Bin ng cn cn thanh ton v vn nhp khu lm pht Vit Nam

PGS.,TS. Nguyn nh Th* Kt thc nm 2010, nhng du hiu khi phc kinh t ton cu u tin bt u xut hin. Kinh t Vit Nam tri qua mt nm vi rt nhiu kh khn trong bi cnh nn kinh t v chnh tr ton cu c nhiu bt n v nhng kh khn ny cng b lm trm trng thm bi nh hng ca thin tai do tc ng ca bin i kh hu ton cu. Vt ln tt c kh khn, nn kinh t Vit Nam v ch vi tc tng trng kinh t n tng 6,78%. Tuy nhin, nn kinh t cn tim n nhiu vn bt n vi thm ht thng mi tng cao, u t nc ngoi tng chm, d tr ngoi hi xung thp v t l lm pht 2 ch s t ra bi ton nan gii cho cc nh hoch nh chnh sch . Trong Thng ip u nm ca Th tng, Th tng Nguyn Tn Dng khng nh n nh kinh t v m, kim ch lm pht l nhim v trng tm ca nm 2011. Bi vit ny s phn tch mt s nhn t quyt nh n thnh cng ca Chnh ph trong vic thc hin mc tiu kim ch lm pht trong ngn hn v trung hn. 1. Nhp khu lm pht v bi hc lm pht nm 2007 - 2008 Nm 2008, lm pht ca Vit Nam ln ti mc k lc 23,1%. Bn cnh cc tc ng tiu cc do tng trng tn dng nng th bin ng gi c hng ha th gii v chnh sch t gi ngoi hi ca Vit Nam l mt phn nguyn nhn dn ti nhp khu lm pht v lm cho lm pht ca Vit Nam cao gp 2 ln so vi cc nc khc trong khu vc. T na cui nm 2007 ti u nm 2008, gi c cc loi hng ha trn th gii tng nhanh t l nghch vi s mt gi danh ngha ca ng USD y mt bng gi nguyn nhin vt liu u vo, c bit l du th, ln cao gp 2 n 3 ln so vi nm 2003. Gi du la tng t 53,4 USD/thng thng 01/2007 ln 89,4 USD/thng thng 12/2007, v t nh mi 125,96 USD/thng vo ngy 09/5/2008. Tc tng gi nng lng, v c bit l gi lng thc trong giai on ny l nguyn nhn dn ti tnh trng lm pht trn din rng tt c cc nc trn th gii. n cui nm 2007, lm pht so vi cng k nm trc ca Vit Nam l 12,63% v n thng 4/2008, t l ny l 21,42%. Nhn vo hnh 1, c th nhn thy t l lm pht ca Vit Nam lun cao hn gp i mc lm pht ca cc nc trong khu vc. Hnh 1. Lam phat cua Vit Nam va cac nc (% so vi cung ky nm trc)
*

i hc Ngoi thng

20

15

10

0 2004 2005 2006 2007

Vit Nam

Trung Quc

Thai Lan

Philippin

Ngun: ADB, Tng cuc Thng k cac nc Tc ng ca lm pht do chi ph y Vit Nam thng cao hn gp i cc nc khc trong khu vc l do Vit Nam thc thi chnh sch neo gi ng ni t vi USD1. Cc nc trong khu vc nh Malaysia v Thi Lan theo ui chnh sch th ni c iu tit ng ni t v iu chnh ln gi ni t theo gi tr danh ngha ca ng USD trong thi gian ny. K c Trung Quc l nc c nhiu im tng ng trong vic thc thi chnh sch t gi vi Vit Nam cng iu chnh ln gi danh ngha ni t. Kt qu l trong khong thi gian t thng 1/2004 n u nm 2008, ng Vit Nam c xu hng mt gi danh ngha, trong khi cc ng tin ca cc nc khc trong khu vc c xu hng ln gi danh ngha so vi ng USD (Hnh 2). Hnh 2. Bin ng ty gia danh ngha so vi USD (1/2005 -1/2008; 1/2005=1)

1.1 1.05 1 0.95 0.9 0.85 1 Trung Quc

Thai Lan Malayxia Vit Nam My (NEER)

