YAPRAK DKM REAT NURI GNTEKIN - ALTIN Yaprak Anonim irketinden neye mi istifa ettim?

Bunda anlalmayacak hi bir ey yok. Aldm altm iki lira aylkla geinemiyordum. Bamda iki kk kardele hastalkl bir ana var... Arasra anam souktan, kardelerim yemekten ikayet ederlerdi. Ben, omuz silker: Ne yapaym, bu terazi bu kadar ekiyor. Elime geeni ben barda, baloda yiyip sizi bu halde braksam bana bir ey demee hakknz olur. Fakat hesap meydanda derdim. Bu ak hakikati anlarlarsa ne ala. Anlamazlarsa: (Hanmlar, efendiler, bu otelin sofrasn beenmiyorsanz akeyi eksik verirsiniz. Daha iyisini bilen varsa haber verin, hep birden oraya g edelim) der, viran kapy vurduum gibi, giderim. Anam, ihtiyar kadn... Kardeler: Al ahn iki biaresi... Ben byle knca ister istemez yelkenleri suya indiriyorlard. Fakat canavarn byne, yani kendime nasl laf anlatrsn? Ya otuzu buldu... Shhatim, kuvvetim yerinde... arsz bir tabiatm var... ne grsem iim eker... yiyecek grrm isterim, elbise grrm, isterim... Fazla olarak bunlar bakalar kadar kendimde de hak bulurum... byle olunca iimde kopacak kyameti varn siz dnn. Karanlk k akamlar, delik tabanmdan giren amurun souu cierime ilemi, alacakl dkkanlarn nnden gemeyeyim diye sokaklar dolana dolana evime giderken omuzbamdan lks otomobil er geer. Bunlarn iindekilerin bir ksmn tanyorum. Elenmeye, avu dolusu para yemee gidiyorlar. im yle bir burkulur, kendi kendime sorarm: Bunlarn hepsi benden deerli insanlar m? Onlar, byle alabildiklerine yaayp giderlerken ben, niin kpek gibi sokaklarda srneyim? stediimi yiyip giymeyeyim? Canmn ektii bir kadn bir kere koynuma almayaym? Byle yl arca, senelerce kendi kendime ekitikten sonra nihayet u neticede karar kldm: Babam, fazla namuslu adamm... Bir babann ocuklarna brakaca en kymetli miras temiz bir isimdir der gidermi... Temiz bir isim, bir miktar dnyalkla beraber olursa ala; fakat zrt evlatlarda ancak bir, nihayet iki gbek dayanabilir. Her neyse babam iyi etmi, kt etmi, o ayr bahis... Fakat etrafmzdaki zenginlerin hepsi koltuklarnda ek defterleriyle analarndan kmadlar ya... Al ah'n kafalarna koyduu iz'an ebcet gibi lye, diriye yaramaz eylere sarfedeceklerine yerine sarfetmiler, yklerini tutmular... Mademki pek beyinsiz, eek gibi bir ey olmadn iddia ediyorsun. Elini kolunu balayan yok ya! Dilenci gibi bo yere szlanacana sen de talihini bir tecrbe et... Muvaffak olursan ne ala... Olamazsan: Ne yapalm; elimizden geleni yaptk amma olmad der, kabahati kr talihe ykler geersin. Bu szleri syleyen adam, bir ay evvel irketin muhasebe katipliinden istifa etmi sansar yzl, keskin beyaz dili, kara yaz bir genti. O gn hem unuttuu birka eyay almaya hem de eski kap yoldalarn yoklamaya gelmiti. le paydosuydu. Memurlarn kibar ksm kar muhal ebicide yumurta salatas, ba s, fasulye pilakisi yemee gitmilerdi, se harcanacak paras olmayanlar bir yandan peynir, zeytin, lop yumurta ile karnlarn doyuruyorlar, bir yandan arkadalarn dinliyorlard. O, masalardan birinin stne boylu boyunca uzanm, iskarpinlerinin topuu ile dank katlara vura vura szne devam ediyordu: - Byle mutlaka bir eyler yapmaya azmettikten sonra ibret gz ile etrafma baktm... Bir alay sal sakal adamlar mektep ocuklar gibi art arda dizilmi, bir acayip srye katlm,

yerimizde sayyoruz. Bulunduun yerde ne kadar alp abalasan nndeki, yanndakini ne kadar itip kaktrsan nafile... Bilmem ka yl geecek de ayln bilmem ka kuru artacak. Biri kovulacak, lecek de iki adm ileri gideceksin. Onun iin ya devlet baa, ya kuzgun lee dedim, kendimi bu kafileden, yani Altn Yaprak Anonim irketinden dar attm... Aranzdan ayrlal bir ay var m? Belki yok bile... ulu derhal dzelttim deil mi? Yerinde dorulmu, fantazi ipek oraplarn, yeni gmleini gururla gstererek glyordu: - Mamafi, fena bir ey mi yapyorum? Kimsenin malna, hayatna, rzna m dokunuyorum? Kat'iyyen... Sadece Havyar hannda bir komisyoncunun yannda alyorum... Onun hesabna gmrkten mal ekiyorum. imdilik ehemmiyetsiz bir maa, yine nispeten ehemmiyetsiz bir anafor... Fakat Al ah bereket versin, gl gibi geiniyorum... ksrkl bir ihtiyar, derin derin gs geirerek; Hakkn var... ne are ki bizden geti diye syleniyor; yirmi yalarnda iki saf ehreli ocuk muzaffer bir spor ampiyonu seyreder gibi hayretle, hasetle ona bakyorlard. Yalnz, yznn bir yan muharebede yanm krklk bir memurun ne dndn anlamak kabil deildi. Yumruunu enesinin altna dayam, yemeini yarm brakm, gzlerini kapayarak dnyordu. Gen adam, masadan inmiti. Sobann aznda grnen atelerden bir sigara yaktktan sonra dolamaya, Havyar hanna, gmre dair vurgun, anafor hikayeleri anlatmaya balad. Bunlarn ou bire bin katmak suretiyle iirilmi masal ard. Fakat bu mahrum adamlar, onlar olduu gibi kabul ediyorlar, bakalar krekle altn krerken kendilerinin bu rutubetli odada birka lira iin yar a rmelerine hayflanyorlard. Hatibin gzleri bir aralk, odann karanlk bir kesinde, yksek bir yazhanenin arkasndan kendisine bakan bir ihtiyar adamn gzlerine iliti. Birdenbire utanm ve cesaretini kaybetmi gibi sustu. Bu, Ali Rza Bey isminde altm yalarnda bir eski mutasarrft. Odann bir kesindeki yazhanesinde, bir l ortasnda gibi, daima yalnz ve unutulmu, alr, kimse ile konumazd. ok iyi ve terbiyeli bir adam olduu iin, byk, kk herkes, hatrn sayard. Ali Rza Bey de le yemeine kmayan memurlardand. Alminyum bir sefertas iinde getirdii kuru kftesiyle yeil zeytinlerini yerken, gayri htiyari bu konumayla alakadar olmu, iittii eyler itahn kesmi gibi ataln brakarak ban kaldrmt. Misafir, bir kabahat ilerken yakalanm gibi mahuptu; fakat bozulduunu bel i etmek istemedi; glmseyerek: - Beyefendi, bu szlerim her halde hounuza gitmez, dedi, fakat ne yapalm ki hakikat... Ali Rza Bey, mektep ocuu mahupluu ile cevap verdi: - Bilirsiniz ki kimsenin fikrine karmam, keyfinize ve menfaatinize uygun olan her eyi yapmakta serbestsiniz. Ancak msaade ederseniz size baka bir cihetten sitem edeceim. Kendi kesinde alan, belki de kendi halinden, hayatndan memnun olan insanlarda olmayacak birtakm arzular ve isyanlar uyandrmak doru mu? Vicdannzdan eminim... Dnrseniz bana hak vereceksiniz. htiyar memurun fazla konumak istemedii anlalyordu; fakat misafir, onu brakmad. ok terbiyeli bir tavrla: - Bu ac hakikatleri onlara syleyen yalnz ben olsaydm hakknz olurdu beyefendi, dedi, ne are ki yeni zaman insanlar

bu hakikatleri birbirlerinden deil, hayattan, gazetelerin erait-i hayatiye, erait-i iktisadiye dedii eylerden reniyorlar. Bilhassa Byk Muharebeden sonra btn dnyada bir garip uyanklk oldu. imdi insanlar artk sizin zamannzn insanlar deil. Gzlerin almas emel eri, hrslar artrd. Kimse artk kendi halinden memnun olmuyor. Bu cereyan neticesinde eski ahlak kaidelerinin yklp deimemesine nasl imkan grrsnz. Ali Rza Bey sarard, dudaklarnn ve sakalnn hafife titrediini bel i etmemee alarak glmsedi: - Ben, eski bir insanm. Anlamamza imkan yok. nsanlarn paradan baka eylerle de mesut olacaklarna inanarak yaadm. O kanaatle leceim. Gen adam, Ali Rza Bey'e acr gibi bir tavrla cevap verdi: - Tamamyle haksz deilsiniz. nsan, mesela ibadet, yahut alg ile megul olmakla; zerzevat, iek, yahut ocuk yetitirmekte de bir tesel i bulabilir. Ancak bunun iin de hi olmazsa yaayacak kadar bir para lazmdr. iek meraklssnz; fakat biraz paranz yok deil mi? Ne kadar urasanz topraktan istediiniz renkte, kokuda bir iek alamayacanza emin olun... Babasnz, ocuklarnz var, paranz yok deil mi? Evlatlarnz ahir mrnzde size bir feci yaprak dkm manzaras seyrettirmekten gayri saadet vermezler. Sz, burada bitti. Ali Rza Bey, yemeine devam iin tekrar ban edi. Fakat artk lokmalar boazndan gemiyordu. Bilhassa son szler ona ok fena tesir etmiti. Be ocuk babasyd. Bunlarn hi biri daha tamamiyle meydana km saylmazd. Bu adamn bu ac hakikatleri insanlara erait-i hayatiye, erait-i iktisadiye retiyor demesi pek ho bir sz deildi. Btn hayatn ocuklarna iyi fikirler ve iyi bir ahlak vermeye sarfetmiti. Acaba yeni zamanlarn bu havas onlar da sarsacak, ihtiyar babaya son deminde bir yaprak dkm m seyrettirecekti? Ali Rza Bey, pek gz kapal bir adam deildi. Bu korku daha evvel de onu birok kereler yoklamt. Fakat hi bir zaman bu kadar yakn tehlike eklinde grnmemiti. tikatsiz bir adam olmasna, gkten beklenecek bir ey bulunmamasna ramen dua ediyor: Yarabbi; sen ocuklarm muhafaza et! diye el erini ayordu. -AL Rza Bey, Babali yetitirmelerinden bir mlkiye memuru idi. Otuz yana kadar Dahiliye kalemlerinden birinde almt. Belki lnceye kadar da orada kalacakt. Fakat kzkardeiyle annesinin iki ay ara ile lmesi onu birdenbire stanbul'dan soutmutu. Suriye'de bir kaza kaymakaml alarak gurbete kmasna sebep olmutu. Ekseri tecrbesiz hastalar gibi sanmt ki insann straplar yatt yataktan, etrafndaki eyadan gelir ve yer deitirmek, onlardan kurtulmak iin en iyi aredir. Ali Rza Bey, o zamandan sonra bir daha stanbul'a dnmemi, yirmi be sene muhtelif memuriyetlerle Anadolu'da dolamt. ok malumatl, alkan bir adamd. Fakat ne malumat, ne de alkanl ie yarar cinsten deildi. Arabi ve Farisiden baka ngilizce ve Franszcay da bilirdi.

Genliinde edebiyatla uram, mecmualarda takma isimle olduka dzgn gazel er neretmiti. Sonra felsefe ve tarihe de merak etmiti. Sade bo zamanlarn deil, biraz da i zamanlarn kitap okumakla geirirdi. Bu, onun uzun memurluk hayatnda, devlet hazinesinden ald yegane eydi. Titiz denecek kadar temiz, gln denecek kadar nazik ve mahup bir adamd. Hak yemek, kanuna aykr bir ey yapmak, kalp krmak korkusuyla bir trl i gremezdi. sterdi ki elinden kacak i, sadece kanuna deil, teamle, insanlk ve nezaket kaidelerine de uygun, yani drt ba mamur olsun... Ondan bahsedenler: yi adam... Peygamber gibi adam... Elini p... dua ettir... limden bahsettir... i r okut..,. Ne yaparsan yap... Fakat i isteme derlerdi. Evlendii zaman krkna yaklayordu. Bir aile kurmak onun gznde yeni bir devlet kurmak kadar ehemmiyetli bir iti. Bunun iin belki de hi evlenmeyecekti; fakat yakn bir arkada bir gece, akrabasndan bir kz teklif etmi. Ali Rza Bey de hayr demee utand iin pekala diye cevap vermiti. Kars, talihine pek arbal ve temiz bir kadn kmt. Yirmi yanda olduunu temin etmelerine ramen ferah ferah yirmi be vard. Ali Rza Bey, nfus ilerindedevletin baka hi bir ubesinde gsteremedii- bir faaliyet gsterdi. Yedi sene iinde birbiri ard sra drt ocuu dnyaya geldi. Nihayet drt senelik bir dinlenme mddetinden sonra dael i yana girdii gn- son bir kzla ocuklarnn says bei buldu. Baz bo vakitlerinde hala ktalar, gazel er yazan Ali Rza Bey'in sevdii bir tebihi vard: Vak'alar cokun bir sesle, kendini uzaktan bu seli seyreden bir insana benzetirdi. Byyecek bir memur olmasna ramen hi bir zaman bu sele katlmayacak, hayatta daima bir seyirci mevkiinde kalacakt... Fakat onun kanaatince bu seli ezeli yatandan evirmeye almak bo bir emekti. Bu, byle gelmi, byle gidecekti. Ancak, birbiri ard sra gelen bu be ocuk, Ali Rza Bey'i bu vaziyeti deitirmeye mecbur etti. Bytlecek be ocuu olan bir adam, hayata kar bir kaytsz seyirci mevkiinde kalamazd. O zamandan itibaren eski gevek ve emelsiz memur gitti, yerine ocuklar iin her fedakarl gze alm bir gayretli aile babas kt. ocuklar iin geceli, gndzl didinmek onu yormuyor, bilakis mesut ediyordu. Yalnz bir dncesi vard: Acaba fazla ge kalmam myd? Baz yorgun ve bedbin saatlerinde bu dnce, onu biraz rahatsz ederdi. Fakat bu fikir stnde fazla durmaz: - Kuvvetli bir vcudum var... Bir kaza lmne uramazsam daha ferah ferah yirmi sene yaar ve alrm, diye kendini tesel i ederdi. Bu yirmi sene son derece geni tutulmu bir hesapt. Pek skya gelirse bunun yars kadar bir zaman da ona yetebilirdi. Geri son numara ocuu olan Aye ok vakitsiz gelmiti. Fakat bunda o kadar korkulacak bir ey yoktu. cabederse ona ait olan vazifelerini byklerine de brakabilir, gz arkada kalmazd. Elverir ki onlar dnd gibi yetimi olsunlar... Fakat hi akla gelmeyen bir vaka, Ali Rza Bey'in bu hesaplarn altst etmi, onu el i be yanda devlet memuriyetinden ekilmeye mecbur brakmt. O zaman, Trabzon sancaklarndan birinde mutasarrft. Bir gn bir kadn karma vakas olmu, kadnn kocas ile onu karmaya kalkan adam bakla birbirini yaralamlard.

Koca, arkasz bir ifti; teki btn kasaba halknn tuttuu bir eraf olu idi. Onun iin asl kabahatlinin kol arn sal aya sal aya ortada dolamasna gz yummak ve namusuna kastedilen adamgsndeki yaralaryla- hapse atmak lazm geldi. Etliye, stlye karmamay teden beri meslek edinen Ali Rza Bey, bu meselede ate kesilmi, kendini attrncaya kadar uramt. Ne yapsn? Bu, bir hak, bir vicdan ve namus ii idi. Vazifesini yapmakta kusur ederse Al ah onu ocuklarnda cezalandrrd. Ali Rza Bey, stanbul'da bir zaman isiz gezdi. Hazr paras yoktu. Be ocuk babas bir mutasarrf, ne artrm olabilirdi? Bereket versin Balarba'nda babadan kalma eski evi vard. Karsnn birka para mcevherlerini satarak onu tamir ettirdi ve ocuklarn barndrd. Ali Rza Bey, yeniden bir memuriyet almak iin Babali koridorlarnda dolamaya balamt. Bir gn Dahiliye Nazr'nn odasndan kan uzun boylu bir gen yaklat, pmek iin eline sarlarak: - Beni tanmadnz m hocam? Eski talebeniz Muzaffer, dedi. Ali Rza Bey, dikkatle baknca onu hatrlad: Bir tarihte vilayetlerden birinin idaresinde, be alt ay, hasta bir tarih hocasna vekalet etmiti. Bu Muzaffer o zaman mektepte talebeydi. ok zeki ve alkan bir ocuk olduu iin Ali Rza Bey'de iyi bir tesir brakmt. Serbest bir tavrla Dahiliye Nazr'nn yanndan kmasna, koridorlarda yrekli yrekli glp sylemesine baklrsa bu gen, her halde ok ilerlemiti. Biraz sonra Ali Rza Bey bu tahmininde aldanmadn grd. Muzaffer, iki byk irkette meclis-i idare azas ve Altn Yaprak Anonim irketinin umumi mdr idi. Eski hocasnn vaziyetini rencine ona bir teklifte bulundu. Bu yatan sonra tekrar gurbete kmas doru deildi. Bilhassa Msr ve ngiltere ile i yapan irketin Arapa ve ngilizce bilen bir memura ihtiyac vard. Hocasnn ne kymetli bir insan olduunu biliyordu. Eer o isterse, devletten alaca paray, hatta daha fazlasn, irketten de alabilirdi. Ali Rza Bey, bu teklifi byk bir sevinle kabul etti. irket, ona devletten alacann fazlasn deil, eksiini de verse pp bana koyacakt. Artk stanbul'dan kmay istemiyordu. ocuklar bymt. Onlar eskisi gibi peine takp memleket memleket gezdiremezdi. Eski mutasarrf, be seneden beri Altn Yaprak Anonim irketinin en iyi memuru olmutu. Sabahtan geceye kadar durmadan alyor, kii kadar i karyordu. Bunun balca iki sebebi vard: Birincisi Muzaffer'i yapt iyilie piman etmemek, ikincisi grd iin tercmeden, zevalsiz bir elilikten ibaret olmas, kelimelerden baka kimsenin hakkn tehlikeye drmemesi.. -HTYAR bir odac, Ali Rza Bey'in yanna geldi: - Bey, bir kadn gelmi, seni grmek istiyor; Leman Hanmn'n annesi imi, dedi. Leman, irketin daktilosu idi. Ali Rza Bey'in on, on iki sene evvel vilayetlerden birinde tand bir orman mdrnn kz idi. O zaman, yedi, sekiz yalarnda bir ocuktu. Arasra kzlaryla oynamaya gelirdi. Bir sene evvel skdar iskelesinde Ali Rza Bey'in karsna gzel bir gen kz km: Ben kzlarnzn arkada, Leman'm bey amca diye teklifsizce elini pmt. Leman be sene evvel babasn kaybetmiti. imdi, annesiyle beraber Fndkl'da oturuyordu. Geinmek iin ok

sknt ekmilerdi. Gen kzn aka halini sylemesi Ali Rza Bey'e dokundu. Geri babasyla pek sk fk bir ahbapl yoktu; fakat Leman'n kendi ocuklar yata kimsesiz bir kz olmas ihtiyar adamda derin bir yardm arzusu uyandrmaya kafi geldi. Leman dzgn bir tahsil grmemiti; fakat okuyup yazyordu. Fazla olarak biraz da daktilografi renmiti. Ali Rza Bey, ne yapt yapt, onu 45 lira aylkla irkete aldrd. htiyar adamn bu gen kza etmek istedii iyilik bundan da ibaret deildi. Leman'a babalk etmek, bu yata kimsesiz kzlar tehdit eden tehlikelerden onu korumak istiyordu. Bugn bu kzcazn bana gelen ey yarn da kendi ocuklarnn bana gelebilirdi. Ali Rza Bey, bu babalk ve hamilik vazifesine byk bir gayretle balamt. Fakat, birka hafta sonra teessfle grd ki bu ite hayli ge kalmtr. Leman, belki temiz bir kzd; fakat ok hafif ve cahildi. Kendini idare etmesini bilmiyor, irketteki memurlara mnasebetsiz akalar ediyordu. Ali Rza Bey, birka defa ona nasihat verdi. Gen kz, onu dinlerken hak verir, yaptklarndan utanr gibi grnrd. Fakat yarm saat gemeden yine eski mnasebetsiz akalara balard. Ali Rza Bey, bir gn dayanamayarak onu kacak olmutu. Gen kz, derhal titizlenmi, kimsenin kahyalna tahamml edemeyeceini anlatmt. Ali Rza Bey, onu irkete yerletirmekle, Al ah raz olsun, byk bir iyilik etmiti, fakat bunu ikide birde bana kakmas, her yaptna karmas doru olamazd. htiyar adam, ban nne eerek ac ac glmsemi: Siz bilirsiniz ocuum, darlmaynz demiti. htiyar adam, Leman'n o gn bugndr ne adn anyor, ne yzne bakyordu. Yalnz onu bazen rezalet halini alan hoppalklarn grdke: Ne dedim de onun buraya gelmesine vasta oldum? diye kendine kzyordu. Leman, sekiz, on gnden beri irkette grnmyordu. Galiba hasta idi. Fakat, nedense fazla arayp sormak iinden gelmemiti. Leman'n annesi, imdiye kadar hi yzn grmedii bu kadn, kendisinden ne istemeye gelmi olabilirdi? Ali Rza Bey, koridorda eski siyah arafl, ksa boylu bir kadn grd. Evvela yzne bakmaya cesaret edemeyerek: - Ho geldiniz hemire hanm bir emriniz mi var? Diye sordu. Kadn, birdenbire cevap vermedi. Vcudu, el eri stma tutmu gibi titriyordu. htiyar adam, hayretle gzlerini kaldrd. Alamaktan gzleri imi bitkin bir ehre grd. Aklndan fena bir ihtimal geti. Leman'a olan btn kinini unutarak: - ocuk nasl? Dedi. Kadn, alayarak cevap verdi: - Leman, iyi fakat keki lm olsayd!... Ali Rza Bey, biraz sonra hakikati renince ihtiyar anaya hak verdi: Evet, keki Leman, bu felakete urayacana namusu ile lseydi. Hakikat u idi: Mdr Muzaffer Bey, batan karm... Leman on gn evvel: Adada bir arkadamn dnne davetliyim, drt gn gelmiyeceim diye annesinden izin alm... Bir hastanede ocuk drm! Dn bir deri bir kemik halinde eve getirip brakmlar... Annesine her eyi olduu gibi sylemi... Ali Rza Bey'e, inme iner gibi oldu. Durduu yerde el eri, ayaklar karncalanyor, kz

