Noti tar-Relijon

Ir-Raba Sena

Kapitlu 1: Ir-Relijon Xtiswa?

1. Xjista jtellifna milli nemmnu a]na u nikbru I. II. III. IV. V. VI. Il-fatt li nibdew nirra[unaw u nsaqsu aktar L-affarijiet fit-twemmin tag]na li ma jirnexxilnix nifhmu bmo]]na In-nuqqas ta e\empji tajba minn persuni li nipretendu e\empju tajjeb ming]andhom L-inkwiet ma min imexxi L-influweza tal-grupp/peer pressure L-influwenza tas-so`jet u media fuq id-dinja ta fuqna nfusna 3. Ir-Reli[jon biss tista tag]ti twe[iba bis-sens g]al dawn il-mistoqsijiet li rridu nibnu ]ajjitna fuqhom. 4. Ir-Reli[jon pedament g]ad-de`i\jonijiet ta ]ajjitna mappa jew boxxla g]al min irid skop u direzzjoni tajba g]al ]ajtu fuel g]al min irid ikun bsa]]tu u jimtela tama fit-triq ta ]ajtu

2. 2 tipi ta mistoqsijiet fundamentali li kull bniedem jag]mel f]ajtu madwarna

5. Kull Reli[jon twie[eb g]all-mistoqsijiet il-kbar u tiprova twassal g]all-verit u g]alhekk g]andna nirrispettaw kull Reli[jon. 6. Reli[jonijiet primittivi: Reli[jonijiet tal-bidu - ]sieb mhux \villupat jemmnu li kull ]a[a fin-natura g]andha r-ru].

Noti tar-Relijon - 1

7. Reli[jonijiet \viluppati: I. Indui\mu jippermetti varjet kbira fit-twemmin u l-prattika jemmnu falla wie]ed jissejja] Brahman, imma n-nies iqimu allat differenti, fosthom Brahma, Vishnu, Shiva ma dawn hemm o]rajn. importanza tal-kasti so`jali li tista tg]addi minn wa]da g]allo]ra biss permezz tar-reinkarnazzjoni. reinkarnazzjoni - wara l-mewt, twelid f[isem differenti Moksha tinkiseb wara li wie]ed je]les mi`-`iklu tarreinkarnazzjoni, pa`i u armonija.

II.

Buddi\mu

beda minn Siddharta Gautama prin`ep kien i]oss vojt fqalbu fil-lussu li kien jg]ix fih ma sabx risposta g]all-esperjenzi ta tbatija mar jg]ix fil-faqar g]al xi snin u lanqas hawn ma sab twe[iba beda jimmedita u sab is-soluzzjoni sar Buddha ji[ifieri l-Imdawwal: skopra li t-tbatija tal-]ajja [ejja mix-xewqat egoisti`i tal-bniedem. dawn ix-xewqat Reinkarnazzjoni i\ommuna marbutin ma`-`iklu tar-

meta wie]ed jimxi fit-triq it-tajba: jg]id il-verita, jfittex il-pa`i jin]eles mi`-`irku tar-reinkarnazzjoni u jil]aq in-Nirvana fejn mhemmx tbatija u xewqat.

Noti tar-Relijon - 2

III.

L-Islam akbar profeta

beda minn Mu]ammed li ippre\enta lilu nnifsu b]ala l-a]]ar u ljemmnu fil-profeti kollha tal-Antik Testment u li {es hu biss profeta il-ktieb qaddis tag]hom hu l-Quran il-[enna g]alihom kontinwazzjoni ideali ta din il-]ajja materjali Islam tfisser ubbidjenza u sottomissjoni s]i]a lejn Alla 5 pilastri stqarrija ta fidi, talb, karita, sawm, pellegrina[[ g]al Mekka Mekka l-belt fejn Mu]ammed beda jxandar l-ewwel darba.

8. Fir-Reli[jon b]al fkull ]a[a o]ra fil-]ajja, l-fidi u r-ra[uni jridu jimxu flimkien. 9. Ir-ra[uni g]andha b\onn il-fidi g]ax fil-]ajja ma tistax issib provi g]al kollox il-]in kollu, imma trid temmen: I. II. III. Fidi fpersuni biex nag]rfu nu\aw o[[etti ta kuljum ming]ajr bi\a (ix-xufier tallinja) Fidi biex nibnu ]biberiji Fidi biex nag]rfu dak li hu spiritwali u li \gur li qatt ma tista tag]tina provi g]alih ix-xjenza! 10. Il-fidi g]andha b\onn ir-ra[uni g]ax inkella nispi``aw nibilg]u kull ma jg]idulna: I. II. Superstizzjoni: fidi bla ba\i ta ra[uni jekk toqg]od tirra[una ssib li hi bla sens e\ lucky charms Fanati\mu: importanza \ejda u allura ming]ajr ra[uni lil xi ]add jew lil xi ]a[a e\ futbol 11. Charles de Foucauld: fit-tfulija kien reli[ju\ ]afna, tilef il-fidi u g]al sittax-il sena baqa ma jemmen fxejn g]ax ma setax ja``etta dak li ma setax jippruvah bir-ra[uni. Intelaq g]al

Noti tar-Relijon - 3

]ajja bla ra\an, tke``a mill-armata sab sa`erdot li seta jwie[eb il-mistoqsijiet tieg]u ta ]ajtu kollha lil {es.