Ngun: Tac gia tnh toan da trn s liu cua IMF Gi hng ha nguyn liu trn th gii tng mnh trong thi gian ny l do tng trng cu th gii tng nhanh hn tc tng cung vi bng chng l lng hng tn kho hng ha nguyn liu gim mnh. ng USD mt gi danh ngha lm cho gi hng ha tnh theo ng tin khc nh EUR, GBP gim tng i v cng khuyn khch cu. Bn cnh , cc qu u t trn th gii gia tng mua hng ha phng v ri ro mt gi USD. Kt qu l gi hng ha nguyn liu tng ln cao hn mc bnh thng, tng do tng cu v tng do USD mt gi. Cc nc trong khu vc c iu chnh nng gi ni t tng ng vi mc mt gi danh ngha ca M (o bng ch s t gi hiu lc danh ngha NEER) s iu chnh gim c tc ng tng gi do mt gi ng USD. Hnh 3 minh ha mc bin ng gi lng thc theo ni t ca cc nc so vi gi danh ngha ca ng USD v t gi hiu lc danh ngha (NEER). C th nhn thy, gi lng thc th gii tnh theo VND cao hn mc gi tnh theo USD do ng Vit Nam mt gi so vi USD. Gi lng thc theo Bt v Nhn dn t cn c phn r hn mc t gi hiu lc danh ngha (NEER) ca M. Chnh nh chnh sch t gi linh hot, Thi Lan v Trung Quc gim c tc ng sc gi lng thc t nc ngoi. Vit Nam thi hnh chnh sch neo t gi v v vy, nhp khu lm pht gi lng thc theo USD. y c th l nguyn nhn chnh lm cho lm pht Vit Nam cao hn cc nc trong khu vc. Hnh 3. Bin ng gia lng thc tnh theo ni t (1/2005 1/2008)

170 160 150 140 130 120 110 100 1

Vit Nam Trung Quc Thai Lan My (NEER) My

Ngun: Tac gia tnh toan da trn s liu cua IMF

2. Lch s lp li nhp khu lm pht v tm quan trng ca bin ng cn cn thanh ton Nm 2010 t l lm pht 11,75%. Mc d theo c tnh ca Tng cc Thng k, yu t tin t ng gp ti 4,65% vo t l lm pht, nhng Thng c Ngn hng Nh nc vn khng nh yu t tin t khng phi l nguyn nhn ch yu. u l cu tr li ng cho vn lm pht Vit Nam nm 2010 v cn phi rt ra kinh nghim g trong vic kim ch t l lm pht nm 2011? Cn khng nh nhp khu lm pht s vn l thch thc ln nu gi c hng ha th gii tng nhanh do cu th gii phc hi sau khng hong v Vit Nam vn buc phi ph gi tin ng di tc ng ca thm ht cn cn thanh ton tng th. C th ni, nm 2010 tc tng trng tn dng khng qu cao so vi mc trung bnh ca cc nm trc v thp hn nhiu so vi nm 2007 v y l nguyn nhn c nhiu kin cho rng yu t tin t khng phi l nguyn nhn ct yu ca lm pht Vit Nam trong nm 2010. Mc d thm ht cn cn thng mi Vit Nam nm 2010 c tnh l 12,4 t USD thp hn nhiu so vi mc thm ht thng mi hn 14 t USD ca nm 2007 v 2008, tc tng trng gii ngn vn u t trc tip v gin tip nc ngoi gim mnh di tc ng ca khng hong kinh t th gii l nguyn nhn trc tip dn ti vic suy gim v thm ht cn cn tng th trong giai on t 2008 - 2010. D tr ngoi hi

chnh thc gim mnh di tc ng ca thm ht cn cn tng th gy p lc trc tip ln ph gi tin ng v gy nn tc ng tng gi kp Vit Nam (Hnh 4). Hnh 4. Bin ng can cn thanh toan va ty l lam phat 2001-2010

Ngun: ADB, Tng cuc Thng k cac nc Trong 25 nm i mi v m ca kinh t, tc tng trng xut khu trung bnh ca Vit Nam t trn 20% l nhn t quan trng gip Vit Nam duy tr tc tng trng cao trong mt thi gian di t mc trung bnh khong 7%/nm. Khc vi mt s nc ASEAN nh Singapore, Malaysia, Thi Lan tri qua thi k tch t t bn nhm to lp vn, Vit Nam ang giai on nc rt nhm to lp vn cho nn kinh t vi tc u t khng ngng tng ln. Nu nm 1990, t l u t ca nn kinh t trong GDP l 12,6%/nm, th nm 1995 t 27,1% GDP, nm 2000 t 29,6% GDP, nm 2005 t 35,6% GDP, v k lc t 41,7% GDP nm 2007 (Xem bng 1). Chnh v vy, trc khi Vit Nam c th chuyn sang giai on xut siu nh cc nc i trc, chng ta khng th khng tri qua thi k tch ly vn, thu ht u t trong v ngoi nc km theo nhu cu nhp khu tng cao. V vy, trong giai on 2001 - 2010, tc tng trng nhp khu hng nm, vn duy tr mc cao, trung bnh t 19,2%. Thm ht thng mi trong giai on