batan karan kendisi imi gibi lgn bir korku ve utanma iinde yzn kapayarak: Vah, vah, vah... diye dvnyordu. htiyar kadn, onun ayaklarna kapanmak ister gibi tavrlarla yalvaryordu: - Sizden baka kimsemiz yok. Bizim halimiz ne olacak? Bize bir akl retin. Siz de evlat sahibisiniz... Ali Rza Bey'in teessr bir apknn kz mahvetmesinden deil, bu ie dolaysyle kendisinin vasta olmasndan ileri geliyordu. yle ya, bu kz irkete almasyd bu felaket olacak myd? htiyar kadn, srf baka kimse tanmad iin, eski bir aile dostu diye, ona koup gelmiti. Fakat Ali Rza Bey, onun szlerinde: Yaptn temizle! der gibi bir mana buluyordu. htiyar adam, biraz kendine geldikten sonra kadn tesel i etti: - Hemire hanm... Size Merak etmeyin! diyemem. in nereye varacan imdiden kestiremiyorum. Fakat elimden geleni yapacam. Benim tandm Muzaffer Bey, insan bir ocuktur. Bir gen kzn gz gre gre mahvolmasna vicdan raz olamaz. Umarm ki Leman' nikahla alr. Yapt fenal tamir eder... Mteessir olmayn... nsanlarda iyilik asldr. imdiye kadar drt duvar arasnda yaam bu saf ve cahil kadn, insanlarda iyiliin asl olduuna, nedense bu gngrm, sal sakal idare adam kadar inanmak istemedi ve geldii gibi alaya alaya irketten kp gitti. -V, baa dmt. Vakit geirmeden Muzaffer Bey'le grmek, bu zaval insanlarla beraber kendi namusunu da temizlemek lazm geliyordu. Ali Rza Bey'in fikrine gre, mdr, kendi getirdii ve himaye ettii bir kza satamakla dorudan doruya onun namusuna kastetmi oluyordu: Birka ay evvel sekiz on lira bir zam grmt. O sralarda irket'in sarho ve ahlaksz bir memurunun Elbette velinimetler dururken bizim aylmza zammedilecek deil ya! diye sylendiini kulayla iitmiti. Ali Rza Bey, o zaman bu sze fazla ehemmiyet vermemiti; fakat imdi, onu byk bir dehetle hatrlyor, ona bsbtn baka bir mana veriyordu. Herkes, kendisi gibi vurdumduymaz deildi. Bakalar, mdrle Leman arasndaki mnasebeti phesiz oktan sezinlemiler, bu ite onun da parman grerek haksz yere gnaha girmilerdi. Grnte hala ona hrmetle muamele eden bu insanlar, arkasndan, kimbilir, neler sylyorlard. Bu yatan ve bu kadar temiz bir hayattan sonra bu da m bana gelecekti? Bir aralk Muzaffer'i hi grmeden kp gitmeyi de dnd. Yaplacak eylerin en temizi muhakkak ki buydu. Fakat bu fikir zerinde fazla durmad. Viran olan hanede evlad- ayal vard. Sonra mdrn bu meseleyi namuslu bir adama yakacak tarzda hal edeceinden phe edemiyordu. Aksi gibi o gn irketin en gaileli bir gn idi. Mdrn odas ar kovan gibi iliyordu. Ali Rza Bey, sca scana Muzaffer'le gremezse cesaretini kaybetmekten korkuyordu. Sonra, tereddt iinde geecek gecenin dehetini gz nne getirdi ve icabederse karanla kadar beklemee karar verdi. htiyar memur, o gn akama kadar almad; oturduu yerde Muzaffer'e syleyecei eyleri hazrlad. Aklna yle eyler geliyordu ki, tesirlerine kendi de dayanamayp alyor, mendilin ucuyle ikide birde gzlerini siliyordu. Ali Rza Bey, yaz, k, ii olsun olmasn her gn saat dokuzda vazife banda

bulunuyordu. Buna mukabil akamlar herkesle beraber irketten kmaz, gn batncaya kadar alrd. Mdr, onu bu saatte karsnda grnce: - Hocam, yine ge kalmsnz, dedi, kendinize hi acmyorsunuz... Bir iiniz varsa yarna brakalm. Muzaffer Bey, ihtiyar memurun ne kadar iltifat grse marmayacak bir adam olduunu bildii iin ona herkesten baka trl muamele ederdi. Her zamanki hrmetle ayaa kalkarak yanna oturttu, sigara verdi. Ali Rza Bey, saatlerden beri hazrlad nutku birdenbire unutmutu. Bann ii bombotu. Buna mukabil mutlaka konumak lzumunu kuvvetle hissediyor, rastgele bir eyler geveliyordu. Muzaffer Bey, onun ne dediini, ne istediini birdenbire anlayamamt. Glmseyerek, nndeki bir zarfn kenarna rakamlar yazarak onu dinliyordu. Fakat, biraz sonra ayaklar suya erince birdenbire irkildi, yava yava ehresini ve tavrlarn deitirmeye balad. htiyar adam, onun kzaracan, ezilip bzleceini ummutu. O, bilakis arpmaya hazrlanan bir adam gibi sert bir tavr alyor, gzlerini Ali Rza Bey'in gzlerine dikerek adamcaz bsbtn artyordu. htiyar memur, yreindeki skntya, bandaki aknla ramen, bir an iinde anlad ki, karsndaki insan, senelerden beri yapt hayalden bsbtn baka bir insandr; imdiye kadar grd gzel muamele, srf zararsz, terbiyeli bir ihtiyarck addedilmesinden ileri gelmitir. Evet, bu korkun bir aldant. Zaval adam, uzaktaki bir kayaya kardan seslenmi, ondan ald tatl cevaplarn, kendi yumuak ve nazl sesinin akislerinden baka bir ey olmadn anlayamamt. imdi bu kayaya eliyle dokunuyor ve onun nasl bir madenden yapldn anlyordu. Partinin kaybolduuna phe yoktu. Muzaffer, kendine ait ilere bakalarnn burnunu sokmasna msaade edecek; hayatyle, menfaatiyle oynatacak adamlardan deildi. Ali Rza Bey, bunu bildii halde bir trl duramyor, bir girdaba dm de kurtulamyormu gibi hep ayn dairenin iinde dnyordu. Mdr Bey, biraz daha bekledikten sonra sz rastgele bir yerinden kesti: - Anladm, msaade ederseniz, biraz da ben syleyeyim, dedi. Size olan hrmetimden, muhabbetimden phe etmezsiniz. Siz, fevkalade iyi, bu asrda, bu dnyada emsali bulunmayacak kadar baka bir insansnz. Yalan sylemeyeceim, Leman vakas dorudur. Byle bir ey olmamal idi.! Ben de istemezdim. Fakat ne yapalm oldu. Mamafih, inannz ki bu vaka zihninizde byttnz kadar fevkalade bir ey deildir. Anladma gre, bana bu kzla evlenmeyi teklif ediyorsunuz. Ak syleyeyim, buna imkan yoktur. nk bu Leman Hanm ilk batan karan ben deilim. Bu sz, Ali Rza Bey'e bir krba gibi tesir etti. htiyar adam, yerinden dorularak: - Beyefendi olum... gnahtr... Leman, ne de olsa parmak kadar bir kz ocuu ki... Diye bir eyler sylemek istedi. Fakat Muzaffer, tekrar onun szn kesti, ihtiyarn sadeliine glmseyerek: - Beyefendi, emin olun, size yalan sylemiyorum. Leman zannettiiniz gibi masum bir

kz deildi... nne gelenle dp kalkyordu. sterseniz bunu size ispat da edebilirim. Hatta doacak ocuun babas olduum da pheli idi. Fakat her nedense, belki de mevkiim sebebiyle, o eref teki babalardan ziyade bana layk grlmtr. Ah, Ali Rza Bey, dnya keki sizin bildiinize benzeseydi! Mdrn srarlarna ramen Ali Rza Bey, titreye titreye ayaa kalkmt: - imdi, bu zaval kza yaplacak hi bir eyiniz yok mu? Bu suali hala vicdannzn temizliinden phe etmediim iin soruyorum. - Ona ancak para yardmnda bulunabilirim... Nitekim bunu kendisiyle de konutum. - Bu kadar m? - Bu zamanda bir insana para yardmndan daha ciddi bir muavenet olabileceine emin misiniz? Gen adam, bunu hafif bir merhamet ve istihza ile sylemiti. Fakat tekrar tavrn deitirerek tatl bir ciddiyetle sordu: - Hocamsnz; bu itibarla biraz babam saylrsnz, ben de size bir sual soruyorum. Bu vaziyette bir kadn nikahma almam siz mnasip grr mydnz? Biraz evvel sizin bana sylediiniz gibi ben de sizin vicdannzdan, insanlnzdan phe etmediim iin size soruyorum. Siz, bir babasnz. Benim yaptm olunuz yapm olsayd bunu ona da tavsiye eder miydiniz? Leman gibi bir maceradan arta kalm bir kz gelin diye evinize kabul eder miydiniz? Ali Rza Bey, fena halde sarslmt. Bir an gzlerini kapayarak dnd. Bu ii yapan hakikaten kendi olu olsayd Leman gibi pheli bir kz evine, kendi masum ocuklarnn arasna sokar, ona gelinim der miydi? htiyar adam hayr demekle davasn birdenbire kaybetmi olacakt. Fakat buna ramen, zaten mitsiz olan bu davay kaybetmeyi yalan sylemeye tercih etti; mayus bir tavrla: - Hakknz var, dedi, raz olmazdm. Mdr, onu nazik bir yerinden yakaladna memnun, daha kskvrak balamak isteyerek: - O halde, dedi, bahusus, benim de bir talebeniz, bir evladnz olduumu dnerek? Mutlaka istedii gibi bir cevap bekleyerek ihtiyarn gzlerine bakyordu. Fakat Ali Rza Bey, dargn bir inatla ban nne edi: - Olum byle bir i tutsayd yapacam ey akt: Onu reddederdim, bir daha yz yze gelmezdim. - Ali Rza Bey, biraz tabi olalm. Bu kz, mutlaka bir parti vurmak, benimle evlenmek istiyordu. Bu, kabil olmad; fakat buna mukabil kendisine mmkn olduu kadar yardm edeceim. Ayl artacak, ayrca bir tazminat da vereceim. Kendi de, annesi de skntdan kurtulacak. Mdr, Ali Rza Bey'in yanna gelmiti. Hafif hafif omuzlarn okuyor, gnln almaya alyordu: - Ne kadar gzel kalplisiniz. Emin olun ki bu derecesi fazla... Adamakl zlyorsunuz. htiyar adam, gzlerini yerden kaldrmayarak mahzun mahzun glmsyordu: - zlyorum. Muhakkak ki ok zlyorum. Fakat zannettiiniz gibi o kza deil, kendi ocuklarma zlyorum.

- Kendi ocuklarnza m, ne mnasebet? - nk bu vak'a zerine sizden ayrlmaya mecburum. ocuklar, belki a kalacaklar da... Muzaffer Bey, bunun bir naz, kuru sk bir tehdit olmadn derhal hissetmiti. Fakat anlamyor, inanmyor gibi grnd: - Ne sylyorsunuz, dedi, size ne yaptm? Benden ne fenalk grdnz? Ali Rza Bey, deimesine imkan olmayan kararlarn verdii skunetle ve biraz evvelki karkla mukabil byk bir intizam ile sylemeye balad: - Bilakis, sizden ok iyilik grdm. En mkl bir zamanda elimden tuttunuz. Bana daima nezaketle, hrmetle muamele ettiniz. Bunun iin size minnettarm. Fakat, bu vak'adan sonra nasl burada kalabilirim? Biraz evvelki szlerimi hatrlaynz. Olum byle bir i tutsayd onu reddederdim, artk yz yze gelmezdim demitim, deil mi? Siz de baka bir evladmsnz. Demek sizi de reddetmeye mecburum. Siz, buraya benim vastamla girmi bir kza el uzattnz. Ben size kadn getirmi bir insan mevkiinde kaldm. Hakikat byle olmasa bile bunu herkese nasl anlatrsnz? Leman'n anas gibi benim ve benim ocuumun da bu kapdan yiyeceimiz ekmek artk temiz ekmek olamaz. Muzaffer Bey, iin ciddilii karsnda hakikaten telalanmt: - Hocam, rica ederim, msaade edin, ben de syleyeyim, diye szn kesmek istiyordu. Fakat Ali Rza Bey inatla ban sal ayarak devam etti: - Hacet yok, syleyeceklerinizi biliyorum. Bunlar belki dorudur da... Fakat bunlar benim ihtiyar kafamn alaca eyler deil... Mdr, ihtiyar memurun inadn kramayacan anlaynca: - Hocam, bari size baka trl bir yardmda bulunmama msaade edin, dedi. Ali Rza Bey, bir ocuk sadeliiyle glmser gibi: - Artk sizden hi bir ey kabul edememeye mecburum, dedi. zlmeyin, ne yapalm? Bsbtn lmedim ya, elbet bir aresini buluruz. - Tekrar grrz deil mi? - Elbet ocuum, ona ne phe? Ali Rza Bey, byle sylemekle beraber bir daha onunla maherde bile yz yze gelmeyeceini gayet iyi biliyordu. -VAL Rza Bey, o akam son vapura kald iin otobs bulamamt. Bu, onun ilk defa bana gelen bir ey deildi. irkette geciktii akamlar krk, el i kuruu gzden kararak bir paraola binerdi. Ne yapsn, bu, bir meslek mecburiyeti idi. O akam da iskeleden knca dalgn dalgn arabalarn durduu yere doru yrmt. Fakat birdenbire isiz, aylksz bir adam olduunu hatrlad. Artk byle lkslere hakk kalmamt. Yolunu evirdi. , be ayak satcs iportalarndaki son yemileri ve zerzavatlar bir an evvel satp gitmek iin alabildiine baryorlard. Ali Rza Bey, onlarn nnde biraz oyaland. Mal arn en kts ve r kalmt amma fiyatlar da sabahkine nispetle, yar yarya dmt. Bundan sonra alverii bu saatlerde yapmal idi. Ah, niin bu ince hesaplara daha evvel akl erdirememiti?

Gittike tenhalaan skdar sokaklarn ar ar geti. Karacaahmet mezarlnn yokuunu trmanmaya balad. Ali Rza Bey'in, teden beri yola yz yoktu. Hele yokular kardan grd vakit gs tkanrd. Byle olduu halde bu en yorgun olmas lazm gelen gecede vcudunda garip bir kuvvet duyuyordu. Bir aralk yol kenarndaki talardan birine oturmay dnd. Fakat buna cesaret edemedi. Bu korku, yolun tenhalndan yahut etrafndaki mezarlardan ileri gelmiyordu. Bilakis, her zaman olduka vehimli bir adam olmasna ramen, bu gece, tehlikenin her trlsne kar iinde byk bir kaytszlk ve pervaszlk vard. Fakat oturup dnmeye balarsa servilerin arasnda, etrafndaki gecenin derinliinden umulmaz bir mitsizlik gelip kecek ve bu ye'sin penesinden bir daha kendini kurtaramayacak sanyordu. Ali Rza Bey'in evi o gece her zamankinden ziyade aydnlk gibiydi. Bunu evvela uzun mddet karanlkta yrm olmaktan ileri gelen bir vehim sand. Fakat, daha ziyade yaklanca anlad ki bu grd; hakikattir. Evinde bu gece anlalmaz bir fevkaladelik vard. Bahe kaps akt. erde aalarn arasnda fenerler yanyordu. Daha epeyce uzakta Aye'nin ince sesi ile geliyor! diye haykrdn iitti. Kzlar, hatta daha garibi, pek ehemmiyetli bir i olmadka baheye bile kmayan kars onu karlamak iin sokaa kouyorlard. Bunun sebebi neydi acaba? Bu gece, bu evin onu her zamandan daha karanlk ve sessiz karlamas lazm gelmez miydi? Fevkalade armasna ramen ne Ali Rza Bey bir ey sylyor, ne de onlar bir ey sylyorlard. Aye, heyecanla babasnn elini yakalam, acele acele onu ieri gtryordu. Nihayet, bahedeki ardan altna kurulmu ssl bir sofra banda ona mjdeyi verdiler. Byk olu evket, msabakay kazanm, yz lira aylkla bir bankaya memur olmu. Ali Rza Bey, o gn ikinci defa olarak gzlerini gkyzne kaldrd. Bu, ne tesadft ya Rabbi! Yz lira... Hemen hemen kendi kaybettii ayla yakn bir para. Muharebe ederken vurulmu bir asker gibi kendi dt yerden bir bakasnn kalktn, omuzlarndan arln, elinden silahn alarak arpmaya devam ettiini gryordu. Ali Rza Bey, olunu en kk yatan beri: Benden sonra bu ailenin babas sensin; ben lnce sen benim yerime geeceksin! diye bytmt. htiyar adam, olunun nahif, kumral ban gsne ekmi, gzlerindeki yalar bir trl saklayamyordu. ocuklar, o gne kadar babalarnn aladn grmemilerdi. Hepsi de bu yalar sevinten, iftihardan geliyor, sandlar. -VEVKET, Ali Rza Bey'in byk olu idi. Yirmi yan iki ay evvel bitirmiti. Tahsili olduka dzgnd. Bilhassa iyi lisan bilirdi. Fakat bunu btn gezginci memur ocuklar gibi iki, seneden fazla devam edemedii mekteplerden ziyade babasnn gayretine borlu idi. Ali Rza Bey, bu ilk ocuu ile, iek merakls bahesi ile oynar gibi oynam, onu ancak kendi hayalinde yaayan mkemmel insan modeline gre ilemiti. Byk bir ksm bugne, hatta dnyann hi bir gnne yarar eyler olmamakla beraber evket, pek ok eyler

renmiti. Ali Rza Bey'in fikrince onun tam bir insan olmas iin bir de yksek tahsil lazmd. Ne are ki kader buna msaade etmemiti. Buna ramen evket'e yarm bir eser de denemezdi. nk bu yanda, deil stanbul'un, Avrupa'nn yksek mekteplerinde okumu genlerle ba kouyor, ihtiyar babasnn en bunald bir saatte imdadna yetiiyordu. Gklerden gelmi bir yardma benzeyen son muvaffakiyet, bunun en parlak bir delili idi. Fakat Ali Rza Bey'in asl tesiri evket'in kafasndan ziyade kalbinde olmutu. htiyar memur, dnyada her eyden phe eder, olunun ahlakndan phe etmezdi. Ona gre evket, dnyann hi bir kuvvetinin krp kirletemeyecei bir elmas paras idi. Altn Yaprak Anonim irketini bu kadar pervasz bir ekilde tekmelemesinin asl sebebi de bu ocua gvenmesiydi. Fakat ne de olsa bekledii imdadna bu kadar abuk geleceini mit edemezdi. evket, babas gibi marurdu. Belki kazanamam, kk derim dncesiyle msabakaya girdiini ailesinden saklamt. Evdeki aydnla, bahedeki sofraya gelince, bu evket'in ok eski bir vaadi idi. Ali Rza Bey, onu ilk mektebe balatt gn: evket, byyp memuriyete getiin gn senden bir hindi ziyafeti isterim. demiti. Aradan geen uzun senelere ramen, vaadini unutmam, o sabah gazetede msabakay kazananlarn banda ismini okuyunca ilk ii arya koup bir hindi almak olmutu. Bu ziyafetin hazrlnda byk, kk btn ev halknn pay vard: Hayriye Hanm, byk kz Fikret ile mutfakta alm, Leyla ile Necla sofray hazrlamlar, Aye, komu bahelerden demet demet iek toplayp getirmiti. Ali Rza Bey, biraz evvelki ye'sini tamamyla unutmutu. Yalnz, sofraya kendi iin hazrlanan ba iskemleye oturaca vakit bir ey dnerek durdu. Sonra, dikkatle oluna glmseyerek: - evket, seninle yerimizi deitireceiz, dedi. Sen baba, ben ailenin byk ocuu olacaz. Herkes, ard. Fakat o, inad ediyor, emrediyor; olunu kolundan ekerek: - yle istiyorum... Bana itaate borlusun... diyordu. Ali Rza Bey, mecburiyet karsnda, tahtn oluna terkeden bir hkmdar tavryle evket'i yerine oturttu. Kendi, onun soluna, karsnn yanna geti. - Ailede, onun yeri erge oras olacak, diyordu. itiyor musunuz ocuklar?... Zaman geldii vakit benim yerime onu baba tanyacaksnz, onu sayacaksnz. htiyar adam, urad felaketi, bu son szleri sylerken sesine verdii ar manadan baka bir eyle hissettirmedi. Daha bu geceden oluu ocuu telaa drmekte mana yoktu. Bilhassa evket, srtna yklenen ar mesuliyeti haber almadan son bir gece rahat ve mesut uyumalyd. -VAL Rza Bey, kars ve byk olu ile beraber erken uyanmaya almt. nn de sokakta ve evde ayr ayr vazifeleri olduu iin yle yapmaya mecburdular. Fakat kzlara henz dnya gailesi kmemiti. Onlarn birka saat yatakta tembel ik etmelerinde imdilik bir zarar yoktu. Artk, kendisi evin bu tembel eri arasna karm olmasna ramen o sabah, yine gneten evvel kalkmt. Her gnk gibi eline bir kitap alp pencerenin nne geti. Fakat bir trl okuyamad. Kars atei yakp sabah ayn hazrlayncaya kadar ak bir sayfann

karsnda dnd. Kahvaltdan sonra Hayriye Hanm, kocasnn le yemeini hazrlamaya balamt. Ali Rza Bey, kzararak: - stemez hanm, zahmet etme... dedi. Onun vapur ilemeyecek kadar frtnal zamanlarda bile bir gn iinden kalmadn bilen Hayriye Hanm telaa dt: - e gitmeyecek misin bey? - Hayr, gitmeyeceim. Ali Rza Bey, bunu sylerken hocasna kzd iin mektebe gitmek istemeyen sulu ocuklara benziyordu: - Niin? htiyar adam, biraz evvel yanna oturduu evket'in yzn okad. Heyecann bel i etmemeye alarak: - evket'e danacak bir meselem var, dedi. Olum, beni iyice dinledikten sonra hkmn verecek... O, ne derse kabul etmeye hazrm. Ali Rza Bey, yle bir ses, yle bir tavrla sz sylyordu ki, kars ile olu bunlarn aka m, yoksa sahi mi olduunu anlayamyorlar, birbirlerine bakyorlard. htiyar adam, vak'ay olduu gibi anlatt. Olu ile ak seik eyler konumaya alk olmad iin hikayenin ayp taraflarna geldike gzlerini baka taraflara eviriyor, sesini arlatryordu. Hayriye Hanm'n yznden aknlktan baka bir ey okumak kabil deil. Fakat evket, babasn dinlerken yava yava heyecanlanyor, kara gzleri garip bir atele parlamaya balyordu. Babas: Bu vaziyet karsnda istifadan baka bir ey yapabilir miydim? diye szn bitirdii vakit, o, hi tereddt etmeden: - yi ettin baba!... dedi. Bu seste yle bir isyan vard ki, Ali Rza Bey, alaya alaya oluna sarlmamak iin kendini zor zaptetti. Mahup bir tavrla boynunu bkerek asl sualini sordu: - Yalnz, bir ey var ki, onu da konumak lazm oulcuum... Bu irket, benim iin son bir ekmek kaps idi... Beni bilirsin. Kol arm kavuturup oturmak istemem... Belki artk i bulamam... Kardelerin daha meydana km saylamaz... Benim tekat maam pek az... Ailenin btn yk senin omuzlarna yklacak... Bu, sana ar gelmez mi? evket, babasnn bu teredddne adeta isyan etti. Yirmi bir yann lsz cesareti ile gsne vuruyor: - Bunu sylemeye nasl dilin varyor baba? Benden phen mi var? cabederse daha baka trl de alrm. Kardelerimi nasl olsa meydana karrz! diyordu: evket, dn gece sofrada babasnn yerine niin oturduunu imdi anlamt. Vak'aya can sklmak yle dursun, bu yata bir aile babas mevkiine getii iin adeta gururlanyordu. Baba, oul heyecanla birbirlerine ptler. Ali Rza Bey biraz sonra kars ile yalnz kald zaman memnuniyetinden glerek: - Bir baba iin bu, ne saadet! dedi. Ar ar sofray temizlemekle megul olan Hayriye Hanm, ban evirmeden: - Evet... yle... dedi.

