Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 6, No: 1, 2012 (1-12)

TEKNOLOJK ARATIRMALAR
www.teknolojikarastirmalar.com e-ISSN:1339-3991

Electronic Journal of Textile Technologies Vol: 6, No: 1, 2012 (1-12)

Hakemli Makale (Article)

Tekstil letmelerinin Profili Ve retime likin Uygulamalar zerine Bir Aratrma

Halide SARIOLU *, Pakize KAYADB ** * Gazi niversitesi, Mes. Et. Fak., Tekstil Dokuma rg A.B.D., Ankara/TRKYE halide@gazi.edu.tr ** Gazi niversitesi, Mes. Et Fak., Tekstil Dokuma rg A.B.D., Ankara/TRKYE pdubus@gazi.edu.tr

zet Aratrma tekstil iletmelerinin profili ve retime ilikin uygulamalar saptamak amac ile planlanp yrtlmtr. Bu ama erevesinde iletme sahibi ve yetkili personel ile iletmelerin genel profilleri, retime ilikin uygulamalar ve sorunlar belirlenmeye allmtr. Aratrmann alma evrenini, tekstil sektrnn youn olduu stanbul, Edirne, Tekirda ve Krklareli, Bursa, Denizli, Ankara, Adana, Kahramanmara ve Gaziantep te tekstil alannda faaliyet gsteren ve ulalabilen toplam 62 iletme oluturmutur. letmelerde, aratrmann amalarna hizmet edebilme nitelii asndan; ncelikle st dzey yneticiler, insan kaynaklar ve retim planlama yneticileri olmak zere toplam 212 st dzey personel anket tarama yntemi kapsamna alnmtr. Bulgulara gre, iletmelerin byk ounlukla anonim irketi yapsnda 20 yl ve altnda faaliyet gsteren gen irketler ve gen yneticiler olduu anlalmaktadr. Aratrma kapsamna alnan iletmelerin yars dokuma ve entegre iletmeleridir. Kreselleen dnya pazarlarnda srdrlebilir rekabet edebilme yeteneini kuvvetlendirmek ve rekabet ortamna uyum salamak bata olmak zere , yksek teknoloji edinimi ve kullanm ile dnya pazarndaki konumunu glendirme ihtiyacnn iletmelerin deiim kararlarnda etken olduu anlalmaktadr. Bu etkenleri modann izlemesi ise doaldr. Anahtar Kelimeler: Sanayileme, Tekstil sanayi, Tekstil sektr, Rekabet gc.

A Research About The Profiles And Applications Concerning Production Of Textile-Related Enterprises
Abstract The research were carried out and planned in order to determine profile of textile-related business and applications concerning production. Within the framework of this goal, determining of the profiles of business owners and authorized staff staff, the enterpirse profiles, the applications concerning production, problems related to production were tried. The study area of research cover the cities of Istanbul, Edirne, Tekirda and Krklareli, Bursa, Denizli, Ankara, Adana, Kahramanmaras and Gaziantep that The study of the textile industry is concentrated. Total consisted of 62 enterprises can be accessed in these city. In enterprises, firstly, 212 senior staff in total such as upper-level managers, human resources and production planning managers were in coverage of the questionnaires scanning method to serve the purpose of the study in terms of quality. According to the findings, a large majority of enterprises are the structure of incorporated company operating under 20 years of building and directors are young people. Half of the mentioned companies included in the research and integrated weaving operations. The necessity of strengthen its position in the world market especially acquisition and using of high-technology such as to strengthen the sustainable competitive ability of in globalization world markets and to ensure the compliance to competitive environment, were inferred the factor at that is enterprises change decisions. It is nature that these factors are followed by fashion. Keywords : Industrialization, textile industry, textile sector, competitive strength

Bu makaleye atf yapmak iin Kayadibi P.**, Sarolu H.*, Tekstil letmelerinin Profili Ve retime likin Uygulamalar zerine Bir Aratrma Tekstil Tekno lojileri Elektronik Dergisi 2012, 6(1) 1-12 How to cite this article Kayadibi P.**, Sarolu H.*, A Research About The Profiles And Applications Concerning Production Of Textile-Related Enterprises Electronic Journal of Textile Technologies, 2012, 6 (1) 1-12

