DokuzuncuKalkinmaPlani2007 2013

Devlet Planlama Teşkilatı
Yayın ve Temsil Dairesi Başkanlığı

Yayın ve Basım Şube Müdürlüğü ANKARA-2006
DPT YAYINLARI BEDELSİZDİR, SATILAMAZ.
Bu yayın 5000 adet basılmıştır.

TBMM KARARI
DOKUZUNCU KALKINMA PLANININ

(2007 - 2013) ONAYLANDIĞINA
İLİŞKİN KARAR
Karar No. 877 Karar Tarihi: 28/6/2006
Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), 30/10/1984 tarihli ve

3067 sayılı Kanun gereğince, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel
Kurulunun 28/6/2006 tarihli 121 inci Birleşiminde onaylanmıştır.
İçindekiler
DOKUZUNCU KALKINMA PLANI (2007-2013)
1. Giriş......................................................................................................................................................................................... 9
2. Planın Vizyonu ve Temel İlkeler................................................................................................................................11
2.1. Vizyon..................................................................................................................................................11
2.2. Temel İlkeler.........................................................................................................................................11
3. Uluslararası Gelişmeler ve Temel Eğilimler..........................................................................................................13
4. Avrupa Birliğine Katılım Süreci.................................................................................................................................19
5. Plan Öncesi Dönemde Türkiye’de Ekonomik ve Sosyal Gelişmeler..........................................................21
5.1. Makroekonomik Gelişmeler.................................................................................................................21
5.1.1. Büyüme ve İstihdam....................................................................................................................22
5.1.2. Para Politikası ve Fiyat İstikrarı..................................................................................................22
5.1.3. Ödemeler Dengesi........................................................................................................................24
5.1.4. Kamu Maliyesi.............................................................................................................................24
5.1.5. Makroekonomiyi Güçlendirici Yapısal Reformlar.......................................................................26
5.2. Rekabet Gücünün Artırılması.............................................................................................................28
5.2.1. İş Ortamının İyileştirilmesi.........................................................................................................28
5.2.2. Kayıtdışı Ekonominin Azaltılması..............................................................................................30
5.2.3. Finansal Sistemin Geliştirilmesi.................................................................................................31
5.2.4. Enerji ve Ulaştırma Altyapısının Geliştirilmesi.........................................................................33
5.2.5. Çevrenin Korunması ve Kentsel Altyapının Geliştirilmesi........................................................36
5.2.6. Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi.........................................................................................37
5.2.7. Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Yaygınlaştırılması...................................................................38
5.2.8. Tarımsal Yapının Etkinleştirilmesi..............................................................................................38
5.2.9. Sanayi ve Hizmetlerde Yüksek Katma Değerli Üretim Yapısına Geçişin Sağlanması...............40
5.3. İstihdamın Artırılması........................................................................................................................44
5.3.1. İşgücü Piyasasının Geliştirilmesi...............................................................................................45
5.3.2. Eğitimin İşgücü Talebine Duyarlı Hale Getirilmesi...................................................................46
5.3.3. Aktif İşgücü Politikalarının Geliştirilmesi..................................................................................47
5.4. Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi.................................................................47
5.4.1. Eğitim Sisteminin Geliştirilmesi.................................................................................................47
5.4.2. Sağlık Sisteminin Etkinleştirilmesi.............................................................................................48
5.4.3. Gelir Dağılımının İyileştirilmesi, Sosyal İçerme ve Yoksullukla Mücadele................................49
5.4.4. Sosyal Güvenlik Sisteminin Etkinliğinin Artırılması................................................................51
5.4.5. Kültürün Korunması, Geliştirilmesi ve Toplumsal Diyaloğun Güçlendirilmesi.......................52
5.5. Bölgesel Gelişmenin Sağlanması.........................................................................................................53
5.5.1. Bölgesel Gelişme Politikasının Merkezi Düzeyde Etkinleştirilmesi............................................53
5.5.2. Yerel Dinamiklere ve İçsel Potansiyele Dayalı Gelişmenin Sağlanması, Yerel Düzeyde
Kurumsal Kapasitenin Artırılması..............................................................................................54
5.5.3. Kırsal Kesimde Kalkınmanın Sağlanması...................................................................................55
5.6. Kamu Hizmetlerinde Kalite ve Etkinliğin Artırılması.......................................................................56
5.6.1. Kurumlar Arası Yetki ve Sorumlulukların Rasyonelleştirilmesi................................................57
5.6.2. Politika Oluşturma ve Uygulama Kapasitesinin Artırılması.....................................................57
5.6.3. Kamu Kesiminde İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi................................................................58
5.6.4. e-Devlet Uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Etkinleştirilmesi............................................58
5.6.5. Adalet Sisteminin İyileştirilmesi.................................................................................................59
5.6.6. Güvenlik Hizmetlerinin Etkinleştirilmesi...................................................................................60
6. Plan Dönemi Hedef ve Tahminleri...........................................................................................................................61
7. Temel Amaçlar: Gelişme Eksenleri...........................................................................................................................71
7.1. Rekabet Gücünün Artırılması.............................................................................................................71
7.1.1. Makroekonomik İstikrarın Kalıcı Hale Getirilmesi.....................................................................71
7.1.2. İş Ortamının İyileştirilmesi.........................................................................................................73
7.1.3. Ekonomide Kayıtdışılığın Azaltılması.........................................................................................74
7.1.4. Finansal Sistemin Geliştirilmesi.................................................................................................75
7.1.5. Enerji ve Ulaştırma Altyapısının Geliştirilmesi.........................................................................76
7.1.6. Çevrenin Korunması ve Kentsel Altyapının Geliştirilmesi........................................................80
7.1.7. Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi.........................................................................................82
7.1.8. Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Yaygınlaştırılması...................................................................83
7.1.9. Tarımsal Yapının Etkinleştirilmesi..............................................................................................84
7.1.10. Sanayi ve Hizmetlerde Yüksek Katma Değerli Üretim Yapısına Geçişin Sağlanması............. 86
7.2. İstihdamın Artırılması........................................................................................................................90
7.2.1. İşgücü Piyasasının Geliştirilmesi................................................................................................90
7.2.2. Eğitimin İşgücü Talebine Duyarlılığının Artırılması.................................................................91
7.2.3. Aktif İşgücü Politikalarının Geliştirilmesi..................................................................................92
7.3. Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi.................................................................92
7.3.1. Eğitim Sisteminin Geliştirilmesi.................................................................................................92
7.3.2. Sağlık Sisteminin Etkinleştirilmesi.............................................................................................94
7.3.3. Gelir Dağılımının İyileştirilmesi, Sosyal İçerme ve Yoksullukla Mücadele................................95
7.3.4. Sosyal Güvenlik Sisteminin Etkinliğinin Artırılması................................................................96
7.3.5. Kültürün Korunması ve Geliştirilmesi ve Toplumsal Diyaloğun Güçlendirilmesi....................97
7.4. Bölgesel Gelişmenin Sağlanması.........................................................................................................98
7.4.1. Bölgesel Gelişme Politikasının Merkezi Düzeyde Etkinleştirilmesi............................................98
7.4.2. Yerel Dinamiklere ve İçsel Potansiyele Dayalı Gelişmenin Sağlanması.....................................99
7.4.3. Yerel Düzeyde Kurumsal Kapasitenin Artırılması...................................................................100
7.4.4. Kırsal Kesimde Kalkınmanın Sağlanması.................................................................................100
7.5. Kamu Hizmetlerinde Kalite ve Etkinliğin Artırılması.....................................................................101
7.5.1. Kurumlar Arası Yetki ve Sorumlulukların Rasyonelleştirilmesi..............................................101
7.5.2. Politika Oluşturma ve Uygulama Kapasitesinin Artırılması...................................................102
7.5.3. Kamu Kesiminde İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi..............................................................103
7.5.4. e-Devlet Uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Etkinleştirilmesi..........................................103
7.5.5. Adalet Sisteminin İyileştirilmesi...............................................................................................104
7.5.6. Güvenlik Hizmetlerinin Etkinleştirilmesi.................................................................................105
8. Uygulama, İzleme, Değerlendirme ve Koordinasyon.....................................................................................107
DOKUZUNCU KALKINMA PLANI STRATEJİSİ (2007-2013)

I. Dokuzuncu Kalkınma Planının Yapısı ve Uygulama Yaklaşımı................................................ 109
II. Dokuzuncu Kalkınma Planı Vizyonu............................................................................................ 110
II. Temel İlkeler........................................................................................................................................ 110
IV. Gelişme Eksenleri............................................................................................................................... 110
IV.1. Rekabet Gücünün Artırılması........................................................................................................ 110
IV.2. İstihdamın Artırılması................................................................................................................... 115
IV.3. Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi............................................................. 116
IV.4. Bölgesel Gelişmenin Sağlanması.................................................................................................... .117
IV.5. Kamu Hizmetlerinde Kalite ve Etkinliğin Artırılması.................................................................. 119
Tablo Listesi
Tablo.5.1: Temel Ekonomik Büyüklükler............................................................................................ 23
Tablo.5.2: Ülkeler Arası Rekabet Gücü Sıralamasında Türkiye’nin Yeri....................................... 27
Tablo.5.3: 2004 Yılı Karşılaştırmalı İşgücü Verimliliği Göstergeleri........................................... 28
Tablo.5.4: İş Ortamına İlişkin Göstergeler (2005)............................................................................. 30
Tablo 5.5: Bankacılık Sektörü Göstergelerinin AB ile Karşılaştırılması..................................... 33
Tablo.5.6: İmalat Sanayii Göstergeleri................................................................................................. 41
Tablo.5.7: İmalat Sanayii Üretim ve İhracatının Yapısı................................................................ 42
Tablo.5.8: Hizmet Sektörlerine İlişkin Göstergeler...................................................................... 43
Tablo.5.9: İstihdama İlişkin Göstergeler.............................................................................................. 44
Tablo.5.10: Sağlık Göstergeleri.............................................................................................................. 49
Tablo.5.11: Seçilmiş Gelir Dağılımı ve Yoksulluk Göstergeleri................................................... 49
Tablo.5.12: Sosyal Sigorta Programlarının Kapsadığı Nüfus............................................................ 52
Tablo.5.13: Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksine (SEGE) Göre İlk ve Son Beş Düzey 2
Bölgesinin Seçilmiş Göstergeleri....................................................................................... 54
Tablo.5.14: Her 100.000 Kişiye Düşen Hakim ve Yardımcı Adalet Personeli..............................
ile Mahkemelere Açılan Dava Sayıları (2002)........................................................... 59
Tablo.6.1: Ekonominin Genel Dengesi................................................................................................. 61
Tablo.6.2: Diğer Makroekonomik Göstergeler................................................................................... 62
Tablo.6.3: Kamu Kesimi Hedef ve Tahminleri................................................................................... 63
Tablo.6.4: Sektörel Kamu Sabit Sermaye Yatırımları....................................................................... 65
Tablo.6.5: Enerji Hedefleri..................................................................................................................... 66
Tablo.6.6: Ulaştırma Hedefleri............................................................................................................. 66
Tablo.6.7: Yük Taşımalarında Gelişmeler............................................................................................ 66
Tablo.6.8: Ar-Ge Hedefleri.................................................................................................................... 67
Tablo.6.9: Bilgi ve İletişim Altyapısı.................................................................................................... 67
Tablo.6.10: Tarımsal Yapının Etkinleştirilmesi..................................................................................... 68
Tablo.6.11: Turizm Hedefleri.................................................................................................................. 68
Tablo.6.12: Demografik Göstergeler ve Nüfusun Seçilmiş Yaş Gruplarına Göre Dağılımı.... 69
Tablo.6.13: İstihdam Göstergeleri.......................................................................................................... 69
Tablo.6.14: Eğitim Kademeleri İtibarıyla Hedefler............................................................................... 70
Tablo.6.15: Sağlık Hizmetlerinde Hedefler........................................................................................... 70
Tablo.6.16: Bölgesel Gelişme Göstergeleri........................................................................................... 70
D OKUZUNCU K ALKINMA P LANI (2007 - 2013)
1 - Giriş
1. 2007-2013 dönemini kapsayan Doku- ma Planı ile her alanı detaylı düzenlemeye
zuncu Kalkınma Planı, değişimin çok bo- dayanan bir plan hazırlama anlayışından,
yutlu ve hızlı bir şekilde yaşandığı, reka- belirlenen kalkınma vizyonu çerçevesinde
betin yoğunlaştığı ve belirsizliklerin arttığı makro dengeleri gözeterek, öngörülebilir-
bir döneme rastlamaktadır. Küreselleşme- liği artıran, piyasaların daha etkin işleyi-
nin her alanda etkili olduğu, bireyler, ku- şine imkan verecek kurumsal ve yapısal
rumlar ve uluslar için fırsatların ve riskle- düzenlemeleri öne çıkaran, sorunları ön-
rin arttığı bu dönemde, Plan Türkiye’nin celiklendiren, temel amaç ve önceliklere
ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda yoğunlaşan bir stratejik yaklaşıma geçil-
bütüncül bir yaklaşımla gerçekleştireceği mektedir. Bu yeni anlayış çerçevesinde,
dönüşümleri ortaya koyan temel politika öngörülen stratejik amaç ve önceliklerin
dokümanıdır. Bu kapsamda Dokuzuncu gerçekleştirilmesi sürecinde, uygulamada
Kalkınma Planı, “İstikrar içinde büyüyen, etkinlik ve şeffaflığın sağlanması ve hesap
gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçek- verebilirliğe zemin oluşturulması amacıy-
te rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna la, Planda etkili bir izleme ve değerlendir-
dönüşen, AB’ye üyelik için uyum süreci- me mekanizmasına yer verilmiştir.
ni tamamlamış bir Türkiye” vizyonu ve
3. Dokuzuncu Kalkınma Planı, AB’ye üye-
Uzun Vadeli Strateji (2001-2023) çerçeve-
lik sürecinin gerektirdiği Katılım Öncesi
sinde hazırlanmıştır.
Ekonomik Program ve Uyum İçin Stratejik
2. Dünyada ve ülkemizde değişen eko- Çerçeve gibi dokümanların yanında, başta
nomik ve sosyal koşullar çerçevesinde Orta Vadeli Program olmak üzere diğer
kalkınma planları geçmişte olduğundan ulusal ve bölgesel plan ve programlar ile
çok daha önemli bir araç haline gelmiş ve sektörel ve kurumsal strateji belgelerinin
yine bu koşulların bir gereği olarak plan- dayanağını oluşturmaktadır. Plan farklı
ların yeniden tasarlanması da kaçınılmaz işlevlere sahip söz konusu dokümanların
olmuştur. Bu bağlamda, devletin ekono- uyumlaştırılmasını sağlayarak tüm planla-
mideki rolünün yeniden tanımlanmasının ma çalışmalarını yönlendirici bir işlev gö-
da bir sonucu olarak, Dokuzuncu Kalkın- recektir. Böylece, kurumlar arası ortak an-
11
Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışma-

Gelişme Eksenleri: nın Güçlendirilmesi,
Bölgesel Gelişmenin Sağlanması,
Rekabet Gücünün Artırılması, Kamu Hizmetlerinde Kalitenin ve
İstihdamın Artırılması, Etkinliğin Artırılması.
Beşeri Gelişme ve 6. Sektörel ve tematik politikalar ve önce-

likler bu eksenlerin altında ele alınmış ve
Sosyal Dayanışmanın aynı stratejik amaca hizmet edecek şekilde
Güçlendirilmesi, ilişkilendirilmişlerdir.
7. Bu anlayışla hazırlanan Dokuzuncu
Bölgesel Gelişmenin
Kalkınma Planı, AB’ye üyelik sürecine
Sağlanması, katkı sağlayacak temel strateji doküma-
nı olarak tasarlanmıştır. Bu nedenle Plan
Kamu Hizmetlerinde Kalitenin
dönemi AB mali takvimi dikkate alına-
ve Etkinliğin Artırılması. rak 2007-2013 yıllarını kapsacak şekilde 7
yıllık olarak belirlenmiştir. 28 Nisan 2005
layış ve hedef birliği sağlayacak olan Plan,
tarihinde 5339 sayılı Yasa ile 2005 yılı so-
yasal ve kurumsal değişimler ve plan-
program-bütçe bağlantısının güçlendiril- nunda tamamlanan VIII. Beş Yıllık Kalkın-
mesi suretiyle ülke potansiyelinin üst sevi- ma Planının ardından, hazırlanacak yeni
yede kullanılmasına zemin teşkil edecektir. Planın Türkiye Büyük Millet Meclisine su-
nulması bir yıl ertelenmiş ve Dokuzuncu
4. Plan sadece kamu kesimi için değil, Kalkınma Planının 2007 yılında başlaması
toplumun geneli için de uzun vadeli bir kararlaştırılmıştır.
perspektif ve hedef birliği sağlamaya
hizmet edecektir. Bu çerçevede, kamu 8. Dokuzuncu Kalkınma Planı, Bakan-
kesimi ile özel kesim ve sivil toplum aralar Kurulunca benimsenen strateji esas
sında iletişime ve ortak hedeflere dönük alınarak Devlet Planlama Teşkilatının
işbirliğine katkıda bulunacaktır. Böyle- koordinasyonunda tüm kamu kurum ve
ce, tüm kesimlerin sahiplenmesiyle, top- kuruluşlarının katkılarıyla hazırlanmış-
lumsal potansiyelimizin tamamının ha- tır. Planın hazırlanmasında katılımcılığa
rekete geçirildiği bir ortamda, ekonomik özen gösterilmiştir. Bu amaçla 5 Temmuz
ve sosyal gelişme hızlandırılacak, kap- 2005 tarihli Başbakanlık genelgesi kapsa-
sayıcı bir kalkınma süreci çerçevesinde mında, çok geniş bir alan yelpazesine sa-
halkımızın yaşam kalitesi artırılacaktır. hip 57 adet Özel İhtisas Komisyonu (ÖİK)
5. Dokuzuncu Kalkınma Planı dönemin- oluşturulmuş, söz konusu komisyonlara
de ekonomik büyümenin ve sosyal kal- kamu kesimi, özel ve üniversite kesimin-
kınmanın istikrarlı bir yapıda sürdürül- den 2252 kişi katılmıştır. Plan stratejisi ve
mesi ve plan vizyonunun gerçekleşmesi metninin oluşturulmasında kurumsal bi-
yolunda aşağıda yer alan stratejik amaç- rikimin yanı sıra ÖİK raporları ile kendi
lar, gelişme eksenleri olarak belirlenmiştir: alanlarında temayüz etmiş uzman kişiler
ve kamunun üst düzey yöneticileri ile ya-
Rekabet Gücünün Artırılması, pılan istişare toplantılarının sonuçların-
İstihdamın Artırılması, dan da yararlanılmıştır.
12
2 - Planın Vizyonu ve
Temel İlkeler
2.1. Vizyon yönetimi ve demokratik bir sivil top-
lum gelişme sürecinde birbirini ta-
9. 2007-2013 dönemine ilişkin uluslar-
mamlayan kurumlar olarak işlev gö-
arası gelişmeler ve temel eğilimler doğ-
recektir.
rultusunda, Türkiye ekonomisine ilişkin
geçmiş dönemdeki gelişmeler ile mevcut • Kamusal hizmet sunumunda; şeffaf-
ekonomik ve sosyal gelişmeler dikkate alı- lık, hesap verebilirlik, katılımcılık, ve-
narak hazırlanan Dokuzuncu Kalkınma rimlilik ve vatandaş memnuniyeti
Planının vizyonu, “istikrar içinde büyü- esastır.
yen, gelirini daha adil paylaşan, küresel • Devletin ticari mal ve hizmet üreti-
ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplu- minden çekilerek, politika oluştur-
muna dönüşen ve AB’ye üyelik için uyum ma, düzenleme ve denetleme işlevle-
sürecini tamamlamış bir Türkiye” olarak rinin güçlendirilmesi esas olacaktır.
belirlenmiştir.
• Politikalar oluşturulurken kaynak
2.2. Temel İlkeler kısıtı göz önünde bulundurularak
10. Bu vizyona ulaşılırken aşağıdaki ilke- önceliklendirme yapılacaktır.
ler temel alınacaktır: • Uygulamanın vatandaşa en yakın bi-
• Ekonomik, sosyal ve kültürel alan- rimlerce yapılması esastır.
lara bütüncül bir yaklaşım esastır.
• Toplumsal yapımızın ve bütünlüğü-
• Toplumsal diyalog ve katılımcılık müzün ortak miras ve paylaşılan de-
güçlendirilerek, toplumsal katkı ve ğerler çerçevesinde güçlendirilmesi
sahiplenmenin sağlanması esastır. esastır.
• İnsan odaklı bir gelişme ve yönetim • Doğal ve kültürel varlıklar ile çevre-
anlayışı esastır. nin gelecek nesilleri de dikkate alan
• Rekabetçi bir piyasa, etkin bir kamu bir anlayış içinde korunması esastır.
V İZYON VE T EMEL İ LKELER • 13

3- Uluslararası Gelişmeler
ve Temel Eğilimler
11. 2007-2013 dönemini kapsayan Doku- yasa mekanizmasına, kurumsal yapıya,
zuncu Kalkınma Planı, küreselleşmenin gelişmiş bir teknolojik ve ticari altyapıya
her alanda etkili olduğu, bireyler, kurum- sahip olmanın ve pazarın değişen ve ge-
lar ve uluslar için fırsatların ve risklerin lişen tercihlerini yakından izleyebilmenin
arttığı bir döneme rastlamaktadır. önemi artmıştır. Uluslararası piyasalarda
12. Günümüzde demokratikleşme, hu- uzmanlaşmaya ağırlık veren, üretim tek-
kukun üstünlüğü, insan haklarına saygı, nolojisini ve yenilik yaratma kapasitesini
düşünce, ifade ve girişim özgürlüğü dün- geliştirebilen ülkeler mal ve hizmet üreti-
yada ortak değerler olarak benimsenmek- minde giderek daha bilgi yoğun ve yük-
tedir. Uluslararası ticaret, rekabet, fikri sek katma değer getiren bir yapıya geçiş
haklar ve çevre gibi alanlarda yeni norm yapabilmektedir.
ve standartlar getirilmekte, bu alanlarda
uluslararası kuruluşların etkinliği giderek 14. Teknolojik gelişmenin artan hızı, in-
artmaktadır. Ekonomik alanda küreselleş- sanların yaşam biçimlerini ve ilişkilerini
menin yanında bölgesel bütünleşme hare- derinden etkilemektedir. Küresel bir pers-
ketleri de gelişmektedir. pektif kazanmanın ötesinde çok hızlı bir
bilgi erişimi olanağına kavuşulmuş olması
13. Hızla gelişen ve yaygınlaşan bilgi ve
coğrafyayı sınırlayıcı bir unsur olmaktan
iletişim teknolojilerinin de katkısıyla kü-
neredeyse çıkarmıştır. Bilgi yoğun sana-
reselleşme, ülkelerin ekonomik ve sosyal
yilerin gelişimi ve diğer coğrafyalardaki
gelişmelerini önemli ölçüde etkilemek-
tedir. Bu süreçte, gerek organizasyon ya- insan gücünden yararlanma olanaklarının
pılarında gerekse iş yapma biçimlerinde genişlemesi, özellikle gelişmekte olan ül-
büyük bir değişim gerçekleşmektedir. kelerdeki iyi yetişmiş yeteneklerin önemi-
Geçmişte üretim yapısının ve uluslararası ni küresel bazda artırmaktadır. Bu çerçe-
sermayenin akış yönünün belirlenmesin- vede nitelikli insan gücünün yetiştirilmesi
de etken olan ucuz işgücü ve hammadde için eğitim olanaklarının genişletilmesi
bolluğu gibi geleneksel faktörler önemi- bütün dünyanın üzerinde özenle durduğu
ni görece yitirirken, etkin işleyen bir pi- temel konu haline gelmiş bulunmaktadır.
15
15. Geçen on yılda, uluslararası sermaye- dan bu yana yüzde 2 dolayındadır. Tarım
nin öngörülenin ötesinde hareketlilik gös- küresel istihdamın yaklaşık yüzde 40’ını
tererek gelişmekte olan ülkelere yönelme- oluştururken, imalat sanayiinde istihda-
si, bu süreçte zaman zaman ortaya çıkan mın son yıllarda daraldığı, yeni iş alanları-
finansal krizler, gerek sağlam bir makro- nın daha çok hizmetler sektörü tarafından
ekonomik çerçevenin gerekse ekonomik ve yaratıldığı görülmektedir.
mali yapıları güçlendirici yapısal reformla-
19. Dünya ticareti dünya hasılasına göre
rın, sürekli büyüme ve istikrar bakımından
daha hızlı bir gelişme göstermektedir. Hiz-
ne kadar önemli olduğunu göstermiştir.
metler dahil dünya ticaret hacmi 1996-2005
16. Gelişmekte olan ülkelerin küresel or- döneminde yılda ortalama yüzde 6,5 bü-
tamda rekabetçi konumlarını sürdürebil- yümüştür. Bu gelişmeyi dünya genelinde
meleri ve güçlendirebilmeleri, büyümeleri- ticaretin serbestleşmesinin yanı sıra, petrol
ni verimlilik artışlarına dayandırmalarına dışı temel ürünlere olan talebin artması ve
ve yeni mukayeseli üstünlük alanları ya- gelişmekte olan ülkelerin kendi aralarında
ratabilmelerine bağlıdır. Bu doğrultuda, yaptıkları ticaretin genişlemesi de etkile-
yenilikçiliğe önem verilmesi, bilim ve tek- miştir. Dünya ticaret hacminin 2006-2010
noloji kapasitesinin artırılması, beşeri ser- döneminde yılda ortalama yüzde 6,7 bü-
mayenin geliştirilmesi, bilgi ve iletişim tek- yümesi beklenmektedir.
nolojilerinin etkin biçimde kullanabilmesi
20. Mali piyasalar istikrarlı bir döneme
büyük önem taşımaktadır. Önümüzdeki
girmiştir. Uzun dönemli faiz oranları dü-
dönemde; biyoteknoloji ve nanoteknoloji
şük seyretmiş; hisse senedi piyasaları, bazı
gibi alanlar öne çıkmaktadır.
dengesizlik ve belirsizliklere rağmen, de-
17. Bu temel eğilimler çerçevesinde dünya ğerlerini korumuştur. Ayrıca, firmaların
ekonomisinde son yıllarda bir canlılık sü- bilançolarının giderek düzeldiği ve karlı-
reci yaşanmaktadır. 1996-2005 dönemin- lıklarının yükseldiği gözlenmektedir. Bu
de yıllık ortalama olarak, gelişmiş ülkeler elverişli ortamda başta Çin olmak üzere,
yüzde 2,8, gelişmekte olan ülkeler, gelişmiş gelişmekte olan ülkeler doğrudan yaban-
ülkelere yönelik ticaretin olumlu etkisiy- cı sermaye yatırımlarından giderek daha
le, yüzde 5,1, dünya hasılası ise yüzde 3,8 çok pay almaktadır. 2000 yılında dünya
oranında büyümüştür. Birleşmiş Milletler genelinde 1.396,5 milyar dolar düzeyinde-
2005 yılı İnsani Gelişme Raporuna göre, ki doğrudan yabancı yatırım girişleri 2004
ülkeler bazında gelir dağılımı için 0,67 olan yılında 648,1 milyar dolara düşmüştür. Söz
Gini katsayısı eşitlikten oldukça uzaktır. konusu dönemde gelişmekte olan ülkele-
2006-2010 döneminde, dünyada canlılığın rin payı ise yüzde 18,1’den yüzde 36’ya
devam etmesi ve yıllık ortalama olarak ge- yükselmiştir.
lişmiş ülkelerin yüzde 2,9, gelişmekte olan
21. 2002 yılı ortalarından itibaren önemli
ülkelerin yüzde 5,8, dünya ekonomisinin
ölçüde artan petrol fiyatları henüz dünya
ise yüzde 4,3 oranında büyümesi beklen-
genelinde enflasyonist eğilimlere yol aç-
mektedir.
mamıştır. Bunda, 1970’li yıllardan farklı
18. Dünya ekonomisindeki canlılığa ve olarak enerji kullanımında etkinliğin sağ-
istihdamdaki artışlara karşın işsizlik, pek lanmış olmasının yanı sıra, dünya sanayi
çok ülkede ve özellikle genç nüfus dilimin- üretiminin doğrudan yabancı yatırımlar-
de sorun olmayı sürdürmektedir. Küresel la da desteklenerek giderek Güney Doğu
işgücü verimliliğindeki artış 1995 yılın- Asya’ya kayması sonucu yaşanan ucuzluk
16
U LUSLARARASI G ELİŞMELER VE T EMEL E ĞİLİMLER
dalgasının ve gelişmiş ülkelerde büyüme- dönemde ABD ekonomisinin yıllık ortala-

nin hizmetler sektörü ağırlıklı olmasının ma yüzde 3,5 civarında büyümesi beklen-
da önemli payı bulunmaktadır. Ancak, mektedir.
petrol fiyatlarındaki artışın sürmesi önü-
24. ABD’den farklı olarak Euro alanındaki
müzdeki dönem için önemli bir risk oluş- büyük ülkeler hızlı ve sürdürülebilir bir
turmaktadır. büyüme gerçekleştirememektedir. Euro
22. İç talebe dayalı büyümesiyle dünya alanı büyümesindeki yavaşlama, Euro-
ekonomisinin lokomotifi durumundaki daki değerlenmeye bağlı olarak ihracat
ABD’nin yüksek düzeyde cari açık ver- hızındaki düşüşten ve bir çok ülkede göz-
mesi, buna karşılık, özellikle Almanya, lenen iç talepteki durgunluktan kaynak-
Japonya ve Çin’in fazla vermeleri sonu- lanmaktadır Ayrıca, AB’deki büyük ülke-
cunda ortaya çıkan cari işlemler dengesiz- lerin, emek piyasası başta olmak üzere,
liği diğer bir önemli risktir. Dış ticarette yeterli dönüşümleri gerçekleştirememiş
korumacı eğilimlerin güçlenmemesi için olması büyüme olanaklarını sınırlamakta-
özellikle fazla veren Asya ülkelerinin pa- dır. Önümüzdeki dönemde Euro alanında,
zarlarını dışarıya daha çok açmaları ve başta iç pazar sürecinin tamamlanması ve
paralarının değerini düşük tutma uygula- mali piyasalarda bütünleşmenin sağlan-
masından vazgeçmeleri önem kazanmış- ması olmak üzere reformlara ivme kazan-
tır. Söz konusu dengesizliğin azaltılması dırılması büyük önem taşımaktadır.
için ABD’de mali disiplinin sağlanması 25. Küreselleşmeyle bir arada yaşanan
ve Japonya’da ve Euro alanında iç talebi bölgeselleşmenin önemli bir örneğini
canlandırmaya yönelik yeni ve kapsamlı oluşturan AB 2004 Mayısında 25 üyeli
yapısal reformların gerçekleştirilmesi de hale gelmiş bulunmaktadır. Yeni üye olan
önem taşımaktadır. on ülkenin büyüme performansı göre-
23. ABD ekonomisinde hızlı verimlilik ce daha iyi olmakla birlikte, bu ülkelerin
artışı ve yüksek karlılık oranları yatırım- Euro alanındaki genel durgunluk ve yük-
larda canlılığın sürmesine ve istihdam ar- sek petrol fiyatlarından gelecekte olumsuz
tışına yol açmaktadır. Öte yandan, düşük etkilenmesi söz konusu olabilecektir. Bul-
düzeydeki uzun dönemli faizler ve 1990’lı garistan ve Romanya’dan sonra Türkiye,
yılların sonundan itibaren ortaya çıkan ko- Hırvatistan ve Makedonya’nın katılımıyla
nut fiyatlarındaki hızlı yükseliş hane halkı Avrupa’nın bölgeselleşme süreci büyük
harcamalarında, yüksek cari işlemler açığı ölçüde tamamlanmış olacaktır. Özellik-
yaratacak ölçüde, bir artışa yol açmıştır. le genç nüfusu ve dinamik ekonomisiyle
Çekirdek enflasyonda görülen kıpırdan- Türkiye’nin Birliğe katılımının, uzun dö-
ma nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri nem büyüme beklentisi yıllık ortalama
Merkez Bankasının (FED) son bir kaç yıl- yüzde 2 dolayında olan AB ekonomisine
dır uygulamakta olduğu faiz artırımı poli- canlılık kazandırması beklenmektedir.
tikasını sürdürmesi olasıdır. Aşırı yükse- 26. Avrupa ülkelerinin uzun vadeli eko-
len konut fiyatlarının bu politikadan hızlı nomik ve sosyal gelişme hedeflerini or-
bir biçimde etkilenmesi veya ABD’nin dış taya koyan 2000 yılı Lizbon Stratejisinde
politikasından kaynaklanabilecek etkiler “AB’nin, daha çok ve daha iyi iş olanağı-
nedeniyle ABD ekonomisinde yaşanabi- nın ve daha geniş bir sosyal uyumun ya-
lecek olumsuz gelişmelerin bu ülkeyle ratılabileceği, dünyanın en rekabetçi ve
sınırlı kalmayacağı açıktır. Önümüzdeki dinamik bilgi ekonomisine dönüşmesi”
17
öngörülmekteydi. 2004 yılı Mart ayına bunlara ek olarak, Kore ve Tayland gibi
gelindiğinde, bu amaca dönük olarak sağ- ülkelere doğrudan yabancı sermaye giriş-
lanan gelişmelerin yeterli olmadığı görül- lerinin hızlanması bu canlanmada etkili
müş ve Strateji yeniden formüle edilmiştir. olmuştur. Bu ülkeler 2010 yılına kadar yıl-
Yeni yaklaşımda, “büyüme ve iş yaratma” lık ortalama yüzde 5-7 arasında büyüme
AB’nin yakın ve öncelikli hedefi olmaya potansiyeli taşımaktadır.
devam ederken, üye ülkelerdeki reform 29. 1978 yılında gerçekleştirdiği reform-
uygulamalarında ulusal insiyatif ve sahip- ların ardından son çeyrek yüzyıldan beri
lenmenin güçlendirilmesi öngörülmekte- yılda ortalama yüzde 9 oranında büyüyen
dir. Çin ekonomisinin ortaya çıkışı, küreselleş-
27. Japonya ekonomisi 1990’ların ilk ya- me sürecine damgasını vuran en önemli
rısından bu yana yaşadığı durgunluğu, gelişmelerden biri olmuştur. Çin’de kişi
bankacılık alanındaki reformlara ve iş- başına gelir 1985 yılında 280 dolar iken,
gücü piyasasına dönük düzenlemelere 2005 yılında 1290 dolara yükselmiştir. Bu
bağlı olarak, 2002 yılından itibaren aşma gelişme sonucunda, son 20 yılda yaklaşık
belirtileri göstermeye başlamış ve 2005 yı- 500 milyon kişinin refah düzeyi günlük 1
lında yüzde 2,8 büyüme sağlamıştır. An- dolarlık fakirlik sınırının üzerine çıkmış,
cak, gelişmiş ülkelerin çoğunda olduğu ancak gelir dağılımı genelde bozulmuş-
gibi uzun dönemde Japonya’da da ortaya tur.
çıkan nüfus yaşlanmasına bağlı olarak iş- 30. Yüz milyonlarca kişilik ucuz işgücü or-
gücü arzının daralacak ve tasarruf oranla- dusuna ve yüzde 50 dolayında olağanüs-
rının düşecek olması nedenleriyle bu ül- tü yüksek bir tasarruf oranına sahip olan
kenin geçmişteki yüksek büyüme sürecini Çin, yabancı sermaye girişine ve ihracata
yinelemesi beklenmemelidir. Nitekim bu dayalı bir büyüme stratejisi izlemektedir.
ülke için uzun dönem büyüme tahmin- İhracata dönük doğrudan yabancı yatırı-
leri yıllık ortalama olarak ancak yüzde 1 mın yanı sıra teknoloji yoğun yatırıma da
dolayındadır. Büyümenin girdiye dayalı ağırlık verilmesi bu stratejinin tıkanma-
olmaktan çok verimlilik artışına dayan- dan sürdürülebilmesine olanak sağlamak-
dığı Japonya’da, korunan bazı sanayilerin tadır. Emek yoğun ihracatın gerisinde,
rekabete açılarak güçlendirilmesi, banka- çalışma saatlerinin pek çok demokratik
cılığın ve şirketlerin yeniden yapılanma- ülkeye göre daha uzun ve ücret düzeyinin
larıyla ilgili reformlara devam edilmesi ve düşük olması yatmaktadır. Emek yoğun
yabancı şirketlerin ülkeye girişinin özen- olmayan sektörler ise, onlara girdi sağla-
dirilmesi önem taşımaktadır. yan ve altyapı hizmetleri sunan devlet iş-
28. 1980’li yılların ortalarından itibaren letmelerinin bankacılık sistemi tarafından
oldukça iyi bir performans sergileyen Gü- desteklenmesi sayesinde ihracat olanağı
ney Kore, Tayland, Endonezya, Malezya bulabilmektedir.
gibi bazı doğu ve güneydoğu Asya eko- 31. Uzun yıllar dış ticaret fazlası vererek
nomileri 1997 krizi sonrasında bir ölçüde bu gün ulaştığı 800 milyar dolar civarın-
canlanmıştır. Temelde mali sistemlerinde- daki döviz rezerviyle Çin’in, küresel cari
ki ve şirketlerinin mali yapılarındaki zayıf- işlemler dengesizliğindeki payı büyüktür.
lıktan kaynaklanan kriz sonrasında alınan Çin 2005 Temmuzunda döviz kuru reji-
yapısal önlemlerin yanında kamu harca- minde reforma giderek, 1995 yılından beri
malarında ve ihracatta artış sağlanması ve uygulamakta olduğu, parasının değerini
18
U LUSLARARASI G ELİŞMELER VE T EMEL E ĞİLİMLER
düşük tutmasına olanak tanıyan, dolara dönemdir yüksek eğitime ağırlık vermesi
endeksleme politikasına son vermiştir. yatmaktadır.
Henüz ciddi bir değerlenme olmamakla
36. İçinde bulunduğumuz dönemde Çin’de
birlikte, önümüzdeki dönemde Yuanda olduğu gibi Hindistan’da da çalışma çağı
ülkenin artan ekonomik gücünü yansıta- nüfusunun toplam nüfus içindeki payı
cak biçimde bir artışın olması kaçınılmaz- artmaya devam etmektedir. Ancak, Çin’de
dır. bu oranın 2010’lu yıllarda düşmeye başla-
32. Çin’in 2001 yılında Dünya Ticaret Ör- ması, buna karşılık Hindistan’da düşüşün
gütüne (DTÖ) üye olması, işgücü yoğun daha geç ve tedrici bir biçimde olması bek-
sektörler başta olmak üzere tüm ülkeleri, lenmektedir. Bu demografik faktörün yanı
bu arada Türkiye ekonomisini olumsuz sıra, Hindistan’ın demokrasi deneyiminin
etkilemiştir. Özellikle, DTÖ Anlaşması bulunması, İngilizce konuşulan ve İngiliz
çerçevesinde 2005 başından itibaren teks- hukuk sisteminin yerleştiği bir ülke olma-
tile uygulanan kotaların kaldırılması, ge- sı, ekonomik büyüme başarısının yanı sıra
lişmekte olan ülkelerin tekstil üretim ve bu ülkenin dünya ölçeğinde bir güç ola-
ihracatını olumsuz etkilemiştir. rak ortaya çıkmasını kolaylaştıracak diğer
önemli unsurlar olarak görülmektedir.
33. Çin’de dış ticaret hacmi GSYİH’nın
yüzde 70’ine ulaşmıştır. Dolayısıyla, Çin 37. Çin ile Hindistan’ın küreselleşme sü-
ekonomisinde büyümenin sürdürülebil- recinin gerekli kıldığı yapısal nitelikteki
mesi bakımından ülke nüfusunun yavaş reformları belli bir hızda uygulamaları
yavaş tüketici haline gelmesi, yani ihraca- durumunda, sağlamış oldukları hızlı reel
ta dayalı büyümenin iç taleple de destek- büyüme temposunu uzun dönemde sür-
lenmesi önem taşımaktadır. Çin ekonomi- dürmelerine ve paralarında ortaya çıkacak
sinin orta vadede yıllık ortalama yüzde 8 değerlenmeye bağlı olarak oluşacak gelir
büyüyeceği tahmin edilmektedir. düzeyi itibarıyla dünya ölçeğinde güç ha-
line gelmeleri doğal bir gelişme olacaktır.
34. Asya’da son dönemlerde hızlı büyüme
gösteren ülkelerden biri de Hindistan’dır. 38. Sahip olduğu doğal kaynak ve tarım-
1991 yılından bu yana uygulamaya ko- sal potansiyel ile Brezilya’nın önümüzde-
nulan yapısal reformlar sonucunda hızlı ki on yıllarda dünya ekonomisi için önemi
artacak ülkeler arasında yer alması bek-
büyüme sürecine giren Hindistan’ın, ha-
lenmektedir. Brezilya’da tasarruf oranının
len fiziki altyapıdaki yetersizlik, özellikle
düşük düzeyde seyretmesi yatırımların
enerji yetersizliği ve kamu kuruluşlarının
da görece düşük kalmasına neden olmak-
finansal sorunları gibi önemli sorunları
tadır. 1999 yılında esnek kur politikasına
aşarak, önümüzdeki dönemde yıllık orta-
geçilmesi ihracatın önünü açmıştır. Bre-
lama yüzde 7 dolayında bir büyüme sağ-
zilya son yıllarda, artan döviz gelirlerini
laması beklenmektedir.
dış borçlarını azaltmada kullanarak, eko-
35. Hindistan, yazılım sektöründeki dün- nomisini dış şoklara karşı daha dayanıklı
ya lideri konumunu giderek pekiştirmek- hale getirmeye çalışmaktadır. Yüksek ka-
tedir. Önümüzdeki birkaç on yıl içinde yıtdışılık, makroekonomik istikrarsızlık,
Hindistan’ın geleneksel olmayan hizmet işletmelerin verimliliğini engelleyen dü-
ihracatında dünyanın önde gelen ihra- zenlemeler, kamu hizmetlerinin etkinsizli-
catçılarından biri olması beklenmektedir. ği ve altyapı yetersizlikleri gibi engellerin
Bunun gerisinde, Hindistan’ın uzunca bir uygulanacak reformlarla ortadan kaldırıl-
19
ması durumunda, önümüzdeki dönemde durumunda bu oranın yükselmesi olası-

Brezilya ekonomisinin yıllık ortalama yüz- dır.
de 3-4 dolayında büyümesi beklenmekte-
40. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından
dir.
sonra ortaya çıkan, köklü ve ortak dil ve
39. OPEC ülkeleri dışında en büyük pet- tarih bağlarımızın bulunduğu Azerbay-
rol üreticisi olan ve tüm batı Avrupa’dan can, Türkmenistan, Özbekistan ve Kaza-
doğuda Çin’e kadar uzanan bir coğrafya- kistan enerji hammaddeleri bakımından
nın doğal gaz tedarikçisi olan Rusya’nın zengin rezervlere sahip ülkelerdir. Bu
bir kaç on yıldır gerilemiş olan küresel ülkelerin petrol ve doğal gazının gerek
rolü yeniden güçlenmeye başlamıştır. doğu-batı, gerekse kuzey-güney yönünde
Son yıllardaki enerji hammadde fiyatları uluslararası pazarlara ulaştırılmasındaki
artışından olumlu etkilenerek potansiyel stratejik konumu nedeniyle Türkiye’nin,
büyüme hızının üstünde bir performans önümüzdeki dönemde kilit önemde enerji
sağlayan Rusya, sahip olduğu enerji kay- dağıtım merkezlerinden biri haline gel-
naklarının yanı sıra enerji nakil hatları ile mesi söz konusudur. Plan döneminde,
de çok önemli bir ülke konumundadır. Türkiye’nin bir yandan AB’ye uyum süre-
Rusya’nın gelecekte bu konumunu güç- cini tamamlaması, diğer yandan da bölge-
lendirmesi yatırım ortamını geliştirilme- sinde cazibe merkezi haline gelmesi için,
sine ve fiziki altyapısı için gerekli büyük komşularıyla iktisadi ve ticari ilişkilerini
yatırımları gerçekleştirmesine bağlıdır. güçlendirmesi öngörülmektedir. Bu bağ-
Rusya için orta vadeli büyüme tahminleri lamda, Türkiye’nin, taraf olduğu İSEDAK,
yüzde 5 dolayında olmakla birlikte enerji EİT, KEİ, D-8 gibi oluşumlardaki etkinliği-
hammadde fiyatlarındaki artışın sürmesi ni artırması önem taşımaktadır.
20
4- Avrupa Birliğine
Katılım Süreci
41. 3 Ekim 2005 tarihinde tam üye- enerji terminali konumu gibi nedenlerle,
lik müzakerelerinin başlamasıyla bir- hem Birliğin hem de Türkiye’nin gelişme-
likte, ülkemiz ile AB arasındaki iliş- si yolunda önemli bir sinerji yaratacaktır.
kilerde yeni bir döneme girilmiştir. Doğrudan yabancı yatırımlardaki artış ve
42. Plan dönemi sonunda, AB’ye üye- kaynak kullanımındaki etkinlik sonucu ül-
lik hedefi doğrultusunda, Kopenhag si- kemizin büyüme potansiyeli artarken, AB
yasi kriterlerine uyum düzeyinin yük- ekonomileri de pazar genişlemesi, daha
seltilmesi, ekonomik kriterlere uyum rekabetçi bir iç pazar ve üretim faktörle-
sağlanması ve 35 fasıl altında toplanan rindeki artış nedeniyle Türkiye’nin Birliğe
AB müktesebatına ilişkin müzakere- katılımından olumlu yönde etkilenecek-
lerin sonuçlandırılarak katılım süreci- tir.
nin tamamlanması amaçlanmaktadır. 46. Üyelik süreci, ülkemizin ekonomik,
43. AB’ye katılım süreci; hukukun üstün- sosyal ve siyasi yaşamında köklü dönü-
lüğü temelinde, uzun dönemli ve karşı- şümlere yol açarken, demokrasi, hukuk
lıklı yarar ilkesi doğrultusunda, akılcı bir devleti, insan hakları, sağlık, gıda güven-
yaklaşım içinde yürütülecektir. liği, tüketici hakları, rekabet kuralları, ku-
rumsal iyileşme ve çevrenin korunması
44. Katılım süreci, ülkemizin gelişmesinin gibi bir çok alanda AB norm ve standartla-
hızlandığı ve hem ülke içinde hem de AB rına ulaşılması, halkımızın yaşam kalitesi-
ortalamalarına göre gelişmişlik farklılıkla-
ni yükseltecektir.
rının azaldığı kapsamlı bir yenilenme ve
reform sürecinin yaşanacağı bir dönem 47. Müktesebata uyum süreci, ülke önce-
olarak değerlendirilecektir. Bu sürecin so- likleri ve imkanları dikkate alınarak aşa-
nunda, AB’nin ekonomik ve sosyal stan- malandırılacak ve bütüncül bir strateji
dartlarına yakınsama sağlanmış olacaktır. çerçevesinde yönlendirilecektir. Uyuma
45. AB’ye üyelik, ülkemizin sahip oldu- dönük önceliklendirme yapılırken, kamu-
ğu tarihsel birikim, ekonomik potansiyel, nun finansman imkanlarını, özel kesimin
kültürel zenginlik, genç nüfus yapısı ve rekabet gücünü, istihdamı, bölgesel geliş-
21
meyi, çevreyi ve sosyal dengeleri gözeten koşulların gerektirdiği idari yapılanmaya

bir yaklaşım esas alınacaktır. gidilirken, kamu yönetimini ve düzenle-
yici çerçeveyi etkin kılacak tedbirler alı-
48. Uyum sağlanacak alanlarda aynı so-
nacaktır. Bu çerçevede, yeniden yapılan-
nucu gerçekleştirecek alternatifler analiz
ma çalışmaları hızlandırılacak, bürokrasi
edilerek, bunlar arasında maliyeti en az
azaltılacak, görev ve yetki örtüşmeleri gi-
olan seçilecektir. Yapılacak etki analizle-
derilecek, koordinasyon mekanizmaları
rinin sonuçları dikkate alınarak, gerekli
alanlarda gerçekçi geçiş düzenlemeleri ta- geliştirilecek, karar alma süreçleri iyileşti-
lep edilecektir. rilerek toplumun katılımı artırılacaktır.
49. Uyum süreci, AB üyeliğinin gerekleri, 54. Yeni görev ve sorumlulukların gerek-
ülkenin ulusal öncelikleri ve uyumdan nis- tirdiği insan kaynağını yetiştirme konu-
pi olarak daha fazla etkilenebilecek kesim- sunda etkili önlemler alınacaktır. Bu kap-
lerin ihtiyaçları arasında denge kurulmak samda, kamuda nitelikli personel sayısı
suretiyle, etkin bir şekilde yönetilecektir. artırılacak, mevcut personelin sürekli eği-
timi için gerekli tedbirler alınacaktır.
50. Toplumsal bir gelişim ve dönüşümü
amaçlayan ve tüm toplumu etkileyecek 55. Ulusal kaynaklar ve katılım sürecini
olan üyelik süreci, şeffaf ve katılımcı bir kolaylaştırmayı hedefleyen AB mali yar-
anlayış içinde yürütülecektir. Bu kapsam- dımları, ülkemizin AB ortalamalarına ya-
da, işçi ve işveren kuruluşları ile diğer kınsamasına katkıda bulunacak alanlarda
STK’ların, kamu kesimiyle çok yönlü ileti- kullanılacaktır. Yapısal fonlara hazırlık
şim ve işbirliği içinde üyelik sürecine aktif açısından da büyük önem taşıyan katılım
olarak katılmaları ve katkıda bulunmaları öncesi fonların etkin kullanımı için gerek-
sağlanacaktır. li idari yapılanma tamamlanacak, strateji
geliştirme, programlama, proje havuzu
51. Kısa bir zaman içinde çok sayıda hu- oluşturma, izleme ve değerlendirme me-
kuki düzenlemenin yapılmasını gerek- kanizmaları geliştirme alanlarına yoğun-
tirecek olan katılım sürecinde, Türkiye laşılacaktır.
Büyük Millet Meclisinin etkin bir şekilde
bilgilendirilmesi ve uyumun gerektirdiği 56. Gerek AB üyesi ülkelerin kamuoyla-
hızda karar alabilmesi için gerekli tedbir- rında ülkemizin tanıtımı, gerek halkımızın
ler alınacaktır. AB konusunda bilgilendirilmesi ve katı-
lım sürecinin gerekliliklerine hazırlanma-
52. Uyum amacıyla yapılan yasal düzen-
sı bakımından etkili bir iletişim stratejisi
lemelerin etkili bir şekilde uygulanması
geliştirilecek ve uygulamaya konulacaktır.
için gerekli idari kapasite oluşturulacak,
Her düzeyde ve çok yönlü ilişkilerle sivil
uygulamadan kaynaklanan aksaklıklar
toplumlar arası bağlar, farklılık içinde bir-
tespit edilerek giderilecektir.
lik olma anlayışı ile kültürel zenginlik ve
53. Katılım sürecinin ve üyelik sonrası hoşgörü güçlendirilecektir.
22
5 - Plan Öncesi
Dönemde Türkiye’de
Ekonomik ve Sosyal
Gelişmeler
5.1. Makroekonomik Gelişmeler manı yerine kamu açıklarının finans-
manına yönelmesine neden olmuştur.
57. 1990’lı yıllar boyunca uygulanan ma-
liye ve para politikalarına bağlı olarak 59. Bu temel sorunlara ilave olarak, ekono-
makroekonomik yapıda artan kırılgan- mideki yapısal sorunların giderilmesi için
lıklar, Türkiye ekonomisini istikrarlı bü- gereken reformlar söz konusu dönemde
yüme ortamından uzaklaştırmış, yüksek gerçekleştirilememiştir. Kamunun eko-
büyüme sağlanan yılları ekonomik da- nomi içindeki ağırlığını azaltacak özel-
ralma veya düşük büyüme oranları takip leştirme uygulamaları hayata geçirileme-
etmiştir. Bu dönemde, istikrarsız büyüme miş, güçlü bir mali sistemin oluşturulma-
yanında yüksek enflasyon, artan kamu sına yönelik politikalar uygulanamamıştır.
açıkları, faiz harcamaları ve borç stoku
ile verimsizlik ekonominin temel sorun- 60. Böyle bir ortamda hazırlanan VIII.
ları olmuştur. Dünyada küreselleşme ve Planın ilk yılında derin bir ekonomik kriz
ticaretin serbestleşmesi eğilimlerine bağlı yaşanmasına rağmen, sonrasında uygu-
olarak uluslararası rekabetin ve ekonomik lamaya konulan istikrar programı ve ya-
dönüşümlerin yaşandığı 1990’lı yıllar Tür- pısal reformlar ile Türkiye ekonomisin-
kiye ekonomisi için kayıp yıllar olmuştur. de ciddi bir dönüşüm süreci başlamıştır.
61. Kriz sonrası dönemde uygulamaya

