T.C.

BAHEEHR NVERSTES STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ

TRKYENN ULUSAL GVENLNE YNELK ETNK AYRILIKI TERR TEHDDNN ANALZ VE IRAKIN KUZEYNDE BR KRT DEVLET KURULMASINA LKN DEERLENDRME

ARATIRMA RAPORU

STANBUL - 2008

NDEKLER TEORK ALTYAPI........................................................................................... 1 GR .............................................................................................................. 3

1 . TRKYEYE YNELK ETNK AYRILIKI TERR TEHDDNN ANALZ ............................................................................. 6 Dk Younluklu atma ve Gerilla Sava ............................... 12 Mevcut Durum................................................................................ 17 2. IRAKIN KUZEYNDE BR KRT DEVLET KURULMASINA LKN DEERLENDRME ................................................................... 19 Irakn Kuzeyinde Kurulacak Bir Krt Devleti ABD in Ne Anlama Gelebilir? ............................................................................. 19 ABD Irakn Kuzeyinde Kurulacak Bir Krt Devletini Neden steyebilir?.................................................................................. 21 Irakn Kuzeyinde Kurulacak Bir Krt Devletine likin ABDnin ekinceleri ve Stratejik Kayplar Neler Olabilir?.................... 23 Irakl Krt Gruplarn Olas Tutumlar .............................................. 25 rann Olas Krt Devletine likin Tutumu..................................... 26 Bamsz Bir ii Devletinin ran Asndan Avantajlar................... 29 Bamsz Bir ii Devletinin ran Asndan Dezavantajlar............. 30 Olas Krt Devleti Hususunda Trkiyenin Alternatif levsellii..... 32 Sonu............................................................................................. 34 Trkiyenin Konumuna likin Deerlendirme Notu ........................ 35 KAYNAKA ................................................................................... 38

TEORK ALTYAPI Gvenlik kavram insanln var oluundan bu yana en nemli ihtiyalardan birini ifade etmektedir. Gvenlik, bireysel anlamda bakldnda bireyin varlna ve sahip olduklarna ilikin endie btnn anlatmaktadr. levsel olarak gvenlik, amaca ilikin bir ifadedir ve varln korunmassrdrlmesi iradesini tanmlamaktadr (Dedeolu, 2008: 21). Dedeoluna gre Uluslararas likilerde gvenlik kavram aadaki dzlemlerde ele alnabilir (2008): a) Uluslararas sistemin btn ya da btne yaknnn gvenlii, b) Corafi ya da ilevsel alt sistemlerin, blgelerin gvenlii, c) Devletin gvenlii, d) Toplumun gvenlii, e) Toplumsal alt gruplarn gvenlii f) Bireylerin gvenlii

Klasik realist Uluslararas likiler teorilerine gre, savaa neden olan temel etmenler; devletin temel karakteristii olan g politikalar ve devletin yneticisi konumunda bulunan birey bazndaki aktrlere egemen olan gvenlik/gvensizlik alglamalardr. Gvenlik endielerinin genel olarak insan doasnn karc, saldrgan ve gce ynelik yapsndan kaynaklandn deerlendiren realist paradigma; merkezi otoritenin olmad uluslararas sistemde revizyonist ve yaylmac siyasete sklkla rastlanabileceini ve bunun temel gvenlik problemi olduunu ngrmektedir (Ar, 2008: 160161). Bu alma, gvenlik yaklamlar asndan, analiz birimi olarak devleti kullanacaktr. Bu ynyle Trkiye Cumhuriyeti Devletinin ulusal gvenliine ynelik tehditlerden biri incelenecektir. Bununla birlikte eitli noktalarda birey bazndaki aktrler ve blgesel deerlendirmelere de yer verilmitir. almann teorik perspektifi klasik realizm olarak belirlenmitir. Bu perspektifin seilmesindeki en byk etmen; Trkiyenin kar karya kald terrizm tehdidi karsnda dier aktrlerin davranlarnn, klasik realist uluslararas ilikiler alglamasna uygun olduunun dnlmesidir. Zira Trkiyeye ynelik terr tehdidi, komular tarafndan dealist ya da Neoliberal teorilerin ngrd ekilde; bar eilimler ve uluslararas ibirlii ile karlanmam; tersine ran, Suriye, Yunanistan 1

bata olmak zere birok devlet, kendi ulusal karlar ve g politikalar gerei terr Trkiye aleyhine kullanmay tercih etmitir. Bununla birlikte klasik realist teorinin, globalist ve transnasyonel yaklamlarn aksine, uluslararas ilikilerde devlet dndaki aktrleri dlad bilinmektedir. Ancak PKK ve dier terr rgtleri birer devlet d aktr olarak sistemde yer alabilmektedirler. Uluslararas likiler teorileri genellikle, devlet d aktrler denilince sivil toplum kurulularn (NGO); finansal, ticari, vb. uluslararas ve ulus tesi kurumlar dnmektedir. Kanmzca terr rgtlerini sistem iinde snflandracak, aklayacak teori ve yaklamlara gnmzde ve nmzdeki dnemde duyulan gereksinim byktr.

GR Trkiye Cumhuriyeti kuruluundan itibaren varlna ve ulusal gvenliine ynelik eitli tehditlerle karlamtr. Bu tehditler, kimi zaman klasik ekilde topraklarnn bir ksmna, toprak btnlne, karasular ve hava sahas gibi konularda egemenlik haklarna ynelik iken; kimi zaman da bu gen devletin devrim ile oluan rejimini, anayasal niteliklerini ve kurulu felsefesini hedef almtr. Trk Devletinin lke topraklarn (territory) hedef alan tehditler temel olarak, Ermenistan, Suriye ve Souk Sava dneminde Sovyetler Birliinin toprak talepleri ile Yunanistann Karasular - Hava Sahas iddialar ve Megali dea (Byk lk) politikalardr. Bu noktada Megali dea ve Yunanistan tehdidine ayr bir parantez almasnn uygun olaca dnlmektedir. Zira Megali dea, Ermenistann tutumu, Sovyet Talepleri ve Suriyenin Hatay politikasnn aksine, kapsamndaki baz unsurlar asndan baarya ulam grnmektedir. Megali dea1 en temel anlatm ile Yunanistann tarihsel irredentist2 politikas olarak deerlendirilebilir. Trkiye Cumhuriyeti Devletinin ulusal egemenliinde bulunan Trabzon, zmir gibi ehirleri de ieren bu irredentist politika, nihai ama olarak Konstantinopolisin (stanbul) Yunan egemenliine girmesi ile be denize alan, iki ktaya uzanan3 ve Egenin Yunan Gl haline getirildii bir siyasal corafya yaratmay hedeflemektedir (Saknmaz, 2007: 3946). Megali deann bu haliyle, irredentizmin yan sra; ar ovenizm, revizyonizm ve dini fanatizmin bir sentezi olduunu sylemek yanl olmayacaktr (Institut de Politique Etrangere, 1983). Kanmzca Megali deann sadece lk olarak kaldn sylemek gtr. Nitekim bir yandan Osmanl mparatorluuna dier yandan da Bulgar ve Srp etelerine kar, Yunanl zenginlerden alnan paralar ile 1894 ylnda kurulan Etniki Eteryann, Megali deann tm politik seyrini deitirdii deerlendirilmektedir. Kuruluunun daha ilk ylnda Girit Ayaklanmasn (1895) karan rgt, Yunanistana, Rum aznlklar zerinden douda
1

Megali dea Yunanistan kurulduktan sonra ortaya kan radikal bir fikir akm deildir. Baka bir anlatmla Yunanistan Megali deay yaratmam, Megali dea Yunanistan yaratmtr. Buna dayanak olarak, ilk Megali dea haritasnn Yunanllar asndan nemli bir ulusal figr olan air Rigas Ferreros tarafndan hazrlanmas ve 1796da Viyanada baslmas gsterilebilir. Oysa Yunanistan 1821de kurulmutur. Ferrerosun haritas Kbrs da kapsamaktadr. rredentizm 19. yzylda talyada kan akm ve irredentist bu akma bal partinin yeleri iin kullanlr. Bu siyasi dnce, talya dnda kalm ancak talyanca konuan, talyan soyundan gelen topluluk ve corafyalar talyaya katmay hedeflemekteydi. Bugn uluslararas ilikiler terminolojisinde irredentizm, ulusal snrlar dnda kalan soyda unsurlar kullanarak icra edilen yaylmacl tanmlamaktadr. Burada be deniz ifadesi ile Adriyatik, Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz; iki kta ile Avrupa ve Asya kastedilmektedir.

yeni mdahale alanlar amtr. Yunanistann bu gibi almlar ve sava enstrman ile kuruluundan itibaren srekli byyerek yaylmac bir karakter sergiledii sylenebilir. Sadece Birinci Balkan Savann sonunda Yunanistan, nfusunu 2.800.000den 4.800.000e, topraklarn da yaklak iki katna karmtr. Ayn yaklam Birinci Dnya Savann ardndan Paris Bar Konferansnda da srdren Yunanistan engelleyebilen Atatrk ve Kurtulu Sava olmutur (Saknmaz, 2007: 3946). Bu alma dahilinde ele alnan Vekaleten Sava olgusu, Yunanistann PKK terr rgtne verdii destek ile birlikte dnldnde; Trkiyede yaanan etnik ayrlk terrn Megali deaya dolayl yoldan nasl bir hizmet verdii anlalacaktr. kinci grupta ele aldmz; cumhuriyetin anayasal niteliklerine ve rejime ynelik tehditlerden en nemli grneni rtica olarak karmza kmaktadr. Trkiye Cumhuriyetinin laik yaps birok radikal dinci unsuru ve rejimi rahatsz etmekte; bu yapnn ortadan kaldrlmasna ynelik tehditler kimi zaman yumuak g unsurlarnn kullanlmasn da beraberinde getirebilmektedir. Bu alma, anlan iki grubun dnda nc bir kategorinin varln deerlendirmekte ve Trkiye Cumhuriyetinin en byk ulusal gvenlik sorunu olarak bu kategoride yer alan tehdit unsurlarn alglamaktadr. nc kategori kavramsal olarak etnik ayrlkl ilevsel olarak da terr iermektedir. Bu kapsamyla birinci ve ikinci grup ulusal gvenlik tehditlerinin her ikisi ile benzeen ynleri mevcuttur. Etnik Ayrlk Terr; meydana getirebilecei politik sonular ile hem toprak btnlne ynelik (territorial) bir tehdidi ifade etmekte; hem de cumhuriyetin temel niteliklerinden olan niter yapy ve ulus devlet anlayn hedef almaktadr. Bu ynyle kapsamnn geni olduunu sylemek mmkndr. Kanmzca anlan gvenlik sorunlar iinde Trkiye Cumhuriyetinin bekasna ynelik en ciddi meydan okuma olan Etnik Ayrlk Terr, Irakn kuzeyindeki bamszlk talepleri ile birlikte deerlendirmek isabetli olacaktr. Zira bu alma, Etnik Ayrlk Terr tehdidini, ya da daha ak bir dil ile PKK terrn, tek bana en byk ulusal gvenlik sorunu olarak ele almamaktadr. Bunun nedeni PKKnn Trkiyeyi blecek bir politik model ortaya koyamamas, koysa bile bu modeli uygulayabilecek imkan ve kabiliyetinin bulunmadnn dnlmesidir. Bununla birlikte Irakn kuzeyindeki oluum bamsz bir devlet haline gelerek, Trkiyeye ynelik irredentist bir yaklam sergileyebilir. Bu durumda Trkiyedeki etnik ayrlk terr, kendine politik bir model bulacak ve daha somut siyasi hedeflere sahip olabilecektir.

Teknik boyutta Etnik Ayrlk Terr; Dk Younluklu atma ve Gerilla Sava ile Vekaleten Sava erevesinde ele alnmtr. Dolaysyla bu hususlarda kavramsal bilgilendirme yaplacaktr. alma, ABD igalinin ardndan Irakn kuzeyinde yaanan ve yaanabilecek gelimeler iin ayr bir blm iermekte ve konuyu derinlemesine ele almaya gayret etmektedir. Bu raporun hemen her blmnde Kuzey Irak ifadesinden nemle kanlmtr. Zira bu kavram uluslararas hukuk asndan; Kuzey Kbrs, Kuzey Kore gibi politik bamszlk anlamna karlk gelebilir. Irakn kuzeyindeki oluumun resmi ad Kuzey Irak Blgesel Ynetimi olsa da, bu ifadenin bamsz bir siyasi varln altyaps olduu deerlendirilmektedir. Ayrca Irakn anayasal olarak federal bir yapda bulunmas; Kuzey Irak kullanmn (Northern Iraq) zorunlu klmamaktadr. rnein literatrde, federal bir devlet olan Almanyann kuzey blgesi iin Kuzey Almanya ifadesine rastlamak mmkn deildir. Bu alma etnik ayrlk terr kapsamnda PKK Terr rgtn ve Irakn kuzeyindeki gelimeleri iki ayr blm halinde ele alacaktr. Bu dorultuda etnik ayrlk terrn yaps ve yntemlerini inceleyecek; ardndan Irakn kuzeyine dair eitli senaryolar ortaya koymaya alacaktr.

