ESKEHR OSMANGAZ NVERSTES

MHENDSLK MMARLIK FAKLTES naat Mhendislii Blm

Sunu Ders Notlar

Ahmet TOPU ESKEHR, ubat

2013

BETONARME I
1

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

nsz

Deerli rencilerim, Betonarmeyi anlayabilmek, kalc bilgiler edinebilmek, ders ve sonras baarl olabilmek iin: Derslere devam etmenizi, dinlemenizi, Ders kitaplar ve nemli ynetmeliklerin gncellenmi olanlarn temin etmenizi, Gnderme yaplan kaynaklar ders sonras mutlaka okumanz, yorumlamanz, arkadalarnz ve retim yesi ile konuyu tartmanz, Ezberden iddetle kanarak sorgulayc ve yorumlayc olmanz, zlm rnekleri ders sonras satr-satr ve yazarak tekrar zmenizi, eksiklerinizi belirleyerek gidermenizi, Karnza kan her inaat zenle gzlemenizi, Mesleinize ynelik her kayna, zaman ierisinde, ktphanenize eklemenizi, Bilgisayar kullanm becerinizi gelitirmenizi, uygulamada youn kullanlan en az bir Analiz-Betonarme yazlmn zaman kaybetmeden renmenizi, naat sektrndeki gelimeleri, meslek yaamnz boyunca, gnbirlik izlemenizi, internetten srekli yararlanmanz, neririm.

renmenin bedeli: nceden renenler indirimli fiyattan renir Otoriteden renenler zgrlk bedeliyle renir Deneyerek renenler etiket fiyatndan renir Hayattan renenler gecikme zammyla renir Hayattan da renemeyenler boa gitmi hayatlaryla renirler Arthur Miller

Der Mensch hrt nur, was er versteht nsan sadece anladn duyar Goethe

Bildiini bilenin, arkasndan gidiniz. Bildiini bilmeyeni, uyandrnz. Bilmediini bilene, retiniz. Bilmediini bilmeyenlerden, kanz. Konfys

Siz nasl renmek istersiniz?

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

Devam, snavlar, itiraz, kaynaklar, ynetmelikler, dier

Ders : 1514x6339 BETONARME I (3+2) 4 (Reinforced Concrete I) nart: Yap statii I dersini alm olmak (neri) Derslik: M4 A217 retim yesi: Prof.Dr. Ahmet TOPU Oda: M4-A311 Tel.: 0 222 239 37 50/3238 E-Posta: ogu.ahmet.topcu@gmail.com nternet: http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu Devam: Yoklama yaplmayacak, herkes devaml saylacaktr. Ancak, baarl olabilmeniz iin devam etmeniz nerilir. Snavlar ve arlklar: 1. Yaryl ii snav: %25, 2. Yaryl ii snav: %25, Final: %50. 1.ve 2. retimin tm gruplarnn snavlar ayn gn ayn saatte ayn sorularla yaplacak ve deerlendirme ortak olacaktr. Snavlarda kitap ve notlar aktr. Gncel renci belgesi olmayanlar snava alnmaz! Telafi snavlar: Yazl olarak yaplacak telafi snavnda, hangi snavn telafisi olduuna baklmakszn, renci tm konulardan sorumlu olacaktr. Snav sonularna itiraz: Eskiehir Osmangazi niversitesi nlisans Lisans retim ve Snav Ynetmeliinde belirtilen yol izlenir. nerilen Ders kitaplar Kaynaklar (Reading List): 1. Celep, Z., (2009). Betonarme Yaplar, T, stanbul. 2. Doangn, A. (2009). Betonarme Yaplarn Hesap ve Tasarm, Birsen Yaynevi, stanbul. Recommended corse book 3. Ersoy, U., zcebe, G. (2004). Betonarme, Evrim Yaynevi, stanbul. 4. Ersoy, U., zcebe, G. , Tankut, T. (2010). Reinforced Concrete, ODT, Ankara. Tablolar(Tables): 5. Aydn, M. R. (2002). Betonarme Hesap Tablolar, Eskiehir Osmangazi niversitesi yayn No: 071, Eskiehir. 6. Aydn, M. R., Akgn, . R., Topu, A. (1991). Betonarme Kolon Tablolar, Eskiehir. 7. Bakr, E., Bakr, A., R. (1986). Kolon ve Perde Donat Tablolar, (Tama Gc Yntemi), Ankara. nemli Ynetmelikler (National Codes): 8. TS 498 (1997). Yap Elemanlarnn Boyutlandrlmasnda Alnacak Yklerin Hesap Deerleri, TSE. 9. TS ISO 9194 (1997). Yaplarn Projelendirilme Esaslar-Tayc Olan ve Olmayan Elemanlar-Depolanm malzemeler-Younluk, TSE. 10. TS 500 (2000). Betonarme Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar, Trk Standardlar Enstits. 11. TS 708 (2010). elik-Betonarme iin-Donat elii, Trk Standardlar Enstits. 12. TS EN 206-1(2002), Beton, zellik, performans, imalat ve uygunluk, Trk Standardlar Enstits. 13. TS 13515(2012), TS EN 206-1in uygulamasna ynelik tamamlayc standard,Trk Standardlar Enstits. 14. Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik, 2007. Bayndrlk Bakanl. Deiiklik: 03.05.2007. 15. Trkiye Deprem Blgeleri Haritas, Yerleim Birimleri ve Deprem Blgeleri, 1996. Bayndrlk Bakanl.

Betonarme teori ve uygulamas ynetmelik bamldr. Derste ska ynetmelik maddelerine deinilecektir. Snav ve projelerinizde de ynetmeliklere uygun zm retmek zorundasnz. Ynetmelikleri anlamak kolay deildir. Derste ad geen ynetmelik maddelerini okumanz, yorumlamanz neririm.

Dier: Yap Statii I dersini almam veya devamsz kalm olan rencinin bu dersi almamas nerilir. Gncel ynetmeliklerin zamannda temin edilmesi ve hesap makinasini rencinin yannda bulundurmas yararnadr. Gncel ders notlarn http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu adresinden indirebilirsiniz.
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 3

Bu derste ne renilecek?

Betonarme I in konular: imento, agrega, su, karm(z bilgiler) Beton, beton snflar, mekanik zellikleri, davran elik, elik snflar, mekanik zellikleri, davran. Kiriler, davran, tama gc, snr deerler, boyutlandrma, izim Kolonlar, davran, snr deerler, boyutlandrma, izim Betonarme II nin konular: Tayc sistemin seimi, nerelere kiri, kolon deme konur? Boyutlar nasl seilir? Kalp plan hazrlanmas, dzensizlikler. Yapya etkiyen ykler, yk analizi Demeler, deme tipleri, snr deerler, modelleme-analiz-izim Temeller, temel tipleri, modelleme- analiz-izim

neri: Gncel ders notlarn http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu/ indirerek derslerde yannzda bulundurunuz. Ders notunun ayns snfta projektr ile sunulacaktr. Derste sunuyu izleyiniz, okumaya almaynz, sadece anlatlanlar dinleyiniz. Gerekirse, ders notlarnn zerine kk notlar ekleyiniz. lenen konuyu ders sonras okuyunuz, dinlediklerinizi pekletiriniz, eksiklerinizi gideriniz.
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 4

erik

erik: Dersin amac, betonarme elemanlarn davrann ve tasarm ilkelerini kavratmaktr. erik yledir: imento, su, agrega, beton, karm, bakm, katk maddeleri hakknda zet bilgiler. Beton ve donat eliinin mekanik zellikleri, beton ve elik snflar. Bzlme, snme etkisi. Betonarme davran, tama gc varsaymlar. Yap gvenlii. Betonarme kolonlar ve kolon tipleri, sarg donatsnn nemi. Betonarme kiriler, kiri tipleri. Basit eilme etkisindeki kirilerin davran, tama gcnn belirlenmesi, boyutlandrma, minimum koullar (Trk Standardlar). Kesme dayanm ve donats. Eksenel basn ve iki eksenli eilmee alan kolonlar, minimum koullar, boyutlandrma. Content: The main aim of the course is to introduce the behaviour and design principles of reinforced concrete members. Content of the course is as follows: Summary of Cement, water, aggregates, concrete mixture, admixtures. Mechanical properties of concrete and reinforcing steel. Mechanical behaviour of concrete. Assumptions for limit state design. Safety factors for material and loads. Reinforced concrete short columns, types of columns, importance of binder. Reinforced concrete beams, types of beams, behaviour of the beam in pure bending. Capacity and design of the beam, minimal conditions (National Codes). Shear strength and reinforcement. Axially and eccentrically loaded columns, minimal conditions. design of columns.

Dersin renciye kazandraca beceriler: Malzemeyi tanma Betonun davrann anlama Betonarme elemanlarn davrann kavrama Kolon ve kirilerin tasarm ve izim ilkeleri bilgisi lgili Trk Standardlar bilgisi

By the end of this module students will be able to: Know material properties Understand the behaviour of concrete. Understand the behaviour of concrete members. Learn how to design and draw the concrete members. Use the related national codes.