58. Bu dönemin başlarında sosyal gü-
koyulan Ekonomik Program ve sağla-
venlik, KİT ve tarımsal desteklemede
uygulanan yanlış politikalar kamu ma- nan siyasi istikrar çerçevesinde, sıkı para,
liyesinde ciddi bir bozulmayı beraberin- maliye ve gelir politikaları uygulanmış,
de getirmiştir. Artan borç stoku ve buna makroekonomik istikrarı sürekli kılacak
bağlı olarak oluşan yüksek reel faiz orta- ve ekonominin etkin, esnek ve verimli bir
mı bir yandan yüksek enflasyonun kronik yapıya kavuşmasını sağlayacak olan yapı-
hale gelmesine, diğer yandan ise yurtiçi sal reformlar konusunda kararlı bir tutum
tasarrufların üretken yatırımların finans- sergilenmiştir. Bu kapsamda kamu maliye-
M AKROEKONOMİK G ELİŞMELER • 23
sinde etkinliğin sağlanması, mali sektörün ründen geldiği görülmektedir. 2001-2005

güçlendirilmesi ve özel sektörün ekonomi- döneminde tarım sektörü büyümesi yıl-
deki rolünün artırılması yönünde gerekli lık ortalama yüzde 1.1 olurken sanayi
düzenlemeler yapılmıştır. ve hizmetler sektörleri sırasıyla yüzde
5,1 ve 4,3 oranında büyümüştür. Bu ge-
5.1.1. Büyüme ve İstihdam
lişmeler sonucunda, tarım sektörünün
62. Türkiye ekonomisi VIII. Planın baz yılı toplam katma değer içindeki payı azal-
olan 2000 yılında yüzde 7,4 oranında bü- maya devam etmiş ve 2000 yılındaki yüz-
yümüş ancak 2001 krizi neticesinde yüzde de 14,1 seviyesinden 2005 yılında yüz-
9,5 oranında daralmıştır. Kriz sonrası dö- de 10,3 düzeyine gerilemiştir. Hizmetler
nemde ise kararlı bir şekilde uygulanan sektörünün payı yüzde 62,6’dan yüzde
sıkı maliye ve para politikaları sayesinde 64,4’e, sanayi sektörünün payı ise yüzde
makroekonomik istikrarın sağlanması yö- 23,3’ten yüzde 25,4 seviyesine ulaşmıştır.
nünde önemli adımlar atılmış ve yüksek
büyüme performansı sağlanmıştır. Nite- 66. Plan döneminde, ekonomik büyüme-
kim, 2002-2005 döneminde GSYİH yıllık nin istihdam üzerindeki etkisi sınırlı kal-
ortalama yüzde 7,5 oranında büyümüştür. mıştır. 2001-2005 döneminde yıllık ortalama
Bunun sonucunda, 2000 yılında 2.879 do- istihdam artışı yüzde 0,4 olmuş ve işsizlik
lar olan kişi başına milli gelir, 2005 yılında oranı 2005 yılı itibarıyla yüzde 10,3 seviye-
5.042 dolara yükselmiştir. sine ulaşmıştır. Bu gelişmede 2001 yılında
63. Gerçekleştirilen yapısal reformlar ve yaşanan kriz ve tarım istihdamındaki çö-
özelleştirmeler ile bir yandan kamunun zülme belirleyici olmuştur. Nitekim, 2001-
ekonomi içindeki düzenleyici ve denetleyi- 2005 döneminde tarım istihdamı yıllık or-
ci işlevi kuvvetlendirilirken, diğer yandan talama yüzde 3,3 oranında azalırken tarım
özel sektörün ekonomi içindeki ağırlığı ar- dışı istihdam yüzde 2,5 oranında artmıştır.
tırılmıştır. Bunun sonucunda, ekonomide
sağlanan güven ortamının da katkısıyla, 67. İşgücü piyasasında görülen belirgin
ekonomik büyüme özel sektör kaynaklı gelişmelerden biri de işgücüne katılma
olmuş, 2002–2005 döneminde özel tüketim oranında yaşanan düşüş eğiliminin devam
yıllık ortalama yüzde 6,8 artarken, özel ya- etmiş olmasıdır. 2000 yılında yüzde 49,9
tırımların artışı yıllık ortalama yüzde 19,7 olan işgücüne katılma oranı 2005 yılında
oranında olmuştur. yüzde 48,3 seviyesine gerilemiştir.
64. Bu yüksek büyüme performansında, 68. İşgücü piyasasında görülen bu geliş-

sağlanan verimlilik artışları da önemli rol meler sonucunda, istihdam edilenlerin
oynamıştır. Nitekim, 1996-2000 döneminde çalışma çağındaki nüfus içindeki payını
yıllık ortalama yüzde 24,5 olan toplam fak- gösteren istihdam oranı düşük kalmaya
tör verimliliğinin büyümeye katkısı, 2001– devam etmiş ve 2005 yılı itibarıyla yüzde
2005 döneminde yüzde 42’ye ulaşmıştır. Bu 43,4 olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca, genç
dönemde sermaye birikiminin büyümeye ve eğitimli nüfus içindeki işsizlik oranının
katkısı yüzde 51,7 olurken istihdam artışının yüksekliği işgücü piyasasındaki önemli
katkısı ise yüzde 6,3 olarak gerçekleşmiştir. sorunlardan biri olmaya devam etmiştir.
5.1.2. Para Politikası ve Fiyat İstikrarı
65. Büyümenin sektörel yapısına bakıl-
dığında, en büyük katkının sanayi sektö- 69. 2001 yılında yaşanan kriz nedeniyle
24 • M AKROEKONOMİK G ELİŞMELER
P LAN Ö NCESİ D ÖNEMDE T ÜRKİYE’DE E KONOMİK VE S OSYAL GELİŞMELER
Tablo.5.1: Temel Ekonomik Büyüklükler

Türkiye AB-15
VIII. Plan 2001-2005
2000 2005 2005
Ortalaması Ortalaması
Büyüme ve İstihdam
GSYİH (Milyar YTL, Cari Fiy.) 124,6 487,2 - - -
GSYİH (Milyar Dolar, Cari Fiy.) 200,0 363,4 - 12.757 -
Kişi Başı Milli Gelir (GSYİH, $) 2.879 5.042 - 33.517 -
Kişi Başı Milli Gelir (SAGP, GSYİH, $) 6.820 8.145 - 31.503 -
GSYİH Büyümesi (1) 7,4 7,4 4,4 1,5 1,6
Toplam Tüketim (1) 6,3 8,1 3,0 1,5 1,7
Kamu 7,1 2,4 -0,6 1,6 2,0
Özel 6,2 8,8 3,4 1,5 1,7
Toplam Sabit Sermaye Yatırımı (1) 16,9 24,0 4,1 2,7 1,2
Kamu 19,6 25,9 -2,1 - -
Özel 16,0 23,6 5,9 - -
Nüfus (Milyon Kişi) 67,4 72,1 - 380,6 -
İşgücüne Katılma Oranı (%) 49,9 48,3 48,9 71,3 70,8
İstihdam Düzeyi (Milyon Kişi) 21,6 22,1 - 165,0 -
İşsizlik Oranı (%) 6,5 10,3 9,9 7,9 7,8
Tarım Dışı İşsizlik Oranı (%) 9,4 13,6 14,2 - -
Toplam Faktör Verimliliği Artışı (%) 1,8 1,6 2,0 0,3 0,4
Dış Ticaret
İhracat (FOB) (Milyar Dolar) 27,8 73,4 - - -
İthalat (CIF) (Milyar Dolar) 54,5 116,5 - - -
Dış Ticaret Dengesi (Milyar Dolar) -22,0 -32,8 - - -
Turizm Gelirleri (Milyar Dolar) (2) 7,6 18,2 - - -
Cari İşlemler Dengesi / GSYİH (%) -4,9 -6,4 -2,7 -0,1 0,2
Dış Ticaret Hacmi / GSYİH (%) 41,2 52,9 - - -
Kamu Finansmanı (Yüzde)
Genel Devlet Gelirleri (3) / GSYİH 40,4 44,1 41,8 45,3 45,0
Genel Devlet Harcamaları (3) / GSYİH 50,2 44,3 50,8 47,6 47,2
Genel Devlet Borçlanma Gereği (3) / GSYİH 9,8 0,2 9,0 2,3 2,2
Genel Devlet Faiz Harcamaları (3) / GSYİH 17,0 9,6 16,6 2,8 3,1
Kamu Kesimi Borçlanma Gereği (4) / GSYİH 11,9 -0,1 8,5 - -
Kamu Net Borç Stoku / GSYİH 57,5 55,7 71,2 - -
Kamu Brüt Borç Stoku / GSYİH 68,8 71,5 86,1 64,6 63,1
Vergi Yükü (5) / GSYİH 30,6 31,7 30,5 40,8 40,5(6)
Fiyatlar (Yüzde Değişme)
TÜFE Yıl Sonu 39,0 7,7 28,8 2,2 2,0
TÜFE Yıl Ortalaması 54,9 8,2 32,4 2,1 2,1
(1) Reel fiyatlarla yüzde değişimi göstermektedir.
(2) 2003 yılından itibaren Turizm Gelirlerinin tanımında değişiklik yapılmıştır.
(3) Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri, özel bütçe kapsamındaki idareleri, düzenleyici ve denetleyici kurumları, sosyal güvenlik kurum-
larını, mahalli idareleri, döner sermayeleri ve fonları kapsamaktadır.
(4) Genel Devlet ve KİT’leri kapsamaktadır.
(5) Sosyal güvenlik primleri dahil, vergi red ve iadeleri hariçtir.
(6) 2001-2004 Ortalamasıdır.
VIII. Planda yer alan kur çapasına dayalı çekleşirken, reel ihracat artışı yıllık orta-
enflasyonu düşürme politikası öngörülen- lama yüzde 15,4 olarak gerçekleşmiştir.
den daha önce terkedilmiş, 2001 yılı ba-
72. 2000 yılında 54,5 milyar dolar olan it-
şından itibaren dalgalı kur rejimi altında halat 2001–2005 döneminde 2,1 kat arta-
kısa vadeli faiz oranlarının temel politika rak 2005 yılında 116,5 milyar dolar olarak
aracı olarak kullanıldığı ve para tabanının gerçekleşmiştir. Bu dönemdeki yıllık orta-
gelişiminin, enflasyon hedefinin yanında, lama ithalat artışı nominal olarak yüzde
ek bir çıpa olarak takip edildiği para poli- 16,4, reel olarak yüzde 10 olmuştur.
tikası stratejisi uygulanmıştır. Mevcut enf-
73. 2001–2005 döneminde ihracatımız
lasyonun gelecek dönem enflasyon görü-
önemli ölçüde artmasına rağmen, YTL’nin
nümüne ilişkin içerdiği bilginin yanı sıra,
değerlenmesi, özellikle Çin menşeli ucuz
enflasyonun orta vadeli eğiliminin belirle-
ürünlerin ithalatının artması, ihracattaki
yicileri olan arz talep dengesi, verimlilik
dönüşümün getirdiği ihracatın ithalata ba-
gelişmeleri, enflasyon beklentileri, ulus-
ğımlılığının artması ve petrol fiyatlarında
lararası likidite koşulları ve risk priminin
yaşanan artışlar sonucunda dış ticaret den-
seyrine ilişkin görünüm kısa vadeli faiz
gesinde önemli açıklar oluşmuştur. Bunun
kararlarında temel belirleyiciler olmuştur.
sonucunda, 18,2 milyar dolar seviyesine
70. Uygulanan sıkı para politikasının büt- yükselen turizm gelirlerindeki artışa rağ-
çe disiplini ve yapısal reformlarla destek- men, cari açığın GSYİH’ya oranı giderek
lenmesi sonucu, enflasyon 34 yıl aradan artmış ve 2005 yıl sonu itibarıyla yüzde
sonra ilk kez 2004 yılında tek haneli sevi- 6,4’e ulaşmıştır. Ancak, kısa vadeli serma-
yelere inmiş, 2005 yılında yüzde 7,7 olarak ye girişinin yanı sıra özellikle doğrudan
gerçekleşmiştir. Merkez Bankası bağım- yabancı sermaye girişindeki ve bankacılık
sızlığının sağlanması, para politikasının dışı özel sektörün borçlanmasındaki artış
nihai hedefinin fiyat istikrarı olarak belir- sonucunda cari açığın finansmanının ka-
lenmesi, kamu kesiminin mali baskınlık litesinde iyileşme görülmeye başlanmıştır.
düzeyinin gerilemesi ve para politikası- Nitekim, 2005 yılında cari açığın yüzde
nın kredibilitesinin artması açık enflasyon 42’si doğrudan yabancı yatırım ile finanse
hedeflemesi rejimine geçiş için gerekli ön edilmiştir.
koşulları sağlamış ve 2006 yılı başından 74. Ülkemizin istikrarlı bir şekilde büyü-
itibaren söz konusu rejime geçilmiştir. Uy- yebilmek için ihtiyaç duyduğu doğrudan
gulanan rejimle birlikte para politikasının yabancı sermaye yatırımları, makroeko-
şeffaflığı ve hesap verebilirliği artmıştır. nomik istikrarın sağlanması ve Avrupa
5.1.3. Ödemeler Dengesi Birliğine üyelik yolunda ilerlemeler kay-
dedilmesiyle birlikte artmaya başlamış ve
71. Türkiye ekonomisi dünya ekonomi- 2005 yılı itibarıyla 9,7 milyar dolar olarak
siyle daha fazla entegre olmuş ve dış ti- gerçekleşmiştir.
caret hacmi önemli ölçüde artmıştır. 2000
yılında 27,8 milyar dolar olan ihracat 2,6 5.1.4. Kamu Maliyesi
kat artarak 2005 yılında 73,4 milyar do- 75. Sürdürülebilir bir büyüme ortamının
lar olarak gerçekleşmiştir. 2001–2005 oluşmasına katkıda bulunacak, enflasyonla
döneminde yıllık ortalama ihracat artı- mücadeleyi destekleyecek ve kamu borç sto-
şı nominal olarak yüzde 21,4 olarak ger- kunu makul seviyelere çekmeye yetecek dü-
zeyde faiz dışı fazla verme politikasına VIII. nedenle sosyal güvenlik kuruluşlarının açık-
Plan dönemi boyunca devam edilmiştir. ları, önümüzdeki dönemde üzerinde titizlikle
durulması gereken bir konu haline gelmiştir.
76. Uygulanan sıkı maliye politikasının
doğal bir gereği olarak gelir artırıcı ve 79. Kamu iktisadi teşebbüslerinde piya-
harcamaları disipline edici tedbirler alın- sa şartlarına uygun bir fiyatlandırma ve
mış, bununla birlikte mali uyum büyük atıl istihdamı azaltma politikası izlenerek
ölçüde gelir artırıcı politikalarla sağlan- mali disipline riayet edilmiştir. Bu çerçe-
mıştır. Yüksek oranlı büyüme de gelir- vede, 2000 yılında özelleştirme kapsamın-
leri artırmak suretiyle bu sürece katkıda da izlenen kuruluşlar dahil KİT sistemi
bulunmuştur. Plan döneminde sağlık, GSYİH’nın yüzde 1,62’si oranında faiz
sosyal yardım ve sosyal güvenlik siste- dışı finansman açığı verirken, 2001 yılın-
minin önemli ölçüde genişletilerek dar da yüzde 0,22 ve 2005 yılında yüzde 0,47
ve orta gelirliler ile özürlülerin yararlan- oranında faiz dışı fazla veren bir düzeye
dığı hizmetlerin ve desteklerin artırılmış erişmiştir.
olmasına rağmen mali disiplinden taviz
verilmemesi sonucunda bütçenin faiz 80. Özelleştirmede başta Türk Telekom,
dışı harcamalarının GSYİH’ya oranında Tüpraş, Erdemir, Atatürk Havalimanı ve
yüzde 1 civarında düşüş gerçekleşmiştir. Petrol Ofisinin özelleştirilmesi gibi önemli
adımlar atılmış ve 2001–2005 döneminde
77. Kamu maliyesi alanında yaşanan bu
14,3 milyar dolar düzeyinde özelleştirme
gelişmelere paralel olarak, piyasalarda
işlemi gerçekleştirilmiştir. Bu rakam 2006
oluşan güven ortamının da etkisiyle faiz
yılı ilk çeyreğindeki gerçekleşmelerle bir-
oranları ve dolayısıyla kamunun faiz öde-
likte 22 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır.
melerinin GSYİH’ya oranı önemli ölçüde
gerilemiş ve kamu kesimi borçlanma ge- 81. Maliye politikasının temel amacı olan
reğinin GSYİH’ya oranı 2000 yılındaki kamu borcunun sürdürülebilir seviyele-
yüzde 11,9’luk seviyesinden 2001 yılında re indirilmesi uygulanan borçlanma po-
yüzde 16,3’e yükselmiş ve bu açık 2005 yılı litikasıyla da desteklenmiş, uzun vadeli
sonunda yüzde 0,1 fazlaya dönüşmüştür. ve düşük faizli iç borçlanma politikaları
kamu borç stokunu ve faiz yükünü azal-
78. 1999 yılında yapılan reform sonrasında
mali dengelerinde düzelme görülen sosyal tıcı yönde etkide bulunmuştur. Böylece,
güvenlik kuruluşlarının mali açıkları 2001 yılı iskontolu devlet iç borçlanma senetlerinin
ekonomik krizi, emekli aylıklarında önemli yıllık ortalama bileşik faiz oranı 2000 yılın-
oranlarda reel artışların yapılması, prim affı daki yüzde 36,2 seviyesinden 2001 yılında
beklentileri nedeniyle prim gelirlerinin düş- yüzde 99,6 seviyesine çıkmış, 2005 yılın-
mesi, sağlık harcamalarındaki yüksek oranlı da ise yüzde 16,3 seviyesine inmiştir. İç
reel artışlar neticesinde giderek yükselmiş- borçlanma senetlerinin ağırlıklı ortalama
tir. Nitekim, sosyal güvenlik kuruluşlarına vade yapısı ise 2000 yılında 17,3 ay iken
yapılan bütçe transferinin GSYİH’ya oranı 2005 yılında 27,4 aya yükselmiştir. Kamu
1999’daki yüzde 3,5’lik seviyesinden 2000 yı- kesimi faiz ödemelerinin GSYİH içindeki
lında yüzde 2,6 seviyesine gerilemiş, ancak payı 2000 yılında yüzde 17,6 seviyesinden
2001 yılından itibaren sürekli artarak 2005 yı- 2001 yılında yüzde 24,3’e çıkmış, 2005 yı-
lında yüzde 4,8 mertebesine yükselmiştir. Bu lında ise yüzde 9,7 seviyesine düşmüştür.
Bu gelişmeler sonucunda kamu net borç 87. Kamuda mali saydamlığı bozan büt-
stokunun GSYİH içindeki payı, 2000 yı- çe içi ve bütçe dışı fon sistemi 2000 ve 2001
lındaki yüzde 57,5’lik seviyesinden, 2001 yıllarındaki yasal düzenlemelerle büyük
yılında yüzde 89,6’ya yükselmiş ve 2005 ölçüde tasfiye edilmiş, ödenek üstü harca-
yılında yüzde 55,7 seviyesine gerilemiştir. maya imkan veren düzenlemeler iptal edil-
miş, bütçe disiplininin güçlendirilmesi ve
5.1.5. Makroekonomiyi Güçlendirici
bütçe kapsamının genişletilmesi amacıyla
Yapısal Reformlar
özel gelir-özel ödenek uygulamalarına VIII.
82. Bankacılık sistemi yeniden yapılan- Planda hedeflendiği gibi son verilmiştir.
dırılmıştır. Kamu bankalarının sermaye-
lerinin güçlendirilmesi ve görev zararı 88. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve
alacaklarının tasfiye edilmesiyle birlikte Kontrol Kanunu ile kamu mali yönetimi
sistemi bozucu etkilerinin en aza indiril- yeniden düzenlenmiştir. Kanunla plan-
mesi, TMSF bünyesine alınan bankaların program-bütçe ilişkisini güçlendirecek
yeniden yapılandırılması, özel bankaların mekanizmalar oluşturulmuş ve bütçe ha-
kendi kaynaklarıyla sermayelerini artır- zırlama süreci ile bütçe kapsamı yeniden
malarına ve risklerini sınırlandırmalarına tanımlanmıştır. Bu çerçevede, merkezi
ağırlık verilmesi, söz konusu yapılandır- yönetim bütçe kanunu hazırlama süreci-
manın temel sonuçları olmuştur. ni başlatan ve makro politikalar, ilkeler
83. Bağımsız bir yapıya kavuşturulan Mer- ve temel ekonomik büyüklükleri içeren
kez Bankasının temel amacı fiyat istikrarı- Orta Vadeli Program (OVP) ile bütçe ge-
nın sağlanması olarak belirlenmiştir. lir-gider tahminlerini ve kamu idareleri-
nin ödenek teklif tavanlarını içeren Orta
84. Yatırım ortamının iyileştirilmesi ama-
cıyla, yatırımların gerçekleştirilmesinde Vadeli Mali Planın (OVMP), üç yıllık
karşılaşılan idari engellerin ortadan kaldı- dönemi kapsayacak şekilde, her yıl ha-
rılmasına ve bürokratik işlemlerin azaltı- zırlanması hükme bağlanmış olup, 2005
larak prosedürlerin hızlandırılmasına yö- yılında uygulanmasına başlanmıştır. Ay-
nelik düzenlemeler yapılmıştır. rıca, 5018 sayılı Kanunla kamu kaynak-
larının etkili bir şekilde elde edilmesi ve
85. Rekabetçi ve saydam ihale kurallarıyla
etkinliği artırmayı ve yolsuzlukları engel- verimli kullanılmasını, hesap verilebilir-
lemeyi amaçlayan ve uluslararası normla- liği ve mali saydamlığı sağlamak üzere,
ra uygunluğu sağlayan yeni ihale kanunu kamu mali yönetiminin yapısı, işleyişi,
yürürlüğe konmuştur. bütçelerin uygulanması, mali işlemle-
rin muhasebeleştirilmesi, raporlanması
86. 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç
ve mali kontrol yeniden düzenlenmiştir.
Yönetimi Hakkında Kanun ile borçlanma
ve borç yönetimi konularındaki mevzuat 89. Vergi sisteminin daha etkin ve basit
dağınıklığı giderilmiştir. Bu Kanuna daya- hale getirilmesi amacıyla gelir ve kurum-
narak, Hazine tarafından üstlenilen mali lar vergisi oranları düşürülmüş, istisna ve
yükümlülüklerin ödenmesi, kaydedilme- muafiyetler daraltılmış, özel tüketim vergi-
si ve raporlanmasını kapsayan, Hazinece si uygulamaya konulmuş, yatırım araçları
verilen ikraz ve garantileri disipline eden, üzerindeki farklı vergilendirme uygula-
risk hesabı sistemini getiren ve borçlan-
malarına son verilmiş, yatırım indiriminin
mada şeffaflık, hesap verebilirlik ve di-
üç yıllık bir geçiş süreci sonunda tamamen
siplini sağlayan düzenlemeler yapılmıştır.
kaldırılmasına yönelik düzenleme yapıl-
mış, kamu maliyesindeki iyileşmeden de rilmiştir. Ayrıca, tarımda reform çalışmaları

faydalanılarak gelir vergisinde ve bazı sek- kapsamında şeker ve tütün gibi arz fazlası
törlerde katma değer vergisinde indirim ürünlerden alternatif ürünlere geçiş sağla-
gerçekleştirilmiş ve mali kesim üzerinde- narak üretiminin taleple uyumlu hale geti-
ki aracılık maliyetleri azaltılmıştır. Ayrıca rilmesine yönelik düzenlemeler yapılmıştır.
gelir idaresi yeniden yapılandırılmıştır. Bu sektörlerde kurumsal yapılanma önemli
90. İcra ve İflas Kanununda değişikliklere ölçüde tamamlanmıştır.
gidilerek uzlaşma suretiyle borçların ye- 94. 2001 yılından itibaren tarımsal des-
niden yapılandırılması müessesesi oluş- tekleme kapsamında girdi ve destekleme
turulmuş ve bu kapsamda sermaye şirket- alımları yoluyla verilen fiyat desteklerin-
lerinin alacaklılarla uzlaşarak borçlarını den vazgeçilerek üreticiler doğrudan gelir
yeniden yapılandırmaları ve faaliyetlerine desteği aracılığıyla desteklenmeye başlan-
devam etmeleri sağlanmıştır. Ayrıca, icra- mıştır. Çiftçi kayıt sistemi oluşturularak,
iflas işlemlerine etkinlik ve hız kazandırıl- çiftçilerin, doğrudan gelir desteği başta ol-
mış ve istinaf yoluna ilişkin usul hüküm- mak üzere, tarımsal desteklerden faydala-
leri düzenlenmiştir. nabilmeleri bu sisteme kayıtlı olmalarına
bağlanmıştır.
91. Yabancı sermaye yatırımlarını artırmak
ve yatırımcılara güven sağlamak amacıyla 95. Tarım satış kooperatifleri ve birlikleri
uluslararası tahkime imkan sağlayan yasal yeniden yapılandırılarak özerk hale geti-
rilmiştir.
düzenlemeler yapılmıştır.
92. Çalışma hayatını esnek bir yapıya ka-
5.2. Rekabet Gücünün Artırılması
vuşturmayı amaçlayan ve mevcut düzen- 96. Dünyada küreselleşme ve hızlı tekno-
lemeleri günün koşullarına uygun hale lojik gelişme sürecinde uluslararası piyasa-
getiren yeni İş Kanunu çıkarılmıştır. Ka- larda uzmanlaşma ve teknoloji geliştirme
nunda ayrıca, işverenin ödeme güçlüğüne yetkinliği rekabet gücünün önemli unsurları
düşmesi halinde işçilerin mağduriyetini olmuştur. Rekabet avantajı unsurlarının hız-
giderici garanti fonunun kurulması, iş la değiştiği bu süreçte, bilgi ve iletişim tekno-
güvencesi, iş sağlığı ve güvenliğinin etkin lojileri iş yapma biçimlerinde köklü değişik-
uygulanması ve özel istihdam büroları- likler meydana getirmiştir. Ekonomik geliş-
nın kurulması gibi hükümler yer almak- mede bilgi yoğun ve yüksek katma değerli
tadır. Kanunla istihdamın korunması-na, mal ve hizmet üretimi ön plana çıkmış, özel-
geliştirilmesine, yaygınlaştırılmasına ve likle işgücünün eğitim seviyesi ve gerekli
işsizliğin önlenmesi faaliyetlerine yardım- yeteneklere sahip olması önem kazanmıştır.
cı olmak ve işsizlik sigortası hizmetlerini 97. Son yıllarda Türkiye ekonomisinin reka-
yürütmek üzere Türkiye İş Kurumu ku- bet gücü sıralamasındaki yerinde bir iyileş-
rulmuştur. me gözlenmektedir. Bu iyileşme işletme ope-
93. Enerji, telekomünikasyon, tütün ve şeker rasyonları ve strateji, iş ortamının kalitesi ve
pancarı sektörlerinde piyasaların rekabetçi teknoloji faktörleri açısından daha belirgin
bir yapıya dönüştürülmesi ve piyasaların bu olarak görülmektedir.
bağlamda düzenlenmesi ve denetlenmesi 98. Ülkemizde işgücü verimliliğinin; ge-
amacıyla gerekli düzenlemeler hayata geçi- rek gelişmiş ülkelerle, gerekse işgücü ma-
Tablo.5.2: Ülkeler Arası Rekabet Gücü Sıralamasında Türkiye’nin Yeri

Kriterler 2000 2002 2005
Kapsanan Ülke Sayısı 59 80 117
Büyüme Rekabet Gücü (GCI) 40. 69. 66.
-Teknoloji - 54. 53.
-Kamu Kurumları - 63. 61.
-Makroekonomik Ortam - 78. 87.
İş Ortamı Rekabet Gücü (BCI) 29. 54. 51.
-İşletme Operasyonları ve Strateji 28. 56. 38.
-Ulusal İş Ortamının Kalitesi 29. 55. 51.
Kaynak: World Economic Forum: Global Competitiveness Reports (2000-2006)
liyetleri açısından Türkiye’ye benzeyen ülkemizin rekabet gücü yeterince gelişti-

Polonya ile karşılaştırıldığında düşük ol- rilememiştir. Bunun temel sebepleri; mak-
duğu görülmektedir. Diğer taraftan, işgü- roekonomik istikrarda, iş ortamının kalite-
cü verimliliği Çin, Hindistan ve Romanya sinde, finansmana erişimde, enerji ve ulaş-
ile karşılaştırıldığında Türkiye’de daha tırma altyapısında, çevrenin korunması ve
yüksektir. Bu üç ülkenin önemli avan- kentsel altyapıda, Ar-Ge ve yenilikçiliğin
tajlarından biri imalat sanayiinde işgü- geliştirilmesinde, bilgi ve iletişim tekno-
cü maliyetlerinin saatte 1 doların altında lojilerinin yaygınlaştırılmasında yaşanan
olmasıdır. Ülkemizde rekabet gücünün yetersizlikler ile kayıtdışılığın yüksekliği,
artırılabilmesi için verimlilik artışının tarımsal yapıdaki sorunlar ve sanayi ve
sürekliliğinin sağlanması gerekmekte- hizmetlerde yüksek katma değerli üretim
dir. Tarım sektöründeki verimlilik sevi- yapısına geçilememesidir.
yesi ülke ortalamasının çok altındadır. 5.2.1. İş Ortamının İyileştirilmesi
99. Son yıllarda birçok alanda gerçekleşti- 100. Türkiye’de son dönemde makroeko-
rilen yapısal reformlar ve sağlanan mak- nomik istikrarın sağlanması yanında ger-
roekonomik istikrar sonucu önemli ve- çekleştirilen çeşitli düzenlemelerle iş or-
rimlilik artışları elde edilmesine rağmen tamının iyileştirilmesinde önemli mesafe
Tablo.5.3: 2004 Yılı Karşılaştırmalı İşgücü Verimliliği Göstergeleri

Verimlilik (Bin Dolar) (1) Çalışılan Saat Başına (Dolar)
Yıllık Ortalama
İşgücü
Ülkeler Genel Tarım Sanayi Hizmetler Verimlilik Çalışılan Saat
Maliyeti(2)
ABD 81,9 70,2 103,6 76,8 43,22 21,97 1.985
Japonya 57,8 17,9 67,6 56,5 31,03 21,54 1.864
Belçika 71,4 36,8 77,3 70,6 42,06 30,45 1.722
Almanya 60,6 33,6 63,8 60,2 36,17 32,84 1.674
Polonya 33,6 4,4 37,6 41,3 17,65 2,54 1.901
Romanya 18,2 7,8 24,1 22,1 9,15 0,53 1.992
Çin 9,4 2,6 20,9 9,8 4,78 0,75 1.958
Hindistan 7,3 3,6 11,5 12,7 3,10 0,60 2.347
Türkiye 24,0 8,5 30,6 32,2 11,14 3,46 2.154
Kaynak: IMD World Competitiveness Yearbook 2005
(1) GSYİH (SAGP)/Çalışan Sayısı
(2) İmalat Sanayii
30 • R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI

alınmış ve yatırımlarda artış kaydedilmiş- indirimler yapılmıştır. Ayrıca, gelir ve ku-

tir. rumlar vergisi bakımından kurum kazancı
üzerindeki vergi yükünün gelir ve kurum-
101. Yatırım Ortamının İyileştirilmesi
Reform Programı kapsamında; yatırım lar vergisinde yapılan düzenlemeler sonu-
ve işletme dönemlerinde karşılaşılan cunda yüzde 34 seviyesine inmesi beklen-
idari engellerin kaldırılmasına yönelik mektedir. Diğer taraftan, vergi sisteminin
birçok düzenleme gerçekleştirilmiştir. karmaşıklığı ve ödenecek vergi sayısının
fazlalığı nedeniyle vergi işlemlerinin ma-
102. Bu çerçevede, bir günde şirket ku- liyeti yüksekliğini korumaktadır.
rulması mümkün hale gelmiş, doğrudan
yabancı yatırım için aranan en düşük 106. İşgücü üzerindeki vergi ve sosyal gü-
sermaye miktarı kaldırılmış ve izin siste- venlik primi yükünün azaltılması ihtiyacı
minden bilgilendirme sistemine geçilmiş, devam etmektedir. Bu yüklerin azaltılması
şirket kurma öncesindeki işlemlerde ya- aynı zamanda işgücünün kayıt altına alın-
bancı ve yerli yatırımlar arasındaki ayırım ması açısından da önemli görülmektedir.
giderilmiş, Türkiye’de çalışacak yaban-
107. 2005 yılında KOBİ tanımı konu-
cılara verilecek çalışma izinleri ile ilgili
sunda AB mevzuatı ile uyumlu yasal
esaslar belirlenmiş ve Çalışma ve Sosyal
düzenleme yapılmıştır. Türkiye ekono-
Güvenlik Bakanlığı bu izinlerle ilgili tek
misinde önemli bir yeri olan KOBİ’lerin
yetkili kuruluş olarak tespit edilmiştir.
kurumsal yönetişiminin geliştirilmesi,
103. Yeni Maden Kanunu ile madenci- İŞGEM benzeri destek kurumları aracı-
lik konusundaki izinlerde süreci önem- lığıyla teknik yardım sağlanması, uygun
li ölçüde kolaylaştıran düzenlemeler koşullu ve çeşitlendirilmiş finansman
yapılmıştır. Ayrıca, Kalkınma Ajansları imkanlarının artırılması iş ortamının ge-
Kanunuyla, illerde izin başvurularının lişmesi açısından önem arz etmektedir.
yapılacağı, takip ve koordine edileceği
tek merci olarak Yatırım Destek Ofisle- 108. Fikri mülkiyet hakları sistemi güçlen-
ri oluşturulmasına imkan sağlanmıştır. dirilmiş, fikri hak korsanlığı ve taklitçili-
ğinin önlenmesi amacıyla düzenlemeler
104. Ülkemizde yatırımın başlangıcından yapılmıştır. Ancak, eser sahibinin hakları
işletmeye geçiş dönemine kadar, ilgili ve bağlantılı haklar alanında, daha etkin
kuruluşlar tarafından verilen izin, onay ve verimli bir yapılanma henüz sağla-
ve lisanslarda bürokrasinin fazlalığı, mü- namamıştır. Bunun yanı sıra, fikri mül-
kerrerliği, yeterince açık olunmaması gibi kiyet hakları alanında yargı sisteminin
konuların önümüzdeki dönemde çözüme geliştirilmesi gereksinimi sürmektedir.
kavuşturulması ihtiyacı devam etmek-
tedir. Bu durum, Türkiye’nin iş ortamı
109. İzinlerle ilgili çok sayıda dava açılma-
göstergeleri OECD ortalaması ile karşı-
sı, yargı sürecinin uzun sürmesi, bakanlık-
laştırıldığında daha net görülmektedir.
larca verilen izinlerin bilirkişi müessesesi
105. OECD ülkeleri ortalamasıyla karşı- yoluyla iptali ve işletme faaliyetlerinin
laştırıldığında işletmelerin toplam vergi durdurulması gibi sorunları gidermek
ödemelerinin brüt kara oranının hala yük- amacıyla etkin ve hızlı işleyen bir yargı
sek olduğu görülmektedir. Vergi yükünü sisteminin tesis edilmesine yönelik yasal
azaltmak üzere vergi oranlarında çeşitli altyapı çalışmaları devam etmektedir.
R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI • 31

Tablo.5.4: İş Ortamına İlişkin Göstergeler (2005)
İşe Alma-
İşten
Mülkiyete Sözleşmeyi İş Vergi
İşe Başlama Çıkarma
Alma Yürütme Kapatma Ödemeleri
Zorluk
Endeksi
İşlem Sayısı
İşlem Sayısı
İşlem Sayısı
Süre (Gün)
Süre (Gün)
Süre (Gün)
Oranı (%)
Brüt Kâra
Süre (Yıl)
İşe Alma
Çıkarma
İşten
Adet
Türkiye 8 9 44 40 8 9 22 330 5,9 18 51,1
OECD Ortalaması 6,5 19,5 30,1 27,4 4,7 32,2 19,5 225 1,5 16,3 45,4
Kaynak: Dünya Bankası, Doing Business in 2006.
110. Teşvik sisteminde etkin destek araç- gelişmiş ekonomilere kıyasla hayli yüksek
larının bulunmayışı, karmaşıklık, müker- olduğunu göstermektedir. Kayıtdışı eko-
rerlik, eşgüdüm eksikliği ve performans nomi alanının büyümesi, bireyler ve işlet-
izleme mekanizmalarının yetersizliği gibi meler arasında haksız rekabetin doğması-
konular önemini korumaktadır. na, gelir dağılımının bozulmasına, mükel-
5.2.2. Kayıtdışı Ekonominin Azaltılması leflerin vergi ödeme isteğinin azalmasına
neden olmaktadır. Kayıtdışı ekonominin
111. Türkiye ekonomisinin yapısal bir so- yaygınlaşması, bu sorunun toplum tara-
runu haline gelen kayıtdışı ekonominin fından meşru bir olgu olarak algılanma-
temelinde, ülkemizde uzun süre yaşanan
sına neden olmakta ve böylece toplumsal
makroekonomik istikrarsızlık, yüksek
değerlerin zedelenmesine yol açmaktadır.
enflasyon, yüksek vergi ve prim oranları,
idari-mali-yasal yükler gibi ekonomik ne- 114. Kayıtdışı ekonomi nedeniyle artan
denler yer almaktadır. kamu finansman ihtiyacının vergi oranla-
112. Makroekonomik istikrar ve enflasyon rının yükseltilerek karşılanması, vergiye
konusunda gelişmeler sağlanmasına rağ- karşı direnci artırarak kayıtdışılığı besle-
men, işletmelerin çok büyük bölümünün yen bir kısır döngü oluşturmaktadır. Ay-
küçük ölçekli olması, yoksulluk, işsizlik, rıca, kayıtdışı ekonomi, ilk aşamada işlet-
yolsuzluk ve kamu harcamalarında israf, meler açısından rekabet avantajı yaratıyor
çarpık kentleşme, bürokratik formalite- gibi görünse de, girdiler üzerinde artan
ler, ekonomide nakit kullanımının geliş- vergi yükü ve düşen emek verimliliği so-
miş ülkelere göre yüksek olması, denetim nucunda uluslararası rekabette dezavantaj
sisteminin etkinsizliği, kamu kurumları
yaratmaktadır.
arasındaki koordinasyon eksikliği, sıkça
çıkarılan aflar, kayıtdışılıkla mücadelede 115. Bürokrasinin azaltılmasına, enflasyon
toplumsal ve siyasi iradenin oluşmaması muhasebesi uygulamasına, gümrük, sos-
gibi yapısal ve sosyal nedenler kayıtdışı yal güvenlik ve vergi işlemlerinde otomas-
ekonominin boyutlarının artmasına yol yona geçilmesine, kaçakçılıkla mücadele-
açmaktadır. ye, fikri mülkiyet haklarının korunmasına
113. Ülkemizde kayıtdışı ekonomiye yö- ve az gelişmiş illerde istihdamın artırıl-
nelik çalışmalar bu sorunun boyutunun masının teşvikine yönelik düzenlemelerin

yapılmasına rağmen, kayıtdışılığın boyu- lu bankalar TMSF bünyesine alınarak mali

tu azaltılamamıştır. Nitekim, tarım dışı sistemden ayıklanmış, özel bankalar daha
sektörlerde kayıtdışı istihdam oranı 2001 sağlıklı bir yapıya kavuşturulmuş ve sek-
yılındaki yüzde 29 seviyesinden 2005 yı- törün denetim ve gözetim çerçevesi güç-
lında yüzde 34’e çıkmıştır. lendirilmiştir.
116. Kayıtdışılıkla mücadele kapsamında 121. Kamu bankalarının finansal yeniden
mali sistemin kullanımına yönelik olarak yapılandırılması çerçevesinde bu banka-
düzenlemeler yapılmıştır. Bu çerçevede, lara görev zararları ve sermaye desteği
2001 yılı Eylül ayından itibaren mali ku- için toplam 21,9 milyar dolar kaynak akta-
ruluşlarca yapılacak işlemlere taraf olan- rılırken; operasyonel yeniden yapılandır-
ların vergi kimlik numarasının ilgili bel- ma çerçevesinde şube ve personel sayıları
ge ve kayıtlarda kullanımı zorunlu hale rasyonel seviyelere düşürülmüştür. TMSF
getirilmiştir. Diğer taraftan, 8.000 YTL’yi bünyesindeki bankaların kaynak finans-
aşan tahsilat ve ödemelerin bankalar ve manı sorunlarının çözülmesi amacıyla
PTT aracılığıyla yapılması uygulaması Hazine tarafından 17,3 milyar dolar kay-
başlatılmıştır. Ayrıca, kayıtdışı işlemlerin nak sağlanmış, özel bankaların sermaye
tespitine yönelik olarak mali kayıtları esas yapısının güçlendirilmesi amacıyla ortak-
alan bir veri ambarı uygulaması geliştiril- ları tarafından 2,7 milyar dolar sermaye
miştir. konulmuştur.
117. Vergi kimlik numarası uygulama- 122. 2001 krizi nedeniyle ödeme güçlüğü
sı yaygınlaştırılmış olup 30 Nisan 2006 yaşayan reel sektör şirketlerinin faaliyet-
tarihi itibarıyla verilen numara sayısı lerini devam ettirebilmelerine yardımcı
41.114.357’ye ulaşmıştır. olmayı ve bankacılık sektörünün sorunlu
118. Akaryakıt istasyonlarında belge dü- kredilerini çözüme kavuşturmayı amaç-
zeninin sağlanması, kayıtdışı ekonomiyle layan İstanbul Yaklaşımı 2002 yılında uy-
mücadelede önemli bir adım olan akar- gulamaya konulmuştur. 2005 yılı Haziran
yakıt pompalarının ödeme kaydedici ci- ayında sona eren söz konusu yaklaşım çer-
hazlara bağlanmasına ilişkin uygulama çevesinde 322 firmanın 6 milyar dolar tuta-
başlatılmıştır. rındaki borcu yeniden yapılandırılmıştır.
5.2.3. Finansal Sistemin Geliştirilmesi 123. Bu gelişmeler sonucunda, sektörün
119. 2001 krizi sonrasında, mali sektör, ya- döviz açık pozisyonu ve takipteki kredi-
pısal zaafiyetlerinden kaynaklanan riskle- leri azalmış, sermaye yapısı güçlenmiş;
rin gerçekleşmesi sonucunda önemli öl- makroekonomik iyileşmeyle birlikte kar-
çüde küçülmüş ve kamu maliyesi üzerine lılık oranları ve kredilerin toplam aktifler
ciddi bir yük getirmiştir. içindeki payı yükselmiştir.
120. Kriz sonrasında uygulamaya konulan 124. Bankacılık sektörünün daha etkin ve
ve bankacılık sektörünü yeniden yapılan- rekabetçi bir yapıda çalışmasını sağlayan
dırmayı amaçlayan program ile sektö- reformlardan birisi de 2004 Temmuz ayın-
rün kırılganlığının giderilmesine yönelik dan itibaren mevduata verilen garantinin
önemli gelişme sağlanmıştır. Bu kapsam- 50.000 YTL ile sınırlandırılması ve tasarruf
da kamu bankaları finansal ve operasyo- mevduatı sigorta priminin mevduatın si-
nel açıdan yeniden yapılandırılmış, sorun- gortalı kısmı üzerinden ve risk bazlı ola-

rak alınması uygulamasının başlatılması sağlanmıştır. Diğer yandan, düşük tasar-

olmuştur. ruf düzeyi, ülkemizde sermaye piyasası
kültürünün yerleşmemiş olması, yetersiz
125. VIII. Plan dönemi boyunca bankacı-
bireysel ve kurumsal yatırımcı tabanı ve
lık sektörüne yönelik bir dizi düzenleme
piyasalardaki araç çeşitliliğinin azlığı, ser-
yapılmış olup, AB mevzuatıyla uyumlu
maye piyasalarımızın temel sorunları ola-
olarak hazırlanan 5411 sayılı Bankacılık
rak göze çarpmaktadır.
Kanunu 2005 yılında yürürlüğe girmiştir.
Bu yasayla, düzenleme ve denetim çerçe- 127. Yüksek büyüme potansiyeline sahip
vesinin daha da etkinleştirilmesi, finansal olan sigortacılık sektörünün, AB ülkele-
sektörde ortaya çıkan konsolidasyon eğili- riyle kıyaslandığında yeterince gelişme-
mine paralel olarak düzenleme ve denet- diği görülmektedir. VIII. Plan döneminde
leme aşamalarının konsolide bazda yürü- yasal altyapısı oluşturulan ve 2003 yılında
tülmesi, finansal şirketler ile düzenleme fiilen devreye giren bireysel emeklilik sis-
ve denetleme otoritesinde kurumsal yöne- temi, sosyal güvenlik sisteminin tamamla-
tişimin iyileştirilmesi sağlanmıştır. Ayrıca, yıcısı olması ve uzun vadeli fonların olu-
banka dışı kredi kuruluşlarının düzenle- şumu açısından önem taşımaktadır.
me ve denetimi Hazine Müsteşarlığından 128. 2001 krizi nedeniyle bankacılık sek-
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Ku- törüne paralel biçimde mali bünyeleri za-
rumuna (BDDK) devredilmiştir. yıf sigorta şirketleri sektörden ayıklanmış
olup bu çerçevede şirketlerin mali bün-
126. Sermaye piyasalarımızda son dö-
yelerinin güçlendirilmesine ve sektörün
nemde yapılan düzenlemelerle AB mük-
daha sağlıklı faaliyet göstermesine yöne-
tesebatına uyum yönünde önemli mesa-
lik faaliyetler halen devam etmektedir.
fe kaydedilmiştir. Yatırımcıları Koruma
Fonu ve menkul kıymetlerde kaydi siste- 129. Sigortacılık sektörünün AB’ye uyum
me geçiş gibi yatırımcı güveninin tesisine sürecinde sağlıklı ve rekabetçi bir yapıya
yönelik adımlar atılmıştır. Vadeli İşlem ve kavuşabilmesi için sektöre ilişkin mevzu-
Opsiyon Borsasının kurulmasıyla risk yö- atta değişiklik ihtiyacı bulunmakla birlik-
netimi imkanı geliştirilmiş, şeffaflaşma ve te son yıllarda mali bünyeye ilişkin yapı-
kurumsal yönetişimin geliştirilmesi bağla- lan düzenlemeler ile AB müktesebatına ve
mında hisse senetleri borsada işlem gören uluslararası standartlara uyum yönünden
mesafe kaydedilmiştir.
şirketler, aracı kurumlar ve portföy yö-
netim şirketleri için uluslararası finansal 130. Makroekonomide görülen iyileşmeler
raporlama standartlarının uygulanması ve finansal sektörün hukuki altyapısının
Tablo 5.5: Bankacılık Sektörü Göstergelerinin AB ile Karşılaştırılması (%)
Türkiye AB-15*
2000 2004 2005 2004
Aktif / GSYİH 83,7 71,2 81,5 289,2
Kredi / GSYİH 27,5 24,0 31,4 122,2
Mevduat / GSYİH 53,6 44,4 49,9 98,6
Net Kar / Toplam Aktif -2,6 2,1 1,4 0,7
Tahsili Gecikmiş Alacaklar / Krediler 11,5 6,2 4,9 2,5
Kaynak: TBB, BDDK, DPT, ECB Report on EU Banking Structure, Ekim 2005; IMF Global Financial Stability Report, Eylül 2005
* AB-15 rakamları, kredi kuruluşu tanımına giren mali kuruluşların bilançolarını kapsamaktadır.

güçlendirilmesi sonucunda mali sektörde sisleri özelleştirmesi, gerekli yatırımların

yabancı payı artmıştır. Mayıs 2006 itiba- rekabetçi bir piyasa ortamında özel sektör
rıyla İstanbul Menkul Kıymetler Borsasın- tarafından yapılması ile kamunun düzen-
da (İMKB) işlem gören tüm hisselerde ya- leyici konumunu güçlendirmesi ve arz gü-
bancı payı yüzde 65’tir. Aynı dönem itiba- venliğini temin etmesidir.
rıyla banka hisselerinin İMKB hariç yüzde
134. Serbestleştirme çalışmaları kapsa-
14,5’i, İMKB dahil olduğunda ise yüzde
mında, bir taraftan elektrik sektöründe fa-
28’i yabancılara ait bulunmaktadır.
aliyet gösteren kamu kuruluşları yeniden
131. Finansal sistemimizde son dönemde yapılandırılırken diğer taraftan şehir içi
kaydedilen gelişmelere karşın, AB ülke- doğal gaz dağıtımı özel sektör eliyle yay-
leriyle karşılaştırıldığında sistemin, temel gınlaştırılmıştır. Ayrıca, 5015 sayılı Petrol
göstergeler itibarıyla küçük bir ölçeğe sa- Piyasası Kanunu ile petrol ürünlerinde ve
hip olduğu görülmektedir. Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasa-
sı Kanunu ve Elektrik Piyasası Kanunun-
5.2.4. Enerji ve Ulaştırma
da Değişiklik Yapılmasına Dair 5307 sayı-
Altyapısının Geliştirilmesi
lı Kanun ile LPG’de piyasa faaliyetlerinin
Enerji şeffaf, eşitlikçi ve istikrarlı biçimde sür-
132. VIII. Plan döneminde, ekonomik bü- dürülmesi için EPDK tarafından gerekli
yüme ve nüfus artışı paralelinde birin- düzenleme, yönlendirme, gözetim ve de-
cil enerji ve elektrik enerjisi tüketiminde netim faaliyetlerinin yürütülmesi sağlan-
önemli artışlar kaydedilmiştir. Plan döne- mıştır.
minde, birincil enerji tüketimi yıllık orta- 135. Yenilenebilir enerji kaynaklarının
lama yüzde 2,8 oranında bir artışla 2005 elektrik üretimi içindeki payını yükselt-
yılı sonu itibarıyla 92,5 milyon ton petrol mek amacıyla 5346 sayılı Yenilenebilir
eşdeğerine (mtep), elektrik enerjisi tüketi- Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üre-
mi ise yıllık ortalama yüzde 4,6 oranında timi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun bu
bir artışla 160,8 milyar kWh’e ulaşmıştır. dönemde yasalaşmıştır. Hazırlıkları ta-
Ekonominin istikrar kazandığı ve 2001 mamlanan Enerji Verimliliği Kanunu çı-
krizinin etkilerinin hafiflediği 2003 sonrası karılamamıştır.
dönemde ise bu artışlar daha belirgindir.
136. 4628 sayılı Kanunun uygulanmasın-
Bu dönemde birincil enerji tüketimi yıllık
da görülen yetersizlikleri gidermek ve
ortalama yüzde 5,7, elektrik tüketimi ise
serbest piyasaya dönüşüm çalışmalarını
yüzde 6,7 oranında büyümüştür.
koordine edip, hızlandırmak amacıyla
133. VIII. Plan döneminde, 4628 sayılı 2004 yılında Elektrik Enerjisi Sektörü Re-
Elektrik Piyasası Kanunu ve 4646 sayılı formu ve Özelleştirme Stratejisi Belgesi
Doğal Gaz Piyasası Kanunu ile bu sektör- hazırlanarak uygulamaya konulmuştur.
ler rekabete açılmış ve piyasanın düzen- Bu belge çerçevesinde önerilen bir “geçiş
lenmesi amacıyla Enerji Piyasası Düzenle- süreci” içinde elektrik dağıtım ve üretim
me Kurumu (EPDK) teşkil edilmiştir. Ser- tesislerinin özelleştirilmesi ve arz güven-
bestleştirme çalışmalarının ana unsurları; liği konusunda alınacak tedbirler başta
kamunun elektrik ve doğal gaz sektörün- gelmek üzere yapılması gerekli çalışmalar
de, iletim haricinde, yatırımcı rolünden bir programa bağlanmış, sorumlu ve ilgili
tedricen arınması ve mülkiyetindeki te- kuruluşlar belirlenmiştir.

137. Öncelikle, Azerbaycan olmak üzere, de 90 seviyesine ulaşmıştır. Sektörde kü-

Hazar havzasında üretilen petrolün boru çük bir paya sahip olan deniz yolu yük
hattı ile Gürcistan üzerinden Ceyhan’daki taşımalarının payı daha da azalarak 2005
bir terminal üzerinden tankerlerle Dünya yılında yüzde 2,8 seviyesine gerilemiştir.
pazarlarına ulaştırılması için geliştirilen Demiryolu ve boru hattı taşımaları pay-
50 milyon ton/yıl kapasiteli Bakü-Tiflis- larını korumuştur. Bu dönemde yurt içi
Ceyhan Ana İhraç Boru Hattı projesi 2006 yolcu taşımalarının yüzde 95,2’si karayolu
yılında tamamlanmıştır. Rusya Federasyo- ile gerçekleştirilmiştir. Yurt dışı yük taşı-
nu ile yapılan anlaşma çerçevesinde yılda maları denizyolu, yolcu taşımaları ise ha-
16 milyar metreküp doğal gaz taşıyacak vayolu ağırlıklı yapısını korumuştur.
olan 501 km uzunluğundaki Samsun-An- 142. Sektör içindeki kuruluşlar arasındaki
kara Doğal Gaz İletim Hattı tamamlana- koordinasyon eksikliği ve sektörün bütü-
rak 2003 yılından itibaren bu hattan gaz nünü dengeli bir yapıda ele alan politi-
alımına başlanmıştır. kaların oluşturulamaması sorunu bu dö-
Ulaştırma nemde de devam etmiştir. Bu sorunların
giderilmesi amacıyla başlatılan Ulaştırma
138. Dünyada ticaretin giderek serbestleş- Ana Planı Stratejisi çalışmaları 2005 yılın-
mesine paralel olarak rekabetin artması da tamamlanmıştır.
ve küresel ve bölgesel ölçekte organizas-
yonların ağırlık kazanmasıyla taşıma me- Demiryolu
safelerinin uzaması, hız unsurunu öne 143. Türkiye’deki mevcut demiryolu ağı
çıkarmıştır. Bu durum, hammadde ve iş- toplam 10.984 km olup bu ağın 8.697 km’si
lenmiş ürünlerin alıcılara düşük maliyetle ana hattır. Mevcut demiryolu ağının 2.305
ve zamanında ulaştırılmasının önemini km’si elektrikli ve 2.665 km’si sinyallidir.
artırmış, lojistik hizmetler ile desteklenen 144. Demiryolu yoğunluğu açısından Tür-
kombine taşımacılık sistemlerinin kullanı- kiye, AB üyesi ülkelerle karşılaştırıldığın-
mını yaygınlaştırmıştır. da en az yoğunluğa sahip ülkedir. Ana şe-
139. Ülkemizde başta karayolları olmak hirler arasındaki koridorlarda taşımacılık
üzere trafik güvenliğinin yeterli olmaması nispeten eskimiş bir altyapı üzerinde sür-
önemli bir sorun olmaya devam etmiştir. dürülmektedir. Demiryolu altyapısının en
önemli problemi büyük nüfuslu şehirler
140. Türkiye’de artan ulaşım talebine uy- arasındaki demiryolu hatlarının yüksek
gun olarak demiryolu ve denizyolu fiziki hız ve kaliteli servise uygun olmamasıdır.
altyapısının yeterince geliştirilememesi ve Km başına toplam trafik birimi itibarıyla
kapıdan kapıya taşımacılık için en uygun da Türkiye AB ortalaması olan 3,2’nin ol-
ulaştırma türünün karayolu taşımacılığı dukça altındadır.
olması, yük ve yolcu taşımalarının ağırlık-
145. Demiryollarında tekel konumun-
lı olarak karayolu ağına yüklenmesine yol
da işletmecilik yapan TCDD’nin yeniden
açmıştır. Bu durum taşıma türleri arasın-
yapılandırılması çalışmalarının yanı sıra
da dengesiz ve verimsiz bir ulaşım siste-
yüksek hızlı tren işletmeciliğine geçmek
minin oluşmasına sebep olmuştur.
amacıyla Ankara-İstanbul Hızlı Tren Pro-
141. VIII. Plan döneminde yurt içi yük jesinin yapım çalışmaları devam etmekte
taşımacılığında karayollarının payı 2000 olup, Ankara-Konya Hızlı Tren projesinin
yılında yüzde 88,7’den 2005 yılında yüz- altyapı ihalesi yapılmıştır.