Kayadibi P.**, Sarolu H.*,

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2012 (1) 1-12

1. GR Hzl deimenin ve kresellemenin getirdii yenidnya dzeninde, rekabete ayak uydurabilmenin ve kalknmann tek art hi phesiz bilgiye sahip olmak ve teknoloji retmektir. zellikle hem ekonomi hem de imalat sanayi retiminde nemli bir yere sahip olan Trk tekstil ve hazr giyim sanayisinin deien dnya rekabet artlarna uyum salamas ve srdrlebilir olmas gerekmektedir. nk tekstil sektr, retim, istihdam, ihracat hacmi ve kulland teknoloji asndan Trkiyenin lider konumda olduu endstrilerdendir. Bu nedenle retici g olarak retimde bilgiye sahip olmak ve bu bilgiyi teknoloji retimine dntrebilmek, teknolojiyi takip etmek ve kullanabilmek bylece de uluslararas piyasalarda rekabet stnl salamak iin uzmanlama; uzmanlamak iin de niversitelere ve sanayiye nemli grevler dmektedir. Tekstil ve hazr giyim sektr, elyaf ve iplii kullanm eyasna dntrecek sreleri kapsayan ilemleri ierir. Bu tanma gre; sektr elyaf hazrlama, iplik, dokuma, rg, boya, bask, apre, kesim, dikim retim srelerini kapsamaktadr. Elyaftan iplik ve mamul kumaa kadar olan ksm tekstil, kumatan giyim eyas elde edilene kadar olan sre ise hazr giyim sektrnn iinde deerlendirilmektedir. Sektrn nihai kullanma ynelik rnleri ok genel olarak hazr giyim, ev tekstili v.b. dier hazr eya, teknik tekstiller olarak gruplandrlmaktadr. Bu kapsamda orap, kazak, gmlek, pantolon, takm elbise gibi giyim eyas; perde, araf gibi ev tekstili, hal ve dier tekstil yer kaplamalar; a, ip, kablo, tayc tekstil band, branda, koruyucu bez, filtre, parat, fren bezi, kee gibi dier tekstil rnleri yer alr[1]. Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas Standart Sanayi Snflamas nc Revizyon(ISIC Rev.3)da ISIC 17 tekstil ve ISIC 18 hazrgiyim sektrleri ile snflandrlmaktadr. Bu iki sektr alt gruplara blnmtr. Tekstil ve hazrgiyim sektrleri dikey olarak yaplandrlmlardr. Bu snflamalara ek olarak, ISIC Rev.2, 1971 snflamasna gre tekstil sektr 321., hazr giyim ise 322. ksmda gsterilmekte; Uluslararas Standart Ticaret Snflamasna (SITC Rev 3) gre ise tekstil sektr 65., hazr giyim ise 84. ksmlarda yer almaktadr. Ayrca, ISIC bazl AB lkelerinde NACE ve NAFTA yesi lkelerde NAICS snflandrmas da sektrde yaygn olarak kullanlan dier snflamalardr[1,2,3]. plik ve kuma retimi farkldr. rn ak hammaddenin iplie dnmesi ile balamakta daha sonra kuma dokuma ya da rme ilemleri gelmektedir. Sonrasnda iplie eirme dokuma ve rme kumaa, doku verme, bask, boya, apre ve dier nemli ilemler yer almaktadr. 2001 yl pamuklu dokuma sektr aratrma sonularna gre[4] hayat sektrlerin banda, 20 milyar $ aan yllk retim deeri, 14 milyar $ tutarnda yurtii tketimi, 10 milyar $ dolaynda ihracat; GSMH iinde %4.2, sanayi retiminde %14.2 ve imalt sanayii retiminde %16.3 orannda pay ve toplam istihdama olan %10.3lk katksyla, Tekstil ve Konfeksiyon gelmektedir. Ayrca, 2005 Sanayi retim Endeksine gre, malat sanayi sektrnn alt sektrlerinde Tekstil rnleri imalat %10,88, Giyim eyas imalat %5,42 ve Tekstil rnleri ve giyim eyas imalat %16,3 sektr ierisindeki arln ifade etmektedir[5]. 2011 Sanayi retim Endeksine gre, malat sanayi sektr yllk ortalamas 2009 ylnda 99,9, 2010 ylnda114,3dr. Tekstil rnleri malatnda yllk ortalama 2009 yl iin 78,2 iken, 2010 ylnda 88,2ye; Giyim Eyalar malatnda ise 2009 yl 85,4 iken 2010 ylnda 92,4e ykselmitir. Sanayinin alt sektrleri incelendiinde, 2011 yl Temmuz aynda bir nceki yln ayn ayna gre; malat sanayi sektr endeksinde %7,2lik bir art grlmektedir[6]. Trkiyede sektrde srekli/istikrarl bir politikann izlenmemesi ve kamu kurumlarnn ilgili birimlerindeki koordinasyon eksiklii politika formlasyonu asndan sektrdeki en temel problemler arasnda yer almaktadr. stikrarl bir ekonomik byme istihdam art salarken, topluma refah art getirecek, gelecee umut ve gvenle bakmay salayacaktr. Dier yandan zel sektr, sorunu arlkl olarak marka ve moda eksikliinden kaynaklanan imaj, kalite ve tasarm yetersizliine balamaktadr. Ayrca yabanc sermaye yatrmlarnn azl, iveren ve igrenlerin eitim seviyelerinin dkl, 2

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2012 (1) 1-12

Tekstil letmelerinin Profili Ve retime likin Uygulamalar kullan.

