KAZIKLI TEMELLER

Bir temel yapsnda aranan ana art, yapdan zemine aktarlacak ykn temel zemininde kayma gcmesi (krlma) veya fazla oturma dourmamasdr . Bir s temelin altndaki zeminin bu artlar salayabilecek mukavemette olmamas halinde iki deiik zme gitme durumundayz ( j ) Yap ykn daha aa seviyelerdeki salam zemine aktaracak bir kazkl temelin tekili ( jj ) Yap yknn ksmen veya tamamen kazlan zemin arl ile dengelendii yzen temel tekili

Bu iki czm rasndaki tercih , byk lcde ilgili zeminin profiline bal olmakla beraber , esas olarak paratik ve ekonomik grlere gre yaplr 1) KAZIKLI TEMELLER Kazkl temelllerin projelendirilmesinde ilk karlalan sorun , tek kazklarla veya kazk guruplar ile tanan emin yklerin belirlenmesidir. Tanacak yk, tayacak temel zemini tabakalarnn zellliklerine uygun olacak ekilde zemin iinde yaylmaldr. Kazklarn emin tama gcnn belirlenmesinde zemin mekanii prensipleri uygulamasnn byk nemi olmakla beraber deerlendirmede ykleme deneylerine ve pratik tecrbeye dayanan amprik metotlardan da faydalanlmaldr Kazk Temel Cinsleri Ykl bir kazn mukavemeti iki bykln toplamndan oluur.Bunlar u mukavemeti ile kazn evre yzeyi boyunca adhezyon veya srtnme nedeni ile yer alan srtnme mukavemetidir Kazklar pratikte ou kere ( j ) ykn byk ksmnn sert/sk bir tabakaya aktarld u kazklar ; ( jj) u mukavemetinim nemsiz mertebelerde olduu ve ykn byk lde srtnme mukavemeti ile tand srtnme kazklar veya yzen kazklar U kazklar ( j)kaya oturan kazklar ( jj ) yk nismeten salam tabakalara aktaran kazklar olarak iki alt guruba ayrlr. nemli miktardaki basnc dallarnn ve dolays ile oturmalarn byk bir ksmnn yer alaca blgeleri

Belirten basn sogan kavram , kazk temellerin etkinlii konusunda karar vermede faydal olur

ekil(1) Kazk temel tipleri rnein, yksek srtnme mukavemetine sahp tayc kohezyonlu zemin bir cakl tabakas kaln bir

Tabakas zerinde buluna bilir.Kazklardan gelen basn nedeni ile kohezyonlu tabakann

altndaki

konsolidasyon ve oturmas deiik faktrlere dayanr.Bunlardan en nemlisi ,temeltarafndan skabilir. Tabakaya aktarlan basncn iddeti olmaktadr.Hesaplanabilecek bu basncn deerlernden meydana gelebilecek konsalidasyon ve oturmalarnmertebeleri belirnelebilir.Dier bir faktr kil tabakasnn arazde nceden maruz kaldg n konsolidasyon basncdr.Bunun degeri dometre deneylernden bulunabilir. Kil tamakasna uygulanan basncn bu n konsolidasyon basncndan byk olmamas halindemeydana gelecek oturmalar ok kk mertebelerde kalabilir. Kazklar,herhangi bir yk tayamyacak bir zemin iinde gecebilir . Byle bir tabakann sonradan meydana gelecek konsolidasyonu, kazklara , temel projelendirilmesinde gz nne aln mayan aa doru ilava bir yk gelmesine neden olacandan ayrca incelenmelidir. Srtnmekazklar ekil (1 )de gsterildii gibi ykn nisbeten zayf bir tabakann iinden gecilerek daha saglam kil tabakalarna aktarlmasnda kullanlr.Byk kalnlktaki normal konsalite killerde kazklar ounlukla, kaymamukavemetinin derinlikle artmasndan faydalanmak iin kullanlr.Basn soannn byk mukavemetteki tabkalara kadar yaylmas asndan ,kazklarn nispeten uzunolmas