Noti tar-Relijon - 4

Kapitlu 2: Il-Kelma tal-Mulej

1. Il-Bibbja 73 ktieb Testment il-Qadim 46 Testment il-{did 27 Lhudi (kwa\i t-Testment il-Qadim kollu) Grieg (kwa\i t-Testment il-{did kollu) 3. Pietru Pawl Saydon l-ewwel wie]ed li qaleb il-Bibbja kollha g]all-Malti 4. Fil-quddies ta kuljum jinqraw 2 siltiet, fil-quddies tal-}add jinqraw 3 siltiet mill-Bibbja. 5. L-Insara jemmnu li l-Bibbja hi l-Kelma ta Alla: I. g]ax jemmnu li fiha l-messa[[ ta m]abba, messa[[ ta salvazzjoni minn ]ajja bla skop, ]ajja ta [lied u firda, minn ]ajja ta ]tija, ta niket u mewt messa[[ li Alla ried iwasslilna. Dan il-messa[[ twassal lilna fil-[rajjiet kollha tas-Salvazzjoni sa ma la]aq ilmilja tieg]u f {es. II. g]ax jemmnu li l-Awtur Ewlieni tag]ha Hu Alla, peress li Hu stess permezz tal-Ispirtu sSantu ispira lill-awturi biex jiktbu l-messa[[ tieg]u (Ispirazzjoni fil-Bibbja). Madankollu l-kittieba u\aw l-istil u l-kreattivit tag]hom b]ala awturi meta kitbu. 6. {rajjiet ewlenin fil-pjan tas-Salvazzjoni: I. II. III. IV. V. VI. Abraham Alla jg]idlu jitlaq minn artu u jmur fejn jurih Alla u jing]ata l-weg]da li jkun missier ta nisel kbir. jissejja] missier il-fidi bih bdiet l-Istorja tas-Salvazzjoni. I\akk l-iben li Alla wieg]ed lil Abraham. {akobb bin I\akk, kellu tnax-il tifel li minnhom ]ar[u t-tnax-il trib tal-poplu. Jissejja] ukoll I\rael. {u\eppi wie]ed minn ulied {akobb li permezz tieg]u l-familja kollha ta {akobb temigra lejn l-E[ittu. Mos persekuzzjoni qalila mill-E[izzjani kontra l-Lhud. Mos jintg]a\el biex isalva lill-poplu E\odu. Jitwettaq il-patt fuq is-Sinaj, permezz tal-kmandamenti. {o\w wara 40 sena jda]]al il-poplu fl-art ta Kang]an.
Noti tar-Relijon - 5

2. Lingwi ori[inali

VII. VIII.

Sawl il-poplu ried sultan u Alla permezz tal-profeta Samwel jag]\el lil Sawl. L-ewwel sultan. David Sawl ma jkunx fidil u Alla jag]\el lil David, l-i\g]ar fost ]utu, kien sultan skond il-qalb ta Alla, g]aqqad lil poplu. Il-messija kellu ji[i mis-Saltna tieg]u skond ilweg]da ta Alla.

IX. X.

Salamun bin David. Bena t-Tempju. Wara mewtu, l-poplu nqasam u beda jadura allat foloz. Il-profeti bdew isej]u g]all-indiema. E\ilju il-poplu maqsum intreba] mill-g]adu u ttie]ed fil-Babilonja b]ala lsiera. |mien ikrah ]afna, fejn il-profeti g]enu l-poplu jer[a jdur lura lejn Alla veru, li kien ]elishom mill-E[ittu u kien kappa`i jer[a je]lishom. Il-Lhud tg]allmu li Alla mhux marbut ma pajji\ jew ma poplu wie]ed.

XI.

It-2 E\odu il-]elsien mill-jasar tal-Babilonja li se]] permezz ta ~iru sultan talpersjani. Lura farthom, bnew it-Tempju, bdew jimxu fit-triq ta Alla. Kien \mien iebes, i\-\mien kollu sa ma wasal {esu kien \mien ta ]akma minn popli differenti. Imma fdan i\-\mien il-poplu iktar u iktar kien jistenna l-Messija u beda jag]raf li Alla g]andu pjan g]alih.

7. Il-Bibbja hi ktieb wie]ed il-kotba kollha ispirati minn Alla u kollha jikxfu bil-mod lpjan ta Alla g]as-Salvazzjoni Hemm g]aqda s]i]a bejn i\-\ew[ Testmenti. 8. Il-Bibbja ktieb bla \balji fil-messa[[ reli[ju\... fuq xjenza etc li mg]andhomx xjaqsmu mal-messa[[ reli[ju\, il-kittieba kellhom l-istess ideat ta \mienhom. 9. Il-Bibbja miktuba fi kliem l-awturi u g]alhekk importanti li nifhmu dak li kellhom fmo]]hom l-awturi. Importanti li nifhmu sewwa: I. Inkunu nafu sewwa il-lingwa li kitbu biha fil-kas tag]na importanti li jkollna traduzzjoni tajba tal-Bibbja noqg]odu attenti g]alhekk li ma naqrawx Bibbja ta `ertu setet. II. III. Naraw i\-\mien li fih kitbu, il-post fejn kitbu u g]al min kitbu Naraw il-forma jew l-istil letterarju
Noti tar-Relijon - 6

IV.

Naraw il-kuntest tal-ktieb kollu u mhux naqbdu bi``a u minn ktieb u nifhmuha kif jiftlilna.

10. Fejn tid]ol il-Bibbja il-Knisja: I. II. G]initna billi tatna l-Kanoni tal-Kotba Mqaddsa l-lista ta liema kotba huma ispirati minn Alla. (Din hi il-lista tal-kotba li filfatt jinsabu fil-Bibbja) u g]ada tg]inna, biex inkunu nistg]u nifhmu sewwa l-Kotba Mqaddsa u naraw xi jfissru g]al ]ajjitna (permezz tal-kateki\mu, lezzjonijiet tar-Reli[jon, omeliji) 11. Dei Verbum huwa dokument li l-Knisja tatna biex tg]allimna dwar il-Kelma ta Alla. 12. G]andna nersqu lejn il-Bibbja bqima, nisimg]uha bqalb miftu]a u naraw xi trid tg]idilna g]al ]ajjitna kif g]amel i`-`kejken Samwel u Marija Omm {es.

