Gramatika e gjuhs shqipe

Shkolla jopublike Mileniumi i tret Punoi: Buena Aziri

Projekt nga: Buena Aziri KL. VII/3 Msimdhnsi: Agron Gashi Prishtin, 2009 Fonetika, Morfologjia, Sintaksa, Leksikologjia

Si ndahet gramatika e gjuhs shqipe?

Gramatika e gjuhs shqipe ndahet n: Fonetik; Leksikologji; Sintaks; Morfologji;

Fonetika

Fonetika Tingujt e gjuhs shqipe

Gjuha shqipe ka 36 fonema, 7 fonema zanore: a, e, , i, o, u, y dhe 29 fonema bashktingllore: b, c, , d, dh, f, g, gj, h, j, k, l, ll, m, n, nj, p, q, r, rr, s, sh, t, th, v, x, xh, z, zh.

Klasifikimi i zanoreve
Zanoret e shqipes klasifikohen: Sipas vendit t ngritjes s gjuhs drejt qiellzs: t prparme, qendrore dhe t prapme; Sipas shkalls s ngritjes s gjuhs drejt qiellzs: t hapura, gjysm t hapura dhe t mbyllura; Sipas pjesmarrjes ose jo t buzve: t buzorzuara dhe t pabuzorzuara.

Klasifikimi i bashktinglloreve
Bashktinglloret e shqipes klasifikohen: Sipas mnyrs s formimit: mbylltore, shtegore, hundore, ansore dhe dridhse; Sipas vendit t formimit: buzore, dhmbore, alveolare, paraqiellzore, qiellzore; Sipas pjesmarrjes s zrit dhe t zhurms: t shurdhta ose t pazshme dhe t zshme.

Diftongjet dhe grupet e zanoreve

Dy zanore q shqiptohen si nj rrokje e vetme prbjn nj diftong. Kur dy zanore q jan pran njratjetrs shqiptohen secila si nj rrokje m vete, ato prbjn nj grup zanor.

Rrokja
Rrokja sht nj grup fonemash prqendrimi rreth nj zanoreje. Rrokjet jan t hapura kur mbarojn me zanore (u-ra) dhe t mbyllura kur mbarojn me bashktingllore (lis). Nj grup bashktinglloresh pa zanore nuk mund t formoj rrokje.

Intonacioni
Ngritjet dhe uljet e zrit gjat t folurit quhen intonacione. Intonacioni mund t psoj modifikime edhe n varsi nga shprehja e emocioneve dhe e ndjenjave t gzimit, zemrimit, admirimit, shpress, dyshimit etj.

Theksi i fjals
Shqiptimi i nj rrokjeje t fjals me forc m t madhe se t tjerat quhet theks. Rrokja q shqiptohet me forc m t madhe quhet rrokje e theksuar, t tjerat quhen t patheksuara. N shqipen theksi mund t bjer n njrn ose n tjetrn rrokje t fjals.

Theksi i fjalis
N gjuhn shqipe gjymtyra e fjalis q duhet vn n dukje shqiptohet m fuqishm dhe me ton m t lart. N disa raste pr t vn n dukje nj fjal q shpreh nj emocion, prdoret nj theks i dyt, i cili mund t bjer n nj rrokje tjetr t fjals, jo n rrokjen q bie theksi i fjals: E mrekullueshme! E pabesueshme!thrrisnin t pranishmit.

Fjalformimi

Forma dhe kuptimi i fjals

Fjala sht njsia themelore e fjalis. T gjitha fjalt e nj gjuhe prbhen nga forma dhe kuptimi. Forma sht trsia e tingujve n t folur ose e shkronjave n t shkruar q ndrton fjaln. Forma e fjals lidhet me kuptimin e saj. Nj pjes e fjals sht e pandryshueshme dhe quhet tem e fjals, tjetra sht e ndryshueshme dhe quhet mbares e fjals.

Fjalformimi

 Fjala prbhet nga tema dhe mbaresa. Tema sht ajo pjes e fjals q mbetet pasi heqim mbaresn. Nj teme mund ti shtohen parashtesa ose prapashtesa. N kt rast ajo quhet tem fjalformuese. Rrnja e fjals bart kuptimin kryesor t fjals. Mbaresa jep veorit gramatikore t fjals.

Fjalt e parme dhe jo t parme

Fjalt n gjuhn shqipe jan t parme dhe jo t parme. Fjala quhet e parme kur tema sht e njjt me rrnjn, p.sh., flutur-a, kng-a etj. Fjala quhet jo e parme kur sht formuar me parashtes ose prapashtes, ose t dyja bashk, si dhe me mnyra t tjera. Fjalt jo t parme jan: t prejardhura (flutur-o-j), t prbra (buk+pjeks) dhe t prngjitura (megjithat).

Fjalt e prbra
Fjalt e prbra jan t formuara nga dy ose m shum tema. Fjalt e prbra mund t jen: a) emra (frymmarrje = frym + marrje); b) mbiemra (flokverdh = flok + verdh); c) folje (buzqesh = buz + qesh); d) ndajfolje (duarkryq = duar + kryq);

Antonimet, sinonimet dhe homonimet

Antonimet jan fjal, t cilat kan kuptim t kundrt me njra-tjetrn: mngjes mbrmje; Sinonimet jan fjal, t cilat shkruhen ndryshe, por q kan kuptim t njjt me njra-tjetrn: i brengosur i merakosur; Homonimet jan fjal q shkruhen ose shqiptohen njsoj, por q kan kuptim t ndryshm: akrep (kafsh e vogl helmuese, e zez) akrep (shigjetzat q rrotullohen n or).

Leksikologjia

Leksikologjia
Leksikologjia sht pjes e gjuhsis q studion fjalt e nj gjuhe dhe kuptimet e tyre. Fjala leksikologji vjen nga greqishtja e vjetr: leksis = fjal, logos = dije.

Fusha leksikore
Gjuha shqipe, ashtu si do gjuh, ka nj numr t madh fjalsh. Disa prej ktyre fjalve kan m shum se nj kuptim. Trsia e fjalve t nj gjuhe quhet leksik. Pra, leksiku sht nj lum i gjat fjalsh, por ai nuk sht thjesht nj list fjalsh q ekziston n mendjen ton. Ai sht nj sistem ku do fjal ka vendin e vet dhe sht gjithmon n lidhje me fjal t tjera. do grup fjalsh q lidhen me njra-tjetrn nprmjet kuptimit t veant q ato shprehin, prbjn nj fush leksikore.

Sintaksa

Sintaksa
Sintaksa sht pjesa e gramatiks q studion fjalt gjat ligjrimit, rregullat e bashkimit t tyre n grupe fjalsh e n fjali si dhe rolin q luajn ato.

Prbrsit kryesor t fjalis

Dallohen dy grupe prbrse t fjalis: Grupi emror (kryefjala); Grupi foljor (kallzuesi); Grupi emror tregon pr personat pr t cilt flitet, kurse grupi foljor tregon far thuhet pr ta: T gjith fmijt rrinin t qet. I I Grup emror Grup foljor

Fjalia dhe prbrsit e saj

Fjalia sht nj grup fjalsh t lidhura n mes vete sipas kuptimit dhe rregullave gramatikore t gjuhs. Fjalia kumton dika. N gjuhn e folur fjalit karakterizohen nga nj intonacion ose vij melodike e veant (zbritse, ngjitse etj.). N gjuhn e shkruar ato prcaktohen nga shenjat e piksimit (pik, pikpyetje, pikpresje, pikuditje). Nj fjali mund t jet e thjesht ose e prbr. Fjalia sht e thjesht kur ka vetm nj folje. Fjalia sht e prbr kur ka m shum se nj folje.

Tipat e fjalive sipas llojit t kumtimit

Sipas llojit t kumtimit fjalit mund t jen: Dftore; Pyetse; Nxitse; Dshirore;

Fjalia dftore
Fjalia dftore shrben pr t treguar dika, pr t dhn nj informacion rreth nj fakti, rreth nj vzhgimi, nj gjykimi, nj opinioni. Fjalia dftore, kur sht e mvetsishme, shqiptohet me nj intonacion tregues. Toni zbret n fund t fjalis. Ai ngrihet n fjaln q mban theksin logjik, kur sht i dukshm. Fjalia dftore ka foljen zakonisht n mnyrn dftore, por mund ta ket edhe n mnyrn lidhore, habitore e kushtore.

Fjalia pyetse
Fjalia pyetse prdoret pr t pyetur pr dika q folsi nuk e di ose e di pjesrisht dhe pret prej bashkbiseduesit nj prgjigje. Kto fjali prdoren dendur n dialog, sepse bashkbiseduesit pr do pyetje q bjn, presin nj prgjigje. Dallohen tri lloje fjalish pyetse: Fjali pyetse trsore; Fjali pyetse t pjesshme; Fjali pyetse retorike.

 Fjalia sht pyetse trsore, kur bashkbiseduesi i prgjigjet pyetjes me po, jo ose me foljen e fjalis pyetse: - Ishe sot te mjeku? Po. (Isha.) Fjalia sht pyetse e pjesshme, kur folsi ka njohuri pr at q pyet, por ai do t msoj m shum. Ktyre pyetjeve nuk u jepet prgjigje me po ose jo, por me nj ose disa fjal: - muaj sht tani? Janar. Fjalia sht pyetse retorike, kur folsi pyet pa pritur q t marr prgjigje: - t pressh nga ti?

Fjalia nxitse
Fjalia nxitse shrben pr t nxitur dik q t zbatoj nj urdhr, nj kshill, nj sugjerim, nj ftes. N fjalit nxitse foljet jan zakonisht n mnyrn urdhrore, lidhore e dftore.

Fjalia dshirore
Fjalia dshirore shrben pr t shprehur nj dshir, nj urim, nj mallkim. Fjalia dshirore mund t shpreh edhe dshirn q t mos ndodh dika. Fjalit dshirore e kan foljen n mnyrn dshirore dhe n mnyrn lidhore. N fund t fjalive dshirore vihet pikuditje.

Format e fjalis
Fjalit dftore, pyetse, nxitse dhe dshirore mund t paraqiten n shum forma: veprore ose psore, pohore ose mohore dhe thirrmore.

 Fjalia sht n formn veprore, kur folja e saj sht e forms veprore dhe sht n formn psore, kur folja e saj sht e forms joveprore (ose psore). N formn mohore t fjalis mohohet nj pohim. Pra, fjalia e forms pohore pson nj shndrrim mohor. Fjalit bhen thirrmore kur shoqrohen me nj ndjenj t fort knaqsie, habie, frike, zemrimi etj.