nem tamaktadr.Kazklarn arasnda kalan zemn ktlesnn stabilitesi de bir btn olark gz nne alnmaldr. Kohezyonsuzzeminlerde srtnme kazklar .Bu eit zeminlerdeki kazklarn ana fonksiyonu zeminlerin mukavemeti kompoksiyonla arttrmaktr. Kazk akm srasndaki titreim kum zemini sktrr ve yeterince skma salannca da kazklarla kum Kum zemnn bir blok halinde birlikte davranrlar.Gevsek kumlarn kazklarla sktrlmas temeln lendirilmesi asndan etkili olmak la beraber byk bir olaslkla yandak benzer zeminin de skmasna ve dolays ile komu yaplarn oturmasna da neden olur.Bu gibi kum zemnlerde rselenmemi ve skm durumlarda , birim hacim arl tayin olunmalve bu birim hacim arlklarndan kaynama mukavemetinn tayini iin deneyler yaplmaldr. SONDAJ KAZIKLAR:( FORE KAZIKLAR) naat mhendisliinde kullanlan eitli kazklarn yapm ekillerinin anlatlmas bu kitabn konusu dnda olmak la beraber yerinde imal olulan sondaj kazklar hakknda bilgi verilmesi uyun grlmektedir.bu eit kazklar , salam kil zeminlerde yap temellerinde ok kullanlmaktadr.Bunlar Genellikle 40 ile 60cm apnda ve 6 ile 15m kadar uzunlukta olmakla beraber , bazen daha geniapta ve boyda da imal olunmaktadr.(Halen yurdumuzda 150cm kadar fore kazklar yaplmaktatr.Fore kazklar 60m derinlie kadar tekil olunmutur ). Bu kazklarn imali ucu ack bir kaplama borusu sondaj yoluyla zemine sokulur ve iindeki zemin tamamen kartldktan sonra yerine beton doldurulur .Bu ekilde imal olunan kazklar kk bir ayak temel gibi dnlebilir. KAZIK TAIMA GC S temellerde olduu gibi bu temellerde de iki eit gmeye kar nlem alnmas gereklidir. Bunlar zemin kayma gmesi ile fazla oturmaldr .Bunlardan birincisinde kazklarn tama gcnn bilin mesi ve buna yeterli bir gvenlik saysnn uygulanmasna gerek vardr.kincisinin belirlen mesi ise daha gtr.Oturmann hesaplan mas iin temel altndaki zemin profilinin, zeminin konsolidasyon zelliklerinin ve kazklardan zemin tabakalarnn ne ekilde yk aktarldgnn bilinmesi gereklidir. Bir kazk gurubunun tama gnn kazklar arasn da ki giriim nedeniyle, kazklarn tek tek tama gleri toplamndan genellikle az olduu ok iyi bilinmektedir. Gerek teori ve gerekse tecrbe ile belirlen mi olan bu durum bu blmn ileriki ksmlarndan z konusu edilmektedir.Bu duruma bir istisna olarak ,baz hallerde, kohezyonsuzzemin iine aklan kazklar gsterilebilir.Kompaksiyonla zemini sktrld bu durumda kazklar arasndak giriimin toplam mukavemeti arttrmas ihtimali vardr.

nce tek bir kazn tama gcnn (Kazk tama gc, sabit kald halde kazn zemine girmesinin devam ettigiyktr.Baz artnamelerde bu yk kazk apn en az yzde (onu ) mertemesinde oturmaya sebep olan yk olarak tarf olur. Emin tama gc veya maksimum servis yk ,kazk tama gcne gre yeterli bir gvenlik says olan ve en fazla msaade edilen oturmaya sebep olan yktr.Bu her iki deger kazk arl zerine eklenecekyk gstermektedir. gz nne aln mas uygun olur. Bu deer aadaki metotlardan biri ile belirlenir; (j)Zemin mekanii prensiplerine dayanan statik formldr. (jj)Kazk akm srasnda zemin mukavemetine kar yaplan ie dayanan dinamik formller. (jjj)Penetrasyon deneyleri. (Jv)Arazde yaplan kazk ykleme deneyleri. Swedish Committee for Pile Research tarafndan yaplm aratrmalara dayanan kazklarn tama gnn belirlenmesindeki metotlar geni bir ekilde kapsayan bir makle Broms tarfndan hazrlanmtr. Statik Kazk Formlleri Bir kazn Qd tma gc ( toplam mukavemeti ) Qd + W = Qu + Qf le verilir burada Qu uc mukavemeti Qf kazk yzeyi botunca yer alan srtnme ve adhezyondan ileri gelen srtnme mukavemeti W kazk arldr. Kohezyonsuz zemin : U mukavemetini veren bir bant Terzaghinin tama gc formlnden tretilebilir Qf = KPLL Y tg &