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

GR: Genel bilgiler, tanmlar

Beton yaklak olarak 5000 yldr bilinmektedir. Betonarmenin balang tarihi ise 1850 yldr. Betonarme son 160 yln en nemli vazgeilmez yap malzemesi olmutur. Tm dnyada yap malzemesi olarak ncelikle kullanlmaktadr. Dnyada kii bana ylda yaklak 0.5 m3 , Trkiyede 1.2 m3 beton tketilmektedir. Betonarme neden bu denli kabul grmtr? zde nedenler aadaki gibi sralanabilir: stenilen her eklin verilebilmesi Basn dayanmnn yksek olmas Ana malzemesi olan imento, elik ve suyun yerel temin edilebilmesi Yerel imkanlarla retilebilmesi Nitelikli elemana fazla gereksinimi olmamas l toleransnn yksek oluu (1-2 santimlik kalp hatas sorun yaratmaz) retim iin fazla enerji gerektirmemesi Ekonomik olmas Hemen hi bakm gerektirmemesi Uzun mrl olmas Yangna dayankl olmas. Su, rutubet ve asitli ortama dayankl olmas Enerji gereksinimine aklk getirilirse; 1 m3 elik retmek iin yaklak 50 birim enerji gerekirken ayn miktarda beton retmek iin 4 birim enerji gerekir. Tanmlar: Beton: imento, agrega (kum, akl, krmata), su ve gerekirse kimyasal katk maddelerinin bilinli karmndan oluan kompozit bir malzeme; yapay bir tatr. Beton hamuru ya iken plastik olmasna, istenilen eklin verilmesine karn 10 saat iinde katlaarak zamanla sertleir ve yksek basnca dayankl duruma gelir. Betonarme: Beton yksek basn gerilmesine dayankl olmasna karn ekme kuvvetine hemen hi dayanamaz. Bu zrn gidermek iin beton ierisine, ekme blgelerine, elik ubuklar konur. Oluan bu malzemeye betonarme denir. elik betona rastgele deil, bilinli yerletirilmek zorundadr. Betonarme dersi elik ubuklarn nereye, ne kadar, nasl yerletirileceini retir. Betonarme yap: Tayc elemanlar(kolon, kiri, deme, temel) betonarme olarak ina edilen yap. Birdkm yap: Kolon, kiri, deme gibi elemanlar antiyede(yap inaat alannda) iskele ve kalp yaplarak ayn anda bir btn olarak betonlanan yap. ndkm yap: Kolon, kiri, deme gibi elemanlari fabrikada ayr ayr betonlanan, antiyeye tanarak monte edilen yap. Prefabrik yap = ndkm yap. Hazr beton: Beton santralnda hazrlanan, antiyeye tanarak yerine dklen beton. antiye betonu: antiyede karlarak yerine dklen beton. Yerinde dkme beton: antiyeye getirilerek yerine dklen hazr beton veya antiyede karlarak yerine dklen beton. ngermeli eleman: Betonlama ncesi elik ubuklarna ekme kuvveti uygulanm, betonu dklp sertleince kuvveti sfrlanm, basn gerilmesi altnda olan prefabrik eleman. Ardgermeli eleman: Klfl elik ubuklar yerine yerletirilip betonlanan, beton sertletikten sonra elik ekme ubuklarna antiyede gerilme uygulanan eleman. imento hamuru, imento erbeti, har, beton ve betonarme gibi, uygulamada ska kullanlan deyimler arasndaki fark da zetlemekte yarar vardr: MENTO + AZ SU MENTO HAMURU (kuru) MENTO + OK SU MENTO ERBET (akc) MENTO + NCE KUM+SU HAR MENTO + AGREGA (kum, akl, krmata)+SU BETON MENTO + AGREGA (kum, akl, krmata)+SU+ELK BETONARME

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

BETON

MENTO+AGREGA+SU
1 m3 beton yaklak (hacim olarak) %10 imento, %70 agrega (kum, akl, krmata), %20 su 1 m3 beton yaklak (Ktle olarak) 2400 kg 300 kg imento 800 kg Kum+1100 kg akl, krmata 200 lt su

BETON

Bu deerler yaklaktr, bir fikir vermek zere verilmitir !

ve ayrca % 0.5-5 kadar hava ierir. Belli amaca ynelik olarak, rnein kvam ayar iin, katk maddesi de eklenebilir. Ancak, katk maddesi imento arlnn genelde %0.5- 2 si kadardr. Beton yapay bir tatr. Dayanm asndan taa ok benzer. Basn dayanm yksek, ekme dayanm ok dktr.

MENTO - TS EN 197-1/2002

imentonun grevi; su ile reaksiyona girerek, agrega tanelerinin evresini kaplamak, taneler arasndaki boluklar doldurmak ve bunlar birbirine balayarak kaynatrmaktr. Kullanm amac farkl imentolar retilmektedir. Avrupa Birlii (AB) uyum almalar erevesinde Trk Standardlarnda hzl bir yenilenme yaanmaktadr. imento, beton ve elik retimi ile ilgili Standard deiiklikleri buna rnek olarak verilebilir. Yeni imento standard TS EN 197-1/2002 Genel imentolar Bileim, zellikler ve Uygunluk Kriterleri 2004 sonunda yrrle girmitir. Yrrlkten kalkan birok imento standardnn yerini TS EN 197-1/2002 almtr. TS EN 197-1/2004 standardnda imentolar be ana tip ile adlandrlmaktadr: CEM I Portland imento CEM II Portland-kompoze imento CEM III Yksek Frn cruflu imento CEM IV Puzolanik imento CEM V Kompoze imento imentonun ana hammaddesi klinkerdir. CEM I %95-%100 klinkerden retilir ve portland imentosu adn alr. Dierleri (CEM II, CEM III, CEM IV ve CEM V) klinkere, yksek frn crufu, puzolan (tras), uucu kl, silis duman gibi katklar eklenerek retilirler. Bu nedenle CEM I dndaki imentolarn, katk maddesi ve miktarna bal olarak, ok sayda farkl tipleri vardr. TS EN 197-1/2002 de 27 farkl imento tanmlanmtr. Bunlar aadaki izelgede zetlenmitir.
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 7

TS EN 197-1/ 2002 de tanml Genel imentolar:

Ana tipler
CEM I

imento tipi ve iareti

Portland imento Portland-Cruflu imento

erii (ktlece % olarak)

CEM I 95-100 klinker CEM II/ A -S 80-94 Klinker + 6-20 Yksek Frn crufu CEM II/ B -S 65-79 Klinker + 21-35 Yksek Frn crufu 90-94 Klinker+ 6-10 silis duman 80-94 Klinker + 6-20 doal puzolan 65-79 Klinker + 21-35 doal puzolan 80-94 Klinker + 6-20 doal kalsine puzolan 65-79 Klinker + 21-35 doal kalsine puzolan 80-94 Klinker + 6-20 silisli uucu kl 65-79 Klinker + 21-35 silisli uucu kl 80-94 Klinker + 6-20 kalkersi uucu kl 65-79 Klinker + 21-35 kalkersi uucu kl 80-94 Klinker + 6-20 pimi ist 65-79 Klinker + 21-35 pimi ist 80-94 Klinker + 6-20 kalker 65-79 Klinker + 21-35 kalker 80-94 Klinker + 6-20 kalker 65-79 Klinker + 21-35 kalker 80-94 Klinker + 6-20 cruf, silis duman, puzolan, uucu kl, ist, kalker 65-79 Klinker + 21-35 cruf, silis duman, puzolan, uucu kl, ist, kalker 35-64 Klinker + 36-65 Yksek Frn crufu 20-34 Klinker + 66-80 Yksek Frn crufu 5-19 Klinker + 81-95 Yksek Frn crufu 65-89 Klinker+11-35 silis duman, puzolan, uucu kl 45-64 Klinker+36-55 silis duman, puzolan, uucu kl 40-64 Klinker+18-30 Yksek Frn crufu+18-30 puzolan, uucu kl 20-28 Klinker+31-50 Yksek Frn crufu+31-50 puzolan, uucu kl

CEM II

CEM III CEM IV CEM V

Portland-Silis Dumanl CEM II/ A -D imento CEM II/ A -P Portland-Puzolanl CEM II/ B-P imento CEM II/ A -Q CEM II/ B -Q CEM II/ A -V Portland-Uucu Kll CEM II/ B -V imento CEM II/ A - W CEM II/ B - W Portland-pimi istli CEM II/ A -T imento CEM II/ B -T CEM II/ A -L Portland-Kalkerli CEM II/ B -L imento CEM II/ A -LL CEM II/ B -LL Portland-Kompoze CEM II/ A -M imento CEM II/ B -M CEM III/ A Yksek Frn Cruflu CEM III/ B imento CEM III/ C CEM IV/ A Puzolanik imento CEM IV/ B CEM V/ A Kompoze imento CEM V/ B

imento klinkerine katlan minerallerin simgeleri: Baz imentolar klinkere Yksek Frn crufu, puzolan, kalker gibi maddeler katlarak retilirler. Katk maddeleri harfler ile simgelenmitir. Bu simgeler imento tanmlanmasnda kullanlr. A, B, C : Katkl A : Katks az B: Katks orta C : Katks ok fazla S : Yksek frn crufu D : Silis duman P : Doal puzolan (tras) Q : Doal kalsine edilmi puzolan V : Silisli uucu kl W :Kalkersi uucu kl T : Pimi ist L : Kalker LL: Kalker M: Birden ok farkl katkl (kompoze)

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

Dayanm snflar ve priz (katlama) sreleri:

imentolar 28 gnlk basn dayanm en az 32,5 N/mm2, 42,5 N/mm2 ve 52,5 N/mm2 olan farkl dayanm snfnda retilirler. Ancak, retim ekli ve ierdii katk maddeleri nedeniyle ayn nihai dayanma sahip imentolarn 2. gn sonundaki dayanmlar farkl olur. Dayanm kazanm hzl olan imentolara erken dayanm yksek imentolar denir ve R harfi ile belirtilir. Erken dayanm normal olan imentolar N harfi ile belirtilir.
Dayanm (N/mm2) 2 gnlk 10,0 10,0 20,0 20,0 30,0

Dayanm snf 32,5N 32,5 R 42,5N 42,5 R 52,5N 52,5 R

Yaklak Priz sonu Priz balama 7 28 (saat) gnlk gnlk sresi (dakika) 16,0 32,5 75 10 42,5 60 10 52,5 45 6 -

Bu tablodan unlar alglamalyz:

Priz (katlama) balamadan nce (45-75 dakika iinde) beton yerine konup sktrlmaldr. Priz baladktan sonra beton kurcalanmamaldr. Beton dkm zamana kar yartr! Prizin sona ermesi (6-10 saat sonra) betonun katlat anlamndadr. Ancak henz sertlememitir. Scak havalarda derhal kr (sulama) yaplmaya balanmaldr. 52.5R imentosunun 2 gnde eritii dayanm 32.5N imento 28 gn sonra kazanabilmektedir. Hzl kalp alnmak isteniyorsa 52.5 R tipi imento kullanlmaldr. Priz sresinin ksa olmas aa kan snn da ksa srede olaca anlamndadr. Betonun daha kalpta iken atlama riski vardr.

Standart iaretleme: imento torbalarnn zerine yazlan standart iaretleme imento tipini ve dayanm snfn ierir. Aada baz rnekler verilmitir.