Noti tar-Relijon - 7

Kapitlu 3: Fil-Bidu
1. Il-]a\en li niskopru fina u madwarna jirnexxilna neg]lbuh biss jekk jirnexxilna nsibu lkaw\a ewlenija tieg]u. 2. Ir-risposta g]al mistoqsija: Minn fejn [ej il-]a\en? insibuha fil-Ktieb tal-{enesi l-ewwel ktieb tal-Bibbja, fl-ewwel tliet kapitli.

3. Forma/stil letteraraju: 1 kapitlu tal-{enesi 2 u 3 kapitli tal-{enesi Innu bsitt strofi u sitt ritornelli Parabbola Storika storja li fiha veritajiet stori`i.

4. Mhemmx kontradizzjoni bejn dak li tg]id ix-xjenza u dak lit g]id il-Bibbja it-tnejn [ejjin minn Alla. 5. Ix-xjenza ma tistax twie[eb mistoqsijiet Reli[ju\i, filwaqt li fil-Bibbja ma nistg]ux insibu twe[ibiet xjentifi`i: l-interess tal-awturi kien biss li jwasslu l-messa[[ reli[ju\ u fdan \gur li mhemmx \balji dwar xjenza, storja u affarijiet b]al dawn, l-awturi kellhom l-istess ideat tan-nies ta \mienhom. 6. L-ewwel Kapitlu: I. Ix-xjenza tg]idilna li l-]olqien ssawwar fmiljuni ta snin meta l-awtur isemmi sebat ijiem, jag]mel dan biex iwassal \ew[ messa[[i: Il-bniedem g]andu ja]dem g]al sitt ijiem u fis-seba jum jistrie] Alla ]alaq kollox perfett, g]ax in-numru 7 fil-lingwa[[ tal-Bibbja jfisser perfezzjoni. II. Li Alla ]alaq kollox perfett, l-awtur jinsistih billi g]al sitt darbiet jirrepeti l-kliem: U ra Alla li kien tajjeb, sakemm fis-7 darba jg]id: U ]ares Alla lejn kull ma g]amel u,
Noti tar-Relijon - 8

ara kollox kien tajjeb ]afna. Hawnhekk kemm il-kliem li ji[i repetut, kif ukoll innumru 7 jinsistu li l-]olqien kif ]are[ minn idejn Alla kien perfett i[ifieri l-]a\en ma [iex minn Alla. III. L-evoluzzjoni sakemm nemmnu li r-ru] tal-bniedem [iet ma]luqa fil-bniedem minn Alla fxi punt fl-evoluzzjoni, meta l-bniedem beda jirra[una u seta jag]\el, ilKnisja t]allina libera biex nag]\lu jekk na``ettawx jew le din it-teorija.

IV. I.

Messa[[ ewlieni fdan il-kapitlu hu li Alla wa]du Hu s-Sid ta kollox. Simboli: Is-si[ra tal-]ajja: Serp: Si[ar u ilma: Is-Si[ra tat-Tag]rif it-tajjeb u l-]a\in: jag]raf ming]ajr Alla, xinhu tajjeb u ]a\in id-dnub tas-suppervja. simbolu tal-]ajja eterna simbolu tal-]a\en simbolu ta post ideali simbolu tal-g]a\la tal-bniedem li l-g]ajnuna ta

7. It-tieni u t-tielet kapitli:

II. III.

Il-bniedem qabel id-dnub: Fg]aqda s]i]a ma Alla: jistmah ta ]abib Fg]aqda s]i]a mieg]u nnifsu: ma kienx hemm taqbida bejn valuri u [ibdiet Fg]aqda s]i]a ma l-o]rajn: kienu [isem wie]ed g]adma minn g]admi Fg]aqda s]i]a mal-]olqien: Il-bniedem wara id-dnub: Firda minn Alla: Firda minnu nnifsu: Firda minn ma l-o]rajn: jista]ba minn Alla jist]i li hu g]arwien Adam iwa]]al fEva
Noti tar-Relijon - 9

il-bniedem kien jafda fAlla u j]obbu, Alla kien

ma kienx hemm tbatija, kien hemm biss armonija

Firda mill-]olqien:

tid]ol it-tbatija simboli\\ata mill-u[ig] tal-]las

g]all-mara u tbatija fix-xog]ol g]ar-ra[el IV. Id-dnub tan-nisel:

Dan hu dnub li g]amlu l-ewwel bnedmin, meta g]a\lu li jwarrbu lil Alla u jidde`iedu wa]edhom xi jridu g]alihom infushom. Dan id-dnub nitwieldu bih u huwa l-g]erq ta kull dnub ie]or li nag]mlu. V. Il-Weg]da:

Alla sa mill-bidunett iwieg]ed lill-bniedem simbolizzat minn Adam u Eva, li jibg]atlu Salvatur biex isalvah minn din il-firda li [ab fih innifsu u madwaru Dan is-Salvatur hu {es.