Kohezyonlu zemin.doygun killerde derin temellerde u tama gc ou kere kohezyon mukavemetinin dokuz kat olarak alnr evre srtnme mukavemeti Qf= Plcaa dr Burada Ca kazk yzeyinin birim alanna gelen ortalama adhezyondur . Bu adhezyon daima zeminin rselenmemi kayma mukavemetinden azdr. Arazideki incelemeler

bunun 0.5 Cu civarnda olduunu gstermitir. Kat killerde ( Cu > 0.5 kg/cm2) kazk cakm srasnda meydana gelebilecek bir boluun daha yumuak zeminlerdeki gibi hzla kapanamamas gz nnde tutularak Ca nn belirlenmesinde ihtiyatl davranlmaldr . Hassas killerde kazk cakm nedeni ile zeminin yurulmas cou kere , adhezyonda nemli azalmalara yol acar . Fakat genellikle, kazk cakmndan sonra zamanla mukavemette tekrar artma olur

Bir ideal kohezyonlu zemindeki skmayan kazklarn davranlar matamatiksel olarak , Poulos , Davis ve dierleri tarafndan aratrlmtr. Kazk uzunluu boyunca kayma gerilmesi dalm, Mindlin deklemlerinden faydalanlarak kartlmtr. Ksa kazklarn ucuna yakn ksmlarda gerilme birikimi olur .Uzun kazklarn tepeye yakn ksmlarnda gerilmeleren dk deerlerini alr , Bu deerler u ksma doru bir maxsimum deere ykselirler . Kazk zerindeki yk artarken en yksek gerilmeye maruz ksmndaki gerilme, kaymann balatt bir nihai deere ulalr . Ykn dahada artmas ile kazn dier blgelerinde de snr deerlere ulalr. Dinamik Kazk Formlleri Tek bir kazn emniyette tayabilecei yk genellikle ,kazk cakm iin hazrlanan enerjinin kazn zemine girmesi ile yaplan ie eit olmas esasndan tretilen dinamik formllerle belrlene bilir. Meydana geldii bilinen ve fakat dieri ancak tahmin olunabilen enerji kayplar gz nnde tutulmaldr. Zemin zellikleri kazk cakm srasnda lclen penetrasyon deerleri veya rf ile iyi bir ekilde belirlenemez . Bu formllerin kazklara verebilecek yklerin hesabnda gvenilir olduu sylenemez.formllerin yannda verdii sonuclar arsnda byk farklar yannda belirsizlikler de mevcuttur. Bircok dinamik kazk formlleri arasnda tek nemli fark , enerji kayplar iin yaplan kabullerin snf ve deerlerindendir . Tokamak daarmesinin yapt faydal i ,kazn zemine batmas (girmesi) Ref s ile bu bat iin lzumlu olan kuvvet veya direncin carpm olarak gsterilir ve diren , uygulanan akma enerjisinden,eitli kayplarn ckrlmas ile bulunur Genellikle bu kayplarn adaki sebeplerden vardr ( j ) Darbe ( tokman kaza carpmas) (jj ) akma iinde kullanlan kazk akma balnn skmas (jjj ) Kazn skmas (jv) zeminin defarmasyonu Baz dinamik kazk formllerinde btn enerji kayplar hep birden hesaba alnmaz . rnein, basit formllerde kazk arlnn ihmali ,uygulanan akma enerjisinin ufak olduu hallerde ,diren deerlerinin hatal olarak bulunmasna sebep olur . Dier baz formllerde ise kazk tarafndan alnan enerji ihmal olduundan , doduu zerinde bir fikir birlii

hafif bir tokmakla aklan ar kazklarda hesaplanacak diren yanl olacaktr.

