Kolegij Genetiko inenjerstvo

Transgenine biljke
doc. dr. sc. Gordana Maravi Zavod za biokemiju i molekularnu biologiju Farmaceutsko-biokemijskog fakulteta
GM2005

Definicija pojmova
Transgenini organizam
OPREZ! Ua definicija
Ukljuuje iskljuivo uvoenje stranih gena u organizam genetikim inenjerstvom

Organizam koji nosi slijed DNA koji inae nije prirodno prisutan u njegovom genomu

Transgen
Ciljni gen ukljuen u stvaranje transgeninog organizma

Genetiki modificirani organizam (GMO)

Organizam u kojem je uinjena genetika promjena Termin kojim se opisuju transgenine biljke i ivotinje GM2005

ira definicija
Ukljuuje i krianje i mutagenezu

Vane metode za poboljanje svojstava biljaka

Krianje
Krianjem dviju individua iste ili razliitih vrsta nastaje nova, poboljana varijanta Nije biotehnoloki postupak

Mutageneza
Modifikacija normalnog gena Ne ukljuuje unos transgena

Transformacija
Unoenje gena iz druge vrste temeljni biotehnoloki postupak u proizvodnji transgenine biljke

GM2005

Krianje vrsta
penica ra

hibrid tritikala

Bolji prinos i sadraj proteina nego u roditeljskih vrsta

GM2005

Stvaranje transgenine biljke

Koraci: Kreirati rekombinantnu DNA za uvoenje strane DNA
Kao vektori se najee koriste virus mozaine bolesti duhana i plazmid Ti (tumor inducing) iz bakterije Agrobacterium tumefaciens

Uvesti stranu DNA u biljku i selektirati transformante Razviti itavu biljku u laboratoriju Ispitati biljku izvan laboratorija
GM2005

Plazmid Ti
Prirodni plazmid u A. tumefaciens Nosi gene za tumorigenezu (biljni hormoni), virulenciju i sintezu i uporabu derivata neobinih aminokiselina opina Regija s genima za tumorigenezu T-DNA T-DNA je omeena ponavljajuim sljedovima pomou kojih se nasumino ugrauje u genom biljke T-DNA se moe zamijeniti stranom DNA za unos u biljku
GM2005

Trodijelno krianje
prikladni soj A. tumefaciens s rekombinantnom DNA kreira se mijeanjem triju bakterijskih sojeva
Jedan soj E. coli nosi vektor s ciljnim genom Drugi soj E. coli nosi vektor koji potie konjugaciju (vektor pomaga) soj A. tumefaciens nosi derivat plazmida Ti

Vektor poimaga prenosi vektor s ciljnim genom u A. tumefaciens gdje dolazi do rekombinacije s plazmidom Ti
GM2005

2 pristupa dizajnu Ti-plazmida

Kointegracija
vir

pBR Razoruani kointegrirani Ti plazmid pBR

Sustav binarnih vektora U A. tumefaciens se istovremeno ubacuju vektor s ciljnim genom i sljedovima za rekombinaciju i vektor s genima za virulenciju Komplementacija in trans

insert GM2005

GM2005

Unos strane DNA u biljke

Infekcija bakterijom A. tumefaciens Elektroporacija protoplasta Biolistika (genski pitolj)

GM2005

Laboratorijski dio

GM2005

Testiranje u polju
Otpornost na herbicide

obine biljke

transgenine biljke

GM2005

Zavrni test prihvaanje potroaa

Kukuruz otporan na herbicid Roundup

prije

poslije

GM2005

Zato su vane transgenine biljke?

Moemo razviti organizme s novim svojstvima

Rajica koja dulje ostaje svjea

Soja otporna na herbicid

GM2005

Ciljevi stvaranja transgeninih biljaka

Poveati prinos usjeva Smanjiti uporabu pesticida
Poveati otpornost na korove Poveati toleranciju na pesticide Smanjiti ovisnost o pesticidima

Poboljati hranjivu vrijednost namirnica Odgoditi propadanje (truljenje) hrane Sniziti cijenu hrane Proizvesti jestive vakcine
GM2005

Transgenine biljke na tritu

Pamuk otporan na insekte Bt (Bacillus thuringiensis) toksin ubija nametnike (Helicoverpa zea) transgen = Bt protein Kukuruz otporan na insekte Bt toksin ubija nametnika Ostrinia nubilalis transgen = Bt protein

Normalan

Transgenini

GM2005

Biljke otporne na herbicide

Soja, kukuruz (na tritu poznati kao Roundup ready usjevi Uskoro eerna repa, salata, malina, penica...) Gliofozat i glufozinat najee klase herbicida u uporabi (komercijalno ime Roundup) Transgen - modificirana EPSP sintaza ili fosfinotricin-N-acetiltransferaza
GM2005

Usjevi osjetljivi na glifozat ne mogu sintetizirati aromatske ak

ikimska kiselina+ fosfoenolpiruvat Glifozat inhibitor biljne EPSP sintaze 5-Enolpiruvil ikimat-3-fosfat (EPSP)