BLM -1TRKYEYE YNELK ETNK AYRILIKI TERR TEHDDNN ANALZ

PKK (Krdistan i Partisi) tarafndan 15 Austos 1984te emdinli ve Eruhtaki karakollar ile kamu binalarna terrist saldrlar dzenlenmitir. Bu saldrlar ile birlikte Trkiye Cumhuriyetinin ulusal gvenlik alglamasn nemli lde deitirecek yeni bir srecin balad deerlendirilmektedir. Bu sreci farkl klan temel zellikler; tehdidin cumhuriyet tarihi boyunca Trkiyenin toprak btnlne ynelik en ciddi meydan okuma niteliini tamas ve o dneme kadar Trk gvenlik birimlerinin karlamad trde bir terr tarzn temsil etmesidir (zda, 2007: 11). rgtn bu yeni terr tarz ile Trkiyenin toprak btnlne meydan okumas, ASALAnn sahneden ekilme durumunda kald bir dneme denk dmekte ve bu ynyle, ASALAnn d ile PKKnn ykselii, bileik kaplar andran ekilde Trkiye Cumhuriyetine ynelik terr tehdidinde devamllk saland dncesini akla getirmektedir (itliolu, 2008: 252). Terr rgt PKK, mcadele srecini inli lider Mao Ze Dungun Uzun Sreli Halk Sava konseptine yerletirmitir. Kavramsal olarak bu konseptin; stratejik savunma, stratejik denge ve stratejik saldr olmak zere evresi bulunmaktadr. Bu kapsamda PKK, mcadelesini aamal olarak planlamtr. Bunlardan ilki emdinli ve Eruh basknlarn da kapsayan ve rgtn gcn halka ispatlamak amacn tayan silahl propaganda aamasdr (zda, 2008). Silahl propaganda aamasnn 1984 ylnda anlan iki baskn ile sona erdii ve rgtn znel ifadesiyle gerilla faaliyetine getii bilinmektedir. Bu iki aama stratejik savunma evresini oluturmaktadr. Terr rgtnn planlar dahilinde gerilla faaliyeti aamasn, stratejik denge aamasnn izlemesi bulunmaktayd. Stratejik denge ksmnda, daha geni birliklerle paramiliter zellikleri ksmen terk ederek icra edilen hareketli sava yer almaktadr. Son olarak stratejik saldr aamasna geilmesi ve burada dzensiz birliklerin konvansiyonel bir yapya dntrlmesiyle taarruz edilmesi planlanmtr. Stratejik saldr aamasnn baarya ulaacana inanan terrist Abdullah calann bu hususta, Vietnaml General Vo Nguyen Giapn grlerinden etkilendii bilinmektedir (zda, 2008). Soruna bu kavramsal alt yap ve terrizm konsepti ile bakldnda, Trkiye Cumhuriyetinin aslnda olmayan bir Krt sorununu dert ettii grlecektir (Ersever, 2007). 6

Zira yntemsel olarak bu apta terrist mcadelenin srdrlmesinin; istihbarat servislerinin profesyonel yardm, gerekli paramiliter eitimler, youn silah ve mhimmat destei, gelimi lojistik alt yap gibi unsurlar salanmadan mmkn olamayaca ortadadr. Bu nedenden tr, sorunun ayrlk terr temelini gzden kararak, sosyopolitik tanmlar ortaya konulmasnn gerei yanstmad dnlmektedir. Bu almada ortaya konulan yaklam, terr sorununun sosyopolitik bir yn olduunu dlamamaktadr. Nitekim PKK terrnn etnik ve ayrlk olmas, esasen toplumsal nitelikler tadn gstermektedir. Bununla birlikte, bu almann itiraz ettii temel husus, sorunun snflandrlmasnda Krt Sorunu ifadesinin konuyu adeta basit bir sosyal patlamaya ya da kolektif hak arama mcadelesine indirgiyor grnmesidir. Aklc bir yaklam ile kabul edilecektir ki; Vekaleten Sava nitelii gstermeyen bir sosyal sorunun, NATOnun ikinci byk ordusunu yirmi drt yl boyunca megul etmesi olas deildir. Bu balamda yakalanmadan nce PKK terr rgt yesi olan emdin Sakk, sistematik iddetin ok youn ve organize bir halinin terr rgtnn dnce sistemine ilediini ve temel sorun zme yntemi olarak benimsendiini ifade etmektedir (Gnay, 2007: 87). Trkiyeyi tehdit eden blcayrlk tehdidin anlalabilmesi iin; etnikliin, etnik kimliin, etnik ayrlkln ve etnik ayrlk terrn doasn kavramak byk nem tamaktadr. Etnik ayrlkln temelde mikromilliyeti talepler ile ortaya kt bilinmektedir. Kimi zaman etnik ya da mikromilliyeti szckleri anlamsal olarak sevimsiz bulunduundan bu talepler; federal istekler, ok kltrllk, demokratik alm gibi konseptler ierisinde dile getirilmektedir. Bu talepler karsnda kimi entelekteller, anlan isteklerin karlanmasnn ayrlk sreci frenleyeceini ve blc tavr yumuatacan dnmektedir. Oysa spanyadaki Bask ya da Kanadadaki Quebec rnekleri kimi zaman taleplerin karlanmasnn, bastrlmas ile ayn sonular dourabildiini ortaya koymaktadr (Kalayc, 2006). Bu iki rnekte her trl dilsel ve kltrel hakkn salanmasna hatta otonomiye (Bask rnei) ramen ayrlkln nlenemedii gzlemlenmektedir. Zira ayrlklk; temelde adaletsizlikten ya da demokrasi ile ilgili konulardan deil ulusal kimlik ve aidiyet algsndan kaynaklanmaktadr (Kalayc, 2006). spanyada Bask Toplumunun tarihsel gemii, farkl dili, etnik kkeni, yaad corafyann Madridin etkisinden uzak ve dalk olmasndan tr spanyol kimliine entegre olamad bir gerektir. Gnmzde Bask Toplumu, spanyadaki drt Bask blgesinden nde, bir ksmn Madride gndermek artyla vergi toplamak, otonom parlamento gibi kazanmlarna ramen ayrlk eilimler gsterebilmektedir. Ayrca Bask Blgesinin belirli ehirleri, ekonomik adan spanyann

dier blgelerinden geri kalmamakta, hatta g almaktadr. Bununla birlikte terr rgt ETAnn faaliyetlerini srdrd bilinmektedir (nat [ed.] ve dierleri, 2007). Yukarda sz edilen durum asndan ayrlk terrn etnik doasnn atma potansiyeli bakmndan temel belirleyenlerden biri olduu dnlmektedir. Zira etnik sorunlar var olduka, bu zeminde terr eylemlerinin sklkla gerekleebildii gzlemlenmektedir (Tikov ve Filippova, 2000: 3840). Bu nedenle etnikliin zel olarak incelenmesinde yarar grlmektedir. Bu kavramsal inceleme iin; politik psikoloji teorik ve analitik alt yap olarak kullanlacaktr. Etnik szcnn kkeni Yunancadr ve ethnos tan gelmektedir. Ethnos un kelime anlam ise topluluk, insanlar ya da kabiledir. Etnik grup veya modern anlamda ethnos nedir, sorusuna yant arayan Antropolog De Vos, kendi disiplinine uygun bir tanm kullanarak; ayn geleneklere sahip ve bu gelenekleri baka topluluklar ile paylamayan insanlar bir etnik grup olarak kabul etmektedir. Bu gelenekler manzumesi ok geni bir yelpazeye yaylm olup; dini inanlar, dili, ortak bir ataya sahip olmay, kklere ait corafi bir yeri; hatta mitolojik anlamda bir balangc dahi ierebilmektedir (De Vos, Ethnic Plularism: Conflict and Accomodation:9dan aktaran: Volkan, 1999). A. Tayyar nder, etniklik kavramnn tanm bakmndan esnekliine dikkat ekmekte ve etnik gruplar; benimsedikleri dil, din ve kltr bakmndan dier gruplardan belirgin bir biimde ayrlan gruplar olarak nitelendirmektedir. Ayrca etnik grubun oluumu asndan dil, din ve kltrel farkllklarn ayn anda bulunmayn da bir eksiklik olarak kabul etmeyen nder, savn desteklemek amacyla ortak dile ve rksal kkene ramen etnik kutuplamann ve etnik terrn mezhep temelinde yaand Kuzey rlanday rnek gstermektedir (2006: 12). nderin etniklik tanmnda nemli olan hususun belirginlik olduu dnlmektedir. Bu yaklama gre, bir grubun farkllnn aka bulunmas ve tespit edilebilmesinin esas alnd deerlendirilmektedir. Genel olarak sosyokltrel ve dilsel temelde tanmlanan etnikliketnik grup olgularnn, literatrde ounlukla sbjektif ltler erevesinde ele alndn sylemek mmkndr. Irklk akmlarnn dnya siyasi tarihinde, zellikle kinci Dnya Sava esnasnda ve hemen ncesinde yaratt ykmn ve saldrgan rkln gnmzde devam eden etkilerinin aratrmaclarn tanmlarn netletirmelerini zorlatrd bir gerektir. Bununla birlikte rksal faktrleri n planda tutan objektif tanmlar da yok deildir. Objektif ve sbjektif etniklik tanmlamalarnn geerliliklerinin greli olduu ve bahsedilen grelilik faktrnn yksek bir corafi deikenlikten kaynakland sylenebilir. Yani bir blgede 8

ayn dili konuan ancak farkl rklara mensup iki ya da daha ok etnik grup bulunabilirken, kimi zaman da rksal kken bakmndan ayn ancak farkl geler ile ayrlan gruplar mevcuttur. Volkan, bu duruma Eski Yugoslavyay rnek gstermektedir. Burada yakn gemite yaanm olan etnik atmann taraflar; Ortodoks Srplar, Katolik Hrvatlar ve Mslman Bonaklardr. Dikkat ekicidir ki; yakn gemite ok kanl atmalarn taraflar olmu bu grup da Gney Slav Gen Havuzuna mensuptur (Volkan, 1999: 32). evikin etniklik kavramna daha ok tarihsel bak as ile yaklat gzlemlenmektedir. evik, etnikliin biyolojik ya da morfolojik olarak belirlenemeyeceini ne srmekte ve bu kavramn dorudan toplumun tarihsel geliimi ve sembolleri ile ilgili olduu deerlendirmesini yapmaktadr. Bu gre gre, etnik kimliin ekillenmesi tarihsel srete toplumun bandan geen olaylar ve bu olaylara ilikin alglar ile ilgilidir. Kkleri ilkel dnemlere kadar dayanan bu srecin temelinde, biz ve onlar ayrmnn bulunduu nemle vurgulanmaktadr (evik ve Ceyhun,1995: 14). Deerlendirmek gerekirse, etniklik kavramnn bir toplumda dier(ler)ine kyasla geni ve derin farkllklar btn olduunu sylemek yanl olmayacaktr. Burada kullanlan geni ifadesi, toplumun ok byk bir ounluuna homojen olarak yaylm ve byk ounluunca benimsenmi anlamna gelmektedir. Derin ifadesi ise uzun bir gemii olan ve kklemi anlamnda kullanlmtr. Kklemi ve yaygn farkllklar olan etnik grubun, kendi kimliini iinde bulunduu daha byk grubun ya da komu olduu dier etnik grubun/gruplarn kimliklerinden net bir biimde ayrmas ve farkl olduunu btnsel olarak bilmesi de ok nemli bir lt olarak nitelendirilebilir. Etniklik nasl olup da kendi iinde ok iddetli bir atma potansiyeli barndrabilmitir? En nihayetinde etnik farkllklar; grubun kendisini biz ve baka gruplar onlar/tekiler eklinde tanmlamasna neden olmakta ise tekilere duyulan kin ve dmanln sebepleri neler olabilir? Bu durum, nderin ifade ettii etniklik anlay erevesinde kltrel deerlerden mi; yoksa evikin yaklamna daha uygun decek ekilde tarihsel arka plann yaratt toplumsal bir ruh halinden mi kaynaklanmaktadr? Bu sorulara isabetli yantlar verilebilmesi, etnik ayrlk terrn dinamiklerinin analiz edilebilmesi bakmndan nem tamaktadr. nk sadece farkl olmann, topyekun ve sistematik bir iddete neden olabileceine inanmak gtr. Sz konusu farkllklarn, tarih boyunca yaratlan teki algs ile birlikte deerlendirilmesi daha aydnlatc olabilir. Zira, tekine ilikin alglar tarihsel sre iinde olumaktadr. Dolaysyla sorunun salt farkl olmaktan deil, farkl olana atfedilen toplumsal algdan da kaynaklanabilecei gz nnde 9

