol emei arasndaki ztlk artk kaldrlmtr, ama bunlar arasnda nemli farklar kalmaya devam etmektedir. Komnizmde kentle kr arasnda ve kafa emeiyle kol emei arasnda artk, nemli farklklar deil, yalnzca nemsiz farkllklar kalacaktr. Sosyalist toplumda iki snf, birbirleriyle dost olan, ama toplumsal retimdeki konumlaryla birbirinden ayrlan ii snf ve kollektif kyllk vardr; ii snfyla kylln dnda bir ara tabaka daha, sosyalist aydnlar da bulunmaktadr. Sosyalist mlkiyetin iki biimi arasndaki farkn, kentle kr arasndaki ve kafa ve kol emei arasndaki nemli farklarn ortadan kaldrlmasyla birlikte, iiler, kyller ve aydnlar arasndaki fark da nihai olarak ortadan kalkacaktr; bunlarn hepsi komnist toplumun emekileri olacaktr. Komnizm, snfsz toplumdur. Sosyalizmde smrden kurtarlm alma, yksek bir teknik dzey temelinde artk bir onur davas olmutur. Ama sosyalizmde tm retim sreci henz makineletirilmemitir, almak henz insanlarn ilk gereksinimi olmamtr, toplumun baz yelerinin almaya kar ihmalkar tavrlar

166 henz almamtr ve toplumun emein ls ve tketimin ls zerine en sk denetiminin gereklilii devam etmektedir. Komnizmde btn retim sreleri tam makineletirilmi ve otomatikletirilmi olacaktr ve almak tm toplumun gznde yalnzca bir yaama arac olmaktan kp ilk yaam gereksinimi haline gelecektir. Komnizm, toplumun tm yelerine bedensel ve kafasal yeteneklerini gelitirmelerini gvence etmektedir. Toplumun tm yeleri, mesleklerini zgr olarak seen kltrel olarak gelimi ve her ynl eitilmi insanlar olacaklardr. Komnizm, bilimin, sanatn ve kltrn daha fazla, tarihte ei grlmemi bir gelimesini n komaktadr. retici glerin ve toplumsal emein retkenliinin yksek gelime dzeyi, sosyalist dalm ilkesinden komnist dalm ilkesine geii olanakl klacak ekilde, maddi ve kltrel varlklarnn bolluunu salayacaktr. Komnist toplumun bir st aamasnda, diye yazyordu Marx, bireylerin i blmne kleletirici ball ve bununla birlikte kafa ve kol emei arasndaki ztlklarn da kaybolmasndan sonra; almann yalnzca bir yaama arac deil, tersine bizzat ilk yaam gereksinimi olmasndan sonra; bireylerin her ynl gelimesiyle birlikte retici gler de bydkten ve kooperatifsel zenginliin btn fkrma kaynaklar daha dolu akmasndan sonra ancak bundan sonra ... toplum bayrann stne unu yazabilir: herkes yeteneine gre, herkese gereksinime gre!* Bunlar, sosyalizmle komnizm arasndaki ana farklardr. Lenin, komnizm zerine Marksist retiyi daha da gelitirdi, zenginletirdi ve komnist toplumun inasnn yollar zerine temel tezleri ortaya koydu. Komnist Partisinin programn gerekelendirirken Lenin, unlar syledi: Sosyalist dnmlere baladmzda nmze, bu dnmlerin kendisine yneldii ak bir hedef, yani yalnzca fabrikalarn, iletmelerin, topran ve retim aralarnn kamulatrlmasyla snrl olmayan, kendisini yalnzca retim ve rnlerin datm zerine sk hesap dkm ve denetimiyle snrlamayan, aksine bunu aarak herkes yeteneine gre, herkese gereksinimine gre ilkesinin gereklemesine geen komnist toplumun kurulmasn koymalyz.* Sovyetler Birliinde tmyle gelimi komnizmin inas iin gerekli olan tm koullar vardr. O, bunun iin, muazzam malzeme zenginliklerine ve doal zenginliklere sahiptir. Sosyalizm, Sovyetler Birliinde kendi, bizzat kendisinin yaratt maddi retim temelinde gelimektedir. Sovyetler Birlii, dnyann en ileri sanayiine, sosyalist sanayiye ve dnyann en youn, en makineletirilmi tarmna sahiptir. Sosyalist iktisadn komnizm yolunda gelimesini hzlandran gl etkenlerden birisi, ifadesini tm halkn sosyalist yarmasnda bulan kitlelerin yaratc eylemliliidir. Sovyet halk, Marksizm-Leninizm teorisiyle, sosyalizmin ekonomik yasalarnn bilimiyle ve komnist toplumun inas iin bilimsel gerekelendirilmi programla donanm olan Komnist Partisi tarafndan komnizme gtrlmektedir. kinci Dnya Savandan sonra, SSCBde komnizmin inas iin uluslararas koullar temelden deiti. Eskiden Sovyetler Birlii tek sosyalist lkeyken, imdi artk yzlerce milyon insan sayan gl bir sosyalizm kamp bulunmaktadr. Sosyalizm kampnn olumasyla uluslararas arenadaki gler dengesi temelden deiti; sosyalizmin ve komnizmin inas iin yeni bir durum yaratlmtr. Avrupann ve Asyann halk demokrasisi lkelerinde komnist toplumun ilk aamasnn temelleri atlmaktadr. Sosyalist kampn btn lkelerinde sosyalizmin ve komnizmin zaferi asndan bu kampn gcnn daha fazla pekitirilmesi, sosyalist kamp halklarnn sk iktisadi, politik ve kltrel ortak almasnn gelitirilmesi tayin edicidir. Ancak sosyalizm kampnn yansra, ABD tarafndan nderlik edilen emperyalizm kamp bulunmaktadr. Sosyalizme dman bir emperyalist kamp var olduu srece, saldrgan emperyalist glerin Sovyetler Birliine ve halk demokrasisi lkelerine askeri bir saldrs tehlikesi de var olacaktr. Marksizm-Leninizm, devletin komnizmin bir st aamasnda, snflarn ve snf farklarnn
* *

Karl Marx, Gotha Programnn Eletirisi; bkz. Karl Marx ve Friedrich Engels, ki Ciltte Seme Eserler, C. II, s. 17. V.. Lenin, RKP(B) VII. Kongresinde Parti Programnn Gzden Geirilmesi ve Partinin Adnn Deitirilmesi zerine Konuma; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXVII, s. 103, Rusa.

167 kalkmasyla birlikte artk gereksiz olacan ve yava yava leceini sylemektedir. Burada uluslararas ilikilerin gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. Devletin bizde komnizm dneminde de korunup korunmayaca sorusuna Stalin u yant verdi: Evet, kapitalist kuatma ortadan kaldrlmadka, dardan sava saldr tehlikesi almadka kalmaya devam edecektir; aktr ki, devletimizin biimleri de i ve d durumdaki deiikliklere denk olarak, yeniden deiecektir. Hayr, kapitalist kuatma ortadan kaldrld, bunun yerini sosyalist bir evre ald zaman, artk kalmayacaktr.* Kapitalist kuatma olduu, SSCB ve dier sosyalist kamp lkelerine emperyalistler tarafndan bir saldr tehlikesi ortadan kaldrlmad srece, sosyalist devlet gereklidir. Tutarl bir bar politikas izleyen Sovyetler Bitlii, bu zaman boyunca dardan gelen her trl dmanca saldry pskrtmeye hazr olmak zorundadr. Bundan dolay, sosyalist devleti her bakmdan pekitirmek, lkenin iktisadi gcn artrmak ve savunma yeteneini gvence altna almak zorunludur.

Komnizmin maddi retim temelinin yaratlmas

Komnizmin inasnn dnya apnda tarihsel grevinin yerine getirilmesi, ncelikle retici glerin muazzam bymesini ve sosyalizmden komnizme gei iin gerekli olan maddi varlklar bolluunu gvence altna alabilecek bir maddi retim temelinin yaratlmasn gerektirmektedir. SSCBde yaratlan komnizmin maddi retim temeli, tm lkenin elektrifikasyonuna, retim srelerinin tam makineletirilmesine, tam otomatikletirilmesine ve her ynl kimyasallatrlmasna dayanan kent ve krdaki makinesel byk retimdir. Komnizmin maddi retim temeli, boyutlar ve teknik dzeyi asndan, sosyalizminkinden nemli lde stn olacaktr. Komnizme geiin hazrlanmas iin tm toplumsal retimin retim aralar retiminin ncelikli bymesi koullarnda kesintisiz ykselmesinin gvence altna alnmas gerekmektedir. retim aralar retiminin ncelikli bymesi, retimin en gelimi teknik temelinde bir maddi varlklar bolluu yaratmak amacyla srekli geniletilmesini ve mkemmelletirilmesinin koullarn yaratmaktadr. Bu, halk iktisadnn btn dallarnda ncelikle de yeni yatrmlar yoluyla sanayide retim kapasitesinin anormal lde geniletilmesini gerektirmektedir. SSCBde istisnasz dnyann en ileri tekniine ve teknolojisine dayanan yzlerce, binlerce yeni iletme kurulmakta ve tasarlanmaktadr; yeni hammadde trleri ve enerji kaynaklar yaratlmakta ve kullanlmaktadr. Lenin, tm halk iktisadnn elektrifikasyonunun komnizmdeki sanayi ve tarmsal retimin teknik temeli olduunu retti. Komnizmbu, Sovyet iktidar art tm lkenin * elektrifikasyonudur. Bu, sanayinin, tama sektrnn ve tarmn tmyle elektrifikasyona dayanan yeni, daha yksek bir teknik temelde dntrlmesi gerektii anlamna gelmektedir. Tm halk iktisadnn elektrifikasyonu, komnizmin maddi retim temelinin en nemli karakter zelliidir. Sosyalizmden komnizme tedrici gei koullarnda elektrifikasyon, muazzam boyutlar almaktadr. SSCBde dnyann en byk elektrik santrallerinin kurulmas olgusu, bunun kantdr. Sosyalist plan iktisad, eitli iktisadi alanlarn saysz santralini birbirine balayan btnlkl bir balant sisteminin yaratlmasn salamaktadrbu, kapitalizmde zel mlkiyetin egemenlii ve retim anarisi yznden gerekletirilemeyecek bir giriimdir.
SSCBde gelien sanayi, tarm ve komn iktisadnn elektrik gereksinimini karlamak iin; nc Be Yllk Planda (1951-1955) muazzam bir elektrifikasyon program uygulamaya sokulmaktadr. 711 santral ina edilmekte ya
*

J. Stalin, SBKP(B) MKsnn almas zerine XVIII. Parti Kongresine Rapor; bkz. J. Stalin, Leninizmin Sorunlar, Berlin 1954, s. 811. * V.. Lenin, Tm-Rusya Sovyetler Kongresinde Halk Komiserleri Konseyinin Faaliyeti zerine Rapor; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, C. XXXI, s. 484, Rusa.

168
da geniletilmektedir; bu inaat tasarmlarnn bitiminden sonra SSCBdeki santrallerin toplam kapasitesi %75 artacaktr. Yalnzca 1954 ylnda santrallerin kapasite bymesi, GOELRO-Plan erevesinde SSCBnin elektrifikasyonunun ilk on ylnda iletmeye sokulan santrallerin toplam kapasitesinden 2.5 kat fazla olacaktr.

Komnizmin maddi retim temelinin yaratlmasnn ana koulu olarak tm halk iktisadnn elektrifikasyonu, btn alma srelerinin kompleks makineletirilmesiyle, retimin otomatikletirilmesi ve kimyasallatrlmasyla, tekniin btn en yeni kazanmlarnn kullanlmasyla ayrlmaz bir ekilde baldr. retim srelerinin elektrikletirilmesi ve otomatik makine sistemi, alma koullarnda temel deiikliklere, az kalifiye emein yerine, kalifiye emein gemesine yol amaktadr ve kafa ve kol emei arasndaki esasl farklarn nihai olarak ortadan kaldrlmasnn teknik temelini yaratmaktadr. SSCB halk iktisadnda, retici glerin komnizm iin gerekli gelime dzeyini salayan retim tekniindeki yeni byk deiikliklerin temeli imdiden atlmtr.
Dnyann en ileri makine sanayii olan Sovyet makine sanayiinin muhteem kazanmlarndan birisi, tam otomatik makine yoluna sahip tmyle makineletirilmi iletmeler, tam otomatik iletmelerdir. yle ki, 1952 ylnda btn blge santralleri agregatlarn otomatik kumandasyla donatld. Bir dizi uzaktan kumandal santral kuruldu. Uzaktan kumandal elektrik santrallerinin kapasitesi, elektrik santrallerinin toplam kapasitesinin %50sinden fazlasn tutmaktadr. Hidro-teknik tesislerin inasnda toprak ileri, bir yer delgi makineleri kompleksinin yardmyla yrtlmektedir. Beton retimi iin otomatik iletmeler yaratld. Bu iletmelerde, hammaddenin verilmesi ve kotarlmasndan betonun alnmasna kadar btn iler otomatikletirilmitir. SSCBde araba motorlar pistonu retimi iin dnyann ilk otomatik iletmesi kurulmutur; burada btn sreler, n malzemenin ve verilmesinden maml maln paketlenmesine kadar, tmyle otomatikletirilmitir. letmede ok az sayda i gc almaktadr. Bylesi iletmeler, komnist toplumun tekniinin prototipleridir.

alma srelerinin otomatikletirilmesi imdilik komnizmin yeni teknik temelinin yol hazrlaycs olarak ortaya ksa da, bilimin ve tekniin bu kazanm zamanla btn retim dallarnda kullanma sokulacaktr. Sovyet bilimi, atom enerjisinin yntemleri ve kullanmnda ustalat. SSCBde bu yeni enerji trn barl amalarla kullanma grevi pratik olarak zld. 1954 yaznda Sovyet bilimcileri ve mhendisleri tarafndan kurulan ve evre blgelerdeki sanayi ve tarm enerjiyle besleyen 5000 KW kapasiteli ilk sanayi atom santrali iletmeye ald. Sovyet bilimcileri ve mhendisleri, 50.000 ile 100.000 KW kapasiteli sanayi atom santralleri kurmak iin almaktadrlar. Atom enerjisinin maddi varlklarn retiminde kullanlmas, tepkili motorlarn, radyo ve televizyon tekniinin, vs. mkemmelletirilmesi, retimin mkemmellemesi ve emek retkenliinin artrlmas asndan imdiye kadar bilinmeyen olanaklar amaktadr. Bu, kanlmaz olarak, iktisadi gelimeyi nemli lde hzlandracak ve komnizmin bir st aamasna gei iin gerekli olan retici gler dzeyini salayacaktr.

Kent ve kr arasndaki esasl farkn ortadan kaldrlmasnn yollar

Sosyalist toplumun retici glerinin bymesi, retim ilikileri alanndaki deiiklikleri de gerekli klmaktadr. Komnizmin bir st aamasnda retim ilikileri, retim aralar zerindeki tm halkn btnlkl komnist mlkiyetine dayanacaktr. Btnl komnist mlkiyete gei, devlet mlkiyetinin (halk mlkiyetinin) her ynl pekitirilmesini ve gelitirilmesini ve kooperatifselkollektif iktisadi mlkiyetin yava yava halk mlkiyeti aamasna karlmasn gerektirmektedir. Btnlkl komnist mlkiyet temelinde, kentle kr arasndaki esasl fark ortadan kalkacaktr. Kentle kr, sanayiyle, tarm, iilerle kollektif kyller arasndaki esasl fark sosyalizm aamasnda, sanayi devlet mlkiyeti (halk mlkiyeti) iken, tarmda kollektif iktisadi mlkiyetin, grup mlkiyetinin mevcut olmasdr. Sanayide retimin makineletirilmesi, otomatikletirilmesi ve kimyasallatrlmas nemli lde byk oranda gerekletirilmitir. Kydeki gerek kltr devrimine ramen kr nfusunun kltrel dzeyi henz tmyle kent halknn dzeyine

169 kmamtr. Kentle kr arasndaki esasl farkn almas, komnizmin inas aamasnda gerekleecektir. Kentle kr ve sanayiyle tarm arasndaki esasl farkn ortadan kaldrlmas asndan tayin edici g sosyalist sanayidir. Yalnzca byk sanayinin daha ok her ynl gelimesi, tarmn btn dallarn mekanikletirme olana salamaktadr. Sosyalist sanayi, tarm ncelikle, kollektif iktisadi retimin gelimesinde nder rol oynayan Makine ve Traktr stasyonlarnn yardmyla dntrmektedir. Sosyalist tarmn en nemli sanayi merkezleri ve yksek bir ziraat kltrnn yol hazrlayclar olarak Makine ve Traktr stasyonlar, artan lde kollektif iktisadi retimin dallarna hizmet etmektedirler; burada en modern teknik aralar, kalifiye tekniker, mhendis, ziraat ve hayvan-teknikerleri hizmetlerinde bulunmaktadr. Sosyalist devlet, Makine ve Traktr stasyonlar araclyla sosyalizmden komnizme tedrici geite Kolhozlarn gelimesi zerindeki nder etkisini uygulamaktadr. Sovhozlar, en byk, en makinelemi tarm iletmeleri olarak giderek daha fazla nem kazanmaktadrlar. Bu ekilde halk mlkiyeti, tm Sosyalist tarmn gelimesinde giderek daha byk bir rol oynamaktadr. Kyn kente yaknlamasnn son derece etkin bir arac, elektrikletirmedir. Yeni byk enerji santralleri, yalnzca sanayiyi deil, tarmsal retime de dev elektrik miktarlar teslim etmektedirler. Tarmn elektrikletirilmesinin temelini byk devlet santralleri oluturacaktr. Bunlarn yansra ok sayda kk-kollektif iktisadi santral kurulmaktadr. Tarmn kompleks elektrikletirilmesinin dayanak noktalarn, elektrikli traktrler, elektrikli kombinalar, elektrikli sam makineleri, elektrikli krpma makineleri vs. kullanan elektro Makine ve Traktr stasyonlar olacaktr. Bu istasyonlardan bazlar, halihazrda kollektif iktisadi retimin hizmetine verilmitir. Bunlar, yalnzca tarmn enerji sleri deil, ayn zamanda nemli kltr merkezleridir de. Tarmsal artel, sosyalizmden komnizme tedrici gei dneminde Kolhozlarn ana biimidir. Bu, Kolhozlarn ana gc olarak toplumsal iktisatla kollektif kyllerin yan iktisatlarn koordine etmekte ve devletin, Kolhozlarn kollektif kyllerin karlarna en iyi ekilde uymaktadr. Bu, kendi iinde muazzam, henz tmyle tkenmemi rezervleri emek retkenliinin artrlmas asndan barndrmaktadr. MTler tarafndan modern teknik aralarla donatlan Kolhozlar, toplumsal iktisatlarn, bir tarmsal rnler bolluunun yaratlmasnn temelini, baaryla gelitirmeye devam etmektedirler. Toplumsal iktisadn artan pekimesi ve gelimesiyle birlikte, Kolhozlarda kltrel ve sosyal amal binalarn kurulmasna ilikin grevler de tutarl bir ekilde zlecektir. Kolhozlarn toplumsal iktisatlarnn hzla kalknmasyla birlikte kollektif kyllerin ok ynl kiisel gereksinimlerinin giderek daha tam giderilmesi de mmkn olacaktr. Tarmsal rn bolluunun yaratlmasyla kolhozlarn toplumsal iktisad, hem devletin ve Kolhozlarn gereksinimini ve hem de kollektif kyllerin kiisel gereksinimlerini karlayabilecektir. Bu koullar altnda kollektif kyller iin bireysel mlkiyet olarak inek ve kk ba hayvan beslemek ve iftlik topra zerinde patates ve sebze ekmek demeyecektir. Bununla birlikte bireysel yan iktisatlarn gereklilii de ortadan kalkacaktr. Kollektif iktisadi retimin maddi temelinin daha da pekimesi ve gelimesi temelinde, tarmsal arteli kollektif iktisadi hareketin daha st gelime biimi olan yksek derecede gelimi tarmsal komne dntrmek iin koullar da yava yava yaratlacaktr. Gelecek komn, diye retti Stalin, gelimi ve mreffeh artelden karak byyecektir. Gelecek tarmsal komn, artelin tarlalarnda ve iftliinde tahln, hayvann, kmes hayvannn, sebzenin ve dier rnlerin bolluu var olduunda, artellerde makinelemi amarhaneler, modern mutfaklar ve yemekhaneler, ekmek fabrikalar vs. kurulmu olduunda, kollektif kyl eti ve st iftlikten almann kendisi iin inek ve dier kk ba hayvan beslemekten daha yararl olduunu grdnde, kollektif kyl kadn le yemeini yemekhanede yemenin, ekmei ekmek fabrikasndan almann, amar toplumsal amarhanede ykamann kendisi iin bunlarla bizzat uramaktan daha yararl olduunu grdnde, oluacaktr. Gelecek komn, daha yksek bir teknik ve daha ok gelimi bir artel temelinde, bir rn bolluu temelinde oluacaktr.* Artel, bunun iin gerekli n koullarn
*

J. Stalin, XVII. Parti Kongresine SBKP(B) MK almas zerine Rapor; bkz. J. Stalin, Leninizmin Sorunlar, Berlin 1954, s. 640/41.

170 yaratld lde ve kollektif kylnn bu srecin gerekli olduuna bizzat kanaat getirdii lde, komne doru byyerek geliecektir. Kentle kr arasndaki esasl farkn ortadan kalkmas, byk kentlerin kecei anlamna gelmemektedir. Sanayinin tm lkeye planl bir ekilde datlmasna ve sanayi iletmelerinin hammadde kaynaklarna yaknlatrlmasna, yeni kentlerin kurulmas elik etmektedir. Kltrn en yksek gelimesinin merkezleri olarak, yalnzca byk sanayinin deil ayn zamanda tarmsal rnlerin ilenmesinin ve besin sanayiinin btn dallarnn gl gelimesinin de merkezleri olarak kentler, kent ve krdaki yaam koullarnn eitletirilmesine katkda bulunacaktr. Eski kentlerin ehresi temelden deimektedir. Kentlerin sosyalist yeniden dnm, nfusun istiflenmesini ortadan kaldrmak ve yeil alanlarla ve komn iktisadnn btn modern kazanmlarnn deerlendirilmesiyle kentte salkl yaam koullar salama hedefine yneliktir. Sosyalist kentin modern ileri bilimin ve kltrn kazanmlarnn taycs ve yol hazrlaycs olarak oynad ilerici rol, giderek daha byk nem kazanmaktadr. Kentle kr arasndaki esasl farkn ortadan kaldrlmasnda, ulam sektr byk bir rol oynamaktadr. Bu, sanayi merkezleriyle tarmsal blgelerini bir btn halinde birletirmektedir. Demiryollarnn, araba ulamnn, deniz yolculuunun ve hava yolculuunun gelimesi, elektrik enerjisinin uzaklara iletilmesi, radyo ve televizyonun geni yaygnl, ky kente iktisadi ve kltrel olarak yaknlatrma asndan nemli etkenlerdir. Bilimin ve tekniin bu kazanmlar sayesinde, tarmsal nfusun kent nfusu gibi kltrn btn varlklarna katlmas mmkn olacaktr. Halk iktisadnn iki temel retim sektr, devlet ve kollektif iktisadi sektr var olduu srece, sosyalist devletin komnizmin inas iin baaryla kullanld meta retimi ve meta dolam da var olacaktr. lk kez btnlkl komnist mlkiyetler birlikte, meta retimi ve ona bal olan kategoriler de lecektir. Komnizmin bir st aamasnda meta retiminin kaybolmasyla birlikte, biimleriyle deer ve deer yasas da kaybolacaktr. rnlerin retimi iin harcanan emek miktar, meta retimi koullarnda olduu gibi, dolayl yollardan, deerin ve onun biimlerinin yardmyla deil, aksine dorudan ve dolaysz rnlerin retimi iin harcanan emek zamanyla llecektir. retim aralar, zerinde btnlkl komnist mlkiyetin yaratlmas, iilerle kollektif kyller arasndaki snrlarn zerinde nihai olarak kaybolduu temel olacaktr. Kentle kr arasndaki esasl fark kaybolduktan sonra, komnizmde de, rnein bitkilerin byme ve olgunlama srecine, tarmsal makinelerin kullanlmasnn snrllna vs. bal olan tarmsal ilerin mevsime ball gibi sanayi ve tarmsal retimin zeliklerinden kaynaklanan belirli esasl olmayan bir fark kalmaya devam edecektir.