Denizyolu Antalya Havalimanı terminallerinin işle-

146. Liman gelişim kararlarının sağlıklı tilmesi özel sektöre devredilmiş olup, bu
bilgi ve verilere dayandırılmasını sağla- yöntemin yaygınlaştırılmasına yönelik ça-
mak üzere 1999 yılında başlatılmış olan lışmalar devam etmektedir.
Limanlar Ana Planı çalışması 2001 yılında 152. 2005 yılında çıkarılan yasaya rağmen,
tamamlanmıştır. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün; dü-
147. Dünya sıralamasında 2000 yılında 18. zenleme ve denetleme açısından sektörde-
sırada yer alan Türk deniz ticaret filosu, ki büyümeye uyum sağlayacak etkinliğe
son yıllarda daha da belirgin olarak ya- kavuşturulmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
şanan finansman sorunları ve bayraktan Karayolu
kaçış nedenleri ile 2005 yılında 24. sıraya
gerilemiştir. 153. Trafik kazaları sonucu ortaya çıkan
can kayıplarının yanı sıra uğranılan eko-
148. VIII. Plan dönemi sonunda limanla-
rımızdaki konteyner elleçlemesinin 1,9 nomik kayıplar önemli bir sorun olmaya
milyon TEU’ya (Twenty-feet Equivalent devam etmiştir. Ülkemizde trafik kazala-
Unit) ulaşması beklenirken 2,3 milyon rından kaynaklanan yolcu-km başına dü-
TEU olarak gerçekleşmiştir. Yap-İşlet- şen ölü sayısı AB ortalamasının oldukça
Devret (YİD) modeli ile gerçekleştirilmesi üzerindedir. 2004 yılı istatistiklerine göre,
planlanan Kuzey Marmara Limanı ve İz- kentiçi ve şehirlerarası yollarda toplam 537
mir Limanı Tarama ve Tevsii Projeleri ile bin kaza meydana gelmiştir. Bu kazalarda
Derince Konteyner Limanının inşaatı baş- 4.428 kişi hayatını kaybetmiş, 136.229 kişi
latılamamıştır. Kuzey Ege Liman Etüdü de yaralanmıştır.
sonuçlandırılmıştır.
154. 2005 yılı başı itibarıyla köy yolları ha-
149. Türkiye’de deniz emniyetinin güçlen-
riç 62 bin km uzunluğundaki devlet ve il
dirilmesi konusunda AB müktesebatına
yolunun yaklaşık 4.000 km’si stabilize ve
ve uygulamalarına uyum amacıyla İspan-
toprak haldedir. VIII. Plan döneminde 170
ya ile ortaklaşa yürütülen çalışmalar ta-
km otoyol ve bağlantı yolunun yapımı ta-
mamlanmıştır.
mamlanmış, İstanbul Büyükşehir Beledi-
Havayolu yesine devredilen 117 km’lik yol ile birlikte
150. Ülkemizde 2006 yılı başı itibarıyla, toplam otoyol ağı 1.944 km’ye ulaşmıştır.
trafiğe açık 37 havaalanı bulunmaktadır. Devlet ve il yollarında 2003 yılı sonrasında
2000 yılında toplam 34,9 milyon yolcu ta- hız kazanan bölünmüş yol yapımları ile
şınırken, bu sayı 2005 yılında 55,5 milyon toplam bölünmüş yol uzunluğu 5.576 km.
yolcuya yükselmiştir. Biletler üzerinden artışla 2005 yılında 9.441 km olmuştur.
alınan kamu payının düşürülmesi ve özel Ağır taşıt trafiğine uygun bitümlü sıcak
havayolu şirketlerinin iç hatlarda uçuşa karışım kaplamalı (BSK) devlet ve il yolu
başlaması yolcu talebini artırmıştır. uzunluğu 7.080 km’dir. Yeni bölünmüş
yolların büyük çoğunluğu sathi kaplamalı
151. Devlet Hava Meydanları İşletmesi
olarak inşaa edilmiş olup BSK’ya çevirme
Genel Müdürlüğü (DHMİ) tarafından iş-
çalışmalarına başlanmıştır.
letilen havalimanlarındaki yolcu termi-
nallerinde YİD modelinin uygulanmasına 155 . Uluslararası karayolu taşımacılık fi-
devam edilmiştir. Atatürk Havalimanı ve lomuz, 2004 yılı verilerine göre yaklaşık

32.000 araç ve 1,4 milyon tonluk taşıma suru olmaya devam etmektedir. Çevrenin
kapasitesiyle yılda yaklaşık 2 milyar dolar korunması ve üretim sürecinin olumsuz
civarında gelir sağlamakta ve ihracatımı- etkilenmemesi açısından doğal kaynakla-
zın değer olarak yüzde 40’ını taşımakta- rın sürdürülebilir kullanımı konusunda
dır. AB ülkelerinde araçlarımıza uygula- kurum ve kuruluşlar arasındaki görev ve
nan geçiş kotası sınırlamaları sorun olma- yetki dağılımındaki belirsizlikler yeterin-
ya devam etmekte, filo kapasitesinin etkin ce giderilememiştir.
kullanımını engellemektedir.
160. AB’ye uyum sürecinde, atık yöneti-
Kentiçi Ulaşım mi, doğa koruma, gürültü ve çevresel etki
156. AB üyesi ülkelerde, ulaşımda sür- değerlendirme konularında ilerleme sağ-
dürülebilirlik ilkesi çerçevesinde, kentiçi lanmasına rağmen, çevre alanında hala
ulaşım sorunlarında kapasite arttırıcı çö- çok sayıda düzenlemeye gereksinim bu-
zümler yerine talep ve trafik yönetim uy- lunmaktadır. Ancak, uyumun gerektirdi-
gulamaları ile bilgi teknolojilerinin etkin ği yüksek maliyetli yatırımların fazlalığı
kullanımı önem kazanmıştır. bu alanda özel sektörün katılımı da dahil
yeni finansman yöntemleri arayışını gün-
157. Hızlı ve plansız kentleşme, büyük
deme getirmiştir. Bu kapsamda mevzuat
kentlerde yaşanan yüksek nüfus artışı ve
uyumunun sağlanması ve gerekli ilave
motorlu taşıt sahipliğindeki artış; kenti-
yatırımların yapılabilmesi için uzun bir
çi ulaşımda yaşanan fazla yakıt tüketimi,
zaman dilimine ihtiyaç vardır.
çevre kirlenmesi, kazalar ve trafik tıkanık-
lığı problemlerinin artarak devam etmesi- 161. Ülkemizdeki doğal bitki gen kaynağı
ne sebep olmaktadır. Yerleşimin yoğun ol- ile biyolojik çeşitliliğin korunması ve sür-
duğu büyük kentlerde altyapı yapım ma- dürülebilirliği için Genetik Olarak Değiş-
liyetlerinin yüksekliği ve mali kaynakların tirilmiş Organizmalar (GDO) ve biyotek-
yetersizliği nedenleriyle gerekli yatırımlar noloji ürünlerinin kullanımı ve dolaşımı
yeterli ölçüde yapılamamakta, toplu taşım konusunda standartların oluşturulması
hizmeti iyileştirilememektedir. ihtiyacı devam etmektedir.
158. VIII. Plan döneminde ülkemizde Es- 162. Birleşmiş Milletler İklim Değişikli-
kişehir Tramvay, Bursa Hafif Raylı Sistem, ği Çerçeve Sözleşmesinin (İDÇS) TBMM
İstanbul Yenibosna-Havaalanı Hafif Met- tarafından onaylanmasıyla ülkemiz, 24
ro ve Eminönü-Kabataş Tramvay Hattı Mayıs 2004 tarihi itibarıyla İDÇS’ye taraf
projeleri işletmeye alınmıştır. Halen 17 olmuştur.
raylı sistem projesi Ankara, İstanbul, İz-
mir, Adana, Bursa ve Kayseri’de yapım 163. Çevresel izleme, denetim ve rapor-
aşamasında olup, Samsun ve Antalya’da lama sisteminin altyapısının geliştirilerek
ise iki tramvay hattının ihale süreci devam uygulamaların etkinleştirilmesi, ilgili ku-
ruluşlar arasında bilgi akışının ve payla-
etmektedir.
şımının bütüncül bir sistemle sağlanması
5.2.5. Çevrenin Korunması ve ihtiyacı devam etmektedir.
Kentsel Altyapının Geliştirilmesi
164. 2004 yılı itibarıyla, 3225 belediyenin
159. Hızlı nüfus artışı ve sanayileşme 1911’inden derlenen istatistiklere göre,
süreci doğal kaynakların sürdürülebilir belediye sınırları içinde yaşayan nüfus-
kullanımı üzerinde önemli bir baskı un- tan kanalizasyon hizmetlerinden yararla-

nanların oranı yüzde 80’e, atık su arıtma 168. Teknoloji geliştirme bölgeleri, tekno-
tesislerinden yararlananların oranı yüzde loji merkezleri, duvarsız teknoloji kuluçka
47’ye, içme ve kullanma suyundan yarar- merkezleri ve üniversite sanayi ortak araş-
lananların oranı yüzde 93’e, içme suyu tırma merkezlerinin faaliyetlerinin destek-
arıtma tesisi hizmetlerinden yararlananla- lenmesine devam edilmiştir.
rın oranı ise yüzde 42’ye ulaşmıştır.
169. Teknoloji geliştirme bölgelerindeki
5.2.6. Ar-Ge ve Yenilikçiliğin
firmalara 2013 yılı sonuna kadar kurumlar
Geliştirilmesi
ve katma değer vergisinden istisna tanın-
165. Yenilikçilik, rekabetçi ekonomik ya- makta olup, çalışan araştırmacılar için de
pının en önemli unsurlarından biridir ve her türlü vergiden istisna sağlanmaktadır.
yeniliklerin büyük kısmı bilgi ve teknoloji Bu bölge dışında kalan firmaların Ar-Ge
üreten Ar-Ge faaliyetlerinden kaynaklan-
harcamalarının yüzde 40’ı gelir ve kurum-
maktadır. Ülkemizde Ar-Ge altyapısı bü-
lar vergisi matrahından düşürülmektedir.
yük oranda üniversiteler ve kamu araştır-
ma kurumlarında yer almakta ve araştır- 170. 2005 yılında TÜBİTAK tarafından
ma faaliyetlerinin çoğunluğu buralarda uygulamaya geçirilen Türkiye Araştırma
gerçekleştirilmektedir. Ar-Ge faaliyetle- Alanı Programı kapsamında, “Akademik
rini gerçekleştiren, bu faaliyetlere destek ve Uygulamalı Ar-Ge Destek”, “Kamu Ar-
sağlayan ve bu faaliyetlerin sonucunda Ge Destek”, “Sanayi Ar-Ge Destek”, “Sa-
ortaya çıkan bilgi ve teknolojiyi kullanan
vunma ve Uzay Ar-Ge Destek”, “Bilim ve
kurumlar arasında güçlü bir bağ kurula-
Teknoloji Farkındalığını Artırma” ve “Bi-
mamış olması nedeniyle, Ar-Ge faaliyet-
lim İnsanı Yetiştirme ve Geliştirme” Prog-
lerinin sonuçları uygulamaya geçirileme-
mekte ya da yapılan araştırmalar genel- ramları başlatılmıştır.
likle sanayinin ihtiyaç ve talebinden uzak 171. Ülkemizde iktisaden faal 10.000 ki-
olmaktadır. şiye düşen tam zaman eşdeğeri araştır-
166. Ar-Ge harcamalarının GSYİH için- macı personel sayısı 2002 yılı itibarıyla
deki payı 2002 yılı itibarıyla yüzde 0,67 13,6 olup, 66,6 olan OECD ortalamasının
olup, bilim ve teknoloji alanında gelişmiş oldukça altındadır. Ayrıca, ülkemizdeki
ülkelerle karşılaştırıldığında oldukça dü- araştırmacıların yüzde 73,1’i yükseköğre-
şük olduğu görülmektedir. 2005 yılından tim kurumlarında görev yapmakta iken,
itibaren bilim ve teknolojiye ayrılan kamu gelişmiş ülkelerde araştırmacıların yüzde
kaynakları önemli ölçüde artırılmış ol- 70’i özel sektörde çalışmaktadır.
makla birlikte, Ar-Ge harcamalarının GS-
YİH içindeki payı halen yüzde 1’in altın- 172. AB’nin bilim ve teknoloji alanında-
dadır. ki Altıncı Çerçeve Programına ülkemizce
tam katılım sağlanmış olmasına karşın,
167. VIII. Plan döneminde, çeşitli üniver-
Programa ödenen katılım payına oranla
sitelerde stratejik alanlarda mükemmeliyet
merkezleri oluşturulmuştur. Bunun yanın- projelerden sağlanan geri dönüş oldukça
da, 2002 yılından itibaren bilim insanı yetiş- düşük kalmıştır. Bu durumun en önemli
tirmeye yönelik projeler ve 2004 yılından iti- nedenleri AB araştırma ağı ile bağlantının,
baren de çok ortaklı, disiplinler arası niteliğe Ar-Ge altyapısının ve araştırmacı sayısı-
sahip projeler desteklenmeye başlanmıştır. nın yetersizliğidir.
• R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI • 39

5.2.7. Bilgi ve İletişim yüzde 60,5’e yükselmiştir. Mobil telefon

Teknolojilerinin Yaygınlaştırılması piyasasında halihazırda 3 işletmeci faali-
yet göstermektedir.
173. Elektronik haberleşme sektörünün
serbestleşmesi yönündeki faaliyetler 2000 177. Sayısal yayıncılığa geçişle ilgili RTÜK
yılında Telekomünikasyon Kurumunun koordinatörlüğünde yürütülen çalışmalar
kurulmasıyla hız kazanmış ve 2004 yılı tamamlanmıştır. Bu kapsamda, gerekli
başı itibarıyla sektör rekabete açılmıştır. hukuki ve teknik altyapı çalışmaları Ulaş-
Telekomünikasyon Kurumu, ilgili AB dü- tırma Bakanlığının koordinatörlüğünde
zenlemeleri ile uyumlu şekilde, serbestle- yürütülmektedir.
şen piyasanın ihtiyaç duyduğu ikincil dü-
zenlemeleri büyük ölçüde tamamlamıştır. 178. e-Dönüşüm Türkiye Projesinin baş-
Ayrıca, halihazırda dağınık yapıda olan latılması ile birlikte kamu hizmetleri su-
mevzuatın bir kanun altında derlenmesi numunda bilgi ve iletişim teknolojileri
amacıyla hazırlanan Elektronik Haberleş- kullanımı giderek yaygınlaşmış, vatandaş
me Kanunu Tasarısı TBMM’ye sevk edil- ve işletmelerin bu teknolojiler konusunda
miştir. Elektronik haberleşme sektöründe farkındalığı ve hizmet taleplerinde önem-
evrensel hizmetin sağlanmasına ilişkin li gelişmeler yaşanmıştır. Bu gelişmeler,
kanun 2005 yılında yürürlüğe girmiştir. İnternete erişim talebini ve bunun sonu-
174. Elektronik haberleşme sektörünün cunda genişbant altyapısı yatırımlarını
serbestleşmesinin ardından, daha önce önemli ölçüde artırmış, genişbant abone
Türk Telekom A.Ş. tekelinde yürütülen sayısı 2005 yılı sonu itibariyle 1,5 milyona
uzak mesafe telefon hizmetleri ve altyapı yükselmiştir.
işletmeciliği hizmetlerini sunmak üzere 5.2.8. Tarımsal Yapının
yeni işletmeciler yetkilendirilmiştir. Ayrı- Etkinleştirilmesi
ca, kablo platform hizmetlerinin sunumu-
179. VIII. Plan dönemi başında GSYİH içe-
na ilişkin yetkilendirmeler yapılmış olup,
risinde yüzde 14,1 olan tarımın payı, 2005
yeni hizmetlerin lisanslanmasına ilişkin
yılında yüzde 10,3’e gerilerken, tarımsal
çalışmalar sürdürülmektedir.
istihdamın toplam istihdam içerisindeki
175. GSM mobil haberleşme piyasasında, payı 2000 yılındaki yüzde 36 seviyesinden
daha önce faaliyetlerini Türk Telekom A.Ş. 2005 yılında yüzde 29,5 seviyesine inmiş-
ile gelir paylaşımı esasıyla ve 1998 yılın- tir.
dan itibaren lisans altında yürüten işlet- 180. Tarımsal işletmelerde genel olarak
meciler, 2002 yılında Telekomünikasyon hayvancılık ve bitkisel üretim bir arada ya-
Kurumu ile imtiyaz sözleşmesi imzala- pılmakta olup, işletmelerin küçük ölçekli ve
mışlardır. Bunun da etkisiyle mobil telefon çok parçalı yapıda olması verimliliğin dü-
penetrasyon oranlarında hızlı bir büyüme şük seviyelerde kalmasına yol açmaktadır.
kaydedilmiştir. 2001 yılında çıkarılan 4721 sayılı Türk Me-
deni Kanununun miras hukukuna ilişkin
176. Ülkemizde 2000 yılı itibarıyla yüzde hükümleri, yeterli tarımsal varlığa sahip
27,9 olan sabit telefon abone yoğunluğu, olmayan tarımsal işletmelerin paylaştırma
2005 yılı sonunda yüzde 26,3 seviyesine dışında bırakılması konusunu düzenlemiş
düşmüş, aynı dönemde mobil telefon abo- ve arazi parçalılığı sorununun daha da
ne yoğunluğu yüzde 20,5 seviyesinden ağırlaşmasını engellemiştir.

181. Son on yılda tarım dışına çıkarılan 185. Yasal altyapısı 2004 yılında Organik
yüksek verimli tarım alanları toplamı 1,26 Tarım Kanunu ile oluşturulmuş olan orga-
milyon hektara ulaşmış iken, 2005 yılında nik tarım üretimi hızla artmaktadır. Ayrı-
çıkarılan 5403 sayılı Toprak Koruma ve ca, yeni bitki çeşitlerinin geliştirilmesi, bu
Arazi Kullanımı Kanunu toprak kaynak- bitkiler ile bunların ıslahçı haklarının ko-
larının etkin kullanımı konusunda önemli runması amacıyla 2004 yılında Yeni Bitki
bir gelişme sağlamıştır. Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korun-
masına İlişkin Kanun çıkarılmıştır.
182. 2005 yılında Köy Hizmetleri Genel
Müdürlüğünün (KHGM) kapatılması, 186. Türkiye’de, hayvancılık işletmeleri
arazi toplulaştırma, drenaj, toprak muha- genelde küçük ölçekli olup, birim hayvan
faza, gölet, yeraltı suyu ve yerüstü suyu başına elde edilen verimler düşük, yem
sulaması yatırımlarının yürütülmesi ko- bitkileri üretimi yetersiz ve suni tohum-
nusunda ilave önlemler alınması ihtiyacı- lama sayısı uluslararası ortalamaların al-
nı ortaya çıkarmıştır. tındadır. Plan döneminde, hayvan başına
verimlerin yükseltilerek, hayvancılık üre-
183. Sulama tesislerinin faydalananlara timinin artırılması amaçlanmasına rağ-
devrinin yaygınlaştırılması ile 2005 yılı men, bu alanda sınırlı düzeyde ilerleme
sonuna kadar geliştirilen Devlet Su İşle- kaydedilmiştir.
ri (DSİ) Genel Müdürlüğü sulamalarının
yüzde 95’inin işletme ve bakım hizmetle- 187. Kıyı balıkçılığına dayalı avcılık üre-
timi ile içsu balıkçılığında kaynak yöne-
ri çeşitli organizasyonlara devredilmiştir.
timinin doğal kaynakların sürdürülebilir
Ancak, bu yapının sürdürülebilirliğinin
kullanımına odaklı olarak yapılması ge-
sağlanması için hizmetlerin devredildiği
rekmektedir. Yetiştiricilik faaliyetlerinde
organizasyonların yasal düzenlemeye ka-
ise çevre açısından sürdürülebilirlik so-
vuşturulması ihtiyacı devam etmektedir.
runları yaşanmaktadır.
184. 2002 yılından bu yana fiyat desteği
188. Halen kamu eliyle yürütülmekte olan
yerine uygulanmakta olan Doğrudan Ge-
eğitim ve yayım hizmetlerine üretici ör-
lir Desteği ödemeleri ile üretici gelirlerin-
gütlerinin katkısı sınırlı kalmaktadır. Bu-
de belirli bir istikrar sağlanması amaçlan-
nun yanı sıra, kamu ana hizmet kurumları
mıştır. 2004 yılında YPK Kararı ile “Tarım tarafından yapılan Ar-Ge çalışmalarının
Stratejisi 2006-2010” belgesi kabul edil- ilgili kurumların faaliyetlerini destekleyi-
miştir. Bu doğrultuda 2006 yılında çıkarı- ci şekilde düzenlenmesine ihtiyaç bulun-
lan 5488 sayılı Tarım Kanunu ile, üreticiler maktadır.
için, üretim planlaması yapabilmelerini
189. Üreticilerin örgütlenmesinin gelişti-
sağlayacak öngörülebilir ve istikrarlı bir
rilmesi amacıyla 5200 sayılı Tarımsal Üre-
ortam oluşturulması amaçlanmaktadır.
tici Birlikleri Kanunu 2004 yılında yürür-
Üretici ve üretim düzeyini risklere karşı
lüğe girmiş olmasına rağmen, üreticilerin
korumak amacıyla 5363 sayılı Tarım Sigor-
değişik amaçlara uygun şekillerde örgüt-
taları Kanunu 2005 yılında çıkarılmıştır.
lenmelerini destekleyici bir çerçeve oluş-
Piyasaların oluşması ve risk yönetimine
turulamamıştır.
katkı sağlamayı amaçlayan Tarım Ürünle-
rinde Lisanslı Depoculuk Kanunu da 2005 190. Su ve odun üretimi ile biyolojik çe-
yılında yürürlüğe girmiştir. şitliliğin temel kaynağı ormanların sür-

dürülebilir yönetimi çalışmalarına devam 5.2.9. Sanayi ve Hizmetlerde

edilmiştir. Endüstriyel ve toprak muhafa- Yüksek Katma Değerli Üretim
za ağaçlandırmaları 2000 yılında toplam Yapısına Geçişin Sağlanması
orman alanının yüzde 10’u seviyesinde
Sanayi
iken 2005 yılı sonunda yüzde 12’si sevi-
yesine yükselmiştir. Ayrıca 52 ilde bazı 192. Türkiye’de imalat sanayiinin GSYİH
orman sahalarının kent ormanı şeklinde içindeki payı 2000 yılında yüzde 19,2 iken,
hizmet vermesi sağlanmıştır. Ancak VIII. 2005 yılında yüzde 20,8’e yükselmiştir.
Plan döneminde ağaçlandırılan alanların 193. 2001 krizinin ardından başlayan iyi-
yaklaşık yüzde 9’u kadar bir alan yangın- leşme ile birlikte, 2002 yılından itibaren
larla tahrip olmuş, yüzde 17’si kadar bir imalat sanayii yatırımında, üretiminde ve
alan da orman rejimi dışına çıkartılmıştır. ihracatında önemli artışlar yaşanmıştır.
Kaydedilen gelişmelere rağmen sektörde Yatırımlarda ve ihracattaki artış ile ihraca-
kadastro çalışmalarının ve yol altyapısının tın sektörel kompozisyonunun değişmesi
tamamlanamaması, milli park ve benzeri ve reel kurun değerlenmesi, ara ve yatırım
korunan alanların azlığı, odun dışı ürün malları ithalatında yüksek artışlara yol aç-
ve hizmetlere gereken önemin verilmeme- mıştır.
si, orman bakım çalışmalarının yetersiz-
194. 2000 yılında 25,5 milyar dolar olan
liği ile erozyonu önleyici ve uzun dönem
imalat sanayii ihracatı 2005 yılında 68,8
odun arz-talep dengesini sağlayıcı yıllık
milyar dolara ulaşmış, böylece toplam
ağaçlandırmaların düşüklüğü önemli so-
ihracat içindeki payı yüzde 92’den yüz-
runları oluşturmaktadır. Bunlara ek ola-
de 93,7’ye yükselmiştir. VIII. Plan döne-
rak, ekosistem ağırlıklı eğitim noksanlığı
minde imalat sanayii ihracatı içinde gıda,
ve faaliyetlere paralel uzmanlaşmış teknik tekstil-giyim ve demir çelik sektörleri
personel ile işçi açığı olması gibi sorunlar ağırlığını sürdürürken, otomotiv, makina,
da kaynağın sürdürülebilir orman yöneti- elektronik, metal eşya, petrol ürünleri ve
mi anlayışı dahilinde değerlendirilmesin- lastik-plastik sektörleri payını artırmıştır.
de ve odun işleme sanayilerinin rekabet Plan döneminde imalat sanayii ihracatı-
güçlerinin artırılmasında önemli darbo- nın yaklaşık yüzde 52’si AB-25 ülkelerine
ğazları oluşturmaktadır. yapılmıştır.
191. Kurum içi ve kurumlar arası eşgü- 195. 2000 yılında 44,2 milyar dolardan,
düm eksikliği ile kurumsal kapasite ye- 2005 yılında 94 milyar dolara yükselen
tersizliği gibi nedenler hayvan ve bitki imalat sanayii ithalatının toplam ithalat-
sağlığı ile gıda güvenliği politikalarının taki payı yüzde 80,7 olmuştur. İmalat sa-
uygulanmasında sorunlara yol açmakta- nayii ithalatının 2000 yılında yüzde 55,9’u
dır. Bu kapsamda, AB’deki hayvan sağlığı, AB-25 ülkelerinden yapılırken, bu oran
yem ve gıda mevzuatını bir arada ele alan 2005 yılında yüzde 49,8’e gerilemiştir.
gelişmelere paralel olarak hayvan sağlığı Çin’den yapılan imalat sanayii ürünleri it-
ve zabıtası, yem, zirai mücadele ve ka- halatı 2000 yılında 1,3 milyar dolar iken,
rantina ile gıda konularındaki mevzuatın yıllık ortalama yüzde 38,2 artışla 2005 yı-
bütüncül bir şekilde ele alınması önem arz lında 6,7 milyar dolara ulaşmıştır. Çin’den
etmektedir. ithalat yapılan önemli sektörler elektrikli
Tablo.5.6: İmalat Sanayii Göstergeleri

2001-2005 AB
Göstergeler (Yüzde) 2000 2005
Ortalaması (2004)
GSYİH İçindeki Payı 19,2 20,8 20,4 20,5 (1)
Üretim Artışı (Sabit Fiyatlarla) (2) 6,5 4,8 4,9 2,8 (3)
İhracat artışı (Cari Fiyatlarla) 6,7 15,2 21,9 9,5 (4)
İthalat Artışı (Cari Fiyatlarla) 29,8 16,6 16,3 8,8 (4)
Özel Sektör Yatırımlarındaki Payı 26,5 41,4 35,5 -
Özel Kesim Kapasite Kullanım Oranı 74,6 78,9 74,6 -
Çalışan Başına Kısmi Verimlilik Artışı 8,8 5,6 6,0 -0,3 (5)
Kaynak: TÜİK - EUROSTAT
(1) AB-25 Sanayi Verisi
(2) Sanayi üretim endeksi artış hızı kullanılmıştır.
(3) AB-25 İmalat Sanayii 2005 Yılı Verisi
(4) AB-25 SITC Sınıflandırmasına Göre
(5) AB-15
makinalar, elektronik ve bilgi işlem maliyeti rekabet gücünün belirleyici unsurla-
kinaları, tekstil-giyim ve deri, makina ve rıdır. Her iki grupta da ana sektörlerin alt
kimya sanayileri olmuştur. faaliyet alanlarında bilgi ve yenilikçiliğin
196. VIII. Plan döneminde imalat sanayi- rekabet gücü farklılıkları yaratabildiği
inde yıllık ortalama olarak; katma değer gözlenmektedir.
yüzde 5,3, ihracat yüzde 21,9, ithalat yüz- 199. 1996 yılında Gümrük Birliğinin baş-
de 16,3, özel kesim sabit sermaye yatırım- laması sonrasında sanayi ihracatında orta
ları ise yüzde 10,2 artmıştır. ve yüksek teknoloji sektörleri lehine göz-
197. İmalat sanayiinin; teknoloji üretimin- lenen gelişme VIII. Plan döneminde de de-
de yetersizlik, modern teknoloji kullanı- vam etmiştir.
mının hızlı yaygınlaşamaması, nitelikli 200. Çin ve Hindistan gibi ucuz emek gü-
işgücü noksanlığı, yüksek katma değerli cüne sahip ülkelerin, dünya ticaret siste-
ürünlerde sınırlı üretim kabiliyeti, yeni mine entegrasyonuyla temel ürünlerde
gelişen sektörlere yeterince yatırım yapı- maliyetlere dayalı rekabetin sürdürülme-
lamaması, tesislerin üretim ve yönetim si güçleşmiştir. Bunun sonucunda, ülke-
yapılarında iyileştirme ihtiyacı, yatırım- mizde tekstil, giyim, deri gibi geleneksel
cıların bilgiye erişimindeki zorluklar, or- sektörlerde 2002-2005 döneminde üretim
ganize sanayi bölgeleri ihtiyacının yeterli gerilemiştir.
düzeyde karşılanamaması ile kayıtdışılık
201. Buna karşılık, otomotiv, makina ve
ve ithalattan kaynaklanan haksız rekabet
elektronik sanayilerinde 2002-2005 döne-
gibi hızlı gelişmeyi sınırlayan yapısal nite-
minde ihracat ve üretimdeki yüksek artış-
likteki sorunları devam etmektedir.
lar nedeniyle orta ve yüksek teknoloji sek-
198. Günümüzde imalat sanayiinde yük- törlerinin imalat sanayiindeki payı önemli
sek teknoloji sektörlerinde Ar-Ge harca- oranda yükselmiştir. Ancak AB ülkeleri
malarının payı oldukça yüksek olup, bu ile karşılaştırıldığında bu sektörlerin payı
sektörlerde bilgi ve teknoloji üretimi, dü- hala düşük kalmaktadır. Bu sektörlerde
şük teknoloji sektörlerinde ise işgücü ma- aynı zamanda yüksek oranda ithal girdi-

Tablo.5.7: İmalat Sanayii Üretim ve İhracatının Yapısı (Yüzde Pay)

Türkiye AB
Teknoloji Yoğunluğu (1) Üretim İhracat İhracatı (4)
2000 (2) 2002 2005 (3) 2000 2002 2005 2003

Yüksek 5,9 5,1 6,3 7,8 6,2 6,0 21,5
Ortanın Üstü 22,5 18,2 25,3 20,4 24,3 28,5 41,9
Ortanın Altı 30,4 26,7 27,0 20,5 22,8 26,9 15,9
Düşük 41,2 50,0 41,4 51,3 46,8 38,7 20,7
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Kaynak: TÜİK, OECD STAN Database
(1) OECD Science, Technology and Industry Scoreboard sınıflandırması esas alınmıştır.
(2) 10+ kişi çalıştıran işyerlerini kapsamaktadır.
(3) 2002 Yılı fiyatlarıyla DPT tahminidir.
(4) OECD Üyesi AB Ülkeleri
ye bağımlılık nedeniyle katma değer artışı yılında yüzde 46,3 düzeyindeyken bu oran
beklenen düzeyde gerçekleşememektedir. 2005 yılında yüzde 51,1’e yükselmiştir. Bu
oran yüzde 69,4 olan AB-15 ortalamasının
202. Bu gelişmeler, ülkemiz imalat sana-
altında kalmaktadır.
yiinin gerek alt sektörler gerekse alt faa-
liyet alanları itibarıyla, değer zincirinde Turizm
rekabetin belirleyici unsurunun bilgi ve 206. Turizm, yarattığı katma değer, istih-
yenilikçilik olduğu alanlara yönelmesini dam ve döviz geliri bakımından Türkiye
gerekli kılmaktadır. ekonomisinde son 20 yılda önemli atı-
lım gösteren sektörlerden biri olmuştur.
203. Ülkemizde düşük teknoloji içeren ge- Türk turizminin uluslararası turizm geliri
leneksel sanayilerde şirket ölçeğinin küçük içindeki payı 2000 yılında yüzde 1,6 iken
ve verimliliğin düşük olduğu görülmekte- 2005 yılında yüzde 2,9’a ulaşmıştır. Aynı
dir. Ayrıca küçük işletmeler girdi tedariki, dönemde yabancı turist sayısı 10,4 mil-
Ar-Ge çalışmaları ve yetişmiş insan gücü yon kişiden, 21,1 milyon kişiye artarken,
istihdamında yetersiz kalmaktadır. turizm geliri ise 7,6 milyar dolardan 18,2
milyar dolara yükselmiştir. Turist sayısı
204. Savunma sanayiinin ülke sanayisi ile ve döviz gelirlerindeki bu artışla Türkiye,
bütünleşmesi ve yerli girdi payının artırıl- dünyada en çok turist kabul eden ülke sı-
ması yönünde çalışmalar yapılmıştır. An- ralamasında 12., gelirlerde ise 8. sırada yer
cak, savunma sanayii ürünlerinde büyük almaktadır.
ölçüde dışa bağımlılık devam etmektedir.
207. 2000 yılında 352 bin olan Kültür ve
Hizmetler Turizm Bakanlığından belgeli yatak kapa-
205. GSYİH’nın yaklaşık yüzde 64’ünü sitesi, 2005 yılında 450 bine, 350 bin olan
oluşturan hizmetler sektörünün büyüme belediye belgeli yatak sayısı ise 400 bine
yükselmiştir. Yatırım aşamasında ise 260
oranı ekonomi genelindeki büyümenin
bin yatak bulunmaktadır. Sektörde 4.825
üzerinde seyretmiştir. Hizmetler sektö-
seyahat acentası faaliyet göstermektedir.
ründe en büyük payı yüzde 32 ile ticaret
hizmeti oluşturmaktadır. Hizmet sektörle- 208. Ülkemizde son yıllarda yatak kapasi-
rinin toplam istihdam içindeki payı 2000 tesindeki hızlı artışa ve kaydedilen önemli

gelişmelere rağmen tanıtım ve pazarlama karşılaşılan sorunların çözümü için 4964

konusunda yapısal bir reform gereği his- sayılı Kanun yürürlüğe girmiştir. Teknik
sedilmektedir. Turizm eğitiminde henüz Müşavirlik Firmalarının Yurtdışındaki Fa-
mesleki belgelendirme sistemine geçile- aliyetlerine Sağlanacak Devlet Yardımları
memiş olması ise hizmet kalitesini olum- Hakkında Tebliğ yayımlanmıştır.
suz etkilemektedir.
211. Türk müteahhitlik ve müşavirlik fir-
İnşaat, Mühendislik - Mimarlık, Teknik malarının yurtdışındaki faaliyetlerine iliş-
Müşavirlik ve Müteahhitlik Hizmetleri kin olarak elde ettikleri gelirler, kurumlar
209. VIII. Plan döneminde sektörün GSYİH vergisinden sürekli istisna tutulan kazanç-
içindeki payı 2001 ile 2003 yılları arasın- lar arasına alınmış, müteahhitlik firmala-
da küçülürken 2004 yılından itibaren art- rının yurtdışındaki projelerinde çalıştıra-
maya başlamıştır. 2005 yılındaki büyü- cakları Türk işçisinin sosyal güvenliğinin
mede özellikle konut yapımı alanındaki sağlanmasına ilişkin yasal düzenlemeler
artış önemli bir etkiye sahiptir. VIII. Plan yapılmıştır.
dönemi sonunda yapı inşa izni yüzde 85 Bilgi Teknolojileri Hizmetleri
oranında artarak 99,5 milyon m2/yıl, yapı
kullanım izni ise yüzde 32 oranında arta- 212. Ülkemizde bilgi teknolojileri paza-
rak 48,5 milyon m2/yıl seviyesine gelmiş- rının büyüklüğü 3 milyar dolar civarın-
tir. Ortalama 1,1 milyon kişinin istihdam dadır. Pazarın büyük kısmını donanım
edildiği inşaat sektörünün toplam istih- oluşturmakta, yazılım ve hizmetlerin bilgi
dam içindeki payı 2005 yılı sonu itibarıyla teknolojileri pazarındaki payı yüzde 30 ci-
yüzde 5,3 olmuştur. varında kalmaktadır.
210. Plan döneminde, 601 sayılı KHK ile 213. Bilgi teknolojileri sektöründe yazılım
uzman mühendislik ve uzman mimarlık ve hizmetler alanında çok sayıda firma
tarifleri getirilmiş ve uzmanlık belgesi faaliyet göstermekle birlikte, ölçek, yet-
edinme koşulları bir yönetmelikle belir- kinlik, deneyim ve finansal güç açısından
lenmiştir. 595 sayılı Yapı Denetimi Hak- sorunlar yaşanmaktadır. Sektördeki en
kında KHK iptal edilmiş ve yerine 4708 büyük 20 firmanın yaş ortalaması 13’tür.
sayılı Kanun yürürlüğe girmiştir. AB stan- Pazarın darlığı ve dikey pazarlardaki sı-
dartlarına ve Dünya Ticaret Örgütü mev- nırlı gelişim, deneyim ve teknik uzmanlık
zuatına uyum amacıyla hazırlanan 4734 geliştirilmesini güçleştirmekte, dış pazar-
sayılı Kamu İhale Kanunu ve 4735 sayılı lara açılımın yetersiz oluşu ve iç pazarda
Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ve daha fiyata dayalı rekabet büyümeyi güçleştir-
sonra bu kanunlarla ilgili uygulamada mektedir.
Tablo.5.8: Hizmet Sektörlerine İlişkin Göstergeler (1)

Göstergeler (Yüzde) 2000 2002 2005
Hizmetlerin GSYİH İçindeki Payı 62,6 63,2 64,4
Toplam Hizmetler İçindeki Pay
İnşaat 8,3 6,5 6,8
Ticaret 31,9 31,9 31,8
Ulaştırma ve Haberleşme 22,6 23,8 22,9
Hizmetlerin İstihdam İçindeki Payı 46,3 46,6 51,1
(1) Cari fiyatlarla

214. Diğer taraftan, dünyada yazılım ve bir şekilde paylaştırılması ihtiyacı devam
hizmetler alanları bir yandan ekonomide etmektedir.
verimlilik artışının en temel unsurlarından
218. VIII. Plan döneminde, son yıllarda
biri haline gelirken diğer yandan yoğun gelişme gösteren büyük mağazaların be-
bir istihdam alanı olarak ortaya çıkmıştır. lirli kurallar çerçevesinde kurulmaları ve
Ticaret Hizmetleri faaliyette bulunmaları amacıyla mevzuat
çalışmaları yürütülmüştür.
215. 2005 yılında gayri safi milli hasıla içe-
risinde ticaret hizmetlerinin payı yüzde 5.3. İstihdamın Artırılması
20,5 olmuştur. Ticaret hizmetleri içerisin- 219. Plan döneminde, ülke genelinde hızlı
de yüzde 82,4’lük payla büyük bir ağırlı- nüfus artışının neden olduğu olumsuzluk-
ğını oluşturan toptan ve perakende ticaret lar azalmasına rağmen, istihdamın artırıl-
hizmetleri, son yıllarda ekonomide görü- ması ve işsizliğin azaltılması ile eğitime
len iyileşmelere bağlı olarak özellikle özel ilişkin sorunlar çözülememiş ve eğitim-is-
kesim nihai tüketim ve yatırım harcamala- tihdam arasındaki ilişki yeterince kurula-
rının etkisiyle önemli bir gelişme kaydet- mamıştır.
miştir. 2002-2005 döneminde toptan ve pe-
220. Nüfus artış hızı 2000 yılında yüzde
rakende ticaret hizmetleri yıllık ortalama
1,41 iken, 2005 yılında yüzde 1,26’ya düş-
yüzde 11,2 oranında büyümüştür.
müştür. Aynı dönemde, çalışma çağı nü-
216. Bu gelişmelere paralel olarak, taşıma- fusu olan 15-64 yaş grubu ile 65 yaş üzeri
cılık sektöründe hammadde ve işlenmiş yaşlı nüfus artmış ve toplam nüfus içinde-
ürünlerin talep edilen yerlere düşük ma- ki payları sırasıyla yüzde 64,7’den yüzde
liyetle ve zamanında ulaştırılmasının ve 65,7’ye ve yüzde 5,4’ten yüzde 5,9’a yük-
lojistik hizmetleri ile desteklenen kombine selmiştir.
taşımacılık sistemlerinin önemi artmıştır.
221. VIII. Plan döneminde, Türkiye’de ya-
217. Taşımacılık sektöründe karayolunun ratılan istihdam, çalışma çağı nüfusunun
ağırlığı hissedilmekte olup, taşınan mal- ve işgücünün gerisinde kalmıştır. Bu dö-
ların ulaştırma modları arasında dengeli nemde, çalışma çağı nüfusu yıllık ortala-
Tablo.5.9: İstihdama İlişkin Göstergeler (Yüzde)
2000 2002 2005
İstihdamın Sektörler İtibarıyla Dağılımı
Tarım 36,0 34,9 29,5
Sanayi 17,7 18,5 19,4
Hizmetler 46,3 46,6 51,1
İşsizlik
İşsizlik Oranı 6,5 10,3 10,3
Tarım-Dışı İşsizlik Oranı 9,4 15,0 13,6
Genç İşsizlik Oranı 13,1 19,2 19,3
Lise Üstü Eğitimli Genç İşsizlik Oranı 28,2 38,0 30,9
İşgücüne Katılma Oranı 49,9 49,6 48,3
Kadın 26,6 27,9 24,8
Erkek 73,7 71,6 72,2
İstihdam Oranı 46,7 44,4 43,4
Kaynak: TÜİK
46 • İ STİHDAMIN A RTIRILMASI
kaydedilememiştir. Bu oranların düşük

İstihdam artışının olması kadınların işgücüne ve istihdama
yeterince katılamamasından kaynaklan-
büyümeden daha düşük maktadır. Kadınlarda işgücüne katılma ve
istihdam oranları erkeklerin yaklaşık üçte
düzeyde gerçekleşmesinin en biri seviyesindedir.
önemli nedeni, 224. Tarım sektöründe istihdamın azal-
ması sonucunda ve 2001 krizinin etkisiyle
tarım sektöründe işsizlik oranı 2000 yılında yüzde 6,5 iken
2005 yılında yüzde 10,3 seviyesine yüksel-
yaşanan istihdam miştir. Tarım dışı işsizlik oranı ise 2000 yı-
lında yüzde 9,4’ten 2002 yılında yüzde 15’e
azalışıdır. yükselmiş ve 2005 yılında yüzde 13,6’ya
gerilemiştir. Genel işsizlikten yaklaşık iki
ma yüzde 1,9, işgücü yüzde 1,3 ve istih- kat daha fazla olan genç işsizlik ise önemi-
dam yüzde 0,4 oranında artmıştır. 2001 ni korumuştur.
krizinin ardından daralan istihdam, 2004
ve 2005 yıllarında artış göstermiştir. Plan 5.3.1. İşgücü Piyasasının Geliştirilmesi
döneminde, GSYİH yıllık ortalama yüzde 225. Ülkemizde, işverenlerin ücret dışı iş-
4,4 büyümesine rağmen, toplam istihdam gücü maliyetlerinin yanı sıra; çalışanların
artışı yüzde 0,4 olmuştur. sayısına bağlı olarak istihdam etmek zo-
222. İstihdam artışının büyümeden daha runda oldukları kişiler ve açmak zorun-
düşük düzeyde gerçekleşmesinin en da oldukları birimlerden kaynaklanan
önemli nedeni, tarım sektöründe yaşanan yükümlülükleri mevcuttur. İstihdamın
istihdam azalışıdır. Plan döneminde, ta- artırılması ve işsizliğin azaltılması için
rım sektörünün istihdam içerisindeki payı işverenlerin istihdama bağlı söz konusu
yüzde 36’dan yüzde 29,5’e gerilemiş ve yükümlülüklerinin gözden geçirilmesi ve
bu sektördeki istihdam 1 milyon 276 bin
bu konuda yeni düzenlemeler yapılması
kişi azalmıştır. Tarım dışı sektörlerdeki
ihtiyacı devam etmektedir.
istihdamda özellikle 2003 yılı sonrasında
ciddi artış meydana gelmiş ve Plan döne- 226. İşgücü piyasasında, mevzuattaki es-
minde 1 milyon 742 bin kişilik istihdam neklik hükümlerinin uygulanabilirliğinin
artışı gerçekleşmiştir. Tarım dışı sektör- değerlendirilmesi, aksaklıkların gideril-
lerde 2005 yılında 1 milyon 162 bin kişi- mesi ve sosyal güvenlik ile ilişkinin kurul-
lik istihdam sağlanmış olması bu artışın ması gereği sürmektedir.
dönem sonunda oldukça hızlandığını gös- 227. Plan döneminde, işgücü piyasası ile
termektedir. Toplam istihdam artış hızının
ilgili önemli hukuki ve kurumsal düzenle-
düşük gerçekleşmesinin diğer nedeni ise,
meler yapılmıştır. Çalışma hayatı mevzu-
krizi takiben işgücünü daha verimli kulla-
atının Türkiye’nin değişen ve gelişen şart-
nan işletmelerin ek istihdama daha düşük
larına, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)
düzeyde ihtiyaç duymalarıdır.
sözleşmelerine ve AB mevzuatına uyu-
223. Söz konusu dönemde, AB ortalama- munu sağlamayı amaçlayan 4857 sayılı İş
sına göre düşük seviyede olan işgücüne Kanunu 2003 yılında yürürlüğe girmiştir.
katılma ve istihdam oranlarında ilerleme 4904 sayılı Türkiye İş Kurumu Kanunu ile
İ STİHDAMIN A RTIRILMASI • 47
Kurum, günün ihtiyaç ve koşullarına göre 231. Ekonominin ihtiyaç duyduğu alan-
bir istihdam kurumu olarak yeniden yapı- larda ara eleman temininde zorluk yaşan-
landırılmıştır. Özel istihdam büroları açıl- masına rağmen, mesleki eğitim mezunla-
ması olanağı sağlanmıştır. İşgücü piyasa- rının işsizlik oranı yüksektir. Bu oran 2000
sı ile ilgili bilgi sisteminin oluşturulması yılında yüzde 10,9’dan 2005 yılında yüz-
amacıyla İşgücü Piyasası Bilgi Danışma de 13,3’e yükselmiştir. Bu durum bilişsel
Kurulu oluşturulmuştur. İstihdamın ve yetenekleri yüksek öğrencilerin mesleki
yatırımların artırılmasını amaçlayan 5084 eğitimi tercih etmemesi, mesleki eğitim
sayılı Kanun yürürlüğe girmiştir. sisteminin işgücü piyasasının ihtiyaçlarını
228. AB’ye katılım sürecinde Avrupa İs- karşılayacak nitelikte olmaması, mevcut
tihdam Stratejisine uyum çalışmaları kap- mesleki eğitim programlarının ilgili tüm
samında 2003 yılında İstihdam Durum taraflarla işbirliği içinde güncellenmeme-
Raporu hazırlanmıştır. İstihdam konu- si, donanım eksikliği ve nitelikli eğitim
sundaki önceliklerin ve izlenecek politi- personelinin yetersiz olması gibi neden-
kaların belirlendiği Ortak Değerlendirme lerden kaynaklanmaktadır.
Belgesinin de 2006 yılında tamamlanması 232. Eğitim programlarının gözden ge-
planlanmaktadır. Sonraki aşamada ise is- çirilmesi çerçevesinde, mesleki eğitimin
tihdama ilişkin Ulusal Reform Programı işgücü piyasasındaki gelişmelere cevap
hazırlanacaktır. verecek esnekliğe kavuşturulması ama-
5.3.2. Eğitimin İşgücü Talebine cıyla modüler sisteme geçilmesine yönelik
Duyarlı Hale Getirilmesi çalışmalara sosyal tarafların katılımıyla
başlanmıştır.
229. İşgücünün, 2000 yılında yüzde 73,8’i,
2005 yılında yüzde 67,3’ü lise altı eğitim- 233. Eğitim kurumları dışında kazanılan
li ve okuma yazma bilmeyenlerden oluş- becerileri de belgelendirecek tutarlı ve
maktadır. İşgücü içinde yükseköğretim güvenilir, meslek standartlarına dayalı bir
ve fakülte mezunlarının payı 2000 yılında sınav ve belgelendirme sistemi oluşturu-
yüzde 8,8 iken, 2005 yılında yüzde 11,5’e lamamıştır. Ancak, meslek standartları,
yükselmiştir. İşgücünün eğitim düzeyi sınav ve belgelendirme sistemini devlet,
Plan döneminde yükselmekle birlikte, AB işçi ve işveren kesimleriyle işbirliği içinde
ortalamasına göre düşük olmaya devam kurmak, yaygınlaştırmak, geliştirmek ve
etmiştir. Bu durum nitelik ve beceri düze- idame ettirmek amacıyla Ulusal Mesleki
yi yüksek insan gücüne ihtiyaç duyulan Yeterlikler Kurumunun oluşturulmasına
günümüzde önemli bir sorun olarak var- yönelik yasal düzenleme çalışmaları sür-
lığını sürdürmektedir. dürülmektedir.
230. Plan döneminde eğitim sistemi, işgü- 5.3.3. Aktif İşgücü

cü piyasasının ihtiyaçlarını karşılamada Politikalarının Geliştirilmesi
yetersiz kalmıştır. Genç ve eğitimli kişile- 234. VIII. Plan döneminde istihdamın ar-
rin işsizlik oranlarında da kayda değer bir tırılmasında etkin bir araç olarak aktif iş-
düşüş sağlanamamıştır. Ekonominin ve gücü politikalarına verilen önem artmıştır.
işgücü piyasasının taleplerine cevap ve- İşgücünün beceri ve yeterliliğini geliştire-
recek ve özellikle gençlerin istihdam edi- rek istihdam edilebilirliğin artırılmasını
lebilirliğini artıracak yeni mekanizmalara amaçlayan aktif işgücü politikaları, işgücü
ihtiyaç bulunmaktadır. yetiştirme, mesleki eğitim ve işgücü uyum
programlarını, mesleğe yöneltme, mesleki sayısında büyük artış sağlanmış, ilköğ-

danışmanlık ve rehberlik hizmetlerinin retimden ortaöğretime geçişler artmıştır.
sunulmasını, iş arama stratejilerinin geliş- Bununla birlikte okullaşma oranlarında,
tirilmesini, işsizler, özürlüler, kadınlar ve okul öncesi eğitimde düşük seviyelerde
gençler gibi dezavantajlı grupların iş bul- kalınmış, ilköğretimde yüzde 100’e ulaşı-
masını, girişimcilik eğitimlerini ve istih- lamamış, ortaöğretimde mesleki eğitimin
dam garantili eğitim programlarını kapsa- payı artırılamamıştır. Yükseköğretim ka-
maktadır. demesinde okullaşma oranı bakımından
235. Ülkemizde aktif işgücü politikala- önemli ilerleme kaydedilmekle birlikte,
rının temel uygulayıcısı olan Türkiye İş yükseköğretime olan yoğun talep artarak
Kurumunun (İŞKUR) düzenlemiş olduğu devam etmektedir. Talebe cevap verebil-
programların yaygınlaştırılması çalışma- mek amacıyla 2006 yılında 15 adet yeni
ları devam etmektedir. Bu kapsamda, AB devlet üniversitesi kurulmuştur.
ve Türkiye’nin ortak finansmanıyla İŞKUR
239. Eğitimin hemen her kademesinde,
tarafından Aktif İşgücü Piyasası Prog-
ayrılan kaynaklarla öncelikle artan öğ-
ramları Projesi yürütülmüştür. Bu proje
renci sayılarının doğurduğu zorunlu ih-
kapsamında 50.059 kişi eğitilmiş olup, bu
tiyaçlar karşılanabilirken, eğitimde nite-
kişilerden toplam 7.463 kişi istihdam edil-
lik sorunu önemini korumaktadır. VIII.
miştir. Bununla birlikte, aktif işgücü poli-
Plan döneminde eğitim yatırımlarına özel
tikaları kapsamında yapılan harcamaların
GSYİH’ya oranı AB ortalaması olan yüzde sektör desteği önemli boyutlara ulaşmış,
0,7’nin çok altındadır. okullarda bilgi ve iletişim teknolojilerinin
kullanımı yaygınlaştırılmış ve müfredat
5.4. Beşeri Gelişme ve Sosyal geliştirme çalışmalarına hız verilmiştir.
Dayanışmanın Güçlendirilmesi Eğitimde kalitenin artırılabilmesi için ye-
236. VIII. Plan döneminde, insanımızın nilenen müfredat programları ve öğretim
yaşam kalitesini artırmak amacıyla, eğitim yöntemlerine uyumlu olarak fiziki altyapı,
ve sağlık altyapısını iyileştirmeye ve ge- donanım ve öğretmen niteliklerinin geliş-
lir dağılımını düzeltmeye yönelik önem- tirilmesi ve eğitime ayrılan kaynakların
li adımlar atılmış ve belirgin iyileşmeler daha etkin kullanımı ihtiyacı devam et-
sağlanmıştır. Ancak, eğitimin kalitesinin mektedir.
ve istihdam edilebilirliğin artırılması ihti-
240. Yükseköğretimde Bologna süreci kap-
yacı devam etmektedir.
samında öğrenci ve öğretim üyesi değişi-
237. Türkiye’nin demografik yapısı, do- mi, Avrupa kredi transfer sistemi ve dip-
ğurganlık düzeyindeki ve yaş yapısındaki loma eki başta olmak üzere önemli çalış-
gelişmelerle gelişmiş ülkelerin yapısına malar yapılmıştır. Ancak, yükseköğretim
benzemeye başlamıştır. Değişen nüfus sisteminin merkeziyetçi yapısı ve kalite-
yapısı, özellikle eğitim, istihdam, sağlık sine ilişkin sorunlar yükseköğretimin re-
ve sosyal güvenlik alanlarındaki politika- kabet edebilirliğini ve toplumun ihtiyaç-
ların gözden geçirilmesi ihtiyacını doğur- larına cevap verebilme kapasitesini olum-
muştur. suz yönde etkilemeye devam etmektedir.
5.4.1. Eğitim Sisteminin Geliştirilmesi 241. Türkiye 1 Nisan 2004 tarihinden iti-
238. Nüfusun eğitime erişiminde önem- baren AB eğitim ve gençlik programlarına
li gelişmeler sağlanmıştır. Zorunlu temel başarılı ve aktif bir şekilde katılım sağla-
eğitimin 8 yıla çıkarılmasıyla, öğrenci maktadır. Genel Eğitim Programından
B EŞERİ G ELİŞME VE S OSYAL D AYANIŞMANIN G ÜÇLENDİRİLMESİ • 49