bulundurulmaldr. Farkl olann hangi nitelemeler, sfatlar ve tarihsel alglar ile etiketlendii, grubun tekine ne ekilde bakabileceini belirleyen en nemli faktrlerden biridir. tekine atfedilen olumsuz tarihsel nyarglarn ok byk trajedilere neden olabildii ise doruluu snanm bir gerektir. Dolaysyla sorunun karmak bir yaps olduu dnlmektedir. itliolu da benzer bir yaklamla, etnik terristleri kana susam vahi canavarlardan ibaret grmenin; aklama kapasitesi bakmndan yetersiz olacana dikkat ekmektedir (2008). Klasik tanmlamalarn terrn gelimi ve karmak yapsn aklamak hususunda yeterli olmad grlmektedir. Baka bir anlatmla terrist eylem; istihbari ve lojistik hazrlk, stratejik planlama, taktik alan gibi yaratc bir akln ykclna muhta iken, terristleri izoidizopital, vahi, kana susam kiiler gibi grmek sorunun tanmlanmasna yardmc olmamaktadr. itlioluna gre terrn temel amac, hedef toplumu btnsel bir kabule ynlendirmek, itaat edici ruh haline sokabilmek ve ardndan da terr grubunun siyasi amalarn dayatabilmektir. Bu alt yapya sahip terr olgusu, kavramsal adan yaraskeri bir faaliyet olarak tanmlanabilir (itliolu, 2007). Volkan, etnik terrizm de dahil olmak zere etnik iddetin, atmann taraf olmayanlarca dehetle izlenen, aknlkla bu nasl olabildi eklinde tepki verilebilen bir olgu olduunu belirtirken; atmann dnda kalanlarn bu tavrlarnn nedeni olarak rasyonaliteye ilikin n kabulleri gereke gstermektedir (1999). Bu n kabuller genel olarak insan hareketlerinin rasyonel gerekelere dayandn ngrmektedir. Etnik atmann taraf olmayan ve dardan izleyenlere gre insanlar hayvanlardan ayran en temel zellik rasyonel karar alma sreleri ve aldklar kararlarn akla uygunluudur. Esasen bu bir tespit kadar bir temenninin de ifadesi gibi grnmektedir. Bahsi geen sistematik iddeti yaamayan birey ve toplumlar iin irrasyonelliin toplumsal ve politik kurumlarca gsterilebilecei, ou zaman bir zihinsel egzersizin dahi konusu olamayacak kadar uzak bir ihtimaldir (Volkan, 1999: 30 31). Volkana gre Etnik Terrizm, terrist liderlerin kendi byk grup kimliklerine ar derecede balanarak onu yaygn bir ekilde geniletme abasdr (1999). Etnik terristler, gelimi politik durumlar altnda grup iin zerklik ya da devlet olma gibi durumlar amalayarak kendi hareketlerini, baskn bir etnik grup ya da baka byk bir grubu igalci, engelleyici, koloniletirici ya da d g olarak nitelendirerek yasallatrma yoluna giderler (Volkan, 1999: 183). Etnik terrizmin temel nedenleri arasnda toplumsal hayal krklklarnn ok byk yer tuttuu sylenebilir (evik ve Ceyhun, 1995: 11). Volkann tespitlerine paralellik gsterecek ekilde emdin Sakk, kendisinin terr rgtne katlmnda, ocukluk

10

ve genlik dneminde byklerinden duyduu Krt syanlarnn baarszlna ilikin hikayelerin etkili olduunu belirtmekte, terr rgt iinde; byk grup kimlii ile kurtarc rol erevesinde youn bir zdeim yapldn ifade etmektedir (Gnay, 2007). Kategorik olarak etnik ayrlk terr hareketi olan PKK; teknik anlamda Dk Younluklu atma kapsamnda ele alnabilecek asimetrik bir tehdittir. Bu noktadan itibaren Trkiyenin kar karya kald Dk Younluklu atma ve asimetrik tehdidin teknik boyutu kavramsal olarak aklanmaya allacaktr. Askeri adan atmann doasn kavrayabilmenin; atmann snflandrlabilmesi, incelenmesi, yaanan srecin analiz edilebilmesi ve yakn gelecekteki muhtemel gelimelerin nceden tahmin edilebilmesi asndan byk nem tad deerlendirilmektedir (zda, 2007: 22). Dk Younluklu atma, Gayri Nizami Harp ve Gerilla Savana ilikin kavramlar ele alnmadan nce, yanl anlalmalara neden olmamak iin vurgulanmas gereken birtakm hususlarn bulunduu deerlendirilmektedir. Trkiyede ve dnyada, basit kavramsal hata olarak nitelendirilmesi g ve ounlukla terre meruiyet kazandrma abas eklinde de yorumlanabilecek yanl ve hatta kastl eitli beyanlara tank olmak mmkndr. Bu vahim yanllar ve kastl kullanmlar btnnn Trkiyedeki temel yansmas; blc terr rgt PKK bata olmak zere, terr rgtlerine veya mensuplar olan terristlere ynelik gerilla benzetmesi ya da nitelendirmesi yaplmas eklinde karmza kmaktadr. ncelikle belirtmek gerekmektedir ki; bu alma kapsamnda kullanlan gerilla kavramnn Trkiyede ve dnyann eitli blgelerinde faaliyet gsteren terr rgtlerine veya terristlere, teknik bir tasnifin dnda merulatrc bir etiket gibi atfedilmesi veya yukarda belirtilen kastl kullanmlar dahilinde deerlendirilmesi mmkn deildir. almann genel erevesi ve temelindeki yaklam itibariyle; blc terr rgt PKK bata olmak zere bu yasa d gruplar birer terr rgt, mensuplar da terristtir. Bu terr rgtlerinin, yasad ve kanl eylemlerinin nemli bir blmnde kimi gerilla yntemlerini kullanmas taktiksel zorunluluklarn yansmasdr ve bu taktiksel zorunluluk terrn kanl, yasad ve insanlk deerleri ile badamayan yzn aklamayaca gibi terristlerin gerilla gibi gsterilmesi ve bu yolla sz edilen illegal organizasyonlara meruiyet kazandrlmas abalarna da zemin oluturamaz. Bu almada ilgilenilen konu tamamen teknik erevede Gayri Nizami Harp, Gerilla, Gerilla Sava ve Dk Younluklu atma kavramlardr. Zira bu kavramlar, Trkiyenin kuruluundan itibaren varlna

11

ynelik en byk tehdit olarak deerlendirilen terr srecinin tetkikinde, teknik boyutta kullanlmaktadr.

Dk Younluklu atma ve Gerilla Sava Dilbilim bakmndan spanyolca kkenli olan Gerilla (Guerilla) szcnn yine Napolyonun ordularna kar savaan spanyollarca askeri literatre kazandrld bilinmektedir (Hart, 2003: 500). Gerilla Sava tarih boyunca, taarruz halindeki byk bir kuvvete kar kk, hareketli ve dzensiz kuvvetlerin; sistematik vurka eylemleri yapmak suretiyle uyguladklar, taktik ve stratejik savunmay amalayan askeri ya da paramiliter etkinlik olmutur. Gayri Nizami Harp ile Gerilla Sava birbirleri ile ilintili ancak farkl kavramlar ifade etmektedir. Gerilla Sava yntem olarak Gayri Nizami Harbin unsurlarndan birisidir. Daha byk ve genel bir kavram olan Gayri Nizami Harp, Gerilla Sava da dahil olmak zere; istihbarat faaliyetlerini, sabotajlar, rtl operasyonlar, karma/kurtarma faaliyetlerini, ykc faaliyetleri, terrizmi, kontrterrizmi, enformasyon savan, kitle imha silahlarnn retim ve satn engellemeye ynelik faaliyetleri ieren, konvansiyonel olmayan askeri ve paramiliter sava trdr. Gayri Nizami Harp; daha dar ereveli ele alnd Amerikan ve daha geni kapsam kazand ngiliz yaklamlarnda, Dk Younluklu atma kullanm ile akademik bir ifade kazanmaktadr (zda [web], 2008). zda, Dk Younluklu atmann (DY) karmak bir olgu olduunu belirtirken, bu konuda en basit tanmn belki de en isabetlisi olacan vurgulamakta ve Orta Younluklu atma4 (OY) ya da Yksek Younluklu atma5 (YY) olarak tasnif edilemeyecek atmann bir Dk Younluklu atma (DY) olduunu belirtmektedir ( [web], 2008). Dolaysyla Gerilla ve Gerilla Sava bu btnn unsurlarndan birisidir. Greeneye gre 1960 sonras on yllk dnem Gerilla Savann gelime evresidir ve bu tarihlerden itibaren Gerilla Sava askeri bir yetim muamelesi grmekten kmtr (1965: 35). Souk Sava dnemine kadar gerilla yntemlerine bavurann genellikle savan zayf taraf olduuna dikkat eken Hart, bu tarihsel olageliin nl sava teorisyenlerinin grlerini de etkilediini belirtmekte ve Clausewitzin Gerilla Savan; halkn silahlandrlmas olarak tanmlamasn savunma yntemi alglamasna rnek gstermektedir (2003: 500 505). Bununla birlikte gnmzde ve yakn gemite Gerilla
4 5

Literatrde Konvansiyonel Sava anlatmak iin yararlanlan kullanm. Kitle mha Silahlarnn kullanld, ykc etkisi ok yksek sava tr. (Nkleer Sava vb.)

12

Savann bir Gayri Nizami Harp yntemi olarak sadece taktik deil stratejik boyutta da taarruz amac gdlerek kullanlabildii grlmektedir. Kbrsta EOKAnn ya da Bosnada Srp paramiliter kuvvetlerinin yaptklar; proaktif nitelikler tayan ve stratejik taarruz hedefleri olan faaliyetler olarak deerlendirilebilir. Her iki olayda da gerilla faaliyetleri, yntemsel olarak, taarruz amalar ile kullanlabilmilerdir. Bu mcadele tipinin taarruz amac ile kullanlmasnn ardnda yatan faktrler; Gerilla Savann halk destei unsuru, yine bu silahl mcadele trnn salad; baskn, ok, dehet ve hedefte yaratlabilecek btnsel korku potansiyeli eklinde deerlendirilebilir. Zira ok ve dehet yaratan baskn faktr taarruzun doasnda bulunmaktadr. zellikle etnik temizlik yapmak isteyen gruplarn hedef toplumda panik ve ylgnlk yaratmak, paramiliter kuvvetler kullanarak eitli balayc askeri protokol ve hukuki dzenlemelerin arkasndan dolamak, etnik temizlii geni bir corafyaya yaymak, yerel halk mcadeleye etkin bir ekilde dahil etmek gibi amalar ile Gerilla Savan yntemsel olarak tercih ettikleri sylenebilir. Dk Younluklu atma ve Gerilla Savann salt askeri konular deil Uluslararas likiler asndan da byk nem tad deerlendirilmektedir. Uluslararas likiler kuramcs Morton Kaplan, uluslararas davran rneklerinin askeri, ekonomik, teknolojik ve demografik unsurlara bal olduunu ne srmtr (Kni, 2001: 25). Bugn dnyann geldii nokta itibariyle, Dk Younluklu atmalarn uluslararas sistemde Etnik Temizlik, Terrizm, Vekaleten Sava ve Asimetrik Tehdit gibi alanlarda ok nemli belirleyenler olduu dnlmektedir. Dolaysyla DY ve gerilla hareketlerinin uluslararas sistem iinde salt askeri deil demografik bir mahiyet tayan ve ekonomik sonular haiz faktrler olduu ve bu nitelikleri ile davran modellerini etkiledikleri sylenebilir. Dk Younluklu atmann ana unsuru olan gerilla stratejisinin her an ciddi bir teyakkuz durumunda bulunmay, stn bir hareket ve yer deitirme anlayn ve basknlara kar dayanma kabiliyetini gerektirdii bilinmektedir. Pratie bakldnda atmann asimetrik unsurunun temel hareketinin, srekli yer deitirme ve gizlenme eklinde iki stun zerine oturduu grlmektedir. Bu nedenle gerilla faaliyetlerinin en nemli dayanak noktalarndan birisi arazi ve iklim artlarnn maksimum verimlilik ile kullanlabilmesi eklinde karmza kmaktadr (Greene, 1965: 6 7). Nitekim terrist emdin Sakk, PKK bnyesinde gerekletirdii eylemlerde, gndzleri gizlenme ve geceleri srekli yer deitirme eklinde hareket ettiklerini ifade etmektedir (Gnay, 2007). Dk Younluklu atmada hedefe ynelik saldrlarn hz, skl ve temposu byk nem arz etmekte ve mcadelenin genel karakteristiini ortaya koymaktadr. Hart, bu 13

temponun saldrlarn hznn giderek artmas art ile snrl olabileceini belirtmitir. Bununla birlikte snrl bir derinlikte ancak ok hzl bir tempoda icra edilecek seenekleri de dlamamaktadr (Hart, 2003: 503). Buradan anlalabilecei gibi hz, Dk Younluklu atmalarn en nemli unsurlarndan biri olarak deerlendirilmektedir. Hz olgusunun DY kapsamnda birliklere gerek savunma gerekse taarruz hallerinde byk avantajlar salad sylenebilir. Savunma asndan bakldnda hzl hareket etmenin, srekli yer deitirme prensibi ile birletiinde; birliklerin takip ve tespitini gletirdii deerlendirilmektedir. Takip ve tespitin glemesi ise gerilla iin bir yaam alan yaratmakta ve zaten snrl nicelikte olan personelin hayati risklerini mmkn olan llerde minimize etmektedir. Hz olgusunun taarruz hallerinde salad avantajlarn banda ise atmann doasndan kaynaklanan vurka eylemlerinin geldii belirtilebilir. Bu eylemlerin, verdirdikleri zayiatn tesinde, yarattklar panik ve dehet havas ile zaman ve mekan boyutundaki belirsizliklerinden kaynaklanan avantajlar dolaysyla etkili olduklarn sylemek mmkndr. Ayrca Hart, Gerilla Savanda meydana gelebilecek hareketsizlik ve ara verme durumlarnn, hem dmana hedef blgeyi daha sk kontrol etme imkan vermesi, hem de yerel halkn gerilla hareketine olan desteinin azalmasna yol aabilmesi dolaysyla ok sakncal olduunu ortaya koymaktadr (2003: 504). Dk Younluklu atma ve Gerilla Savan zgn kld dnlen bir dier husus, ilgin sklet merkezi prensibidir. Askeri literatrde arlk merkezi, (sklet merkezi) fiziksel ve psikolojik gcn merkezi olarak tanmlanmakta ve muharebe iinde bu merkezin deiebilecei belirtilmektedir (Eslen, 2005: 122 123). Arlk merkezinin deiimi Dk Younluklu atmalarda, konvansiyonel savalara gre ok daha hzl olmaktadr. Hz ve yer deitirme hususunda ortaya koyulan grlerden karlabilecek sonu; taarruz durumlarnda toplanma, mteakip olarak etkin bir savunma faaliyeti olarak dalma yntemlerinin izlenmesinin gerilla birlikleri asndan byk nem arz ettiidir. Bu toplanma ve dalma silsilesi Akc Kuvvet lkesi olarak adlandrlmaktadr. Akc Kuvvet lkesi, (ya da akc sklet merkezi) sadece Gerilla Sava icra eden unsurlarda deil, gerillaya kar koyan ordularda da sklet merkezi prensiplerini deitirmitir ve Dk Younluklu atmalarn omurgasn oluturmaktadr (Hart, 2003: 505). Bu prensip deiikliinin Trk Silahl Kuvvetleri de dahil olmak zere terrle mcadele eden ordu ve birliklerde de ok benzer ekilde ortaya kt belirtilebilir. nk dzensiz, hareketli ve hzl birlikler karsnda savaan konvansiyonel ordularn alacaklar klasik savunma tedbirlerinin; yetersiz kalmann tesinde, pasif ve duraan yaplar ile nemli sakncalar dourduunu