CEM I 52.5 R
Portland imentosu Dayanm snf

Dayanm 52.5 N/mm2 ve erken dayanm yksek (R) olan Portland imentosu

%5-19 klinker+%81-95 Yksek Frn crufu (S) karml, dayanm 32.5 N/mm2 ve erken dayanm normal (N) olan Yksek Frn cruflu imento

CEM III /C (S) 32.5 N

Yksek Frn Cruflu imento Dayanm snf

CEM II /A-LL 42.5 R

Portland kalkerli imento Dayanm snf

%80-94 klinker+ %6-20 kalker (LL) karml, dayanm 42.5 N/mm2 ve erken dayanm yksek (R) olan Portland kalkerli imento

%65-89 klinker+%11-35 Silis duman (D), doal puzolan (P), silisli uucu kl (V) karml, dayanm 32.5 N/mm2 ve erken dayanm normal (N) olan Puzolanik imento

CEM IV /A (D-P-V) 32.5 N

Puzolanik imento Dayanm snf
9

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

%95-100 klinkerli, katksz, dayanm 42.5 N/mm2 ve erken dayanm yksek (R) olan Portland imento

%65-79 klinker+ %21-35 kalker (L) karml, dayanm 32.5 N/mm2 ve erken dayanm normal (N) olan Portland-Kalkerli imento

%65-79 klinker+ %21-35 puzolan (P) ve kalker (LL) karml, dayanm 32.5 N/mm2 ve erken dayanm yksek (R) olan Portland-Kompoze imento

%65-79 klinker+ %21-35 puzolan (P) ve kalker (L) karml, dayanm 32.5 N/mm2 ve erken dayanm normal (N) olan Portland-Kompoze imento

?
10

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

zel amal imentolar:

Ad Beyaz Portland imentosu Har imentosu Slfatlara Dayankl imento Borlu Aktif Belit(BAB) imentosu Sembol BP 32.5 BP 42.5 BP 52.5 MC 12.5 X SD 32.5 SD 42.5R BAB TS Numaras TS 21/ 1994 TS 22 ENV 413-1/1998 TS 10157 / 1992 TS 13353/2008 Kullanld yerler Suni ta, sva, mozaik ve renk olarak mimari dekorasyonun gerektirdii beton ilerinde veya renk verici katk maddeleri ile elde edilen renkli beton yapmnda, prefabrik elemanlarda kullanlabilir. Sva ve duvar harc olarak kullanlr.dk dayanmldr, Donatl betonlarda kullanlmaz! Ar sulfat etkisindeki betonlarda (deniz yaplar, atk su yaplar, nehir kysndaki yap temelleri, atk su borular, vs.) ok dk s aa karan bir imentodur. 1-1.5 m gibi kaln temel radye pla, beton barajlar gibi ktle betonlarnda kullanlr. (Deriner barajnda youn olarak kullanld).

imento seimi: 1) Projede ngrlen dayanm (rnek: C35/45 ve st betonlarda dayanm 42.5 N/mm2 veya 52.5 N/mm2 olan imento) 2) Yapnn evre etkileri (rnek: deniz suyu , atk su ve kimyasallarn etkisindeki yaplarda, CEM III/B yksek frn cruflu veya sulfata dayankl imento) 3) Kalp alma sresi (rnek: erken kalp alnmak isteniyorsa 52.5 R erken dayanm yksek imento) 4) Yap elemanlarnn boyutlar (rnek: Kaln radye pla, baraj, tnel gibi kaln, tabakal ktle betonlarnda CEM II/B-P puzolanl imento veya BAB imentosu), 5) Yapnn yeri (kullanlacak imento, nakliye masraflarn drmek iin, antiyeye en yakn fabrikadan temin edilebilmeli) 6) Hava scakl (ok scak havada N tipi Souk havada R tipi) dikkate alnarak imento tipi seilmelidir. T500/2000 ve Deprem Ynetmelii 2007 kullanlacak imento tipinin proje zerine yazlmasn zorunlu klar. Ancak, uygulamada bu koulu yerine getiren projelere ok ender rastlanr. Yazl olmas durumunda bu tipin kullanlmas zorunludur. imento-depolanmas, korunmas: 50 kg lk torbalar tahta zgaralar stnde istiflenerek veya silolarda depolanr. Ortam rutubetsiz, rzgrsz, kuru ve sudan korunmu olmaldr. Deiik tr imentolar ayr ayr depolanarak levha aslmaldr. st ste 10 torbadan fazla konmamaldr. retimden sonra 3-4 ay iinde kullanlmaldr. Topaklam imento kullanlmamaldr.

Hangi fabrikada hangi tip imento retiliyor (rnekleme): BURSA MENTO: CEM I 42.5 N, CEM II/B-M (P-V) 32.5 R, CEM IV/B (P-V) 32.5 R MSA MENTO (ESKEHR): CEM I 42.5 R, CEM II/B (P-L) 32.5N, MC 12.5 X, SD 32.5 EGEM (ZMR) : CEM I 42.5R, CEM II/A-M(P-W) 42.5R, CEM II/B-M(P-W) 32.5R, CEM IV/B-((P-W) 32.5N
OYAK MENTO (BOLU): CEM I 42.5 R, SD 32.5, CEM II/B-M 32.5 R, CEM IV/B 32.5 R, CEM II/B-P 32.5R, CEM III/A 32.5 R SET MENTO (AFYON, ANKARA, BALIKESR): CEM I 42.5 R, CEM II/A-M 42.5 R, CEM II/B-M 32.5 R, CEM II/A-LL 42.5 R, BP 32.5, CEM V/A 32.5 N, SD 32.5

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

11

SU - TS EN 1008/2003

Suyun grevi kimyasal reaksiyonu balatarak srdrmek ve betona ilenebilir bir akclk (kvam) salamaktr. ilebilen her su beton yapmnda kullanlabilir. Tuzlu olmamal Asit bulunmamal Ya bulunmamal Kirli, bulank olmamal

Deniz suyu kullanlamaz!

KMYASAL KATKILAR - TS EN 934-2/2011

Betonun baz zelliklerini iyiletirmek veya baz zellikler kazandrmak iin kullanlrlar. imento miktarnn belli bir yzdesi kadar, genelde karm suyuna katlrlar. Katk maddeleri aadaki amala kullanlrlar: Priz (katlama) sresini ksaltmak veya uzatmak Su/imento orann azaltmak, dayanm artrmak (akkanlatrc, sper akkanlatrc) Kendiliinden yerleen beton yapmak (hiper akkanlatrc) Betonun donmasn nlemek (antifriz) Genleebilen beton yapmak (bzlme atlaklarn nlemek, onarm ilerinde) Donma-zlme dayanklln artrmak (hava srkleyici katklar) Su ve buhar szdrmayan beton yapmak (su deposu, bodrum perdeleri, hamam, havuz, artma tesisi, baraj) Beton iindeki donatnn (elik) paslanmasn nlemek Betona renk vermek (dekoratif amal) Renkli beton Katk maddesi mutlaka reticinin reetesine gre kullanlmaldr. Gereinden fazlas zararl, gereinden az faydasz olabilir. Katk maddelerinin ou dayanm %10 kadar drr. Katk maddesi imento ktlesinin genelde % 0.5-2 si kadardr ve % 5 ini amamaldr. Reetesine gre kullanlsa bile, katknn miktar ve etkisi n deneylerle belirlenmelidir. Piyasada ie yaramaz, faydadan ok zarar veren, katk maddesi pazarlandn bilmekte yarar vardr. Dnyada yaygn kullanlan markalar nerilir.
Katklar iin bilgi: Beton Katk reticileri Birlii: http://www.kub.org.tr/
12

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

AGREGA-TS 706 EN 12620+A1/2009

Kum + akl AGREGA Kum + krmata AGREGA Kum + akl+krmata AGREGA Krmata AGREGA Hazr beton firmalar genelde bunu tercih ediyor nce kum: 0-4 mm Kaln kum: 4-8 mm akl: 8-70 mm KIRMATA (MICIR): Ta tozu: 0-8 mm 5-26 mm 17-32 mm 33-38 mm 39-64 mm Betonda kullanlacak en byk tane ap dkmn yaplaca elemanlarn boyutlarna baldr. Normal yaplarda kiri ve kolonlarn kk kenar 25 cm, deme kalnl 10 cm, net beton rts 3 cm, donat net aral 3 cm civarndadr. Gereinden iri agrega sorunlar yaratr: Donatlar arasndan gemez, tek bir akl demeden veya beton rtsnden kaln olur, beton sktrlamaz, boluklar kalr. Bu nedenle en byk tane apnn snrlandrlmas gerekir. En byk tane ap normal yaplarda 32 mm, kprlerde 70 mm, yol ve hava alan saha kaplamalarnda 90 mm, barajlarda 250 mm olabilir. Normal yaplarda en byk tane apnn daha da kk tutulmas, 25 mm yi amamas nerilir. Hazr beton da 10-22 mm yaygndr. Kullanlan agregann max tane ap: kiri/kolon kk kenarnn 1/5 inden, iki donat arasndaki uzakln nden, deme kalnlnn 1/3 nden ve net beton rtsnden kk olmaldr (TS 500/2000, Sayfa 10).
Max tane apn proje mhendisi kararlatrmal, proje zerine yazmaldr!

Bir rnek: Deriner barajnn (Artvin, oruh nehri zerinde, Trkiyenin en yksek baraj, 249 m) gvde betonunda kullanlan agrega karm oranlar aadaki gibidir: 0-3 mm (%23,5) 3-12 mm (%17,0) 12-30 mm (%18,0) 30-63 mm (%22,0) 63-126 mm (%19,5) Bu agregalarn toplam agrega arl iindeki yzdeleri yanlarnda parantez iinde verilmitir.

Younluuna gre agrega snflar: Hafif agrega: Younluu 2000 kg/m3 den az Normal agrega: Younluu 2000-3000 kg/m3 Ar agrega: Younluu 3000 kg/m3 den ok olan agregadr.
Nkleer santral zrhlarnda, radyoaktif terapi Agrega: merkezlerinde, radyoaktif madde depolarnda Temiz olmal Kil, silt (toprak, bitki) iermemeli Tuz, ya, kimyasal madde iermemeli Dayanm, hedeflenen betonun dayanmndan yksek olmal yi GRANLOMETR (agrega karm oran) salamal Tayc olamayan dolgu betonlarnda Normal yaplarda

Deniz kumu/akl kullanlamaz! (Zorunlu hallerde ok iyi ykamak ve atklar ayklamak kaydyla kullanlabilir) Normal yaplarda max tane ap 32 mm olmaldr. Hazr betonda genellikle 16-25 mm tane ap kullanlmaktadr.