Kafa ve kol emei arasndaki esasl farkn ortadan kaldrlmasnn yollar

Komnizme gei. insanlarn bedensel ve kafasal yeteneklerinin tmyle ve her ynl gelimesini salayacak toplumun bir kltrel bymesini gerektirmektedir. Kafa ve kol emei arasndaki ztln yok edilmesinden sonra, komnist ina srecinde sosyalizmde henz var olan kafa ve kol emei arasndaki esasl farkn ortadan kaldrlmas sorunu kmtr. Kafa ve kol emei arasndaki esasl fark, iilerin ounluunun henz mhendislere ve teknikerlere gre daha dk bir kltrel ve teknik dzeyde bulunmalarnda yatmaktadr; ayn ey, kollektif kyllerin ounluuyla agronomlarn karlatrlmasnda geerlidir. Sanayi ve tarmdaki tekniin artan mkemmellemesielektrikletirme, kompleks, makineletirme, kimyasallatrma vs., retimde alanlardan hem genel eitimleri ve hem de mesleki, mhendis-tekniksel ya da agronomik eitimleri asndan daha byk taleplerde bulunmaktadr. Komnizme gei iin gerekli olan toplumsal emein retkenliinin artrlmas, baka trl salanamaz. Buradan, toplumun kltr dzeyini ykseltme ve kafa ve kol emei arasndaki esasl fark ortadan kaldrmann nesnel zorunluluu domaktadr. Kafa ve kol emei arasndaki esasl farkn ortadan kaldrlmas, iilerin kltrel ve teknik

171 dzeyinin mhendislerin ve teknikerlerin, kollektif kyllerinkinin agronomlarn dzeyine karlmasyla salanabilir. Kafa ve kol emei arasndaki esasl farkn ortadan kaldrlmasnda, ii snfnn ve kollektif kylln ezici blmnn katld sosyalist yarmaya, byk nem dmektedir. Giderek daha byk ii kitleleri, modern teknii ve retim teknolojisini mkemmelletirme derecesinde bilmekte ve rasyonelletiricilerin ve buluularn says srekli artmaktadr. Bylelikle, geni ii kitleleri, mhendislerin ve teknikerlerin dzeyine karlmaktadr. Daha henz 1935 ylnda, Stahanov hareketinin sosyalist yarmann yeni bir aamasn karakterize ettiinde, Stalin, bunun ii snfnn gelecek kltrel ve teknik canlanmasn barnda barndrdna, bunun sosyalizmden komnizme gei iin... gerekli olan emek retkenliinin en yksek veriminin elde edilebilecei* yolu atna iaret etti. ilerin kltrel ve teknik dzeyi mhendislerin ve teknikerlerinkine ve kollektif kyllerin dzeyi agronomlarnkine ulatnda emek retkenliinin btn maddi varlklarn bolluunun yaratlmasn salayan tarihte ei grlmemi ykselmesi elde edilecektir. Toplumsal emein retkenliinin artrlmasyla birlikte, i gnn yava yava ksaltmann da koullar yaratlacaktr. Bu da toplum yelerine, bilimin ve kltrn zmsenmesine ve bedensel ve kafasal btn yeteneklerinin gelimesine ok daha fazla zaman ve g ayrmasna olanak salayacaktr. Kafa ve kol emei arasndaki esasl farkn ortadan kaldrlmasnn nemli koullarndan birisi, zorunlu genel politeknik eitimdir. Lenin, politeknik eitimin rencilere en nemli retim dallarnn teorisini ve pratiini retmeleri gerektiine iaret etti. Politeknik eitim, emekilerin ufuklarn geniletmekte, onlara modern byk retimin zerinde durduu temelleri retmekte ve bylelikle onlara zgr meslek seimi olana salamaktadr. Toplumun btn yelerinin kltr dzeyinin daha fazla ykseltilmesi, genel zorunlu politeknik eitimin, orta teknik ve yksek okul eitiminin, uzaktan eitimin gelimesi, saysz kursun almas ve kitle meslekleri kadrolarnn tetim iinde eitilmesiyle gereklemektedir. Komnist Partisinin XIX. Kongresi, Beinci Be Yllk Plan iinde orta okulda politeknik eitime balamay ve genel politeknik eitime gei iin gerekli nlemlerin alnmasn gerekli buldu. ilerin ve kyllerin bilgilerinin ve kltrel dzeylerinin mhendislerin, teknikerlerin ve agronomlarn dzeyine karlmas, bir yandan iilerle kyllerin arasndaki ve dier yandan aydnlarla farkn ortadan kaldrlmas anlamna gelecektir. Sosyalist toplum, halkn refah dzeyini nemli lde ykseltti. Komnizme gei iin gerekli olan emekilerin her ynl kltrel bymesi, konut ilikilerinin temelden iyiletirilmesini ve iilerin ve grevlilerin gerek cretleriyle kollektif kyllerin gerek gelirlerinin nemli lde ykseltilmesini talep etmektedir. Bu da yine retimin ve emek retkenliinin hzla ykseltilmesiyle mmkndr. retici glerin ve kltrn her ynl gelimesi, kalifiye olmayan ve bedensel ar ii ve emekileri mrleri boyunca belirli bir meslee balayan eski i blmn nihai olarak ortadan kaldracaktr. Komnizm eski i blmn ortadan kaldrdnda, bu asla komnizmde, i blmnn gerekli olmad anlamna gelmemektedir, Komnizm, retimin, bilimin ve tekniin btn dallarnda kalifiye, ok ynl eitilmi uzmanlar talep etmektedir. Komnist toplumun yeleri, yksek gelimi tekniin ve karmak retim srelerinin ynlendirilmesi iin gerekli olan mhendis-teknii eitimine sahip olacaklar ve yalnzca maddi varlklarn retimiyle deil, ayn zamanda bilim ve sanatla da uraacaklardr. Kafa ve kol emei arasndaki esasl farkn ortadan kaldrlmas, bu emek trleri arasndaki her trden farkn ortadan kaldrlayaca anlamna gelmemektedir. Esasl olmayan bir fark da olsa, belirli bir fark kalmaya devam edecektir. rnein iletmelerin ynetici kadrolarnn alma koullar, dorudan retimde alanlarnkinden farkl olacaktr.
*

J. Stalin, Stahanovcularn Birlik Danma Toplantsnda Konuma; bkz. J. Stalin, Leninizmin Sorunlar, Berlin 1954. s. 676.

172 Komnizme gei asndan emekilerin komnist eitimi byk neme sahiptir; bunun ana grevi, almann ilk yaamsal gereksinimi haline geldii yeni insan eitmektir. Komnizmdeki emei karakterize ederken Lenin, unlar yazd: Komnist i, kelimenin dar, tam anlamyla, belirli bir hizmet ykmlln yerine getirmek, belli rnler zerinde hak sahibi olmak iin yaplmayan cretsiz itir; nceden saptanm, yasal normlara gre deil, aksine normsuz, cret beklentisi olmakszn, cret zerine bir n anlama olmakszn yaplan itir; toplumun refah iin alma alkanlndan, toplumun refah iin alma zorunluluunun (alkanlk olmu) bilgisinden itir, salkl organizmann gereksinimi olarak atmadr.* Komnizm, btn toplum yelerinin yksek bir bilincini n komaktadr. Yeni, komnist ilikilerin eleri, almaya ve toplumsal mlkiyete kar tavr ve insanlar arasndaki iliki konusunda halihazrda sosyalist toplumda vardr. Komnist ilkelere ballk, zamanla eitilmi yksek kltrl insanlarn doal alkanl olacaktr. Ama toplumumuzda insanlarn bilincindeki kapitalizmin kalntlarnn henz hi de silinmediinin, bu bilincin varln gerisinde kalmas dolaysyla bu kalntlarn var olduunun ve kapitalist dnyann bunlar beslemek ve canlandrmak iin btn aralarla aba gsterdiinin bilincinde olunmaldr. Buradan, insan bilincindeki kapitalist kalntlarn almas ve halk kitlelerinin kltrnn ve komnist bilincinin nemli lde ykseltilmesi gerektii sonucu kmaktadr. alma ve toplumsal mlkiyet karsndaki eski tavrn kalntlarna kar mcadele, brokratizme, gnlk yaamdaki ve ahlaktaki gemiin kalntlarna ve dinsel nyarglarna kar mcadele, tm sosyalizmden komnizme gei dnemi boyunca byk neme sahiptir. Kapitalizmin btn bu kalntlarn aabilmek iin kitleler arasnda srarl ve esasl bir politik-eitsel almaya gerek vardr; tm halkn komnizmin byk davasnn yenilmezliine inanmann ruhuyla eitilmesi gerekmektedir.

Herkes yeteneine gre, herkese gereksinimine gre komnist ilkesine gei

Herkes yeteneine gre, herkese gereksinimine gre komnist ilkesinin gerekletirilmesinin koullar, retimin gelitii ve bu temelde bir rn bolluunun olutuu lde btnlkl komnist mlkiyetin egemenliinin kurulduu ve toplum yelerinin komnizme denk den bir kltr ve bilin dzeyine ulatklar lde, yava yava yaratlmaktadr. Bu ilke, komnist toplumda herkesin yeteneklerine gre alt ve kltrel gelimi bir insann gereksinimlerine gre tketim mallar elde edecei anlamna gelmektedir. Komnizmin bir st aamas iin koullar, sosyalizmin ekonomik yasasnn tam kullanm koullarnda sosyalist devlet tarafndan yaratlmaktadr. Sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gereklilikleriyle uyum iinde sosyalist retim srekli ve hzla gelimekte ve bununla birlikte halkn refah dzeyi ykselmektedir. Halk iktisadnn planl gelimesi yasas giderek daha fazla nem kazanmakta ve sosyalist planlama yntemleri srekli mkemmellemektedir. Uzun bir sre iin hesaplanm halk iktisad planlar; komnizmin maddi retim temelinin yaratlmasnn somut yollarn belirlemektedirler. Komnizmin inas asndan halk iktisadnn btn dallarnda emek retkenliinin srekli olarak artrlmas, tayin edici neme sahiptir. Kapitalist emek retkenlii karsnda, diye yazyordu Lenin, komnizm ileri teknik kullanan, gnll, bilinli, birleik alan insanlarn yksek emek retkenlii demektir.* Emek retkenliini artmasnn ana aralar, yalnzca iletme iinde deil, ayn zamanda tm halk iktisad erevesi iinde ileri tekniin retimde her ynl gelitirilmesi ve kullanma sokulmas, btn retim srelerinin tam makineletirilmesi ve otomatikletirilmesi, emek rgtlenmesinin daha da iyiletirilmesi, i glerinin planl, rasyonel kullanmdr. Emek retkenliinin kesintisiz bymesini ve toplumsal zenginliin nemli lde oalmasn salamak iin, sosyalizmden komnizme gei dneminde halk iktisadnn planl yrtlmesinin
*

V.. Lenin, Yzyllarca Eski Bir Dzenin Paralanmasndan Yenisinin Yaratlmasna; bkz. V.. Lenin, Eserler. 4. bask, C. XXX., s. 482. Rusa. * V.. Lenin, Byk nisiyatif; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4 bask, C. XXIX, s. 394, Rusa.

173 deer yasasna bal para, kredi, ticaret ve iktisadi muhasebe gibi ekonomik aygtlarnn kullanlmas gerekmektedir. Emekilerin maddi ve kltrel dzeylerinin srekli ykselmesi, yaplan ie gre dalm ekonomik yasasnn tutarl bir ekilde kullanlmas temelinde gereklemektedir. Emek retkenliinin ykselmesine paralel olarak sanayi ve tarmsal rnlerin fiyatlarnn drlmesi gereklemektedir. ilerin ve grevlilerin, cretleri ve kollektif kyllerin gelirleri, sistemli bir ekilde artrlmaktadr. Emekiler, giderek daha fazla besin maddesi, elbise, ev eyas vs. satn alabilmektedirler. Komnizme gei iin koullarn yaratlmasnda, Komnist Partisi ve Sovyet Devleti tarafndan ortaya konan tketim mallar retiminin nemli lde ve hzla geniletilmesi programnn baaryla pratie geirilmesi byk neme sahiptir. nsanlk tarihinde ilk kez, insann besin maddesi gereksinimini her bakmdan bilimi talep ettii gibi karlama grevi konmutur. "nmze" diye aklad N.S. Kruev, besin maddeleri tketimini salkl insann her ynl, uyumlu gelimesi iin gerek duyulan ve bilimsel olarak gerekelendirilmi beslenme llerine denk den bir dzeye getirmeyi grev olarak koymak zorundayz.* Maddi varlklarn retiminin nemli lde ykseltilmesi, iilerin ve grevlilerin cretlerinin ve kollektif kyllerin gelirlerinin emekilerin byyen maddi ve kltrel gereksinimlerinin giderek daha tam olarak giderilmesini gvence altna almalarn salamaktadr. Artan rn bolluuyla birlikte yaplan ie gre datmdan gereksinime gre datma geiin koullar yaratlacaktr. Bununla bant iinde ticaretin daha fazla her ynl gelimesi, byk neme sahiptir. Ticaret, sosyalizmden komnizme tedrici gei dneminde, tketim mallarnn datmnn ana biimi olacaktr. Sovyet ticaretinin daha da mkemmelletirilmesiyle birlikte, komnizmin bir st aamasnda, rnlerin gereksinime gremeta ve para dolam olmakszndorudan datlmasna hizmet edecek olan geni al aygt ina edilecektir. Komnizm toplumun yelerinin ok eitli kiisel gereksinimlerini hem kiisel mlkiyete giren kiisel kullanm ve ev gereksinimi eyalarnn oaltlmas ve hem de halkn gereksinimlerinin giderilmesinin toplumsal biimlerinin (kltrel ve sosyal kurulular, konutlar, sanatoryumlar, tiyatrolar vs. daha fazla geniletilmesi yoluyla ok ynl olarak giderecektir. Komnizme gei, bir kereye zg bir eylem olarak grlmemelidir. Bu, sosyalizmin temellerinin her ynl gelimesi yoluyla, yava yava gerekleecektir. Toplumun eski durumundan nitelik olarak yeni bir duruma geiin bir patlamayla gerekleeceini ngren yasa, dman snflara blnm toplum iin zorunludur, ama sosyalist toplum gibi dman snflar tanmayan bir toplum iin deil. Komnizmin maddi ve kltrel n koullar, sosyalist toplumun retici glerinin, zenginliinin ve kltrnn artan bymesiyle, retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyetin pekimesi ve oalmasyla ve kitlelerin komnist eitiminin srecinde yaratlmaktadr. Bu, toplumun komnizme doru gelimesinin i elikiler olmakszn gerekletii anlamna gelmemektedir. Ama bu elikiler, daha nce de sylendii gibi, antagonist trden elikiler deildir. Komnist Partisi ve Sovyet Devleti; toplumun ekonomik gelime yasalarn tanmakta ve bunlara dayanarak ortaya kan elikileri zamannda tehis etmeyi ve ortadan kaldrmay baarabilirler. rnein, tketim mallar retiminin nemli lde ve hzla artrlmas iin alnm nlemler, tarmn ve hafif sanayinin halkn byyen gereksinimlerinin gerisinde kalmas yoluyla ortaya kan elikinin ortadan kaldrlmas amacn gtmektedirler. Bu nlemler; Kolhozlar ve kollektif kyller iin iktisadi bir tevik oluturmakta ve kollektif iktisadi retimin geri kalmln amaya hizmet etmektedirler. Sosyalizmden komnizme tedrici gei, tekniin, bilimin, iktisadn ve kltrn gelimesindeki devrimci atlmlar dtalamaz, rnein yeni enerji kaynaklarnn ve hammadde trlerinin bulunmas ve yeni teknik bulularn retime sokulmas, gerek bir teknik devrim yaratmaktadr. retim aralar, zerindeki toplumsal mlkiyetin iki biiminden btnlkl komnist mlkiyete, yaplan ie gre datm sosyalist ilkesinden gereksinime gre datm komnist ilkesine gei, toplumun iktisadnda ve tm yaantsndaki muazzam niteliksel deimelerle i ie olacaktr.
*

N.S. Kruev, SSCB Tarmnn Gelitirilmesine likin nlemler, SBKP MKnn 3 Eyll 1953 Tarihli Oturumunda Konuma, s. 10, Rusa.

174 Sovyetler Birlii, sosyalizmi ina etmi olan ve imdi de baaryla komnizmin binasn ina eden dnyann ilk lkesidir. Tm insanln gelimesi kanlmaz olarak komnizm yolunda ilerleyecektir. Komnist inann perspektiflerini ele alarak Lenin unlar belirtti: Rusya kendisini sk bir elektrik santralleri ayla ve gl teknik tesislerle kapladnda, bu durumda bizim komnist iktisat inamz gelecek sosyalist Avrupa ve Asya iin bir rnek olacaktr.* Komnizmin bir st aamas yoluna giren Sovyetler Birlii, gl bir ekim merkezi, uluslararas arenada sosyalizmin kampnn tannm nderidir. Sovyet halknn byk rnei, tm dnya halklarna, kendilerini kapitalist klelikten ve onun kanlmaz yol arkadalar olan smrden, isizlikten, bunalmlardan ve savalardan kurtaracan gsterdi.

Ksa zet
1 Sosyalizm ve komnizm, komnist toplum formasyonlarnn iki gelime aamasdrlar. Komnizm, retim aralar zerindeki tm halkn btnlkl komnist mlkiyeti, sosyalizme gre retici glerin daha yksek gelime dzeyi tarafndan, snflarn ve snf farkllklarnn, kentle kr ve kafa ve kol emei arasndaki esasl farkllklarn ortadan kaldrlmasyla belirlenen bu formasyonun daha yksek biimidir. Komnizmde almak, yalnzca yaam arac olmaktan kp, yaamn ilk gereksinimi haline gelecektir. retici glerin ve toplumsal emein retkenliinin muazzam ykseltilmi dzeyi temelinde: gereksinim mallarnda bir bolluk salanm ve herkes yeteneine, herkese gereksinimine gre komnist ilkesine gei gerekleecektir. 2 Komnizme gei iin, tketim aralar bolluu salayabilecek olan komnizmin maddi retim temelinin yaratlmas ve retim aralar zerindeki btnlkl komnist mlkiyet temelinde kentle kr arasndaki esasl farkn ortadan kaldrlmas gerekmektedir; bu, halk iktisadndaki ve zellikle tarmdaki retim aralar zerindeki devlet, halk mlkiyetinin rolnn her adan glendirilmesi ve tarmsal artellerin toplumsal iktisatlarnn devamla pekitirilmesini talep etmektedir; kafa ve kol emei arasndaki esasl farkn ortadan kalkaca ve emekilerin hem genel eitimleri ve hem de teknik bilgileri itibariyle mhendislerin, teknikerlerin ve agronomlarn dzeyine ykselebilecei ekilde toplumun bir kltrel bymesi salanmaldr. 3 Sosyalizmden komnizme tedrici baarl gei, SSCBde faaliyetlerinde ekonomik gelimenin nesnel yasalarnn bilgisine ve kullanlmasna dayanan Komnist Partisi ve Sovyet Devleti nderliinde milyonlarca emeki kitlesi tarafndan gerekletirilmektedir. Komnizmin bir st aamasnn n koullar sosyalist mlkiyetin pekitirilmesi ve daha da gelimesi, toplumsal emek retkenliinin artrlmas ve sosyalizmin ekonomik temel yasasnn, halk iktisadnn planl gelimesi yasasnn, yaplan ie gre datm ekonomik yasasnn, deer yasasnn ve sosyalizm aamasnda etkin olan dier ekonomik yasalarn tutarl bir biimde kullanlmas yoluyla yaratlacaktr. Sosyalist toplumda, retimde, almaya kar ve toplumsal mlkiyete kar tavrda ve insanlar arasndaki ilikilerde komnizmin eleri bulunmaktadr. Komnizmin inasna insanlarn bilincindeki kapitalizmin kalntlarna kar kararl bir mcadele elik etmektedir. Bu kalntlarn yok edilmesinde emekilerin komnist eitimi byk neme sahiptir. Komnizmin ikinci aamasna giri ve komnist datm ilkesine gei, tketim mallar bolluunun artmas lsnde, yava yava gereklemektedir. 4 Sovyetler Birliinin nderlik ettii sosyalist kamp lkelerinin ortak almasnn ve kardee dostluunun her ynl pekitirilmesi, SSCBde komnizmin ve halk demokrasisi lkelerinde sosyalizmin, baaryla ina edilmesinin tayin edici kouludur. SSCBde komnizmin inas, byk uluslararas neme sahiptir. Sovyet halknn komnizme doru her adm, sosyalizmin kapitalizmden stn olduunun kantdr ve btn lkelerin emekilerini, kapitalizmin tarih tarafndan ke mahkum edildiine ve komnizmin zafer kazanacana inandrmaktadr.
*

V.. Lenin, VIII. Tm-Rusya Sovyetler Kongresinde Halk Komiserleri Konseyinin Faaliyeti zerine Rapor; bkz. V.. Lenin, Eserler. 4. bask, C. XXXI. s. 486. Rusa.

175

C- Halk Demokrasisi lkelerinde Sosyalizmin nas Blm XL AVRUPA HALK DEMOKRASS LKELERNN KTSAD DZEN
Halk demokrasisi devriminin nkoullar
Orta ve Gney-dou Avrupa lkelerindekiPolonya, ekoslovakya, Macaristan, Romanya, Bulgaristan ve Arnavutlukdemokratik halk devrimi, bu lkelerin iktisadi gelimesinin ve ii snfnn snf mcadelesinin, emekilerinin mcadelesinin tm sreci tarafndan, dnya apndaki kurtulu hareketlerinin tm sreci tarafndan hazrland. Bu lkelerde kapitalizmin gelimesi, feodal-serfvari ilikilerin nemli lde kalntlarnn korunmas koullarnda gerekleti. Bu lkeler, uzun zaman kendilerini kleletiren emperyalist glere baml kaldlar. ktidarda bulunan toprak sahipleri ve byk burjuvazi, kendilerinin yabanc sermayenin gnll uaklar olduunu kantladlar. i snfnn smrlmesi son snrna vardrld. Kylln en byk blm toprakszln acsn ekti ve sefalet iinde yaad. Btn bu koullar, ii snfm ve kylln geni kitlelerini devrimciletirdi.
Devrimden nce, ekoslovakya hari, halk demokrasisi lkeleri, tarmn nemli lde ar bast, orta ya da zayf bir endstriyel gelime gsterdiler. Macaristan ve Polonyada sanayinin orta dzeyde gelimesine ulalmt. Romanya ve zellikle Bulgaristan, endstriyel olarak zayf derecede gelimilerdi. Arnavutluk, iktisadi adan, ataerkil gens toplumunun gl kalntlarnn bulunduu en geri lkeyi tekil ediyordu. Topran son derece byk bir blm, devrimden nce byk mlk sahiplerininiftlik sahipleri ve kapitalistlerellerinde_bulunuyordu. Polonyada btn iktisatlarn te ikisini oluturan 5 hektara kadarki kyl iktisatlarna topran %15i derken, 50 hektardan fazla topraa sahip ve toplam iktisatlarn %0.9unu oluturan iftlik sahibi ve kapitalist iktisatlar topran yaklak yarsn ellerinde bulunduruyorlard. Macaristanda tm iftliklerin yzde 84n oluturan 5.7 hektara kadar topraa sahip iftliklere topran bete biri derken; btn iktisatlarn %0,9unu oluturan 50 hektardan fazla topraa sahip iftliklere neredeyse topran yars dyordu. Romanyada be hektara kadar iktisatlar tm tarmsal iktisatlarn drtte n oluturup, ancak topran yalnzca %28ini ellerinde bulunduruyorlard; Bulgaristanda buna denk den saylar yaklak te iki ve %30, ekoslovakyada ise %70.5 ve %15.7 eklindeydi. Orta ve Gneydou Avrupa lkelerinin sanayilerinde, yabanc sermayenin anahtar konumunu elinde tuttuu kapitalist tekeller hakimdi. Polonyada savatan nce yabanc sermaye sanayideki sermaye yatrmnn te ikisine sahipti. Romanyada yabanc sermaye savatan nce petrol sanayiine yatrlan, toplam sermayenin %91.9unu denetim altnda bulunduruyordu. Macar sanayiinde 1937 ylnda tm sermaye yatrmnn %40 yabanc firmalara aitti. Bulgar byk sanayi yatrmlarnn yaklak yars ve Bulgaristan ulam irketlerinin sermayesinin te ikisi, 1937de yabanc sermayenin ellerinde bulunuyordu.

kinci Dnya Sava srasnda Orta ve Gneydou Avrupa lkeleri, kendilerini kanna kadar smren Alman emperyalizminin boyunduruu altna dtler. iftlik sahipleri ve tekelci burjuvazi, Alman faizminin bir acentas durumuna geldiler ve bylelikle kendilerini halktan tmyle soyutladlar. Emeki kitleler, banda komnist ve ii partilerinin olduu ii snfnn nderlii altnda, faist klelikten kurtulu iin, hem Alman igalcilerine ve hem de lkelerinin ulusal karlarna ihanet eden toprak sahipleri ve kapitalist kliklerine ynelen etin bir mcadele yrttler. Hitler Almanyas zerinde bir zafer elde eden Sovyetler Birlii, Orta ve Gneydou Avrupa lkelerinin halklarn Alman faizminin boyunduruundan kurtard. Emeki kitlelerin ulusal kurtulu mcadelesi muazzam bir canlanma gsterdi. Halklar, Hitlerci igalcilerin uaklarnn

176 iktidarlarn devirdiler ve bylelikle devlet yaamn demokratik temelde ina etme durumuna geldiler. Yeni bir devlet tipinindemokratik halk cumhuriyetinintemelleri atld. Demokratik halk devrimi byle balad.

Demokratik halk devriminin z

Demokratik halk devriminin itici gleri, ii snfnn nder rol oynad koullarda ii snf ve kyllkt. Faizme kar mcadele iinde, ii snf ve kyllk dnda kent orta ve kkburjuvazisi ve dier anti-faist gleri kapsayan bir ulusal cephe olutu. Devrim, iftlik sahiplerinin ve tekelci burjuvazinin politik egemenliini ortadan kaldrd. i snfnn nderlii altnda ii snf ile kylln ittifakna dayanan halk demokrasisi iktidar yaratld. Komnist ve ii partilerinin dnda, faizme kar ulusal cepheye katlm kk-burjuva ve burjuva partiler de hkmete ve devlet organlarna katld. Demokratik halk devrimi, ilk aamasnda burjuva-demokratik devriminin grevlerini zd. Bu, birincisi, Orta ve Gneydou Avrupann kleletirilmi halklarn emperyalizmin boyunduruundan kurtard ve onlara ulusal bamszln verdii iin anti-emperyalist bir devrimdi; ikincisi, iktisattaki yar-feodal ilikileri ortadan kaldrd iin anti-feodal bir devrimdi. Anti-feodal tarm devrimi srecinde, toprak sahiplerinin topraklarna canl ve cansz envanteri ile birlikte el konuldu ve byk lde az topraa sahip kyller ve tarm iileri arasnda datld. El konulan iftlik topraklarnn bir blm zerinde, devlete ait tarmsal iletmeler kuruldu. Tarm devrimiyle iftlik sahipleri snf tasfiye edilirken, emeki kyllerin durumu nemli lde dzeldi. Toprak elde eden yoksul kyllerin ve tarm iilerinin byk bir blm, orta kyl durumuna geldi. Orta kyl, tarmn merkezi figr oldu. Byk kyl iktisatlarnn oran, gzle grlr bir ekilde geriledi.
Polonyada, hi topra olmayan ya da az topraa sahip kyller, tarm devrimiyle 6 milyon hektardan fazla toprak elde ettiler. Romanyada yoksul ve orta kyller, devrimden nce toplam topran yarsndan azna, buna karn 1948de artk %80.7sine sahiptiler. Macaristanda yoksul ve orta kyller tarmn dntrlmesiyle yaklak 2 milyon hektar toprak elde ettiler; devrimden nce bu iktisatlarn elinde topran %40.4 bulunurken, 1947de toplam alann %70.7sine sahiptiler.

