1

1
DRVO GkAEVNI MAIEkIJAL
PREDNOSTI DRVA U ODNOSU NA OSTALE GRAEVNE MATERIJALE
- mala zapreminska (prostorna) masa
- rel ativno velika cvrstoca paralelno vl akanci ma
- raznovrsne mogucnosti obli kovanj a (zakrivlj enost u obje ravnine,
ugradivost u razli cite konstrukti vne sustave)
- laka obradi vost
- estetski dojam
MANE DRVA U ODNOSU NA OSTALE GRAEVNE MATERIJALE
- permanentna (obnavlj ajuca) zatita drvenih konstrukcija - poar,
utjecaj atmosferilija i okoline, vlaga, gljivice, insekti)
- ovisnost kvaIitete grade o prirodnim resursima, osjetlji vost na
uvjete suenja i skl adi tenja (skupljanje i bubrenje)
-cijena(lameli rana grada prefabrici rani elementi )
2
SVOJ STVA DRVA
- fizicka (grodo, gustoca, dimenzije i oblik, poroznosti
sadraj vode)
- kemijska (sastav, aciditeti alkalitet)
- fizickokemijska (sorpcija, stezanje i bubrenje, kretanje vode)
- mehanicka (elasticnost, cvrstoca, tvrdoca )
- termicka (rastezanje, koeficijentvodljivosti topline,
specificna toplina, koeficijentdifuzije topline )
- elektricna (vodljivostili otpor, faktor energije, dielektricna
konstanta)
- akusticna (vodljivostzvuka, rezonancija, apsorpcija)
- estetska (boja, sjaj, miris, finoca, tekstura)
Shematski prikaz Shematski prikaz
stabla stabla
Prikaz strujanja Prikaz strujanja
hranjivih hranjivih
sastojaka sastojaka
RASTI
ANATOMSKA
GRAA
RASTI
ANATOMSKA
GRAA
Korijen i kro Korijen i kro nja nja
(fiziolo (fiziolo ka funkcija) ka funkcija)
Deblo Deblo
mehani mehanic cka ka
funkcija funkcija
4
Odnos |zmedu Odnos |zmedu visine i godina visine i godina starosti stabla starosti stabla
Odnos |zmedu Odnos |zmedu debljine i godina debljine i godina starosti stabla starosti stabla
5
Popre Poprec cni ni
presjek presjek
borovine sa borovine sa
karakteristi karakteristic cnim nim
nazivima nazivima
Popre Poprec cni, radijalni i ni, radijalni i
tangencijalni presjek tangencijalni presjek
borovine s naznakom borovine s naznakom
ranog i kasnog drva u ranog i kasnog drva u
godu godu
6
STANICA OSNOVNI ELEMENI GkAE DkVA
Mrtva stanica Mrtva stanica stijenka i stijenka i upljina upljina- -lumen (nema sadr lumen (nema sadr ine) ine)
ispunjena vodom ili zrakom ispunjena vodom ili zrakom
iva stanica iva stanica - - stijenka (membrana) i sadr stijenka (membrana) i sadr ina (protoplast) ina (protoplast)
Odebljavanje primarne stijenke tijekom
rasta
Stvaranje i odebljanje sekundarne stijenke
u tri sloja (proceslignifikacije ili
odrvenjavanja sporiji od procesa jacanja
sekundarne stijenke)
Mlade stanice - tankostijene (strujanje
hranjivih tvari)
2
7
J a J a ice ice posebni otvori u sekundarnim stijenkama posebni otvori u sekundarnim stijenkama
(omogu (omoguc cavaju proces intenzivnog strujanja avaju proces intenzivnog strujanja - - ote ote ano u odebljalim ano u odebljalim
stijenkama) stijenkama)
Traheide Traheide - -provodno tkivo elem. gr provodno tkivo elem. grode drvo ode drvo
8
CQradena |aica
J aice stanica koje krace
ive (odvajanjem
sekundarnih stijenki
susjednih stanica nastaje
porus)
Ogrodeno
jaica zatvara
se
nalijeganjem
torusa na
porus trajno
sprijeceno
strujanje
(procescestu
ranom drvu)
9
Mikroskopski prikaz rasporeda Mikroskopski prikaz rasporeda provodnog provodnog
(traheide) i (traheide) i spremi spremi nog nog (parenheim) (parenheim) tkiva tkiva c cetinja etinjac ca a
Traheide kao dugacke tankostijene stanice irokih otvora. Provodnici vode
- tvore rano drvo kod cetinjaca
Traheide kao
dugacke
vlaknaste
stanice
debelih
stijenki. Tvore
kasno drvo
kod
cetinjaca i
odlucne su
za
mehanicka
svojstva.