modern iletmecilik yntemlerinin uygulanamamas zel sektrn tespit ettii dier balca sorunlardr [7]. lkelerin kalknmlk dzeyini o lkedeki sanayinin gelimilik dzeyi belirlemektedir. Bir lkedeki sanayi da baml olmadan kendi teknolojisini kendisi retebiliyorsa, kreselleen dnya pazarnda rekabet ans da o derece yksek olacaktr. Sanayinin kendi teknolojisini retebilmesi iin teknolojiyi retebilecek bilgiye kolayca ulaabilmesi gerekir. Bu da ancak gl bir niversite -sanayi ibirlii ile mmkndr. niversite-sanayi ibirlii; niversitelerin mevcut imknlar ile sanayinin mevcut imknlar birletirilerek bilimsel, teknolojik ve ekonomik ynden gelimeleri iin yaptklar sistemli almalar btndr. Bylece niversitelerdeki mevcut bilgi birikimi ve yetimi insan gc ile sanayinin mevcut tecrbesi ve finansal gcnn bir sistem dhilinde bir araya getirilmesidir. Bu ibirliinin sonucu bilimde, teknikte, teknolojide ve ekonomide gelimedir. Teknoloji retiminin ya da transferinin unsuru yetimi insan gc, bilgi birikimi ve finansman kayna sanayiciler olduuna gre, bu unsurun bir retim gerekletirebilmesi iin niversite-sanayi ibirliinin kurulmas gerekmektedir. niversite ve sanayi arasndaki ibirlii hem niversitenin, hem de sanayinin gelimesinde ve glenmesinde ok nemli rol oynamaktadr. Gelimi lkeler incelendiinde, niversite-sanayi ibirliine gereken nemin verildii ve bu ibirliinin ok iyi iletildii grlecektir. lkemizin dnya ticaretinde en ok sz sahibi olduu alanlardan biri olan ve ihracatta n sralarda yer alan tekstil ise, eitimin en fazla nem tad sektrlerden birisidir. Proje kapsamnda yaplan bu almada, tekstil sektrnde yer alan iletmeleri tanmaya ve deerlendirmeye, sektrn performansna, sosyal sorumluluk bilincine ve rekabet gcn etkileyen rgtsel, ynetsel, retimsel ve pazarlama gibi ynlerini belirtmeye, saysal olarak veri taban oluturmaya ilikin durum tespiti yaplmtr. Tekstil sektrnn profili belirtilen alt amalar paralelinde ortaya konulmutur. Bu gelimeler dorultusunda, aratrma kapsamnda aadaki sorulara cevap aranmtr. 1. letme sahiplerinin iletmede alan yetkili personelin ve iletmelerin profili nasldr? 2. retime ilikin uygulamalar nasldr ve karlatklar sorunlar nelerdir? 2. METOT Aratrma tekstil sektrnde, iletme profili ve retimine ynelik betimsel bir aratrmadr. Tekstil sektrnn youn olduu illerde, evreni temsil nitelii dikkate alnarak belirlenen, tekstil alannda faaliyet gsteren iletmelerden stanbul, Edirne, Tekirda ve Krklareli, Bursa, Denizli, Ankara, Adana, Kahramanmara ve Gaziantep te; entegre (15), dokuma (22), iplik (6), dokuma konfeksiyon (7), boya (4), rme (4), bask (4) olmak zere, ulalabilen toplam 62 iletme aratrma rneklemini oluturmaktadr. Aratrmann amalarna hizmet edebilme nitelii asndan; st dzey yneticiler, insan kaynaklar ve retim planlama yneticileri olmak zere toplam 212 personel aratrma kapsamna alnmtr(ekil 1).
3,8% 28,4% 7,7%
irket Sahibi / Orta Blm Sorumlusu st Dzey Ynetici

60,1%

Vardiya Amiri

ekil 1. Anket Uygulanan alanlarn Statleri Aratrma kapsamnda grlen iletme yetkililerinin grev dalmlarnda ounluun (%60.1) blm sorumlusu olduu anlalmaktadr. st dzey ynetici %28.4, irket sahibi/orta %7.7, vardiya amiri ise %3.8 oranndadr. Bulgulara gre grev pozisyonlarndan blm sorumlusu oran olduka yksektir. Bu durum iletme organizasyonu gerei olmas gereken yapyla da doru orantldr. Sorumlu olduu 3

Kayadibi P.**, Sarolu H.*,

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2012 (1) 1-12

birimlerde retim srecinin tm aamalarnda ortaya kan sorunlarn giderilmesi amacyla ilgili retim birimleri ile koordinasyon salamak, sorunlarn ksa srede giderilmesi ve tekrarlanmamas iin gerekli nlemleri almak veya alnmasn salamak blm sorumlusunun grev ve sorumluluundadr [8]. Bilindii gibi retimde ortaya kabilecek aksaklklar annda fark etmek ve acilen nlemeye ve gidermeye ynelik almalar yapmak, kaliteli retim yannda zaman ve maliyetten de tasarrufu salayarak retim ve karlln maksimum seviyeye kmasnda etkendir. rnekleme alnan iletme yetkililerinin grev pozisyonlarna gre dalmndan, iletme hakknda aratrmann amalarna ulamada etken olacak cevaplar almada yeterli olduu varsaylmtr.
62
Yzde
%35,4

Kii

31

22

%24,2 15 %11,3 7 % 6,5 4 % 9,7 6 % 6,5 4 % 6,5 4

0
Dokuma Entegre DokumaKonfeksiyon

rme

plik

Tekstil Boya

Bask

* % de deerler toplam 62 say zerinden alnmtr.

ekil 2. letmenin Trne likin Dalm ekil 2e gre iletme trne bakldnda %35.4nn dokuma alannda faaliyet gsterdii %24.2sinin entegre iletme olduu grlmektedir. Aratrma kapsamna alnan iletmelerin yars dokuma ve entegre iletmeleridir. Tablo 1. letmenin Faaliyet Alanlarna likin Dalm
LETMENIN FAALYET ALANLARI plik Bkm zg Bobin sarma Hal Dokuma Yuvarlak rme Dz rme Dokusuz yzey Kalite kontrol Kuma boyama plik boyama Bask boyama Apre Ar-ge Konfeksiyon Kesimhane t Ambalaj Tasarm Cevapsz
* % de deerler toplam 62 say zerinden alnmtr.

