Elektron In ve TIG Kayna Yntemleriyle Birletirilmi Inconel 718 Malzemenin Mekanik zelliklerinin Karlatrlmas

HAVACILIK VE UZAY TEKNOLOJLER DERGS TEMMUZ 2009 CLT 4 SAYI 2 (1-6)

ELEKTRON IINI VE TIG KAYNAI YNTEMLERYLE BRLETRLM INCONEL 718 MALZEMENN MEKANK ZELLKLERNN KARILATIRILMASI
Dr.Hv.Mh.Yb. Ali BAARAN
HHO Havaclk ve Uzay Teknolojileri Enstits 34149, Yeilyurt / STANBUL a.basaran@hho.edu.tr
Geli Tarihi: 29 Ocak 2009, Kabul Tarihi: 03 Temmuz 2009

ZET Sper alamlar genellikle yksek scaklkta, mukavemet ve korozyon direncinin birlikte gerekli olduu yerlerde kullanlrlar. Bu kullanmlarn pek ouna retim aamasnda kaynak gerekli olduundan, sper alamlarn kayna standartlarda verilen gereksinimleri karlayacak ekilde yaplmaldr. Bu almada Fe-Ni esasl sper alam Inconel 718 kullanlmtr. almada kaynakl malzemenin mekanik zellikleri ile ana malzemenin mekanik zellikleri ne lde paralellik gsterdii deerlendirilmitir. Numunelere, TIG ve Elektron n kayna yaplm ve ekme testi uygulanarak sonular yorumlanmtr. Anahtar Kelimeler: Elektron In Kayna, TIG Kayna, Inconel 718, Kaynakl Balantlarn ekme Dayanm. MECHANICAL PROPERTIES OF WELDED INCONEL 718 PARTS THAT HAD BEEN JOINTED BY TIG AND EBW WERE COMPIRED TO THE MECHANICAL PROPERTIES OF THE PARENT INCONEL 718 MATERIAL ABSTRACT Super alloys are generally used in applications where properties such as high temperature, strength and corrosion resistance are required. Since these applications require welding during manufacturing, welding of super alloys has to be in compliance with requirements per given standards. Inconel 718, a Fe-Ni based super alloy was chosen for this research. In this research the mechanical properties of welded parts were compared to the mechanical properties of the parent materials. The result of tensile testing was compared on samples that had TIG and electron beam welding (EBW) applied. Keywords: Electron Beam Welding,TIG Welding, Inconel 718, Tensile Testing of Welded Materials. 1. GR Elektron n kayna (EIK), younlatrlm elektron nnn oluturduu enerjinin, metallerin birletirilmesinde kullanlan bir prosestir. Elektronlarn aa kmas, hzlandrlmas ve bir noktada younlatrlmas elektron n tabancasyla yaplr [1]. Elektron n kaynak tezghnda, elektronlar 150.000 km/s'den daha yksek hzda elektron tabancasndan frlatlrlar. Elektrik ve manyetik alanlar kullanlarak, elektron n istenilen yere odaklanr ve dar bir elektron n demeti elde edilir. Elde edilen bu n kaynak edilecek yere ynlendirilir [2]. Elektronlarn toplam kinetik enerjisi i parasnn kk bir yerinde younlatrld iin, enerji younlamas 108 W/cm2 'ye kadar ulaabilir [3]. Yksek hzdaki elektronlar kaynak edilecek para tarafndan engellendii iin sahip olduklar kinetik enerji s enerjisine dnr ve malzeme ile temas ettii yerleri ergitir. Ergimi metallerin birbiriyle temas, birlemeyi salar. Hava ya da herhangi bir gaz elektronlarn n formunu bozduu iin, kaynak ilemi yksek vakum altnda yaplr [2]

