2009 Kasm

www.guven-kutay.ch

CIVATALAR
ve
SOMUNLAR
ZET
n germeli cvata balantlar
08-
M. Gven KUTAY

08a_civata_ozet_09_01.doc

Cvatalar ve

Somunlar

NDEKLER
1

Cvata ne dir? ............................................................................................................................................................................................... 3

Cvatann kaba tanm...................................................................................................................................................................... 3
Vida ne dir? ..................................................................................................................................................................................... 3
1.2.1
Helis as ""...................................................................................................................................................................... 4
1.2.2
Helis yn............................................................................................................................................................................ 4
1.2.3
ok kullanlan vida eitleri................................................................................................................................................ 5
1.2.3.1
Metrik vida .................................................................................................................................................................... 5
1.2.3.1.1
Metrik vida, normal.............................................................................................................................................. 5
1.2.3.1.2
Metrik vida, ince .................................................................................................................................................. 5
1.2.3.2
Whitworth-Vidas.......................................................................................................................................................... 6
1.2.4
Cvata ve vidada terimler .................................................................................................................................................... 7
1.2.5
En ok kullanlan bir ka cvata ve somun eiti ................................................................................................................ 8
1.2.6
Anahtar ve tornavidalar ....................................................................................................................................................... 9
Cvatalarn fonksiyonlar ........................................................................................................................................................................... 12
2.1
Cvatann kullanlma fonksiyonlar............................................................................................................................................... 12
2.1.1
Balant cvatalar.............................................................................................................................................................. 12
2.2
Cvatann kuvet altnda fonksiyonu............................................................................................................................................... 13
2.2.1
Birinci durum, montajdaki hal .......................................................................................................................................... 14
2.2.2
kinci durum, iletmedeki hal............................................................................................................................................ 14
2.2.2.1
Cvata malzemesinin garantili akma snr kuvveti "F0,2" ............................................................................................ 16
2.2.2.1.1
Cvata malzemesinin garantili akma mukavemet deeri "Rp0,2"........................................................................ 16
2.2.2.1.2
Cvata gerilim kesit alan "AGE"......................................................................................................................... 16
2.2.2.2
Montajda n germe kuvveti "FNM" ve skma momenti "MSM" ................................................................................. 16
2.2.2.2.1
Montajda skma momenti "MS"......................................................................................................................... 17
2.2.2.3
Emniyet aral "A" .................................................................................................................................................... 18
2.2.2.4
Montaj veya iletmede cvatann elastik esneklik as "" ....................................................................................... 18
2.2.2.5
Montaj veya iletmede plakalarn elastik esneklik as "" ...................................................................................... 19
2.2.2.5.1
Edeer kaval silindir ......................................................................................................................................... 19
2.2.2.6
letmede n germe kuvveti "FN" .............................................................................................................................. 21
2.2.2.6.1
Oturma deeri..................................................................................................................................................... 21
2.2.2.7
letme kuvveti ............................................................................................................................................................ 21
2.2.2.7.1
Ek kuvvet " FEk " ................................................................................................................................................ 22
2.2.2.7.2
Plaka kuvveti " FP " ............................................................................................................................................ 22
2.2.2.7.3
Ek kuvvetten oluan boy deiimi " f " ........................................................................................................... 23
2.2.2.8
letmede cvatay zorlayan toplam kuvvet " FCTop " .................................................................................................. 23
2.2.2.9
letmede genlik kuvveti " Fg " ................................................................................................................................. 23
2.2.2.9.1
Boyuna kuvvet etkisinden oluan genlik gerilimi.............................................................................................. 23
2.2.2.9.2
Genlik kuvveti Fg :........................................................................................................................................ 23
2.2.2.9.3
Cvata malzemesinin genlik mukavemet deeri G ...................................................................................... 24
2.2.2.9.4
Cvata skma redktr ...................................................................................................................................... 25
Balantda geveme nlemleri .................................................................................................................................................................. 26
3.1
Vidada kuvvetler............................................................................................................................................................................ 26
3.2
Kilitlenme, oto blokaj.................................................................................................................................................................... 27
3.3
Yalnz gevemeye kar nlemler.................................................................................................................................................. 28
3.4
Cvata veya somunun kaybna kar nlem................................................................................................................................... 29
Cvatann hesaplanmas ve seimi............................................................................................................................................................. 30
4.1
Cvatann pratik seimi.................................................................................................................................................................. 30
Formller ve Tablolar................................................................................................................................................................................ 32
5.1
Sembol ve tanimlamalar ................................................................................................................................................................ 32
5.2
Makinada balant cvatalar ......................................................................................................................................................... 34
5.2.1
Makinada n gerilmesiz balant cvatalar ...................................................................................................................... 34
5.2.1.1
Boyuna yklenen n gerilmesiz balant cvatalar .................................................................................................... 34
5.2.1.2
Yk altnda sklan n gerilmesiz boyuna yklenen balant cvatalar..................................................................... 34
5.2.2
Makinada n gerilmeli balant cvatalar ........................................................................................................................ 35
5.2.2.1
Balantda montaj deerleri ........................................................................................................................................ 35
5.2.2.1.1
Balant sktrma momenti .............................................................................................................................. 35
5.2.2.1.2
Montajda cvatadaki gerilimler .......................................................................................................................... 35
5.2.2.1.3
Cvata ve balant paralarnda kuvvet ve esneklik orantlar........................................................................... 36
5.2.2.2
Cvatada iletme deerleri........................................................................................................................................... 37
5.2.2.2.1
letmede vidadaki srtnme momenti ve torsiyon gerilimi ............................................................................. 37
5.2.2.3
Cvatada devaml mukavemet ve genlik deerleri...................................................................................................... 38
5.2.2.3.1
Cvatada ek ve hafifletme kuvveti ..................................................................................................................... 38
5.2.2.3.2
Cvatay etkileyen toplam kuvvet ...................................................................................................................... 39
5.2.2.3.3
Cvata ve sklan paralarnn oturmas, sondurum alma deeri fOt................................................................... 39
5.2.2.3.4
Emniyetli maksimum cvata kuvveti.................................................................................................................. 40
5.2.2.3.5
letmede gerilimler............................................................................................................................................ 40
5.2.2.3.6
letmede yzey basnc ..................................................................................................................................... 40
5.2.2.4
n gerilmeli cvata balants iin rnek .................................................................................................................... 61
Konu indeksi.............................................................................................................................................................................................. 69

1.1
1.2

4
5

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

Somunlar

Cvata ne dir?

Cvatalar en ok kullanlan en nemli zlebilir makina elemanlardr. Cvata silindirik bir

ubua vida ekilerek yaplr. ekil 1 de makina brannda kullanlan tipik sa helisli cvata
resmi grlmektedir.
1.1

Cvatann kaba tanm

C
B

XY Z

F
8.8

E
ekil 1, Cvata
A
C
E

Cvata kafas
Vidal aft ksm
Kalite sembol

B
D
F

Cvata aft
Firma iareti
Somun

1.2 Vida ne dir?

Vida helis eklindeki bir kamann, yani bir dik genin bir silindirin zerine sarlmasyla elde
edilir (bak ekil 2). Standartlatrlm vidalarda btn ller ve tanmlamalar standartlar ile
tam olarak belirlenmitir.

d3

.d 2

d2
d

ekil 2, Kamann afta sarlmas

Helisel erilerde olduu gibi buradada vida helisini ana faktr karakterize eder:

Adm, hatve (P) : Vidann 360 dnnde alm olduu, dnme ekseni ynndeki
yol.
Blm dairesi ap (d2): Vida bir kanal eklinde olduundan burada ap vardr.
Vidann deerleri blm dairesi ap "d2" ile tanmlanr. Dier aplar baka
maksatlarla kullanlr. Fakat hatve her ap iinde ayn byklktedir.
Helis as (): Helis asnn tanjant deeri, hatvenin blm dairesi ap emberinin
boyuna (.d2) blnmesiyle bulunur.
www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve
1.2.1

Somunlar

Helis as ""

P
n
d2

mm
1
mm

tan =

Pn
d2

(1)

tan =

P
d2

(2)

Vidann helis as
Vidann adm, hatvesi
Az says
P.n = Toplam hatve
Blm dairesi ap, ovalama ap

Az says standart vidalarda n = 1 dir.

1.2.2 Helis yn
Vidalar normal olarak sa helisli vidadr. Sa helis vidal cvatada somun saat ibresi ynnde
dndrlrlerse balant skr, aksi yne evrilirlerse gever. zel durumlarda kullanlan sol
helisli vidalar ise saat ibresi ynnde dndrlrlerse balant gever, aksi ynde ise skr.
Hareket yn grecelidir (ekil 3). Cvata ba dndrlyorsa, somuna gre aksi yndr.
P

Tek
azl
vida
P.n

ift
azl
vida
P.n

azl
vida

Sa helis

Sol helis

ekil 3, Vidada az ve sa-sol helis

ekil 5, Sol helis

ekil 4, Sa helis
Ekseni dik tuttuumuzda helise trmanmak
iin saa doru gidiliyorsa, helis "sa helis"
diye adlandrlr

Ekseni dik tuttuumuzda helise trmanmak

iin sola doru gidiliyorsa, helis "sol helis"
diye adlandrlr

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve
1.2.3

Somunlar

ok kullanlan vida eitleri

b)

c)

d)

e)

30

30

55

60
a)

3 0

60

f)

ekil 6, Vida eitleri

a) Metrik vida, b) Metrik ince vida, c) Whitworth vidas, d) Trapez vida, e) Testere dili vida,
f) Yuvarlak dili vida
1.2.3.1 Metrik vida
1.2.3.1.1 Metrik vida, normal
Makina imalatnda en ok kullanlan vida tipidir ve . U as 60 dir. D vida ucu kesilmi
ve i vida ii yuvarlatlmtr. Bylece entik etkisi azaltlmtr. Balant eleman olarak
kullanlan cvatalarn vida eklidir. Metrik vida ekil 7 ile gsterilmitir.

vida, Somun

h3

60

H1

H/2

H/8

R2

Somunun ap lleri

d2

d3

H/6

D1

D2

R1

H/4

H/2

60

Cvatann ap lleri

D vida, cvata

ekil 7, Metrik vida

ekil 7 daki sembollerin tanmlamas
d,D
mm
Vida anma ap
P
mm
Adm
d2,D2
mm
Blm ap
d3,D1
mm
Di dibi ap
i vida ekme ap
H
mm
Di ykseklii
H1
mm
Diin deen yanak ykseklii
h3
mm
Vidann ba ykseklii
R1,R2
mm
Yuvarlaklk yar ap

d2 = D2 = d . 0,64953 P
d3 = d 1,22687 P
D1 = d - P
H = cos 30 P , H = 0,86603 P
H1 = 0,54127 P
h3 = 0,61343 P
R1 = (H/6) = 0,14434 P
R2 = (H/12)= 0,07217 P

1.2.3.1.2 Metrik vida, ince

Form olarak normal ISO-Vidasndan fark yoktur. Yalnz adm kk olduundan vida
derinlii oldukca kktr. Vida derinliinin kk olmasndan dolay entik etkisi ok az
olur. Dinamik yk altnda alan balantlarda kullanlr.
www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

Somunlar

1.2.3.2 Whitworth-Vidas
Whitworth vidas normal "Whitworth vidas" ve "Whitworth boru vidas" olarak iki ayr
eittir. Her ikisinin de di biimi ayndr. Ancak normal Whitworth vidas daha 1971 de Trk
Standartlarna alnmken, TS 6l/Nisan 1978 Standart Whitworth boru vidasn standart d
brakmtr. Whitworth vidas normal olarak yeni konstruksiyonlarda artk kullanlmamas
gereken bir vida eididir. Fakat yurdumuzda ok yaygn olduundan (aa yukar metrik
vidaya kyasla %30) bilmekte fayda vardr.

vida, somun

h3

55

H1

H/2

Somun ap lleri

H/6

Normal Whitworth-Vidas deerleri ekil 8 ile gsterilmitir.

d2

H/6
d3

D1

D2

H/2

55

Cvata ap lleri

D vida, cvata
ekil 8, Whitworth vidas
ekil 8 deki sembollerin tanmlamas
d,D
in
Vida anma ap
P
in
Hatve, Adm
n
inteki
(parmaktaki) di says

H
in
Di ykseklii
H1, h3 in
Vidann ba ykseklii
R
in
Yuvarlaklk yar ap
d2,D2
in
Blm ap
d3,D1
in
Di dibi ap ve
i vida ekme ap

in/n veya 25,4/n

H = (1/tan27,5) P H = 0,9605 P
H1 = h3 = 2 H / 3 = 0,64033 P
R = 0,13733 P
d2 = D2 = d H1 = d 0,64033 P
d3 = d 2 H1 = d 1,2807 P
D1 = d - 1,2807 P

ekil 9, eitli cvatalar

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve
Cvata ve vidada terimler

B
ug

d
L

L S

b
L

k
kk

uu

dA

dG

dA

dG

1.2.4

Somunlar

2
d3
d2
d

dD

dG

d Gmax

dD

rC

dD

ekil 10, Cvata ve vidada terimler

A

Cvata kafas

aft eimi

Cvata aft

Kafa kalnl, kafa ykseklii

Vida boyu

kk

Ke krma

Kafa kesi

Cvatann anma boyu

Di yana

LSI

Paralarn veya cvatann sklan boyu

Anma ap di st ap

aft boyu

d2

Blm dairesi ap, ovalama ap

Somun kalnl

d3

Di dibi ap

Hatve, adm

dA Cvata kafa yuvas ap

Anahtar az akl

dD Kafa veya somun alt d ap

Cvata kafa yuvas derinlii

Kafa veya somun alt i ap

rC

Kafa alt ke yar ap

dG Gei delii ap, delik ap

ug

Vidann afta gei boyu

aft ap

uu

Vidann u boyu

Ke akl

U as, profil as

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve
1.2.5

Somunlar

En ok kullanlan bir ka cvata ve somun eiti

a) Altke aftl cvatalar

f) Altke esnek cvatalar

b) nbus aftl cvatalar

g) nbus esnek cvatalar

c) Hava bal yldz yarkl cvatalar

h) Hava bal inbus cvatalar

d) Hava bal yarkl cvatalar

i) Mercek bal yarkl cvatalar

e) Saplamalar
j) Altke somunlar
ekil 11, En ok kullanlan cvatalar ve somun

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

Somunlar

1.2.6 Anahtar ve tornavidalar

Cvata balantlarnn skma ve zme ilemleri anahtar veya tornavidalarla yaplr.
Anahtarlar ya normal el anahtarlar veya moment ayarl tork anahtarlar diye ikiye ayrlrlar.
Anahtarlar ve tornavidalar ba veya ularna gre adlandrrlar.
Cvata ve skma aletleri ekil 12 ile gsterilmitir.

Dz tornavida

Yldz tornavida

nbus anahtar

atal anantar

Lokma anahtar

Yldz anahtar

ekil 12, Anahtar ve tornavidalar

ekil 13, eitli somunlar

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

10

Somunlar

Tablo 1, Piyasada bulunan ve Trkiyede imal edilen standart cvatalar

No

Parann
resmi

Tanm

DIN/ISO

TSE

Piyasada bulunan
standart byklkler

1.

Altke cvata
Yarm paso

DIN 931
EN ISO 4014
EN ISO 4753

2.

Altke cvata
nce di,
Yarm paso

DIN 960
EN ISO 8765
EN ISO 4753

3.

Altke cvata
Tam paso

DIN 933
EN ISO 4753

4.

Altke cvata
Tam paso

EN ISO 4017
EN ISO 4753

M5, 6, 8, 10, 12, 14,

16, 18, 20

5.

Altke cvata
nce di,
Tam paso

DIN 961
EN ISO 8676
EN ISO 8765
EN ISO 4753

M8, 10, 12, 14, 16,

18, 20

6.

Altke cvata
Yarm paso,
Normal di UNC

ASME
B18.2.1

; 5/16 ; 3/8 ; 7/16

; ; 9/16 ; 5/8 ; 3/4

7.

Altke cvata
Yarm paso,
nce di UNC

ASME
B18.2.1

; 5/16 ; 3/8 ; 7/16

; ; 9/16 ; 5/8 ; 3/4

8.

Inbus cvata
Yarm paso

DIN 912
EN ISO 4762

M5, 6, 8, 10, 12, 14,

16, 20

9.

nce kafa inbus

cvata
Yarm paso

DIN 7984

M5, 6, 8, 10, 12

10.

Hava bal inbus

cvata, Yarm paso

DIN 7991
EN ISO
10642

M5, 6, 8, 10, 12

11.

Bombe bal inbus

cvata

ISO 7380

M5, 6, 8, 10, 12

12.

Flanl altke
cvata

DIN 6921
DIN 1665
ISO 4162
EN 1662

M5, 6, 8, 10, 12, 14,

16

13.

Altrma cvatalar

DIN 7968

www.guven-kutay.ch

TS 1021/4

M5, 6, 7, 8, 10, 12,

14, 16, 18, 20
M8, 10, 12, 14, 16,
18, 20

TS 1021/2

M5, 6, 8, 10, 12, 14,

16, 18, 20

Cvatalar ve

11

Somunlar

Tablo 2, Piyasada bulunan ve Trkiyede imal edilen standart somunlar

No

Parann
resmi

Tanm

DIN/ISO

X YZ

14.

15.
8

DIN 934
EN ISO 4032

M4, 5, 6, 7, 8, 10,
12, 14, 16, 18, 20

Altke somun
nce di

EN ISO 8673

M8, 10, 12, 14, 16,

18, 20

Altke in somun

ASME
B18.2.2

; 5/16 ; 3/8 ; 7/16

; ; 9/16 ; 5/8 ; 3/4

X YZ

16.

Piyasada bulunan
standart byklkler

Altke somun
8

X YZ

TSE

X YZ

17.

Altke ince somun DIN 439-2

M6, 8, 10, 12

Altke kontra
somun

M8, 10, 12, 14, 16,

18, 20

X YZ

18.
8

DIN 936

X YZ

Altke ince somun EN ISO 4035

M6, 8, 10, 12, 14,

16

Altke ince somun

EN ISO 8675
nce di

M8, 10, 12, 14, 16

Flanl altke
somun

DIN 6923
ISO 4161

M6, 8, 10, 12

22.

Skmal altke
somun

DIN 980V

M8, 10, 12, 14, 16

23.

Fiberli altke kaln

DIN 982 /
somun /
DIN 985
Fiberli altke
somun

M6, 8, 10, 12 /
M6, 8, 10, 12, 14,
16, 18

19.
8

X YZ

20.
8

X YZ

21.
8

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

Somunlar

12

Cvatalarn fonksiyonlar

Cvata ve somunlar kuvvet balants prensibiyle alrlar. Cvatalar genelde hemen hemen
bozulmadan vede sakatlanmadan zlebilen balant elemanlardr.
2.1 Cvatann kullanlma fonksiyonlar
Cvatalar u fonksiyonlar yapmalar iin kullanlr;

Balant cvatalar; Makina yapmnda ve elik konstruksiyonda

Hareket cvatalar
l cvatalar
Sktrma ve germe cvatalar
Ayarlama cvatalar
Bu seminerde yalnz makina yapmnda kullanlan balant cvatalar ele alnacaktr.
2.1.1 Balant cvatalar
Balant cvatalar n gerilmeli ve n gerilmesiz balant cvatalar olarak iki ksmda
toplanrlar. n gerilmeli balant cvatas ekil 14 de ematik olarak gsterilmitir.