Gjymtyrt kryesor t fjalis

Gjymtyrt kryesor t fjalis jan: Kryefjala; Kallzuesi;

Kryefjala
Kryefjala sht gjymtyr kryesore e fjalis. Ajo gjendet me pyetjet: cili?, cila?, cilt? dhe kush?. Ajo tregon nj a m shum frymore apo sende. Kryefjala zakonisht qndron para foljes.

Me se shprehet kryefjala?
Kryefjala shprehet me: a) emr n rasn emrore, t shquar e t pashquar, n numrin njjs e shums: Dritani u lag nga shiu. (kush?) b) premr (dftor, t pacaktuar, lidhor, vetor t do vete a numri): Ajo m krkoi nj trndafil t kuq.

c) numror: T dy filluam t ecnim duke aluar n korridor. d) grup emror: Yt vlla t la vetm.

Kallzuesori i kryefjals
Kryefjala mund t marr nj kallzuesor. Shqiponja sht simboli yn kombtar. Kallzuesori i kryefjals tregon nj cilsi t personit apo sendit q shnohet nga kryefjala.

Kallzuesi
Kallzuesi sht gjymtyra kryesore e fjalis, q tregon nj veprim apo gjendje t kryefjals. Ai gjendet me pyetjet: bn?, sht?. Kryefjala dhe kallzuesi jan t lidhur ngusht me njri-tjetrin. Kshtu, po t ndryshoj kryefjala, ndryshon edhe kallzuesi. Kallzuesi prshtatet me kryefjaln n numr dhe n vet. Kallzuesi zakonisht qndron pas kryefjals.

Llojet e kallzuesit
Llojet e kallzuesit jan: Kallzuesi foljor i thjesht (nj folje): Ti m munde. Kallzuesi foljor i prbr (dy e m shum folje): Po djali sa zinte t recitonte , harronte vjershn. Kallzuesi emror (jam+emr, mbiemr, premr, numror): Dy prej luanve ishin meshkuj.

Gjymtyrt e dyta
Gjymtyrt e dyta (apo plotsit e fjalis) jan: Rrethanori; Kundrinori; Prcaktori;

Rrethanori
Rrethanori sht gjymtyr e dyt e fjalis. Ai tregon rrethanat e kryerjes s veprimit, si: koh, vend, mnyr, shkak, sasi, qllim. Ai n fjali gjendet me pyetje t ndryshme: kur?, ku?, si?, pse?, sa?, prse?. Rrethanori gati gjithmon qndron pas foljes ose kallzuesit, por ai shpesh del edhe para foljes ose kallzuesit.

Rrethanori i kohs
Rrethanori i kohs tregon kohn e kryerjes s veprimit. Rrethanori i kohs lviz lirshm n fjali. Ai gjendet me pyetjen: kur?: Mbrm shkuam n kinema.

Me se shprehet rrethanori i kohs?

Rrethanori i kos shprehet me: a) emr me e pa parafjal: Ndeshja finale do t zhvillohet t mrkurn. b) grup emror: Ndeshja finale u zhvillua para nj jave.

c) ndajfolje ose shprehje ndajfoljore: Ndeshja finale u zhvillua dje. d) form t pashtjelluar: Me t zbardhur fmijt u nisn n ekskursion.

Rrethanori i vendit
Rrethanori i vendit tregon vendin e kryerjes s veprimit. Ai lviz lirshm n fjali. Rrethanori i vendit gjendet me pyetjen: ku?: Ata shkuan n shkoll.

Me se shprehet rrethanori i vendit?

Rrethanori i vendit shprehet me: a) emr me parafjal: Librat i mbaj n bibliotek. (ku?) b) grup emror: Jam nisur pr n Galerin e Arteve. (pr ku?) c) ndajfolje: Zhurma dgjohej sipr. (ku?)

Rrethanori i mnyrs
Rrethanori i mnyrs tregon mnyrn e kryerjes s veprimit. Ai lviz lirshm n fjali. Rrethanori i mnyrs gjendet me pyetjen: si?: Ajo kndon bukur.

Me se shprehet rrethanori i mnyrs?

Rrethanori i mnyrs shprehet me: a) nj ndajfolje ose shprehje ndajfoljore (me emr n rasn kallzore): Dbora mbulonte shpejt e shpejt (si?) do gj. b) nj grup emror: Nj flutur po thithte me ndje t madhe (si?) nektarin e luleve. c) nj form t pashtjelluar: Djemt ecnin me nxitim pa par (si?) rrugn.

Rrethanori i shkakut
Rrethanori i shkakut tregon nj shkak q sjell nj pasoj t caktuar. Ai varet nga kallzuesi, por ndonjher edhe me emr ose mbiemr. Rrethanori i shkakut z vend pas gjymtyrs nga varet. Ai gjendet me pyetjen: pse?: Ajo shkoi te mjeku, sepse ishte e smur.

Me se shprehet rrethanori i shkakut?

Rrethanori i shkakut shprehet me: a) ndajfolje: Pse ke br gjith kto gabime n diktim, Dritan? b) emr me parafjal: - I kam br nga nxitimi, msuese.

c) grup emror: Rezultatet i ke t ulta pr shkak t mungesave. d) prcjellore: Duke mos u mjekuar me koh, smundja iu rndua.

Rrethanori i sasis
Rrethanori i sasis tregon sasi. Ai gjendet me pyetjen: sa?: Ata morn pak libra.

Me se shprehet rrethanori i sasis?

Rrethanori i sasis shprehet me: a) nj ndajfolje ose shprehje ndajfoljore: Mbrm ajo hngri pak. b) nj grup emror ku brthama tregon nj njsi matjeje dhe ka prpara zakonisht nj numror: Nna bleu 5 kg moll.

Rrethanori i qllimit
Rrethanori i qllimit tregon qllimin e kryerjes s veprimit. Ai varet nga kallzuesi. Rrethanori i qllimit z vend pas gjymtyrs nga varet. Ai gjendet me pyetjen: prse?: Ai shkoi pr t luajtur.

Me se shprehet rrethanori i qllimit?

Rrethanori i qllimit shprehet me: a) ndajfolje: Prse ke ardhur deri ktu? b) emr me parafjal: Djemt kan ardhur ktu pr pun.

c) grup emror: Prindrit prpiqen pr t mirn e fmijve t tyre. d) paskajore: Ajo ka shkuar n Amerik pr tu specializuar.

Kundrinori
Kundrinori sht gjymtyr e dyt e fjalis. Ai zakonisht varet nga folja dhe tregon mbi k (cilin) bie veprimi i shprehur prej saj. Ai vihet n at ras q krkon gjymtyra prej s cils varet. Sipas kuptimit dhe forms s shprehjes, kundrinori sht i drejt dhe i zhdrejt.

Llojet e kundrinorit
Llojet e kundrinorit jan: I drejt; I zhdrejt: me parafjal; pa parafjal;

Kundrinori i drejt
Kundrinori i drejt sht gjymtyr e dyt e fjalis q shnon objektin tek i cili kalon veprimi i shprehur nga folja. Objekti mund t jet frymor ose jofrymor. Kundrinori i drejt u prgjigjet pyetjeve: k?, cilin?, ciln?, far?.

 Kundrinori i drejt sht nj grup emror (i shprehur me nj emr, nj premr ose nj emr dhe nj prcaktor) n rasn kallzore pa parafjal dhe q lidhet me nj folje t forms veprore:
Era e marr tundte rrapin e mom t Jubins.

 N qoft se fjalin veprore me kundrinor t drejt e shndrrojm n fjali psore, kundrinori i drejt bhet kryefjal e foljes n formn psore, kurse kryefjala, kundrinor me parafjal: Era e malit e shprndante kngn gjithandej. Knga shprndahej nga era e malit gjithandej.

Me se shprehet kundrinori i drejt?

Kundrinori i drejt shprehet: a) me emr (zakonisht t shquar) n rasn kallzore: E ndoqe ndeshjen mbrm? b) me premr: E shoh at, t shoh edhe ty.

c) me grup emror: Vizitova liqenin e Presps vitin e kaluar. d) me trajt t shkurtr t premrit vetor: Do ta njoftoj vet Arbrin pr orarin e ndeshjes.

Kallzuesori i kundrinorit t drejt

Kundrinori i drejt mund t marr nj kallzuesor. Beni i mbante pantallonat t ngushta. Kallzuesori i kundrinorit t drejt shrben pr t treguar nj cilsi ose veori t qenies a t sendit t treguar nga kundrinori i drejt.

Kundrinori i zhdrejt pa parafjal

Kundrinori i zhdrejt pa parafjal ka lidhje t drejtprdrejt me foljen dhe prdoret gjithmon i shoqruar me trajt t shkurtr t premrit vetor. Mund t marrin kundrinor t zhdrejt foljet kalimtare dhe jokalimtare, veprore dhe joveprore. Kundrinori i zhdrejt pa parafjal u prgjigjet pyetjeve: kujt?, cilit?, cils?, cilve?, cilave?.

 Kundrinori i zhdrejt pa parafjal sht nj grup emror (i shprehur me nj emr, nj premr ose me nj emr dhe nj prcaktor) n rasn dhanore, q shoqrohet gjithnj nga nj trajt e shkurtr e premrit vetor n rasn dhanore.

 Ai ndrtohet gjithmon pa parafjal dhe tregon sende ose qenie mbi t cilat bie veprimi i shprehur nga folja.
Kundrinori i zhdrejt pa parafjal luan rol t rndsishm, sht plots kryesor. Ai nuk sht i lidhur me foljen aq sa kundrinori i drejt.

Me se shprehet kundrinori i zhdrejt pa parafjal?

Kundrinori i zhdrejt pa parafjal shprehet: a) me emr n rasn dhanore: Fmijve (cilve?) u ishte shtuar gzimi. b) me premr: Ty (kujt?) t erdhn shum shok pr ditlindje.

c) me grup emror: Shoqes s klass son (kujt?-) i dhan mimin e par n konkurs. Vendi i kundrinorit t zhdrejt pa patafjal sht zakonisht pas foljes. Por ai mund t zr lirisht pozicione t ndryshme n fjali.

Kundrinori i zhdrejt me parafjal

Kundrinori i zhdrejt me parafjal ka nj prdorim m t gjer e t larmishm sesa kundrinori i zhdrejt pa parafjal. Ai varet kryesisht nga folja, por edhe nga pjes t ndryshme t ligjrats. Kundrinori i zhdrejt me parafjal i prgjigjet pyetjeve: pr k?, me se?, nga kush?, prej kujt?,nga se?.

 Kundrinori i zhdrejt me parafjal sht nj grup emror (i shprehur me nj emr, nj premr ose me nj emr dhe nj prcaktor) n rasn emrore, kallzore ose rrjedhore, i paraprir gjithmon nga nj parafjal: Ju e fituat ndeshjen me lojn tuaj. Kundrinori i zhdrejt me parafjal plotson m mir kuptimin e foljes dhe t fjalis, por nuk sht plots kryesor, sepse folja n fjali mund t prdoret edhe pa t.