Noti tar-Relijon - 10

Kapitlu 4: Alla li jsalva

1. Ideat \baljati dwar Alla: xi ]add kbir li ma jimpurtahx minni, jinda]al biss biex jikkastiga xi ]add li jag]tini grazzja jekk qabel inkun tajtu xi ]a[a jien xi ]add li g]abbiena b]afna li[ijiet li jkollna nobduhom inkella jikkastigana xi ]add b]al tabib li ddur lejh biss meta ti[i b\onnu Dawn huma kollha ideat foloz ta Alla. Alla jurina lilu nnifsu fil-Bibbja. 2. L-E\odu: Il-ktieb tal-E\odu nkiteb xi 600 sena wara li se]]ew il-[rajjiet. Hemm dokumneti o]ra b]al xi papiri u pitturi li juru li l-E\odu se]] tassew Il-kelma E\odu tfisser }ru[ u l-ktieb ifakkar bmod spe`jali l-]ru[ tal-poplu ta I\rael mill-E[ittu Fl-E\odu intu\a l-istil ta Saga Reli[ju\a: fdin il-forma l-iskop hu li l-awtur ikabbar u jidealizza `erti [rajjiet biex jo]ro[ a]jar il-messa[[ u biex iqanqal il-fidi tal-qarreja e\ fil-[bir tal-manna u s-summien u l-qsim tal-ba]ar 3. Alla f-E\odu: Alla kbir li quddiem b]al Mose irridu nbaxxu rasna Fl-istess ]in Alla vi`in li jisma l-karba tal-poplu li qed ibati u jibg]at lil Mos biex je]ilsu Alla li jag]mel pjan s]i] biex je]les lill-poplu Alla li jipprovdi: il-manna, l-ilma mill-blat u s-summien fid-de\ert Alla li ma j]allix lill-poplu wa]du: jimxi mieg]u fkolonna tan-nar bil-lejl u fkolonna ta s]ab bi nhar Alla li lest li jid]ol fpatt ta ]biberija mal-poplu, permezz tal-kmandamenti li jag]ti lil Mos fuq il-muntanja Sinaj. 4. {rajjiet importanti fl-E\odu: Il-poplu permezz ta {u\eppi kien ni\el l-E[ittu. Wara ]afna snin la]aq sultan [did flE[ittu u dan ma kienx jaf lil {u\eppi. Dan beda jib\a mill-poplu ta I\rael, g]amilhom skjavi u beda ja]qarhom. Is-sej]a ta Mos: Alla jsejja] lil Mos mis-si[ra taqbad u jibg]atu je]les lill-poplu. L-g]axar kastigi L-ikla tal-G]id li fiha kielu l-]aruf u `appsu d-demm tieg]u mal-bibien, biex jin]elsu mill-mewt. Din g]ada ti[i ``elebrata sal-llum mill-Lhud biex jiftakru fil-[rajja tal-E\odu li hi l-iktar importanti fit-Testment il-Qadim. Jaqsmu l-ba]ar u l-E[izzjani jeg]rqu
Noti tar-Relijon - 11

Jieklu l-manna u s-summien u jixorbu l-ilma mill-blat fid-de\ert Fuq il-muntanja Sinaj ise]] il-Patt: kif il-bniedem tilef il-libert meta nfired minn Alla, Alla jag]mel Patt ta ]biberija biex jer[a jrodd lura lill-poplu tieg]u din illibert. Biex din il-libert ma jer[g]ux jitilfuha, Alla jag]tihom l-g]axar kmandamenti biex jimxu fuqhom u hekk ma jer[g]ux jinfirdu minn Alla. Il-Patt ji[i fiirmat bid-demm tal-annimali.

Noti tar-Relijon - 12

Kapitlu 5: Lejn vilupp si: es Kristu

1. {es hu l-iktar bniedem mag]ruf u rrispettat fl-Istorja tal-bniedem, minkejja li mhux kul]add i]ares lejh bl-istess mod. 2. Hemm diversi dokumenti li juru li {es ezista, li [ie ikkundanat minn Pilatu u li miet fuq issalib: Dokumenti Pagani: Dokumenti Lhud: Dokumenti Nsara: Mattew, San Mark, Ta`itu, Plinju \-|g]ir Talmud, {u\eppi Flavju It-Testment il-{did kollu, l-aktar l-Evan[elji San San Luqa, San {wann

3. {es huwa l-Bniedem fil-milja tieg]u: I. Kellu sentimenti tassew umani: II. ]ass ]niena lejn il-morda Kien jit]assar l-imnikktin Kien jilmenta quddiem in-nuqqas ta fidi tad-dixxipli Jifra] bit-tfal Jitnikket quddiem il-qalb iebsa tal-Fari\ej Jibki fil-mewt ta Lazzru Jib\a fil-{nien tal-{etsemane

Kellu g]erf kbir li jinftiehem minn kul]add: Kien ju\a tixbihat sempli`i, imma kien jolqot il-qalb ta kull bniedem

III.

Kellu onest straordinarja: Ma kienx wi`` bie]or, dak li kien jg]allem kien l-ewwel jag]mlu Hu Anke l-eg]dewwa kellhom jammettu li kien ra[el li j]obb is-sewwa

IV.

Kellu karattru ]ieles, sod u determinat: }add ma rnexxilu jdawru

Noti tar-Relijon - 13

Anke meta spi``a quddiem Kajfa u Pilatu, meta kul]add dar kontrih, baqa jg]id il-verit

V.

Kellu rispett lejn id-dinjit ta kull bniedem: Kien jag]milha man-nisa u t-tfal li kienu meqjusa mhux importanti Kont issibu mal-midinbin, mal-publikani, il-pagani u s-Samaritani

VI.