FB ,F
1.1 Vida
1.3 Cvata kafas

FE

3.2 Somun

Cvata 1
Temas 4
yzeyi

1.2 Cvata aft

FE

Sklan 2
paralar

1.1 Vida
3.2 Somun

Somun 3

3.1 Cep Somun

FB ,F
ekil 14, Balant cvatas
ekil 14 ile gsterilen kuvvetlerin tarifi yledir:
FB

Cvata ekseni dorultusunda boyuna kuvvet

Cvata ekseni dorultusunda iletme kuvveti

FE

Cvata eksenine dik enine kuvvet, enine kuvvet

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

Somunlar

13

2.2 Cvatann kuvet altnda fonksiyonu

n gerilmeli cvata balantsnn prensip emas ekil 15 ile gsterilmitir.

ekil 15, n gerilmeli cvata balants

n gerilmeli cvata balantsnda; sktrlan paralar basya alan helis yay, paralar
balayan cvata somunun ise ekiye alan helis yay olarak dnlr.
Cvata balantsnn birinci devi, kuvvet ve momenti bir paradan br paraya bozulmadan
aktarmasdr. Cvata balants bu devi yaparken iki ayr durum ortaya kar.
Birinci durum: cvatann montaj ve montajdan hemen sonraki halidir. Bu durumda cvata
balants yalnz i kuvvetlerin etkisi altndadr.
kinci durum: cvatann iletmedeki hali. Cvata balantsn i kuvvetlerle beraber d
kuvvetlerinde etkisi altndadr.

Birinci durumda (montajda) etken olan deerler unlardr:

Sktrmadan doan n germe kuvveti,

n germe kuvvetinin dourduu temas yzeylerindeki yzey basnlar,
Torsiyon momenti.

kinci durumda (iletmede) etken olan deerler unlardr:

Cvatay ekseninden Eksenden boyuna zorlayan veya eksen dndan Eksen d

boyuna zorlayan iletme kuvveti,
Cvatay enine zorlayan iletme kuvveti (cvata eksenine dik kuvvet),
Temas yzeylerinin oturmas sonucu n germe kuvveti kayb,
Cvatay boyuna zorlayan iletme kuvvetinin cvata ve plakalara dalm,
Kuvvetlerin dourduu temas yzeylerindeki yzey basnlar ve balanty zorlayan
momentler,
letmedeki boyuna veya enine s etkisi,
Erozyon ve korezyon etkileri, v.s.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

14

Somunlar

2.2.1 Birinci durum, montajdaki hal

Cvata kafasnn veya somunun dndrlmesiyle cvata montajda bir n germe kuvveti ile
yklenir. Bu n germe kuvveti etkisiyle cvata eki kuvvetiyle uzamaya, balant paralarda
eki kuvvetine eit basn kuvveti etkisiyle sktrlmaya maruz kalrlar.
F

FN

C
va
Uz tada
am
a

fC

fC

nt pa
ralar
nda
Skm
a

Bala

a
alarnd
t par
a
Skm

Balan

C
v
Uz atad
am a
a

FN

fP

F N

F N

a)

b)
ekil 16, n germe diyagram

Bu durumu Kuvvet-Yol diyagram ile gsterirsek ekil 16 a ortaya kar. Rtscher (Rer) bu
diyagram alp, paralarn skma kuvvetinin dorusunu X-eksenine (yol eksenine) gre
simetrisini alp, u deeri cvatann u deerine kaydryor. Ve bylece mehur Rtscher n
germe geni douyor (ekil 16 b). Bu fonksiyonun dorularnn tanjant deerleri
malzemelerinin yay esnekliini verir. Bu diyagramdan cvata ve sktrlan paralarn elastik
boy deiimi (f) grlr.
2.2.2 kinci durum, iletmedeki hal
Cvatay sktrp balanty yaptmzda, cvatay ekiye, plakalar basya (bak ekil 17)
zorlam oluruz. letme kuvvetinin teorik olarak cvata kafas dayanma yzeyinden ve somun
dayanma yzeyinden etki gsterdiini bir an kabul edersek;
iletme kuvveti F cvatay daha ok
F
ekiye, plakalar daha az basya
zorlayacaktr. Demekki n gerilimli
cvata balantsnda iletme kuvvetinin
byk ksm cvata tarafndan deilde
plakalar tarafndan karlanacaktr.

Cvata balantsnn birinci durumunu

(ekil 18) ve iletmedeki zorlama
(ekil 19) grlr.

F
ekil 17, n gerilmeli cvatann iletmedeki hali

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

15

Somunlar

fC

fC

+Fg
Fg
For

F C Top

p0,2

fP

FEK

ekil 18, Montajda n germe diyagram

1. F0,2
Rp0,2
AGE

%90 R

%90 R

p0,2

F NM = FS

FN

fOt
A

F0,2 (R p0,2 veya Akma snr)

FN M

FP
F

FN M

FSy

F0,2 (R p0,2 veya Akma snr)

FN

%10 R p0,2

%10 R p0,2

ekil 19 nin analizini yaparsak, ekil 18 nnda analizini yapm oluruz. yleki;

fP

ekil 19, letmede n germe diyagram

Cvata malzemesinin garantili akma snr kuvveti [N]

Cvata malzemesinin garantili akma mukavemet deeri [N/mm2]
Cvatann gerilim kesit alan [mm2]

2. FNM Montajda skma momenti ile ulalan n germe veya FSM skma kuvveti [N]
3. A

Emniyet aral [1]

4.
fC

Montaj veya iletmede cvatann elastik esneklik as []

Montaj veya iletmede cvatann boy uzamas [mm]

5.
fP

Montaj veya iletmede plakalarn elastik esneklik as []

Montaj veya iletmede plakalarn boy ksalmas [mm]

6. FN
FS
FN
fOt

letmede n germe kuvveti [N]

letmede geriye kalan skma kuvveti [N]
letmede oturmadan oluan n germe kuvveti kayb [N]
letmede oturmadan oluan boy deiimi [mm]

7. F
FEk
FP
f

letme kuvveti. Cvatay iletmede boyuna zorlayan kuvvet [N]

Ek kuvvet, iletme kuvvetinin cvatay zorlayan ksm [N]
Plaka kuvveti, iletme kuvvetinin plakalarca alnan ksm [N]
Ek kuvvetten oluan boy deiimi [mm]

8. FCTop letmede cvatay zorlayan toplam kuvvet [N]

9. Fg

letmede genlik kuvveti [N]

Burada verilen deyimlerin aklamasn teker teker yapalm.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

16

Somunlar

2.2.2.1 Cvata malzemesinin garantili akma snr kuvveti "F0,2"

Cvata malzemesinin garantili akma snr kuvveti "F0,2" forml ( 3 ) ile bulunur;
F0,2 = R p0,2 A GE

Rp0,2
AGE

(3)

N/ mm2 Cvata malzemesinin garantili akma mukavemet deeri

mm2
Cvatann gerilim kesit alan

2.2.2.1.1 Cvata malzemesinin garantili akma mukavemet deeri "Rp0,2"

Cvata malzemesinin kalite saysndan malzemenin mukavemet deerleri karlr.
ekil 20 de gsterilen cvatann kalitesi 8.8
dir. Burada birinci rakkamn 100 ile arpm
cvata
malzemesinin garantili kopma "Rm"
XY Z
mukavemet deerini, ikinci rakkamn
kendisinin on kat ile arpm cvata
8.8
malzemesinin garantili akma "Re veya Rp0,2"
mukavemet deerini verir. ekil 20 rnei;

ekil 20, Cvata malzeme deerleri

Rm = 8 x 100 = 800 N/mm2

Re veya Rp0,2 = 8 x 80 = 640 N/mm2

2.2.2.1.2 Cvata gerilim kesit alan "AGE"

Cvatann gerilim kesit alan"AGE" ekil 21 ile

gsterilmitir.

Gerilim kesiti A GE

d2

d3

dGE

A GE =

2
d GE

4
+
d 2 d3
d GE =
2
Hesaplarda dahada emin olmak iin dGE ap
yerine d3 ap alnr ve gerilim kesit alan"AGE"
hesaplanr. Bylece;

A GE =

ekil 21, Cvatann gerilim kesit alan

d32

(4)

bulunur. Buda A3 alandr.

2.2.2.2 Montajda n germe kuvveti "FNM" ve skma momenti "MSM"

Montajda n germe kuvveti "FNM" ve skma momenti "MSM" deerleri cvata bykl ve
kalitesine gre genel olarak Tablo 31 ile bulunur. Eer verilen donelerle skma momenti
Tablo 31 ile bulunamassa kaba olarak forml ( 5 ), ( 6 ) veya ( 7 ) ile hesaplanr.

MS = FNM (0,159 P + 0,577 V d 2 + K rK

MS 0,2 FNM d 2 0,17 FNM d
www.guven-kutay.ch

(5)
(6)

Cvatalar ve

FNM = FN90 =

FNM
P
V
K
rK
d2
d
Rp0,2
AGE
d0

N
mm
1
1
mm
mm
mm
N/ mm2
mm2
mm

17

Somunlar

0,9 R p0,2 A GE
4

1 + 3 (0,159 P + 1,155 V d 2 )
d0

(7)

Montajda n germe kuvveti

Adm, hatve
Vidann srtnme katsays
Cvata kafasnn srtnme katsays
Cvata kafasnda moment etki yar ap
Blm dairesi ap, Profil ap
Anma ap, vidann d ap
cvata malzemesinin garantili akma mukavemet deeri
Cvatann gerilim kesit alan
Gerilim ap dGE = (d2+d3)/2

2.2.2.2.1 Montajda skma momenti "MS"

Pratikte en sk kullanlan sktrma metotlar unlardr:

Dnme as kontroll sktrma metodu:

Burada istenilen hassasiyete ulalmas olduka kolaydr.
Cvata el veya anahtarla sklr.
Tork anahtar ile sktrma metodu:
stenilen toleranslar ile deerleri elde etmek vida ve cvata kafas srtnme katsaysna
baldr. Eer kabul edilen deerler hakikatteki deerlere uyuyorsa istenilen toleranslar
elde edilir.
Cvata boyu lme ile sktrma metodu:
stenilen hassasiyet tam olarak elde edilir. Fakat bu ok pahal ve olduka zor bir
yoldur. Bunun iin zel hallerde kullanlr. Cvata boyunu lme EB-metodu
(Esneme lme Bantlar ) ile yaplr. Bu ok zor, kark ve pahal bir ilemdir.

Tablo 3, Skma momenti faktr "S"

Skma metodu

Dnme as kontroll veya cvata boyu uzatma

metodu. Cvata el veya anahtarla sklr.
Tork anahtar ile torsiyon moment kontroll skma.
Btn cvatalar ayarl tork anahtar ile sklr
ve kontrol edilir,
mpulskontroll darbeli anahtarla skma. Sklan
cvatalardan en az 10 adedi veya duruma gre
%10 u tork anahtar ile kontrol edilir.
Bata el anahtar olmak zere eitli aletlerle yaplr.
Skma momenti ne sklrken verilir nede sonradan
kontrol edilir.

www.guven-kutay.ch

n germe
kuvvetinin
dalmas

Montajda
skma
momenti

Skma
momenti
faktr S

Rp0,2

yoktur

1,0

20%

0,9 MS

1,6

40%

0,85 MS

2,5

60%

yoktur

4,0

Cvatalar ve

18

Somunlar

Skma momenti faktr S u oranty belirler:

F
M
S = NM max = S max
FNM min MS min

MS max = MS min S

(8)

Grld gibi cvata balantlarn tam istenilen deerlerle skmak ve buna bal istenilen n
germe kuvvetini tam elde etmek uygulamada ve genel cvata balantlarnda imkanszdr.
Sktrmada eitli etkenlerden tr sktrma momenti dalgal deer gstermektedir.
Sktrma faktr (S) maksimum sktrma momentinin minimum sktrma momentine
olan oran olarak kabul edilir. Bu deer daima birden byktr.
2.2.2.3 Emniyet aral "A"
n germe diyagramnda, emniyet faktr katsay olarak gsterilmez. Emniyet aral olarak
grlr. Emniyet deeri sfrdan byk olarak grld mddete balant emniyetlidir.
A = F0,2 FCTop > 0
(9)

F0,2
FCTop

N
N

Cvata malzemesinin garantili akma snr kuvveti

letmede cvatay zorlayan toplam kuvvet

2.2.2.4 Montaj veya iletmede cvatann elastik esneklik as ""

Montaj veya iletmede cvatann elastik esneklik asn incelersek u bantlar buluruz.
tan =

1 FNM FEK
=
=
C
fC
f

C =

C
fC
FNM
f
FEK

mm/N
mm
N
mm
N

fC

FNM

f
FEK

( 10 )

( 11 )

Cvatann elastik esneklii

Cvatann montajda elastik uzamas
Montajda n germe kuvveti
Cvatann ek kuvvet etkisiyle uzamas
Ek kuvvet, iletme kuvvetinin cvatay zorlayan ksm

Cvatann elastik esneklii "C "

i

Li
E Ai
1 C

C = i =
1

Li
EC
Ai
k K. d

( 12 )

mm
Cvatadaki silindir elemann boyu
2
N/mm Cvatann elastiklik modl
mm2
Boyu verilen silindir elemann kesit alan
kSo .d

LS

ekil 22, Cvatadaki silindir elemanlar

L

LV

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

19

Somunlar

2.2.2.5 Montaj veya iletmede plakalarn elastik esneklik as ""

Montaj veya iletmede plakalarn elastik esneklik asn incelersek u banty buluruz.
tan =

1 FNM FP
=
=
P
fP
f

P =

P
fC
FNM
f
FP

mm/N
mm
N
mm
N

fP
FNM

( 13 )

f
FP

( 14 )

Sklan paralarn (plakalarn) elastik esneklii

Plakalarn montajda elastik uzamas
Montajda n germe kuvveti
letme kuvvetinin etkisiyle plaka boyunun ksalmas
Plaka kuvveti, iletme kuvvetinin plakalarca alnan ksm

Sklan paralarn elastik esneklii "P "

P =
LS
EP
AE

mm
N/mm2
mm2

LS
E P A E

( 15 )

Sklan paralarn boyu

Sklan paralarn elastiklik modl
Sklan paralarn esnekliine eit edeer kaval silindirin kesit alan

2.2.2.5.1 Edeer kaval silindir

DE

s=d D
Ana para

Ek para

L1

FN
d
dG

FE
MSo

FN

L2

dD
dG

FE

L S

LS

Edeer
Kaval silindir

Esneyen hacim
Skan hacim
Kuvvet dalm
konisi

M Vi
DP

ekil 23, Cvatann gerilim kesit alan

ekil 24, Cvatann gerilim kesit alan

Edeer kaval silindirin kesit alan AE

Sktrlan para geni bir alana sahipse, cvatann sklmasndan yalnz sktrlan parann
cvata yaknndaki ksm elastik olarak ekil deitirir. Burada kuvvetler cvata kafas ile
somun arasnda ift koni olarak etkilidir. Rtscher'e gre koni as R = 45 , ve Birger 'e
gre B = 30 dir. Sklan paralar yalnz bu ift koninin etkisiyle elastik olarak ekil
deitirirler. Byle ift koninin etkisiyle esneklenen hacmin yaylanma rijitlii integrasyonla
belirlenir. Buda pratikte pek kullanlmaz. Pratikte standartlarn nerdii basitletirilmi
formller kullanlr. Yaplan deneylerde bu hacmin ekli f ile koni arasnda, paraboloid
www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

20

Somunlar

olarak grlmektedir. Esneen hacmin iindeki delik ap, gei delii ap dG kadar kabul
edilir. Hesaplarda gei delii etrafnda oluan bu esneen hacmi basma yay olarak kabul
edip, ayn esneme zellii olan, edeer hacimde bir kaval silindir alnr.
Eer sklan paralar eitli malzemelerden olumu ise, sklan paralarn toplam elastik
esneklii, paralarn tek tek esnekliinin toplam kadardr ve u ekilde hesaplanr:
P = 1 + ....... + N
1 =
1
LP1
EP1
AE
N
LpN
EPN

L P1
L PN
... N =
E P1 A ES
E PN A ES

mm/N
mm
N/mm2
mm2
mm/N
mm
N/mm2

1. Parann elastik esneklii

1. Parann sktrlan boyu
1. Parann Elastiklik modl
Edeer kaval silindirin kesit alan
N ninci parann elastik esneklii
N ninci parann sktrlan boyu
N ninci parann Elastiklik modl

Edeer kaval silindirin kesit alan. Eer ller DP dD, ise:

A E =

LS

dG

DP

ekil 25, Edeer silindir

dD

LS

dG

dE
DP

ekil 26, Edeer silindir

D

dD

mm

DP

mm

dG
LS

mm
mm

( 17 )

L d
Edeer kaval silindirin kesit alan.
x = 3 S 2 D
DP
Eer ller dD DP dD+ tan . LS ise:
2

2
2
( 18 )
A E = d D d G + d D (D P d D ) (x + 1) 1
4
8

dD
mm
Cvata kafasnn dayanma yzeyi d ap
DP
mm
Esneklik paraboloidinin en byk d ap
dG
mm
Gei delii ap
LS
mm
Skma boyu
l balants dD DP 1,5.dBD iin sktrma boyu
max. LSI/d =10 olarak snrlanr.

Edeer kaval silindirin kesit alan.

Eer ller DP > dD+LSI ise:

LS

A ES =

ekil 27, Edeer silindir

2
D 2P d G
4

Cvata kafasnn dayanma yzeyi d ap,

ba alt d ap
Balanan paralarn esneklik paraboloidinin
yaylabilecei en byk d ap
Gei delii ap
Skma boyu

dG

dE
DP

( 16 )

dD
DP

mm
mm

dG
LS

mm
mm

x=3

LS d D

(d D + LS )2

2
dD dG
+ d D LS (x + 1)2 1
4
8

Cvata kafasnn dayanma yzeyi d ap

Balanan paralarn esneklik paraboloidinin
yaylabilecei en byk d ap
Gei delii ap
Skma boyu

www.guven-kutay.ch

( 19 )

Cvatalar ve

21

Somunlar

Bu formller u artlar ile geerlidir:

Sklan paralar rijit ve normal kalnlkta olmal. Yani, sklan paralar bir sr ince
paradan olumamal.
Sklan paralarn deen yzeyleri dz olmal.
Temas eden paralarn yzey esnemesi dikkate alnmamtr. Esneme u artlara
baldr:
- temas yzeylerinin hassasl,
- temas yzeylerinin says,
- temas yzeylerinin yeri,
- sklan paralarn mukavemeti.
2.2.2.6 letmede n germe kuvveti "FN"
letmede oturma kayb sonucu geriye kalan n germe kuvveti u byklktedir:

FN = FNM FOt
FN
FNM
FOt

N
N
N

( 20 )

letmede n germe kuvveti

Montajda n germe kuvveti
Oturma kayb kuvveti FOt = FN

Montajda n germe kuvveti genelde Tablo 31 ile bulunur. Oturma kayb kuvveti forml ( 21 )
ile hesaplanr:

FN = FOt =
fOt
C
P

mm
mm/N
mm/N

f Ot
C + P

( 21 )

Oturma deeri
Cvatann elastik esneklii
Plakalarn elastik esneklii

2.2.2.6.1 Oturma deeri

Oturma deeri iin Bauer & Schaurte Karcher GmbH firmasnn yapt deneyler sonucu
verdii neriler (Tablo 4) pratikte kullanlr.