Huzur Apartman, Zeytinburnu/STANBUL, 21.02.2007 gn kendiliinden kt. Betonundan alnan karot numunesinde grlen midye kabuklar inaatta deniz kumu/akl kullanldn, elenmediini ve ykanmadn gsteriyor.

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

13

Karm-tanmlar
KARIIM: ngrlen kvam ve dayanml bir beton elde edebilmek iin kum, akl, imento ve su miktarnn ayarlanmas; bir reetenin hazrlanmasdr. Betonun belli bir zelliini, rnein kvamn, deitirmek iin kimyasal katk da katlabilir. DOZAJ: 1 m3 betondaki imentonun kilogram olarak miktardr. Yaygn olarak 300 dozlu beton kullanlr. Temellerde ve ktle betonlarnda 250-300 dozlu, kiri, kolon ve demelerde 300-350 dozlu, kprlerde 350-450 dozlu, deniz yaplarnda 400-500 dozlu beton kullanlr. Betonarme tayc elemanlarda dozaj 250 kg dan az olamaz. Gereinden yksek dozaj bzlmeyi (rtre) artrr, hzlandrr, dayanm der ve betonda atlaklar oluur. SU/MENTO ORANI: 1 m3 betondaki, kilogram cinsinden su miktarnn imento miktarna orandr: SO=Su/imento. Beton dayanmn dorudan etkileyen en nemli faktrdr. Teorik olarak, kimyasal reaksiyon iin gerekli su/imento oran 0.25 dir, ancak beton kvam ok kuru olur, ilenmesi zordur. Betona ilenebilirlik kazandrmak amacyla uygulamada su/imento oran ok daha yksek , 0.40-0.55 arasnda, tutulur. SO dk ise dayanm yksek, SO yksek ise dayanm dk olur. Gereinden fazla konulan her 20 litre (bir teneke) su dayanm yaklak %15-20 drr. KIVAM: Ya betonun kuru yada akc m olduunu belirtir, ilenebilirliin bir lsdr. TS EN 206-1/2002 de be farkl kvam snf tanmlanmtr. S1 snf kuru, S5 snf akc beton anlamndadr. Yksek dayanm sertlemi betonda aranan en nemli zellik olmakla birlikte, ya betonun kvam (ilenebilirlii) de bir o kadar nemlidir. Bu iki zellik birbirini ters der. Yksek dayanm iin dk su/imento oran, yani az su, gerekirken ilenebilir bir beton iin ok su gerekir. Farkl kvam lme yntemleri olmasna ramen en ok kullanlan ve en basit olan kme deneyi dir. PRZ: Ya betonun katlama srecidir. 45-75 dakika sonra balar, 6-10 saat srer. KATILAMI BETON: Prizi tamamlanm, zerinde gezilebilen beton. SERTLEME: Katlam beton henz yeterince dayanma sahip deildir. Dayanm kazanma srecine sertleme denir. Bir yl kadar srer. SERTLEM BETON: Yk tayabilecek kadar dayanm kazanm beton. BASIN DAYANIMI: Sertlemi numunenin eksenel basn altnda ulaabildii en byk gerilmedir. STANDART BASIN DAYANIMI: Suda saklanm (laboratuvar artlarnda), 28 gnlk standart numunenin eksenel basn altnda ulaabildii en byk gerilmedir. Standart numune silindir (ap: 15 cm, ykseklik: 30 cm) ise silindir basn dayanm, kp(15cmx15 cmx15 cm) ise kp basn dayanm denir. Dayanm deneyi iin ilgili Standardlar: TS EN 12390 serisi. EKME DAYANIMI: Betonu atlatan ekme gerilmesidir. KIRILMA: Beton liflerinin basn altnda ezilmesidir. Beton ezildii an krld varsaylr. KIRILMA BRM KISALMASI: Beton ezildii anda llen en byk birim ksalmadr. DAYANIKLILIK: Betonun donma-zlme, tuz ve sulfat gibi evre koullarna dayanklldr.

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

14

Kvam ve kvam testi-kme deneyi-TS EN 12350-2/2010

Betonun kvam kme deneyi, Vebe deneyi, sktrlma derecesi veya yaylma tablas deneyi ile belirlenir. antiyede, kullanm kolayl asndan, ounlukla kme deneyi kullanlr. Deneyde alt ve st ak bir koni kullanlr. Ya betonun kme deneyi, beton retildikten (hazr beton teslim edildikten) sonraki ilk 15 dakika iinde yaplr.

Deneyin yapl : Koninin i yzeyi temizlenir ve nemlendirilir. Ya beton kerede koniye doldurulur. Her tabaka yuvarlak ulu, 60 cm uzunluunda ve 16 mm apl dz yzeyli ubukla 25 kez ilenir. Koni 5-10 saniye iinde sarslmadan kartlr, kme llr. Deney 150 saniye iinde tamamlanmaldr.

100

200 mm

Kvam snflar (TS EN 206-1/2002, madde 4.2.1): Snf kme (mm) Tolerans(mm) kuru S1 10-40 10 S2 50-90 20 S3 100-150 30 S4 160-210 30 S5 220 den byk ---akc

Betonun dklecei yere gre en uygun yaklak kme miktarlar:

Kendiliinden Yerleen Beton (KYB) iin bu kvam tanmlar geersizdir

Donatl temel betonu iin: 30-80 mm (S1-S2 betonu) Kat kiri, kolon, perde, demeler iin: 50-100 mm(S2-S3 betonu) Donatsz betonlar, kanal kaplamalar iin: 20-70 mm(S1-S2 betonu) Yol kaplamalar, kpr ayaklar iin: 30-50 mm(S1-S2 betonu) Tnel taban kaplamalar iin: 20-50 mm(S1-S2 betonu) Tnel yan ve kemer betonlar iin: 50-100 mm(S1-S2-S3 betonu) Ktle betonlar iin: 20-50 mm (S1-S2 betonu) Eimli betonlar(at pla, kirii, v.s.) iin: 50-100 mm(S2-S3 Betonu) Vibratr kullanm mmkn olmayan betonlar(kazk) iin: 220-250 mm(S5 betonu)

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

15

Basit karm hesab- TS 802/2009

Her inaatta hazr beton kullanlmaldr. Kk ilerde, veya hazr beton temin edilemiyorsa, karm antiyede hazrlanabilir. Karm hesab iin birok farkl yntem olmasna karn, antiyede ekil 1, izelge 1 ve 2 kullanlarak basit fakat yaklak bir yol izlenebilir. nemli olan hesap yntemi deil, hedeflenen betonun tutturulmasdr. zlenecek yol: 1. Hazrlanacak karmdan beklenen beton dayanmna karar ver. rnein: projede ngrlen beton snfna bak. 2. Betonun kullanm amacna gre (kolon-kiri, deme, temel betonu) kme miktarna (beton KIVAMINA) karar ver. 3. Kullanlacak agregann en byk tane apna karar ver1. rnein: projeyi incele, donat aralklarna, kolon, kiri ve demelerin en kk boyutlarna, net beton rtsne bak. 4. Kullanlacak kum ince mi? (0-4 mm) yoksa kaln m? (4-8 mm) olacak karar ver. 5. ekil 1 den su/imento orann se. 6. izelge 1 den gerekli su miktarn belirle. 7. Su/imento orann kullanarak imento miktarn hesapla. 8. izelge 2 den akl ve/veya krmata miktarn belirle. Ayn izelgeden 1 m3 ya betonun ktlesini belirle. 9. SU+MENTO+AKIL+KUM=1 m3 ya betonun ktlesidir. Bu bantda su, imento, akl miktarlarn yerine koy; kum miktarn hesapla. 10. Hazrlanan karm iin kme deneyi yap, kvam snfn kontrol et. En az silindir numune hazrla, laboratuvar artlarnda sakla. 7. ve 28. gnlerde basn deneyi yap, dayanm belirle. stenilen kvam ve dayanmn salanmamas durumunda yeni bir veya birka karm dene. izelge 2: akl gereksinimi Agregann en byk tane ap mm
10 Dk SO Yksek SO

ERSOY/ZCEBE, Sayfa 8-9

ekil 1: su/imento oran-beton dayanm ilikisi

Yksek dayanml beton ! Dk dayanml beton !

1 m3 beton iin gerekli akl veya krmata miktar (m3 veya kg) nce kum kullanlrsa (0-4 mm) m3 kg
0.48 0.58 0.65 0.70 0.75 0.77 0.80 770 930 1040 1120 1200 1230 1280

izelge 1: Su gereksinimi 1 m3 beton iin gerekli suyun ktlesi (kg) kme (mm) 10 20-50 75-100 150-175 205 225 240 15 200 215 230 En byk agrega ap (mm) 20 25 40 185 200 210 180 195 205 160 175 185 50 155 170 180 70 145 160 170

Kaln kum kullanlrsa (4-8 mm) m3 kg

0.45 0.54 0.61 0.66 0.71 0.73 0.76 720 860 980 1060 1140 1170 1220

1 m3 ya betonun ktlesi kg /m3

2285 2315 2355 2375 2420 2445 2465

15 20 25 40 50 70

1Kullanlan agregann max tane ap: kiri/kolon kk kenarnn 1/5 inden, iki donat arasndaki uzakln nden, deme kalnlnn 1/3 nden ve net beton rtsnden kk olmaldr (TS 500/2000, Sayfa 10). Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

16

rnek: Basit karm hesab

ERSOY/ ZCEBE, Sayfa 11

BLNENLER: antiyede yi karml (granlometrili), en byk tane ap 25 mm, kaln kumlu agrega vardr. Bu agrega ile ile silindir dayanm 20 N/mm2 ve kmesi 80 mm olan beton yaplmak istenmektedir. STENEN: Deneme karm miktarlar (imento, su, kum, akl) ZM: zm iin ekil 1, izelge 1 ve 2 kullanlacaktr. 1. Dayanm=20 N/mm2 2. kme=80 mm 3. En byk tane ap=25 mm 4. Kaln kum kullanlacak 5. ekil 1 den, 20 N/mm2 iin SO nn bul: SO=0.6 (ortalama). 6. izelge 1 den, 80 mm kme ve en byk tane ap 25 mm iin gereken SU miktarn bul: SU=195 kg. 7. SO=SU/MENTO 0.6=195/MENTO MENTO=195/0.6=325 kg. 8. izelge 2 den, kaln kum ve en byk tane ap 25 mm iin AKIL=1060 kg ve ya betonun ktlesi=2375 kg. 9. SU+MENTO+AKIL+KUM=1 m3 YA BETON 195+325+1060+KUM=2375 KUM=795 kg. 1 m3 betonda: SU=195 kg, MENTO=325 kg, AKIL=1060 kg, KUM=795 kg olmal. 10. Bu reeteye gre beton hazrlanr kvam testi yaplr. Beklenen kvam (yaklak 80 mm kme) salanyorsa silindir numuneler (en az adet) hazrlanr, laboratuvar artlarnda saklanr. Yedi gn sonra en az bir numunenin basn dayanm belirlenir. Bu dayanm yaklak olarak ngrlen dayanmn (20 N/mm2 ) yaklak %70 i kadar olmaldr. Belirlenen 7 gnlk dayanm yeterli ise 28. gn sonunda dier numunelerin basn dayanmlar belirlenir. Bu ilemlerin herhangi bir aamasnda kvam veya dayanm yeterli grlmyorsa nedeni aratrlr, yeni reete hazrlanarak istenen kvam ve dayanm elde edilinceye kadar yeni karmlar hazrlanr.