Tarm devrimi, geni kyl kitlelerinin aktif katlm ile etin snf mcadelesi iinde gerekleti. Gerici gler, yabanc emperyalistlerin desteiyle tarmdaki dnmlere kar en etin direnii gsterdiler ve btn aralar ile bunu baarszla uratmaya altlar. Tarm devrimi, byk nemde iktisadi ve politik sonulara yol at. Byk toprak mlkiyetinin ortadan kaldrlmasyla, gerici gler son derece nemli bir maddi temeli kaybettiler. Byk toprak mlkiyetinin ortadan kaldrlmas ve topran emeki kyller arasnda bltrlmesiyle, kylln feodal smrsnn kalntlar ortadan kaldrld. Topran daha nce hi topraa ve araziye sahip olmam az toprakl kyllere ve tarm iilerine datlmas, bu gruplar halk demokrasisi dzeninin safna getirdi. Burjuva-demokratik devrimi sonuca gtren tarmdaki dnmler, ayn zamanda sosyalizmin inasna geiin de n koullaryd. Anti-feodal grevlerin yerine getirilmesi ile demokratik halk devrimi, giderek daha fazla ikinci aamaya, yani sosyalist devrimin grevlerinin yerine getirilmesine geti. Bu, burjuva demokratik devrimin sosyalist devrime doru byyerek gelimesi anlamna geliyordu. Daha henz devrimin balangcnda, halk demokrasisi devletleri Hitlerci igalcilerin ve onlarla sk skya bal tekelci burjuvazinin ellerinde bulunan iletmeleri ulusallatrd. ktidarn elinden alnd tekelci burjuvazi, bylelikle iktisadi konumlarn da kaybetti. Bylelikle tayin edici retim aralarnn sosyalist ulusallatrlmas balad. Ayn zamanda zel kapitalist iletmelerde ii denetimi ve yerletirildi. Devrim sreci iinde retim aralarnn ulusallatrlmas giderek daha fazla geniletildi. Btn bunlar, bir btn olarak burjuvaziyi zayflatt ve ii snfnn pozisyonlarn salamlatrd. Sosyalist devrimin grevlerini yerine getirerek halk demokrasi iktidar, fabrikalar, iletmeleri,

177 maden ocaklarn, santralleri sosyalist mlkiyete, halk mlkiyetine geirdi. Ayn ekilde, tamaclk, haberleme ve telefon sektr, yeralt zenginlikleri, topran bir blm, bankalar, d ticaret ve i pazardaki byk ticaret ulusallatrld. Bu ekilde halk demokrasisi iktidar burjuvazinin ekonomik egemenliini tasfiye etti ve halk iktidarnn kumanda merkezlerini ellerine ald. Byk ve orta sanayinin, tamacln, haberleme ve telefon sektrnn vs. ulusallatrlmas Avrupa halk demokrasisi lkelerinde bir ok aamada gerekletirildi. Bu alandaki tayin edici nlemler, Polonyada 1946da, Bulgaristan ve Arnavutlukta 1947de, Macaristan, ekoslovakya ve Romanyada 1945te yrtld. Byk sanayinin ulusallatrlmas, toplumun sosyalist dnmne geiinin tayin edici kouluydu. Bu, sanayideki retim ilikilerinin retimin toplumsal karakteri ile uyum iine getirildii anlamna geliyordu: Tayin edici retim aralar, halk demokrasisi devleti ahsnda tm halkn ortak mal oldular. Burada, retim ilikilerinin retici glerle mutlak uyumluluu yasasnn etkimesi dile gelmekteydi. Halk demokrasisi lkeleri, kapitalizmden sosyalizme gei aamasna girdiler. Sosyalist ulusallatrma, sosyalist devlet iletmeleri ahsnda iktisadn sosyalist biimlerinin olumasna yol at. Yava yava sosyalist kooperatifsel iktisadi biimler de olutu. Burjuva demokratik devrimin sosyalist devrime doru gelitii lde, ii snf ile kardevrimci burjuvazi arasndaki mcadele de keskinleti. Henz ellerinde kalan ekonomik iktidara ve yabanc sermayenin yardmna dayanarak ve devlet aygt iindeki ajanlarn kullanarak ve sk sk da dorudan hkmet iinde olarak, burjuvazi btn aralarla halk demokrasisi iktidarnn nlemlerini baarszla uratmaya ve kapitalistlerin ve toprak sahiplerinin hem ekonomik ve hem de politik iktidarn yeniden kurmaya alt. Devletin elinde bulunan iktisadn kumanda merkezlerine dayanan ve kyll ve dier emeki tabakalar etrafnda toparlayan ii snf, burjuvazinin yabanc emperyalist boyunduruu yeniden kurma abalarn esasl bir ekilde pskrtt. Burjuvazi bu mcadelenin sreci iinde bozguna uratld. Devrimin daha sonraki gelimesinde, devlet aygt burjuva kar-devrimci unsurlardan temizlendi, eski, burjuva devlet aygt paraland ve bunun yerine emekilerin karlarna uygun yeni bir devlet aygt geirildi. i snfnn devlet iindeki nder rol kesin olarak gvence altna alnd. Halk demokrasisi devleti, artk baaryla proletarya diktatrlnn ilevini yerine getirdi. i snfnn nderlii altnda emekilerin egemenliini cisimletiren halk demokrasisi rejimi, diyordu G. M. Dimitrov, var olan tarihsel koullar altnda, deneyimin halihazrda gsterdii gibi, kapitalist iktisad tasfiye etmek ve sosyalist iktisad rgtlemek amacyla proletarya diktatrlnn ilevlerini baaryla yerine getirebilir ve getirmek zorundadr.*

ktisadi biimler ve snflar

temel iktisadi biimin bulunmas, Avrupa halk demokrasisi lkelerinin iktisad iin karakteristiktir: Sosyalist sektr, kk meta retimi sektr ve kapitalist sektr. Sosyalist sektre unlar aittir: 1 Devlete ait, halk mlkiyetinde bulunan sanayi ve tamaclk iletmeleri, bankalar ve ticaret iletmeleri, d ticaret, devlete ait tarm iletmeleri ve Makine ve Traktr stasyonlar; 2 her trden kooperatifmeslek kooperatifleri, tketim kooperatifleri, kredi kooperatifleri, alm-satm kooperatifleri, tarmsal retim kooperatifleri. Btn Avrupa halk demokrasisi lkelerinde sosyalist sektr ba rol oynamakta ve iktisatta gl baat bir yer almaktadr. Ulusal gelirin en byk blm bu sektrde yaratlmaktadr. Sanayi retiminin arlkl miktar, devlete ait, tutarl sosyalist iletmelerde retilmektedir. Sosyalist iktisadi biimler, tamaclk alannda ve dolam alannda da egemen konumu almaktadrlar. Tm bankaclk, i pazardaki tm byk ticaret ve perakende ticaretin byk blm devletin ellerinde
*

G. Dimitrov, BP(K) MKnn V. Parti Kongresinde Politik Raporu, Sofya 1948, s.73.

178 younlamtr; ayrca bir devlet d ticaret tekeli kurulmutur. Buna karn tarmda ise, Bulgaristan hari, sosyalist iktisadi biimler henz egemen konumda deildir. Bylelikle Avrupa halk demokrasisi lkelerinde, btn iktisat dallarnda, tarm hari, sosyalizmin temeli konmutur. Halk iktisadndaki egemen konumu elinde bulunduran ve iktisadi kumanda merkezlerini eline geiren sosyalist iktisadi sektr, Avrupa halk demokrasisi lkelerinin her birinde iktisadn gelimesini belirleyen gtr. Sosyalist sektr, pozisyonlarn yldan yla glendirmektedir.
Sosyalist sektrn 1952 ylndaki pay yleydi: Ulusal gelir: Polonyada %75, ekoslovakyada %92, Macaristanda %86.6, Romanyada %70, Bulgaristanda %85.9 ve Arnavutlukta yaklak %70; sanayi retiminde: Polonyada yaklak %99, ekoslovakyada %99, Macaristanda %97, Romanyada %95 ve Bulgaristanda %98; byk ticarette btn lkelerde %100; perakende ticarette: Polonyada %92.4, ekoslovakyada %98.6, Macaristanda %92.1, Romanyada yaklak %97 ve Bulgaristanda %99.3. Sosyalist iktisadi biimlerin tarmdaki (tarlalarn byklne gre lldnde) pay, 1952/53 ylnda yleydi: Polonyada %22, ekoslovakyada, %43, Macaristanda %30un zerinde, Romanyada %20nin zerinde, Bulgaristanda %60.5 ve Arnavutlukta %9.5.

Sosyalist sektrde insann insan tarafndan smrs yoktur; emein karakteri deimitir. Bu, artk kapitalistler iin emek deil, aksine bizzat emekiler iin, toplum iin emektir. Deien ekonomik koullarn sonucu olarak sosyalist sektrde, smr ve retim anarisi ilikilerini dile getiren kapitalist yasalar ortadan kayboldu; sosyalist iktisadn yasalar olutu ve etkisini gstermeye balad: Sosyalizmin ekonomik temel yasas, halk iktisadnn planl (orantl) gelime yasas, yaplan ie gre dalm yasas ve dierleri. Sosyalizmin zaferini salamak ve emekilerin byyen gereksinimlerini gidermek amacyla en gelimi tekniin kullanlmas temelinde, sosyalist sanayinin kesintisiz bir bymesi gereklemektedir. Sosyalist retim, planl olarak halk iktisadnn planl (orantl) gelimesi yasas temelinde yrtlmektedir. Planlama yntemleri, srekli olarak mkemmelletirilmektedir. Halk demokrasisi lkelerinin iktisadnda var olan sosyalist mlkiyetin her iki biimi ve kk meta retimi, deer yasasnn etkimesini ve buna bal olan ekonomik kategorilerinparann, ticaretin, kredinin vs.etkimesini belirlemektedir. Deer yasas sosyalist retimin reglatr deildir, ama onu etkiler; bu etki, fiyatlarn planlanmasnda, iktisadi muhasebede vs. halk demokrasisi devletleri tarafndan gz nnde bulundurulur. Ticaret, para, kredi ve deer yasasna bal dier ekonomik kategoriler, artan lde sosyalist inann aralar olarak hizmet grmektedirler. Sosyalist sektr, halk demokrasisi lkelerinin iktisadnda nder rol oynadndan, sosyalizmin ekonomik temel yasas, halk iktisadnn planl gelimesi yasas ve sosyalizmin dier ekonomik yasalar, tm halk iktisadnn gelimesi zerinde giderek byyen bir etkide bulunmaktadrlar. Sosyalist retim ilikilerinin daha fazla gelimesiyle birlikte, sosyalizmin ekonomik yasalarnn etki alan da srekli olarak genilemektedir. Kk meta retimi sektrne, emeki kyllerin bireysel iktisatlar, sahiplerinin kiisel almasna dayanan ilikler dahildir. Baz lkelerde, zellikle Arnavutlukta, kyde ataerkil iktisatlarn kalntlar kendilerini muhafaza etmeye devam etti. Bireysel kyl iktisatlar, halk demokrasisi lkelerinde tarmsal rnlerin ana kitlesini retmektedir. Bireysel kyl iktisatlar iinde, orta kyllerin iktisatlar egemen konumda bulunmaktadr. Daha nce ortaya konulduu gibi, bireysel kyllerin retim aralar zerindeki zel mlkiyetine dayanan kk meta retimi, kanlmaz olarak kapitalizmin unsurlarn dourur. Halk demokrasisi lkelerinde planlama henz tm halk iktisadn kapsamamaktadr. Kk meta retimi sektrnde retimin gelimesi, deer yasasnn etkimesi yoluyla dzenlenmektedir. Halk demokrasisi iktidar, halk iktisadnn planl gelime yasasna dayanarak, meta dolam, toparlama sistemi, kredi sektr, vergiler vs. zerinde ve ayn zamanda kk meta retimi zerinde de bir etkide bulunmaktadr. Tarmsal rnlerin devlete toplanmasnn arlkl blm

179 anlama sistemi yoluyla ve tarmsal kooperatifler zerinden gereklemektedir. Kapitalist sektre byk kyl iktisatlar, zel ticaret iletmeleri ve cretli emek smrsne dayanan kk sanayi iletmeleri dahildir. Kapitalist sektrde iktisadn reglatr deer yasasdr. Kapitalist sektr erevesinde art-deer yasas etkimeye devam etmektedir; ama etki alan kuvvetli bir ekilde kstlanmtr. Kapitalist iletmelerin bykl ve cretli emek smrs olanaklar da keza sk bir ekilde snrlanmtr. Kapitalist iletmeler yksek bir ileriye doru artan vergiye tabi tutulmakta ve pazar anarisi giderek daha fazla gemlenmektedir. Halk demokrasisi lkelerinin ana snflar, ii snf ve kyllktr. Emeki snflarn yansra burjuvazi mevcuttur: byk kyller ve sanayi ve ticaretteki kk ve orta kapitalistler. Halk demokrasisi lkelerinin toplumsal ve devletsel dzenlerinin yaam ve gelime temeli, ii snf ile emeki kylln ii snfnn nder rol oynad sk ittifak, kapitalizme kar ve sosyalist toplumun inasna ynelen bir ittifaktr. Bizim devrimci dnmlerimizin ekirdeini ve itici gcn iilerin ve kyllerin nderinin ii snf olduu ittifak oluturdu ve oluturmaktadr. i snf kapitalizme ve faizme kar onlarca yl sren mcadele iinde emeki kylln geni kitleleri ile ittifak pekitirdi. Bu ittifakn geniletilmesi, pekitirilmesi ve kkletirilmesibu, halk iktidarnn ana ilkesi ve halk iktidarnn gcnn ve kazanmlarnn gvencesidir.* Kapitalizmden sosyalizme gei dneminde halk demokrasisi lkelerinin iktisadndaki ba eliki, byyen sosyalizmle yenilgiye uratlan, ancak henz yok edilemeyen ve kkleri kk meta retiminde bulunan kapitalizm arasndaki elikidir. Halk demokrasisi lkelerinde sosyalizmin inas, iddetli snf mcadelesi iinde gereklemektedir. Eskimi snflarn direnii, paralanm halk dman politik partilerin, komnist ve ii partileri iindeki, milliyeti, sol ve sa sapmalarn dmanca faaliyetlerinde, emperyalizmin ajanlarnn zararl faaliyetlerinde, sabotajlarnda ve bozgunculuunda dile gelmektedir. Komnist ve ii partileri ve halk kitleleri, sosyalizme dman olan bu unsurlar ortaya karmakta ve bylelikle sosyalizmin inasna ynelen politikann zaferini gvence altna almaktadrlar. Halk demokrasisi lkelerinin devlet iktidar, politikasn nesnel ekonomik yasalara gre belirlemekte ve bunlardan sosyalist iktisadi biimlerin kapitalist biimler zerindeki tam zaferini elde etmek iin yararlanmaktadrlar. Kapitalizmden sosyalizme gei dnemi Marksist-Leninist retisinin nderliinde halk demokrasisi iktidar, ii snf ile kylln ittifakn pekitirmekte ve kapitalist unsurlar kentte ve krda snrlayarak ve pskrterek bunlara kar bir saldr yrtmektedir. Halk demokrasisi devletleri her adan, pazar ilikilerindeki sanayi ile tarm arasndaki ticaret ittifakn pekitirmek iin yararlanmaktadrlar. Sosyalist sanayilemeyle kentle kr arasndaki retim ittifakn geniletmekte ve kyl iktisatlarnn gnlllk temelinde retim kooperatifleri halinde tedricen birletirilmesi izgisini izlemektedirler. Halk demokrasisi lkelerinde sosyalizmin inas, SSCBde Yeni Ekonomik Politikay belirleyen temel ilkelerin aynsna dayanmaktadr. Daha nce deinildii gibi, bu ilkeler, halk demokrasisi lkelerinde her bir lkenin tarihsel zelikleri ve ekonomik ve politik koullar gz nnde bulundurularak kullanlr. Btn uluslar sosyalizme varacaktr, bu kanlmazdr, ama buraya tmyle ayn yoldan ulamayacaklardr, her biri demokrasinin u ya da bu biimine, proletarya diktatrlnn u veya bu trne, toplumsal yaamn eitli ynlerinin sosyalist dnmnn u ya da bu temposuna kendi zelliini katacaktr.* Halk demokrasisi lkelerinde sosyalizmin inas, muzaffer sosyalizmin ilk lkesi SSCBde olduundan daha baka, olduka uygun tarihsel koullar altnda gereklemektedir. Sosyalizmin iktisadi ve kltrel temellerinin kurulmasnda, halk demokrasisi lkeleri, sosyalist inann Sovyetler Birlii tarafndan toparlanm zengin deneylerinden yararlanmakta ve tm sosyalist kampn gcne dayanmaktadrlar. Bu,
*

Boleslav Bierut, Polonya Birleik i Partisinin 10 Mart 1954deki II. Parti Kongresine Sunulan Merkez Komitesi Raporu, Dietz Verlag, Berlin 1954, s.6. * V.. Lenin, Marksizmin Bir Karikatr; bkz. V.. Lenin, Eserler, 4. bask, Cilt XXIII, s. 58, Rusa.

180 sosyalizmin inasn nemli lde kolaylatrmaktadr. Sovyetler Birliinin yardm sayesinde, halk demokrasisine emperyalist mdahale planlar baarszla uratld. Bu lkeler bylelikle uzun sren bir i savatan korundular ve sava komnizmi politikas yrtme zorunluluundan kurtuldular. Bu, halk demokrasisi lkelerine halk iktisatlarn ksa bir sre iinde yeniden kurma ve halk iktisadnn sosyalist sanayiletirilmesine geme olana verdi.

Sosyalist sanayileme
Halk demokrasisi lkelerinde sosyalizmin inasnn gerekli bir koulu, sosyalist sanayilemedir. Bu lkeler yalnzca sanayileme temelinde, teknik ve iktisadi gerilii ama, sosyalizmin maddi retim temelini ina etme ve retimin ve halkn refahnn kesintisiz olarak bymesinin istikrarl maddi n koullarn yaratma durumundadrlar.
kinci Dnya Savandan nce sanayi retiminin tm sanayi ve tarm retimi iindeki pay yleydi: Polonyada %47.6, Macaristanda %53, Romanyada %40, Bulgaristanda %33.8 ve Arnavutlukta %18.3. alma yanda olan nfustan Polonyada %65 tarmda ve %17 sanayide, Romanyada %78 tarmda ve %7 sanayide, Bulgaristanda %79.9 tarmda ve %8 sanayide ve iliklerde alyordu. Ulusal gelir, sanayi retimi ve dier bir dizi belirleyici say asndan, bu lkeler gelimi sanayi lkelerinin olduka gerisinde kalyordu. rnein, Polonyada kii bana demir tketimi, ngiliz demir tketiminin yalnzca onda birine ve Alman demir tketiminin neredeyse sekizde birine denk dyordu. Elektrik tketimi, Almanya ve ngiltereye gre yaklak yedide bir ve Fransaya gre bete bir tutuyordu. Halk demokrasisi lkelerinin iktisadi, sava ve faistlerin tahribat sonucu ar ekilde zarara uramt.

Btn halk demokrasisi lkeleri, sava ve faist yama altnda zarar gren iktisatlarn yeniden kurma dnemini geirdiler. Daha henz bu aamada, ana grevleri sanayinin, ulamn ve tarmn yeniden kurulmasndan oluan iktisadi perspektif planlarnn ( ve iki yllk planlar) baaryla yerine getirilmesinde ifadesini bulan sosyalist plan iktisadnn stnlkleri ortaya kt. Halk iktisadnn baaryla yeniden kurulmas, halk iktisadnn sosyalist yeniden yaplanmasnn salam temellerini yaratt. Avrupa halk demokrasisi lkelerinin halk iktisatlarnn gelimesi iin ilk be yllk planlarn (Polonyada ilk alt yllk plann) merkezi grevi, sosyalizmin temellerini yaratmaktan oluuyordu. Bu plann ana halkas, sosyalist sanayileme, sosyalist byk sanayinin ve ncelikle de ar sanayinin, inasyd. Burada, her lkenin sanayilemesi, gelime dzeyine ve sanayinin yapsna gre ve tarihsel, doal ve iktisadi koullara gre, kendi zelliklerini gster. Halk demokrasisi lkelerinde sosyalist sanayileme iin aralarn saland ana kaynak, sosyalist sektrn birikimidir. Emekilerin tasarruflarnn bir blm de, devlet hisse senetleri, biiminde sanayilemeye sokulmaktadr. Ayrca kent ve krdaki kapitalist unsurlarn gelirlerinin ncelikle bu unsurlarn artan vergilendirilmesi yoluyla alnan blm de sosyalist sanayilemeye hizmet etmektedir. Sosyalist birikimin tayin edici byme faktrlerinden birisi, modem tekniin yerletirilmesi ve retimde i rgtlenmesinin dzeltilmesi yoluyla toplumsal emein retkenliinin sistemli bir ekilde arttrlmasdr. retkenliinin arttrlmasnn gl bir itici gc, sosyalist yarmadr. ilerin byk bir blm, sosyalist yarmaya katlmaktadr. Halk demokrasisi lkelerindeki en iyi iiler, SSCBde toparlanm ileri retim deneyimlerinden yararlanmakta ve burada Sovyet iileri tarafndan desteklenmektedirler. Emek retkenliini srekli artrmak asndan, yaplan ie gre datm ekonomik yasasndan yararlanmak, verime gre cretin eitli biimlerinin kullanlmas ve mutlak eitlikilie kar mcadele birinci derecede neme sahiptir. Sosyalist retimde birikimin srekli olarak artrlmas asndan, tutumluluk rejiminin her ynl pekitirilmesi ve iktisadi muhasebe ilkesinin tutarl bir ekilde uygulanmas byk bir neme sahiptir. Klement Gottwald yle yazyor: Deer yasasnn etkimesini gz ard eden ve bundan dolay iktisadi muhasebe ve iletmelerin verimlilii sorunlarnn, maliyet ve fiyat vs. sorunlarnn kendileri iin bir rol oynamad iktisat ve parti fonksiyonerlerinin says bizde az myd ve az mdr? Bylesi bir yanl tutumun iktisadmza byk zararlar verdii ve sosyalizm yolunda ileriye doru

181 hareketimizi engelledii ak deil midir? Bunun ak olduu ve btn insanlarmzn, ncelikle de nder ve sorumlu konumda bulunan insanlarmzn retim, toparlama ve pazarlama alanlarnda tutumluluk rejimine dikkat etmelerine yol amas gerektiini dnyorum.* Sosyalist iktisadn stnlkleri, halk iktisadndaki yatrmlarn sava ncesine gre birka misli ykseltilmesine olanak tanmaktadr. Halk demokrasisi lkelerindeki sosyalist sanayileme, zamannda SSCBde olduundan daha baka, uygun tarihsel koullar altnda gereklemektedir ve esasl zellikler gstermektedir. Sovyetler Birlii, zamannda tmyle kendi kaynaklarna dayanarak sosyalizmi ina eden ve sanayilemeyi dardan hibir yardm almakszn srdren tek lke iken; halk demokrasisi lkeleri, sanayilemeyi banda Sovyetler Birliinin bulunduu gl bir sosyalist kampn varl koullarnda gerekletirmektedirler. Halk demokrasisi lkeleri, sosyalist sanayilemede SSCBden geni lde yardm almakta ve birbirlerini karlkl olarak desteklemektedirler. Sovyetler Birlii, btn dallaryla ar sanayiyi ar bir tempo ile ina etmek zorundayd. Halk demokrasisi lkeleri, her lkede ar sanayinin btn dallarn gelitirme eklindeki glerini aan bu grevden kurtuldular. Her halk demokrasisi lkesi, sosyalist kampn yesi olarak, ncelikle o lkede kendisi iin uygun doa ve iktisat koullar bulunan sanayi daln ina edebilir ve gelitirebilir. Sosyalist kamp lkelerinin sanayisi ve tm halk iktisad, bu lkeler arasndaki geni apl i blm, karlkl ekonomik yardm ve ortak alma temelinde gelimektedir.
Halk iktisadnn sosyalist yeniden yaplanmas perspektif planlarnn baaryla yerine getirilmesiyle, sanayi retimi 1953 ylnda, sava ncesi dzeye gre yle ykseldi: Polonyada 3.6 kat, Macaristanda hemen hemen 3.5 kat, ekoslovakyada 2.2 kat, Bulgaristanda 4.4 kat, Romanyada hemen hemen 2.5 kat. Sanayi retiminin toplam sanayi ve tarm retimi iindeki pay nemli lde artt. Bulgaristan ve Arnavutluk hari btn halk demokrasisi lkelerinde retim aralar sanayii, toplam sanayi retiminin yarsndan fazlasn tutmaktadr. Avrupa halk demokrasisi lkeleri, en modern teknikle donatlm byk sanayiye sahip sanayi-tarm lkeleri durumuna gelmilerdir. Polonyada kmr madencilii, kimyasal sanayi, demir madencilii ve inaat malzemeleri sanayii, gl bir canlanma gsterdi. Otomotiv sanayii, traktr yapm, gemi yapm, sentetik lif retimi, yeni yaratld. 1953 ylnda kii bana elik retimi 1938 ylna gre 3.1 kat, elektrik retimi 4.8 kat, imento retimi 3.2 kat, mineral gbre 2.3 kat vs. artrld. Macaristanda alminyum sanayii, makine yapm, i aletleri makineleri yapm ve maden ocaklar donanmnn ve tarmsal makinelerin retimi byk bir canlanma gsterdi. Romanyada petrol karm ve ilenmesi ve kimyasal sanayi nemli lde geniletildi. rnein tarmsal makinelerin, petrol karm iin gerekli donanmlarn yapm, gemi yapm dallar gibi makine yapmnn yeni nemli dallar yaratld.

Halk demokrasisi lkelerinin ar sanayilerinde elde edilen baarlar ve sosyalist kamp lkelerinin karlkl yardmlamalar, tketim mallar sanayiinin gelime temposunu hzlandrmay olanakl kld. Halk demokrasisi devletleri, tm halk iktisadnn kalknmasnn ve teknik dnmn temeli olarak retim aralar retimini gelitirmeye devam ediyorlar ve ayn zamanda tarmsal rnlerin ve sanayisel kitle gereksinim mallarnn retimini nemli lde artrmak ve emeklilerin yaam dzeyini ykseltmek iin ayn zamanda tarm ve hafif sanayi ve besin maddeleri sanayiindeki yatrmlar nemli lde geniletiyorlar.

Tarmn sosyalist dnm

Sosyalizmin kurulmas, sosyalist iktisat biimlerinin yalnzca kentte deil, ayn zamanda krda da zafer kazanmasn talep etmektedir. SSCB deneyimlerinin gsterdii gibi, kyl sorununun tek doru zm geni kyl kitlelerinin kk bireysel iktisatlardan kollektif byk iletmelere gemelerinde yatmaktadr. Kk ve orta kyl iktisatlarnn gnlllk temelinde retim kooperatifleri halinde tedricen birlemeleri btn lkeler iin sosyalizmin inas amacyla nesnel pir zorunluluktur.
*

K. Gottwald, Sovyetler Birlii Komnist Partisinin Tarihsel XIX. Parti Kongresi ve Grevlerimiz; bkz. 7 Kasm 1952 tarihli Srekli Bar in, Halk Demokrasisi in!.

182 Bunun yola karak halk demokrasisi lkeleri, traktr ve tarmsal makineler reten sanayi dallarn gelitiriyorlar, sosyalist byk retimin stnlklerini gzler nne seren devlete ait tarm iletmeleri a ve tarmn teknik yeni donanmn gvence altna alan Makine ve Traktr stasyonlarn kuruyorlar. Yoksul ve orta kyl kitleleri iktisadi yardm elde ediyorlar: Bunlar eitli alm ve satm kooperatiflerine ve retim kooperatiflerine ekebilmek iin nlemler alnmaktadr. Tarmn sosyalist dnm, halk demokrasisi lkelerinde zellikler gstermektedir. Bu lkeler, kyl iktisatlarnn sosyalist dnmn, SSCBnin gelimi sosyalist tarm temelinde Kolhozlar, Sovhozlar ve Makine ve Traktr stasyonlar biiminde yrtyorlar. Sosyalist tarmn SSCBnin deneyimleri ile kantlanan stnlkleri, kylln sosyalizm yoluna kanalize edilmesinde byk bir rol oynamaktadr. SSCBdeki kollektif iktisadi retim deneyimleri, rgtlenme, emein denmesi ve gelirlerin dalm biimleri vs. kyl iktisatlarnn retim kooperatifleri halinde birletirilmesinde geni lde kullanlmaktadr. Halk demokrasisi lkelerinde kylln retim kooperatifleri iinde birletirilmesindeki esasl zellikler, burada toprak zerindeki kk kyl mlkiyetinin muhafaza edilmesi sonucu ortaya kmaktadr; SSCBde ise kollektifletirme tm topran ulusallatrlmas koullarnda gerekletirildi. Halk demokrasisi lkelerinin deneyimi, tm topran hemen ulusallatrlmasnn krda sosyalizmin inas amacyla btn lkeler iin zorunlu bir koul olmadn gstermektedir. Topran, retim aralarnn toplumsallatrlmasnn derecesine ve buna bal olarak gelirin dalmna gre, halk demokrasisi lkelerindeki tarmsal retim kooperatifleri temel tipe ayrlabilinir. lk olarak, yalnzca tek tek tarmsal ilerin (ekim, tohumlama, tohum bakm, hasat) kooperatifin tek tek yelerinin mlkiyeti olan parseller zerinde yerine getirildii topran ortak ilenmesi amal kooperatifler mevcuttur. kinci olarak, retim aralarnn ve almann toplumsallatrld ve kooperatif yelerinin zel mlkiyet olarak kalmakla birlikte topran btnlkl biri masif halinde birletirildii retim kooperatifleri vardr. Bu kooperatiflerde rnlerin byk bir blm (yzde 70-75) i birimlerine gre ve kk blm getirilen topran byklne gre datlmaktadr. nc olarak, topran toplumsallatrld ve kollektif iletmelere sresiz kullanm iin verilmi ve rnlerin yaplan ie gre datld arteller vardr. retim kooperatiflerinin, en yaygn biimi, halk demokrasisi lkelerinde u anda ikinci tipteki kooperatiftir. Tarmda sosyalizmin tam zaferi, tm topran toplumsallatrlmasn, toplumsal mlkiyete geirilmesini n koar. Tm topran toplumsallatrlmas, kylln retim kooperatiflerinin gelimesi ve daha yksek biimlerinin tedricen yaygnlamas srecinde pratikte kollektif byk iletmenin kk ve bireysel mlkiyete dayanan iktisat karsnda gsterdii tartlmaz stnlklerden emin olduu lde gerekleecektir. Tarmn sosyalist dnm acmasz snf mcadelesi iinde gereklemektedir. Byk kyller, btn gleriyle, kyl iktisatlarnn retim kooperatifleri halinde birlemesini baarszla uratmaya alyorlar. Yoksul ve orta kyllere her ynl maddi destek veren halk demokrasisi devleti, retim kooperatiflerini rgtsel ve iktisadi olarak pekitirmek iin nlemler almakta ve byk kylle kar uzlamaz bir mcadele srdrmektedir.
Tarmn sosyalist dnmnde, halk demokrasisi lkelerinde nemli baarlar elde edildi. 1953 balangcnda Bulgaristanda, btn kyl iktisatlarnn %52.3n birletiren 2747 kooperatifsel tarm iletmesi, 100 devlet tarm iletmesi ve 140 MT vard. Ana tahl trlerinin ekim alannn %54.7si, pamuk, pirin ve eker pancar ekim alannn %74.2i tarmn sosyalist sektrne dyordu. Macaristanda retim kooperatifleri 200,000 kyl ailesini birletirmekte ve zirai alann yzde %18ini kapsamaktadr. Devlet iletmelerine ekim alannn %12.5i dmektedir. Po1onyada 1954 ortasnda, tm ekim alannn %9undan fazlasna sahip 9,000 retim kooperatifi vard. Devlet tarm iletmeleri, tm ekim alannn %12.8inden fazlasna sahiptir. Romanyada retim kooperatifleri (topran ortak ilenmesi amal kooperatifler de dahil), bir milyon hektardan fazla ya da ekim alannn %10unun zerinde topra ilemektedirler. ekoslovakyada retim kooperatifleri ekim alannn %33n ve devlet tarm iletmeleri yaklak %10unu ilemektedirler.