Ref

oldukca

kck

olacandan

Bu tip formllerin << tam>> bir ekli aada verilmitir. Tatbik olunan enerji = Faydal i + arpmdan doan kayp +Kazk balndaki kayp + Kazktaki kayp + Zemindeki kayp Bu tip formller , kohezyonsuz zeminlerde aklan kazklarda kullanlabilir ( muhtelif formllerden bulunan tek kazk tama gcnden emin tama gcne gemek iin Qd nun bir gvenlik says ile blnmesi gerekir. Buna bir rnek hilley forml olup bu formlde hesap edilen tama g ile deney sonular vastsyla bulunanlar arasnda iyi bir yaknlk vardr . Kohezyonlu zeminlerde bir kazn emniyetle tayaca ykn hesab iin llen refy kullanan hibir formle, bu tip bir zemindeki bir kazn emniyetle tayaa yk tahmin iin gvenilemez Dinamik bir darbeye kar kohezyonlu bir zeminin gsterdii diren, kazn statik yk altndaki direni hakknda bir fikir vermedii gibi, muhtemel oturmalarna ait bir bilgi de phesiz salanamaz . Dinamik kazk formllerinin ayrntl olarak incelenmesi dndadr. Penetrasyon Deneyleri Hollanda sondas (Derin sonda ) elik bir tp iinden geen cubuun ucuna taklm konik bir balktan oluan bir alet olup , zemin mukavemetini iki ayr bileen ( cevre ve u ) halinde belirlemek iin belirlenmitir . Standart penetrasyon deneyi bazan, kohezyonsuz zeminlerin tama gcnn belirlenmesinde de kullanlr . Meyerhof tarafndan yaplan deneyler bir kazn Qu mukavemetinin yaklak olarak 4N kg/cm2 olduunu gstermitir. Burada N, standart penetrasyon darbe saysdr. Bu deneylere ait sonular dank bir grnmde olup Qu= 2,5 N kabul edilebilir bir alt snr belirlenmektedir . Kazk Ykleme Deneyleri Bu deneyler , kazklarn taama gcnn belirlenmesinde en emin metotu olutururlar . bu deneyler beklenen oturmalar hakknda da oldukca bilgiler verir. Kazk servis yknn belirlenmesinde cou kere oturmalar , tama gcnden daha cok nem tarlar . U mukavemetinden ayr olar sadece srtnme mukavemetinin belirienmesi iin bazen kazk cekme deneyleri yaplr. Kazn dey olarak yklenmesindeki statik mukavemet ile cekme mukavemetinin ayn olduu hakknda pheler vardr. Tek Kazk Oturmas Zemin Mekanii alan