Parenheim
(aksijalni,
radijalni,
epitelni)
10
Pojava POPRECNOG VLACNOG
NAPREZANJA (okomito na vlakanca drva)
11
Prosje Prosjec can an kemijski sastav kemijski sastav stanice stanice c cetinja etinjac ce i lista e i listac ce e
KEMIJSKA SVOJSTVA DRVA KEMIJSKA SVOJSTVA DRVA
- - ugljik ugljik 50,0 % 50,0 %
- - kisik kisik 43,45 % 43,45 %
- - vodik vodik 6,0 % 6,0 %
- - du du ik ik 0,2 % 0,2 %
- - pepeo pepeo 0,3 % 0,3 %
Elementarni
sastav suhog
drva:
Prva skupina
sastojaka organske i
mineralne tvari
(pepeo)
Druga skupina
sastojaka infiltrati
(izlucevine koje se ne
zadravaju i nisu
sastavni dio stijenke
stanice)
12
VLANOSTDRVA FIZICKO SVOJSTVO
Odred|vonje v|o Odred|vonje v|o nosti: nosti:
A) LABORATORIJ RAZORNE METODE
Su Su enje na temp. 103 +/ enje na temp. 103 +/ - - 2 2
o o
c c
minimum 5 epruveta (prema minimum 5 epruveta (prema
DIN 52 183) DIN 52 183)
FIZICKO-KEMIJSKA SVOJSTVA DRVA
3
13
B) VLAGOMJ ERI NERAZORNA METODA ISPITIVANJ A
- - digitalni digitalni
- - analogni analogni
Mjerenje povrinske vlage - membrana
Mjerenje dubinske vlage - iljci
Mjerenje otpora Mjerenje otpora
istosmjerne struje istosmjerne struje
Otpor raste obrnuto
proporcionalno vlanosti,
(ovisi i o temperaturi drva
te botanickoj vrsti)
14
Vla Vla nost u nost u gotovim konstrukcijama gotovim konstrukcijama: :
6 6 12 % 12 % grijani dobro zra grijani dobro zrac ceni prostori eni prostori
9 9 15 % 15 % zatvoreni negrijani prostori zatvoreni negrijani prostori
15 15 18 % 18 % natkriti otvoreni prostori natkriti otvoreni prostori
18 18 22 % 22 % potpuno slobodne konstrukcije potpuno slobodne konstrukcije
Zra Zrac cno suho drvo no suho drvo 17 17- -20% 20%vlage vlage
Odreduje se |jet| zo grodu p||jenu
zimi i uskladitenu tako da postoji
strujanje zraka
Kod daljnjeg uskladitenja,
vlanost se krece u istim
granicama, ali ovisi i o vlanosti i
temperaturi okoline
Vla Vla nost nost svje svje e e
posje posjec cenog enog drva: drva:
- - c cetinja etinjac ce e 40 40 200 % 200 %
- - lista listac ce e 35 35 130 % 130 %
15
Za klasi Za klasic cne konstrukcije (puno drvo) ne konstrukcije (puno drvo) - - 18% prije ugradnje
U U HRN. U.C.9.200 HRN. U.C.9.200detaljno se navode detaljno se navode
postoci vla postoci vla nosti koje mora imati nosti koje mora imati
grodo u ov|snost| od nomjene grodo u ov|snost| od nomjene
objekta i uvjeta eksploatacije objekta i uvjeta eksploatacije. .
Za lijepljene lamelirane konstrukcije Za lijepljene lamelirane konstrukcije - - 9% - 12% (3%)
SUENO ILI SUHO DRVO
Drvo vlanosti vece od 18% (puno drvo) moe se primijeniti
izuzetno, ali samo ako je kod izgradnje objekta omoguceno
daljnje suenje, ako je skupljanje drva konstruktivno uzeto u
obzir i ako se dimenzije ne povecavaju za vie od 5%
Ovo odstupanje ne vrijedi za lijepljene lamelirane konstrukcije
16
Voda u drvu:
PROMJENA VOLUMENA
- -Slobodna (kapilarna) Slobodna (kapilarna)
- - Vezana Vezana
Higroskopska Higroskopska
Kemijski vezana Kemijski vezana
Kemijski vezana voda ne isparava. Ona se moe
osloboditi posebnim postupcima uz visoku temperaturu
(180 C)
TOCKA ZASICENJ A VLAKNA vlanost koja
odgovara isparenju slobodne vode
Za cetinjace kod 20C iznosi : 25 32%
Mijenja se obrnuto proporcionalno povienju temperature
(povecanje temperature za 1
o
smanjuje vlagu za 1%)
17
HIGROSKOPNA RAVNOTEA ravnotea vodene pare u
zroku odredene temperoture | ko||cine vode u stijenki drva
Srednje vrijednosti koeficijenta skupljanja odnosno
bubrenja za promjenu vlanosti od 1%:
HIGROSKOPNO PODRUCJE priblino do 30%vlanosti
SKUPLJANJE I BUBRENJE DRVA sposobnost drva da kod
promjene v|oge u odreden|m gron|como m|jenjo vo|umen
(pojava povezana s kolicinom higroskopske vode)
Drvo isparava/upija vodenu paru samo do stanja u kojem je pritisak
vodene pare okoline u ravnotei s pritiskom u kapilarama - sorpcija
Pritisak u kapilarama manji od pritiska higr. ravnotee upijanje (adsorpcija)
Pritisak u kapilarama veci od pritiska higr. ravnotee isparavanje (desorpcija)
18
Higroskopska ravnotea sadraja vode (do 30%) u ovisnosti
od temperature i relativne vlanosti okolnog zraka
4
19
Dijagram vrijednosti koeficijenata skupljanja/bubrenja
kod promjene vlanosti
H i B hrast i bukva
CE - cetinjace

t
- tangencijalno

r
- radijalno

l
- longitudinalno
Linearna ovisnost
skupljanja/bubrenja
od postotka vlanosti
(higroskopsko
podrucje)
20
Prikaz karakteristicnih
proizvoda pilane prije i
poslije suenja
Deformacije najvece u
poprecnom presjeku
Spoj naglavnice i stupa, te nalijeganje
poprecnog na uzduni element
Deformacije izazvane suenjem
21
Ravnotea vlage
zraka, drva i
temperature
Dijagram prema
kojem se ovisno
o uvjetima
eksploatacije
odreduje
vlanost grode
pri kojoj se
uspostavlja
higroskopska
ravnotea
22
- smrekovina 450 kg/m
3
ZAPREMINSKA (VOLUMNA) MASA
Apsolutno suho drvo (manje zanimljivo u graditeljstvu):
- jelovina 400 kg/m
3
- borovina 500 kg/m
3
Masa jedinice volumena drva kao poroznog tijela ovisi o
botanickoj vrsti, ali varira i unutar iste botanicke vrste (stanite).