Halk demokrasisi lkelerinde kyn sosyalist dnmnde iki tr hata ilenmitir: Bir yandan kylln kooperatifsel birlemesi yapay bir ekilde zorlanm ve kooperatiflere giriteki gnlllk ilkesi zedelenmitir; dier yandan birlemenin gerekli rgtlenmesi ve ynetimi

183 kmsenmi ve kooperatiflerin inas srece braklmtr. Halk demokrasisi lkelerinin komnist ve ii partileri her iki hataya kar mcadele yrtmektedirler. Halk demokrasisi lkelerinde krda sosyalist dnm temelinde, tarmn gelimesinde ve kyllerin refah dzeyinin ykseltilmesinde nemli baarlar elde edilmitir. Ancak tarmdaki retim art, sanayinin olduka gerisindedir ve tm halk iktisadnn gereksinimleri asndan henz tmyle yetersizdir.
rnein, Polonyada sanayi retimi 1950 ile 1953 arasnda %118 orannda, tarmsal retim ise buna karn yalnzca %10 orannda artmtr. ekoslovakyada retim aralar retimi, sanayide be yllk plan sresinde (19491953) %118.7, tketim aralar retimi %79.8 ve bitkisel ekim retimi yalnzca %12.4 artmtr.

Bununla bant iinde, hzla byyen sanayi ile geri kalm tarm arasndaki dengesizlii ortadan kaldrmak ve tarmn kalknmasn gvence altna almak ertelenemez bir grevdir. Bu grevi zebilmek iin, kylln retim kooperatifleri iinde birlemesini desteklemeye devam etmek, var olan kooperatifleri rgtsel ve iktisadi olarak pekitirmek ve devlet tarm iletmelerinin almalarn dzeltmek gerekmektedir. Bunun dnda, halk demokrasisi lkelerinin bireysel kyl iktisatlarnda, tarmsal retimin artrlmas iin kullanlabilecek kullanlmam i yedekler vardr. Bundan yola karak komnist ve ii partileri, tarmn tedrici sosyalist dnmne ynelik genel izgi izlemekte ve tarmn daha fazla kalknmas iin emeki kyllerin bireysel iktisatlarnn henz tmyle kullanlmam gelime olanaklarndan yararlanmaktadrlar. Bu amala emeki kyller retim, teknik, kredi ve tarm teknii alanlarnda desteklenmektedirler. Anlama sistemi koullarnn dzeltilmesi iin nlemler alnmakta, toplama ve alm fiyatlar artrlmakta ve vergiler drlmektedir. Btn bunlar, tarmn kalknmasna ve ii snfyla kylln ittifaknn pekimesine katkda bulunmaktadr.

Emekilerin maddi refah dzeylerinin ve kltrlerinin ykseltilmesi

Halk demokrasisi lkelerindeki sosyalist inaya, emekilerin maddi refah dzeylerinin ve kltrlerinin srekli artan bir bymesi elik etmektedir. Burada sosyalizmin ekonomik temel yasasnn etkimesi dile gelmektedir. Sanayinin hzla kalknmas yoluyla, daha henz 1948-1949 yllarnda hem kentteki ve hem de krdaki isizlik ortadan kaldrlabildi. Sosyalist iletmelerde altrlan iilerin says yldan yla artmaktadr. Sosyalist retimin kalknmasna, ulusal ekonominin bymesi elik etmektedir. Toprak sahipleri ve byk kapitalistler snfnn tasfiye edilmesi ile birlikte hzla artan ulusal gelir, emekilerin refah dzeyinin ykseltilmesinin ve geniletilmi sosyalist yeniden retimin kentte ve krda gerektirdii ekilde kullanlmaktadr. ilerin ve memurlarn gerek creti ve kyllerin geliri sistemli bir ekilde ykseltilmektedir. Halkn gerek gelirinin ykseltilmesi asndan kitle tketim mallarnn fiyatlarnn drlmesi, byk neme sahiptir. Reel cretin ykseltilmesinin esasl bir faktr, kiralarn drlmesi ve dier belediye hizmetlerinin ucuzlatlmasdr. Bunun dnda emekilerin maddi refah dzeyi, iiler ve memurlar iin devlet tarafndan denen sosyal sigortann yerletirilmesi, parasz eitim ve tbbi bakm ve geni bir sanatoryum ve dinlenme yurtlar ann kurulmas yoluyla ykselmektedir.
Ulusal gelir, 1953de yle artt: Polonyada sava ncesi yllara gre iki kat, Bulgaristanda 1939a gre %86.7 ve ekoslovakyada 1937ye gre %60. Polonyada kii bana den gerek gelir, tarmda almayan nfus iin 1953 ylnda, hemen sava ncesi yllara gre %40 artt. Kr nfusu bana den gerek cret, 1938 dzeyinin %75 zerindeydi. Macaristanda 1954 ylnn ilk yarsnda fabrika iisinin gerek creti %57 ve kyl ailesinin gerek geliri %50 orannda 1938 dzeyinin zerindeydi. Halkn gerek gelirinin bymesi, emekilerinin tketiminin nemli lde ykselmesini beraberinde getirdi. Romanyada ii ailesinin tketimi 1953de 1938e gre yle artt: Ekmek tketimi %20, eker %48 ve bitkisel yalar %164. Romen kyllerinin kiisel gereksinim iin avdar ve buday tketimleri, ayn dnemde %50 orannda artt. Bulgaristanda iilerin ve grevlilerin reel cretleri, 1953de 1939a gre %38 artt.

184
Bulgaristanda salk sektr iin harcamalar, 1953de 1939a gre 6 kat artt ve hasta yataklarnn says 1939un 10,492 yatana kar 1952de 24,522ye ykseldi.

Sosyalizmin inas, ayrlmaz bir ekilde kltr devrimine baldr. Halk demokrasisi lkelerinde emeki kitlelerin geni tabakalarna kltr ve bilgi salanmaktadr. Devrim, burjuvazinin ve byk toprak sahiplerinin eitim ve kltr tekelini krd. Eitim ve kltr tm halkn ortak mal oldu. erii itibariyle sosyalist ve biimi asndan ulusal plan yeni bir kltr yaratlmaktadr. Karakteri itibaryla son derece enternasyonal olan SSCBnin sosyalist kltr, halk demokrasisi lkelerinde ulusal kltrn gelimesi zerinde byk bir etkide bulunmaktadr. Ksa zaman iinde yeni, sosyalist bir aydn tabakas olutu, ayn ekilde mhendis-teknik uzman glerin says artmaktadr.
Halk demokrasisi lkeleri, 7 yandan itibaren okul mecburiyeti ve yalar 12 ile 40 arasndaki nfus iinde okumayazma bilmemenin ortadan kaldrlmas zerine yasalar kardlar. Romanyada 1953/54de yedi yllk okullarda renci says 1938/139un sava ncesi dzeyine gre, 4.7 kat, orta okullarda 4 kattan fazla ve yksek okullardaki rencilerin says 2.2 kattan fazla29,000den 64,300eykseldi, uzaktan eitime katlan 19,000 yksek renim rencisi bunun iine dahil deildir. Eski Polonyada 1937/38de, %5i ii ocuu ve %9u kyl ocuu olan 48,000 renciyi kapsayan 28 yksek okul vard. 1953 ylnda, ezici ounluu ii ve kyl ocuklarndan oluan 134,000 renciyi kapsayan 83 yksek okul vard. Macaristanda 1953de, ortaokullardaki renci says 1938e gre 2.5 kat, ilkokullarda 3 kat ve yksek okullardaki renci says 5 kat artt. Yksek derecede kalifiye uzmanlarn eitiminde halk demokrasisi lkeleri daha bugnden birok kapitalist lkeyi geride brakmlardr. Polonyada 196 kiiye, Bulgaristanda 244 kiiye ve buna karn ngilterede 500 kiiye ve Trkiyede 820 kiiye bir yksek okul rencisi dmektedir.

Halk demokrasisi lkelerindeki sosyalist inann baarlar, kapitalist retim tarznn eskidiinin ve sosyalist iktisat sisteminin kapitalist sisteme gre tartlmaz stnlkler gsterdiinin yeni bir kantdr.

Ksa zet
1 Orta ve Gneydou Avrupa lkelerindeki Polonya, ekoslovakya, Macaristan, Romanya Bulgaristan ve Arnavutlukdemokratik halk devrimi, ilk nce burjuva-demokratik devrimin grevlerini tmyle ve btnyle zd. Devrimin anti-feodal karakteri, tarmn devrimci dnmnn yrtlmesinde dile geldi; iftlik sahiplerinin toprana el kondu ve topraksz ve az toprakl kyllere datld. Devrimin anti-emperyalist karakteri, onun Orta ve Gneydou Avrupa lkelerinin halklarn emperyalizmin boyunduruundan kurtarmasnda ve onlarn ulusal bamszlklarn gvence altna almasnda dile geldi. Anti-feodal grevlerin zm ile birlikte burjuva-demokratik devrimi sosyalist devrime doru geliti; bu, byk sanayinin ve orta sanayinin, ulam sektrnn, bankalarn, d ticaretin ve i pazardaki byk ticaretin ulusallatrlmasnda ifadesini buldu. Halk demokrasisi devleti, proletarya diktatrlnn ilevini baaryla uygulamaya balad. Demokratik halk iktidar, ii snfyla emeki kylln ii snf nderlii altndaki sk ittifakna dayanmaktadr. 2 Kapitalizmden sosyalizme gei aamasnda halk demokrasisi lkelerinin iktisad asndan temel iktisadi biimin yan yana var olmas karakteristiktir: Sosyalist sektr, kk meta retimi sektr ve kapitalist sektr. Sosyalist sektr, nder rol oynamaktadr. Nesnel ekonomik yasalardan yola karak ve sosyalist sektre dayanarak halk demokrasisi devletleri, kapitalist unsurlara kar mcadele, sosyalizmin inasna ynelik bir politika izlemektedirler. 3 Halk demokrasisi lkelerinin sosyalist sanayilemesi, teknik ve iktisadi geriliklerinin almas, sosyalizmin inas ve halkn refah dzeyinin ykseltilmesi iin tayin edici bir kouldur. Sosyalist iktisadi biimlerin stnlkleri ve sosyalist kamp iindeki karlkl yardmlama ve ortak alma sayesinde, halk demokrasisi lkeleri tarm lkelerinden ve tarm-sanayi lkelerinden sanayi-tarm lkeleri haline dnmlerdir. 4 Halk demokrasisi lkelerinde sosyalizmin zaferi iin tarmn sosyalist dnm gereklidir.

185 Bu lkelerde kyl iktisatlarnn sosyalist dnm, btn iktisatlarn gnlllk temelinde ve toprak zerinde kyl zel mlkiyetinin muhafazas koullarnda retim kooperatifleri biiminde tedricen birletirilmesi yoluyla gereklemektedir. Tm topran toplumsallatrlmas, retim kooperatifinin bir yksek biiminin gelimesinin sonucu olacaktr. 5 Halk demokrasisi lkelerinde sosyalizmin inas, emekilerin maddi ve kltrel yaam dzeylerinin nemli bir ekilde canlanmasna yol at: sizliin ortadan kaldrlmasna, iilerin gerek cretlerinin ve kyllerin gerek gelirlerinin ykselmesine. Emekilerin refah dzeylerinin daha fazla ykseltilmesini gvence altna almak iin, sanayinin hzla bymesi ile tarmn geri kalmas arasndaki orantszl ortadan kaldrmak zorunludur. Tarmn canlandrlmas, retim kooperatiflerinin devamla geniletilmesi, ayrca btn yedeklerin bireysel kyl iktisatlarnn henz kullanlmam gelime olanaklarnn kullanlmas yoluyla gvence altna alnmaktadr.

186

Blm XLI N HALK CUMHURYETNDE KTSAD DZEN

in halk devriminin ekonomik nkoullar
Halk devriminin zaferinden nce, in iktisad, yar-feodal ve yar-smrge bir karakter tamaktayd. ktisadn yar-feodal karakteri, kr nfusunun yzde 4 ile 5ini oluturan byk toprak sahiplerinin tm topran yardan fazlasn ellerinde bulundurmalarnda dile gelmekteydi; kr nfusunun yzde 90n oluturan yoksul ve orta kyllere ise tm topran yalnzca %30u dyordu. Kyllerin kapitalizm ncesi smrsnn biimleri geni lde kullanld; toprak ilkel bir tarzda ilendi. lkenin yar-smrge durumu, in iktisadnn btn nemli dallarnn dorudan ya da dolayl olarak yabanc emperyalistlerin denetimi altnda bulunmasnda ve bunlarn baml olmasnda dile gelmekteydi.
inde byk toprak sahipleri genel kural olarak byk iletme altrmyor, aksine topra kk parseller halinde kyllere kiralyorlard. Kira, toprak kullanmnn en yaygn biimiydi. Burada, topran belirsiz bir sre iin kiraya verilmesi ya da devaml kira ar basyordu. Rantn kapitalizm ncesi biimleri en geni yaygnla sahipti; emek rant, rn rant ve para rant. Kyller topra ksmi kira [yarclkN] temelinde kiralyorlard; topran ve envanterin kullanlmas karlnda elde edilen rnn yzde 50 ile 70ini byk toprak sahiplerine veriyorlard. Tefeciler ve byk toprak sahipleri, kyllerden anormal derecede yksek bor faizi alyorlard. Geni kyl kitleleri, hem yoksul ve hem de orta kyller, byk toprak sahiplerinden ve tefecilerden para ve ayni kredi almak zorundaydlar. Kyl iletmelerinin yaklak 60 tefecilerden, vergilerini deyebilmek iin, yardm almak zorundayd; kyllerin yaklak olarak yars srekli olarak besin maddesi sknts ekmekte ve zenginlerden bor almak zorundaydlar. in, bata ngiltere, Japonya ve Amerika Birleik Devletleri olmak zere kendisini kleletiren emperyalist glere gl bir ekilde bamlyd. Btn sermaye yatrmlarnn %75i yabanc sermayeye ve en ok %25i yerli sermayeye dyordu. 20. yzyln 30lu yllarndan sonra Amerikan emperyalizmi inde egemen konumu ald. in d ticaret bilanosunun 1936da %23 ve 1946da %53 ABDye dyordu.

inde ynetimi elinde bulunduran byk toprak sahipleri ve komprador-burjuvazi klii, Amerikan tekellerinin lkenin iktisadna szmasna her tarzda kolaylk salad. ABD emperyalistleri, btn gleriyle in halknn smrgesel yamalanmasn srdrdler. Sanayiyi, d ve i ticareti ve maliyeyi denetim altnda bulundurdular. Btn bunlar, kendisine tm sanayi ve tarm retiminin yalnzca %10u den ve zaten ok zayf bir ekilde gelimi sanayiyi ok zor bir duruma soktu. Ar sanayi neredeyse yoktu; sanayi rnlerinin arlkl blm kk iliklerde ve manifaktrlerde retilmekteydi. in iktisadnn yar-feodal karakteri, nfusun snf yapsn belirlemekteydi. Byk toprak sahipleri, in toplumunun en gerici snfn oluturmaktayd. Bunlar halkn smrgesel kleletirilmesinde ve yamalanmasnda yabanc emperyalistlerin ana dayanaklaryd. Kyllk, inin sayca en kalabalk snfdr. Meta ilikilerinin kye girmesiyle birlikte, kyllk iinde snf farkllamas sreci gerekleti. Muzaffer halk devriminin arifesinde, kr nfusunun yzde 70i, topraksz ve az toprakl kyllerden, yzde 20si orta kyllerden ve yzde 5-6s byk kyllerden olumaktayd. Byk kyller, geni lde cretli ii (tarm iileri) altrmakta ve kylln kapitalist smrsn yar-feodal smr yntemleriyle birletirmekteydiler. Kapitalizmin gelimesiyle birlikte; 20. yzylda, yeni snflar toplumsal yaam sahnesine ktlar: Burjuvazi ve proletarya. Burjuvazi, oluumundan beri yabanc sermayeye bamlyd. Bymekte olan endstriyel ve mali burjuvazi, bata Amerikan, ngiliz ve Japon emperyalistleri olmak zere, en sk bir ekilde yabanc emperyalistlere bamlyd. Yabanc emperyalistlerle in pazar arasnda arac olarak ilev gren komprador burjuvazi, ii ve kyl kitlelerinin amansz smrs ile toparlad nemli

187 lde zenginlii ellerinde biriktirdi. Burjuvazinin dier blm, ulusal (arlkl olarak orta) burjuvaziden olumaktayd. Yabanc emperyalistler, bir yerli sanayinin gelimesini btn aralarla nlemeye altlar. Bundan dolay ulusal burjuvazi, yabanc emperyalistlere ve komprador burjuvaziye kar muhalif bir konumdayd. inde kent kk-burjuvazinin sayca byk bir tabakas bulunmaktadr: Ev iileri, ilikiler [zanaatkarlarN] ve kk tccarlar. Sanayi proletaryasnn says muzaffer halk devriminin arifesinde 4 milyonu buluyordu. Fabrika iilerinin yansra. dier dallarda alan milyonlarca proleter ve yar-proleter vard: Liman iileri ve mallarn yklenip boaltlmas ve tanmas iin yerel iiler (kuliler ve rika kulileri) toprak iileri, ayrca tarmsal proletarya (tarm iileri); bunlarn says devrimden nce birka on milyonu buluyordu. Emekilerin en iyi rgtlenmi, en bilinli ve en ileri kesimi olan sanayi proletaryas, 20. yzyln 20li yllarndan bu yana lkenin politik hayat zerinde tayin edici bir etkide bulundu. Byk toprak sahiplerinin ve komprador-burjuvazinin devleti, askeri-brokratik aygtyla in halkn yamalad ve bask altnda tuttu. Feodal smr yntemleri ve emperyalist boyunduruk, snf ztlklarn son derece keskinletirdi ve lkeyi bir iktisadi ve politik felaketin uurumuna getirdi. Halk devrimi, bu durumdan kn tek yoluydu.

in Devriminin karakteri
1949 ylnda zafere ulaan in Halk Devrimi, derin tarihsel kklere sahiptir. Komnist Partisinin banda bulunduu ii snfnn nderliinde halk kitleleri, yaklak otuz yl srecinde feodal beylerin ve komprador-burjuvazinin egemenliine ve yabanc emperyalizme kar etin bir silahl mcadele yrttler. 1k aamasnda in Devriminin ba grevi, yar-feodal ilikileri ortadan kaldrmak, feodal toprak mlkiyetini tasfiye etmek ve byk toprak sahiplerinin topraklarn kyllere dayatmaktan olumaktayd. Bundan dolay in Devrimi, anti-feodal, kyl, yani bir burjuva-demokratik devrim olarak balad. Yabanc emperyalistler en nemli sanayi dallarm, demiryollarn ve bankalar ellerine geirdiklerinden ve denetimleri altna aldklarndan, emperyalizme kar mcadelede keza in Devriminin son derece nemli karakter zelliklerinden biri oldu. indeki burjuva-demokratik devrimi, feodal kalntlara kar mcadele ile emperyalizme kar mcadelenin bir bileimidir.* in Burjuva-Demokratik Devrimi bylelikle bir anti-feodal tarm devrimiydi ve ayn zamanda bir anti-emperyalist, ulusal kurtulu devriminin keskin karakter zelliklerini kazand. in Halk Devriminin ana itici gleri ii snf ve kyllkt. i snf ve onun nderlik ettii kyllk, in halknn i ve d dmanlar zerindeki zaferini gvence altna alan devrimin ana ordusunu oluturdular. in Devriminde bunun dnda kent kk-burjuvazisi nemli bir rol oynad. in halknn devrimci mcadelesinin banda, kendisine Marksizm-Leninizm teorisini nder olarak alan, bu teoriyi yaratc bir ekilde kendi lkesinin koullarnda kullanan ve Sovyetler Birliindeki muzaffer devrimin deneyimlerinden yararlanan in Komnist Partisi bulunmaktadr. in Devrimi, uluslararas proletaryann ve dnyann ilerici glerinin sempatisini ve desteini tatmaktadr. in Halk Devriminin tarihsel zelii, onun, banda Sovyetler Birliinin bulunduu bir sosyalizm kampnn var olduu, SSCBde sosyalizmin zafer kazand ve komnizme tedrici geiin gerekletii ve Avrupa halk demokrasisi lkelerinde sosyalizmin temellerinin yaratlmakta olduu koullarda gelimesinden olumaktadr. Bu koullar altnda in Devrimi, burjuvazinin diktatrln kuran ve kapitalizme zgr bir gelime alan aan bir devrim olamazd. O,
*

J.V. Stalin, inde Devrim ve Kominternin Grevleri; Bkz. J.V. Stalin, Eserler. C. 9, s. 249, Almanca. [Trke bask; Eserler, C. 9, s. 228; nter Yaynlar.]

188 kanlmaz olarak sosyalist devrime doru byyerek gelien, ii snfnn nderlii altnda emekilerin diktatrln kuran yeni tipte bir burjuva-demokratik devrimiydi. Leninin kapitalizmin genel bunalm anda smrgesel devrimler ve burjuva-demokratik devrimlerin sosyalist devrime doru gelimesi retisini gelitiren Mao Zedung, yle yazyordu: in Komnist Partisi tarafndan yrtlen devrimci hareket, hem demokratik devrim aamasn ve hem de sosyalist devrim aamasn kapsayan, btnl iinde, btnlkl bir devrimci harekettir. Bunlar karakterleri asndan iki ayr devrimci sretir ve ancak birincinin bitirilmesinden sonra ikincisinin tamamlanmasna balanlabilinir. Demokratik devrim, sosyalist devrimin zorunlu hazrldr; sosyalist devrim ise demokratik devrimin kanlmaz gelime yndr. Btn komnistlerin nihai hedefi, btn gleri ile sosyalist ve komnist toplumu kesin olarak ina etmek iin mcadele etmekten olumaktadr.* in Devrimi, burjuva-demokratik aamasnda, feodal byk toprak sahiplerinin ve tekelci komprador byk burjuvazinin iktidarn ve yabanc emperyalizmin egemenliini proletaryann nderlik ettii halk kitleleri ile ykma ve demokratik halk cumhuriyetini kurma grevini baaryla zd. in Halk Cumhuriyeti, ii snfnn nderlik ettii ve iilerin ve kyllerin ittifaklarna dayanan bir halk demokrasisi devletidir. Banda ii snfnn bulunduu demokratik halk iktidar, emekilerin ellerinde sosyalizmin kurulmas iin gl bir aratr. Demokratik halk iktidar, devrimin sosyalist aamasnda, iktisadn sosyalist dnmne balad ve ayn zamanda burjuva-demokratik devrimin grevlerini tamamlad. in, sosyalizme gei aamasna girdi. in Devriminin byk nemi, onun dev bir lkeye yar-feodal ve yar-smrge iktisadi biimlerinden sosyalizme kapitalist olmayan gelime yolunu am olmasndan olumaktadr. in Halk Cumhuriyetinin ekonomik gelimesinin Avrupa halk demokrasisi lkeleri ile karlatrldnda en nemli kendisine zg zellii bundan olumaktadr. Devrimden nce inde kapitalizm tm iktisatta egemen konumda deildi. in, yar-feodal ilikilerin egemen olduu bir tarm lkesiydi. ktisadn yar-smrge doasndan tr, sosyalist devrimin kapitalist olarak gelimi lkelerde hazr bulduu byk sanayi, inde son derece zayf bir ekilde gelimiti. Egemen yar-feodal ilikiler, lkenin teknik ve ekonomik geriliini belirlemekteydi. Yeni tarihsel koullar altnda, banda Sovyetler Birliinin bulunduu gl sosyalist kamp ve bu kampn yardm sayesinde in iin sosyalizmi baaryla ina etme olana ald. Bu olanaklar kullanan ve halkn milyonlarca kitlesi tarafndan desteklenen demokratik halk iktidar, en ksa zaman sresi iinde in iktisadnda derin devrimci dnmler yrtt ve kapitalist gelime aamasn gemek zorunda kalmadan lkeyi sosyalist ina yoluna yneltti.

Tarmdaki devrimci dnmler. Sosyalist ulusallatrma

in Halk Cumhuriyetinde yrtlen temel sosyo-ekonomik dnm koullar arasnda, tarmdaki dnmlere byk nem dmektedir. indeki toplumsal ilikilerin yar-feodal karakteri, lkenin iktisadi, politik ve kltrel gelimesinde ana engel, yzyllardr sren geriliin ana nedeni ve yabanc emperyalizm tarafndan boyunduruk altna alnmasnn temeliydi. 1950 ylnda, Merkezi in Halk Hkmeti, unlar ieren in Halk Cumhuriyetinde tarmda dnmler zerine yasay kartt: Byk toprak sahipleri snf tarafndan srdrlen smrye dayanan toprak mlkiyeti sistemi ortadan kaldrlmaktadr; tarmsal retici gleri kurtarmak, tarmsal retimi gelitirmek ve yeni inin sanayilemesinin yolunu amak amacyla kyl toprak mlkiyeti sistemi yerletirilecektir. Bu yasa erevesinde byk toprak sahiplerinin, tapnaklarn ve manastrlarn toprak mlkiyetine tazminatsz el kondu. Ayn ekilde, byk toprak sahiplerinin i hayvanlar, tarmsal envanteri, besin maddeleri fazlas ve fazlalktan binalarna el konuldu.
*

Mao Zedung, in Devrimi ve in Komnist Partisi; Bkz. Mao Zedung, Seme Eserler. C. 3, s. 180/81, Rusa.