Kellu qalb tassew kbira u [eneru\a: Mal-morda e\ lebbru\i, g]omja, torox Mal-imnikktin e\ l-armla ta Najn, {ajru Mal-pubblikani b]al |akkew

4. {es huwa wkoll Alla. Dan jidher: I. II. III. IV. V. VI. Fl-im[ieba tieg]u u l-g]e[ubjijiet li kien jag]mel u li kienu jinnotaw id-dixxipli. Mill-mirakli li kien jag]mel Minn g]emil ie]or li Alla biss seta jag]mel e\ ja]fer id-dnubiet Minn kliem li beda jg]id fuqu nnifsu e\ isejja] lil Alla Missieru u jg]id li hu u lMissier huma ]a[a wa]da. Mill-qawmien tieg]u mill-imwiet: din hija l-ikbar prova li hu Alla u allura din hija likbar [rajja g]alina l-Insara. Mit-tag]lim tal-Knisja tal-bidu: Fil-Kredu ng]idu li {esu hu: Alla minn Alla, Dawl minn Dawl, Alla veru minn Alla veru. 5. De`i\joni serja: fdan i\-\mien ta\-\g]o\ija hemm b\onn li kull wie]ed jag]mel de`i\joni importanti: jekk irridx li {es jkollu l-ewwel post f]ajtu. Dan ikun ifisser li fkull de`i\joni ssaqsi lilek innifsek, {es kienx ja]sibha u jag]mel b]alek jew le. In-nisrani jsib il-veru ]elsien billi jixbah lil {es fl-umanit tieg]u.

Noti tar-Relijon - 14

Kapitlu 6: Flimkien: il-Knisja

1. Ideat \baljati dwar il-Knisja: post tal-[ebel il-Papa, l-Isqfijiet, is-sa`erdoti u s-sorijiet dik li taqdina meta ni[u b\onn ni\\ew[u jew xi funeral

2. {udizzji fuq il-Knisja: tajba biss g]at-tfal u l-anzjani antikwata u li\-\g]a\ag] ma tifhimhomx i\\omm mas-sinjuri u trid il-flus trid tinda]al fkollox

3. Il-Knisja: l-Poplu l-{did ta Alla: I\rael kien il-poplu ta Alla li mieg]u Alla kien g]amel patt fuq il-muntanja Sinaj permezz ta Mos, fejn Alla jag]ti l-kmandamenti lill-poplu Il-Knisja hija l-poplu l-[did ta Alla li mieg]u Alla g]amel Patt [did permezz talmewt u l-qawmien ta {es. {es jg]id: Dan hu demmi, d-demm tal-Patt il-[did Il-poplu l-qadim kien mibni fuq tnax-il trib ta I\rael li ]ar[u mit-tnax-il iben ta {akobb. G]alhekk {es jag]\el tnax-il appostlu biex juri li l-Knisja hi l-poplu l[did. 4. Il-Knisja: l-familja ta Alla: {es, beda jqis lil dawk kollha li laqg]uh u emmnu fih b]ala ommu u ]utu. IlKnisja hija l-g]aqda ta dawk kollha li jqisu lil Alla b]ala Missierhom u lil xulxin b]ala a]wa.

5. Il-Knisja: Il-{isem ta Kristu: Kien San Pawl, imnebba] mill-Ispirtu s-Santu li spjegalna l-Knisja b]ala {isem ta Kristu Dan il-{isem kien mejjet sa dakinhar ta Pentekoste/G]id il-}amsin meta ni\el lIspirtu s-Santu fuq l-Appostli u l-ewwel Insara Fdan il-{isem, Kristu huwa r-Ras; il-Kap filwaqt li a]na lkoll membri
Noti tar-Relijon - 15

Il-membri g]andhom doni u xog]olijiet/]idmiet differenti. Lkoll huma mportanti u ]add ma jista jg]addi ming]ajr l-o]rajn, b]alma l-id ma tistax tg]id lis-sieq li mg]andix b\onnha.

Il-]idmiet jissej]u kari\mi e\ ]idma mal-fqar, mal-orfni, counseling, u\u tal-me\\i tal-komunikazzjoni g]ax-xandir tal-Kelma ta Alla Xi w]ud jing]ataw kollha kemm huma lil Alla permezz tal-professjoni Reli[ju\a billi j]addnu `-`elibat jew il-ver[init.

6. Il-Knisja hija: Wa]da: Ma jag]milx sens li {isem ikun mifrud fih innifsu. {es ried li b]ala Insara nkunu ]a[a wa]da u ning]arfu li a]na Nsara mill-Im]abba ta bejnietna. Sfortunatament matul i\minijiet il-Knisja g]addiet minn firdiet. Bhekk twieldu lKnejjes Ortodossi u Protestanti apparti l-Knisja Kattolika. Il-Moviment Ekumeniku ja]dem biex iressaq lil dawn il-Knejjes lejn xulxin kif ried {es. Qaddisa: {es xebbah il-Knisja ma g]alqa li fiha ssib kemm il-qam]

(qaddisin), kif ukoll is-sikrana (midinbin). Minkejja dan nistg]u ng]idu li huma lqaddisin kemm dawk li di[a qeg]din fis-sema kif ukoll dawk li g]adhom mag]na, li jmexxu l-Knisja u jtuha l-]ajja. Il-Knisja hija poplu li flimkien qed jiprova jinbidel u jersaq iktar vi`in Alla. Kattolika: il-poplu l-[did ta Alla mhux miftu] biss g]all-poplu wie]ed kif

kien dak qadim, imma miftu] g]all-[nus kollha. Bhekk {es jxebbah lill-Knisja ma \errieg]a tal-mustarda li tkun \g]ira ]afna u tikber fsi[ra kbira li tilqa fiha kull tip ta g]as afar. Hekk il-Knisja bdiet minn poplu \g]ir u llum xterdet mad-dinja kollha. Appostolika: il-Knisja bdiet minn tnax-il appostlu u tkompli immexxija mis-

su``essuri tal-Appostli: l-Papa li ]a post Pietru, l-Isqfijiet u s-sa`erdoti li jg]inuhom, flok l-Appostli.
Noti tar-Relijon - 16