Odreduje se no uzorc|mo jednoke v|onosti (u pravilu 15%)
Zapreminska masa ovisi o sljedecim faktorima:
- vrsti drva - irini i broju godova
- postotku uceca ranog i kasnog drva
- kolicini infiltrata u drvu - stanitu
23
Racunska prostorna masa drva u kg/m
3
Zapreminske
mase drva za
razlicite
botanicke
vrste drva i
razlicite
vlanosti
(prema
Campredonu)
24
Volumen pora:
-lignin 1.40 kg/m
3
VOLUMNA (SPECIFICNA) MASA
Apsolutno suho drvo:
-celuloza 1.57 kg/m
3 100 *
G
1 V
S
p

=
Vp volumen pora
Gs masa apsolutno suhog drva
volumna (specificna) masa
Masa drvne tvari u teoretski zamiljenoj jedinici volumena bez
upljina i pora (ne ovisi o faktorima bitnim za zapreminsku masu)
Volumna masa ovisi samo o velicini volumnih masa glavnih
sastavnih dijelova drvne tvari; celuloze i lignina
Volumna masa drva iznosi 1.5 g/cm2i ne ovisi o botanickoj vrsti
5
25
MEHANICKA SVOJSTVA DRVA
Djelovanje mehanickih sila mijenja dimenzije i oblik tijela
Ponaanje nekog tijela pod djelovanjem mehanickih sila i nacin
na koji se odupire njihovu djelovanju tvori skup svojstava
MEHANICKA SVOJ STVA
Svojstva su promjenjiva u uzdunom i poprecnom smjeru, a
ovise i o presjeku gdje se izvodi promatranje
Glavne osobine drva su:
- nehomogenost
- anizotropija
- promjenjivost
Svojstva bitno ovise o pr|rod| grode, irini godova, sadraju
vode (u higroskopskom podrucju), teini, nacinu rasta i
grekama (cinitelji koji utjecu na mehanicka svojstva drva)
26
Ovisnost cvrstoce drva reducirana na 15%
vlanosti u odnosu na postotak vlanosti
Cvrstoca opada
s porastom
sadraja vode.
Izvan
higroskopskog
podrucja ne
postoje razlike.
(Cvrstoca na
tlak paralelno
vlakancima
smanji se za
cca 3-4 puta
kod prirasta
vlanosti od 5%
na 30%)
27
Ovisnost cvrstoce na savijanje i tlak paralelno
s vlakancima u odnosu na postotak vlanosti
Ovisnost cvrstoce na tlak
okomito na vlakanca u
odnosu na postotak
vlanosti
28
Ovisnost cvrstoce drva od smjera djelovanja
sile u odnosu na smjer vlakanaca
29
Ovisnost cvrstoca i
modula elasticnosti
u odnosu vlanosti
iskazane kao
postotak cvrstoce
suhog drva
30
Prirast vlanosti ima najmanji utjecaj na vlacnu cvrstocu
Voda u drvupriblino jednako utjece na pad mehanickih
svojstava listaca i cetinjaca
Mehanicka svojstva drva
izravno ovise o zapreminskoj
masi (broj i irina godova,
kolicina ranog i kasnog drva ...)
Utjecaj kolicine vlage
na mehanicka
svojstva
Ovisnost cvrstoce drva
prema zapreminskoj masi
6
31
Utjecaj greaka rasta, napada gljivica i insekata
na mehanicke osobine
Kvrgavost- mjesta otklona vlakana (predstavljaju oslabljenje
presjeka to posebno nepovoljno djeluje na cvrstocu vlaka
paralelno vlakancima)
Norme ogranicavaju toleranciju kvrgavosti za razlicite
kvo||tetne rozrede grode
Usukanost- opcenito smanjuje mehanicka svojstva
(posebno kod cvrstoce na vlak paralelno vlakancima)
Modrenje drva - uzrokuju ga gljivice; neznatno smanjuje
mehanicka svojstva (promjene uglavnom estetske naravi i
povrinske)
Trulenje - posljedica napada gljiva to razara celulozu koja
je nosilac dobrih tehnickih svojstava (takvo drvo je tehnicki
nezanimljivo)
Insekti - neznatno smanjuju mehanicka svojstva, ali je bitna
vrsta zaraze, kao i vrijeme kroz koje joj je drvo izloeno 32
Utjecaj temperature na mehanicke osobine drva
Povienjem temperature - cvrstoca se smanjuje, a puzanje
povecava
Smanjuje se modul elasticnosti, a raste deformacija
Nepovoljan utjecaj temperature povecava kvrgavost i otklon
vlakanaca, pa kod visokih temperatura na tim mjestima moe
doci do pucanja drva
Smrzavanjem drva - rastu mehanicke osobine, ali i krtost
(malen otpor savijanju kod opterecenja veceg intenziteta)
Umjetno suenje - ako se naglo provodi loe utjece na
mehanicka svojstva (raspucalost)
Ako je provedeno postupno i pod posebnim reimom,
utjecaj temperature je bez posebnog znacaja na
mehanicka svojstva
33
Utjecaj primijenjenih sredstava za zatitu na mehanicke
osobine drva
Antiseptici - loizbor zatitnih sredstava za sprecavanje trulenja
i protupoarnu zatitu moe nepovoljno utjecati na kemijska
svojstva drva
Utjecaj stanita (tla, poloaja u umi)
Utjecaj nacina uzgoja (rasta)
Utjecaj dobi sjece
PRESUDAN UTJECAJ NA MEHANICKA
SVOJSTVA IMAJUZAPREMINSKA MASA,
KOLICINA VLAGE I FkAVILNOSI GkAE
34
Idealizirani uzorak drva izloen vlacnim naprezanjima paralelno
s vlakancima, tlacnim naprezanjima paralelno s vlakancima i
tlacnim naprezanjima okomito na smjer vlakanaca