 Parafjalt kryesore me t cilat ndrtohet kundrinori i zhdrejt me parafjal, jan: nga, te, me, pr, pa, mbi, nn, kundr; shprehjet parafjalore bashk me, me an t, n lidhje me . Kundrinori i zhdrejt me parafjal, i ndrtuar nga nj emr ose nj emr dhe nj prcaktor, mund t zvendsohet nga nj premr. Kundrinori i zhdrejt me parafjal dallohet nga dy kundrinort e tjer, sepse ndrtohet gjithmon me parafjal.

Me se shprehet kundrinori i zhdrejt me parafjal?

Kundrinori i zhdrejt me parafjal shprehet: a) me emr: M doli gjumi nga bubullima. (nga cila?) b) me premr: Lajmi thoshte se mbi ta rndonin shum akuza. (mbi cilt?) Kundrinori i zhdrejt me parafjal shprehet n rasn emrore, kallzore dhe rrjedhore me parafjal.

Prcaktori
Fjalt q saktsojn, sqarojn, prcaktojn emrin brtham me t cilin lidhen, quhen prcaktor. Emri n rasn gjinore t shquar sht gjithmon n funksionin e prcaktorit. Ai shprehet me: emr, mbiemr dhe premr.

Llojet e prcaktorit
Llojet e prcaktorit jan: Me prshtatje, i cili shrben pr t prcaktuar cilsin e emrit brtham; Me drejtim, i cili shrben pr t treguar nj tipar t emrit q prcakton; Me bashkim; Me ndajshtim, i cili emrton emrin brtham.

Morfologjia

Morfologjia
Morfologjia sht pjesa e gramatiks q studion format e ndryshme t fjalve, kuptimin e ktyre formave, klasifikimin e fjalve n pjes ligjrate, si dhe formimin e fjalve.

Pjest e ligjrats
Pjest e ligjrats jan: Emri; Numrori; Mbiemri; Lidhza; Premri; Pjesza; Folja; Parafjala; Ndajfolja; Pasthirrma. Disa prej tyre jan t ndryshueshme, si: emri, mbiemri, premri, folja, numrori, sepse e ndryshojn formn e tyre gjat prdorimit n fjali; kurse t tjerat jan t pandryshueshme, si: ndajfolja, lidhza, pjesza, parafjala, pasthirrma, sepse nuk ndryshojn formn e tyre gjat prdorimit n fjali.

Kategorit gramatikore t emrit

Emri sht pjes e ndryshueshme e ligjrats, q emrton dika. Kategorit gramatikore t emrit jan: Gjinia; Trajta; Numri; Rasa; Lakimi;

Emri

Gjinia dhe trajta

Emri ka tri gjini: Mashkullore; Femrore; Asnjjse. Emri ka dy trajta n t cilat lakohet: Trajta e shquar (emri prdoret si kryefjal n fjali); Trajta e pashquar (emrit i vm nj (njjs) prpara ose ca-disa (shums) prpara.

Numri dhe rasa

Emri lakohet n numrin: Njjs; Shums. Emri lakohet n rasat: Emrore; Gjinore; Dhanore; Kallzore Rrjedhore.

Lakimi i emrit
Emri ka tri lakime: Lakimi i par, i cili mbaron me (i); Lakimi i dyt, i cili mbaron me (u); Lakimi i tret, i cili mbaron me (a-ja). Lakimi i par dhe i dyt prdoren pr emrat n gjini mashkullore, kurse lakimi i tret prdoret pr emrat n gjini femrore.

Lakimi i par
Numri njjs
Trajta e pashquar Emrore: (nj) djal Gjinore: i,e (nj) djali Dhanore: (nj) djali Kallzore: (nj) djal Rrjedhore: prej (nj) djali Trajta e shquar Emrore: djali Gjinore: i,e djalit Dhanore: djalit Kallzore: djalin Rrjedhore: prej djalit

Lakimi i par
Numri shums
Trajta e pashquar Emrore: (ca) djem Trajta e shquar Emrore: djemt

Gjinore: i,e (ca) Gjinore: i,e djemve djemve Dhanore: (ca) djemve Dhanore: djemve Kallzore: (ca) djem Rrjedhore: prej (ca) djemsh Kallzore: djemt Rrjedhore: prej djemve

Lakimi i dyt
Numri njjs
Trajta e pashquar Emrore: (nj) zog Gjinore: i,e (nj) zogu Dhanore: (nj) zogu Kallzore: (nj) zog Rrjedhore: prej (nj) zogu Trajta e shquar Emrore: zogu Gjinore: i,e zogut Dhanore: zogut Kallzore: zogun Rrjedhore: prejt zogut

Lakimi i dyt
Numri shums
Trajta e pashquar Emrore: (ca) zogj Trajta e shquar Emrore: zogjt

Gjinore: i,e (ca) zogjve Gjinore: i,e zogjve Dhanore: (ca) zogjve Kallzore: (ca) zogj Rrjedhore: prej (ca) zogjsh Dhanore: zogjve Kallzore: zogjt Rrjedhore: prej zogjve

Lakimi i tret
Numri njjs
Trajta e pashquar Emrore: (nj) vajz Gjinore: i,e (nj) vajze Dhanore: (nj) vajze Kallzore: (nj) vajz Rrjedhore: prej (nj) vajze Trajta e shquar Emrore: vajza Gjinore: i,e vajzs Dhanore: vajzs Kallzore: vajzn Rrjedhore: prej vajzs

Lakimi i tret
Numri shums
Trajta e pashquar Emrore: (ca) vajza Trajta e shquar Emrore: vajzat

Gjinore: i,e (ca) Gjinore: i,e vajzave vajzave Dhanore: (ca) vajzave Dhanore: vajzave Kallzore: (ca) vajza Rrjedhore: prej (ca) vajzash Kallzore: vajzat Rrjedhore: prej vajzave

Llojet e emrit
Dallojm lloje t ndryshme t emrit: Emrat e prgjithshm dhe t prvem; Emrat frymor dhe jofrymor; Emrat konkret dhe abstrakt; Emrat e numrueshm dhe t panumrueshm; Emrat prmbledhs dhe t lnds.

Emrat e prgjithshm dhe t prvem

Emra t prgjithshm jan emrat q tregojn qenie ose sende n mnyr t prgjithshme: djal, vajz, mal, kukull etj. Emra t prvem jan emrat q tregojn qenie ose sende t dalluar nga t tjert q i prkasin t njjts klas: Korabi (mal), ufo (derr) etj. Emrat e prvem shkruhen gjithmon me shkronj t madhe.

Emrat frymor dhe jofrymor

Emrat frymor jan emrat q tregojn qenie t gjalla: vajz, djal, mac, luan etj. Emrat jofrymor jan emrat q tregojn sende jo t gjalla: bank, laps, libr, tabel etj.

Emrat konkret dhe abstrakt

Emrat konkret jan emrat q tregojn qenie ose sende q mund t perceptohen nprmjet t parit, t dgjuarit, t prekurit, t nuhaturit ose t shijuarit: djal, lule, zhurm, parfum, thartir etj. Emrat abstrakt jan emrat q tregojn ide ose mendime q nuk mund t perceptohen me an t shqisave: besim, dashuri, zemrim etj.

Emrat e numrueshm dhe t panumrueshm

Emrat e numrueshm jan emrat q tregojn sende ose qenie q mund t numrohen: pul, fshatar, mac etj. Emrat e panumrueshm jan emrat q tregojn sende q paraqiten si nj mas e padallueshm, si nj lnd e pandashme: oksigjen, hidrogjen, magnez etj.

Emrat prmbledhs dhe t lnds

Emrat prmbledhs jan emrat q shnojn nj grup personash ose sende t nj lloji: bota, vegjlia, rinia, pleqria, njerzimi etj. Emrat e lnds jan emrat q emrtojn nj lnd homogjene q nuk mund t numrohet. Ata emrtojn prodhime ushqimore, kultura bujqsore, prodhime kimike etj: gjalp, qumsht, kos, grur, najlon etj.

Mbiemri
Mbiemri sht pjes e ndryshueshme e ligjrats, q tregon nj cilsi apo karakteristik t emrit. Mbiemri prshtatet n numr (mjekt e rinj), gjini (mjekja e re) dhe ras (mjekun e ri), me emrin me t cilin lidhet. Mbiemrat ndahen n dy grupe: T nyjshm; T panyjshm. Nyjet tregojn se mbiemrat jan n rasa t ndryshme. Mbiemrat kan gjinin mashkullore e femrore dhe numrin njjs e shums.

Formimi i mbiemrit
Mbiemri n gjuhn shqipe del me formn e njjsit she t shumsit, n varsi t numrit t emrit q prcakton: djal i vogl djem t vegjl. Shumsi i mbiemrave t nyjshm t gjinis mashkullore formohet: a) duke ndryshuar nyjn i n t: i lart t lart. Shumsi i mbiemrave t nyjshm t gjinis femrore formohet: a) duke ndryshuar nyjn e n t: e kuqe t kuqe; b) duke ndryshuar nyjn e n t dhe me mbaresn a: e lar t lara.

Lakimi i mbiemrit
Gjinia mashkullore Numri njjs

Trajta e pashquar
Emrore: (nj) djal i mir

Trajta e shquar
Emrore: djali i mir

Gjinore: i,e (nj) djali t Gjinore: i,e djalit t mir mir Dhanore: (nj) djali t mir Dhanore: djalit t mir Kallzore: (nj) djal t mir Rrjedhore: prej (nj) djali t mir Kallzore: djalin e mir Rrjedhore: prej djalit t mir

Lakimi i mbiemrit
Gjinia mashkullore Numri shums

Trajta e pashquar
Emrore: (ca) djem t mir Gjinore: i,e (ca) djemve t mir Dhanore: (ca) djemve t mir Kallzore: (ca) djem t mir Rrjedhore: prej (ca) djemsh t mir

Trajta e shquar
Emrore: djemt e mir Gjinore: i,e djemve t mir Dhanore: djemve t mir Kallzore: djemt e mir Rrjedhore: prej djemve t mir

Lakimi i mbiemrit
Gjinia femrore Numri njjs Trajta e pashquar Trajta e shquar

Emrore: (nj) vajz e mir Emrore: vajza e mir Gjinore: i,e (nj) vajze t mir Dhanore: (nj) vajze t mir Kallzore: (nj) vajz t mir Rrjedhore: prej (nj) vajze t mir Gjinore: i,e vajzs s mir Dhanore: vajzs s mir Kallzore: vajzn e mir Rrjedhore: prej vajzs s mir

Lakimi i mbiemrit
Gjinia femrore Numri shums

Trajta e pashquar
Emrore: (ca) vajza t mira Gjinore: i,e (ca) vajzave t mira Dhanore: (ca) vajzave t mira Kallzore: (ca) vajza t mira Rrjedhore: prej (ca) vajzash t mira

Trajta e shquar
Emrore: vajzat e mira Gjinore: i,e vajzave t mira Dhanore: vajzave t mira Kallzore: vajzat e mira Rrjedhore: prej vajzave t mira

Shkallt e mbiemrit
Mbiemri ka tri shkall: a) shkalla pohore (ku mbiemri tregon thjesht cilsin e sendit): Liqeni i Ohrit sht i thell. b) shkalla krahasore (ku mbiemri tregon cilsin e nj sendi, duke e krahasuar me cilsin e nj sendi tjetr) , e cila ndahet n: krahasore t barazis, krahasore t sipris dhe krahasore t ultsis: Liqeni i Ohrit sht po aq i thell sa Liqeni i Presps. Liqeni i Ohrit sht m i thell se Liqeni i Shkodrs. Liqeni i Shkodrs sht m pak i thell se Liqeni i Ohrit. c) shkalla siprore: Liqeni i Ohrit sht shum i thell.