20.000 olmak üzere yaklaşık 49.300 kişi dekinin 2,5 katı iken, doktor başına düşen
2006 yılı itibarıyla programlardan yarar- nüfusta söz konusu il grupları arasındaki
lanmış olacaktır. fark 4 kata kadar çıkmaktadır.
242. Meslek yüksek okulları ile mesleki 247. Birinci basamaktaki altyapı, personel
ve teknik ortaöğretim kurumları arasında ve kalite yetersizlikleri ile sevk zincirinin
program bütünlüğünün bulunmaması, etkin çalıştırılamaması, hastaların hizmet
mesleki ve teknik eğitim programlarının maliyetleri daha yüksek olan ikinci ve
işgücü piyasasının taleplerine uygun ola- üçüncü basamağa yönelmesine sebep ol-
rak güncellenememesi sonucu mesleki ve makta ve oluşan yığılmalar hastanelerin
teknik eğitim mezunlarının istihdamı artı- hizmet kalitesini düşürmektedir. 2000-
rılamamakta ve mesleki eğitime olan tale- 2004 döneminde sağlık ocağı imkanları-
bi azalmaktadır. nın geliştirilmesi ve mobil sağlık hizmeti
uygulaması ile bu alanda önemli iyileşme-
243. Eğitim sisteminin sınav odaklı bir
ler sağlanmasına rağmen, yataklı tedavi
yapıda olması, eğitimden beklenen amaç- kurumlarında verilen poliklinik hizmet-
lara ulaşılamamasına, sınav hazırlıklarına lerinin yüzde 95’i ayakta tedavi hizmetle-
önemli harcamalar yapılmasına ve böyle- rinden oluşmaktadır.
ce eğitime ayrılan kaynakların verimsiz
kullanılmasına, öğrenciler ve ailelerinde 248. VIII. Plan döneminde sağlık hizmet-
mali, sosyal ve psikolojik sorunların orta- lerine erişimin kolaylaştırılması, hizmet
ya çıkmasına sebep olmaktadır. kalitesinin artırılması, Sağlık Bakanlığının
planlama ve denetleme rolünün güçlen-
5.4.2. Sağlık Sisteminin Etkinleştirilmesi dirilmesi, sağlık bilgi sistemlerinin geliş-
244. VIII. Plan döneminde sağlık alanın- tirilmesi, akılcı ilaç ve malzeme kullanı-
da; sağlık personeli sayısı, yatak sayısı ve mının sağlanması, genel sağlık sigortası
kullanım oranları, bebek ölüm hızı, aşıla- sisteminin oluşturulması amacıyla Sağ-
ma gibi göstergelerde iyileşmeler kayde- lıkta Dönüşüm Programı başlatılmıştır.
dilmiştir. Bununla beraber, henüz istenen Bu kapsamda sevk zincirinin etkinliğinin
düzeye ulaşılamamıştır. artırılması amacıyla aile hekimliği pilot
uygulamaları sürdürülmektedir. Ayrıca,
245. Hekim başına düşen nüfus sayısı,
sağlık hizmet sunumu ve finansmanının
2000 yılında 792 iken 2005 yılında 715’e
birbirinden ayrılması amacıyla kamuya
düşmüş olmakla birlikte halen, AB orta-
ait tüm hastaneler Sağlık Bakanlığı çatısı
laması olan 288’in oldukça gerisinde kal-
altında toplanmış ve sağlık hizmetlerine
mıştır. AB ülkelerinde 8,8 olan yüz bin
erişimde önemli iyileşmeler sağlanmıştır.
kişiye düşen tıp fakültesi mezunu sayısı
Performansa dayalı ek ödeme uygulama-
ülkemizde bu dönemde 7,5’ten 6,1’e düş-
sı ile personel motivasyonu ve verimlilik-
müştür. Bu durum, gelişmiş ülkeler ile
te iyileşmeler sağlanmış, kamuda çalışan
aramızdaki farkın daha da açılmasına ne-
tam zamanlı uzman hekimlerin oranı beş
den olmaktadır.
kat artırılmıştır. Hizmetlerin standardi-
246. Sağlık hizmetleri sunumunun bölge- zasyonu ve bilgi sistemlerinin etkin kulla-
sel ve kent-kır düzeyindeki dengesizliği nımına yönelik çalışmalar başlatılmış ol-
devam etmektedir. Sosyo-ekonomik ge- makla birlikte, hastanelerin mali ve idari
lişmişlik seviyesi en düşük 10 ilde yatak özerkliğe kavuşturulması ihtiyacı devam
başına düşen nüfus sayısı en yüksek 10 il- etmektedir.
50 • B EŞERİ G ELİŞME VE S OSYAL D AYANIŞMANIN G ÜÇLENDİRİLMESİ

Tablo.5.10: Sağlık Göstergeleri

2000 2005
Bebek Ölüm Hızı (Binde) 28,9 23,6
Toplam Doğurganlık Oranı 2,27 2,19
Doğuşta Hayatta Kalma Ümidi (Yıl) 70,4 71,3
Yatak Başına Düşen Kişi Sayısı 391 374
Hekim Başına Düşen Kişi Sayısı 792 715
Kaynak: Sağlık Bakanlığı, DPT
249. Toplam sağlık harcaması 2000 yılında ki ailelere yönelik gelir artışı sağlayacak
GSYİH’nın yüzde 6,6’sından 2005 yılın- transferler yapılmıştır. Ayrıca, bu dönem-
da yüzde 7,6’sına ulaşmıştır. 2000 yılında de asgari ücret reel olarak artmıştır.
yüzde 39 olan ilaç ödemelerinin sağlık
251. Türkiye’de 2002 yılında en zengin
harcamalarına oranı 2005 yılında yüzde 34 yüzde 20’lik grubun yıllık kullanılabilir
olarak gerçekleşmiştir. AB ülkelerinde ise gelirden aldığı pay, en yoksul yüzde 20’lik
ilaç harcamaları sağlık harcamaları topla- grubun aldığı payın yaklaşık 9,5 katı iken,
mının yaklaşık yüzde 16’sını oluşturmak- 2003 yılında bu oran 8,1, 2004 yılında ise
tadır. 7,7 seviyesine düşmüştür. AB-25 ortala-
5.4.3. Gelir Dağılımının İyileştirilmesi, masında ise aynı oran 2003 yılında yak-
Sosyal İçerme ve Yoksullukla laşık 4,6’dır. Ayrıca, Türkiye’de 2002 yılın-
Mücadele da 0,44 olan Gini katsayısı, 2003 yılında
0,42’ye, 2004 yılında 0,40’a gerilemiştir.
250. 2001 yılı sonrasında ulaşılan yüksek
büyüme oranlarıyla kişi başına milli ge- 252. Gıda harcamalarını içeren yoksulluk
lir artmış, gelir dağılımındaki eşitsizlik sınırı altındaki nüfusun toplam nüfusa
ve yoksulluk göstergelerinde iyileşmeler oranı; 2002 yılında yüzde 1,35 iken, 2004
görülmüştür. Kriz sonrasında sıkı maliye yılında yüzde 1,29 seviyesine gerilemiş-
politikası uygulanmasına rağmen sosyal tir. Yoksulluk oranı olarak da tanımlanan
gıda ve gıda-dışı yoksulluk oranı 2002 yı-
harcamaların GSYİH içindeki payı artırıl-
lında yüzde 26,96 iken, 2004 yılında yüzde
mıştır. Özellikle, emekli, özürlü, dul-yetim
25,6’ya gerilemiştir.
ve öğrenciler ile yoksul ve kırsal kesimde-
Tablo.5.11: Seçilmiş Gelir Dağılımı ve Yoksulluk Göstergeleri (Yüzde)

2002 2003 2004
Yüzde 20’lik Dilimler
Birinci Yüzde 20 5,3 6,0 6,0
İkinci Yüzde 20 9,8 10,3 10,7
Üçüncü Yüzde 20 14,0 14,5 15,2
Dördüncü Yüzde 20 20,8 20,9 21,9
Beşinci Yüzde 20 50,1 48,3 46,2
Gini Katsayısı 0,44 0,42 0,40
Gıda Yoksulluk Oranı (Açlık) 1,35 1,29 1,29
Gıda ve Gıda-Dışı Yoksulluk Oranı (Yoksulluk) 26,96 28,12 25,60
Kaynak: TÜİK

253. 2002-2004 döneminde yoksulluk o- 258. Çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılma-

ranlarında Türkiye geneli için bir iyileşme sına yönelik çalışmalar ve zorunlu eği-
olmakla birlikte, kırsal alandaki yoksullu- timin 8 yıla çıkarılması ile çalışan çocuk
ğun bazı göstergelerde artmış olduğu gö- sayısında azalma olmasına rağmen, çocuk
rülmektedir. Nitekim, kırda yaygın olan işçiliği, sokak çocukları ve sokakta çalışan
ücretsiz aile işçileri işteki durum itibarıy- çocuklar sorunu önemini korumaktadır.
la, 2004 yılında en yoksul grup olmuştur.
259. Kadınlarda okur yazarlık oranı, 2000
254. Tarımdaki yapısal değişim sonucu ile 2004 yılları arasında yüzde 76,2’den,
kente göç eden kesimler eğitim seviyeleri- yüzde 80,6’ya yükselmesine rağmen, erkek
nin düşük olması ve vasıfsız işgücü olma- okur-yazarlık oranının gerisindedir. Ka-
ları nedeniyle, düzenli bir gelirden mah- dınlarda istihdam oranı yüzde 22,3 iken,
rum kalmakta ve topluma uyum sorunları erkeklerde bu oran yüzde 64,8’dir. Kırsal
yaşamaktadır. Bununla birlikte, bu kesim alanda ücretsiz aile işçisi olarak istihdam
genellikle hizmetler sektöründe yevmiyeli edilen kadınlar, kente göç sonucunda
olarak istihdam edilmektedir. İşteki du- kentsel alandaki işlere göre niteliklerinin
rum itibarıyla yevmiyeli olarak çalışanla- yetersiz kalması ve farklı bir ortamın ge-
rın yoksulluk oranı ise 2002 yılında yüzde tirdiği sosyal baskılardan dolayı işgücün-
45 iken 2004 yılında yüzde 37,5’e düşmüş- den çıkmakta ve ekonomik yaşamın dışın-
tür. da kalarak yoksulluk ve sosyal dışlanma
255. Kadınlar, çocuklar, yaşlılar, özürlüler risklerine açık hale gelmektedir. Nitekim,
ve kente göç edenler başta olmak üzere, kentte yaşayan kadınlarda işgücüne katıl-
yoksulluk riskiyle karşı karşıya olanlara ma oranı yüzde 19,3 iken, bu oran kırsal
yönelik eğitim, kültür ve sağlık gibi hiz- alanda yüzde 33,7’dir.
metlerin artırılması ihtiyacı devam etmek- 260. Şiddet, bütün dünyada olduğu gibi
tedir. ülkemizde de daha çok kadın ve çocukla-
256. Süreğen hastalığı olan özürlülerin rın maruz kaldığı bir sorundur. Kadınlara
yüzde 24,8’i ve diğer özürlülerin yüzde karşı şiddetin ve istismarın önlenmesi için
36,3’ü okuma-yazma bilmemektedir. Ay- toplumun bilinçlendirilmesine yönelik
rıca, sosyal yaşam alanlarının hareket ede- eğitim ve bilgilendirme çalışmaları devam
bilirliklerini kısıtlaması, işyerlerinde uy- etmektedir.
gun ortamın yaratılamaması ve özürlü iş-
261. Kadınların karar alma sürecine katı-
gücüne olan talebin oldukça sınırlı olması
lımı AB ülkeleriyle karşılaştırıldığında ye-
gibi nedenlerle, her 5 özürlüden yalnızca
tersizdir. Nitekim, 2002 seçiminde kadın-
1’i işgücü piyasasında yer alabilmekte-
ların parlamentoda temsil oranı yaklaşık
dir. Özürlülerin sağlık, eğitim, istihdam
yüzde 4,4’ tür.
ve sosyal güvenliğe erişimlerinin artırıla-
rak topluma katılımlarının sağlanmasını 262. AB’ye uyum sürecinde Türkiye 2003
amaçlayan 5378 sayılı Özürlüler Kanunu yılında Sosyal Dışlanmayla Mücadele
2005 yılında yürürlüğe girmiştir. Topluluk Eylem Programına katılmıştır.
257. Ülkemizde yaşlı nüfusta gözlenen Bu sürecin gereği olarak sosyal dışlanma
artış ve aile yapısının değişime uğraması alanındaki mevcut durumu ve stratejileri
gibi nedenler, yaşlı kesime götürülecek belirlemek üzere Sosyal İçerme Belgesinin
hizmetlerin önemini artırmaktadır. hazırlık çalışmalarına başlanmıştır.

rıca, sosyal güvenlik sisteminde; tüm nü-

fusun kapsanamaması, kuruluşlarca sağ-
Kadınlarda okur lanan hakların ve yükümlülüklerin farklı
olması, bilgi işlem altyapısının yetersiz
yazarlık oranı, 2000 ile 2004 olması, ortak bir veri tabanının olmaması
yılları arasında ve sistemdeki denetim mekanizmalarının
etkin işlememesi gibi sorunlar bulunmak-
yüzde 76,2’den, yüzde 80,6’ya tadır. Sosyal güvenlik sistemindeki bu
sorunların giderilmesine yönelik olarak;
yükselmesine sosyal güvenlik kurumlarının tek çatı al-
rağmen, erkek okur-yazarlık tında toplanması ve genel sağlık sigortası-
nın kurulması amacıyla hazırlanan Sosyal
oranının gerisindedir. Güvenlik Kurumu Kanunu ile Sosyal Si-
gortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu,
5.4.4. Sosyal Güvenlik Sisteminin TBMM tarafından kabul edilmiştir.
Etkinliğinin Artırılması
265. Ülkemizde sosyal hizmet ve yardım-
263. 2000 yılında sosyal sigorta programlara olan ihtiyaç; göç, kentleşme, aile yapı-
ları tarafından kapsanan nüfus oranı yüz- sında meydana gelen değişim, nüfus artışı
de 82,2, sağlık hizmetleri bakımından sos- ve işsizlik gibi nedenlerle artarak devam
yal sigorta kapsamındaki nüfus oranı ise etmektedir. 2000 yılında toplam sosyal
yüzde 80,9 iken; bu oranlar, 2005 yılında yardım harcamalarının GSYİH’ya ora-
sırasıyla yüzde 91,4 ve yüzde 91’e yüksel- nı yüzde 0,48 iken, bu oran 2005 yılında
miştir. yüzde 0,86’ya yükselmiştir. Bu kapsamda
264. Sosyal sigorta kuruluşlarının en önemli özürlülere ve yaşlılara verilen aylıklar,
sorunu, gelirlerinin, giderlerini karşılayama- çocuklara eğitim ve sağlık yardımları ile
masıdır. Sosyal sigorta kuruluşlarına büt- muhtaç ailelere yakacak ve gelir getirici
çeden yapılan transfer tutarının GSYİH’ya proje desteği gibi yardımlar yapılmak-
oranı 2000 yılında yüzde 2,6 iken, bu oran tadır. Yoksul kesimlerin eğitim ve sağlık
2005 yılında yüzde 4,8’e yükselmiştir. Ay- gibi hizmetlere erişimini kolaylaştıran söz
Tablo.5.12: Sosyal Sigorta Programlarının Kapsadığı Nüfus

Kuruluşlar 2000 2005
Emekli Sandığı Toplamı (Bin Kişi) 8.230 9.271
Sosyal Sigortalar Kurumu Toplamı (Bin Kişi) 32.192 40.719
Bağ-Kur Toplamı (Bin Kişi) 15.036 15.990
Özel Sandıklar Toplamı (Bin Kişi) 324 306
Genel Toplam (Bin Kişi) 55.782 66.286
Sağlık Hizmetleri Bakımından Sosyal Sigortalar Kapsamı (Bin Kişi) (1) 54.939 66.018
Genel Nüfus Toplamı (Bin Kişi) (2) 67.893 72.520
Sigortalı Nüfus Oranı, % 82,2 91,4
Sağlık Kapsamındaki Nüfus Oranı, % 80,9 91,0
Kaynak: Emekli Sandığı, SSK, Bağ-Kur, DPT.
(1) SSK’da isteğe bağlı sigortalılar sağlık sigortası kapsamı dışındadır.
(2) TÜİK, 2000 Genel Nüfus Sayımı ve HÜNEE, 2003 Nüfus ve Sağlık Araştırması sonuçlarına dayalı 2005 yılında yapılan yıl
sonu nüfus tahminleri esas alınmıştır.

konusu yardımlar, bu kesimlerin yaşam 271. Kültürümüzün taşıyıcısı olan dilimiz

kalitesini yükseltmektedir. yabancı dillerden olumsuz etkilenebilmesi
266. Sosyal hizmet ve yardımlardan yarar- nedeniyle temel ve ayırt edici özelliklerini
lanacak kişi ve grupların tespiti için sağ- kaybetme tehlikesi altındadır. Özellikle, bi-
lıklı kriterler oluşturulması çalışmalarına lim, eğitim, öğretim kurumları ve medyada
başlanmıştır. Ancak, sistemde kurumlar Türkçe bilincinin oluşturulması gereği öne-
arasındaki işbirliği eksikliği ve nitelikli mini korumaktadır. Yoğun göç ve kentleş-
personel sıkıntısı nedenleriyle gerçek ih- mede yaşanan sorunlar neticesinde kültü-
tiyaç sahiplerine istenen düzeyde hizmet rel hayata katılımda sorunlar artmıştır.
sunulamamaktadır. Ayrıca, sosyal hizmet 272. Giderek hızlanan değişim süreci aile
ve yardımlarda gönüllü kuruluşlarla işbir- ve toplum içi kültürel ve sosyal ilişkile-
liğinin geliştirilmesi ihtiyacı sürmektedir. ri de olumsuz etkilemiştir. Kitle iletişim
5.4.5. Kültürün Korunması, araçlarının çeşitlenmesi, aile içi iletişimde
Geliştirilmesi ve Toplumsal geleneksel yöntemlerin dışına çıkılama-
Diyaloğun Güçlendirilmesi ması ve eğitim sisteminin aşılamayan so-
267. Plan döneminde, kültürel altyapı- runları gençlerin aileden kopma, toplum-
nın güçlendirilmesi, kültürel etkinliklerin sal sorunlara duyarsızlaşma, ümitsizlik ve
yaygınlaştırılması, ortak tarihi geçmişimiz özgüvensizlik gibi sorunlarını ve bunun
olan ülkeler başta olmak üzere dünya ül- sonucunda şiddete eğilimini artırmıştır.
keleri ile kültürel ilişkilerimizin geliştiril- Diğer taraftan, iletişim olanaklarının art-
mesi, yurt içi ve yurt dışında bulunan kül- ması ve sivil toplum kuruluşlarının geliş-
tür varlıklarımızın tespiti, araştırılması, mesi gençlerin kendileriyle ilgili talepleri-
bakım-onarım ve restorasyonu yönündeki ni açıkça dile getirmelerine olanak sağla-
faaliyetlere devam edilmiştir. maktadır.
268. Kültürel hayatın canlandırılması ve 273. Yoğun göç ve çarpık kentleşmenin

kültürel faaliyetlerin ülkenin bütününe yay- oluşturduğu uyum sorunları terör ve asa-
gınlaştırılması amacıyla, yerel nitelikteki yiş başta olmak üzere toplumsal bütünlü-
kültür hizmetlerinin yerel yönetimlere dev- ğü ve uyumu zedeleyici ortamlar hazırla-
redilmesi ve bu alanda kamu özel sektör iş- maktadır. Bu kapsamda, ulusal ve yerel
birliğinin geliştirilmesi yönündeki yasal ve düzeyde, topluma entegrasyon ve aidiyet
idari düzenleme çalışmaları başlatılmıştır. duygusunu geliştirici önlemlerin alınması
Sosyo-ekonomik politikalar ile kültür politi- ve bu alanlarda yerel yönetimlerin kapasi-
kaları arasındaki uyumu artırma gereği orta- telerinin ve STK’larla diyaloğun artırılma-
ya çıkmıştır. sı ihtiyacı bulunmaktadır.
269. Ülkemizin kültür turizmi alanındaki 274. Plan döneminde, ikili ve üçlü sosyal
potansiyelinin değerlendirilmesi gereği de- diyalog mekanizmalarında gelişmeler
vam etmektedir. sağlanmıştır. Bu bağlamda özellikle, üçlü
270. Kültür alanında nitelikli insan gücü sosyal diyaloğun önemli bir unsurunu
ihtiyacının karşılanması, ilgili kurumlar ara- oluşturan Ekonomik ve Sosyal Konseyin
sında gerekli koordinasyonun sağlanması ve (ESK) kurulmasına ilişkin kanun 2001 yı-
tanıtımla ilgili eksikliklerin giderilmesi ko- lında çıkarılmış ve ESK çeşitli gündemler-
nuları önemini korumaktadır. le altı kez toplanmıştır.

5.5. Bölgesel Gelişmenin Sağlanması mesini, bölgesel istatistiklerin toplanması-

nı ve AB bölgesel istatistik sistemine uy-
5.5.1. Bölgesel Gelişme Politikasının
gun karşılaştırılabilir istatistiki veri tabanı
Merkezi Düzeyde
oluşturulmasını sağlayan istatistiki bölge
Etkinleştirilmesi birimleri sınıflandırması 2002 yılında üç
275. Küreselleşme süreci, yerel dinamikle- düzey halinde yapılmıştır.
ri doğrudan etkileyerek, yerel ve bölgesel 279. Diğer taraftan, yatırımların ve istih-
kalkınma açısından yeni şartlar ve fırsat- damın artışını hızlandırmak ve bölgesel
lar ortaya çıkarmaktadır. Küresel rekabet gelişmede özel sektör katkısını artırmak
koşulları altında kendileri birer rekabet amacıyla yeni teşvik tedbirleri uygulama-
birimine dönüşen şehirler ve bölgeler, ya konulmuştur. 2004 yılında yürürlüğe
dinamiklerini ve potansiyellerini değer- giren 5084 Sayılı Kanun ile ilk aşamada 36
lendiren uygun stratejiler çerçevesinde ve ilde başlatılan teşvik uygulaması, 2005 yı-
bütün kesimleri kalkınma sürecine katan lında yapılan değişiklikle 49 ile yaygınlaş-
iyi yönetişim modellerini hayata geçirerek tırılmıştır. Bu çerçevede, Kalkınmada Ön-
daha hızlı bir gelişme eğilimi yakalama celikli Yöreler (KÖY) kapsamındaki iller,
şansına sahip olmuştur. 2001 yılı kişi başına milli geliri 1.500 do-
lardan az olan iller ile 2003 yılı SEGE (Sos-
276. Ülkemizin AB’ye üyelik süreci de yo Ekonomik Gelişmişlik Endeksi) değeri
bölgesel gelişme politikaları ve uygula- eksi olan illerde yer alan işletmeler için,
malarında köklü bir değişim yapılabilme- istihdam artışı şartına bağlı olarak çalışan-
sine imkan tanımaktadır. Bu kapsamda, lar üzerindeki gelir vergisi ve SSK primi
bir taraftan üyelik sonrası kullanılabilecek ödemelerinde indirim sağlanmış ayrıca,
olan yapısal fonlara hazırlık için merkezi bu işletmeler için enerji ve bedelsiz arazi
ve yerel düzeyde gerekli altyapı oluşturu- desteği getirilmiştir. KÖY’lerdeki, İl Özel
lurken, diğer taraftan da daha aktif, katı- İdareleri ve belediyelerin muhtelif proje-
lımcı, yeterli finansman ve kurumsal yapı lerinin mahalli idareler ödeneğinden des-
ile desteklenen aşağıdan yukarıya bölge- teklenmesine devam edilmektedir.
sel gelişme politikasının uygulanması için 280. Geçmiş dönemlerde hazırlanan Gü-
gerekli ortam hazırlanmaktadır. neydoğu Anadolu Bölgesel Kalkınma Pro-
277. Ülkemizde, gerek kırsal ve kent- jesi (GAP), Zonguldak - Bartın- Karabük
sel yerleşim birimleri, gerekse bölgeler Bölgesel Gelişme Projesi (ZBK), Doğu Ka-
arasındaki sosyo-ekonomik yapı ve ge- radeniz Bölgesel Gelişme Planı (DOKAP)
lir düzeyi dengesizlikleri önemini koru- ve Doğu Anadolu Projesi Ana Planının
maktadır. Mevcut fiziki ve sosyal altyapı (DAP) uygulamaları ile Yeşilırmak Havza
ile kentlerin sunduğu istihdam imkanları Gelişim Projesi (YHGP) çalışmaları devam
yoğun göç hareketlerinin yarattığı nüfus etmektedir. Bu projeler, GAP hariç olmak
baskısını karşılamakta yetersiz kalmakta- üzere, sadece sektörel tahsisler kapsamın-
dır. Bu yapı, bölgelerin, sorunlarına ve po- da sınırlı finansman imkanı bulabilmiştir.
tansiyellerine göre farklılaştırılmış tedbir- 281. Ancak, GAP projesinin sadece e-nerji
leri içeren bütüncül bir bölgesel gelişme ve sulama yatırımlarından oluşan bir alt-
politikasını gerekli kılmaktadır.
yapı projesi olarak değil, yeni kurulacak
278. Ülke genelini kapsayan bölgesel ge- kalkınma ajanslarının ortak işbirliği plat-
lişme politikalarının çerçevesinin belirlen- formundan da yararlanarak yerel girişim-
B ÖLGESEL G ELİŞMENİN S AĞLANMASI • 55

Tablo.5.13: Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksine (SEGE) Göre İlk ve Son Beş

Düzey 2 Bölgesinin Seçilmiş Göstergeleri
İstihdamın Sektörel
Yapısı (2005)
(2003, 26 Bölge içinde)
Kişi Başına GSYİH
Şehirleşme Oranı
Net Göç Oranı

(2001, TR=100)
(Binde) (2000)
Sanayi Sektörü Payı
Tarım Sektörü Payı
Hizmetler Sektörü
(%) (2000)
SEGE
Bölgeler
Payı (%)
(%)
(%)
TR10 (İstanbul) 1 143 0,7 37,0 62,4 90,7 46,1
TR51 (Ankara) 2 128 7,3 16,0 76,6 88,3 25,6
TR31 (İzmir) 3 150 18,1 27,7 54,2 81,1 39,9
TR41 (Bilecik, Bursa, Eskişehir) 4 117 18,3 37,8 43,8 76,4 38,7
TR42 (Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Yalova) 5 191 20,4 26,8 52,8 57,2 -9,5
Türkiye - 100 29,5 19,4 51,1 64,9 -
TRA1 (Bayburt, Erzincan, Erzurum) 22 50 62,0 3,5 34,5 57,3 -43,5
TRC2 (Diyarbakır, Şanlıurfa) 23 54 38,1 5,7 56,1 59,1 -39,5
TRC3 (Batman, Mardin, Şırnak, Siirt) 24 46 29,3 10,0 60,8 59,6 -46,8
TRA2 (Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars) 25 34 61,8 3,1 35,1 44,6 -57,3
TRB2 (Bitlis, Hakkari, Muş, Van) 26 35 48,0 6,3 45,8 49,3 -39,5
Kaynak: DPT, TÜİK
leri harekete geçiren entegre bir bölgesel kazandırmak üzere, Düzey 2 bölgeleri esas
gelişme programı olarak ele alınması ih- alınarak hazırlanan Kalkınma Ajanslarının
tiyacı bulunmaktadır. Bu kapsamda, mo- Kuruluşu, Koorinasyonu ve Görevleri Hak-
dern sulama tekniklerinin uygulanması, kında Kanun 2006 yılında yürürlüğe girmiştir.
rekabetçi ürün türlerine geçiş, pazarlama 283. Diğer taraftan, VIII. Plan döneminde
olanaklarının genişletilmesi, insan kay- yürürlüğe giren İl Özel İdaresi Kanunu,
nakları ve kurumsal kapasitelerin gelişti- Belediye Kanunu, Büyükşehir Belediye
rilmesi gibi temel konularda yeni politika- Kanunu ve Mahalli İdare Birlikleri Ka-
ların geliştirilmesi gerekmektedir. nunları ile yerel yönetimlerin kalkınma
5.5.2. Yerel Dinamiklere ve İçsel konusundaki yetki ve sorumlulukları artı-
Potansiyele Dayalı Gelişmenin rılmıştır. Bu gelişme ile, başta az gelişmiş
Sağlanması, Yerel Düzeyde bölgelerdeki yerel yönetimler olmak üze-
Kurumsal Kapasitenin Artırılması re, bütün yerel yönetimlerin kapasiteleri-
nin geliştirilmesi ve kaynaklarının artırıl-
282. Son dönemlerde, dünyadaki gelişmelere
ması ihtiyacı daha da önem kazanmıştır.
paralel olarak Türkiye’de de yerel kalkınma
girişimleri ivme kazanmıştır. Yerel ve bölgesel 284. Kalkınma yaklaşımları ve yerel ku-
kalkınmada kamu, özel kesim ve sivil toplum rumsal yapıdaki değişikliklere paralel ola-
kuruluşları arasında işbirliğini geliştirmek, rak mekansal planlama dahil olmak üze-
kaynakların etkin kullanımını sağlamak, ye- re, planlama yaklaşımları ve mekanizma-
rel dinamikleri ve içsel potansiyeli harekete larının, bu alandaki mevcut yetki uyum-
geçirerek bölgesel gelişmeye yeni bir ivme suzluğunu da ortadan kaldıracak şekilde
56 • B ÖLGESEL G ELİŞMENİN S AĞLANMASI

yeniden gözden geçirilmesi ihtiyacı ortaya şık 300 milyon Euro’ya ulaşan ve coğrafi
çıkmıştır. Planlama kademelerine ilişkin kapsamı 49 ile karşılık gelen AB destekli
olarak, planların birbirleri ile bağlantıları- bölgesel kalkınma programlarının yürü-
nın kurulması, plan hazırlama ve uygula- tülmesi esnasında yerel düzeyde önemli
ma yöntem leri, denetim usulleri gibi ko- bir kapasite oluşumu da sağlanmaktadır.
nularda merkezde ve yerelde kuruluşlar Programların uygulandığı bölgelerde ku-
arasındaki yetki ve sorumlulukların açık- rulan proje birimlerinden de yararlanıla-
lığa kavuşturulması ve koordinasyonun rak, 15 binden fazla kişiye bilgilendirme
sağlanması zorunluluk arz etmektedir. yapılmış, 4.250 kişiye proje hazırlama
285. AB’ye üyelik sürecinde 2004-2006 dö- eğitimleri verilmiş ve bölgesel gelişme ve
nemini kapsayan ve ekonomik ve sosyal yerel kalkınma amaçlı hibeler için toplam
uyum alanında mali yardımla destekle- 2,400 proje teklifi alınmıştır.
necek orta vadeli temel öncelik alanlarını 288. İstanbul ilinin gelişme eğilimlerini
belirlemek üzere Ön Ulusal Kalkınma Pla- belirlemek, potansiyellerini tespit etmek
nı (ÖUKP) hazırlanmıştır. Yerel kalkınma ve rekabet gücünü geliştirici politikala-
girişimlerini geliştirmeyi ve yaygınlaştır- rın önceliklendirilmesine katkı sağlamak
mayı öngören plan kapsamında, sosyo- amacıyla; Devlet Planlama Teşkilatının
ekonomik gelişmişlik endeksi de dikkate (DPT) koordinasyonunda, Ekonomik İş-
alınarak belirlenen öncelikli 12 Düzey birliği ve Gelişme Teşkilatı (OECD) ve
2 Bölgesinde stratejik nitelikli, müstakil
İstanbul Büyükşehir Belediyesi işbirliğiy-
bütçeli ve operasyonel bölgesel kalkınma
le İstanbul Metropolitan Alan İncelemesi
programları ile sınır ötesi işbirliği prog-
çalışması başlatılmıştır.
ramları uygulamaya konulmuştur.
5.5.3. Kırsal Kesimde Kalkınmanın
286. Bu kapsamda; Doğu Anadolu Kalkın-
Sağlanması
ma Programı (Bitlis, Hakkari, Muş, Van);
GAP Bölgesel Kalkınma Programı; TR82 289. Uluslararası yükümlülükler, AB’ye
(Çankırı, Kastamonu, Sinop), TR83 (Amas- üyelik süreci ve tarımsal yapıda hızlanan
ya, Çorum, Samsun, Tokat) ve TRA1 (Bay- dönüşümün kırsal kesimde ortaya çıkar-
burt, Erzincan, Erzurum) Düzey 2 Bölge- dığı uyum sorunlarını çözmek ve kırsal
leri Kalkınma Programı; TRA2 (Ağrı, Ar- kalkınma proje ve faaliyetlerine çerçeve
dahan, Iğdır, Kars), TR72 (Kayseri, Sivas, oluşturmak üzere 2006 yılında Ulusal Kır-
Yozgat), TR52 (Konya, Karaman); TRB1 sal Kalkınma Stratejisi hazırlanıp yürürlü-
(Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli) Düzey ğe konmuştur.
2 Bölgeleri Kalkınma Programı ve Türki-
290. Kırsal kalkınma politikalarının etkin-
ye-Bulgaristan Sınır Ötesi İşbirliği Prog-
liğinin artırılması için yürütülen yasal ve
ramı uygulamalarına başlanmıştır. TR90
(Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize kurumsal düzenlemeler kapsamında ka-
ve Trabzon) Düzey 2 Bölgesi Kalkınma rar alma süreçlerinde ilgili kuruluşların
Programının uygulanmasına 2006 yılı içe- yer alması öngörülen bir kırsal kalkınma
risinde geçilebilmesine yönelik hazırlıklar kurumu ile uygulama ve ödeme birimi
devam etmektedir. kurulmasına ilişkin çalışmalar devam et-
mektedir.
287. Sınır ötesi işbirliği programlarıyla
birlikte, katılım öncesi mali yardımdan 291. Kırsal kesimin en önemli ekonomik
tahsis edilen bütçe büyüklüğü yakla- faaliyeti olan tarım sektöründeki nispi
B ÖLGESEL G ELİŞMENİN S AĞLANMASI • 57

verimsizlik sorunlarının azaltılması için; ilkelerine uygun olarak vatandaşların ka-

arazi toplulaştırma çalışmalarının hızlan- munun ürettiği bilgilere erişimini sağla-
dırılması, üretici örgütlenmelerinin güç- mak amacıyla Bilgi Edinme Hakkı Kanu-
lendirilmesi, eğitim ve yayım faaliyetleri- nu çıkarılmıştır.
nin etkinleştirilmesi konularının öncelikli
296. 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik
olarak ele alınması gerekmektedir.
Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda
292. Kapatılan KHGM’nin iskânla ilgili Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun-
görevleri Bayındırlık ve İskân Bakanlığı- la, kamu görevlilerinin uymaları gereken
na, köylere ilişkin diğer görevleri ise İs- saydamlık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap
tanbul ve Kocaeli illerinde büyükşehir be- verilebilirlik, kamu yararını gözetme gibi,
lediyelerine, diğer illerde ise il özel idare- davranış ilkeleri belirlenmiş ve uygulama-
lerine devredilmiştir. Buna paralel olarak, yı gözetmek üzere Kamu Görevlileri Etik
2005 ve 2006 yıllarında köy altyapılarının
Kurulu kurulmuştur.
iyileştirilmesi amacıyla il özel idareleri ile
mahalli idare birliklerine doğrudan kay- 297. Avrupa Konseyinin yolsuzlukla mü-
nak tahsis edilmiş ve Köylerin Altyapısını cadeleye yönelik sözleşmeleri onaylanmış,
Destekleme Projesi (KÖYDES) uygulama- uygulamayı denetlemekle görevli Yolsuz-
ya konulmuştur. Ancak, kırsal yerleşim luğa Karşı Devletler Grubuna (GRECO)
birimlerinin parçalı ve dağınık bir yapıya üye olunmuştur. Ayrıca, Birleşmiş Millet-
sahip olmaları, fiziki ve sosyal alt yapı hiz- ler Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi’nin
metlerinin etkin ve yaygın bir şekilde sağ- onaylanması Kanunla uygun bulunmuş ve
lanmasını sınırlandırmaktadır. OECD Sözleşmesine uyum sağlamak üze-
293. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölge- re Uluslararası Ticari İşlemlerde Yabancı
lerinde, geçmişte terör nedeniyle köylerini Kamu Görevlilerine Rüşvet Verilmesinin
terk etmek zorunda kalan yurttaşlarımız- Önlenmesi İçin Bazı Kanunlarda Değişik-
dan geri dönüş yapmak isteyenler için, lik Yapılmasına Dair Kanun çıkartılmıştır.
ekonomik ve sosyal alt yapının sağlanma- 5.6.1. Kurumlar Arası Yetki ve
sı çalışmalarına devam edilmektedir. Sorumlulukların
5.6. Kamu Hizmetlerinde Kalite ve Rasyonelleştirilmesi
Etkinliğin Artırılması 298. VIII. Plan döneminde devletin ku-
294. Kamu yönetiminde merkezi bir ya- rumsal yapısına yönelik önemli düzenle-
pıya sahip olan ülkemizde, ekonomik ve meler gerçekleştirilmiştir.
sosyal gelişme sürecinin etkin yönetimini 299. Başbakanlığın yüklenmiş olduğu ic-
sağlamak üzere kamu yönetiminin yurttaş rai fonksiyonlarından arındırılarak asli
odaklı, kaliteli, etkili ve hızlı hizmet su- görevine döndürülmesi ve örgütsel yapı-
nabilen; esneklik, saydamlık, katılımcılık,
sının küçültülmesi amacıyla, Başbakanlığa
hesap verme sorumluluğu, öngörülebilir-
bağlı olan ve Başbakanlıkla ilgili bulunan
lik gibi kavramları öne çıkaran çağdaş bir
kurum ve kuruluşların sayısı azaltılmış-
anlayışa, yapıya ve işleyişe kavuşturulma-
tır. Kültür Bakanlığı Turizm Bakanlığı ile,
sı bir gereklilik halini almıştır.
Çevre Bakanlığı ise Orman Bakanlığı ile
295. Demokratik ve saydam bir yönetimin birleştirilmiştir. Böylece 36 olan bakanlık
gereği olarak eşitlik, tarafsızlık ve açıklık sayısı 23’e indirilmiştir.
58 • K AMU H İZMETLERİNDE K ALİTE VE E TKİNLİĞİN A RTIRILMASI

300. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü ile düzenlemeler çerçevesinde ülke genelin-
Konut Müsteşarlığı kapatılmış, gıdaların de belirli bir hizmet seviyesine ulaşmak
üretimi, tüketimi ve denetlenmesi alanla- için merkezi idarece gerekli standartların
rında kurumlar arasında yetki ve görev belirlenmesi ve bu standartlara uyumun
karmaşası giderilerek, Tarım ve Köyişleri denetimi ihtiyacı sürmektedir.
Bakanlığı tek yetkili kılınmıştır.
5.6.2. Politika Oluşturma ve
301. Bununla beraber, başta afet yöneti- Uygulama Kapasitesinin
mi olmak üzere bazı sektörel ve tematik Artırılması
alanlarda kamu kurum ve kuruluşları ara- 305. Kamu yönetiminde ve kamu mali yö-
sında yetki ve görev karmaşasına rastlan- netiminde başlatılan kapsamlı reformlar,
maktadır. Devletin değişen rolüne uygun kamu idarelerine güvenin güçlendirilme-
olarak, tüm kamu kurum ve kuruluşla- si, mali etkinliğin sağlanması ve kuru-
rının görev, yetki ve işlevlerinin gözden luşların etkili kamu hizmeti sunmalarına
geçirilerek kurumların, asli görevlerini odaklanmıştır.
yerine getirmelerinin sağlanacağı bir ya- 306. Bu çerçevede kamu kaynaklarının
pıya kavuşturulmasını temin etmek üzere öncelikli kamu hizmetlerine tahsisini, bu
Devlette Genel Kurumsal Yapının Gözden kaynakların etkin, etkili ve ekonomik bir
Geçirilmesi Raporu hazırlanmıştır. Söz ko- şekilde kullanılmasını ve kamu idareleri-
nusu raporda kamu kurum ve kuruluşları ne bütçeleme sürecinde daha fazla yetki
arasındaki yetki ve görev mükerrerlikleri verilmesini kapsayan 5018 sayılı Kamu
tespit edilerek, “belirli işlevleri hangi ku- Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu çıkarıl-
rumların yerine getirmesi gerektiği” doğ- mıştır. Son yıllarda yerel yönetimlere iliş-
rultusunda önerilerde bulunulmuştur. kin gerçekleştirilen yasal düzenlemelerle,
5018 sayılı Kanun ile getirilen esaslara
302. Türkiye’de son yıllarda kurumlar uyum sağlanmıştır.
kurulurken, bu kurumların yapacakları
307. Stratejik planlama ve performans
görevleri daha önce yerine getiren bakan-
esaslı bütçeleme uygulamasına yardımcı
lıkların ilgili birimleri veya görevleri ye-
olacak kılavuzlar hazırlanmıştır. Seçilmiş
niden düzenlenmemektedir. Yeni kurulan
kamu kuruluşlarında stratejik planlama
kurumlara verilen görevler, aynı zamanda
ve performans esaslı bütçeleme pilot ça-
daha önceden bu görevleri yerine getiren
lışmaları 2004 yılında başlatılmış olup se-
bakanlıkların ilgili birimlerinin görevleri
kiz kamu kuruluşunda yürütülen stratejik
arasında yer almaya devam etmektedir.
planlama çalışmaları altı kuruluşta ta-
303. Birden fazla kurum veya kuruluşun mamlanmıştır. Pilot uygulamalardan elde
faaliyet gösterdiği sektörlerde genel bir edilen bilgi ve tecrübeler doğrultusunda
koordinasyon sorunu ve işbirliği yetersiz- kılavuzların güncelleştirilmesi ve gelişti-
liği gözlenmektedir. rilmesi çalışmaları tamamlanma aşaması-
304. Son yıllarda merkezi idare ile mahalli na gelmiştir.
idareler arasında görev, yetki, kaynak pay- 308. Stratejik planlama uygulamasının
laşımı ve hizmet ilişkilerinin düzenlenme- kamu idarelerine aşamalı bir geçiş prog-
si amacıyla gerçekleştirilen yasal düzen- ramı dahilinde yaygınlaştırılması benim-
lemelere rağmen, yerel yönetimlerle ilgili senmiştir. Söz konusu geçiş programının
idari, mali ve personel sorunları devam veriye ve bilgiye dayanan bir temelde
etmektedir. Bunun yanı sıra, söz konusu oluşturulmasına yönelik olarak kamu ku-
K AMU H İZMETLERİNDE K ALİTE VE E TKİNLİĞİN A RTIRILMASI • 59

ruluşlarında yönetim süreçleri, yönetim 5.6.4. e-Devlet Uygulamalarının

kalitesi ve kurumsal kapasiteyi tespit et- Yaygınlaştırılması ve
mek üzere 2005 yılında Stratejik Yönetim Etkinleştirilmesi
Araştırması yapılmıştır.
314. Kamu kurum ve kuruluşları tarafın-
309. Kamu idarelerinde stratejik yönetim dan yürütülen münferit e-devlet çalışma-
anlayışının hayata geçirilmesine yönelik ları, 2003 yılında başlatılan e-Dönüşüm
örgütlenmenin oluşturulması amacıyla Türkiye Projesi ile tek çatı altında toplan-
2005 yılı sonunda strateji geliştirme birim- mış ve bütünlük içerisinde yürütülmeye
leri kurulmuştur. İkincil mevzuat düzen- başlanmıştır. Proje kapsamında hazırla-
lemelerinin bir kısmı tamamlanmıştır. nan ve ilki 2003-2004 dönemini, diğeri ise
5.6.3. Kamu Kesiminde İnsan 2005 yılını kapsayan eylem planlarında,
Kaynaklarının Geliştirilmesi elektronik ortamda etkin bilgi paylaşımı-
nın sağlanması ve hukuki altyapının oluş-
310. Kamu personelinin yetkin bir seviyeye
turulmasına özel önem verilmiş, e-imza
ulaştırılması için kamu kurum ve kuruluş- ve bilgi edinme hakkına ilişkin hususları
larında etkili bir insan kaynakları planlama- düzenleyen yasalar hayata geçirilmiştir.
sı yapılamamaktadır. Kamu personelinin
yeterli hizmet içi eğitime tabi tutulmaması, 315. MERNİS Projesi ile tek numaraya
kamu çalışanlarının işlerini verimli bir şekil- dayalı olarak vatandaş kimlik bilgilerinin
de yürütecek bilgi ve beceriye kavuşmasını tutulduğu bilgi sistemi oluşturulmuş ve
engellemektedir. bilgiler diğer kamu kurumları ile payla-
şılmaya başlanmıştır. Vergi ve gümrük iş-
311. Kamu kesiminde görevde yüksel- lemleri büyük ölçüde elektronik ortamda
me konusunun mevzuatta açık ve yeterli sunulmakta ve kullanımı yaygınlaşmakta-
şekilde tanımlanmamış olması, etkili bir dır. Ulusal Yargı Ağı Projesi ve sosyal si-
ödüllendirme sisteminin bulunmaması gorta işlemlerini içeren e-Bildirge uygula-
ve ücret dengesizliği kamu çalışanlarının maları hayata geçirilmiştir. Bütçe hazırlık
kendilerini geliştirmesini olumsuz yönde ve işleyiş sürecini destekleyen Bütçe Yöne-
etkilemektedir. tim Enformasyon Sistemi kamu idareleri
312. Kamu personelinin kurum ve ku- tarafından etkin olarak uygulanmaktadır.
ruluşlar arasında dengesiz dağılımı ve Kamuda e-imza kullanımı için yasal ve
personel yetersizliği sorunları göze çarp- idari altyapı oluşturulmuş ve uygulama
maktadır. Kamu kurum ve kuruluşlarında başlatılmıştır. 2005 yılında başlatılan, va-
norm kadro uygulamasına tam olarak ge- tandaşa tek noktadan bütünleşik hizmet
çilmemiş olması kamu hizmetlerinin ge- sunumuna yönelik e-devlet kapısı çalış-
rektirdiği personel sayısının ve personel- maları ise devam etmektedir.
de aranacak niteliklerin bilinememesine 316. Türkiye’de, AB’nin kabul ettiği 20
yol açmaktadır. temel kamu hizmetinin 12’si elektronik
313. Söz konusu sorunlara çözüm getir- kanallardan çeşitli seviyelerde sunulmak-
mek amacıyla, 657 sayılı Devlet Memurla- tadır. 2005 yılı itibarıyla, Türkiye’nin 20
rı Kanununun yerini almak üzere yeni bir temel kamu hizmetini elektronik ortamda
kanun çıkarılması yönünde yapılan çalış- sunum seviyesi yüzde 53 iken, AB-25 orta-
ma sürdürülmektedir. laması yüzde 65’tir.

5.6.5. Adalet Sisteminin İyileştirilmesi Ceza Muhakemesi Kanunu, Kabahatler

Kanunu, Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin
317. VIII. Plan döneminde adalet ve yargı
İnfazı Hakkında Kanun, Denetimli Ser-
sistemini AB normlarına uyarlamak ama-
bestlik ve Yardım Merkezleri ile Koruma
cıyla köklü anayasal ve yasal düzenleme-
Kurulları Kanunu çıkarılmış, Türk Ticaret
ler yapılmıştır. Yapılan Anayasa değişik-
Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu Tasarıla-
likleriyle temel hak ve hürriyetlerin evren-
rı hazırlanmıştır.
sel standartlara ulaştırılması ve Kopenhag
Kriterlerine etkin bir şekilde uyum sağla- 320. Adalet hizmetlerinin fiziki imkanları-
nabilmesi için köklü düzenlemelere gidil- nın geliştirilmesi ve süreçlerinin hızlandı-
miş, kadın ve erkeklerin eşit haklara sahip rılması kapsamında Plan döneminde ada-
olduğu daha açık bir şekilde belirtilmiş, let binalarının hükümet konaklarından
ölüm cezası tümüyle kaldırılmıştır. ayrılarak müstakil mekanlara taşınması
ve e-adalet konusunda önemli aşamalar
318. Türkiye Adalet Akademisi ile aile,
kaydedilmiştir.
tüketici, denizcilik, fikri ve sınai haklar
mahkemeleri gibi ihtisas mahkemeleri 321. Diğer taraftan, hukuk devleti ilke-
kurulmuştur. İlk derece mahkemeleri ile sinin tüm kurum ve kurallarıyla yaşama
Yargıtay arasında görev yapmak üzere geçirilememiş olması, hukuk kurallarının
ikinci derece adli yargı mahkemeleri ola- oluşturulmasında yeni gelişmelerin yete-
rak bölge adliye mahkemelerinin (istinaf rince takip edilememesi, yargılama süreci-
mahkemeleri) kurulmasına dair kanun nin yavaş işlemesi, yargının insan kaynak-
yürürlüğe girmiştir. Adalet hizmetlerinde larına ilişkin nicelik ve nitelik sorunlarının
etkinliği sağlamak ve verimsizliği önleye- giderilememiş olması, fiziksel ve teknik
bilmek için 137 ilçede adli teşkilat ile 120 altyapı gereksinimlerinin yeterince karşı-
ceza infaz kurumu kapatılmıştır. lanamaması, yargı ve adalet hizmetlerinin
etkili ve kaliteli bir biçimde sunulmasını
319. Toplumsal, siyasal, sosyal ve ekono-
engellemektedir.
mik değişimler karşısında eskimiş olan ve
günün ihtiyaçlarına cevap veremeyen te- 322. AB ülkeleri ile karşılaştırıldığında,
mel kanunların günün ihtiyaçlarına cevap Türkiye’deki hakim ve yardımcı adalet
verecek şekilde yenilenmesi kapsamında, personelinin nicelik olarak yetersiz oldu-
Türk Medeni Kanunu, Türk Ceza Kanunu, ğu görülmektedir.
Tablo.5.14: Her 100.000 Kişiye Düşen Hakim ve Yardımcı Adalet

Personeli ile Mahkemelere Açılan Dava Sayıları (2002)
Yardımcı Adalet Mahkemelere Açılan
Ülkeler Hakim Sayısı (*)
Personeli Sayısı (*) Dava Sayısı
Almanya 25 73 3.381
Fransa 10 27 3.711
Hollanda 11 31 4.197
İspanya 10 89 4.255
Portekiz 15 93 6.540
İtalya 12 56 7.145
Türkiye 7 31 3.352
Kaynak: Avrupa Etkin Yargı Komisyonu (CEPEJ) 2002 Avrupa Yargı Sistemleri
(*) Ondalıklı sayılar en yakın tam sayıya yuvarlanmıştır.
K AMU H İZMETLERİNDE K ALİTE VE E TKİNLİĞİN A RTIRILMASI • 61

5.6.6. Güvenlik Hizmetlerinin 324. Terör ve terörün finansmanıyla müca-

Etkinleştirlmesi dele, yasa dışı göç ve iltica hareketleri, insan
ticareti, organize suçlar, uyuşturucu madde
323. Toplumsal ve kültürel alanlarda ya- kullanımı ve bağımlılığı ile mücadele konu-
şanan hızlı değişim ve ekonomik dalgalan- larında bazı gelişmeler kaydedilmesine rağ-
malar ile iç göç ve buna bağlı olarak ortaya men Plan hedeflerinin gerisinde kalınmıştır.
çıkan istihdam ve kentsel uyum sorunlarının
325. Kolluk kuvvetleri arasındaki koordi-
yaşandığı bir ortamda, suç örgütlerinin bilgi
nasyon eksikliği, suçun oluşmadan önlene-
ve iletişim teknolojilerinden de yararlanarak
bilmesi amacıyla yürütülmekte olan istihba-
uluslararası ve organize şekilde faaliyette rat faaliyetlerinde ilgili kurumlar arasında
bulunmaları başta terör olmak üzere örgütlü yeterli eşgüdümün sağlanamaması ve delil-
suçlarda bir artış eğiliminin ortaya çıkması- den sanığa ulaşılmasına önemli girdi sağla-
na neden olmuş ve iç güvenlik konusu VIII. yan kriminal altyapının güçlendirilerek ülke
Plan döneminde de önemini korumaya de- geneline yaygınlaştırılamaması önemini ko-
vam etmiştir. rumaktadır.