trc 2007 ch yu c b p bi thng d hng mc vn trn cn cn thanh ton quc t nh tng trng u t trc tip v gin tip. K t nm 2008, khng hong ti chnh ton cu c nhng nh hng tiu cc ti tc tng trng lung vn u t nc ngoi vo Vit Nam v gy sc p lm ph gi tin ng. Bang 1. C cu tng san phm quc ni tnh theo % GDP 1990 Tc tng trng Tiu dung t nhn Tiu dung chnh phu Tit kim trong nc u t (Tao lp vn) Xut khu rong ICOR2 5,1 84,8 12,3 2,9 12,6 -9,2 2,5 1995 9,5 73,6 8,2 18,2 27,1 -9,1 2,9 2000 6,8 66,5 6,4 27,1 29,6 -2,5 4,4 2005 8,4 63,5 6,2 30,3 35,6 -4,2 4,2 2007 8,5 64,9 6,1 29,2 41,7 -13,4 4,9 2009 5,3 66,5 6,3 27,2 38,1 -10,4 7,5

Ngun: ADB, Tng cuc Thng K Nu ly tng kim ngch xut nhp khu so vi GDP lm thc o v mc hi nhp v ph thuc ca nn kinh t Vit Nam so vi nn kinh t th gii, th Vit Nam l mt trong nhng nc c mc hi nhp kinh t quc t cao nht so vi cc nc trong ASEAN cng nh trn th gii. Nu nh nm 1990, tng kim ngch xut khu ca Vit Nam so vi GDP l 36%, th n nm 2010 con s ny l 78,8% GDP. Cng trong thi k ny tng kim ngch nhp khu ca Vit Nam so vi GDP tng t 45,3% ln 80,1% GDP. So vi cc nc ASEAN v Trung Quc, Vit Nam l mt trong nhng nc c mc hi nhp v ph thuc ca nn kinh t th gii o bng tng kim ngch xut nhp khu mc cao nht, tng t 97% GDP nm 1998 ln 150% nm 2010 vi tc tng trng thng mi nhanh nht so vi cc nc trong khu vc nh Indonesia, Philippin, Thi Lan v Trung Quc. Phn tch c cu th trng xut khu ca Vit Nam c th nhn thy, trong nm 2010, nm th trng xut khu chnh l M, EU, ASEAN, Nht Bn, Trung Quc chim ti 71% tng khi lng hng ha xut khu ca Vit Nam (Hnh 5). Cc mt hng ch lc xut khu vo th trng M l giy dp, hng dt may v cc sn phm v g; vo EU l giy dp, hng dt may v hi sn; vo ASEAN l du th v go; vo Nht Bn l du th; vo Trung Quc l cao su.

Hnh 5. C cu th trng xut khu cua Vit Nam nm 2010

Ngun: Tng cuc Thng K Th trng nhp khu ca Vit Nam cng tp trung cao cc th trng chnh nh ASEAN, Trung Quc, Hn Quc, Nht Bn (Hnh 6). Cc th trng ny chim ti 65% tng kim ngch nhp khu. Cc mt hng nhp khu ch yu t cc nc ASEAN l xng du cc loi, my mc thit b ph tng, my vi tnh v linh kin, cht do nguyn liu; t Trung Quc l my mc thit b ph tng, st thp v vi; t Hn Quc v Nht Bn l my mc thit b ph tng, st thp. Trong thng mi ni vng, nng lc sn xut hng xut khu ca Vit Nam cn km hn r rt so vi cc i th cnh tranh. So snh v quy m, Vit Nam lun trng thi nhp siu vi cc nc ASEAN v Trung Quc. Hn na, hm lng gi tr sn xut gia tng trong hng ha nhp khu t cc nc ASEAN, Trung Quc cao hn hn so vi hng ha chng ta xut khu sang ASEAN v Trung Quc. Hng ha nhp khu t cc nc ASEAN v Trung Quc ch yu l my mc thit b v nguyn liu u vo cho sn xut. Hnh 6. C cu th trng nhp khu cua Vit Nam nm 2010