S 27 25 28 27 19 35 9 1 7 27 24 12 12 32 28 21 16 13 24 28 1

%* 43,5 40,3 45,2 43,5 30,6 56,3 14,5 1,6 11,3 43,5 38,7 19,4 19,4 51,6 45,2 33,9 25,8 21 38,7 45,2 1,6

Tablo 1de letmenin faaliyet alanlarna ilikin dalm grlmektedir. Verilerin toplanmasnda, aratrmac tarafndan gelitirilen anket kullanlmtr. Literatr taramalar ve uzman grleri dorultusunda oluturulan anket tasla iletmede deneme amal uygulanarak anketin kapsam ve geerlilii snanm, ankete son ekli verilmitir. Ankette; aratrma kapsamna alnan iletme sahibi ve yetkili personelin profiline (yalar, kdem yllar, grev pozisyonlar, eitim durumlar ve eitim alanlar), iletme profiline (ticari unvanlar, faaliyet yllar, iletme trleri, faaliyet alanlar, alan kapasiteleri, retim ekilleri, kalite standartlar ve ynetimleri), retime ilikin uygulamalarna(retimi, 4

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2012 (1) 1-12

Tekstil letmelerinin Profili Ve retime likin Uygulamalar kullan.

rn tasarm, koleksiyon retim says, deien artlara uyum, deiim kararna etki eden faktrler, deiim karar ve i deerlendirmesi) ve karlalan sorunlara ynelik sorulara yer verilmitir. Anket aratrmac tarafndan aratrma rneklemine uygulanmtr. Elde edilen veriler, SPSS 12.0 paket program ile zmlenerek frekans ve yzde dalmlar alnmtr. Bulgular amalar dorultusunda, uygun balklar altnda, basit ve apraz tablolar halinde sunulup aklanarak yorumlanmtr.

3. BULGULAR ve YORUM 1. letme Sahibi ve Yetkili Personelin Profilleri Bu blmde iletme sahibi ve yetkili personele ait ya, kdem, eitim durumlar ve eitim alanlarna ilikin bilgiler yer almaktadr.
100 80 60 40 20 0
52 %10,1 22 %24,5 75 %35,6 %14,4 31 %7,7 16 %4,4 9

Yzde
%1,9 4

Kii
%1,4 3

25 Ya Alt

26-31

32-37

38-43

44-49

50-55

56-61

62-67

ekil 3. letme Yetkililerinin Yalarna likin Dalm ekil 3e gre iletme yetkililerin %35.6snn 32-37 yalar arasnda olduu bunu %24.5 ile 26-31 yalar, %14.4 ile 38-43 yalar aralnda bulunan bireylerin izledii anlalmaktadr. Bulgulardan iletme yetkililerinin ounluunun (%74.5) 26-43 yalar arasnda olduu, 25 ya altnn (%10.1) ve 50 ya stnn (%7.7) ise olduka dk oranlarda bulunduu dikkati ekmektedir.
100

Yzde
80 60 40 20 0 0-4 5-9 10 - 14 15 - 19 20 - 24 5 - 29 30 - 34
%17,4 37 %27,4 %25,9 %15,1 %3,8 8 %1,4 3 %4,3 58 55 32 9

Kii

%4,7

10

35 - 39

ekil 4: letme Yetkililerinin Kdem Yllarna likin Dalm ekil 4e gre iletme yetkililerinin %27.4nn 5-9 yldr, %25.9unun 10-14 yldr almaktadr. Bulgulara gre iletme yetkilerinin kdem yllar olduka dktr. Ayrca iletme sahibi ve yetkililerin faaliyet yllar (ekil 6) ve alan saysna gre (Tablo 5), byk iletmeler olduu grlebilir.

Tablo 2: letmede alan Yetkili Personelin Eitim Durumlar ve Eitim Alanlarna likin Dalm
Eitim Alan letme/Ekonomi Tekstil Hazr Giyim Dier Genel Toplam Yksek Lisans n % 6 12,2 5 5,6 6 9,2 17 8 Lisans n % 34 69,3 60 67,4 6 66,6 50 76,9 150 70,8 nlisans n % 6 12,2 7 7,8 2 22,2 1 1,5 16 7,5 ortaretim n % 3 6,1 17 17,8 1 11,1 8 12,3 29 13,7 Genel Toplam n % 49 23,1 89 42 9 4,2 65 30,7 212 100

Tablo 2e gre iletmede alan yetkili personelin eitim durumlar incelendiinde yarsndan ou (%70.8) lisans mezunu olmak zere %86.3nn yksek retimli olduu, %42.2sinin tekstil eitimi, %30.7sinin dier meslek dallarnda, %23.1inin ise iletme/ekonomi eitimi meslek dalnda eitim aldklar grlmektedir. Anketten elde edilen bilgilere gre dier eitim alanlar olarak belirtilen meslek 5

Kayadibi P.**, Sarolu H.*,

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2012 (1) 1-12

dallarnn kimya, makine, endstri gibi eitli mhendislik dallarndan hukuk ve retmenlie kadar eitlilik gsterdii anlalmaktadr. Tekstil eitimi alm olan yetkili personelin yarsndan fazlas (%67.4) lisans mezunu olmak zere %80.8i yksek renimlidir. Yksek lisansllarn ounluunun iletme ve ekonomi alannda eitim ald, bunu srasyla dier meslek dallar ve tekstil alannn izledii anlalmaktadr. Aratrma kapsamna alnan iletme yetkililerinin yaklak yarsnn tekstil eitimi alm olmas, personelin eitim grd alanda istihdam edilmesihususunun mesleki ve teknik eitimin balca amalarndan biri olmas itibariyle olumlu ve umut verici bir bulgu olarak deerlendirilebilir. Tablo 3: letme Sahiplerinin Eitim Durumlar ve Eitim Alanlarna likin Dalm
Eitim Durumu Yksek Lisans n % 10 50 11 45,8 2 66,7 6 40 29 46.8 Lisans n 2 4 1 4 11 % 10 16,7 33,3 26,7 17.7 nlisans N 2 1 5 8 % 10 4,2 33,3 12.9 Ortaretim n 6 8 14 % 30 33,3 22.6 Genel Toplam n 20 24 3 15 62 % 32,3 38,7 4,8 24,2 100