14

gzlemlemek mmkndr (Pamukolu, 2004: 36). Akc Kuvvet lkesi kapsamnda harekat icra edebilmenin en nemli koullarndan biri, etkin bir istihbarat ana sahip olabilmektir. Bu a sayesinde dmann nerede olduu erken haber alnabilecek ve gerek savunma tedbirleri gerekse taarruz daha etkin uygulanabilecektir. Dk Younluklu atmalar ok nemli llerde bilgi savan da iermektedir. Baka bir anlatmla, DYnn gerek hz ve tempo nitelikleri, gerekse akkan kuvvet prensibi nedeniyle bir istihbarat sava nitelii tad deerlendirilmektedir. Bu tip mcadele kapsamnda istihbarat iki temel boyutta ele alnabilir. Bunlar stratejik ve taktik boyutlardr. Stratejik boyutun, stratejik istihbaratn prensiplerine uygun olarak; plan ve prensipler, doktrin ve yksek strateji erevesinde; uzun vadeli mcadelenin ana hatlarn izen, istihbaratn eitli kademelerinde grev alan personelin dikkat ve riayet edecei genel hususlar belirleyen ve temel istihbarat vizyonunu oluturan almalar kapsad sylenebilir (Todd ve Bloch, 2006). Bu boyutta ele alnan konular, genel ve uzun erimlidir. DY kapsamnda uygulanacak stratejik istihbaratn temel ilevi, gerilla hareketinin ya da asimetrik tehdit ile mcadelenin uzun erimli hedeflerine uygun olarak operasyonel snrlarn izilmesi eklinde deerlendirilebilir. Bu aamada istihbarat faaliyetlerinin younlaaca blgeler ve hangi prensiplerle ne tip almalarn yaplacann tespiti ile bu almalarn niteliinin kurgulanmas beklenmelidir. Anlan evrede istihbarat faaliyetinin entelektel yapsnn n plana kt deerlendirilebilir. Zira istihbaratn, zellikle stratejik boyutta entelektel bir etkinlik olduunu sylemek mmkndr. Doru kaynaklarn belirlenmesi, istihbarat toplayclarnn ynlendirilmesi ve gelen bilgilerin analizinin ancak yksek bir zihinsel pratik ile analitik kabiliyetin rn olabilecei dnlmektedir. srail istihbarat servisi MOSSAD hakknda en detayl eserlerden birini vermi olan Thomas da, istihbarat faaliyetini ayn dorultuda deerlendirmek suretiyle; ulusal gvenliin ilk artnn bilgi olduunu sylemektedir (2005: 463). PKK rneine geri dnldnde Ersever, istihbaratn DY kapsamndaki nemini doular ekilde; PKK ile mcadelede en byk zaaflardan birinin bu alanda yaandn ve bu zaafn nemli kayplara neden olduunu ifade etmektedir (Ersever, 2007). DY ve bu kapsamda Gerilla Savann genel yaps ve nitelii ile ilgili bir baka konu da stratejik hedefleri ve fonksiyonlardr. Greenenin almasnda Gerilla Savann temel ilevinden sz edilmektedir. Bu ilevler aada grld ekilde sralanmaktadr (Greene, 1965: 36):

15

 lkeyi istila etmeye alan veya fiili olarak istila etmi byk ve gl bir dmana kar snrl kuvvetlerle kar koymak, Siyasi iktidar ele geirmek amacna ynelik silahl bir isyan hareketi yrtmek, Yabanc hareketlere maalk etmek (Vekaleten Sava). Gerilla Savann taarruzun bir paras olarak kullanld bir dier sava tr ise Greenenin bir ilev olarak niteledii Vekaleten Savatr. Kavramsal olarak, bir(ka) devletin rgtledii bir veya daha ok paramiliter kuvvet ya da terr rgtnn baka bir(ka) devlete ynelik; rgtleyici devlet(ler) adna ve o devlet(ler)in kontrolnde ve destei ile yrtt; bozguncuykc faaliyetler, istihbarat operasyonlar, suikastlar, sabotajlar, terr eylemleri gibi unsurlar da ieren sistematik silahl faaliyetler Vekaleten Sava olarak adlandrlabilir. Saldrgan devlet ya da devletlerin Vekaleten Sava yntemini genellikle saldrya maruz kalan devlet ile dorudan ve orta ya da yksek younluklu bir atmaya girmek istemedikleri durumlarda kulland deerlendirilmektedir. Vekaleten Savalar saldrya maruz kalan devletin topraklarnda icra edilebilecei gibi, hedef devletin kendi topraklar dnda kalan unsurlarna ya da ulusal kar alanlarna kar da gerekletirilebilir. PKKnn Trkiyeye kar yrtt terrist faaliyetlerin bir Vekaleten Sava nitelii tad ortadadr. Nitekim Terrist emdin Sakk, PKKnn bir para Avrupa, bir para ABD ve bir para da Ortadou istihbarat rgtlerinin mal haline geldiini belirtmekte; rgtn ksa srede ok farkl ynelimler iine girebilmesini de bu odaklarn g atmasna balamaktadr (Gnay, 2007: 172). Sakk, rgte katlmnda Erivan Radyosunun yapt propaganda nitelikli Krte yaynlarn da etkili olduunu ifade etmektedir (Gnay, 2007). Ersever de PKKnn bir Vekaleten Sava unsuru olarak kullanldn dorulamakta ve Saddam Hseyin dnemi Irak da PKKy kullananlar listesine eklemektedir (Ersever, 2007: 113). PKK ile mcadelede grev yapm olan Albay Sarzeybek, rann topraklarnda PKK kamplar bulunduunu ve bu durumun Tahrann bilgisi ve iradesi dahilinde olduunu kesin bir dil ile vurgulamaktadr (2007: 158). Gemi dneme bakldnda, Trkiyenin dou ve gneydousundaki sosyopolitik yapnn, Vekaleten Sava unsuru olarak kullanlmasnn ciddi bir tarihsel arka plan olduu grlecektir. Dnemin babakan smet nn, Atatrkn istei zerine hazrlad ve 21 Austos 1935 tarihinde tamamlad Krt Raporunda Fransann blgedeki unsurlar Trkiye aleyhine kullanma potansiyelinden aka sz etmekte, etnik ayrlk eilimlerin boyutlarnn ne kadar ciddi olduunu ifade etmektedir (ztrk, 2007).

16

PKKnn Trkiyeye kar bir Vekaleten Sava unsuru olarak grlmesinde Suriye, Ermenistan ve Yunanistann temel amalarnn, Trkiyeden toprak taleplerinin gerekletirilmesi hususunda terr rgtnn yarataca avantajlarn kullanlmas; Gney Kbrs Rum Ynetiminin gerekesinin, Trkiyenin Kuzey Kbrstaki varlndan tehdit alglamas; rann motivasyonunun ise Ortadouda baat g olmak hedefiyle Trkiyenin ayrlklk gibi bir gvenlik sorunu ile ypratlmas ve Tahrann Trkiyenin laik rejiminden duyduu kayglar olduu deerlendirilmektedir. PKKya Avrupann eitli blgelerinden, ksmen Rusya Federasyonu ve ncesinde SSCBden gelen destek de dnldnde, terr rgtnn ok geni bir Politik Araziye sahip olduu grlecektir. Literatre Cezayir Direnii ile giren Politik Arazi kavram, paramiliter organizasyonun siyasi etkisinin hissedildii yurtii ve yurtd alan tanmlamaktadr (Greene, 1965: 37). Bu alan, sz konusu unsurun d destek arad ve greli bulabildii, resmen yasad ilan edilmedii, resmi ya da gayri resmi olarak eitli hkmetler, brokratlar, istihbarat servisleri ile irtibat kurabildii, halk arasnda uyandrd sempatiyle siyasi karar vericiler zerinde politik bask tesis edebildii blge olarak tanmlanabilir.

Mevcut Durum Trkiyenin PKK karsnda askeri bir zafer kazand ancak siyasi olarak bu aamada olmad aktr. Dk Younluklu atmann z itibariyle politik bir mcadele olduu ve askeri gcn yardmc unsur kimliinde bulunduu deerlendirilirse, sorunun ciddiyetini koruduunu sylemek mmkndr (zda, 2007). Bu noktada Trk Silahl Kuvvetlerinin ayrlk terrn ortaya kmasndan itibaren tehizatndan kuvvet yapsna kadar byk bir deiim gsterdiini ve etkinlik saladn gzlemlemek mmkndr. Bununla birlikte Trk siyasilerinin; sorunun Trk Silahl Kuvvetlerine havale edilmesi, AB srecine indirgenmesi, gnlk sylemler ve konjonktrel tepkiler dnda ciddi bir politika rettiklerini sylemek inandrc grnmemektedir. Birok uzmana gre Trk siyasi sekinleri; sorunun bizatihi kendisini anlamaktan dahi uzaktr. Yeni bir eylemsellik sreci iinde olan PKKnn bir taraftan da siyasallatn gzlemlemek mmkndr. Kanmzca rgtn yok olma srecinde bulunduu ve bu nedenle hareketlilik kazand ynndeki sylemlerin hakllk pay bulunsa da; PKK ayrlk hareketin enstrmanlarndan yalnzca biridir. Bu noktada PKKnn yok olmas ile etnik ayrlk tehdidin bertaraf edilmesi birbiriyle kartrlmamas gereken hususlardr. PKKnn, yntemsel olarak misyonunu tamamlayarak ya da Trk gvenlik birimleri tarafndan fiziksel 17

olarak ortadan kaldrlmak suretiyle siyasi tarih sahnesinden ekilmesi mmkndr. Bununla birlikte; eyh Sait syan da dahil olmak zere cumhuriyet dneminde yaanan ayrlk sre, deien aktrlerine karn bir btnlk arz etmektedir. Bu noktada PKKnn zayflad ynndeki tespitler doru olsa bile, etnik ayrlklk glenmektedir. Bu gelimenin altnda, AB yelik hedefinin kendisi deilse bile yelik srecinin ve ABDnin 1991den itibaren Ortadouda izledii politikalarn bulunduunu sylemek yerinde olacaktr. Gnmzde Trkiyeye ynelik en byk ayrlk tehdidin, PKK eylemlerinden ziyade; kimlik algsnda yaanan skntlar ve Irakn kuzeyindeki gelimeler olduu deerlendirilmektedir. Bu nedenle Trk siyasal elitinin mcadelenin, z itibariyle ideolojik ve politik olduunun ayrdna varmas byk nem arz etmektedir. Kanmzca teorik boyutta, Trkiyenin dou ve gneydousu ile Irakn kuzeyinde arpan unsurlar, Trk gvenlik birimleri ve PKKdan ziyade; Trkiyenin niter yaps ve ulus devlet nitelii ile mikro milliyetilik ve etnik ayrlklktr. Dolaysyla orta ve uzun vadede, Trkiyenin ulusal gvenliine ynelik bu tehdidin politik ve ideolojik olarak malup edilmesi bir zorunluluktur. Giri blmnde de belirtildii zere Trkiyedeki ayrlk srecin; Irakn kuzeyi ile entegrasyona ynelmesi en nemli gvenlik tehdidini oluturacaktr. Bu noktadan itibaren Irakn kuzeyindeki gelimeler eitli aktrlerin perspektiflerinden, projeksiyon almalarn da kapsayacak ekilde ele alnacaktr.