BAARAN 1

Elektron In ve TIG Kayna Yntemleriyle Birletirilmi Inconel 718 Malzemenin Mekanik zelliklerinin Karlatrlmas Tabancann herhangi bir ada tutulmasyla da kaynak ilemi gerekletirilebilir. Bu sayede; dar, derin ve Kaynak, i parasnn hareketiyle veya tabancann hareketiyle ya da her ikisinin hareketiyle gerekletirilir [1]. Elektron n kayna tezghlar iki ana ksmdan oluur; elektron tabancas ve vakum hcresi. Elektron tabanca sistemi; elektrik kontrol, vakum hcresi, birka kademeli pompalama sistemini ierir [2]. Temel olarak elektron n; katot (filaman) ynlendirme kab ve anottan oluur. Scak katot veya filaman yksek yaynml malzemelerden (tungsten veya tantalum) yaplr. Bu yksek yaynml malzemeler; tel, erit veya levha formunda arzu edilen ekilde fabrikalarda standart olarak retilir. Bunlarn elektron yaymas iin 2500 oCn zerine direkt veya indirek olarak stlacak ekilde dizayn edebilme zelliine sahip olmalar gereklidir. Anottan kan elektronlar, tabancaya uygulanan alma voltaj ile maksimum enerji seviyesine ularlar. Daha sonra elektronlar, elektron n dzeltme sisteminden geerler. Burada manyetik mercekler vastasyla elektron nnn ap drlr ve i parasnn kaynak yaplacak yerine ok ince bir n merkezlenmi olur. Kltlm n ap ile enerji younluu artar ve i paras zerine gnderilir. Elektromanyetik saptrma bobinleri vastasyla, elektron nlarna esneklik kazandrlr. Bylece n, istenildii ekilde ynlendirilir. Yksek vakum tezgahlarnda odaklanan n 0,25-1,25 mm apnda ve bu nedenle ulalan g younluu 108 W/cm2 civarndadr. Bu younluktaki bir enerji her trl metalin buharlamas iin yeterlidir. Elektron nnn i parasna uygulanmasyla, yksek g younluu nedeniyle, nn temas ettii ilk yerde i paras zerinde ergime oluur. In uzun sre tutulmaya devam ederse malzeme buharlar. Btn bu uygulamalarda elektron n tabanca blgesi 10-4 Torr (1.33x10-7 bar) veya daha dk vakum altnda tutulmaldr Tungsten Inert Gaz Kayna (TIG) snn, ergimeyen elektrot ve i paras arasnda oluturulduu bir kaynak prosesidir. Elektrot, kaynak banyosu, ark ve i parasnn stlm blgesi atmosfer artlarndan bir gaz atmosferiyle korunur. Bu koruma ileminde bir asal gaz veya asal gaz karmlar kullanlr. Gaz korumas tam bir koruma salad gibi az miktarlardaki bir havann dahi kaynak blgesine girmesine msaade etmez. Gaz tungsten ark kayna her ynden kaynak yapmaya elverilidir. Ayrca 0,1mm kalnlktaki paralar dahi kaynak edilebilir. Proses, hem el ile hem otomatik hem de yar otomatik olarak uygulanabilir. Elle TIG yksek hzla kaynak yapabilme olana salanr. kaynandan tor elle tutulur. Eer ilave metal kullanlrsa dier elle besleme yaplr. Elle kaynak ilemlerinin birounda TIG kayna kullanlr. Ayak pedal, kaynak akmn kontrol eder. TIG kayna ile birok metal ve metal alamnn kayna yaplabilir. Bunlar; karbon ieren btn metaller, elik alamlar, paslanamaz elikler, sya dayankl alamlar, parlak metaller, alminyum alamlar, nikel alamlar, titanyum alamlar ve zirkonyum alamlardr [3]. TIG kaynak ynteminde kaynak ark ergimeyen bir tungsten elektrot ile i paras arasnda olumakta; ark, elektrot ve ergimi banyo havann tesirinden argon veya helyum atmosferi ile korunmaktadr. Koruyucu gazn soy bir gaz olmas dolaysyla oksidasyon ve nitrr teekkl gibi istenmeyen haller nlemektir. Kaln kesitli paralarn ve s iletkenlii yksek malzemenin kaynanda byk bir ark gerilimi ile gcne ihtiya vardr. Bu gibi hallerde, ayn akm iddetinde daha yksek ark gerilimi veren helyum gaznn kullanlmas nerilir [4]. Bu alma ile amalanan, Inconel 718in oda scaklndaki mekanik zelliklerinin, EIK veya TIG kayna ile birletirilmesi durumundaki mekanik zellikleri arasndaki fark ortaya karmaktr. 2. DENEYSEL ALIMALAR ANSI/AWS B2.1 [5] standardnda kaynakl levha test numune boyutlar ekil 1.deki gibi verilmektedir. Testlerde ana malzemenin mekanik zelliklerinin tespit edilmesi amacyla ekil 2.deki numuneler hazrlanmtr.

ekil 1. Kaynakl ekme numunesi ve boyutlar. Azaltlm kesitli kaynakl ekme numune boyutlar W-Genilik 25 veya 12,5 mm T- Kalnlk Numune kalnl R- Radyus 25 mm L- Yaklak toplam uzunluk 250 mm A- Daraltlm ksmn uzunluu Kaynan en geni yzeyi +12,5 mm

