ATEX 137 richtlijn (1999/92/EG) aanwezigheid explosieve atmosfeer gas-en/of stofwolken urencriterium* voortdurend, lang of herhaaldelijk onder normaal

bedrijf af en toe waarschijnlijk onder normaal bedrijf niet waarschijnlijk of van zeer korte duur meer dan 1000 uur / jr tussen 10 en 1000 uur / jr minder dan 10 uur / jr percentage van de bedrijfsduur** meer dan 10% tussen 0,1 en 10% minder dan 0,1% ATEX zone gas 0 1 2 stof 20 21 22

voorbeelden gaseigenschappen (waarden zijn een indicatie) gassoort aardgas methaan ethanol benzine ethyleen koolmonoxide H2S zwavelkoolstof acetyleen waterstof MOT C 670 537 370 > 220 425 605 260 90 305 560 gasgroep IIA IIA IIB IIA IIB IIB IIB IIC IIC IIC Tklasse T1 T1 T2 T3 T2 T1 T3 T6 T2 T1 relatieve dichtheid t.o.v. lucht lichter lichter zwaarder zwaarder neutraal neutraal zwaarder zwaarder neutraal lichter

stofklassen Kst waarde stof- ontploffingsbar.m/s klasse snelheid 0-200 St1 matig 201-300 St2 hoog > 301 St3 zeer hoog brandklassen stof BZ1 BZ2 BZ3 BZ4 BZ5 BZ6 brandt niet brand maar dooft snel brand en gloeit plaatselijk gloeien breidt zich uit open brand met vlammen explosieve verbanding

TEMPERATUURKLASSEN GAS (3) T-klasse gaszone T1 T2 T3 T4 T5 T6 ontstekingstemperatuur gas > 450 C > 300 C > 200 C > 135 C > 100 C > 85 C toegestane apparaat T-klasse T1 T6 T2 T6 T3 T6 T4 T6 T5 T6 T6

* = op basis van de NPR 7910 (oude versie) ** = op basis van de NPR 7910-1:2012 & NPR 7910-2:2010 NPR = Nederlandse Praktijkrichtlijn STOFLAGEN ATEX 137 richtlijn (1999/92/EG) volgens NPR 7910-2:2010 laagdikte manier van ATEX zoneafmetingen zoneafmetingen schoonhuishouden zone breedte hoogte NGG** n.v.t. verwaarloosbaar* goed n.v.t. 3 m rondom de vanaf onderliggende vloer 22 niet verwaarloosbaar* voldoende stoflagen tot 2 m boven de stoflagen

TEMPERATUURKLASSEN STOF (3) maximale apparaat temperaturen bij stofzones* bij stofwolken: <= 2/3 van de MOT van de stofwolk smeultemperatuur voor practice A <= T5mm** 75 C stoflagen tot 5 mm smeultemperatuur voor practice B <= T12,5mm** - 25 C stoflagen tot 12,5 mm dikte * bij stof wordt veelal de temperatuur op het apparaat in C aangegeven ** voor stoflagen tot 5 mm dikte, grotere stoflagen: zie EN IEC 60079-14 normen voor ATEX zones en installaties NPR 7910-1/-2 (2012/2010) EN IEC 60079-10-1 / -2 (2009) EN IEC 60079-14 (2008) EN IEC 60079-17 (2007) EN IEC 60079-19 (2011) BGR 104 BGR 132 EI15 code (vroeger IP15) Nederlandse praktijkrichtlijn voor bepalen van ATEX zones voor gas (-1) of stof (-2) Europese norm voor bepalen ATEX zones gas (-1) of stof (-2) elektrische installaties in ATEX zones inspecties van elektrisch ATEX materiaal reparatie, revisie, etc. ATEX apparatuur Duitse praktijkrichtlijn voor ATEX Duitse richtlijn voor statische elektriciteit Engelse praktijkrichtlijn voor ATEX