Premri
Llojet e premrit
Premri sht pjes e ndryshueshme e ligjrats, q zvendson emrin. Dallojm disa lloje premrash: Premrat vetor: un, ti ai/ajo (njjs) ne, ju, ata/ato (shums); Premrat vetvetor: vetja, vetvetja; Premrat dftor: ky/kjo, kta/kto, i till, i ktill; Premrat pronor: imi, yti, asaj, jon, juaj; Premrat pyets: kush?, cili?, cila?, far?...; Premrat lidhor: q, i cili, e cila, t cilt; Premrat e pacaktuar: dikush, askush, t gjith .

Premri vetor
Premri vetor tregon veta t ndryshme n njjs dhe n shums, vetn e par (vetn q flet), vetn e dyt (vetn me t ciln flasim) dhe vetn e tret (vetn pr t ciln flasim). Premri i vets s par n njjs un tregon folsin, kurse n shums ne tregon nj grup njerzish ku bn pjes dhe folsi. Premri i vets s dyt n njjs ti tregon bashkbiseduesin, kurse n shums ju tregon nj grup njerzish ku bn pjes edhe bashkbiseduesi.

 Premrat e vets s tret njjs ai/ajo dhe shums ata/ato tregojn qenie ose sende pr t cilt bhet fjal (duke prjashtuar folsin dhe bashkbiseduesin). Kur i drejtohemi nj m t rrituri ose t panjohuri prdoret forma e vets s dyt shums n vend t vets s dyt njjs: Ju jeni msuesi i tij?

Premri vetvetor
Premri vetvetor tregon se i njjti person vepron dhe i njjti pson: Flas me vete. Premri vetvetor prdoret n kuptimin e premrave vetor t do vete e t do numri. Zakonisht vetvetori prdoret pr t treguar persona. Pr t treguar sende ai prdoret shum rrall. Premri vetvetor ka kuptim premror dhe struktur emrore. Ai prdoret me dhe pa parafjal: Ai e ndjente veten m mir. Ai fliste me vete.

 Premrat vetvetor prdoren n t njjtn form pr t dyja gjinit dhe pr t dy numrat. Premri vetvetor prdoret edhe si nj emr n trajt t pashquar me parafjalt: n, m mbi, pr etj. Erdhi n vete.

Premri dftor
Premrat dftor tregojn qenie, sende ose tipare t tyre q ndodhen afr ose larg folsit. Ata jan: ky/kjo, kta/kto, i till, i ktill etj. Premri dftor prdoret m vete ose i shoqruar me emr: I moj ata burra q jan mbledhur.

Premri pronor
Premri pronor tregon se sendi i dhn i prket nj vete t caktuar. do pronor ka dy pal trajta, n gjinin mashkullore dhe femrore dhe n numrin njjs e shums: shoku im shoqja ime, libri yt librat e tu. Zakonisht premri pronor vendoset pas emrit q prcakton: shkolla jon. Por, ndonjher ai vendoset edhe para emrit: im at. Premri pronor i vets s par tregon se sendi i prket folsit ose nj grupi ku bn pjes edhe folsi: libri im, libri yn.

 Premri pronor i vets s dyt tregon se sendi i prket bashkbiseduesit ose nj grupi ku bn pjes edhe bashkbiseduesi: topi yt, topi juaj. Premri pronor i vets s tret tregon se sendi i prket dikujt q nuk sht i pranishm n bised: makina e tij, makina e tyre. Pr vetn e tret prdoret dhe premri pronor i vet, q tregon se sendi i prket kryefjals s fjalis: makina e vet. Premri pronor ka forma t veanta pr t dyja gjinit n tri vetat.

 Gjinia femrore e premrave pronor formohet: - duke ruajtur trajtn e gjinis mashkullore: libri juaj fletorja juaj; - duke ndryshuar vetm nyjn (pronor t vets III): i tij e tij, i saj e saj, i tyre e tyre; - duke i shtuar trajts s gjinis mashkullore mbaresat e dhe a: im ime, e tu e tua; - me trajt t ndryshme nga ajo e mashkullores: yt jote, yn jon. Premrat pronor prdoren n njjs dhe n shums: libri im librat e mi, libri yn librat tan.

Premri pyets
Premrat pyets shrbejn pr t pyetur pr qenie. Ata jan: kush?, cili?, cila?, i sati?, far? etj.

Premri lidhor
Premra lidhor jan premrat me t cilt i referohemi nj fjale a nj fjalie t tr. Ata zn vendin e nj grupi emror ose t nj premri dhe shrbejn pr t lidhur dy pjes t nj fjalie t prbr: Posht urs dukeshin varkat q notonin. Ata jan: q, i cili, e cila, t cilt etj.

Premri i pacaktuar
Premri i pacaktuar tregon njerz ose sende n mnyr t pacaktuar. Ata jan: dikush, ndokush, askush, t gjith, gjtihsecili, kushdo, njri etj.

Lakimi i premrit vetor

Veta e par
Numri njjs Emrore: un Gjinore: Dhanore: mua Kallzore: mua Rrjedhore: meje Numri shums Emrore: ne Gjinore: Dhanore: neve Kallzore: ne Rrjedhore: nesh

Lakimi i premrit vetor

Veta e dyt
Numri njjs Emrore: ti Gjinore: Dhanore: ty Kallzore: ty Rrjedhore: teje Numri shums Emrore: ju Gjinore: Dhanore: juve Kallzore: ju Rrjedhore: jush

Lakimi i premrit vetor

Veta e tret
Numri njjs Mashkullore / Femrore
Emrore: ai / ajo Gjinore: i,e atij / i,e asaj Dhanore: atij / asaj Kallzore: at / at Rrjedhore: atij / asaj

Numri shums Mashkullore / Femrore

Emrore: ata / ato Gjinore: i,e atyre / i,e atyre Dhanore: atyre / atyre Kallzore: ata / ato Rrjedhore: atyre / atyre

Lakimi i premrave vetvetor

Emrore: vetja Gjinore: i,e vetes Dhanore: vetes Kallzore: veten Rrjedhore: vetes Emrore: vetvetja Gjinore: i,e vetvetes Dhanore: vetvetes Kallzore: vetveten Rrjedhore: vetvetes

Lakimi i premrit dftor

Numri njjs Mashkullore / Femrore
Emrore: ky / kjo Gjinore: i,e ktij / i,e ksaj Dhanore: ktij / ksaj Kallzore: kt / kt Rrjedhore: ktij / ksaj

Numri shums Mashkullore / Femrore

Emrore: kta / kto Gjinore: i,e ktyre / i,e ktyre Dhanore: ktyre / ktyre Kallzore: kta / kto Rrjedhore: ktyre / ktyre

Lakimi i premrit pronor

Veta e par
Numri njjs Mashkullore / Femrore
Emrore: imi / imja Gjinore: i,e timit / i,e simes Dhanore: timit / simes Kallzore: timin / timen Rrjedhore: timit / simes

Numri shums Mashkullore / Femrore

Emrore: yni / jona Gjinore: i,e tonit / i,e sons Dhanore: tonit / sons Kallzore: tonin / tonn Rrjedhore: tonit / sons

Lakimi i premrit pronor

Veta e dyt
Numri njjs Mashkullore / Femrore
Emrore: yti / jotja Gjinore: i,e tndit / i,e sates Dhanore: tndit / sates

Numri shums Mashkullore / Femrore

Emrore: juaji / juaja Gjinore: i,e tuajit / i,e tuajs Dhanore: tuajit / tuajs

Kallzore: tndin / tnden Kallzore: tuajin / tuajn Rrjedhore: tndit / sates Rrjedhore: tuajit / tuajs

Lakimi i premrit pronor

Veta e tret
Numri njjs Mashkullore / Femrore
Emrore: i tiji / e tija Gjinore: i,e t tijit / i,e s tijs Dhanore: t tijit / s tijs Kallzore: t tijin / s tijn Rrjedhore: t tijit / s tijs

Numri shums Mashkullore / Femrore

Emrore: i tyri / e tyrja Gjinore: i,e t tyrit / i,e s tyres Dhanore: t tyrit / s tyres Kallzore: t tyrin / t tyren Rrjedhore: t tyrit / s tyres

Lakimi i premrave pyets

Emrore: kush Gjinore: i,e kujt Dhanore: kujt Kallzore: k Rrjedhore: kujt Emrore: sa Gjinore: i,e save Dhanore: save Kallzore: sa Rrjedhore: save

Lakimi i premrit lidhor

Numri njjs Mashkullore / Femrore
Emrore: i cili / e cila Gjinore: i,e t cilit / i,e s cils Dhanore: t cilit / s cils

Numri shums Mashkullore / Femrore

Emrore: t cilt / t cilat

Gjinore: i,e t cilve / i,e s cilave Dhanore: t cilve / s cilave Kallzore: t cilin / t ciln Kallzore: t cilt / t cilat Rrjedhore: t cilit / s cils Rrjedhore: t cilve / s cilave

Lakimi i premrave t pacaktuar

Mashkullore / Femrore
Emrore: njri / njra Gjinore: i,e njrit / i,e njrs Dhanore: njrit / njrs Kallzore: njrin / njrn Rrjedhore: njrit / njrs

Mashkullore / Femrore
Emrore: ndonjri / ndonjra Gjinore: i,e ndonjrit / i,e ndonjrs Dhanore: ndonjrit / ndonjrs Kallzore: ndonjrin / ndonjrn Rrjedhore: ndonjrit / ndonjrs

Folja
Folja sht pjes e ndryshueshme e ligjrats, e cila tregon nj veprim. Ajo z vendin qndror n fjali. Folja zgjedhohet, i ka kategorit e saj gramatikore.