Aromatske aminokiseline

Bez aminokiselina biljka umire

X
GM2005

Usjevi otporni na glifozat sadre bakterijsku EPSP sintazu

ikimska kiselina+ fosfoenolpiruvat Glifozat ne inhibira bakterijsku EPSP sintazu 5-Enolpiruvil ikimat-3-fosfat (EPSP)

Biljka se normalno razvija

Aromatske aminokiseline

GM2005

Biljke otporne na viruse

Potivirusi uzrokuju tetu na usjevima papaja, lubenica, tikvica... PRSV - papaya ringspot virus WMV2 - watermelon mosaic virus-2 ZYMV - zucchini yellows mosaic virus

Protein virusnog omotaa unosi se kao transgen u biljku protein se proizvodi u biljci, ona aktivira zatitne mehanizme i postaje otporna na virus

GM2005

Nova generacija transgeninih biljaka

Zlatna ria poveana koliina vitamina A transgen = tri enzima u biosintetskom putu vitamina A

suncokret otpornost na bijelu plijesan Bijela plijesan proizvodi toksine oksalate transgen = oksalat oksidaza iz penice
GM2005

Nova generacija transgeninih biljaka

Nova varijanta transgenine trave Turfgrass: otpornost na herbicide polaki rast (manje uestala konja)

GM2005

Biljke kao jestive vakcine

Biljke su jeftini, sigurni i uinkoviti sustavi za proizvodnju i uzimanje vakcina vakcina dolazi u krvotok razgradnjom biljke u probavnom traktu eliminacija industrijskog procesiranja i proiavanja Rani pokusi ekspresija povrinskog antigena bakterije Streptococcus mutans u duhanu
S. mutans proizvodi kiselinu koja uzrokuje karijes Stimulacija imunog odgovora u mukozi usne upljine sprijeila bi nastanjivanje bakterija

GM2005

Biljke kao jestive vakcine

Antigen
Povrinski antigen herpes virusa B Glikoprotein virusa bjesnoe Antigen hepatitisa B Podjedinica kolera toksina

Domain
duhan rajica salata krumpir

Referenca
Mason et al. 1992. Mcgarvey et al. 1995. Ehsani et al. 1997. Arakawa et al. 1998.

GM2005

Zlatna ria
Nedostatak vitamina A je veliki zdravstveni problem
Uzrokuje sljepou Pogorava druge bolesti (diareja...)

Procjenjuje se da oko milijun djece umire prerano a dodatnih 350 000 oslijepi U brojnim zemljama ne postoji mogunost unosa vitamina A putem tableta Povean sadraj vitamina A u osnovnim hranjivim namirnica je privlana alternativa
Proizvodnja transgenine rie
GM2005

Sintetski put -karotena ne postoji u biljaka

IPP (izopentil-difosfat) Geranilgeranil difosfat
fitoen sinthaza

Fitoen
fitoen desaturaza -karoten desaturaza

Problem: Rii nedostaju ovi enzimi

Likopen
Likopen-beta-ciklaza

-karoten (prekursor vitramina A)

Normalna ria bez vitamina A

GM2005

Zlatna ria sadri gene za biosintetski put vitamina A

IPP (izopentil-difosfat) Geranilgeranil difosfat Biosinteski put vitamina A je potpun i funkcionalan
fitoen sintaza

Gen iz sunovrata

Fitoen Jedinstveni bakterijski gen obnaa obje funkcije -karoten desaturaza

fitoen desaturaza

Likopen
Likopen-beta-ciklaza

Gen iz sunovrata
GM2005

-karoten Zlatna ria (prekursor vitramina A)

Zlatna ria 2 vei sadraj -karotena

Premda zlatna ria sadri -karoten, njegova koliina nije dovoljna da bi se normalnim unosom zadovoljile potrebe za vitaminom A Zbog premalog sadraja -karotena, enzim fitoen-sintaza iz sunovrata zamijenjen je enzimom iz kukuruza koji znaajno poveava sintezu -karotena
(Nature Biotechnology, May 2005)
GM2005

GMO u SAD
u SAD se nalazi 66% svjetskih GMO usjeva Od toga:
75% pamuk 71% soja 34% kukuruz Ostali usjevi: rajica (cherry tomato), krumpir, eerna repa...
GM2005

Prednosti i nedostaci GMO

PREDNOSTI
Redukcija uporabe pesticida za tretiranje usjeva Poboljana hranjiva vrijednost Odgoeno vrijeme truljenja Nia cijena Proizvodnja usjeva koji bi rasli u nepovoljnim uvjetima

NEDOSTACI
Mogui nepredvidivi zdravstveni problemi Alergije Naruavanje ekoloke ravnotee
Bioraznolikost Razvitak rezistencije

Trenutno ne postoje jednoznani rezultati znanstvenih istraivanja!

GM2005

Potrebno je biti oprezan...

As we know, there are known knowns. There are things we know we know. We also know there are known unknowns. That is to say, we know there are some things Donald Rumsfeld, ministar obrane SAD we do not know. na konferenciji za tisak o pitanju irakog But there are also unknown oruja za masovno unknowns, unitenje the ones we don't know we don't know. GM2005

...ali i strpljiv i optimistian

There is a great day dawning if only we can get through the night.

GM2005