aanwezigheid van stoflagen niet minder dan 8 uur aaneengesloten meer dan 8 uur 21 niet verwaarloosbaar* slecht gehele ruimte aaneengesloten * een verwaarloosbare laagdikte is maximaal circa 0,1 mm (vuistregel: voetsporen niet goed zien) ** NGG = Niet Gevaarlijk Gebied (geen ATEX zone) ATEX apparatuur in ATEX zones (1) ATEX zone categorien volgens ATEX 95 of Equipment Protection Level cat. 1 / Ga / cat. 2 / Gb cat. 3 / Gc Da / Db / Dc X X X X X X ATEX zone-indeling noodzakelijk** GAS kg aanwezig of kan vrijkomen binnen buiten brandbare gassen > 5 kg > 50 kg vloeistoffen met een vlampunt < 23 C en > 5 kg > 50 kg kookpunt <= 35 C vloeistoffen met vlampunt < 23 C en > 50 kg > 500 kg kookpunt > 35 C vloeistoffen met > 500 kg > 5000 kg vlampunt > 23 C * * vloeistoftemperatuur >= vlampunt ** het risico bepaalt wel / geen ATEX, niet de hoeveelheid in kg Omgevingstemperaturen: - direct door de zon beschenen = 60 C - in gebouwen = 40 C - in buitenlucht = 40 C - ongesoleerde opslagtanks = 50 C (> 500 m3) - veiligheidsmarge: tanks 15 C / omgeving 3 C ATEX zone-indeling noodzakelijk STOF deeltjesgrootte inwendig in gebouw <0,1 mm 0,1 kg 50 kg 0,1 - 0,5 mm 50 kg 500 kg

voorbeelden stofeigenschappen (waarden zijn een indicatie) stofsoort Kst stofMIE MOT bar.m/s klasse mJ C aardappelmeel 98 St1 690 450 houtstof 110 St1 100 400 koolstof 140 St1 >1000 >315 magere melkpoeder 120 St1 100 540 zie www.bia.de (Gestis Staub Ex) voor meer stofeigenschappen smeultemp. 5mm C >450 300 >400 340 BZ klasse 2 5 2 2 stofgroep IIIB IIIB IIIC IIIB

CONTROLE ATEX APPARATUUR

Klopt de aanwezige ATEX zone met categorie? zone 0 / 20 = cat. 1 zone 1 / 21 = cat. 1, 2 zone 2 / 22 = cat. 1, 2, 3 Klopt de aanwezige ATEX zone gas- of stofgroep met de gas- of stofgroep van het apparaat? Klopt de aanwezige ATEX zone T-klasse met de T-klasse van het apparaat? correctiefactor bij stofwolken en -lagen correcte mediumtemperatuur apparatuur Staan er speciale installatievoorwaarden op het certificaat of in de gebruiksaanwijzing? denk aan de letter X op het typeplaatje intrinsiek veilige berekeningen beveiligingsinstellingen omgevingstemperatuur (Ta) denk aan een juiste installatie (60079-14) Wordt de apparatuur correct gebruikt, onderhouden en 12 13 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

ontstekingsbronnen* hete oppervlakken vlammen en hete gassen mechanische vonken en lasvonken elektrische installaties en -materieel zwerfstromen en kathodische bescherming statische elektriciteit bliksem elektromagnetische radiostraling elektromagnetische optische straling ioniserende straling ultrasoon geluid adiabatische compressie, schokgolven

1 2 3

0 of 20 1 of 21 2 of 22*

* ATEX zone 22 elektr. geleidend stof cat. 2 gebruiken gas- en stofgroepen in ATEX zones (2) gasgroep IIA IIB IIC stofgroep* IIIA IIIB IIIC toegestane apparaten II, IIA, IIB, IIC II, IIB, IIC II, IIC toegestane apparaten IIIA, IIIB, IIIC IIIB, IIIC IIIC

inspectie ATEX apparatuur elektrische apparatuur in GAS zones zone 0 zone 1 zone 2 mechanische apparatuur in GAS zones zone 0 zone 1 voor 2003 categorie herleiden met beschermingswijze welke op het typeplaatje staat aangegeven voor 2003** tijdens uitzonderlijke storingen geen ontstekingsbron tijdens verwachte storingen geen ontstekingsbron tijdens normaal bedrijf geen ontstekingsbron voor 2003** na 2003 cat. 1 cat. 1, 2 cat. 1, 2, 3 na 2003 cat. 1 cat. 1, 2 cat. 1, 2, 3 na 2003

5 genspecteerd?
6

* de stofgroep codering staat in veel gevallen nog niet op apparatuur

Zijn er door de montage ontstekingsbronnen mogelijk in relatie met overige apparatuur?

exotherme chemische reacties zone 2 elektrische en mechanische apparatuur in STOF zones* Zone 20