BAARAN 2

Elektron In ve TIG Kayna Yntemleriyle Birletirilmi Inconel 718 Malzemenin Mekanik zelliklerinin Karlatrlmas 25 mm kalnln altnda yaplan testlerde bir numune yeterli olmakla beraber daha salkl sonularn elde edilmesi iin her bir numuneden er adet hazrlanmtr. Koruyucu gaz Kaynak torcu Akm Voltaj Argon, HV-20 45-50 A 15 V

ekil 2. Ana malzeme test numuneleri Kaynaklarn tamam I-Aln kayna yaplmtr. Yaplan kaynaklarn numuneden numuneye farkllk gstermemesi iin ekil 3te grld gibi numunenin kaca iki para bir defada kaynak edilmitir. Bylece l sete uygulanan kaynak parametrelerinin ayn deerde olmas hedeflenmitir. Her bir numune standart numune boyutlarna frezelenerek getirilmitir. Isl ilem uygulanmam Inconel 718 malzemenin sertlik deeri 28 Rc olarak llmtr.

ekil 4. Elle TIG kayna yaplm para. b. Jetline Otomatik TIG Kayna: Kullanlan malzeme kalnl (1,6 mm) ince olmasndan dolay iki tip kaynak yaplmtr. Kaynak srasnda uygulanan parametrik deerler Tablo 2.de verilmitir. ekil 5.te ilave metal kullanlm, ekil 6.da ise ilave metal kullanlmadan kaynak yaplm plakalar grlmektedir. Tablo 2. Jetline otomatik TIG kayna parametreleri Tezgh Tipi Elektrot lave metal Koruyucu gaz Kaynak torcu Akm Voltaj Tel besleme hz Kaynak hz Jetline TIG tezgh 2,4 mm apnda 0,002 toryum katkl tungsten AMS 5832 Argon, 1,415 m3/h HV-12 65 1 A 72 1 A 7,5 - 9 V 200 mm/dak 250 mm/dak

ekil 3. l numune kaynak edilme ekli ve lleri 3. TIG KAYNAK UYGULAMALARI Yaplan kaynaklarn istenen zellikleri karlayp karlamadn ve birbirleri arasndaki farkl belirlemek iin tip kaynak uygulamas yaplmtr. a. Elle Kaynak: Vasflandrlm bir kaynak personeli tarafndan manel TIG kaynak makinesinde Tablo 1.de verilen deerlerle ekil 4teki numune kayna gerekletirilmitir. Tablo 1. Manel TIG kayna srasnda alnan deerler Tezgh Tipi Elektrot lave metal Manel TIG tezgh (Rowing) 1/16 apnda 0,02 toryumlu tungsten 1,6 mm apnda AMS 5832 (Inconel 718) BAARAN 3 ekil 5. Jetline otomatik kaynak makinesinde, ilave metal kullanlarak kaynak yaplan numune

Elektron In ve TIG Kayna Yntemleriyle Birletirilmi Inconel 718 Malzemenin Mekanik zelliklerinin Karlatrlmas

ekil 6. Jetline otomatik kaynak makinesinde, ilave metal kullanmadan kaynak yaplan numune c. EIK Uygulamas: Kaynak ilemi 1nci Hava kmal Bakm Merkezi Komutanlnda bulunan 34W4-137-1 model tezghta gerekletirilmitir. Kaynak 1,04 kJ/inch enerji salanacak ekilde Tablo 3.te verilen deerle yaplmtr. Kaynak yaplan numune ekil 7.de verilmitir. Tablo 3. EIKda kullanlan parametrik deerler Tezgh Tipi Kaynak gc Vakum deeri Kaynak hz alma mesafesi Elektron In Kayna 34W4-137-1 35 kV, 18 mA 1x10-4 Torr 500 mm/dak 150 mm

ekil 8. ekme sonras kopan numunelerden bazlarnn grntleri ekme testi uygulanan standart test numuneleri ile kaynakl numunelere herhangi bir sl ilem uygulanmam bu ekliyle aralarndaki farklar aratrlmtr. Her bir gruba ait elde edilmi grafikler aada verilmitir.

ekil 9. Ana metalden imal edilmi kaynaksz numunelerin gerilme-uzama erileri

ekil 7. EI kayna numuneleri 4. DENEY SONULARI Kaynakl test numuneleri, frezelenerek referanslarda verilen llere getirilmitir. Instron 4206 model niversal test cihaznda 4 mm/dak hzda ekme testlerine tabi tutulmutur. ekme sonras kopan numunelere ait rnekler ekil 8. verilmitir. ekme tezghndan alnan ve ayn tip gruplarn beraber gsterildii gerilme-uzama grafikleri ekil 9.-15. arasnda verilmitir.