Kadnn ehresi nedense atknd, szler adeta azndan dklyordu. Ali Rza Bey kukuland: - Neye yle yarm azla cevap veriyorsun?... diye sordu. Hayriye Hanm, hafife titizlenerek: - Yarm, btn var m? Evet... yle... diyorum! dedi. - Yok amma, baka trl sylyorsun. Kadn, iini brakarak Ali Rza Bey'e dnd: - Darlma amma, sen ihtiyarladka tuhaflayorsun. - una aka bunuyorsun desene! Bunu sylerken karsndan bir protesto bekliyordu; fakat o, cevap vermeden arkasna dnd. ciddileiyor, sebebini bilmedii bir korku, Ali Rza Bey'in yreini skmaya balyordu. Ali Rza Bey, arasra merhamet, yahut yz yumuakl sebebiyle birine para kaptrd yahut evine lzumsuz bir ey satn ald zaman garip bir znt duyar, kars: Ziyan yok... zlme, ne yapalm. Olmu bir ey... diye tesel i etmedike bir trl yrei rahatlamazd. Ancak, Hayriye Hanm, ailenin menfaatine dokunan ilerde hi akas olmayan maddi, hesapl bir kadnd. Kocasn epeyce zp yaptna piman etmedike bekledii tesel iyi vermezdi. Hatta bu yzden aralarnda kavga kt bile olurdu. Ali Rza Bey, yz yze kavga etmeye cesaret ettii tek insan kars olduu iin, ocuk gibi hrnlar: - Sen, zaten bylesin... nsann iine sindirmezsin. nal ah geberirim de kurtulursun! diye barp arrd. Hayriye Hanm onu bir zaman zp barttktan ve yaptn iyice burnundan getirdikten sonra politikay deitirirdi. htiyar adam, bugn karsnda bir eyler sezinledi. Yapt eyin doru olduuna zaten iinden kendi de pek inanmyordu. Ancak, karsnn birka tatl sz idi ki, onu bir dereceye kadar sakinletirecekti. Fakat aksi kadn, Ali Rza Bey'in hayatta en sk ve ac bir gnn yaadn anlamyor, kalarn atarak somurtmakta devam ediyordu. Ali Rza Bey, biraz sustuktan sonra: - Hanm, bana bak! dedi; bugn yle bir muamele ediyorsun ki lsem unutamayacam... Yazk sana. Hayriye Hanm, ikinci defa olarak dnd, en iddetli azarlardan ziyade tesir edeceine emin olduu bir hzn ve samimiyetle: - Niin byle sylyorsun, Ali Rza Bey? dedi, seni iiten bir rtbe filan almsn da seviniyorsun zanneder. irketten aldn yz on be lira ile zaten kt kanaat geiniyorduk. Bugn onu da elinden kardn syledin. Bu, bizim iin alk demektir... Sevinip boynuna m sarlmalydm?... Sen de biraz insaf et!... Ali Rza Bey, lakrd bulamayarak gln bir surette birka kere yutkundu: - Evet, amma namus... dedi, namusu kurtardk!... Namus sz bu saf, temiz ev kadnnda her vakit byk bir tesir yapard. Fakat aln kaplarna vurduu bu saatte bu kelime onun stndeki kuvvetini kaybetmi gibi grnd. - Ali Rza Bey, insaf et. Bunca yl k karnm. Bana ahlaksz bir kadn gzyle bakarsan hem ayp, hem gnah olur. Ben de senin kadar namuslu bir insanm. Fakat, ben senin yerinde olsam, ocuklarn hatr iin buna gz yumardm. Ali Rza Bey, bu szler zerine ate kesildi:

- Ne dedin bakaym, ne dedin?... Bir daha syle.. Byle bir eye gz m yumardn? Yazk... Yazk sana!... Diye barmaya balad. Hayriye Hanm, gzlerini tavana kaldrd. Sonra, ayn sakin hznle devam etti: - Evet, Ali Rza Bey! Sen ne dersen de. Onlarn hatr iin ben, hereye katlanrm. nk ekmeksiz kalrsak onlarn namusu tehlikeye girer. Bu sz, Ali Rza Bey'in kafasna bir sopa gibi indi. Bir gn evvel irkette bir bakasndan iittii sz hatrlyordu: Parasz namus nihayet bir, iki gbek dayanr. Hangi korkun kuvvetti ki bu iki ayr dnya kadar farkl insan birbirlerine tanmadan, ayn dilden konumaya sevkediyordu? Ali Rza Bey, karmakark zihninde bu muammaya bir cevap ararken kadn, devam ediyordu: - Darlma Ali Rza Bey... Kalbimde ne varsa syleyeceim. Sen, ocuklarnn menfaatini daima vehimlere feda ettin. Onlar, onbeer, yirmier yalarna girdikleri iin vazifeni bitmi sanyorsun. yle deil. Asl vazifen imdi balyor. Onlar, eskiden minimini bebeklerdi. El erine krk paralk bir ddk, bir krk bebek versen dnyay vermisin gibi bayram ederlerdi. Bu ocuklarn her biri imdi byk bir insan oldu. Her eyi anlyorlar, istiyorlar... Her birinin ne arzular var? Bilmem amma galiba onlarn terbiyelerinde de yanllk oldu. - ldrmsn hanm, benim ocuklarm yle melekler ki... - Onu ben de inkar etmiyorum. ocuklarmz imdiki halde melek gibi ocuklar... Fakat bir yandan da zihinlerini ok atk... Dediim gibi her eyi gryorlar, istiyorlar. Bu hal ile ilerde de melek gibi kalacaklar m? Kalsalar da ilenmeyecekler mi? Sen, imdiye kadar darda alyordun, evinin iini, ocuklarn pek yakndan grmyordun. te sana haber veriyorum bey. ocuklarmz iin tehlike var. Benden gnah gitti. Ali Rza Bey, bu davann yle kavga grlt ile hal edilecek bir i olmadn anlamt. imdi yalvaryordu: - Kuzum hanm... ocuk olma... Bu cihetleri ben de dnmedim deil. Fakat olumuzu iittin. Yavrum, kardeleri iin her fedakarla hazr. Ondan phe etmezsin deil mi? - Dorusunu istersen phe ederim Ali Rza Bey. Ne olsa o da gen bir ocuk... Onun da kendine gre arzular olacak. Hem olmasa bile parmak kadar ocuun boynuna yk olmak gnah deil mi? Bu kar koca, bir sene mnakaa etseler bu noktada anlaamazlard. Ali Rza Bey, muhakkak, babalarn en iyisiydi. Kendi yznden ocuklarnn herhangi birine en kk bir zarar gelmesine raz olamazd. Fakat o, ocuunu kendi yerine aile reisi yapmakla ona dnya saadetlerinin en byn verdiine kaniydi. Onun iin evket'in aile yknden ikayet etmesi kral olan bir insann bana giydii tac ar bulmas nevinden anlalmaz bir eydi. Fakat Hayriye Hanm, bu yksek hikmetleri, ilenmemi saf kafasna bir trl aldramyor, dakikadan dakikaya artan bir heyecanla ate pskryordu. - Sam aarncaya kadar sana ocuk gibi inandm. Ne bileyim sal sakal , okumu, yazm adam. Elbette bir bildii var diyordum. Artk yeter... Mademki bu ii brakmak namus icab imi, brak... Lakin unutma ki pahallk gnden gne artyor. Bak, artk saklamyorum. Melek gibi ocuklarn zaptedilmez hale geliyorlar. Yokluk

yznden evlatlarm birer birer dklmeye balarsa iki elim, on parmam yakandadr. lp gitsen bile seni mezarnda rahat brakmam... Kadn, artk ocuklarna ittirmekten korkmayarak yksek sesle alaya alaya mutfaa girdi. Ali Rza Bey, olduu yerde donup kald. Demek ki bunca senelik kuzu gibi yumuak bal kars da nihayet isyan bayran amt. Elinde bir kova, bahede dolayor, ieklerin dibini eeliyor, zerzavatlara su veriyor, fidanlarn bceklerini ayklyordu. Fakat aklnda yalnz ocuklar vard. Kars phesiz cahil bir kadnd. Fakat tela pek sebepsiz grnmyordu. ocuklar hakikaten tehlikede miydi? Daha fenas karsnn syledii gibi acaba onlarn terbiyelerinde bir yanllk olmu muydu? Evvela, byk kz Fikret'i gznn nne getirdi. Bu, on dokuz yanda ufak tefek bir kzd. Fakat otuz yanda bir insandan daha ard. Evde annesi iin en kymetli bir yardmc, aralarndaki ehemmiyetsiz ya farkna ramen kardeleri iin bir ikinci anne idi. Fikret, gzel deildi. Fazla olarak sa gznde bir leke vard. Bu leke, zaval kzn Anadolu memleketlerinden birinde ektii uzun bir gz hastalndan yadigard. Ali Rza Bey, o vakit bir yolunu bulup ocuu stanbul'a atsayd belki bir are bulunurdu. Ne yazk ki hastalk, ilerinin en sk ve kark bir zamanna rastgelmiti. Fikret'te yle emsalsiz bir ahlak gzel ii vard ki onun btn kusurlarn kapard. Hatta Ali Rza Bey'e gre o leke bile kusur saylmazd. Bilakis bu, ehreye getirdii mazlumluk, yree verdii rikkatle bir ayr gzel ik bile tekil ederdi. Ne are herkes, bahusus evlenecek genler onu kendi baba gzyle gremezdi. Ali Rza Bey, Fikret'i de hemen olu kadar ihtimamla yetitirmeye almt. Yalnz o kzd; kardei gibi hayata atlacak deildi. Pratik bilgilere ihtiyac pek olmayacakt. Bunun iin Ali Rza Bey ona, daha ziyade ss ve fantezi mahiyetinde eyler retmiti. Gen kz, hasta gz iin bir tehlike tekil edecek kadar ok kitap okurdu. Bunlarn ou romand. Ali Rza Bey, kznn mehur sanatkarlardan, mehur eserlerden bahsettiini, hayat hakknda arbal mtalaalar yrttn grdke iftihardan az kulaklarna varrd. Kznn yzndeki btn kusurlar affettirecek kadar zeki, malumatl olmasn istemiti. ok kr, bu arzusunda muvaffak olmam denemezdi. Fazla olarak onu annesi derecesinde iyi bir ev kadn olarak da yetitirmiti. ocuunun bugn hi bir eksii yoktu. Herhangi bir erkei tam manasyla memnun etmeye muktedirdi. Ancak... Ali Rza Bey'in zihninde zc pheler uyanmaya balyordu: Evet, kzn hemen hi bir kusuru yok saylrd. Fakat onu anlayacak erkei nereden, nasl bulacaklard? Gnden gne artacak fukaralklar bunu bir kat daha gletirmeyecek miydi? Her gn etrafnda birtakm genler gryordu. Bunlarn ou az birlii etmi gibi evlenmekten korkuyor veyahut alayla bahsediyorlar; birou da bunu bir ticaret ii addettiklerini, yani paral kz aradklarn aka sylyorlard. Evet, kars pek haksz deildi. Fikret, galiba yanl terbiye edilmiti. irkin bir kalbin iine uyank bir ruh koymak niin? Beenilmediini, her yerde, her eyde ihmal edildiini daha abuk farketsin diye mi? irkinin azndaki gzel sz, acizin azndaki hakl sz kadar bo, faydasz bir eydi. Ali Rza Bey, bu nokta zerinde dndke iindeki pheler kuvvetleniyordu: Evet,

Fikret, yanl terbiye edilmitir. Bu irkin kz ne kadar anlarsa o kadar isteyecek, neticede o kadar strap ekecekti. Keki onu hayatta bir erkek gibi alp arpacak dili, trnakl, duygusuz ve fikirsiz bir kz olarak yetitirseydi. ocuu geri bugnk emsalsiz Fikret olmaz, kendisi onu kzm diye dnrken duyduu saadetten mahrum kalrd. Fakat ne ziyan var; o, mesut olurdu ya! Ali Rza Bey, Fikret'ten sonra Leyla ile Necla'y gznn nne getirdi. Onlar, ablalar kadar zeki deildiler; fakat tam manasyla gzeldiler. Leyla, on sekizini sryordu. Necla on altya daha yeni basmt. Bu zamanda onlara akl banda, helal st emmi birer koca bulmak da mesele idi. Maamafih bu, o kadar g deildi. Zamane genleri Fikret'teki ruh gzel iinden bir ey anlamayabilirlerdi. Fakat Leyla ile Necla, yzleri sayesinde nasl olsa kendilerini satarlard. , o gne kadar bu temiz, fakat her gen gibi zayf ve hoppa ocuklar, etraftaki grnr grnmez kazalardan muhafaza etmekte idi. Aye'ye gelince, Ali Rza Bey, onu teden beri kardelerinin mal addetmeye almt. Kendi olsa da, olmasa da evket onu daima himaye etmeye muktedirdi. htiyar baba, o gn bahe ile urarken mtemadiyen bunlar dnd. - V LK tekatlk ve isizlik gnleri... Bugnn erge gelip atacan, her alkan insan gibi bir gn kendinin de rkle atlacan biliyordu. Fakat o, bugnleri bsbtn baka trl dnmt. Tekat olduu zaman ocuklarna kar btn vazifesini bitirmi, onlarn hepsini ev bark sahibi etmi olacakt. Gzlerini kapayp ilerisini dndke daima u ryay grd. Tektk torunlar domaya, yetimeye balam, kendi havalarnda olan gen babalar, cahil anneler bu ocuklarn btn ykn onunla karsnn stne ykmlar. Sen misin artk hayattan ekildim, bir kede lm beklemekten baka iim kalmad diyen, al bakalm diyorlar. Bykbabann artk ban kamaya vakti yoktur. Kah ocuklar krda oynamaya gtryor, kah onlara ocak banda masal ar sylyor. Sonra biraz kabacalarna ailenin tarihini retmek; vaktiyle babalarna, analarna olduu gibi onlara da fazilet, doruluk dersleri vermek lazmdr. Hasl, bu zamanlar o kadar ie, grlt ile doluyor ki, vakit, saat gelince lm deine yatmaya vakit bulamyor, ocuklarn ddk sesleri, davul, trampet patrtlar iinde, belki farknda olmadan, lyor. Bir insan iin saadetin bundan by dnlr m? Ali Rza Bey'in teden beri en byk ikayetlerinden biri de kitap okumaya vakit bulamamas idi. Her zaman okuduu sayfann en tatl yerinde bir i kard. Hele sabahlar karsnn Haydi Ali Rza Bey, vakit geldi; vapura yetiemeyeceksin diye Azrail gibi bana dikilmesi o kadar zddna giderdi ki... Ali Rza Bey, kitab kapatrken daima: Ah, bir tekat olsam diye sylenirdi. stedii gn gelmiti. Artk kars: Haydi Ali Rza Bey... kitab brak diye onu rahatsz etmeye gelmiyordu. Fakat aksilie bakn ki artk kitaplarda eski tad kalmamt. Karsnn ilk gnlerindeki atknl, titizlii bir trl gemiyordu.

Ali Rza Bey, evvela uzun mddet onunla dargn durmu; fakat karsnn aldrmadn grnce yine kendiliinden barmt. Hayriye Hanm'n bu hareketi kadar ona dokunan bir ey yoktu. Bir gn ona: - Yazk, hanm sana... Demek sen, bana srf memuriyetim iin, kazandm para iin ehemmiyet veriyormusun, dedi. Onun kzmaya bile lzum grmeden dudak bktn grnce yalvarr gibi tavr ald: - Biz hayatta iki silah arkada gibi idik. Elimdeki silahm aldklar bir zamanda beni arkamdan vurmak doru mu? Bu sz uzun zamandan beri zihninde hazrlamt. yle sanyordu ki, kars bunu iitince alayarak boynuna sarlacak ve aralarndaki ihtilaf nihayet bulmu olacak. Fakat aklnca ok messir olan bu sz, Ali Rza Bey'in yalnz kendi gzlerini yaartt. Hayriye Hanm bilakis ok hissiz bir bak, kapal bir ehre ile omuz silkti: - Ne yapalm?... Kendi den alamaz! -XAL Rza Bey'in btn tekat memurlara benzemesi iin bir ay kafi geldi. Dnerken eskilii grnmeyen araba tekerlekleri gibi onun da ilerden grnmeyen ihtiyarl birdenbire durunca, btn harapl ile meydana kt. ki yannda bo yere sal anan kol arnn arl omuzlarn kertmeye, srtn kamburlatrmaya balad. Kl kyafeti bozuldu. Pantolonunun diz kapaklar, kol arnn dirsekleri sarkt. Halbuki eskiden ne kadar gzel ve temiz giyinen bir adamd. stndeki tozlar artk sprlmekle gitmiyor, elbiselerine ilemeye balyordu. Sabahlar yine gnele beraber kalkyordu. Fakat o saatlerde artk eskisi gibi tazelendiini duymuyor, bilakis gkyznde gnein o gn geecei yol arn uzunluuna baktka vcudunda derin bir yorgunluk duyuyordu. Ne kitaplarnda, ne bahesinde artk eski bir renk kalmamt. Mamafih, alkanlk kuvvetiyle yine divanlarn kartryor; baheyi kaplayan fena otlar yoluyor, iekleri sulamaya urayordu. Fakat aradan uzun zamanlar geti hissiyle ban kaldrp gnei yine olduu yerde grnce ne yapacan aryordu. Sabah, akam vapur saatlerinde sokak kapsna kmay adet edinmiti. El eri arkasnda, bahe duvarnn boyunca ar ar gidip gelir, havada leylek srlerinin utuuna bakan krk kanatl bir leylek mahzunluu ile memurlarn kafile halinde ilerine gidip gelmelerini seyrederdi. Ali Rza Bey, teden beri kahvelerin, gazinolarn ba dman idi. Memurluu zamannda mtemadiyen: Nedir bu miskinhaneler efendim? Elimde kuvvet olsa bunlarn hepsini kapatrm! diye sylenmiti. Onlarn, ii, ekmei ve evinde rahat olmayan zaval tekatler iin ne bulunmaz tesel i keleri olduunu imdi anlyordu. Evvela amlca'ya, yahut skdar arsna doru yapt uzun yryler esnasnda kr kahvelerinde dinlenmekle balamt. Sonra, yava yava ar ve mahal e kahvelerine alt. lk zamanlarda kendi kendine bir keye ekilerek gazete okuyordu. Bunlarn daimi mterilerine kar duyduu tiksinme hala gememiti. Kat'iyyen onlarn aralarna karmamak azmindeydi. Kendisi buralarda hi bir zaman seyirciden baka bir ey olmayacakt. Neler grp iitiyordu? yle yal bal erkekler vard ki evlerinin iyzn hi

sklmadan anlatyorlar, ne yediklerini, hatta bazen, hi yiyecek bulamayarak a kaldklarn sylyorlard. Bazlar mtemadiyen tavla, iskambil oynuyorlar, arada bir durarak aza alnmayacak kfrlerle birbirlerine satayorlar, sonra hi bir ey olmam gibi oyunlarna devam ediyorlard. Hatta bir gn, vaktiyle byk ilerde bulunmu bir tekadn dayak yediini grmt. Ali Rza Bey'e gre bu adamn bu rezaletten sonra artk insan iine kmamas hatta arndan lmesi lazmd. Halbuki ertesi gn onu ayn kahvede, hi bir ey olmam gibi tavla oynar bulmutu. Evvela, dertlemek iin adam arayan bir iki biareyi dinledi. Sonra yava yava ahbaplar oald. Fakat gururu hala devam ediyordu. Bakalarn her zaman dinledii halde kendi derdine dair bir tek kelime sylemiyordu. Nihayet, anlad ki, kahve isizlikten ve aile dirliksizliinden doan straplara kar snlacak tek kedir. O da olmasa, mtekaitler iin lmekten baka yaplacak i kalmayacakt. -XAL Rza Bey'in de nihayet bir kahvesi ve sekiz on yal mtekaitten mrekkep bir grubu oldu. Ne yapsn, vakalarn nnde durulmazd ki... Bunlar, geinme cihetinden sknt eken ihtiyarlard. Tekat aylklar, gnn ihtiyalar karsnda devede kulak gibi kalyordu. Birou temiz, namuslu adamlard. Bazlar Elimize frsat getii zaman neye almadk? diye hayflanyorlar; bazlar da: alamadk; fakat mademki sonu byle olacakt; vaktimizi ho da m geiremezdik? Geceli gndzl alp abaladk; bizi limon gibi skp suyumuzu aldktan sonra posamz attlar diyorlard. Ali Rza Bey, kendi gibi, onlara da iin iin acyordu; fakat szlerine hak veriyordu. Hatta bu yzden ufak tefek mnakaalar bile ediyordu. Ali Rza Bey'in en byk kar yeni arkadalarndan ucuz al veri usul eri renmek olmutu. Kmr, eti, ya ve zerzevat nereden, nasl alacan artk biliyordu. Yalnz rendii usul erin hepsini tatbike imkan yoktu. Bunun iin esnafla laubali olmak onlara kah aksilik, kah dalkavukluk etmek lazm geliyordu. Bunlar, hi bir zaman Ali Rza Bey'in ar tabiatna uyacak eyler deildi. Bir gn, uzun zaman belediye reisliinde bulunmu bir arkadayle arya kmt. Zerzevat alacaklard. Pazarlk esnasnda kavga km, dkkanc eski belediye reisinin elindeki kabaklar ekip alm: Git iine ihtiyar... Sen al verie deil, elenceye kmsn... Paran yoksa ayrdan ot topla da onlar ye! diye adamcaz gsnden ittii gibi zerzevat kfelerinin iine yuvarlamt. Ali Rza Bey, utancndan yerin dibine girmi, bir daha kimse ile arya kmamaya tvbe etmiti. Ali Rza Bey, tekat arkadalarndan hemen hepsinin evlerinden ikayet ettiklerine dikkat etti. Demek bu cihette de yalnz deildi. Kavga, bu fakir tekatlerin evini, bir salgn gibi kasp kavuruyordu. Ali Rza Bey, bu geimsizliklerin hep ayn sebepten erait-i iktisadiyeden, o melun kuvvetten ileri geldiine artk iman etmiti. Zaval ihtiyarlar, sabah oldu mu bir yangndan kaar gibi, kendilerini evden dar atyorlar, gece yarsna kadar kahvede oturuyorlar, kavga ediyorlar, uyukluyorlard. Halbuki, onlar scak bir aile ocana imdi her zamandan ziyade muhtatlar. Hep bu ihtiyarlk gnlerini dndkleri iindir ki, ailenin bin trl zahmetlerine imdiye kadar hi ikayetsiz katlanmlard. Ne ummular, ne kmt!, Ya, Al ah esirgesin, bu kahveler de olmasayd! En garibi bu ihtiyarlarn ou imdiye kadar en ok neden korkmularsa ona

uramlard. Mesela bugn hayatnda bor etmekten delicesine rkm eski bir kalem mdr vard ki, aylk kadn bir trl sarrafn elinden kurtaramyor; denmesine imkan olmayan bakkal, kasap borlar iin hapse girmeye hazrlanyordu. Alacakl esnaf ilk defa kaps nnde barp armaya balad zaman lecek gibi olmutu. Fakat imdi aldrmyor, hatta hapis tehlikesini bile feylesofa bir tevekkl e karlyordu: Ne yapalm... Heriflerin hakk kalmasn. Borcumuzu para vermekle demiyoruz; bari hapis yatmakla deyelim. Yine bir eski malmdr vard ki, genliinde delice titizliiyle hret almt. Ayandan km bir orab ykanmadan bir daha giymezdi. imdi bu adamcazn yakasnda bitler geziyordu. Kars iki sene evvel ktrm olmutu. Evinde baka kimsesi yoktu. Btn iler onun stne yklmt. Fazla olarak da gece gndz hasta kahr ekiyordu. Bir ncs birka gnde bir gelininden, damadndan dayak yer. Bir daha bu eve dnersem bana lanet olsun! diye elinde bir boha ile kahveye gelirdi. Gece, mterilerin dalmasna yakn uyku bastrnca ve gecenin ayaz romatizmal ayaklarn szlatmaya balaynca kararn deitirir, yine bohas kolunda, ks ks evinin yolunu tutard. Arkadalar ona acmaktan ziyade glerler: Ettiini ekiyor! derlerdi. Bu, bir derece kadar doru idi. Eskiden uzun seneler askeri rtiyede hocalk etmi olan bu adam, kim bilir ne kadar ocuun cann yakmt!... Kahvenin mterileri arasnda bir de Sermet Bey isminde bir eski vali vard. Fakat bu, teki tekatler gibi deildi. Bilakis kyafetinden, szlerinden, hali vakti yerinde bir adam olduu anlalrd. Sermet Bey memurluk hayatnda doruluu ve namusu ile hret alm bir adamd. Yetmi yana ramen krmz ehresi, alabros beyaz salar, tertemiz kyafetiyle dimdik durur, yksek sesle konuurdu. Herkes gibi Ali Rza Bey de adama evvela ehemmiyet vermi, szlerini hrmetle dinlemiti. Fakat sonradan Sermet Bey hakknda fena eyler iitti, bu kibar kyafetli adamdan teki bitlenenler ve dayak yiyenlerden daha ok irenir oldu. Sylendiine gre bu adamn kzlar salam ayakkab deildi. O, burada yine eskisi yksek sesle ahlaktan, faziletten bahsederken evinde tyler rpertici kepazelikler oluyordu. Zaten bu kadar temiz giyinmesinin sebebi de bundan baka bir ey deildi. Bazlar Sermet Bey'in hi bir eyden haberi olmadn sylerdi. Bazlarna gre ise bu adam oluk ocuk azna den bu rezaletleri sezinlemeyecek kadar ahmak, evde oluk gibi akan parann memban kefedemeyecek derecede bunak deildi. Domuz gibi her eyi biliyordu. Ali Rza Bey, bu dedikodulara karmaktan fevkalade ekinmekle beraber bir gn korka korka dedi ki: - Bu ikinci ihtimal bana zayf geliyor. nsan, byle eyi bilir de nasl tahamml eder? Gltler, Al ah ne verir de kul gtrmezdi? Adamcaz, ilk zamanlarda, hi phesiz bir para sknt ekmiti. Fakat sonra yava yava almt. Hasl, bu kahvenin vakalar Ali Rza Bey'e ksa bir zaman iin de olsa kendi dertlerini unutturuyordu. -X-