Bir kazn nha olarak tayabilecei tama gcnn altndaki bir ykle yklenmesi halinde bile, kullanlma arlarna msadede edilebilmeleri aan byklkte oturmalara maruz kalabilece unutulmamaldr. Bu durumu kontrol edecek en gvenilir yol tam lcekli ykleme deneyi yaplmasdr . Poulos ve Davis tarfndan yaynlanan makalede verilen oturma tesir saylarnn kullanlmas ile muhtemel oturmalar hakknda deerli bilgiler elde edilebilir. Ideal kohezyonlu zeminlerdeki kazklara ait tesir saylar bir seri eri ile belirtilmelidir. Burada iki durum sz konusudur: yar sonsuz zemin ktlesi ve kazn zemin iinde kalan boyundan daha byk kalnlktaki snrl zemin ktlesi. Ani oturmalarnn belirlenmesi iin gerekli zemin zelliklerini drenajsz elastik sabitleri olan Eu. Veisgma u dr. Nihai oturmann belirlenmesi istenirse zemin iskeleti sabitleri olan Eve sigmagereklidir. KAZIK GURUPLARININ TAIMA GC Bir kazkltemelin, zellikle srtnme kazklarna oturan bir temelin , projelendirilmesinde tek bir kazn ait emniyetli ykn kazk guruplarndaki kazk says ile carplmasile kazk gurubunun emniyetle tayabilecei ykn bulunmas emin bir zm deildir. Bunun ksmen nedeni ,toplam ykn kazklara eit olarak datlmamasdr. Uygulanan ykn kazk balna niform olarak yaylmas halinde bile kazklarn eit ykler tayacaklar sylenemez. Bu durumda d kazklar , i kazklara gre daha fazla yklenecektir. Temel Blokunun Stabilitesi Bir kazk gurubunun tayabilecei ykn azaltlmasnn en nemli nedenlerinden biri kazklar ile aralarndaki zeminin oluturduu blokun oturmasdr. ekilde de ykn alt sevyelerine aktarlmasnda kazklar ile bunlar arsndaki zeminin tek bir ktle olarak etkidii kabul edilmektedir. Bu durumda zemin bloku, cevresi boyunca bir srtnme mukavemetine naruz kalmaktadr. Kazk uclar seviyelerindeki zemine aktarlan yk, temelin tad ykten blok cevresinde etkiyen kayma mukavemetinin ckarlmasna eittir.

ekil 2 kohezyonlu zeminde yzen kazklar

qpA1=qA1-LPc

yazlabilir.

Hesaplanan qP deeri zeminin Z derinliindeki emniyet gerilmesinden ufak olmaldr. Kazklarn kymeti,zemine etkiyen basncn deerinin azaltlmasnda ve bu basn, muhtemel sathdaki zeminden daha fazla bir tama gcne sahip z derinliindeki tabakaya aktarlmasndandr. Kohezyonlu zayf zeminlerde yzen kazk temel inasnn ekonomik deeri olmas iin LPc/A1 azsltma teriminin byk olmas gerekir. Bu terim, kazk boylar, zeminin kohezyon mukavemeti ve temel evresi uzunluu bydke artar. Temel alann ufalmasda bu terimi artrr. Bundan dolay bu temellerde uzun kazklar kulllanlmal ve evrenin alana oran byk olmaldr. Dier deyimle , dar binalar tayan uzun srtnme kazklar , basn soanlarn bina altnda daha derin tabakalara aktararaktemel zeminin dahilindeki gerilmeleri azaltr. Geni bir bina altndaki ayn boydaki srtnme kazklar radye-jeneral temel yaplmas halindeki doacak basn soan erilerinde az bir deiiklie sebep olabilir bu sebepten kohezyonlu zeminlerde bina geniliinin bir yzdesi uzunluundaki srtnme kazklarnn kullanlmas faydasz ve hatta tehlikeli itir, ve temel zeminini zayflatr ve zararl oturmalar meydana getirir. Yukarda verilen ifade kullanlan c nin deerinin secilmesi bir kabul iidir. Ekseriye normal deneylerden elde olunan kohezyona eit veya ondan bir miktar ufak alnr. Kohezyonlu zemnlere aklan kazklarn meydana getirdii yourma ekseriye zemin zelliklerini byk miktarda deitirir. aklm bir kazn cekilmesi iin gerekli kuvvetin llmesinden bu deimi kohezyon mukavemeti hakknda baz fikirler edinilebilir. Zamann tesiri nemlidir akilmann hemen sonrasndaki mukavemet aklma bittikten bir mddet sonra olandan cok daha az olabilir. , Oturma Kriteri Kazk guruplarnn hareketi ve (kazk boyu/tanan temel genilii) orann manas geni bir temelden meydana geleek basn soann , dar bir temel altnda doandan daha byk olduunu ve bunlarn ufak basn soann eriemedii derinleklere indiini gsterir. Srtnme kazkl bir temel altunda da benzer bir basn soan meyda gelir ve bu soann geniliinin yk tayan efektif zemin alann gsterdii kabul edinilebilir. Tek bir kazk altnda hasl olan bu alan bir kazk gurubu altnda meydana gelene gre , temel alann daha byk bir katna eittir.( ekil 3 ) Bu sebepten belli bir oturma iin hesaplanan mnferit bir kaza ait emniyet yknn , bir kazk gurubunun yk/oturma bantsyla az ilgisi vardr. Fazla olarak bir srtnme kaz boyunca yk iyi bir ekilde dalr ve zeminde hasl olan en yksek gerilme normal bir smelden doandan daha az olabilir.