Kategorit gramatikore t foljes

Kategorit gramatikore t foljes jan: Zgjedhimi; Mnyra; Koha; Forma; Veta; Numri

Zgjedhimi
Folja ka tri zgjedhime: Zgjedhimi i par, i cili mbaron me (J); Zgjedhimi i dyt, i cili mbaron me bashktingllore; Zgjedhimi i tret, i cili mbaron me zanore.

Forma, veta dhe numri i foljes

Folja mund t zgjedhohet n formn veprore (q tregon veprimin q e kryen ti) dhe n formn joveprore ( q tregon veprimin q kryen dikush tjetr mbi ty). Vetat klasifikohen n: vetn e par, vetn e dyt dhe vetn e tret n numrin njjs (un, ti ai/ajo) dhe shums (ne, ju, ata/ato).

Mnyrat e foljes
Dallojm gjasht lloje t mnyrave t foljes: Mnyra dftore; Mnyra lidhore; Mnyra kushtore; Mnyra habitore; Mnyra dshirore; Mnyra urdhrore.

Koht kryesore t foljes dhe ato t mnyrs dftore jan:

Koha e tashme; Koha e pakryer; Koha e kryer e thjesht; Koha e kryer; Koha m se e kryer; Koha e kryer e tejshkuar; Koha e ardhme dhe Koha e ardhme e prparme;

 Mnyra lidhore ka katr koh: Kohn e tashme; Kohn e pakryer; Kohn e kryer; Kohn m se t kryer;

Mnyra kushtore ka dy koh: Kohn e tashme dhe Kohn e kryer;

 Mnyra habitore ka katr koh: Kohn e tashme; Kohn e pakryer; Kohn e kryer dhe Kohn m se t kryer;

Mnyra dshirore ka dy koh: Kohn e tashme dhe Kohn e kryer;

Mnyra urdhrore ka vetm vetn e dyt njjs dhe shums.

Koht e foljes ndahen n:

T thjeshta: Koha e tashme; Koha e pakryer; Koha e kryer e thjesht dhe Koha e ardhme; T prbra: Koha e kryer; Koha m se e kryer; Koha e kryer e tejshkuar dhe Koha e ardhme e prparme;

Llojet e foljes
Dallojm lloje t ndryshme t foljes: Foljet ndihmse (kam dhe jam) dhe gjysmndihmse (mund, duhet); Foljet kalimtare dhe jokalimtare. Kalimtare jan ato q kan nj kundrinor, ndrsa jokalimtare jan ato q nuk kan kundrinor. Foljet kalimtare ndahen n: kalimtare t drejta, ato q kan nj kundrinor t drejt dhe n kalimtare t zhdrejta, ato q kan nj kundrinor t zhdrejt. Foljet pavetore ( ato q tregojn nj dukuri atmosferike ..p.sh.vettim, bubullim etj.) dhe njvetore (ato q kan vetm vetn e tret ..p.sh.bie shi-ai bie).

Format e pashtjelluara t foljes jan: Pjesorja: punuar; Paskajorja: pr t punuar; Prcjellorja: duke punuar; Mohorja: pa punuar; Foljet e parregullta: Foljet e parregullta temn e s kryers s thjesht dhe t pjesores e kan krejt t ndryshme nga tema e trajts prfaqsuese (t.e t.p. shoh-t.e s.kr.thj. pash-t.e pj.par). Foljet e rregullta: Quhen kshtu ngase kalojn rregullisht nga nj koh n tjetrn (shikoj shikoja shikova shikuar). Folja kpujore: Shrben pr t vn lidhje pjesn kryesore t kryefjals me kallzuesorin e kryefjals, pra shrben si kpuj. Folja kpujore baz ka foljen jam (sht).

Forma veprore
Mnyra dftore
Koha
E tashme E pakryer E kryer e thjesht E kryer M se e kryer E kryer e tejshkua r pata lexuar pate lexuar pati lexuar patm lexuar patt lexuar patn lexuar E ardhme E ardhme
e prparme

Un Ti Ai/ajo Ne Ju Ata/at o

lexoj

lexoja

lexova

kam lexuar ke lexuar

kisha lexuar kishe lexuar kishte lexuar kishim lexuar kishit lexuar kishin lexuar

do t lexoj do t lexosh do t lexoj do t lexojm do t lexoni do t lexojn

do t kem lexuar do t kesh lexuar do t ket lexuar do t kemi lexuar do t keni lexuar do t ken lexuar

lexon

lexoje

lexove

lexon

lexonte

lexoi

ka lexuar

lexojm

lexonim

lexuam

kemi lexuar keni lexuar kan lexuar

lexoni

lexonit

lexuat

lexojn

lexonin

lexuan

Mnyra lidhore
Koha Un Ti Ai/ajo Ne Ju Ata/ato
E tashme t lexoj t lexosh t lexoj t lexojm t lexoni t lexojn E pakryer t lexoja t lexoje t lexonte t lexonim t lexonit t lexonin E kryer t kem lexuar t kesh lexuar t ket lexuar t kemi lexuar t keni lexuar t ken lexuar M se e kryer t kisha lexuar t kishe lexuar t kishte lexuar t kishim lexuar t kishit lexuar t kishin lexuar

Mnyra kushtore
Koha Un Ti Ai/ajo Ne Ju Ata/ato
E tashme do t lexoja do t lexoje do t lexonte do t lexonim do t lexonit do t lexonin E kryer do t kisha lexuar do t kishe lexuar do t kishte lexuar do t kishim lexuar do t kishit lexuar do t kishin lexuar

Mnyra habitore
Koha Un Ti Ai/ajo Ne Ju Ata/ato
E tashme lexuakam lexuake lexuaka lexuakemi lexuakeni lexuakan E pakryer lexuaksha lexuakshe lexuaksh lexuakshi m lexuakshit E kryer paskam lexuar paske lexuar paska lexuar paskemi lexuar paskeni lexuar M se e kryer pasksha lexuar paskshe lexuar pasksh lexuar paskshim lexuar paskshit lexuar paskshin lexuar

lexuakshin paskan lexuar

Mnyra dshirore
Koha Un Ti Ai/ajo Ne Ju Ata/ato
E tashme lexofsha lexofsh lexoft lexofshim lexofshi lexofshin E kryer paa lexuar pa lexuar past lexuar paim lexuar pai lexuar pain lexuar

Ka vetm vetn e dyt njjs dhe shums

Mnyra urdhrore

Ti Ju

lexo lexoni

Forma joveprore
Mnyra dftore
Koha
E tashme E pakryer E kryer e thjesht E kryer M se e kryer E kryer e tejshkua r qesh lexuar qe lexuar qe lexuar qem lexuar qet lexuar qen lexuar E ardhme E
ardhme e prparme

Un Ti Ai/ajo Ne Ju Ata/at o

lexohem

lexohes ha lexohes he lexohej

u lexova

jam lexuar je lexuar

isha lexuar ishe lexuar ishte lexuar ishim lexuar ishit lexuar ishin lexuar

do t lexohem do t lexohes h do t lexohet do t lexohem i do t lexoheni do t lexohen

do t jem lexuar do t jesh lexuar do t jet lexuar do t jemi lexuar do t jeni lexuar do t jen lexuar

lexohes h lexohet

u lexove

u lexua

sht lexuar jemi lexuar jeni lexuar jan lexuar

lexohem i lexoheni

lexohes him lexohes hit lexohes hin

u lexuam u lexuat

lexohen

u lexuan

Mnyra lidhore
Koha Un Ti Ai/ajo Ne Ju Ata/ato
E tashme t lexohem E pakryer t lexohesha E kryer t jem lexuar t jesh lexuar t jet lexuar t jemi lexuar t jeni lexuar t jen lexuar M se e kryer t isha lexuar t ishe lexuar t ishte lexuar t ishim lexuar t ishit lexuar t ishin lexuar

t lexohesh t lexoheshe t lexohet t lexohej

t lexohemi t lexoheshim t lexoheni t lexohen t lexoheshit t lexoheshin

Mnyra kushtore
Koha Un Ti Ai/ajo Ne Ju Ata/ato
E tashme do t lexohesha do t lexoheshe do t lexohej E kryer do t isha lexuar do t ishe lexuar do t ishte lexuar

do t lexoheshim do t ishim lexuar do t lexoheshit do t ishit lexuar do t lexoheshin do t ishin lexuar

Mnyra habitore
Koha Un Ti Ai/ajo Ne Ju Ata/ato
E tashme E pakryer E kryer qenkam lexuar qenke lexuar M se e kryer qenksha lexuar qenkshe lexuar qenksh lexuar qenkshim lexuar qenkshit lexuar qenkshin lexuar u lexuakam u lexuaksha u lexuake u lexuaka u lexuakemi u lexuakeni u lexuakan u lexuakshe

u lexuaksh qenka lexuar u lexuakshi m u lexuakshit qenkemi lexuar qenkeni lexuar

u qenkan lexuakshin lexuar

Mnyra dshirore
Koha Un Ti Ai/ajo Ne Ju Ata/ato
E tashme u lexofsha u lexofsh u lexoft u lexofshim u lexofshi u lexofshin E kryer qofsha lexuar qofsh lexuar qoft lexuar qofshim lexuar qofshi lexuar qofshin lexuar

Ka vetm vetn e dyt njjs dhe shums

Mnyra urdhrore

Ti Ju

lexohu (mos u lexo) lexohuni (mos u lexoni)

Ndajfolja
Ndajfolja sht pjes e pandryshueshme e ligjrats, q plotson para s gjithash foljen, duke treguar mnyr, vend, koh, sasi. Ndajfoljet mund t plotsojn edhe nj mbiemr ose ndajfolje tjetr.

Llojet e ndajfoljes
Llojet e ndajfoljes jan: Ndajfolje mnyre; Ndajfolje vendi; Ndajfolje kohe; Ndajfolje sasie.

Ndajfolja e mnyrs
Ndajfolja e mnyrs luan rolin e grupeve parafjalore rrethanore mnyre. Ndajfoljet kryesore t mnyrs jan: mir, keq, bukur, pastr, qart, shkurt, thjesht etj, q tregojn cilsin e veprimit; menjher, pak nga pak, vazhdimisht, shpesh, papritur etj, q tregojn ecurin e veprimit; cekt, gjer, gjat, thell, ult etj, q tregojn prmasa; bujarisht, trimrisht, besnikrisht, teorikisht etj, q kan kuptimin e togut n mnyr + mbiemr: bujarisht (n mnyr bujare), po edhe shqip, frngjisht, anglisht etj. Vjollca vallzon bukur.