18

BLM -2IRAKIN KUZEYNDE BR KRT DEVLET KURULMASINA LKN DEERLENDRME

ABDnin Iraka mdahalesi ve ardndan yaanan gelimeler Irakn kuzeyinde bir Krt devleti kurulacak m? sorusunu akllara getirmitir. Bu konu lkemizde ya ideolojik boyutta ele alnm ya da ulusal karlarmz balamnda olduka dirensiz ve pasif bir yaklam sergilenmitir. Oysa Irakta gelinen son durum, Trkiye asndan ulusal gvenlii ilgilendiren ciddi bir d politika sorunudur. Kanmzca, ulusal gvenlie ilikin sorunsallar ele alnrken iki temel nokta ve parametrenin varl byk nem tamaktadr. Bunlardan ilki aklc bir yaklamn varl, dieri ise sz konusu aklc yaklam da ieren, tm ara ve yntemlerin ulusal varla ve karlara hizmet etmesinin salanmasdr.

Irakn kuzeyinde yaanan gelimelere farkl bir adan yaklaacak olan bu almada, kurulmas olas bir Krt devletinin ABD stratejik karlarn ne lde karlayabilecei ve sz konusu oluumun maliyetinin ABD asndan ne kadar katlanlabilir olduu irdelenecektir. Son tahlilde, sz konusu devlet ya var olacak ya da olmayacaktr. Dolaysyla incelememiz gereken iki temel olaslktan ve bu olaslklar belirleyen dorudan ya da dolayl etmenlerden sz edilebilir. almamz bu iki eksen etrafnda ufuk turu olarak biimlenecek ve bir fikir ortaya koymaya alacaktr.

Irakn Kuzeyinde Bir Krt Devletinin Kurulmas ABD Asndan Ne Anlama Gelebilir? ABD ve stratejik ortaklar iin Ortadou, petrol bata olmak zere enerji kaynaklar, arz gvenlii ve dnyada dolam asndan ok nemli bir blgedir. Ayn zamanda srail ve Amerikan kart hareketler ve bu motivasyon ile faaliyet gsteren terr rgtlerinin anlan blgede younlamas nedeniyle ciddi bir tehdit kayna nitelii de tamaktadr. Belirtilen nedenlerden tr ABDnin Ortadouyu, yksek etkinlik gsterilmesi ve denetim altnda bulundurulmas gereken bir blgenin de tesinde, bir ekilde egemen olunmas yaamsal

19

nemde bir alan olarak tanmlad deerlendirilmektedir. Dolaysyla Krt otonomisinin bamsz bir devlet olma yolunda ABD tarafndan desteklenmesi, ABD ve stratejik partnerlerinin blgedeki karlarna ne lde hizmet edebilecei ile ilgilidir.

Kanmzca, ABD ile Irakl Krtler arasnda yakn ilikilere sahne olan mevcut ortam, konu zerine yaplacak analizlerde tek veri olarak ele alnmamaldr. nk siyasi tarih, Irak Krtlerinin gerek ran ve Rusya, gerekse batl gler tarafndan kullanlp; nemli siyasi vaatlere karn yalnz braklabildiklerinin rnekleri ile doludur. Ayrca Irakl Krtler ile yakn ilikiler, Amerikan perspektifi ile bizim algladmzdan daha farkl yorumlanabilir. ABD, yenimuhafazakar (neocon) ynetimi dneminde d politika enstrman olarak sert g unsurlarna sklkla bavurmutur. Bu nedenle uluslararas kamuoyunda ABD kart eilim ciddi biimde glenmi ve ABD greli olarak yalnzlamtr. Diplomatik alanda, ABDnin baat konumu dolaysyla, etkilerinin snrl olarak hissedildii dnlen bu yalnzlama; sosyokltrel dzeyde ve yumuak g kapasitesi asndan ciddi sakncalar da beraberinde getirmektedir. Dolaysyla Irakta birok grupla birlikte, blgede ve dnyada kimi devletlerin ve toplumlarn tepkilerini zerine ekerek yalnzlaan ABD asndan, Irakl Krt gruplar ile ilikiler Iraka ilikin jeopolitik yntemlerden daha derin bir anlam ifade edebilir. Zira kronik zayflklarna ramen, stratejik deeri yksek bir blgede, salt ynetimi deil halk ile de ABD dostu bir unsur Amerikan d politikasna, karlarna ve yumuak g kapasitesine fazlasyla hizmet edebilmektedir. Buradan hareketle, sadece son dnemde yaanan gelimelere bakarak, yakn gelecekte bamsz bir Krt devleti kurulmasnn politik olarak Washingtonda Barzani ile ayn lekte arzu edildiini sylemek ok da doru olmayabilir. Dier yandan, Irakn merkezi bir yapda kalamayacan deerlendirmek de mmkndr. Tarihsel, demografik, antropolojik ve sosyolojik olarak var olmayan airetler topluluu grnmndeki Irak Ulusunu oluturan gruplarn arasndaki balar, Saddam Hseyin dneminden balayp ABD igali ile doruk noktasna ulaarak, byk lde kopmu grnmektedir. Bu koullar altnda, zlme srecinin siyasi ve sonuta corafi olarak hangi noktaya varabileceinin ve Irakl Krtlerin ne ekilde hareket edebileceklerinin anlalmas byk nem kazanmaktadr. Gnmzde yaanan srete, Irakn kuzeyinde neler olabileceine ilikin ngr retebilmek iin iki nemli unsurun bilinmesi gerekmektedir. almamz bu unsurlar, Irakl Krt gruplarn sahip olduklar otonomiyi bamsz bir devlete evirebilme yetenekleri ve ABDnin Krtlerin bamszlk talepleri karsndaki tutumu eklinde ele almaktadr. Sz edilen

20

noktalarda doru ve gereki bir analiz yapabilmek iin baz temel sorulara yant aramak gerekli grnmektedir. Bu sorulardan ilki, konjonktrel gelimelere kout olarak ABD Ortadouda bamsz bir Krt devletini neden ister; ikincisi ise neden istemez eklinde karmza kacaktr. Bu temelde yaplacak bir deerlendirme, Irakl Krt gruplarn otonomilerini bamsz bir devlete dntrmelerinin, ABD iin ne gibi stratejik kazanmlara ve kayplara neden olabileceini daha ak bir ekilde ortaya koyacaktr. Irakn kuzeyinde yaananlarn ve yaanabileceklerin anlalmas ise Trkiyenin yakn gelecekte izleyebilecei politikalarn saptanmas asndan nemli olmann da tesinde zorunlu grnmektedir.

ABD Irakn Kuzeyinde Kurulacak Bir Krt Devletini Neden steyebilir? ABD blgede; Trkiye gibi ulusal bamszlk hassasiyetleri olan, byk ve denetimi zor bir mttefik ile hareket etmek yerine; denetimi ok kolay, varl Washingtonun iradesine bal ve ABD karlar ile uyumlu hareket etmede hibir ekince gstermeyecek bir devleti tercih edebilir. Ayrca Trkiyede seimler sonucu siyasi irade farkl partiler arasnda ve sk aralklarla deiebilirken, Irakn kuzeyindeki siyasal sistem gl airetlerin zerine kurulacaktr. Bu adan byle bir devletin denetiminin ok daha kolay ve isel dinamikleri balamnda siyasi geleceinin ok daha tahmin edilebilir olaca ngrlmektedir. Tm bu nedenler bir arada dnldnde, siyasi yaps kontrol edilmeye/ynlendirilmeye yatkn ve bekas Washingtona bal bir Krt devletinin ABD iin mkemmel bir mttefik profili izecei sylenebilir.

Irakn blnmesi durumunda ya da ABD askeri varl belirtilen takvim erevesinde sonlandnda, rann kontrolne ve Lbnan Hizbullahnn etkinliklerine ak Irakl ii gruplar ile bata El Kaide olmak zere birok radikal slamc terr rgt tarafndan militan kayna ve ibirliki olarak grlen Irakl Snni gruplar serbest kalacaklardr. Amerikal ve srailli yetkililer Irakn blnmesini kanlmaz olarak deerlendiriyorlarsa, srailin iki potansiyel dman daha kazanmasndan ya da bu potansiyel dmanlarn Badat ve Washington ile denetim ve gdm balamnda son balarn da koparmalarnn yaratabilecei yeni tehdit alglamalarndan da sz edilebilir. Anlan koullar altnda ABD ve srail iin, baml bir mttefik yaratlmas zorunluluk haline gelmektedir. Bu mttefik ise birok nedenden tr Irakl Krt

21

gruplar olarak tercih edilmektedir. Baka bir anlatmla, Irakn kuzeyinde bir Krt devleti yaratlmas konjonktrel ve taktik bir savunma alm olarak uygulamaya konulabilir. Belirtildii gibi bu savunma alm, ABD kadar ve hatta daha fazla srailin ulusal gvenliinin salanmas asndan stratejik neme sahip grnmektedir.

Dileri Bakan Rice da dahil olmak zere, ABDnin en yetkili isimleri blgede birok snrn deimesine ilikin gr ve iradelerini aka ve birok defa beyan etmilerdir. Dolaysyla genel tabloya bakldnda, Irakn kuzeyinde kurulacak bir Krt devletinin ABDnin orta ve uzun dnem stratejik planlarnn bir paras olduu ya da gelimelere kout olarak olabilecei deerlendirilmektedir.

Kurulacak bir Krt devleti, blge devletlerindeki Krt nfus ve bu topluluklar istismar eden ayrlk - blc hareketler de dnldnde, kullanlmaya uygun nemli ve srekli bir bask unsuru olacaktr. Dolaysyla Irakn kuzeyinde kurulacak bir Krt devletine blgedeki en byk ABD ss ve rtl operasyonlar merkezi olarak ilevsel bir kimlik yklenebilir. Ayrca kurulmas durumunda, Krt devleti halknn ok nemli lde Mslman olacak olmas, anti Amerikan hareketlerin dini vurgu ve gerekelerini zayflatabilir.

Irakn kuzeyinde kurulacak bir Krt devleti, srailin politik tamponu olarak da dnlebilir. Blgedeki dmanlklar srailden sz konusu olas devlete de kayabilecek, bylelikle srail karsndaki cephe, hasm odaklardaki art nedeniyle sklet merkezinde bir zayflamaya urayacaktr. Bunun da tesinde srail bu devleti ikili operasyonlar ile kullanma imkanna kavuacaktr. Irakn kuzeyinde yaamakta olan ve saylarnn yz elli bin dolaynda olduu aklanan Yahudi Krtler de, srail asndan olas Krt devleti zerinde etkinlik salanmasnda nemli bir kprba ilevi grebilecektir. Dier yandan ABDnin byle bir devletin kurulmasna kar kmas iin de eitli

gerekeler mevcuttur. Bu gerekeler aada sralanacak ve ardndan genel bir deerlendirme yaplacaktr.

22

Irakn Kuzeyinde Kurulacak Bir Krt Devletine likin ABDnin ekinceleri ve Stratejik Kayplar Neler Olabilir? Irakn kuzeyinde kurulacak bir Krt devletinin yaatlmas iin iki jeopolitik ve siyasal corafi gereklilik bulunduu sylenebilir. Bunlardan ilki Kerkk petrolleri dieri ise topraklarnn denizlere almasdr. Kurulmas durumunda, bu devletin ekonomik adan bekas petrol gelirlerine baml olacaktr. Trkiye, Suriye ve rann bamsz bir Krt devleti fikrine ynelik tutumlar da hesaba katlrsa, petroln dnyaya tanmas asndan en makul formllerden biri deniz yolu olarak deerlendirilmektedir. (Bir dier seenek ise sraile gidecek boru hatlar eklinde ngrlmektedir. Bununla birlikte bu hattn byk gvenlik sorunlar tamas da beklenmelidir) Bu noktada muhtemel Krt devleti, ya denizlere kapal halde kurularak boru hatlar seeneklerine ve komularnn i dinamiklerine kuvvetle endeksli diplomatik abalara umut balayacaktr ya da siyasi ve askeri gc ile orantsz bir corafyaya sahip klnarak savunma asndan byk zorluklar yaayacaktr. Sz edilen jeopolitik ve siyasal corafi gerekliliklerin karlanmasnn ABDye ok ar maliyetler getirecei ngrlmektedir. Amerikal analistler konuyu bu adan ele alrlar ise Irakn kuzeyinde bir Krt devleti kurulmasna ilikin ciddi ikilemler yaanabilecei deerlendirilmektedir.

Irakn kuzeyinde bir Krt devleti kurulmasnn, Trkiye tarafndan ulusal karlarnn ok sert ve ar bir biimde ihlal edildii eklinde alglanmas gl bir olaslktr. Trk toplumunun, nemli sayda entelektelin ve Trk Silahl Kuvvetlerinin bu oluumdan ok byk rahatszlk duymalar beklenmelidir. Byle bir tablo karsnda ABD ve stratejik partnerlerinin ok nemli bir mttefik kaybedebileceklerini ve Trkiyenin ABD kart hareketlere hi olmad kadar ak hale gelebileceini sylemek olasdr. Yine bu durum, Trkiyenin Rusya Federasyonu ve ran ile ortak karlar balamnda yaknlamasn da gndeme getirebilir. Bu unsurlarn ABD tarafndan gl bir ekince olarak deerlendirilmesi olasdr.