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

17

Hazr beton - TS EN 206-1/2002

Hazr Beton Sipari Formu Hazr beton 1903 ylnda Almanyada kullanlmaya balanm, 1914 ylnda ilk transmikserin Amerikada gelitirilmesi ile tm dnyada hzla yaygnlamtr. Trkiyede 1985 li yllarda benimsenmee balamtr. Gnmzde, Trkiyenin hemen her kesinde, hazr beton kullanlmaktadr. stenen dayanm ve kvam salayan karm antiyede hazrlamak zaman alc, zor ve riskli bir itir. Farkl zaman ve farkl kiilerce antiyede hazrlanan beton yapnn tmnde ayn kalitede olamamaktadr. Bu ve daha baka birok nedenle, hazr betonun ulatrlabilecei tm inaatlarda mutlaka hazr beton kullanlmaldr. Hazr beton siparii ncesi hazrlk yaplmaldr: Beton dkm zamana kar yartr, i sras ve sresi nceden ok iyi planlanmaldr. Sipari edilecek beton hangi elemanlarda kullanlacak (temel betonu, kat kiri/kolon/deme betonu gibi)? Dayanm ne olacak (projeden alnacak)? Kvam snf ne olacak? En byk tane boyutu ne olacak (donat skl ve yap elemannn boyutu ile ilgili!)? Miktar (m3) nedir? Dkm gn ve sonras ortam artlar (hava tahmini!) nasl olacak? Katk maddesi gerekli mi? Katknn amac, cinsi ve miktar nedir? Ne zaman teslim alnacak, kim teslim alacak? Betonun teslim saatinde kalp hazr olabilecek mi? Dkm ncesi kvam testi salanmazsa ne yaplacak? Ka numune alnacak, nerede saklanacak, ne zaman dayanm testi yaplacak? Beton nereden balayp hangi srayla ve nereye kadar dklecek (i derzi gerekir mi) ? Nasl yerletirilip sktrlacak? Bakm (kr) nasl yaplacak? Elektrik kesilirse ne olacak? Betonu yerletirip sktrmakla grevli iiler kuru kvaml betonu sevmezler. Kolay ilemek veya pompalama iini kolaylatrmak iin, dkm srasnda hazr betona gizlice gereksiz ek su verme eiliminde olurlar. Bu durumda beklenen dayanm salanamaz. Betonu teslim alan kiinin bu ok tehlikeli durumu nlemesi gerekir. Betonun teslimi ve teslim anndaki kvam ile ilgili olarak baknz: TS EN 2061/2002, sayfa 26-28, madde 7.5. Sipari Tarihi: 07/09/2011

Siparii veren firma ad ve adresi:........................................................ . ............................................................................................................... Tel.:...................... Cep Tel.: ........................... Fax: ........................... Beton dkm yeri ve adresi: ................................................................ . Pafta No:............... Ada No: ............................ Parsel No: ................. Teslim alacak yetkili:............................................................................. Tel.:...................... Cep Tel.: ........................... Fax: ........................... Hazr beton Teknik bilgileri: Kullanm yeri: Kat tabliyee Temel Perde Saha Dier:................. Beton snf: Gro C16/20 C18/22 C20/25 C25/30 C30/37e C35/45 C40/50 C45/55 C50/60 C55/67 C60/75 C70/85 C80/95 C90/105 C100/115 Dier:............................................................. Miktar:...48...... m3 imento tipi: CEM I 32.5 N Dozaj:.. .. Den ok: ..16....mm Kvam: ..S3......... Betonun salamas gereken ynetmelik: ..TS EN 206-1/2002. evre etki snf:..XC1 Kimyasal Katk: Evet Hayr e Katk amac, tipi, miktar :........................................................................ ................................................................................................................. antiyede alr vibratr var m? Evete Hayr Vibratr tr: Dalg Yzey D Vibratr adedi: ....2..... ....2..... ..4...... alr jeneratr var m? Evete Hayr Adedi:..2....... Dkm kotu: .......15.m. Dkm hz: 50..m3/saat ngrlen dkm gn ve saat:..07/09 / 2011, 17:00............................ retim gn ve saat:...07/09/ 2011, 16:40.............................................. Dkm yerine var gn ve saat:..07/09/2011, 17:05............................ Boaltmann balad saat: .17:15........................................................ Boaltmann tamamland saat: 18:00................................................. kme deneyi yapld m? Evete Hayr kme: 120.......mm Numune alnd m? Evete Hayr Silindir e Kp Adet: 3............... Ad ve imza (Teslim eden/alan) ................................................................................................................ ..

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

18

Betonun tanmas, dklmesi, sktrlmas ve bakm (TS 1247/1984, TS 1248/1989, TS 3440/1982)

Transmikser, beton pompas, konveyr, vin veya, kk ilerde, el arabas ile tanr. Normal yaplarda Transmikser ve pompa yeterli olur. Pompa 25-50 m ykseklie beton basabilir. Tama ve dkm srasnda ayrma (segregasyon) olmamaldr. Kullanlan imento cinsine ve ortam artlarna gre katlama 45-60 dakika iinde balar ve 6-10 saat iinde tamamlanr. Bu nedenle, karm hazrlandktan (hazr beton teslim edildikten) sonra 20-30 dakika iinde yerletirilip sktrlmaldr. Bu sre, priz geciktirici katk maddeleri yardmyla 2 saate kadar uzatlabilir. Ya karml hazr betonlar 2 saatlik, kuru karml hazr betonlar (zel transmikserler ile) 3 saatlik uzaklklara tanabilir. Ya karml beton tanrken transmikser 1-4 devir/dakika ile dnmeli ve tama sresince en fazla 300 devir yapmaldr. Dkm ncesi betonun kvam kme deneyi ile kontrol edilir. Silindir veya kp numuneler alnarak laboratuvar artlarnda saklanr. 7. ve 28. gn numuneler krlarak ngrlen dayanm salayp salamad belirlenir. Beton dkm sras yledir: nce kolonlar, sonra kiriler ve deme. Dkm ncesi kalp, iskele ve donatnn projeye uygunluu kontrol edilmeli, zellikle balkonlar, merdiven sahanlklar ve boluklu demeler, kiri-kolon birleim noktalar gzlenmelidir. Yeterli yedek dikme ve yeterli beton rts braklp braklmadna, donatnn dkm srasnda yer deitirmeyecek ekilde skca balanp balanmadna dikkat edilmeli, kalp temizlenmeli, suya iyice doyurulmaldr. Gllenme olmamal, kalp suyu emdikten sonra fakat kurumadan nce beton dklmelidir. Beton dkm kalba darbe uygulamamal, dkm ykseklii 50 cm den az olmaldr. Kendiliinden yerleen beton dndaki tm betonlar vibratr ile sktrlmaldr. Kk hacimli betonlar ilenerek ve tokmaklanarak da sktrlabilir. Ancak, ileme ve tokmaklama ynteminin vibratrn yerini alamayaca bilinmelidir.

Transmikser

Beton pompas(25-50 m)

Vibratrler ve kullanm: Vibratr, titreim hareketi yapan makinedir. Elektrik veya basnl hava ile alan tipleri vardr. Dalg vibratr (i vibratr), titreim yapan ucu betona daldrlarak kullanlr. Yzey vibratr (kompaktr), betonun yzeyine titreim uygular. D vibratr (kalp vibratr) kalp sistemine taklr ve kalb titretirerek betonun skmasn salar.
Dalg vibratr

Kaln betonlar (kiriler ve 20 cm den kaln demeler) yksek frekansl (9000-12000 vibrasyon/dakika) dalg vibratr ile sktrlr. Beton kalnl 40 cm yi amamaldr. Daha kaln betonlar tabakalar halinde dklp sktrlr. Vibratr beton harcnn dibine kadar hzl ve dik olarak sokulur, 10-15 saniye kadar tutulur. Beton suyu yzeyde toplanmaya balad an yavaa kartlr. Tabakal sktrma durumunda vibratr alt tabakaya 5-10 cm kadar daldrlr, tabakalarn kaynamas salanr. Vibratr hibir zaman betonu yaymak amacyla kullanlmamaldr.

Dalg vibratr uygulamas

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 19

Vibratr rasgele noktalara daldrlmamaldr. Sktrma ap gzlemsel denemelerle belirlenmeli ve bu ap dikkate alnarak elden geldiince dzenli aralklarla daldrlmaldr. Vibratr sktrma ap yaklak olarak vibratr ucu apnn 10 katdr(vibratr ucu 4 cm ise, sktrma ap 40 cm). Her vibratrn sktrma ap farkl olabildii gibi, ayn vibratr, kalbn geniliine bal olarak, farkl apta sktrma yapar. Sktrlan blgeler arasnda ve kalp kelerinde sktrlmam blge kalmamas iin, gerekirse sktrma apndan daha kk aralklarla daldrma yaplmaldr. Dalg vibratr hibir zaman dorudan donatya ve kalba dokunmamaldr. Aksi halde titreen donat evresi imento erbeti ile kaplanr, aderans kaybna neden olur ve donat yer deitirir.