Ndajfolja e vendit
Ndajfolja e vendit luan rolin e grupeve parafjalore t plotsit t vendit. Ndajfoljet kryesore t vendit jan: afr, larg, pran, rreth, djathtas, majtas, aty, atje, diku, gjkund, gjithkund, anemban, gjithandej, kudo, ngado etj, q tregojn vendin ku kryhet veprimi. Makina u kthye djathtas.

Ndajfolja e kohs
Ndajfolja e kohs luan rolin e grupeve parafjalore rrethanore kohe. Ndajfoljet kryesore t kohs jan: dje, pardje, nesr, pasnesr, paradite, pasdite, sot, sonte, tani, vjet etj, q tregojn kohn e sakt t kryerjes s veprimit; njher, gjithmon, kurdo, s shpejti, s lashti etj, q tregojn nj koh t paprcaktuar. S shpejti do t organizohet n Tiran nj konferenc pr gjuhn shqipe.

Ndajfolja e sasis
Ndajfolja e sasis luan rolin e grupeve emrore rrethanore sasie. Ndajfoljet kryesore t sasis jan: shum, pak, tepr, fort, njher, dy her etj, q tregojn n mas realizohet veprimi; fort, tepr, s teprmi, njfish, dyfish, trefish, aq, kaq, mjaft, pak etj, q shprehin intensitetin ose shkalln e nj veprimi a t nj cilsie. Gjeta nj libr shum t vjetr, t ruajtur shum mir.

Shkallt e ndajfoljes
Ndajfolja prdoret n shkalln pohore, krahasore dhe siprore. Ato formohen njsoj si shkallt e mbiemrit. Shkalla pohore: Miri ecn shpejt. Shkalla krahasore: e barazis Miri ecn aq shpejt sa Genti. e sipris Miri ecn m shpejt se Genti. e ultsis Miri ecn jo aq shpejt sa Genti. Shkalla siprore: Miri ecn shum shpejt.

Numrori
Numrori sht pjes e ndryshueshme e ligjrats, q tregon numr dhe sasi t caktuar qeniesh ose sendesh: nj, dy, tre, : dy fmij, tri gra, katr burra, 20 metra etj. Fjalt q tregojn radh si: i par, i dyt, i dhjet, t cilat kan kategorit gramatikore t mbiemrave, nuk trajtohen si numror, por si mbiemra.

 Numrort prdoren pr t treguar: Nj sasi t caktuar: N pun kishin ardhur vetm pes veta. Nj sasi t pacaktuar: N pun kishin ardhur katr a pes veta. Datn, vitin: Me sa jemi sot? M 28 Nntor. Nj periudh t caktuar kohe: - Kur ke qen n Amerik? Nga 1990 deri m 1997. Prmasa ose prqindje: 0,5 m, 50% etj.

 Kur prdoret me nyjn e prparme t numrori ka kuptim prmbledhs: Erdhn t dhjetat. Numrori pr t mos prsritur edhe nj her emrin e dhn n fjali, ose pr t mos e zn n goj fare, prdoret i emrzuar: t bnin ata tre kundr dhjetve? Numrori prdoret i emrzuar edhe n veprime matematike: Pesa te dhjeta hyn dy her. Prdoret n emrtimin e viteve: antar shoqate i nntdhjetekatrshit. Numrat nj, dy, tre emrzohen me an t prapashtess sh: njsh-i, dysh-i, tresh-i.

 Numrort jan: Fjal t parme: zero, nj, dy, tre, katr etj. Fjal t prngjitura: njmbdhjet, dymbdhjet etj. Fjal t prbra: tridhjet, pesdhjet etj. Lokucione: tridhjet e nj, pesdhjet e tre etj.

 Numrort n prgjithsi nuk e kan kategorin gramatikore t gjinis: katr djem, katr vajza. Bn prjashtim numri tre, i cili e ka kategorin e gjinis: tre djem, tri vajza. Numrori e ka kategorin e gjinis edhe kur ka kuptim prmbledhs: Sa djem erdhn? T dy (T tre). Sa vajza erdhn? T dyja (T tria).

Lakimi i numrorit
Mashkullore Emrore: dy Gjinore: i,e dyve Dhanore: dyve Kallzore: dy Rrjedhore: dyve Emrore: t dy Gjinore: i,e t dyve Dhanore: t dyve Kallzore: t dy Rrjedhore: t dyve Femrore Emrore: t dyja Gjinore: i,e t dyjave Dhanore: t dyjave Kallzore: t dyja Rrjedhore: t dyjave

Lidhza
Lidhza sht pjes e pandryshueshme e ligjrats, q shrben pr t lidhur fjal, grupe fjalsh ose fjali midis tyre. Sipas funksionit lidhzat ndahen n lidhza bashkrenditse dhe lidhza nnrenditse.

Lidhzat bashkrenditse
Lidhzat bashkrenditse lidhin dy elemente t t njjts natyr ose t t njjtit funksion. Ato jan: Shtuese; Veuese; Kundrshtore; Prmbyllse.

 Lidhzat shtuese jan: e, dhe, edhe, si edhe, asas, a etj.: Mora topin dhe luajta me shoqe. Lidhzat veuese jan: a, apo, ose, oseose etj.: Un do ti bj detyrat ose do t msoj. Lidhzat kundrshtore jan: po, por, kurse, megjithat, ndrsa, megjthkt teksa etj.: Nna bri drekn, kurse un msova. Lidhzat prmbyllse jan: andaj, ndaj, prandaj, domethn etj.: Motra u lndua, andaj e drguan te mjeku.

Lidhzat nnrenditse
Lidhzat nnrenditse lidhin dy elemente q kan marrdhnie varsie nga njri-tjetri. Ato jan: Ftilluese; Vendore; Kohore; Shkakore; Qllimore; Krahasore; Mnyrore; Kushtore; Rrjedhimore; Lejore.

 Lidhzat ftilluese jan: se, q, n, nse etj.: Un ha molln nse sht e thart. Lidhzat vendore jan: ku, tek, nga, kudo, ngado, kudo q etj.: Un l librat tek vendi. Lidhzat kohore jan: kur, gjersa, pasi, sapo etj.: Vllai doli n shtitje pasi bri detyrat. Lidhzat shkakore jan: se, sepse, derisa, meqense, meq, ngaq etj.: Un pastrova ent, derisa nna gatuante. Lidhzat qllimore jan: q, me qllim q etj.: Un u futa n banjo, me qllim q t pastrohem.

 Lidhzat krahasore jan: sa, aq sa, sesa etj,: Un vrapova aq sa munda. Lidhzat mnyrore jan: si, si, sikurse etj.: Motra palosi rrobat sikurse nna. Lidhzat kushtore jan: n, po, nse, po qe se etj.: Un luaj, nse kam koh t lir. Lidhzat rrjedhimore jan: sa, saq, kshtu q etj.: Fmijt vrapuan, saq u rrzuan. Lidhzat lejore jan: megjithse, ndonse, edhe pse etj.: Nxnsit shkojn n shkoll edhe pse bie shi.

Pjesza
Pjesza sht pjes e pandryshueshme e ligjrats, q plotson kuptimin e nj fjale ose t nj fjalie. Sipas kuptimit, pjeszat grupohen n: Dftuese; Prcaktuese saktsuese; Prforcuese; Prafruese veuese ose kufizuese; Prafruese; Pohuese; Mohuese; Pyetse; Dyshuese; Zbutse; Emocionale shprehse.

 Pjesz dftuese sht: ja: Ja erdhi Viti i Ri. Pjeszat prcaktuese saktsuese jan: mu, pikrisht, tamam etj.: Pikrisht ai m ofendoi. Lidhzat prforcuese jan: vetm, ve, sidomos, veanrisht etj.: Un vizitova gjyshen ve pr pak koh. Pjeszat prafruese veuese ose kufizuese jan: vetm, ve, veanrisht etj.: Nxnsit pastruan oborrin, veanrisht vajzat. Pjeszat prafruese jan: afrsisht, afro, gati, rreth, pothuajse etj.: Sot n shkoll gati u rrzova.

 Pjeszat pohuese jan: po, posi, po se po etj.: Ai po lexonte librin. Pjeszat mohuese jan: jo, nuk, s, mos, as q etj.: Ajo nuk e lexoi shtypin. Pjeszat pyetse jan: a, , e: A erdhi nna nga puna? Pjeszat dyshuese jan: ndoshta, mbase, kushedi etj.: Mbase ai tha t vrtetn. Pjeszat zbutse jan: pa, as, para, dot etj.: Para buks mora ilaet. Pjeszat emocionale shprehse jan: , pra, se etj.: Se gjelbroi fusha.

Parafjala
Parafjala sht pjes e pandryshueshme e ligjrats, q qndron para emrave, premrave, numrorve dhe ndajfoljeve duke vendosur marrdhnie varsie ndrmjet fjalve: U rreshtuan pr tre.

 Parafjalt, sipas strukturs morfologjike jan: T thjeshta: me, n, nga, afr, larg, para etj.; T prngjitura: npr, prmbi, prve, sipas etj.; Me shprehje: ball pr ball, rreth e qark etj.

 Parafjalt sipas lidhjeve sintaksore klasifikohen n: Parafjal t rass emrore: nga, te (tek): U rrzua nga lodhja. Parafjal t rass gjinore: me an (ann), me rastin, me prjashtim, n saje, n vend etj.: Me an t nj miku arrita ta kaprcej kufirin. Parafjal t rass kallzore: n, me, pa, pr, m, mbi, nn, ndr, npr etj.: Erdhi von n shtpi. Parafjal t rass rrjedhore: prej, ndaj, buz etj.: Ishte prej Durrsi.

Pasthirrma
Pasthirrma sht pjes e pandryshueshme e ligjrats, q shrben pr t treguar ndjenjat e folsit ose prdoret pr t trhequr vmendjen e dgjuesve: O, sa mir q erdht! Ishim br merak pr ju.

 Pasthirrmat jan karakteristike pr gjuhn e folur dhe kuptimi i tyre shpesh qartsohet nga intonacioni. Pasthirrmat grupohen n pasthirrma emocionale q shprehin ndjenja dhe n pasthirrma urdhrore q shprehin dshirn ose vullnetin e folsit.

 Pasthirrma emocionale q shprehin: Ndjenja t gzuara: o, oh, oho, hoho, t lumt, urra etj.; Frik, tmerr: bobo, kuku, obobo etj.; Habi: au, oj, u, ua, uh etj.; Mosbesim, mosprfillje, prbuzje: aha, ahu, i, ptu etj.; Paknaqsi, keqardhje, mrzi, dhembje: a, ah, of, uf etj.; Nxitje (thirrje, urdhr, lutje): hej, o, ore, pst, forca, hop, h, sht etj.; Prshndetje, mirnjohje, mallkime, sharje, ngushllime etj: faleminderit, lamtumir, mirmngjes, mirdita, mirmbrma, mirupafshim, mir se erdhe etj.