6 - Plan Dönemi
Hedef ve Tahminleri
326. Türkiye ekonomisi son dönemde, edilmesi, bu büyüme performansının de-
yapısal reformların ve kararlılıkla uygula- vam etmesini sağlayacaktır. Plan döne-
nan sıkı para ve maliye politikalarının et- minde GSYİH’nın yıllık ortalama yüzde
kisiyle istikrar ortamını sağlamış ve dünya 7 oranında artması ve kişi başına gelirin
ekonomileri arasında örnek gösterilen bir 2013 yılında 10.100 dolar olarak gerçek-
büyüme performansı göstermiştir. Doku- leşmesi beklenmektedir. Böylece, AB’ye
zuncu Kalkınma Planı döneminde, reform nominal yakınsama sürecinde de önemli
sürecine ve tavizsiz şekilde uygulanacak mesafe kaydedilmiş olacaktır ve GSYİH’sı
para ve sıkı maliye politikalarına devam yaklaşık 800 milyar dolara ulaşacak olan
Tablo.6.1: Ekonominin Genel Dengesi

2007-2013
2006 2013
Ortalaması
Cari Fiyatlarla GSYİH İçindeki GSYİH İçindeki Reel Artış Oranı
Milyar YTL Pay (Yüzde) Pay (Yüzde) (Yüzde)
Tarım 54,8 9,9 7,8 3,6
Sanayi 142,9 25,9 27,2 7,8
Hizmetler 354,1 64,2 65,0 7,3
GSYİH 551,8 100,0 100,0 7,0
Toplam Tüketim 449,0 81,4 76,1 6,8
Kamu 68,8 12,5 9,8 1,6
Özel 380,2 68,9 66,3 7,2
Sabit Sermaye Yatırımları 117,2 21,2 24,2 9,1
Kamu 31,0 5,6 6,0 8,1
Özel 86,2 15,6 18,2 9,4
Toplam Nihai Yurtiçi Talep 566,2 102,6 100,3 7,5
Toplam Yurtiçi Talep 593,4 107,5 103,4 7,2
Mal ve Hizmet İhracatı 161,5 29,3 32,4 11,2
Mal ve Hizmet İthalatı 203,2 36,8 35,8 11,2
63
Türkiye, dünyanın en büyük 17’inci ülkesi oranını dönem sonunda yüzde 7,7’ye dü-
konumuna yükselecektir. şürmesi beklenmektedir.
327. Bu büyüme performansında verimli- 328. Özel ve kamu sektörü sabit sermaye
lik artışları, 2002-2005 döneminde olduğu yatırımlarının Plan döneminde sırasıy-
gibi yine önemli bir rol oynayacaktır. Plan la yıllık ortalama yüzde 9,4 ve yüzde 8,1
döneminde TFV artışının yıllık ortalama oranında artacağı ve toplam sabit sermaye
yüzde 2,3 dolayında gerçekleşeceği tah- artışının yıllık ortalama yüzde 9,1 olarak
min edilmektedir. TFV artışlarının özellik- gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.
le sanayi ve hizmetler sektörlerinden kay-
329. Böylece, üretim faktörlerinin büyü-
naklanması beklenmektedir. Gerek işgücü
meye katkılarının Plan döneminde, ser-
piyasasında gerçekleştirilen reformların
maye stoku artışı için yüzde 33,6, istihdam
gerekse yürütülen aktif işgücü politikala-
artışı için yüzde 29,4 ve TFV artışı için
rının etkisiyle, büyümenin istihdama yan-
yüzde 37,0 olarak gerçekleşmesi öngörül-
sıması ve Plan döneminde yıllık ortalama
mektedir.
yüzde 2,7 oranında istihdam artışı sağlan-
ması beklenmektedir. Plan döneminde sa- 330. Sürdürülebilir büyüme ortamının
nayi ve hizmetler sektörlerinde yıllık orta- sağlanmasında büyük payı olan enflas-
lama 835 bin kişi gibi dikkate değer oran- yondaki düşüşün Plan döneminde de de-
da yüksek bir istihdam artışı öngörülmek- vam edeceği öngörülmekte ve Plan döne-
te ve bu istihdam artışının, nüfustaki artış minde TÜFE artışının yüzde 3 seviyesine
ve tarımdaki çözülmeye rağmen, işsizlik gerilemesi beklenmektedir.
Tablo.6.2: Diğer Makroekonomik Göstergeler

2007-2013
2006 2013 Yıllık Ortalama
Yüzde Artışı
Üretim Faktörleri Artışı, %
İstihdam Artışı 2,3 3,3 2,7
Sermaye Stoku Artışı 4,3 5,6 4,8
TFV Artışı 1,5 2,2 2,3
Üretim Faktörlerinin Büyümeye Katkıları, %
İstihdam 27,0 35,1 29,4
Sermaye Stoku 34,8 36,3 33,6
TFV 38,2 28,6 37,0
GSYİH, Cari Fiyatlarla, Milyar YTL 551,8 1145,5 ---
GSYİH, Cari Fiyatlarla, Milyar $ 380,5 797,4 ---
Kişi Başına GSYİH, $ 5.215 10.099 9,9
Kişi Başına GSYİH, SAGP, $ 8.786 15.332 8,3
Dış Ticaret
İhracat f.o.b., Milyar $ 83,1 210 14,2
İthalat c.i.f., Milyar $ 133,3 275 10,9
Dış Ticaret Dengesi, Milyar $ -38,1 -45 ------
Dış Ticaret Hacmi/GSYİH, % 54,4 59 ------
Turizm Gelirleri, Milyar $ 19,6 36 9,3
Cari İşlemler Dengesi/GSYİH, % -7,3 -3,0 ------
Doğrudan Yabancı Sermaye Girişi, Milyar $ 17,0 12,0 12.1*
Fiyatlar
TÜFE Artışı, Yıl Sonu, % 5,0** 3,0 ---
* Yıllık ortalama doğrudan yabancı sermaye girişi rakamıdır.
** 2006 yılı Program hedefi korunmuştur.
64
PLAN DÖNEMİ HEDEF VE TAHMİNLERİ
331. Dokuzuncu Kalkınma Planı döne- törü üretim artış hızının ekonomik büyü-
minde, yıllık ortalama yüzde 7 büyüyecek menin üzerinde gerçekleşerek, yıllık or-
Türkiye ekonomisinde, üretimin sektörel talama yüzde 7,8 olması beklenmektedir.
kompozisyonuna bakıldığında sanayi ve Plan döneminde hizmetler sektörünün
hizmetler sektörlerinin ön plana çıkacağı yıllık ortalama büyüme hızı ise yüzde 7,3
tahmin edilmektedir. Ekonominin moder- olarak öngörülmekte, böylece, hizmetle-
nizasyonu ve yapısal reformlara paralel rin üretim içindeki payının önceki yıllara
olarak, tarım sektörünün üretim ve katma oranla bir miktar artarak dönem sonunda
değer içerisindeki payının azalmaya de- yüzde 65 düzeyinde gerçekleşmesi bek-
vam etmesi beklenmektedir. Üretim için- lenmektedir.
deki payı 1980-2000 döneminde ortalama 332. Dokuzuncu Kalkınma Planı dönemin-
yüzde 18 ve 2002-2005 döneminde ortala- de ekonominin rekabet gücünü artırmak
ma yüzde 11,2 oranında gerçekleşen tarım ve katma değeri yüksek üretim yapısına
sektörünün, 2007-2013 döneminde yıllık geçmek amaçları doğrultusunda izlenecek
ortalama yüzde 3,6 büyümesi ve toplam politikalarla, sürdürülebilir yüksek ihracat
üretim içindeki payının 2013 itibarıyla artışı sağlanacaktır. 2005 yılında 73,4 mil-
yüzde 7,8 seviyesine gerilemesi öngörül- yar dolar düzeyinde gerçekleşen ihraca-
mektedir. Üretimin sektörel kompozis- tın, plan dönemi boyunca yıllık ortalama
yonundaki değişimin tarım sektörü aley- yüzde 14,2 oranında artış göstererek 2013
hinde gerçekleşmesi beklenirken, rekabet yılında 210 milyar dolara ulaşması hedef-
gücünü artırıcı ve yüksek katma değerli lenmektedir. Sürdürülebilir yüksek büyü-
yapıya geçişi destekleyici politikalar sa- meye paralel olarak ithalatın da yıllık or-
yesinde sanayi sektörü lehine gelişmeler talama yüzde 11 oranında artış göstermesi
öngörülmektedir. Bu bağlamda, sanayi ve 2013 yılında 275 milyar dolara ulaşması
sektörünün üretim içerisindeki payının öngörülmektedir. Dolayısıyla, plan döne-
plan dönemi süresince artması ve dönem mi sonunda dış ticaret hacmi yaklaşık 470
sonunda yüzde 27,2 seviyesine ulaşması milyar dolar düzeyinde gerçekleşecektir.
beklenmektedir. Bu dönemde, sanayi sek- 2005 yılında yüzde 9 olan dış ticaret açığı-
Tablo.6.3: Kamu Kesimi Hedef ve Tahminleri (GSYİH İçindeki Pay)

2007-2013
2006 2013
Ortalaması
Genel Devlet Harcamaları 45,1 36,1 40,3
Genel Devlet Faiz Dışı Harcamaları 36,9 34,2 36,4
Genel Devlet Gelirleri 45,5 39,7 41,8
Genel Devlet Borçlanma Gereği (1) -0,3 -3,6 -1,6
Genel Devlet Faiz Ödemeleri 8,2 1,9 3,9
Kamu Kesimi Borçlanma Gereği (1) -0,9 -3,6 -1,7
Sosyal Güvenlik Kuruluşlarına Transferler ve
5,6 5,0 5,3
Bütçeden Yapılan Sağlık Harcamaları (2)
Vergi Yükü (3) 31,6 30,0 30,8
(1) Eksi işareti fazlayı göstermektedir.
(2) 2006 yılına ilişkin oran; sosyal güvenlik kuruluşlarının açıklarını karşılamak için bütçeden yapılan transfer-
ler, Emekli Sandığına ödenen faturalı ödemeler ve ek karşılıklar, devlet memurlarına ve yeşil kartlılara yönelik
sağlık harcamaları ve İşsizlik Sigortası Fonuna yapılan devlet katkısı tutarlarının GSYİH’ya oranını kapsamak-
tadır. 2013 yılındaki oran ise emeklilik ve genel sağlık sigortasının açığını karşılamak için bütçeden yapılan
transferleri, emeklilik, genel sağlık sigortası ve İşsizlik Sigortası Fonuna yapılan devlet katkılarını, Emekli San-
dığına ödenen faturalı ödemeleri kapsamaktadır.
(3) Sosyal güvenlik primleri dahil edilmiş vergi red ve iadeleri hariç tutulmuştur.
65
nın GSYİH’ya oranının 2013 yılında yüz- ürünlerinin işlenmesi; petrokimya sanayi;
de 5,6’ya ineceği tahmin edilmektedir. Bu malzeme alımı; elektrik dağıtım ve toptan
çerçevede, cari işlemler açığının GSYİH’ya ticareti faaliyet alanlarından tamamen çe-
oranı ise 2005 yılındaki yüzde 6,4 seviye- kilmesi; bunun yanı sıra, elektrik üretimi,
sinden, Plan dönemi sonunda yüzde 3 se- doğal gaz piyasası, kömür ve diğer maden
viyesine gerileyecektir. işletmeciliğindeki payının azalması he-
333. Yapısal önlemler, ekonomik istikrar deflenmektedir. Buna karşın tahıl alımı,
tohumluk üretimi, demiryolu ulaşımı alt
ve yüksek oranlı büyümenin Plan döne-
yapısı, elektrik iletimi, petrol arama, hava
minde kamu finansmanı dengesi üzerin-
meydanlarının işletilmesi, posta hizmetle-
de olumlu etkileri olacağı ve VIII. Plan
ri ile kıyı emniyetinin sağlanması alanla-
döneminde yıllık ortalama yüzde 9 açık
rında faaliyet gösteren KİT’lerin plan dö-
veren genel devlet finansman dengesinin
neminde özelleştirilmesi öngörülmemek-
GSYİH’ya oranının, faiz harcamalarındaki
tedir.
azalmanın da etkisiyle, dönem ortalaması
olarak yüzde 1,6 fazlaya döneceği tahmin 337. Büyümekte olan sosyal güvenlik
edilmektedir. açığının, 2007 yılından itibaren yürürlü-
ğe girecek reform sonrasında, GSYİH’ya
334. Kayıt dışı ekonomiyle mücadelede
oran olarak, Plan dönemi boyunca 2006
sağlanacak başarı, Plan döneminde kamu
yılı seviyesine göre daha düşük oranlarda
maliyesindeki istikrarın sürdürülmesinde
olması hedeflenmektedir. Reform sonra-
temel araçlardan biri olacaktır. Ekonomik
sında emeklilik sisteminin açığında düş-
büyüme ortamının da katkısıyla gelirler-
me olmakla beraber tüm nüfusu kapsam
deki artış, kamu finansmanındaki istik- içine alan, sağlık hizmetlerine erişimi ko-
rarın sürdürülebilmesinin yanı sıra, vergi laylaştıran ve sağlık sigortacılığında ortak
yükünün daha adil bir şekilde dağıtılma- standartlar sağlayan genel sağlık sigortası
sına ve rekabet gücü yüksek bir ekonomik sisteminin getireceği ek yükten dolayı sos-
yapıya ulaşılmasına imkan verecek, ayrı- yal güvenlik açığı istenilen seviyede düş-
ca, mali disiplinden taviz verilmeksizin memektedir.
öncelikli alanlara daha fazla kaynak ayrı-
labilmesini sağlayacaktır. 338. Emeklilik sisteminin açığının düşme-
sinde ise devlet memurlarında prim matra-
335. Özelleştirmelerin de etkisiyle KİT sis- hının genişlemesiyle prim gelirlerinin yıllık
teminin ekonomi içindeki payı önemli ortalama olarak GSYİH’nın 0,5’i oranında
ölçüde azalacaktır. KİT’lerin toplam brüt artması etkili olmaktadır. Matrah genişle-
satış hasılatının GSYİH’ya oranının 2006 mesiyle beraber ortaya çıkacak ek işveren
yılındaki yüzde 9 seviyesinden 2013 yılın- prim tutarının bütçeye yük getirmesi ve
da yüzde 3,3’e düşmesi beklenmektedir. memurların ödemesi gereken ek prim tu-
Aynı dönemde KİT sisteminde yaratılan tarının da maaş düşüşü olmaması için büt-
katma değerin GSYİH’ya oranının da yüz- çe tarafından karşılanmasından dolayı bu
de 2’den yüzde 0,6’ya düşeceği öngörül- düzenleme bütçe harcamasını artıracaktır.
mektedir. Dolayısıyla bu düzenleme ile beraber büt-
336. Plan dönemi sonuna gelindiğinde çe harcamalarında artışla sosyal güvenlik
özelleştirme işlemleri sonucunda kamu- sistemine ek gelir yaratılmasından dolayı
nun hava ve deniz ulaşımı ile lokomo- toplam kamunun mali dengesinde bir de-
tif ve vagon üretimi; şeker, tütün ve çay ğişme olmayacaktır.
66
339. Plan döneminde kayıtdışı ekonomi- neminde kamu yatırımlarından en büyük

nin azaltılmasına yönelik olarak kademe- payı almakla birlikte, büyük projelerin yıl-
li yapılması öngörülen SSK işveren prim lar itibarıyla tamamlanacak olması ve aynı
oranı indiriminin etkisiyle düzenlemenin dönemde özel sektör katılımını içerecek
yapıldığı ilk yıllarında sistemin açığında finansman modellerinden azami ölçüde
bir miktar artma olacağı, ancak plan dö- yararlanılacak olması nedeniyle, sektörün
neminin sonunda doğru prim indirimiyle kamu yatırımları içindeki payı azalacak-
beraber artan kayıtlı istihdamın sisteme tır. Kamu kesiminin ticari mal ve hizmet
ek gelir sağlayacağı ve sistemin açığının üretiminden çekilmesi ve önemli KİT’lerin
azalmaya başlayacağı öngörülmektedir. özelleştirilmesiyle birlikte, madencilik ve
imalat sektörlerindeki kamu yatırım payı
340. Dokuzuncu Kalkınma Planı döne-
azalacaktır. Plan döneminde, adalet hiz-
minde; öncelikli sektörler arasında yer
metleri ve e-devlet yatırımlarının diğer
alan eğitim ve sağlık sektörlerinin kamu
kamu hizmet yatırımları içindeki ağırlığı
yatırım payı artırılacaktır. Tarım sektörün-
artırılacaktır.
de, sulama projeleri stokunun eritilebil-
mesi için kamu yatırımları artırılacak ve 341. Plan döneminde birincil enerji tale-
projeler hızlandırılarak önemli bir kısmı binde, ekonomik ve sosyal kalkınmayla
tamamlanacaktır. Serbestleştirme politi- orantılı olarak yıllık ortalama yüzde 6,2
kasına paralel olarak, kamu sektörünün oranında artış öngörülmektedir. Enerji
enerji yatırımları içindeki payı tedricen tüketimi içinde doğal gazın 2005 yılında
azaltılacaktır. Ulaştırma sektörü Plan dö- yüzde 28 düzeyinde olan payının yüzde
Tablo.6.4: Sektörel Kamu Sabit Sermaye Yatırımları

2006 2013 2007-2013
(Cari Fiyatlarla) (Cari Fiyatlarla) (2006 Fiyatlarıyla)
Sektörler
Milyon Milyon Milyon
% Pay % Pay % Pay
YTL YTL YTL
Tarım 1.375 7,7 5.040 11,8 17.278 10,2
Madencilik 640 3,6 1.141 2,7 5.514 3,3
İmalat 445 2,5 169 0,4 1.517 0,9
Enerji 2.529 14,2 2.592 6,0 17.750 10,5
Ulaştırma-Haberleşme 5.674 31,8 10.984 25,6 44.023 26,0
Turizm 48 0,3 198 0,5 768 0,5

Konut 109 0,6 390 0,9 1.310 0,8
Eğitim 2.494 14,0 9.399 21,9 32.405 19,1
Sağlık 1.268 7,1 3.702 8,6 14.293 8,4
Diğer Hizmetler 3.243 18,2 9.239 21,6 34.636 20,4
-İktisadi 1.728 9,7 4.195 9,8 15.624 9,2
-Sosyal 1.515 8,5 5.044 11,8 19.012 11,2
Toplam 17.824 100 42.855 100,0 169.495 100,0
Yatırım İşçiliği 2.463 3.885 19.180
Mahalli İdareler 10.690 22.217 105.936
Genel Toplam 30.978 68.957 294.611
67
Tablo.6.5: Enerji Hedefleri

2006 2013 2007-2013*
Birincil Enerji Talebi (BTEP) 96.560 147.400 6,2
Elektrik Enerjisi Talebi (GWH) 171.450 295.500 8,1
* Dönem içindeki gelişmeleri göstermektedir.
34’e yükselmesi, petrol ürünlerinin payı- yolcu seferlerinin klasik trenlerden hızlı
nın ise yüzde 37’den yüzde 31’e gerilemesi trenlere kayması ile yük trenlerine ayrıla-
beklenmektedir. Diğer yandan Dokuzun- cak ilave kapasite ve özel sektörün verim-
cu Kalkınma Planı döneminde elektrik lilik artışları dikkate alınarak 2007-2013
talebinin, ağırlıkla sanayi üretim ve hiz- döneminde yurtiçi demiryolu yük taşıma-
Tablo.6.6: Ulaştırma Hedefleri

2006 2013 2007-2013*
Demiryolu 1. Anahat Uzunluğu (Km.) 8.257 9.195 938
a) Yeni Hat Yapımı 938
b) Hat Yenileme 1.000
Karayolu Bölünmüş Yol Uzunluğu (Km.) 9.441 15.000 5.559
BSK Kaplamalı Devlet ve İl Yolu Uzunluğu 7.500 14.500 7.000
Havaalanı Yolcu Trafiği (milyon yolcu) 60 110 50
* Dönem içindeki gelişmeleri göstermektedir
metler sektöründeki gelişmelere paralel larında yıllık ortalama yüzde 12’lik artış
olarak, yılda ortalama yüzde 8,1 oranında öngörülmüştür. Yurtdışı demiryolu yük
artış göstereceği tahmin edilmektedir. taşımaları demiryollarında gelişme potan-
siyeli en yüksek iş alanıdır. Almanya-Tür-
342. TCDD’nin taşıma tekeline son ve-
kiye arasındaki yaklaşık 2200 kilometrelik
rilmesi ile birlikte özel sektör trenlerinin
uzun taşıma parkurunun getirdiği doğal
TCDD hatlarında çalışmaya başlaması,
Tablo.6.7: Yük Taşımalarında Gelişmeler (Milyon Ton-km)
2007-2013
2006 2013
Yüzde Artış
Yurtiçi
Karayolu (1) 169.500 248.000 5,6
Demiryolu 11.505 25.400 12,0
Denizyolu 5.400 8.400 6,5
Havayolu (3) 468 659 5,0
Boruhattı
Hampetrol 2.655 2.685 0,2
D. Gaz (milyon m küp) (2) 29.253 49.844 7,9
Yurtdışı
Demiryolu 1.730 8.248 25,0
Denizyolu 749.000 1.740.000 12,8
Havayolu (3) 2.613 4.777 9,0
Boruhattı
Ham Petrol (Transit) 7.583 71.174 37,7
(1) İstanbul Büyükşehir Belediyesine devredilen 117 km otoyol ve bağlantı yolu üzerindeki taşı-
malar 2005 yılından itibaren kapsamda yer almamaktadır.
(2) Toplama dahil değildir.
(3) THY taşımaları
68
Tablo.6.8: Ar-Ge Hedefleri

2002 2006* 2013
Ar-Ge Harcamalarının GSYİH içindeki payı (%) 0,67 0,80 2,00
Tam Zaman Eşdeğeri Araştırmacı Sayısı 23.995 28.000 80.000
Kaynak: TÜİK
* DPT Müsteşarlığı tahminidir.
avantaj ve Avrupa’da TIR filolarının karşı- de kullanabilecek yeterli sayıda ve nitelikte

laştığı zorluklar nedeniyle büyük ithalatçı araştırmacı insan gücüyle anlamlı olacaktır.
firmalar uluslararası demiryolu alterna- 2002 yılı itibari ile toplam araştırmacıların
tifini seçmeye başlamıştır. Uluslararası yüzde 73,1’i üniversitelerde, yüzde 11,5’i di-
demiryolu taşımalarında VIII. Plan döne- ğer kamu kurumlarında ve yüzde 15,4’ü özel
minde yaşanan yüksek artışın Dokuzuncu sektörde görev yapmaktadır. Bu kapsamda
Plan döneminde de devam ederek yıllık araştırmacı sayısının artırılmasının yanında,
ortalama yüzde 25’lik bir artış sağlanması bu araştırmacıların büyük kısmının özel sek-
öngörülmektedir. törde istihdamını sağlayıcı politikalar uygu-
lanacaktır.
343. Ar-Ge harcamalarının GSYİH içindeki
payının artırılmasında, devlet bütçesin- 345. Plan döneminde, doygunluğa erişmiş
den giderek artan ölçüde Ar-Ge’ye yöne- olan sabit telefon abone yoğunluğunda
lik olarak yapılan yatırımların ve sağlanan önemli bir değişim olması beklenmemek-
desteklerin yanında özel sektör Ar-Ge tedir. Diğer taraftan, mobil telefon abone
harcamalarının da ciddi oranda artması yoğunluğundaki artış eğiliminin sürmesi
büyük önem taşımaktadır. 2002 yılı itiba- ve dönem sonunda abone yoğunluğunun
ri ile toplam Ar-Ge harcamalarının yüzde yüzde 90’a ulaşması beklenmektedir. Aynı
64,3’ü yükseköğretim, yüzde 7’si diğer şekilde, kamu kesimi ve özel kesim tara-
kamu kurumları ve yüzde 28,7’si özel sek- fından elektronik ortamda sunulan hiz-
tör tarafından gerçekleştirilmektedir. 2013 metlerin arzındaki artışa paralel olarak bu
yılı itibari ile özel sektörün toplam Ar-Ge hizmetlere talep oluşturan bireyler tara-
harcamalarının en az yüzde 60’ını gerçek- fında internet kullanıcı oranının yüzde 60
leştirmesi hedeflenmektedir. Bu kapsam- düzeyine yükseleceği tahmin edilmekte-
da kamu tarafından sağlanacak olan des- dir. İnternet kullanıcı sayısının ve elektro-
teklerin özel sektörün Ar-Ge faaliyetlerini nik ortamda hizmet sunumunun artışıyla,
artırıcı yönde tasarımlanması sağlanacak- genişbant abone oranının da yüzde 20’ye
tır. ulaşması beklenmektedir.
344. Ar-Ge harcamalarının bu ölçüde artırıl- 346. Dokuzuncu Kalkınma Planı dö-
ması, ortaya çıkan kaynağı verimli bir şekil- neminde rekabetçi bir tarımsal yapının
Tablo.6.9: Bilgi ve İletişim Altyapısı (Yüzde)
2006 2013 2007-2013*
Sabit Telefon Abone Yoğunluğu 26 25 -0,6
Mobil Telefon Abone Yoğunluğu 64 90 5,0
Geniş Bant Abone Yoğunluğu 3,5 20 28,3
İnternet Kullanıcı Yoğunluğu 20 60 17,0
* Yıllık ortalama artış oranıdır.
69
Tablo.6.10: Tarımsal Yapının Etkinleştirilmesi

2006 2013
Hayvancılık Üretiminin Toplam Tarım Üretimi İçindeki Payı, Yüzde 28,0 37,0
Sertifikalı Hububat (Buğday-Arpa) Tohumu Kullanım Oranı, Yüzde 30,0 50,0
Melez ve Kültür Irkı Sığır Varlığının Toplam Sığır Varlığına Oranı, Yüzde 67,0 77,0
Organik Tarım Alanlarının Toplam Tarım Alanına Oranı, Yüzde 1,0 3,0
DSİ Sulama Alanı (Net Kümülatif), Milyon Hektar 2,55 3,00
Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Arazi Toplulaştırma Faaliyeti
0,60 1,27
(Kümülatif), Milyon Hektar
Endüstriyel ve Toprak Muhafaza Ağaçlandırmaları
2,60 3,30
(Kümülatif), Milyon Hektar
oluşturulması sürecinde verimliliğin ar- larla birlikte, toplam yatak sayısının 1,3
tırılmasını teminen, hububat üretiminde milyona ulaşması beklenmektedir.
sertifikalı tohum kullanım oranının Plan
349. Demografik göstergelerde görülen
dönemi sonunda 2005 yılına göre iki ka-
iyileşmeler ve bu iyileşmenin Plan döne-
tına çıkması beklenirken, melez ve kültür
minde ve uzun vadede devam edeceği
ırkı sığır varlığının artarak hayvancılığın
beklentisi dolayısıyla Türkiye’nin nüfus
üretim içindeki payının artmaya devam
yapısının gelişmiş ülkelerin nüfus yapısı-
edeceği tahmin edilmektedir. Organik ta-
na nispeten benzemeye başladığını söyle-
rım üretiminde başlamış olan artışın de-
mek mümkündür. Nüfusun yaş yapısın-
vam ederek Plan dönemi sonunda toplam
da da önemli değişimler beklenmektedir.
tarım alanlarının yüzde 3’üne ulaşacağı
2005 yılından itibaren oransal ve rakamsal
öngörülmektedir. Bunlara ek olarak, ya- olarak düşmeye başlayan 0-14 yaş grubu
ratılacak yatırım imkanları ölçüsünde DSİ nüfusun bu eğilimi uzun vadede devam
sulama alanları ile ağaçlandırma faaliyet- edecek, çalışma çağı ve yaşlı nüfusun ora-
lerinde artışlar amaçlanmaktadır. nı ve sayısı ise sürekli olarak artacaktır.
347. Turizm gelirlerinin Dokuzuncu Kal- 350. İşgücü piyasasında yaşanan yapısal
kınma Plan dönemi sonunda 36,4 milyar dönüşümün plan döneminde de sürmesi
dolara, ziyaretçi sayısının 38 milyona, ve tarım sektöründen ayrılan istihdamın
yurtdışına çıkacak vatandaş sayısının ise diğer sektörlere kayması beklenmektedir.
15 milyona ulaşacağı tahmin edilmekte- İstihdamın yapısındaki değişimin temelde
dir. hizmetler sektörü lehine olacağı tahmin
348. Dokuzuncu Kalkınma Planı dönemi edilmektedir.
sonunda belgeli toplam yatak sayısının 351. İstihdam odaklı sürdürülebilir bü-
950 bin olması, inşa halindeki ve proje yümenin sağlanması, iş ortamının iyileş-
aşamasındaki tesislerin tamamlanması ve tirilmesi, işgücü piyasasının işleyişinin et-
ikinci konutlardaki turizme açılan yatak- kinleştirilmesi, işgücünün nitelik ve beceri
Tablo.6.11: Turizm Hedefleri
2006 2013 2007-2013*
Turist Sayısı, Milyon Kişi 23,0 38,0 7,4
Turizm Gelirleri, Milyar $ 19,6 36,4 9,3
* Yıllık ortalama yüzde artış oranıdır.
70
Tablo.6.12: Demografik Göstergeler ve Nüfusun Seçilmiş Yaş

Gruplarına Göre Dağılımı
2006 2013
Toplam Nüfus, Yıl Ortası, Milyon Kişi 73,0 79,0
Yıllık Doğal Artış Hızı, Binde (1) 12,4 10,1
Toplam Doğurganlık Hızı, Çocuk Sayısı 2,18 2,07
Bebek Ölüm Oranı, Binde 22,6 18,5
Doğuşta Hayatta Kalma Ümidi, Yıl
Kadın 74,0 74,8
Erkek 69,1 69,9
Toplam 71,5 72,3
Nüfusun Üç Ana Yaş Grubu İtibarıyla Yüzde Dağılımı, Yüzde
0-14 28,1 25,3
15-64 66,0 68,2
65+ 6,0 6,5
(1) Göçleri kapsamamaktadır.
düzeyinin yükseltilmesi ve aktif işgücü vik edilmesi yoluyla Plan döneminde iş-
politikalarının geliştirilmesi yoluyla tarım gücüne katılma oranının 2,1 puan artacağı
dışı sektörlerde yeni iş olanakları yaratıl- öngörülmektedir. Bu artışın temel belirle-
ması sonucunda plan döneminde istih- yicisinin kadınlar olması beklenmektedir.
damın yıllık ortalama yüzde 2,7 oranında 353. Bu gelişmelere bağlı olarak Plan dö-
artacağı tahmin edilmektedir. neminde istihdam oranının 3,2 puan arta-
352. Öte yandan, eğitim seviyesinin yük- cağı, işsizlik oranının ise 2,7 puan düşece-
seltilmesi, aktif işgücü politikalarıyla is- ği tahmin edilmektedir.
tihdam edilebilirliğin artırılması, işgücü 354. Plan döneminde okulöncesi ve or-
piyasasına girişin kolaylaştırılması ve teş- taöğretim kademesinde okullaşma oran-
Tablo.6.13: İstihdam Göstergeleri (Yüzde)

2007-2013
2006 2013
Ortalaması
İşgücüne Katılma Oranı 48,6 50,7 49,8
Kadın 25,4 29,6 27,8
Erkek 72,2 72,2 72,2
İstihdam Artış Oranı 2,3 3,3 2,7
Tarım -2,9 -2,9 -2,9
Tarım Dışı 4,4 4,9 4,5
Sanayi 3,6 2,0 2,5
Hizmetler 4,7 5,9 5,2
İstihdamın Sektörel Dağılımı
Tarım 28,0 18,9 22,7
Tarım Dışı 72,0 81,1 77,3
Sanayi 19,7 19,4 19,8
Hizmetler 52,4 61,7 57,5
İstihdam Oranı 43,6 46,8 45,1
İşsizlik Oranı 10,4 7,7 9,6
71
Tablo.6.14: Eğitim Kademeleri İtibarıyla Hedefler (1)

2005/2006 (2) 2012/2013
- Okullaşma Oranları (%)
Okulöncesi (3) 19,9 50,0
İlköğretim 95,6 100,0
Ortaöğretim 85,2 100,0
Toplam 38,4 48,0
Yükseköğretim (4)
Örgün 24,8 33,0
- Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı
İlköğretim (5) 43,5 30,0

Genel Ortaöğretim 37,9 30,0
Kaynak: TÜİK, MEB, DPT.
(1) Bütün kademeler için veriler brüt okullaşma oranıdır.
(2) Yükseköğretim verileri 2004-2005 dönemine aittir.
(3) 4-5 yaş grubu için hesaplanmıştır.
(4) Üniversiteler ve diğer yükseköğretim kurumları dahil, lisansüstü öğrencileri hariç tutulmuştur.
17-20 yaş grubu için hesaplanmıştır.
(5) Kentsel alanlar için hesaplanmıştır.
larında önemli artışlar sağlanması hedef- 355. Dokuzuncu Plan döneminde sağlık
lenmektedir. İlköğretim kademesinde çağ hizmetlerine erişimin önemli göstergeleri
nüfusundaki azalmanın da katkısı ile tüm olan yatak ve hekim sayısı ile bunların nü-
çocukların temel eğitim alması amaçlan- fusa oranlarında iyileşmeler öngörülmek-
maktadır. Ortaöğretim okullaşma oran- tedir. Bununla birlikte, bu dönemde yapı-
larındaki artışla birlikte yükseköğretime lacak kontenjan artışının etkisinin ancak
olacak talep artışını karşılamak üzere, bir sonraki plan döneminde görülebilecek
yükseköğretim okullaşma oranının yüzde olması nedeniyle, hekim başına nüfus ko-
48’e ulaşması planlanmaktadır. nusundaki iyileşme sınırlı kalacaktır.
Tablo.6.15: Sağlık Hizmetlerinde Hedefler

2006 2013
Hekim sayısı 103.150 120.000
Hekim başına düşen nüfus 707 658
Tıp Fakültelerinin Yeni Kayıt Sayısı 4.800 7.000
Yatak sayısı 197.170 236.600
Yatak başına düşen nüfus 372 335
Tablo.6.16: Bölgesel Gelişme Göstergeleri

2001 2013
Kişi başı GSYİH
En yüksek / en düşük bölge 6,7 5,0
Sanayi ve hizmetlerin GSYİH’de payı (%)
En düşük bölge 56,1 65,0
En yüksek bölge 99,5 99,6
Şehirleşme oranı (%)
En düşük il 26,1* 40,0
En yüksek il 90,7* 90,0
En yüksek il - en düşük il 64,6* 50,0
* 2000 yılı rakamıdır.
72
7- Temel Amaçlar:
Gelişme Eksenleri
7.1. Rekabet Gücünün Artırılması istikrarını ve rekabet gücünü dikkate ala-
cak şekilde uygulanacaktır.
356. Ekonominin yüksek teknolojik kabi-
liyete ve nitelikli işgücüne sahip, değişen 362. Dalgalı kur rejimi uygulaması çerçe-
şartlara hızla uyum sağlayan, ulusal ve vesinde, döviz kuru piyasada arz ve talebe
uluslararası pazarlarda rekabet gücü olan, göre belirlenmeye devam edecektir.
istikrarlı ve verimlilik düzeyi yüksek bir 363. Sürdürülebilir ve sağlam kaynaklarla
yapıya kavuşturulması temel amaçtır. finanse edilen bir cari açık için, yapısal re-
7.1.1. Makroekonomik İstikrarın formların devam ettirilmesi, ihracat içinde
Kalıcı Hale Getirilmesi katma değeri yüksek ürünlerin payının
artırılması ve ihracat artışının sürekli kı-
357. Ekonominin rekabet gücünün artırıl- lınması sağlanacaktır.
ması ve yüksek büyümenin sürdürülebilir
kılınması için makroekonomik istikrar or- Ekonominin yüksek
tamının devamı sağlanacaktır.
teknolojik kabiliyete ve
358. Makroekonomik istikrarı sürekli kıla-
cak ve ekonominin etkin, esnek ve verimli nitelikli işgücüne sahip,
bir yapıya kavuşmasını sağlayacak olan değişen şartlara hızla uyum
yapısal reformlar sürdürülecektir.
sağlayan, ulusal ve
359. Maliye, para ve gelirler politikaları-
nın uyumlu ve birbirlerini destekler şekil- uluslararası pazarlarda rekabet
de uygulanmasına devam edilecektir.
gücü olan, istikrarlı ve
360.Fiyat istikrarının sağlanmasına yöne-
lik olarak açık enflasyon hedeflemesi poli- verimlilik düzeyi yüksek bir
tikası sürdürülecektir. yapıya kavuşturulması
361. Gelirler politikası, ekonomik kon- temel amaçtır.
jonktürün gereklerine uygun olarak fiyat
364. Plan döneminde, kamu borç stoku- • Plan dönemi sonuna gelindiğinde
nun milli gelire oranını düşürme sürecini kamuda kaynak tahsisi, stratejik
devam ettirecek ve cari açığın kontrol altı- planlara ve performans esaslı büt-
na tutulmasına da yardımcı olacak şekilde çeleme sistemine dayandırılmış
mali disipline uyulacaktır. olacaktır.
365. Vergi politikalarının temel amacı; • İdarelerin yönetim sorumluluğu-
mükellef haklarına saygılı, vergi kayıp nun güçlendirilmesi için gerekli
ve kaçağını azaltan, mali güç ilkesine uy- olan iç kontrol ve iç denetim sis-
gun şekilde vergi yükünün adil ve den- temleri, bu sistemlere rehberlik ve
geli dağıtımını gözeten, kamu giderlerini gözetiminden sorumlu Merkezi
karşılarken iktisadi etkinliği bozmayan Uyumlaştırma Birimleriyle birlikte
bir vergi sistemine ulaşmaktır. Bu amaçla; uluslararası standartlar ve AB uy-
• Vergi kanunları yeniden gözden ge- gulamalarıyla uyumlu olarak
çirilerek, mevzuat sadeleştirilecek uluslararası geçerlilikte kaliteye
ve daha etkin ve uygulanabilir hale sahip olabilecek şekilde tüm un-
getirilecektir. Vergi muafiyet ve is- surlarıyla birlikte uygulamaya ko-
tisnaları, ekonomik ve sosyal politi- nulacaktır.
kalar ile kamu finansmanı imkanla-
rı çerçevesinde yeniden değerlendi- • Kamu harcamalarının etkinleşti-
rilecektir. rilmesine yönelik çalışmalarda
sosyal güvenlik, tarım, sağlık ve
• Ekonomide karar alıcılar için ön- personel alanlarına öncelik verile-
görülebilirliği sağlamak amacıyla cektir.
vergi düzenleme ve uygulamala-
rında istikrar sağlanacaktır. • Yapısal reformlarla öngörülen
amaçlara aykırı düzenlemelerden
• Mükelleflerin gönüllü uyumunu
kaçınılacaktır.
artırmaya yardımcı olacak şekilde
mükellef haklarına yönelik düzen- • Kamu yatırımları ekonominin re-
lemeler yapılacaktır. kabet gücünü artıracak nitelikteki
altyapıya yönlendirilecek; sektörel,
• Vergi tabanının genişletilmesi ve
bölgesel ve AB’ye uyum yönünde-
kayıtdışı ekonomiyle mücadele so-
ki amaçların gerçekleştirilmesinde
nucunda oluşacak ilave kaynaklar,
etkili bir araç olarak kullanılacaktır.
işlem vergileri başta olmak üzere
vergi oranlarının ve sosyal güven- • Kamu hizmetlerinin sunulmasın-
lik primlerinin indiriminde kulla- da ve kamu altyapı yatırımlarının
nılacaktır. yapılmasında özel sektör katılımı-
nı artırıcı modeller geliştirilecektir.
366. Mali disiplinin sürdürülebilmesin-
de önemli katkı sağlayacak harcama re- 367. KİT’lerde hesap verebilirliği, şeffaf-
formuna ilişkin düzenlemelere devam lığı, karar alma süreçlerinde esnekliği
edilecek; kamu harcamalarında etkinliği, sağlamaya ve KİT’ler üzerinde müdahale
şeffaflığı ve hesap verebilirliği artırmayı yetkisi olan kurum sayısını azaltmaya yö-
amaçlayan 5018 sayılı Kanun tüm unsur- nelik yeni bir kurumsal yönetişim sistemi
larıyla hayata geçirilecektir. Bu amaçla; oluşturulacaktır.

T EMEL A MAÇLAR : G ELİŞME E KSENLERİ
368. KİT’lerde piyasa şartlarına uygun fi- 376. Teşvik sistemine, seçicilik taşıyan ve
yatlandırma politikasının uygulanmasına yönlendirme gücü olan unsurlar ilave edi-
devam edilecektir. lecektir. Uygulamaların koordinasyonu
sağlanarak mükerrer uygulamalara son
369. Sanayide rekabet gücünün artırılma-
verilecek ve teşviklerin etkinliği takip edi-
sı, yatırım ve iş ortamının iyileştirilmesi
lecektir. Uygulamalarda öngörülebilirlik
amacıyla imalat sanayi maliyetleri üze-
ve şeffaflık sağlanacak, bürokrasi azaltıla-
rinde olumsuz baskı oluşturan enerji gir-
caktır. Sistemin AB’ye uyumu sağlanarak
di fiyatlarının tespitinde sanayi aboneleri
DTÖ kurallarına uygun hareket edilmeye
lehine düzenleme yapılacaktır.
devam edilecektir.
370. Genel sağlık sigortası sistemi, getire-
377. Yatırımların, altyapısı uygun orta ka-
ceği mali yüklerin azaltılması için, Sağlıkta
deme merkezlere yönelmesi teşvik edile-
Dönüşüm Programıyla birlikte uygulana-
rek yeni sanayi odaklarının oluşturulması
caktır. Genel sağlık sisteminin getireceği
sağlanacaktır.
mali yükün öngörülenin üzerine çıkması
halinde, sistem gözden geçirilerek mali 378. İşletmelere yönelik fiziki altyapı, baş-
yükü azaltmaya yönelik tedbirler alına- ta bilgi ve iletişim teknolojileri olmak üze-
caktır. re teknoloji altyapısı ile lojistik imkanları
artırılacak ve bu alanlarda etkinlik sağla-
7.1.2. İş Ortamının İyileştirilmesi
nacaktır.
371. İş ortamının rekabetçi bir yapıya ka-
379. Altyapısı tamamlanmış arsa ve arazi
vuşturularak iyileştirilmesi temel amaçtır.
temin imkanları artırılacaktır.
372. Yatırımcılar ve diğer karar vericiler
380. Güçlü bir denetim ve takip siste-
için bilgi altyapısı oluşturmak üzere, sa-
mi kurularak, reel sektördeki kayıtdışı-
nayi bilgi sistemi çalışması sonuçlandırı-
lık asgari düzeye indirilecek, kayıt altına
lacak ve uygulamaya konulacaktır.
girmek kolaylaştırılacaktır. İş ortamının
373. İşletmelerin kazanç ve işlemleri ile is- serbest piyasa kurallarına göre işlemesini
tihdam üzerindeki vergi ve yükler rekabet ve saydamlığı teminen yolsuzlukla ve or-
gücünü olumsuz etkilemeyen bir yapıya ganize suç faaliyetleriyle etkin mücadele
kavuşturulacaktır. edilecek ve nüfuz kullanımı önlenecektir.
374. İşletmelerde kurumsal yönetişim il- 381. Fikri haklar sisteminin ülke ekonomi-
keleri doğrultusunda kurumsallaşmanın sine etkisi gözetilmek suretiyle, fikri hak-
sağlanmasını ve bu yolla finansman temi- lar alanında kısa, orta ve uzun vadeli bir
ninin kolaylaşmasını özendirici uygula- strateji belirlenecek ve bu stratejinin uy-
malar geliştirilecektir. gulanmasına yönelik bir eylem planı oluş-
375. İşletmelerin uygun koşullarla finans- turulacaktır. Fikri haklar sistemi konusun-
man kaynaklarına erişimi kolaylaştırıla- da kamuoyunu bilgilendirme faaliyetleri
cak ve bu kaynaklarda çeşitlilik sağlana- artırılacaktır.
caktır. Başta KOBİ’ler olmak üzere girişim 382. Rekabeti sınırlayıcı anlaşma, uyum-
sermayesi, başlangıç sermayesi ve kredi lu eylem ve kararlar, hakim durumdaki
garanti sistemi geliştirilerek işletmelerin teşebbüslerin bu durumlarını kötüye kul-
kredi temini kolaylaştırılacaktır. lanmaya yönelik davranışları, rekabeti

önemli ölçüde azaltan birleşme ve dev- rinde kullanılması, elektronik ortamda iş

ralma işlemlerine karşı rekabet kuralları yapma biçimlerinin ve e-ticaretin yaygın-
etkili bir biçimde uygulanacaktır. Tekel ve laşması ile işletmelerin maliyetlerini dü-
oligopol özelliği taşıyan sektörlerde fiyat şürmeleri, verimliliklerini yükseltmeleri
hareketleri takip edilerek, rekabet karşıtı ve yurtiçi ve yurtdışı satış potansiyellerini
davranışlar caydırıcı bir biçimde ceza- geliştirmeleri desteklenecektir. Ayrıca, e-
landırılacak, kamu alımlarında rekabeti ihale uygulamalarının yaygınlaşması ile
bozucu davranışlar etkili bir şekilde so- özellikle KOBİ’lerin kamu alımlarına ka-
ruşturulacak, toplumdaki rekabet kültürü tılımı için uygun, şeffaf ve rekabetçi ortam
geliştirilecektir. Genel ekonomik çıkara yaratılacaktır.
ilişkin hizmetlerin gerektirdiği durumlar
dışında, rekabeti engelleyici, sınırlayıcı 387. Kalkınma Ajanslarının kurulmasıyla
veya bozucu etkiye sahip idari işlemler bölgesel potansiyelleri değerlendirmek
veya düzenlemeler ortadan kaldırılacak- üzere yabancı sermaye yatırımlarından
tır. yararlanmaya önem verilecek, böylece
ülke genelinde Yatırım Destek ve Tanıtım
383. Üniversite-iş dünyası işbirliği çerçe-
Ajansı tarafından yürütülecek tanıtım faa-
vesinde; rekabetçi ve bilgiye dayalı eko-
liyetlerini bölgesel bazda tamamlayıcı bir
nominin gerektirdiği özellikleri içeren ve
araştırma potansiyelinin gelişmesine daha yaklaşım uygulanacaktır. Ayrıca illerde
çok katkıda bulunan işgücü eğitimi geliş- Yatırım Destek Ofisleri kurularak yatırım-
tirilecektir. Teknik personelin nitelikleri cıların izin işlemleri kolaylaştırılacaktır.
konusunda standartlar getirilecek, çeşitli 7.1.3. Ekonomide Kayıtdışılığın
sertifikasyon programları düzenlenerek Azaltılması
düzey farklılıkları ortadan kaldırılacaktır.
388. Güçlü bir toplumsal ve siyasi irade ile
384. Yatırımcılara ve işletmelere yönelik toplumun tüm kesimlerinin katıldığı kap-
kamu hizmetlerinin sunumunda etkinlik samlı bir mücadele stratejisi oluşturularak
sağlamak üzere; saydam ve objektif kural- kayıtdışılıkla mücadele başlatılacaktır.
lar getirilecek, iyi işleyen bir yargı sistemi
389. Kayıtdışı işletme, kişi ve çalışanların
oluşturulacak, izin, onay ve işlemlerle ilgi- kayıt altına alınabilmesini teminen kayıtlı
li bürokrasi azaltılacak, etkin teşvik politi- sistem güçlendirilecektir. Bu amaçla, ida-
kaları uygulanacaktır. ri-mali ve yasal yükümlülükler bütçe im-
385. Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Re- kanları doğrultusunda kademeli olarak
form Programı kapsamındaki çalışmalar azaltılacak, başta KOBİ’ler olmak üzere
etkin bir şekilde sürdürülecektir. kayıtlı işletmelere yönelik finansman ola-
nakları artırılacak, iş ve çalışma hayatına
386. Kamunun iş dünyasına sunduğu hiz- ilişkin mevzuat basitleştirilerek bürokra-
metler, süreçlerin yeniden yapılandırılması tik formaliteler azaltılacak, işletmelerin
suretiyle bütünleşik bir yapıda elektronik kurumsallaşması teşvik edilecek, kayıtlı
ortama taşınacak, bu hizmetlerin işletme- işletme ve bireylere yönelik kamu hizmet-
ler tarafından yaygın kullanımına yönelik leri iyileştirilecek, iş ve işgücü piyasasında
tedbirler alınacaktır. Buna paralel olarak, esneklik artırılacaktır. Kayıtdışı sektörle
bilgi ve iletişim teknolojilerinin iş süreçle- mücadelede aktif rol oynayan kurumlar

arasında etkin işbirliği ve koordinasyon ülkelerinde oluşan sermaye birikiminden

sağlanacaktır. yararlanmak amacıyla bu bölgelere yöne-
lik mali enstrümanlar ihraç edilecektir.
390. Kayıtdışı ekonomiyi ödüllendiren,
kamuya olan güveni sarsan ve kayıtdışılı- 396. Tüm finansal kurumlar için özerk ni-
ğı özendiren her türlü af ve borç yapılan- telikte düzenleyici yapının oluşturulması
dırılması beklentisinin önüne geçilecektir. sağlanacak ve finansal sistemin düzenle-
me ve denetiminde boş alan bırakılmaya-
391. Kayıtdışı ekonomik faaliyetleri önle-
caktır.
meye yönelik olarak; tüm tüzel kişilikleri
içeren tek numaraya dayalı bir bilgi siste- 397. Finansal sistemde muhasebe ve de-
mi oluşturulacak, ticari defterler elektro- netim standartları AB ve OECD normları
nik ortamda tutulacak, e-ihale, elektronik esas alınarak geliştirilecektir.
fatura ve elektronik ödeme sistemleri ge- 398. Sigortacılık, faktoring ve finansal ki-
liştirilecek, mali işlemler ve tapu kayıtla- ralama sektörlerinin hukuki altyapısı ge-
rına ilişkin veri tabanları oluşturulacak, liştirilecektir.
ödemelerde nakit kullanımını azaltacak
399. Risk yönetiminin tüm finansal ku-
tedbirler geliştirilecektir. Kamu kurumları
rumlarda yerleştirilmesini sağlayacak
arasında bilgi paylaşımı ve koordinasyon
düzenlemeler yapılacak, Basel II’ye geçiş
sağlanarak denetim ve izleme mekaniz-
yanında ilgili AB düzenlemelerine uyum
maları etkinleştirilecektir.
sağlanacak ve finansal sistemde kredi ve
392. Denetimlerde etkinliğin sağlanması kurumsal yönetişim derecelendirme siste-
amacıyla kamu idarelerinin uygulama ka- mi tesis edilecektir.
pasitesinin geliştirilmesine yönelik çalış- 400. Benzer işlemlerin vergilendirilmesi
malara ağırlık verilerek, idarelerin beşeri ve bilgiye erişim imkanı açısından, finan-
ve teknolojik altyapısı iyileştirilecektir. sal sistemimizdeki farklı kuruluşlar ara-
393. Vergi alanında yapılacak düzenleme- sında rekabeti bozucu unsurlar ortadan
lerin yanı sıra günlük ticari faaliyetleri dü- kaldırılacaktır.
zenleyen ticaret hukuku gibi özel hukuk 401. Finansal hizmetlerde etkin kaynak
alanlarında da yapılacak düzenlemeler tahsisini sağlayacak şekilde işlem ve aracı-
kayıtdışı ekonomiyle mücadeleyi destek- lık maliyetleri ile bürokrasinin azaltılması
leyecektir. sağlanacaktır.
394. İnsanların kayıtlı ekonomi içinde yer 402. Finansal piyasalarda ve bu piyasa-
almalarını özendirecek ve kayıtdışı eko- lardan kaynak temin eden reel sektörde
nominin zararlarını anlatacak bilgilendir- kurumsal yönetişim ilkelerinin benimse-
me kampanyaları düzenlenecek, broşürler nerek uygulanması sağlanacaktır.
dağıtılacak ve eğitimler verilecektir.
403. Sermaye piyasalarında uzun vadeli
7.1.4. Finansal Sistemin Geliştirilmesi kaynak imkanını artırmak amacıyla var-
lığa dayalı menkul kıymet enstrümanları
395. Yeni piyasa ve ürünlerin geliştirilme-
geliştirilecektir.
si ve mali sistemin derinliğinin artırılması
kapsamında; altın bankacılığının gelişimi 404. Müşteri haklarına ve bilincine yöne-
desteklenecek, şirketlerde azınlık hisse lik şeffaf, adil ve teşvik edici uygulamalar
sahiplerinin hakları geliştirilecek, Körfez güçlendirilecektir.