REZULTATI EKSPERIMENTALNIH ISTRAIVANJA
MEHANICKIH SVOJSTAVA DRVA
35
Primjetno je kako se uzorak najbolje odupire vlacnim silama,
slabije tlacnim silama, a znatno slabije poprecnim akcijama
Opterecenje vlacnim silama - raspodjela opterecenja po svim
cjevcicama nece biti jednolika (cjevcice poputaju u razlicito
vrijeme). Zbog s|obe medusobne povezonost| puknute cjevcice
izdvajaju se iz svenja - NERAVAN LOM (tipican kod ispitivanja
drva na vlak)
Opterecenje tlacnim silama - cjevcice opterecene na izvijanje
(lom nastaje uslijed gubitka stabilnosti elemenata svenja), a
cvrstoca na tlak ispitivanog modela manja je od cvrstoce na vlak
Doputeni naponi obiju cvrstoca priblino su jednaki zbog iznimne
osjetljivosti vlacne cvrstoce na kvrgavost, greke, raspukline i
neparalelnost vlakanaca
Cvrstoca na vlak i tlak okomito na vlakanca znatno su manje
nego cvrstoce u pravcu vlakanaca (posebno je mala vlacna
cvrstoca okomito na uzdunu os svenja)
36
Idealizirani uzorak drva izloen posmicnim naprezanjima u smjeru
vlakanaca (a) i okomito na vlakanca presijecanje vlakana (b)
7
37
Cvrstoca na smicanje u pravcu vlakanaca - slaba tocka drva
(manja od cvrstoca na tlak i vlak paralelno vlakancima), ali i
manja od cvrstoce na odrez (posmik okomito na vlakanca -
precijecanje vlakanaca), pa je u mnogim slucajevima
mjerodavna za dimenzioniranje
Razliciti moduli elasticnosti u poprecnom i uzdunom smjeru-
razlicito se definiraju u poprecnom, radijalnom i tangencijalnom
smjeru
LABORATORIJ SKA ISPITIVANJ A MEHANICKIH
KARAKTERISTIKA (cvrstoce, konstante elasticnosti,
Poissonov koeficijent) provode se malim uzorcima
pajivo odabranim (mala vlanost, grodo bez greaka)
Nadlene norme propisuju izgled i broj
uzoraka, te postupke ispitivanja
38
Izgled uzorka i shema opterecenja za
ispitivanje tlacne cvrstoce paralelno s
vlakancima ( HRN. D.AI.045 )
TLACNA CVRSTOCA
Mala epruveta
20 x 20 x 40 mm
Velika epruveta
50 x 50 x 100 mm
Modul elasticnosti
50 x 50 x 200 mm
39
dijagram ispitivanja uzorka borovine na tlak
paralelno i okomito na vlakanca
40
Izgled uzorka za
ispitivanje tlacne cvrstoce
okomito na vlakanca
(HRN. D.AI.051)
Mala epruveta
20 x 20 x 40 mm
Velika epruveta
50 x 50 x 100 mm
Tlak okomito na
vlakanca na djelomicnoj
povrini (pecatni
pritisak)
41
Tlak pod kutem
c d c d c d c d c , , , ||, , ||, , , ,
sin ) (

=

Cvrstoca po HRN propisima (doputena naprezanja)
42
Izgled uzorka za ispitivanje vlacne cvrstoce
paralelno s vlakancima ( HRN. D.AI.045 )
VLACNA CVRSTOCA
Mala epruveta
20 x 25 x 320 mm
Velika epruveta
50 x 46 x 600 mm
Modul elasticnosti
50 x 46 x 600 mm
8
43
dijagram ispitivanja uzorka borovine na vlak
paralelno i okomito na vlakanca
44
Ovisnost vlacne cvrstoce od smjera djelovanja sile u
odnosu na smjer vlakanaca
45
dijagram za vlacna i tlacna naprezanja
46
Stadiji raspodjele normalnih naprezanja uzorka
opterecenog na savijanje
CVRSTOCA NA SAVIJANJE
Cvrstoca na savijanje za cetinjace je cca 7.0 kN/cm2,
a granica proporcionalnosti dostie cca 70% cvrstoce
47
Izgled uzorka i shema opterecenja
za ispitivanje cvrstoce na savijanje
(DIN 52 186)
Mala epruveta
20 x 25 x 320 mm
Velika epruveta
50 x 50 x 800 mm
Modul elasticnosti
50 x 50 x 800 mm
48
Izgled uzorka i
shema
opterecenja za
ispitivanje
cvrstoce na
savijanje
(DIN 52 186)
9
49
Razvoj naprezanja u savijanom drvenom nosacu
Moment savijanja u ELASTICNOMpodrucju:
M
el
= * W
el
W
el
=1 * H
2
/6 za irinu nosaca b =1
Tri stadija raspodjele naprezanja od savijanja po visini presjeka 50
medut|m pr|je|ozom u PLASTICNO podrucje:
f
o,c
tlacna cvrstoca drva paralelno s vlaknima
f
o,t
vlacna cvrstoca drva paralelno s vlaknima
Prema eksperimentalnim rezultatima cvrstoce drva su:
51
Oznaci li se sa:
tada se granicni moment savijanja moe izraziti kao:
52
A iz cega slijedi uz:
53
Konacno:
A izraz je cvrstoca na savijanje!
Kod jednostavnih proracuna uzima se da je taj izraz
jednak f
m
.
Nakon numericke obrade slijedi:
to je priblino 1.8
(u standardima definirano kao 1.79)
54
Savojna
cvrstoca
10
55
RAZLIKA |zmedu prorocuna savijanja po
granicnim stanjima nosivosti i proracuna po
doputenim naprezanjima.
Dijagram - s oznacenom nosivocu materijala
56
savijanje:
naprezanje na rubu: za
dimenzioniranje po doputenim naprezanjima
57
Prema postupkugranicnih stanja, u trenutku
sloma presjeka, stanje naprezanja je:
iz cega:
Uzimajuci faktor sigurnosti F.S. ( cca 2.5 ), dijelimo
obje strane izraza sa F.S.