189 El konulan toprak ve dier retim aralar, yandan, cinsiyetinden ve milliyetinden bamsz olarak, kyller arasnda eit paylar eklinde (kii bana) datld. Byk toprak sahiplerinin toprann ve envanterinin en byk blmn topraksz ve az toprakl kyller elde etti. Kyllerin tm borlar, hem byk toprak sahiplerine kira borlar ve hem de tefecilere kredi borlar iptal edildi. Demokratik halk hkmeti, geni kyl kitlelerinin aktif katlmyla tarmda dnmler yrtt. 1953 ylnn banda (ulusal aznlklarn oturduklar az sayda blge dnda) tm lkede, yaklak 450 milyon kr nfusunu kaplayan bir alanda tarm reformu tamamland. Topraksz ve az toprakl kyller 47 milyon hektar toprak elde etti. Bunun dnda, Halk Demokrasisi ininde kr nfusunun stelik yllarca nceden pein demek zorunda olduu feodal vergi sistemi, ok saydaki ve yerel vergileriyle birlikte ortadan kaldrld. inde tarm devrimi, feodal toprak mlkiyeti sistemini, ortaa tarm ilikilerini ve kylln feodal smrlmesini tmyle ortadan kaldrd. Byk toprak sahipleri snf tasfiye edildi. Byk toprak mlkiyetin yerine toprak zerinde kk kyl zel mlkiyeti yaratld. Burjuva-demokratik devrimi tamamlayan tarmdaki dnmlerin yrtlmesiyle birlikte, inde demokratik halk iktidar hemen sosyalist dnmlere geti. Demokratik halk iktidar, Kuomintang tekellerinin szde devlet tekellerinin (brokratik sermayenin tekellerinin), btn sanayi, tarm ve dier iletmelerine el koyarak ve bunlar halk devletinin mlkiyetine geirerek sosyalist ulusallamay yrtt. ktisadi kumanda merkezlerine egemen olmak asndan, komprador sermayenin temsilcilerine ait olan byk in bankalarna el konulmas ve bunlarn devlet mlkiyetine geirilmesi byk neme sahipti. Dier devletlerle taraflarn eitliine dayanmayan btn anlamalar, yabanc emperyalistlere Amerikan, ngiliz, Japon ve dier emperyalistlerin halkn yamalama ve ulusal karlar boazlama olana salayan tm eski gmrk yasalar ve kararlar iptal edildi. Yabanc sermayeye ait olan iletmelerin ounluuna el konuldu. D ticaret, devlet denetimi altna alnd. in, kendisini kesin olarak emperyalist boyunduruktan kurtard. indeki demokratik halk iktidarnn yrtt sosyalist ulusallatrmann zel niteliklerinden biri, ounluu orta burjuvaziye dahil olan ulusal burjuvazinin mlkiyetine dokunmamaktan olumaktadr. Sosyalist ulusallatrma yoluyla, iktisadi ve kltrel inada demokratik halk devletinin en nemli ekonomik dayanan oluturan bir sosyalist devlet sektr yaratlabilindi.

retim aralar zerindeki mlkiyet biimleri ve in Halk Cumhuriyetinde toplumun snfsal yaps
Tarmdaki devrimci dnmler ve byk sanayinin ve bankalarn sosyalist ulusallatrlmas, in iktisadnda temelli deiikliklere yol at. Komprador-burjuvazinin ve yabanc tekellerin kapitalist byk mlkiyeti sosyalist halk mlkiyeti tarafndan zld ve feodal toprak mlkiyetinin yerini kyllerin zel mlkiyeti ald. in Halk Cumhuriyetinde u anda retim aralar zerinde mlkiyetin aadaki biimleri bulunmaktadr: devlet mlkiyeti, yani halk mlkiyeti; kooperatif mlkiyeti; emeki bireysel kyllerin ve ilikilerin kk zel mlkiyeti; kapitalist mlkiyet. Devlet, halk mlkiyeti, sosyalist mlkiyettir. Bu, eskiden tekelci sermayenin ve yabanc kapitalistlerin mlkiyetinde bulunan ve demokratik halk iktidar tarafndan ulusallatrlan iletmeleri ve ayn ekilde devrimden sonra devlet tarafndan yeni kurulan iletmelerifabrikalar ve iletmeleri, maden ocaklarn, santralleri, demiryollarn ve dier ulam dallarn, haberleme ve telefon sektrn vs. kapsamaktadr. Yeralt zenginlikleri, yasayla devlete verilmi orman kitlesi, sular, nadasa braklm topraklar ve dier doal yardmc kaynaklar da keza devlet mlkiyetidir ve tm halka aittir. Tarm alannda devlet tarafndan kurulan Makine ve Traktr stasyonlar, makine dn verme ve tarm-teknik istasyonlar ve devlete ait tarmsal iletmeler devlet maldr, devlet mlkiyetidir. Dolam alannda

190 devlet, byk ticarette tayin edici rol oynayan iletmelere sahiptir. Hemen hemen tm d ticaret ve neredeyse tm bankaclk devletin elinde bulunmaktadr.
1952 ylnda halihazrda ar sanayinin %80i ve (iliklerin retim olmakszn) hafif sanayinin %50si devlete aitti. Sosyalist sektrn sanayi ve ticaretteki pay hzla artmaktadr. lkenin tm sanayi retiminin 1949 ylnda devlet iletmelerine den pay %43.8 ve 1952de artk %67.3t. Devlet ve kooperatif toptan ve perakende ticareti, 1950de %44.4 ve 1952de artk %62.9la tm i ticarete katlyordu. Devlet, tm d ticareti denetim altnda tutmakta ve SSCB ve dier halk demokrasisi lkeleriyle tm ticaret de iinde olmak zere btn ithalat ve ihracat ilerinin %90n elinde bulundurmaktadr. Devlet halk bankas emisyon tekeline sahiptir ve teminat akelerinin ve kredilerin %90ndan fazlasn denetim altnda tutmaktadr. 1950 ylnda, in tarihinde ilk kez, gerek bir temele sahip olan btnlkl bir devlet btesi ortaya konuldu. 1951den bu yana bte bir gelir fazlasyla kapanmaktadr. Bte aralarnn yaklak yzde 60 1953 ve 1954 yllarnda iktisadi ve kltrel inaya verildi.

retim aralar zerindeki devlet, halk mlkiyeti, sanayideki sosyalist retim ilikilerinin temelidir. Devlet iktisad, tm halk iktisadnda nder gtr ve demokratik halk devletine sosyalist dnmleri yrtme olana salayan maddi temeldir. retim aralar zerindeki sosyalist halk mlkiyeti temelinde, devlet iktisadnda sosyalizmin ekonomik temel yasas ortaya kmaya ve etkimeye balad. Sosyalist devlet iletmelerinin hedefi, emekilerin artan maddi ve kltrel gereksinimlerinin giderilmesidir. Sosyalist sanayi modern teknikle donatlmaktadr. Sosyalizmin ekonomik yasasnn etkime alan, zel mlkiyete dayanan iktisat biimleri lkenin halk iktisad iinde ar bastklarndan, henz ok snrldr. Rekabet ve retim anarisi yasasna karlk olarak halk iktisadnn planl (orantl) gelime ekonomik yasas olumakta ve etkimeye balamaktadr. retim aralar zerindeki sosyalist devlet mlkiyetine dayanarak, in Halk Hkmeti, hem bir zincirleme ve hem de halk iktisadnn bir perspektif planlamasn uygulamaktadr. Devlet iletmeleri, giderek daha fazla lde plan temelinde almakta ve artan lde iktisadi muhasebe yntemini kullanmaktadrlar: bu iletmelerdeki ii ve grevliler yaptklar iin niteliine ve niceliine gre cretlendirilmektedir. Devlet, en nemli endstriyel ve tarmsal rnlerin fiyatlarn belirlemektedir; para dolamn dzenlemekte ve d ticareti kontrol etmektedir. Bu ekilde devlet, halk iktisadnn sosyalist olmayan dier sektrleri zerinde dzenleyici bir etkide bulunmaktadr. Kooperatif mlkiyeti, alm ve satm kooperatiflerini, kredi kooperatiflerini, tketim kooperatiflerini, retim kooperatiflerini ve meslek artellerini kapsamaktadr. Sosyalist halk mlkiyetine dayanan devlet iletmelerinden farkl olarak, kooperatif iletmeleri, tek tek kollektiflerin ve rgtlerin mlkiyetidir. Kooperatiflerin en gelimi biimleri, sosyalist niteliktedir. Sosyalist iktisadi biimlerin yalnzca embriyonunu oluturan en basit kooperatif biimleri de kooperatif sektrne dahildir. Bireysel iktisatlarn tarlalarndaki belirli ileri yerine getirmek amacyla kyllerin kollektif olarak altklar geici, yalnzca bir mevsim iin oluturulmu karlkl i yardmlamas gruplar buna dahildir. Burada yalnzca toprak deil, ayn zamanda retim aletleri ve retilen rn de zel mlkiyet olarak kalmaktadr. retim aralarnn ve emein artan toplumsallamasyla birlikte, kooperatifin bu en basit biimleri, byk sosyalist kollektif iletmelere tedricen dntrlecektir. Dolam alannda kooperatif, ncelikle, yelerine kitle tketim mallar, tarmsal aralar ve gbre temin eden ve onlarn rnlerini satn alan krsal alm ve satm kooperatifleri tarafndan temsil edilmektedirler. Alm ve satm kooperatifi, devlet ticaretinin ynlendirici etkisi altnda bulunmakta ve kyl iktisatlarnn kk meta retimi ile sosyalist devlet iktisad arasndaki iktisadi ilikileri glendirmeye ve kyllere sanayi mallarnn temin edilmesini ve tahl, pamuk ve dier sanayi hammaddelerinin devlete toptan satn almn planl bir ekilde ekillendirmeye katkda bulunmaktadr. Kredi kooperatifi, faaliyetini ynlendiren ve kendisine parasal olarak yardm eden Devlet Halk Bankas ile ba iindedir. Halk demokrasisi devleti, kooperatiflerin dk biimlerinden daha yksek biimlerine tedrici geii tevik etmek iin bireysel kyllerin ve ilikilerin retim kooperatiflerinin gelimesini her adan desteklemektedir.

191
Nisan 1954 dzeyi itibaryla btn kyl iktisatlarnn %50sinden fazlas, geici ya da kalc karlkl yardmlama gruplarnda birletirilmitir. 1,660,000 kyl iktisadn kapsayan tarmsal retim kooperatiflerinin says 90,000den fazlayd. Birinci Be Yllk Plann sona ermesiyle birlikte (1957), lkenin tm ilenen toprann %40n kapsayacak ekilde btn kyl iktisatlarnn %35i tarmsal retim kooperatiflerinde birletirilmi olacaktr. 1954 ylnda, alm ve satm kooperatiflerinin ye says 150 milyon yeyi bulmaktayd. Kredi kooperatifi, krda tarmsal kredi kooperatifi biiminde temsil edilmektedir. u anda, 6 milyon yeli 9,400 kredi kooperatifi bulunmaktadr.

Toprak ve dier retim aralar zerindeki kiisel almaya dayanan kk zel mlkiyet, milyonlarca kyl ve meslek sahibini kapsamaktadr. Tarmdaki devrimci dnm srecinde orta kyllk ara tabakas kuvvetli bir ekilde byd, yoksul kyllerin ve tarm iilerinin says nemli bir lde azald; bunlar, kendilerine toprak verilmesi yoluyla kendi zel iktisatlarn yrtecek duruma getirildiler. inin uzak ve az nfuslu blgelerinin (Tibet, Sinkiang, Moolistan) kyllerinin byk bir blm, henz doal ve yar-doal iktisat aamasnda (ataerkil iktisat) bulunmakta ve kyllerin bireysel gereksinimlerini karlayan ve ok zayf deiim ve pazar ilikilerine sahip olan ilkel ziraat ve gebe hayvanclkla uramaktadr. zellikle kyde yaygn olan ilikler, kentlerdeki kk ticari iletmeler ve halkn gndelik ilerinin grlmesine hizmet eden kk hizmet iletmeleri vs. de retim aralar zerindeki kk zel mlkiyete dahildir. in, zayf gelimi sanayiye sahip bir tarm lkesi olduundan, iktisatta kk meta retimi ar basmaktadr.
Krda 100 milyonun zerinde kk ve en kk kyl iktisad bulunmaktadr. Yaklak 30 milyon iliki vardr. Tarm, dank, geri kk kyl retimi temeline dayanmaya devam etmektedir. Toprak, cce parsellere blnm olup, el almasyla ya da ekim hayvanlarnn yardmyla ve eskimi, ilkel aletlerle ilenmektedir. Kyllerin tkettii sanayi mallarnn byk bir blm ev iileri ya da ilikiler tarafndan retilmektedir.

Kyllerin ve ilikilerin kk meta retimi, kanlmaz olarak kapitalist unsurlar dourmaktadr. Kyde, kylln yoksul kyller ve byk kyller olarak snfsal farkllamas gereklemektedir. Ancak halk demokrasisi devleti, bu sreci snrl bir ereve iinde tutmaktadr. Kk meta retimi sektrnde, ilkel biimi ile etkimede bulunan deer yasas, dzenleyici bir rol oynamaktadr. Deer yasas, devlet ve kooperatif iletmelerindeki retimde nemli bir etkide bulunmaktadr. Devlet ve kooperatif mlkiyetinin pekitii ve planl gelime yasasnn etkime alan geniledii lde, devlet de deer yasasna, paraya, ticarete egemen olabilir ve bunlar sosyalist inann hizmetine sokabilir. Halk demokrasisi devleti, bireysel kyl iktisatlarn ve ilikleri, retim olanaklarndan yararlanma asndan desteklemekte ve ayn zamanda, gnlllk ilkesinin en sk ekilde korunmas kouluyla kooperatifler zerinden sosyalist gelime yoluna geilerini her adan tevik etmektedir. retim aralar zerindeki zel kapitalist mlkiyet, kentteki kapitalist sanayi iletmelerini, kydeki byk kyl iletmelerini ve ticaret sermayesinin giriimlerini kapsamakta ye in iktisadnda byk bir yer almaktadr. cretli ii altran ok saydaki ilik ve saylar olduka byk olan manifaktrler de buna dahildir.
1952de byk sanayinin retiminin %31i, tm hafif sanayi retiminin en az yars ve perakende ticaret bilanosunun %70i zel sermayeye dmekteydi. Byk kyller, i sava srasnda ve tarmdaki devrimci dnmler srecinde ksmen mlkszletirildiler. Byk kyllerin u andaki yzde oran: Eski kurtarlm blgelerde %1 ve daha sonra kurtarlm blgelerde %2 ile %4 arasnda.

Kapitalist iktisadn reglatr deer yasasdr. Kapitalist iletmelerde henz art-deer yasas etkimektedir. u anki gelime aamasnda kapitalist retimi sosyalist retimle zmek iin ktisadi koular mevcut olmadndan, zel sermayenin elinde bulunan sanayi, ilik, ticaret iletmelerini iktisadn kalknmas iin kullanmak zorunludur. Endstriyel ve tarmsal retimi artrmak ve meta dolamn

192 geniletmek amacyla in Halk Hkmeti, zel kapitalist iletmelere kredi vermekte, belirli mallarn retimi iin sipari vermekte, onlara hammadde temin etmekte ve onlarn mamul mallarn toptan satn almaktadr. Ayn zamanda kentteki kapitalistlerin ve kydeki byk kyllerin smr eilimlerini kstlamaya ynelik bir politika izlemektedir. Burjuvazi, ii snfnn ve kyllerin smrlmesini geniletmeye ve glendirmeye, yaamsal nemdeki tketim mallarn halk hkmetinin yasalarn atlayarak trmandrmaya, ii snfnn zel iletmeler zerindeki denetimini zayflatmaya vb. abalamaktadr. Halk hkmeti, iktisad dezorganize ettii, devlet planlarn baltalad ve bylelikle devlete ve halka zarar verdii lde, kapitalistlerin faaliyetini yasaklamaktadr; tm halk iktisadn kalkndrmak iin, zel kapitalist iletmeler zerindeki dzenleyici etkisini glendirmektedir. Kentte ve krda kapitalist unsurlarn snrlandrlmasnda Halk ktidarnn vergi politikas, nemli bir rol oynamaktadr. Gei dnemi iktisadnda, inde devlet kapitalizmine zel nem dmektedir. Devlet kapitalizmi, arlkl olarak, devletin ve zel sermayenin birlikte katld karma sanayi ve ticaret iletmelerinden, bankalardan ve kredi irketlerinden olumaktadr. Bu iletmeler, devletin denetimi altnda almaktadr. Devlet kapitalizmi iletmelerinin kazanlarnn yaklak drtte biri kapitalistlere dmekte, gerisi gelir vergisi biiminde devlete verilmek ve iilerin maddi ve dier yaam koullarnn dzeltilmesi ve iletme donatmnn geniletilmesi iin kullanlmak zorundadr. Devlet kapitalisti iletmelerin byk sanayinin retimdeki pay; 1952de yzde alt tutuyordu. in Halk Hkmeti, gelecek srete kapitalist mlkiyetin yerine devlet, halk mlkiyetini geirmek amacyla, zel kapitalist iletmelerin devlet kapitalizminin eitli biimlerine geiini tevik etmektedir. Bylelikle inin u andaki iktisadnda temel iktisat biimi mevcuttur: Sosyalist sektr, kk meta retimi sektr ve kapitalist sektr. ktisattaki deiimlere uygun olarak, toplumun snfsal yaps da deiti. in Halk Cumhuriyetinin ana snflar ii snf ve kyllktr. Bunun dnda, kentte ulusal burjuvazi ve krda byk kyller snf ve yine sayca byk bir kent kk-burjuvazisi tabakas bulunmaktadr. Sosyalist inann baars iin, ii snfnn nderlii altnda bulunan ii ve kyl ittifakna pekitirilmesi byk bir neme sahiptir. Bu, kyllerin sosyalizm inasna ekilmesinin ba koulunu oluturmaktadr. Halk ktidarnn politikas, devlet sanayiinin kyl iktisad ile ekonomik ittifakn ve kyl iktisatlarnn kooperatifsel birlemelerinin her adan tevik edilmesine yneliktir. inin u anki aamasnda tarma makinesel byk retimin temellerini verebilecek bir sosyalist sanayi oluturulmadndan, kentle kr arasndaki retim ittifak henz az gelimitir. Kentle kr arasndaki iktisadi ilikiler, ncelikli olarak ticaret ittifakn kapsamaktadrlar. Devlet, btn aralarla devletsel ve kooperatifsel ticareti gelitirmekte ve bylelikle zel sermayeyi meta pazarndan pskrtmektedir. lkenin besin maddeleri gereksinimini karlamak ve anarist kapitalist eilimleri aabilmek iin, devlet 1952/53 Kndan itibaren planl tahl toplama ilemine balad. Gei dneminde temel snf ztl, ii snf ve kylln emeki kitleleri bir yanda ve kentteki burjuvazi ve krdaki byk kyllk arasndadr. in iktisadnn sosyalist dnmne, iddetli bir snf mcadelesi elik etmektedir.

inin sosyalist sanayilemesinin yollar

Yeniden ina dnemi srecinde in iktisadnn gelimesinde byk baarlar elde edildi. Daha henz 1952 ylnda, en nemli sanayi dallarnn ve tarmn retimi, gemite ulalan en yksek dzeyin zerinde bulunuyordu. Sosyalist iktisadi biimlerin pay ykseldi, ayn ekilde bunlarn tm halk iktisad iindeki nder rol pekiti. Tarmn baaryla gelimesi ve kyllerin gelirlerinin ve satn alma glerinin ykseltilmesi, dayankl bir i pazar yaratmaktadr. Milyonlarca kyl sanayi rnlerine olan talebi dile getirmektedir: tarmsal aletler, tekstil rnleri, deri sanayii ve dier sanayi dallarnn rnleri. Gelimekte olan tarm, sanayiye ve kente artan lde hammadde ve besin maddesi temin etmektedir. Meta dolam gelimektedir; mali sistem ve para dolam

193 pekitirilmitir. 1953 ylndan balayarak, in iktisad, yeniden inadan sosyalist yeniden yaplanmaya gemitir. Gei aamasnn iktisadi biimlerini ve snflarn gz nnde bulundurarak ve toplumun, ekonomik gelime yasalarndan yararlanarak, in Komnist Partisi tm gei dnemi iin genel izgiyi belirlemitir. 1953 ylnda Mao Zedung yle aklyordu: Gei dneminde partinin genel izgisi ve merkezi grevleri, olduka uzun bir zaman dilimi sreci iinde tm lkenin sosyalist sanayiletirilmesini tedricen yrtmek, tarmn, el zanaatlnn, zel ticaretin ve zel sanayinin sosyalist dnmn tedricen gerekletirmekten olumaktadr. Bu genel izgi, tm almamz aydnlatan fenerdir. Bu izgiden kopuk olarak u ya da bu ii yrtmek, bir sa sapma ya da sol sapma hatas iine dmek demektir.* indeki halk demokrasisi dzeni, smrnn ve yoksulluun biteceini ve sosyalist toplumun ina edileceinin gvencesini vermektedir. Komnist Partisi ve Halk Hkmeti tarafndan hazrlanp ortaya konan bu genel izginin gerekletirilmesi, in Halk iktisadnn gelitirilmesi iin Birinci Be Yllk Planla (1953-1957) balad. Birinci Be Yllk Plann iktisadi ana grevi, ar sanayiyi gelitirmek ve lke sanayilemesinin temellerini yaratmaktr. Be yllk plan, ulamn, hafif sanayinin ve tarmn daha fazla kalknmasn ve ticaretin gelimesini n grmektedir. Tarmda ve el zanaatlnda kooperatifiliin gelitirilmesine zel bir dikkat sarfedilmektedir. Birinci Be Yllk Planda sosyalist iktisadi biimlerin ncelikli gelimesi, gvence altna alnmtr. in iktisadnn sosyalist gelimesi asndan, lkenin sanayilemesi birincil ve tayin edici nemdedir.
Daha nce belirtildii gibi, in sanayii devrimden nce yar-smrge ve yar-feodal bir karaktere sahipti. Sanayinin byk bir blm hafif sanayi, ncelikle de yabanc sermayenin egemenlik merkezi anghayda younlam olan pamuk sanayisiydi. Kentlerin ve blgelerin ounluunda ya hi sanayi yoktu ya da ok zayf olarak gelimi bir sanayi vard. Ar sanayi iletmeleri, arlkl olarak yabanc sermayeye ait olan tamirat atlyelerinden (dolar, demiryolu tamir atlyeleri) ve ayrca yabanc devletlere hammadde ve yar mamul mal teslim eden kt donatlm ocaklardan ve ilemelerden olumaktayd. Madencilik sanayii son derece zayf gelimiti; kendine zg bir makine sanayii hi gelimemiti.

inin sosyalist sanayilemesinin grevi, iktisadi adan geri, eskiden yar-smrge ve yanfeodal bir tarm lkesini, gl bir sosyalist sanayi gcne dntrmektedir. Byk zorluklardan (teknik gerilik, kalifiye sanayi iisi eksiklii, doal kaynaklarn henz ilenmemilii vs.) bamsz olarak, in, bu tarihsel grevleri zebilmek iin uygun koullara ve byk olanaklara sahiptir. in, 600 milyon nfusu ile gl, insan rezervine sahiptir. Komnist Partisinin nderlii altndaki ii snf, iktisadi ve kltrel inay ynetmektedir. Toplumun nder snf olarak, rnek fedakar almas, rgtll ve disiplini sayesinde emeki kitlelerin en geni tabakalarn sosyalizm iin mcadelede kaynatrmaktadr. ilerle kyller arasnda bir dostluk ittifak olutu ve pekiti; lkenin sanayilemesi yzlerce milyon kylnn aktif desteini bulmaktadr. in, btn sanayi dallarnn, ncelikle de ar sanayinin gelimesi iin ok zengin doal yardmc kaynaklara sahiptir. inin sanayilemesi, en modern teknikle donatlm yeni iletmelerin inas yoluyla gereklemektedir. in Halk Cumhuriyeti, Sovyetler Birlii ve Avrupa halk demokrasisi lkelerinden birinci snf donanmlar elde etmekte ve zengin teknik deneyimlerden ve sosyalist byk iletmelerde i ve retim rgtlenmesi alanndaki deneyimlerden yararlanmaktadr.
Sovyetler Birlii Hkmeti, ine 141 byk sanayi projesinin yeniden yaplanmasnda ve inasnda yardm etmektedir: Metalurji kombinalar, demir olmayan metallerin retimi iin, kmr ve petrol karm iin iletmeler, makine yapm iletmeleri, tama aralar iletmeleri, traktr iletmeleri, santraller vs.

in Komnist Partisi ve Halk Hkmeti, iktisadi politikalarnda tutarl olarak, ar sanayinin planl, sistemli ve hzl bir ekilde, gelimesi hedefini gtmektedirler: Ham maden iletmecilii, maden sanayii, makine sanayii, kmr sanayii, kimyasal sanayi ve elektro sanayii. Eski iletmelerin, fabrikalarn, maden kuyularnn ve maden ocaklarnn yeniden yaplanmasna, ar
*

Pravda, 22 Haziran 1954.

194 sanayinin yeni iletmelerinin inas iin yatrmlar elik etmektedir. lkenin sanayiletirilmesi, tketim aralar retiminin ykselmesinin vazgeilmez koulu olarak retim aralar retiminin ncelikli bymesi anlamna gelmektedir. Bununla uyum iinde, ar sanayinin pay tm sanayi retiminin deerinin 1949 ylnn yzde 32.5ine karn, daha henz 1954 ylnda yzde 43.8i buldu. 1953 ylnda 173 byk sanayi projesinin inasna baland ya da inas srdrld. Bu iletmelerin tamamlanmasyla sanayinin retim kapasitesi nemli lde artacaktr. in, lkenin tm sanayilemesinin temelini gvence altna alacak olan kendi ar sanayiine sahip olacaktr.
Makine sanayii, nemli bir canlanma kaydetmektedir. 1933 ylnda, makine sanayii, yalnzca yzde 1 ile inin tm byk sanayisine katlmaktayd. Makine sanayii iletmelerinin ounluu, arlkl olarak, paralar yabanc lkelerden ithal edilen makinelerin ve i aletlerinin tamiri ve montajyla urayordu. Son yllar iinde, in makine sanayii hzl bir canlanma gsterdi. 1949 yl iin devlet makine sanayii iletmelerinin toplam retim deeri 100 olarak alnrsa, bu 1950 ylnda %282, 1951de %473, 1952de %776 ve 1953te %1273 tutmaktadr; baka bir deyimle, 4 yllk sre iinde makine sanayiinin retimi deer olarak 13 kat artt. Ananda tek para boru retimi iin bir fabrika, elik ve sa demir iletmesi ve iki metalurjik kombina yksek frn ina edildi ve iletmeye sokuldu; ayn ekilde Fuunda Haiudaki yer st iletmesiyle ilenen kmr havzalar hizmete sokuldu.

Sosyalist sanayilemenin karakteristik zelliklerinden biri, devlet sanayiinin daha hzl bymesinden olumaktadr. Birinci Be Yllk Plan srecinde, in sanayi retiminin toplam deeri, 1952ye gre yaklak olarak iki katna ulaacaktr; yani yllk byme oran yzde 15i bulmaktadr. Yerel devlet sanayii de iinde olmak zere devlet sanayiinin retiminin toplam deeri yaklak olarak 2.5 kat artacaktr; yani yllk byme ortalamas yzde 20 olacaktr. Sanayinin hzla gelimesi, nemli bir birikimi gerektirir. Bu aralar, ncelikle devlet iktisadi sektrnde yaratlan birikimden, i ve d ticaretten elde edilen gelirlerden, kapitalist iletmelerden alnan vergilerden ve son olarak da halktan gelen vergilerden salanmaktadr. Halk iktisadnn gelimesi iin kullanlan ararlarn en byk blm, devlete aittir ve sosyalist iktisadi sektre aktarlmaktadr. Buna kar kapitalist sektr, esasl lde kk yatrmlara sahiptir. Bu nedenden tr, kapitalist iktisadn pay gerilerken, devlet sektr hem mutlak hem de grecel olarak hzl byyecektir. in halk iktisadnn baaryla gelimesinin ana koullarndan birisi, iiler ve kyller tarafndan emek retkenliinin ykseltilmesidir. Devlet iletmesi iileri arasnda, retimin artrlmas, rnlerin kalitesinin dzeltilmesi, hammaddelerin tutumlu kullanlmas ve donanmlarn daha iyi kullanlmas amacyla i yarmas gelimektedir. En iyi retim iileri maddi olarak tevik edilmektedirler. Hkmet tarafndan dllendirilmi binlerce emek kahraman bulunmaktadr.