Il-]idmiet li {esu ]alla fidejhom u fidejn s-su``essuri tag]hom: jg]allmu l-[nus u jg]ammdu ja]fru d-dnubiet ji``elebraw l-Ewkaristija jie]du de`i\jonijiet li j]arsu l-verit u l-im]abba 7. Tifsiriet: Kolle[jalit: Infallibilit: ma ji\baljawx Ordni Sagri: l-g]aqda bejn il-Papa u l-Isqfijiet u l-Isqfijiet infushom il-qawwa spe`jali mog]tija minn Alla lil Papa u lill-Isqfijiet biex fit-tag]lim tal-Knisja is-sagrament li bih ji[i kkonsagrat is-sa`erdot/qassis

8. Ma nistg]ux ng]idu Kristu Iva, Knisja Le: Il-Knisja hija l-{isem ta Kristu u l-familja tieg]u.

Noti tar-Relijon - 17

Kapitlu 7: Gall-Mafra u r-Rikoniljazzjoni

1. {es u l-midneb: {es juri interess spe`jali fil-midinbin. ja]frilhom. {es jg]id li b]al tabib li ji[i g]all-marid u mhux g]al min hu bsa]]t, hu [ie g]all-midinbin. Quddiem l-akku\i tal-Fari\ej, {es ma tax kas. {esu huwa l-prova li Alla ]abbna qabel ma stajna ntuh xi ]a[a Hu [ie biex ifittex lil min intilef. Il-ma]fra ta {es [abet bidla mill-qieg] fil-midinbin li [ew ma]fura: |akkew jag]ti lura dak li seraq g]al erba darbiet aktar u nofs [idu ried jag]tih lil foqra, Levi/Mattew, isegwi l {es {esu ]abbeb lura lilna l-midinbin ma Alla bil-mewt u l-qawmien tieg]u. Fkuntrast mal-mexxeja reli[ju\a ta \mienu li kienu jwarrbu lil midinbin, {es kien ifittixhom, jiekol mag]hom u

2. {rajjiet li fihom {es ]afer id-dnubiet: {es u Levi (mag]ruf ukoll b]ala San Mattew): Levi kien pubblikan u {es sejja]lu biex jimxi warajh. Dak telaq kollox u mar. Meta kien g]all-ikel mieg]u, kien hemm bosta pubblikani u midinbin u l-Fari\ej kritikaw lil {es li kien qed jiekol mag]hom. {es qalilhom li hu [ie g]al midinbin, b]al ma tabib ma ji[ix g]al bsa]]ithom imma g]all-morda. {es u |akkew: kien hemm ra[el qasir li kien jismu |akkew u li kien kap talpubblikani. Biex jara l {es g]addej fit-triq tela fuq si[ra. {es qallu jin\el g]ax dakinhar kellu jmur jiekol g]andu. |akkew ni\el fer]an u wieg]ed lil {es li jrodd lura g]al erba darbiet kull ma seraq u jag]ti nofs [idu l-foqra. {es u l-mara li nqabdet fl-adulterju: xi Fari\ej [abu quddiem {es, mara li nqabdet fl-adulterju. Staqsewh g]andhomx i]a[[ruha kif kienet tg]id il-li[i tag]hom. {es qalilhom biex min mg]andux dnub jitfg]alha l-ewwel [ebla. Dawk kollha telqu. {es lanqas ma kkundanna u qalilha tmur u ma tidnibx iktar.
Noti tar-Relijon - 18

3. Il-Knisja u l-midneb: {es ]allha fidejn il-Knisja l-ma]fra tad-dnubiet: Xinhu s-Sagrament tal-Qrar? Dan hu s-Sagrament li fih, permezz tal-Knisja Alla juri ]niena u ja]frilna dnubietna. Fl-istess ]in fdan is-Sagrament mhux biss nag]mlu ]bieb ma Alla mma nag]mlu ]bieb mill-[did mal-kumplament tal-poplu ta Alla; l-Knisja. Huwa Sagrament li jtina l-qawwa ninbidlu g]all-a]jar. Din il-ma]fra Alla jtihilna permezz tal-mewt u l-Qawmien ta Ibnu {es. Il-ma]fra li nir`ievu permezz tasSagrament ittina bidu [did. Ismijiet g]al dan is-Sagrament: Is-Sagrament tal-penitenza: l-enfasi hija fuq il-penitenza li jag]mel dak li jer[a jdur lejn Alla Is-Sagrament tal-Qrar: l-enfasi hi fuq l-istqarrija tad-dnubiet Is-Sagrament tar-Rikon`iljazzjoni: l-enfasi hi fuq il-]biberija mill-[did ma Alla u mal-a]wa. G]aliex g]andna b\onn inqerru? B]alma mejjet ma jistax iqajjem lilu nnifsu, hekk a]na ma nistg]ux nitolbu ma]fra wa]edna u hekk nit]abbu mill-[did ma Alla. Kienet ir-rieda ta {esu li hu jibqa ja]frilna permezz tal-Knisja rapre\entata fis-sa`erdot. Hekk biss nistg]u nag]mlu ]bieb ma Alla u mal-kumplament tal-Knisja. Il-qrar jag]tina l-qawwa biex ma ner[g]ux nidinbu malajr. Xi rridu nqerru? Dnub gravi: dawk li bihom tkun ksirt xi kmandament. Dawn ma j]allukx tkun vi`in ta Alla. Dnub venjali: dawn huma dnubiet \g]ar li xorta jifirduk minn Alla u li tajjeb tqerrhom jekk trid tkun iktar vi`in ta Alla u tixbah aktar lil {es. Xg]andna nag]mlu biex il-qrar jiswielna ta [id? nag]rfu li ser niltaqg]u ma Alla fil-persuna tas-sa`erdot na]sbu fuq xser inqerru
Noti tar-Relijon - 19