Tablo 4, Oturma deeri fOt m olarak (Schrauben Vedemecum)

Yzey przllk deeri,
RZ m olarak
Vida yzeyi
fOt

Boyuna ykleme
RZ<10

Enine ykleme

10<RZ<40 40<RZ<160 RZ<10 10<RZ<40 40<RZ<160

Cvata kafas ve
somunun her biri iin

2,5

4,5

6,5

Her para aras iin

1,5

2,5

3,5

2.2.2.7 letme kuvveti

Cvata konstrksiyonuna ve iletme artlarna gre bir cvatay zorlayan cvata ekseni
ynndeki kuvvettir. Bu kuvvetin bykl mekaniin kanunlar ile bulunur.

www.guven-kutay.ch

22

2.2.2.7.1 Ek kuvvet " FEk "

Ek kuvvet, iletme kuvvetinin cvatay zorlayan ksmdr. u ekilde hesaplanr.
Benzer genler ABC ve A'BC' den (ekil 28)
u bant yazlr:
F
A
B
P FN
FEk
P
FN
=
=
F (C + P ) FN C + P

Dier taraftan kuvvet oran " "

F
= Ek
F

A'

Kabul edildiinden ek cvata kuvveti :

FEK = F

FEK

Somunlar

FP
F

Cvatalar ve

( 22 )

C'

C .FN
(C + P ) .FN

P .FN

ekil 28, n gerilim diyagram

Kuvvet oran, pratikte = 0,35 alnr.

letme kuvveti

1
N

= n '

Kuvvet oran " "

' =

Basit kuvvet oran " ' "

( 23 )

P
C + P

( 24 )

n = L'S / LS = 0,3

LS
L'S

L'S

LS

L'S

L S

Kuvvet dalm faktr " n " pratikte 0,5 olarak alnr.

n = L'S / LS = 0,5

n = L'S / LS = 0,7

ekil 29, Kuvvet dalm faktr

2.2.2.7.2 Plaka kuvveti " FP "
Plaka kuvveti, iletme kuvvetinin plakalarca alnan ksmdr.
FP = F FEk = F (1 )

f
P

mm
mm/N

( 25 )

Plaka kuvvetinden oluan boy deiimi

Plakalarn elastik esneklii

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

23

Somunlar

2.2.2.7.3 Ek kuvvetten oluan boy deiimi " f "

Ek kuvvetten oluan boy deiimi ek kuvvet veya plaka kuvveti yardmyla bulunur.

f = FP P == FEk C

( 26 )

2.2.2.8 letmede cvatay zorlayan toplam kuvvet " FCTop "

letmede cvatay zorlayan toplam kuvvet u ekilde hesaplanr:
FCTop = FS + FEk = FS + F (1 ) = FN + FEk = FN + F (1 )

FS
FEk
F

FN

N
N
N
1
N

( 27 )

letmede sktrma kuvveti

Ek kuvvet
letme kuvveti
Kuvvet oran
letmede n germe kuvveti

2.2.2.9 letmede genlik kuvveti " Fg "

Makina yapmndaki cvata balantlar, genelde ek cvata kuvvetinin etkisiyle dinamik, yani
dalgal zorlanrlar. Burada devaml dalgal zorlama, ykleme says NL 106 ile hesaplanr. Bu
hesaplarda cvatadaki genlik gerilimi (g) ok nemlidir. Cvatadaki genlik gerilimi (g) ile
cvata malzemesinin genlik mukavemet deeri (G) bire bir karlatrlr. Yani cvata
malzemesinin genlik mukavemet deeri (G), cvatadaki genlik geriliminden (g) byk
olmaldr. Bu art bir formlle gstermek istersek, dinamik kontrolda ispatlanacak art
buluruz.

SChe =
SChe
g
G
SCger

1
N/mm2
N/mm2
1

G
SCger
g

( 28 )

Cvatann hesaplanan emniyet says

Cvatadaki genlik gerilimi
Cvata malzemesinin genlik mukavemet deeri
Cvatann gerekli olan emniyet says

2.2.2.9.1 Boyuna kuvvet etkisinden oluan genlik gerilimi

g =
Fg
A3

N
mm2

Fg
A3

( 29 )

Genlik kuvveti
Cvatada vidann di dibi kesit alan

AGE yerine daha emniyetli hesap yapmak iin pratikte A3 kesit alan kullanlr.
2.2.2.9.2 Genlik kuvveti Fg :
Cvatay zorlayan genlik kuvveti u ekilde hesaplanr.

Fmax - Fmin
Fg = FEKmax FEKmin =

2
2

www.guven-kutay.ch

( 30 )

Cvatalar ve

24

Somunlar

2.2.2.9.3 Cvata malzemesinin genlik mukavemet deeri G

Cvata malzemesinin genlik mukavemet deeri (G), ortalama gerilim (or) deerinden ve entik
etkilerinden trde ayn malzemenin normal devaml mukavemet deerinden daha kktr.
slah edilip ovalama metoduyla imal
, B N/mm olarak
edilen cvatalarn (piyasa somunu veya
1200
cep somun ile yaplan balantlarnda)
1080
12.9
devaml mukavemet gleri, ilenip
1000
sonra islah edilen cvatalardan daha
10.9
900
fazladr. Yaplan aratrmalar sonucu,
800
islah edildikten sonra ovalama metodu
ile imal edilen cvatalarn devaml
8.8
640
600
mukavemet glerinin, dier imalat
540
metodu ile imal edilen cvatalardan iki
10.9 kaliteli Civatada
6.9
kat yksek olduu grlmtr. Cvata
genlik mukavemeti
400
300
malzemesinin
genlik
mukavemet
5.6
deeri G ya analitik olarak veya
200
tabeladan bulunabilir.
10.9 kaliteli malzemenin

or

G G

devaml mukavemet

Emniyetli titreim, yksek temperatur

veya
korosyon
etkisinde
olan
or N/mm olarak
cvatalarn mukavemet deerleri, yani
ekil 30, Cvata malzemesinin devaml mukavemet mekanik zellikleri ya deneylerle veya
diyagram
ait olduklar literatrden alnmaldr.
ekil 30 islah edilip ovalanarak imal edilmi vida ve N = 0,7 . Rp0,2 n germeli cvatalar iin
geerlidir
0

200

400

600

800

1000

1200

Cvata malzemesinin genlik mukavemet deeri analitik olarak aadaki formllerle bulunur. Bu
formller 8.8 kaliteli standart cvatalar iin geerlidir.
Ovalama ile vida ekildikten sonra islah edilmi cvatann genlik mukavemet deeri G(S) :
180

+ 52
( 31 )
G ( S) = 0,75
d

Vida ekildikten sonra ovalanm cvatann genlik mukavemet deeri G(OV) :

FN

G (OV) = 2
G ( S)
F
0
,
2

( 32 )

Forml ykleme katsays NY 2.106 iin geerlidir

Eer daha kk ykleme saylarnda: rnein NX iin, ND = NY
GZ( S) = G ( S) 3 N D / N X
ve
GZ(OV ) = G (OV) 3 N D / N X
alnr.
Cvatann genlik mukavemet deeri Tablo 5 den okunabilir. Bu tabela Textron
Verbindungstechnik GmbH & Co. OHG (eski: Bauer & Schaurte Karcher GmbH) firmasnn
nerdii deerlerdir. Pratikte bu deerlerin kullanlmasnda fayda vardr.
Gerekli olan emniyet says iin u deerler nerilir. Eer zel bir art yoksa SCger = 1 alnr:
SCger = 1 ... 1,25 (2)
www.guven-kutay.ch

( 33 )

Cvatalar ve

25

Somunlar

Genlik kuvvetinin oynad ortalama kuvvet u ekilde hesaplanr (bak ekil 19):
For = FN + 0,5 FEk
FN
FEk

N
N

( 34 )

n germe kuvveti
Ek kuvvet

Tablo 5, Standart cvatalarn devaml mukavemet deerleri G

Devaml mukavemet deerleri G
vida
islahl
ovalamal
4.6 ve 5.6
8.8 ... 12.9
10.9 ve 12.9
< M8
50
60
100
M 8 ... M12
40
50
90
M14 ... M20
35
40
70
> M20
35
35
60
2.2.2.9.4 Cvata skma redktr

Normal almada bir montr 400 Nm

momenti rahata skar. Daha byk
momentler iin zel skma redktrleri
kullanlr.
ekil 31 de grlen redktrdeki
yazlar udur:
25 Umdrehungen
25 giri devir says
Eingang 100 Nm
Griri momenti 100 Nm
Ausgang 2500 Nm
k momenti 2500 Nm
0,84 Umdrehungen
0,84 k devir says

ekil 31, Skma redktr

Bu redktrle rnein, bir montr

girite 50 Nm momentle skacak olursa
cvata balants 1250 Nm ile
sktrlr.

Tork anahtar; ayarl skma veya evirme momentini gsteren anahtarlara denir.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

26

Somunlar

Balantda geveme nlemleri

Geveme nlemlerini iki ana grupta inceleyebiliriz:

1.
2.

Yalnz gevemeye kar nlemler

Gevemeden doan kayplara kar nlemler

Bu halleri aratrmadan nce cvata vidasndaki kuvvet analizini yapalm.

3.1 Vidada kuvvetler
n germeli cvata balantlarnda, n germe kuvveti FN i ve d vida yanaklarnn greceli
olarak dnme hareketi ile salanr. Bu hareket somun veya cvatann bir aletin yardm ve
evre kuvveti etkisiyle meydana gelir.

Kuvvet analizini basit olarak incelemek iin ilk nce kare profilli viday ele alalm. Vidann
bir aznn alm vidann helis asn a alan eik dzlemi verir. Somun ve somun
vidasnda eik dzlemde kayan ktle olarak kabul edelim (ekil 32).
KALDIRMA

NDRME

FN

FN
FN

FN
FSR

FN
Fe
Fe

Fe

FSR

d2

. d2

ekil 32, Vidada kuvvetler

Buradaki dik genin yardmyla u bantlar yazabiliriz:
FSR

FE
FES

Kaldrma

FN

FE = FN tan ( + )

( 35 )

FE = FN tan ( )

( 36 )

ndirme

FN

FE
N
evre kuvveti

Srtnme as
F
N
Kuvvet

Vidann helis as

ekil 33, Ykn kaldrlmas

Kaldrma cvatann (somunun) sklmasyla (ekil 33, Forml F( 35 )), indirme cvatann
(somunun) gevetilmesiyle olur (ekil 33, Forml F( 36 )).
Kuvvet ve eime gre vidada kilitlenme durumu ortaya kar.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

27

Somunlar

3.2 Kilitlenme, oto blokaj

Kilitlenme art: Srtnme kuvveti evre kuvvetinden bykse kilitlenme olur.
Yani;

= ise, tan ( - ) = 0 dr, bylece FE = 0 olur.

FE = 0 ise, her artta srtnme kuvveti sfrdan byktr.
> ise, - > 0 ve FE < FSR olur.

Eer
Eer
Eer

FE

FSR
FN

FN

FSR FE

FES

FN

FES F
N

ekil 34, Yk indirme durumlar

Buradaki veriler yalnz kk eimli vidalar
( 60) iin geerlidir. Eimi byk olan vidalarda
skma gz nne alnmaldr.
/2

Fr

Radyal kuvvet:
Fr = FN tan ( / 2 )

/2

FBi

Vida yanaklarndaki kuvvetler:

Bileik kuvvet:

FN

ekil 35, Vida yanaklarnda

kuvvetler

( 37 )

FBi =
FN N

FN
cos( / 2)

( 38 )

Balantda n germe kuvveti

U as

Cvata vidalar standart durumda, yani piyasadan satn alnma ekilleriyle, kendinden
kilitlenmelidirler.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

28

Somunlar

3.3 Yalnz gevemeye kar nlemler

Geveme en fazla n gerilme kuvveti kaybndan ortaya kar. Balant skmadndan somun
veya cvata kendiliinden dnmeye balar. Kendiliinden gevemeye kar konstruktif olarak
baz nlemler nerilir:

Gerekli byklkte skma boyu.

Normal olarak n gerilmeli cvata balantlarnda gevemeye kar, skma boyu ile cvatann
nomilan ap deerinin oran, nlem olarak inanlan vede iletmede fonksiyonunu gsteren bir
zmdr.:
Standart metrik normal ISO vidal cvata balants
Standart metrik ince dili ISO vidal cvata balants

LS 4.d (3,5.d) ,
LS 4,5.d (4.d) alnr.

Eer balanty enine zorlayan kuvvet varsa, skma boyu hesaplanr. rnein: Isdan doan
enine hareketler gibi.
F L3
f = E S
12 E I y
LS = 3
E
Iy
f
FN
B

N/mm2
mm4
mm
N
1

12 E I y f
FN B

( 39 )

( 40 )

Cvata malzemesinin elastiklik modl

Cvatann eylemsizlik (atalet) momenti
Cvatann sehimi

n gerilme kuvveti
Cvata ba ve somunun temas yzeylerindeki
srtnme katsays

Forml ( 40 ) cvatann skma boyunu kk semek iin analize edilince:

Cvata malzemesinin elastiklik modl kk olmal,
Cvata ap kk olmal, yani; esnek cvata.
Cvata sehimi kk olmal.

Yksek n gerilme kuvveti FN ile balant sklmal. Cvata malzemesi tam, yani %90 Re
kullanlmal. Eer konstruksiyon artlar elverili ise yksek kaliteli cvatalar kullanlmal.
Burada dikkat edilecek husus, balanan paralarn yzey basncn kaldrp kaldramamalardr.
Cvata ba ve somunun temas yzeylerindeki srtnme katsays K ve B mmkn olduu
kadar yksek tutulmal. Bunun yannda skma momentininde paralel olarak dzeltilmesi
gereklidir. Yoksa n gerilme kuvveti genede kk kalr.
Temas yzeylerinin ilenme kalitesi hassas vede skma metodunun tam verilmesi gereklidir.
Eer bu konstruksiyon tedbirleri alnamassa, cvatalar ya trnak bal veya trnakl conta ile
kullanlmaldr. Trnakl conta oldukca emniyetlidir. ou zaman firmada bilinen ve allm
emniyet elemanlar kullanlr. Bilinen emniyet elaman yoksa trnakl rondelay neririm.
Yayl rondela kullanmak konstruksiyonu ktletirmektir, nerilmez.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

Somunlar

29

ekil 36, Trnakl rondela ve cvata ba

3.4 Cvata veya somunun kaybna kar nlem
Dinamik zorlama altnda olan cvata balantlarnda gevemeden sonra balant kendiliinden
zlp balant paralar dp kaybolabilirler. Kaybolmaya kar ya yukardaki emin
konstruksiyon nlemleri alnmal veya konstruksiyon ekil bakmndan emniyetli yaplmaldr.

ekil 37, Tel ile emniyet nlemi

ekil 38, Pim ile emniyet nlemi

Bu nlemler cvata balantsnn gevemesini nlemez, ama paralar dp kaybolmazlar.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

30

Somunlar

Cvatann hesaplanmas ve seimi

Eer cvata balants kaldrma ve tama aletlerinde, elik konstrksiyonda, buhar

kazanlarnda veya basnl kazanlarda ise muhakkak kuvvet belirlenmesinde ve hesap sonu
karlatrlmasnda bu konular iin geerli standart ve artnameler muhakkak dikkate
alnmaldr.
Buradaki bilgi ve deerler, elastik durumda birbiri ile balanm paralarn, yzeylerinin
dorudan biribirileriyle temas ve balanan paralarnda rijit olduu kabul edilerek
verilmitir.
4.1 Cvatann pratik seimi
Cvatann pratik seimi iin u bilgiler bilinmelidir:

Cvataya gelen yk,

letmedeki yklemenin ekli,

Cvatann kalitesi ve ekli,

lk eskiz yapldnda cvatann kalitesi belirlenip, cvata apnn belirlenmesi kaba taslak u
formlle bulunur:

FEK = F 0,1 R p0,2 A GE

A GE

F
0,1 R p0,2

( 41 )

Pratikte kuvvet orannn kabaca kabul:

Konstruksiyon lleri daha belli olmadndan burada genel kabule gidilir. Deerin byk
olmas kaba seim iin emniyet vericidir. En byk basit kuvvet oran ' deeri iin kr
dkm balants aa yukar 'max = 0,7 alnr. Kuvvet dalm faktr iinde n = 0,5 deeri
alnr.
Bylece kuvvet oran " " iin = n . ' = 0,5 . 0,7 0,35 deeri bulunur. Bunu forml ( 42 )
ile ileyelim.
A GEger
AGEger
F
Rp0,2

mm2
N
N/mm2

3,5 F
R p0,2

( 42 )

cvatann gerekli gerilim kesit alan

letme kuvveti
Cvata malzemesinin akma mukavemet deeri

Cvatann gerekli gerilim kesit alannn hesaplanmasndan sonra Tablo 8 ile gerilim kesit
alanna (AGE) gre cvata seilir. Hesaplanan alan statik ve eksen d zorlama altnadki aftl
cvatalar iindir. Burada seimde u durumlar dikkate alnr:
a) Tam eksenden zorlamada ve esnek cvatalarda bir boy kk,
b) Dinamik zorlamada bir boy byk cvata alnr.
Veya hi hesap yaplmadan dorudan bu formlle kurulmu olan Tablo 6 ile cvata seilir.
Cvatann Tablo 6 ile pratik seimi: Tablo 6 deerleri 50 60 C ye kadar, normal aft
cvatalar ve kuvvetin cvata ekseni dnda etki gstermesi halinde geerlidir.
www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

31

Somunlar

a) Esnek cvatalarda (dmin 0,9.d3) bir basamak ileri,

b) Kuvvetin tam cvata ekseninde etkili olmas halinde bir basamak geri gidilir.
Is etkisinde alan cvata balantlarnda, snn etkisine gre cvata seimi yaplr.
rnek:

Aadaki verilere gre cvata bykln seiniz.

Cvatada iletme yk Fmax = 8,2 kN, Fmin = 4,6 kN
Boyuna kuvvet cvata ekseni dndan etkili ve dinamik.