ekil 10. Otomatik TIG kaynak ilave metalsiz numunelerin gerilme-uzama erileri

BAARAN 4

Elektron In ve TIG Kayna Yntemleriyle Birletirilmi Inconel 718 Malzemenin Mekanik zelliklerinin Karlatrlmas

ekil 11. Otomatik TIG kaynak ilave metalli numunelerin gerilme-uzama erileri

ekil 14. Elle TIG kaynak ilave metalli numunelerin gerilme-uzama erileri

ekil 12. Elektron In Kaynakl numunelerin gerilmeuzama erileri

ekil 15. Gerilme uzama erilerinin bir grafikte toplanmas 5. SONU a. Ana malzemeden imal edilmi standart test numunelerinden ekme gerilmesi ortalamas 94 kg/mm2 olarak bulunmutur. b. lave metalli numunelerin hibirinde krlma ilave metal iinden olmamtr. c. Tm numunelerin akma gerilme aral 48-52 kg/mm2, ekme gerilme aral ise 68-80 kg/mm2 arasnda bulunmutur. d. Numunelerin hibirine sl ilem uygulanmam olmasna ramen, elde edilen sonular birbirine ok yakn olarak bulunmutur. e. Vakum altnda, proses boyunca parametrelerin deimedii EIK sonularnn mkemmel ekilde birbirlerinin ayn olduu tespit edilmitir. f. Elle yaplan TIG uygulamalarnda kaynak hznn dk olmas daha geni bir s tesiri altnda blge oluturmutur. Is tesiri altndaki blge ne kadar geni olmusa elde edilen mukavemet de daha byk bulunmutur. g. ekil 15.te kaynakl numunelerin tokluk

ekil 13. Elle TIG kaynak ilave metalsiz numunelerin gerilme-uzama erileri

BAARAN 5

Elektron In ve TIG Kayna Yntemleriyle Birletirilmi Inconel 718 Malzemenin Mekanik zelliklerinin Karlatrlmas deerlerinin yaklak olarak ayn olduu grlmektedir. h. Elle yaplan TIG kaynaklarn otomatik olarak yaplanlardan fark olmad gzlemlenmitir. i. Otomatik kaynaklarda elde edilen sonularn birbirine ok yakn olmas, kaynak parametrelerinin proses boyunca deimemesinden kaynakland sonucuna varlmtr. j. En az sneklik, malzemeye snn en fazla verildii el ile TIG kaynandan elde edilmitir. En fazla sneklik ise orijinal numunelerde olmas, malzemenin s ile temas olmamasndan kaynaklanmtr. k. Farkl kaynak yntemlerinde birletirilmi ve sl ilem uygulanmam Inconel 718 malzemenin, ekme deneylerinden benzer gerilme-uzama erileri elde edilmitir. KAYNAKLAR [1] Robin, W., 1981, Operators Manuel Sciaky Electron Meam Welder, Tecnical OrderNo.:34W4137-1, 372 p. [2] Tecnical Order, 1992, United Stated Air Force Technical Manuel for Overhoul Aircraft Engines, T.O. 2J-J79-83-1, SWP 015 02. [3] Metzbower, E.A., & Bakish, R., & Casey, H., &Flynn, J., & Knaus, E.S., & Powers, E.D., 1983, Metal Handbook, Ninth edition, Volume 6, Welding, Brazing & Soldering Electron Beam Welding, Metal Park, Ohio, 609-646. [4] Ank, S., 1983, Kaynak Teknolojisi El Kitab, Ergr Matbaas, stanbul, 338s. [5] AWS, American Welding Society, 1984, Standart for Welding Procedure and Performance Qalification, AWS B2.1-84, Miami, 132p ZGEM Dr.Hv.Mh.Yb. Ali BAARAN 1968 ylnda Erdekte dodu. lkokulu Tatlsu kynde, ortaokul ve liseyi Bandrmada tamamladktan sonra 1988 ylnda stanbul Teknik niversitesi Makine Mhendislii Blmnden mezun oldu. 1990 ylnda Hava Kuvvetleri Komutanlna muvazzaf subay olarak katld ve 14 yl 1nci Hava kmal Bakm Merkezi Komutanl Jet Revizyon Mdrlnde deiik grevlerde bulundu. 1999 ylnda Osmangazi niversitesinde Yksek Lisans, 2007 ylnda da Sleyman Demirel niversitesinde doktora eitimini tamamlad. Halen Hava Harp Okulunda grev yapmakta olup Malzeme Bilgisi ve tki Sistemleri derslerini vermektedir.

BAARAN 6