58
Izraz s lijeve strane se moe predstaviti kao Mdop a
izraz s desne strane je u stvari dop
Wpl =bh
2
/4
Uteda (materijala) je 50%
Kod sloenog I-presjeka uteda materijala je samo 15%
Moraju se provesti DVA dokaza:
Za stanje nosivosti i
Stanje uporabljivosti
59
Vrste posmicnih cvrstoca
a) posmik u smjeru vlakanaca
b) posmik okomito na vlakanca
c) odrez vlakanaca
POSMICNA CVRSTOCA
Rolling shear
60
dijagram ispitivanja uzorka borovine za
posmicna naprezanja
11
61
Posmicna naprezanja od savijanja
Stvarna raspodjela posmicnih naprezanja po plohi
smicanja za simetrican i nesimetrican uzorak (ekcentricno
djelovanje opterecenja uzorak)
=( Q*S ) / ( I*b )
62
Rezultati ispitivanja posmicne cvrstoce za
nesimetricne uzorke i utjecaj pridrajnih sila uzorka Q
na posmicnu cvrstocu.
63
Utjecaj pridrajnih sila Q uzorka na posmicnu
cvrstocu za simetricne uzorke
64
U slucaju nepridranog uzorka naprezanja silama
cijepanja, naprezanja u kriticnom presjeku su:
za b =1 (K je koeficijent koncentracije naprezanja)
Kako je: i
Odakle se vidi da
s povecanjem ekscentriciteta eili smanjenjem
duljine probe Lposmicno naprezanje tei nuli
65
mala epruveta
velika epruveta
Radijalna ravnina Tangencijalna ravnina
Uzorak za ispitivanje posmicne cvrstoce
( HRN. D.AI.053 )
66
Izgled uzoraka za ispitivanje posmicne
cvrstoce paralelno vlakancima (DIN 52 187)
12
67
TRAJNA CVRSTOCA
Rezultati laboratorijskih ispitivanja mehanickih
svojstava znatno ovise o brzini provedbe pokusa
8rz|no |zvodenjo pokuso proporcionalna je
porastu mehanickihkarakteristika, a obrnuto
proporcionalna porastu deformacija
Poseban utjecaj na deformacije imaju
TRAJ NA OPTERECENJ A
Uzorci jednakih dimenzija i kvalitete optereceni dulje
vrijeme razlicitim intenzitetima stalnog opterecenja nece
se istovremeno slomiti !
68
TRAJNA CVRSTOCA
Ovisnost deformacija od vremena za
optereceni i rastereceni uzorak.
(0-1) Pocetna deformacija (neposredno nakon
nanoenja opterecenja)
(1-2) Povecanje deformacije u
vremenu pod djelovanjem
trajnog opterecenja konst.
intenziteta (uz uvjet da ono
ne pre|czi ccrecenu grcnicu)
(2-3) Primarna povratna deformacija
u trenutku rasterecenja
Zaostala deformacija tei
konacnoj vrijednosti
Ukupna deformacija - elasticna i plasticna
69
Ovisnost deformacije o vremenu, za uzorke
opterecene razlicitim intezitetima opterecenja
PUZANJE- proces neprekidnog povecanja deformacija pod
djelovanjem stalnog opterecenja
TECENJE- etapa puzanja u kojoj je primjetna jednolika brzina
prirasta deformacija
Deformacije koje pripadaju trajnoj
cvrstoci uzorka
70
Ako naprezanja izazvana trajnim opterecenjem jednolikog intenziteta
ne prelaze granicu trajne cvrstoce, deformacije se (s porastom
vremena) priguuju i asimptotski pribliavaju deformacijama koje
pripadaju trajnoj cvrstoci uzorka
U obrnutom slucaju, s vremenom se deformacije povecavaju do sloma
Krivolinijski dio krivulje - podrucje u kojem nastaju vecim dijelom
elasticne povratne deformacije
Pravolinijski dio krivulje - podrucje plasticnih deformacija koje se mogu
povecavati (2) ili asimptotski pribliavati granicnoj vrijednosti (1)
Treci dio (konkavni) krivulje - podrucje naglog povecanja
deformacija koji zavrava lomom
TRAJ NA CVRSTOCA
Maksimalno naprezanje
kod kojeg se uzorak ne
slama pod djelovanjem
trajnog opterecenja
konstantnog intenziteta
Deformacije koje pripadaju trajnoj
cvrstoci uzorka
71
Dijagram trajne cvrstoce (na savijanje)
Krivulja cvrstoce na savijanje za drvo izloeno
trajnom (stalnom) opterecenju jednolikog intenziteta
Asimptotski pad cvrstoce do granicne vrijednosti ili
trajne cvrstoce
72
Dugotrajna opterecenja promjenjivog predznaka
izazivaju slom kod naprezanja manjih od cvrstoce
(UMOR MATERIJALA)
Umor materijala je znatan kod intenziteta iznad 65%
cvrstoce staticki opterecenih uzoraka
U podrucju 35%-65% cvrstoce (staticki opterecenih
uzoraka) cvrstoca uzoraka izloenih promjenjivom
opterecenju je veca
Simetricno ciklicka opterecenja intenziteta do 35%
cvrstoce ne dovode do loma
Granica cvrstoce drva na izmjenicna
opterecenja iznosi priblino
35% cvrstoce staticki opterecenih uzoraka
13
73
KONSTANTE ELASTICNOSTI
Srednja vrijednost modula elasticnosti i posmika za
FILJENb GkAb (puno drvo) u kN/cm
2
Drvo je ELASTICAN MATERIJ AL, ali su njegova
elasticna svojstva ovisna od smjera promatranja
Broj ELASTICNIH KONSTANTI potrebnih za opisivanje
linearne veze napona i deformacija (Hooke-ov
zakon) ovisan je o broju promatranih ravnina
simetrije (ANIZOTROPIJ A !!!)
74
Najvecu vrijednost ima modul elasticnosti u smjeru
vlakanaca (uzduna ravnina) - utjecaj botanicke
vrste, grode, volumne mase, sadraja vode, ...