* ontstekingsbronnen volgens EN-1127-1 voorbeelden gaszones inwendige van installaties ademventielen op tanks open vaten verlaadinstallaties pakkingen die regelmatig lekken bemonsteringspunten en tappunten flenzen, schroefdraadverbindingen, knelfittingen gesloten vaten met brandbare vloeistoffen pakkingen en seals die mogelijk kunnen lekken gebieden bij ovens of fakkels gassystemen tot 0,5 bar gesloten UN-gekeurde verpakking gelaste buizen voorbeelden stofzones

basisvoorbeelden ATEX gaszonering

basisvoorbeeld stofzonering r1 zone 0

r1 zone 1 markering ATEX zone

zone 2 AG NGG

h gassen zwaarder dan lucht afmetingen in meter lekdebiet r1 r2 (gas/damp) (=2xr1) < 1 g/s 1 2 1-10 g/s 7 14 > 10 g/s onderzoek h1 1 1 27-09-2012 A. Brakke gassen lichter dan lucht r1 = circa 1 meter h = vanaf gevarenbron tot dichte vloer om een zone 20 of 21 zit een zone 22: +3 m bereken de afmetingen bij grote stofvrijgaves volgens bijlage B van de NPR 7910-2 vuistregel: zicht minder dan 1 m = explosieve stofwolk 3r1 gassen neutraal met lucht

IP6X + tijdens uitzonderlijke Cat. 1 storingen geen ontstekingsbron Zone 21 IP6X + tijdens verwachte Cat. 1, 2 storingen geen ontstekingsbron Zone 22 elektrisch IP6X + tijdens verwachte Cat. 1, 2 geleidend stof storingen geen ontstekingsbron Zone 22 niet elektrisch IP5X + tijdens normaal bedrijf Cat. 1, 2, 3 geleidend stof geen ontstekingsbron * inspectie elektrische apparatuur uitvoeren volgens EN IEC 60079-17 ** in alle zones letten op maximale temperaturen beoordeeld conform het principe van de beschermingswijzen van ATEX (= de geest van ATEX) afkortingen AG ATEX EPD EPL EVD IEC Kst MIE MOT mJ NGG NPR St. T5mm Ta betekenis Afwijkend Gebied (zie NPR 7910-1) Atmosphres Explosibles Explosion Protection Document (= EVD) Equipment Protection Level explosieveiligheidsdocument International Electrotechnical Commission stofexplosiecontante minimum ontstekingsenergie minimum ontstekingstemperatuur milliJoule = eenheid van energie Niet Gevaarlijk Gebied = geen ATEX zone Nederlandse PraktijkRichtlijn Stofklasse smeultemperatuur bepaald bij 5 mm laag T ambient = omgevingstemperatuur (=Tu)

zone 20

zone 21

zone 22

NGG

inwendige van installaties in cyclonen, filters, drogers, molens inwendige van pneumatisch transport bulkverlading, in silos (niet continue vulling) monsterpunten, inspectiepunten (regelmatig open) stoflagen die lang blijven liggen flexibele verbindingen die incidenteel scheuren inspectieluiken die incidenteel open gaan opzakmachines met incidentele lekkages technisch dichte installaties goed uitgevoerde flensverbindingen gebieden zonder noemenswaardige stoflagen

ATEX 95 = Europese richtlijn 94/9/EG ATEX 95 = ATEX 100a = productenrichtlijn = Europese richtlijn: toepassing sinds 1-7-2003 wetgeving voor apparatuur in ATEX-zones of beveiligingsapparatuur i.v.m. explosiegevaar apparaten dienen een inherente potentile ontstekingsbron te hebben er moet sprake zijn van een explosief mengsel onder atmosferische omstandigheden van toepassing op mechanische en elektrische apparatuur sinds 1-7-2003 van toepassing op apparatuur in zones met gas- en stofontploffingsgevaar

toelichting bedoeld voor fabrikanten van explosieveilige apparatuur en beveiligingssystemen in of buiten ATEX zones bijvoorbeeld voor; machines, materieel, instrumenten, alsmede detectie- en preventiesystemen bijvoorbeeld handkranen, hamers, tanks, leidingen, niet aangedreven deuren: niet onder ATEX 95 (wel ATEX 137) atmosferische condities: -20 tot +60C en 0,81,1 bar en lucht / ATEX apparatuur standaard: -20 tot +40 C tenzij anders vermeld de ATEX 95 richtlijn is van toepassing op bijvoorbeeld elektromotoren, tandwielkasten, askoppelingen, lampen, etc. nieuwe apparatuur in ATEX stofzones moeten sinds 2003 ook een ATEX stof goedkeuring hebben aanduiding fr beschermingswijze NL beperkt ademend

beschermingswijzen mechanisch materiaal* beschermingswijze ENG flow restricted norm EN 13463-2 principe