FUKARALIK; Ali Rza Bey iin ne gzel bir mektep olmutu. Her eyi hakiki rengiyle, hakiki ehresiyle grmeye balad. Artk kimse bu parasz ihtiyara kendini olduundan baka trl gstermek iin cann skntya sokmuyordu. Hatta ocuklar bile... Fikret'te kendisine kar garip bir uzaklk ve soukluk hissediyordu. Bu ocukta iin iin anlalmaz bir eyler geiyordu. Artk babasna sokulmuyor, ona eskisi gibi inanmadn aka gsteriyordu. Halbuki Ali Rza Bey, bu skntl zamanlarda bu nazik ve ar ocuktan neler ummutu! Leyla ile Necla'ya gelince onlar da hemen hemen ayn halde idiler. Grnt babalarna kar hi bir yolsuzluklar yoktu. Fakat bilinmez bir sebepten ona kinlenmi gibi gz gze gelmekten ekiniyorlar, o, daha azn aarken iitecekleri eylere inanmamaya evvelden karar vermi gibi inat bir tavrla balarn te tarafa eviriyorlard. Ali Rza Bey, bu maceraya atlrken en ziyade ocuklar stndeki nfuz ve tesirine gvenmiti. Bu, byle bir dalga idi ki, ancak evin iinde herkes, kendisine inanr ve itaat ederse almas mmkn olurdu. Halbuki onlar, daha ilk sarsntda dalyorlar, byk felaketin karsnda onu yapayalnz brakyorlard. htiyar adam, bu bozgunu evvela Hayriye Hanm'dan bilmi ve Kendi ettii yetmiyormu gibi evlatlarn da zehirliyor, bana kar kkrtyor! diye karsna kinlenmiti. Fakat sonradan anlad ki yok yere o fakirin gnahna girmiti. ocuklarn tevik etmek yle dursun, belki onu byle ac ve hrn yapan bilakis ocuklardr. Bu fikri kuvvetlendirecek baka bir ey de vard. Hayriye Hanm, kocasna uzak durmakla beraber ev kadn vazifesini hi ihmal etmiyordu. Zaten teden beri iktisada son derece riayet eden bir kadnd. imdi, bunu adeta hasislik, ingenelik derecesine karmt. Bir erkek, bu kadar hakir bir zamanda karsndan daha ne bekleyebilirdi? Olu evket'e gelince; ihtiyar baba iin dnyada tesel i ve saadet namna yalnz o kalmt. Bu evket, ne fevkalade bir mcevher kmt. Gen adam, babasnn gznde yava yava bir ilah mertebesine kmaya balyordu. Ali Rza Bey'i yakan atei imdilik yalnz o, anlyordu. Ailenin btn ykn stne ald, en ac titizliklere hak kazanacak kadar yorulup asabiletii halde terbiyesini bozmuyor, sras dtke babasnn dizlerine oturup sakal arn okayarak onu tesel i ediyordu: - Korkma baba... Ben hi bir zaman mitlerini boa karmayacam... Greceksin ne kadar iyi olacaz, sonunda ne kadar rahat edeceiz... Her eyden evvel kardelerimi yetitirmeliyiz. Biz bize kaldktan sonra kolay. Seninle annemi nasl olsa mesut edebilirim. evket, kardelerinin hepsini ayr ayr dnyordu; evde ihmal ettii yalnz bir kii vard; kendisi. Ali Rza Bey, bir gn onun azn arad: - Benden saklama evket; dedi, elbette sen de bir eyler olmak istiyordun... Bu felaket bamza gelmemi olsayd ne yapacaktn?

- yi bir mimar olmak isterdim, baba... Bymek, para kazanmak, hret kazanmak isterdim... Fakat ne yapalm... Ksmet deilmi... Belki daha fazla syleyecekti, fakat babasnn gzlerindeki acy grd. Glerek szn deitirdi. - Fakat bunu yle ehemmiyetli bir arzu sanma, dedi. Ben imdiki hayatmdan da ok memnunum. Hem gencim; ilerimiz dzelirse. belki buna da vakit kalr. Ali Rza Bey oluna inanm grnd. Sz deitirdiler; baka eyler konumaya baladlar. Kahvedeki tekat arkadalarndan bazlar ibadette bir tesel i kefetmilerdi. Ali Rza Bey'in ibadeti olunu dnmekti. Zaman zaman iindeki mitsizlik dayanlmaz bir dereceye ktka evket'i aklna getirir, iine bir mabet serinlii ktn duyard. Bir gn, bunu gzlerinde saklanamam yalarla itiraf etti: - Oulcuum, ben kendimi faziletli bir insan sanr, budala gibi gururlanrdm. Meer ben, senin yannda hi kalyormuum, dedi. evket ard: - Ne sylyorsun baba... Dnyada senin gibi insan tasavvur edilir mi? Ne ocukluk? diye glmee balad. Ali Rza Bey, inatla ban sal ad: - Ben, senin yannda hi kalrm olum, dedi. Niin? dersen ben, yaadm mddete zaten bir ey duymadm, istemedim. Halbuki sen, ok hisli bir ocuksun. Her eyi anlyorsun, istiyorsun... Byle olduu halde istediklerinden kendi ihtiyarnla kendini mahrum ediyorsun. Aramzdaki fark bu yavrucuum. Bunun iindir ki, sen benden ok ykseksin... -XEVDE ocuklar arasnda hafiften hafife kavgalar balamt. Bu, evvela gizli oluyor ve Ali Rza Bey, hakiki sebepleri kefedemiyordu. Bir gn Fikret, kardelerine kyor, ikinci gn Leyla'nn odasnda alad iitiliyor, nc gn Necla yemee inmiyordu. Hayriye Hanm, artk imdi btn btn yanna varlmaz bir hale gelmiti. Ali Rza Bey, mutlaka aksi bir cevap alacan bildii iin ona hi bir ey sormaya cesaret edemiyordu. Gitgide grlt byd. Kimse kimseden ekinmez oldu. O vakit ihtiyar ocuklarn ikiye ayrlm grd: Bir yanda Fikret, bir yanda Leyla ile Necla. Bu, artk evde bir baba nfuzu, hrmet edilecek bir reis kalmadn gsteren en gzel bir delildi. Leyla ile Necla, ailenin yaay tarzn beenmiyorlar; yenilik, elence ve daha birok eyler istiyorlard. Bu iki kz, teki kardelerine nispetle daha hoppa, nazl ve mark bymlerdi. Ali Rza Bey, onlarn fikir ve terbiyeleriyle fazla megul olmamt. Bu kadar gzel kzlar mmkn deil, uzun zaman kendilerine brakmayacaklard. Daha, nihayet, , be sene misafirdiler. Ali Rza Bey Leyla ile Necla namuslu birer kadn olarak yetiirlerse kafidir derdi. Btn tedbir onlar kapal bytmekten ibaret kalmt. Kzlarn fazla sokaa kmalarna, arbal tannmayan ailelerin kzlariyle arkada olmalarna izin yoktu. Karsna daima: Bu yata ocuklar iin gzel ik en byk tehlikedir. Gzn iyi a! diye tembihler verirdi. Ancak bu skntnn da bir aksi tesir yapmasndan korktuu iin evde onlar

fevkalade okamt. Bir dedikleri iki olmazd. Son zamanlarda karsyle kan kavgalar birou bu yzdendi. Hayriye Hanm Leyla ile Necla iin fazla para sarfedildiinden ikayet ettike Ali Rza Bey: Senin akln ermez hanm! ocuklar eve kapyoruz... stediklerini yedirip giydirmezsek olmaz. Sonra evden, ev hayatndan nefret ederler. Keki elimizden gelse de onlar evin iinde daha fazla memnun etmenin yolunu bulsak! derdi. lk arpma Hayriye Hanm'la ortanca kzlar arasnda oldu. Kzcaz Leyla ile Necla'nn gz yalarna, hkrklarna epeyce zaman mukavemet etmiti. Arbal Fikret, grltnn bu son safhasnda annesine gizli gizli yardm ediyordu. Sonra, ihtiyar kadnda yorgunluk ve bozgunculuk alametleri belirdi. ki yetimi evladn geceli gndzl aladn grmek dayanlr ey miydi? Hayriye Hanm, Leyla ile Necla'nn tuvaletleri iin evin en zaruri masarifini krpmaya balad. Nihayet, yava yava hesabn ard. Bu defa Fikret, annesinin bu zaafn tenkid etti: Onlar memnun etmek iin bizi ihtiya iinde kvrandrmaya, evi felakete srklemeye hakkn yok anne!... demeye balad. Hayriye Hanm kendini mdafaa iin Leyla ile Necla'y da mdafaa etmeye mecbur oldu: Onlarn da hakk var... Herkesin kz gibi onlar da giymek ister... ss isterler... dedi. Fikret, o vakte kadar kk kardelerine kendi ocuklar gzyle bakmt. Bu, onda, babasnn mtemadi telkinleri neticesinde doup bym bir duygu idi. Fakat, asl annesi Leyla ile Necla'y bu ekilde mdafaa edince Fikret dayanamad: - Peki, ya biz? Biz kpek yavrular myz anne? Haydi, ben kendimi hesaba katmayaym... Aye'ye gnah deil mi? diye isyan etti. O zaman kadar surat asmalar, gizli aylp baylmalar, sessiz gz yalaryla devam eden kavga, bylece aa vurulmu oldu. Partiler ayrld; karlkl atmalar balad. Bir yanda Leyla, Necla, Hayriye Hanm, br yanda Fikret ile Aye vard. Yalnz, iki tarafn kuvvetleri msavi deildi. Aye, pek kk olduu iin Fikret yalnz saylrd. Gen kz, evket ile Ali Rza Bey'i kendi tarafna ekmeyi dnd. evket kardeini uzun uzadya dinledikten sonra: - Bu ilere beni kartrmak doru olmaz Fikret, dedi, eve kk bir hizmetim oluyor diye kafa tutmaa kalkyorum zannederler, kalpleri krlr. Fakat ilerimiz iin tehlike grrsem ben de bo durmam. Ali Rza Bey'e gelince, o artk evinde bir bostan korkuluu mevkiine dmeye baladn gayet iyi gryordu. Bu kavgaya karmak ocuklarla beyhude yere yzgz olmaktan baka bir netice vermeyecekti. imdi, baba diyebir dereceye kadar- hatrn sayyorlard. O vakit, ona da lzum grmeyecekler, zaval korkuluk bsbtn yklm ayak altnda kalm olacakt. Onun iin Ali Rza Bey, evde seslerin titizlemeye, ykselmeye, baladn iittii zaman ya odasna kapanyor, yahut mutfak kapsndan sokaa kayordu. - X HTYAR baba, hi bir eyin farknda deil saylrd. Fakat ocuklarn eskisinden ok daha iyi gryor ve anlyordu. Ar bir hastalk nasl bir vcuttaki gizli il etleri aa vurdurursa bu buhran da onlarn rk ve sakat taraflarn yle meydana karmt. Fikret de, teki kzlar da bildiinden ne kadar baka insanlarm!

Kavga, yava yava eklini deitiriyordu. Leyla ile Necla, asl istediklerini ak ak sylyorlard; ne hakla kendilerini eve kapatmlard? Herkesin kzlar istedikleri yerde, istedikleri insanlarla gezip elenirken kendileri neye bu cehennemde ile dolduruyorlard? Evin ad artk (cehennem) olmutu. Onlar da gen deil miydiler? nsan iine kmak, sosyetelere girmek, dansetmek istemezler miydi? Genlikleri geiyor saylrd. Bu gidile sonlar ne olacakt? Babalar kendileri iin bir ey hazrlam myd? Ev, delik deik bir gemi gibi, gnden gne batyordu. Byle zamanlarda herkese bann aresine bakmak hakk neden verilmiyordu? stlerindeki basky kaldrmak zaman gelmi de geiyordu. Kendi balarna braklrlarsa belki birer hayrl koca bulur, canlarn kurtarrlard. Byle zamanda kimin kapsn alp Evlenecek kznz var m? diye soruyorlard? Ali Rza Bey'deki Fikret'i yanl terbiye ettim fikri de artk deimiti. Her ey gibi ocuklarn terbiyesine verilen emek de bo bir gayretti. Kanlarn mayasnda, douta ne varsa vakti, saati geldii gibi meydana kyor, hi bir ey onu deitiremiyordu. htiyar baba, bu kanaatine ramen baz skun ve mit saatlerinde Necla ve Leyla'y karsna alr, btn yreini yakan eyleri onlara anlatmaya balard. Ah, bu ocuklara bir para kendini anlatmak mmkn olsayd! Yazk ki buna bir are yoktu. Ne kadar barsa sesini onlara iittirmeye muvaffak olamayacakt. El ile dokunulacak kadar yakn grnen bu balar kendisine yldzlardan daha uzak yabanc dnyalardr. Ali Rza Bey, bu saatlerde kzlarn kurbanlk koyunlar gibi grr; ii kan alard. -XVCEHENNEM!... lk defa Leyla ile Necla'nn kul and bu kelime tutmutu. Kk Aye'ye varncaya kadar btn aile imdi eve Cehennem diyordu. Fakat bu cehennemin her gn yarm saatlik bir mtarekesi vard: akam yemekleri... Yarm saat esnasnda boumalar, gz yalar durur, yemek odasnda eski zamanlar hatrlatan bir skun ve muhabbet havas eserdi. Bu mucizenin sebebi evket'ti. Nedense btn aile onu sevmekte ve saymakta devam etmiti. Bu, belki kavgalara karmad iindi. Yahut da kendileri iin sabahtan akama kadar didinip harap olmasna acyorlard. O, sofraya oturduu zaman btn ehreler deiir, yemek devam ettii mddete herkes birbirleriyle gzel gzel konuurdu. Fakat bir zamandan beri evket'te de bir deiiklik balamt. Eski neesini, canlln kaybetmi gibi idi. Sofrada eskisi gibi glp sylemiyor, arasra enesini eline dayayarak dncelere dalyordu. Ali Rza Bey, onun rengindeki uukluu, gzlerinin altndaki glgeyi evvela geceden ve petrol lambasnn fena ndan ileri geliyor sand. Fakat, ocuun konuma tarz da deimiti. Her zamanki ateli, heyecanl sesiyle mit verici eyler sylerken birdenbire yorulmu gibi duruyor hi sebepsiz bedbinleiyordu. Acaba olu, ok fazla m yoruluyordu? Birka defa bu korkusunu karsna amak istedi. Fakat cesaret edemedi. Hayriye Hanm, yanna yaklalmaz bir kadn olmutu. Kocasnn endiesini hissederse inadna aksi bir eyler syler, onu bsbtn telaa drrd. Fakat Hayriye Hanm daha evvel ald. Bir k gecesi Ali Rza Bey, elinde bir kitap mangal banda uyukluyordu: Hayriye Hanm kapy aralayarak:

- Daha yatmadn m? diye sordu; sonra ieri girdi. Riyakar bir ehre ile: - Oda ok souk myor musun? dedi. Mangal eeledi. Rzgar giren bir pencere araln katla tkad. Sonra, Ali Rza Bey'in entarisindeki skkleri grd: - Onu biraz kar da dikeyim... dedi. Fakat kocasnn entariyi verip fanile ile kaldn grnce mesinden korktu, minderin stndeki battaniyeyi ekerek omuzlarna att. Ali Rza Bey, bu iltifatlar hayra yormad. Karsnn bu geceki sinsi sinsi etrafnda dolamas, her zamanki sertlie, aksilie mukabil yaltaklanrcasna bir tatllk gstermesi beyhude olmayayd. Aklna vaktiyle iyi zamanlarda kul andklar hizmetiler geliyordu. Hayriye Hanm, bu kadnlar mtemadiyen azarlar, hrpalard. Derken bir gece birdenbire muamele deitirirdi. Bir yumuaklk, bir iltifat, bir nezaket... Hizmeti o gece adeta hatrl bir misafir muamelesi grrd. Hakikaten de yleydi... nk ertesi sabah mutlaka bohasn eline verip evden kovmaya karar verilmi bulunuyordu. Ali Rza Bey, yle anlyordu ki bu gece kendisinden byk bir fedakarlk istenecektir. htiyar kadn, iki dakika kadar dikile uratktan sonra: - Ali Rza Bey, seninle konuacak ok ehemmiyetli bir eyim var, dedi, aklm bamda yok. imdi evket'in odasndan geliyorum. Uzun uzun konutuk. htiyar adam, ameliyat masasna yatacak bir hasta gibi akn bir tevekkl e neticeyi bekliyordu. Kars onun azabn uzatmak ister gibi bitip tkenmez bir mukaddeme yaptktan sonra: - Olumuz bir kadn seviyor, mutlak onu almak istiyor, dedi. evket, ok genti. nsanlarn dnyada sevmekten daha ehemmiyetli ve ciddi bir eyi olamayacana inandklar bir yata idi. Ali Rza Bey, bunu gayet iyi bildii halde bir trl karsna inanmad. Onun fikrinde ak; hali, vakti yerinde, ii gc yolunda olan bir ksm insanlarn bilerek ve isteyerek balarna satn aldklar bir dertti. evket gibi ii bandan akn, ar ve akl bir ocuk byle bir delilii nasl yapard? Ali Rza Bey, uzun uzun dndkten sonra boynunu bkt: - Mademki yledir, evlensin, ne yapalm? dedi. Hakkdr... Kimseden zorla fedakarlk istenemez... Hayriye Hanm onu tasdik etti: - Oras yle dedi, yalnz bir ey var ki beni biraz dndryor... Bilmem sen ne diyeceksin? - Daha baka bir ey mi var dedin? Neye tereddt ediyorsun? Sylesene... - htiyarsn, fazla meraklanmandan korkuyorum. Ali Rza Bey, titremeye balad. Kars, onu birdenbire fazla mteessir etmekten ekiniyordu. O, Hayriye Hanm ki bir zamandan beri onu her vesile ile kvrandrmaktan adeta zevk duyar olmutu. Demek ki tasavvur edilemeyecek kadar ac ve korkun bir ey iitecekti. htiyar adam, telan gizlemeye alarak: - ekinme, syle, dedi, ben artk her eye altm. Kadn dikiini bitirmiti; mangal bana, kocasnn karsna meldi; maa ile kl eri eeleye eeleye syledi: - evket bankada daktilolardan biriyle sevimi... bu, kocal

bir kadnm... Bir zaman gizli gizli tede, beride bulumular... Nihayet, i meydana km... Kadn, kocas tarafndan sokaa atlm... imdi arndan bankaya gelemiyormu... evket'le evlenmezse mutlaka intihar edecekmi. Ali Rza Bey, karsnn bekledii gibi arpnp rpnmyordu. Bilakis halinde, baklarnda derin bir skunet vard. Ac ac glmseyerek: - evket bu kadnla evlenmek mi istiyor? dedi. - Sen raz olursan yle. ki can birden kurtarm olacaksn... - evket, artk kocaman bir erkektir... Nasl isterse tabi yle hareket eder. Ben, kendi hesabma byle bir izdivaca raz olmam... - Ne sylyorsun Ali Rza Bey? - Gayet erkeke bir sz, kadnm... Olum byle bir ey yaparsa onu lm farzederim. Bir evladm vard; Al ah elimden ald, derim, barma ta basarm... Maalesef bence yaplacak bir ey... Hayriye Hanm, kocasn tanyor, bu meselede ne sylerse tesirsiz kalacan gayet iyi biliyordu. Onun iin fazla bir ey sylemeyerek olduu yerde sessiz, sedasz alamaya balad. Ali Rza Bey, ayn skunetle: - Beyhude alyorsun Hanm, dedi. Tekrar ediyorum: Ben, byle bir kadn evime sokmam. evket, bana itaat etmezse: Bu evi ben besliyorum... senin ne demee hakkn var? derse i deiir. Ben, bir daha hibirinizle yz yze gelmemek zere bam alr, giderim. Bu sylediklerimi oluma da tekrar edersin. Sana acmyor deilim. Fakat, ne yapalm ki benim iin baka trl hareket etmeye imkan yok. Hayriye Hanm, alayarak odadan kt. Ali Rza Bey, o gece uyuyamayacan anlad iin yataa girmedi, battaniyesine sarlarak sabaha kadar bo mangal kartrd ve dnd. -XVEV, tekrar iki partiye ayrlmt. Fikret, bu izdivaca iddetle aleyhtard. Bir kere yenge sfatyle aralarna girecek kadn, bandan trl maceralar gemi, pheli bir insand. Sonra, evdeki sefalet ve para sknts bsbtn artacakt. Leyla ile Necla'ya gelince, onlar, evket'in evlenmesini delicesine istiyorlard. Ne olursa olsun bu kadnla beraber eve biraz yenilik ve elence girecekti. Babas gibi eski kafal evket, karsnn tevikiyle mutlaka deiecekti. ki parti arasnda iddetli bir arpmadr balad. Ali Rza Bey, bu meselede bir granit gibi sert duruyordu. Fazla olarak da Fikret, onun iin umulmaz derecede kuvvetli bir silah arkada olmutu. Fakat Hayriye Hanm, kocasn malup etmekten mit kesmiyor, ak hcumlarda bulunmakla beraber sinsi bir mcadele ile onu yava yava andrmaya urayordu. Mademki para ve kuvvet kendilerindeydi; erge bu manasz ihtiyarn inadn yeneceklerdi. Yalnz, u vard: evket, pek gevek davranyordu. Ah, o babasna biraz kar durabilecek kuvvette bir insan olsayd? Ne are ki koskoca delikanl, kz ocuklar gibi gizli gizli alamaktan ve her gn bir para daha sararp solmaktan baka bir yapamyordu. Grnt baba ile oul arasnda hi bir ey deimemi gibiydi. evket, babasna her zamankinden daha hrmet gsteriyor, ne pahasna olursa olsun, onu krmayacan haliyle, szleriyle anlatyordu.