E
L
=300 - 2500 kN/cm
2
E
T
=(1/23 - 1/40) * E
L
(u tangencijalnom smjeru)
E
R
=(1/6 - 1/23) * E
L
(u radijalnom smjeru)
Moduli posmika definiraju se kao:
G
LR
=(1/15) * E
L
(radijalna ravnina popr. pr.)
G
LT
=(1/9 - 1/10) * E
L
(tangencijalna ravnina p.p)
G
RT
=(1/10) * G
LR
(poprecna ravnina)
75
Vrijednosti Poisson-ovog koeficijenta (ilustrativne
vrijednosti - prema Wangaardu):

LR
=0.372
TR
=0.245

LT
=0.467
RL
=0.040

RT
=0.435
TL
=0.025
Tocne vrijednosti konstanti elasticnosti (E) i
Poisson - ovog koeficijenta za pojedine vrste drva
LABORATORIJ SKA ISPITIVANJ A
76
OSTALA MEHANICKA SVOJSTVA
ILAVOST- sposobnost drva da pod vanjskim utjecajima
pretrpi deformacije, a da se ne slomi
ilavost je tim veca to je uoc|j|v|jo roz||ko |zmedu gron|ce
elasticnosti i granice loma
TVRDOCA - otpor kojeg drvo prua utiskivanju drugog tijela
u svoju masu (ovisi o botanickoj vrsti,
zapreminskoj masi, kolicini vlage)
Tee drvo |ste vrste je tvrde; s porastom vlage tvrdoca opada
Tvrdoca je najveca u poprecnom presjeku (prosjecna vrijednost za
cetinjace je cca 3.0 kN/cm2, a za tvrdo drvo cca 7.0 kN/cm2)
OTPORNOSTNA HABANJ E- odupiranje postupnom skidanju
slojeva pod utjecajem
mehanickih sila
Mjeri se debljinom skinutog sloja (najslabiji otpor na habanje - smreka)
77
TRAJNOSTDRVA
Svojstvo da se odupire tetnom djelovanju atmosferilija i
raznih kemijskih tvari, te tetocinama biljnog i
ivotinjskog podrijetla
Cinitelji trajnosti - botanicka vrsta drva
- poloaj u poprecnom presjeku (sr, bijel)
- teina drva (kod iste vrste)
- vrijeme sjece
- SADRAJ VODE
- kemijske tvari
- eksploatacijski uvjeti
78
Irojnost obrodenog drvo u godinama
Trajnost drva u ovisnosti o uvjetima eksploatacije
Za uporabu drva u zemlji (granicni sloj zemlja - zrak)
hrast i bor su trajnosti cca 12 godina, jela i smreka do 8
godina, a bukva manje od 4 godine (nezaticeno drvo)
14
79
OSTALA SVOJSTVA DRVA
TERMICKA SVOJ STVA - rastezanje, koeficijent vodljivosti
topline, specificna toplina,
koeficijent difuzije topline
ELEKTRICNA SVOJ STVA - vodljivost ili otpor, faktor
energije, dielektricna konstanta
AKUSTICNA SVOSTVA - vodljivost, rezonancija, apsorpcija
ESTETSKA SVOJ STVA - boja, sjaj, miris, finoca, tekstura
80
TERMICKA SVOJSTVA
Koeficijent termickog linearnog istezanja - ovisi o
botanickoj vrsti drva i smjeru promatranja (vlakanca)
Niska vrijednost koeficijenta - nema temperaturnih dilatacija
U smjeru vlakanaca
t
=(2 - 4) * 10
-6
Okomito na vlakanca
radijalni smjer
t
=(25 - 30) * 10
-6
tangencijalni smjer
t
=(30 - 45) * 10
-6
Specificna toplina drva (kolicina topline u kJ potrebna da
se 1 kg tvari zagrije za 1C) - visoka
Suho drvo temperature 0 C 1.114 [kJ C]
Suho drvo vece temperature c =1.114 +0.00486 * t [kJ C]
81
Drvo se polako zagrijava i polagano rasprostire toplinu po svojoj
unutranjosti - koristi se (cetinjace) kao izolacioni materijal
Koeficijent vodljivosti - velicina vodljivosti topline;
mater. konstanta koja izraava
kolicinu topline u kJ koju treba
utoiti za zagrijavanje kocke
volumena 1m
3
za 1
h
, tako da
razlika temperature
zagrijavane/nasuprotne
povrine iznosi u tom vremenu 1C
Vodljivost topline ovisi o vlazi (proporcionalno) i teini drva
Vodljivost je veca u smjeru, nego poprijeko na vlakanca (razlika
posebno velika kod poroznih drva)
Za cetinjace, koef. vodljivosti poprijeko na vlakanca (vlaga 15%)
0.523 kJ/m
3
/h/ C
Drvo ima 400x veci otpor prolazu topline od celika, 10x u odnosu
na beton, i 5x u odnosu na opeku
82
ELEKTRICNA SVOJSTVA
Iskoristiva sa stanovito odred|vonjo sodraja vode, te suenja
drva visokofrekventnom strujom (izrada lijepljenih lameliranih
nosaca, posebno montani spojevi)
Suho drvo - slab vodic elektricne struje (prua veliki otpor)
Podrucje istosmjerne struje
Specificni elektricni otpor- elektricni otpor vodica jedinicne
duljine i povrine (odreduje
velicinu elektricnog otpora)
Cinitelji: - vlanost drva
- temperatura
- vrsta drva
- smjer vlakanaca
83
Podrucje izmjenicne struje
Dielektricna konstanta - bezdimenzionalna velicina koja
pokazuje koliko je puta veci
kapacitet kondenzatora s drvom
(dvije ploce koje se napajaju
izmjenicnom strujom) u odnosu na
kapacitet kondenzatora iste
velicine sa zrakom (mjera
dielektricnosti)