 inkunu umli u nammettu dnubietna, nag]rfu wkoll li wa]edna ma nistg]ux ner[g]u nqumu mid-dnub jiddispja`ina ta dak li g]amilna u nwieg]du li nag]mlu ]ilitna biex ma ner[g]ux infittxu l-g]aqda mill-[did ma ]utna u nsewwu l-]sara li nkunu g]amilna lpenitenza g]andha wkoll dan l-iskop inkunu lesti li a]na wkoll na]fru d-deni li g]amlulna l-o]rajn insibu sa`erdot li n]ossuna komdi nift]u qalbna mieg]u L-atte[[jament ta Rikon`iljazzjoni ng]ixuh kuljum permezz tal-Kelma ta Alla, ne\aminaw il-kuxjenza tag]na nra\\nu dak li hu ]a\in fina u nissa]]u fdak li hu tajjeb nag]rfu li Alla permezz tal-Ispirtu s-Santu jg]inna biex ma nidinbux ng]ixu fil-pa`i ma Alla u ma ]utna

Noti tar-Relijon - 20

Kapitlu 8: Gat-Tidid tal-Gaqda

1. {es jwaqqaf l-Ewkaristija fl-a]]ar ~ena: {es ji``elebra l-a]]ar Ikla tal-G]id tal-Lhud mad-dixxipli, bmod differenti u jtiha tifsira differenti.

2. L-Ewkaristija: [rajja importanti ]afna fil-]ajja ta {es: Dan jurih Hu stess meta jg]id: Kelli xewqa kbira li nag]mel din l-ikla tal-G]id mag]kom qabel ma nbati! L-ikla tal-G]id tal-Lhud kien ji``elebraha kull sena. Bdan il-kliem juri li din l-ikla kellha tkun differenti: ilu jistennieha, u peress li qabel ma jmut, kellha tkun b]al Testment. L-importanza ta din l-ikla jidher l-iktar meta jg]id: Is-sieg]a tieg]i waslet. Issieg]a ta {es hija l-mument tal-mewt u l-qawmien tieg]u fl-A]]ar ~ena j]abbar din is-sieg]a u jibda jwettaqha. 3. L-Ewkaristija: t]abbar il-futur ta {es Meta jg]id: Dan hu [ismi li jing]ata g]alikom; dan huwa demmi li jixxerred g]all-kotra, {es juri l-mewt li fiha kellu jing]ata g]alina u jorbot dan il-mument ma dak tal-Kalvarju. 4. L-Ewkaristija: frabta mal-passat tal-poplu ta Alla Permezz tal-a]]ar ikla tal-G]id tieg]u mad-dixxipli, b]al kull Lhudi ie]or, {esu jfakkar \ew[ [rajjiet importanti: l-]elsien mill-jasar tal-E[ittu, li fiha l-familji Lhud in]elsu mill-mewt taliben il-kbir permezz tad-demm tal-]aruf u l-patt tas-Sinaj li [ie ssi[ilat bid-demm tal-annimali sagrifikati {esu, ried ibiddel it-tifsira tal-Ikla tal-G]id Il-]aruf li jsalva lill-poplu ta Alla, kellu jkun {es dan jag]mlu billi jaqbad il-]ob\ u jtihulhom b]ala {ismu bdan ried juri li l-vera ]elsien ma kienx mill-jasar tal-E[ittu mma dak mill-jasar tad-dnub, li hu kellu j[ib bilmewt u l-qawmien tieg]u
Noti tar-Relijon - 21

 Bdemmu {es kellu jissi[illa l-Patt {did li Alla ried li jg]amel mag]na L-ikla tal-G]id g]all-Insara saret l-Ewkaristija juri l-mewt li fiha kellu jing]ata g]alina u jorbot dan il-mument ma dak tal-Kalvarju.

5. L-Ewkaristija tibqa titfakkar Fl-A]]ar ~ena {es, jag]ti ordni: Ag]mlu dan btifkira tieg]i Hawnhekk {es waqqaf is-Sagrament tal-Ewkaristija. Fiha a]na l-Insara ng]ixu mill-[did l-istess [rajjiet tal-mewt u l-qawmien ta {es. Ng]ixuhom ta]t forma ta ikla. Dan g]ax l-ikla hija simbolu ta g]aqda u ]biberija: nieklu mill-istess ikel li naqsmu flimkien. 6. It-taqsimiet tal-Ewkaristija (il-Quddiesa) insibuhom di[a fl-ewwel \minijiet tal-Knisja Litur[ija tal-Kelma (il-mejda tal-Kelma): I. II. Il-qari tal-Bibbja, mi\-\ew[ Testmenti L-omelija

Litur[ija Ewkaristika (il-mejda tal-Ewkaristija) I. II. III. Il-pre\entazzjoni tal-offerti It-talba Ewkaristika u l-konsagrazzjoni (x]in il-]obz u l-inbid jinbidlu fil{isem u d-Demm ta {es) It-tqarbin

7. L-Ewkaristija fJum il-Mulej: L-Ewkaristija ti[i ``elebrata sa mill-bidu, il-}add li hu il-jum li fih {esu qam millmewt jum il-Mulej. G]alina l-Insara dan hu l-iktar jum importanti g]ax fdan iljum {esu reba] fuq il-mewt u l-]a\en. Dan il-jum g]andna ni``elebrawh mhux biss bil-quddies, imma bl-g]aqda tag]na ma Alla u ma ]utna, spe`jalment mal-familja tag]na. g]aqda. Huwa jum ta mistrie] u