Cvata kalitesi

letme
kuvveti

Tablo 6, Cvatann pratik seimi. Kuvvetler kN, aplar metrik cvata iin mm olarak alnr.
F boyuna iletme kuvvetine gre cvatann anma ap
Statik boyuna

1,6

2,5

4,0

6,3

10

16

20

25

40

63

80

100

Dinamik boyuna

1,0

1,6

2,5

4,0

6,3

10

16

20

25

40

63

80

4.6
4.8 5.6
5.8 6.8

6
6
5

8
8
6

10
10
8

14
12
10

16
14
12

20
20
16

24
20
20

24
27
20

30
27
24

--- --- --36 - - - - - 30 36 - - -

8.8

10

12

14

16

20

24

27

30

10.9

10

12

12

14

16

20

24

27

12.9

10

12

12

16

20

24

24

zm: Genelde Cvata kalitesi art olarak verilmemise cvata kalitesi "8.8" seilir. nk 8.8
kalitesi en ekonomik ve btn dnyada her yerde bulunan metrik cvatadr.

letme kuvveti:

Dinamik boyuna, eksen d

Tablo kuvveti:

10 kN ( taloda 8,2 kN dan sonraki kuvvet)

Cvata kalitesi:

8.8 , aftl cvata

Cvata seimi

M 12

Dier okuma rnekleri:

letme kuvveti: Dinamik boyuna, tam eksenden
F = 8,2 kN, , 8.8 aftl cvata
Dinamik eksen d
M12
Dinamik boyuna, tam eksenden bir boy kk
letme kuvveti: Dinamik boyuna, eksen d
F = 8,2 kN, , 8.8 esnek cvata
Dinamik eksen d
M12
Esnek cvata bir boy byk
letme kuvveti: Dinamik boyuna, tam eksenden
F = 8,2 kN, , 8.8 esnek cvata
Dinamik eksen d
M12
Dinamik boyuna, tam eksenden bir boy kk
Esnek cvata bir boy byk
www.guven-kutay.ch

M 10

M10
M 14

M14
M 12

M10
M12

Cvatalar ve

Somunlar

32

Formller ve Tablolar

5.1 Sembol ve tanmlamalar

Byk harfler

Sembol
A
A0
A3
AAN
Ab
AE
AGE
Ai
A
DP
E
EC
EP
F
F0,2
FC top
FEK
FEk : FEka
FEtop
Fg
F
F : Fa
Fn
Fn
Fn min
FN90
FnM
For
FOt
FP
FSk
L1 , L2
LSk
Mn
MS
Mt
MVi
P
Ph
Re ; Rp0,2
Rm

Birim
mm2
mm2
mm2
mm2
mm2
mm2
mm2
mm2
mm2
mm
N/mm2
N/mm2
N/mm2
N
N
N
N
N
N
N
N
N
N
N
N
N
N
N
N
N
N
mm
mm
Nm
Nm
Nm
Nm
mm
mm
N/mm2
N/mm2

Tanm
Alan, indeksine gre
Cvatada hesap iin kullanlan en kk kesit alan
Cvatada vidann di dibi kesit alan
Anma kesit alan
Cvata bann veya somunun dayanma yzey alan
Edeer kaval silindirin kesit alan
Vidann gerilim kesit alan
Cvatann gruplanm ksmlarnn kesit alan
Esnek cvatada ince aft kesit alan
Balanan paralarn esneklik paraboloidinin en byk d ap
Elastiklik modl
Cvatann elastiklik modl
Balanan paralarn elastiklik modl
Kuvvet, genel
Cvatann en kk akma mukavemet deerine edeer kuvvet
cvatay etkileyen toplam boyuna kuvvet
Ek kuvvet; iletme kuvvetinin cvatay etkileyen ksm
Ek kuvvet FEK nin st ve alt snr
Cvata eksenine dik toplam enine kuvvet
Genlik kuvveti, titreimli yklemede bir ynde doan kuvvet
letme kuvveti, iletmede cvatay etkileen boyuna kuvvet
letmede cvatay etkileen boyuna kuvvetin st ve alt snr
Normal kuvvet
Cvatada n gerilme kuvveti
Skma hatas sonucu elde edilen en kk n gerilme kuvveti
Cvatay etkileyen %90 akma mukavemetine edeer kuvvet
Cvatay etkileyen montajdaki n gerilme kuvveti
Ortalama kuvvet; genlik kuvvetlerin dnlen statik k kuvveti
n gerilmede yzey oturmasndan doan kuvvet kayb
letme kuvvetinin sklan paralar etkileyen ksm
Sktrma kuvveti
Yaylanan paralarn tek tek boyu
Sklan paralarn toplam boyu veya uzunluu
Fn kuvvetine erimek iin kullanlan skma momenti
Montajda skma momenti
Torsiyon momenti
Vidann momenti
Tek azl vidann hatvesi, adm
ok azl vidann toplam hatvesi, toplam adm
akma dayankl (mukavemeti) / 0,2% akma dayankl
kopma dayankl (mukavemeti) / ekme mukavemeti

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

Kk harfler
Sembol
Birim
d
mm
d2, D2
mm
d3
mm
dD
mm
dEt
mm
dG
mm
dGE
mm
di
mm
fCi
mm
fOt
mm
fP
mm
kP

p
N/mm2
pS
N/mm2
z

Eski Yunan harfleri

Sembol
Birim

k
S

B
C, P
i
Vi,So

B
R

B
gen
Vi

Bi
M
M
g
G
l
lEM
t

rad ;
mm/N
mm/N
mm/N
mm/N
mm/N

N/mm2
N/mm2
N/mm2
N/mm2
N/mm2
N/mm2
N/mm2
N/mm2

Somunlar

Tanm
Anma ap, vidann d ap
Blm ap , Profil ap
Di dibi ap
Cvata bann veya somunun dayanma yzeyi d ap
Cvata banda veya somunda srtnme kuvvetinin etki ap
Gei delii ap, balant delii ap, Delik ap
vidada gerilme kesit ap
Esnek cvatada ince aft ap
Cvatann Fn + FEK etkisinde boyunun uzamas
yzey przlnn oturma deeri
Sklan paralarn Fn etkisinde boyunun ksalmas
Sklan paralarn malzemesinin faktr
Kuvvet dalm faktr
Yzey basnc
Cvata ba veya somunda maksimum yzey basn deeri
letme kuvvetini tayan cvatalarn says
Tanm
kuvvet orants FEK / F
Cvataba ile somun basma yzeyleri arasnda basitletirilmi
kuvvet orants
Sktrma momenti faktr
Cvatann esneklik faktr / Vidann tepe as
elastik esneklik
cvata bann elastik esneklii
Sklan paralarn veya cvatann elastik esneklii
herhangi bir silindir eklindeki elemann elastik esneklii
vidann ve somunun elastik esneklii
Vidann helis as
Birger e gre kuvvet konisinin as, B = 30
Rtscher e gre kuvvet konisinin as, R = 45
azaltma faktr (Bi/zM)
Srtnme katsays
cvata ba srtnme katsays
cvatada genel ortalama srtnme katsays
vidann srtnme katsays
Vidada srtnme as
Cvatann karlatrma bileik gerilimi
Cvatann montajdaki ekme gerilimi
Cvatann ekme dayanm (mukavemeti)
Cvatann genlik gerilimi
Cvatann genlik mukavemeti
zdm yzey basnc
Emniyetli izdm yzey basnc
Torsiyon gerilimi

www.guven-kutay.ch

33

Cvatalar ve
5.2

34

Somunlar

Makinada balant cvatalar

5.2.1

Makinada n gerilmesiz balant cvatalar

5.2.1.1 Boyuna yklenen n gerilmesiz balant cvatalar

F( 1 ) Gerekli gerilim alan AGEger
AGE bak Tablo 8 veya Tablo 9
F Bilinen iletme kuvveti
F
A GEger
letmedeki cvata ekme
0,8 R p0,2
gerilimi
F( 2 )
F
Rp0,2 bak Tablo 18
= =
P
bak Tablo 8 veya Tablo 9
AGE
d2 bak Tablo 8 veya Tablo 9
F( 3 ) Vidada di yana basnc p
H1 bak Tablo 8 veya Tablo 9
F P
m somun ykseklii bak Tablo 12
p=
d 2 H1 m
pger bak pS Tablo 23
F( 4 ) Gerekli somun ykseklii merf
F P
m ger
d 2 H1 pger

F( 5 )

Cvatada genlik gerilimi, devaml gerilim

F
g =
G
2 A GE
ekil 39, Vin kancas

5.2.1.2 Yk altnda sklan n gerilmesiz boyuna yklenen balant cvatalar

F( 6 ) Gerekli gerilim alan AGEger
AGE bak Tablo 8 veya Tablo 9
F

bak Tablo 8 veya Tablo 9

A GEger
= arctan(Vi)
0,6 R p0,2
Vi = Vi/cos(/2) = 1,155.Vi
F( 7 )
F
ekme gerilimi =
Rp0,2 bak Tablo 18
A GE
F( 8 ) Torsiyon gerilimi t
F d 2
t =
tan ( + ' )
2 Wt
F
F( 9 ) Cvatann karlatrma gerilimi
2
Bi = M
+ 3 2t 0,9 R p0,2

F( 10 )
Cvatada genlik gerilimi, devaml gerilim
F
g =
G
2 A GE

ekil 40, Germe cvatas

G bak Tablo 19

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve
5.2.2

35

Somunlar

Makinada n gerilmeli balant cvatalar

5.2.2.1 Balantda montaj deerleri

5.2.2.1.1 Balant sktrma momenti

F( 11 )

F( 12 )

F( 13 )

= arctan(Vi)
Vi = Vi/cos(/2) = 1,155.Vi
d Et
d2
M S = FnM tan( + ' ) + B
Metrik ISO vidada = 60
2
2
p, d2 ve bak Tablo 8 veya Tablo 9
gen , Vi ve B
Metrik ISO- dili vidalarn skma momenti
bak Tablo 27
M S = FnM (0,159 P + 0,577 Vi d 2 + 0,5 B d Et )
Montajda skma momenti, genel

dEt (dD+da) / 2

gen = Vi = B eit olarak kabul edilirse;

d

M S = FnM 0,159 P + gen 0,577 d 2 + Et

2

F( 14 ) kaba taslak skma momenti

M S 0,17 FnM d
MSmin = MSmax / S

F( 15 ) MS fr metrik ISO-cvatalar iin Tablo 28

F( 16 ) Sktrma kuvveti
FS = F n - F P = F n - F ( 1 - )
5.2.2.1.2 Montajda cvatadaki gerilimler
F( 17 ) Cvatann karlatrma gerilimi

Rp0,2 malzemenin akma snr

deeri

2
Bi = M
+ 3 2t R p0,2
F( 18 ) Cvatann montajdaki ekme gerilimi

M =

0,9 R p0,2
4
1+ 3
d0

+ tan d 2 Vi
2
2

Vi bak Tablo 27
p, d2 bak Tablo 8 veya Tablo 9
d3, AGE bak Tablo 8 veya Tablo 9
Normal aftl d0=dGE= (d2+d3)/2
Esnek vida d0 = dT 0,9.d3
U as metrik ISO iin = 60
Normal aftl dGE = (d2+d3)/2
Esnek vida di 0,9.d3

Cvatay boyuna sktrma kuvveti

Normal cvata iin, yani d dGE
F( 19 ) F = A = d 2
M
GE
M
GE
N
4
1
0,9 R p0,2 A GE
=0,159
=
F
F( 20 )
N
2

2
4 P

1 + 3
+ tan d 2 Vi
2
tan =0,577
d0 2

2
F( 21 ) Esnek cvata iin, yani di < dGE
2
FN 90 = M A GE = M d i
4
www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

36

Somunlar

5.2.2.1.3 Cvata ve balant paralarnda kuvvet ve esneklik orantlar

Elastik boy deimeleri

L FL
F( 22 ) f = L =
=
E
EA

Lk

0,4 d

f 1 L
=
F E A
cvatann elastik esneklii
F( 24 ) C = K + 1 + 2 + + V + So
Li
0,4 d
i =
F( 25 ) K = E A
EC Ai
C
AN
0,4 d
0,5 d
V =
So =
F( 26 )
E C A3
E C A AN
=

L1

L2

EC = Eelik =210000 N/mm2

A3 bak Tablo 8 veya Tablo 9
AAN = 0,25..d2

1 0,4 d L1 L 2
0,5 d 0,4d

+
+
+ +
+
F( 27 )
E C A AN A1 A 2
A3
A AN
F( 28 ) sklan paralarnn elastik esneklii
f
Lk
P = P =
Fn A E E P

EP malzemenin
elastikiyet modl

s=d D

C =

FE

L Sik

kaba taslak

dG

bak Tablo 12

Birgere gre B = 30

Rtschere gre R = 45

d
dG
Fn

F( 29 ) eer dD DP dD+LSk ise

F( 30 )

2
d D dG
+ d D (D P d D ) (x + 1)2 1
4
8

eer DP < dD ise

A E =

2
D 2P d G
4

F( 31 ) eer DP > dD + LSk ise

2
A E = d 2D d G
+ d D LSik (x + 1)2 1
4
8
Montajda gerekli n gerilme kuvveti:
F( 32 ) komple
FnM = S FS + F (1 ) + FOt

L d
x = 3 Sik D
D 2P

x=3

LSik d D
(d D + LSik )

F( 33 ) sktrma kuvveti gerekli deilse:

FnM = S F (1 ) + FOt

MSo

M Vi

DP

A E =

FE

bak Tablo 12

Fn

L1

edeer kaval silindirin kesit alan

dD

L3

L2

F( 23 ) elastik esneklik

dD s

0,5 d

F( 34 ) sktrma kuvveti gerekli fakat boyuna iletme kuvveti yoksa:

FnM = S [FS + FOt ]
www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

37

Somunlar

F( 35 ) MS nn getirdii n gerilme kuvveti, hesapsal

FnM =

F( 36 )

2 MS

d D + dG

1
+
K + tan
d 2 gen
2 d2
cos( / 2 )

veya FnM FN90

FnM
Cvatann montajdaki ekme gerilimi M =
A GE

Vidadaki srtnme momenti

F( 37 )

M Vi = 0,5 Fe d 2

gen, Vi ve bak Tablo 27

M Vi = 0,5 FnM d 2 tan( ' )

Vidadaki torsiyon gerilimi
F( 38 )

t =

M Vi
Wt

F( 39 ) Cvatann torsiyon kar koyma momenti

Wt = . d33 / 16
F( 40 ) Vidadaki eilme kar koyma momenti
We = . d33 / 32
F( 41 ) Cvata bann veya somunun dayanma yzey alan

A b = 0,25 d 2D d a2

bak forml F( 27 )

fCmax = FnM . C

bak Tablo 20

fCmin = fCmax / S

FnM bak forml F( 35 )

F( 43 ) Paralarn kuvvet etkisinde boyunun ksalmas

Montajda

bak Tablo 12

da = dG + 2 . kk / da dG

F( 42 ) Cvatann kuvvet etkisinde boyunun uzamas

Montajda

dD

Fn

bak forml F( 68 )

P bak forml F( 28 )

fPmax = FnM . P
fPmin = fPmax / S

5.2.2.2 Cvatada iletme deerleri

5.2.2.2.1 letmede vidadaki srtnme momenti ve torsiyon gerilimi

F( 44 )
F( 45 )

M ViIs = 0,5 FCtop d 2 tan( ' )

Vidadaki torsiyon gerilimi tIs =

M ViIs
Wt

www.guven-kutay.ch

gen, Vi ve bak Tablo 27

Cvatalar ve

38

Somunlar

5.2.2.3 Cvatada devaml mukavemet ve genlik deerleri

2

L SI

N/mm olarak

1200
1080

12.9

L' SI

, B

1000
10.9

L SI

8.8

640
600

G G

800

n = L'SI / L SI = 0,3

L' SI

900

540

300

n = L'SI / L SI = 0,5

or

10.9 kaliteli Cvatada

genlik mukavemeti

6.9

400

10.9 kaliteli malzemede

devaml mukavemet
0

200

400

or

600

800

1000

1200

N/mm olarak

S FS ger + F
R p0,2

F( 46 )

A GE veya A

F( 47 )

Cvatada genlik gerilimi, devaml gerilim

g =

F( 48 )

F( 49 )

F( 50 )

Fg
A3

n = L'SI / L SI = 0,7

ekil 41, Cvatada devaml mukavemet deeri

L' SI

L SI

5.6

200

ekil 42, Kuvvet dalm faktr

AGE / A bak Tablo 8 veya Tablo 9

FSger gerekli skma kuvveti

gerkli emniyet katsays

A3 bak Tablo 8 veya Tablo 9
Fg bak forml F( 50 )
Forml, F( 48 ) ve F( 49 )
NY 2.106 iin geerlidir
Eer daha kk ykleme
saylarnda:
rnein NX iin, ND = NY
GZ( S) = G ( S) 3 N D / N X

Cvatann genlik mukavemeti

- malat bitiminde islah edilmi (S)

180
G ( S) 0,75
+ 52

d
- malat bitiminde ovalanm (OV)

F
GZ( OV ) = G ( OV ) 3 N D / N X
G ( OV ) 2 V G ( S)

F0,2
Rp0,2 malzemenin akma snr deeri

alnr. Bak Tablo 18

Genlik kuvveti
kuvvet oran
F max F min
F
F
P
Fg = Ek max Ek min =

= n k = n
2
2
+
P

5.2.2.3.1 Cvatada ek ve hafifletme kuvveti

F( 51 ) Ek kuvvet; iletme kuvvetinden cvatay etkileyen ek kuvvet

P
FEk = F
= F
C + P

C
F( 52 ) Hafifletme kuvveti FP = F FEk = F (1 ) = F
C + P

www.guven-kutay.ch

FEk = 0,35 . F
Tablo 29 ile
max 0,35

Cvatalar ve

39

Somunlar

Dalgal iletme kuvvetinde n gerilim geni, Rtscher geni

f
FEk

Fk

f Ci

F Citop

FP

FIs

Fg

F or

Fn

Fg

F0,2 (R p0,2 veya akma snr R e )

fP

5.2.2.3.2 Cvatay etkileyen toplam kuvvet

F( 53 ) Cvatay etkileyen toplam kuvvet
FCtop = Fn FOt + FEk = FS + F

F( 54 ) Ortalama kuvvet
F
+ FEka
For = FN + Ek

P
C + P

F( 55 ) Basit kuvvet orants k

k =

F( 56 ) Kuvvet orants

= n k = n

P
C + P

5.2.2.3.3 Cvata ve sklan paralarnn oturmas, sondurum alma deeri fOt

f Ot
f
f
= Ot k = Ot (1 k )
F( 57 ) FOt =
bak Tablo 29
C + P P
C
Normal aftl cvatalarn oturma deeri fOt
Bu oturma deeri masif cvata
0,34
L Kl
3
balantlarnda ve balant para
10
F( 58 ) f Ot 3,29 d
yzeylerinin biribiriyle tam demesi

halinde standart cvata ile yaplan

Esnek, kaval ve benzeri aftl cvatalarn
balantlar iin geerlidir.
oturma deeri fOt

F( 59 )

f Ot 3,16 (L Kl S ES )0,17 103

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

40

Somunlar

5.2.2.3.4 Emniyetli maksimum cvata kuvveti

Normal cvata iin, yani d dGE

F( 60 ) FEk max = F max 0,1 R p0,2 A GE
Esnek cvata iin, yani di < dGE
F( 61 ) FEk max = F max 0,1 R p0,2 A i
5.2.2.3.5 letmede gerilimler
F( 62 ) Cvatann iletmede karlatrma gerilimi

bak Tablo 29, forml F( 56 )

AGE bak Tablo 8 veya Tablo 9
Ai = 0,25..di2, di 0,9.d3
d3 bak Tablo 8 veya Tablo 9

bak forml F( 38 )

Bi = 2 + 3 2t

F( 63 ) Cvatann iletmede ekme gerilimi

FCtop
=
A GE
5.2.2.3.6 letmede yzey basnc
Tork anahtar ile sklan cvatalar iin
F( 64 )
FCtop
p =
pS
Ab

F( 65 ) Tork anahtar ile sklan cvatalar iin

FN90 + F FnM + F
p =

pS
Ab
Ab
Gerekli sktrma kuvveti
F( 66 )
FEtop
FS ger =
z
F( 67 )

FCtop bak forml F( 53 )

AGE bak Tablo 8
veya Tablo 9

FCtop
bak F( 70 )
Ab bak Tablo 12
FN90 bak

Tablo 29, forml F( 56 )

Ab bak Tablo 12
pS bak Tablo 23

bak Tablo 27
z
cvata adedi

FS ger = Fn min F (1 )