7.1.5. Enerji ve Ulaştırma nin güvenliğini ve güvenilirliğini koruya-

Altyapısının Geliştirilmesi cak şekilde sürdürülecektir.
Enerji 410. Petrolde olağanüstü durum arz stok-

larının yeterliliğinin korunması için stok
405. Ekonomik kalkınmanın ve sosyal ge- ajansı kurulacaktır. Petrol ve doğal gaz de-
lişmenin ihtiyaç duyduğu enerjinin sürek- polama tesislerinin yeterli ölçüde yapımı
li, güvenli ve asgari maliyetle temini temel sağlanacaktır. Şehir içi doğal gaz dağıtımı-
amaçtır. Enerji talebi karşılanırken çevre- nın yaygınlaştırılması sürdürülecektir.
sel zararların en alt düzeyde tutulması,
411. Kamu yatırım programında yer alan,
enerjinin üretimden nihai tüketime kadar
özellikle hidroelektrik santral projelerinin
her safhada en verimli ve tasarruflu şekil-
en düşük maliyetlerle ve hızlı şekilde ta-
de kullanılması esastır.
mamlanarak ekonomiye kazandırılması
406. Elektrik sektöründe, kamu üretim esastır. Bu nedenle, yatırım maliyetlerinin
tesislerinin ve dağıtım sisteminin özelleş- gerçeği yansıtmasına, sektörler arası çap-
tirilmesi, Mart 2004’te yürürlüğe konulan raz finansmana gidilmemesine ve proje-
Strateji Belgesi doğrultusunda yapılacak- lerdeki gecikmelerden kaynaklanabilecek
tır. Dağıtım ve üretim tesislerinin özelleş- maliyet artışlarının önüne geçilmesine
tirmesinden beklenen faydaların bir an özen gösterilecektir.
önce alınması amacıyla özelleştirme süre- 412. Elektrik arzında sağlıklı bir çeşitlen-
ci hızlandırılacaktır. dirme yaratmak için elektrik üretim kay-
407. Arz güvenliğinin artırılması amacıy- nakları arasına nükleer enerji dahil edile-
cektir. Nükleer santral yapımına başlan-
la birincil enerji kaynakları bazında den-
madan önce serbest piyasayla maksimum
geli bir kaynak çeşitlendirmesine ve orijin
uyum gözetilerek, atıkların saklanması,
ülke farklılaştırmasına gidilecektir. Üre-
tasfiyesi ve kamuoyunun bilgilendirilmesi
tim sistemi içinde yerli ve yenilenebilir
hususlarına yönelik detaylı plan ve prog-
enerji kaynaklarının payının azami ölçüde
ramlar yapılacaktır.
yükseltilmesi hedeflenecektir.
413. Ekonominin rekabet gücünün artırıl-
408. Kamunun sektörden çekilmesiyle ması ve toplumun refah seviyesinin yük-
orantılı olarak özel sektörün, doğacak seltilmesi amacıyla elektrik sektörünün
açığı zamanında ikame etmesi ve yeni serbestleştirilmesi çerçevesinde, en düşük
üretim yatırımlarına arz-talep projeksi- maliyetle enerji üretecek bir sistem oluştu-
yonları paralelinde bir an önce başlaması rulacaktır.
için gerekirse mevzuat düzenlemeleri ile
uygun ortam sağlanacaktır. Böylece, mev- Ekonomik kalkınmanın
cut tesislerin özelleştirilip yeni yatırım yü-
ve sosyal gelişmenin
künün kamu üzerinde kalmamasına özen
gösterilecektir. Kamu, düzenleyici ve de- ihtiyaç duyduğu enerjinin
netleyici rolü çerçevesinde arz güvenliğini
yakından takip edecek ve tedbir alacak şe-
sürekli, güvenli ve
kilde donatılacaktır. asgari maliyetle temini
409. Kamu sahipliğinde kalacak olan elek- temel amaçtır.
trik iletiminde yatırımlar elektrik sistemi-

modlarında güvenliği öne çıkaran politi-

kalar izlenecektir.
Türkiye’nin mevcut
416. Başta karayolu olmak üzere ulaştır-
jeostratejik konumunun manın tüm modlarında trafik güvenliğinin
etkin bir biçimde artırılmasına, mevcut altyapının korun-
masına, verimli kullanımının sağlanma-
kullanılmasıyla enerji sına ve bilgi ve iletişim teknolojilerinden
üreticisi ve tüketicisi ülkeler en üst düzeyde yararlanılmasına önem ve
öncelik verilecektir.
arasında transit ülke
417. Ulaştırma projelerinin geliştirilme-
olunması, bu şekilde sinde koridor yaklaşımına geçilecektir. Bu
jeostratejik konumumuzun yaklaşımın alternatif ulaştırma modlarını
inceleyen ve dışsallıkları kapsayan değer-
daha da güçlendirilmesi lendirmelerle, en avantajlı ulaşım modu-
nu belirleyen bir yapıda olması esastır.
sağlanacaktır.
418. Demiryolu ve denizyolunun karayo-
414. Türkiye’nin mevcut jeostratejik ko- lu ile rekabet edebileceği koridorlarda ta-
numunun etkin bir biçimde kullanılma- şıma üstünlüğünü sağlayacak bir yatırım
sıyla enerji üreticisi ve tüketicisi ülkeler ve işletmecilik anlayışıyla koridor bazın-
arasında transit ülke olunması, bu şekil- da belirli tonaj potansiyelini aşan yükle-
de jeostratejik konumumuzun daha da rin demiryolu ve denizyolu ile taşınması
güçlendirilmesi sağlanacaktır. Ceyhan’ın özendirilecektir.
uluslararası petrol piyasasında ana dağı-
tım noktalarından ve petrol fiyatlarının 419. AB’nin Trans-Avrupa Ulaştırma Ağ-
teşekkülünde önemli merkezlerden birisi larının (TEN-T) Türkiye ile bütünleşmesi-
olmasına çalışılacaktır. Doğal gazda transit ni sağlayacak projeler başta olmak üzere
boru hatlarının yapımının tamamlanarak Kafkas ülkeleri, Orta Asya ve Ortadoğu ile
Avrupa’ya gaz satışında etkin olunması bağlantıları güçlendiren projelerin gerçek-
amacıyla gerekli tedbirler alınacaktır. Arz leştirilmesi sağlanacaktır.
güvenliğinin artırılmasına katkı yapacak 420. Büyük ulaştırma projelerinin yapım
olan diğer ülkelerle elektrik ticaretinin ya- ve işletiminde finansman ihtiyacına cevap
pılabilmesi amacıyla gerekli altyapı oluş- vermek ve özel sektörün verimli işletme
turulacaktır. yapısından yararlanmak üzere kamu-özel
Ulaştırma sektör işbirliği modelinin uygulanmasına
öncelik verilecektir.
415. Ulaştırma türlerinin teknik ve eko-
nomik açıdan en uygun yerlerde kullanıl- 421. Ulaştırma sektöründe sürekli güncel-
dığı dengeli, akılcı ve etkin bir ulaştırma lenen ve homojen bir yapıya oturtulmuş
altyapısının oluşturulmasında, sistem, ulaştırma veri tabanı sektördeki dışsallık-
bütüncül bir yaklaşımla ele alınacak; yük ları da kapsayacak şekilde oluşturulacak,
taşımalarının demiryollarına kaydırılma- sektörde faaliyet gösteren kamu kuruluş-
sını, önemli limanların lojistik merkezler larının performanslarını ölçmek üzere,
olarak geliştirilmesini sağlayan, taşıma her alt moda uygun performans kriterleri

belirlenecek, izleme mekanizmaları geliş- 427. Denizyolunda kısa mesafe denizyolu

tirilecektir. taşımalarını artıracak gemi ve liman yatı-
rımlarına ağırlık verilecektir.
422. Ulaştırma sektöründeki kurumları
tek çatı altında toplayarak karar alma ve 428. Deniz güvenliğinin artırılması kapsa-
programlama sürecinde koordinasyonu mında Bayrak, Liman ve Kıyı Devleti kon-
sağlayacak bir yönetim yapısı oluşturula- trolü iyileştirilecektir. Bu çerçevede; Gemi
caktır. Trafik Hizmetleri projeleri deniz trafiğinin
yoğun olarak yaşandığı liman, körfez ve
Demiryolu bölgelerde hayata geçirilecektir.
423. Yük taşımalarının demiryolu ağırlıklı 429. Askeri ve ticari gemilerin Türk ter-
yapılması ulaştırma sektöründe stratejik sanelerinde tasarımı, yüksek yerli katkı
bir amaçtır. Bu doğrultuda demiryolunda oranıyla üretilmesi ve Türk Deniz Ticaret
özel sektör tren işletmeciliği geliştirilecek- Filosunun yenilenmesi amacıyla, başta
tir. Yük taşımacılığı özel sektörün işletme- Ceyhan yöresi olmak üzere, Türkiye Ter-
cilik avantajlarından yararlanılmak üzere saneler Mastır Planının sonuçları da göz
serbestleştirilecek ve TCDD yeniden yapı- önüne alınarak yeni tersaneler kurulacak-
landırılarak kamu üzerindeki mali yükü tır.
sürdürülebilir bir seviyeye çekilecektir.
Özel sektörle ortaklıklara gidilerek başta Havayolu
sanayi bölgeleri olmak üzere demiryolu 430. Hava trafiği emniyetini ve kapasite-
bağlantı hattı yatırımları yapılacak ve araç sini artırıcı yatırımların gerçekleştirilme-
yatırımları özel sektöre bırakılacaktır. sinin yanı sıra, alınacak ilave tedbirlerle
424. Ankara merkez olmak üzere İstanbul- içinde bulunduğumuz bölgede lider ve
Ankara-Sivas, Ankara-Afyonkarahisar-İzmir, dünyada sayılı bir havacılık sektörüne sa-
Ankara-Konya koridorlarından oluşan çe- hip olmak temel amaçtır.
kirdek ağ üzerinde hızlı tren ile yolcu ta- 431. Trafiğin yoğunlaştığı meydanlarda
şımacılığına başlanacaktır. Bu ağ üzerinde kapasiteler artırılacak, meydanlara eri-
inşa edilecek hatların yapım ve işletimin- şim kolaylıklarını da kapsayan anlayışla
de kamu-özel sektör işbirliği modellerin- hizmet standartları yükseltilecek ve hava
den yararlanılacaktır. trafik kontrolü hizmetleri modernize edi-
Denizyolu lecektir.
425. Limanların yükleme-boşaltma yapı- 432. Meydanların çevreye duyarlı, kaliteli

lan noktalar olmalarının yanı sıra, kom- hizmet veren ve büyümeye açık yapıda ol-
bine taşımacılık yapılabilen birer lojistik ması sağlanacaktır. Hava meydanları çev-
merkezi haline getirilmeleri hedefi doğ- resindeki çarpık yapılaşma önlenecektir.
rultusunda tüm ana limanların karayolu 433. Uzun dönemli talebi karşılamaya yö-
ve demiryolu bağlantıları tamamlanacak- nelik olarak, İstanbul bölgesi başta olmak
tır. üzere yeni havalimanı yatırımları planla-
nacaktır.
426. Başta İzmir Yöresi, Marmara ve Ak-
deniz Bölgesi olmak üzere liman kapasi- 434. Sektördeki hızlı büyüme nedeniyle
teleri artırılacaktır. Bu kapsamda Akdeniz ortaya çıkan ihtiyacı karşılamak üzere,
Bölgesinin Doğu Akdenizin önemli bir lo- uluslararası standartlarda eğitim veren
jistik merkezi olması desteklenecektir. kuruluşlarca yeterli sayı ve nitelikte per-

sonel yetiştirilecek ve bu personelin uz- 441. Trafik kazalarının yoğun olarak gö-
manlık alanlarında istihdam edilmeleri rüldüğü kara noktalar giderilecek, trafik
sağlanacaktır. denetim hizmetlerinin etkinleştirilmesine
ve hedef programlar çerçevesinde yay-
435. Bölgesel hava taşımacılığının gelişti-
gınlaştırılmasına, trafik eğitiminin ilköğ-
rilebilmesi için yerel yönetim ve sivil top-
retimden başlatılarak halkın bilinçlendi-
lum kuruluşlarının da desteği sağlanacak,
rilmesine önem ve öncelik verilecektir.
maliyet azaltıcı tedbirler alınacak ve ha-
Trafik güvenliği konusunda hazırlanacak
vayolu şirketleri küçük (STOL) havaala- programlara kamuoyunun ve sivil toplum
nı yapısına ve yolcu profiline uygun filo örgütlerinin desteğinin artırılması, özel
oluşturmaları için yönlendirilecektir. kesimin trafik güvenliği ile ilgili projelere
436. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün katılımının sağlanması özendirilecektir.
yeniden yapılandırılması tamamlanarak 442. Yol yapım ve bakım fayda ve maliyet-
sektörün emniyet, verimlilik ve rekabet leri, tüm dışsallıkları da içerecek şekilde
konuları başta olmak üzere denetlenmesi belirlenecektir.
sağlanacaktır.
Kentiçi Ulaşım
Karayolu
443. Enerji, çevre, ekonomi, konut, arsa
437. Müktesebat uyumu ve gerekli diğer ve arazi politikaları ile tutarlı, sürdürüle-
yapısal düzenlemelerin tamamlanmasıyla bilir, kamu kesimini bağlayıcı, özel sektö-
birlikte, kurumsallaşmış, insana ve çevre- rü yönlendirici geniş kapsamlı bir ulusal
ye saygılı, sürdürülebilir bir rekabet orta- kentiçi ulaşım stratejisi oluşturulacaktır.
mında faaliyet gösteren karayolu taşıma-
cılığı sektörüne ulaşılması amaçlanmakta- 444. Toplumun tüm kesimlerine eşit fır-
dır. satlar sunan, katılımcı, kamu yararını
gözeten, yurtiçi kaynakların kullanımına
438. Uluslararası taşıma filosunun kapasi-
özen göstererek dışa bağımlılığı en aza in-
tesinin etkin kullanımını engelleyen, reka-
diren, çevreye duyarlı, ekonomik açıdan
beti bozan kota ve benzeri kısıtlamaların
verimli, güvenli ve sürekli yaya hareketi-
kaldırılması yönünde girişimlerde bulu-
nulacaktır. nin sağlanmasını esas alan kentiçi ulaşım
planlaması yapılacaktır. Arazi kullanım
439. Ana karayolu güzergahları BSK stan- kararlarının her ölçekte ulaşım etkileri ile
dardında bölünmüş yol haline getirilecek- birlikte değerlendirilmesi ve her ölçeğin
tir. gerektirdiği kentiçi ulaşım planlarının ha-
440. Karayollarında, bakım-onarım hiz- zırlanması sağlanacaktır.
metlerinin zamanında ve yeterli düzeyde
445. Her kentin özgün yapısı, dinamikleri
karşılanmasını teminen üstyapı yönetim
ve potansiyelleri göz önüne alınarak, ken-
sisteminin uygulanmasına başlanacak ve
tiçi ulaşım türlerinde çeşitlilik ve bütün-
bu hizmetler önleyici bakım kavramı esas
leşme sağlanacaktır.
alınarak yürütülecektir. Bu kapsamda,
bakım ve onarım hizmetlerinin ağırlıklı 446. Ulaştırma etüdlerine temel oluştur-
olarak özel kesim eliyle yürütülmesi için ması açısından, kentlerdeki mevcut ulaşım
gerekli yasal ve kurumsal düzenlemeler sistemi ile yolculuk talebine ilişkin verile-
gerçekleştirilecektir. rin toplandığı ve düzenli olarak güncelle-

nen Kent Bilgi Sistemlerinin geliştirilmesi

ve yaygınlaştırılması sağlanacaktır. Bu sis-
temler vatandaşların bilgi talebini karşıla-
Gelecek kuşakların
yacak şekilde geliştirilecektir. ihtiyaçlarını gözeterek,
447. AB’ye uyum sürecinde sürdürülebi- doğal kaynakların koruma ve
lir bir kentiçi ulaşım sistemi oluşturmaya
yönelik olarak yaya ve bisiklet ulaşımı ile kullanma koşulları
toplu taşımaya öncelik verilecek ve bu tür- belirlenecek ve bu
lerin kullanımı özendirilecektir.
kaynaklardan herkesin adil
448. Toplu taşıma ile bireysel ulaşım tür-
lerinin birbirleriyle ve kendi içlerinde re- biçimde yararlanmasını
kabet etmeyen bir sistem olarak çalışması
sağlayacak şekilde çevre
sağlanacaktır.
449. Raylı sistem projeleri, alternatif toplu
yönetim sistemleri
taşım sistemlerinin yetersiz kaldığı, siste- oluşturulacaktır.
min işletmeye açılması öngörülen yıl için
doruk saat yolculuk talebinin tek yönde naklardan herkesin adil biçimde yararlan-
asgari 15.000 yolcu/saat düzeyinde ger- masını sağlayacak şekilde çevre yönetim
çekleşmesi beklenen koridorlarda planla- sistemleri oluşturulacaktır.
nacaktır. 454. Uluslararası yükümlülüklerin karşı-
450. Kentiçi ulaşım projelerinin finans- lanması, sürdürülebilir kalkınma ve ortak
manında dışa bağımlılığı en aza indiren, fakat farklı sorumluluk ilkeleri çerçevesin-
ulusal üretim, istihdam ve finansman imde yerine getirilecektir.
kanlarından azami ölçüde yararlanan mo- 455. Tüm sektörlerde yatırım, üretim ve
deller kullanılacaktır. tüketim aşamalarında kirleten ve kullanan
öder ilkelerini dikkate alan araçlar etkili
451. Dış finansman sağlanması düşünü-
bir biçimde kullanılacaktır. AB’ye uyum
len kentiçi ulaşım projelerinin seçiminde;
kapsamında çevre standartları ve yöne-
proje maliyetleri ile iç-dış finansman kom-
timini belirleyen hukuki düzenlemeler
pozisyonunun belediyelerin mali yapıları
güncelleştirilirken ülke koşulları ve kamu
ile uyumlu olması şartı aranacaktır.
yönetiminde etkinlik gözetilecektir.
452. Ulusal ve yerel düzeyde kentiçi ula-
456. Çevre konusundaki düzenlemelerin
şım karar, politika, uygulama ve deneti-
etkili ve aflarla kesintiye uğratılmadan
minden sorumlu birimlerin görev, yetki
uygulanması sağlanacaktır.
ve sorumluluklarını tanımlayan gerekli
düzenlemeler yapılacaktır. 457. Çevresel altyapı yatırımlarının yapıl-
masında ve işletilmesinde ölçek ekono-
7.1.6. Çevrenin Korunması ve Kentsel misinin faydalarından yararlanmak için
Altyapının Geliştirilmesi yerel yönetimler arasındaki işbirliği ve
453. Gelecek kuşakların ihtiyaçlarını gö- eşgüdüm geliştirilecek, bu kapsamda ma-
zeterek, doğal kaynakların koruma ve halli idare birliklerinin kurulması destek-
kullanma koşulları belirlenecek ve bu kay- lenecektir.

458. Çevre ve kalkınma ile ilgili sağlıklı ve sında, bakımında ve işletilmesinde ülke
entegre bilgi sistemleri oluşturulacak, iz- şartlarına en uygun sistem ve teknolojiler
leme, denetim ve raporlama altyapısı ge- tercih edilecektir.
liştirilecektir.
467. Mevcut su sağlama tesislerinde kayıp
459. Ülkemizin sahip olduğu biyolojik ve kaçaklar azaltılarak ülke su kaynakları-
çeşitliliğin ve genetik kaynakların araştı- nın etkin kullanılması sağlanacaktır.
rılması, korunması, değerlendirilmesi ve
ekonomik değer kazandırılması çalışma- 468. Ülkemizde su kaynaklarının tahsisi,
ları hızlandırılacaktır. kullanılması, geliştirilmesi ve kirlenmeye
karşı korunmasıyla ilgili hukuki düzenle-
460. Biyogüvenlik ve genetiği değiştiril-
me ve idari yapı oluşturulmasına yönelik
miş organizmalar konusundaki risklerin
olarak başlatılmış çalışmalar tamamlana-
en aza indirilmesi için tarım, çevre ve tek-
caktır.
noloji politikaları bütünleştirilmiş bir an-
layışla değerlendirilecektir. 469. Yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının
461. Ülkemiz şartları çerçevesinde ilgi- kirlenmeden korunması sağlanacak ve
li tarafların katılımıyla sera gazı azaltımı atık suların arıtıldıktan sonra tarım ve sa-
politika ve tedbirlerini ortaya koyan bir nayide kullanılması teşvik edilecektir.
Ulusal Eylem Planı hazırlanarak, BM İk- 470. Evsel nitelikli katı atık yönetiminde
lim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesine iliş- kaynakta ayrıştırma, toplama, taşıma, geri
kin yükümlülükler yerine getirilecektir. kazanım ve bertaraf safhaları teknik ve
462. Tarım ve turizm başta olmak üzere, mali yönden bir bütün olarak değerlendi-
çevreye duyarlı sektörlerde ekolojik po- rilecek; yatırım ve işletme maliyetleri dü-
tansiyel değerlendirilecek, koruma-kul- şük ve ülke şartlarına en uygun katı atık
lanma dengesi gözetilecektir. bertaraf teknolojisi olan düzenli depolama
463. Sanayide çevre dostu tekniklerin uy- yöntemi tercih edilecektir.
gulanmasıyla hammadde kullanımındaki 471. Evsel nitelikli olmayan atıkların üreti-
etkinlik artırılarak daha verimli üretim mi azaltılacak, atık türüne ve ülke koşulla-
gerçekleştirilecek ve atıklar azaltılacaktır. rına uygun toplama, taşıma, geri kazanım
464. Kentsel altyapı yatırımlarının gerçek- ve bertaraf sistemleri oluşturulacaktır.
leştirilmesinde belediyelere verilecek mali
472. Çevre yatırımlarının yapılması ve iş-
ve teknik danışmanlık hizmetleri etkinleş-
letilmesinde özel sektörün katılımı dahil
tirilecektir.
yeni finansman yöntemleri geliştirilecek-
465. Ülke genelinde çevre korumaya yö- tir.
nelik kentsel altyapı ihtiyacının belirlen-
mesi için belediyelerin içme suyu, kana- 473. Çevresel altyapı hizmetlerinin plan-
lizasyon, atıksu arıtma tesisi ve katı atık lanması, projelendirilmesi, uygulanması
bertaraf tesisi gibi altyapı ihtiyaçlarını ve işletilmesine ilişkin belediyelerin kapa-
belirleyecek kentsel altyapı ana planı ve siteleri geliştirilecektir.
finansman stratejisi hazırlanacaktır. 474. Çevre bilincinin geliştirilmesine yö-
466. Su, atık su, katı atık gibi çevre koru- nelik eğitim ve kamuoyu bilgilendirme
maya yönelik altyapı tesislerinin yapılma- çalışmaları yapılacaktır.

7.1.7. Ar-Ge ve Yenilikçiliğin

Geliştirilmesi Verimliliğin ve rekabet
475. Verimliliğin ve rekabet gücünün ar- gücünün artırılması
tırılması amacıyla Ar-Ge faaliyetlerinin
yenilik üretecek şekilde ve pazara yönelik amacıyla Ar-Ge
olarak tasarımlanması sağlanacaktır. Bu
faaliyetlerinin yenilik
kapsamda Ar-Ge harcamalarının GSYİH
içindeki payı ve harcamalarda özel sektö- üretecek şekilde ve pazara
rün ağırlığı artırılacaktır. Bu çerçevede, bi-
lim ve teknoloji politikasının temel amacı yönelik olarak
özel sektörün yenilik yaratma yeteneğinin tasarımlanması
artırılmasıdır.
sağlanacaktır.
476. Teknoloji geliştirme amaçlı girişimci-
liğin özendirilmesi ve yenilikçi düşüncele- sız olarak izlenmesi ve değerlendirilmesi
rin hayata geçirilmesi için risk sermayesi yönünde düzenlemeler yapılacaktır.
ve benzeri araçlar yaygınlaştırılacaktır. 480. Üniversitelerde desteklenen Ar-Ge
Bunun yanı sıra, özel sektörün belirlenen faaliyetlerinin ülkenin ekonomik, sosyal
öncelikli alanlarda araştırma enstitüleri ve kültürel gelişimine katkı verecek şe-
ve/veya merkezleri kurması teşvik edile-
kilde tasarımlanması ve bu çalışmaların
cektir.
bilimsel yayın dışındaki patent ve benze-
477. Özel sektör başta olmak üzere, top- ri sonuçlarının da akademik yükselmede
lumun her kesiminde bilim, teknoloji ve dikkate alınması sağlanacaktır.
yenilik kültürünün ve farkındalığının ar-
481. Üniversite-sanayi işbirliğinin gelişti-
tırılması için bilinçlendirme çalışmaları
rilmesi ve üniversitelerdeki Ar-Ge insan
yürütülecektir.
gücü ve altyapısının özel sektör tarafın-
478. Araştırmacı insan gücü nitelik ve dan kullanılması desteklenecektir. Üni-
nicelik yönünden geliştirilecek ve özel versiteler ile özel sektörü bir araya getiren
sektörde araştırmacı istihdamı teşvik edi- Teknoloji Geliştirme Bölgelerinin altyapı-
lecektir. Yurtdışındaki Türk araştırmacı- ları tamamlanacak ve öncelikli alanlarda
ların, öncelikli alanlar başta olmak üzere,
uzmanlaşmaları özendirilecektir.
yurt içinde istihdam edilmesi için gerekli
imkanlar sağlanacaktır. Ayrıca, ihtiyaç du- 482. Geleceğe yönelik olarak nanotekno-
yulan alanlarda yabancı araştırmacıların loji, biyoteknoloji, yeni nesil nükleer tek-
Türkiye’de istihdam edilmeleri destekle- nolojiler ile hidrojen ve yakıt pili teknolo-
necektir. jileri; sanayi politikasının öncelik vereceği
sektörlerdeki araştırmalar; yerli kaynakla-
479. Ulusal yenilik sistemi içinde yer alan
kurum ve kuruluşlar görev ve faaliyetle- rın katma değere dönüştürülmesini amaç-
ri itibarıyla gözden geçirilerek kurumlar layan Ar-Ge faaliyetleri; aşı ve anti-serum
arası işbirliğini de artıracak etkin bir yapı başta olmak üzere yaşam kalitesinin yük-
kurmak üzere gerekli yasal ve kurumsal seltilmesine yönelik sağlık araştırmaları;
düzenlemeler yapılacaktır. Bilim ve tek- bilgi ve iletişim teknolojileri ile savunma
noloji alanındaki politika, program ve ve uzay teknolojileri öncelikli alanlar ola-
projelerin yürütücü kurumlardan bağım- rak desteklenecektir.

tedricen makul seviyelere çekilecektir. Ge-

Üniversiteler ile özel sektörü nişbant iletişim altyapıları yaygınlaştırıla-
caktır.
bir araya getiren Teknoloji
488. Ekonomide verimlilik düzeyinin ve
Geliştirme Bölgelerinin rekabet gücünün artırılması amacıyla iş-
altyapıları tamamlanacak ve letmelerin, vatandaşların ve kurumların
bilgi ve iletişim teknolojilerini yaygın kul-
öncelikli alanlarda lanımı sağlanacaktır. Bu amaçla, hazırla-
uzmanlaşmaları özendirilecektir. nan Bilgi Toplumu Stratejisi (2006-2010)
kapsamında öngörülen eylemler hayata
483. Ar-Ge faaliyetleri sonucunda oluşan
geçirilecektir.
bilginin sanayiye ve üretime aktarılma-
sında görev yapacak Teknoloji Transfer 489. Elektronik haberleşme sektöründe
Merkezleri kurulacaktır. Ayrıca teknoloji rekabeti artırmak üzere; numara taşına-
seçimi, transferi, yönetimi gibi konularda bilirliğine ilişkin düzenlemeler tamamla-
danışmanlık yapacak özel sektör ve sivil nacak, yeni nesil mobil telekomünikasyon
toplum kuruluşlarının kurulması da des- hizmeti, sanal mobil şebeke hizmeti, geniş-
teklenecektir. bant telsiz erişim hizmeti, sabit telekomü-
nikasyon hizmeti ve karasal sayısal plat-
484. Kamu tedarik sistemi, Ar-Ge çalış-
form hizmetlerine ilişkin yetkilendirmeler
malarını ve yerli teknoloji geliştirilmesini
yapılacak, düzenlemelerin etkin şekilde
destekleyen bir yapıya kavuşturulacaktır.
uygulanması sağlanacaktır. Düzenleme
485. Başta AB ülkeleri olmak üzere bilim ve yetkilendirmeler güncel ekonomik ve
ve teknoloji alanında yetkin olan ülkeler teknolojik gelişmeler doğrultusunda göz-
ile bilgi ve teknoloji transferi amaçlı işbir- den geçirilerek uyumlu hale getirilecek,
liği faaliyetleri yürütülecektir. pazar potansiyeli yüksek yeni teknolojiler
yakından takip edilerek bu teknolojilerin
7.1.8. Bilgi ve İletişim
ülkemizde kullanımı konusunda proaktif
Teknolojilerinin
bir yaklaşım benimsenecektir.
Yaygınlaştırılması
490. Ülkemizin uydu teknolojilerini üret-
486. Sağladığı verimlilik artışları ve kulla-
me yetkinlikleri geliştirilecek, bu teknolo-
nımı yaygınlaştıkça ortaya çıkan ağ etki-
jileri araştırmak üzere bir merkez kurula-
si ile küresel rekabette belirleyici unsur-
caktır.
lardan biri haline gelen bilgi ve iletişim
teknolojileri altyapısı geliştirilecektir. Bu Elektronik haberleşme sektöründe
amaçla, elektronik haberleşme sektörün-
de rekabet artırılacak, alternatif altyapı ve
rekabet artırılacak, alternatif
hizmetlerin sunumuyla bilgiye etkin, hız- altyapı ve hizmetlerin
lı, güvenli ve uygun maliyetlerle yaygın
erişim sağlanacaktır.
sunumuyla bilgiye etkin, hızlı,
487. Elektronik haberleşme hizmetlerin- güvenli ve uygun maliyetlerle
deki yüksek vergi yükü, bilgi toplumuna yaygın erişim sağlanacaktır.
dönüşüm sürecini hızlandırmak üzere

491. Kamunun genişbant iletişim ihtiyaç- ve yapısal bir eşgüdüm sağlayacak şekilde
ları toplulaştırılarak temin edilecek, bu yeniden düzenlenmiş kapsamlı bir meka-
yolla hizmetin kamuya maliyetinin azal- nizma çerçevesinde ve suyun tasarruflu
tılması ve genişbant iletişim altyapılarının kullanımı sayesinde su kaynaklarının et-
geliştirilmesi sağlanacaktır. kin kullanımına önem ve öncelik verile-
cektir.
492. Kamunun alıcı rolü, bilgi ve iletişim
teknolojileri altyapısının geliştirilmesini 498. Tarımsal üretimin rekabet gücüne
destekleyecek bir politika aracı olarak kul- doğrudan katkıda bulunacak şekilde; yük-
lanılacaktır. sek üretim değeri bulunan tarım ürünleri
üretiminin artırılması amacıyla maliyet
493. Kamu yayın hizmeti, bilgi ve iletişim etkin bir biçimde sulama yatırımları ve
teknolojilerindeki gelişmeler de dikkate tarım işletmelerinde gözlenen arazi parça-
alınarak geliştirilecek, toplumun farklı ke- lılığı sorununun hafifletilmesine yönelik
simlerinin ihtiyaçlarına cevap verecek ve olarak toplulaştırma yatırımları yaygın-
seçme hakkı tanıyacak bir içeriğe kavuş- laştırılacaktır.
turulacaktır.
499. Tarım Kanunuyla çerçevesi belirlenen
7.1.9. Tarımsal Yapının Etkinleştirilmesi tarım destekleme politikaları, üretimde
verimliliği artırmaya yönelik yeni uygula-
494. Gıda güvencesinin ve güvenliğinin
ma unsurlarıyla zenginleştirilecektir.
sağlanması ile doğal kaynakların sürdü-
rülebilir kullanımı gözetilerek, örgütlü 500. Tarım ürünleri ihracatında rekabet
ve rekabet gücü yüksek bir tarımsal yapı gücünün artırılması amacıyla, ihracat des-
oluşturulacaktır. tekleri dış ticarete konu ve markalı ürün-
lere yönlendirilecektir.
495. Üretimin talebe uygun olarak yön-
lendirilmesini sağlayacak politika araçla- 501. AB Katılım Öncesi Yardımlardan da
rı uygulanırken, ülkemizin AB’ye üyeliği yararlanılarak, tarımsal işletmelerde ölçek
sonrasında Birlik içinde rekabet edebilme- büyüklüğünün artırılması yanında, başta
si için tarımsal yapıda gerekli dönüşüme üretim teknikleri ve üretim koşullarının
öncelik verilecektir. iyileştirilmesi olmak üzere, tarım ve gıda
işletmelerinin modernizasyon çabaları,
496. Yüksek verimli tarım alanlarının ta-
belirlenecek öncelikler çerçevesinde des-
rımsal üretim amacıyla kullanılması, tarım
teklenecek ve tarım-sanayi entegrasyonu
topraklarından, tahlillerle belirlenecek ka-
özendirilecektir.
biliyetleri doğrultusunda ve doğru tarım
teknikleri ile faydalanılması; ayrıca, arazi 502. Tarımsal kredi sübvansiyonları ile
kullanım planlaması ve yaygın erozyonun destekleme ödemelerinin üreticilere çeşit-
önlenmesi suretiyle toprak kaynaklarının li kanallardan ulaştırılması sağlanarak ta-
etkin kullanımı esas alınacaktır. rım sektörüne yönelik finansal hizmetler
çeşitlendirilecektir.
497. Su kaynaklarının geliştirilmesine yö-
nelik çalışmaların, öncelikle havza teme- 503. TİGEM işletmeleri, özel sektör faali-
linde bütüncül bir yaklaşımla ve değişen yetlerinin bulunmadığı veya kısıtlı faali-
tüketim taleplerini karşılamakta esneklik yetlerde bulunduğu alanlara yönlendirile-
sağlayan bir şekilde planlamasını müm- cek ve ihtiyaç fazlası işletmeler özel sektö-
kün kılacak, ilgili kurumlar arasında güçlü re kullandırılacaktır.

li yem bitkileri üretiminin artırılmasına

Gıda güvencesinin ve ve yayım hizmetlerine ağırlık verilerek,
güvenliğinin sağlanması ile AB’ye katılım öncesi rekabet gücünün ar-
tırılması hedeflenecektir. Sınırlarımızdaki
doğal kaynakların yasal olmayan hayvan hareketleri engelle-
sürdürülebilir kullanımı necektir.
gözetilerek, örgütlü ve rekabet 507. Balıkçılık politikalarında, AB Müktese-

batına paralel şekilde, stok tespit çalışma-
gücü yüksek bir tarımsal yapı larının yapılarak avcılık üretiminde kay-
oluşturulacaktır. nak kullanım dengesinin oluşturulması,
son dönemde sağlanan destekler ve artan
504. Tarımsal istatistiki verilere dair nite-
talebe paralel olarak hızla gelişen yetişti-
lik ve nicelik sorunları, söz konusu veri-
ricilik faaliyetlerinde çevresel sürdürüle-
lere dayalı farklı bilgi toplama ve işleme
bilirliğin sağlanması ile idari yapının bu
sistemlerinin AB’de kullanılan Bütünle-
amaçlara uygun olarak düzenlenmesi esas
şik İdare ve Kontrol Sistemine benzer bir
alınacaktır.
yapıda konsolidasyonu suretiyle gideri-
lecektir. Ayrıca, tarım sektöründe toprak 508. Doğal orman ekosistemini; başta yan-
piyasalarının işlemesini sağlayan ve tarım gınlar ve zararlılar olmak üzere çeşitli fak-
politikalarının idare ve kontrolüne altyapı törlere karşı, etkin şekilde korumak; koru-
oluşturan kadastro bilgilerinin tamamla- ma-kullanma dengesi, biyolojik çeşitlilik,
narak sayısallaştırılması çalışmaları bitiri- gen kaynakları, orman sağlığı, odun dışı
lecektir. ürün ve hizmetler ile ekoturizmin gelişti-
rilmesi gözetilerek, çok amaçlı ve verimli
505. Verimliliğin ve üretici gelirlerinin is-
şekilde yönetilmesi amaçlanmaktadır.
tikrarlı bir şekilde artırılması amacıyla,
çiftlikten sofraya gıda güvenliğinin sağ- 509. Öncelikle çölleşme ve toplum sağlığı
lanması yönünde tarımsal üretim ve pa- dikkate alınarak, havza bazında endüstri-
zarlama aşamalarında başta ilaç ve gübre yel ve toprak muhafaza ağaçlandırmaları,
ile nitelikli tohumluk kullanımı, sulama, rehabilitasyon çalışmaları, kent ormancı-
bitki ve hayvan sağlığı ile gıda hijyeni ol- lığı ve tarımsal ormancılık yapılmasıyla
mak üzere çeşitli konularda eğitim ve ya- arazilerin daha iyi değerlendirilmesi, özel
yım hizmetleri artırılacaktır. Söz konusu ağaçlandırmaların geliştirilmesi ve top-
hizmetlerin genç ve kadın çiftçileri de kap- lumun bu konularda bilinçlendirilmesi
sayacak şekilde ve yapıları güçlendirilmiş önem arz etmektedir.
üretici örgütleri tarafından yürütülmesine 510. Üretici örgütlenmesine ilişkin mev-
ağırlık verilecektir. zuat yeniden ele alınarak, üreticilerin de-
506. Görece katma değeri yüksek ürünler ğişik amaçlara uygun şekillerde; verimlili-
elde edilen hayvancılık faaliyetlerinde; ği ve pazarlamada rekabet gücünü artırıcı
yönde örgütlenmeleri desteklenecektir.
hayvan ıslahına, hayvan hastalık ve zarar-
lılarıyla mücadeleye, meraların ıslahının 511. Tarım sektöründe, kamu kurumların-
ve kullanımının düzenlenmesine, kalite- ca yapılan Ar-Ge çalışmalarının ilgili ku-

rumların faaliyetlerini destekleyici olması 518. İmalat sanayiinde sektörel gelişme

sağlanacaktır. stratejileri ve öncelik alanlarını belirlemek,
sektörel izleme ve değerlendirme yapmak
512. Kamunun, bitki ve hayvan sağlığı ile
üzere kamu ve özel sektörün yer aldığı bir
gıda güvenliği konularında sunduğu hiz-
danışma mekanizması geliştirilecektir.
metler bütüncül bir çerçevede yürütüle-
cektir. AB müktesebatına uygun şekilde, 519. Sanayi ve çevre politikalarının uyu-
kontrol ve denetim faaliyetlerinde etkinlik mu gözetilerek büyümenin sürdürülebi-
artışı ve bu amaçla izleme ve müdahale- lirliği sağlanacaktır. Sanayide, insan sağ-
nin tek merkezden gerçekleştirilebilmesi lığına ve çevre kurallarına uygun üretim
için ilgili kurumlar arası eşgüdüm sağla- yapılacak, sosyal sorumluluk standartları-
nacaktır. nın gözetilmesine önem verilecektir.
520. Geleneksel sektörlerde katma değeri
7.1.10. Sanayi ve Hizmetlerde Yüksek
yüksek ürün ve faaliyetlere ağırlık verile-
Katma Değerli Üretim
rek uluslararası rekabete uyum sağlaya-
Yapısına Geçişin Sağlanması
cak yapıya dönüşüm desteklenecektir.
Sanayi
521. Tekstil, hazır giyim ve deri sektörün-
513. Ekonominin rekabet gücünü artır- de ileri teknolojiler içeren ve çok fonksi-
mak ve dünya ihracatından daha fazla yonlu ürünler geliştirilecek ve Ar-Ge ça-
pay almak üzere yüksek katma değerli lışmaları özendirilecektir. Bu sektörlerde
mal üretiminin artırılması temel amaçtır. hızlı değişen modanın yakın takibi, moda-
yı etkileme ve moda tasarımına bağlı ola-
514. İmalat sanayiinin dışa dönük bir yapı
rak ürün farklılaştırması yoluyla rekabet
içinde ekonomik büyümeyi sürükleyen te-
gücü sürdürülecektir.
mel sektör olması hedeflenmektedir.
522. Tekstil, hazır giyim, deri, seramik,
515. Haksız rekabeti önlemek üzere AB
cam, mobilya, kuyumculuk gibi sektörle-
teknik mevzuatına uyum çalışmaları hız-
rin tüketime yönelik ürünlerinde özgün
landırılacak, mevzuata uygun olmayan
tasarım faaliyetleri özendirilecek, kaliteli
malların piyasaya arzının ve dolaşımının
tasarımcı yetiştirilmesi sağlanacak, ulusal
engellenmesi amacıyla uygunluk değer- ve uluslararası marka oluşturulması des-
lendirme ile piyasa gözetim ve denetim teklenecek, tanıtım ve pazarlama konu-
sistemleri güçlendirilecektir. sundaki destekler ihracatçılarımızın ihti-
516. Üreticilerin, haksız rekabetin önlen- yaçları doğrultusunda geliştirilecektir.
mesine yönelik ticaret politikası tedbirle- 523. Demir-çelik sektöründe kaliteli ve
rinden etkin yararlanması amacıyla, itha- katma değeri yüksek ürünlerin geliştiril-
latta işlem bazında ve ticari sır niteliğinde mesine ve çevrenin korunmasına yönelik
olmayan detaylı bilgilere hızlı ve kolay Ar-Ge çalışmaları desteklenecektir.
erişimi için gerekli altyapı kurulacak ve
524. Orta ve yüksek teknoloji seviyesin-
şeffaflık artırılacaktır.
deki otomotiv, beyaz eşya, makina, elek-
517. İşletmelerin rekabet gücünü artırmak tronik sektörlerinde Türkiye’nin önemli
üzere, belgelendirme sistemi ve kalite alt- üretim merkezlerinden biri olması sağla-
yapısı iyileştirilecek ve desteklenecektir. nacaktır.

529. Elektrikli makinalar sanayiinde mev-

Ekonominin rekabet gücünü zuata uygun üretim ve Ar-Ge faaliyetleri-
nin artırılmasını teminen sektör kuruluş-
artırmak ve dünya larının katkısıyla yüksek gerilim kısa dev-
ihracatından daha fazla pay re güç laboratuvarı kurulacaktır.
almak üzere yüksek katma 530. Savunma, havacılık, uzay, kimya,

malzeme ve bitki genetiği gibi bilgi ve tek-
değerli mal üretiminin noloji yoğun alanlar geliştirilecektir.
artırılması temel amaçtır. 531. Havacılık ve uzay alanındaki faali-
525. Otomotiv sanayiinde, yüksek kat- yetlerin koordinasyonunu sağlayacak bir
ma değer yaratan, sürdürülebilir rekabet teşkilat kurulacaktır.
gücü bulunan, öncelikle gelişmiş pazarla- 532. Savunma sanayiinde; ihtiyaçları gü-
ra ihracatı hedefleyen ve gelişmiş Ar-Ge venli ve istikrarlı bir biçimde milli imkan-
yeteneğine sahip bir sanayi yapısı oluştu- larla karşılamak üzere rekabetçi, kendine
rulması öngörülmektedir. yeten, esnek, ülke sanayii ile bütünleşmiş,
ortak üretim-tasarım ve Ar-Ge alanların-
526. Otomotiv sanayiinde rekabet gücü-
da uluslararası işbirliği çalışmalarına et-
nün sürdürülebilirliği için üretim alanın-
kin katılım sağlayan bir yapıda üretimin
da sağlanan yetkinlik devam ettirilecek,
geliştirilmesi ve bunun için gerekli altyapı
teknoloji geliştirme ve Ar-Ge alanlarında
ile teknolojik ve yönetsel kabiliyetlerin ka-
yetkinlik geliştirilecek, ana ve yan sanayi
zanılması temel hedeftir.
arasında konsept ve tasarım aşamasından
başlayan bir işbirliği geliştirilecektir. 533. Ulusal savunma sanayiini geliştirmek
amacıyla, mevcut altyapıdan ve teknoloji
527. Makina ve beyaz eşya sanayiinin ta-
yeteneğinden azami faydalanan, verimli-
sarım, mühendislik ve yenilik yaratma liği, Ar-Ge’ye dayalı tedariki, yurt içi tek-
yeteneği desteklenecek, kamu alımlarında noloji ve kabiliyet edinimini esas alan bir
yerli üreticilerin karşılaştığı, dış alımlar- sistem ve mevzuat oluşturulacaktır.
dan kaynaklanan haksız rekabetin önlen-
534. Kimya sanayiinde katma değeri yük-
mesi için farkındalık oluşturulacaktır.
sek yeni kimyasalların üretilmesine ve
528. Elektronik sanayiinde yüksek katma ihtisas organize sanayi bölgelerinin kurul-
değer yaratılabilmesini teminen elektro- masına önem verilecektir.
nik bileşenler alt sektörü geliştirilecektir.
535. Orta ve yüksek teknoloji sektörlerin-
Tüketim ve telekomünikasyon cihazları-
de Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetlerine ve
nın yüksek rekabet gücünü sürdürmek
Ar-Ge altyapısına öncelik verilecek, büyük
üzere entegre devre tasarımının güçlen-
ölçekli yatırım, ortak yatırım ve kapsamlı
dirilmesine ve üreticiler arası işbirliğiyle
Ar-Ge projeleri desteklenecektir.
düz panel ekran tesisi yatırımının gerçek-
leştirilmesine önem verilecektir. Sektörde 536. AB Programlarına sanayinin katılımı
rekabet öncesi Ar-Ge teşvik edilecek, labo- artırılacaktır.
ratuvar kapasitesi ve görüntü teknolojileri 537. Eximbank kaynakları artırılarak baş-
konusunda araştırma alt yapısı geliştirile- ta yatırım malları üreten sektörlerin ihra-
cektir. cat proje kredileri olmak üzere kredilerin

vadesi uzatılacaktır. Hedef pazarlar olarak Ge’ye yatkın işgücü yetiştirilmesi sağlana-
Ortadoğu, Afrika ülkeleri ve Türk Cum- caktır.
huriyetleri ile AB dışındaki Avrupa ülke-
544. Madencilik sektöründe çevre mevzu-
lerine öncelik verilecektir. Ülke kredileri,
atına uyum geliştirilecek, bürokratik yapı
Türkiye’den temin şartına bağlı şekilde
verilerek, sanayiye talep yaratılacaktır. etkin hale getirilecek, jeotermal ve petrol
konusunda yasal düzenleme çalışmaları
538. AB’nin rekabet gücünü yitirmekte ve tamamlanacak, firma ve işletme ölçekle-
diğer ülkelere kaydırma eğiliminde oldu- rinin büyütülmesi özendirilecek, maden-
ğu alanlarda işbirliği ve gelişme imkanları cilik ürünleri yurtiçinde işlenerek katma
değerlendirilecektir. değer artırılacak, arama çalışmalarına ve
539. Yenilenecek İhracat Stratejik Planın- bor ürünleri üretiminin geliştirilmesine
da orta ve yüksek teknoloji ürünlerinin özel önem verilecektir.
ihracatının artırılmasına yönelik tedbirler Hizmetler
geliştirilecektir.
545. Ekonomideki ağırlığı giderek artan
540. KOBİ’lerin ve girişimcilerin rekabet ve ekonominin itici gücü olan hizmetler
güçlerini artırmak ve yeni pazarlara açıl- alanında rekabet ortamı geliştirilecek,
malarını sağlamak için, iş kurma ve iş hizmet ihracatı teşvik edilecektir. Hizmet
geliştirme aşamalarında eğitim ve danış- ihracı, yatırımların karşılıklı korunmasına
manlık hizmeti sağlanacaktır. Bu amaçla, ilişkin anlaşmalar ve kredi garanti meka-
İŞGEM ve benzeri yapılanmalar yaygın- nizmaları yoluyla desteklenecektir.
laştırılacak ve etkinliklerini artırmak üze-
re gerekli düzenlemeler yapılacaktır. 546. İstanbul’un uluslararası finans mer-
kezi olması sağlanacaktır.
541. İşletmelerin ortak Ar-Ge, ortak te-
darik ve pazarlama faaliyetlerine önem Turizm
verilecektir. İşletmelerin fiziki altyapı ih- 547. Turizm sektörü, ülkedeki refah ve ge-
tiyaçları karşılanacak, ağ oluşturma ve lişmişlik dengesizliklerini azaltıcı doğrul-
kümelenme girişimleri desteklenecektir. tuda yönlendirilecek, turizm potansiyeli
İşletmelerin belirlenmiş sanayi bölgelerin- olan ancak bugüne kadar yeterince ele
de kurulması ve mevcutların bu alanlara
alınmamış yörelerde turizm geliştirilerek
taşınması özendirilecektir.
ekonomik ve sosyal kalkınma sağlanacak-
542. Yüksek katma değerli üretim yapısı- tır.
na geçişte ulusal ve uluslararası düzeyde
548. Sektörle ilgili tüm yatırımların doğal,
işbirliğine önem verilecek, işletmelerin
dünyaya açılmalarını kolaylaştırmak üze- tarihsel ve sosyal çevreyi kollayıcı, koru-
re yabancı sermaye yatırımları özendirile- yucu ve geliştirici bir yaklaşım içinde ol-
cektir. masına azami özen gösterilecektir.
543. Nitelikli insan gücü yetiştirilecek ve 549. Sektörde yeni kapasite yaratmanın
mevcut işletmelerde çalışanların mesleki yanı sıra mevcut ürünün niteliğinin yük-
ve teknik niteliklerinde iyileştirmeye yö- seltilmesine ağırlık verilecek, yeni aktör-
nelik çalışmalar desteklenecektir. Eğitim lerin, tanıtım, pazarlama, altyapı, turizm
programlarıyla teknoloji üretimine ve Ar- eğitimi ve çevre konularında görevleri ile

düzeylerinin belirlenmesini sağlayacak

Ekonomideki ağırlığı belgelendirme sistemi getirilecektir.
giderek artan ve ekonominin İnşaat, Mühendislik-Mimarlık, Teknik

Müşavirlik ve Müteahhitlik Hizmetleri
itici gücü olan hizmetler
555. İnşaat, mühendislik-mimarlık, tek-
alanında rekabet ortamı nik müşavirlik ve müteahhitlik hizmetleri
geliştirilecek, hizmet sektöründe yeni teknolojilerin kullanıl-
ması, finansman gücünün artırılması ve
ihracatı teşvik edilecektir. modellerinin çeşitlendirilmesi, nitelikli
kamunun turizm sektöründeki rolü yeni- mesleki ve teknik eğitim sağlanması, mes-
den tanımlanacaktır. leki yetkinliğin belgelendirilmesi, teknik
hizmetlerde sorumluluk-ücret dengesinin
550. Turizmin mevsimlik ve coğrafi dağı-
kurulması, kalite bilincinin geliştirilme-
lımını iyileştirmek ve dış pazarlarda deği-
si, yapı malzeme ve üretim kalitesinin ve
şen tüketici tercihleri de dikkate alınarak
kamu alımlarında etkinliğin artırılması
yeni potansiyel alanlar yaratmak amacıyla
öncelikli alanlar olacaktır.
varış noktası yönetimine ağırlık verilerek
golf, kış, dağ, termal, yat, kongre turizmi 556. Kamu yatırımlarında bağımsız teknik
ve ekoturizm ile ilgili yönlendirme faali- müşavir kullanılması sağlanacak, etkin bir
yetleri sürdürülecektir. yapı denetimi için gerekli sorumluluk si-
551. Türkiye’nin fiyat, hizmet kalitesi ve gortası sistemi kurulacaktır.
jeotermal kaynaklar açısından rekabet Bilgi Teknolojileri Hizmetleri
üstünlüğü göz önüne alınarak, sağlık hiz-
557. Ülkemiz, bilgi teknolojileri sektörün-
metleri turizmi desteklenecektir.
de, yazılım ve hizmetler alanında bölgesel
552. Mevcut kapasiteleri, karlılık sağla- bir oyuncu olarak konumlandırılacaktır.
yacak fiyat ve doluluk oranlarında dol- Bu kapsamda;
duracak talep yaratılıncaya kadar, turizm
• Bilgi teknolojileri sektörünün reka-
teşviklerinde pazarlama alanına, hava
bet gücünün geliştirilmesi ama-
ulaştırmasına ve toplam kalite iyileştiril-
cıyla, iç talebin geliştirilmesinin
mesine öncelik verilecektir.
yanı sıra doğrudan yabancı serma-
553. Turizm hareketlerinin yoğunlaştığı ye yatırımları için uygun ortam
bölgelerde yerel yönetimlerin ve kullanı- oluşturulacaktır. Bu yolla sektörel
cıların turizmle ilgili kararlara ve kamu bazda teknoloji transferi sağlana-
eliyle yapılacak fiziki altyapının finansma- cak, firmaların uluslararası kali-
nına katılımı sağlanacaktır. te sertifikasyonlarına sahip olmala-
554. Turizm sektörünün uzun vadeli ve rı, iş yapma yetkinliklerinin geliş-
sağlıklı gelişmesini sağlamak üzere Tu- tirilmesi ve finansmana erişimin
rizm Sektörü Ana Planı hazırlanacaktır. kolaylaştırılmasına yönelik tedbir-
Turizm eğitimi ve kalitesinde standardi- ler hayata geçirilecektir.
zasyonu, verimlilik ve iş kalitesinin ge- • Rekabet gücü artırılan sektör ihra-
lişmesini ve istihdam için gerekli beceri
cata yönlendirilecek, ihracatta pro-

je odaklı hizmetlere ve katma de- 7.2. İstihdamın Artırılması

ğeri yüksek telekomünikasyon,
561. İstihdam odaklı sürdürülebilir bir
eğitim, sağlık ve savunma sana-
büyüme çerçevesinde, rekabetçi bir eko-
yii gibi sektörlere özel yazılım
nomi ve bilgi toplumunun gerektirdiği
ürünlerine odaklanılacaktır.
doğrultuda nitelikli insan kaynaklarının
• Teknoparklarda yazılım faaliyet- yetiştirilmesi, istihdam imkanlarının ge-
lerinin, bölgesel ve öncelikli en- liştirilmesi, işsizliğin azaltılması ve işgücü
düstrileri destekleyecek şekilde ih- piyasasının etkinleştirilmesi sağlanacak-
tisaslaşmasına yönelik yapı kuru- tır. Ekonomik ve sosyal alanda yapılacak
lacaktır. düzenlemelerde istihdam boyutu gözeti-
558. Fikri mülkiyet haklarının korunma- lecektir.
sına ilişkin mevzuat, yazılım sektöründe 562. Ulusal İstihdam Stratejisinin oluştu-
etkin şekilde uygulanacaktır. rulması çalışmalarında, tarım sektöründe-
Ticaret Hizmetleri ki çözülme ile bu sektörden gelen işgücü-
nün tarım dışı sektörlere kazandırılması
559. Ticaret hizmetlerinde etkinliğin artı-
konusuna ağırlık verilecektir. İstihdamın
rılması amacıyla, yük taşımacılığına yö-
nelik olarak; toplama ve dağıtım aşamala- artırılmasında önem taşıyan girişimciliğin
rında ilgili tüm tarafların bir araya geldiği, geliştirilmesi ve teşviki bütüncül bir yak-
konteynerlerin depolanması, tasnif edil- laşımla ele alınacaktır.
mesi ve ulaştırma türleri arasında akta- 7.2.1. İşgücü Piyasasının Geliştirilmesi
rımının sağlandığı, bürokratik işlemlerin
563. Esneklik ile güvence bir arada değer-
tek bir mekanda basitleştirilerek çözüm-
lendiği, yük başlangıç ve bitiş noktaları lendirilerek işgücü piyasasının daha esnek
olarak tanımlanabilecek lojistik merkezler ve hareketli bir yapıya kavuşması sağlana-
vasıtasıyla kombine taşımacılığa geçilme- caktır.
si sağlanacaktır. Öncelikle, önemli liman- 564. İstihdam üzerindeki yükler, yeni
lardan başlamak üzere belirli merkezlerde istihdam olanaklarının geliştirilmesini,
lojistik merkezler kurulacaktır. düzgün işlerin çoğaltılmasını ve kayıtdı-
560. Toptan ve perakende ticaret hizmet- şı istihdamın azaltılmasını özendirecek
leri sektörüne yönelik yapılacak düzenle- şekilde aktüeryal dengeler de gözetilerek
melerde; sektörün girdi ve çıktı tarafı göz kademeli bir şekilde düşürülecektir.
önüne alınarak tarım ve imalat sanayii 565. Ücret-verimlilik ilişkisini güçlendi-
sektörleri ile tüketiciler üzerindeki etkile- ren, işgücü piyasalarının esnekliğine kat-
rinin çok yönlü analiz edildiği, bir yandan
kıda bulunan ve üretken istihdamı destek-
kayıt dışılığın önlenmesinin, verimlilik ve
leyen esas ücret ağırlıklı bir ücret politika-
kalitenin artırılmasının ve hijyenik yönden
sı izlenecektir.
sağlık kurallarına uyumun sağlanması-
nın, diğer yandan ticaretin küçük esnaf ve 566. İşletmelerin ve çalışanların işgücü
sanatkar ağırlıklı yapısının, işletmelerin piyasasındaki değişimi pozitif bir şekil-
birleştirilmesi gibi ölçek büyütücü politi- de yönetebilme kabiliyetleri artırılacaktır.
kalarla modern bir yapıya dönüştürülme- İşletmelerin bu değişime uyum sağlama
si teşvik edilecektir. kapasiteleri; iş örgütlerinin modernleşti-
7.2.2. Eğitimin İşgücü Talebine