 Pasthirrmat vendosen zakonisht n fillim t fjalis, por shpesh prdoren edhe n mes, edhe n fund t saj. Pas tyre vihet presje. Kur shqiptohen me fuqi t veant, pas tyre vihet pikuditje: Ua! Paske ardhur!

Onomatopet
Onomatopet jan fjal q shrbejn pr t riprodhuar tingujt, zrat, zhurmat, britmat. N dallim nga pasthirrmat, ato nuk shrbejn pr t shprehur ndjenja: Mjau, mjau bnte macja. Ato mund t prfshihen edhe te pasthirrmat, por gjithsesi dallohen prej tyre.

Fjalit e prbra

Fjalit e prbra me bashkrenditje

Fjali t prbra me bashkrenditje jan fjalit e prbra t paktn nga dy pjes t pavarura q lidhen me njratjetrn me lidhza bashkrenditse: Koht kalojn dhe njerzit ndyshojn. T dyja pjest jan t pavarura mga njra-tjetra dhe mund t prdoren me vete si fjali t thjeshta: Koht kalojn. Njerzit ndyshojn.

 T prdorura si pjes t fjalis s prbr ato lidhen me lidhzn bashkrenditse dhe. Nuk do t merren si fjali t prbra me bashkrenditje, por si fjali t thjeshta me folje homogjene, t gjitha ato fjali kan dy ose m shum folje q kan t prbashkt, prve kryefjals, t paktn edhe nj gjymtyr t dyt: Fmijt dgjonin dhe zbatonin vetm fjalt e msuesit t tyre.

 Te fjalit e prbra me bashkrenditje, lidhza bashkrenditse q lidh dy pjest (dhe) nuk mund t vihet n krye t fjalis, pra fjalia e prbr nuk mund t filloj me t (Dhe njerzit ndryshojn koht kalojn), do t ishte pa kuptim. Te fjalia e prbr me bashkrenditje njra pjes nuk mund t futet n mes t pjess tjetr (Koht dhe njerzit ndryshojn), kalojn do t ishte pa kuptim. Pjest e fjalis s prbr me bashkrenditje mund t bashkohen edhe me lidhza t prsritura n krye t do pjese: Ose do t ngrihem hert pr t kapur autobusin, ose, pastaj, do t shkoj n kmb.

Llojet e fjalive t prbra me bashkrenditje

Fjalit e prbra me bashkrenditje shtuese. Pjest prbrse t ktyre fjalive t prbra lidhen me an t lidhzave bashkrenditse shtuese: e, dhe, edhe, as, si, jo vetm por edhe etj. Nj njeri hedh nj gur n lum dhe njqind smund ta nxjerrin. Para lidhzave shtuese t thjeshta e, edhe, as nuk vihet presje. Shkojm nj her n shtpi dhe pastaj dalim. Para pjess s dyt t lidhzave t prsritura dhe para pjess s dyt t lidhzave t dyfishta gjithmon vihet presje. Vajzat as nuk donin t hanin, as nuk donin t rrinin.

 Fjali t prbra me bashkrenditje veuese. Pjest prbrse t ktyre fjalive t prbra lidhen me an t lidhzave bashkrenditse veuese: ose, apo, a, ose ose etj. N stadiumin e qytetit ose zhvillohen ndeshje futbolli, ose organizohen manifestime sportive. Para lidhzave t thjeshta veuese ose, a, apo nuk vihet presje. Para pjess s dyt t lidhzave t prsritura gjithmon vihet presje: Ose nisemi tani, ose nuk shkojm fare. Lidhza apo prdoret kur fjalia sht pyetse: Un do t shkoj, apo do t shkoni ju?

 Fjali t prbra me bashkrenditje kundrshtuese. Pjest prbrse t ktyre fjalive t prbra lidhen me an t lidhzave bashkrenditse kundrshtore ose kundrshtuese: po, por, kurse, mirpo, megjithat, ndrsa, teksa, porsa, ve, vese etj. E lshoj, po sm lshon. Para pjess s dyt t ktyre fjalive vihet presje. Fjalit e prbra me bashkrenditje prmbyllse. Pjest prbrse t ktyre fjalive t prbra lidhen me an t lidhzave bashkrenditse prmbyllse: andaj, ndaj, prandaj, pa etj. Ishte shum e lir, prandaj e bleva. Para lidhzave prmbyllse vihet presje.

Fjalit e prbra me nnrenditje

Fjali t prbra me nnrenditje jan fjalit e prbra t paktn nga dy pjes, njra kryesore dhe tjetra e varur prej saj: Dgjohej vetm cicrima e zogjve q fluturonin pran dritares sime. Pra, pjest e ksaj fjalie nuk jan t pavarura nga njra-tjetra. Ato nuk mund t qndrojn q t dyja m vete, t prdoren si fjali t thjeshta.

 Pjesa e par mund t qndroj m vete dhe sht pjes kryesore e ksaj fjalie t prbr, kurse pjesa e dyt fillon me nj premr lidhor e nuk mund t qndroj pa t parn, pra varet prej saj. Pjest e nnrenditura luajn n fjalin e prbr t njjtin rol, si edhe grupet e fjalve brenda fjalis s thjesht, pra t kryefjals, t kundrinorit t drejt, t prcaktorit, t rrethanorve si edhe funksione t tjera.

Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura prcaktore

Pjesa e nnrenditur prcaktore tregon nj karakteristik t nj gjymtyre t pjess kryesore t shprehur me emr, grup emror ose premr: Tirana sht qyteti q m plqen m shum n Shqipri. Pra, pjesa e nnrenditur prcaktore kryen po at funksion q kryen prcaktori n fjalin e thjesht. Emri, grupi emror ose premri i pjess kryesore q plotsohet nga pjesa e nnrenditur prcaktore quhet paraprijs.

 Ka dy lloje pjessh t nnrenditura prcaktore: Prcaktore-kufizuese, t cilat nuk mund t hiqen, sepse prishet kuptimi ose ndryshon kuptimi i saj fillestar: M plqejn shum njerzit q punojn sistemakisht. Prcaktore-shtuese, t cilat shtojn ose sqarojn dika dhe mund ti heqim pa prishur strukturn gramatikore t fjalis: Mali i Korabit, q ngrihet mbi 2000 metra, sht maja m e lart e Shqipris.

 Folja, n pjesn e nnrenditur prcaktore mund t jet n mnyrn dftore dhe lidhore: Lexova nj libr q flet pr historin e Murit Kinez. Krkoj nj libr q t tregoj historin e ndrtimit t Murit Kinez. Kur paraprijsi sht nj premr, pjesa e nnrenditur lidhet me kryesoren vetm me premrin lidhor q: Ai q t thot gjithmon t vrtetn, t do t mirn. Kur paraprijsi sht nj premr dftor, para pjess s nnrenditur prcaktore nuk vihet presje: Ai q po flet me Agronin sht msuesi i Mirs. N raste t rralla pjesa e nnrenditur prcaktore mund t lidhet me paraprijsin edhe me lidhzat se, q.

Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura ftilluese

Pjesa e nnrenditur ftilluese bn ose kryen at funksion q kryen grupi emror ose premri kryefjal apo kundrinori i drejt i foljes s pjess kryesore. Pra, pjesa e nnrenditur ftilluese kryen po at funksion q kryen kryefjala ose kundrinori i drejt n fjalin e thjesht. Pjesa e nnrenditur ftilluese lidhet me pjesn kryesore me an t lidhzave nnrenditse ftilluese: q, se: Dihet se toka rrotullohet rreth diellit. Kemi menduar q t organizojm nj shtitje n parkun e qytetit.

 Pjesa e nnrenditur ftilluese zakonisht qndron pas pjess kryesore. Po kur duam ta theksojm pjesn kryesore, pjesn e nnrenditur e vm prpara. Kur pjesa e nnrenditur ftilluese vjen pas kryesores, midis tyre nuk prdoret asnjher presje. Kur pjesa e nnrenditur ftilluese del para kryesores, ato ndahen me presje.

Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura kohore

Pjest e nnrenditura rrethanore luajn t njjtin rol q luajn rrethanort n fjalin e thjesht. Fjalit e prbra me pjes t nnrenditura rrethanore jan: kohore, vendore, shkakore, rrjedhimore, sasiore, mnyrore, krahasore, qllimore, kushtore dhe lejore. Pjesa e nnrenditur kohore lidhet me pjesn kryesore me an t lidhzave: kur, tek, sa, si, q, derisa, gjersa, sa her, pasi, sapo etj. Pjesa e nnrenditur kohore iu prgjigjet pyetjeve: kur?, deri kur?, q kur? Sapo doli mjeku nga spitali, erdhi nj urgjenc.

 Pjesa e nnrenditur kohore zakonisht qndron n krye t fjalis s prbr, pra pjesa e nrenditur n fillim dhe pjesa kryesore pas saj. Por, pjesa e nnrenditur kohore mund t qndroj edhe n mes, edhe n fund t pjess. Kur pjesa e nnrenditur kohore qndron para kryesores, ndahet me presje. Nuk vihet presje nse pjesa e nnrenditur lidhet drejtprdrejt me foljen e pjess kryesore.

Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura vendore

Pjesa e nnrenditur vendore, ashtu si rrethanori i vendit n fjalin e thjesht, tregon vendin ku kryhet veprimi i shprehur nga folja e pjess kryesore. Si ndajfolje vendi t pjess kryesore q saktsohen nga pjesa e nnrenditur vendore, prdoren: aty, atje, andej, ktu, ngado etj. Pjesa e nnrenditur vendore lidhet me pjesn kryesore me an t lidhzave vendore: ku, kudo, ngado, tek, tekdo, kudo q etj. Nna shkoi ku ishin fmijt.

 Pjesa e nnrenditur vendore u pgjigjet pyetjeve: ku?, nga?, drejtuar foljes s pjess kryesore. Kur pjesa e nnrenditur vendore vjen pas pjess kryesore, prpara saj nuk vihet presje. Kur pjesa e nnrenditur vendore ndodhet n mes t pjess kryesore dhe plotson drejtprdrejt foljen, ajo vihet ndrmjet presjeve. N rast se sht n mes t pjess kryesore dhe saktson nj ndajfolje t pjess kryesore, vihet pas presje vetm pas pjess s nnrenditur.

Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura qllimore

Pjesa e nnrenditur qllimore, ashtu si rrethanori i qllimit n fjalin e thjesht, tregon me qllim kryhet veprimi i shprehur n pjesn kryesore. Babai punonte shum, q fmijt t ishin t lumtur. Pjesa e nnrenditur qllimore lidhet me pjesn kryesore me an t lidhzave lidhore: q, me qllim q, n mnyr q etj. Pjesa e nnrenditur qllimore e ka foljen gjithmon n mnyrn lidhore dhe u prgjigjet pyetjeve: me qllim?, prse? etj: Duhet t punojm q t fitojm. Pjesa e nnrenditur qllimore mund t zr vend para, n mes dhe pas pjess kryesore.

 Rendi m i zakonshm sht pjesa kryesore prpara, e nnrenditura pas saj. Kur pjesa e nnrenditur qllimore qndron para kryesores, ndahet me presje: Q t fitojm, duhet t punojm. Kur futet n mes t pjess kryesore vihet midis dy presjesh. Kur qndron pas pjess kryesore zakonisht ndahet me presje. Nuk ndahet me presje kur pjesa e nnrenditur lidhet n mnyr t drejtprdrejt me foljen.

Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura shkakore

Pjesa e nnrenditur shkakore, ashtu si rrethanori i shkakut n fjalin e thjesht, tregon shkakun e kryerjes ose moskryerjes s veprimit t shprehur nga folja n pjesn kryesore. Pjesa e nnrenditur shkakore lidhet me pjesn kryesore me an t lidhzave nnrenditse shkakore: se, sepse, meq, ngase etj. Vnia e presjes s nnrenditur shkakore prpara pjess kryesore shrben pr t theksuar a vn n dukje shkakun. Meqense pamja sht m e bukur, shtpin do ta ndrtojm n maj t kodrs. Pjesa e nnrenditur shkakore ndahet gjithmon me presje ose vihet midis dy presjeve.

Fjalia e prbr me pjes nnrenditse rrjedhimore

Pjesa e nnrenditur rrjedhimore tregon rrjedhimin, pasojn e nj veprimi a ngjarjeje, pr t ciln flitet n pjesn kryesore: N rrug kishte shum mjegull, kshtu q nuk shihej asgj. Pjesa e nnrenditur rrjedhimore lidhet me pjesn kryesore me an t lidhzave nnrenditse rrjedhimore: kshtu q, saq etj. Pjesa e nnrenditur rrjedhimore qndron gjithmon pas kryesores. Pjesa e nnrenditur rrjedhimore ndahet gjithmon me presje.

Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura lejore

Pjesa e nnrenditur lejore tregon nj veprim a gjendje q duhej ta pengonte kryerjen e veprimit q tregohet n pjesn kryesore, po nuk arrin ta ndaloj: Megjithse kisha koh q kisha rn t flija, gjumi nuk m zinte. Pjesa e nnrenditur lejore lidhet me kryesoren me an t lidhzave nnrenditse lejore: megjithse, ndonse, sido q, edhe pse etj.

 Pjesa e nnrenditur lejore zakonisht qndron para kryesores. N cilindo pozicion qoft, pjesa e nnrenditur lejore ndahet me presje ose vihet n mes dy presjesh. Kuptim lejor kan edhe pjest e nnrenditura q lidhen me lidhzat: edhe n, edhe sikur, edhe pse.

Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura kushtore

Pjesa e nnrenditur kushtore tregon kushtin q duhet plotsuar, q t realizohet dukuria ose veprimi pr t cilin bhet fjal n pjesn kryesore. N qoft se ke studiuar, do ta marrsh provimin. Pjesa e nnrenditur kushtore lidhet me kryesoren me lidhzat nnrenditse kushtore: n, nse, n rast se, po qe se, me kusht q etj. Po pjesa e nnrenditur kushtore mund t lidhet me kryesoren edhe pa lidhzat. Pjesa e nnrenditur kushtore m shpesh qndron para pjess kryesore, po mund t vij edhe pas ose t futet n mes t saj. N cilindo vend q t ndodhet pjesa e nnrenditur kushtore ndahet me presje.

Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura krahasore

Pjesa e nnrenditur krahasore shrben pr t krahasuar nj veprim a nj dukuri me nj tjetr dhe tregon barazi ose pabarazi. Sa punonte Mira, aq punonte dhe Vera. Kur krahasimi tregon barazi, pjesa e nnrenditur krahasore lidhet me kryesoren me lidhzat nnrenditse: sa, aq sa, t cilave n pjesn kryesore u prgjigjet ndajfolja aq. Kur krahasimi tregon pabarazi, pjesa e nnrenditur krahasore lidhet me kryesoren me an t lidhzave nnrenditse krahasore: se, se, nga sa, nga, t cilave n pjesn kryesore u prgjigjet nj mbiemr ose nj ndajfolje n shkalln krahasore.

 Pjesa e nnrenditur krahasore e barazis q fillon me: sa, aq sa, qndron zakonisht para kryesores: Sa punonte, aq fitonte. Pjesa e nnrenditur krahasore e pabarazis q fillon me: se, sesa, nga, nga se, qndron pas kryesores: Kishte m shum fjal, se kishte pun. Pjesa e nnrenditur krahasore e barazis ndahet gjithmon me presje nga kryesorja. Pjesa e nnrenditur krahasore e pabarazis po t lidhet drejtprdrejt me mbiemrin ose ndajfoljen n shkalln krahasore q ndodhet n pjesn kryesore, nuk ndahet me presje.

Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura mnyrore

Pjesa e nnrenditur mnyrore, ashtu si rrethanori i mnyrs n fjalin e thjesht, tregon mnyrn se si kryhet veprimi i shprehur n pjesn kryesore. Pjesa e nnrenditur mnyrore lidhet me pjesn kryesore me an t lidhzave nnrenditse mnyrore: si, si, sikur, ashtu si etj. Kur pjesa e nnrenditur mnyrore qndron pas kryesores, zakonisht, ndahet me presje. Nuk ndahet vetm kur lidhet drejtpdrejt me foljen e pjess kryesore: Brtiste sikur t ishte i marr.

Fjalia e prbr me pjes t nnrenditura sasiore

Pjesa e nnrenditur sasiore, ashtu si rrethanori i sasis n fjalin e thjesht, tregon n mas ose sasi paraqitet gjendja ose kryhet veprimi pr t ciln flitet n pjesn kryesore: Sa libra ka lexuar ai, ju skeni ngrn patate. Pjesa e nnrenditur sasiore lidhet me pjesn kryesore me lidhzn nnrenditse sasiore: sa. Pjesa e nnrenditur sasiore qndron gjithmon vetm pas pjess kryesore. Pjesa e nnrenditur sasiore ndahet zakonisht me presje. Kur lidhza sa lidhet drejtprdrejt me foljen, nuk vihet presje.

Ligjrata e drejt dhe ligjrata e zhdrejt

Ligjrata e drejt
Ligjrat e drejt jan fjalt tona ose t nj tjetri t riprodhuara me prpikmri nga nj person tjetr: Abdyl Frashri ka thn: T bashkohemi n nj bes t gjith shqiptart. Ligjrata e drejt mund t jet nj fjali e thjesht a e prbr ose nj thnie prej disa fjalish.

 Ligjrata e drejt shpesh paraprihet nga fjalt e autorit: Sknderbeu tha: Lajmroni fitoren dhe ndizni zjarret q ti bhet drit popullit. Fjal e autorit prmbajn folje si: tha, thirri, pyeti, u prgjegj, u nxeh etj. Ato mund t qndrojn para, n mes ose n fund t ligjrats s drejt.

 N t folur ligjrata e drejt veohet nga fjalt e autorit me an t pauzs. Fjalt e riprodhuara shqiptohen me tonin e natyrshm t biseds. N t shkruar ligjrata e drejt dallohet me an t shenjave t piksimit. Kur ligjrata e drejt qndron pas fjalve t autorit, para saj vihen dy pika, fjala e par e ligjrats s drejt fillon me shkronj t madhe. Ligjrata e drejt vihet midis thonjzash: Populli thot: M mir nj vez sot se nj pul mot. Kur ligjrata e drejt qndron para fjalve t autorit, pas saj vihet presje dhe viz, fjalt e autorit fillojn me shkronj t vogl: M mir nj vez sot se nj pul mot, - thot populli.

 N qoft se ligjrata e drejt sht fjali pyetse ose nxitse, n fund t saj vihet pikpyetje ose pikuditje dhe viz: Sa u lodha sot! tha Blerta. Kur do t shkojm? pyeti Zana. Kur fjalt e autorit futen n mes t ligjrats s drejt prdoren kto shenja piksimi: Kur ligjrata e drejt sht nj fjali e thjesht ose e prbr, para dhe pas fjalve t autorit vihet presje dhe viz;

 N qoft se pjesa e dyt sht nj fjali tjetr, ather pas fjalve t autorit vihet pik dhe viz; N qoft se pjesa e par e ligjrats s drejt sht fjali pyetse ose nxitse, ajo mbaron me pikpyetje ose pikuditje. Para fjalve t autorit vihet viz, pas tyre pik dhe viz.

Ligjrata e zhdrejt
Ligjrat e zhdrejt jan fjalt tona ose t nj tjetri t riprodhuara, t ndryshuara nga nj person tjetr: Abdyl Frashri ka thn q t bashkohemi me nj bes t gjith shqiptart. Pra, fjalt e autorit dhe ligjrata e drejt kthehen n fjali t prbr me pjes t nnrenditura ftilluese, ku fjalt e autorit jan pjesa kryesore dhe ligjrata e zhdrejt pjesa e nnrenditur.

 Gjat kthimit t ligjrats s drejt n ligjrat t zhdrejt duhet t ken kujdes format vetore t foljeve dhe t premrave vetor. Pr kt, fillimisht, duhet t dallojm ligjrimin nga tregimi: Ligjrim sht kur folsi i bn t qart bashkbiseduesve nj ngjarje t astit n t ciln ai merr pjes. Tregim sht kur folsi tregon nj ngjarje t shkuar q ai nuk e lidh me astin kur flet.

 Ligjrimi dhe tregimi dallohen nga njri-tjetri nga nj sr karakteristikash q dallojn edhe ligjratn e drejt nga ligjrata e zhdrejt: Ndryshimi i vets; Ndryshimi i disa ndajfoljeve ose i disa prcaktorve q lidhen me aktualitetin e procesit ose t veprimit; Ndryshimi kryesor ndrmjet ligjrimit dhe tregimit qndron n kohn e foljeve q ata prdorin.

 Ligjrimi prdor si koh referimi ndaj situats aktuale t tashmen, ndrsa tregimi t kryern e thjesht ose t pakryern, sipas veprimit q shpreh folja (veprim q kryhet menjher ose q zgjat). Veprimi i prfunduar n ligjrim jepet me t kryern e thjesht, t kryern ose m se t kryern, kurse n tregim jepet me t kryern e tejshkuar.

Punuar nga: Buena Aziri

Msimdhnsi: Agron Gashi