Hayriye Hanm, arasra oluna: - evket, babana itaatsizlik etmeni ben de istemem, ama hi olmazsa, biraz surat as, diye nasihat veriyordu. - Bu adam nasl anladm ve sevdiimi bilemezsin anne... Darlma, hatrn kalmasn... seni de ok seviyorum. Fakat onun sevgisi bsbtn baka adeta ibadet nev'inden bir ey, diyordu. Hayriye Hanm, kocasn evvela evket'e lgn muhabbeti tarafndan avlamaya yumuatmaya alt. Bu izdiva olmazsa oul arnn ya leceini, ya intihar edeceini uzun tasvirlerle anlatt. Zaten sinirleri gevemi olan ihtiyar baba, ocuunu lm deine yatm gryor; el erini gzlerine kapayarak katla katla alyor, fakat neticede hi sarslmam bir kanaatle lmnn bu izdivatan bin kat daha hayrl olduunu sylyordu. evket'in ok fazla meyus grnd bir gece kar koca arasnda, korkun bir vaka geti. Hayriye Hanm, iddetli bir sinir buhran iinde kvranmaya: Gz gre gre ocuu sana ldrtemem! diye feryat etmeye balad. - Peki, zlme... evket, istediini yapsn. Beni dnmeyin. Ben, aranzdan karm. Bir daha ismimi bile iitmezsin... dedi. Kadn, onun yakasna sarlarak daha kuvvetle barmaya balad: - Bu sz ne yzle sylyorsun? Koca bir aileyi, bir alay ocuu aciz bir kadnn bana brakp kamak hrszlktan daha m namusludur sanyorsun? Bu vaka zerine Hayriye Hanm anlad ki btn bu iddet beyhudedir. Biraz daha kuvvetli bir heyecan bu ihtiyar ldrebilir, fakat fikrinde zerre kadar bir deiiklik yapamaz. O vakit, politikay deitirdi. Mademki kocas bu izdivac bir namussuzluk addediyor, o halde ona ispat etmelidir ki bilakis olunun bu zaval kadn yzst brakmas en byk bir namussuzluktur. Hayriye Hanm, bir zaman da ona bu cepheden hcum etti: - Olun bir ailenin namusunu mahvetti, biare bir kadnn sokakta kalmasna sebep oldu. Can canla l! O zaval da senin Fikret gibi; Leyla ve Necla gibi tecrbesiz bir ocuktur... Al ah, sonra bize kendi evlatlarmzdan ektirir. Bu kadnn namusunu temizlemek olunun boynuna bor olmutur. Ali Rza Bey, geri bir vakit bu manta kulak vermiyor grnd. Fakat bu sarslmaz zannedilen kayann altnda grnmez birtakm kntler olmutu. Gnn birinde hi sebep yokken karsn ard, mazlum bir skunetle: - Hanm, ben, uzun uzadya dndm dedi. Olumuzun bu kadn yzst brakmas doru olmayacak. Benim tarafmdan evket'e syle. stedii kadn kabul etmeye, ona kendi kzmz gibi kol armz amaya hazrz, dedi. -XVDN gecesi... Ev, batan baa aydnlk iinde... Kaplar, pencereler, alm. kide bir cazbant alyor. O, susunca neeli kahkahalar, haykrlar, lklar... Sokakta kuvvetli bir n etrafna toplanan gece bceklerinin kaynamasna benzer bir gizli hayat var. Ta uzaklardan algya ve aydnla doru akp gelmi bir kalabalk. Kadnlar, erkekler, ocuklar. Bunlarn bir ksm dn evinin saadetini sokakta seyrediyor; bir ksm ierdeki kargaalktan ardna kadar alm kaplardan cesaret alarak yava yava baheye yaylyor.

Ali Rza Bey'in zene bezene iledii iek tarhlarnn kenarna oturuyor. Ali Rza Bey, usulca arkadaki mutfak kapsndan kat, drt be yz adm uzaktaki bir tepeye kt. Byk bir kayann kenarna oturdu, akaklarn el eri iine ald. Bu haliyle evinin yandn uzaktan seyreden bir zaval ya benziyordu. Artk yzde bir mit kalmamt. Balarba'ndaki harap ev, karanlk penceresiyle, kapal kaplar ile dardaki frtnann gnden gne artan zoruna uzun seneler kahramanca dayanmt! Bu beyhude mukavemet, ne gz yalarna, ne mahrumiyetlere mal olmutu. imdi, bu dn, sk bir rzgar hcumu gibi, bir anda kaplar arkalarna dayyor, ihtiyar babann btn korktuu eyler evi birdenbire istila ediyordu. Evet, artk mit kalmamt. evket'le beraber en kuvvetli silah arkadan kaybediyor, dnyada yapayalnz kalyordu. Ali Rza Bey, haftalardan beri arlk basm gibi bir halde yaamt. Ancak her eyin bittii bu gecede ak bir kafa ile dnmeye ve grdklerini hatrlamaya vakit buluyordu. Dn lakrds ortaya knca arbal Fikret'e varncaya kadar btn ocuklar elbise diye stne mlerdi. Karsndan yardm bekleyemezdi. evket'ten de hayr yoktu. Zaval ocuun banda ate yanyordu. Ali Rza Bey, bir zaman akn akn arpm, ocuklarnn hepsine ayr ayr anlatmaa almt ki bu dn bildikleri gibi ferahl ve iftiharl bir dn deildi. Naslsa olmu bir felaketin tamiridir; kendilerine den ey bu ayb davul zurna ile aleme ilan etmekten ziyade mmkn olduu kadar sessiz, sedasz geitirmektir. Byle olmasa da ne ile elbise ve dn yapacaklard? Elde, avuta bir ey kalmamt. Bor etmeye kalksalar ipin ucunu bsbtn karacaklar, birka ay sonra muhakkak a kalacaklar ve elaleme rezil olacaklard. htiyar adam, bir gn aknlktan Aye'yi karsna alm, bu on bir yandaki bebee saatlerce para hesaplar yapm, bakkal defterleri, senetler, katlar gstermiti. Fakat, artk, ocuklar, saygy da kaldrmlard. imdi, onlarn hepsi birer kk Hayriye Hanm'd. Kzdklar zaman tpk annelerinin ehresine benzeyen yzleriyle baryorlard: Bir doruluktur tutturdun. Bizi dnmedin. Dilenci ocuklarndan beter ettin. Herkes, ocuklarnn bir dediini iki etmezken kardeimizin dnnde bizi hizmeti gibi gezdirmeye nasl raz olacaksn? Ali Rza Bey, filozof adamd. nsan olann bana her eyin gelebileceine ihtimal verirdi. Fakat, doruluk ve namusunun bir gn, ocuklar tarafndan bir byk ayp, affedilmez bir kabahat gibi bana kaklacan hi aklna getirmemiti. Dert, sade elbise derdinden ibaret de deildi. Ev eyas, hemen batan baa deiiyordu. Eski krk oda takmlar, kerevetler, masalar, sandalyeler, satlyor, yerine yenileri geliyor, baz odalarn duvarlar katlanyordu. Bunlar para ile olan eylerdi. Ali Rza Bey, evket'in btn bu masraflara dayanmak iin neler yaptn, neler ektiini dnmeye bile cesaret edemiyordu. Birka defalar, ne olursa olsun olu ile konumak istemiti. Fakat artk babasyla gz gze gelmekten ekinen evket, meyus ve sulu bir tavrla ban nne emi: Biliyorum baba. Fakat zaruri, demi ve ondan kamt. Hayriye Hanm, sandnda, sepetinde ne varsa ortaya dkm, son kalan bir iki para elmasn mezada gtrmt. Btn bunlar evde yine kimseyi memnun etmiyor, her akam lklar kopuyor, aylp baylanlar oluyor, elinde sarfedilecek para bulunduka Ali Rza Bey'i

adam yerine saymayan Hayriye Hanm, ba skt zaman: Ayol, evin erkei deil misin? Ben, aciz bir kadnm... Elimden ne gelir?... Bir are bul... diye kocasnn stne kouyordu. in asl fena taraf Ali Rza Bey'in gelini Ferhunde'yi de gz tutmamas idi. htiyar adam, onu ilk grd gn unutamyordu. O, namusu temizlendii, iyi bir aileye kabul edildii iin sevincinden alayan mahup ve mtevazi bir kadncazla karlaacan zannediyordu. Halbuki bilakis, gayet yksekten atan, kendisinde tkenmez haklar gren kstah, hafif, mark bir mahluk buldu. Olunun saadeti ve ailenin erefi namna bu kadna sylenecek baz szler vard. Fakat bir bakta onun konuulamayacak bir insan olduunu anlaynca vazgeti ve artk kendini vakalar brakmaktan baka are grmedi. Cazbant, durmadan alyor, iki gn evvel kafesleri sklm pencerelerin arkasnda bir alay insann mtemadiyen srayp tepindii grnyordu. Ali Rza Bey, Hayriye Hanm' dnd. O imdi mutlaka aada, kr bir lamba nda, kirli tabak ynlar arasnda didiniyor, sarho mezesi hazrlamaya alyor olmalyd. Ali Rza Bey, en mkl zamannda kendisini yalnz brakan bu kadna uzun zamandan beri dargnd. Fakat buna ramen bu gece ona acyordu. Bu zayf kadn, bu be ocuu yetitirinceye kadar neler ekmiti? Vazifesini bitirmi bir insan skunetiyle bir keye oturaca, rahat bir nefes alaca bir zamanda byle mutfak kelerinde didinip rpnmas, her gn bir sknt iinde kendini helak etmesi ok ac bir akbetti. Bu olan eyleri muhakkak ki o da ho grmyordu, gremezdi... mrn drt duvar arasnda geirmi, ocuklarndan baka insan yz grmemi temiz bir ev kadnnn birdenbire deimesine imkan yoktu. Bu deiikliin sebebini belki de onun bu ocuklara olan fazla muhabbetinde aramak lazm gelirdi. Ne de olsa dncesiz, saf bir kadnd. Fazla ilerisini grmeye kafac msaade etmemi, srf hisleriyle, ocuklarn ne pahasna olursa olsun alamalarna mani olmak isteyen zayf ana hisleriyle hareket etmiti. rendii muhakkak olan birok eylere, srf onlar istiyor diye, onlar mesut etmek iin katlanyor, bunca senelik kocasn hrpalamaktan ekinmiyordu. Evet, ikisi de ocuklarn ihtimal, ayn kuvvetle seviyorlard; fakat, ne yazk bu sevi tarzlar baka idi. Ali Rza Bey, iinden evket'e de biraz krgnd; fakat bu gece onu da affediyor ve ocua ldrrcasna acdn duyuyordu. O gn, birka defa karlamlard. Pek dikkatli bakmamakla beraber olunu ok meyus ve akn grmt. Gzel ve zeki ba siyah gveylik elbisesinin stnde balmumu gibi renksizdi. Bir aralk tenha bir kede Ali Rza Bey'e yaklam, Baba, bir para beni dinler misin? demiti. Fakat sesi birdenbire gz yalaryle dolmu, yukardan birisinin, evket... evket... diye kendisini armasn bahane ederek kamt. ocuk, acaba ne sylemek istemiti? Ali Rza Bey, bunu bilmiyordu. Fakat yle sanyordu ki konumu olsalard imdi bu saatte bu ayr ayr yerlerde ikisi de daha ferah ve daha az bedbin olacaklard. - XV LEYLA ile Necla tahminlerinde yanlmamlard. Yengeleri, ak fikirli, cesur bir kadnd.

Daha dn gn onlarla konuurken etraf koklar gibi hareket yapm: - Bu evde bir trbe kokusu var, demiti, benim fikrimce pencereleri, kaplar amak, biraz hava deitirmek lazm. Bilmem belki siz altnz iin bir ey hissetmiyorsunuz. Kzlar, en gzel sinema yldzn kskandracak kadar mahzun ve gzel tavrlarla balarn gkyzne kaldrmlard. Bir ey hissetmiyorlar myd? Siz, bir de onlarn iine sorun. Zaval ocuklar, havas boalm bir ie iindeki kular gibi adeta nefessizlikten can ekiiyorlard. Fakat el erinde ne vard? Babalar eski kafal bir ihtiyar, analar aciz bir kadnd. Fikret ablalar bir arballktr tutturmutu. Yirmi yanda bir gen kz olmasna ramen eski kafallkta babasna ta kartyordu. evket'e gelince... nedense imdiye kadar o da pek yenilik ve elence taraftar grnmemiti. nal ah yengeleri sayesinde o da bir para alr, kendi yandaki Asri genlere benzerdi. Fakat o biarenin elinden de kendileriyle beraber alamaktan baka bir ey gelmiyordu. Grmcelerinin daha ilk gnde byle byk bir emniyetle alp salmalar yal gzlerle adeta kendisinden imdat istemeleri, Ferhunde'nin kalbine dokunmutu. Gen kadn, Leyla ile Neclann salarn okayarak: - Vah zaval masumlar! dedi; bu gzel gzleri byle alatmaya nasl dayanyorlar? Siz hi merak etmeyin. imdi artk kii olduk. Nasl olsa derdimizi anlatrz. Ferhunde'nin kii olduk demesi tevazudan baka bir ey deildi. Yoksa bugnden itibaren evin diktatr kendisi olduunu gayet iyi anlamt. Bu gen kadn, zeki olduu kadar da hilekar ve cesurdu. Birka gn iinde idareyi eline ald ve eve tek bana hkmetmeye balad. Evin iinde zaten bir glge gibi gezen Ali Rza Bey, bsbtn ortadan kayboldu. Sabahlar erkenden sokaa kyor, gn kendi kendine krlarda gezmekle, yahut kahvelerde oturmakla geiyordu. Fikret'in babasyle aras alm. Gen kz, bir trl yengesi ve kardeleriyle anlamak istemiyor, btn gn vahi bir inatla odasna kapanyordu. Onun fikrince btn bu olan eylerin mesuliyeti Ali Rza Bey'e aitti. O, aile babas vazifelerini ihmal etmeseydi, evini kuvvetli bir erkee yakacak bir metanetle idare etseydi sz, bylece ayaa der miydi? Gen kz, dndklerini Ali Rza Bey'e de sylemekten ekinmiyordu. Arasra yalnz kaldklar vakit babasn ac ac ineliyor: Benim iin ehemmiyeti yok. Ben, nasl olsa hayat krlm bir kzm. Fakat Aye'ye acyorum... Yavrucak, bunlarn arasnda mutlaka ahlaksz olacak. diye ihtiyar adam bsbtn ldrtyordu. Ali Rza Bey'e gre Fikret, tamamiyle haksz deildi. Bu ilere biraz da kendisi sebep olmutu. ki byk kabahati vard: Evvela zayf bir adamd. Sonra paraszd ki her halde bu, daha affedilmez bir cinayetti. htiyar adam Altn Yaprak Anonim irketini brakt zaman karsnn sylemi olduu szlere imdi hak veriyordu: - irketi braktna iyi mi ettin? Bakalarnn ahlakszlndan sana ne idi? Hi olmazsa yalnz kendini lekelerdin; oluk ocuunu bu tehlikeden kurtarm olurdun. Ali Rza Bey, bir akam, karsna yalvararak elbiselerini tletti. Eskiden olduu gibi byk bir dikkatle giyindi. Kars bu kln sebebini renmek

istedi; o: - Hi. Bir eski arkada ziyaret edeceim de... diye mphem bir cevap verdi. Maksad Altn Yaprak Anonim irketi mdr Muzaffer Bey'e hatr sormak bahanesiyle, yle bir grnmekti. Eski talebesi ona bir i verirdi. Geri Muzaffer'le bir daha yz yze gelmemeye ahdi vard. Fakat bu, eski zamanlara ve eski Ali Rza Bey'e ait bir karard. Deil mi ki kendi olunun yapt kabahate gz yummutu; artk tenkid etmeye, yksek sesle doruluktan bahsetmeye kalkmak gln bir ey olurdu. Ali Rza Bey, irket'te evvela kalem odasna urad, eski arkadalarndan bir ounu deimi buldu. Kalanlar da onu tanmakta adeta glk ektiler. htiyar adam, koridorlarda mmkn olduu kadar geciktikten, duvarlarda asl ilanlar satr satr okuduktan sonra mdrn odasna yrd, nedense ok ayp bir ey yapyormu gibi el eri titriyor, bir trl kapy vurup ieri girmeye cesaret edemiyordu. Belki kuvvet toplamak iin koridorda bir boy daha dolaacak, ilanlar bir kere daha okuyacakt. Fakat birdenbire kap ald. Muzaffer Bey, elinde bir dolu anta ile dar kt. - Vah hocam... Siz misiniz? Ne var ne yok? yisiniz inal ah? Gen adam, onu byle sulu bir insan vaziyetinde kaps nnde bulduuna hi hayret etmiyor gibiydi. Ali Rza Bey'in kalbi birdenbire burkuldu: - Hamdolsun efendim, dedi, siz greceim geldi... Bugn bu tarafa bir iim dmt... Muzaffer Bey, sz Ali Rza Bey'in azndan ald: - Hatrm sormadan gemek istemediniz deil mi? Teekkr ederim... Naslsnz? Maal ah pek deimemi grnyorsunuz. Olunuz nasl? Kerimeler de iyidir inal ah? Artk bymlerdir! Muzaffer Bey, konuulmas lazm gelen eyleri mmkn olduu kadar abuk bitirmek ister gibi birbiri ardna sual er soruyor, bu esnada antasn aralayarak iindeki katlar muayene ediyordu. Elinde bir apka ile bekleyen bir hademeye: - Olum, masann stnde mhrl bir zarf var; getir onu bana... Dedi. Sonra Ali Rza Bey'in elini skt: -Hocam, affedersiniz! Acele bir ie gidiyorum, dedi, yolunuz der de urarsanz memnun olurum... Al aha smarladk. htiyar adam koridorda yalnz brakarak sratle merdivenlerden indi. Bu son mit de byle suya dm oluyordu. - XV LEYLA ile Necla, artk muratlarna ermilerdi. Senelerden beri hasretini ektikleri asri hayata nihayet kavumulard. Ali Rza Bey'in Balarba'ndaki kendi gibi ihtiyar ve rk evi eski mahrumiyetlerinin acsn karmak ister gibi lgn bir nee ve enlik iinde kalkp kalkp oturuyordu. Haftada iki gece dostlara dansl ay veriliyor, en aa iki gece de bakalarnn davetine gidiliyordu. Aa sofa ile talk arasndaki camekan kaldrlm, delik deik duvarlar sar yaldzl bir kat ile kaplanmt. Davet akamlar talktaki su kp, sofadaki yemek masas ve daha baka hrdavat eya mutfaa tanyor, yukardan kilimler, iskemleler, ssl yastklar indirilerek bir kabul salonu dekoru kuruluyordu. Bu telalar arasnda ok kere akam yemei hazrlama ve yemee vakit kalmazd. Herkes misafirler iin hazrlanan sofradan bir, iki biskvi, bir sandvi alr, ayak stnde

acele acele yerdi. Biraz sonra davetliler birer birer skn etmeye balaynca Hayriye Hanm, eteklerini toplayarak, kol arn svayarak mutfaktaki bfecilik vazifesine kapanr, Ali Rza Bey, aadaki grltleri mmkn olduu kadar az iitmek iin kolunda bir kitap, elinde bir mum ile tavan arasna kard. Gramofon, btn gece alar, lgn kahkahalar, lk la boumalar iinde durmadan dansedilir, temelinden sarslyor gibi olan evin harap tavanlarndan tozlar yaard... ok kere oturduu yerde snen mumun nnde uyuyup kalan Ali Rza Bey, ilk sabah klar iinde gzlerini at vakit evi hala bu grltler iinde sarslyor bulurdu. Ailenin misafirlie gittii gecelere gelince, o vakit de yine bitip tkenmez hazrlklar sebebiyle akam yemeklerine vakit kalmazd. Kzlar, yengeleriyle beraber saatlerce skk dikerler, bozulmu elbise paralarndan uydurma ssler hazrlarlar, vcutlarnn grnecek yerlerini kolonya ile silerler, ayna karsnda kantocu kzlar gibi boyanrlard. Kk, byk evin btn insanlarna arz olan titizlik ve hrnlk Ali Rza Bey'e de sirayet ediyor gibiydi. htiyar adam, bazen kzp kpryor, bu rezaletlere tahamml edemeyeceini bara bara sylemeye balyordu. O vakit, Hayriye Hanm, nerede ise koup yetiiyor: - Ali Rza Bey, ldryor musun? Ne yapalm imdi byle geiyor... Kzlara koca bulmak lazm... Eve kapatlm bir kz bu zamanda kimse arayp sormuyor... Bu yaptklarmz srf onlara hayrl bir ksmet bulmak iin... ocuklarna hanlar hamamlar m yaptn? Brak biareler de balarnn arelerine baksnlar... Diye kyordu... Grnte evket de bu fikirde idi: - Baba, hayat deimi diyordu, emin ol ki bu elencelerde zannettiin kadar korkulacak bir ey yok... imdi btn dnya byle. Ne yapalm? Asrn icabatna uymaya mecburuz. Sen, baka bir zamann adam olduun iin bunlarn ne kadar tabi ve zaruri olduunu grmyorsun. Ali Rza Bey, evvela ard; olunun da teki ocuklar gibi deitiine, bozulduuna hkmetti. Fakat biraz sonra anlad ki evket, yine eski evket'tir. Onun fikirlerinde ve duygularnda hi bir ey deimemitir. Bu giditen o da memnun deildir. Ne bu yaay tarzn, ne evlerine girip kan insanlar, o da beenmiyor; fakat ne are ki i rndan km, karsna olan zaaf yznden, yahut daha baka sebeplerden kendini bir kere bu korkun akntya kaptrmtr; bu mdafaalar bu zaafa bir mazeret gstermeden baka bir ey iin deildir. Olunun sz sylerken ald sulu ve meyus tavr da bunu gstermiyor muydu? Evet, evket, yine eski evket'ti. Bu olan eyleri ne bu zaman, ne de hi bir zaman tabi ve zaruri bulmuyordu. Ne yapsn ki ok yaydan kmt. Ali Rza Bey bunu anladktan sonra oluna daha ok acmaya balad. ocuun gnden gne szld ve eridii grlyordu. Bu ldrc elence gecelerinden sonra ok kere yatmadan antasn alarak sokaa kyor, akamlara kadar kim bilir nerelerde ne ekilde didiip urayor, ortalk karardktan sonra yorgunluktan bitmi bir halde eve dnyordu. Fakat onun yataa girecek derecede hasta olduunu kimse grp anlamyor, karsyle bir rahat yemek yemesine bile meydan vermeden nlerine katp yine gece elencelerine srklyorlard. dare, hala Hayriye Hanm'da idi. Fakat kadncaz, artk ipin ucunu iyiden iyiye karmt. Evde su gibi para sarfediliyordu. Bu para, nereden geliyordu? evket, lesiye almak pahasna da olsa bu korkun