Irakn

blnmesi

gerekleirse

bu

blnmeden

sadece

bir

Krt

devleti

kmayacaktr. Snni ve ii Araplar arasnda giderek byyen uurum Irakn blnmesinin paral olarak gereklemesinin en gl olaslk olduunu

23

gstermektedir. Bu durumda olas bir Krt devletinin getirileri ile Irakn blnmesinin sakncalarnn ABD tarafndan karlatrmal olarak ele alnmasnn zorunlu olduu deerlendirilmektedir. Nitekim olas bir blnme ile ortaya kacak bir ii devletin rana, Snni devletin ise radikal slamc hareketlere ciddi avantajlar salamas mmkn grnmektedir. (Irakn ii eksende blnmesi ilerleyen aamalarda farkl bir yaklamla ele alnacaktr) Dolaysyla ABD, ekilme aamasnda Irak yeniden dzenlerken, blnme yerine federal yapnn kurumsallatrlarak korunmasn ya da konfederal bir dnm tercih edebilir.

Olas bir Krt devletinin corafi seenekleri dnldnde, demografik adan homojen bir yapya sahip olmasnn zor olduu anlalmaktadr. Irakn kuzeyinde kurulacak bir Krt devletinin snrlar iinde Krt nfusu ile birlikte nemli sayda Trkmen ve Arap da bulunacak, bunlarn byk bir blm belirli merkezlerde younlaacaklar iin ynetsel sorunlar ortaya kacaktr. Bu gruplarn aidiyet hissetmedikleri bir devletin aznl olmay diren gstermeksizin, gnlllkle kabul edeceklerini varsaymak aklc grnmemektedir. Bu nedenle, kurulmas halinde, Krt devletinin lke btnln salamak hususunda ciddi sorunlar yaayaca dnlmektedir. Kanmzca bu noktada Trkiye ve Trkmenler asndan endie duyulmas gereken bir durum oluabilir. Iraka gerekletirilen son ABD mdahalesinden itibaren Barzani ve Talabaniye bal gruplar Irak Trkmenlerini dlamaya ve sindirmeye ynelik sistematik bir kampanya balatmlardr. Kurulmas dnlen Krt devletinin lke btnl ve Krt toplumunun baatlnn glendirilmesi asndan Trkmenleri (ve hatta Araplar) bir tehdit unsuru olarak alglamas olasdr. Potansiyel i dman temelindeki bu tehdit alglamas, Trkmenlere ynelik byk apta etnik temizlik hareketlerine kadar varabilir. Bu durum Trkiye iin bir mdahale zorunluluu yaratr ise ABDnin Iraktaki karlarnn ciddi ekilde zarar grmesi de olasdr.

Irakn kuzeyinde kurulacak bir Krt devleti, silahl gc ile Trkmenlerin ve Araplarn nemli bir blmn sindirebilir. Ancak Suriye, ran ve Trkiyenin silahl kuvvetlerine kar koyabileceini ve bekasn salayabileceini sylemek mmkn grnmemektedir. zellikle Trkiyenin NATO yesi olmas sebebiyle, yaanacak olas bir atmada ABDnin Krt gruplara aka destek vermesinin de g olaca 24

deerlendirilmektedir. Trkiye ile Irakl Krt gruplar (ya da oluturacaklar devlet) arasnda yaanacak olas bir atma durumunda, ABD rtl silah ve istihbarat yardm yapabilir ancak bu yardmn ne lde etkili olaca da kukuludur. stelik blgenin istikrarsz ve kontrolsz yapsndan dolay terr rgtlerinin varlna uygun bir ortam olmasndan yaknan ABD iin, ok byk bir atmann tohumlarn atmann ne lde yararl olaca da hesaba katlmaldr. Amerikal yetkililer ve uzmanlar, kurulmasna destek verecekleri bir Krt devletinin kendini koruyabilecek lde silahlandrlmasnn blgedeki dengeler ile Irak Krtlerinin, ran, Suriye ve Trkiyeye ynelik irredentist tutumlar balamndaki yksek maliyetini de deerlendirmek durumundadrlar.

Irakl Krt Gruplarn Olas Tutumlar Bu noktada Irakn kuzeyindeki oluumun bamszlk fikrine nasl bakaca da deerlendirilmelidir. Uluslararas likilere dair karar verme teorileri, bireylerin uluslararas sistemde nemli aktrler olduklarn savunurken; politikalarn, karar vericilerin alglar ile ilgili olduunu belirtmektedir. Bu yaklam erevesinde bamsz bir Krt devleti dncesinin Barzani tarafndan bir aile miras olarak alglandn ve politik karar alma srecinde bu algnn etkili olacan sylemek mmkndr. Dolaysyla burada ortaya koyacamz rasyonel deerlendirme ne olursa olsun; KDP ve Mesud Barzani; irrasyonel bir yaklam sergileyerek, macerac tutumlar taknabilir. Her eyden nce Irakn kuzeyinde bamsz bir Krt devleti fikri, uluslararas hukuk erevesinde bir bamszlk kapsamnda kalmaya mahkum grnmektedir. Zira, bu almada belirtilen jeopolitik gereklilikler ve bamszln srdrlebilmesi kapasitesi bakmndan, olas Krt devleti fiiliyatta bamsz olamayacaktr. Ayrca politik bamszlk, en st dzeyde bir egemenlik hakkdr ki; byle bir hakkn kazanlmas; Irak oluturan dier unsurlarn egemenlik haklarnn ksmi kayb anlamna gelecektir. Ortadouda etnik dmanln sonular dnld takdirde, Irakl Krt karar vericilerin; zellikle Snni ve ii Araplar ile etnik bir dmanln tohumlarn atmak istememesi olasdr. Olas Krt devletinden Trkiyenin tehdit alglamas da nemli bir faktrdr. Kanmzca Trk Silahl Kuvvetleri ile atma fikri, Irakl Krt sekinlerin kaldramayaca politik sonulara yol aacaktr. Bu nedenle Trkiyenin ulusal gvenliine ynelik tehdit

25

alglamalarnn ve Trk Silahl Kuvvetlerinin tutumunun u anda olduu gibi kalmas, bamszlk nnde en byk engellerden biri olarak grnmektedir. te yandan 1991den itibaren kazanlan otonomi ok nemli boyutlara ulamtr. Uluslararas sistemin hibir aktr, ok nadir durumlarn dnda, kazanmlarndan ve avantajl konumlarndan geri adm atma yoluna gitmemektedir. Ayrca gnmzde uluslararas konjonktr ve sistemin doas, siyasi corafi paralanma eilimi gstermektedir. zellikle Souk Sava sonrasnda self determinasyon hakk kapsamnda irili ufakl birok devlet ortaya kmtr. Dolaysyla Irakn kuzeyinde ortaya kacak bamsz bir Krt devleti, kresel politik trend ile eliki oluturmayacaktr. Bu noktada Irakl Krt karar vericilerin rasyonel davranmalar durumunda, ok salam garantileri olmayan bir bamszlk fikrine scak bakmayacaklar; bununla birlikte de jure anlamda federal ancak de facto olarak konfederal statkodan da geri adm atmayacaklar deerlendirilmektedir. te yandan, alt baln giriinde belirtildii gibi KDP ve Barzani faktr dolaysyla politik tercihlerin mutlak rasyonel olmas da beklenmemelidir. Kanmzca bu noktada KDP ve KYB arasndaki g mcadelesi dikkatle izlenmesi/ynlendirilmesi gereken bir husustur. Mteakip olarak Irakn olas blnme srecinde rann tutumu ele alnacak ve konu Tahran perspektifinden deerlendirilecektir. Bu balamda Trkiye, ABD ve Irakl Krt gruplarn ardndan, sz konusu gelimelerde en nemli aktr olarak nitelendirilebilecek rann muhtemel hareket tarzlar kestirilmeye allacaktr.

rann Olas Krt Devletine likin Tutumu Kanmzca zerinde nemle durulmas gereken noktalardan biri, rann Irak Krtlerine ve Ortadoudaki Krt milliyetiliine Trkiye ile ayn pencereden bakmad gereidir. Anmsanaca zere ranIrak savanda Irakl iiler byk lde lkelerine sadk kalrken; Krtlerin tutumu, daha sonra kimyasal silahlarn kullanlaca katliamlar tetikleyecek ekilde, rana aktif destek vermek olmutur. Yakn gemite IKDP, IKYB ve PKKnn Tahran ve ran istihbarat ile ok iyi ilikilerinin olduu bilinmektedir. Ayrca, Trk entelektellerin bir blm yanl bir deerlendirme ile rann gnmzde Pejaka kar verdii mcadeleyi, PKK da dahil olmak zere Krt etnik milliyetiliine kar tutarl ve btnlkl bir tepki olarak alglayabilmektedir. Oysa PKKnn yllarca Tahran ve am tarafndan Trkiyeye kar bir vekaleten sava unsuru olarak 26

kullanldn ifade etmek yanl olmayacaktr. Kanmzca, rann Krt etnik milliyetiliine dair mevcut ekinceleri: a) Bu kez etnik milliyeti dinamiklerin ran istihbarat deil, Tahrann en nemli tehdit alglamalarndan biri olan ABD tarafndan ynlendiriliyor olmas ve Tahrann denetimi dna kmasndan, b) Blgede Krt etnik milliyetiliinin Irakn kuzeyini merkez alacak ekilde gl ve irredentist bir kimlik kazanarak kendi ulusal btnln tehdit etmesinden, c) Pejakn younlaan saldrlarnn rejim kart gruplar cesaretlendirerek geici bir ortak cephe oluturmasndan, d) ABD tarafndan ynlendirilen sz konusu etnik milliyeti hareketin geleceine ilikin corafi belirsizliklerden kaynaklanmaktadr.

rann, yakn gemie kadar youn destek verdii blc terrn Ankaraya; ranIrak Sava srasnda kulland Irakl Krtlerin Badata verdikleri zararn bilinci ile Pejakla mcadelede bu denli youn bir aba gsterdii deerlendirilmektedir. Baka bir anlatmla ran, bu tip pratikleri yakn gemite baka lkeler zerinde sklkla uygulad iin, Pejak zerinden ksa zamanda byk bir tehditle kar karya kalabileceini iyi bilmektedir. Dolaysyla rann, Trkiyedeki Krt milliyetiliinden deil; kendi topraklarn kapsayacak bir Pan Krdizm akmndan tehdit algladn sylemek yanl olmayacaktr. Bu noktada rann Trkiyeye, PKK ve Pejaka kar ortak tehdit alglamalar balamnda birlikte mcadele nerisinde bulunmas, sadece yakn bir tehdidin nlenmesi anlamnda deerlendirilmemelidir. Trkiyede, PKKnn Irakn kuzeyindeki varlnn ABDnin isteksizlii nedeniyle sonlandrlamadna ilikin yaygn bir kan bulunmaktadr. Bu gre paralel olarak Barzaninin Washingtondan ald cesaretle Trkiyeye kar kimi zaman tehditkar bir slup taknabildii fikri Trk kamuoyunun geni kesimlerince paylalmakta ve nemli sayda entelektel tarafndan dile getirilmektedir. Bu grlerin, Trkiyede nemli bir Amerikan kartl yaratt dnldnde; rann Ankaray PKK ve Pejaka kar ortak mcadeleye armas, salt askeri nedenlerden kaynaklanmamakta, ayn zamanda Amerikan kart motivasyonlarn gzlemlendii Trkiyeyi yanna ekerek yalnzln giderme abas olarak da deerlendirilmektedir.

27

Hatrlanaca

zere

Kuzey

Irak

Blgesel

Ynetiminde

ilk

diplomatik

temsilciliklerden birini ran am, hatta ABD, anlan temsilcilikte drt ranl diplomat faaliyetlerinden tr tutuklamtr. Sonu olarak rann, Irakn kuzeyinde kurulacak bir Krt devletinin kendisine deil ancak; a) Olas Krt devletinin dorudan ran Krtleri ile siyasi ilikiler kurmas ve politik dayanma iine girmesine, b) Pejaka, c) ABDnin, Irakn kuzeyindeki oluumu gereinde Suriye ve ran topraklarna kaydrmasna, d) Irakn kuzeyindeki gelimelerin Trkiyeyi daha aktif olmaya zorlamasna ve blgeye davet etmesine kar kt deerlendirilmektedir. Nitekim ranl yetkililerin Krt sorununun zmnde geerli reetenin siyasi olduu ynndeki aklamalar bu eksende deerlendirilebilir. Bu adan baklacak olursa, Trkiyede sklkla tekrarlanan ABD ekildikten sonra Irak Blgesel Ynetimi ile ba baa kalnaca ifadesi gerei yanstmayabilir. Hatta olas Krt devletinin, ABDnin Afganistana younlamas ve Irak ihmal etmesi halinde, ran etkisi altna gireceini dnmek ok dk de olsa olaslklar arasnda bulundurulmaldr. Zira Kuzey Irak Blgesel Ynetimi, federal bir otoritenin gerektirdii imkan ve kabiliyeti haiz olsa da, bamsz bir devlet olarak bekasn salamas blgede ran ya da Trkiyenin desteine baldr. Tahrann byle bir destei etki alann geniletme amac ile vermesi; ABD ve srailin byle bir gelimeye engel olamamas durumunda, olas Krt devletinin ran etkisi altna girmesi imkansz deildir. ran topraklarna uzanan Pan Krdist bir retorikten uzak, ran Krtleri ve Pejak ile iliki kurmayan bir Krt devletinin Tahran tarafndan istenebilecei deerlendirilmektedir. Zira byle bir Krt devleti: a) rann desteine baml olaca ve kurucu unsurlar da, ran Irak Sava dnldnde, gemite ran ile bu tip bir iliki pratiine sahip olduu iin; Tahrann politik gdmnde olacaktr. b) Tahrana, Trkiyeye kar PKKdan daha rgtl, bir devletin hukuki, siyasi, sosyo-kltrel, askeri ve istihbari tm avantajlarna sahip; Trkiye Krtlerine politik model sunabilecek bir kart verecektir.