letme/ekonomi Tekstil Hazr Giyim Dier Genel Toplam

Tablo 3e gre, iletme sahiplerinin %46,8i yksek lisans, %22,6s ortaretim mezunudur. letme sahiplerinin eitim alanlar incelendiinde %38,7sinin tekstil eitimini ald bunu srasyla iletme/ekonomi eitimi (%32.3) ve dier meslek dallarnda eitim alanlarn izledikleri grlmektedir. Bulgulara gre iletme sahiplerinin yaklak % 80i en az nlisans seviyesinde eitimlidir, bunlarn ise 1/3i tekstil eitimi almtr. letmelerin yaklak yarsndan ounun 119 yllk gemie sahip olduu (ekil 6) dnlrse yeni kurulan iletmelerde eitimli olmann ve alan eitiminin nem kazanmakta olduu sylenebilir. 2. letme Profili Bu blmde iletmelerin ticari unvanlar, faaliyet yllar, marka tescili, alan says, kalite belgesi ve toplam kalite ynetimi gibi iletme profiline ilikin bilgiler yer almaktadr.
77,5% 1,6% 3,2%

Limitet irket Adi Komandit irket Anonim irket Yabanc Ortaklk

16,1% 1,6%

Cevapsz

ekil 5. letmelerin Ticari Unvanlarna likin Dalm ekil 5e gre iletmelerin ticari unvanlarna bakldnda %77,5i anonim, %16,1i limitet irket olduu grlmektedir. Bu dalmdan iletmelerin byk ounlukla anonim irketi yapsnda olduu anlalmaktadr.
100

Yzde
80 60 40 20 0 1 - 9 Yl 10 - 19 Yl 20-29 Yl 30-39 Yl 40-49 Yl 50-59 Yl 80- Yl
%27,3 17

Kii

%27,3
17

%6,4

%14,5
4

%17,5
9

%1,6

10

%1,6

%4,8 Cevapsz

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2012 (1) 1-12

Tekstil letmelerinin Profili Ve retime likin Uygulamalar kullan.

ekil 6. letmenin Faaliyet Ylna likin Dalm ekil 6e gre iletmelerin faaliyet yl dalmna bakldnda %27,3lk oranlarla 1-9 yl ve 10-19 yl arasnda faaliyet gsterdii, bunu %17,5 ile 50-59 yl ve %14,5 ile 30-39 yln izledii grlmektedir. letmelerin faaliyet yllarnn 20 yln altnda younlat ve ekil 3 ve 4de grlen ya ve kdem yllar ile karlatrldnda, iletme yetkililerinin gen erikin ya(WHO, 2007) ve dk kdem yllar ile paralellik gsterdii anlalmaktadr. Tablo 4. Marka Tesciline likin Dalm
MARKANIZIN TESCL Evet Hayr Cevapsz Toplam S 40 13 9 62 % 64,5 21 14,5 100

letmelerin marka tescil durumlarna bakldnda (Tablo 4) %64,5inin markasn tescil ettirdii anlalmaktadr. Baar iin anahtarn marka yaratmak olduu bir gerektir. Bu nedenle iletmelerin kreselleen dnya pazarlarnda kaliteli ve katma deeri yksek rnler sunarak rekabet glerini arttrabilmeleri iin kendi markalarn yaratmalar zorunludur. Bilindii gibi Avrupa lkeleri arasnda nemli bir yeri bulunan Trk Tekstil sektrnn temsilcilerinin, konumunu korumak ve sektrde baar iin bu gerei kavram olmalar umut vericidir. Tablo 5. letmede alan Saysna likin Dalm
LETMEDE ALIAN SAYISI 250-500 500-750 750-1000 Cevapsz Toplam S 42 10 3 7 62 % 67,7 16,2 4,8 11,3 100

Aratrmaya gre, iletmelerin ounluunun(%67,7) 500 ve daha az kii ile altklar grlmektedir. Buna gre, iletmelerin 3624 Sayl KOSGEB Kanununa gre, byk lekli iletmeler olduu sylenebilir[9]. Tablo 6. Kalite Belgesi likin Dalm
KALTE BELGES ISO 9001 ISO 1400 ISO 9002 ISO 9001-2000 ISO 9000 Yok Cevapsz Toplam S 27 1 4 1 1 17 11 62 % 43,5 1,6 6,5 1,6 1,6 27,4 17,7 100

Sahip olunan kalite belgelerinin neler olduuna ynelik dalma bakldnda iletmelerin %43,5inin ISO 9001 ve %6,5inin ISO 9002 belgesine sahip olduu, %27,4nn ise herhangi bir toplam kalite belgesine sahip olmad belirlenmitir. Kaliteli ynetim ve retimin, iletmelerin uluslararas ticaret ortamnda rekabet gcn koruyabilmesi, evre ynetim sistemlerinin ve kalitenin belirleyici olduu pazarlarda pazar payn artrabilmesi, eitimli igc ve yksek teknolojinin kullanmyla kaliteli mamuller retilmesi, en st dzeyde mteri memnuniyetinin gzetilmesi, evre ve sosyal sorumluluk ilkelerine uygun retim yaplmasnda ok byk pay bulunmaktadr.