masraf karlayacak kadar para kazanyor muydu? Yoksa ocukcaz, borca m batyordu? - XX DNN stnden birka ay geti. lk zamanlarda hesapsz, kitapsz su gibi giden parann memba kurumaya balad. Bunun arkasndan tekrar kavgalar mevsimi geldi. evket'in byk bir sknt iinde olduu grlyordu. Baz sabahlar, annesine masraf paras brakmadan kyor, ara sra kapya gelen alacakllar kendisini yok dedirtiyordu. Ev halk tekrar birbirine dmt. Kimi gn Ferhunde sinirlenip haykryor; kimi gn Leyla ile Necla, intihara kalkyor, kimi gn Aye alyordu. Kocasndan baka herkese fevkalade yumuak ve tatl muamele eden Hayriye Hanm ise bu kavgalar arasnda mtemadiyen ondan ona koarak yalvaryor, ara bulmaya alyordu. Sefalet son dereceyi bulmaya balamt. Bazen evde ate yanmad, tencere kaynamad gnler oluyordu. Dolabnda daima gizli reel eri, kutu sardalyalar olan Ferhunde mstesna olmak zere herkes eline geirdii zeytin, peynir, pastrmayla bir kede karnn doyuruyor, pek souk havalarda kapsz yorganlara sarnlyordu. Byle olmakla beraber davet gnleri geldii zaman yine her ey deiiyordu. Btn ev halk bar gr oluyor; yzler glyor, elbirliiyle bir almadr balyordu. Kimi yemek masasn tayarak kabul salonunu hazrlyor; kimi skk dikiyor, orap taban tamir ediyor, kimi t tlyor, Aye, eski bir zmba makinesiyle renkli uurtma katlarndan konfeti kesiyordu. Hayriye Hanm'a gelince, o, yine kol arn svayarak mutfaa giriyor, bayat francalalar yarp peynir krntlar ve margarin yayle sandviler dolduruyordu. Kadncaz, bu ite bir gazino bfecisi gibi ihtisas sahibi olmutu. Bir kak siyah havyar zeytin ve sardalya barsayla kartrarak nefis havyarlar yapyor, eski davetlerden kalma kadeh artklarn rk yemilerle kaynatmak suretiyle likrler meydana getiriyordu. Bir gn evvel sa saa, ba baa kavga edenler bir gn sonra gle elene birbirlerinin trnaklarn boyuyorlar, cmbzla kalarn yoluyorlar, dikilerini dikiyorlard. Ali Rza Bey'in anlamad eylerden biri de en ac sefalet iinde kvranan ve birbirlerini yiyen bu insanlarn elence saati gelince birdenbire her eyi unutmalar, hi bir ey olmam gibi glp elenmeye balamalaryd. Demek ocuklar hissiz, haysiyetsiz, ingene gibi bir ey olmulard. Ali Rza Bey, bir ey sylemek istedike cevap hazrd: - Ne yapalm, keyfimizden deil ya... Kzlara koca bulmak lazm... Hayriye Hanm, bu bahane ile Ali Rza Bey'i misafirlere karmaya da balad: - Sansar gibi tavan arasnda dolaacana insan iine k. Eve gelen gidenler arasnda Leyla ile Necla'y isteyenler var. Babalar deil misin? Son sz syleyecek sensin. Bu adamlarla konu, ahlaklarn, mereplerini anlamaya al. Babalk vazifelerinden hi birini yapmadn, bari bunu yap... Ali Rza Bey, bunu yanl bulmuyordu. Darlp bir keye ekilecek zaman deildi. Leyla ile Necla, ne de olsa evlatlar idi. Mademki eve gelip gidenler arasnda onlarla evlenmek fikrinde olanlar varm. Bunlarn iinde iki namuslu adam semeye gayret etmeliydi. Zaten ocuklarn gz gre gre ziyan olup gitmesine mani olmak iin imdilik bundan baka are de grmyordu. Artk davet akamlar o da oyuna kacak bir aktr gibi kede hazrlk yapyordu,

kunduralarn boyuyor, pantolonunun paasndan sarkan iplikleri makasla kesiyor, gmleinin yrtklarn byk bir dikkatle kravatnn altna sokuyor, san sakaln fralyordu. Ali Rza Bey, eskiden idare meclisine girerken ald ciddi vaziyetle ieri girince kzlar pul u, boncuklu tuvaletlerinden kan plak kol arn kanat gibi sal ayarak kouuyorlar, mark lklarla, - Baback... Cici gzel baback, diye boynuna sarlarak bir koltua oturtuyorlar, biskviler, sandviler getirip zorla azna sokmaya alyorlard. Misafirlere kar bu, ne iren sahtekarlkt: Ali Rza Bey, kzlarn, biraz evvel kuliste itip kaktklar ihtiyar bir aktr perde alnca rol icab pp koklamaya balayan tiyatro kzlarna benzetiyor, hem onlardan, hem kendinden ireniyordu. Ne yapsn ki birok eyler gibi buna da tahamml etmeye mecburdu. Bu mesut aile komedisini oynamak suretiyle davetliler arasnda ocuklarna belki bir koca avlayacakt. Yalnz, u evine girip kan bu alay alay erkekler iinde insana benzer tek bir ehre grnmyordu: Yirmier, yirmi ikier yanda terbiyesiz, cahil, kstah mahal e ocuklar... Kimi kumardan, kimi kadndan, kimi byk borsa ve ticaret manevralarndan, kimi yedii veya bekledii byk miraslardan hayret verici bir yzszlkle bahseden eit eit serseriler... Yprak, kokainci, ikin, ayya ehreleri... srf gafil kz ocuklarn kandrmak iin aileler iine sokulmu ihtiyar tilkiler... Ali Rza Bey, hi bir eyin farknda deil gibi, bir keye sinip oturduu halde bu ehrelerin iyzn gryor, kzlar onlarla teklifsiz konuup akalatka utancndan kahroluyordu. evket'in bu meclislerde herkesten ne baka bir hali vard. Bu zaval ocuun mtemadiyen azap ve ikence iinde yaad bel iydi. Fakat ne are, bir kere sapland bu bataktan bir trl kendini kurtaramyordu. evket, Ali Rza Bey'in misafirlere karldna hi tahamml edemiyordu. Bazen gz gze geldikleri zaman: Seni bu vaziyete ben drdm; affet! der gibi boynunu bkyordu. Gen adam, bir gece bir bahane ile babasn dar ekti, talkta onun kulana eilerek: Kuzum baba, bana acrsan bunlarn iinde bulunma! dedi ve cevap beklemeden kat. -XXEVN st katndaki bir odada kendi kendine yaayan, yalnz arasra kavga etmek iin dar kan Fikret, bir gece babasn yanna ard. Hi mukaddeme yapmadan: - Ben evleniyorum baba, dedi. Ali Rza Bey, ard. Fakat pek fazla tela gstermedi: - yle mi ocuum? Al ah mesut etsin, dedi. - Sana danmadan byle bir karar verdiim iin belki bana kzarsn... Ali Rza Bey, ac bir glmseme ile: - Kzmak m? Niin kzaym ocuum? Benim senin stnde bir hakkm yok ki... dedi. Fikret, kalarn att: - Bu sitemin doru deil baba... - Sitem etmiyorum... hakikati sylyorum... Ben, artk fukara oldum... Btn haklarm gibi babalk hakkm da kaybettim... Madem ki senin saadetini temine kaadir deilim.. Ne istersen yapmak hakkndr

ocuum... Fikret, evvela biraz sarsld, babasna acr gibi oldu. Fakat ehresi tekrar sertleti, ar ve tutuk bir tavrla: - Ak konualm baba, dedi. Bilirsin ki ben, yle pek kafasz bir kz deilim. Annem gibi, kardelerim gibi fakir dtk, parasz kaldk diye sana darlmak hi bir zaman aklmdan gemedi. Buna mukabil onlara gsterilen zaaf affedemedim ve edemeyeceim. evket, fena ocuk deil. Ancak, ne are ki yularn o soysuz kadna kaptrm. Leyla ile Necla ne yaptn bilmeyen iki lgn... Annem, koyun gibi nereye eksen oraya giden bir zaval . O kadar rpndm, arpndm: Baba, gzn a. Bunlar evi bir felakete srkleyecekler dedim. Aldrmadn; yabanc gibi keye ekildin, sade darlp surat asmakla iktifa ettin... Sen, erkeke hareket edeydin bu olanlar olmazd. Belki mteessir olacaksn amma gz nnde olan bir hakikati saklamaya hacet yok... Bu gidi iyi bir gidi deil. Doludizgin bir uuruma gidiyoruz... Baktm kimseden imdat yok... Ben, bari kendimi kurtaraym, dedim. Onun iin neye bu kz bir kere sormadan byle i tutmu? diye kzarsan hakszlk olur... Ali Rza Bey, bir sandn kenarna oturmu, artk bir tek siyah sa kalmamacasna aarm ban el eri iine almt: - Hakkn var Fikret, dedi, bunlara hep ben sebep oldum ocuum... Baba-kz, bir zaman dnceler iinde kar karya oturdular. Sonra Ali Rza Bey, sual er sormaya balad: - Evlenecein adam bari iyi bir adam m Fikret? - Tahsin Bey isminde el ilik bir adam... - Senin iin fazla yal deil mi? - Benim gibi bir insana ok bile... - Ne ile megul? - Adapazar'nda ba, bahesi varm, hali, vakti yerinde bir adamm... - Seni oraya m gtrecek? - Asl bunun iin istiyorum ya... - imdiye kadar evlenmemi mi? - Kars geen sene lm... ocuu varm... - Nasl bir adam acaba? - Fena deil diyorlar. Ben, kendi hesabma resmini bile grmek istemedim. - Ya beenmezsen? - Beni bu cehennemden kurtaracak adam kim olursa olsun kabul etmeye razym. - Seni vasta ile mi istedi? Fikret kesik bir sinir kahkahasyle: - Tabi uzaktan methimizi iiterek: Aman u bulunmaz Hint kuman bana isteyin! diye grc gndermedi. Bu adam komumuz Neyyir Hanm'n akrabas oluyormu... Geenlerde stanbul'a gelmi... Karmn lmnden sonra ev altst oldu... ocuklarma analk etmeye raz iyi bir kzcaz bulursam evleneceim... demi. Hi tereddt etmeden: Beni alsn! dedim mektup yazdlar; dn cevap gelmi... ki haftaya kadar Adapazar'na gideceim. . Fikret, titiz, ac bir tavrla bu izahat verirken Ali Rza Bey, kk yalarndan beri kurduu hlyalar dnyordu. Kendini zaptedemeyerek: - Vah zaval ocuum, dedi... Gen kz hain bir tavrla ban kaldrd, gzlerinden vahi bir kinle:

- Baba, sen merhametini teki ocuklarna saklasan daha iyi edersin, bakalm akbetleri ne olacak? dedi. Fikret syledii gibi iki hafta sonra Adapazar'na gitti. Hayriye Hanm, odalar son bir defa altst ederek kzna be para eya bulmak istedi. Fakat gen kz, bunlar hakaretle reddetti. Kezalik ailesinden kimsenin Adapazar'na kadar kendisine refakat etmesine raz olmad... - Ben, bu evden bir hizmeti gibi kyorum... Terifata lzum yok, dedi. Evden karken kardelerine veda etmedi; alayarak boynuna sarlmak isteyen annesini sinirli bir hareketle gsnden itti... Yalnz, tren yrmeye balad zaman babasnn gzlerindeki dilsiz ve mitsiz elemden biraz rikkate gelir gibi oldu. Vagonun penceresinden eilerek: - zlme baba, dedi, pek darda kalrsan bana gelirsin; sana kendi evladm gibi bakarm. Aacn yapraklarndan biri bylece kopup gitmi oluyordu. - XX AL Kza Bey'in tek midi kalmt: Vakit geirmeden Leyla ile Necla'ya hayrl birer ksmet bulup bandan atmak. Kzlara koca bulmak bahanesi ortadan kalknca belki rezaletlere de bir nihayet verilirdi. Geri asl fesadn gelini Ferhunde'nin ba altndan ktn biliyordu; fakat, o, yardaklarn kaybedip yalnz kalnca i bir dereceye kadar daha kolaylard. htiyar adam, evket'e syleyecei szleri imdiden hazrlamt: - Oulcuum... Ben, seni yine eskisi gibi seviyorum... Fakat artk rkle atlm bir ihtiyardan baka bir ey de olmasam, bu ailenin reisi saylrm. Vazifelerim daha bitmedi..Bu hal, byle devam edemez. Sen, her eye ramen iyi ve gayretli bir erkeksin; biraz gayret edersen umarm ki karna meram anlatabilirsin. Eer ona kar fena zaafn varsa, yahut herhangi bir sebepten bunu yapamayacak halde isen, evlerimizi ayrrz. Senden artk bir ey istemem. Birka kuru tekat aylmla nasl olsa anneni ve Aye'yi geindiririm. Ali Rza Bey, bunu syledikten sonra, davetlere, elencelere paydos diyecek, kapsn tekrar kapayacakt. Kars kar durmaya kalkarsa onu feda etmeyi kafasna koymutu. Hayriye Hanm, kendisine itaat etmek istemedii taktirde ocuklarndan herhangi biriyle yaamaya gidebilirdi. Felaket, Ali Rza Bey'e kaybettirdii bunca eye kar ok kymetli bir hassa kazandrmt; pekyzllk, acarlk. O, artk, kl krk yaran, gnlerce dnp zlmeden en ehemmiyetsiz bir ie teebbs etmeyen eski mahup, korkak Babali efendisi deildi. Sokakta birka kuru iin esnafla boaz boaz gelmeye nasl yava yava alt ise, evinde oluu ocuu ile dalamaya da yle almt... Eskiden pek canna yetmeyince, kendini bir ite son derece hakl grmeyince barp armazd. imdi, bazen hi sebep yokken de olmayacak bir eyi parmana dolad, bir ocuk inadyle nne geleni halad oluyordu. Bunda, gnden gne bozulan shhatinin de belki byk bir pay vard. Evet, vakalar Ali Rza Bey'i bambaka bir adam yapmt. Gn gelince hakkn ve kanaatini mdafaada eskisi kadar aciz kalmayacan gayet iyi anlyordu. ki Al ah o gnleri gstersin... Yalnz eve girip kan, mtemadiyen kzlarnn etrafnda dolaan erkekler arasnda o iki

Helal st emmi damad bulmak hi de kolay bir eye benzemiyordu. Ali Rza Bey, imdi artk arlmad, istenmedii zamanlarda da misafirlerin arasna giriyor, gpegndz elinde fenerle sokakta adam arayan Diyojen gibi ahlakna gvenilebilecek o iki halaskar aryordu. Gelip gidenler arasnda sz sohbeti yerinde grnen birka erkei haftalarca gz hapsine ald. Onlarla konuma bahaneleri icadetti. Hayatlar hakknda gizli tahkikat yapt. Fakat neticede hi birini bir trl gz tutmad. Bu insanlardaki iyzn dyze ne kadar az benzediini anlamak iin fazla yorulmaya da lzum yoktu. Parmann ucuyla biraz dokundun mu, stlerindeki yaldz para para dklyor, altnda dolu pislik ve ahlakszln clk yaralar btn irenliiyle grlyordu. Dorusunu sylemek lazm gelirse kzlar da onlardan baka trl myd? Kzlar evde gnlerce analarnn yrtk hrkas, kendisinin mutfak paavras olmaktan baka bir eye hayr kalmam eski palto ve hrkalaryle geziyorlar, kirden rengi deimi elbiselerinin sklen yrtlan yerlerini dikmeye enerek inelerle tutturuyorlar; bez paralaryle top top bouyorlard. Fakat davet geceleri al pul u ipek tuvaletleriyle kozalarndan km kelebeklere dnyorlar; bambaka insanlar oluyorlard. Nasl ki yine o gecelerde blbl gibi ten, etrafa iltifat ve nezaket saan azlarn birka saat evvel hamal gibi kavga ve kfr eden azlar olduuna inanmak iin de krk ahit lazmd. Ali Rza Bey, bu sr sr, eit eit insanlar iinde arad kimseyi bulmaktan mit kesince onlarn herhangi birine de raz oldu. - Kzlar bu gidile ya bu apknlardan birinin tuzana decekler, yahut adlar kacak, diyordu, o vakit onlar evlendirmek bsbtn imkansz bir ey olacak. Madem ki kendi ocuklarmn pek ikar matahlar olmadn teslim ediyorum, u halde ince eleyip sk dokumaya hakkm yok. Onlarda byk meziyetler aramaktan vazgemeli, bir ev geindirecek kadar para kazanan her hangi biriyle karlanca tereddt etmemeli... Ali Rza Bey, bir gece Leyla ile evlenmek fikrinde olduu sylenen bir komisyoncu ile konutu. Tahsin Bey ismindeki bu adam krk yalarnda vard. Evvelce iki defa evlenmi, ikisinde de mesut olamamt. Halbuki kendisi ne kadar iyi bir adamd. Karlarn memnun etmek iin ne fedakarlklar yapmt. Fakat bu nankr kadnlar ona etmediini brakmamlar, stelik namusunu berbat ettikten sonra kamlard. Tahsin Bey, komisyon ilerinde pek ok para kazanyordu. Hele baz yle teebbsleri vard ki onu memleketin sayl zenginleri arasna sokacakt. Ali Rza Bey, bu szlere inanyor deildi. Bu iyilik, fedakarlk ve zenginlik hikayelerinin iyznde kimbilir neler vard. Fakat iittiklerinin hi olmazsa yzde sekiz, onunun doru olmamas iin de sebep yoktu. Bu Tahsin Bey, pek yle rezil, dolandrc bir ey deilse ve karsn besleyecek kadar para kazanabiliyorsa pekala bir damat olabilirdi. Onun iin ihtiyar adam, misafirini sonuna kadar dinlemi, btn sylediklerine inanyor gibi grnmt. Yalnz, ertesi sabah Hayriye Hanm, sofray sprrken yere dm bir kat paras bulmutu. Bu Tahsin Bey'e yazlm bir terzi mektubu idi ki bir sene evvel yaptrd iki kat elbisenin parasn bu ay da vermezse dolandrclk davas aacan sylyordu. Bu neviden bir ksmet de Necla'ya karak Ali Rza Bey'i sekiz, on gn kadar megul etti.

Bu, yirmi sekiz yalarnda arbal, asil ehreli bir ocuktu. Postahanede katipti. Ayl pek azd. Fakat Avrupa'da lm bir amcasndan miras yediini sylyor ve ok para sarfediyordu. ciddileince evket, tahkikat yapt ve bu gencin elindeki parann Avrupa'da lm amcadan deil, Hisar'da oturan altm yalarndaki zengin metresinden geldiini abucak meydana kard. - XX LEYLA ile Necla'y ne bahasna olursa olsun evlendirmek Ali Rza Bey iin bir sabit fikir olmutu. Eskiden kzlarnn yabanc erkeklerin kucanda dansettiini, onlarla az aza konuup gltn, tenha yerlerde kol kola gezdiini grdke hrsndan kendi kendini yerdi. imdi, bu acy ve utanc eskisi kadar duymuyor, kzlarnn bu sayede belki iyi birer koca avlayacan midederek, btn yolsuzluklara gz yumuyordu. Necla ile Leyla'nn etrafnda zaman zaman yeni ehreler peyda oluyordu. Bunlarn bazlar terbiyeli, kibar kyafetli insanlard. Ali Rza Bey, her defasnda byk mitlere kaplyor, onlarn gzel gecelerde kzlarn kol arna takp gtrmelerine, ge vakit skdar'dan otomobil e eve getirmelerine tahamml ediyordu. Fakat, bu insanlar, pheli glgeler gibi bir zaman ocuklarn etrafnda dolatktan sonra ekiliyorlar, ummann ortasnda kazaya uram bir biareye uzaktan grnen ve onu ho bir mitle haykrtp alattktan sonra ufukta silinen dumanlar gibi grnmez oluyorlard... Ali Rza Beye, ilk zamanlarda bir idare meclisi odasna giren byk bir memur arlyle sosyeteye girdii vakit, ortalk, birden bire duruldu. O varken kadnlar fazla hoppalk edemezlerdi. Fakat imdi herkesle yzgz olmutu. Kimse, artk ondan ekinmeye lzum grmyordu. Evvelce ona Beyefendi Hazretleri diye hitabedenler imdi yannda ak sak hikayeler sylemekten ekinmiyorlard. Baz fazla yzsz kadnlarn Beyefendi, il e sizinle dansedelim diye stne hcum ettikleri, ihtiyar adam zp tartakladklar bile oluyordu. Ali Rza Bey, gnden gne ken vcudu, bozulan kyafetiyle sinsi sinsi dolaarak damat ararken neler gryordu? Grnte delicesine eleniliyor, bir grlt, bir kyamet gidiyordu. Bir yanda evin sakat demelerini kertircesine dansedilirken, br tarafta salon oyunlar oynanyor, sal sakal adamlar sandalyelere tneyerek horoz gibi kanat rpp tyorlar, yahut yerlerde drt ayak st yryerek ifte atyorlar, el akrtlar, kahkahalar arasnda eek taklidi yapyorlar, avaz avaz anryorlard. Fakat Ali Rza Bey, bu alabildiine elenmek ve delilik etmekten baka bir ey istemiyor gibi grnen insanlar arasnda trl trl entrikalar ve facialar yakalamakta gecikmezdi. Gizli gizli, yahut yzsz bir aklkla sevienler, birbirini aldatanlar, kskananlar, batan karmaya alanlar... Bir gece bir kadnn birdenbire bayld grlyor, bir baka gece iki sarho biraz hava almak bahanesiyle baheye karak birbirlerinin ban yaryorlard. Ali Rza Bey, bazen karsnn kirli tabak, bardak ynlar arasnda gece yarlarna kadar alt mutfaktan kayor, yukar sofaya kyordu. En kk kz Aye, yorgunluktan bitap dt zaman orada ii deilmi bir ot minderin stne kvrlp yatard. Ali Rza Bey, ayaklarnn burnuna basarak ocuun ba ucuna gelir melir, onun

uyuyup bzlnce bsbtn klen clz vcuduna, incecik boynuna, renksiz yzne uzun uzun bakar: Ah, hi olmazsa unu kurtarabilsem! diye dnrd. Bir gece, onu seyrederken kendini tutamayarak alam, gzlerinden damlayan yalarla ocuu uyandrmt. - XX YNE bir gece Hayriye Hanm, elinde bir kahve tepsisi ile Ali Rza Bey'in odasna geldi: - evket stanbul'dan taze kahve getirmi de... Fincan Ali Rza Bey'in yanna braktktan sonra oday teftie balad: - Yatak arafn kirden muambaya dnm Ali Rza Bey. Yarn sabah tentrdiyot alaym da arkana srelim... Bir yorganla myor musun? Byk hrkam vereyim de stne at... Hayriye Hanm'n yz bu gece melekler gibi tatl idi. Kocasna eliyle taze kahve piirmek, yatak arafnn kirden muamba kesildiini farketmek, sonra ksrdn merak ederek srtn tentrdiyotlamak, klk hrkay yorgana ilave etmek teklifi. Bunlar, ne fevkalade ltuflar ve iltifatlard. Fakat nankr Ali Rza Bey, artk hatrlanamayacak kadar eski bir zamana ait olan bu ikramlara teekkr edecei yerde bilakis ehresini ekitiyor, kendisini okayan elden phelenmi bir hayvan gzyle yan yan, ters ters karsna bakyordu: Kadn, odasnn teftiini bitirdikten ve kocasnn istirahat ve saadeti iin lazm gelen tedbirleri kararlatrdktan sonra yanna oturdu: - Ali Rza Bey, seninle biraz dertlemek istiyorum. Halimiz ne olacak? nmz k... Evde bir dirhem odun, kmr yok... ocuklarn giyecei kalmad... Daha imdiden titremeye baladlar... Ne yapacaz? Szn nereye varacan daha karsnn elinde kahve fincanyle grr grmez anlam olan Ali Rza Bey, cevap vermiyor, dalgn dalgn dnyordu. Hayriye Hanm, biraz bekledikten sonra tekrar sordu: - Bir ey sylemedin. Ali Rza Bey? htiyar adam, ar ar omuzlarn kaldrd, el erini at: - Syleyecek bir ey yok ki... Kadn hafife hrnlat: - Nasl syleyecek bir ey yok?... Evin erkei sen deil misin? Ali Rza Bey, artk hi dudaklarndan dmeyen o zehirli glmsemesiyle: - Sk zamanlarda tabi ben, dedi, fakat elde sarfedilecek , be kuru olduu zaman benden baka herkes. Banz darda kalmaynca beni adam yerine koyduunuz var m ki? Kadnn bu szlere kzmas, ar, ac bir ey sylemek icabederse Ali Rza Bey'in istedii de bundan baka bir ey deildi. nk Hayriye Hanm, kzarsa yalnz barmakla iktifa edecek, zihninde tasarlad kim bilir hangi imkansz eyi isteyemeden kendisinden ayrlacakt. Fakat o, nedense kzmad. Yalnz hafif bir sitemde bulundu: - Ali Rza Bey, sen eskiden byle deildin, dedi. htiyar adam, onu tasdik etti: - Doru, hakkn var. Eskiden baka trl bir adamdm. imdi ahlakm bozuldu. Aldm, karlara, kumara filan sarfediyorum. Hayriye Hanm, birka kere yutkundu, dudaklarn srd. Fakat bu gece kavga karmak kat'iyen iine gelmiyor olmal idi ki yine kendini tuttu. Ayn tatl sesle:

- Ali Rza Bey, biraz insafl ol, dedi, derdimi sana sylemeyeyim de kime syleyeyim? tekiler, ne de olsa bir alay oluk ocuk. Bu ev, ikimizden sorulur. Seninle babaa verip konualm. ihtiyar adam, ne yapsa bu sezinledii tehlikeden saknmak kabil olmadn anlad, evvelden her eye raz olmu bir tavrla: - Pekala yle olsun Hanm, dedi, syle bakalm, ne istiyorsun? Hayriye Hanm'n istedii pek yle olmayacak bir ey deildi. Son aylarda evket'in ii pek iyi gitmemiti. ocuk, biraz borca girmiti. imdi teden, beriden sktrldka fena halde kahrediyordu. Koca evi senelerden beri boynuna alm olan bu fedakar ocua bu sk gnnde biraz yardm etmelilerdi. Ali Rza Bey, neticeyi biran evvel renmek merakyle acele acele: - Buna da peki Hanm, dedi, fakat sen, bana asl mhim olan eyi sylemiyorsun. Bu lazm olan paray nereden bulacaz? Hayriye Hanm, korkak ve mahup bir tavrla ban nne edi: - Pek cann skacak amma, ben yle bir are dndm: Sandktan biraz bor para alalm. evket, bunu nihayet alt ay iinde deyeceini sylyor. - Demek bu ii evket'le konuup kararlatrdn? Kadn, arr gibi oldu: - Yok, hayr, dedi, yalnz olumuzun ok sklp zldn gryorum da. Ah, sen, ana yreinin ne olduunu bilmezsin Ali Rza Bey. htiyar adam, sinirli bir tavrla onun szn kesti: - Pekala, pekala... Anlald. Fakat benim bildiime gre Emniyet Sand rehinsiz para vermez. - Evi rehin ederiz Ali Rza Bey. - !!!??? - evket, evvel Al ah bu borcu alt ay, nihayet bir sene iinde temizler. - !!!??? - Oluna emniyetin yok mu? evket'in ne doru bir ocuk olduunu bilmiyor musun? - !!!??? - Cevap versene. Niin yle dik dik yzme bakyorsun? Ali Rza Bey, dzlerini ksp glmseyerek: - Dnya deiti. Dnya ile ocuklarmzn da deimesini bir dereceye kadar anlyorum. Fakat sana ne olduunu, senin neye bu kadar deitiini bir trl anlayamyorum. Hayriye Hanm, glmeye alt: - Tuhaf eyler sylyorsun Ali Rza Bey. Neye deiecekmiim? Ben eskiden neysem gene oyum. Ali Rza Bey sert ve hareketli bir el iaretiyle karsnn szn kesti: - Haa!... Nerede benim eski arbal melek karm, nerede sen?... Sen onun att trnak bile olamazsn. Dndm saklamakta ne fayda var? Sen iren bir insan oldun Hayriye; iren bir insan. Elimizde bir bu krk dkk ev var. O da elimizden giderse ne yaparz? lmek iin komulara m gideceiz? Bunu bana teklif etmeye dilin nasl vard? Hayriye Hanm, hiddetle yerinden frlad: - Anlyorum Ali Rza Bey, dedi, eskiden babas oluna bir ba vermi, olu babasndan

bir salkm zm esirgemi diye bir sz vard. imdi dnya tersine dnd. Olu, babasn salkmsaak bir yn oluk ocuuyla srtna ykleniyor, babas krk bir evi olu iin rehine vermekten kanyor. Hayrl baba diye ite buna derler. Hem benim gibi canndan bezmi bir kadna hakaret etmeye ne lzum var. Ev senin deil mi, aka olmaz dersin, olur, biter. Hayriye Hanm, alaya alaya odadan kyordu. Ali Rza Bey, arkasndan seslendi: - Gel, yanl anlama; ben sadece senin insafna, akl- selimine mracaat ettim. Ev de elden giderse halimiz ne olur? dedim. Peki, istediinize raz oluyorum. Biliyorum ki bir eyi penenize taktnz m brakmayacaksnz. Onu er ge nasl olsa koparp alacaksnz. Byle olduktan sonra neye kendimi de, sizi de beyhude yere yoraym?... Ali Rza Bey, btn ev halknn ertesi gnden itibaren kendisini ateten bir ember iine alacaklarn tecrbeleriyle biliyor, teslim! diye barmaya mecbur oluncaya kadar dnecek entrikalar, yaplacak hcumlar ve ikenceleri olduu gibi gryor ve imdiden yoruluyordu. Bir sele kaplm gidiyorlard. Mukavemet neye yarard? Bugn reddettii eyin yarn karak geldii, ocuklar plaklktan, alktan, atesizlikten feryada baladklar zaman nasl olsa kabul edecek deil miydi? Rehin muamelesi birka gn iinde bitti. Emniyet Sand'ndan drt yz lira kadar para alnd. Fakat bu para; eve, Ali Rza Bey'in umduu gibi, hi olmazsa iki, aylk bir mukavemet refah da getirmedi. evket'in en zaruri borlar dendikten sonra geriye kalan para ocuklar arasnda yamaya urad. Birok grlt, ekimelerden sonra arya giderek al pul u yn yn ipekliler, yalanc mcevherler, kutu kutu, yz, gz, yanak, dudak, trnak, sa, di boyalar, ajurlu oraplar, ilk yamurlarda arplp dalacak oyuncak gibi potinler alnd. Misafir salonu iin birka yalboya, yastk, mermer heykelcikler, bebekler, sekiz, on tane yeni arliston ve Tango pla geldi. Dostlara biri amlca, biri evde iki ziyafet verildi: Ali Rza Bey, ancak iki defa skdar arsna inerek iki kfe erzak, be alt eek yk de odun alabildi. Emniyet Sand'ndan para alndnn tam on birinci akam idi. Elde bu paradan bir lira kalmamt. leden sonra balayan bir sonbahar yamuru gece yarsna doru iddetlenmi, evin dam birka yerinden akmaya balamt. Tavanarasna, yukar sofa ve odalara dizilmi amar leenleri, tencereler, bo konserve kutular yamurun altnda tngrdyor, bir ocuk sesinin durmadan alad iitiliyordu. Bu alayan ocuk Aye idi. Bykler penelerinin zoruyle paray, aralarnda paylamlar, onun ne zamandan beri istedii ipek bir elbise ile bir ift rugan iskarpin alnmamt. Ali Rza Bey, kah yamurun tenekelerdeki cazbandn, kah Aye'nin bouk ikayetlerini dinliyor, kendi kendine: - Bu ite yanan biz ikimiz olduk! diyordu. Ben ne dedim de damn esasen sakat olduunu hatrlamadm. Bu on gn iinde eriyen drt yz liradan ne yapp yapp bir tamir parac olsun ayrmal deil miydi? - XXV O sene k ok iddetli oldu, Yol ar, gnlerce karla kapal kald. Balarba'ndaki evin etrafna birka defa kurt indi.

Sonbaharda evin rehine konulmasndaki asl maksat gya bu k karlamakt. Fakat alnan para hemen tamamyle ie yaramaz lks eyasna gitmi, ocuklarn srtlarna birer yn fanila bile alnmamt. Berekete versin, Hayriye Hanm'n o tutumlu ev kadnlna... Kadncaz, sandk diplerinde, dolap kelerinde kalm ne kadar palto ve hrka eskisi, minder ve karyola altlarn beslemek iin kul anlm ne kadar ul aput varsa hepsini ortaya dkt. ocuklar, onlar adeta ganimet eyas gibi kaptlar. Hayriye Hanm, soua hi yz olmayan clz Aye'ye eski bir kerevet dokumasndan hrka dikti; yatandan kard pamuklar, baklava baklava kaplad. Necla, gve yediinden kalbura dnm bir uha masa rtsnden kendine pelerin yapt. Kenarna renkli ynden iekler rd. Bu acayip kyafetlerde ev Pembe Kz piyesini oynamaa hazrlanm tuluat kumpanyasna dnd. Bu zaval eski evde, o hastalkl vcutlar gibi dardaki havann deimelerine gre her gn bir baka il et patlak veriyordu. Yamur yad, yahut karlar erimeye balad zaman damlar akyor, rzgar esince svalar dklyor, evin drt tarafndaki deliklerde, pencere kenarlarnda, kap aralklarnda trl slklar, ddkler alnyordu. Byle olmakla beraber ocuklar, sefalete iyice almlard. Bu feci yoksul uktan fazla mteessir grnmyorlar, hatta bazen evin hali ve kendi kyafetleriyle pikin pikin eleniyorlard. Ali Rza Bey'in her zaman tekrar ettii gibi zaval lar hissiz, haysiyetsiz, ingene gibi mahluklar olmulard. Kzlar, bir gn yine o acayip kyafetleriyle el ele vermiler, yamurun tenekelerde kard seslere ayak uydurmaya alyorlard. Hayriye Hanm, elinde bir testere ile merdivenden inen Ali Rza Bey'in gldn grm, ac bir sesle: - Yaasn senin gibi baba. nsan fazilet ve doruluu sayesinde ocuklarn bu derece mesut eder de nasl glmez? diye barmt. Bu szler, ihtiyar adama o kadar dokunmutu ki ayaklarna inme inmi gibi merdivenin basamana kvermi, elindeki testereyi yere drmt. Bu testere, bu faslasz ve amansz karakta Ali Rza Bey'in en byk yardmcs olmutu. Pek souk gnlerde sarp sarmalanarak darya kar, bahedeki aalar keserek odun yapard. Ne yapsn? nsann malna hkm geerdi. Varsn yaz geldii zaman o, bahesinde glge verecek aa bulamasn. Geri senelerce uraarak eliyle yetitirdii bu aalar da onun gznde bir nevi evlat demekti amma ne kadar olsa tekilere benzemezdi. K devam ettii mddete evden hasta eksik olmad. ocuklarn biri yatp dieri kalkyordu. Bir defa o da, Ali Rza Bey de, enflenzaya tutularak bir hafta yatt. Bu mddet zarfnda hemen hemen yanna urayan olmad. Yalnz kars arasra orba getiriyordu. Maal ah bugn iyisin. Amma, kendini tme. Bir ey deil, geer. Ben de yatacak kadar hastaym amma brakmyorlar diyordu. Hayriye Hanm, belki kocasyle fazla megul olmadn mazur gstermek iin byle sylyordu. Fakat belki de hakikaten yle idi. ocuklarnn bu ihmali Ali Rza Bey'e ok dokundu. Onun fikrince, insan, oluk ocuu ancak byle gnlerde etrafnda bir ses iitmek, candan bir insan yz grmek iin isterdi. Demek

hastal daha ar da olsa yine kimse onu arayp sormayacak, evde bu kadar insan olduu haldegurbette, han kesinde hastalanm gibi- kendi kendine lecekti. Yalnz, bir gece ge vakit olu evket, yanna girdi; yorgun ve mahup bir tavrla yatann kenarna oturdu. Elini yava yava babasnn yznde gezdirerek hararetine bakt. Derin bir nefes alarak sadece: - Baba, seni yoklayamadm, dedi. Gen adam, ne fazla teessr gsterdi, ne de bir mazaret uydurdu. Kabahatini rtmek iin ne sylese yzsz bir yalancya benzemesinden korkuyor, sert bir ehre ile nne bakyordu. Baba, oul be on dakika bir zaman teden beriden konutular. evket arasra dolu dolu ksryor, banda iddetli bir ar varm gibi parmaklar ile akaklarn outuruyordu. Ali Rza Bey: - Sen hasta msn olum? diye sordu. evket hafif bir tereddtten sonra: - Hayr baba... dedi. Ali Rza Bey inanmadn gsteren glmseme ile ban sal ad: - yle ama demin elini alnma koyduun zaman avular-nn ii benden fazla yanyordu. - Sana yle gelmi olacak baba... - Olabilir ocuum... - Yalnz fazla yoruldum da... Msaade edersen yatmaya gideyim baba... - Peki ocuum... Haydi rahat et... Baba oul zihinlerinden geen eyleri birbirine anlatmaktan korkuyorlarm gibi gzgze gelmekten ekinerek ayrldlar. Ali Rza Bey yatann yanndaki mumu fledi, karanla bakarak dnmeye balad: Olumun hasta olduu muhakkak... Fakat ben, bunu anlamam gibi grndm. Aksi taktirde ona , be gn scak bir odada scak bir yatakta yatmasn tavsiye etmem lazm gelirdi. Halbuki zaval ocuk, birka gn deil, bir gn bile evinde dinlenecek halde deil. Yarn sabah erkenden sokaa kmasa, akama kadar hasta hasta teye beriye komasa, yarn gece evin bir birbirine gireceini biliyordu. O zaval , benden daha acnacak halde. Beni hi olmazsa kemde rahat brakyorlar, hasta halimde ekmek diye saldrmyorlar. Yine halime kretmeliyim. Ne karak, ne alk, ne hastalk evin davet programn kl kadar deitirmemiti. iddetli kar frtnalannda vapurlar, imendiferler duruyor, Ali Rza Bey'in evindeki toplantlar durmuyordu. Davet gecesi geldi mi evin ne kadar toplanm odunu, yiyecei varsa ortaya dklyor; srtlarndaki eski hrkalar, delik delik abalar, masa rtsnden pelerinler atlyor; ayna karsnda dekolte ipekliler giyiliyor, souktan atlam el er vazelinli lk suda yumuatlyor, nezleden kzarm gzler, imi burunlar kremlerle tamir ediliyor; mtemadiyen sucuk, pastrma yemekten kokan azlar temizlemek iin senbenler ineniyor, kolonyal sularla gargaralar yaplyordu. Ne kadar zamandan beri beklenen iflas gn nihayet geldi att. Her gn kapda alacakllar baryor, sulh mahkemesinden celp katlar geliyordu.

evket, alacakllarla karlamamak iin sabah karanlnda kendini sokaa atar, gece yarsna doru eve girerdi. Ailede artk frka kavgalar bitmi, herkes kendi cannn kaygusuna dmt. Yzszlk o dereceyi bulmutu ki bazen bara bara tesinin, berisinin alndndan ikayet edenler bile iitiliyordu. Bilhassa Ferhunde, kyameti pek aztmt. Biraz can sklnca nne gelene atyor, karlk veren olursa bsbtn kuduruyor, kendini yerden yere arparak Nereden dtm bu dilencilerin iine? Hem kocamn ekmeini yiyorlar, hem bana kafa tutuyorlar. Siz bamzda olmasanz biz, iki kii gl gibi geiniriz! diye haykryordu. Bu zamanlarda Ali Rza Bey, kulaklarn tkayarak sokaa kaar, Hayriye Hanm, alaya alaya ondan ona koarak ara bulmaya alrd. Bu kavgalarn her birinde ev yklp dalacak gibi oluyor, kah Ferhunde, eyalarn topluyor; kah Leyla hi gidecek yer bulamazsam hizmetilie giderim, yahut lokanta garson olurum diye sokaa frlamaya kalkyordu. Fakat belki Hayriye Hanm'n rpnmas, Aye'nin alayp yalvarmas neticesi olarak, belki de yaplan edepsizlik ve irretlik sinirleri rahatlandrmaya kafi geldii iin her defasnda kavgalar yatyor, alamalar, pmeler iinde bar gr olunuyordu. Eski rahat gnlerde daima biraz hasta olan Hayriye Hanm'a inanlmaz bir mukavemet gelmiti. Evin btn i ve znts onun stne yklp kald, zayf vcudu her dakika kecek gibi grnd halde inanlmaz bir tahammle her felakete kar koyuyordu. O, imdi her gn elinde bir boha ile skdar arsna tanmaya balamt. Anlalan ev eyasndan bir ksmn satyor, ya bir mendil yiyecek ya alacakllardan en fazla barann azna atlacak birka kurula geri dnyordu. Ali Rza Bey, arasra Fikret'ten be satrlk mektuplar alyordu. Bunlar, kznn pek mesut deilse bile hi olmazsa sa olduunu anlatyor ve ihtiyar adam bir dereceye kadar tesel i ediyordu. Fakat, , drt ay evvel Fikret, bu mektuplardan birinde bir mnasebetsizlik yapmt: Buraya evimiz hakknda maalesef ok fena haberler geliyor, diyordu, kocamn yannda elimi yzme kapamaya mecbur oluyorum. Bu yolsuzluklara artk bir nihayet vermek zaman gelmedi mi? Fikret, haksz deildi. Fazla olarak bu mektubu kocasnn zoru ile yazm olmas da mmknd. Byle olduu halde bu tekdir Ali Rza Bey'in pek gcne gitmi, kzna yazd cevapta: Herkes kendi yaptndan kendi mesuldr. Aramzda ne rabta kalmtr ki burada olup biten eylerden sana bir leke gelsin? Arasra bir mektupla gnlmz alrdn. Onu da ok gryorsun, sen bilirsin! demiti. Ali Rza Bey, bir hiddet saatinde yazd bu mektuba sonradan piman oldu; fakat ne are ki i iten gemiti. O gn bugndr ne Fikret babasn arayp soruyor, ne Ali Rza Bey ona mektup yazmay nefsine yediriyordu. Evde para skntsnn son dereceyi bulduu gnlerden birinde Hayriye Hanm, sklm pklm kocasnn yanna geldi: - Ali Rza Bey, borlular etrafmz sard. imdilik evket'ten hayr yok. ocuklar a. Fikret'e bir mektup yaz. Halimizi anlat. Evladmz deil mi, bize yardm etsin. lerde elimiz genilerse borcumuzu deriz. Olmazsa da byk bir ey kaybetmi

olmazlar... Her halde damadmz olduka hali vakti yerinde bir adam... Hayriye Hanm, kocasnn evvela biraz kafa tutsa bile neticede peki diyeceini umuyordu. Fakat Ali Rza Bey, birdenbire ate kesildi; karsn paralayacak gibi tavrlarla stne yryerek barmaya balad: - Bir daha onlarn adn azna aldn iitmeyeyim... Seni boarm. ocuklarmn bir tanecii kendini kurtarr gibi oldu; imdi de ona m kancay taktn? El adamna dilenci gibi el ap Fikret'in yzn de yere getireceiz, yle mi? Bir daha onun adn azna aldn iitmeyeyim, boarm seni! htiyar adam, yle vahi bir feryat ile haykryordu ki Hayriye Hanm korktu ve bir daha kzndan bahsetmedi. - XXV UBAT'IN ilk haftas iinde evket, stste iki gece eve gelmemiti. Ferhunde, bir haftadan beri kocasyle dargnd; Bunu srf bana inat olsun diye yapt. Ben, ona gsteririm. Yarna kadar gelmezse val ahi bam alp giderim! diye iiniyordu. Hayriye Hanm, baka fikirde idi. Olu, her halde alacakllardan kamak iin arkadalarndan birine misafir gitmi olacakt? Necla ile Leyla zaman zaman Kardeimize ne oldu acaba, sakn bir kazaya uramasn? diye meraklanmaya kalkyorlar, fakat bereket versin ok ehemmiyetli bir ile megul bulunduklar, davet edildikleri bir suvareye elbise yetitirdikleri iin, bu merak pek uzun srmyordu. Ali Rza Bey'e gelince, dersini ezberleyen ahmak bir mektep ocuu gibi oturduu yerde mtemadiyen sal anyor, dudaklarn ap kapyor; fakat tek bir kelime sylemiyordu. Yalnz, bahede bir grlt olduu, yahut kap ald zaman biri geldi, koup bakn diye avaz avaz baryordu. kinci gecenin sabah kapya bir sivil memur geldi. evket'in bir meseleden dolay tevkifhanede bulunduunu haber verdi. Evde bir vaveyladr koptu. Ferhunde bayld, kzlar alap haykrmaya baladlar. akna dnen Hayriye Hanm, sadece: Hayrdr inal ah, hayrdr inal ah diye syleniyor, bu saatte de yine kendi derdini brakp baylanlar, san ban yolanlarla uramaya mecbur oluyordu. Yalnz, Ali Rza Bey'in ehresinde byk bir skntdan kurtulmu gibi bir hal vard. htiyar adam, sevinli bir haber alm gibi hal heyecanla alyor: ok kr ocuum sa, evket yayor! diye bayram ediyordu. O, evket'in sa olmasna binde bir ihtimal vermemiti. htiyarlktan sinirleri bsbtn bozulduu iin midir, nedir, son zamanlarda ona bir korku musal at olmutu: evket, mutlaka kendini ldrecek. Olum derecesinde namuslu bir insan bu rezaletlere dayanamaz diyor, onun her sznden, her halinden artk lmek istediine dair bir mana karyordu. Bir gece hzla kapanan bir kapy tabanca zannederek odasndan frlam, bir baka gece bahedeki aa dal arndan birinde unutulmu bir amar aslm bir adam gibi grerek barmt. Evet, onun fikrince olu, ok haysiyet sahibi bir ocuktu. Bir zaman daha urap bu bataktan kurtulamayacan anlaynca mutlaka intihar ederdi. Birok defalar bu korkusunu evket'e amak, ona biraz daha sabr ve kuvvet tavsiye etmek istemiti. Fakat bunda da baka tehlike vard. evket'te hissettii fevkaladelik belki kendi