ekil.3 Kazkl temeller altnda basn soanlar

Kazn zemine aktard en yksek gerilme zeminin muhtemelen daha byk mukavemete sahip olduu daaha derinlerde meydana gelir. Kazk boyu temel geniliine orann kk olduu bir geni temel altnda kazk gurubunun meydana getirdii en byk gerilme normal bir smel altnda hasl olandan pek fazla farketmez. ekilde 3 den grld zere kazklarn boylar temel geniliine nazaran byk olusa basn soan daha yksek gerilmeler tayacak derin tabakalara aktarlmaktadr. Eer kazk boylar temel geniliine gre ufaksa kazklarn varl temel seviyesi altnda kalan noktalardaki gerilme durumunu cok az olarak deitirmektedir. Kazk Guruplarnn Emin Tama Gc N adet kazktan oluan kazk gurubunun emin tama gc ( msaade edilen maksimum toplamservis yk ) BnQd olarak tanmlanr. Burada B zemin zelliklerine , kazk saysna ve kazk arlnn kazk apna olan oranna bal bir faktrdr. Bu B faktr bazen , gurup tesir yzdesi olarakta tanmlanr. Kazk guruplarnn gurup tesir yzdesini belirlemek iin birkac amprik forml gelitirilmitir. Anak bunlarn gerekten gvenilir olabilmelerine engel olan cok sayda deiken vardr. Ingilterede Bulilding Research Stationda kohezyonlu zeminlerde kare gurup oluturan model kazklar zerinde yaplan deneylerde belli uzunluk ve saydaki kazklar ve her gurup iin gme cinsinin deitii belli bir boyutun olduu grlmtr. Bu boyuttan daha kk kazk guruplarnda blok gcmesi meydana gelmekte , daha byk guruplarda ise gcme tek kazklar zerinde olmaktadr. YZEN TEMELLER Kazkl temler , zayf temel zemini iin her zaman bir zm olamazlar.ok skabilir ve zayf bir zemin stndeki tabaka arlklarnn bir ksmnn kaldrlmas

ile d ykleri tayabilrcekduruma getirilebilir.Toplam dengelenme durumunda kazlan toprak arl yapnn toplam arlna eit olacak derinliine kadar zemin ktlesi kazlr ve yerine rijit bir kutu temel ina edilir.Budurumda yap arlnn tam olarak hesaplana bilmesi halinde yap ile cevresideki zemin arasndaki farkl oturma meydana gelmiyecek veya ok az olacaktr. Bu ekilde toplam dengelenme herzaman salanamaz . Bu bakmdan ksmi dengelen me durumu ile karlalr. Bu dengelenmede yap yknn bir ksm kazlan zemin arl ile karlanr ve bir miktar oturmann meydana gelmesi kabul edilir. Bu oturma ,yap ykyle kazlan toprak arl arasndaki farktan ileri gelir. Byle durumlarda bile oturmalar, Gonzales Flores tarafndan gelitirilen ve Mexico City de ki yaplarda kulanlan konturol kazklar gibi nlemlerle durdurulabilir. Dengeleme metedunun deiik bir uygulama ekli, niform ykl temelin merkezinde bir bodrum kat ina olunmasdr. Bu eklde projelendirilen bir yapda, skabilir zemin zerinde niform ykleme nedeni ile doan tabak eklindeki oturmann meydana gelmesi engellenerek btn yap alan boyunca daha niform bir oturmann olumas salanr.

10