F( 68 ) letmede maksimum sktrma kuvveti

Fn max = FnM max FOt
F( 69 ) letmede minimum sktrma kuvveti
Fn min = FnM max / S FOt

FnMmax
FOt
FEkmax
S
FS

bak forml F( 32 )
bak forml F( 57 )
bak forml F( 51 )
bak Tablo 20
bak forml F( 16 )
bak Tablo 29, veya
forml F( 56 )

FCtop
AGE

bak F( 70 )
bak Tablo 8
veya Tablo 9

C
S
FnM
Fn
P

bak forml F( 27 )
bak Tablo 20
bak forml F( 35 )
bak forml F( 68 )
bak forml F( 28 )

F( 70 ) letmede cvata boyuna max. Kuvvet

FCtop = Fn max FOt + FEk max
F( 71 ) Cvatann iletmedeki ekme gerilimi
FCtop
=
A GE
F( 72 ) Cvatann kuvvet etkisinde boyunun uzamas
letmede fCimax = Fn . Ci
fCimin = fCimax/S
F( 73 ) Paralarn kuvvet etkisinde boyunun ksalmas
letmede fPimax = Fn . Pi
fPimin = fPimax / S
www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

Somunlar

41

Tablo 7, Vidada hatve

III

ISO

ISO-Ince

ISO-Vida

0.3
1.1

1.2

0.3

0.4

1.4
1.6

0.4
1.8

2.5
3

0.5
0.5
3.5

0,1x45

2.2

0.3
0.3
0.4
0.4
0.4

0.7
0.8
0.8
1

4.5
5
6
7
8
9
10
11
12
14
16
18
20
22
24
27
30
33
36
39
42
45
48
52
56
60
62
64

1.3
1.3
1.5
1.5
1.8
2
2
2.5
2.5
2.5
3
3
3.5
3.5
4
4
4.5
4.5
5
5
5.5
5.5
6
6

1
1
1
1.3
1.8
1.5
1.5
1.5
1.5
1.5
1.5
1.5
2
2
2

1.3
1.5

2
2
2

0.5
0.5
0.5
0.8
0.8
0.8
0.8
0.8
0.8 1
1
1 1.3 1.5
1
1
1
2
1
2
1
1
1 1.5 3
1.5
3
1.5
3
1.5
3
1.5 2
3
1.5 2
3
1.5 2
3
1.5 2
3
1.5 2
3
1.5 2
3
1.5 2
3
1.5 2
3

www.guven-kutay.ch

0,15

0.4

0,2x45

4
4
4
4
4
4
4
4

+ IT14 / - IT12

II

0,3x45

Gei delii ap
dG
Ke
Kk
krma Hassa
tol.
orta kaba
s
1.1 1.2 1.3
1.2 1.3 1.4
1.3 1.4 1.5
1.5 1.6 1.8
1.7 1.8
2
2
2.1 2.2
2.2 2.4 2.6
2.4 2.6 2.8
2.7 2.9 3.1
3.2 3.4 3.6
3.7 3.9 4.2
4.3 4.5 4.8
4.8
5
5.3
5.3 5.5 5.8
6.4 6.6
7
7.4 7.6
8
8.4
9
10
9.4
10
11
10.5 11
12
11.5 12
13
13 13.5 14.5
15 15.5 16.5
17 17.5 18.5
19
20
21
21
22
24
23
24
26
25
26
28
28
30
32
31
33
35
34
36
38
37
39
42
40
42
45
43
45
48
46
48
52
50
52
56
54
56
62
58
62
66
62
66
70
64
68
72
66
70
74

Cvatalar ve

42

Somunlar

Tablo 8, Metrik ISO-Standart dili vidalar (ISO 68 ; DIN 13 T1 ; TS61/3), ller mm dir.
vida, Somun

h3

60

H1

H/2

H/8

R2

Somunun ap lleri

H/4

H/2

60

1
1.2
1.6
2
2.5
3
3.5
4
4.5
5
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
27
30
33
36
39
42
45
48
52
56
60
64
68

0.838
1.038
1.373
1.740
2.208
2.675
3.110
3.545
4.013
4.480
5.350
7.188
9.026
10.863
12.701
14.701
16.376
18.376
20.376
22.051
25.051
27.727
30.727
33.402
36.402
39.077
42.077
44.752
48.752
52.428
56.428
60.103
64.103

d3

Di dibi ap

H = 0,86603 P

D1 = d 1,08253 P

H1 = 0,54127 P

d3 = d 1,22687 P

h3 = 0,61343 P

R1 = H/6 = 0,14434 P

dS = (d2+d3)/2

R2 = H/12 = 0,07217 P

tan = P/(.d2)

Matkap ap DM = d P
M 12 = Anma ap 12 mm olan cvata

Cvatann ap lleri

Hatve
Blm ap
(Adm)
d2 = D2
P

0.25
0.25
0.35
0.4
0.45
0.5
0.6
0.7
0.75
0.8
1
1.25
1.5
1.75
2
2
2.5
2.5
2.5
3
3
3.5
3.5
4
4
4.5
4.5
5
5
5.5
5.5
6
6

d2

D vida, cvata

Anma ap
d=D

H/6

D2

D1

R1

d2 = D2 =d 0,64952 P

Di ykseklii

d3

D1

h3

H1

0.693
0.893
1.171
1.509
1.948
2.387
2.764
3.141
3.580
4.019
4.773
6.466
8.160
9.853
11.546
13.546
14.933
16.933
18.933
20.319
23.319
25.706
28.706
31.093
34.093
36.479
39.479
41.866
45.866
49.252
53.252
56.639
60.639

0.729
0.929
1.221
1.567
2.013
2.459
2.850
3.242
3.688
4.134
4.917
6.647
8.376
10.106
11.835
13.835
15.294
17.294
19.294
20.752
23.752
26.211
29.211
31.670
34.670
37.129
40.129
42.587
46.587
50.046
54.046
57.505
61.505

0.153
0.153
0.215
0.245
0.276
0.307
0.368
0.429
0.460
0.491
0.613
0.767
0.920
1.074
1.227
1.227
1.534
1.534
1.534
1.840
1.840
2.147
2.147
2.454
2.454
2.760
2.760
3.067
3.067
3.374
3.374
3.681
3.681

0.135
0.135
0.189
0.217
0.244
0.271
0.325
0.379
0.406
0.433
0.541
0.677
0.812
0.947
1.083
1.083
1.353
1.353
1.353
1.624
1.624
1.894
1.894
2.165
2.165
2.436
2.436
2.706
2.706
2.977
2.977
3.248
3.248

Gerilim
kesiti
AGE mm2

Di dibi
kesiti
A3 mm2

Helis
as

0.460
0.732
1.270
2.073
3.391
5.031
6.775
8.779
11.319
14.183
20.123
36.609
57.990
84.267
115.439
156.668
192.473
244.794
303.399
352.504
459.406
560.587
693.553
816.722
975.752
1120.910
1306.003
1473.149
1757.834
2030.017
2362.020
2675.972
3055.293

0.377
0.627
1.076
1.789
2.980
4.473
6.000
7.750
10.065
12.683
17.894
32.841
52.292
76.247
104.706
144.121
175.135
225.190
281.527
324.273
427.095
518.988
647.193
759.280
912.868
1045.148
1224.120
1376.593
1652.209
1905.204
2227.231
2519.519
2887.957

5.427
4.386
4.640
4.185
3.712
3.405
3.514
3.596
3.405
3.253
3.405
3.168
3.028
2.935
2.869
2.480
2.782
2.480
2.237
2.480
2.183
2.301
2.077
2.183
2.003
2.099
1.950
2.037
1.870
1.913
1.777
1.820
1.707

Bu tabeladaki deerler, yukarda verilmi olan formllerle hesaplanmtr.

Burada bulunmayan vida deerleri, yukarda verilmi olan formllerle hesaplanr.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

43

Somunlar

vida, Somun

h3

60

H1

H/2

H/8

Somunun ap lleri

Hatve

8
12
16
20
10
12
16
20
24
30
36
42
48
24
30
56
64
72
80
90
100
110
125
36
42
48
56
64
72
80
90
100
125

1
1
1
1
1.25
1.25
1.5
1.5
1.5
1.5
1.5
1.5
1.5
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
3
3
3
4
4
4
4
4
4
4

(Adm)
P

Blm
ap
d2 = D2

Di dibi ap
d3

D1

7.350
6.773
6.917
11.350 10.773 10.917
15.350 14.773 14.917
19.350 18.773 18.917
9.188
8.466
8.647
11.188 10.466 10.647
15.026 14.160 14.376
19.026 18.160 18.376
23.026 22.160 22.376
29.026 28.160 28.376
35.026 34.160 34.376
41.026 40.160 40.376
47.026 46.160 46.376
22.701 21.546 21.835
28.701 27.546 27.835
54.701 53.546 53.835
62.701 61.546 61.835
70.701 69.546 69.835
78.701 77.546 77.835
88.701 87.546 87.835
98.701 97.546 97.835
108.701 107.546 107.835
123.701 122.546 122.835
34.051 32.319 32.752
40.051 38.319 38.752
46.051 44.319 44.752
53.402 51.093 51.670
61.402 59.093 59.670
69.402 67.093 67.670
77.402 75.093 75.670
87.402 85.093 85.670
97.402 95.093 95.670
122.402 120.093 120.670

Di ykseklii
h3

H1

0.613
0.613
0.613
0.613
0.767
0.767
0.920
0.920
0.920
0.920
0.920
0.920
0.920
1.227
1.227
1.227
1.227
1.227
1.227
1.227
1.227
1.227
1.227
1.840
1.840
1.840
2.454
2.454
2.454
2.454
2.454
2.454
2.454

0.541
0.541
0.541
0.541
0.677
0.677
0.812
0.812
0.812
0.812
0.812
0.812
0.812
1.083
1.083
1.083
1.083
1.083
1.083
1.083
1.083
1.083
1.083
1.624
1.624
1.624
2.165
2.165
2.165
2.165
2.165
2.165
2.165

d3

Cvatann ap lleri

Gerilim
kesiti
AGE
mm2
39.167
96.104
178.174
285.376
61.199
92.072
167.248
271.503
400.891
642.097
939.851
1294.154
1705.005
384.416
621.201
2300.718
3031.121
3862.055
4793.519
6099.222
7562.004
9181.866
11906.18
864.937
1205.976
1603.564
2143.958
2850.781
3658.136
4566.021
5842.249
7275.557
11546.05

Di dibi
kesiti
A3
mm2
36.030
91.154
171.410
276.798
56.297
86.037
157.470
259.004
385.671
622.796
916.469
1266.691
1673.462
364.614
595.957
2251.895
2975.043
3798.721
4722.931
6019.565
7473.278
9084.071
11794.78
820.382
1153.260
1542.686
2050.239
2742.552
3535.396
4428.771
5686.862
7102.032
11327.18

Bu tabeladaki deerler, yukarda verilmi olan formllerle hesaplanmtr.

Burada bulunmayan vida deerleri, yukarda verilmi olan formllerle hesaplanr.
www.guven-kutay.ch

d2

D2

D1

R1

H/4

B
P

D vida, Cvata

Gsterilmesi : Anma ap 12 mm ve
hatvesi 1,25 olan cvata M 12x1,25
Anma
ap
d=D

60
H/2

R1 = H/6 = 0,14434 P
dS = (d2+d3)/2
R2 = H/12 = 0,07217 P tan = P/(.d2)
Matkap ap DM : DM = d P

H/6

d2 = D2 = d 0,64952 P H = 0,86603 P
H1 = 0,54127 P
D1 = d 1,08253 P
d3 = d 1,22687 P
h3 = 0,61343 P

R2

Tablo 9, Metrik ISO-nce dili vidalar, (ISO 68 ; DIN 13 T12 ; TS61/5-13), ller mm dir.

Helis

2.480
1.606
1.188
0.942
2.480
2.037
1.820
1.438
1.188
0.942
0.781
0.667
0.582
1.606
1.271
0.667
0.582
0.516
0.463
0.411
0.370
0.336
0.295
1.606
1.366
1.188
1.366
1.188
1.051
0.942
0.835
0.749
0.596

Cvatalar ve

44

Somunlar

Tablo 10, Metrik ISO-Trapez profilli vidalar, (DIN 103). ller mm dir.
H1 = 0,5 P
H4 = h3 = H1+aC

aC
H1

R1

H4

h3
d3

d2

aC

R2

D vida, Cvata

D1

dS = (d2+d3)/2
R1 = max 0,5.aC
R2 = max aC
tan = P/(.d2)
Matkap ap DM = D1 = d P

vida, Somun

30

D2
D4

d2 = D2 = d 0,5P
d3 = d 2h3
D1 = d 2H1 = d P
D4 = d + 2aC

Gsterilmesi : Anma ap d=40 mm ve

hatvesi 7 mm olan Trapez vida
Tr 40x7
P
aC
H4 = h3
Anma
ap
d
8
10
12
16
20
24
28
32
36
40
44
48
52
60
65
70
75
80
85
90
95
100
110
120

1.5 2
3
4
5
6
7
8
9 10 12
0.15 0.25 0.25 0.25 0.25 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5
0.9 1.25 1.75 2.25 2.75 3.5 4 4.5 5 5.5 6.5

Hatve (Adm) P

(1.5)
(2)
(2)
(2)
(3)
(3)
(3)
(3)
(3)
(3)
(3)
(3)
(3)
(4)
(4)
(4)
(4)
(4)
(4)
(4)
(4)
(4)
(6)

1.5
2
3
4
4
5
5
6
6
7
7
8
8
9
10
10
10
10
12
12
12
12
14
14

(8)
(8)
(10)
(10)
(10)
(12)
(12)
(12)
(14)
(16)
(16)
(16)
(16)
(18)
(18)
(18)
(20)
(20)
(22)

14
1
8

16
1
9

Blm
ap

Di
Di dibi Di dibi
Di dibi
yksekli
kesiti boluu
ap
i
d2 = D2
A3
d3
aC
H1
7.25
6.2
0.75
30.2
0.15
9
7.5
1
44.2
0.25
10.5
8.5
1.5
56.7
0.25
14
11.5
2
104
0.25
18
15.5
2
189
0.25
21.5
18.5
2.5
269
0.25
25.5
22.5
2.5
398
0.25
29
25
3
491
0.5
33
29
3
661
0.5
36.5
32
3.5
804
0.5
40.5
36
3.5
1018
0.5
44
39
4
1195
0.5
48
43
4
1452
0.5
55.5
50
4.5
1963
0.5
60
54
5
2290
0.5
65
59
5
2734
0.5
70
64
5
3217
0.5
75
69
5
3739
0.5
79
72
6
4072
0.5
84
77
6
4657
0.5
89
82
6
5281
0.5
94
87
6
5945
0.5
103
94
7
6940
1
113
104
7
8495
1

Bu tabeladaki deerler, yukarda verilmi olan formllerle hesaplanmtr. Burada

bulunmayan vida deerleri, yukarda verilmi olan formllerle hesaplanr.
www.guven-kutay.ch

18
1
10

20
1
11

Helis
as

3.768
4.046
5.197
5.197
4.046
4.234
3.571
3.768
3.312
3.493
3.149
3.312
3.037
2.955
3.037
2.804
2.604
2.430
2.768
2.604
2.458
2.327
2.477
2.258

Cvatalar ve

45

Somunlar

Tablo 11, Boru vidalar profil lleri, ISO 7-1, ISO 228-1, TS 61. ller mm dir.
Silindirik i vida 1)
konik d vida
ISO 7-1 , ISO 228-1
ISO 7-1
R
R

H
h

H/6

1:16

27,5 27,5

h = 0,640327 . P
P = 25,4 / z

L2

H = 0,960237 . P
R = 0,137278 . P
l
a
kesiti
L3

H = 0,960491 . P
R = 0,137329 . P

vida ekseni

27,5 27,5

P
90

l
kesiti

d
d2
d1

H/6

h = 0,640327 . P
P = 25,4 / z

L1

Silindirik i vida
konik d vida
a) Anma bykl inch olan boru vidann gsterilmesi
Standart
i vida
d vida
ISO 7-1
Silindirik Rp
Konik R
ISO 228-1
Silindirik G
Konik G A 2)
b) ller
lme
aplar
vida boyu 3)
Parma
dzle
vida
Hatve kta di
Boru
kullami
anma
d
blm
i
L3
L2
ap 3)
says
nlan
mesafe
ap
min
min
z
L1
a 3)
d=D d2 =D2 d1=D1
P
1/8

9,728

9,147

8,566

0,907

28

4,5

7,4

6,5

1/4

13,157 12,301 11,445 1,337

19

6,8

11,0

9,7

3/8

10

6,4

16,662 15,806 14,950 1,337

19

7,1

11,4

10,1

1/2

15

8,2

20,955 19,793 18,631 1,814

14

9,2

15,0

13,2

3/4

20

9,5

26,441 25,279 24,117 1,814

14

10,2

16,3

14,5

25

10,4

33,249 31,770 30,291 2,309

11

11,6

19,1

16,8

11/4

32

12,7

41,910 40,431 38,952 2,309

11

13,5

21,4

19,1

11/2

40

12,7

47,803 46,324 44,845 2,309

11

13,5

21,4

19,1

50

15,9

59,614 58,135 56,656 2,309

11

16,9

25,7

23,4

1) ve d vida profili ISO 228.1 de ayn llere sahiptir.

2) Blm ap toleranslar A veya B dir. A ile B tolerans bants B = 2A
3) Burada yalnz ISO 7-1 deerleri verilmitir.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

46

Somunlar

Tablo 12, 6-Ke cvatalarn konstruksiyon lleri, ller mm dir.

L
k

L SI

dG

dD

2P

u
b

M3

5.5

6.01

M4

M5

u max = 2P

d Vida anma ap
s Anahtar az
e Ke boyu
k Kafa ykseklii
b Vida boyu
m Somun ykseklii
dG Gei delii ap
dD Temas dairesi ap
Ab Bas alan
Lmin en kk cvata boyu
LS Sktrma boyu

dG

dD

Ab

Lmin

*)1

*)2

*)3

*)4

hass

nor

kaba

12

---

2,4

1,8

3.2

3.4

3.6

4.6

7.5

7.66

2.8

14

---

3,2

2,2

4.3

4.5

4.8

5.9

11.4

8.79

3.5

16

22

4,7

2,7

5.3

5.5

5.8

6.9

13.6

10

M6

10

11.1

18

24

5,2

3,2

6.4

6.6

8.9

28.0

12

M8

13

14.4

5.3

22

28

6,8

8.4

10

11.6 42.1

16

M10

16

17.8

6.4

26

32

8,4

10,5

11

12

14.6 72.4

20

M12

18

20.1

7.5

30

36

10,8

13

13,5 14,5 16.6 73.3

25

M14

21

23.4

8.8

34

40

12,8

15

15,5 16,5 19.6

113

30

M16

24

26.8

10

38

44

14,8

17

17,5 18,5 22.5

157

30

M20

30

33.5 12.5

46

52

18

10

21

22

24

28.2

244

40

M22

34

37.7

14

50

56

23

24

26

31.7

337

45

M24

36

40

15

54

60

25

26

28

33.6

356

50

M27

41

45.2

17

60

66

28

30

32

38.0

427

55

M30

46

50.9 18.7

66

72

31

33

35

42.7

577

60

M33

50

55.4

72

78

34

36

38

46.6

688

65

M36

55

60.8 22.5

78

84

37

39

42

51.1

856

70

M39

60

66.4

25

84

90

40

42

45

55.9 1069

80

M42

65

71.3

26

90

96

43

45

48

60.6 1294

90

*)1
*)5

21

21,5

25,6

31

12

15

18

*)5

L 125 mm iin ; *)2 L > 125, 200 mm ye kadar ; *)3 somun tipi 1 iin ; *)4 bask somun iin
Boy basama : 6, 8, 10, 12, 16, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65, 70, 80, 90, 100, 110, 120,
130, 140, 150, 160, 180, 200, 220, 240, 260, 280, 300, 320, 340, ...., 500.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

47

Somunlar

Tablo 13, Silindir bal cvatalarn konstrksiyon lleri. ller mm dir.