Duyarlılığının Artırılması
Esneklik ile güvence 570. Değişen ve gelişen ekonomi ile işgü-
bir arada değerlendirilerek cü piyasasının gerekleri doğrultusunda,
kişilerin istihdam becerilerini artırmaya
işgücü piyasasının daha yönelik yaşam boyu öğrenim stratejisi
esnek ve hareketli bir yapıya geliştirilecektir. Bu strateji, kişilerin be-
ceri ve yeteneklerinin geliştirilebilmesi
kavuşması sağlanacaktır. için, örgün ve yaygın eğitim imkanlarının
artırılmasını, söz konusu eğitim türleri
rilmesi ve işletmelerde uyumun destek- arasındaki yatay ve dikey ilişkinin güç-
lenmesi, çalışanlarda ise, yeni koşulların lendirilmesini, çıraklık ve halk eğitiminin
gerektirdiği bilgi ve becerilerin kazandı- bunlara yönelik olarak yapılandırılmasını,
rılması yoluyla sağlanacaktır. özel sektör ve STK’ların bu alanda faaliyet
göstermesini destekleyecek mekanizmala-
567. Ülkemizdeki mevcut sosyal diya-
rı kapsayacaktır.
log mekanizmaları güçlendirilecek, ülke
düzeyinden işletme düzeyine kadar her 571. İşgücü piyasasına ilişkin bilgi sistem-
aşamada sosyal diyalog kültürü yaygın- leri geliştirilmesi, eğitim ve işgücü piyasa-
laştırılacak ve yeni mekanizmalar oluştu- sının daha esnek bir yapıya kavuşturulma-
rulacaktır. sı ve istihdamın ve işgücü verimliliğinin
artırılması için, yaşam boyu eğitim strate-
568. İşgücü piyasasında zorluklarla kar-
jisi dikkate alınarak ekonominin talep etti-
şılaşan kadınlar, gençler, uzun süreli iş-
ği alanlarda insangücü yetiştirilecektir.
sizler, özürlüler ve eski hükümlüler için
fırsat eşitliği sağlanacaktır. Kadınların 572. İnsangücü arz ve talep eğilimlerinin
işgücüne ve istihdama katılımlarının ar- belirlenebilmesi amacıyla hanehalkının
tırılması amacıyla çocuk ve diğer bakım eğitim, istihdam ve meslek durumlarını
hizmetlerine erişimleri kolaylaştırılacak- içeren gerekli veriler üretilecek, derlene-
tır. Gençlerin işgücü piyasasında deneyim cek ve işgücü piyasası ihtiyaç analizleri
kazanmalarını sağlayıcı programlar geliş- yapılacaktır.
tirilecektir. 573. Mesleki ve teknik eğitimde modüler
569. İstihdam kurumlarının, küreselleş- ve esnek bir sisteme geçilecek, yükseköğ-
me ve teknolojik ilerlemelerin işgücü pi- Değişen ve gelişen ekonomi
yasasında meydana getirdiği değişimlere
uyum sağlaması amacıyla; yerel düzey- ile işgücü piyasasının
deki ihtiyaçlar da göz önünde bulundu- gerekleri doğrultusunda,
rularak, kapasiteleri geliştirilecek, hizmet
alanları çeşitlendirilecek ve hizmet sunu- kişilerin istihdam becerilerini
lan hedef gruplar genişletilecektir. Ayrıca artırmaya yönelik yaşam boyu
merkezi düzeyde alınan kararların yerel
düzeyde de etkin uygulanabilmesi için öğrenim stratejisi
ilgili kuruluşlarla iletişim güçlendirilecek-
geliştirilecektir.
tir.
İ STİHDAMIN A RTIRILMASI • 93
retim ve ortaöğretim düzeyindeki mesleki politikaları, başta girişimcilik ve istihdam

eğitim, program bütünlüğünü esas alan garantili programlar, mesleki danışman-
tek bir yapıya dönüştürülecek, mesleki lık ve rehberlik hizmetleri ile işletmelerde
eğitimde, nitelikli işgücünün yetiştirilme- eğitim seminerleri olmak üzere işgücü ye-
sinde önemli yeri olan uygulamalı eğitime tiştirme ve mesleki eğitim kursları yoluyla
ağırlık verilecektir. yaygınlaştırılacaktır. Aktif işgücü prog-
574. Mesleki eğitim sistemi, öğrencilere ramları, işgücü piyasası ihtiyaç analizleri
ekip halinde çalışabilme, karar verebilme doğrultusunda düzenlenecektir.
ve sorun çözebilme, sorumluluk alabilme 580. İstihdam yaratmayı amaçlayan mik-
gibi işgücü piyasasının gerektirdiği temel ro ölçekteki projelere mali destek sağlana-
becerilere sahip öğrenci yetiştirecektir.
caktır.
575. Ekonominin ara eleman ihtiyacını kar-
7.3. Beşeri Gelişme ve Sosyal
şılamak için mesleki eğitim faaliyetlerinin
Dayanışmanın Güçlendirilmesi
kümeleşme ortamı oluşturan OSB’lerde il-
gili hizmet kurumları ve özel sektörle etki- 581. Beşeri gelişme ve sosyal dayanışma
li işbirliği içinde yaygınlaşmasını sağlayan alanlarındaki politikaların temel amacı,
mekanizmalar güçlendirilecektir. toplumun tüm kesimlerinin temel kamu
hizmetlerinden ve çok boyutlu bir sosyal
576. İşletmeler ve sivil toplum kuruluşla- koruma ağından yeterince faydalanma-
rının nitelikli işgücü yetiştirmeye yönelik sını sağlayarak, yaşam kalitesini ve re-
faaliyetleri desteklenecektir. fah düzeyini yükseltmektir. Temel kamu
577. Meslek standartlarına dayalı yeterli- hizmetlerinin sağlanmasında eğitim ve
liklerin geliştirilmesi, belgelendirilmesi, sağlık; sosyal koruma ağının geliştirilme-
sinde ise kapsayıcı ve sürdürülebilir bir
belge ve eğitim veren kuruluşların akredi-
sağlık ve sosyal güvenlik sistemi, etkinliği
tasyonu gibi temel işlevleri içeren Ulusal
artırılmış sosyal hizmetler, gelir dağılımı-
Mesleki Yeterlilik Sistemine ilişkin çalış-
nın iyileştirilmesi, sosyal içerme ve yok-
malar tamamlanacak ve bu sisteme duyarlı sullukla mücadele, kültürün korunması,
bir mesleki eğitim yapısı geliştirilecektir. güçlendirilmesi ve toplumsal diyaloğun
7.2.3. Aktif İşgücü Politikalarının geliştirilmesi politikaları temel öncelik
Geliştirilmesi alanları olacaktır.
578. İşsizlerin, işgücü piyasası açısından 7.3.1. Eğitim Sisteminin Geliştirilmesi

dezavantajlı kesimlerin ve tarım sektö- 582. Toplumsal gelişmenin sağlanması
ründen açığa çıkacak işgücünün nitelikle- amacıyla; düşünme, algılama ve sorun
ri ve beceri düzeyleri, işgücü piyasasının çözme yeteneği gelişmiş, Atatürk ilkeleri-
ihtiyaçları doğrultusunda, aktif işgücü ne bağlı, demokratik, özgürlükçü, milli ve
programları uygulanarak geliştirilecek ve manevi değerleri özümsemiş, yeni fikirlere
bu programlara ayrılan kaynaklar artırıla- açık, kişisel sorumluluk duygusuna sahip,
caktır. çağdaş uygarlığa katkıda bulunabilen, bi-
lim ve teknoloji kullanımına ve üretimine
579. İş bulma hizmetlerinin daha fazla ki- yatkın, sanata değer veren, beceri düzeyi
şiye sunulması sağlanacak ve bu hizmet- yüksek, üretken ve yaratıcı, bilgi çağı in-
lerin kalitesi yükseltilecektir. Aktif işgücü sanı yetiştirilecektir.
94 • BEŞERİ GELİŞME VE SOSYAL DAYANIŞMANIN GÜÇLENDİRİLMESİ

gönüllü kuruluşlar ve özel sektörün katkı-

Beşeri gelişme ve sosyal sı artırılacaktır.
dayanışma alanlarındaki 588. Ortaöğretim; program türünü esas
alan, yatay ve dikey geçişlere imkan ve-
politikaların temel amacı, ren, etkin bir rehberlik ve yönlendirme
toplumun tüm kesimlerinin hizmetini içeren esnek bir yapıya kavuş-
turulacaktır. Programlar geniş tabanlı ve
temel kamu hizmetlerinden modüler esasa göre düzenlenecektir.
ve çok boyutlu bir sosyal 589. Eğitimde kalitenin artırılması ama-
cıyla, yenilikçiliği ve araştırıcılığı esas alan
koruma ağından yeterince
müfredat programları ülke geneline yay-
faydalanmasını sağlayarak, gınlaştırılacak, öğrenciler bilimsel araştır-
maya ve girişimciliğe teşvik edilecektir.
yaşam kalitesini ve refah
590. Kalabalık sınıf mevcutları düşürüle-
düzeyini yükseltmektir. cek, ikili eğitim uygulaması azaltılacaktır.
583. Eğitim sistemi, insan kaynaklarının Her kademedeki eğitim tesislerinin etkin
geliştirilmesini desteklemek üzere, yaşam kullanılabilmesi için standartlar ve ortak
boyu eğitim yaklaşımıyla ve bütüncül ola- kullanım imkanları geliştirilecektir. Okul-
rak ele alınacak; sistemin etkinliği, erişi- ların bilgi ve iletişim teknolojileri altyapı-
lebilirliği ve fırsat eşitliğine dayalı yapısı sı, eğitim yazılımları öncelikli olmak üze-
güçlendirilecektir. re güçlendirilecek, yenilenen müfredatın
584. Okulöncesi eğitimin yaygınlaştırıl- gerektirdiği ortamlar ve donanım sağla-
ması amacıyla öğretmen ve fiziki altyapı nacaktır.
ihtiyacı karşılanacak, eğitim hizmetleri 591. Müfredat programlarındaki ve eği-
çeşitlendirilecek, toplumsal farkındalık tim yöntemlerindeki değişiklikler dikka-
düzeyi yükseltilecek, erken çocukluk ve te alınarak öğretmen yeterlilikleri sürekli
ebeveyn eğitimleri artırılacaktır. olarak geliştirilecek, gereken yeterlilikle-
585. İlköğretimde okul terklerinin azaltıl- rin kazandırılabilmesi için hizmet öncesi
ması için başta kırsal kesime ve kız çocuk- ve hizmet içi eğitimde etkin yöntemler uy-
larına yönelik olmak üzere gerekli tedbir- gulanacaktır.
ler alınacak ve ortaöğretime geçiş oranları 592. Yeni kurulan üniversiteler başta ol-
yükseltilecektir. mak üzere, öğretim üyesi ihtiyacını kar-
586. Öğretmen açığı bulunan alanlar- şılamak amacıyla yurtiçi ve yurtdışında
da ihtiyacın karşılanması için üniversite öğretim üyesi yetiştirme programlarına
kontenjanları artırılacak, öğretmenlerin devam edilecektir.
bölgelere ve yerleşim yerlerine göre den- 593. Bilgi toplumuna geçiş sürecinde ih-
geli dağılımı sağlanacak, özlük haklarında tiyaç duyulan insangücünün yetiştirile-
hizmet yaptıkları yerleşim yerleri ve hiz- bilmesi için yabancı dil öğretimi etkinleş-
met şartları itibarıyla farklılaşmaya gidile-
tirilecek, bilgi ve iletişim teknolojilerinin
bilmesine imkan sağlanacaktır.
derslerde kullanılmasını sağlayacak yön-
587. Eğitimin yaygınlaştırılmasında mer- temler geliştirilecek ve yaygınlaştırılacak-
kezi idarenin yanı sıra mahalli idareler, tır.
BEŞERİ GELİŞME VE SOSYAL DAYANIŞMANIN GÜÇLENDİRİLMESİ • 95

594. Toplumda yaşam boyu eğitim anlayı- nüştürülmesine yönelik teşvikler sağlana-
şının benimsenmesi amacıyla e-öğrenme caktır.
dahil, yaygın eğitim imkanları geliştirile-
600. Milli Eğitim Bakanlığı merkez teşki-
cek, eğitim çağı dışına çıkmış kişilerin açık latında hizmet esasına dayalı bir yapılan-
öğretim fırsatlarından yararlanmaları teş- maya gidilecek, kurumsal kapasite güç-
vik edilecek, beceri kazandırma ve meslek lendirilecek, taşra teşkilatlarına ve eğitim
edindirme faaliyetleri artırılacaktır. kurumlarına yetki ve sorumluluk devre-
595. Özel eğitim gerektiren öğrencilerin dilmesi sağlanacaktır.
eğitiminde kaynaştırma yöntemine önce- 601. Yükseköğretim Kurulu, standart be-
lik verilecek ve mevcut okulların fiziki ko- lirleme, koordinasyon ve planlamadan
şulları uygun hale getirilecektir. sorumlu olacak şekilde yeniden yapılan-
596. Yükseköğretim kurumlarında finans- dırılacaktır. Yükseköğretim kurumlarının,
man kaynakları geliştirilecek ve çeşitlen- şeffaflık, hesap verebilirlik ilkeleri doğrul-
dirilecek; öğrenci katkı paylarının, mali tusunda idari ve mali özerkliğe sahip ol-
gücü olmayan başarılı öğrencilere burs ve maları ve yerel özelliklere uygun şekilde
kredi sağlanması şartıyla yükseköğreti- uzmanlaşmaları sağlanarak, sistemin re-
min finansmanındaki payının artırılması- kabetçi bir yapıya kavuşması desteklene-
na yönelik düzenlemeler yapılacaktır. cektir.
597. Eğitime ayrılan özel kaynaklar eği- 602. Kaliteli eğitim imkanlarının yaygın-
timde fırsat eşitliğine imkan sağlayacak laştırılması amacıyla eğitim kurumlarında
şekilde yönlendirilecektir. Bütün eğitim kalite güvence sistemi kurulacak, kalite
kademelerinde özel sektörün payı artırıla- standartları belirlenerek yaygınlaştırıla-
cak, kamu kaynaklarının en fazla ihtiyaç cak, eğitim kurumlarının yetkileri ve ku-
duyan kesimlere yönlendirilmesi sağlana- rumsal kapasiteleri artırılacak, perfor-
caktır. Etkin bir kalite değerlendirme ve mans ölçümüne dayalı bir model geliştiri-
lecektir.
denetim sistemi kurulması koşuluyla özel
yükseköğretim kurumlarının açılabilme- 7.3.2. Sağlık Sisteminin Etkinleştirilmesi
sine imkan sağlanacaktır.
603. Sağlık hizmetlerine erişim olanakla-
598. Eğitim sisteminin etkinliğinin artı- rının iyileştirilmesi için altyapı ve sağlık
rılması, eğitime ayrılan kaynakların daha personeli ihtiyacı karşılanacak ve ülke ge-
verimli kullanılması, öğrenciler ve aileleri nelindeki dağılımları dengelenecektir. Eri-
üzerindeki mali, sosyal ve psikolojik yük- şimi kolaylaştıracak genel sağlık sigortası
lerin hafifletilmesi amacıyla eğitim siste- sistemi hayata geçirilecektir.
mi, sınav odaklı yapıdan kurtarılacaktır.
604. Sağlık personeli açığının giderilmesi
Yükseköğretime giriş sistemi; öğrencile-
için eğitim programlarının kontenjanla-
ri programlar hakkında yeterli düzeyde
rı artırılacaktır. Sağlık eğitiminin kalitesi,
bilgilendiren, ilgi ve yeteneklerini orta-
öğrencilerin temel sağlık hizmetlerine yö-
öğretim boyunca çok yönlü bir süreçle
nelik becerilerini artıracak şekilde gelişti-
değerlendiren, okul başarısına dayalı ve
rilecek, ülke gereksinimlerine ve uluslara-
müfredat programlarıyla daha uyumlu
rası standartlara uygun bir yapıya kavuş-
bir yapıya kavuşturulacaktır.
turulacaktır. Ayrıca, sağlık çalışanlarının
599. Ortaöğretim ve yükseköğretime ha- niteliğinin iyileştirilmesi amacıyla hizmet
zırlık dershanelerinin özel okullara dö- içi eğitimler artırılacaktır.

olmak üzere önlenebilir hastalıklar, gıda,

Yoksulluk ve gelir tüketici ve çevre sağlığı alanlarına yönelik
koruyucu sağlık hizmetlerine öncelik veri-
dağılımındaki dengesizlik,
lecektir.
sürdürülebilir büyüme ve 612. Sevk zincirinin etkin işletilmesi ve
istihdam, eğitim, sağlık ve bilgi sistemlerinin yaygın olarak kulla-
nılması ile hastanelerde hizmet verilmesi
çalışma hayatı politikalarıyla kolaylaştırılacak ve sağlık harcamalarının
kalıcı bir şekilde azaltılacaktır. kontrolü sağlanacaktır.
605. Hasta odaklı bir sağlık sistemi oluş- 613. İlacın akılcı kullanımının sağlanması
turulacak, tıptaki kötü uygulamaları ön- için sağlık personelinin ve halkın bilinç-
lemeye yönelik hukuki düzenlemeler ya- lendirilmesi sağlanacaktır. İlaç ve tıbbi ci-
pılacaktır. Ayrıca, vatandaşların ve sağlık hazların kalitesini, kullanımını ve bunlara
personelinin hasta hakları konusunda yönelik harcamaların etkinliğini kontrol
bilinçlendirilmesi sağlanacak ve sağlık edecek mekanizmalar oluşturulacaktır.
kuruluşlarında hasta haklarına ilişkin bi- 614. Koruyucu sağlık alanında çalışan
rimler kurularak uygulamalar yaygınlaş- personelin sayısı ve niteliği artırılacak, ge-
tırılacaktır. rekli altyapı ihtiyacı karşılanacak ve hal-
606. Başta birinci basamak hizmetleri ol- kın koruyucu sağlık hizmetleri ile sağlıklı
mak üzere sağlık hizmetlerinin kalitesi yaşam biçimleri hakkında bilinçlendiril-
altyapı ve personelin niteliğinin gelişti- mesi sağlanacaktır.
rilmesi ile artırılacaktır. 2008 yılı sonu iti- 615. Uluslararası kriterlere uygun sağlık
barıyla aile hekimliği hizmet modeli tüm veri tabanı oluşturulacaktır.
illere yaygınlaştırılacaktır.
7.3.3. Gelir Dağılımının İyileştirilmesi,
607. Daha verimli işletilmelerinin sağlan- Sosyal İçerme ve Yoksullukla
ması ve hizmet kalitelerinin artırılması
Mücadele
amacıyla, hastaneler idari ve mali açıdan
kademeli olarak özerkleştirilecektir. 616. Yoksulluk ve gelir dağılımındaki
dengesizlik, sürdürülebilir büyüme ve
608. Hizmet kalitesinin artırılması ama-
istihdam, eğitim, sağlık ve çalışma hayatı
cıyla hizmet sunumuna ve personele iliş-
politikalarıyla kalıcı bir şekilde azaltıla-
kin ulusal standartlar belirlenecek, sağlık
caktır. Yoksulluk ve sosyal dışlanma riski
birimlerinin akreditasyonu için gerekli
taşıyan birey ve grupların ekonomik ve
sistem oluşturulacaktır.
sosyal hayatta yer almaları sağlanacak ve
609. Sağlık Bakanlığının planlayıcı, dü- yaşam kaliteleri yükseltilecektir.
zenleyici ve denetleyici rolü güçlendirile-
cektir. 617. Transfer politikaları, gelirin yoksul-
lar lehine yeniden dağıtımının sağlanması
610. Özel sektörün sağlık alanında yapa- yoluyla etkili hale getirilecektir. Bu kap-
cağı yatırımlar teşvik edilecektir. samda, sosyal güvenlik sisteminin, sosyal
611. Önleme tedaviden önce gelir ilkesi- risklere karşı toplumun her kesimine gü-
ne uyarak kaynakların tahsisinde, başta vence sağlayarak gelir dağılımını iyileşti-
bulaşıcı hastalıklar ve anne-çocuk sağlığı rici bir etkiye sahip olması sağlanacaktır.

618. Yoksulluğun azaltılmasına yönelik mının özel olarak düzenlendiği korumalı

hizmetler, yoksulluk kültürünün oluşma- işyerleri geliştirilecektir.
sını önleyici ve yoksul kesimin üretici du- 627. Tarımdaki yapısal değişim sonucu
ruma geçmesini sağlayıcı nitelikte olacak- kente göç eden vasıfsız ve yoksul insanla-
tır. rın işsizlik riskini azaltmak için aktif istih-
619. Kayıtdışı çalışan yoksulların, sosyal dam politikaları geliştirilecektir.
güvenlik kapsamına alınması ve düzgün 628. Yoksulluk ve sosyal dışlanmanın ön-
işlerde çalışması için gerekli tedbirler alı- lenmesine yönelik politikaların uygulan-
nacaktır. masında ve bunlara yönelik eğitim, barın-
620. Yoksul kesimlere yönelik ekonomik ma ve istihdam gibi hizmetlerde, merkezi
faaliyetler çeşitlendirilecek şekilde gelir idare ve mahalli idareler ile sivil toplum
getirici projeler desteklenecektir. Özellik- kuruluşları başta olmak üzere tüm kesim-
le, kırsal kesimde ve az gelişmiş bölgeler- lerin koordineli bir şekilde çalışması sağ-
de girişimcilik teşvik edilecektir. lanacaktır.
621. Kadınların ekonomik ve sosyal haya- 7.3.4. Sosyal Güvenlik Sisteminin

ta katılımlarını artırmak için; bu kesime Etkinliğinin Artırılması
yönelik mesleki eğitim imkanları geliştiri- 629. Sosyal güvenlik sistemi; nüfusun tü-
lerek istihdam edilebilirlikleri artırılacak- münü kapsayan, toplumun değişen ihti-
tır. yaçlarını karşılayabilen, mali sürdürüle-
622. Kadına yönelik şiddetin önlenmesi bilirliği olan ve kaliteli hizmet sunan bir
yapıya kavuşturulacaktır.
amacıyla, bu konudaki toplumsal bilinç
artırılacaktır. 630. Sosyal sigorta sistemi, çalışan nüfu-
sun tümünü kapsayacak şekilde yaygın-
623. Özellikle kırsal kesimdeki kız çocukla-
laştırılacak ve kayıtdışı istihdam önlene-
rının, özürlülerin ve düşük gelirli ailelerin
cektir.
çocuklarının eğitim ihtiyaçlarının karşılan-
ması desteklenerek bu kesimlerin eğitime 631. Sosyal güvenlik sisteminin mali sür-
erişimleri kolaylaştırılacaktır. Ayrıca, ço- dürülebilirliği aktüeryal dengeler gözeti-
cuk işçiliğini önleyecek tedbirler alınacak lerek sağlanacaktır. Sosyal sigorta sistemi-
ve etkili bir şekilde uygulanacaktır. nin bilgi işlem altyapısında tam otomas-
yona geçilerek, hak kaybını ve mükerrer
624. Çocuğun bakımı ve yetiştirilmesi
yararlanmayı önleyen etkili, erişilebilir ve
için ideal ortam olan aileye yönelik eğitici
sürdürülebilir hizmet sunan bir yapı oluş-
programlar yaygınlaştırılacaktır.
turulacaktır.
625. Yaşlılara yönelik olarak evde bakım 632. Sosyal güvenlik programlarının ve-
hizmeti desteklenecek, kurumsal bakım rimli ve uyumlu yürütülmesi amacıyla
konusunda ise huzurevlerinin sayısı ve kuruluşlar arasında, iletişim ve işbirliği
kalitesi artırılacaktır. sağlanacaktır.
626. Özürlülerin ekonomik ve sosyal ha- 633. Sosyal hizmet ve yardımlar sistemin-
yata katılımlarının artırılmasına yönelik, de eşitlik, sosyal adalet, etkinlik ve etki-
sosyal ve fiziki çevre şartları iyileştirile- lilik ilkeleri esas olacaktır. Sistemden ya-
cek, özel eğitim imkanları ve çalışma orta- rarlanacak kişilerin belirlenmesi amacıyla

yönetimlerin ve STK’ların etkin katılımı

Sosyal güvenlik sistemi; sağlanacaktır. Toplumun her kesiminin
kültürel etkinliklere kolay erişimi sağla-
nüfusun tümünü kapsayan, nacaktır.
toplumun değişen ihtiyaçlarını 639. Görsel, işitsel ve sahne sanatlarının
gelişimi ve desteklenmesi için uygun or-
karşılayabilen, mali tamlar hazırlanacaktır.
sürdürülebilirliği olan ve 640. Kültür turizminin geliştirilmesi ve
kaliteli hizmet sunan bir yapıya yaygınlaştırılması çalışmaları bağlamın-
da, otantik özellikleriyle korunarak turiz-
kavuşturulacaktır. me açılan yöresel örneklerin çoğaltılması
desteklenecektir.
ortak bir veri tabanı oluşturularak, nesnel
ölçütlerle işleyen bir tespit mekanizması 641. Başta geleneksel el sanatlarımız ol-
kurulacaktır. mak üzere, maddi kültür ürünlerimiz ih-
raç ürünlerine dönüştürülecektir.
634. Sosyal hizmet ve yardımlar alanında
nitelikli personel eksikliği giderilecek ve 642. Sinema ve belgesel film gibi kültürel
mevcut personelin niteliği artırılacaktır. ürünlerin üretimi teşvik edilerek kültür
sektörünün milli gelir ve ihracat içindeki
635. Yerel yönetimler ve sivil toplum ku-
payı artırılacaktır.
ruluşlarının sosyal hizmet ve yardımlar
alanındaki faaliyetleri desteklenecektir. 643. Öncelikle bilim, eğitim, öğretim ve
yayın kuruluşlarında Türkçe’nin doğru ve
7.3.5. Kültürün Korunması ve etkin kullanımına önem verilecektir.
Geliştirilmesi ve Toplumsal
Diyaloğun Güçlendirilmesi 644. Kültürel kimliğimizin özgün yapısı-
nı korumak, geliştirmek ve tanıtmak için
636. Toplumsal değişim sürecinde kül- etkin politikalar üretmek ve ilgili kurum-
türel zenginlik ve çeşitliliğimizin korun- lar arasında gerekli eşgüdümü sağlamak
ması, geliştirilmesi ve gelecek kuşaklara amacıyla ilgili bakanlığın görev ve sorum-
aktarılması kültürel politikaların temelini lulukları yeniden düzenlenecektir.
oluşturacaktır.
645. Yoğun göç ve çarpık kentleşme neti-
637. Kültürümüzün özgün yapısını ve
cesinde ortaya çıkan sosyo-kültürel uyum
zenginliğini kaybetmeden gelişime açık
sorunlarını azaltıcı önlemler alınacaktır.
olması ve evrensel kültür birikimine kat-
kıda bulunması sağlanacaktır. Kültür mi- 646. Toplumsal bütünleşme ve dayanış-
rasımızın envanterinin çıkarılmasına, bu manın artırılması amacıyla hoşgörü, top-
mirasın korunmasına ve restorasyonuna lumsal diyalog ve ortaklık kültürünü ge-
yönelik çalışmalar planlı bir şekilde sür- liştirici politikalara öncelik verilecektir.
dürülecek; bu mirasın korunması için
647. Gençlerin aileleriyle ve toplumla ile-
yaygın eğitim yoluyla kamuoyu bilincinin
tişimlerini daha sağlıklı hale getirecek, öz-
artırılması sağlanacaktır.
güvenlerini geliştirecek, yaşadıkları top-
638. Sosyal ve ekonomik politikalarda kül- luma aidiyet duygusu ve duyarlılıklarını
tür boyutunun dikkate alınması ve kültür artıracak, karar alma süreçlerine katılım-
politikalarının hayata geçirilmesinde yerel larını sağlayacak tedbirler alınacaktır.

648. Kamu politikalarının oluşturulma- 654. Yerel ve merkezi kuruluşlar arasında

sında demokratik katılımı, saydamlığı bölgesel gelişme ve yerel kalkınmayla il-
sağlamak ve toplumsal diyaloğu geliştir- gili görev, yetki ve sorumluluklar tanım-
mek için STK’ların karar alma süreçlerine lanacak, etkin bir eşgüdüm ve denetim
katkılarını sağlayacak mekanizmalara yö- mekanizması oluşturulacaktır.
nelik çalışmalar yapılacaktır.
655. Oluşturulan politikalara uygun kay-
649. ESK’nın daha etkin ve fonksiyonel bir nak tahsisi ve uygulama aşamalarında
yapıya kavuşturulmasına yönelik önlem- merkezi kuruluşlar arasında eşgüdüm ve
ler alınacaktır. işbirliği güçlendirilecek, kurumların ve
aktörlerin programlama, proje hazırlama,
7.4. Bölgesel Gelişmenin Sağlanması
uygulama, izleme ve değerlendirme kapa-
650. Bölgesel gelişme politikaları, bir ta- siteleri artırılacaktır.
raftan bölgelerin verimliliğini yükseltmek
suretiyle ulusal kalkınmaya, rekabet gü- 656. Bölgesel gelişme planları; yerel di-
namikleri ve içsel potansiyelleri harekete
cüne ve istihdama katkıyı artırırken, diğer
geçirmeye yönelik strateji ve öncelikleri
taraftan da bölgeler ve kır-kent arası geliş-
belirleyen esnek, dinamik, katılımcı ve
mişlik farklılıklarını azaltma temel amacı-
uygulanabilir nitelikte hazırlanacaktır.
na hizmet edecektir.
Kalkınma ajanslarıyla işbirliği içinde tüm
651. Bu kapsamda; merkezi düzeydeki bölgelerin gelişme stratejileri ve planları
politikaların daha uyumlu ve etkin hale tamamlanacak ve yeterli finansmanla des-
getirilmesine, yerel dinamiklere ve iç- teklenecektir.
sel potansiyele dayalı gelişme ortamının
657. Bölgelerde iş fırsatlarının ve yaşam
oluşturulmasına, yerel düzeyde kurumsal
kalitesinin artırılmasına, ulaşılabilirlik ile
kapasitenin artırılmasına ve kırsal kalkın-
bölge içi ve bölgeler arası etkileşimin ge-
manın hızlandırılmasına yönelik çalışma-
liştirilmesine yönelik olarak, kamu yatı-
lara ağırlık verilecektir.
rım uygulamalarında ve hizmet arzında
7.4.1. Bölgesel Gelişme Politikasının mekansal önceliklendirme ve odaklanma
Merkezi Düzeyde sağlanacaktır.
Etkinleştirilmesi
658. Başta az gelişmiş bölgelerde olmak
652. Planlama hiyerarşisinin ulusal, bölge- üzere, büyüme ve çevrelerine hizmet ver-
sel ve yerel düzeylerindeki planlama araç- me potansiyeli yüksek cazibe merkezleri
ları ve standartları belirlenecek, planların belirlenerek; öncelikle bu merkezlerin ula-
birbiriyle uyumu sağlanacaktır. Fiziksel şılabilirliği iyileştirilecek, fiziki ve sosyal
planlar da dahil olmak üzere, yerindenlik altyapısı güçlendirilecektir.
ilkesi esas alınarak, planların yönetimi ve
denetimi için bütüncül bir sistem oluştu- 659. Yoğun göç baskısı altında olan kent-
rulacaktır. lerin göçten kaynaklanan temel sorunları
tespit edilerek en çok etkilenen alanlarda
653. Bölgesel gelişme açısından ulusal dü-
sosyal uyuma yönelik çalışmalarla birlikte
zeyde eşgüdümü sağlamak ve hazırlana-
fiziki ve sosyal altyapı iyileştirilecektir.
cak alt ölçekli plan ve stratejilere genel bir
çerçeve oluşturmak üzere ulusal düzeyde 660. Bütüncül bir gelişme stratejisi çerçeve-
bölgesel gelişme stratejisi hazırlanacaktır. sinde, ülkemizdeki metropolleri küresel re-
100 • BÖLGESEL GELİŞMENIN SAĞLANMASI

7.4.2. Yerel Dinamiklere ve İçsel

Bölgesel gelişme politikaları, Potansiyele Dayalı Gelişmenin
Sağlanması
bir taraftan bölgelerin
664. Özellikle az gelişmiş bölgelerde yerel
verimliliğini yükseltmek düzeyde uzmanlaşmayı destekleyecek şe-
suretiyle ulusal kalkınmaya, kilde beşeri kaynaklar ve sosyal sermaye
geliştirilecek; bölgesel potansiyelleri ve iş-
rekabet gücüne ve gücü piyasası özelliklerini dikkate alan iş-
istihdama katkıyı gücü eğitim programları uygulanacaktır.
artırırken, diğer 665. Yerel dinamiklere ve içsel potansiyele

dayalı kalkınma anlayışı içinde; kamu ku-
taraftan da bölgeler ve rum ve kuruluşları, özel sektör, üniversi-
kır-kent arası gelişmişlik teler ve STK’ların işbirliğiyle girişimciliği
geliştirmeye yönelik özel eğitim program-
farklılıklarını azaltma ları desteklenecektir.
temel amacına 666. Üniversitelerin toplumla ve iş dünya-
sıyla tam bir etkileşim içinde yerel uzman-
hizmet edecektir.
laşma alanlarına yönelik eğitim, araştırma
kabette öne çıkaracak iş ve yaşam ortamının ve hizmet faaliyetlerinde yoğunlaşması
sağlanması desteklenecektir. sağlanacaktır. Bu çerçevede, üniversite-
661. Kamunun yerel ve bölgesel kalkın- sanayi işbirliğine ve yerel uzmanlaşmaya
maya ilişkin destek politikaları, bölgesel dayalı üretimi desteklemek üzere uygun
gelişme düzey ve potansiyelleri dikkate bölgelerde sektörel organize sanayi bölge-
alınarak gözden geçirilecektir. leri uygulaması yapılacaktır.
662. Bölgelerde yatırım ortamı iyileştirile- 667. Yöresel marka yaratmaya yönelik
cek, girişimciler için finansman olanakları olarak, özgün tarihi ve doğal miraslar ko-
artırılacak ve çeşitlendirilecektir. Girişim runup geliştirilerek ekonomik değere dö-
sermayesi, mikro-kredi uygulamaları ve nüştürülecektir. Bölgelerin iş ve yatırım
farklılaştırılmış girdi maliyetlendirmesi imkanlarının ulusal ve uluslararası dü-
gibi, yatırım, üretim ve istihdamı özendi- zeyde etkili bir şekilde tanıtımı sağlanarak
rici yeni araçlar geliştirilecektir. sermaye girişi hızlandırılacaktır.
663. Bölgelerde; yenilikçi, rekabet edebi- 668. Bölgeler arası yakınsama ve reka-
lir, dinamik ve yüksek katma değer yara- bet amaçları bakımından farklılaştırılmış
tabilen öncü sektörler seçilecek ve destek- KOBİ politikaları uygulamaya geçirilecek-
lenecektir. Bölgesel ve sektörel öncelikle- tir. Bu kapsamda; ihtiyaç duyulan nitelik-
re dayalı, daha seçici ve mekansal odaklı li işgücünün yetiştirilmesine, finansman
devlet yardımları sistemi ile uygulamanın kaynaklarının genişletilmesi ve araçlarının
izlenmesi ve sonuçlarının değerlendiril- çeşitlendirilmesine, pazara ve teknolojiye
mesi için gerekli mekanizmalar oluşturu- erişimin kolaylaştırılmasına özel önem ve-
lacaktır. rilecektir.
BÖLGESEL GELİŞMENIN SAĞLANMASI • 101

669. Sürükleyici sektörler liderliğinde ve sivil toplum kuruluşlarının yerel ve bölge-

güçlendirilmiş sosyal ağ yapısı içinde kü- sel kalkınma çabalarına katkı sağlamaları
melenmelerin desteklenmesi sağlanacak- özendirilecektir.
tır. Bu çerçevede; yerel kümelenme alan-
7.4.4. Kırsal Kesimde Kalkınmanın
larını destekleyici, kümedeki aktörler ara-
Sağlanması
sında işbirliğini artırıcı ve kümenin dünya
piyasaları ile entegrasyonunu sağlamaya 674. Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi doğ-
yönelik mekanizmaların oluşumu özendi- rultusunda, Kırsal Kalkınma Planı hazır-
rilecektir. lanarak uygulamaya konulacaktır.
670. Öncelikle gelişme potansiyeli yüksek 675. Kırsal kesimin örgütlenme kapasite-
merkezlerde; yenilikler ve yeni teknolojisi geliştirilecek ve üretici örgütlenmeleri
lerle ilgili bilgilere erişim kolaylaştırılacak, güçlendirilecektir. Farklı üretici örgütlen-
teknoloji değişim ve transfer sistemleri ge- melerinin işlevleri AB tarım piyasaları ile
liştirilecek, etkin bir bölgesel Ar-Ge altya- bütünleşme çerçevesinde yeniden düzen-
pısı kurulacaktır. Ticari nitelikli bölgesel lenecektir. Üretici örgütlenmelerine sağla-
yenilik altyapısı kurulmasına yönelik ola- nan destekler etkinleştirilecektir.
rak teknoparklar, yenilik aktarım merkez- 676. Sulama altyapısının işletme ve yö-
leri ve işletme kuluçkaları gibi araçlar ve netiminin katılımcı mekanizmalarla ger-
girişimler desteklenecektir. çekleştirilmesi sağlanacak, toprak ve su
7.4.3. Yerel Düzeyde Kurumsal kaynaklarının etkin ve sürdürülebilir kul-
Kapasitenin Artırılması lanımı için üreticilere yönelik programlar
uygulamaya konulacaktır.
671. Kamu kurum ve kuruluşları, özel
sektör ve STK’lar arasındaki işbirliği ve 677. Kırsal alanda, e-ticaret de kullanıla-
ortaklıklar desteklenecek, işbirliği ağları- rak, tarım, orman ve gıda ürünlerinin ta-
nın oluşturulması yoluyla bilgi alışverişi nıtım ve pazarlanması, turizm ve rekreas-
özendirilecektir. yon, el sanatları, tarıma dayalı sanayi ve
diğer alternatif üretim faaliyetleri gelişti-
672. Başta yerel yönetimler olmak üzere rilecektir.
yerel kuruluşların yeterli sayı ve nitelikte
teknik personele ve donanıma sahip olma- 678. Kırsal alanda tarım ve tarım dışı eko-
ları desteklenecek, kalkınmada rolü olan nomik faaliyetlere yönelik insan kaynak-
kurumların ve aktörlerin proje hazırlama, ları geliştirilecektir.
uygulama, izleme ve değerlendirme ko- 679. Kırsal kesimde kalkınmanın hızlan-
nularında kapasiteleri artırılacak, kaynak dırılmasında ilçe merkezleri ve belde be-
kullanımında etkinlik sağlanacaktır. lediyeleri ile diğer gelişme ve çevresine
673. Bölgesel gelişme ve yerel kalkınma hizmet sunma kapasitesi bulunan merkezi
uygulamalarında yerindenlik esas alına- yerleşim birimlerine öncelik verilmek su-
cak, katılımcılık geliştirilecek, kalkınma- retiyle kaynakların etkin kullanımı sağla-
ya ilişkin kilit paydaşlar arasında ortaklık nacak ve uygulama ülke geneline yaygın-
laştırılacaktır.
kültürü oluşturularak uygulamaya yöne-
lik sinerjinin, sahiplenmenin ve farkında- 680. Kırsal kesimde merkezi yerleşim bi-
lığın artırılması sağlanacaktır. Öncelikle rimleri öncelikli olmak üzere, temel alt-
az gelişmiş bölgelerden başlamak üzere yapı ihtiyaçları karşılanacaktır. Ekonomik
102 • BÖLGESEL GELİŞMENIN SAĞLANMASI

ve sosyal gelişmeye yönelik proje ve des- kaynakları geliştirilecek, kamu hizmet-

tekler ile eğitim ve sağlık hizmetlerinin lerinin vatandaşlara sunumunda bilgi ve
sunumunda bu merkezi birimlere öncelik iletişim teknolojilerinden etkin şekilde
verilecektir. faydalanılacak, adalet ve güvenlik hizmet-
lerinin etkili bir biçimde sunulması sağla-
681. Kırsal yerleşim planlamasının esas
nacaktır.
ve kriterleri, kırsal alanın özelliklerine ve
kırsal toplumun ihtiyaçlarına göre belir- 7.5.1. Kurumlar Arası Yetki ve
lenecek, plan yapımında gelişmekte olan Sorumlulukların
merkezi yerleşim birimlerine, turizm böl- Rasyonelleştirilmesi
gelerine, koruma alanlarına ve afet riski
687. Kamu yönetim sistemi iyi yönetişim
yüksek yörelere öncelik verilecektir.
yaklaşımı çerçevesinde yeniden yapılan-
682. Yerel düzeyde aktörler arası işbirliği- dırılacaktır. Merkezi yönetim bünyesinde-
ni geliştiren, yerel ihtiyaçlara duyarlı kal- ki kamu kurum ve kuruluşlarının teşkilat
kınma girişimlerini tabandan tavana yak- kanunları görev ve yetki çatışmalarını ön-
laşımla güçlendiren, katılımı ve maliyet leyecek şekilde yeniden düzenlenecektir.
paylaşımını esas alan projeler, öncelikle Tüm kamu kurum ve kuruluşlarının asli
pilot düzeyde uygulamaya konularak, iyi görevlerini yerine getirebilmeleri için gö-
uygulama örnekleri yaygınlaştırılacaktır. rev ve yetkileri ile teşkilat yapıları arasın-
683. Kırsal kesimin kaynak ihtiyacının gi- da uyum sağlanacaktır.
derilmesine yönelik olarak uygun finans- 688. Kamu kurum ve kuruluşlarının işlem
man araçları geliştirilecek ve yaygınlaştı- ve eylemlerinde uyacakları usul ve esasla-
rılacaktır. rı içeren yasal düzenleme gerçekleştirile-
684. Başta il özel idareleri olmak üzere, cektir.
yerel yönetimler ile birliklerinin kırsal kal- 689. Merkezi yönetimden yerel yönetim-
kınma konusundaki etkinliğini artırmak lere yetki ve görev aktarımı, Avrupa Yerel
için teknik, mali ve kurumsal kapasiteleri Yönetimler Özerklik Şartında getirilen il-
güçlendirilecektir. keler dikkate alınarak sağlanacaktır. An-
685. AB kırsal kalkınma politikalarına cak, yetki ve görev aktarımı yapılmadan
uyum için gerekli kurumsal çerçeve oluş- önce yerel yönetimleri yönetsel ve mali
açıdan güçlendirecek önlemler alınacak-
turularak, kırsal kalkınma fonlarının yö-
tır.
netimine ve etkin kullanımına ilişkin idari
kapasite geliştirilecektir. 690. Belediyelerin kurulması objektif öl-
çütlere bağlanacaktır. Sadece bu ölçütlere
7.5. Kamu Hizmetlerinde Kalite
uyan yerleşim yerleri belediye olarak ka-
ve Etkinliğin Artırılması
bul edilecektir.
686. Kamu hizmetlerinde kalite ve etkin-
liğin artırılması amacıyla kamu kurum Kamu yönetim sistemi
ve kuruluşlarının görev, yetki ve işlevleri
iyi yönetişim yaklaşımı
gözden geçirilerek bu alandaki mükerrer-
likler giderilecek, kurum ve kuruluşların çerçevesinde yeniden
politika oluşturma, maliyetlendirme ve
yapılandırılacaktır.
uygulama kapasiteleri artırılacak, insan
KAMU HİZMETLERİNDE KALİTE VE ETKİNLİĞİN ARTIRILMASI • 103

691. Yerel yönetimlerin sundukları hiz-

metler için ülke çapında asgari hizmet Kamu kurum ve
standartları belirlenecek; standartlara uy- kuruluşlarında stratejik
gunluk denetimi merkezi idare tarafından
yapılacaktır. yönetime geçiş değişim
7.5.2. Politika Oluşturma ve yönetimi yaklaşımıyla
Uygulama Kapasitesinin
Plan döneminde
Artırılması
692. Kamu kurum ve kuruluşlarında stra-
tamamlanacaktır.
tejik yönetime geçiş değişim yönetimi bilgiye dayandırılmasını teminen nitel ve
yaklaşımıyla Plan döneminde tamamla- nicel veri yönetimi geliştirilecektir. Gerek
politika oluşturma gerekse maliyetlendir-
nacaktır.
me süreçlerinde sayısal, kurgusal ve ana-
693. Kamu yönetiminde politika oluştur- litik yöntemlerden yararlanılacaktır.
ma ve uygulama kapasitesinin artırılma-
696. Kamu idarelerinin uygulayacakları
sına yönelik reformlar arasında uyumun
politikaların maliyeti, etkilediği kesim-
güçlendirilmesi amacıyla, reformun yöne-
ler ve fırsat maliyeti göz önüne alınarak,
timi konusunda ortak akıl ve vizyon ge-
bütçenin, uygulanacak politikaların mali-
liştirilecek ve geçiş dönemi planlanacaktır.
yetini ve kamu idarelerinin performansını
Politika oluşturulması ve uygulanmasında
gösterecek bir yapıya kavuşturulması sağ-
plan hiyerarşisi gereğince, temel referans
lanacaktır. Kamu kaynakları performans
noktası olarak üst politika metinlerinin
programlarına uygun olarak tahsis edi-
işlevselliği artırılacaktır. Kalkınma planı,
lecektir. Kamu idarelerinde performans
ulusal, bölgesel ve sektörel plan, program
kültürünün oluşturulması çerçevesinde
ve stratejiler arasında uyum ve ilişki güç-
ölçme, izleme ve değerlendirme süreçleri
lendirilecek; kamu idarelerinin stratejik
geliştirilecektir.
planları ile üst politika metinleri arasında
etkileşim ve bağlantı sağlanacaktır. 697. Kamu idarelerinde mevcut idari ve
beşeri kapasite nitelik ve nicelik olarak
694. Kamu idarelerinde yönetim kalitesi-
stratejik yönetim anlayışı doğrultusunda
nin geliştirilmesi için yönetim kararlarının
orta ve uzun vadeli bakış açısı ile şekillen-
Kalkınma planı, ulusal,
dirilmesi, amaç ve hedeflere dayalı, sonuç
odaklı yönetim anlayışının ve bütçeleme- bölgesel ve sektörel plan,
nin geliştirilmesi, kamu hizmetlerinin ar-
zında yararlanıcı taleplerine duyarlılığın program ve stratejiler arasında
artırılması, katılımcılık ve hesap verme uyum ve ilişki güçlendirilecek;
sorumluluğunun tesis edilmesini temin
etmek üzere Plan döneminde tüm kamu kamu idarelerinin stratejik
idareleri stratejik planlarını hazırlayarak
planları ile üst politika
uygulamaya koyacaklardır. Bu süreç ku-
ruluş bazında takvimlendirilecektir. metinleri arasında etkileşim ve
695. Politika oluşturma sürecinin rasyo- bağlantı sağlanacaktır.
nelleştirilmesini ve politikaların veriye ve
104 • KAMU HİZMETLERİNDE KALİTE VE ETKİNLİĞİN ARTIRILMASI

geliştirilecek, yönetim kültürünün yeni 7.5.4. e-Devlet Uygulamalarının
yapıya uyarlanmasına dönük programlar Yaygınlaştırılması ve
düzenlenecektir. Etkinleştirilmesi
7.5.3. Kamu Kesiminde İnsan 704. Kamu hizmetleri; iş süreçleri, vatan-
Kaynaklarının Geliştirilmesi daş ve iş dünyasının ihtiyaçları doğrul-
698. Kamu personelinin kurum ve kuru- tusunda yeniden tasarlanarak ve bilgi ve
luşlar ile bölgeler arasında dengesiz da- iletişim teknolojilerinden en üst düzeyde
ğılımı önlenecek, bu amaçla norm kadro faydalanılarak, etkin, şeffaf, sürekli, güve-
uygulamasına işlerlik kazandırılarak ge- nilir, tek kapıdan ve farklı platformlardan
rekli sayı ve nitelikte personel istihdamı bütünleşik şekilde sunulacaktır.
sağlanacaktır. 705. e-Devlet, kamunun yeniden yapılan-
699. Kamu kurum ve kuruluşlarında tüm dırılmasında etkin bir araç olarak kulla-
çalışanların yetkin bir seviyeye ulaştırıl- nılacak, yerel yönetimler de dahil olmak
ması ve değişen koşullara uyum sağla- üzere, esnek, kaliteli, etkili, hızlı ve birlik-
ması için etkili bir insan kaynakları plan- te çalışabilir nitelikte hizmet sunabilen, iyi
laması yapılacaktır. Bu kapsamda hazırla- yönetişim ilkelerinin benimsendiği kamu
nacak programlar ile çalışanlar sürekli bir yönetimi yapısının oluşmasına destek olu-
şekilde eğitim, öğretim ve geliştirme sü- nacaktır. Bu kapsamda; mevcut kurumsal
reçlerinden geçirilerek, işlerini verimli bir yapılar, e-devlet oluşumuna uygunlukları
şekilde yürütecek gerekli bilgi ve beceriye bakımından değerlendirilecek ve güçlen-
kavuşturulacaktır. dirilecektir.
700. Personel değerlendirme sistemi göz- 706. Kamu hizmet sunumunda temel bilgi
den geçirilecek, personel performansını altyapılarının oluşturulması sağlanacak;
objektif ve saydam biçimde ölçmeyi sağ- bu kapsamda gerçek kişilerde olduğu gibi
layacak standartlar, görevlerin özellikleri tüzel kişiler için de tek numaraya dayalı
de dikkate alınarak geliştirilecek ve uygu- bilgi sistemi ile adres ve gayrimenkul bilgi
lanacaktır. sistemleri geliştirilecektir. Gerçek ve tüzel
701. Kamu personelinin uymaları gereken kişilere ait temel bilgilerin ortak veri ta-
mesleki etik kurallarını ayrıntılı olarak banlarından, belirli yetki ve sorumluluk
gösteren yasal düzenlemeler yapılacaktır. ilkeleri çerçevesinde, ilgili kamu kuru-
702. Kamu personelinin bilgi ve iletişim Kamu hizmetleri; iş süreçleri,

teknolojileri farkındalığı ve yetkinliği ge-
liştirilecektir. vatandaş ve iş dünyasının
703. Uzman kamu personelinin bilgi bi- ihtiyaçları doğrultusunda
rikimi ve tecrübelerinden azami seviye-
de faydalanılarak etkinlik ve verimliliğin
yeniden tasarlanarak ve bilgi
artırılması amacıyla, farklı kurum ve ku- ve iletişim teknolojilerinden en
ruluşlarda görevlendirilmelerine imkan
tanıyacak esnek çalışma modelleri benim- üst düzeyde faydalanılarak, tek
senecek, ilgili mevzuat düzenlemeleri ger- kapıdan sunulacaktır.
çekleştirilecektir.

luşları arasında elektronik ortamda etkin ve hukuk devleti gerekleri çerçevesinde,

paylaşımı sağlanacaktır. e-Devlet hizmet- yargılama sürecinin hızlı, adil, güvenli ve
lerinin gerektirdiği kurumlar arası bilgi isabetli şekilde işlemesini sağlayacak hu-
paylaşımında, kişisel bilgilerin mahremi- kuksal ve kurumsal düzenlemeler yapıla-
yeti ilkesinin gözetilmesi esas olacaktır. caktır.
707. Kullanımı yoğun ve getirisi yüksek 713. Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkın-
hizmetlere ilişkin e-devlet yatırımlarına mayı hızlandırmak amacıyla uygun hu-
öncelik verilecektir. Kamu bilgi teknolo- kuksal ortam sağlanacaktır.
jileri yatırımlarında belirlenen ortak stan-
714. Uyuşmazlıkların hızlı, basit, az gi-
dartlar ve bu teknolojilerin bilgi paylaşı-
derle ve etkin bir biçimde çözülmesini
mında sağladığı olanaklarla gerçekleştiri-
sağlamak ve bunun sonucu olarak yargı
lecek ortak hizmet sunumuyla mükerrer
organlarının iş yükünü azaltmak amacıy-
yatırımlar önlenecek ve kamu kaynakları-
la alternatif uyuşmazlık çözüm yollarının
nın etkin kullanımı sağlanacaktır. Kimlik
hukuk sistemimizde etkin bir biçimde yer
belirleme, elektronik ödeme ve benzeri or-
alması sağlanacaktır.
tak işlemler tek kapıdan yürütülerek, hiz-
metlere erişim kolaylaşacak ve iş süreçleri 715. Yargı mensuplarının uyması gereken
hızlanacaktır. meslek ahlakı kurallarını içeren yasal dü-
708. Bilgi güvenliğinin sağlanmasına yö- zenlemeler yapılacaktır.
nelik yasal düzenlemeler yapılacak, gü- 716. Hukuk eğitimi ve öğretiminin, öğ-
venli kamu ağı oluşturulacak ve olağanüs- rencilere metodolojik ve analitik düşünme
tü durum merkezi kurulacaktır. yeteneğini kazandıracak biçimde yeniden
709. Kamuda e-imza kullanımı yaygınlaş- düzenlenmesi sağlanacaktır.
tırılacaktır. 717. Mağdur haklarını çağdaş ölçütler
710. Yerel yönetimlerce elektronik ortam- çerçevesinde koruyacak düzenlemeler ya-
da sunulan hizmetler geliştirilecek, bunla- pılacak, adli yardım hizmetlerinin yeterli
ra ilişkin standartlar oluşturulacak ve veri bir seviyeye çıkartılması sağlanacaktır.
paylaşımı sağlanacaktır. Bu hizmetlerin 718. Ceza infaz sistemi ve kurumlarının
sunumunda sinerji fırsatları ortaya çıkarı- uluslararası standartlara kavuşturulması
lacak, bilgi ve iletişim teknolojilerinin sağ- sağlanacaktır.
ladığı imkanlardan faydalanılarak halkın
yönetime etkin katılımı için ortam sağla- 719. İdari yargılama usulünde uygulana-
nacaktır. cak kurallar idari yargının işleyişine uy-
gun hale getirilecektir.
711. AB’nin elektronik kamu hizmetleri
sunumunun geliştirilmesine ilişkin prog-
Ekonomik,
ram ve girişimleri yakından izlenecek, be-
lirlenen hedeflere uyum için gerekli ted- sosyal ve kültürel kalkınmayı
birler alınacaktır.
hızlandırmak
7.5.5. Adalet Sisteminin İyileştirilmesi
amacıyla uygun hukuksal
712. Yargılamanın işleyişinde ve temel
unsurlarında hizmet kalitesini artırıcı ça- ortam sağlanacaktır.
balar sürdürülecek; hukukun üstünlüğü
106 • KAMU HİZMETLERİNDE KALİTE VE ETKİNLİĞİN ARTIRILMASI

724. Etkili bir asayiş hizmeti sunumu
Birey memnuniyetini esas amacıyla koruyucu ve önleyici bir kolluk
alan, özgürlük ve güvenlik hizmeti esas alınacak ve ilgili birimler ara-
sı koordinasyonun temini ve ortak veri ta-
arasındaki hassas dengeyi banının oluşturulması için gerekli düzen-
lemeler hayata geçirilecektir.
gözeten, toplumun desteğine
725. Delilden sanığa ulaşılması yaklaşımı
sahip bir asayiş hizmeti çerçevesinde ihtiyaç duyulacak kriminal
sunumu için gerekli yasal ve altyapı ülke geneline yaygınlaştırılacaktır.
kurumsal altyapı 726. Entegre Sınır Yönetimi konusunda

hazırlanan Ulusal Eylem Planı çerçeve-
oluşturulacaktır. sinde profesyonel bir sınır muhafaza teş-
720. Yargılama sürecini hızlandırmak kilatının kurulması yönündeki hukuki ve
amacıyla hakim ve yardımcı adalet perso- kurumsal altyapı çalışmaları sürdürüle-
neli sayısı artırılacaktır. cektir.
721. Adli süreç, hizmetlerin elektronik or- 727. Yasadışı göç ve iltica hareketleriyle
tama taşınması ve adli kurumlar ile diğer etkili bir mücadele amacıyla müstakil bir
kamu kurumları arasında bilgi paylaşımı Göç ve İltica Teşkilatı kurulacak ve sınır-
yoluyla hızlandırılarak adalet hizmetle- larda barınma ve geri gönderme merkez-
rinden etkin bir şekilde yararlanılması lerinin yapılması ile ilgili yasal ve kurum-
sağlanacaktır. sal düzenlemeler yapılacaktır.
722. İhtiyaç bulunan alanlarda yeni ihti- 728. Terör ve terörün finansmanıyla mü-
sas mahkemelerinin kurulması yönünde cadele konusunda, terörün ulusal boyutu
gerekli çalışmalar yapılacaktır. kadar uluslararası boyutunu da dikkate
alan yasal ve kurumsal düzenlemeler ha-
7.5.6. Güvenlik Hizmetlerinin yata geçirilecektir.
Etkinleştirilmesi
729. Ulusal Uyuşturucu Stratejisi AB mük-
723. Birey memnuniyetini esas alan, öz- tesebatına uygun olarak güncelleştirilecek
gürlük ve güvenlik arasındaki hassas den- ve bu konuda görev yapmakta olan polis,
geyi gözeten, toplumun desteğine sahip jandarma, sahil güvenlik ve gümrük mu-
bir asayiş hizmeti sunumu için gerekli ya- hafaza teşkilatları arasında etkili bir koor-
sal ve kurumsal altyapı oluşturulacaktır. dinasyon sağlanacaktır.