Dar bir kiriin sktrma emas

Kalp genilii = b

Bir demenin veya geni bir kiriin sktrma emas

Yzeysel betonlar (kalnl 20 cm den az olan demeler, yol kaplamalar) dk frekansl (1500-3000 vibrasyon/dakika) yzey vibratr ile sktrlr.

Yzey vibratr (kompaktr)

Kolon/perde gibi youn donatl, ykseklii fazla, dar ve dey kalpl elemanlarda dalg vibratr kullanmak ou zaman imkanszdr. Bu durumda kalbn dna taklan ve kalb titretiren, yksek frekansl (6000-12000 vibrasyon/dakika) d vibratr kullanlr. Vibratr kalbn yzeyine deil, zel olarak tasarlanm, rijit yatay veya dey kuaklarna balanr. Genelde, kolon veya perdenin yksekliine ve yzeyinin geniliine bal olarak birden ok vibratr balanr. Alt utan yaklak 50 cm kadar yukarya balanan vibratrler, bu blgeye gelen betonu sktrdktan sonra 1 m kadar yukar kaydrlarak bu blgenin betonu doldurulur, sktrlr. Kaydrma, beton doldurma ve sktrma ilemine tm kolon/perde tamamlanncaya dek devam edilir. Vibratr kaydrma ii zaman alcdr. Bu nedenle birden ok vibratr dkm ncesi balamak ve srasyla altrmak daha uygundur.
D vibratr (kalp vibratr)
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 20

Rijit kuak D vibratr D vibratr

Perde kalbna taklm d vibratrler Kolon kalbna taklm d vibratrler

Rijit kuaklar

D vibratr

Vibratr kullanan kii deneyimli olmaldr!

Tnel kalbna taklm d vibratrler Kolon kalbna taklm d vibratrler

Sktrma

Sktrma arttka dayanm artar Ar sktrlrsa dayanm der

Sktrma arttka dayanm da artar. Vibratr kullanm zorunludur. Yeterince sktrlmayan betonlarda byk boluklar oluur ( bilhassa kolon kiri birleim blgelerinde), dayanm beklenenin %20~30 altnda kalr. Ayrca, bzlme ve betonun kmesi nedeniyle, dkm izleyen ilk 1-5 saat iinde (katlama tamamlanmadan nce) 10 cm derinlie ve 1-2 m uzunlua varan atlaklar oluur. Bu tr garip atlaklar genelde enine ve boyuna donat boyunca uzanrlar. Donat ve beton yeterince kaynaamaz aderans der. Gereinden ok vibrasyon da zararldr (AYRIMA tehlikesi), ancak yetersiz sktrmadan daha iyidir.
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 21

Vibratr kullanmnn yararlar (zet): Betonda (genellikle kolon-kiri birleim noktalarnda) boluklarn kalma olasl azalr. Betonun basn dayanm yksek olur. Donat ile beton daha iyi kenetlenir (yksek aderans). Betonun geirgenlii (su, buhar) der. Bzlme-snme etkileri azalr. Beton d etkilere kar (donma-zlme) daha dayankl ve uzun mrl olur. derzleri: Beton dkm ii ara vermeden bitirilmelidir. Ancak, byk hacimli betonlar ara vermeden tamamlanamayabilir. Beton dkmne yapnn hangi ucundan balanaca, hangi yne doru devam edilecei ve gerekirse zorunlu ekin (i derzi) nerede braklaca dkm ncesi belirlenmi olmaldr. Zorunlu ek yerleri (i derzleri) momentlerin kk olduu yerlerde yaklak 45 eimli ve przl braklr. Yeni beton dklmeden nce bu yzeyler temizlenir, basnl su ile ykanr, suya doyurulur ve kurumadan nce yeni beton dklr. Kolonlar bir defada betonlanmal, ek yaplmamaldr. Betonun Bakm: Katlama iin ideal ortam scakl 20-25 0C civarndadr. stenen dayanmn elde edilebilmesi iin betonun zenli bakma gereksinimi vardr. Bakm yaplmayan beton scaktan yanar, souktan donar, dayanm der. TS EN 206-1/2002 e gre, ya beton scakl +5 C den az olmamaldr. +5 dereceden souk, +32 dereceden scak havalarda dkmden kanlmaldr. Zorunlu hallerde zel tedbirler alnmaldr (rterek, starak , katk maddesi kullanarak, geceleri dkm yaparak). Taze beton rzgrdan, sert yamurdan, sarsntdan korunmaldr.

Beton ilk 7 gn iinde 28 gnlk dayanmnn %70 ini kazanr. Hava scaklnn 15 0C ve stnde olduu gnlerde betonun, bilhassa ilk 7 gn ( tercihen 14 gn) sresince sulanmas, srekli nemli tutulmas (kr) gerekir. Dkmden yaklak 12 saat sonra kr balamaldr. Kee, uval, hasr, tala veya kum ile rtlerek sabah, le ve akamlar sulama yaplmaldr. Betonu nemli tutacak rt kullanlmadan sulama yaplmas yeterli yarar salamaz!

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

22

Krn nemi

ERSOY/ ZCEBE, Sayfa 10

40 35 30 25 20 15 10 5 0 0 50 100 150

3.grup Srekli suda saklanm

2.grup 3 ay sonra suya konmu

1.grup Srekli akta braklm

200

250

300 gn

Betonun mmkn olan en yksek dayanm kazanabilmesi iin zamana ve bu zaman iinde ok zenli bakma, kre, gereksinim vardr. Deneylerle belirlenmi yukardaki eriler krn nemini vurgulamaktadr. Ayn karm, zen ve artlarda hazrlanm beton numuneler u guruba ayrlmlardr. Her gurup ilk 7 gn laboratuar artlarnda saklandktan sonra birinci ve ikinci grup ak hava artlarna braklm, ikinci grup nc aydan sonra tekrar laboratuar arlarnda saklanm, nc grup ise srekli laboratuar artlarnda tutulmutur. Belli zaman aralklarla her gruptan numuneler alnarak basn dayanmlar belirlenmi ve dayanm-gn erileri izilmitir. Erilerin incelenmesinden aadaki ok nemli sonular kartlabilir: a) Srekli kr yaplan beton (3.grup) en yksek dayanm (burada yaklak 38 N/mm2) kazanrken kr yaplmayan (1.grup) betonun dayanm ok dk (burada yaklak 18 N/mm2) kalmtr. b) 3 ay boyunca kr yaplmayan fakat daha sonra srekli kr yaplan 2. grup beton hi kr yaplmayan 1.grup betondan daha yksek bir dayanma ulam (burada yaklak 31 N/mm2), ancak dayanm srekli kr yaplan 3.grup betondan daha dk kalmtr.

SONU: Kr yaplmayan beton hibir zaman beklenen dayanm kazanamaz !

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

23

Kalp-iskele (TS500/2000, TS 647/1979, TS 8538/1990, TS 8539/1990)

skele ya betonun tm arln tayabilmelidir. 100 m2 lik bir katn ktlesi yaklak 30-40 ton(arlk=300-400 kN) dur. Yatay harekete kar yeterli diyagonal (apraz) elemanlar ile rijitletirilmeli. Dikmelerin altna, yk yaymak zere, dzgn yzeyli takozlar konulmal. Yedek dikmelerin yerleri kalp yaplmadan nce belirlenmeli, dier dikmeler ve kalp sklrken yedek dikmeler sarslmayacak ekilde dzenlenmeli. Vibratr etkilerine dayanabilmeli. Betonun suyunu emmemeli, erbetini karmamal. Kendiliinden yerleen beton dklecekse kalp tmyle szdrmaz yaplmal. Kolonlarn ve yksek kirilerin altnda, konsollarn knda temizleme kapaklar braklmal. Dkm ncesi tahta, yonga, kat ve toprak artklar temizlenmeli. Ahap kalplar dkm ncesi mutlaka slatlarak suya doyurulmal. Kullanlmas durumunda, kalp ya donaty asla kirletmemeli (aderans kayb). Dkm ncesi ve dkm srasnda tm kalp-iskele sistemi; ncelikle konsollar, sahanlklar, boluklu demeler ve kolon-kiri birleim noktalar, zenle kontrol edilmeli. Donatlarn dkm srasnda yerlerini deitirmeyecek ekilde skca balanp balanmadna baklmal. Kalp skme srasna ve sresine zen gsterilmeli. Uygulamada en ok yaplan hatalardan biri, apraz elemanlarn yetersiz hatta hi olmamasdr. Beton dkm veya vibrasyonla sktrma srasnda oluan sarsnt sonucunda kalp ksmen veya tamamen gmekte ve alanlarn lm ile sonulanmaktadr. Uygulamada en ok yaplan hatalardan bir dieri, bir st katta kullanmak amacyla, kalbn erken sklmesidir. Kalp erken sklmek istenirse 52.5R imentosu kullanlmaldr. Uygulamada en ok yaplan hatalardan bir dieri de, yedek dikme braklmamasdr. Yedek dikmenin grevi, henz yeterli dayanm kazanmam kat betonunun arln dayanm daha yksek olan bir alt kata aktarmaktr. Yedek dikmelerin yerleri, says nemli olduu gibi tm kalp sisteminden bamsz olmas, dier tm kalp ksmlar sklrken kesinlikle sarslmamalar ve en son sklmeleri gerektii de uygulamada nemsenmez. Hatta bazen tm kalp skldkten sonra yedek dikmeler tekrar yerlerine aklmaktadr. Kalbn, gerekli tedbirler alnmakszn, erken sklmesi veya yedek dikmelere gereken zenin gsterilmemesi durumunda, henz yeterli dayanma ulamam betonda, aklanmas g garip atlaklar oluur veya tm sistem ger. Kt iskele rnekleri: Yeterli dikme, zellikle yeterli apraz eleman yok!

Kalp

dikme

apraz

Ya betonun tm arln iskelenin tad unutulmamaldr!