ATEX 95 conformiteitsprocedures Categorie M1 en 1 Autonome beveiligingssystemen

groep

omgeving

categorie M1

ATEX 95 apparaatgroep en categorie beschermingsbeschermingswijze = niveau de geest van ATEX zeer hoog hoog zeer hoog hoog normaal veilig bij abnormale storingen veilig bij normaal bedrijf en zware bedrijfsomstandigheden veilig bij abnormale storingen of veilig bij 2 onafhankelijke fouten veilig bij voorzienbare storingen of veilig bij 1 fout veilig tijdens normaal bedrijf

code I M1 I M2 II 1 II 2 II 3

gas G G G G G

stof D D D D D

behuizing is zoveel mogelijk dicht (alleen voor categorie 3 d drukvaste behuizing flameproof 13463-3 explosie blijft in de behuizing en geen vonken naar buiten (remmen, koppelingen) g intrinsieke veiligheid inherent safety 13463-4** beperking in energie c constructieve veiligheid constructional 13463-5 constructieve maatregelen (koppelingen, safety pompen, kettingen, ventilatoren) b bewaking van control of ignition 13463-6 ontstekingsbron wordt gedetecteerd (bij pompen, ontstekingsbronnen sources roerwerken, maalmolens) p overdruk pressurized 13463-7** door overdruk komt explosieve atmosfeer niet in de behuizing k vloeistofvulling liquid immersion 13463-8 explosieve atmosfeer kan niet bij ontstekingsbron komen (tandwielkasten, dompelpompen) * algemene voorschriften voor mechanisch materiaal staan in de norm EN 13463-1 ** normen nog in voorbereiding of worden niet gepubliceerd IP klasse bescherming tegen vreemde voorwerpen* 0 geen bescherming 1 voorwerpen > 50 mm 2 voorwerpen > 12 mm 3 voorwerpen > 2,5 mm 4 voorwerpen > 1 mm 5 stofvrij 6 stofdicht * aanrakingsveiligheid hier niet vermeld bescherming tegen vocht 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 X U aanvullende voorwaarden certificaat let op!: zie certificaat voor extra gebruiks- of installatievoorwaarden U = component, geen CE, samenstel nog certificeren Nr. 0344 0102 0163 0539 afkorting KEMA PTB LOM DEMKO

EG-typeonderzoek en Productie KB Productkeuring

of

Categorie M2 en 2

mijnen

M2 1

ja

Verbrandingsmotor of elektrisch materieel

nee

II

industrie

2 3

beschermingswijzen elektrisch materiaal categorie aanduiding** ia ma op_is / sh* --d e ib mb m o p, px, py* q fisco op_pr ic nL (oud) mc n of nA 3G Gc nR nC pz fnico beschermingswijze NL intrinsiekveilig a gietmassa optische straling 2 x onafhankelijk beschermingswijze Gb drukvaste behuizing verhoogde veiligheid intrinsiekveilig b gietmassa olievulling inwendige overdruk zandvulling veldbussysteem intrinsiek veilig optische straling energiebegrensd energiebegrensd gietmassa niet vonkend beperkt ademend hermetisch dicht inwendige overdruk veldbussysteem niet vonkend beschermingswijze ENG intrinsic safety a encapsulatiom o.r. inherently safe sh = shielded --flameproof enclosure increased safety intrinsic safety b encapsulatiom oil immersion pressurized enclosures Quartz filled fliedbus intrinsically safe concept optical radiation protected energy limitation energy limitation encapsulatiom non-sparking restricted breathing enclosed break pressurized enclosures fliedbus nonincendive concept norm 60079 -11 -18 -28 -26 -1 -7 -11 -18 -6 -2 -5 -27 -28 -11 -15 -18 -15 -15 -15 -2 -27 principe begrenzing van energie en temperatuur gas kan niet bij ontstekingsbron komen beperking in vermogen of bescherming 2 onafhankelijke beschermingswijzen Gb explosie blijft in de behuizing en geen vonken naar buiten constructieve maatregelen om vonken en hete oppervlakken te voorkomen begrenzing van energie en temperatuur gas kan niet bij ontstekingsbron komen gas kan niet bij ontstekingsbron komen gas kan niet in de behuizing komen geen vonken naar buiten of hete oppervlakken begrenzing van energie en temperatuur optische straling wordt afgeschermd begrenzing van energie en temperatuur begrenzing van energie en temperatuur gas kan niet bij ontstekingsbron komen constructieve maatregelen om vonken en hete oppervlakken te voorkomen gas kan moeilijk bij de ontstekingsbron komen vonken blijven in de behuizing gas kan niet in de behuizing komen begrenzing van energie en temperatuur

drupdicht (verticaal) drupdicht (schuin) spatdicht plensdicht sproeidicht waterbestendig dompeldicht waterdicht vochtdicht