8 - Uygulama,
İzleme, Değerlendirme ve
Koordinasyon
730. Planın başarısı; uygulamada rol alan masına imkan tanıyacak bir koordinasyon
kuruluşların plan ana gelişme eksenlerini ve izleme sistemi oluşturulacaktır.
ve önceliklerini tam olarak özümsemesi-
733. Plan uygulamalarının koordinasyo-
ne, çalışmalarında temel referans olarak
nunu, izlenmesini ve değerlendirilmesini
almasına ve uygulamaların, Plan bütünlü-
sağlayacak bu sistemle; bir yandan Plan’da
ğü içerisinde ve birbiriyle uyumlu olarak
yer alan amaç, politika ve hedeflerin uy-
merkezi ve yerel düzeyde sıkı bir işbirliği
gulamada göz önünde bulundurulması
ve koordinasyon içinde olmasına bağlı-
ve kuruluşlarla birlikte gerekli yönlendir-
dır. Bu nedenle, kurulacak koordinasyon
melerin zamanında yapılması sağlanacak,
ilişkilerinin Planda belirlenen gelişme ek-
diğer yandan da izleme ve değerlendirme
senleri ve stratejik amaçlara uygun olarak
faaliyetlerimizin AB normlarıyla uyumlaş-
kurumsallaştırılması ve geliştirilmesi uy-
tırılması yönünde önemli bir adım atılmış
gulamanın başarısında temel belirleyici
olacaktır. Oluşturulacak bu sistemde ka-
faktörlerden birisi olacaktır.
muoyunu gelişmeler hakkında yakından
731. Orta Vadeli Programlar bu eksen- bilgilendirmek üzere yayınlanacak rapor-
leri ve öncelikleri esas alarak ve bunları larla şeffaflık sağlanacaktır.
destekler mahiyette hazırlanacak, kamu
734. Dokuzuncu Planın uygulanmasının
kuruluşlarının yapacağı yatırımların, ku-
izlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla
rumsal ve hukuki düzenlemelerin Planın
bir Plan İzleme ve Yönlendirme Komitesi
hangi gelişme eksenine ve önceliğine hiz-
oluşturulacaktır. Bu Komite, DPT Müs-
met edeceği net bir biçimde ortaya konu-
teşarı başkanlığında ilgili Bakanlıkların
lacak ve bunların ödenek tahsislerine de
üst düzey yöneticilerinden oluşacaktır.
temel teşkil etmesi sağlanacaktır.
Sekreterya hizmetleri DPT Müsteşarlığı
732. Planın etkili bir şekilde uygulanması tarafından yürütülecek olan bu Komite,
amacıyla, Plan uygulamalarını koordine programlama ve bütçeleme çalışmalarıyla
edecek ve gelişmeleri yakından takip ede- da uyumlu olarak yılda en az bir defa top-
rek gereken önlemlerin zamanında alın- lanacaktır.
109
735. Bu komite; Plan uygulamalarını de- 737. Sistemdeki iletişimin en önemli unsu-
ğerlendirmek, hedeflere ilişkin gelişmeleri runu oluşturan raporlamaların; belirlenen
izlemek, programlama ve bütçeleme çalış- standartlarda, eksiksiz, doğru bilgilerle ve
malarına yön vermek ve Yıllık Plan İler- zamanında yapılması her kurumun önce-
leme Raporlarını hazırlayarak Bakanlar likli işi olacaktır.
Kuruluna sunmakla ve üç yıllık dönemler
738. Plan İzleme ve Yönlendirme Komite-
itibariyle Plan Değerlendirme Raporlarını
sinin çalışma usul ve esasları, kuruluşların
hazırlamakla sorumlu olacaktır.
ve Komitenin raporlama standartları, izle-
736. DPT Müsteşarlığı koordinasyonun- me ve değerlendirme çalışmalarının Orta
da, kurumlar arasında düzenli bilgi akışı- Vadeli Program ve diğer programlama ça-
nı sağlayacak güvenilir bir iletişim altya- lışmalarıyla ilişkileri, ihtiyaç duyulduğu
pısı kurulacaktır. Bu kapsamda, iletişim takdirde kurulacak alt komitelerin kuru-
altyapısının oluşturulması ve işlerliğinin luş ve işleyişlerine ilişkin usul ve esaslar;
sağlanmasında her kurum ve kuruluşun DPT Müsteşarlığınca belirlenecek ve ku-
gereken hassasiyeti göstermesi esastır. ruluşlara tebliğ edilecektir.
110
Dokuzuncu Kalkınma
Planı Stratejisi
(2007-2013)
I. Dokuzuncu Kalkınma Planının sında bütünlüğü ve stratejik amaç-
Yapısı Ve Uygulama Yaklaşımı ları sağlamaya yönelik olarak, ge-
lişme eksenleri bazında hazırlana-
Değişimin çok boyutlu ve hızlı bir şekilde
caktır.
yaşandığı, rekabetin yoğunlaştığı ve belir-
sizliklerin arttığı günümüzde, planlama, • Sektörel politikalara gelişme ek-
geçmişte olduğundan çok daha önemli ve senleri içinde yer verilecektir.
gerekli hale gelmiştir. Böyle bir ortamda, Plan; programlama, bütçeleme, projelen-
planlar her alanı detaylı düzenleme yerine dirme ve uygulama aşamalarında temel
strateji ve perspektif belirlemeye odaklan-
referans belgesi olacaktır.
ma durumundadır. Dokuzuncu Kalkınma
Planının yapısı ve uygulama yaklaşımı bu • Kamu kuruluşları Planın vizyonu,
koşullar ve ihtiyaçlar dikkate alınarak be- ilkeleri, gelişme eksenleri ve politi-
lirlenmiştir. Bu çerçevede: kaları çerçevesinde kendi görev
alanlarına ilişkin alt politikaların
• Dokuzuncu Kalkınma Planı yedi
ve tedbirlerin geliştirilmesinden
yıllık bir dönem (2007-2013) için
sorumludur.
hazırlanacaktır.
• Orta vadeli program, kuruluş dü-
• Temel amaç ve hedefler ile imkan
zeyinde stratejik plan, bölgesel ge-
ve kaynaklar arasındaki dengeyi
lişme planları ve sektör stratejileri
gözetecek olan Dokuzuncu Kalkın-
aracılığı ile işlevselliği artırılacak
ma Planı, tutarlı ve gerçekleştirile-
olan Planın amaç ve öncelikleri,
bilir önceliklere yoğunlaşacaktır.
bütçe sürecinde kaynak tahsisi için
• Plan, öngörülebilirliği artıracak, temel çerçeveyi oluşturacaktır.
belirsizlikleri azaltacak ve iç tutar-
• Kamu kuruluşları sonuç odaklı ve
lılığı olan bir politikalar seti oluştu-
eksen bazlı yeni yaklaşım gereği
racaktır.
olarak, görev alanları ile ilgili ko-
• Plan değişik politika alanları ara- nularda diğer kuruluşlarla işbirliği
D OKUZUNCU K ALKINMA P LANININ Y APISI VE U YGULAMA Y AKLAŞIMI• 111
ve koordinasyon mekanizmaları- işlevlerinin güçlendirilmesi esas

nın oluşturulmasını ve kalıcı hale olacaktır.
getirilmesini sağlayacaktır.
• Politikalar oluşturulurken kaynak
• Temel hedeflere dönük performan- kısıtı göz önünde bulundurularak
sı ölçmenin ve hesap verebilirliğin önceliklendirme yapılacaktır.
zeminini oluşturacak güçlü bir iz-
• Uygulamanın vatandaşa en yakın
leme ve değerlendirme mekaniz-
birimlerce yapılması esastır.
ması kurulacaktır.
• Toplumsal yapımızın ve bütünlü-
II. Dokuzuncu Kalkınma Planının
ğümüzün ortak miras ve paylaşı-
Vizyonu
lan değerler çerçevesinde güçlen-
2007-2013 dönemini kapsayan Dokuzuncu dirilmesi esastır.
Kalkınma Planı, “istikrar içinde büyüyen,
• Doğal ve kültürel varlıklar ile çev-
gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçek-
renin gelecek nesilleri de dikkate
te rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna
alan bir anlayış içinde korunması
dönüşen ve AB’ye üyelik için uyum süre-
esastır.
cini tamamlamış bir Türkiye” vizyonu ile
hazırlanacaktır. IV. Gelişme Eksenleri
III. Temel İlkeler Yukarıda belirtilen temel ilkeler çerçeve-
sinde, Dokuzuncu Kalkınma Planı vizyo-
Bu vizyona ulaşılırken aşağıdaki ilkeler
nunun gerçekleştirilmesi için aşağıdaki
temel alınacaktır:
stratejik amaçlar gelişme eksenleri olarak
• Ekonomik, sosyal ve kültürel alan- belirlenmiştir:
lara bütüncül bir yaklaşım esastır.
• Rekabet Gücünün Artırılması
• Toplumsal diyalog ve katılımcılık
• İstihdamın Artırılması
güçlendirilerek, toplumsal katkı
ve sahiplenmenin sağlanması esas- • Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanış-
tır. manın Güçlendirilmesi
• İnsan odaklı bir gelişme ve yöne- • Bölgesel Gelişmenin Sağlanması
tim anlayışı esastır.
• Kamu Hizmetlerinde Kalite ve Et-
• Rekabetçi bir piyasa, etkin bir kamu kinliğin Artırılması
yönetimi ve demokratik bir sivil
Bu amaçlara ulaşılmasıyla, AB’ye yasal ve
toplum gelişme sürecinde birbirini
kurumsal uyum sağlamanın yanında, sos-
tamamlayan kurumlar olarak işlev
yal ve ekonomik göstergeler itibarıyla AB
görecektir.
ortalamalarına yakınsama da gerçekleşti-
• Kamusal hizmet sunumunda; şef- rilecektir.
faflık, hesap verebilirlik, katılım-
IV.1. Rekabet Gücünün Artırılması
cılık, verimlilik ve vatandaş mem-
nuniyeti esastır. Makroekonomik İstikrarın Kalıcı Hale
Getirilmesi
• Devletin ticari mal ve hizmet üre-
timinden çekilerek, politika oluş- Ekonominin rekabet gücünün artırılması
turma, düzenleme ve denetleme ve yüksek büyümenin sürdürülebilir kı-
112 • D OKUZUNCU K ALKINMA P LANININ V İZYONU VE T EMEL İ LKELERİ

D OKUZUNCU K ALKINMA P LANI S TRATEJİSİ (2007 - 2013)
lınması için makroekonomik istikrar orta- gücünü olumsuz etkilemeyen bir yapıya
mının devamı sağlanacaktır. kavuşturulacaktır.
Maliye, para ve gelirler politikalarının Başta KOBİ’ler olmak üzere işletmelerde
uyumlu ve birbirlerini destekler şekilde kurumsal yönetişimin geliştirilmesi des-
uygulanmasına devam edilecektir. teklenecektir.
Plan döneminde, kamu borç stokunun KOBİ’lerin uygun koşullarla çeşitlendiril-

milli gelire oranını düşürme sürecini de- miş finansman imkanlarına erişimi kolay-
vam ettirecek şekilde mali disipline uyu- laştırılacaktır.
lacaktır. Bu amaçla, vergi tabanının geniş- Ürün ve girdi piyasalarının etkinliğinin
letilmesi ve kayıt dışı ekonominin kayıt artırılması amacıyla; haksız rekabetin ön-
altına alınması yoluyla vergi gelirleri ar- lenmesine, fikri ve sınai mülkiyet hakları-
tırılacak ve kamu harcamalarında etkinlik nın korunmasına, işgücü eğitim seviyesi-
sağlanacaktır. nin yükseltilmesine, Ar-Ge faaliyetlerinin
Gelirler politikası enflasyonla uyumlu bir geliştirilmesine ve girdi maliyetlerinin dü-
şekilde uygulanacaktır. şürülmesine önem verilecektir.
Fiyat istikrarının sağlanmasına yönelik İşletmeler için enerji, ulaştırma, bilgi ve

olarak açık enflasyon hedeflemesi politi- iletişim teknolojileri gibi fiziki altyapı im-
kasına devam edilecektir. kanları iyileştirilecek, organize sanayi böl-
geleri ve küçük sanayi siteleri başta olmak
Dalgalı kur rejimi uygulaması çerçevesin-
üzere uygun yatırım yeri imkanı sağlana-
de, döviz kuru piyasada arz ve talebe göre
caktır.
belirlenmeye devam edecektir.
Yatırımcılara ve işletmelere yönelik kamu
Makroekonomik istikrarı sürekli kılacak
hizmetlerinin sunumunda etkinlik sağ-
ve ekonominin etkin, esnek ve verimli bir
lamak üzere; saydam ve objektif kurallar
yapıya kavuşmasını sağlayacak olan yapı-
getirilecek, iyi işleyen bir yargı sistemi
sal reformlar sürdürülecektir.
oluşturulacak, izin, onay ve işlemlerle il-
Sürdürülebilir ve sağlam kaynaklarla fi- gili bürokrasi azaltılacak, AB kuralları ile
nanse edilen bir cari açık için, yapısal re- uyumlu bir devlet yardımları politikası
formların devam ettirilmesi, ihracat içinde uygulanacak, bilgi ve iletişim teknolojile-
katma değeri yüksek ürünlerin payının rinden azami ölçüde faydalanılacak, ulu-
artırılması ve ihracat artışının sürekli kı- sal ve bölgesel düzeyde mevcut potansi-
lınması sağlanacaktır. yellerin etkin tanıtımı ve bilgilendirme
İş Ortamının İyileştirilmesi faaliyetleri gerçekleştirilecektir.
İş ortamını iyileştirmek için çalışmayı ve Ekonomide Kayıtdışılığın

iş yapmayı özendiren bir vergilendirme, Azaltılması
finansal kaynaklara kolay erişim, ürün ve Tüm kesimlerin katılımıyla hazırlanacak
girdi piyasalarında etkinlik, gelişmiş fiziki kapsamlı bir strateji çerçevesinde, ekono-
altyapı ve etkin yargı ve kamu hizmeti su- mide kayıtdışılığın azaltılması için, güçlü
numu sağlanacaktır. toplumsal ve siyasi iradeyle, iş ve çalışma
İşletmelerin kazanç ve işlemleri ile istih- hayatına ilişkin mali yüklerin azaltılması,
dam üzerindeki vergi ve yükler rekabet mevzuat ve işlemlerin basitleştirilmesi,
G ELİŞME E KSENLERİ - R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI• 113

kamuya olan mali yükümlülüklerin affı- özel sektör tarafından gerçekleştirilmesi

na yönelik düzenlemelere gidilmemesi, esas olacaktır.
etkin bir denetim ve ceza sisteminin geliş-
Enerjinin sürekli, güvenli ve asgari mali-
tirilmesi, idarelerin teknoloji altyapısının
yetle temini esastır. Nükleer enerji dahil
güçlendirilmesi ve kayıtdışılığın zararları
alternatif enerji kaynakları da dikkate alı-
konusunda toplumun bilinçlendirilmesi narak arz güvenliğinin sağlanması, çevre-
sağlanacaktır. sel etkilerin en düşük düzeyde tutulması,
Finansal Sistemin Geliştirilmesi enerji endüstrisinin rekabetçi bir yapı için-
de sanayinin uluslararası rekabet edebilir-
Rekabetçi ölçeğe ulaşmış, kaynakları ya-
liğine katkı sağlaması ile üretici ve tüketici
tırıma yönlendirecek araç çeşitliliğine ve
ülkeler arasında transit konumun gelişti-
mali derinliğe sahip, uluslararası standart-
rilmesi enerji politikasının ana unsurları-
larda düzenlenen, denetlenen ve aracılık
dır.
maliyetlerinin asgariye indirildiği bir mali
sektörün geliştirilmesi sağlanacaktır. Enerji arz güvenliğinin sağlanması husu-
sunda birincil enerji kaynaklarına erişimin
Finansal piyasalarda ve bu piyasalardan
garanti edilmesi, ithal kaynaklara olan ba-
kaynak temin eden reel sektörde kurum-
ğımlılığın asgari düzeyde tutulması, elek-
sal yönetişim ilkelerinin uygulanması sağ-
trik üretim, iletim ve dağıtım yatırımları-
lanacaktır.
nın zamanında yapılması; rafineriler ile
Reel sektörün, özellikle KOBİ’lerin, fi- petrol ve doğalgaz depolama tesislerinin
nansman ihtiyacını karşılamak amacıyla yeterli hale getirilmesi amaçlanmaktadır.
mali sistemden daha fazla yararlanması
Enerji sektörünün rekabete açılması, ge-
sağlanacaktır.
rekli yatırımların kamu finansmanı üze-
Risk yönetiminin tüm finansal kurumlar- rinde ek yük yaratmaksızın özel sektör
da uygulanmasını sağlayacak düzenleme- tarafından yapılması, kamunun gözetim
ler yapılacaktır. ve denetim faaliyetlerini etkin bir şekilde
yerine getirerek arz güvenliğini gözetmesi
Finansal sistemimizde farklı kuruluş ve
ve kamu mülkiyetindeki tesislerin özelleş-
enstrümanlar arasında rekabeti bozucu
tirilmesi sağlanacaktır.
unsurlar ortadan kaldırılacaktır.
Ulaştırma hizmetinin ekonomik ve sos-
Düzenleme ve denetimin finansal sistem-
yal hayatın gereksinimlerine cevap veren,
deki tüm alanları kapsaması sağlanacak-
trafik güvenliğinin en üst düzeye çıkarıl-
tır.
dığı, taşıma türleri arasında dengenin ve
Enerji ve Ulaştırma Altyapısının tamamlayıcılığın sağlandığı, çağdaş tek-
Geliştirilmesi noloji ve uluslararası kurallarla uyumlu
Enerji ve ulaştırma yatırımları öncelikli ol- ve sürdürülebilir bir rekabet ortamında
mak üzere mal ve hizmet üretimine yöne- sunulması temel amaçtır.
lik altyapının kalitesi iyileştirilecek, erişim Karayollarında ağır taşıt trafiğinin yoğun
imkanları artırılacak ve altyapı hizmetle- olduğu arterlerde kapasite ve kalite artırı-
rinin üretim maliyeti içindeki payı düşü- cı bölünmüş yol yapımlarına devam edi-
rülecektir. Bu çerçevede, altyapı yatırımla- lirken, yük taşımacılığının demiryoluna
rının yapılması ve işletilmesinin öncelikle kaydırılması, limanların ise kombine ta-
114 • G ELİŞME E KSENLERİ - R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI

şımacılık yapılabilen birer lojistik merkezi Tüketici tercihlerinin çevreye duyarlı mal
haline getirilmesi sağlanacaktır. ve hizmetlere yönelmesi çerçevesinde, re-
kabet gücümüzün artırılması ve sürdürü-
Gemilerin Türk tersanelerinde yüksek
lebilir kalkınmanın sağlanması amacıyla,
yerli katkı oranı ile üretilmesi ortamının
verimliliği artıran, çevreye duyarlı üretim
yaratılması ve Türk deniz ticaret filosu-
süreç ve teknolojilerinin geliştirilmesi ve
nun, özellikle koster filosunun, yenilen-
yaygınlaştırılması esastır.
mesi hedefleri doğrultusunda, Türkiye
Tersaneler Master Planının sonuçları göz Ar-Ge ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi
önüne alınarak yeni tersane alanları tesis Ar-Ge faaliyetlerinin yenilik üretecek şe-
edilecektir. kilde ve pazara yönelik olarak tasarlan-
Kentlerimizde arazi kullanım ve ulaşım ması sağlanacaktır. Bu kapsamda, Ar-Ge
planlarına uygun, insana öncelik veren, harcamalarının GSMH içindeki payı ve bu
kentin özgün yapısını ve farklı ulaşım tür- payın içinde özel sektörün ağırlığını artır-
lerini dikkate alan, ekonomik, güvenli ve maya yönelik tedbirler alınacaktır.
ihtiyaç düzeyi ile uyumlu ulaşım yapısı Toplumda bilim ve teknoloji bilinci, nite-
oluşturulacaktır. likli araştırmacı sayısı artırılacak ve araş-
tırma altyapısı geliştirilecektir.
Türkiye’nin AB, Kafkas, Orta Asya ve Or-
tadoğu ülkeleri ile bağlantısını sağlayan Ar-Ge faaliyetlerinin yeniliğe ve ürüne dö-
arterler güçlendirilecektir. nüştürülmesinde risk sermayesi ve benze-
ri araçlardan yararlanılacaktır.
Çevrenin Korunması ve Kentsel
Altyapının Geliştirilmesi Üniversitelerin, araştırma enstitülerinin
ve diğer kurum ve kuruluşların araştırma
Çevrenin korunması kısa vadede maliyet
altyapısı öncelikli alanlar temel alınarak
unsuru olarak görülmekle birlikte uzun
geliştirilecektir.
vadede rekabet gücünü artırmakta ve sür-
dürülebilir kılmaktadır. Bu kapsamda baş- Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin
ta AB olmak üzere uluslararası standartla- Yaygınlaştırılması
ra uyum sürecinin bir gereği olarak çevre Elektronik haberleşme sektöründe rekabet
altyapısının iyi planlanmış bir sürede ve artırılacak, alternatif altyapı ve hizmetlerin
maliyet etkin bir şekilde tamamlanması sunumuyla bilgiye etkin, hızlı, güvenli ve
sağlanacaktır. uygun maliyetlerle yaygın erişim sağlana-
caktır. Bilgi teknolojileri sektörü, yazılım
Çevresel altyapı başta olmak üzere, kent-
ve hizmetler alanında bölgesel ve küresel
sel altyapının iş ve yaşam kalitesini yük-
bir oyuncu olarak konumlandırılacaktır.
seltici ve rekabet gücünü destekleyici şe- Ekonomide verimliliği artırmak üzere bil-
kilde bütüncül olarak tamamlanması sağ- gi ve iletişim teknolojilerinin işletmelerde
lanacaktır. yaygın kullanımı sağlanacaktır. Bilgiye
AB uyum süreci içinde oluşacak ek yatı- erişimde yaygın olarak kullanılan görsel
rımların etkin bir şekilde gerçekleştirilme- ve işitsel yayıncılık altyapısı geliştirilecek-
si için yerel yönetimlerin teknik ve idari tir.
kapasitesi artırılacak, mali imkanları güç- Elektronik haberleşme hizmetlerindeki
lendirilecektir. yüksek vergi yükü, bilgi toplumuna dö-
G ELİŞME E KSENLERİ - R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI• 115

nüşüm sürecini hızlandırmak üzere tedri- ğun ürünlerde rekabet üstünlüğünün bel-
cen makul seviyelere çekilecek, geniş bant li ülkelere geçmesi, ülkemizin dünya sınai
erişim altyapısı yaygınlaştırılacaktır. mamulleri imalatı değer zincirinde daha
üst ve katma değeri yüksek alanlarda ko-
Bilgi teknolojileri sektöründe rekabet gü-
numlanmasını ve bu nedenle sanayi üre-
cünün artırılması amacıyla, doğrudan
yabancı yatırımlar için uygun ortam oluş- timinin yapısında bir dönüşümü gerekli
turulacak ve bu yolla teknoloji transferi kılmaktadır. Bu çerçevede ekonominin
sağlanacaktır. Teknoparkların yazılım ve rekabet gücünü artırmak ve dünya ihraca-
hizmetler alanında bölgesel ve öncelikli tından daha fazla pay almak üzere yüksek
endüstrileri destekleyecek şekilde ihtisas- katma değerli mal üretiminin artırılması
laşması sağlanacaktır. amaçlanmaktadır.
Tarımsal Yapının Etkinleştirilmesi İmalat sanayii, AB kriterleriyle uyumlu

teknik standartları karşılayan, verimlilik
Gıda güvencesi ve güvenliğinin sağlan- artışı sağlayan, ileri teknolojiye dayalı ve
ması ve doğal kaynakların sürdürülebilir yüksek katma değerli ürün üreten, reka-
kullanımı gözetilerek, örgütlü ve rekabet bet gücü yüksek ve dışa dönük bir yapı
gücü yüksek bir tarımsal yapı oluşturula- içinde ekonomik büyümeyi sürükleyen
caktır. temel sektör olacaktır.
Verimliliğin istikrarlı bir biçimde artırıl- İmalat sanayiinde; firmaların yüksek giri-
ması, üretici gelir düzeyinin yükseltilme- şimcilik gücüne sahip, özgün tasarım ve
si, kamu ve üretici kesiminde örgütlenme- marka yaratabilen, teknoloji üreten, yeni-
nin etkinleştirilmesi ve orman, toprak ve likçi ve kurumsallaşmış bir yapıya dönüş-
su kaynaklarının geliştirilmesi ile bunla- mesi özendirilecektir.
rın nitelik ve nicelik olarak korunarak et-
kin kullanılmasına yönelik uygulamalara Tekstil, hazır giyim, deri gibi emek yo-
yoğunlaşılacaktır. Ayrıca, kırsal kalkınma ğun geleneksel sektörlerde katma değeri
politikalarıyla tarımsal yapıdaki dönüşü- yüksek ürün ve faaliyetlere ağırlık veri-
mün ortaya çıkardığı göç ve istihdam bas- lerek uluslararası rekabete uyum sağla-
kısının azaltılması sağlanacaktır. yacak yapıya dönüşüm desteklenecektir.
Türkiye’nin orta ve yüksek teknoloji se-
AB’ye uyum süreci de dikkate alınarak, ta- viyesindeki otomotiv, beyaz eşya, makina
rımsal işletmelerde ölçek büyüklüğünün ve elektronik sektörlerinde önemli üretim
artırılması ile modern tarım işletmecili- merkezlerinden biri olması ve dünyadaki
ğinin yaygınlaştırılması desteklenecek ve ağırlığını artırması amaçlanmaktadır. İleri
tarımın çevre ve kırsal alanda gelir getirici teknoloji ürünlerinin yurt içinde üretimini
faaliyetler ile bütünlük içinde geliştirilme- geliştirmek üzere Ar-Ge altyapısına, Ar-
si sağlanacaktır. Ge ve yenilikçilik faaliyetlerine önem ve-
Sanayi ve Hizmetlerde Yüksek Katma rilecektir.
Değerli Üretim Yapısına Geçişin Madencilik ürünlerinin yurt içinde işlene-
Sağlanması rek ihraç edilmesi hedef alınacaktır.
Uluslararası ticaretin giderek serbestleş- Yüksek katma değerli üretim yapısına geçi-
mesi, bilgi ve teknoloji yoğun ürünlerde şin gerektirdiği nitelikli insan gücünü yetiş-
dünya ticaretinin hızla artması, emek yo- tirmek üzere gerekli tedbirler alınacaktır.
116 • G ELİŞME E KSENLERİ - R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI

Sanayide verimlilik artışını sürdürebilmek IV.2. İstihdamın Artırılması

için firmalar arası birleşmeler suretiyle öl-
İşgücü Piyasasının
çek büyütülmesi desteklenecek ve tekno- Geliştirilmesi
loji yoğun bir yapıya geçiş için doğrudan
İşgücü piyasası; esneklik ve güvence ara-
yabancı yatırımlardan yararlanılacaktır.
sında dengenin sağlandığı, istihdam üze-
Hizmetler sektöründe katma değeri yük- rindeki yüklerin kademeli bir şekilde azal-
sek alanlara geçişin desteklenmesi, kalite tıldığı, tüm bireylere eşit istihdam fırsatla-
ve etkinliğin artırılması hedeflenmektedir. rının sağlandığı ve sosyal diyaloğun güç-
Bu bağlamda turizm, yurt dışı müteah- lendirildiği bir yapıya kavuşturulacaktır.
hitlik ve teknik müşavirlik hizmetlerinin İşgücü piyasasında esneklik ve güvence
ekonomiye katkısının artırılması, yüksek arasında denge sağlanarak işletmelerin ve
öğretim, tedarik merkezleri, finans ve bilgi çalışanların değişime uyum kapasiteleri
ve iletişim teknolojisi hizmetlerinde yeni artırılacaktır.
alanların geliştirilmesi sağlanacaktır.
Ekonomide rekabet gücünü dikkate ala-
Turizm sektörü; yeni kapasite yaratmayı cak, ücret-verimlilik ilişkisini güçlendi-
ve hizmet kalitesini artırmayı amaçlayan, recek, işgücü piyasalarının esnekliğine
pazarlama kanallarını çeşitlendiren, kül- katkıda bulunacak ve üretken istihdamı
türel varlıklarımızı koruyan, doğal serma- destekleyecek esas ücret ağırlıklı bir ücret
yeyi sürdürülebilir kılan ve karşılaştırmalı sistemi oluşturulacaktır.
rekabet üstünlüğüne uygun turizm çeşit- Sosyal diyalog mekanizmaları ülke düze-
lerini ön plana çıkaran bir yaklaşımla ele yinden işletme düzeyine kadar her alanda
alınacaktır. güçlendirilerek yaygınlaştırılacaktır.
Yeni istihdam olanağı sağlamada ve sa- Eğitimin İşgücü Talebine
nayi ürünlerine talebi artırmada önemli Duyarlılığının Artırılması
katkısı bulunan yurt dışı teknik müşavir-
Piyasanın ihtiyaç duyduğu nitelikte iş-
lik ve müteahhitlik hizmetlerinin geliştiri- gücü yetiştirmek üzere eğitim ile işgücü
lerek desteklenmesine devam edilecektir. piyasası arasındaki etkileşim güçlendirile-
Yurt içi pazarda ise uluslararası geçerliliği cektir. Mesleki eğitim ve yüksek öğretim-
olan sertifikalı ara insan gücünün yetişti- de mevcut eğitim programları gözden ge-
rilmesine ve kamu yatırımlarında teknik çirilerek, yeni açılacak eğitim programları
müşavirlik hizmetlerinin kullanımına özel insan gücü ihtiyacı doğrultusunda belirle-
önem ve öncelik verilecektir. necektir.
Başta havayolu ve denizyolu sektörleri Mesleki ve teknik eğitimde modüler ve es-
olmak üzere hizmet sektörlerinde yüksek nek bir sisteme geçilecektir.
katma değerli lojistik faaliyetlerinin geliş- Meslek standartları ile sınav ve belgelen-
tirilmesine destek verilecek, Türkiye’nin dirmeyi esas alan bir mesleki yeterlilik sis-
çeşitli hizmet alanlarında lojistik merkezi temi kurulacak ve bu sisteme duyarlı bir
haline gelmesi sağlanacaktır. mesleki eğitim yapısı geliştirilecektir.
İstanbul’un uluslararası finans merkezi ol- Meslek yüksekokulları ile mesleki ve tek-
ması sağlanacaktır. nik ortaöğretim kurumları arasında prog-
G ELİŞME E KSENLERİ - İ STİHDAMIN A RTIRILMASI• 117

ram bütünlüğünü esas alan iş bölümü ve Eğitimde niteliğin artırılması amacıyla,

işbirliği sağlanacaktır. Bu kurumların sa- yenilikçilik ve araştırıcılığın geliştirilme-
nayi ile işbirliği içinde gerçekleştirdikleri sini esas alan müfredat programları ülke
uygulamalı eğitim güçlendirilecek ve yay- geneline yaygınlaştırılacak, etkili bir reh-
gınlaştırılacaktır. berlik ve yönlendirme sistemi kurulacak,
eğitici personelin nitelikleri ile fiziki me-
Aktif İşgücü Politikalarının
kan ve bilgi teknolojisi altyapısı güçlendi-
Geliştirilmesi rilecektir.
İşsizlerin, işgücü piyasası açısından deza-
Yükseköğretim yönetimi şeffaflık, katılım-
vantajlı kesimlerin ve tarım sektöründen cılık, hesap verebilirlik ve sürdürülebilir
açığa çıkacak işgücünün nitelikleri ve be- kalite anlayışı çerçevesinde yeniden ele
ceri düzeyleri, işgücü piyasasının ihtiyaç- alınacak, sistemin idari ve mali özerkliği
ları doğrultusunda, aktif işgücü program- artırılacak, yerel özellikleri dikkate alan,
ları uygulanarak artırılacaktır. özel kesimin yatırmına açık rekabetçi bir
İş bulma hizmetlerinin kalitesi yükselti- yapı geliştirilecektir.
lecek ve aktif işgücü programlarına ayrı- Sağlık Sisteminin Etkinleştirilmesi
lan kaynaklar artırılacaktır. Girişimcilik
Hasta haklarını ve memnuniyetini göze-
eğitimleri, istihdam garantili programlar,
ten, erişilebilir, kaliteli ve koruyucu sağlık
mesleki danışmanlık ve rehberlik hizmet-
hizmetlerine öncelik veren, maliyet etkin
leri, işgücü yetiştirme ve mesleki eğitim
ve sürdürülebilir bir sağlık sistemi oluştu-
kursları ile sanayide eğitim seminerleri
rulacaktır.
yoluyla aktif işgücü politikaları yaygınlaş-
tırılacaktır. Vatandaşların sağlık hizmetlerinden ya-
rarlanabilmelerini kolaylaştırmak ama-
IV.3. Beşeri Gelişme ve Sosyal cıyla genel sağlık sigorta sistemi hayata
Dayanışmanın Güçlendirilmesi geçirilecektir.
Eğitim Sisteminin Geliştirilmesi Kaliteli hizmet sunumu için standartlar
Toplumsal gelişmenin sağlanması ama- oluşturulacak, gerekli fiziki ve hukuki
cıyla; düşünme, algılama ve sorun çözme altyapı geliştirilecek, sağlık sektöründeki
yeteneği gelişmiş, Atatürk ilkelerine bağlı, insan gücünün niteliği ve niceliği artırıla-
demokratik, özgürlükçü, milli ve manevi caktır.
değerleri özümsemiş, yeni fikirlere açık, Etkili bir sevk sistemi oluşturulması, mali-
kişisel sorumluluk duygusuna sahip ve yet etkin hizmet sunumu, akılcı ilaç kulla-
çağdaş uygarlığa katkıda bulunabilen, bi- nımı ve sağlık bilgi sistemlerinin kullanı-
lim ve teknoloji üretimine yatkın ve beceri mı yaygınlaştırılacaktır.
düzeyi yüksek, üretken ve yaratıcı bilgi
Sağlık sektöründe kamunun düzenleyici ve
çağı insanı yetiştirilecektir.
denetleyici rolü güçlendirilirken, hizmet su-
Eğitim sistemi beşeri kaynakların gelişti- numunda özel kesimin payı artırılacaktır.
rilmesini desteklemek üzere, yaşam boyu
Gelir Dağılımının İyileştirilmesi, Sosyal
eğitim yaklaşımıyla ve sistem bütünlüğü
İçerme ve Yoksullukla Mücadele
içinde ele alınarak, etkili, erişilebilir ve fır-
sat eşitliğine dayalı bir yapıya kavuşturu- Gelir dağılımındaki eşitsizlik ve yoksul-
lacaktır. luk, sürdürülebilir büyüme ve istihdam,
118 • G ELİŞME E KSENLERİ - BEŞERİ GELİŞME VE SOSYAL DAYANIŞMANIN GÜÇLENDİRİLMESİ

eğitim, sağlık ve çalışma hayatı politika- geliştirilmesi ve gelecek kuşaklara aktarıl-

larıyla birlikte, çok boyutlu bir yaklaşımla ması kültürel politikaların temelini oluş-
kalıcı bir şekilde azaltılacaktır. Yoksulluk turacaktır.
ve sosyal dışlanmaya maruz veya bu risk
Sosyal ve ekonomik politikaların kültür
altında olan birey ve grupların ekonomik
politikalarıyla birbirlerini desteklemeleri
ve sosyal hayatta yer almaları sağlanacak
ve bu politikaların hayata geçirilmesinde
ve yaşam kaliteleri yükseltilecektir.
yerel yönetimlerin ve sivil toplum kuru-
Başta özürlüler, yaşlılar, kadınlar, çocuklar luşlarının etkin katılımı sağlanacaktır.
ve göç edenler olmak üzere, yoksulluk ve
Gençlerin geleceğe güvenle bakmasını
sosyal dışlanmaya maruz kalmış kesim-
sağlayacak şekilde, yaşadıkları topluma
lerin, ekonomik, sosyal ve siyasal hayata
aidiyet duygusu, duyarlılık anlayışı ve öz-
aktif katılımları sağlanacak ve bu gruplara
güvenleri geliştirilecektir.
yönelik şiddet ve istismar önlenecektir. Bu
çerçevede, dezavantajlı kesimlerin eğitim, Toplumsal bütünleşme ve dayanışmanın
sağlık, barınma, sosyal hizmetler ve istih- artırılması amacıyla, hoşgörü, toplumsal
dama yönelik hizmetlere erişimine öncelik diyalog ve ortaklık kültürünü geliştirici
verilecektir. Sunulan hizmetler yoksulluk politikalara öncelik verilecektir.
kültürünü önleyici ve yoksul kesimin üre-
IV.4. Bölgesel Gelişmenin Sağlanması
tici duruma geçmesini sağlayıcı nitelikte
olacaktır. Bölgesel Gelişme Politikasının
Merkezi Düzeyde Etkinleştirilmesi
Sosyal Güvenlik Sisteminin
Etkinliğinin Artırılması Bölgesel gelişme politikaları, bir taraftan
bölgelerin verimliliğini yükseltmek sure-
Sosyal güvenlik sistemi; nüfusun tümünü tiyle ulusal kalkınmaya, rekabet gücüne
kapsayan, toplumun değişen ihtiyaçlarını ve istihdama katkıyı artırırken, diğer ta-
karşılayabilen, mali sürdürülebilirliğe ve raftan da bölgeler arası gelişmişlik farkla-
etkin denetim mekanizmasına sahip, ka- rını azaltma temel amacına hizmet edecek;
liteli hizmet sunan bir yapıya kavuşturu- iç göç hareketlerinin sosyal, ekonomik ve
lacaktır. kentsel gelişme bakımından uyumlu ve is-
Sosyal hizmetler ve yardımlardan yarar- tikrarlı bir yapıya kavuşmasını, kalkınma-
lanacak kişilerin belirlenmesi amacıyla nın mekansal dengelerinin kurulmasını ve
ortak bir veri tabanı oluşturularak, nesnel refahın ülke sathına dengeli dağılmasını
ölçütlerle işleyen bir tespit mekanizması sağlayacaktır.
kurulacak ve sistemdeki kuruluşlar ara- Ulusal ölçekte bölgesel ve mekansal ge-
sında iletişim ve işbirliği sağlanacaktır. lişme çerçevesi geliştirilecek, kalkınma
Sosyal yardımlar ve hizmetler alanındaki ajansları ile işbirliği içinde bölgesel geliş-
nitelikli personel eksikliği giderilecek ve me stratejileri ve planları hazırlanacak, alt
hizmetlerin kalitesi yükseltilecektir. ölçekli plan ve stratejilerin kapsamı ile ilke
Kültürün Korunması ve Geliştirilmesi ve standartları belirlenecektir.
ve Toplumsal Diyaloğun Bölgelerde iş fırsatları ve yaşam kalitesinin
Güçlendirilmesi artırılmasına, ulaşılabilirliğin ve bölgeler
Toplumsal değişim sürecinde kültürel arası etkileşimin geliştirilmesine yönelik
zenginlik ve çeşitliliğimizin korunması, olarak, kamu yatırım uygulamalarında ve
G ELİŞME E KSENLERİ - B ÖLGESEL G ELİŞMENİN S AĞLANMASI• 119

hizmet arzında mekansal önceliklendirme Bölgeler arası yakınsama ve rekabet amaç-

ve odaklanma sağlanacak, başta potansi- ları bakımından farklılaştırılmış KOBİ po-
yeli yüksek kentler olmak üzere sosyal ve litikaları için uygun yatırım ortamı oluş-
fiziki altyapı güçlendirilecektir. turulacaktır. Bu kapsamda finansman
kaynaklarının genişletilmesi ve araçları-
Kamunun yerel ve bölgesel kalkınmaya nın çeşitlendirilmesine, pazara erişimin
ilişkin destek politikaları, bölgesel gelişme kolaylaştırılmasına, sürükleyici sektörler
düzey ve potansiyelleri dikkate alınarak liderliğinde ve güçlendirilmiş sosyal ağ
gözden geçirilecek; başta daha seçici ve yapısı içinde kümelenmelerin desteklen-
mekansal odaklı devlet yardımları olmak mesine özel önem verilecektir.
üzere, girişim sermayesi, mikro-kredi ku-
Öncelikle gelişme potansiyeli yüksek
rumları, farklılaştırılmış asgari ücret uy-
kentlerde olmak üzere, firmalar ve üniver-
gulaması ve girdi maliyetlendirmesi gibi sitelerin birlikte çalışmalarını sağlayacak
yatırım, üretim ve istihdamı artırıcı yeni ortam oluşturulacak; yeni teknolojilere ve
araçlar geliştirilecektir. bilgiye erişimin kolaylaşmasını, teknolojik
Yerel Dinamiklere ve İçsel dönüşüm ve transfer sistemlerinin gelişti-
Potansiyele Dayalı Gelişmenin rilmesini, ticari nitelikli etkin bir bölgesel
Sağlanması yenilik altyapısı kurulmasını sağlamaya
yönelik faaliyetler desteklenecektir.
Bölgesel gelişme politikaları ve uygula-
maları öncelikle yerel dinamiklere ve iç- Yerel Düzeyde Kurumsal Kapasitenin
sel potansiyele dayandırılacak, görece az Artırılması
gelişmiş bölgeler ve gelişme potansiyeli Bölgesel gelişme politikalarının hayata
yüksek merkezler bakımından farklılaştı- geçirilmesinde başta yerel yönetimler ol-
rılacak, yenilikçi, çok boyutlu ve çeşitlen- mak üzere, yerel düzeyde bölgesel geliş-
dirilmiş araçlarla donatılacaktır. Stratejik mede rolü olan kurumların ve aktörlerin;
müdahaleler, başta kalkınma ajansları uzmanlaşma düzeyi, proje hazırlama, uy-
olmak üzere, yerelde ve merkezde etkili
gulama, izleme, değerlendirme ve koordi-
koordinasyon mekanizmaları ve yeterli fi-
nasyon kapasitesi artırılacak, beşeri kay-
nansman ile desteklenecektir.
nakları geliştirilecektir.
Bölgesel ve yerel ekonomi, ekonomik
Yerel kamu, özel ve sivil toplum kuruluş-
yapılanma ve gelişmenin temeli olarak
ları arasındaki işbirliği ve ortaklıklar des-
alınacak, özellikle azgelişmiş bölgelerde
teklenecek, işbirliği ağlarının oluşturul-
yerel düzeyde uzmanlaşmayı destekleye-
ması ve bu ağlar vasıtasıyla iyi uygulama
cek şekilde beşeri kaynaklar geliştirilecek,
örnekleri başta olmak üzere bilgi alışverişi
girişimcilik yaygınlaştırılacak, yerel istih-
özendirilecektir.
damı ve sermaye birikimini hızlandırıcı
tedbirler alınacaktır. Kırsal Kesimde Kalkınmanın
Sağlanması
Yörelere özgü ve yenilikçi politikaların be-
lirlenmesi, desteklenmesi ve koordinasyo- Kırsal kalkınmada temel amaç, doğal ve
nu öncelikle kalkınma ajansları aracılığıy- kültürel varlıkların korunması esas alına-
la sağlanacak, özellikle potansiyeli yüksek rak yerel potansiyelin ve kaynakların de-
bölgelerde kendini besleyen kalkınma fi- ğerlendirilmesi, katma değeri yüksek yeni
nansmanının temelleri atılacaktır. ekonomik faaliyetlerin geliştirilmesi ve
120 • G ELİŞME E KSENLERİ - B ÖLGESEL G ELİŞMENİN S AĞLANMASI

böylece kırsal alanda yaşayan toplumun katılımcı, saydam, hesap verebilir, perfor-
iş ve yaşam koşullarının kentsel alanlarla mansa dayalı ve sonuç odaklı stratejik yö-
uyumlu olarak geliştirilmesi ve sürdürü- netim anlayışı hayata geçirilecektir.
lebilir kılınmasıdır. Kamu idarelerinde yönetim kararlarının
Kırsal kalkınma politikaları kırsal alanda stratejik planlara dayanan orta ve uzun
yaşanan dönüşüm sürecinde ortaya çıkan vadeli bakış açısı ile şekillendirilmesi sağ-
işsizlik ve göç gibi sosyo-ekonomik olum- lanacaktır. Kaynaklar, kullanımlarında
suzlukların azaltılması ve gelir kaynak- etkinlik ve etkililik sağlanması amacıyla
larının çeşitlendirilmesi öncelikli olmak performans programları çerçevesinde tah-
üzere tarım politikaları ile tamamlayıcı sis edilecektir. Kamu idarelerinde perfor-
bir şekilde uygulanacaktır. Bu kapsamda, mans kültürü çerçevesinde ölçme, izleme
üretici örgütlenmelerinin güçlendirilmesi- ve değerlendirme süreçleri geliştirilecek-
ne, toprak ve su kaynaklarının etkin kulla- tir.
nımına, tarımsal işletmelerin rekabet güç- Kamu Kesiminde İnsan
lerinin artırılmasına öncelik verilecektir. Kaynaklarının Geliştirilmesi
AB kırsal kalkınma politikalarına uyum Kamu kurum ve kuruluşları, işlev ve so-
için gerekli kurumsal çerçeve oluşturula- rumluluklarını etkin ve etkili bir biçimde
rak, kırsal kalkınma fonlarının yönetimine yerine getirebilmeleri için yeterli nitelik
ve etkin kullanımına ilişkin idari kapasite ve sayıda personele kavuşturulacak, tüm
geliştirilecektir. personelin hızla değişen şartlara uyumu-
IV.5. Kamu Hizmetlerinde Kalite ve nu sağlamak amacıyla yeterlilikleri sürek-
Etkinliğin Artırılması li bir şekilde artırılacak ve istihdam koşul-
larının AB Müktesebatına uyumu temin
Kurumlar Arası Yetki ve edilecektir.
Sorumlulukların Rasyonelleştirilmesi
e-Devlet Uygulamalarının
Tüm kamu idarelerinin görev, yetki ve işlev- Yaygınlaştırılması ve
leri gözden geçirilerek görev ve yetki çatış- Etkinleştirilmesi
maları önlenecek; belirlenecek görev alan-
larına uygun olarak yetkilendirilmeleri ve Kamu hizmetlerinin vatandaşlara hız-
lı, sürekli ve yaygın sunumunda bilgi ve
yeniden yapılandırılmaları sağlanacaktır.
iletişim teknolojilerinden azami düzey-
Merkezi yönetimden yerel yönetimlere yetki de faydalanılacaktır. Bu çerçevede etkin,
ve görev aktarımı, Avrupa Yerel Yönetimler birlikte çalışabilir, bütünleşik ve güvenli
Özerklik Şartında getirilen ilkeler dikkate bir e-devlet yapısı oluşturulacak ve temel
alınarak ve yerel yönetimlerin idari ve mali kamu hizmetlerinin sunumu elektronik
açıdan güçlendirilmesine paralel olarak ger- ortama taşınacaktır.
çekleştirilecektir.
Gerçek ve tüzel kişiler için tek numaraya
Politika Oluşturma ve Uygulama dayalı bilgi sistemleri oluşturularak, elek-
Kapasitesinin Artırılması tronik ortamda etkin bilgi paylaşımını
Kamu idarelerinde politika oluşturma, sağlayacak bütünleşik bir e-devlet yapısı
inşa edilecektir.
maliyetlendirme, uygulama, izleme ve de-
ğerlendirme süreçlerinin kalitesi artırıla- Kamu hizmetlerinin elektronik ortama ta-
caktır. Bu amaçla vatandaşı merkeze alan, şınmasında, iş süreçleri kullanıcı ihtiyaçla-
G ELİŞME E KSENLERİ - KAMU HİZMETLERİNDE KALİTE VE ETKİNLİĞİN ARTIRILMASI• 121

rı doğrultusunda yeniden yapılandırılarak mesi ve geliştirilmesinin de bir aracı olma-

hizmet sunumunda etkinlik sağlanacak, sı sağlanacaktır.
çok kullanılan ve getirisi yüksek hizmetle- Güvenlik Hizmetlerinin
re öncelik verilerek tek kapıdan sunumları Etkinleştirilmesi
sağlanacaktır.
İnsan hak ve özgürlüklerine saygılı, özgür-
Adalet Sisteminin İyileştirilmesi lük ile güvenlik arasındaki hassas dengeyi
Adalet ve yargı hizmetlerinin evrensel hu- gözeten, yaşam ve iş güvenliğini sağlayan
bir asayiş hizmeti sunulacaktır.
kuk ilkelerine uygun, adil, hızlı ve etkin
bir şekilde sunumu esastır. Başta terör ve terörün finansmanı olmak
üzere, organize suçlar, uyuşturucu ticare-
Yargının işleyişi ve yapısal unsurların-
ti, yasadışı göç ve iltica hareketleri ve in-
da kalite artırılarak çağdaş standartlara
san ticareti ile etkili bir biçimde mücadele
uyumunu sağlayıcı çabalara devam edi- edilecektir.
lecektir. Bu çerçevede, yargıyı hızlandırıcı
düzenlemeler gerçekleştirilirken, kişilere Etkili bir asayiş hizmeti sunumu amacıy-
la koruyucu ve önleyici bir kolluk hizmeti
sağlanan hukuki güvencelerin zedelen-
esas alınacak ve ilgili birimler arası koor-
memesine dikkat edilecektir.
dinasyonun temini ve ortak veri tabanının
Hukuk kurallarının sosyal düzeni koru- oluşturulması için gerekli düzenlemeler
manın yanında, sosyal düzenin iyileştiril- hayata geçirilecektir.
122 • G ELİŞME E KSENLERİ - KAMU HİZMETLERİNDE KALİTE VE ETKİNLİĞİN ARTIRILMASI

DokuzuncuKalkinmaPlani2007 2013

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

DokuzuncuKalkinmaPlani2007 2013

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Devlet Planlama Teşkilatı

Yayın ve Temsil Dairesi Başkanlığı

DPT YAYINLARI BEDELSİZDİR, SATILAMAZ.

Bu yayın 5000 adet basılmıştır.

DOKUZUNCU KALKINMA PLANININ

Karar No. 877 Karar Tarihi: 28/6/2006

Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), 30/10/1984 tarihli ve

DOKUZUNCU KALKINMA PLANI STRATEJİSİ (2007-2013)

Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışma-

Beşeri Gelişme ve 6. Sektörel ve tematik politikalar ve önce-

V İZYON VE T EMEL İ LKELER • 13

dalgasının ve gelişmiş ülkelerde büyüme- dönemde ABD ekonomisinin yıllık ortala-

ması durumunda, önümüzdeki dönemde durumunda bu oranın yükselmesi olası-

meyi, çevreyi ve sosyal dengeleri gözeten koşulların gerektirdiği idari yapılanmaya

61. Kriz sonrası dönemde uygulamaya

sinde etkinliğin sağlanması, mali sektörün ründen geldiği görülmektedir. 2001-2005

64. Bu yüksek büyüme performansında, 68. İşgücü piyasasında görülen bu geliş-

Tablo.5.1: Temel Ekonomik Büyüklükler

mış, kamu maliyesindeki iyileşmeden de rilmiştir. Ayrıca, tarımda reform çalışmaları

Tablo.5.2: Ülkeler Arası Rekabet Gücü Sıralamasında Türkiye’nin Yeri

liyetleri açısından Türkiye’ye benzeyen ülkemizin rekabet gücü yeterince gelişti-

Tablo.5.3: 2004 Yılı Karşılaştırmalı İşgücü Verimliliği Göstergeleri

30 • R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI

alınmış ve yatırımlarda artış kaydedilmiş- indirimler yapılmıştır. Ayrıca, gelir ve ku-

R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI • 31

Tablo.5.4: İş Ortamına İlişkin Göstergeler (2005)

32 • R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI

yapılmasına rağmen, kayıtdışılığın boyu- lu bankalar TMSF bünyesine alınarak mali

R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI • 33

rak alınması uygulamasının başlatılması sağlanmıştır. Diğer yandan, düşük tasar-

34 • R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI

güçlendirilmesi sonucunda mali sektörde sisleri özelleştirmesi, gerekli yatırımların

R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI • 35

137. Öncelikle, Azerbaycan olmak üzere, de 90 seviyesine ulaşmıştır. Sektörde kü-

36 • R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI

Denizyolu Antalya Havalimanı terminallerinin işle-

R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI • 37

38 • R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI

• R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI • 39

5.2.7. Bilgi ve İletişim yüzde 60,5’e yükselmiştir. Mobil telefon

40 • R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI

R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI • 41

dürülebilir yönetimi çalışmalarına devam 5.2.9. Sanayi ve Hizmetlerde

Tablo.5.6: İmalat Sanayii Göstergeleri

R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI • 43

Tablo.5.7: İmalat Sanayii Üretim ve İhracatının Yapısı (Yüzde Pay)

2000 (2) 2002 2005 (3) 2000 2002 2005 2003

44 • R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI

gelişmelere rağmen tanıtım ve pazarlama karşılaşılan sorunların çözümü için 4964

Tablo.5.8: Hizmet Sektörlerine İlişkin Göstergeler (1)

R EKABET G ÜCÜNÜN A RTIRILMASI • 45

kaydedilememiştir. Bu oranların düşük

230. Plan döneminde eğitim sistemi, işgü- 5.3.3. Aktif İşgücü

programlarını, mesleğe yöneltme, mesleki sayısında büyük artış sağlanmış, ilköğ-

B EŞERİ G ELİŞME VE S OSYAL D AYANIŞMANIN G ÜÇLENDİRİLMESİ • 49

50 • B EŞERİ G ELİŞME VE S OSYAL D AYANIŞMANIN G ÜÇLENDİRİLMESİ

Tablo.5.10: Sağlık Göstergeleri

Tablo.5.11: Seçilmiş Gelir Dağılımı ve Yoksulluk Göstergeleri (Yüzde)

B EŞERİ G ELİŞME VE S OSYAL D AYANIŞMANIN G ÜÇLENDİRİLMESİ • 51

253. 2002-2004 döneminde yoksulluk o- 258. Çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılma-

52 • B EŞERİ G ELİŞME VE S OSYAL D AYANIŞMANIN G ÜÇLENDİRİLMESİ

rıca, sosyal güvenlik sisteminde; tüm nü-

Tablo.5.12: Sosyal Sigorta Programlarının Kapsadığı Nüfus