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 24

Kalp skme sras ve sresi1 1

Kullanlan imentonun dayanm snf 32.5N, 32.5R 42.5N, 42.5R, 52.5N 52.5R
1Bu

2
Kk aklkl demelerin2 dikme ve kalplar 8 gn 8 gn 4 gn

3
Kiri ve byk aklkl demelerin dikme ve kalplar 21 gn 21 gn 8 gn

4
Yedek dikmeler 35 gn 35 gn 16 gn

Kiri yan kalplar, kolon ve perde kalplar 3 gn 3 gn 2 gn

tablo bir neri olarak alglanmaldr. Hava artlarna, katk maddesi kullanlp kullanlmadna bal olarak bu sreler uzayabilir veya ksalabilir. Klinker oran %80 nin altnda olan imentolar normal yaplarn tayc elemanlarnda kullanlmamaldr ! kullanlmas durumunda yukarda verilen sreler iki katna karlmaldr. 2Kk deme: ksa kenar 3.0 m yi gemeyen deme

Kalp almaya balamadan nce, antiyede ayn artlarda saklanm numunelerin dayanmlar belirlenerek kazanlan dayanmn yeterli olup olmad kontrol edilmelidir. Kalp alma sreleri, scakln +5 oC den dk olduu gn kadar uzatlmaldr. Yedek dikmeler yaklak 3 m de bir olmal, byk aklklarda ve ar yklerde 2-2.5 m de bir olmaldr. Yedek dikme yerleri kalp yaplmadan nce belirlenmelidir. Yedek dikmeler her katta st ste gelmelidir. Dkm srasnda ve izleyen 7 gn iinde kalp sarslmamaldr. Kalp sklrken, yedek dikmeler sarslmamaldr.

Betonun dayanmn etkileyen faktrler (zet)

Su/imento oran. imentonun cinsi, dozaj, dayanm. Agregann dayanm, granlometresi, temizlii. Suyun temizlii. Katk maddeleri. Sktrma ekli ve kalitesi. evre artlar (scaklk, nem, rzgar). Bakm ekli, sresi ve kalitesi.

Su arttka ilenebilirlik artar

Su arttka dayanm der

Sktrma arttka dayanm artar

Kr yaplan beton yksek dayanm kazanr

Dayanm zamanla artar

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

25

Betonun Snflandrlmas(TS 500/2000, TS EN 206-1/2002 ve TS 13515/2012)

Dayanmna gre snflandrma: ------------------------------------------------------------------------------------C16, C18, C20, C25, C30, C35, C40, C45, C50 betonarme betonlar ------------------------------------------------------------------------------------C55, C60, C70, C80, C90, C100 betonarme betonlar ------------------------------------------------------------------------------------Kvamna gre snflandrma: Snf S1 S2 S3 S4 S5 kme (mm) Tolerans(mm) 10-40 10 50-90 20 100-150 30 160-210 30 220 den byk -Normal dayanml betonlar. Tayc elemanlarda kullanlrlar. Hem TS 500 /2000 de hem de TS EN 2006-1/2002 de tanmldrlar.

Silindir standat basn dayanm (ap: 150 mm, ykseklik: 300 mm)

Yksek dayanml betonlar (YDB). Tayc elemanlarda kullanlrlar. TS EN 2006-1/2002 de tanml olmalarna ramen TS500/2000 de tanml deildirler.

C20
Concrete=Beton

Kendiliinden Yerleen Beton (KYB) iin bu kvam tanmlar geersizdir

En byk tane boyutuna gre snflandrma: Snf En byk tane boyutu (mm) D1 ( 1 nolu agrega) 12 D2 ( 2 nolu agrega) 22 D3 ( 3 nolu agrega) 32 D4 ( 4 nolu agrega) 64 Birim hacim ktlesine gre snflandrma: Snf Birim hacim ktlesi (kg/m3) Hafif beton 800-2000 Normal arlkl beton 2000-2600 Ar beton 2600 den fazla

Kullanm yeri Dar veya derin kalpl ve/veya sk donatl elemanlarda, vibratr kullanmnn g olaca her yerde Normal boyut ve donatl, vibrasyon kullanlabilen elemanlarda Byk boyutlu ve seyrek donatl elemanlarda. Normal yaplarda kullanlmaz. ok byk ktle betonlarnda (Kpr, beton yol, pist)

Kullanm yeri Dolgu, tesviye , yaltm gibi tayc olmayan benzeri ilerde Normal yaplarda tayc sistem; kiri, kolon, deme,, betonu olarak kullanlr k zel amal yaplarda; snak, radyo terapi merkezi, nkleer santral ve nkleer atk deposu

Dier betonlar: Tesviye ve dolgu betonu (150-200 dozlu, donatsz). Grobeton (150, 200, 250 dozlu, donatsz, temel alt ve saha kaplama ilerinde). Mozaik betonu ( ince mozaik agregal, 400-500 dozlu, teras ve dier slak hacim kaplama ilerinde). ap ( kumsuz veya ince kum agregal, 400-500 dozlu, teras ve dier slak hacim kaplama ilerinde). C14 betonu (TS500/1984 de tanml idi, 2000 ylna kadar tayc elemanlarda kullanld).

Dayanmn ok nemli olmad dolgu, saha betonlarnda, kaplamalarda kullanlrlar. Kiri, kolon, perde, deme gibi tayc elemanlarda kullanlmazlar.

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

26

TS EN 206-1/2002 ve TS 13515/2012 ye gre beton dayanm snflar

TS EN 206-1/2002 Beton- Blm 1: zellik, Performans, malat ve Uygunluk ynetmeliinde tanml beton snflar
TS 500 /2000 de tanml deildirler C8/10, C12/15, C 16/20, C20/25, C25/30, C30/37, C35/45, C40/50, C45/55, C50/60, C55/67, C60/75, C70/85, C80/95, C90/105, C100/115

silindir standart basn dayanm (ap: 150 mm, ykseklik: 300 mm)

TS 500 /2000 de tanml olan betonlar Yksek dayanml betonlar (YDB). TS 500 /2000 de tanml deildirler

C20/25
kp standart basn dayanm (15 . 15 . 15 boyutlu) Concrete=Beton

olarak verilmektedir. TS EN 206-1/2002 beton ynetmeliidir. Bu ynetmelikte tanmlanan betonlar herhangi bir ama iin kullanlabilen betonlardr, betonarme betonu deildirler. Sadece TS500/2000 de tanml betonlar betonarme betonudur, herhangi bir zel izne gerek kalmakszn betonarme yaplarda kullanlabilirler. C8/10 ve C12/15 betonlar ok dk dayanmldr, Tayc elemanlarda kullanlamazlar. TS 500/2000 de tanml olan C18 betonu TS EN 206-1/2002 de yoktur. C16/20, C20/25, C25/30, C30/37, C35/45, C40/50, C45/55, C50/60 betonlar TS500/2000 de tanml olduklarndan betonarme betonudurlar ve tayc elemanlarda kullanlabilirler. Ayn dayanml betonun simgesi farkl olmasna ramen ayn betonu tanmlarlar. rnein TS 500/2000 deki C20 ile TS EN 206-1/2002 deki C20/25 ayn betondur. C55/67, , C100/115 betonlarna yksek dayanml beton (YDB) denilmektedir. TS 500/2000 de tanml olmamalarna ramen, reten-tken-denetleyen arasnda anlama yaparak her tr amala kullanlabilir. YDB son derece gevrektir. retim- uygulama zorluklar nedeniyle ve henz yeterince aratrlmadndan, T500/2000 kapsam dnda kalmtr.

C20/25=C20
TS EN 206-1/2002 TS 500/2000

Beton snf seimi: Mevcut bir proje uygulanacaksa: Proje zerinde yazl olan beton snfnn kullanlmas zorundadr. Baka seenek yoktur. Yeni bir proje hazrlanacaksa: Beton snfna proje mhendisi karar verir. Kararn u ekilde verebilir: 1-2 katl basit yaplarda C20, 3-5 katl yaplarda C25-C30, 6-15 katl yaplarda C30-35, daha yksek yaplarda (rnein: gkdelen) C35-C60 ve st Ar ykleri olan sanayi yaplarnda ve i merkezlerinde C35-C50 ve st Prefabrik yaplarda C35-C50. nemli yaplarda (hastane, okul,) C35-C50. Dayanklln nemli olduu yerlerde(kpr, betonyol, pist,): C30 ve st Kt evre koullarndaki yap(deniz kys yaplar, asitli ortam, ): C30 ve st (baknz TS EN 206-1/2002, S. 55, izelge F1) Hazr beton temin edilemiyorsa, beton antiyede hazrlanmak zorundaysa: C16-C18, mc=2 Kararlatrlan beton snfnn retilebilirlii, denetlenebilirlii ve maliyeti de dnlmelidir. Basit bir yapda gereksiz yere ok yksek dayanml beton seilmesi maliyeti artrr. Hibir yapda C25 altnda beton kullanlmamas, hatta en az C30 eiliminde olunmas nerilir.
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 27

Yenilikler

Kendiliinden Yerleen Beton (KYB): Self Compacting Concrete (SCC) Selbstverdichtender Beton (SVB)

Gelecein betonu!

Trk ynetmeliklerinde henz tanm olmayan bir beton trdr. 1986 ylnda teorik temelleri Japonya da Prof H. OKAMURA tarafndan ortaya konmu, 1990 l yllarda uygulamada kullanlmaya balamtr. Karm zeldir, vibratr gerektirmez, hibir boluk kalmakszn, kendi arl altnda kendiliinden yerleip kalbn eklini alr. Dk su/imento oranna ramen, son derece akcdr. Sktrma gerektirmedii halde hemen hi boluk iermeyen, kalpta homojen yaylan, ayrmayan KYB ok dayankl ve szdrmaz olabilmektedir. ok akc olmas nedeniyle szdrmaz ve salam kalp gerektirir. Dar kalpl, sk donatl yaplarda, ok dzgn d yzey istenen brt beton yaplarda ve onarm ilerinde kullanm alan bulmaktadr. Tm dnyada giderek yaygnlamaktadr. Trkiyede baz firmalar KYB retebilmektedirler. Fiyat normal betondan yksektir, henz yaygnlamamtr. 1985 li yllarda hazr beton da pahaldr gerekesi ile tepki gryordu. Vibratr kullanmnn zorluklar, iilik maliyeti, zaman, dm noktalarnda boluk kalmas gibi nedenler dikkate alndnda KYB gn gelecek her yerde kullanm bulacaktr. stanbuldaki gkdelenlerin ounda ksmen kullanlmaya balamtr(rnek: Spine Tower Maslak/stanbul inaatnda 41000 m3 KYB kullanld, beton snf C80/95 idi).