Tarmn tedrici sosyalist dnm

Tarmn temeli u anda kk kyl iktisaddr. Bu iktisat iinde henz tmyle kullanlmam retim olanaklarndan yararlanmak, tarmsal retimin daha fazla ykseltilmesinin vazgeilmez bir kouludur. in kyndeki devrimci dnmler, tarmdaki retici glerin gelimesini ve kyl kitlelerinin durumunu esasl ekilde etkiledi. lkenin tarihinde ilk kez, tarmsal retimin daha fazla gelitirilmesine ynelik olan tm devlet apnda nlemler uygulanmaktadr. Hkmet, ihtiyac olan kylleri tohum ve kredilerle desteklemektedir. Tarmda haerelere kar mcadele sistemi kuruldu; ayn ekilde modern tarm-tekniksel bilgiler yaygnlatrlmaktadr. in Halk Hkmeti, geni kyl kitlelerinin katlmyla, en nemli tarmsal blgeler iin byk bir nemi olan ve milyonlarca kyly su taknlklarndan koruyan sulama ve akalama almalar yrtt.
Hidro-teknik byk inaatlarn bir rnei, Huaiho nehir yata boyundaki 2 milyon kiinin yl boyunca alt hidro-teknik tesislerdir. Toplam 3000 kilometre uzunluundaki 77 nehir yata temizlendi ya da yataklar deitirildi, ayrca 104 kapakl su bendi kuruldu. Yalnzca Huaihonun alt mecrasndaki baraj, 20 milyon kyly su taknlarndan korumaktadr. Kesinlememi saylara gre, kyller, 1950 ile 1953 arasndaki dnemde, kendi gleriyle 6 milyondan

195
fazla sulama kanal, glet, su toplama havuzu yaptlar. 800 bin eme kazdlar ve 250 byk sulama tesisini ya yeniden ina ettiler ya da yeni ina ettiler. Bu giriim sayesinde, sulanan tarlalarn alan 56 milyon mu (1 mu=0.06 hektar) miktarnda artt. 1954 Maysnn banda, Yungdinghonun st mecrasnda (Kuzey in) Pekin ve Tientsin blgelerini su taknlarndan koruyan en byk toplama havuzu olan Guanting havuzu tamamland. 1952 ylnda tarm tmyle yeniden kurulmutu: tarmsal retim in tarihindeki en yksek dzeyine ulat ve sava ncesi en yksek dzeyin nemli lde zerine kt. 1949la karlatrldnda, 1952de toplam tahl retimi % 145 ve pamuk rn yaklak %300 tutmaktayd. lk be yllk plan, tahl retimini 1952ye gre %30 orannda artrmay ngrmektedir. ki be yllk plan sresinde ya da biraz daha uzun bir zaman dilimi iinde tahl retiminin 275 ile 300 milyon ton artrlmas planlanmaktadr. Bu, kii bana ylda 500 kilo tahl dmesi ve 1952ye gre %70 bir art anlamna gelmektedir.

in tarmnda elde edilen nemli baarlara ramen, emeki kyllerin retim aralar zerindeki zel mlkiyetine dayanan kk kyl iktisadi, halkn, zellikle de hzla byyen kent nfusunun artan besin maddeleri gereksinimini ve sanayinin tarmsal hammaddelere olan gereksinimini karlayabilecek durumda deildir. Geni kyl kitlelerinin farkllamasna bir son vermek ve durumlarn temelden dzeltmek, kk kyl iktisad temelinde mmkn deildir de. Demokratik halk devriminin zaferi, in tarmma kapitalist olmayan gelime yolunu, tedrici sosyalist dnm yolunu at. Kapitalist gelime yolunu reddeden in Komnist Partisi ve Halk Hkmeti, kyllerin kk, zel mlkiyete dayanan bireysel kyl iktisatlarndan byk sosyalist kollektif iletmelere tedrici gnll geiini ngren bir plan hazrlayp ortaya koydular. Bu plan, pratie uygulanmaktadr. in Komnist Partisinin 16 Aralk 1953 tarihli Tarmsal retim Kooperatiflerinin Gelimesi zerine kararnda yle denmektedir: Tarmdaki retici gleri daha fazla gelitirmek iin Parti, krdaki almasnda aadaki merkezi grevi nne koymutur: Kyller iin anlalabilir ve kabul edilebilir biimler ve yntemler kullanlarak kyl kitlelerini eitmek ve tedricen birlemelerini ve rgtlenmelerini tevik etmek; kendisini kk retime dayanan geri bireysel iktisattan karp yksek derecede retken, ileri kooperatif iktisadna dntrmek, sanayi ile tarmn gelimesi arasndaki dengesizlii yava yava ortadan kaldrmak ve kendilerini yoksulluktan kurtarmalar ve refah dolu, mutlu bir yaant srmeleri iin kyllere olanak vermek amacyla tarmda tedricen, sosyalist dnm gerekletirmek.* inde kyllerin kooperatifsel birliinin birbirlerinden en nemli retim aralarnn toplumsallatrlmasnn derecesiyle ayrlan aadaki biimleri bulunmaktadr: Kyllerin dolam alannda kooperatifsel birlemeleri alm ve satm kooperatifleri ve kredi kooperatifleri biiminde giderek artan byk bir canlanma gstermektedir. Bu kooperatifler, tccar ve tefeci smrsnden kendilerini yava yava kurtarabilmeleri iin hammaddelerin devlete satlmasnda, kye retim aralar ve tketim mallar temininde, dk faizli kredi salanmas ve tasarruf kasalar ann geniletilmesi yoluyla desteklemektedirler. Bunlar, kyl iktisatlarnn retim amalaryla, yani karlkl yardmlama gruplar ve tarmsal retim kooperatifleri halinde birlemesini desteklemektedirler. Geici karlkl yardmlama gruplar, toprak ve retim aralar zerindeki zel mlkiyetin korunmas koullarnda, bireysel kyl iktisatlarnn belirli tarmsal ilerini ortaklaa atma ile yerine getirmek amacyla, oluturulmaktadrlar. Srekli karlkl yardmlama gruplar, bireysel iktisatlarn en nemli tarmsal ilerini kollektif almayla yerine getirmektedirler. Bu gruplardan birou, kylleri yalnzca tarmda deil, ayn zamanda yan mesleklerde de kollektif alma iinde birletirmektedirler. Burada, belirli bir i blm ve uzmanlamas gereklemektedir. Bu gruplardan bazlar toplumsal fonlar kurmaktadrlar. Geici gruplara gre, srekli gruplar kooperatifin daha st bir biimini temsil etmektedir, ancak toprak ve arazi zerindeki zel mlkiyeti muhafaza etmektedirler. Tarmsal retim kooperatifleri unlar n koul olarak klmaktadrlar: Topran pay temelinde birletirilmesi, kyl retim aralarnn toplumsallatrlmas, kollektif alma ve nispeten daha byk bir toplumsal fon temelinde iletmenin btnlkl ynetimi. Bu
*

Halk ini Say 8, 1954.

196 kooperatiflerdeki gelirler, getirilmi toprak payna ve toplumsal iletmede yerine getirilmi ie gre datlmaktadr. Tarmsal kooperatifin en yksek biimi, toprak da dahil olmak zere retim aralar zerindeki toplumsal mlkiyete ve kollektif almaya dayanan SSCBdeki tarmsal arteller tipindeki retim kooperatifleridir. Bu trdeki retim kooperatiflerinde, gelirler yalnzca i birimlerine gre datlmaktadr: Gei dneminde gerekletirilecek sosyalist dnmlerin zorunlu bir paras, kk bireysel ilikilerin kooperatifsel birletirilmesidir. Kk iliki iktisadnn gelimesini sosyalist yola kanalize eden in Halk Hkmeti, ilikileri, iliki ve meslek kooperatiflerinin artellerinin en eitli biimleri (ilik retim gruplar, meslek kooperatifleri alm ve satm artelleri, ilik ve meslek kooperatifleri) iinde rgtlemektedir. Yukarda deinildii gibi, in tarmnn sosyalist dnmnn u anki aamasnda, kooperatiflerin dk, basit biimleri geici ve srekli karlkl yardmlama gruplar retim alannda kyl iktisatlarnn kooperatifsel birlemesinin egemen biimidirler. Ama kooperatifin bu dk biimleri bile, kyllerin ortaklaa, kollektif almas sayesinde, bireysel kyllerin kiisel almasna gre byk stnlkler gstermektedirler. Karlkl yardmlama gruplar, bireysel kylleri, retim aralarnn toplumsallatrlmasna ve kollektif almaya dayanan tarmsal retim kooperatiflerine gei iin hazrlamaktadrlar. Tarmsal retim kooperatifleri, modern teknii ve tarm teknii kullanmaya, rasyonel bir i blmn yerletirmeye, tarm planlamaya ve gelirlerin yaplan ie gre dalm yoluyla kyllerin emek retkenliinin ykselmesine olan bireysel maddi ilgisini gvence altna almaya olanak salamaktadrlar. Kyl iktisatlarnn kooperatifler halinde birletirilmesinde, sosyalist tarm iletmelerine byk bir nem dmektedir. Daha imdiden ilk Makine ve Traktr stasyonlar ve yine saysz makine kiralama ve agro-teknik istasyon kurulmu bulunmaktadr. 1954 ylnda 59 makineletirilmi devlet iftlii ve 2000den fazla il ve ilelere bal devlet tarm iletmesi bulunmaktayd. Devlet tarm iletmeleri, kyllere reel yardmda bulunmakta ve makineletirilmi byk iletmenin stnlklerini pratikte onlarn gzlerinin nne sermektedirler.
Mevcut kooperatifler, arlkl ounluu itibariyle, henz makinesel retim maddi temeline sahip deildirler. rnein, Kuzeydou inde, mevcut tarmsal retim kooperatiflerinin ancak %2si, topra, ilk Makine ve Traktr stasyonlar tarafndan hizmete sunulan makinelerle ilemektedirler. Ama bizzat bu ilkel kooperatiflerde bile, elde edilen rn, kyl retim aralarnn basit toplamn ve kollektif alma sayesinde, bireysel kyl iktisatlarna gre %15-20 ve bazlarnda hatta %30dan fazladr. Tarmsal retim kooperatifleri, kk sulama tesislerinin inas ve onarmyla uramakta, kuru topra sulak tarlalara dntrmekte, zenli toprak ilenmesine dikkat etmekte, topran verimliliini artrmak amacyla gbre kullanmakta, tarmda haerelere kar mcadele yrtmekte, toplumsal hayvancl gelitirmekte ve retkenliini artrmaktadrlar.

Kooperatifsel birliin bir alt biiminden bir st biimine gei, yava yava, her blgenin iktisadi, politik ve kltrel gelimesindeki eitli koullar gz nnde bulundurularak ve gnlllk ilkesi en sk ekilde korunarak gerekletirilmektedir. in Komnist Partisi ve Halk Hkmeti, hem kyl iktisatlarnn kooperatifler halinde birletirilmesini kendi haline brakan grnmlere kar, hem de bunun iin gerekli maddi ve politik koullar hazrlanmakszn kooperatifsel birlemenin bir st biimine ivedi geie kar kararl bir mcadele yrtmektedirler.

in halknn maddi ve kltrel yaam dzeyinin ykseltilmesi

in Halk Cumhuriyetinde sosyalist inaya, i koullarnn ve iilerin refah dzeyinin ykseltilmesi elik etmektedir. Devlet ve zet iletmelerde ign, 8-10 saatle (daha, nceki 14-16 saatlik i gnnn yerine) snrlandrlmtr. letmelerle iiler arasnda imzalanan kollektif szlemeler yerletirilmitir. Devlet ve zel iletmelerdeki iilerin ve grevlilerin creti, birbirine uyan kategorilerde ayndr. Tm lkede, iinde iilerin ve grevlilerin ounluunun birletii sendikalar kurulmutur ve faaliyete geirilmitir. 1951 ylnda iiler ve grevliler iin bir sosyal sigorta yerletirilmitir.

197 in halk, kltrel inada halihazrda byk baarlar elde etmitir. Eskiden iilere ve kyllere, yalnzca orta ve yksek okullarn deil, ayn zamanda ilk okullarn kaps da kapalyd. Devrimden nce nfusun yzde 90 okuma-yazma bilmiyordu. in Halk Cumhuriyetinde, eitim btn emekilere ak tutulmutur.
in halknn maddi durumunun dzelmesi, halkn satn alma gcnn nemli lde artmasnda dile gelmektedir; bu, yalnzca 1951 ylnda %20 orannda artmtr. 1950 ylna gre, tm i ticaret bilanosu (ayn fiyatlarla lldnde) 1951de %130 ve 1952de %170 artmtr. 1952 ylnda devlet sanayi iletmelerindeki iilerin gerek creti, 1949 dzeyine gre %75lik bir art gstermitir. Cumhuriyetin kurulmasndan bu yana renci says iki katna kmtr. 1953 ylnda 55 milyon ocuk ilkokullarda eitim grmekteydi; bu, inin kurtuluundan nceki en yksek ilkokul renci saysnn neredeyse 2.4 katdr. Ortaokullarda 1953de 3.6 milyon renci vard; yksek okullarda 220,000den fazla renci kaytl bulunmaktayd. Okuma-yazma retilmesi iin alan k okullarn imdiye kadar 50 milyon kyl ziyaret etti.

Devrim, inde kadnn durumunu temelden deitirdi. Eit i iin, erkekle ayn creti almaktadr. Tarmdaki dnmlerin uygulanmas srasnda kyl kadnlara kyl erkekler kadar toprak datlmtr. Anne ve ocuk korunmasna byk dikkat sarfedilmektedir. Kadn, erkekle eit, tam politik haklar tatmakta, iktisadi, toplumsal ve politik yaama aktif olarak katlmaktadr. Demokratik halk devriminin zaferi, in halkm ulusal baskdan kurtard; o, zgr inin btn milliyetlerinin eit haklar temelinde iktisadi ve kltrel olarak kalknmalarnn nkoullarn yaratt. inde devrimin zaferi, dnya apnda bir neme sahiptir. Bu zafer, politik ve iktisadi olarak halk devrimi ncesi inine benzer bir durumda olan smrge ve yar-smrge lkeler iin zel bir neme sahiptir. Bunlarn gelimesi, in halknn gittii mcadele yolunun aynsdr.

Ksa zet
1 Muzaffer devrim sonucu oluan in Halk Cumhuriyeti, ii snfnn nderlik ettii ve iilerin ve kyllerin ittifakna dayanan bir halk demokrasisi devletidir. Gelime sreci iinde, burjuva demokratik devrim sosyalist devrime doru geliti, bylelikle in sosyalizme gei aamasna girdi. 2 Halk demokrasisi devleti, esasl sosyo-ekonomik dnmler gerekletirmektedir. Tarmdaki devrimci dnmler sonucu, byk toprak sahiplerinin topraklarna ve retim aralarna tazminatsz el konuldu ve bunlar kyllere (kii bana) zel mlkiyet olarak datld. Halk demokrasisi devleti, ayn zamanda sosyalist dnmleri srdrd. Ar sanayi iletmelerinin arlkl ounluu, hafif sanayinin bir kesimi, byk bankalar, en nemli ulam aralar ve d ticaretin hemen hemen tamam, komprador-byk burjuvazinin ve yabanc sermayenin mlklerine el konulmas yoluyla halk devletinin eline geti. Bu ekilde, halk iktisadnn devlet sosyalist sektr olutu. 3 Halk devriminin zaferinden sonra in iktisadnda aadaki mlkiyet biimleri bulunmaktadr: Devlet mlkiyeti, kooperatif mlkiyeti, kyllerin ve iilerin kk zel mlkiyeti ve kapitalist mlkiyeti. Temel iktisat biimleri unlardr: Sosyalist sektr, kk meta retimi sektr ve kapitalist sektr. Sosyalist devlet iktisad, lkenin iktisadndaki nder gtr ve devlet tarafndan srdrlen sosyalist dnmlerin maddi temelidir. in sanayii ve ticaretinde, devletin kontrol altnda bulunan ve sanayi mallarnn retiminin gelitirilmesi iin demokratik halk iktidar tarafndan kullanlan zel sermaye nemli bir rol oynamaktadr. Bu bantda, devlet kapitalizmi nispeten geni bir yaygnlk buldu. 4 indeki ana snflar, u anda ii snf ve kyllktr. Snf mcadelesi, bir yanda kyllerin ana kitlesi ile ittifak iinde olan ii snf ile dier yanda kentteki burjuvazi ve krdaki byk kyllk arasnda, halk iktisadnn sosyalist ve kapitalist unsurlar arasnda gemektedir. 5 Halk demokrasisi devleti lkenin sanayiletirilmesini ve tarmn tedrici sosyalist dnmn gerekletirmekte ve bu tarzda insann insan tarafndan smrlmesinin ortadan kaldrlmasnn ve sosyalist toplumun kurulmasnn n koullarn yaratmaktadr.

198

Blm XLII SOSYALST KAMP LKELER ARASINDA KTSAD ORTAK ALIMA

Demokratik Dnya Pazarnn olumas ve pekimesi
Yukarda ortaya konduu gibi, kinci Dnya Savandan sonra Avrupa ve Asyann bir dizi lkesinin kapitalist sistemden kopuuyla birlikte btnlkl dnya pazar paraland. Kapitalist sistemden kopan ve Sovyetler Birlii ile birlikte sosyalist kamp oluturan lkeler, iktisadi olarak birletiler ve sk bir ekilde ortak almaya baladlar. Kapitalist dnya pazarnn yansra yeni bir dnya pazar, demokratik dnya pazar olutu.
Bu pazarn u anki ortaklar unlardr: Sovyetler Birlii, in Halk Cumhuriyeti, Polonya, ekoslovakya, Macaristan, Romanya, Bulgaristan, Arnavutluk, Demokratik Alman Cumhuriyeti, Moolistan Halk Cumhuriyeti ve Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti. Yeryznn drtte birini kapsayan bu devletlerin alan zerinde, tm insanln te birinden fazlas yayor.

Orta ve Gneydou Avrupann kapitalist sistemden kopan lkeleri, halk demokrasisi dzeninin kurulmasndan hemen sonra, Sovyetler Birlii ile sk iktisadi ilikiler kurmaya ve kendi aralarnda ortak almay rgtlemeye baladlar. Karlkl kardee yardmlama ilkelerine dayal bu ilikiler, halk demokrasisi devletlerinin iktisatlarnn hzla yeniden kurulmas ve sava sonras dneminin ertelenemez iktisadi grevlerinin zm asndan ok byk neme sahiptirler. 1949 ylnda in Halk Cumhuriyetinin kurulmasyla birlikte, 600 milyon nfusa sahip bir byk g sosyalist kampa geldi. Halk demokrasisi lkelerinin sosyalizmin temellerinin yaratlmasna ynelik olan halk iktisad perspektif planlarna geiiyle birlikte, sosyalist kamp devletleri arasnda iktisadi ortak almann yeni bir aamas balad. Bu aama iin karakteristik olan, karlkl mal teslimine ilikin uzun vadeli iktisadi paktlar ve anlamalardr. Bylesi paktlar ve anlamalar, her lkeye uzun bir sre iin belirli, halk iktisad planlarnn yerine getirilmesi iin gerekli olan makinelerin, donanmlarn, hammaddelerin ve dier mallarn teslimini gvence altna almaktadrlar. Uzun vadeli anlamalar, ayn zamanda her lkeye rnlerini d pazarlarda pazarlama gvencesi de vermektedirler. stikrarl ve srekli iktisadi ilikiler, halk demokrasisi lkelerinde iktisadn daha ok gelimesi asndan yeni perspektifler amakta ve planl sosyalist inann en nemli koulunu oluturmaktadrlar. Sosyalist kamp lkelerinin iktisadi ortak almasnn deneyimleri, en gelimi kapitalist lkelerin bile, halk demokrasisi lkelerine, Sovyetler Birliinin onlara verdii ya da birbirlerine karlkl verdikleri kadar etkin ve teknik olarak nitelikli bir yardm verebilecek durumda olmadklarn gsterdi. Sosyalist kamp lkelerinin planl iktisadi ortak almas amacyla, 1949 ylnda, katlan tm devletlerin eit haklara sahip olmas temeline dayanan Karlkl Yardmlama Konseyi kuruldu. Karlkl Yardmlama Konseyi, iktisadi ve teknik deneyim alveriini, hammaddelerle, besin maddeleriyle, makineler ve donanmlarla karlkl yardmlamay rgtlemektedir; o ayn zamanda aralarndaki rasyonel iblm temelinde sosyalist kampn devletlerinin iktisadi gelimesinde planl ba ve koordinasyonu salamaktadr. Bu, hem her tek tek lkenin, hem de bir btn olarak sosyalist kampn retici glerinin hzla gelimesinin karlarna tmyle hizmet etmektedir. Halk demokrasisi lkelerinin ortak almas, hzla bymekte ve halk iktisadnn bymesiyle genilemektedir. Demokratik dnya pazar, her lkeye iktisadi gelimesi iin gerekli olan hereyi demokratik dnya pazarndan elde etme olana salayan yeterli yardmc kaynaklara sahiptir. Sosyalist kampn dnya pazarnn srekli bymesi ve pekimesi, onun kapitalist dnya pazar

199 karsndaki tarihsel ileriliinin ve tayin edici stnlklerinin inkar edilemez kantdr. Sosyalist kamp lkeleri arasndaki iktisadi ortak almann geni ldeki gelimesi, yalnzca onlarn kapitalist lkelerle ticari ilikilerinin gelimesini dtalamamakla kalmyor, ayn zamanda bunun iin uygun koullar da yaratyor. Sosyalist kamp lkeleri, eit haklar, karlkl yarar ve stlenilen ykmllklerin sk bir ekilde yerine getirilmesi temelinde kapitalist lkelerle ticari ilikileri gelitirmeye aba gstermektedirler; burada sosyo-ekonomik sistemler arasndaki farkn karlkl yararl ticari ve iktisadi ilikilerin gelimesi nnde bir engel tekil etmemesi gerektiinden yola kmaktadrlar. Amerikan emperyalizminin kapitalist lkelerin Sovyetler Birlii ve halk demokrasisi lkeleriyle ticaretini baarszla uratmaya ynelik politikas, pratik tarafndan giderek daha fazla tehir ediliyor ve kntye uruyor. Emperyalizmin saldrgan gleri, emperyalist sistemden kesin olarak kopmu halklarn iktisadi kalknmasn engelleyecek ya da durduracak durumda deillerdir. Kapitalist lkelerin yalnzca geni emeki kitleleri arasnda deil, ayn zamanda iveren evreleri arasnda da, zellikle kapitalist dnya pazarnda artan pazarlama skntlar yznden, sosyalist kamp lkeleriyle ticareti normalletirme ve geniletme abalar bymektedir. Sosyalist kamp lkeleri kapitalist lkelerle ticareti, iktisadn ve halkn yaam dzeyinin daha fazla ykseltilmesine hizmet eden etkenlerden birisi olarak grmektedirler. Her iki kampn devletleri arasndaki ticari ilikilerin gelimesi, zellikle de kapitalist dnya pazarnn ilerleyen daralmas sonucu, kapitalist sistemin lkeleri asndan daha byk bir neme sahiptir. Her iki kampn lkeleri arasnda uluslararas iktisadi ilikilerin kurulmas, bar davasna, uluslararas gerginliin azalmasna ve yeni bir savan kkrtclarnn planlarnn akamete uramasna hizmet etmektedir.

Sosyalist kamp lkeleri arasndaki iktisadi ilikilerin z

Sosyalist kamp lkeleri, iktisadi ve teknik gelimeleri asndan farkllklar gstermektedirler. Ancak bu lkeler arasndaki karlkl ilikiler, bunlarn hepsinin sosyalizm ve komnizm yolunda ilerlemeleri eklindeki son derece nemli ve tayin edici olgu tarafndan belirlenmektedir. Halk demokrasisi lkelerinin iktisadnda sosyalist iktisadi biimler nder konumu almaktadrlar. Bu nedenden tr sosyalist kamp lkeleri arasndaki karlkl ilikiler alannda insann insan tarafndan smrlmesini ve rekabeti ve retim anarisini dile getiren kapitalizmin ekonomik yasalar glerini yitirdiler. Bu kampn devletleri arasndaki ilikiler, sosyalizmin ekonomik yasalarna denk dmekte ve bu yasann gerekliliklerini yanstmaktadrlar. Sosyalist kamp lkelerinin iktisadi ortak almas, tarihin imdiye kadar tanmad trden yeni tipte uluslararas ilikileri oluturmaktadrlar. Sosyalizmin ekonomik temel yasasyla uyum iinde demokratik dnya pazarna katlan lkeler arasndaki iktisadi ilikiler, emekilerin srekli olarak byyen gereksinimlerini en gelimi teknik temelinde sosyalist retimin kesintisiz ve srekli bymesi yoluyla mmkn olabildiince tam olarak karlama amacna tabidirler. Bundan tr, sosyalist kampta iktisadi patlama, edeer olmayanlar deiimi, rekabet mcadelesi ve zayf devletlerin gller tarafndan smrlmesi ve kleletirilmesi dtalanmtr. Bu lkeler arasndaki karlkl ilikilerin belirtisi, dosta ortak alma ve karlkl yardmlamadr. Sosyalist kampn son derece nemli zelliklerinden birisi, katlan lkelerin btn iktisadi ilikilerinin planlldr. Sosyalist kamp lkelerinin iktisadi ortak almas, halk iktisadnn planl, orantl gelimesi yasasyla uyum iinde, halk iktisadi planlarnn karlkl koordinasyonu temelinde gelimektedir. ktisadi ortak alma planlar, Sovyetler Birlii ve halk demokrasisi lkelerinin halk iktisatlarnn gelimesi planlarnda ifadesini bulmaktadrlar. Demokratik dnya pazarnn kitlelerin artan yoksulluu sonucu, tayin edici kapitalist lkelerin dnyann yeralt ve yerst zenginlikleri zerinde etkide bulunduklar blgelerin daralmas sonucu ve modern kapitalist toplumun srekli olarak keskinleen elikileri sonucu dier daha sk ve daha ar bunalmlara maruz kalan kapitalist dnya pazar karsndaki stnl burada yatmaktadr. Sosyalist kamp

200 lkeleri, kendi kaynaklarna ve karlkl yardmlamaya dayanarak, iktisatlarnn kesintisiz kalknmasn ve emeki kitlelerin maddi refahlarnn ykseltilmesini salamaktadrlar. Bylelikle de demokratik dnya pazarnn srekli genilemesi iin istikrarl bir zemin yaratlmakta ve kapitalist dnya pazarna zg olan pazarlama zorluklar ortadan kaldrlmaktadr. Sosyalist kamp lkelerindeki iktisadi gelimenin planll, retici gleri mmkn olduunca hzl bir ekilde gelitirmek ve iktisadn ve halkn refahnn ykseltilmesini salamak amacyla eldeki yardmc kaynaklarn amaca en uygun bir ekilde kullanlmasna olanak salamaktadr. Sosyalist kamp lkelerinin, bu lkelerden her birinin retici glerinin gelimesinden kar vardr, nk bununla tm kampn iktisadi gc gelimektedir. Buradan bu kampn devletleri arasndaki iktisadi almann geniletilmesinin ve pekitirilmesinin son derece uygun koullar ortaya kmaktadr. Sosyalist kamp lkeleri arasndaki iktisadi ortak alma, kapitalist iktisadi sistemin uluslararas i blmnden temelden ayrlan yeni bir sosyalist uluslararas i blm temelinde gelimekte ve pekimektedir. Sosyalist kamp devletleri arasndaki i blm, kapitalizmden farkl olarak zor ve iddet araclyla olumamakta, tam tersine eit haklara sahip devletlerin ortak almasna dayanmaktadr. Sosyalist kamp lkeleri arasndaki i blm, her bir lkenin olanaklarndan yola kmakta ve ortaklaa bir kalknmaya yol amaktadr. Her lke, kaynaklarnn bir blmn dier lkelerin gereksinimlerinin karlanmas iin ayrmakta ve kendisi de onlarn dosta yardmlarna dayanmaktadr. Sosyalist kamp lkeleri arasndaki rasyonel i blm, bunlarn retici glerinin her ynl gelimesine hizmet etmekte ve her lkeye yalnzca kendi kaynaklarn deil, ayn zamanda dier kardee baland lkelerin kaynaklarn da seferber etme olana salamaktadr. Sosyalist i blm sayesinde, bunun dnda, tek tek lkeler, sanayinin ve tarmn en nemli dallarnn gelimesinde ifte almadan ve kesimelerden kanabilecek duruma getirilmektedirler. Sosya1ist kampn tm sistemi iinde eit haklara sahip iktisadi birimler olarak birbirlerini tamamlamakta ve muazzam lde gcn ve aracn tasarruf edilmesiyle iktisadi gelimelerini hzlandrmaktadrlar. Her lke, glerini ve aralarn kendisi iin uygun doal ve iktisadi koullarn ve ayn zamanda en iyi retim deneyiminin ve uzmanlarn bulunduu dallarn gelimesi zerinde younlatrlabilir. Bununla birlikte, tek tek lkeler iin, dier lkelerden alabilecei rnlerin retilmesinden kanma olanaklar ortaya kmaktadr. Bylelikle sanayide geni apl uzmanlama ve retimin koordinasyonu ve besin maddeleri ve hammadde retiminde amaca uygun i blm salanmaktadr. Bu uzmanlama ve kooperasyon, yatrm planlarn karlkl olarak koordine edilmesi ve karlkl yardmlama ve ortak alma zerine uzun sreli ikili ya da ok ynl anlamalar yoluyla pratie geirilmektedir. Uzmanlama ve koordinasyon, maliyet masraflarnn nemli lde drlmesi konusunda byk olanaklar sunduklarndan, ar sanayinin en nemli dallar makine sanayii ve madencilik asndan zellikle byk neme sahiptirler. Doru bir i blm, tarmda, emek retkenliinin artrlmas ve topran rasyonel kullanm yoluyla retimin hzlandrlm kalknmas iin uygun koullar yaratmaktadr. Sosyalist i blmnn geniletilmesi, demokratik dnya pazarnn daha fazla geniletilmesine katkda bulunmaktadr. Sosyalist kamp lkelerinin karlkl ilikilerinde, tarihte ilk kez, iktisadi yaknlamann nesnel ilerici eilimiyle tek tek lkelerin birlemesi ve bu birlemenin, iktisadi olarak zayf olan halklarn kapitalist gelimi lkeler tarafndan mali olarak kleletirilmesine ve smrgesel boyunduruk altna alnmasna dayanan birlemenin emperyalist yntemleri arasndaki kapitalizm iin zlmez eliki ortadan kaldrlmtr. Kapitalist. kampta, gelimi ve geri lkeler arasndaki iktisadi ilikiler, egemenlie ve bamlla dayanmaktadr, ncelikle ortaklar arasndaki g ilikisini yanstrlar. Zayf gelimi lkelerden, smrgelerden ve yar-smrgelerden deerli hammaddeleri ekip alan emperyalist devletler, bunlarn metropollerin iktisatlarnn tarm ve hammadde uzantlar olarak geriliklerini ve bamllklarn sonsuzlatrmak istemektedirler.