Kayadibi P.**, Sarolu H.*,

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2012 (1) 1-12

Tablo 7. Toplam Kalite Ynetimi Yaklamna likin Dalm

TOPLAM KALTE YNETM YAKLAIMI Olumlu Ksmen olumlu T.K.Y. uygulanmamaktadr. T.K.Y. uygulanmas dnlmemektedir. Cevapsz Toplam S 41 7 4 1 9 62 % 66,1 11,3 6,5 1,6 14,5 100

letmelerin Toplam Kalite Ynetimi(T.K.Y.) yaklamlarna ilikin dalma bakldnda %66,1inin olumlu, %11,3nn ksmen olumlu olduu anlalmaktadr. Ayrca iletmelerin sadece %1,6snn T.K.Y. uygulamay dnmedii dikkati ekmektedir. Bulgulara gre, iletmelerin ounlukla T.K.Y. yaklamlar olumlu grlmekle beraber kalite gibi olmazsa olmaz bir kriterde yenili ki kalite yaklamlarnn tamamyla benimsenmemi olduu gerei de anlalmaktadr. letmelerin profilini belirlemeye ynelik sorular kapsamnda, letmede insan kaynaklar blmnn yer alp almad da aratrlm, iletmelerin %61,3nn insan kaynaklar blmne sahip olduu grlmtr. Modern ynetim metotlar iletmenin belirli hedeflere ulamasnda fiziksel kaynaklar kadar insan kaynaklarnn da nemini vurgulamaktadr. Bulgulardan (Tablo 6 Tablo 7) iletmelerde geleneksel ynetim anlay yerine modern ynetim anlaynn benimsenmeye balad sonucu karlabilir. 3. retime likin Uygulamalar Bu blmde iletmelerin rn tasarm uygulamalar, deien artlara uyum, deiim kararna etki eden faktrler, deiime nasl karar verildii ve i deerlendirmesi gibi retime ilikin bilgiler yer verilmitir. Tablo 8.rn Tasarm Uygulamalarna likin Dalm
RN TASARIMI piyasa kaynakl D piyasa kaynakl zel koleksiyon Cevapsz S 20 21 18 3 %* 32,4 33,8 29 4,8

*% de deerler toplam 62 say zerinden alnmtr.

rn tasarm uygulamalarna ilikin dalma bakldnda (%33,8) d piyasa kaynakl koleksiyonlara arlk verildii bunu (%32,4) i piyasa kaynakl koleksiyonlarn izledii anlalmaktadr. i piyasa kaynakl rn tasarm yapmak, iletmeyi i pazardaki mterilere baml yapar ve birok adan kstlar. letme d pazara alamama, pazarlama gc, byme ve rekabet gcn artramama gibi risklerle karlar. D piyasa kaynakl rn tasarm yapmak, bir lkenin ve irketlerinin bymesi ve rekabet gcn artrmas bakmndan nemlidir. Ancak kopya almalarn marka anlamnda iletmeye hibir getirisi yoktur. Bu nedenle ncelikli olan zel zgn tasarmlara ynelmektir. Bunun iin i ve d piyasa trendlerinin dikkate alnmas doal olarak gereklidir. Tablo 9. Deien artlara Uyuma likin Dalm
DEEN ARTLARA UYUM Evet Ksmen Hayr Toplam S 42 17 3 62 % 67,7 27,4 4,8 100

letmelerin deien artlara uyuma ilikin soruya %67,7 ile evet, %27,4 ile ksmen yantyla uyum saladklarn ifade ettikleri anlalmaktadr (Tablo 9). 8

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2012 (1) 1-12

Tekstil letmelerinin Profili Ve retime likin Uygulamalar kullan.

letmelerin rekabeti tayacak yksek verim, deien teknoloji, yenilik, kalite, yaratclk, tasarm ve moda stnlne ulaabilmek iin deien artlara uyum salama yolunda aba gstermeleri beklenir ve olmas gereken de budur. Trkiyede tekstil reticilerinin Ar-Ge kullanm ve tasarm geliiminde deien artlara uyum salama esneklikleri ve yetenekleri Trkiyenin rekabet gc zerinde nemli bir etkendir. Tablo 10. Deiim kararna Etki Eden Faktrlere likin Dalm
DEM KARARINA ETK EDEN FAKTRLER Talep deerlendirmeleri Teknolojik geliim Moda Rekabet Cevapsz
*% de deerler toplam 62 say zerinden alnmtr.

S 13 16 9 22 2

% 51,6 58,1 35,5 69,4 6,5

Deiim kararna etki eden faktrlerin dalmna bakldnda %69,4 rekabet, %58,1i teknolojik geliim, %51,6s talep deerlendirmeleri, %35,5i moda olduu belirlenmitir (Tablo 10). Bulgular (%69,4) iletmelerin kreselleen dnya pazarlarnda srdrlebilir rekabet edebilme yeteneini kuvvetlendirmek ve rekabet ortamna uyum salamak bata olmak zere yksek teknoloji edinimi ve kullanm ile dnya pazarndaki konumunu glendirme ihtiyacnn deiim kararlarnda etken olduunu gstermektedir. Bu etkenleri modann izlemesi ise doaldr. Ayrca uluslararas ticarette, i gc maliyeti ve retim hacmine bal avantajlar nemini yitirirken, evresel performans ve sosyal standartlara uyum gibi unsurlar, yeni rekabet avantajlar olarak karmza kmaktadr. Deiim kararna etki eden faktrlerden biri olan tekstil sektrnde teknoloji kullanm (%58,1) etkinlik, etkililik ve uluslararas rekabet gc asndan byk nem tamaktadr. Deiim yneticilerin bir taraftan daha dinamik, daha hzl karar alma mekanizmas kurmasn salarken, dier yandan kriz zamanlarnda karlalan gszlkleri ortadan kaldrarak hzl ve doru kararlar almasna olanak salar. Tablo 11. Deiim Kararna likin Dalm
DEME NASIL KARAR VERLR? Ynetim kurulu karar ile verenin talimatlar ile letme alanlarnn gr dorultusunda Dier Cevapsz
*% de deerler toplam 62 say zerinden alnmtr.

