BR DEERLENDRME: AHMET DAVUTOLU - DEVLET (DA) Osman CENGZ Diyanet slam Ansiklopedisinin madde yazm slubuna istinaden devlet

maddesine etimoloji ile balayan Davutolu, kelimenin kavramsal olarak bal bulunduu manalara iaret etmi, Arapaya baka dillerden getii iddiasn da deerlendirerek bu dildeki anlam zenginliinin dierlerinde bulunmadn kaydetmitir. Kelimenin Dvl ( ) kknden geldiini; Kuran- Kerimde de dnml olmak, elden ele dolaan mal manalarna gelecek tarzda kullanldn ilave eden yazar devlet kelimesinin slam tarih yazmna dayanarak kullanm servenini safhada incelemitir. Buna gre: lk safha-Hakimiyetin dnml olarak el deitirmesi anlamnda: Emevilerden Abbasilere gei bu kelimeyle ifade edilmitir. (Taberi rnei) kinci safha-Hakimiyetin sreklilii anlamnda: Niha siyasi otorite iin kullanlmtr. (Zehebi rnei) nc safha-Milletleraras sistemin her bir unsuru anlamnda: ada siyaset literatrnde bu anlamyla kullanlmtr. nc safha Davutoluna gre Bat dillerindeki state, stat, etat, stat ve stato kavramlarnn tercme karldr ve devletin siyasi gcnn kurumsallamas demektir. Devletin mahiyeti, fonksiyonlar, yaplanma biimleri ve ahlaki snrlar her zaman kltrel zemine bal olarak var olmutur. Bu tercmeye dayal kullanm yani devleti kltrel zeminden ve kltre baml zelliinden ayr ve mstakil deerlendirmek, slam toplumlarnda yorum kargaas oluturmaktadr. Zira toplumlarn devleti alglay biimleri insanolunun Allah ve tabiat ile olan ilikilerini de yanstan dnya grleri erevesinde ekillenmitir. Buradaki kargaa ve problemin kayna slam medeniyet birikimi ikliminde var olmu devlet yapsnn, bu tercme karl iinde anlalmaya allmasdr. Yazar, eitli filozof ve dnrlerden devletin ne olduuyla ilgili grlerini aktardktan sonra bunlar iki ana kutupta toplamtr. Devlet birinci akma gre idealist bir yaklamla soyut ve akn bir kurum; ikincisi ise pragmatist bir anlayla siyasi bir st kurum olarak kabul edilmektedir. Tarihi geliim bakmndan ele alndnda Yunan -ehir devletlerinde devlet yapsnn organik bir yap olarak alglanmas ve bunun insan metaforu zerinden anlatlmasna deinen Davutolu, bu dnemde ferdin ahlaki erdemlere ulamas bakmndan devletten bamsz dnlmediini kaydederek siyasi mahluk anlaynn bu durumu ortaya koyduunu syle r. Yazar, imparatorluk devleti-ehir devleti farkna da iaret eder. mparatorluk devletinde hukuk ve dzen devletin temelini olutururken ehir devletinde var olan devlet -fert aynilemesinin artk devlet-fert farkllamasna dntne dikkat eker. Davutoluna gre bu da devletin idealist anlaytaki ahlaki zelliklerinden ok pragmatist anlaytaki messesev zelliklerinin n plana kmasndan anlalmaktadr. Modern anlamda millet-devletlerin oluumu X. yzyldan XVII. yzyla kadar sren medeniyet dnmnn siyasi boyutudur. Anlald kadaryla, yazarn devlete bak ve onu tanmlamada kulland temel kavram yukardan beri grld ekliyle medeniyettir. Zaten bu sebeple yazar, devletin kltre baml zelliine dikkat ekmi ve bu kltr ve daha geni erevede medeniyet birikimlerini reddeden modern bir millet-devlet anlaynn srdrlebilir bir varolu sergileyemeyeceini ima etmitir. Zira bu takdirde kurumsallam ekliyle devlet, milletiyle gemiin ayn tarihi mirasn ve imdinin ayn birliktelik havasn terk etmi olacak; ceberut bir gardiyan mevkiini aamayacaktr. Bu da yapay devlet ya da Sun devlet gibi bir netice douracak veya en azndan baka milletleri asrlarca mstemleke olarak hakimiyetinde tutan smrgeci devlet konumuna sokacaktr.