28

c)

rann PKK ile ilikilerini daha kolay dzenlemesine frsat yarataca gibi, Pejakn yaam sahasn da byk lde ortadan kaldracaktr.

d)

srailin Irakn kuzeyinde etkinlik gstermesi abalarn boa karacak, ABDyi ran ile uzlamaya zorlayabilecektir.

Olas Krt devletinin (Tahran gdmnde olmas halinde) rana salayabilecei ngrlen avantajlar, ABD ve srail gdmnde kurulmas halinde bu devletlere salayabilecei avantajlar ile byk bir benzerlik gstermektedir. Kanmzca bunun nedeni; bir uydu devletin, gdm altna girdii devlete salayabilecei olanaklarn yntemsel ve ilevsel olarak hemen hemen ayn olmasdr. ran ekseninde analiz edilmesi gerektiini dndmz bir dier husus da, Tahrann, blnme srecinde Irakl iilere olan bakdr. Bu alma kapsamnda ABD Olas Krt devleti kestirimleri iin uygulanan yaklam, ran Olas ii devleti iin de kullanlacaktr. Bu dorultuda, ran, Irakn blnmesi ile ortaya kabilecek bamsz bir ii devletini neden isteyebilir? ve anlan devletin kurulmasn neden sakncal bulabilir? eklinde iki soruya yant aranacaktr.

Bamsz Bir ii Devletinin ran Asndan Avantajlar Ortadouda birok Arap devleti nemli miktarda ii nfus barndrmaktadr. Iraktaki ayrmann ve etnik iddetin ardndan ii kimliin giderek baskn bir nitelik kazanmas ve bu eksende politik hak talepleri anlamna gelen; ii Uyan akm, Suudi Arabistan gibi ABD mttefiki bir blge lkesini dahi rahatsz etmi ve barndrd ii nfus nedeniyle ciddi tehdit alglamalarna neden olmutur. Yakn gemie kadar Snni Araplarn siyasi sekin konumunda bulunduu bir Arap devletinin paralanmas ve bnyesinden bir ii devletin kmas, blgedeki iiler iin siyasi model tekil edebilecek ve psiko-politik olarak geni ii kitleler arasnda ii kimlii, Arap kimliinin nne geebilecektir. Nitekim Irakta, gnmzde geerli kimlik algsnn byle ekillendiini sylemek yanl olmayacaktr. Bu durumun rana blge lkeleri zerinde kullanlmak zere ciddi bir bask arac salayabilecei deerlendirilmektedir. Bu noktadan hareketle rann, ii Uyanna bir politik model oluturmas bakmndan bamsz bir ii devletinin kurulmasn stratejik bir kazanm olarak deerlendirmesi olasdr. Birinci senaryoya gre, sz konusu ii devleti kurulur ise, askeri altyap da dahil olmak zere birok adan rana baml olacaktr. Ayrca

29

rann gdmnde, stelik de Arap etnisiteye sahip bir ii devletinin ok geni alm olanaklar salayabilecei deerlendirilmektedir. ran, ABD politikalar sonucu giderek yalnzlamakta, uluslararas meruiyet kaynaklarn yitirmektedir. Nkleer programn tamamlama srecinde ok gereksindii diplomatik destee katk salayabilecek bamsz bir ii devleti, diplomatik platformlarda ran iin rahatlatc unsur olacaktr. stelik byle bir devletin Ortadouda bulunmasnn Tahrana ciddi avantajlar salayabilecei deerlendirilmektedir. Dolaysyla ran, greli diplomatik yalnzlnn giderilmesi amac ile Irak topraklarnda bamsz bir ii devletinin kurulmasn destekleyebilir. Irakta etnik ayrma bu hzda srer, daha youn atmal bir ortama evrilir ve Krt bamszlk talepleri ayn iddette devam eder ise blnme kanlmaz bir hal alacaktr. Snni Araplarn ve Krtlerin kendi kaderlerini tayin hakk erevesinde Irak Devletinden ayrldklar bir konjonktrde, iiler istemeseler dahi kendilerini Irakn dnda bulacaklardr. Byle bir durumda iki politik seenek baskn grnmektedir. Irakl iiler ya ayr bir devlet kuracak ya da rana balanacaklardr. Bata ABD olmak zere uluslararas g merkezlerinin rana ok nemli bir corafyada de jure egemenlik haklar salayacak byle bir ilhak srecine izin vermeyecei aktr. Dolaysyla iiler, kendilerini bir devlet sahibi bulabilirler ve ran durumu kabullenebilir. Belirtilen hususlara karn rann sz konusu devletin varlndan rahatszlk duymasn gerektirecek hususlar da vardr. Aada bu eksende analizler yaplacaktr.

Bamsz Bir ii Devletinin ran Asndan Dezavantajlar iilerin kutsal kentleri Kerbela ve Necef Irak topraklarnda bulunmaktadr. Irakta bamsz bir ii devleti kurulmas durumunda, rann tm stnlklerine karn, ii dnyasnn psiko-politik oda sz konusu devlete kayabilecektir. Dinsel etkinin Kum Kentinden Bamsz Necef ve Kerbelaya kaymas, ran stratejik olarak zayflatabilecek ve kendisine kar kullanlabilecek unsurlar iermektedir. Bu nedenden tr rann, ilhakn gerekletirilemedii durumlarda, gevek bir federasyon ya da konfederasyon iinde, gdmndeki bir yapy, bamsz bir ii devletine tercih edebilecei deerlendirilmektedir. Ayrca ran ve Irak iilii birtakm zellikleri ile eitli farkllklar arz etmektedir. Bu farkllklar ve ii ruhban snfnn

30

ranIrak ekseninde yaayabilecei stnlk salama abalar hesaba katlr ise blgede ikinci bir ii devletinin varl Tahran tarafndan ho karlanmayabilir. ii Uyannn ran imkan ve kabiliyetini aacak ekilde radikallemesi ve politik kimlik kazanmas, ii kart bir cephenin olumasna ve blgede ii Uyanndan rahatszlk duyan devletlerin bir arada ve daha etkin politikalar izlemelerine neden olabilir. Bu durumda ran, karsnda srail ABD ekseni dnda tamamyla farkl bir oluum bulacaktr. Irakn blnmesi paral ekilde gerekleir ise, ortaya kacak Snni devletin, ii oluumu ve rana kar silahlandrlmas ve desteklenmesi gndeme gelebilecektir. Nitekim gnmzde Suudi Arabistann ABD ile ok gl mttefiklik ilikilerine ramen ii tehdidinden tr Iraktaki Snni gruplar destekleyebilmesi, blnme gerekleir ise Snni devletin nasl kullanlaca ynnde nemli belirtiler tamaktadr. Bu durumda rann kazanaca dmanlarn nitelik ve nicelii, ii devletinin kurulmasnn faydalarndan ok daha maliyetli olabilir. ii Uyannn radikalleerek politik bir kimlik kazanmas, Vahhabilik ile iilik arasndaki atmal rekabeti daha ileri boyutlara tayabilir. Ayrca Vahhabi olsun olmasn, kendi topraklarndaki ii varlnn ayrlk eilimlere kaplmasndan ekinen Krfez lkeleri, ii Uyan karsnda ortak bir cephede buluabilir ve bu cephenin ABD tarafndan ynlendirilmesi rann ulusal karlarna ciddi zararlar verebilir. Afganistanda Talibann lkenin ok byk bir blmnde yeniden egemenlik tesis etmesi ve Petun kimliini nceleyerek Pakistanda nemli bir etkinlie ulamas sonucu Orta Asya ve evresinde nemli bir etkiye ulaan Vahhabi hareketin, bir ii devleti ile dengelenmesi istenebilir. Bu durumda, tarihsel pratiinin ve ilikilerinin de yardmyla blgede asl planlayc konumunda bulunan ngiltere, olas ii devletini, Byk Ayetullah Sistani zerinden ABD gdmne aktarmay isteyebilir. ngiliz karar vericiler byle bir hareket tarz ile rana bir rakip yaratrken, ayn zamanda Vahhabiliin ykselmesini frenleme imkanna kavuacaklardr. Sz konusu senaryonun gereklemesi durumunda ii Uyan sonucu Krfez lkelerinde beliren endieleri giderme misyonunu stlenerek blgedeki kalcln pekitirecek olan ngiltere ve ABD; bir yandan da Vahhabiliin yaylma ve ykselmesini nlemeye ynelik farkl bir enstrmana da sahip olabilecektir. Bu iki politikann askeri ve siyasi alt yapsnn ABD zerinden karlanmas ile ngilterenin stratejikistihbari retkenlii ile orantsz askeri ve demografik zaaflar da kapatlm olacaktr. Baka 31

bir anlatmla ngiltere, uluslararas sistemde gerek emperyal gemii gerekse siyasi elitinin kapasitesi bakmndan ok nemli bir stratejik akl konumundadr. Bununla birlikte askeri ve demografik yetenekleri, stratejik retim kapasitesi ile orantszdr. Byk askeri gc ile ABDnin sz konusu stratejik akln hedeflerine ulamasnda en nemli sert g unsuru olduu sylenebilir.

Olas Krt Devleti Hususunda Trkiyenin Alternatif levsellii Konunun eitli boyutlaryla ele alnmasnn ardndan, ilk bakta ok gereki grnmeyen ancak belirli koullar altnda nem kazanabilecek bir senaryo zerinde allmas faydal olacaktr. Sz konusu senaryonun temel k noktas, daha nce arz edilen, olas Krt devletinin jeopolitik ve siyasi corafi ihtiyalardr. Senaryonun ierii ise Trkiyenin olas Krt devleti iin, bir tayc anne grevi yapmasnn ve kendi bekasn salayabilecek kapasiteye ulaana dein himayesinde tutmasnn salanmasdr. lk bakta ok da inandrc grnmeyen bu stratejik dnceyi jeostratejik sezgisellik ve aklc bir yaklamla ele almaya alalm. Jeopolitik adan Olas Krt devletinin yaatlmas iin: a) Denizlere knn bulunmas, landlocked bir nitelik tamamas, ya da; b) Denize alm bulunmayacak ise evresel unsurlarca izole edilmemesi (containment policy) gerekmektedir. Askeri adan Olas Krt devleti bekasn konvansiyonel kuvvetleri ile salayacak dzeye ulaana dek, askeri himayeye muhtatr. Bu himayeyi salama imkan ve kabiliyetinin, ABD, ran ve Trkiyede bulunduu deerlendirilmektedir. Bu noktadan hareketle a) ABD, Iraktan ekilme takvimini aklamtr. Dolaysyla 2012 ylndan itibaren blgede byk konvansiyonel kuvvetler bulundurmayacak, kendi karlarn korumak amacyla taktik unsurlardan ve slerinden yararlanacaktr. Bu unsurlarn, olas Krdistann ulusal savunmas grevlerinin icra edilmesi asndan uygun nitelikler tamad dnlmektedir.

32

b) ran, bu alma dahilinde aktarlan gerekelerle olas Krt devletine olumlu bakabilir. Bununla birlikte olas Krt devletinin rann himayesinde ve dolaysyla etki alannda olmas; mevcut koullarda ABD, koullar ne olursa olsun srail asndan kabul edilemez bir gelimedir. Dolaysyla ran, betimlediimiz tayc annelik rolne hazr olsa da, ABD ve srailin buna izin vermeyecei aktr. c) Yukardaki iki madde elendiinde geriye kalan seenek, stratejik zorunluluklarn dayatmas ile Trkiye olacaktr. Ekonomik Adan Habur Snr Kaps ve Trkiye ile ticaret, olas Krt devletinin yaamsal karlar asndan vazgeilmez bir etmen olarak deerlendirilmektedir. Aksi takdirde ekonomik performans ve kaderinin Ermenistandan farksz olaca aktr. Dolaysyla ekonomik adan da Krt devletinin srdrlebilirlii adna Trkiye son derece nemli bir konumdadr.