S 26 18 14 2 2

% 41,9 29 22,7 3,2 3,2

letmede deiime nasl karar verildiine bakldnda %41,9unun ynetim kurulu karar ile, %29unun iverenin talimatlar ile, %22,7sinin ise iletme alanlarnn gr dorultusunda deiim karar aldklar belirlenmitir. Aratrma sonularna gre, iletmelerin ounluunun hiyerariyi ve yeterlilii n plana alan profesyonel anlayla altklar, kmsenmeyecek bir blmn (%29) ise yetki ve sorumluluun paylamndan yana olmad anlalmaktadr. Tablo 12. Deerlendirmesine likin Dalm
DEERLENDRMES Prim -teekkr tecrbesi Performans nsan kaynaklar Puan sistemine gre Haftalk kurul toplants Cevapsz Toplam S 3 3 16 2 2 1 35 62 % 4,8 4,8 25,8 3,2 3,2 1,6 56,6 100

Kayadibi P.**, Sarolu H.*,

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2012 (1) 1-12

deerlendirmesi ile ilgili soruya aratrma kapsamna alnan iletme yetkililerinin %43,6snn cevap verdii grlmektedir. Bu cevaplardan ounlukla (%25,8) performans deerlendirmesi olmak zere %4,8lik oranlarla i tecrbesi ve prim-teekkrn ncelikli olduu anlalmaktadr. letmenin i deerlendirilmesin temelinde personelin performans dzeyi etken olmaktadr. letmelerin i grenlerle ilgili etkili ve objektif kararlar alabilmek, onlarn baar ve baarszlklarn yakndan izleyebilmek ve yeteneklerini gelitirici, dzeltici deitirici nlemleri zamannda alabilmek iin performanslarnn deerlendirilmesi gereklidir [10]. Bu nedenle letmelerin verimliliklerinin ve etkinliklerinin artrlmasnda ok nemli bir sre olan performans lm ve denetim sistemleri, tm iletme srelerini ve faaliyetlerini kapsamakta ve iletme ynetiminde byk nem tamaktadr. 4. retime likin Sorunlar retime ilikin sorunlarda, iletmenin tam kapasite ile almama ve igc sorununun zmne ilikin sorular yer almaktadr. Tablo 13: letmenin Tam Kapasite le almama Nedenlerinin nem Derecesine likin Dalm
Nedenler Uzaklk Talep Finansman Hammadde gc Brokratik engeller Dier Toplam 1 3 23 5 2 6 5 2 nem derecesi 2 3 1 1 1 1 2 3 1 1 Arlkl Toplam % 9 6,3 70 47,6 10 6,8 10 6,8 25 17 17 11,5 6 4 147 100

* Arlkl Toplam=(1. derece frekans x 3+2.derece frekans x2+3.derece frekans x1)(Zeisel,1982;Pnar ve Ate 1983).

letmenin tam kapasite ile almama nedenlerine bakldnda %47,6snn talep yetersizlii olduu, bunu igc sorunlarnn (%17) izledii grlmektedir. Tablo 14: letme sahiplerinin ve iletmede alan yetkili personelin letmenin i gc sorununun zm iin dncelerine ilikin dalm
zmler nem derecesi 1 2 3 23 41 37 31 20 7 18 23 18 12 12 12 16 18 17 Arlkl Toplam 42 71 76 67 49 305 % 13,8 23,3 24,9 22 16 100

Eitim kurumu Alan eitimi Okul-Sanayi ibirlii letme ii eitim lgili kurulular ile eitim faaliyetleri Toplam

letmenin i gc sorununun zm iin dncelerine bakldnda (%24,9) okul-sanayi ibirlii, (%23,3) alan eitimi ve (%22) letme ii eitim ile i gc sorununun zlebileceine inand grlmektedir. Bulgulara gre tekstil eitiminde eitim asndan ncelikli problem eitim ve istihdam ilikisinin doru orantl olmad gereidir [11]. 5. SONU VE NERLER Aratrmada elde edilen bulgulara gre aadaki sonulara ulalmtr.