L1

3P

d1

s1

da

dG

Ldb

b1

e1

Normal bal

d1

d1

L2

L3

b2

k3

b2

k2

Bask delikli

Bask

d1

k1

k2

k3

s1

s2

L1

L2

L3

M3

5,5

2,5

5 - 30

M4

2.8

2.8

2,5

6 - 40

10-50

6-25

M5

8,5

3.5

3.5

8 50

10-60

8-30

M6

10

1060

10-70

10-40

M8

13

1280

12-80

12-60

M10

16

10

6,5

16100

16-90

16-70

M12

18

12

7,5

10

20120 16-100

20-80

M14

21

14

8,5

12

10

25-140 20-120

30-80

M16

24

16

10

14

10

25-160 20-140

30-80

M20

30

20

11

12

17

14

30-200 30-180 40-100

M24

36

24

13

14

19

17

40-200 60-200 50-100

M30

45

30

17,5

22

d
M3
M4
M5
M6
M8
M10
M12
M14
M16
M20
M24
M30

b1
18
20
22
24
28
32
36
40
44
52
60
72

b2
12
14
16
18
22
26
30
34
38
46
54
66

e1
2,8
3,8
4,2
5,1
6,2
7,3
8,3
9,3
9,3
11,2
13,1
15,2

Ab
11,1
17,6
26,9
34,9
55,8
89,5
90
131
181
274
421
638

Burada bulunmayan deerler den

alnmaldr.

5-20

45-200 70-200

Boy basama : 3, 4, 5, 6, 8, 10, 12, 16,

20, 25, 30, 35, 40, (45), 50, (55), 60, (65),
70, 80, 90, 100, 110, 120, 130, 140, 150,
160, 180, 200, daha byk boylar 20 mm
basamakdr.
L > 125 ... 200 ; b2 = 2d + 12 ;
L > 200 , b2 = 2d + 25
Ldb

www.guven-kutay.ch

bak Tablo 24

Cvatalar ve

48

Somunlar

Tablo 14, eitli cvatalara genel bak. ller mm dir.

L1
k1

d1

1)

s1

dG

Ldb

b1

Hava bal i alt ke

2

k3

L3

d3
n

90
d2
n

k2

2P

Hava bal yarkl

d

d1

d2

d3

s1

Bask bal
n

k1

k2

k3

1,1

M1,6

0,4

M2

3,8

0,5

1,2 1,4

M2,5

4,5

0,6

1,5 1,8

M3

5,6 5,5

M4

7,5

M5

10

9,2 8,5

M6

12

11

10

M8

16

14,
5

M10 20

L1

1)

L2

1)

L3

0,8 1,7 1,6 2,0

12

8-30(20)

4-30(22)

4-30

2,5 1,2 2,3 2,2 2,6

14

8-40(25)

5-40(25)

5-40

1,2 2,8 2,5 3,3

16

8-50(30)

6-50(30)

6-50

1,6 3,3 3,0 3,9

18

8-50(35)

8-50(35)

8-60

13

2,0 4,4 4,0 5,0

22

10-60(40)

10-55(40)

10-80

18

16

2,5 5,5 5,0 6,0

26

12-70(40)

12-60(50)

12-80

M12 24

22

18

---

---

30

20-70(50)

20-80(60)

---

M14 27

25

21

10

---

7,0

---

34

25-80(50)

22-80(60)

---

M16 30

29

24

10

---

7,5 8,0

---

38

30-90(60) 25-100(70)

---

M20 36

36

30

12

---

8,5

10

---

46 35-100(70) 30-100(80)

---

M24 39

---

36

14

---

14

---

---

54 50-100(90)

---

---

M30 ---

---

45

---

---

---

---

---

66

---

---

b1

6,5 6,0
7

---

1) Parantez iindeki deerler pratikte seilen max boylardr ve hava bal cvatada vida
btn aft boyundadr.
Burada bulunmayan deerler Tablo 8 veya Tablo 9 ile bulunur.
Boy basama bak , Ldb bak Tablo 24
www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

49

Somunlar

dG

d4

90
d8

t 2)

2)

z2

dG

dG

s
dG

dG

Vida
anma
ap
d

6 ke bal cvata ve
somun iin gerekli
dayanma yzeyi
d1
d2
d3
z1

M1,6

---

---

M2

---

M2,5

M3

dG

Silindir bal cvata iin

hcre boyutlar
2)

t2

Lokma
anahtar

dG

dG

90
d7

1)

z1

z1

d1

t1

Tablo 15, eitli cvatalar iin yardmc konstrksiyon lleri. ller mm dir.

d4

d5

d6

z2

---

3,5

---

---

---

---

4,4

5,5

---

---

---

5,5

11

11

0,4

M4

10

13

15

M5

11

15

M6

13

M8

2)

90 Hava bal cvata iin

konik oturma yuvas
d7

t1

d8

t2

0,4

3,7

9,9

---

---

0,4

4,6

1,1

---

---

0,4

5,7

1,3

---

---

6,5

0,4

6,5

1,5

6,6

1,6

0,4

10

0,4

8,6

1,9

2,3

18

0,4

10

11

13

0,4

10,4

2,3

11

2,8

18

20

0,4

11

13

15

0,4

12,4

2,7

13

3,2

18

24

26

0,6

15

16

18

0,6

16,4

3,7

17,2

4,1

M10

22

28

33

0,6

18

20

24

0,6

20,4

4,7

21,5

5,3

M12

26

33

36

0,6

20

24

26

0,6

23,9

5,2

25,5

M16

33

40

46

0,6

26

30

33

0,6

31,9

7,2

31,5

M20

40

46

54

0,6

33

36

40

0,6

40,4

9,2

38

M24

48

58

73

0,8

40

43

48

0,8

---

---

41

13,5

M30

61

73

82

1,0

50

54

61

1,0

---

---

---

---

M36 73
82
93
1,0
58
63
69
1,0
--------1) Temiz dzlem derinlii cvata eksenine dik yeterli cvata oturma yzeyi verecek kadar
olmaldr.
2) leme derinlii konstrksiyona gre olmaldr. Bunun iin bir reete yoktur. neri olarak
u forml alnabilir: t = kmax + smax + konstrksiyon pay z ( bu z1 veya z2 olabilir)
Burada bulunmayan deerler Tablo 8 veya Tablo 9 ile bulunur. Bu tablolarda verilmemi
deerler ya standartlardan veya akl Selim (Sa duyu) ile seilir.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

50

Somunlar

Tablo 16, vidada cep somun konstrksiyon lleri

Vidann kr matkap delii
damin = 1 . d
2)

Vidann arka kr boluuna

t 2)

3)

0,25

vida
Vidann kr matkap
anma deliine gei lleri
ap
e1
e2
e3
standart
standart deerler
dili norma ksa uzun
3)
M1
1,5
1,0
2,4

dg

min 30

*)

da
120 1)

d
e1
e2 ; e3
Hatv
e

b = Teknik
artlara
gre
verimli
hatve
boyu.

t1

g1
g2

Vidann arka kr boluuna gei lleri

dg
H 13
d+0,1

g1
minimum
normal
ksa
1,0
0,6

g2
maksimum
norma ksa
1,4
1,0

0,12

0,35

M 1,6

2,1

1,3

3,3

d+0,2

1,4

0,9

1,9

1,4

0,16

0,4

M2

2,3

1,5

3,7

d+0,2

1,6

1,0

2,2

1,6

0,2

0,45

M 2,5

2,6

1,6

4,1

d+0,2

1,8

1,1

2,4

1,7

0,2

0,5

M3

2,8

1,8

4,5

d+0,3

2,0

1,25

2,7

2,0

0,2

0,7

M4

3,8

2,4

6,1

d+0,3

2,8

1,75

3,8

2,75

0,4

0,8

M5

4,2

2,7

6,8

d+0,3

3,2

2,0

4,2

3,0

0,4

M6

5,1

3,2

8,2

d+0,5

4,0

2,5

5,2

3,7

0,6

1,25

M8

6,2

3,9

10,0

d+0,5

5,0

3,2

6,7

4,9

0,6

1,5

M10

7,3

4,6

11,6

d+0,5

6,0

3,8

7,8

5,6

0,8

1,75

M12

8,3

5,2

13,3

d+0,5

7,0

4,3

9,1

6,4

1,0

M16

9,3

5,8

14,6

d+0,5

8,0

5,0

10,3

7,3

1,0

2,5

M20

11,2

7,0

17,9

d+0,5

10,0

6,3

13,0

9,3

1,2

M24

13,1

8,2

21,0

d+0,5

12,0

7,5

15,2

10,7

1,6

3,5

M30

15,2

9,5

24,3

d+0,5

14,0

9,0

17,7

12,7

1,6

M36

16,8

10,5

26,9

d+0,5

16,0

10,0

20,0

14,0

2,0

4,5

M42

18,4

11,5

29,4

d+0,5

18,0

11,0

23,0

16,0

2,0

M48

20,8

13,0

33,3

d+0,5

20,0

12,5

26,0

18,5

2,5

1) 120 standartdr. zel hallerde, eer a 90 veya 60 alnacaksa bu resimde belirtilmelidir.

2) Konstrksiyona gre t deeri hesaplanr. t deerinin tolerans maksimum +0,5.P
ve minimum olarak 0 alnr.
3) Burada verilen vida byklkleri semboliktir. Burada verilmiyen dier vida byklkleri
ve ince dili vidalar iin l k deeri Hatvedir. Kontruksiyon lleri hatveye gre
seilir.
www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

51

Somunlar

Tablo 17, D vidada konstrksiyon lleri

Vidann dz afta k lleri
x1

Vidann keli afta veya oluklu araya k lleri

x1

30

x2
g2

dg

ksa

normal

ksa

0,6

0,3

0,75

0,5

d-0,4 0,55

0,25

0,9

0,6

0,12

0,35 M 1,6

0,9

0,45

1,05

0,7

d-0,6

0,7

0,4

1,2

0,9

0,16

0,4

1,0

0,5

1,2

0,8

d-0,7

0,8

0,5

1,4

1,0

0,2

0,45 M 2,5

1,1

0,6

1,35

0,9

d-0,7

0,5

1,6

1,1

0,2

0,5

M3

1,25

0,7

1,5

d-0,8

1,1

0,5

1,75

1,25

0,2

0,7

M4

1,75

0,9

2,1

1,4

d-1,1

1,5

0,8

2,45

1,75

0,4

0,8

M5

2,0

2,4

1,6

3,2

d-1,3

1,7

0,9

2,8

2,0

0,4

M6

2,5

1,25

d-1,6

2,1

1,1

3,5

2,5

0,6

1,25 M 8

3,2

1,6

3,75

2,5

d-2,0

2,7

1,5

4,4

3,2

0,6

1,5

M10

3,8

1,9

4,5

d-2,3

3,2

1,8

5,2

3,8

0,8

1,75 M12

4,3

2,2

5,25

3,5

d-2,6

3,9

2,1

6,1

4,3

1,0

M16

5,0

2,5

d-3,0

4,5

2,5

5,0

1,0

2,5

M20

6,3

3,2

7,5

10

d-3,6

5,6

3,2

8,7

6,3

1,2

M24

7,5

3,8

12

d-4,4

6,7

3,7

10,5

7,5

1,6

3,5

M30

9,0

4,5

10,5

14

d-5,0

7,7

4,7

12

9,0

1,6

M36

10,0

12

16

d-5,7

14

10,0

2,0

4,5

M42

11,0

5,5

13,5

18

d-6,4 10,5

5,5

16

11,0

2,0

M48

12,5

6,3

15

10

20

d-7,0 11,5

6,5

17,5

12,5

2,5

M2

h 13

normal

3)

d
0,25 M 1

uzun

2)

4)

Vidann afta gei lleri

g1
g2
min
max

ksa

aklk
a2
a3
max

normal

a1

ksa

Vida k
x1
x2
max
normal

Vida
anma
Hatap
ve
standart
dili
P 1)

1) Burada verilen vida byklkleri semboliktir. Burada verilmiyen dier vida byklkleri
ve ince dili vidalar iin l k deeri Hatvedir. Kontruksiyon lleri hatveye gre
seilir.
2) Aklk a2 yark ve yldz bal cvatalarda teknik ynden ksa l gerektiinde kullanlr.
3) Aklk a3 yalnz imalat snf C iindir.
4) Anma ap 3 mm kadar vidalarda tolerans h 12 dir.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

52

Somunlar

Tablo 18, Standart cvatalarn 300 C kadar mekanik deerleri

Is
< 100 100
200
300 < 100 100
200
300
Malzeme
4.6
4.6
4.6
4.6
5.6
5.6
5.6
5.6
Normal s
20
20
20
20
20
20
20
20
2
Rm N/mm
400
400
400
400
500
500
500
500
2
Re N/mm
240
240
240
240
300
300
300
300
E
N/mm2
210000 210000 210000 210000 210000 210000 210000 210000
letme ss
100
100
200
300
100
100
200
300
2
Rm N/mm
400
390
380
350
500
470
430
450
Re N/mm2
240
210
190
140
300
250
210
160
E N/mm2
210000 207000 200000 193000 210000 207000 200000 193000
-6
--11,1
12,1
12,9
--11,1
12,1
12,9
1/K 10
Is
Malzeme
Normal s
Rm N/mm2
Re N/mm2
E
N/mm2
letme ss
Rm N/mm2
Re N/mm2
E N/mm2
1/K 10-6

< 100 100

200
300 < 100 100
200
300
8.8
8.8
8.8
8.8
10.9
10.9
10.9
10.9
20
20
20
20
20
20
20
20
800
800
800
800
1000
1000
1000
1000
640
640
640
640
900
900
900
900
210000 210000 210000 210000 210000 210000 210000 210000
20
100
200 2300
20
100
200
300
800
810
820
750
1000
1010
1020
970
640
590
540
480
900
875
790
705
210000 207000 200000 193000 210000 207000 200000 193000
--11,1
12,1
12,9
--11,1
12,1
12,9

Is
Malzeme
Normal s
Rm N/mm2
Re N/mm2
E
N/mm2
letme ss
Rm N/mm2
Re N/mm2
E N/mm2
1/K 10-6

< 100 100

200
300
12.9
12.9
12.9
12.9
20
20
20
20
1200
1200
1200
1200
1080
1080
1080
1080
210000 210000 210000 210000
100
100
200
300
1200
1190
1180
1120
1080
1020
925
825
210000 207000 200000 193000
--11,1
12,1
12,9

Is
100
*)1
670

8.8 DE *)2
820
DE
*)1
990

10.9 DE *)2
1220
DE
*)1
1160

12.9 DE *)2
1420
DE
Enine kaymada:
*)1
= 0 iin
*)2
+0,5 iin

200
610
750
900
1100
1050
1290

Tablo 19,Standart cvatalarn devaml mukavemet deerleri G

Devaml mukavemet deerleri G
vida
islahl
ovalamal
4.6 ve 5.6
8.8 ... 12.9
10.9 ve 12.9
< M8
50
60
100
M 8 ... M12

40

50

90

M14 ... M20

35

40

70

> M20

35

35

60

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

53

Somunlar

Tablo 20, Skma momenti faktr S

n gerilme
kuvvetinin
dalmas

Montajda
skma
momenti

Skma
momenti
faktr A

Akma snr veya dnme as kontroll skma.

metodu ile el anahtar veya motorlu anahtarla
skma

Rp0,2

yoktur

1,0

Tork anahtar ile torsiyon moment kontroll skma.

Btn cvatalar devaml ve tam kontrol edilen, n
montaj normal veya darbeli anahtarla yaplm ve

20%

0,9 MS

1,6

mpulskontroll darbeli anahtarla skma.

Aa yukar 10 cvata tork anahtar veya cvatann
uzama kontrol yaplan skma metodu.

40%

0,85 MS

2,5

mpulskontroll darbeli anahtarla veya el anhtar

ile hissi skma. Skma momenti ne sklrken verilir
nede sonradan kontrol edilir, kontrolsuz.

60%

yoktur

4,0

Skma metodu

Tablo 21, Standart cvatalarn malzeme ve mekanik deerleri

ekme
Akma mukaStandart ad,
Kopma
muka-vemeti
vemeti 2)
(cvatann
Malzeme ve sl ilemi
gerilmesi A5
2)
Rp0,2
Rm
kalitesi)
% minimum
2
2
N/mm
N/mm
Az C-alml elikler
3.6 1)
300 (330)
180 (190)
25
rnein: QSt 36.2
Az veya orta deer C-alml
4.6 1)
400
240
22
1)
elikler. rnein: UQSt 38.2
4.8
400 (420)
320 (340)
14
1)
5.6
500
300
20
Az veya orta deer C-alml
elikler
5.81)
500 (520)
400 (420)
10
rnein: Cq22,Cq35
600
480
8
6.8 1)
800
640
M16 Su verilmi ve tavlanm az
8.8
12
> M16 veya orta deer C-alml vede
800 (830)
640 (660)
ek metalli (Bor, Mn, Cr)
9.8
900
720
10
elikler. rnein:. 22B2, Cq45
Su verilmi ve tavlanm az
veya orta deer C-alml vede
1000 (1040)
900 (940)
9
10.9
ek metalli 3) (Bor, Mn, Cr)
elikler. rnein:. 35B2, 34Cr4
Alml, su verilmi ve
12.9
tavlanm elikler.
1200 (1220) 1080 (1100)
8
rnein:. 34CrMo4
1) Otomat elikleri S 0,34 % , P 0,11 % , Pb 0,35 % ile malzeme olarak kullanrlar.
2) Parantez ii () deerler hesaplanan deerden farl olanlar iin.
3) Az miktarda C-alml Bor ile takviyeli elikler kalitenin alt izilmelidir. rnein:.10.9

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

54

Somunlar

Tablo 22, Oturma deeri fOt m olarak

Yzey przllk deeri,
Boyuna ykleme
Enine ykleme
RZ m olarak
RZ < 10 10<RZ<40 40<RZ<160 RZ < 10 10<RZ<40 40<RZ<160
Vida yzeyi
3
3
3
3
3
3
fOt

Tek tek Cvata ba /

somun iin

2,5

4,5

6,5

Para aras

1,5

2,5

3,5

Tablo 23, Balantda yzey basnc snr deerleri pS

Kopma
mukaMalzeme
vemeti
Malzeme
Nr.:
N/mm2
Rm

Akma
mukavemeti
N/mm2
Re

Elastiklik
modl
N/mm2
Edin

snr yzey
basn
deeri
N/mm2
pS

USt37-2 (USt38-2)

1.0036

340

230

210000

490

St50-2 (Cq22)

1.0050

470

290

210000

710

Cq45 (C45 )

1.1192

700

500

210000

630

42CrMo4 (34Cr4 , 34CrMo4)

1.7225

1100

900

210000

850

30CrNiMo8

1.6580

1250

1050

210000

720

X6 CrNiTi 18 10

1.4541

500

200

196000

210

X5 NiCrTi 26 15

1.4980

880

590

20000

850

3.7165.10

890

820

110000

890

200

---

105000

900

Ti-6Al-4V
GG 20
GGG 40

0.7040

400

250

167000

700

GGG 50

0.7050

500

320

167000

900

GGG 60

0.7060

600

380

167000

1000

G-Al-Leg , GK-AlSi9Cu3

3.2315.02

180

110

75000

220

AlMg4,5Mn F27

3.3547.08

260

110

75000

230

160

160

Al99

140

Bu deerler 20 derece evre ss iin geerlidir. Daha yksek sda veya burada verilmemi
malzemeler iin pS deeri Rm veya Rp0,2 deerlerine gre orantl alnmasn neririm.
Standart cvata ve somunlarn max. yklenmelerine gre emniyetli kontruksiyonlar
yapldklar iin yalnz sktrlan malzemelerin yzey basnlar kontrol edilir.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

55

Somunlar

Tablo 24,Cep somunda di (vida) boyu Ldb

Cvata malzemesine gre cep somun vida boyu Ldb 2)
Sklan paralarn malzemesi
3.6 / 4.6
4.8 / 6.8
8.8
10.9
elik
Rm N/mm2
olarak

400

0,8 . d

1,2. d

---

---

> 400 ... 600

0,8 . d

1,2 . d

1,2 . d

---

> 600 ... 800

0,8 . d

1,2 . d

1,2 . d

---

> 800

0,8 . d

1,2 . d

1,0 . d

1,2 . d

1,3 . d

1,5 . d

1,5 . d

1,0 . d

1,3 . d

1,3 . d

---

---

Al-Dkm almlar

1,6 . d

2,2 . d

---

---

Saf aliminyum

1,6 . d

---

---

---

Al-al. sertletirilmi

0,8 . d

1,2 . d

1,6 . d

---

1,2 . d

1,6 . d

---

---

---

---

Kr dkm
Bakr almlar
Hafif metal

1)

sertletirilmemi
Yumuak metal, suni maddeler, v.b.