Ngun: Tng cuc Thng K Trong nm 2010, di p lc ca cn cn thanh ton din bin bt li trong giai on 2008 - 2010, d tr ngoi hi ca Vit Nam b suy gim nghim trng dn ti p lc ph gi ni t. Trong khi cc nc trong khu vc nh Thi Lan, Trung Quc v Nht Bn nng gi ni t ln mc tng ng l 9,7%, 4,4% v 9,5% v vn duy tr thng d thng mi, Vit Nam ph gi tin ng 5,5%. H qu l, tin ng Vit Nam mt gi gn 10% so vi Nhn dn t v mt gi hn 15% so vi Yn Nht Bn. Mc d vy, cn cn thng mi song phng ca Vit Nam vi Trung Quc v cc nc ASEAN vn khng c ci thin (Hnh 7). Hnh 7. Bin ng ty gia VND so vi USD va cac nc khac (1-11/2010)

Ngun: Tac gia tnh toan da trn s liu cua Reuters Nn kinh t Vit Nam ph thuc nng n vo nhp khu my mc, thit b, nguyn nhin vt liu u vo t cc nc trong khu vc. Do phn ln hng ha nhp khu l u vo thit yu phc v sn xut p ng nhu cu trong nc v xut khu, khi gi c cc mt hng ha ny tng ln, Vit Nam vn buc phi s dng, dn n y chi ph u vo trong nc lm tng gi hng trong nc v hng xut khu. Tnh trng nhp khu lm pht c th hin r nt qua nghin cu bin ng ch s gi c hng ha nhp khu trong nm 2010. Nm 2010, nn kinh t th gii bt u i vo giai on phc hi v cu i vi cc loi hng ha bt u tng ln trong bi cnh ng USD tip tc mt gi so vi cc ng tin khc. Kch bn u nm 2008 lp li khi gi c tt c cc loi hng ha tng nhanh, c bit t thng 7/2010 (Hnh 8). Xem xt bin ng gi c hng ha theo USD trong nm 2010 v tc ng ca ph gi tin ng c th thy k t thng 7/2010, gi hng ha tnh theo tin ng bt u tng nhanh hn bin ng gi hng ha theo USD trn th gii. Tc ng ca nhp khu lm pht khin lm pht Vit Nam bin ng ngoi kh nng kim sot ca cc nh hoch nh chnh sch. Tc ng tng gi hng ha theo USD c gim nh nhng nc c ng ni t ln gi. Trung Quc vn kim ch lm pht c mc khong 5,5%, Thi Lan 2,8% v Malaysia 2%. Hnh 8. Tac ng cua tng gia hang hoa theo USD va mt gia tin ng

Ngun: Tac gia tnh toan da trn s liu cua Ngn hang Trung ng Auxtrylia

3. Kin ngh gii php n nh kinh t v m v kim ch lm pht Vit Nam Nu xt trn m hnh tng cu, tng xut khu s lm tng GDP, nhng ng thi cng ko theo tng nhp khu phc v xut khu lm gim GDP. Trn thc t, chng ta lun trong tnh trng nhp siu, nn phn ng gp trc tip ca khu vc xut nhp khu vo GDP l m. Tuy nhin, xt t trng hng ha nhp khu ca Vit Nam c th nhn thy phn ln hng nhp khu l phc v sn xut v c b p bi chi u t. Bn cnh , sn xut xut khu to ra cng n vic lm, gii quyt thu nhp cho mt b phn ln dn s v gin tip ng gp vo GDP thng qua chi tiu dng ca b phn dn s ny. Hn na, khu vc sn xut trong nc cn thu c li ch lan ta nh vo vic chuyn giao cng ngh thng qua u t ca nc ngoi v nng cao nng lc cnh tranh ca khu vc ny. ng thi, thng qua p lc cnh tranh t cc doanh nghip nc ngoi v khu vc xut khu nng ng, nng lc cnh tranh ca khu vc sn xut trong nc cng c ci thin. gim tc ng tiu cc ca nhp khu lm pht, Chnh ph cn thc hin cc bin php cn bng cn cn thanh ton thng qua ci thin mi trng u t thu ht dng vn nc ngoi v hn ch nhp khu tm thi v thc y xut khu nhm mc ch gim tc ng trc tip ca thm ht thng mi ti cn cn thanh ton. thc hin c iu ny, Chnh ph cn phi phi hp ng lot cc bin php chnh