10

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2012 (1) 1-12

Tekstil letmelerinin Profili Ve retime likin Uygulamalar kullan.

letme yetkililerinin ounluu 2643 yalar arasnda gen erikin ya (WHO) olup 514 yl gibi olduka dk kdeme sahip bulunmaktadr. letmede alan yetkili personelin yarsndan ounun lisans mezunu olduu, bunlarn yarsnn ise tekstil eitimi alm olduu bunu srasyla tekstil harici eitli meslek dallarnn ve iletme/ekonomi alannda eitim alanlarn izledii anlalmaktadr. letme profiline bakldnda, iletmelerin byk ounlukla anonim irketi yapsnda 20 yl ve altnda faaliyet gsteren gen irketler olduu anlalmaktadr. Aratrma kapsamna alnan iletmelerin yars dokuma ve entegre iletmeleridir. retime ilikin uygulamalarda, birbirine yakn oranlarda i ve d piyasann kaynak alnd %29unun zgn koleksiyon almalar yapt belirlenmitir. letmelerin byk ounluunun deien artlara uyum salad anlalmaktadr. letmelerin kreselleen dnya pazarlarnda srdrlebilir rekabet edebilme yeteneini kuvvetlendirmek ve rekabet ortamna uyum salamak bata olmak zere yksek teknoloji edinimi ve kullanm ile dnya pazarndaki konumunu glendirme ihtiyacnn deiim kararlarnda ncelikle etken olduu bunu modann izledii anlalmaktadr. letmeler deiim kararlarn ounlukla ynetim kurulu karar (%58,1) ile almaktadrlar. letmede i deerlendirilmesinin temelinde personelin performans dzeyi etken olmaktadr. retime ilikin sorunlar kapsamnda, iletmenin tam kapasite ile almama nedenlerinin talep yetersizlii olduu(%47,6) ve bunu igc sorunlarnn (%17) izledii grlmektedir. letmenin i gc sorununun ise okul-sanayi ibirlii(%24,9), alan eitimi(%23,3) ve iletme ii eitim(%22) ile zlebileceine inanld anlalmaktadr. Sonu olarak sanayinin kresel anlamda srdrlebilir bir rekabet gcne sahip olmas iin maliyet, kalite ve eitlilii en etkin ekilde birletirmesi, teknoloji, Ar-Ge, ve eitim politikalarnn eksiklii ya da kalitesinin yetersizlii, AB pazarnda sahip olduu pay srekli klmas ve ykselen bir byme eilimi elde etmesi hedeflenmelidir. Moda, marka, katma deer yaratma ve perakendeyi ierecek ekilde rn, hizmet, tedarik zinciri, rekabet anlay ve farkllama bilincinin gelitirilmesi byk nem tamaktadr. Ayrca periyodik olarak sektre ynelik profil aratrmalarnn tekrarlanmas sektrle ilgili kaynak oluturma, mevcut durumu tespit etme, varsa soruna ynelik problem zme, nlem alma, teknolojik donanm, kalite sitemini ve ynetimini iyiletirme de katk salamas asndan gerekli grlmektedir. niversite sanayi ibirlii salanarak, sektrn ihtiya duyduu nitelikli igc ile yksek teknoloji, bilgi birikimi, etkili Ar-Ge ve zgn tasarm almalar gerekletirilebilir. Bylece niversite ve Eitim kurumlar araclyla, tekstil sanayi sektr yaratc, yeniliki ve kaliteli retim ile rekabet gc kazanacaktr. Sahip olunan deneyimler, bilgi birikimi ve igc bu alanda kreselleen dnyada sz sahibi olmasn mmkn klacaktr. 6. KAYNAKLAR 1. ngt, .Emrah., 2007. Trk Tekstil ve Hazr Giyim Sanayiinin Deien Dnya Rekabet artlarna Uyumu Planlama Uzmanl Tezi, Yayn No : DPT : 2703, ktisadi Sektrler ve Koordinasyon Genel Mdrl. 2. DPT Dokuzuncu Kalknma Plan 2007. Tekstil, Giyim ve Deri Sanayii(2007-2013), zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara.Yayn No: DPT :2715, K:668. 3. Eraslan, .H.,Bakan, .,Helvacolu Kuyucu, A.D., 2008. Trk Tekstil ve Hazrgiyim Sektrnn Uluslararas Rekabetilik Dzeyinin Analizi stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yl:7 Say:13 Bahar 2008 s.265-300 4. Atik, H.A., 2001. Pamuklu Dokuma Sektr Aratrmas, Trkiye Kalknma Bankas A.. 11

Kayadibi P.**, Sarolu H.*,

Teknolojik Aratrmalar: TTED 2012 (1) 1-12

Aratrma Mdrl, Austos, Ankara. 5. DE Aylk Sanayi retim Endeksi Haber Blteni / Temmuz 2005. 6. TK Haber Blteni Sanayi retim Endeksi, Temmuz 2011. 7. Ar Akdeniz.,Tokol,T.,2010. Tekstil Sektrndeki letmelerin Yeil Pazarlamadan Kaynakl Kazanmlar Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, K-2010 C.9 S.31 (148-168), ISSN:1304- 0278 Winter-2010 V.9 Is.31. 8. Sarolu, H., Karaku, S., 2007. Tekstil Eitimi Mezunlarnn lgili Sektrde stihdam. M.E.Basmevi. I. Uluslararas Mesleki ve Teknik Eitim Teknolojileri Kongresi, 9. Serinkan, C., Cabar, H., 2008. KOBlerin ynetim ve organizasyon sorunlar: Denizlideki tekstil iletmelerinde bir aratrma, Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi, ISSN:1303-5134, Cilt: 5 Say: 1 10. Atlgan, T. 2001. Trk Tekstil Sektrnde Frsat ve Riskler. Tekstil veren, Trkiye Tekstil Sanayii verenleri Sendikas Aylk Dergisi, Say:261. 11. Sarolu, H., Karaku, S., 2007. Tekstil Meslek Liselerinde Tasarm Eitiminin nemi. Cilt 1., M.E.Basmevi. I. Uluslar aras Mesleki ve Teknik Eitim Teknolojileri Kongresi, 12. World Health Organization (2007) http:// www. who.int /ageing/primary_health_care /en /index.html.

12