Noti tar-Relijon - 22

8. L-Ewkaristija g]andna ni``elebrawha bdan l-atte[jament: ta tif]ir u ringrazzjament lil Alla ta offerta tag]na nfusna lill-Missier ta g]aqda bejn l-a]wa

Noti tar-Relijon - 23

Kapitlu 9: Gal Bini ta Dinja dida

1. L-Imabba tan-nisrani i. L-imabba lejn Alla u l-imabba lejn il-proxxmu = gal es, ma tistax tifred limabba lejn Alla mill-imabba lejn il-bnedmin. ii. Imabba lejn il-bniedem si = meta es abb lill-bniedem, abbu kollu kemm hu: spirtu, mo u isem, kemm bala individwu, kemm bala membru ta sojet. Fajtu, es dejjem kien favur il-bniedem u gallem, fejjaq, bena komunit, miet u rxoxta biex jagti lura lill-bniedem id-dinjit sia tiegu. 2. L-imabba nisranija u d-drittijiet fundamentali tal-bniedem o Drittijiet fundamentali huma dawk li mingajrhom il-bniedem mhuwiex stmat sew: ikel, ilbies, dar fejn joqgod, gala dwar l-istat tal-ajja, edukazzjoni, xogol, fama tajba, rispett bala bniedem, informazzjoni xierqa, li timxi skont il-kuxjenza, il-arsien tal-ajja mill-bidu sat-tmiem, libert usta, libert relijua. o Dawn id-drittijiet huma ta kull bniedem. o L-agar inustizzji huma dawk li jolqtu d-drittijiet fundamentali talbniedem.

3. L-attivit politika L-insara gandhom iarsu lejn l-impenji sojali/politii taghom bala xi aa serja u fost id-dmirijiet ewlenin tal-bniedem tallum. i. il-id komuni = il-id komuni tas-sojet jikkonsisti l-aktar fil-arsien taddrittijiet u tad-dmirijiet tal-persuna umana. Il-id komuni jitlob li fis-sojet jinoloq dak l-ambjent u dawk is-sitwazzjonijiet metiea biex i-ittadini, kemm bala individwi u kemm bala membri ta gaqdiet jistgu jilqu l-ivilupp taghom bmod l-aktar si u afif. ii. il-tiea tal-attivit politika = fi kwalunkwe sojet, tetie l-ordni u min iarisha; dan hu l-gan tal-attivit politika li tinqasam fi tlieta: a) attivit leislattiva il-Parlament
Noti tar-Relijon - 24

b) attivit amministrattiva il-Gvern ) attivit udizzjarja il-Qrati L-awtorit pubblika ejja minn Alla, ida l-forma li tieu fil-prattika ejja millbnedmin. iii. l-gan ta kull attivit politika hu li tares u tiviluppa l-id komuni ilprinipju tas -sussidjarjet ifisser li l-awtorit politika gandha tiddefendi, tinkoraixxi u tgin lill-individwi u lill-gaqdiet biex jaqdu ajar il-idma taghom favur il-id komuni. iv. xtitlob minna l-attivit politika a) tolleranza, rispett u djalogu bejn il-bnedmin kollha b) taxxi u taddim ust tal-propjet ) vot responsabbli d) sehem attiv u dirett e) tiea li nommu runa infurmati 4. Mill-ustizzja gas-solidarjet o Il-ustizzja tginna niddefendu u naddmu d-drittijiet u d-dmirijiet sojali tagna. o Is-solidarjet hi mibnija fuq il-fidi li Alla gamilna wliedu u awa. Din tfisser gaqda profonda bbaata mhux fuq drittijiet u dmirijiet imma fuq il-bonnijiet ta xulxin (to meet the need of each other) ball-istorja tasSamaritan it-tajjeb. Dan jginna naqsmu ma min hu fil-bonn mhux biss mi-ejjed tagna imma forsi anki minn dak li hu bi dritt tagna. 5. Solidarjet internazzjonali: idma gall-pai i. il-pedament tal-pai vera pai mhix biss nuqqas ta gwerra kull nazzjon irid jirrispetta d-drittijiet tan-nazzjonijiet l-ora frott is-solidarjet btali mod li pajji sinjur jgin lill-pajji ifqar minnu
Noti tar-Relijon - 25

tibda mill-edukazzjoni tal-mo u l-qalb insau l-galiet talmafra, ta ftehim u ta pai u nwarrbu s-sentimenti ta vendetta, lied u mibgeda bejn ir-razez

ii. quddiem il-gwerra a) l-uu tal-armi gandu jkun l-aar mezz ta difia b) biex gwerra tkun leittima, irid ikun hemm paragun aettabbli bejn ilsarat li ib il-gwerra u l-sarat li wieed ikollu jissaporti jekk jittollera l-inustizzja ) bala difia, min jiddefendi gandu jares il-konvenzjonijiet internazzjonali li jnaqqsu l-ruxija lejn priunieri u feruti d) gwerra nukleari, bioloika jew kimika qatt ma tista tkun leittima

6. Il-Volontarjat L-gajnuna organizzata lil min hu fil-bonn hija parti mill-missjoni talKnisja. Bhekk il-Knisja tkompli dak li beda Kristu meta gen lill-morda, lill-fqar, lill-maqurin, lill-imwarrbin mis-sojet. Permezz tal-Gaqdiet volontarji, in-nisrani jkompli jagti sehmu gall-ivilupp tas-sojet.

Noti tar-Relijon - 26