Video:

http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu/index_dosyalar/DersDisiDers/Video/KYB.wmv

Yar effaf cam (Ik geiren) Beton, LiTraCon (Light Transmitting Concrete): 2001 ylnda Macar mimar ron Losonczi tarafndan retildi. %96 beton ve %4 cam lifi ierir. Kalnlk 20 m dahi olsa beton panel arkasndaki cisim glge olarak grlmektedir. Sanatsal ilerde uygulama bulmas beklenmektedir. Henz ok pahaldr. Teknik bilgi iin: http://www.litracon.hu/building-blocks.php

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

28

Betonun basn gerilmesi-ekil deitirme (c-c) erisi

ERSOY/ZCEBE, Sayfa 17

fc : max gerilme (dayanm) co : max gerilmeye karlk gelen birim ksalma fcu : krlma (ezilme) gerilmesi cu : krlma anndaki birim ksalma Ec=tan : betonun elastisite modl

Standart bir beton numunenin (ap: 150 mm, ykseklik: 300 mm) basn deneyi sonucunda elde edilen gerilme-birim ksalma erisi yukarda verilmitir. Betonun ulaabildii en byk fc gerilmesine kadar gerilme arttka birim ksalma da artmaktadr. Sonra gerilme dmee fakat birim ksalma hzla artmaya devam etmektedir. Birim ksalma cu ya ulanca beton ezilmektedir (krlma). Krlma anndaki gerilme fcu en byk fc gerilmesinden kktr. fc ye betonun dayanm, cu ya betonun krlma birim ksalmas denir. cu bykse beton snek (ok deformasyon), kkse gevrek (az deformasyon) anlamndadr. co 0.0020.0025, cu 0.00250.007 arasnda deiir ve co < cu dur. Genelde co 0.002, cu 0.003 alnr. Beton fc ile gsterilen en byk gerilmeye ulatnda krlmaz, cu ile gsterilen belli bir deformasyona ulanca krlr. Demek ki beton gerilmenin byk olmas nedeniyle deil, birim ksalmann byk olmas nedeniyle krlr. Betonun en byk fc gerilmesi altnda krlmamas yle aklanr: fc max gerilmesine ulaldnda baz lifler co ksalmasna urar. Ancak, bu srada daha az zorlanan lifler devreye girerek gerilme almaya balarlar. Max gerilmeye ulam liflerde gerilme der fakat ksalma devam eder, yapabilecei en byk cu birim ksalmasna ulanca ezilir. Bu davrana betonda uyum veya gerilme uyumu ad verilir. Az zorlanan lifler ok zorlanan ve gc tkenmek zere olan liflerin yardmna koar eklinde yorumlanabilir. Grafikten grld gibi, c-c erisi dorusal deildir. Bu da betonun dorusal elastik bir malzeme olmad, HOOKE kanununa uymad anlamna gelir.

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

29

Betonun mekanik zellikleri

TS 500/2000, S. 11-12

Tanmlar: fc :beton basn dayanm (basn deneyi sonucu llm dayanm) fck :beton karakteristik basn dayanm (Ynetmeliklerde tanmlanm, projede ngrlm, henz retilmemi betonun dayanm) fctk :beton karakteristik ekme dayanm Ec :beton elastisite modl Gc :beton kayma modl c :poisson oran c :scaklk birim ekil deitirme (genleme) katsays fckj :j gnlk betonun karakteristik basn dayanm Ecj :j gnlk betonun elastisite modl Gcj :j gnlk betonun kayma modl

Karakteristik dayanm nedir ?

TS500/2000 e gre:

E cj = 3250 fckj + 14000 N/mm 2

f = 0 . 35 f N/mm ck
2

c = 0.2 sabit

c = 10 5 1/ 0C sabit
ctk
Gcj = E cj 2(1 + 0.2) = 0.417E cj Gcj 0.40E cj

Gcj =

E cj 2(1 + c )

Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

30

Karakteristik dayanm nedir? Betonun denetimi1

Projede ngrlen ve henz retilmemi betonun basn dayanmna karakteristik basn dayanm denir. Ancak, retilen betonun deney ile belirlenen gerek basn dayanmnn ngrlenden daha dk olma olasl (riski) vardr. Bu olaslk TS 500/2000 e gre en fazla %10 olmaldr. TS EN 206-1/2002 e gre ise bu olaslk %7.5 tr. TS 206-1/2002 e gre retilmi betonda nitelik denetimi ve kabul koullar: retilmi betonun ngrlm karakteristik dayanm salayp salamad TS-EN 206-1 Madde 8.2 ve onun ulusal eki olan TS 13515/2012ye gre yaplr. Projede ngrlen betonun karakteristik dayanm fck, retilen betondan alnan numunelerin basn deneyi sonucunda bulunan ortalama dayanm fcm , en dk dayanm fcmin ve standard sapma olsun. Bu durumda fcm fck+u olmaldr. ngrlen olasla (riske) bal olan u deeri ynetmelikte 1.48 alnmtr. u=1.48 deeri %7.5 olasla karlk gelmektedir. TS EN 206-1/2002ye gre normal betonlarn (C16C50 betonlar) uygun olmas iin aadaki kriterleri salamas gerekir(geni bilgi iin TS 206-1/2002, madde 8.2 ye baknz): Toplam silindir numune says 15 den az ise: fcm fck+4 N/mm2 fcmin fck- 4 N/mm2 Toplam silindir numune says 15 ve daha fazla ise: fcm fck+1.48 N/mm2 fcmin fck- 4 N/mm2

Balang imalat

Srekli imalat

TS 500/2000 e gre retilmi betonda nitelik denetimi ve kabul koullar: retilmi betonun denetiminin nasl yaplaca TS 500/2000, Madde 3.4 de yazldr. TS 206-1/2002 yaynlandktan sonra, Bayndrlk ve skn Bakanl 21.7.2002 tarih ve 24822 nolu resmi gazetede yaynlad tebli ile TS500 madde 3.4 Betonda nitelik ve denetim koullar TS EN-206-1 Madde 8 e uygun olmaldr. eklinde deitirdi. Buna gre denetim sadece TS206-1 e gre yaplacakt. Ancak, Bayndrlk ve skn Bakanl 4.6.2004 tarih ve 25482 nolu resmi gazetede yeni bir tebli yaynlayarak 21.7.2002 deiikliini iptal etti. Deprem Ynetmelii 2007 Madde 3.2.5.2 ye gre de betonun kalite denetimi TS 500/2000 e gre yaplmaldr. Bu nedenlerle, TS500/2000 madde 3.4 de yazl orijinal metin tekrar geerli oldu. Her iki ynetmeliin denetim koullar farkldr, fakat ikisi de yrrlktedir! Bu elikili durum uygulamada denetim sorunlar yaratmakta; reten-tketen-deneti-belediyeler arasnda anlamazla neden olmaktadr. Ne yaplabilir: retilecek betonun hangi ynetmelik esas alnarak denetlenecei tketici-retici-deneti arasnda, retim ncesi, kararlatrlmaldr. retilecek ve hazr betonun temin edilemedii inaatlarda: retilecek betonun fck deeri nceden bilinir (projeden). Ancak, standard sapma retim ncesi bilinmez. Bu durumda, retilecek betonun ortalama dayanm C16-C20 betonlar iin fcm fck+5 N/mm2 C25-C35 betonlar iin fcm fck+8 N/mm2 C40-C50 betonlar iin fcm fck+10 N/mm2 (olaslk % 10) (olaslk % 5) (olaslk % 2.5)

olacak ekilde karm hazrlanmas yoluna gidilebilir (ERSOY/ZCEBE S.164).

1Burada

verilen bilgiler hatrlatma amaldr, denetim iin ok yetersiz kalr. Denetleyen veya denetlenen olmanz durumunda ynetmeliklerin denetim ile ilgili maddelerini okumanz ve kavramanz gerekir. Zengin saysal rnekler iin baknz: http://www.dogateknik.com.tr/Teknik-Belgeler/Ts-En-206-1-ile-ts-500-ve-ts-11222-standartlarinin-beton-acisindan-degerlendirilmesi.pdf http://fenbildergi.aku.edu.tr/1002/1002(69-82).pdf
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 31

Betonlarn mekanik zellikleri (28 gnlk standart deerler)

BETON SINIFLARI VE MEKANK ZELLKLER (28 GNLK BETON)

TS 500/2000 Madde 3.3 ve TS EN 206-1/ 2002 Madde 4.3

fck
Beton Snf
N/mm

fctk
N/mm

Normal dayanml betonlar

Yksek dayanml betonlar

C16/20 C18/22 C20/25 C25/30 C30/37 C35/45 C40/50 C45/55 C50/60 C55/67 C60/75 C70/85 C80/95 C90/105 C100/115

Silindir Kp (15x15x15 cm) 15/h=30 cm 16 20 18 22 20 25 25 30 30 35 40 45 50 55 60 70 80 90 100 37 45 50 55 60 67 75 85 95 105 115

Ec
N/mm

Gc 0.4Ec
N/mm
2

c
0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20

1/C

1.40 1.48 1.57 1.75 1.92 2.07 2.21 2.35 2.47 2.60 2.71 2.93 3.13 3.32 3.50

27000 27789 28534 30250 31800 33227 34555 35802 36981 38103 39174 41191 43069 44832 46500

10800 11116 11414 12100 12720 13291 13822 14321 14792 15241 15670 16476 17228 17933 18600

10-5 10-5 10-5 10-5 10-5 10-5 10-5 10-5 10-5 10-5 10
-5

Uygulamada hemen hi kullanlmayan betonlar

Uygulamada yaygn kullanlan betonlar

Nadiren kullanlan betonlar

10-5 10-5 10-5 10-5

Hemen hi kullanlmayan betonlar

fctk = 0.35 fck bantsn dan ve E c = 3250 fck + 14000 bantsn dan hesaplanm tr.

C25 C25/30
TS 500 /2000 gsterimi

28 gnlk karakteristik silindir basn dayanm 25 N/mm2 ve kp dayanm 30 N/mm2 olan beton anlamndadr

TS EN 206-1/2002 gsterimi

Betonun basn dayanm yksektir. Betonun ekme dayanm ok dktr, ou kez sfr kabul edilir. C25-C40 betonlar uygulamada yaygn olarak kullanlrlar. C45-C60 betonlarnn kullanm giderek artmaktadr. rnein: yksek yap, gkdelen, kpr inaatnda kullanlrlar. Deprem Blgelerinde C20/25 den daha dk dayanml beton kullanlmas yasaktr. C30/37 den daha dk beton kullanlmamas nerilir.
Prof. Dr. Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, ubat 2013, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 32