trong quan trng nht l chnh sch t gi v ci thin hiu qu s dng vn u t. i vi chnh sch t gi: Trong thi gian qua, Chnh ph iu hnh chnh sch t gi theo hng tch cc: m rng bin dao ng v cho php t gi USD/VND bin ng theo hng ph hp vi cung cu ngoi hi trn th trng hn. Trong thi gian ti, Chnh ph cn cn nhc iu chnh t gi theo mt gi tin t cc ngoi t mnh, t do chuyn i (USD, EUR, JPY, GBP) c tnh ton ti t trng thng mi ca Vit Nam vi cc nc/khi nc lin quan. i vi vic thu ht vn u t nc ngoi: Trong thi gian qua vn cn nhiu kin v mc tiu iu hnh kinh t v m. Chnh ph cn xc nh cc mc tiu kinh t v m u tin nht. Trong iu hnh chnh sch, khng th cng mt lc t c tt c cc mc tiu. Nu a ra cc mc tiu m khng t c, cc nh u t s mt nim tin vo nn kinh t Vit Nam. i vi cc nh u t nc ngoi, d on trc cc kch bn kinh t l yu t quan trng nht quyt nh u t. V vy, n nh kinh t v m cn c xc nh l mc tiu trng yu, u tin hng u. Thu ht c lung vn u t nc ngoi bt u quay tr li cc nc trong khu vc s gp phn ci thin cn cn thanh ton quc t v gim p lc ph gi tin ng, nguyn nhn gy ra nhp khu lm pht Vit Nam. i vi ci thin hiu qu s dng vn: y l mc tiu lu di, nhng khng km phn quan trng. Trong di hn, gio dc v y t lun l mc tiu hng u ci thin nng sut lao ng v nng cao hiu qu s dng vn tt c cc nc trn th gii. Tuy nhin, trong ngn hn, Chnh ph cn r sot nng cao hiu qu chi tiu cng, c bit l chi u t. Phn b chi tiu cng cn gn vi kt qu u ra thay v kim sot chi nh hin nay. Cn thc hnh tit kim v chng lng ph trong s dng ngn sch nh nc trn c s khon chi. Chnh ph khng nn kim sot cc khu vc kinh t t nhn c th qun l hiu qu hn. Chnh ph nn qun l khu vc t nhn thng qua thu v thc hin trch nhim x hi ca cc doanh nghip. Mt khi Vit Nam duy tr c mc thm ht thng mi thp, tng cng thu ht c vn u t nc ngoi, gii quyt c vn cng n vic lm v p dng ng b cc gii php n nh kinh t v m, Chnh ph s khi phc c nim tin ca cc nh u t, qun l hiu qu chi tiu cng, khuyn khch khu vc t nhn pht trin, nn kinh t Vit Nam s tng trng cht lng v bn vng.

Mc d Vit Nam tuyn b s dng chnh sch t gi linh hot, trn thc t c th nhn thy chnh sch t gi hin ti thin v t gi c nh neo ng ni t vi gi tr
1

ca ng USD. K t 01/01/2005, IMF xp li ch t gi ca Vit Nam t ch th ni c qun l sang ch t gi neo gi tr ni t vi mt ngoi t.

ICOR c xc nh gn ng bng lng u t hng nm chia cho tc tng trng GDP thng nin.
2

Ti liu tham kho: 1. Nguyn nh Th, Chng lm pht Vit Nam: Tm ng nguyn nhn mi c gii php tch cc, Tp ch Cng Sn, S 788, 2008. 2. Nguyn nh Th, Xut nhp khu v tng trng kinh t Vit Nam, Tp ch Cng sn, S 798, 2009. 3. Bo Anh, Lm pht 2010: Yu t tin t khng phi l ch yu? http://vneconomy.vn/2011010105375966P0C6/lam-phat-2010-yeu-to-tien-te-khong-phai-la-chuyeu.htm. 4. TTXVN, Tng cc Thng k: Yu t tin t gp hn 4,6% vo t l lm pht. http://vneconomy.vn/20101231052030998P0C6/tong-cuc-thong-ke-yeu-to-tien-te-gop-hon-46-vao-tyle-lam-phat.htm. 5. Nguyn Tn Dng, Thng ip u nm ca Th tng (2011) http://vnexpress.net/GL/Xa hoi/2011/01/3BA24F14/.