Davutolu, Avrupadaki yeni devlet sisteminin temellerini yle vermektedir: - Ahlaki-dini temeli: Protestanlk -Bilimsel-entelektel temeli: Galilenin hareket teorisine dayal evren gr -Sosyopolitik temeli: snr esasna dayal hanedan mutlakiyetilii -Sosyoekonomik temeli: Ticari kapitalizm yani merkantilizm Yazara gre, millet-devlet anlay XIX. yzylda Hegelin ahsiyetinde en kkl felsefi temelini bulmu ve bir siyaset sistemi olarak zirve noktasna ulamtr. Hegelin savunduu akn devlet anlaynn alternatifi liberal ve pragmatist felsefelerdeki arac devlet anlaydr. Burada, Davutolunun daha nce yapt tasnifte ikinci iin kulland, messesevi zellikleriyle ne kan siyasi bir st kurum yerine arac olan bir kurum olarak devleti kullandn grmekteyiz ki sadece isimlendirme farkndan ibarettir. Davutoluna gre XX. yzylda ortaya kan Birlemi Milletler ve ortak gvenlik sistemi bu devlet anlaynn evrensel meruiyet kazanmasn salamtr. Aslnda buna BM yapsnn pratik hayatta grd ilevi de ilave etmek gerekir ki oda kurucu yeler ya da veto hakk olan be lkenin uluslar aras menfaatlerini korumada asgari maliyet prensibini gerekletirmesidir. Yani BM, mezkur devletlerin, mmknse savamadan, mali klfete girmeden hak yaratma ve hak alma amalarn icra eden ilevsel bir rgttr. Medine siyasi toplumunun, Bat siyasi tarihinde grlen devlet anlaylarndan apayr bir rgtlenme ve bak asna sahip olduunu kaydeden Davutolu, Atina ehir devletinde siyasi katlmn ehir nfusunun te birinden daha azna dayandn halbuki Medinede ra prensibiyle toplumun herkesimi iin ak bir katlmn sz konusu olduuna vurgu yapmtr. Medine modelinde devletin sadece bir ara olduunu, dolaysyla fert ve toplumu devlet adna denetlemeye dayal siyasi mekanizmalarn varlnn sz konusu olmadn da ilave etmitir. Burada devleti kutsayan, onu akn bir kurum olarak gsteren anlayn aslnda o kurumun bandaki hanedan veya kiileri ya da o kiilerin dzenini kutsamak amacnda olduunu da vurgulamak lazmdr. Zira bu kutsiyet bakaldry, hak arama yntemlerini ve millet olma uurunu etkileyecektir. Yazara gre Medine Vesikas (Anayasas) kabileyi esas alan yelik anlayn temelden sarsm ve yeni bir siyasi yelik tanm getirmitir. Hilafet sistemine gei slam mmetinin devlet anlaynn temel dnm noktasn tekil etmitir. Halife seiminde Ehll-hal vel-akd merkezi bir rol almtr. Emevilerle birlikte tevars ve saltanatn gelii yazara gre slam ncesi devlet geleneklerinin tekra r kurumsallatrm, ilk drt halife dneminde var olan zgn yapy deiime uratmtr. Bununla birlikte Davutolu bu geriye doru dnmn bile ran ve Bizans geleneklerini yeknesak bir taklit olmadna zellikle dikkat ekerek arkiyat gr eletirmitir. Ayrca slam tarihi iindeki siyasi kurumsallama abalarna Ahkam- Sultaniye ve Siyaset-i eriyye yazn kltrn rnek olarak gstermitir. Darul-slam ve Darul-harb anlaynn modern anlamda iki farkl milletleraras dzen anlaynn karl olduunu syleyen yazar, hilafetin kaldrlmasyla teorik-pratik devlet anlaynda ciddi bir hesaplamay da beraberinde getirdiini kaydetmitir. slam Siyasi Dnce Tarihi ve Devlet balna yer veren yazar, burada slam Hukuku, Kelam, Siyasetname gelenei, Tarihi sosyolojik yaklam, Yeni devlet anlay gibi balklar aarak deerlendirmelerde bulunmutur. lave etmek gerekir ki Davutolu, mametin kelam konular arasna giri sebebi olarak bunun ilk bata ia tarafndan konu edilmi olmasna iaret etmemitir. slam bilginleri bu konunun kelam ya da akaitle ilikili olmadn sadece bu konuda ounluun grn belirtmek iin yer aldn sylemilerdir.