201 Sosyalist kamptaki iktisadi ilikiler asndan her ynl yardm ve zayf gelimi lkelerin ilerilerin dzeyine getirilmesi karakteristik olandr. Sosyalist uluslararas ibirlii, kapitalizmin halk demokrasisi lkelerine miras olarak brakt iktisadi geriliin ve iktisadi gelimenin tek ynllnn ortadan kaldrlmasn kolaylatrr; bu lkelerin kapitalist dnyadan iktisadi bamszlklar pekiir; iktisat daha hzl bir kalknma gstermekte ve halkn refah dzeyi ykselmektedir. Sosyalist kampta lkeler arasndaki iliki, proleter enternasyonalizminin, emekilerin uluslararas dayanmasnn ilkelerinin bir cisimlemesidir. Bu karlkl ilikiler, fedakrca karlkl destee ve devlet egemenliine ve ulusal karlara sayg gstermeye dayanmaktadr. Sosyalist kamp lkelerinin kardee dostluu ve sk ortak almas, bu kampn almaz gcnn son derece nemli bir etkeni, bu lkelerdeki baarl sosyalist inann tayin edici koullarndan birisidir.

Sosyalist kamp lkeleri arasndaki iktisadi ortak almann ana biimleri

Sosyalist kamp lkeleri arasndaki ortak almann ana biimleri, d ticaret, kredi verilmesi, bilimsel ve teknik yardm ve uzmanlarn eitilmesinde ortak almadr. ktisadi ortak almann btn bu biimleri arasnda en byk nem d ticarete dmektedir. Demokratik dnya pazarnn lkeleri arasndaki d ticaret, kapitalist dnya pazarndan olduundan tmyle ayr ilkelere dayanmaktadr. Kapitalist dnyada tekellerin elinde younlam olan d ticaret, edeerde olmayanlarn deiimi ve geri ve baml lkelerin smrlmesinin ve kleletirilmesinin dier yntemleri yoluyla azami kr elde edilmesine tabi bulunmaktadr. Sosyalist kamp lkelerinin d ticareti, devlet tekelidir (SSCB ve Avrupa halk demokrasisi lkeleri) ya da devletin sk denetimi altnda bulunmaktadr (in Halk Cumhuriyeti) ve bu kamp lkelerinin iktisadi gelimelerinin kalknmasna ve hzlanmasna ve bunlarn halklarnn yaam dzeylerinin ykseltilmesine hizmet etmektedir. Demokratik dnya pazarna katlan ve d ticaret yardmyla halk iktisatlarnn rnlerinin giderek artan bir blmn realize eden her lke, bunun karlnda daha ok maddi deer deiiminde bulunmaktadr: sanayi donanmlar, hammaddeler ve iktisadi gelimesi iin gerekli olan dier mallar. Her lke, gereksinim duyduu mallar ithal etmekte ve dier lkeler tarafndan gereksinim duyulan mallar ihra etmektedir; burada ticaret ortaklarndan birisi dierine, kapitalist pazarda yapld gibi, ihtiya duymad mal almaya zorlamamaktadr. Demokratik dnya pazarnda mal fiyatlar, eit haklara sahip ortaklarn gnll anlamas yoluyla karlkl karlarn tmyle korunmas koullar altnda saptanmaktadr; bu ekilde her trl ayrmclk ve her trl edeerde olmayanlarn deiimi dtalanmaktadr. Bu fiyatlar istikrarldr. Bunlar en azndan bir yl iin saptanmaktadrlar; metalarn ounluunda mal fiyatlar yllar boyu deimemektedir. Sosyalist kamp lkeleri arasndaki d ticaretin srekli olarak artmas, demokratik dnya pazarnn kalknmasnn ve pekimesinin en iyi kantdr.
1938 ylnda SSCBnin Polonya, ekoslovakya, Macaristan, Romanya, Bulgaristan ve Arnavutlukla toplam ticareti, SSCBnin d ticaret bilanosunun yalnzca %1.5ini, 1953 ylndaysa o/o40n tutuyordu. 1938 ylnda SSCBnin inle d ticareti, Sovyet d ticaret bilanosunun %4n ve 1953 ylnda %18ini tutuyordu. Polonyann d ticaret bilanosu 1952 ylnda 1946 ylna gre 6 kat, ekoslovakyannki 3.5 kat, Macaristannki 13 kat, Romanyannki 14.5 kat ve Bulgaristannki 3 kat artt. Bu, Demokratik Alman Cumhuriyetinde 1947 ylna gre 17.7 katna kt. 1953 ylnda Polonyann tm ticaret bilanosunun % 70i, ekoslovakyannkinin %80i, Romanyannkinin %85i, Macaristannkinin %80i, Bulgaristannkinin %88i, Arnavutlukunkinin hemen hemen %l00 ve Demokratik Almanya Cumhuriyetininkinin %75inden fazlas sosyalist kamp lkelerine dyordu. Yksek derecede gelimi ar bir sanayiye ve zellikle de yksek derecede gelimi bir makine sanayiine sahip olan Sovyetler Birlii, halk demokrasisi lkelerine byk miktarlarda sanayi donamn vermektedir. Son 5 yl iinde (1948 ile 1953 aras) halk demokrasisi lkelerine Sovyet sanayi donanm ve makine teslimi 10 kattan fazla artt. Makineler, sanayi donanmlar ve dier retim aralar, sosyalist kampn dier lkelerinin ihracatnda da nemli bir yer almaktadrlar. ekoslovakya, makine sanayii, maden sanayii, kimya sanayii rnleri, kok kmr ve ayakkab mamlleri ihra etmektedir. Polonya, ta kmr, kok kmr, sac demir rnleri, kalay, demiryollar iin tekerlekli malzeme ve besin maddeleri teslim etmektedir. Macaristan, yonga kesici makineler, trbinler, transformatrler, vin

202
malzemesi ve tama donanmlar, alminyum, boksit ve besin maddeleri ihra etmektedir. Romanyann ihracatnda petrol, petrol rnleri ve odun nemli bir rol oynamaktadr. Bulgaristan, ttn, kurun ve kalay konsentratlar, imento ve arap ihra etmektedir. Arnavutluk, ham demir rnleri, petrol ve yer sakz teslim etmektedir. Demokratik Alman Cumhuriyeti, makineler, elektrikli aralar ve kimyasal rnler, hassas mekanik rnleri ve optik aletler ihra etmektedir. in Halk Cumhuriyeti, sanayi ve tarm hammaddeleri ve besin maddeleri ihra etmektedir.

Sosyalist kamp lkeleri arasndaki iktisadi ortak almann nemli biimlerinden birisi, kredi salanmasdr. Kapitalist dnyada kredi ilikileri, emperyalist glerin tekellerinin bunlar yardmyla az gelimi lkeleri iktisadi olarak yamaladklar etkin aralardan birisidir. Kredi verilmesi, kural olarak, alnan miktarlarn alacakl lkelerden mal alm iin kullanm ykmllyle bantldr. Emperyalistler, bu ekilde ellerinde kalan mallar, ncelikle de tketim mallarn, yksek tekel fiyatlaryla borlu lkelerde pazarlamaktadrlar. Sosyalizm kampnda kredi salanmas, krediyi veren iin hibir ayrcalk salamamaktadr. Krediler ncelikle donanmlarn ve makinelerin ve sz konusu lkenin retmedii, ama iktisadnn gereksinim duyduu mallarn alm iin kullanlmaktadr. Kredi alan lkeler, kredileri ve faizlerini, o lkenin ihracat iin karakteristik olan, normal mal eitlerinin adil fiyatlarla teslimi yoluyla demektedir.
rnein Sovyetler Birlii, 14 ubat 1950de imzalanan bir kredi anlamas temelinde in Halk Cumhuriyetine, 1 Ocak 1950den balamak zere, yllk eit kotalarla geri denmek zere 5 yl sreli 300 milyon Amerikan dolar tutarnda bir kredi verdi. in, bununla, SSCBden alnan, aralarnda santraller, maden ocaklar, makine ina iletmeleri iin donanmlar, kmr ve maden sanayii donanmlar, demiryollar ve dier tamaclk donanmlar, raylar ve in halk iktisadnn yeniden inas ve daha fazla gelimesi iin gerekli malzeme de arasnda olmak zere SSCBden alnan donanmlar ve rnleri demektedir. Bu kredinin yllk faizi % 1 olup, in tarafndan 10 yllk sre iinde ayn yllk kotalara denmektedir. Sovyetler Birlii, uzun vadeli krediler temelinde Bulgaristan, Arnavutluk ve dier lkelere geni apta makine ve donanm vermektedir. Sovyet kredileri sayesinde Arnavutluk, rnein bir tekstil kombinas, bir eker fabrikas, bir imento fabrikas, bir petrol artma tesisi ve dier iletmeler arasnda olmak zere tm fabrika ve iletmeler iin komple donamnlar; Bulgaristan, Stalin kimya kombinas, ervenkov Santrali, bir maden oca, bir kurun ve kalay iletmesi ve bir dizi dier iletme iin komple donanmlar ald.

Sosyalist kamp lkelerinin bilimsel kalknmas asndan bilimsel ve teknik yardm da byk neme sahiptir. Bu yardm eitli biimler almaktadr; bu, ncelikle en yeni bulular ve teknik mkemmellikler zerine patentlerin, lisanslarn ve teknolojik belgelerin verilmesinden, karlkl olarak retim teknii deneyimlerinin dei-toku edilmesinden, doal yardmc kaynaklarn ortaklaa almas ve kullanlmasndan, sanayi iletmelerinin ortaklaa ina edilmesinden ve birbirini karlkl olarak uzmanlarla desteklemekten olumaktadr. Sovyetler Birlii, halk demokrasisi lkelerini ada byk iletmelerin ve tm bir sanayi dalnn inasnda desteklemektedir. Sovyetler Birlii, teknik yardm yoluyla, Sovyet projelerine gre kurulan sanayi iletmelerini ve kltrel kurulular en yeni ve en modern donanmlarla donatmaktadr. Sovyetler Birlii, sosyalist kampn dier lkelerine en yeni retim teknii bulularn, patentlerini ve lisanslarn brakmaktadr ve burada yalnzca projelendirme ve bilimsel dokmantasyonun kurulmas iin yaplan gerek masraflarn denmesi gerekmektedir. Sovyet uzmanlar, mhendisler ve teknikerler, halk demokrasisi lkelerine maden arama almalarnda, maden yataklarnn ve yeralt zenginliklerinin almasnda, bir dizi byk yeni ina planlarnda karmak montaj ve ina almalarnn yrtlmesinde yardm etmektedirler. Sosyalist kamp lkeleri, ortaklaa alma ve karlkl yardm temelinde birbirlerini bilimsel ve teknik olarak geni apta desteklemektedirler.
Avrupa halk demokrasisi lkelerinde Sovyetler Birliinin desteiyle kurulan ve kurulacak en byk sanayi iletmeleri arasnda unlar vardr: Polonyada Varovada ar vasta iletmesi, Nova Hutada Lenin Maden Kombinas; ekoslovakyada Gottwald Maden Kombinas; Macaristanda Sztalinvarosda kombina, Romanyada Lenin Elektrik Santrali, Bulgaristanda Stalin Kimya Kombinas, Arnavutlukta Lenin Elektrik Santrali ve bir dizi dier kombina, ar makine sanayi iletmesi ve santraller. Sovyetler Birliinin kapsaml teknik yardm, halk demokrasisi lkeleri iin, en ksa zaman sresi iinde, bu lkelerin sahip olmad ve baka koullar altnda sahip de olamayacak1ar yeni rnlerin retimine balama, evet, hatta yepyeni sanayi dallarn yaratmalar olana salad. rnein Romanya petrol sanayiini yalnzca geniletmekle kalmad, ayn zamanda petrol karm iin gerekli olan donanmlarn hemen hemen tamamn ve petrol artma iin gerekli olan

203
karmak aygtlarn nemli bir blmn ina eden petrol sanayii iin gerekli kendi makine sanayiini de gelitirdi. Petrole sahip kk bir lkenin buna denk den bir makine sanayiini de yaratabilecek duruma getirilmesinin dnyada baka bir rnei yoktur. Kapitalist dnyann Amerikan ve ngiliz tekelleri tarafndan amanszca smrlen kk petrol lkeleri bunun ryasn bile gremezler. Halk demokrasileri arasndaki sk ortak alma, bu lkelerde yeni sanayi dallarnn inasn nemli lde kolaylatrmaktadr. rnein, ekoslovakya-Macar anlamas, ekoslovakyay alminyum sanayiini Macar boksiti temelinde ina edecek duruma getirdi. Polonya, ekoslovakyay karpit retiminin kurulmasnda ve kalay eritme iletmelerinin inasnda destekledi. Polonya ve ekoslovakya, Polonya topra zerinde Nove Dvoryde her iki lkeye de elektrik veren bir santrali ortaklaa ina ettiler. Polonya, Szczecin limannn bir blmn uzun vadeli kiralayarak ekoslovakyaya denize alma olana salad.

Uzmanlarn yetitirilmesinde ortak alma, sk bir ekilde sosyalist lkelerin bilimsel ve teknik ortak almasyla baldr. Sovyetler Birlii, ekoslovakya ve Polonya yksek okullarnda karde lkelerden gelen byk sayda gen renci renim grmektedir; iletmelerde ve bilimsel kurulularda bu lkelerin gen uzmanlar stajlarn tamamlyorlar. Sosyalist kamp lkelerinin iktisadi ortak almalarnn baarlar ve demokratik dnya pazarnn hzl kalknmas, sosyalizmin kapitalizm karsndaki stn1n ak kantdrlar ve insanlk iin btn lkelerin ve halklarn barl bilimsel ve kltrel gelimesinin perspektifini amaktadrlar.

Ksa zet
1 Sosyalist kamp lkeleri arasndaki iktisadi ilikiler, uluslararas ilikilerin tmyle yeni, sosyalist tipini oluturmaktadrlar. ktisadi ilikiler kapitalist lkelerde gl lkelerin zayflar zerindeki egemenliine, herkesin herkese kar mcadelesine, anariye ve planszla dayanrken, sosyalist kampta ortaklarn tam hak eitlii ve karlkl yarar ilkesine, byk kk btn halklarn devlet egemenliine sayg duyulmasna, kardee karlkl yardmlamaya, tm iktisadi ilikilerin planllna ve rgtllne dayanmaktadr. Sosyalist kamp lkeleri arasndaki ilikiler, proleter enternasyonalizmi emekilerin uluslararas dayanmas ilkesinin cisimlemesidir. 2 Sosyalist kamp lkelerinin iktisadi ortak almas, sosyalizmin ekonomik yasalarna dayanmaktadr. Sosyalizmin temel ekonomik yasas ve halk iktisadnn planl, orantl gelime yasasyla uyum iinde sosyalist kamp lkeleri arasndaki iktisadi ilikiler, tm toplumun srekli artan gereksinimlerini retimin kesintisiz bymesi yoluyla mmkn olduunca tam olarak tatmin etme genel hedefine yneliktirler ve edeerlerin deiimi temelinde planl olarak geliirler. Btn bunlar, demokratik dnya pazarnn alm yeteneinin srekli olarak genilemesinin ve bunalmsz gelimesinin gvencesini oluturmaktadrlar. Sosyalist kamp lkelerindeki iktisadi geliimin planll, eldeki yardmc kaynaklarn amaca en uygun ekilde kullanmn olanakl klmaktadr. Sosyalist kamp lkelerinin iktisadi ortak almas, yeni bir, sosyalist uluslararas iblm temelinde gereklemektedir. Devletler arasndaki sosyalist iblm, halk iktisad planlarnn, zellikle de yatrm planlarnn sk skya koordine edilmesi, tayin edici sanayi dallarnn ve ayn zamanda en nemli besin maddeleri ve hammadde retiminin geni lde uzmanlatrlmas ve kooperasyonu yoluyla gereklemektedir. 3 Sosyalist kamp lkelerinin iktisadi ortak almasnn eitli biimleri arasnda, yldan yla artmakta olan d ticaret ilk yeri almaktadr. ktisadi ortak almann kredi ve bor salanmas, bilimsel ve teknik yardm ve uzmanlarn yetitirilmesinde ortak alma gibi biimleri de byk neme sahiptirler. Sosyalist kamp lkeleri arasndaki iktisadi almann btn bu biimleri, retici gleri en hzl ekilde gelitirme ve iktisad ve halklarn refahn srekli olarak ykseltme hedefi gtmektedir.

204

SONULAR
Marksist-Leninist politik ekonomi, yzyldan fazla sren bir gelime yolunu ardnda brakt. Marksizm-Leninizmin bir btn gibi, Marksist-Leninist politik ekonomi de yaratc ve aktif bir karakter tamaktadr. Her trl dogmatizmden uzak olarak, ii snfnn pratii ile, ii snfnn ve tm emekilerin sosyalizm ve komnizm gndelik mcadelesiyle en sk, ayrlmaz ba iinde gelimekte ve yeni tarihsel deneyimlerin genelletirilmesinden doan yeni teorik ilkelerle tamamlanmaktadr. Marx ve Engels, tarihsel bakmdan geici retim tarz olarak kapitalizmin temellerini bilimsel bir ekilde tahlil ettiler ve olumasnn, gelimesinin ve knn ekonomik yasalarn ortaya koydular. Marx ve Engels, Komnist Partisi Manifestosu, Kapital, Gotha Programnn Eletirisi, Bay Eugen Dhringin Bilimi Alt-st Etmesi ve dier eserlerinde proletaryann kapitalizmin mezar kazcs ve sosyalist toplumun kurucusu olarak tarihsel roln ortaya koydular. Onlar, proleter devrim teorisini yarattlar, kapitalist toplumun sosyalist topluma devrimci dntrlmesinin zel tarihsel aamas olarak kapitalizmden sosyalizme gei dnemini ekonomik zorunluluunu gerekelendirdiler ve genel hatlaryla komnist toplumun iki gelime aamasn karakterize ettiler. Marksizmde en nemli olan, toplumun dntrlmesinde tayin edici bir rol oynayan yeni tipte devlet olarak proletarya diktatrl retisidir. Marx ve Engels, proletarya diktatrlnn gerekletirmesi gereken en nemli nlemleri ieren bir program ortaya koydular: mlkszletirenlerin mlkszletirilmesi, retim aralar zerindeki zel mlkiyetin yerine toplumsal mlkiyetin yerletirilmesi, smrnn ve smrc snflarn ortadan kaldrlmas ve toplumun retici glerinin hzla bymesinin gvence altna alnmas. Marx ve Engels, sosyalist toplumda retim anarisinin toplumsal iktisadn planl gelimesi yoluyla ortadan kaldrlabileceini ve yaplan ie gre dalm ilkesinin gerekleeceini nceden grdler. Yalnzca retici glerin daha hzl gelimesi, rnlerin byyen bolluu, kentle kr arasndaki ve kafa emeiyle kol emei arasndaki esasl farklarn ortadan kaldrlmas ve almann insann ilk yaamsal gereksinimi haline gelmesiyle birlikte komnizmin bir alt aamasndan herkesten yeteneine gre, herkese gereksinime gre ilkesinin egemen olduu bir st aamasna gei gerekleir. Lenin, Marksist politik ekonomiyi daha da gelitirdi ve onu kapitalizmin tekelci aamasnn emperyalizm ve kapitalizmin genel bunalmnn bilimsel aratrmasyla zenginletirdi. Bu aratrmann en nemli sonucu, yeni, tamamlanm sosyalist devrim teorisi, tek lkede sosyalizmin zaferinin olasl teorisidir. Marx ve Engelsin proletarya devriminin en acil grevi olarak mlkszletirenlerin mlkszletirilmesi ilkesine dayanarak Lenin, Proletaryann imdiki Devrimdeki Rol, Tehdit Eden Felaket ve ona Kar Nasl Mcadele Edilir, Bolevikler Devlet ktidarn Koruyacaklar m? yazlarnda ve dier almalarnda proletarya diktatrlnn iktisadn kumanda merkezlerini ele almaya ynelik en nemli nlemleri olarak topran, byk sanayinin, bankalarn ve d ticaretin ulusallatrlmasnn bilimsel gerekelendirilmesini yapt. Lenin, Byk Sosyalist Ekim Devriminin ve SSCBde sosyalist inann tarihsel deneyimlerini bilimsel olarak genelletirdi ve bylelikle toplumun sosyalist dnmnn derin tahliliyle genelde Marksizmi, zelde de Marksist politik ekonomiyi zenginletirdi. Devlet ve Devrim, Proletarya Diktatrl ve Dnek Kautsky, Sol Radikalizm, Komnizmin ocukluk Hastal, Proletarya Diktatrl Aamasnda Ekonomi ve Politika adl eserlerinde ve dier almalarnda Lenin, proletarya diktatrl sorununu her ynl olarak ortaya koydu. Lenin, proletarya diktatrln proletaryann nderlii altnda proletaryann geni kyl kitleleriyle snf ittifaknn zel bir biimi ve emeki kitlelerin karlarn dile getiren proleter demokrasisinin en yksek biimi olarak tanmlad. Proletarya diktatrlnn ieriini ve tarihsel misyonunu ortaya koydu ve onun temel ynn belirledi: a) smrclerin bask altnda tutulmas, b) emeki kitlelere nderlik ve c) sosyalist toplumun ina edilmesi. Lenin, bu aamadaki toplumun iktisadn ve snf yapsn bilimsel olarak tahlil ederek,

205 kapitalizmden sosyalizme gei dnemi iinde toplumsal snflarn ve snf mcadelesinin z ve rol sorununu ortaya koydu. i snfnn bu ittifak iindeki nder rol koullarnda ii snfnn geni kyllk kitleleriyle ittifak sorununu her ynl ele ald. Lenin, sosyalizmin inasna smrc snflara kar iddetli snf mcadelesinin elik ettiini gstererek, ii snfnn diktatrl dneminde smrc snflarn tasfiyesinin ve insann insan tarafndan smrlmesinin ortadan kaldrlmasnn hangi yoldan olacan ortaya koydu. Sovyet ktidarnn Yakn Gelecekteki Grevleri, Yarma Nasl rgtlenmelidir?, Byk nisiyatif, Btnlkl ktisat Plan, Ayni Vergi, Kooperatifilik zerine adl yazlarnda ve dier yazlarnda Lenin, kapitalizmden sosyalizme gei dnemindeki iktisadi politikann teorik temellerini ortaya koydu ve bu politikann somut yollarn gsterdi. Lenin, SSCBde sosyalizmin inasnn somut, dnya apnda tarihsel neme sahip plann yaratt. Bu plann en nemli paralar, lkenin sosyalist sanayiletirilmesi ve tarmn kollektifletirilmesidir. Lenin, sosyalist iktisadn temellerinin inas ve Sovyet lkesinin dnya emperyalizminden iktisadi bamszlnn gvence altna alnmas iin Rusyann yzyllardr sren geriliinin tarihsel olarak en ksa zamanda almas ve bir byk sanayinin kurulmas gerektiini kantlad. Lenin, kyll nce sanayiyle tarm arasndaki ticari ittifak ve daha sonra retim ittifak temelinde yava yava sosyalist ina yoluna ekmeyi hedefleyen kooperatif plann ortaya koydu. Sosyalist inann pratiinin genelletirilmesi yoluyla Lenin, sosyalizmin ekonomik temel yasasnn k tezlerini, halk iktisadnn planl gelimesi yasasn ve dier yasalar ortaya koydu, Sosyalist iktisadi yntemin temel ilkelerini belirledi, sosyalist retimin artrlmasnda maddi ilgi ilkesinin nemini ortaya kard ve sosyalizmde yaplan ie gre dalm, i creti tezini vs. yaratc bir ekilde gelitirdi. Leninin almalar, Sovyet iktisadm gelitirmek amacyla ticareti gelitirme ve para kullanmann ve kentle kr arasndaki ittifakn pekitirilmesinin gerekliliini gerekelendirdi. Lenin, bilimsel bir ekilde, smrcler iin zgr olmayan emein kendisi iin, tm toplum iin zgr emee dntrlmesi yksek hedefi izleyen sosyalist devrimin kitlelerin tarihte ei grlmemi cokusuna yol aacan ve kitle temeli zerinde bir yarmann ilk kez olanakl olacan nceden grd. retim ve rnlerin dalmna ilikin sk, tm halk tarafndan tanan hesap dkm ve denetim, yeni sosyalist i disiplininin ve iktisadi muhasebenin yaratlmas sorunlarn ele ald. Leninin eserlerinde komnist toplumun inas, komnizmin maddi retim temelinin kurulmasnda elektrikletirmenin ve emek retkenliinin ykseltilmesinin rol ve gereksinimlere gre dalm komnist ilkesine gei koullarna ilikin Marksizmin temel tezleri, yaratc bir ekilde daha da gelitirildi. Gerekten bilimsel bir politik ekonominin yaratclarnn almalarna, Marx, Engels, Leninin eserlerine dayanarak Stalin, ekonomi biliminin bir dizi yeni tezini ortaya koydu ve bunlar gelitirdi. Stalinin almalarnda modern tekelci kapitalizm tahlil edilmekte ve kapitalist sistemin, hem iktisad ve hem de politikay sarsan ve hereyi kapsayan kapitalizmin bunalmn oluturan genel bunalm ele alnmaktadr. Stalin, SSCBde sosyalist inann deneyimlerini genelletirerek sosyalizmin politik ekonomisinin bir dizi sorununu inceledi. Stalin, Leninin ilkelerinden yola karak, Parti kongreleri ve konferanslarndaki konumalarnda, Leninizmin Sorunlar , SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar eserlerinde ve dier almalarnda lkenin sosyalist sanayiletirilmesinin ve tarmn kollektifletirilmesinin yollarn ve yntemlerini ortaya koydu. Marx, Engels ve Leninin eserlerinde verilen k tezlerinden yola karak Stalin, sosyalizmin temel yasasn ve halk iktisadnn planl, orantsal gelimesi yasasn tanmlad. Stalinin eserlerinde, Leninin sosyalist iktisat yrtlmesine, deer yasasnn ve parann kullanlmasnn gerekliliine, iktisadi muhasebeye, emekilerin emeklerinin rnlerine olan maddi ilgililii ilkesine ve sosyalist iktisadi sistemin kapitalist iktisadi sistem zerindeki stnlne ilikin ilkeleri daha geni bir biimde ele alnarak incelendi. Stalin, sosyalizmden komnizme geie ilikin Marksist-Leninist ilkeleri gelitirdi ve onlar somutlatrd: Komnizmde devlete, kentle kr arasndaki ve kafa emeiyle kol emei arasndaki esasl farkllklarn ortadan kaldrlmasna ilikin i1keler.