2,5 . d
--1) Dinamik yklemelerde Ldb boyu %20 daha uzun alnmaldr.
2) nce di vidada Ldb boyu %25 daha uzun alnmas nerilir.

Tablo 25, Cvata balantsnda boalma faktr kbo (Bauer & Schaurte Karchera gre)
Cvata balantsnda boalma faktr kbo
dinamik ykleme ve gruplar
Skma boyu,
anma ap
A
B
C
D
faktr
LS / d
M4 M10 M4 M10 M18 M4 M10 M18 M4 M10 M18
M8 M30 M8 M16 M30 M8 M16 M30 M8 M16 M30
3,5
1
3
5
ksa
1,5
2
1,5
2
>1 ... 3
2
3
3
4
2,5
4
orta >3 ... 4
1,5 1,3
2
1,4 1,4
1,6 1,6 - - 2
1,6
2,5
>6 ... 8
4
uzun
1,4 1,3 1,6 1,3 1,3
2
1,4 1,4
1,6 1,6
>8 ... 10
3

stati
k
ykl
e
heps
i
1,2

Tablo 26, A dan D ye kadar gruplarn bulunmas

malzeme kalitesi
8.8 kadar
10.9 ve 12.9
Kuvvet
Parann yzey przl
Balantda aralk
yn
says
R Z 6,3
R Z 25
R Z 6,3
R Z 25
boyuna
enine

3 arala kadar

3 aralktan fazla

3 arala kadar

3 aralktan fazla

---

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

56

Somunlar

Tablo 27, Cvatada eitli yzey artlarna gre srtnme katsays gen
Tablo 27-a) Genel srtnme katsays (Bauer & Schaurte Karchera gre)
kadmiyumla galinko ile
Ham kara (siyah mat renkli) veya galvanize edilmi vanize edilmi
sar renkli
beyaz mavi renkli
fosfatlanm yzeyler
yzeyler
yzeyler
MoS2 ile
hafif yal 1)
6 ... 12 m
6 ... 10 m
yalanm
0,12 ... 0,18

0,08 ... 0,12

0,12 ... 0,18

Yaptrma
maddesi ile
svanm 2)
yzeyler

0,08 ... 0,12

0,14 ... 0,30

1) Cvatann imalattan sonra atmosfer etkilerinden korunmas iin hafif yalanmas.

2) Yaptrma maddesinin cinsine gre katsay seilmelidir.
Tablo 27-b) Vidada srtnme katsays Vi (Strelow a gre)
D vida ( Cvata )
Yzey
durumu

siyah menevili (islah

edilmi) veya fosfatlanm

kuru

Vidann
talal
imal
haddelenmi
imalat
ekli
yala
MoS
kuru yal
yal
-ma
2
0,12 0,10 0,08 0,10
...
...
...
...
0,18 0,16 0,12 0,16
--0,10 - ...
--0,16 - --0,08 - ...
--0,14 - -

talal imalat

Kadmi- galvaparlak Yzey durumu

yumlu nizli
parlak
parlak

elik
veya
AlMg

vida ( Somun )

Malzeme

Malzeme

-----

elik
inko ile
galvanizli
(Zn6)

Kadmiyumla Yap
galvan (Cd6) -kanl

talal imalat veya haddelenmi

kuru

yal

--0,12
...
0,20
--

0,10
...
0,18
0,10
...
0,18
--

--

--

--

kuru

yal kuru
0,16
...
0,25
0,14
...
0,25
--

--

0,08
...
0,14
--

-0,12
...
0,16

-0,12
...
0,14

---

0,08
...
0,16

--

--

0,10
...
0,18

--

0,10
...
0,18

---

0,10
...
0,18

0,08
...
0,20

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

www.guven-kutay.ch

--

Cvatalar ve

57

Somunlar

Yzey

---

0,12
...
0,18

---

0,10
...
0,18

---

0,12 0,10 0,08 0,10 0,08

...
...
...
...
...
0,18 0,18 0,12 0,18 0,12
0,10
...
0,16

---

0,10
...
0,16

---

0,08
...
0,16

--

0,08
...
0,16

0,08
...
0,14

--

--

--

--

0,12
...
0,20

0,12
...
0,14

0,08
...
0,18

--

0,14 0,10 0,10 0,08

...
...
...
...
0,22 0,18 0,16 0,16

--

0,16 0,10
...
...
0,22 0,18
---

-------

0,10
...
0,18

--

--

--

--

--

--

0,14
...
0,20

--

0,10
...
0,18

--

--

--

0,08
...
0,20

www.guven-kutay.ch

---

0,10
...
0,18

0,10 0,16 0,10

...
...
...
0,18 0,20 0,18

0,08
...
0,16

kuru

Baslan kart para

kr veya temper
AlMg
elik
dkm
kadmiyu
galvaparlak
mlu
nizli
talantalal imalat
talal imalat
m

parlak
talanm

Malzeme

Temas yzeyi

Tablo 27-b) (devam) Cvata baalt veya somun alt srtnme katsays B (Strelow a gre)
Temas yzeyi
Cvata baalt veya somun alt
Malzeme
elik
siyah menevili (islah edilmi) veya Galvanizli Kadmiyumlu
Yzey
fosfatlanm
(Zn6)
(Cd6)
tamalat
preslenmi
tornal
lanpreslenmi
m
yalakuru yal MoS2 yal MoS2 yal kuru yal kuru yal

ma

--

--

--

--

0,10
...
0,18

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

--

Cvatalar ve

Somunlar

58

Tablo 28, Cvatalarn skma kuvveti ve skma momenti

Metrik ISO-Normal dili vidalar iin montajda skma kuvveti kN ve skma momenti MS Nm olarak
Montajda skma momenti MS ,Nm
Montajda boyuna kuvvet FS , kN
Vida
*)1
6.8
8.8
10.9
12.9
6.8
8.8
10.9
12.9
M5x0,80
0,08
5,38
7,17
10,1
12,1
3,25
4,33
6,10
7,31
0,10
5,19
6,91
9,7
11,7
3,75
5,00
7,03
8,44
0,12
4,99
6,65
9,4
11,2
4,20
5,60
7,88
9,46
0,14
4,79
6,39
9,0
10,8
4,61
6,14
8,64
10,4
M6x1,00
0,08
7,60
10,1
14,2
17,1
5,61
7,48
10,5
12,6
0,10
7,32
9,76
13,7
16,5
6,46
8,62
12,1
14,5
0,12
7,04
9,38
13,2
15,8
7,23
9,64
13,6
16,3
0,14
6,76
9,01
12,7
15,2
7,92
10,6
14,9
17,8
M8x1,25
0,08
13,9
18,6
26,1
31,3
13,5
18,0
25,3
30,4
0,10
13,4
17,9
25,2
30,2
15,6
20,8
29,3
35,2
0,12
12,9
17,2
24,2
29,1
17,5
23,4
32,9
39,4
0,14
12,4
16,5
23,3
27,9
19,2
25,6
36,0
43,2
M10x1,50
0,08
22,1
29,5
41,5
49,8
26,5
35,3
49,6
59,6
0,10
21,4
28,5
40,1
48,1
30,7
40,9
57,5
69,0
0,12
20,6
27,4
38,5
46,2
34,4
45,9
64,5
77,4
0,14
19,7
26,3
37,0
44,4
37,8
50,4
70,8
85,0
M12x1,75
0,08
32,3
43,0
60,5
72,6
45,5
60,7
85,3
102
0,10
31,1
41,5
58,4
70,1
52,7
70,3
98,8
119
0,12
30,0
40,0
56,2
67,4
59,2
79,0
111
133
0,14
28,8
38,4
54,0
64,8
65,0
86,7
122
146
M14x2,00
0,08
44,3
59,1
83,1
99,7
72,4
96,6
136
163
0,10
42,7
57,0
80,1
96,2
84,0
112
157
189
0,12
41,1
54,9
77,2
92,6
94,4
126
177
212
0,14
39,5
52,7
74,1
89,0
104
138
194
233
M16x2,00
0,08
60,8
81,1
114,0
136,8
111
148
208
250
0,10
58,7
78,3
110,1
132,2
129
173
243
291
0,12
56,6
75,5
106,1
127,3
146
195
274
329
0,14
54,4
72,6
102,1
122,5
161
215
302
362
M20x2,50
0,08
95,0
127
178,1
213,7
217
290
407
489
0,10
91,8
122
172,1
206,5
253
338
475
570
0,12
88,4
118
165,8
199,0
286
381
536
643
0,14
85,0
113
159,5
191,4
315
420
591
709
M22x2,50
0,08
119
158
222,2
266,7
291
389
546
656
0,10
115
153
214,9
257,9
341
454
639
767
0,12
111
147
207,2
248,6
386
514
723
868
0,14
106
142
199,4
239,2
426
568
798
958
M24x3,00
0,08
137
182
256,5
307,8
374
499
702
842
0,10
132
176
247,8
297,4
436
582
818
981
0,12
127
170
238,8
286,5
492
656
923
1107
0,14
122
163
229,6
275,6
543
723
1017
1221
*)1 Burada = gen = V = K dir. Genelde piyasadaki cvata ve somun iin hafif yalanm yzey
=0,12 alnr. Hesaplar cvata malzemesinin 0,9.Rp0,2 deeri ve Tablo 8 daki geometrik deerler
ile yaplmtr.
www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

59

Somunlar

Tablo 29, Cvataba ile somun basma yzeyleri arasnda basitletirilmi kuvvet orants k

0,65

Basit kuvvet oran '

0,6
0,55
0,5
0,45
0,4

0,6
0,55

0,45

0,45

0,3

0,4

DP

0,35

=dD
5.d
D P = 1,2 D

0,25

DP = 1,5.d D

0,45

0,2

DP =
2.d
D
D
P= 2
,5.d
D
D
P >=
3.d
D

0,3
0,4

0,3

7
9
12
16
20

0,35

0,5

0,35

2,5

0,5

0,5

0,25

0,25

0,16

0,2
0,25

0,18

0,2

0,12
0,1

0,16

0,08

0,35

0,45

0,3

0,4

0,25

0,14

0,3
0,18

0,25

0,16
0,14

0,2
0,18
0,16

0,06

0,1

0,1
0,08

0,08

0,12

Sklan paralarn malzemesi

0,12

elik
E = 210'000 N/mm2

14
18

6
8
10

3
4

0,8

1,2
1,6
2

LS /d oran

0,14

0,1

0,04

elik
E = 210'000 N/mm2

Kr dkm GG..
E = 105'000 N/mm2

0,35

0,2

0,12

0,12

0,16

Aliminyum alm
E = 70'000 N/mm2

0,5

0,18
0,16

0,2

0,4

0,14

0,14

0,3

0,55

0,18

0,18
0,35

0,6

Aliminyum alm
E = 70'000 N/mm2

0,7

0,65

Esnek Cvata
(aft ap d i = 0,9.d 3 )

Kr dkm GG..
E = 105'000 N/mm2

0,75

1,4
1,8

Normal Cvata

1,0

LS /d oran

Sklan paralarn malzemesi

n = L'SI / L SI = 0,3

n = L'SI / L SI = 0,5

www.guven-kutay.ch

L' SI

L SI

L' SI

L SI

L' SI

L SI

Tablo 30, Kuvvet dalm faktr n

n = L'SI / L SI = 0,7

Cvatalar ve

60

Somunlar

Tablo 31, Tork anahtaryla skmada nerilen skma momentleri

Tork anahtaryla skma metodu iin skma momentleri
V B gen 0,12 iin
Vida bykl
8.8
10.9
12.9
M4

2,3 0,5

3,4 0,7

3,4 0,7

M5

4,6 1

6,4 1,5

7,7 1,8

M6

72

11 2,5

13 3

M7

12,5 3

18,5 4

22 5

M8

20 4

27 6

32 7

M 10

38 8

53 12

63 14

M 12

65 15

90 20

108 25

M 14

100 25

145 30

170 40

M 16

160 35

220 50

265 60

M 18

225 55

315 75

375 85

M 20

310 70

435 100

520 120

M 22

415 95

585 135

705 160

M 24

530 125

750 170

900 200

Buradaki nerilen deerler cvata malzemesinin akma mukavemeti Re veya R p0,2 deerlerinin
%90 yla hesaplanmtr.
rnek:

Dier deyimle;

Cvata

M12-8.8

Genel srtnme katsays

G K gen 0,12

Skma momenti

MS = 65 15 Nm

Cvata en az 50 Nm ve en ok 80 Nm momentle sklacaktr.

Burada 50 Nm moment deerini kontrol momenti olarakta gsterebiliriz.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

61

Somunlar

5.2.2.4 n gerilmeli cvata balants iin rnek

rnek 1
dD

1
h1

h
h2

d
dG

DP

2
ekil 43, Boru kapama flan
Konstrksiyon taslandan bilinen deerler:
Fmax = 6,2 kN
Fmin = 0 kN
dinamik ykleme.
Garanti bakmndan snr deerleri alalm.

h1 = 25 mm, St 50-2
h2 = 35 mm GG 20
LS = h1 + h2 = 60 mm

Seim: Tablo 6 ile cvata seilir: Kuvvet; Dinamik boyuna, eksen d 6,3 kN > 6,2 kN,
Cvata kalitesi 8.8, genelde depoda bulunan cvata tr.
6,3 kN dinamik boyuna kuvvet stunun, 8.8 kaliteli cvata satr ile kesitii deer
aranlan cvata bykln verir:

Cvata lleri;
M10
Tablo 8
Tablo 12

d = 10 mm
; P = 1,5 mm
dD = 14,6 mm ; b = 26 mm

; d2 = 9,026 mm ; A3 =
; da = 11,2 mm

I. Kabataslak kontrol
a) Dinamik ykleme, devaml mukavemet kontrol:
F max F min
Genlik kuvveti F( 50 ) Fg =

2
Kuvvet oran
pragraf 4.1 / Sayfa 30
= 0,35
Fg = 0,5 . (6,2-0) . 0,35 = 1'085
Fg
Genlik gerilimi F( 47 ) g =
G
A3
Di dibi kesit alan Tablo 8
g = Fg / A3 = 1'085 / 52,3 = 20,7
Cvatann devaml mukavemet deeri G Tablo 19 ile bulunur.

Fg = 1'085 N

A3 = 52,292 mm2
g = 20,7 N/mm2
GTab = 50 N/mm2

GTab = 50 N/mm2 > g = 20,7 N/mm2 olduundan, cvata balants hesaba gre emniyetlidir.
a) Statik ykleme kontrol:
FEk = 2'170 N
Ek kuvvet F( 51 )
FEk = Fmax . = 6'200 . 0,35 = 2'170
Emniyetli ek kuvvet FEkEM = A3 . 0,1 . Rp0,2 = 52,3 . 0,1 . 640 = 3'347 FEkEM = 3'345 N

FEkEM = 3'345 N > FEk = 2'170 N olduundan, cvata balants hesaba gre emniyetlidir.
www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

62

Somunlar

c) Montajda tork anahtar ile skma momenti ve kontrol:

Tablo 28 ile

M10, kalite 8.8 ve gen = 0,12 iin

Skma momenti:

MS max = 46 Nm

Tork anahtar ile skma momenti faktr Tablo 20

S= 1,6

MS min = MS max / S = 48 / 1,6 = 30

MS min = 30 Nm

MS = 0,5 (MS max + MS min ) = 38

MS = MS max - MS = 46 38 = 8 Nm
Montajda skma momenti istee gre u iki ekilde verilir:

MS = 38 8 Nm

MS max = 46 Nm ve MS min = 30 Nm verilmitir. Pratikte tork anahtarnn ayarlanaca

deerin seimi montajda alanlara braklr.
Eer iletme ayarlama momentini ve toleranslarn isterse:
MS = 0,9 . MN90 = 0,9 . 48 =

42

MS = 42 Nm

Burada verilen 42 Nm tork anahtarnn ayarlanaca deerdir. Moment tolerans

montajda kullanlan alete baldr. Bununda bilinmesi faydadr.
Kontrol momenti

MSKM = 1,05 . MS min = 1,05 . 30

MSKM = 31,5 Nm

d) Balant temaslarnda yzey basnc kontrol:

p=

FN 90 + F

Tablo 28 ile
Tablo 12 ile

Bants gereklemelidir.
pS
Ab
M10, kalite 8.8 ve gen = 0,12 iin
M10 iin

F( 65 ) ile

p = (27'400 + 6'200 . 0,35) / 72,4 = 378 N/mm2

Tablo 23 ile

pGG20 = 900 N/mm2 > p = 378 N/mm2

pSt50 = 710 N/mm2 > p = 378 N/mm2
olduundan, cvata balants hesaba gre emniyetlidir.

FN90 = 27,4 kN
Ab = 72,4 mm2

e) Geveme kontrol:

Emniyet LS 4 . d ise balant gevemeye kar emniyettedir ve baka nlem almaya

gerek yoktur.
Konstrksiyondan (ekil 43)

LS = h = h1 + h2 = 25 + 35 = 60 mm
60 mm 4 . 10 = 40 mm

olduundan, cvata balants hesaba gre emniyetlidir.