EG-typeonderzoek en Product KB Overeenkomst met type

Notified Body (aantal voorbeelden) KEMA Registered Quality (NL) Physikalisch Technische Bundesanstalt (D) Laboratorio Oficial Jose Maria de Madariaga (E) DEMKO A/S (DK)

Interne fabricage controle en Indienen TCD bij NoBo

of

1G Ga

Conformit Europenne nummer keuringinstantie kwaliteitsborging explosieveilig groep 2 = industrie (1 = mijnen) categorie 2 = beschermingsniveau Stofgroep: G = gas / D = dust elektrisch explosieveilig volgens CENELEC norm beschermingswijze d en e gasgroep IIB T-klasse T4 keuringsinstantie (NoBo) EG-typekeuring jaartal afgifte certificaat ATEX certificaatnummer 1234X aanvullende voorwaarden

Categorie 3

alle categorien autonome beveiligingssystemen

Interne fabricage controle

eenheidskeuring

GAS- en STOFGROEPEN* gasgroep gassoorten butaan, ethaan, methaan, benzine, aardgas, IIA etc.** ethyleen, koolmonoxide, ethanol, IIB waterstofsulfide (H2S), etc.** IIC IIIA IIIB IIIC waterstof, acetyleen en zwavelkoolstof vezels niet-elektrisch geleidend stof elektrisch geleidend stof stofgroep stofsoorten

2G Gb

0344

II 2 G

EEx de IIB T4

KEMA 09 ATEX 1234X

beschermingswijzen mechanisch materiaal T-klasse is afhankelijk van medium, zie gebruiksaanwijzing

* een ATEX zone wordt veroorzaakt door een gas en/of stof, welke zijn ingedeeld in groepen ** in deze gasgroep zitten veel meer gassoorten TEMPERATUURKLASSEN ATEX APPARATUUR T-klasse T1 T2 T3 T4 T5 T6 maximale oppervlakte temperatuur 450 C 300 C 200 C 135 C 100 C 85 C

inwendig categorie 2 / uitwendig categorie 3 (technisch dossier bewaren bij NoBo)

1D* iD, iaD, ibD, intrinsiek veilig intrinsic safety -11 begrenzing van energie en temperatuur icD 2D* 3D* mD gietmassa encapsulatiom -18 stof kan niet bij ontstekingsbron komen Da* maD, mbD Db* protection by stof kan niet in de behuizing komen / ta / tb / tc stofdicht -31 Dc* enclosure geen hete oppervlakken 2D pressurized pD inwendige overdruk -4 stof kan niet in de behuizing komen Db enclosures * de aanwezige categorie of EPL moet van het typeplaatje worden gelezen / EPL = Equipment Protection Level ** in de toekomst zullen de coderingen worden aangevuld met a, b of c, gerelateerd aan het EPL Door de toekomstige normontwikkelingen zullen veel aanduidingen van de beschermingswijzen nog wijzigen.

II 2/3 G

IIA

ckb

TX
geschikt voor zone 21 practice A max. oppervlakte temperatuur 85 C

beschermingswijze stofdicht

0123

II 2 D

Ex tD A21 T85C IP66 PTB 00 ATEX3377

apparaat mag zelf niet in ATEX zone, mag een verbinding hebben met zone 0 of 20 apparaat maakt deel uit van een intrinsiek veilige stroomketen (berekening nodig)

1. bij stof wordt veelal de temperatuur op het apparaat in C aangegeven 2. op sommige apparatuur wordt de Ta = Tambient = omgevingstemperatuur vermeld aanvullende stofcoderingen A of B practice A practice B beproeving volgens IP klasse en 5 mm laagdikte (A: komt het meeste voor) beproeving volgens test en grotere laagdikte

0102

II (1) GD [EEx ia] IIC

EXAM 04 ATEX3377