Bu balamda, Trkiyeyi, Krmz izgisi olarak tanmlad byle bir gelimeye ynlendirmek nasl mmkn olabilir, sorusuna yant aramak gerekmektedir. Kanmzca son dnemde younlaan PKK faaliyetlerinin konu ile yakn bir ilgisi bulunmaktadr. Bu faaliyetler, Trk siyasi elitini kamuoyu karsnda olduka zor durumda brakmakta ve toplumsal ylgnla neden olabilmektedir. PKK terr eylemlerinin doruk noktasna ulat bir zamanda, Trkiyeye ve Trk kamuoyuna, PKKnn bertaraf edilmesi yolunun Irakn kuzeyindeki siyasi oluum ile daha yakn ve st dzeyde temastan getii ynnde telkinler yaplmas durumunda, krmz izgilerde bir dnm gzlemlenebilir. Temaslar sklatka ve dzeyi ykseldike, PKKnn ayn oranda zayflatlmas da srecin devam hususunda Ankaray ve Trk kamuoyunu cesaretlendirebilir. Dolaysyla Trkiye, terr tehdidinin stratejik hedeflerini doru okuyamazsa, kendi topraklarnda federasyon ya da konfederasyon talep eden bir terrist rgtten kurtulmak iin; anayasa taslaklarnn giri blmnde dnyann en byk devletsiz halk olarak nitelenen ve eitli lkelerde yaamakta olan Krtlerin haklarnn savunuculuu grevini stlenen, Sevrde kazanlm haklara gnderme yapan Barzaninin devlet bakanln kabul etme noktasna gelebilir. Trkiyenin Irakn blnmesine ilikin bir dier ekincesi de Kerkk ve Trkmenlerin konumudur. Bu alma, yaygn kannn aksine, Irakn petrol rezervlerinin nemli bir blmn barndran Kerkk petrollerinin, olas Krt devletine braklmasnn ABD karlar asndan sakncal olduunu ngrmektedir. Zira daha nce de belirtildii

33

zere olas Krt devleti, ABD ve sraile bamllndan tr, denetimi kolay ve sadk bir mttefik olaca gerekesi ile desteklenebilir. Kerkk petrollerinin tamamyla Krt egemenlik sahasnda braklmas, olas Krt devletinin orta ve uzun vadede bamsz politikalar retme imkan ve kabiliyetini arttrabilecektir. Bu nedenle Kerkk iin, Trkiyenin gvenlik ekinceleri ile Snni ve ii Araplarn direnleri bahane edilerek, zel bir stat dnlebilir. Trkmenlere ynetimde greli yksek grev ve mevkiler verilmesi suretiyle, Trk kamuoyu tatmin edilebilir. Byle bir durumda, olas Krt devletinin Ankaraya nce de facto, sonra da de jure olarak kabul ettirilmesi gndeme gelebilecektir. Buradan ABD ve srailin elde edecei kazanmlar aada sunulmutur. a) Olas Krt devletinin maliyetinin Trkiye ile paylalarak azaltlmas, b) Olas Krt devletinin gvenlik kayglarnn minimize edilmesi, c) Olas Krt devletinin ran etki sahas dna karlmas, d) ABD ve srailin, Trkiyenin varlna kar kmad bir mttefike sahip olmas, e) Irakn kuzeyinde bamsz bir Krt devletinin, ilerinde ciddi bir Krt nfus ve ayrlk potansiyel barndran Trkiye, Suriye ve rana kar gerektiinde bir kart olarak kullanlmas seeneinin muhafaza edilmesi, f) ran Trkiye yaknlamasnn nne geilmesi

Sonu Ortaya koymaya altmz zere, Irakn kuzeyindeki durum sadece Trkiye deil ABD, ran ve dier blge devletleri asndan da bilinmezlikler ve belirsizliklerle doludur. Bu noktada asl belirsizliin Krt devletinin kurulmas deil srdrlebilmesi olduu deerlendirilmektedir. Gerek jeopolitik ihtiyalar gerekse savunma kapasitesi asndan, Irakn kuzeyinde kurulacak bir Krt devletinin, ABDnin hazrlayaca bir oksijen adr dnda nefes almas ok da olanakl deildir. Bu kadar ciddi gelimeler ve denetim dna kayabilecek belirsizlikler karsnda Irakn gemie kyasla hibir ey olmam gibi ayn kalacan mit etmek gereki grnmemektedir. Kanmzca, Trk d politikasnn belirleyicileri ve karar alclar Irakn toprak btnl vurgusunun bir temenniden teye geememe ihtimalini sklkla gzden karmaktadrlar. 34

Irakn kuzeyinde kurulacak bir Krt devleti ABDyi yakn gelecekte ciddi sorunlar ile kar karya brakabilir. zellikle petrol blgesinde srekli bir atma ve istikrarszlk byk kayplara yol aabilir. Bu noktada Trkiyenin desteine ihtiya duyulmas da olasdr. te yandan Trkiyenin gvenlik endielerinin yok farz edilmesi, Barzaninin saldrgan ve diplomatik nezaketi fazlasyla aan aklamalarnn kken alannn ve irredentist slubunun dikkate alnmamas olanaksz grnmektedir. Trkiye asndan Irakn kuzeyi terr reten bir blge kimliini srdrmektedir. Barzani ve Talabaniye bal gruplarn Trkiyede yaanan etnik milliyeti ve blc terre destek verdikleri birok st dzey Trk yetkili tarafndan defalarca belirtilmitir. Buna karn Kuzey Irak Blgesel Ynetimi tarafndan tatmin edici bir admn atldn syleyebilmek mmkn deildir. Bu koullar altnda ABD Irakn kuzeyinde bir Krt devletinin kurulmasna destek verecek ise ve Trkiyeye tayc anne roln empoze etmeyi baaramazsa; Olas Krt devletini sadece ran ve Suriye gibi er ekseni yesi olarak niteledii devletlerden biri veya ikisine deil, bir NATO yesi olan Trkiyeye ramen de gerekletirmek durumunda kalabilir.

Trkiyenin Konumuna likin Deerlendirme Notu Btn bu olaslklar zincirinde Trkiyenin krlmamasna zen gstermesi gereken ana halka, Irakn toprak btnl olarak belirmektedir. Paralanm bir Irakn, ulusal karlar ve gvenliine yneltecei olumsuzluklar engelleme adna, enerjisini ncelikle Irakn btnlnn korunmasna ynelten Trkiyenin bu konuda ne kadar baarl olabilecei ciddi soru iaretleri tamaktadr. Irak etkileyen isel ve dsal dinamikleri etkileme/ynlendirme olanak ve gcne sahip olmad gzlemlenen Trkiye (belirli koullarn varlnda bu hipotez ayr bir tartma konusudur), ncelikli hedefinin gereklememesi olaslna kar alternatif politikalar oluturmak durumundadr. Tm dikkatini Irakl Krtlerin bamszlk taleplerine odaklam grnen Trkiye, Irak resminin btnn grebilmeli; isel ve dsal tm taraflar ile ilikilerini gelitirebilmelidir. Paralanmann engellenemeyecek bir boyuta ulamas halinde, Trkiyenin bugnk btnn paralar ve homojen olmayan paralar iindeki tekil/ayrk dinamikler ile iliki kurmas ve var olan ilikilerini karlar dorultusunda gelitirmesi bir n koul kimliinde grnmektedir.

35

Irakn kuzeyinde Barzani ve Talabani dnda gl airetler ve byk aileler ile kurulacak ve gelitirilecek ilikiler, KIBYnin tek egemeni gibi grnen Barzaninin gcnn sorgulanmasnda nemli bir ilev grebilecektir. te yandan Snni ve ii Araplar, Krt gruplarn yaylmac siyasetlerinden ve Irakn kuzeyinin Krtletirilmesinden ciddi rahatszlk duymaktadrlar. Ayn eylemlere muhatap olan Trkmenlerle Araplar arasnda oluan bu paydalk, Ankara asndan Snni ve ii Araplar ile iletiim kurmak iin ayr bir frsat penceresi amaktadr. Dolaysyla Trkiyenin, Snni ve ii Araplar ile rten gr ve karlar ile payda rahatszlklarnn Krt gruplarca alglanmasn salayacak giriim ve almlarda bulunmasnn faydal olaca deerlendirilmektedir. Snni Araplarn temsil haklar ve seimlere katlmalar konusunda ciddi ura veren kimi etkili, byk Snni Arap aileler ile ilikileri bulunan Trkiye, bu ilikilerini derinletirirken, gerek ii Trkmenler zerinden, gerek dorudan ii Araplar ile temaslarn sklatrabilir. Celal Talabaninin ciddi salk sorunlar nedeniyle grevini daha fazla srdrememesi olasl karsnda balayacak liderlik mcadelesini kanlmaz klarak, KDP ve KYB arasnda ayrma olacak ekilde derinletirmek (dividum et imperium) bavurulabilecek yntemler arasnda deerlendirilmektedir. te yandan Snni ve ii Araplar ile Krtler arasndaki tarihsel anlamazlklarn bir paralanma sreci iinde trmanma eilimi gstermesi, Irakl Krtleri bir mttefik arayna itecektir. Gemiteki tm sorun ve anlamazlklara karn bu mttefik, yine Trkiye olacaktr. Kerkkn Krt blgesine dahil edilmemesi konusunda gr ve karlar rten Snni ve ii Araplar ile Trkiye arasnda oluan doal ittifak/gr birlii; Ankarann eline nemli bir kart vermektedir. Olas ciddi bir ihtilafta, Trkiyenin dostluuna gereksinim duyacak Irakl Krt gruplar, Kerkk ile ilgili oluan Trk Arap gr birliinin kendilerine maliyeti konusunda dorudan ve dolayl olarak bilgilendirilmeli, Ankarann yakn gelecekte kullanabilecei nemli kozlarnn bulunduunun farkna varmalar salanmaldr. Irakn kuzeyinin ekonomik adan Trkiyeye bamllnn arttrlmas orta vadeli bir seenek ise de, bu seenein u anda uygulamaya konulmasndan ok; mevcut bamlln, koullarn olumsuzlamas halinde ksa vadede Krt gruplara maliyetinin ne olabileceinin gsterilmesinin/anlatlmasnn daha yararl ve sonu alc olaca deerlendirilmektedir.

36

Sonu olarak, uzun bir zamandr Iraktaki oluumlardan dlanm ve soyutlanm grnen Trkiyenin ncelikle ABDnin ekilme plann aklamas ile birlikte edilgen konumundan syrlarak; izleyecei aktif, ok tarafl bir politika ile yeniden etkin bir konuma ulaabilecei deerlendirilmektedir.

37

KAYNAKA ARI, Tayyar. Uluslararas likiler Teorileri, stanbul, MKM Yaynclk, 2008. EVK, Abdlkadir ve Birsen CEYHUN. Politik Psikoloji Serisi 1: Psikopolitik Ynden Kimlik Geliimi ve Etnik Terrizm, Ankara, Politik Psikoloji Merkezi Medikomat Basm Yayn, 1995. TLOLU, Ercan. Terrizmin Yeni Konsepti Stratejik Analiz ASAM, Ankara, 2007. TLOLU, Ercan. Gri Tehdit TERRZM, stanbul, Destek Yaynclk, 2008. DEDEOLU, Beril. Uluslararas Gvenlik ve Strateji, stanbul, Yeni Yzyl Yaynlar, 2008. ERSEVER, A. Cem. gendeki Tezgah, stanbul, Milenyum Yaynlar, 2007. ESLEN, Nejat. Kresel Hamleler Anahtar Stratejiler, Ankara, Tek Aa Yaynclk, 2005. GREENE, T. N. Guerilla and How to Fight Him, Ankara, Genelkurmay Basmevi, 1965. GNAY, Tuncer. emdin Sakk Anlatyor, stanbul, Doan Kitap, 2007. HART, B. H. Liddell. Strateji Dolayl Tutum, (ev. Selma KOAK), stanbul, Doruk Yaynclk, 2003. NAT, Kemal (Ed.) ve Dierleri.Dnya atma Blgeleri, stanbul, Nobel Yaynclk, 2007. INSTITUT de POLITIQUE ETRANGERE. Chypre Myhthes et Ralits, Ankara, Institut de Politique Etrangere Publi, 1983. KN, Hasan. Genel Sistem Kuram ve Uluslararas Siyasetteki Yeri, Ankara, ASAM Yaynlar, 2001. KALAYCI, Hseyin. Avrupa Birlii ve Mikro-Milliyetilik Stratejik Analiz ASAM, Ankara, 2006. NDER, Ali Tayyar. Trkiyenin Etnik Yaps (7. Bask), Ankara, Fark Yaynlar, 2006. ZDA, mit. Trk Ordusunun PKK Operasyonlar, stanbul, Pegasus Yaynlar, 2007. ZDA, mit. Kiisel nternet Sitesi. 7 ubat 2008 <http:// www.umitozdag.com>. ZTRK, Sayg. smet Paann Krt Raporu, stanbul, Doan Kitap, 2007.

38

PAMUKOLU, Osman. Unutulanlar Dnda Yeni Bir ey Yok, stanbul, nklap Kitabevi, 2004. SAKINMAZ, enol Koray. Kbrs Tneli, stanbul, Akademi Kltr Sanat Yaynclk, 2007. SARIZEYBEK, Erdal. haneti Grdm, stanbul, Pozitif Yaynlar, 2007. THOMAS, Gordon. Gideonun Casuslar Mossad Gizli Tarihi, (ev. Selim YENER), stanbul, Koridor Yaynclk, 2005. TKOV, V. A ve E. . FLPPOVA Eski Sovyet lkelerinde Etnik likiler ve Sorunlar, Ankara, ASAM Yaynlar, 2000. TODD, Paul ve Jonathan BLOCH. Kresel stihbarat, (ev. Enver GNSEL), stanbul, Truva Yaynlar, 2006. VOLKAN, Vamk D. Kanba Etnik Gururdan Etnik Terre, stanbul, Balam Yaynclk, 1999.

39