Bylece balantnn kabataslak kontrol yaplm olur vede daha fazla hesaplamaya gerek
yoktur.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

63

Somunlar

II. Hassas ve detayl hesap kontrol

1. letme ve Taslaktan deerler
Boyuna iletme kuvveti

Fmax = 6 200 N
Fmin = 0 N

2. Cvatann deerleri
Cvatann kalitesi
Cvata malzemesinin

8.8
Rm = 800 N/mm2
Rp0,2 = 640 N/mm2
EC = 210 000 N/mm2

Kopma mukavemet deeri

Akma mukavemet deeri
Elastikiyet modl
3. Vida ve Cvatann konstrksiyon deerleri
Cvatann kaba taslak seimi yukarda olduu gibi yaplr ve bir cvata seilir.
Anma ap , aft ap
d = 10 mm
M10
Hatve
P = 1,5 mm
d2 = 9,026 mm
Blm ap
d2 = d 0,64952 . P
d3 = 8,160 mm
Di dibi ap
d3 = d 1,22687 . P
Anahtar az
s = 16 mm
s 1,5 . d
Ba alt d ap
dD = 14,6 mm
dG = 11 mm
Gei delii ap ve ke krma
orta, kk = 0,1 mm
da = 11 mm
Ba alt i ap
da = dG
Cvata boyu
L = LS + m + 2.P = 60 + 8,4 + 2 . 1,5 = 71
aft boyu, b = 26 mm
LS = L b = 70 26 = 44
Gerilme kesiti ap
dGE = ( d2 + d3 )/2
Vida boyu
LV = Lk LS = 60 44 = 16
Sklan paralarn boyu
LS = h1 + h2
4. Srtnme katsaylar ve alar
Vidann srtnme katsays
Vidann srtnme as
Vi = atan(Vi)
Cvata ba srtnme katsays
Cvata ba srtnme as
B = atan(B)
5. Sklan paralarn deerleri
1. Para
Malzeme
Sklan boyu
Elastikiyet modl
2. Para
Malzeme
Sklan boyu
Elastikiyet modl
6. Dier gerekli deerler
Helis as
= atan[P/(.d2)]
Anma kesit alan
AAN = 0,25 . . d2
Di dibi kesit alan
A3 = 0,25 . . d32
Gerilim kesit alan
AGE = 0,25 . . dGE2
Eilme kar koyma momenti
We = . d32 / 32
Torsiyon kar koyma momenti
Wt = . d32 / 16

www.guven-kutay.ch

L = 70 mm
LS = 44 mm
dGE = 8,593 mm
LV = 16 mm
LS = 60 mm
Vi = 0,12
Vi = 6,842773
B = 0,12
B = 6,842773
St 50
LS1 = 25 mm
EP1 = 210 000 N/mm2
GG 20
LS2 = 35 mm
EP2 = 105 000 N/mm2
= 3,028151
AAN = 78,540 mm2
A3 = 52,292 mm2
AGE = 57,990 mm2
We = 53,34 mm3
Wt = 106,67 mm3

Cvatalar ve

64

Somunlar

7. Hesap iin gereken dier deerler

7.1 Tork anahtar ile skma momenti faktr

Tablo 20
7.2 Gerekli sktrma kuvveti Fonksiyona gre seilir, szdrmazlk
7.3 Kuvvet dalm faktr
Tablo 29 ile belirlenir

S= 1,6
FSger = 6000 N
n = 0,5

7.4 Cvatann elastik esneklii

Forml F( 27 )
1 0,4 d
L
L
0,5 d 0,4d

C =

+ S + V +
+
E C A AN A AN A GE
A3
A AN

AAN = 78,54 mm2

A3 = 52,292 mm2

AGE = 57,990 mm2

0,4.d

LS

LV

0,5.d

EC = 210 000 N/mm2

1
44
16
0,5 10 0,4 10
0,4 10
-6
C =

+
+
+
+
= 4,92196 . 10 mm/N
210000 78,54 78,54 57,99 52,292 78,54

C = 4,922 . 10-6 mm/N

7.5 Sklan paralarn elastik esneklii

DP = 50 mm ; dD = 14,6 mm ; LS = 60 mm ; dD+LS = 74,6 mm

Forml F( 29 ) dD DP dD + LS ve :

x=3

LS d D

A E =

D 2P

x=3

60 14,6
50 2

= 0,730

2
d D d a2 + d D (D P d D ) (x + 1)2 1
4
8

Forml F( 28 )

P1 =

LS1
A E E P1

AE = 459 mm2

P1 = 25 / ( 459 . 210 000 )

P1 = 0,259 . 10-6 mm/N

Forml F( 28 )

P2 =

LS 2
A E E P 2

P2 = 35 / ( 456 . 105 000 )

P2 = 0,7255 . 10-6 mm/N

P = P1 + P2 = 0,9846 . 10-6

P = 0,985 . 10-6 mm/N

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

65

Somunlar

7.6 Kuvvet oran :

Basit kuvvet oran F( 55 )

k =

985
P
=
= 0,1667022
P + C 985 + 492,2

k = 0, 167

P
= 0,5 . 0,167 = 0,08335
P + S

= 0,0834

Kuvvet oran F( 56 ) = n k = n

7.7 Oturmadan dolay kaybedilen n germe kuvveti

L
f Ot 3,29 S
d

Forml F( 58 )

0,34

10 3 = 3,29 . (60/10)0.34 . 10-3 = 0,006

veya bak Tablo 22

Boyuna ykleme, Yzey przllk deeri, RZ = 12,5 m, 10<RZ<40
3 m
3 m
3 m
2 m

Vida yzeyi
Cvata alt
Somun alt
Para aras

fOt = 3 + 3 + 3 + 2 = 11

fOt = 11 m

ii garantiye almak iin Tablo 22 ile bulunan fOt = 11 m seimini neririm.

Forml F( 57 )

f
FOt = Ot k = 0,011 . 0,167 / 0,000985 = 1862
P

FOt = 1860 N

7.8 letmede kuvvetin dalm

Ek kuvvet (Cvata),
Forml F( 51 )
FEk = F = 6 200 . 0,0834

= 517

Hafifletme kuvveti (Sklan paralar)

Forml F( 52 )
FP = F FEk = 6 200 515 = 5 685

FEk = 515 N

FP = 5 685 N

7.9 n gerilim kuvvetinin bulunmas

Akma gerilimine kar emniyet katsays

= 0,9

Cvatann montajdaki ekme gerilimi ya hesaplanr :

Forml F( 20 )

FNM =

R p0,2 A GE
4

1 + 3 (0,159 P + 0,577 d 2 Vi )
d0

FNM = 27413 N

veya Tablo 28 ile bulunur.

n gerilim kuvveti Tablo 28 ile

FNM= 27,4 kN

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

66

Somunlar

7.10 Metrik ISO- dili vidalarn skma momenti

Forml F( 12 ) ,
M S = FnM (0,159 P + 0,577 Vi d 2 + 0,5 B d Et ) = 45,9
Burada

MS = 46 Nm

dEt = (dD + da ) / 2 alnr ve dD s kabul edilir.

letmede cvatay boyuna sktrma kuvveti

Forml F( 68 ) ve F( 69 )
Fn max = FnM max FOt = 27 400 1 862 = 25 538

Fn max = 25,54 kN

Fn min = FnM max / Si FOt = 27 400 / 1,61 862 = 15 263

Fn min = 15,26 kN

letmede boyuna max. cvata kuvveti F( 70 )

FCtop = Fn max + FEk max = 25 538 + 517 = 26 055

FCtop = 26,06 kN

letmede vidadaki srtnme momenti

F( 44 ) M ViIs = 0,5 FCtop d 2 tan( ' ) = 0,5 . 25538 . 9,026 . tan(3,028..+6,842..)
= 20 460
MViIs = 20,46 Nm
8. Mukavemet kontrolleri
8.1 Montajda mukavemet kontrol
8.1.1 Montajda bileik gerilim

Montajda bileik gerilim iin

S FM =

R p0,2
BiM

1,0

bants gereklemelidir.

Cvatann montajda karlatrma gerilimi:

2
Forml F( 17 ) BiM = M
+ 3 2t = 4722 + 3 2022 = 588

Bi = 588 N/mm2

Cvatann montajda ekme gerilimi:

27400
F
Forml F( 36 ) M = nM =
= 472
A GE 52,292

M = 472 N/mm2

Cvatann montajda torsiyon gerilimi:

Forml F( 38 )

t =

M Vi
= 21516/106,67 = 202
Wt

tM = 202 N/mm2

Cvatann montajda torsiyon momenti:

Forml F( 37 )

M Vi = 0,5 FnM d 2 tan ( + ')

= 0,5 . 27'400 . 9,026 . tan(3,0281+6,8427)

MVi = 21 516 Nmm

Cvatann torsiyon kar koyma momenti:

Forml F( 39 )

Wt = . d33 / 16 = - 9,0262 / 16 = 106,67

SFM =

640
= 1,09 > 1
588

Bylece montajda gerilim emniyet snrlar iindedir.

www.guven-kutay.ch

Wt = 106,67 mm3

Cvatalar ve

67

Somunlar

8.1.2 Montajda temas yzeyi basma mukavemeti

p
S pM = S 1,0
p

Montajda basma mukavemeti iin

bants gereklemelidir.

Cvatada yzey basnc:

Forml F( 65 )

F
p = nM = 27'400 / 72,4 = 379
Ab

p = 379 N/mm2

GG20 malzemesinin yzey basn snr deeri Tablo 23 ile

pS G20 = 900 N/mm2

St 50-2 malzemesinin yzey basn snr deeri Tablo 23 ile

pS 50 = 710 N/mm2

Cvata bann veya somunun dayanma yzey alan:

Forml F( 41 )

Ab = 0,25. . (dD2-da2) = 72,4

Ab = 72,4 mm2

St 50-2 malzemesinin yzey basn deeri daha kk olduundan:

SpM min =

710
= 1,88 > 1
379

Bylece montajda bas geriliminin emniyet snrlar iinde olduu grlr.

8.2 letmede mukavemet kontrol
8.2.1 letmede bileik gerilim

S F =

letmede akma mukavemeti iin

R p0,2
Bi

1,0 bants gereklemelidir.

Cvatann iletmede karlatrma gerilimi:

Forml F( 62 )

Bi = 2 + 3 2t = 4492 + 3 1922 = 559 Bi = 560 N/mm2

Cvatann iletmede ekme gerilimi:

Forml F( 63 )

FCtop
A GE

26'055
= 449
52,292

= 449 N/mm2

Cvatann iletmede torsiyon gerilimi:

Forml F( 38 ) tIs =

M ViIs
= 20460/106,67 = 192
Wt

t = 192 N/mm2

Cvatann iletmede torsiyon momenti:

Forml F( 37 ) M ViIs = 0,5 FCtop d 2 tan ( + ')
= 0,5 . 26'055 . 9,026 . tan(3,0281+6,8427)

MGi = 20 460 Nmm

Cvatann iletmede torsiyon kar koyma momenti:

Forml F( 39 ) Wt = . d33 / 16 = - 9,0262 / 16 = 106,67
SFM =

640
= 1,145 > 1
560

Bylece iletmede gerilim emniyet snrlar iindedir.

www.guven-kutay.ch

Wt = 106,67 mm3

Cvatalar ve

68

Somunlar

8.2.2 letmede temas yzeyi basma mukavemeti

pS
1,0
letmede temas yzeyi basma mukavemeti iin Sp =
p
letmede temas yzeyi basma gerilimi:
FCtop
= 26 055 / 72,4
Forml F( 64 ) p =
Ab
SpIs min =

bants gereklemelidir.

p = 360 N/mm2

710
= 1,972 > 1
360

Bylece iletmede bas gerilimi emniyet snrlar iindedir.

8.3 letmede devaml mukavemet kontrol
8.3.1 letmede genlik gerilimi

Dinamik ykleme, devaml mukavemet kontrol.

Rijit balantl cvatalarda devaml mukavemet deeri NY > 2.106 ykleme says iindir.
G
1 bants gereklemelidir.
Devaml mukavemet kontrol iin S D =
g
Genlik kuvveti, Forml F( 50 )
Fg =

F max F min
6200 0
=
0,0834 = 258
2
2
g =

Fg = 258 N

Fg

= 258 / 52,292 = 4,94

A3
g = 5 N/mm2
Cvatann devaml mukavemet deeri
180

G ( S) 0,75
+ 52
Forml F( 48 )
d

GHes = 53 N/mm2
Cvata kalitesi 8.8 islahl, Tablo 19 ile G = 50 N/mm2

Forml F( 47 )

SD =

50
= 10 > 1
5

Bylece iletmede devaml gerilim emniyet snrlar iindedir.

Grld gibi kaba taslak hesplama deeri ile hassas hesaplama deeri arasnda pek byk
farkllk yoktur. Bu da pratikte dikkate alnmaz. Kaba taslak kontrol sonucu eer
konstrksiyon tamamen fonksiyonunu yapyorsa, genelde hassas hesaba pek gerek yoktur.
Bunun iin bir ok hesapta yalnz kaba taslak hesapla yetinilir.

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve

Somunlar

69

Konu indeksi

Adm .......................................................... 5, 6, 7, 9
Az says .............................................................. 6
Altrma cvatalar............................................... 12
Altke cvata ............................................... 10, 12
Altke esnek cvata ........................................... 10
Altke in cvatalar ........................................... 12
Altke in somun............................................... 13
Altke ince somun............................................. 13
Altke kontra somun ......................................... 13
Altke somun .............................................. 10, 13
Anahtar................................................................. 11
Anahtar az akl ............................................. 9
Anma ap .............................................................. 9
B

Balantda oturma boyu ....................................... 23

Basitletirilmi kuvvet orants............................. 61
Bileik kuvvet ...................................................... 29
Birger ................................................................... 22
Blm ap ......................................................... 6, 7
Blm dairesi ap ................................................. 9
Blm dairesi ap (d2) .......................................... 5
Bombe bal inbus cvata ..................................... 12
Boru vidalar ........................................................ 47
C

Cep somunda vida boyu....................................... 57

Cvata ................................................................... 14
Cvata boyu lme metodu................................... 19
Cvata apnn hesaplanmas ................................ 32
Cvata apnn seimi ........................................... 33
Cvata kafa yuvas ap .......................................... 9
Cvata kafa yuvas derinlii ................................... 9
Cvata kafas....................................................... 5, 9
Cvata aft ......................................................... 5, 9
Cvatada genlik gerilimi....................................... 40
Cvatada yzey basnc snr deerleri ................. 56
Cvatann anma boyu ............................................. 9
Cvatann genlik mukavemeti .............................. 40
Cvatann sklan boyu ........................................... 9
Cvatay etkileyen ek kuvvet................................ 40
Cvatay etkileyen toplam kuvvet......................... 41

Di yana .............................................................. 9
Di ykseklii......................................................... 7
Dnme as kontroll sktrma metodu ............ 19
Dz tornavida....................................................... 11
E

Eksen d zorlama ............................................... 15

Eksenden zorlama ................................................ 15
Elastik esneklik .................................................... 16
Edeer kaval silindir........................................... 22
Esneme lme bantlar......................................... 19
F

Fiberli altke somun.......................................... 13

Firma iareti ........................................................... 5
Flanl altke cvata........................................... 12
Flanl altke somun.......................................... 13
G

Gei delii ap..................................................... 9

Genel srtnme katsays ..................................... 60
Genlik gerilimi ..................................................... 25
Genlik kuvveti...................................................... 25
Genlik mukavemet deeri .................................... 25
Genlik mukavemeti.............................................. 26
Gerekli skma boyu ............................................... 30
Geveme nlemleri .............................................. 28
H

Hafifletme kuvveti ............................................... 40

Hatve.............................................................. 5, 6, 9
Hava bal inbus cvata................................. 10, 12
Hava bal yarkl cvata ..................................... 10
Hava bal yldz yarkl cvata ........................... 10
Helis as............................................................... 6
Helis as ()......................................................... 5
I

vida .................................................................. 52
nbus anahtar........................................................ 11
Inbus cvata .................................................... 10, 12
nbus esnek cvata ................................................ 10
nce dili cvatalar ................................................ 45
nce kafa inbus cvata........................................... 12

atal anantar ........................................................ 11

eitli cvatalar .................................................... 50
evre kuvveti ....................................................... 28
ift azl vida........................................................ 6

Kafa alt d ap .................................................... 9

Kafa alt i ap ...................................................... 9
Kafa alt ke yar ap .......................................... 9
Kafa kalnl ......................................................... 9
Kafa kesi ............................................................ 9
Kafa ykseklii ...................................................... 9
Kalite sembol ....................................................... 5
Kilitlenme art .................................................... 29
Ke akl .......................................................... 9
Ke krma............................................................. 9
Kuvvet dalm faktr ........................................ 61

Deen zanak ykseklii .......................................... 7

Devaml mukavemet deerleri ............................. 26
Di dibi ap........................................................ 7, 9
di st ap............................................................ 9
D vida ................................................................ 53

www.guven-kutay.ch

Cvatalar ve
L

Lokma anahtar ..................................................... 11

M

Mercek bal yarkl cvata ................................... 10

Metrik vida............................................................. 7
Metrik vida, ince .................................................... 7
Montajda skma momenti..................................... 37
N

Normal Whitworth-Vidas ..................................... 8

O

n gerilim geni ................................................ 41

n gerilmesiz balant cvatalar ......................... 36
nerilen skma momentleri.................................. 62
oto blokaj ............................................................. 29
Oturma deeri fOt ................................................. 56
Ovalama ap ..................................................... 6, 9

Somunlar

70

Somun kalnl...................................................... 9
Standart Cvatalar ................................................ 44
Standart cvatalarn malzemesi ............................ 55
Srtnme as...................................................... 28
Srtnme katsays ............................................... 58
T

Tam paso.............................................................. 12
Tek azl vida ....................................................... 6
Testere dili vida.................................................... 7
Tork anahtar........................................................ 19
Tork anahtar ile sktrma metodu ..................... 19
Tornavida............................................................. 11
Trapez cvatalar.................................................... 46
Trapez vida ............................................................ 7
U

U as ............................................................ 9, 29
azl vida ......................................................... 6
V

Paralarn sklan boyu........................................... 9

Profil as .............................................................. 9
R

Radyal kuvvet ...................................................... 29

Rtscher geni.................................................... 41
S

aft boyu ................................................................ 9

aft ap ................................................................. 9
aft eimi ............................................................... 9
Sa helis vida ......................................................... 6
Saplama................................................................ 10
Sktrma faktr................................................. 19
Sktrma faktr................................................. 20
Sktrma kuvveti ................................................ 37
Skma momenti .................................................... 60
Skma momenti faktr S ................................. 55
Skma redktr................................................... 27
Silindir bal cvatalar .......................................... 49
Sol helis vida.......................................................... 6
Somun .................................................................. 14
Somun alt d ap................................................. 9
Somun alt i ap................................................... 9

Vida anma ap....................................................... 7

Vida boyu............................................................... 9
Vida helis ekli....................................................... 5
Vida yanaklarnda kuvvetler ................................ 29
Vida ykseklii....................................................... 7
Vidada hatve ........................................................ 43
Vidada kuvvetler .................................................. 28
Vidal aft ksm..................................................... 5
Vidann adm......................................................... 6
Vidann hatvesi ...................................................... 6
Vidann afta gei boyu........................................ 9
Vidann u boyu..................................................... 9
W

Whitworth vidas.................................................... 8
Y

Yarm paso........................................................... 12
Yldz anahtar....................................................... 11
Yldz tornavida ................................................... 11
Yuvarlak dili vidalar............................................. 7
Yuvarlaklk yar ap .............................................. 7

www.guven-kutay.ch