Dielektrik - neutralizira elektricni naboj ploca kondenzatora
Koeficijent energije - pokazatelj gubitka energije u
dielektriku (mjera zagrijavanje
dielektrika) ili omjer izgubljene
elektricne energije u odnosu na
totalnu elektricnu energiju priloenu
plocama kondenzatora
Cinitelji: vrsta drva, teina, kolicina vlage, smjer pruanja
vlakanaca, frekvencija izmjenicne struje
84
AKUSTICNA SVOJSTVA
Brzina rasprostiranja zvuka - ovisi o pravilnosti (bolje kod
cetinjaca) | zdrov|ju grode
(zdravo drvo - jasan, otar i
kratak zvuk; trulo drvo -
mukli i kratki; uplje drvo -
odzvanja muklo i dugo)
Apsorpcija zvuka - svojstvo drva da upija zvuk (refleksija
zvuka ili jeka javlja se u prostorima
koji slabo upijaju zvuk - dobra
akusticna svojstva drva razlog su
njegove ceste upotrebe kao
materijala za oblaganje zidnih i
podnih ploha)
15
85
ESTETSKA SVOJSTVA
Boja - svojstvo se procjenjuje na prosuenoj grod| (8-22%
vlage) i odnosi se samo na srdrva
Ovisi o vrsti drva, vrsti i gustoci anatomskih
elemenata, vrsti I kemijskom sastavu infiltrata,
stanitu, klimi
Boja naeg drva - od bje|koste do tomnosmede
Po boji se moe ocijeniti vrsta, kvaliteta, zdravlje
drva, kao i nacin prerade
Sjaj - svojstvo drva da reflektira svjetlost
Ovisi o vrsti drva, grod|, infiltratima i nacinu obrade
Miris - potice od infiltrata (sama drvna tvar nema mirisa),
najmanji je na stanitu, a po intenzitetu ovisi da li je
drvo okoreno, tesano ili piljeno (pod jacim
pritiskom miris je intenzivniji)
86
Finoca - ov|s| o grod|, pravilnosti nizanja elemenata, o
njihovom uzdunom toku i duljini (manja duljina
i pravilniji raspored jamci vecu finocu)
Tekstura - svojstvo koje se odnosi na izgled mehanicki
obroden|h povrina
Ov|s| o onotomskoj grod|, obliku debla i
nacinu obrade, a razlicita je u poprecnom,
radijalnom ili tangencijalnom, te spiralnom
presjeku (tekstura spiralnog presjeka bitna za
izradu furnira ljutenjem)
Tekstura moe biti pravilna (pripada drvu pravilnog
oblika debla, unutornje grode | rosporedo e|emenoto;
karakteristicna za cetinjace) i nepravilna (listace)
Po teksturi drva mogu se procijeniti njegova
tehnicka svojstva
87
PROTUPOARNA SIGURNOST
Protupoarna sigurnostgrodevn|h moter|jo|o mjer|j|vo je
prema dva kriterija:
- zapaljivost
- ponaanje pod djelovanjem poarnih temperatura
Celik kod visokih temperatura gubi svoja mehanicka
svojstva (uruavanje konstrukcije)
Armirani i prednapregnuti beton najprije raspucava i
mrvi se (ucinak se pojacava gaenjem poara), a
zatim se deformira uslijed smanjenja mehanickih
svojstava armature i betona
Drvo gori, ali tek pod djelovanjem ekstremnih
temperatura potpuno sagorijeva - mala toplinska
provodljivost i izolirajuca svojstva nagorjelog drva
88
PONAANJ E U POARNIM TEMPERATURAMA
Ovisnost vremena do paljenja drva i temperature
Proces gorenja drva - posljedica kemijskog
rastvaranja konstantnim prirastom temperature
(ovisi o vremenskom intervalu predgrijavanja)
Proces gorenja drva
u prosjeku zapocinje
kod 200C kad iz
drva izlaze zapaljivi
plinovi koji su kod
250C takve
koncentracije da se
drvo vanjskom
akcijom zapali
89
Sagorijevanje je kratkotrajno - premalo plina za
kontinuirano gorenje (kolicina se bitno smanjuje
stvaranjem sloja nagorene povrine)
Temperature nie od 300C - nisu interesantne za
stabilnost konstrukcije
Iznad 300C - stvaraju se plinovi s povecanom kolicinom
ugljikovodika
Kod cca 400C - velika koncentracija ugljikovodika
toplinske vrijednosti oko 19000 kJ /m
3
Izmedu 350 C i 400C - samozapaljivanje plinova s brzim
porastom temperature (do 500C ) koja je prava
poarna temperatura
Iznad 500C - znatno smanjenje isputanje plinova, a rast
debljine pougljenjenog sloja (prosjecna brzina stvaranja
sloja 0.8mm/min - meko drvo i 0.6mm/min - tvrdo drvo)
90
Poprecni
presjek
lameliranog
lijepljenog drva
prije i nakon
ispitivanja
vatrootpornosti
Nakon cca 30min djelovanja poarnih temperatura
stvara se vanjski pougljenjeni sloj debljine 1.8-2.4cm
(izolirajuci)
Povecanjem njegove debljine iri se nesagoreni dio
presjeka uslijed prirasta temperature
U unutranjosti su (mala toplinska provodljivost)
znatno nie temperature - prirodna poarna
otpornost drva
16
91
Ovisnost debljine pougljenog sloja i vremena
djelovanja poarnih temperatura.