206 Marksist-Leninist politik ekonomi, SSCBdeki komnist inann ve halk demokrasisi lkelerindeki sosyalist inann pratiinin genelletirilmesiyle daha da gelitirilmektedir. O, ii snfnn ve geni emeki kitlelerin kapitalist lkelerde baskya ve smrye kar devrimci mcadelesinin yeni deneyimleri ve smrge halklarnn ulusal kurtulu mcadelesinin deneyimleriyle zenginletirilmektedir. Marksizm-Leninizmin ekonomik teorisinin gelimesi, en ak ifadesini, Sovyetler Birlii Komnist Partisi ve karde komnist ve ii partilerinin tarihsel kararlarnda ve bunlarn nderlerinin ekonomik teorinin toplumun deien yaam koullarnn sonucu olarak ortaya kan yeni sonular ve ilkeleriyle zenginletirildii almalarnda bulmaktadr. Marksizm-Leninizmin son derece nemli bir bileeni olarak Marksist-Leninist politik ekonomi, kapitalizme kar ve sosyalizm iin mcadelesinde proletaryann elinde gl bir ideolojik silahtr. Toplumun ekonomik gelime yasalarnn, zorunlu olarak kapitalizmin kne ve komnizmin zaferine yol aan yasalarn nesnel aratrlmasndan kar olan ii snfnn ve insanln tm ilerici glerinin karlarn dile getirdiinden dolay, gerekten bilimsel politik ekonomidir. Modern burjuva politik ekonomisi, mrn doldurmu kapitalist dzeni sonsuzlatrmaya aba gsteren tekelci burjuvazinin karlarn dile getirmektedir ve kapitalizmin iinde yatan ve onun kne yol aan elikileri rtmek ve gizlemek iin elinden gelen hereyi yapmaktadr. Kapitalizmi gzel gsteren ve onun reformlarla dzeltilebilecei dn yayan kk-burjuva ekonomisi, ii snfn ve geni emeki kitleleri kapitalist dzenin ortadan kaldrlmas iin mcadeleden, sosyalizm iin mcadeleden saptrmaya almaktadr. Burjuva ve kk-burjuva politik ekonomileri, ba grevleri olarak kapitalist sistemi ayakta tutma ve Marksist-Leninist politik ekonomiye kar mcadele olarak gryor. Marksist-Leninist politik ekonomi, burjuva ve kk-burjuva politik ekonomilerinin bilimsel olmayan, gerici zn tehir etmektedir. i snfnn toplumun ekonomik gelime yasasnn bilgisiyle donatmakta ve devrimci Marksist-Leninist partilerin politikalarn bilimsel temelde ina etmelerine olanak salamaktadr. Politik ekonominin incelenmesinden hangi ana sonular kmaktadr? Politik ekonomi ne retmektedir? 1- Politik ekonomi, ncelikle, insan toplumunun ekonomik gelimesinin yasalara uygun bir sreci tekil ettiini retmektedir. Her yeni bir retim tarznn olumas ve gelimesi ve bir retim tarznn dierinin yerini almas, insanlarn keyfiyetine tabi deildir, tersine nesnel ekonomik yasalarn etkimesi temelinde gereklemektedir. Politik ekonomi, ekonomik gelimenin nesnel yasalarm bilmeyi ve toplum karna kullanmay olanakl klmaktadr. Politik ekonomi, toplumsal retimin ve toplumun eitli gelime aamalarnda maddi varlklarn dalmnn yasalarm ortaya karmakta ve bylelikle btn ok yanll ve elikililii iinde btnlkl yasalara uygun bir sre olarak insan toplumunun tm gelime srecinin kavranlmasnn anahtarn tekil etmektedir. Politik ekonominin yasalar da, dier her bilimin yasalarnn olduu gibi, nesnel, bizim dmzda var olan yasallklarn insanlarn kafasnda yansmasdr. Politik ekonomi, ayn zamanda, toplumun gelimesinin ana gcnn, tarihin gerek yapmcsnn halk olduu, emeki kitleler olduu eklindeki son derece nemli Marksist tezin derinlemesine ve her ynl gerekelendirilmesini vermektedir. O, toplumun maddi yaamnn gelimesinin olgunlaan gereksinimleriyle birlikte oluan ilerici dncelerin seferber edici, rgtleyici ve dntrc roln gstermektedir. nsan toplumu, daha dk yaama biimlerinden daha ykseklerine doru bir gelime gstermektedir. Her retim tarz, toplumun, onun retici glerinin ve retim ilikilerinin ilerleyen gelimesindeki belirli bir aamay oluturmaktadr. Toplumun gelimesi, sosyalist devrime kadar, yeni sosyo-ekonomik dzenin eski, mrn doldurmu dzenin yerini almas, belirli bir sre boyunca retici glerin gelimesine katkda bulunmas, ama daha sonra retici glerin ayak ba haline gelmesi eklinde yrmektedir. Bundan sonra da bir ekonomik toplum dzeni, dier, daha yksek bir dzen tarafndan zlmektedir. Antagonist snflara blnm toplumda bu zlme snf mcadelesi iinde, mrn doldurmu egemen snfn iktidarn deviren ve yeni ilerici snfn iktidarn kuran toplumsal devrim yoluyla gereklemektedir.

207 Politik ekonomi, retim aralar zerindeki zel mlkiyete dayanan sosyo-ekonomik formasyonlarn olumasn, gelimesini ve kn her ynl aratrr ve bylelikle snf mcadelesinin ekonomik kklerini ortaya koyar. O, zenginliin emeki insanlar tarafndan yaratld, ama onlarn emeklerinin meyvelerine smrc snflarn el koyduunu gsterir. Bunun sonucu olarak snf mcadelesi, belirli snflarn temel maddi karlar tarafndan, sz konusu retim tarznn ekonomik gelime yasalar tarafndan belirlenir. retim aralar zerindeki zel mlkiyete dayanan her yeni toplum dzeni kleci toplum, feodalizm ve kapitalizm smrcleri iktidara getirdi ve yalnzca emekilerin smrlmesinin ve bask altnda tutulmasnn biimlerini deitirdi. Toplumun ekonomik gelimesinin tm sreci, kapitalizmin insann insan tarafndan smrlmesine dayanan son toplum dzeni olduunu kantlamaktadr. Politik ekonomi, kapitalizmin tekelci aamasnda oktan toplumun daha da ileriye doru gitmesini durduran gerici bir dzen olduunu gstermektedir. Can ekimekte olan kapitalizmin yerini, yeni bir toplum dzeni, smrc snflarn yok edilmesi ve insann insan tarafndan smrlmesinin ortadan kaldrlmas anlamna gelen sosyalizm alacaktr. nsan toplumunun geliim tarihi, Marksist-Leninist politik ekonominin bu bilimsel sonucunun doruluunu tmyle ve tamamyla onaylamaktadr. Sosyalist toplum, SSCBde ina edilmitir. SSCBde sosyalizmin zaferi, zel mlkiyetin ve kapitalist toplumun sonsuzluuna ilikin sahte teoriyi tmyle tehir etmitir. Avrupa halk demokrasisi lkelerinde sosyalizmin inas baaryla ilerlemektedir. in iktisadndaki byk devrimci dnmler, dounun bu en byk lkesinde sosyalizmin tedrici inasnn koullarn yaratt. Sovyetler Birlii, baaryla, sosyalizmden komnizme tedricen geii gerekletirmektedir. lk aamasn sosyalizmin oluturduu komnist toplum, btn lkelerin emekilerinin mcadelesinin nihai hedefidir. Politik ekonomi, ii snfna ve tm emekilere, komnizmin zafer kazanacann kesin kanaatini vermektedir; nk bu zaferin tarihsel gelimenin tm geen sreci tarafndan belirlendiini gstermektedir. 2 Politik ekonomi, SSCB ve halk demokrasisi lkelerinin deneyimleri rneinde, kapitalist lkelerin emekilerinin kendilerini kapitalist klelikten nasl kurtaracaklarn retmektedir. O, kapitalist lkelerin emekilerinin ezilmesinin ve sefaletinin rastlantsal nedenlere bal olmadn, tam tersine bunun kklerinin kapitalist iktisadi sistemde olduunu ve bu sistem iinde yatan ekonomik yasalar tarafndan belirlendiini kantlamaktadr. Bunalmlar, isizlik ve halk kitlelerinin sefil durumu, retim ilikilerinin temeli bizzat deimedike, yani retim aralar kapitalistlerin ve toprak sahiplerinin zel mlkiyetinden karlp emeki halkn toplumsal mlkiyetine geirilmeden ortadan kaybolmaz. Politik ekonomi, burjuva ve sosyalist iktisadn temellerinin ztln, bir yandan burjuvazi ve dier yandan proletarya ve tm emekilerin snf karlarnn uzlamazln ortaya koyar ve bylelikle kapitalizmin barl yoldan sosyalizme doru bymesinin olanakszln kantlamaktadr. Kapitalizmi reforme etme, onu iyiletirme abalar, cret klelii sistemini ortadan kaldramaz. Byk Sosyalist Ekim Devrimi, ii snfnn ve emeki kylln, ancak kapitalizmin temel dayanaklarn ortadan kaldrrlarsa, kendilerini smr boyunduruundan kurtarabileceklerinin, ve zgr, refah ve kltrl bir yaam yoluna girebileceklerinin rtlemez kantn vermitir. Tarihin deneyimleri, sosyalist devrimin kanlmaz olduu, sosyalizmin emekilerin egemenliini kurmakszn, proletarya diktatrl ve ii snfnn kyllkle ittifak olmakszn kapitalizmi zemeyecei eklindeki Marksist tezin doruluunu tmyle kantlamaktadrlar. Bu amaca ulamak iin, proletaryay ve geni emeki ynlarn burjuvaziye kar kararl mcadeleye hazrlamaya ve sosyalist devrimin zaferini rgtlemeye yetenekli olan bir komnist partisine gereksinim vardr. Politik ekonomi, smrge halklarnn metropoller tarafndan kleletirilmesinin ve yamalanmasnn bizzat smrge lkelerdeki feodal byk toprak sahipleri ve kompradorburjuvaziyle sk skya bal olan emperyalizmin z tarafndan belirlendiini gstermektedir. Smrge ve yar-smrge lkelerin halklar, ancak emperyalizmin ve onun uaklarnn boyunduruunu attklarnda, feodalizmin kalntlarn yok ettiklerinde ve temel demokratik dnmleri gerekletirdiklerinde, kendilerini klelikten, sefaletten ve gerilikten kurtarabilirler.

208 Smrge lkeler, emperyalizm sisteminden koptuklarnda ve bamszlklarn gvence altna aldklarnda, SSCB ve dier sosyalist kamp lkelerinin iktisadi yardmyla kapitalist gelimenin ac dolu yolundan kanabilirler ve yava yava sosyalist inaya geiin koullarn yaratabilirler. in halknn devrimci mcadelesinin ve zaferinin deneyimleri, Marksist-Leninist politik ekonominin bu sonucunu pratikte onaylad ve smrge lkelerin emperyalizminin boyunduruundan kurtulmasnn bunlar maddi ve kltrel bir kalknmaya doru gtrdn kantlad. u veya bu burjuva lkede kapitalist dzenin devrilmesi, bunun yerini sosyalist dzenin almas, bir smrge lkenin emperyalizm sisteminden kopmas ve bu lkede demokratik dnmlerin gerekletirilmesini btn bunlar, emperyalistlerin uydurduklar bir samalk olan devrimin ihrac yoluyla gereklemez, bunlar tam tersine bu lkelerin, ekonomik gelimelerinin derin i gereklilikleri tarafndan belirlenmektedir. 3 Politik ekonomi, iktisadn sosyalist anlamda nasl dntrleceini retmektedir. Sosyalizme gei keyfi bir yolla gerekletirilemez, tam tersine bu, yasalara uygun bir sre oluturmaktadr. Politik ekonomi, kapitalizmden sosyalizme gei aamasnda nesnel ekonomik yasalarn etkimesi temelinde, birbirini izleyen bir srayla, kapitalist byk retimin ulusallatrlmasnn, lkenin sosyalist sanayiletirilmesinin ve kyl iktisatlarnn kollektifletirilmesinin gerekletirildiini gstermektedir. Sosyalizmin inas, kent ve krdaki kapitalist elere kar uzlamaz mcadele iinde gereklemektedir. Politik ekonomi, burjuva ideologlarnn iktidar ele geiren ii snfnn iktisad rgtleyebilecek durumda olmad eklindeki sahtekarca samaln tehir etti. SSCBnin tarihsel deneyimleri, emeki halk iktidarnn hangi tkenmez yaratc kayna uyandrdn gsterdi. nsanlk tarihinde ilk kez ii snf, yeryznn altda birini kapsayan dev bir lkenin emekileri, smr ve bask boyunduruunu attlar, kendilerini kendi lkelerinin efendisi yaptlar ve retici glerin, toplumsal zenginliin ve halk kitlelerinin maddi refahnn kltrnn srekli artmasn gvence altna alan sosyalist dzeni kurdular. Bylelikle halkn pekala smrcler olmaktan da yapabilecei, ii snfnn ve emeki kitlelerin yalnzca eski burjuva iktisadi sistemi paralamaya deil, ayn zamanda yeni, karlatrlamayacak derecede yksek, sosyalist sistemi ina etmeye de yetenekli olduunu kantlad. Halk demokrasisi lkelerindeki sosyalist ina pratii de bunun bir kantdr. Politik ekonomi, ii snfnn sosyalist inada nder rol oynamas gerektiinin ve sosyalizmin ina edilmesi ve insann insan tarafndan smrsnn ortadan kaldrlmas amacyla ii snfnn ve kylln salam bir ittifaknn kurulmas gerektiinin ekonomik gerekelerini teslim etmektedir. i snfyla kylln ittifak, sosyalist kampn tm lkelerinin toplumsal dzeninin yklamaz temelidir. i snfyla kylln ittifak temelinde yzyllar sren kyl sorunu zlmekte ve kk ferdi kyl iletmelerinden kyll ykm ve sefaletten kurtaran kollektif byk iktisatlara gei gerekletirilmektedir. SSCBdeki kollektif iktisadi dzenin zaferi, kylln sosyalizm yolunda ilerlemeyecei eklindeki burjuvazinin iddiasn pratikte rtt. Politik ekonomi, SSCBdeki sosyalist inann tarihsel deneyimlerini genelletirmektedir. O, devrim ncesi Rusyasnn olduu gibi, nceden yoksul ve zayf bir lkeden, Sovyetler Birliinin olduu gibi, zengin ve gl bir lkenin nasl yaratlabileceini gstermektedir. Halk demokrasisi lkeleri, zengin Sovyet deneyimlerinden, sosyalist inann, denenmi yolunun ve gei dneminde snf mcadelesi yasasnn bilgisini almakta, ii snfnn kyllkle nasl sarslmaz bir dostluk ve salam bir ittifak kuracan, kentle kr arasndaki iktisadi ittifakn nasl pekitirileceini, smrc snflar zerinde zaferin nasl kazanlacan ve sosyalist toplumun nasl ina edileceini renmektedirler. Sovyet deneyimlerinden yararlanma, her lkedeki tarihsel gelime koullarnn btn tarafndan belirlenen iktisadn somut zelliklerinin ve snf ilikilerinin gz nnde bulundurulmasn talep eder. Halk demokrasisi lkelerinde sosyalizmin inas, imdi banda Sovyetler Birliinin olduu bir sosyalist kamp olutuundan ve sosyalizmin inasna ilikin zengin deneyimler toplandndan, Sovyetler Birliinde olduundan daha uygun koullar altnda gereklemektedir. Kapitalist sistemden kopan btn lkelerde sosyalizmin ve komnizmin zaferinin tayin edici koullarndan birisi, sosyalizm kampnn gcnn daha da artmas ve bu kampa

209 mensup lkeler arasnda iktisadi, politik ve kltrel ortak almann daha da gelimesidir. 4 Politik ekonomi, sosyalizmin inas srasndaki pratik almann, bunun ancak toplumun ekonomik gelime yasalarna dayanmas halinde, baaryla talanacan retmektedir. Ekonomik yasalarn bilinmesi, ekonomik srelerin derinlerine, zne inmeyi, ilerici gelime eilimlerini, bunlar daha embriyon aamasnda olsalar da, ortaya karmay, iktisadi gelime srecini bilimsel olarak nceden grmeyi ve bunlar komnizmin inas grevleri dorultusunda yneltmeyi mmkn klmaktadr. Politik ekonomi, kadrolar, yeninin, ileri olann eski, mrn doldurmu olan zerindeki zaferi uruna mcadelede silahlandrr. Politik ekonominin aratrd ekonomik yasalara ilikin bilimsel bilgi, sosyalist kamp lkelerinde iktidarda bulunan komnist ve ii partilerinin iktisadi politikasnn temelidir. Marksist-Leninist teorinin, nesnel ekonomik yasalarn bilgisinin ynlendiricilii altnda bu partiler, bilimsel olarak gerekelendirilmi ve pratikte snanm bir politika, toplumun maddi yaamnn gelimesinin gerekliliini, halkn temel maddi karlarn dile getiren bir politika hazrlamakta ve hayata geirmektedirler. Bu partiler, bylelikle kitlelerin devrimci enerjisini ve yaratclnn nderleri ve rgtleyicileridirler. Politik ekonomi, sosyalizmin temel ekonomik yasasnn etkimesini ortaya koymakta ve bylelikle kadrolar, sosyalist retimin hedefleri dorultusundaki tm almalarnda halkn maddi ve kltrel gereksinimlerinin azami derecede giderilmesinde ynlendirir. Politik ekonomi, retimin en gelimi teknik temelinde kesintisiz olarak bymesi ve srekli olarak mkemmellemesi asndan var olmas gereken koullar ortaya koyar. Politik ekonomi, tm kendiliindencilik grnmlerinin sosyalizmin iktisadi dzenine yabanc olduunu, komnist toplumun yalnzca halk iktisadnn planl gelimesi yasas temelinde, sosyalizmin ekonomik temel yasasnn gereklilikleriyle uyum iinde iktisadn planl olarak ynetilmesi yoluyla ina edilebileceini gstermektedir. Halk iktisadnn planl gelimesi yasasnn aratrlmas, iglerinin, maddi ve mali aralarn amaca uygun yerletirilmesine ve retim elerinin doru bir ekilde koordine edilmesine katkda bulunmaktadr. Politik ekonomi, halk iktisadnn daha fazla kalknmasnn ve her ynl gelimesinin nemli ve tayin edici koullarndan birisi, emek retkenliinin btn dallarda sanayi, tamaclk ve tarmda mmkn olduunca yksek derecede artrlmasdr. Emek retkenliinin kesintisiz olarak artrlmas, emeki halkn gereksinimlerinin azami lde tatmin edilmesinin ve en gelimi kapitalist lkelerle baarl iktisadi yarn ana kouludur. Politik ekonomi, kitlelerin retimin kesintisiz olarak ykselmesine olan ve nedenleri sosyalist retim ilikileri iinde yatan ilgisinin sosyalist ina asndan hangi muazzam neme sahip olduunu gstermektedir. O, sosyalist toplumun iktisadi gelimesinin gl bir itici gc olarak sosyalist yarmann roln gstermektedir. Politik ekonomi, sosyalist iktisadn gelimesi asndan yaplan ie gre dalm yasasna hangi nemin dtn ortaya koymakta ve bylelikle halk iktisadnn btn dallarndaki kadrolar, emein emek rnleriyle dorudan bant iinde farkl olarak cretlendirilmesi ve eitlikiliin tm unsurlarnn ortadan kaldrlmas alanlarnda ynlendirmektedir. Politik ekonomi, deer yasasndan ve ona bal ekonomik aygtlardan uzmanca yararlanmaya sosyalist ina asndan hangi nemin dtn ortaya koymaktadr. Sosyalizmde deer yasasnn etkimesi bilgisi, kadrolar iin retim yntemlerinin iyiletirilmesi, maliyet cretlerinin drlmesi, iktisadi muhasebenin pekitirilmesi, iletmelerin verimliliinin artrlmas, ticaretin gelitirilmesi ve maliye sisteminin mkemmelletirilmesi asndan son derece nemlidir. Politik ekonomi, en sk tutumluluk rejimini uygulamak ve sosyalist birikimi ykseltmek amacyla sosyalist plan iktisadnda yatan zorlu olanaklar gstermektedir. Kitlelerin iktisadi ve kltrel inadaki yaratc faaliyetinin srekli canlanmas, Sovyetler Birlii ve halk demokrasisi lkeleri iin karakteristiktir. Bundan dolay, kitlelerin ekonomik gelime yasalarn ve sosyalist-iktisat ilkelerini renmeleri durumu, giderek daha fazla nem kazanmaktadr. Kadrolar ekonomik yasalarn bilgisiyle donatan politik ekonomi, bu yasalardan pratikte daha byk baaryla yararlanmay ve bylelikle sosyalizmin ve komnizmin inasna ynelik tm emein etki derecesini ykseltmek amacyla kullanlmasn mmkn klmaktadr. Sosyalizmin politik ekonomisi, retimdeki gizli rezervleri bulmalarnda, bunlardan

210 yararlanmalarnda ve dar boazlara uyum gstermeyi nlemelerinde iktisat fonksiyonerlerine ve geni emeki kitlelerine yardmc olmaktadr. Dier taraftan, gerek ekonomik koullarn her adan gz nnde bulundurulmas gerektiini retmekte ve hereyi yapabiliriz, bizim iin herey ok kolay ilkesine gre davranmadan korumaktadr. Politik ekonomi, iktisadi sreler arasndaki karlkl ilikileri ortaya koymakta ve her emekinin faaliyetlerinin halk iktisadnn tm sosyalist sisteminin gelimesi asndan nemini kavramasn salamaktadr. Ayn zamanda sosyalizmde tm halkn karlarnn, tm devlet karlarnn dier hereyin nnde geldii bilgisini kavratmaktadr. 5 Politik ekonomi, sosyalizmin kapitalizme gre tayin edici stnlkler gsteren en ilerici retim tarz olduunu gstermektedir. Bu, sosyalizmin ekonomik temel yasasyla kapitalizmin ekonomik temel yasas arasndaki, iki farkl gelime izgisini belirleyen iki temel yasa arasndaki taban tabana ters ztlklarda ifadesini bulmaktadr. Kapitalist lkelerde retim, emekileri ykma, sefalete, isizlie ve ala mahkum eden ve kanl savalara srkleyen azami kr elde edilmesi hayduta yasasna tabiyken; sosyalist toplumda insanlarn karlarna, byyen gereksinimlerinin tatmin edilmesine tabidir. Kapitalist lkelerin iktisad asndan retici glerin gelimemesi, kapitalizmin asalaklnn ve rmlnn glenmesi ve tahrip edici iktisadi krizlere maddi deerlerin yok edilmesinin elik etmesi karakteristikken, Sovyetler Birlii ve halk demokrasisi lkelerinin iktisad, retimin kesintisiz artmas ve en gelimi teknik temelinde retimin mkemmelletirilmesini gvence altna alan teknik ilerilik tarafndan belirlenmektedir. ktisadn askeriletirilmesinin etkisi altnda tek ynl ve esas olarak sava iin alan dallarda gelitii ve bunun sonucu olarak da vergilerin ve kitle gereksinim mallarnn fiyatlarnn artt kapitalizmin zttna sosyalizmde, kendilerine kitle gereksinim mallarnn fiyatlarnn ve halkn gerek gelirinin artmasnn elik ettii bar iktisadnn canlanmas ve sivil gereksinim iin retimde bulunan sanayinin gelimesi tayin edicidir. Kapitalizme lkeler arasndaki rekabet mcadelesi ve bir ksm lkelerin dierleri tarafndan kleletirilmesi zg iken, sosyalizmi sosyalist kamp oluturan lkeler arasndaki dosta iktisadi ve kltrel ortak alma, amac bu lkelerin genel iktisadi ve kltrel kalknmas olan bir ortak alma belirlemektedir. Sosyalist kampn yeni, demokratik dnya pazar giderek daha fazla genilemektedir; bu, sosyalizmin iktisadnn kalknmasnn en nemli etkenlerinden birisidir. Kapitalizmle barl yarma iinde sosyalist iktisadi sistemin kapitalist iktisadi sistem karsndaki stnl yldan yla daha ak bir ekilde ortaya kmaktadr. Ayn zamanda i elikilerin ypratt kapitalist iktisadi sistem, her yl daha da zayflamakta ve rmektedir. nsanln ilerleyen gelimesinin yce perspektifi, snfsz komnist toplumdur. Politik ekonomi, SSCBdeki komnist inann pratiini genelletirerek, komnizme geiin ekonomik koullarn ortaya koymaktadr. O, ada toplumun komnizme doru hareketinin temelinde toplumsal gelimenin nesnel yasalarnn yattn gstermektedir. Komnizm, Komnist Partisinin nderlik ettii ve Marksizm-Leninizmin teorisiyle donanm milyonlarca emeki kitlesinin bilinli, yaratc emeinin sonucu olarak olumaktadr. Sovyetler Birliinde komnist toplumun inas iin gerekli btn n koullar bulunmaktadr. Dnya zerinde, Sovyet toplumunun komnizme doru ilerleyiini durduracak hi bir g yoktur. Demokrasi ve sosyalizm glerinin muazzam bymesi, kapitalist dnya iktisadi sisteminin ilerleyen rmesi, bir yanda emperyalist burjuvazi ve dier yanda ii snf ve emekiler arasndaki snf ztlklarnn iddetli keskinlemesi, smrgelerde ulusal kurtulu hareketlerinin artan canlanmas, halk kitlelerinin ve insanln ilerici glerinin bar iin, emperyalist gericilie kar ve yeni bir savan hazrlanmasna kar gl hareketi btn bunlar, yzylmzda btn yollarn komnizme gtrdn rtlemez bir ekilde kantlamaktadr.