92
Smanjenje mehanickih svojstava povecanjem
temperature
Nezopo|j|v| grodev|nsk| moter|jo|| s v|sokom koe||c|jent|mo
vodljivosti , uslijed konstantnog zagrijavanja, vrlo
brzo gube cvrstocu u poarnim uvjetima
Kod drva se pad mehanickih svojstava odnosi
uglavnom na pougljenjeni dio presjeka
Promjene nastale pri temperaturi do 100C
zanemarive
93
Vatrootpornost drvenog i celicnog stupa
(CSTB Pariz; sila intenziteta 100kN)
Koeficijenti provodljivosti za razlicite materijale
94
Vatrootpornost konstrukcija iz razlicitih
materijala i drvenih elemenata
95
Osiguranje sigurnosti drvenih ininjerskih konstrukcija
Frop|s|mo odredene minimalne dimenzije
poprecnih presjeka u ovisnosti od 30-minutnog
(klasa F-30), odnosno 60-minutnog (klasa F-60)
poara (DIN 4102)
KLASA F-30; KLASA F-60
Elementi koji nakon 30 (60) - minutnog poara:
zadre nosivost maks. racunskog opterecenja
ne prekoraci se doputena brzina progibanja
f/ t =L
2
/ (9000*H)
f/ t brzina progibanja u cm/min
L raspon (u cm)
H staticka visina presjeka (u cm)
96
Vatrootpornost lameliranih nosaca prema DIN 4102
Vatrootpornost stupova prema DIN 4102
17
97
Najmanje dimenzije nosaca od punog drva
(HRN U.C9.500)
98
Najmanje dimenzije nosaca od lijepljenog
lameliranog drva (HRN U.C9.500)
99
Vatrootpornost
drvenih panela
( DIN 4102 )
100
Vatrootpornost lameliranih lijepljenih nosaca (DIN 4102)
101
POARNO OPTERECENJ E- ukupna kolicina topline koje se
os|obodo |z zopo|jenog moter|jo|o u jed|n|c| prostoro
SPECIFICNO POARNO OPTERECENJ E- prosjecna
vrijednost ukupnog poarnog opterecenja po tlocrtnoj
jedinici povrine prostora (J /m2 ili MJ /m2)
PROTUPOARNA SREDSTVA - povecanje protupoarne
otpornosti ili usporavanje irenja poara (kolicina dima i
toksicnost svodena na minimum)
KEMIJ SKA ZATITA - boraks, borna kiselina, diamonijev
fosfat, amonijev sulfat, cinkov klorid, amonijev klorid itd.)
KEMIJ SKi PREMAZI - u obliku tankog filma; razvijaju kod
vecih temperatura pjenastu toplinsko - izolirajucu masu s
vecom kolicinom fosforne i klorovodicne kiseline
(nesagorive su) koje tite prirodnu protupoarnu
rezervu drvene konstrukcije
102
Premazi mogu imati zatitno djelovanje i do 10 godina
Protupoarna sredstva mogu biti transparentna (vrlo
skupa) ili sive boje (cijenom pristupacnija, ali eliminiraju
sva estetska svojstva DK)
Efekt uporabe protupoarnih sredstava je povecanje
temperature zapaljenja
Zatitno djelovanje moe imati i oblaganje vatrostalnim
plocama (skupo i cini drvo nevidljivim)
IMPREGNACIJ A - postupak vakuuma i utiskivanja
antiseptika ili antipira). Dubokom impregnacijom (u
specijalnim komorama pod velikim pritiskom; traje 2-20
sati) stvaraju se gotovo potpuno negorivi materijali
Postupak potapanja u toplo-hladnim vakumiranim
komorama
Drvo tamni, povecava se teina, gubitak cvrstoce za 20%
18
103
GLJIVICE I INSEKTI
Gljivica hrasta
(Deadalea
quercina)
Razvija se na vlazi
32% - 55%
104
Mrtvacki sat
Anobium punctatum
105
RAZARANJE DRVA GLJIVICAMA
Gljivice - paraziti koji za svoje odravanje koriste
organsku tvar drva i tako ga razaruju
Za rasttrebajuvlagu, odredenu temperoturu | ph
koncentraciju
Trulenje izazvano gljivicama, po podrijetlu se dijeli na:
- u otvorenim prostorima (stupita, dalekovodi ...)
- u zatvorenim prostorima (podrumi, tavani )
Drvo napadnuto gljivicama - mijenja boju to je znak i
smanjenja drvne mase (time i mehanickih svojstava)
Fermentima gljivice razaraju celulozu - crvena trule
(nosilac dobrih mehanickih svojstava)
Kod bijele trulei rastvara se i celuloza i lignin
106
Io grodev|norstvo je nojvonija prava kucna gljivica - u
povoljnim uvjetima razvoja gljivice, drvo izgubi cca 50%
svoje cvrstoce
Zatita od ove gljivice je najkompleksnija
Impregnirano drvo - nepovoljno za razvoj gljivica
Gljivice koje ne razaraju drvnu masumanje su opasne -
uzrokuju samo modrenje (promjena boje)
KONSTRUKTIVNA ZATITA - ne stvaranje uvjeta za ravoj
gljivica (ogranicavanje vlanosti, omogucena cirkulacija
zraka )
Ukoliko konstruktivna zatita ne funkcionira,
fungicidi su nedjelotvorni
107
RAZARANJE DRVA INSEKTIMA
Insekti - razaraju bjelancevine i celulozu, a bijel i sr
glavna su podrucja njihova razorna djelovanja
Dijele se prema tome da napadaju:
- svjeu grodu - suhu grodu
- vlanu grodu - notru|u grodu
Za graditeljstvo su najinteresantniji insekti koji napadaju
cetinjace (kucni crv - Hylotrupes bajalus; i mrtvacki sat -
Anobijum punctatum)
Ne trebaju vlagu za razvoj, licinke su vrlo otporne i mogu
dugo gladovati
Ostale vrste insekata - ose, kukci, mravi
108
Obavezna literatura:
1. Bjelanovic, A., Rajcic, V.: Drvene konstrukcije prema
europskim normama
poglavlja Drvo kao
konstrukcijski materijali
Trajnost
Prilog udbenika sadri i popis usvojenih normi niza EN za
ispitivanje svojstava drva, drvnih proizvoda i spajala na
kojima se temelje norme niza EN 1995-1-1