kuruntusu idi, fazla mitsiz insanlar ar hastalara benzerler ve hastaya her zaman daha kuvvetle sarlrlard. Ona lmden bahsetmek; bu btn dertlerin son ilacn zorla aklna getirmek olmayacak myd? Ali Rza Bey, adeta sevinle giyindi; eline bastonunu alarak evden kt. htiyar adam, tevkifhaneye varncaya kadar akam yaklamt. Kapda: - imdi vakit geti... Yarn sabah gel... diye onu savmak istediler. Ali Rza Bey, artk eskisi gibi yalvarmaktan ve hakaret grmekten korkan bir adam olmad iin srnamaya balad. Biraz daha srar ederse belki zorla dar atacaklard. Fakat Al ahtan karsna bir bildik, vilayetlerden birinde maiyetinde bulunmu bir eski tahrirat katibi kt. Derhal tanyarak yanna geldi, hrmetle elini ptkten sonra ne istediini sordu. htiyar adam: - erde olum var da. Vakit geti diye yanna brakmak istemiyorlar. Mmknse bana biraz yardm etseniz, dedi. Eski tahrirat katibi bir adm geri ekildi; hayretle gzlerini aarak Ali Rza Bey'i szd. Pek yakndan tand bu vakur ve faziletli insann kim bilir ne neviden bir su iin hapse atlm bir ouldan bahsetmesini anlayamyordu. Bu adam, her halde tevkifhanenin bycek memurlarndan biri olacakt. nk onun bir sz zerine Ali Rza Bey'i derhal evket'in yanna gnderdiler. htiyar adam, olunu ancak bir kerevetin stnde horul horul uyuyor buldu. Yeri ve zaman olmamakla beraber, gznde gayrihtiyari bir eski hatra uyand. Olu vaktiyle sabah uykusunu fazla severdi. Mektep vakti gelince Ali Rza Bey, yavaa onun odasna girer, yere bir kitap atarak, yahut el erini birbirlerine arparak iddetli bir grlt yapard. Hatta bir kere yatann baucunda duran bir dd ttrerek ocuu boylu boyunca sratmt. evket'in uykulu gzlerini iri iri aarak: Baba, dm kopardn! diye barmas onun doyulmaz bir elencesiydi. Aradan bunca seneler ve bunca vakalar gemiti. O ocukla bu mevkuf arasnda biraz dizlerini bkerek yatmalarndan ve uyurken sa el erini akaklarnn altna koyarak uzun salarnn bir tutamnn stnden armalarndan baka benzer bir yerleri yoktu. Byle olduu halde Ali Rza Bey, kendini o sabahlarda buluyor ve daha garibi, iinde hi bir ac ve mitsizlik hissetmiyordu. htiyar adam, olunun bana dokundu: - evket, biraz uyan. Ben geldim oulcuum, dedi. Gen adam, hafife silkinerek gzlerini at, yerinde doruldu. O da babas gibi hi bir tesadf alameti gstermiyordu. Elinin tersiyle azn kapayp esneyerek: - Ben de seni bekliyordum baba, dedi. Akam yaklanca midimi kestim. Uyuyup kalmm. ki gndr bana bir hal arz oldu. Durduum yerde dalp dalp gidiyorum. evket, ban arkasndaki duvara dayyor, karsnda ayakta duran babasna dalgn dalgn glmsyordu. Eliyle yannda yer gstererek: - Otursana baba, dedi. Gen adamn yzndeki yorgunluk ve gerginlik gemiti. Yanaklarnda bir ar hastaln zehrinden yeni kurtulmu insanlara mahsus hafif bir pembelik dalgalanyordu. Ali Rza Bey, bastonuna dayanarak zahmetle oturduktan sonra:

evket, omuzlarn silkti: - Er ge byle olacan sen de her halde tahmin ederdin... Ne yapalm, alnmzn yazs... - Borlarn iin mi bu hal bana geldi? evket, evvela biraz tereddt ederek, durduu yerde biraz toplanr gibi oldu. Tekrar kendini brakt. Babasnn el erini el eri iine ald. Gzleri pencerenin stnden tavana, birka tel a dikildi, sakin sakin sylenmeye balad: - Maalesef vaziyetim senin zannettiinden biraz daha kt... Bankaya ait mhimce bir paray harcadm. Tekrar yerine koymadan mfettiler geldiler. Ho bu gidile onu be senede de yerine koyamayacam biliyordum ya. nsan bir kere armaya grsn... Hasl, pis bir vaziyet oldu... evket, vakay babasna btn tafsilatyle anlatmaya karar vermi grnyordu. Fakat, nedense birdenbire asabileti. Ali Rza Bey, onun hala elini tutan parmaklarnn gerildiini hissederek: - zlme evket, dedi, insan olann bana her ey gelir. Sz deitirdiler. evket, anasn, kardelerini sordu. Bilhassa Aye'den uzun uzadya bahsetti. Sonra, senelerden beri zaman zaman babasna sylemeye karar verip de cesaret edemiyor gibi grnd eyleri karmakark anlatmaya balad: - ocuklarnn arasnda en ok bana gveniyordun. Halbuki en byk tekmeyi benden yedin, zaval babacm. htiyar gnlerinde sana yardm etmeyi ne kadar isterdim. Yazk ki olmad. Bir kere naslsa ayam kayd; bir daha kendimi toparlayamadm. Evlenmek benim gibi adamn nesineydi? in asl alacak taraf hepimizin nasl bir uuruma yuvarlandmz pekala grdm halde bir trl bir eyler yapamyordum. Hani uykuda insana arlk basar, her eyi anlad, bir hayretle silkinip kalkmak istedii halde parman bile oynatamaz. Tpk yle oldum... nanr msn baba? Hi bir eyin farknda deil gibi grndm halde her pislii gryordum. Kendi kendime ne lanetler ediyordum, bilemezsin... Ali Rza Bey, olunun elini okayarak: - Biliyordum evket, dedi, senin ahlakndan bir an phe etmedim. Vakit ge olduu iin Ali Rza Bey, olunun yannda daha fazla kalamad, etrafna baknarak evket'in nelere ihtiyac olduunu tayin ettikten sonra ertesi gn gelmek kararyle dar kt. Ortalk kararmt. Gnn, en bahtiyar insanlarn bile az ok gamlandran bir saatiydi. Kendi etinden ve kalbinden bir para demek olan bir insan bir hapishanede brakp gitmek kolay deildi. Btn bunlarn bir araya gelerek ihtiyar adam ldrtc bir ye'se drmesi lazm gelirdi. Halbuki o, bu dakikada pek fazla strap ekmiyor, hatta biraz da ferahlk duyuyordu. Ayrlrken evket'in hafife esnediini, yalnz kalnca tekrar kerevetine uzanp uyuyacan grmt. Uzun bir yorgunluktan, yahut skntl bir imtihandan sonra uykuya dalan bir ocuun yata bandan ayrlm gibi rikkatle glmsyor, kendi kendine: - Ne yapalm, diyordu, burada hi olmazsa doya doya uyuyor, eski yorgunluklarnn acsn karyor. Evdeki gibi para!

diye boazna sarlan yok. Ayakta duracak halde deilken: Haydi d nmze... Sosyeteye, dansa gidiyoruz diye zorlayan yok. - XXV KISA bir muhakemeden sonra, evket'i birbuuk sene hapse mahkum ettiler. Bylece, aa dal arndan birini daha kaybetmi oldu. Hayriye Hanm, bazen kocasn pek dalgn grdke: - zlme, birbuuk sene pek uzun bir zaman deil, gz ap kapayncaya kadar gelir, diyordu. Ali Rza Bey, ar ar ban sal ayarak evet diyor, fakat iinden baka trl dnyordu. Birbuuk sene hakikaten gz ap kapayncaya kadar gelirdi. Yalnz u vard ki, kaybolan haysiyet ve namus bir daha geriye gelmeyecekti. Olunun hapisten ktktan sonra pek kolay belini dorultamayaca muhakkakt. Bu yz karasyle nereye bavurur, kimden ne isteyebilirdi? Hasl evket, bundan sonra kolu, yahut baca kopmu bir insan gibi mr olduka srnecek bir alildi. htiyar adam bunu byle bildii halde pek meyus olmuyor: Ne yapalm, bir kazadr oldu. Elverir ki ocuum sa olsun. Bana bu lazm diye kendisini tesel i ediyordu. Eski elbiselerinden birini gazla temizleyip tletmi, kundurularndan birine pene vurdurarak bir dolaba saklamt. Bu, onun yalnz evket'i grmeye gidecei gnlere mahsus yabanlk kyafeti idi. Hapishane memurlarnn nedense olunun hatrn saydklarn, ona arkadalarndan baka trl muamele ettiklerini gryordu. Perian bir klkla hapishaneye giderek onu kk drmekte mana yoktu. evket hapse girince evdeki alt kiinin geinmesi Ali Rza Bey'in otuz buuk liradan ibaret olan tekat aylna kalmt. Kzlardan hi olmazsa birine, nasl olursa olsun, bir koca bulmak iin yalvaryordu. Fakat davetlerde, gezmelerde, ocuklarn etrafnda pervane gibi dnen erkeklerin en kts, evlenme lakrds olduu gibi ya kendini naza ekiyor ya bir daha grnmemek zere savuuyordu. Ali Rza Bey'e pek sylemiyorlard, amma galiba kzlarn geirdikleri hayat neticesinde ok dile gelmi olmalarnn da bunda tesiri olacakt. htiyar adam, bunu zaman zaman karsnn: ocuklarmn nesi var? Bu zamanda hani dansetmeyen, sosyeteye gitmeyen kz?... gibi mphem ikayetlerde bulunmasndan anlyordu. Bu esnada Leyla'ya bir ksmet kt. Bu, onu maazasnda alveri ederken tanm krk belik bir manifaturac idi. Hali, vakti yerinde ve olduka iyi bir adam olduu syleniyordu. Ali Rza Bey, adet yerini bulsun diye bu adamn bir iki dkkan komusundan stnkr bir tahkikat yapt ve peki dedi. Evde herkes, bu iten memnun grnyordu. Fakat sz kesildii gn akam Leyla'ya bir fenalk geldi. Gen kz: Bana yazk oldu. Ben babam yerinde adam ne yapaym? Sizin fukaralnz yznden kendimi gz gz gre mezara atyorum. Biraz daha bekleyecek halde olsaydm belki istediim gibi birini bulurdum. diye alayp rpnmaya balad. Necla da onunla beraber san ban yoluyordu. Bu iin Ali Rza Beyi ok mkl bir vaziyetten kurtaraca muhakkakt. Buna ramen ihtiyar adam, Leyla'ya hak vermekten kendini alamad. Aylardan, belki senelerden beri kzlarna dargnd; bu mddet esnasnda bir kere bile yzlerine bakmay ii istememiti. Fakat bu gece onlar, kucak kucaa alarken dikkatle bakyor, ocuklarn hayret verecek kadar gzel buluyordu. Onlara darlmak ne budalaca bir

hakszlk. in nihayetinde bunlar parmak gibi ocuklard. Vakalarn seli nereye srklediyse oraya doru akp gitti, bu biareyi de mazur grmek lazm geldi. Ali Rza Bey, umulmaz bir yumuaklkla: - Peki kzm, alamaya sebep yok. Mademki sen istemiyorsun, biz de istemeyiveririz, olur biter. Bakalm, bir zaman daha bekleriz, dedi. Ali Rza Bey, daha ilk gnden beri btn fenaln gelinleri Ferhunde'den geldiini biliyordu. O olmasayd evi bu hale gelmez, ocuklar bu kadar bozumazlard. Sonra, evket'in hrszlk etmesine, hapse girmesine de o, sebep olmutu. htiyar adam, buna ramen olunun mahkumiyetinden sonra onu eskisinden daha ho tutmaya gayret etti. Arasra karsna: - Kuzum... sen de Ferhunde'ye bir kat daha iyi muamele et, diyordu, ne de olsa gelinimizdir; olumuzun emaneti saylr. imdilik bizden baka kimsesi yoktur. Mahzun bir haldedir. Her ey ona dokunur. Sonra olumuz, bu kadn seviyor... O biarenin eli, kolu bal bulunduu bir zamanda bizim yzmzden bir mesele kmasn. Bu noktada Hayriye Hanm da tamamyla kocas gibi dnyordu... Fakat u var ki, onlar kar, koca ne kadar aadan alrlarsa Ferhunde o kadar kafa tutuyor, hi yoktan trl trl grltler karyordu. Gen kadn, Ali Rza Bey'i eskiden bir dereceye kadar sayd halde imdi, onunla bsbtn yzgz olmutu. Kaynanas gibi ona da trl hakaretler ediyor, yahut terbiyesiz terbiyesiz eleniyordu. Hayriye Hanm, arasra sabrn kaybedecek gibi olduka ihtiyar adam: - Aman Hayriye... greyim seni, diini sk... Maksadn pek ak anlamyorum amma bu kadn, bir mesele karmak istiyor... Azn ap bir ey sylersen btn kabahat bizim stmze yklr, diyordu. Ferhunde, sk sk sokaa kmaya ve akamlar gayet ge gelmeye balamt. Hatta Boaz'daki bir akrabay ziyaret bahanesiyle birka gece de hi gelmedi. Nihayet, onun yine Boazii'ndeki akrabada geirdii birka geceden sonra bir mektubunu aldlar: Senelerden beri sabrettim; fakat artk sefalete tahammlm kalmad. Bir daha evinize dnmemek mecburiyetindeyim. evket'e syleyin, beni mazur grsn. Bir insanlk eder de kolayca ayamn ban zerse minnettar olur ve bamn aresine bakarm... diyordu. Ferhunde'yle eskiden ne kadar dost ise imdi o kadar dman olan Leyla ile Necla: Zaten o kadndan kardeimize hayr gelmeyecekti. Biz, neleri biliyorduk amma ses karmyorduk. sabet oldu. Cehenneme kadar yolu var! dediler. Hayriye Hanm da ayn fikre taraftar grnd. Ali Rza Bey'e gelince, onu yine bir dncedir almt. Ferhunde'nin kamas evi bir ykten ve bir beladan kurtaryordu. Fakat evket, acaba ne dereceye kadar mustarip olacakt? Olunun bu kadn sevdii muhakkakt. Zaten bu felaketlerin asl sebebi o uursuz ak deil miydi? htiyar adam dndren ikinci ey de bu vakay evket'e haber vermek meselesi idi. Bu nazik vazifeyi kendisinden baka kimse yapamazd. Bir kere o dakika mutlaka ocuunun yannda bulunmalyd. Sonra; kendi baba eli bu ameliyat elbette daha baka bir efkat ve ihtimam ile yapard. Hatta bu ite acele etmek, evket'in vakay bir bakasndan renmesine meydan brakmamak da lazmd. Ali Rza Bey, o hafta olunu biraz hasta ve neesiz buldu. Bu, onu evvela tereddde

drd. Fakat sonradan karar verdi ki ne olacaksa bir an evvel olmaldr. Hele evket'in: Bu kadar ehemmiyetli bir eyi benden saklamaya hakknz yoktu. Sca scana haber verseydiniz belki bir are dnrdm diye darlmas ihtimali de vard. htiyar adam, biraz teden, beriden bahsettikten sonra sz Ferhunde'ye getirdi: Al ah ahittir evket, dedi, karna senin yokluunu duyurmamak iin annen de, ben de elimizden geleni yapyoruz. Ona, kardelerinden iyi muamele ediyoruz. Fakat bir trl memnun olmuyor. Mtemadiyen bizden, evimizden, fukaralmzdan ikayet ediyor. Hatta daha ileri de gidiyor: Keke serbest olsam da bamn aresine baksam... diyor. Ali Rza Bey, bu son szlerin ne tesir yapacan anlamak ister gibi dikkatle olunun yzne bakyordu. Gen adam, sert ve sinirli bir tavrla: - O halde ne bekliyor? dedi, kap ak... Onu zorla tutan yok. Keki yle bir ey yapsa da hem kendini, hem bizi byk bir dertten kurtarsa... Ali Rza Bey, ard. Kalbi sevinle, heyecanla arpmaya balad. Olu, acaba sahiden byle mi dnyordu? Yoksa bir yerden bir eyler sezinlemiti de azn m aryordu? Karsnn ikayeti izzetinefsine dokunduu iin byle bir sz sarfetmesi de mmknd. htiyar adam, birdenbire mitlenmeye cesaret edemeyerek: - Kuzum evket, dedi, benimle ak konu. Bu szlerin doru mu? Gen adam, hafife glmseyerek ban sal ad: - Maalesef doru baba, dedi. Bu kadndan yakamz syrmak bizim iin en byk bir bahtiyarlk olurdu. Ali Rza Bey, artk bir ey syleyemezdi; yz kire gibi aarm, nefesi tutulmu titreyen el eriyle yeleinin cebinden Ferhunde'nin mektubunu kard, oluna uzatt. Oda karanlka olduundan evket, mektubu okumak iin pencereye yaklamt. htiyar adam, byk bir heyecan iinde bulunmasna ramen gzlerini olunun ehresinden ayrmyordu. Bu, en byk bir imtihan dakikas idi. evket'in bu kadn ne derece sevdiini imdi anlayacakt. Gen adam mektubu sakin bir dikkatle okudu... Birka yerinde durur gibi oldu. Sonra, babasna dnd. Yz sararm olduu halde glyordu. - Bu iin erge byle biteceini biliyordum, dedi. Fakat bu kadar abuk kurtulacamz dorusu pek mit edememitim. Hepimize gemi olsun baba. evket, Ali Rza Bey'i kol ar arasna alarak iki yanandan pt. htiyar adam, kendisini tutamayarak alyordu: - Doru mu evket? Bunlar bizi tesel i etmek iin sylemiyorsun ya? diyordu. Gen adam, nee ile glerek yemin etti: - Ne diyorsun baba!... Zindanlarn en bynden kurtuldum. Beni bu saatte burdan karp seninle beraber eve gnderselerdi bu kadar memnun olmazdm. Fakat babasnn hala inanmadn grerek daha fazla izahat verdi: - lk zamanlarda bu kadn sevmiyor deildim. Yalnz, her gn bir irkin tarafn gre gre soumaya, tiksinmeye baladm. Ho zaten o kargaalk, o buhran iinde sevdiim bir insan da olsa gzm grmeyecekti ya!... Her ey gibi sevmek de paras, vakti, az ok rahat olan insanlara mahsus bir imtiyazm

baba. Hasl, yle bir zaman geldi ki bu kadnn yanmda nefes almasna bile tahamml edememeye baladm. Byleydi de neye senelerce dayandm? Neye bizi ve kendini bu hale getirinceye kadar sabrettin? diyeceksin. Bunu bakalarna anlatmak g amma, sen, ihtimal, anlarsn. Vazife diye stme aldm bir eyi kolayca silkip atabilecek mayada bir insan deildim... mit olsa da, olmasa da sonuna kadar dayanmaya mecburdum. Ne yapalm, bizi yle yetitirdin. Gemisini kurtaran kaptan diyebilecek bir adam olsaydm bu olanlar olmazd. Haydi baba, gnln rahat olarak eve dn. Ferhunde'nin bamzdan defolmas bizim iin umulmaz bir saadettir... Sakn: stmze aldmz bir vazifeyi yapmadk... Bir evin yklmasna, bir insann yuvarlanmasna sebep olduk! diye kendini zme. Zaten byle evlerin ev denecek nesi var ki? Hasl, insan olmaya almak sana da bana da zarardan baka bir ey getirmedi. Bakalm, biraz da hayvanl tecrbe edelim!... - XXV FERHUNDE'NN kamas evde yine bir idare inkilabna sebep oldu. Leyla ile Necla, reislerini kaybedince iktidar mevkiinde tutunamadlar. Hkm, hkmet, bir zaman iin tekrar Ali Rza Bey'in eline geti. evket'in tevkifi zaten gece elencelerini durdurmu, evin gedikli misafirlerini datmt. Bunlardan bir ksm lekeli bir mahkum ailesiyle grmeyi erefsizlik addediyorlar; bir ksm byle dnmemekle beraber sadece evin iindeki neesizlikten rahatsz oluyorlard. Geri kalan birka kii de Ali Rza Bey'in mtemadi istiskal eri karsnda birer birer evden ayaklarn kesmilerdi. Bir iki ay Balarba'ndaki evin kaplarn alan olmad. Ali Rza Bey, artk kzlarnn her gn sokak sokak gezmelerine, tekiyle berikiyle konumalarna da izin vermiyor, bir yerde biraz gecikecek olsalar kyametler koparyordu. Leyla ile Necla'nn bu skya ne kadar tahamml edecekleri kestirilemezdi? Yalnz, Necla'nn evlenmesiyle biten bir vak'a, onlara drt ay kadar bir zaman dnyay unutturdu. O yaz, Leyla'ya stste ksmet birden kmt. Bunlardan en iyisi Nazmi Bey isminde gen bir doktordu. Leyla, bu gencin ehresini, Hayriye Hanm, mesleini ve kibar bir ailenin olu olmasn, Ali Rza Bey de arballn beeniyordu. Ev, batan baa sevin iinde idi, Fakat niana birka gn kala Nazmi Bey iin olamayacan birka satrla Ali Rza Bey'e bildirmi ve hemen zmir'e gitmiti. Sebep bir trl anlalamyordu. Evvela, dmanlarn Leyla hakknda yeni bir iftira uydurduklar zannedildi. Fakat biraz sonra baka bir rivayet kt. Nazmi Bey'in babas bir hrszn kardeini gelin diye kabul etmek istememi, bu kzdan vazgemezse olunu reddeceini sylemi... Leyla'nn ikinci mterisi bir maliye memuru idi... O da fena bir adam deildi. Hatta ehre itibariyle doktordan da gzeldi. Buna ramen, Leyla, onu hi dnmeden nc mterisine feda etti. Bu, amlca'da yaz geiren bir aileye misafir gelmi krk be yalarnda bir Suriyeli idi. Bir gn Leyla'y skdar vapurunda grp beenmi, derhal onunla evlenmeye karar vermiti. Birok gen kz iin de Msrl, Suriyeli demek, konduu ba dnlebilen btn saadetlere sahip eden bir devlet kuu demekti.

Gen kz, zengin bir Arabn kendisini istediini duyunca sevinten ldrr gibi oldu. Demek, binde bir insana nasip olmayan byk ikramiye ona vurmutu. Leyla, bu adamn yzn yarm yamalak grmt. Nenin nesi olduuna dair malumat yoktu. Fakat hayal kuvvetiyle kendisini sinemalardaki o alnnda fndk kadar prlantalar parlayan Hint Racalarndan biriyle evlenmi gryor, anasna, babasna, kardelerine bol keseden hesapsz vaatlerde bulunuyordu. Artk sefalet bitmiti. Btn aile, bu Suriyeli damat sayesinde prensler gibi yaayacakt. Gen kzn lgn midi evvela kardelerine, sonra annesine, nihayet uan kutan imdat umacak hale gelmi olan Ali Rza Bey'e sirayet etti. Ev gnlerce bayram yapt. Abdlvehhap Bey, zengin olduu kadar da insaniyetli bir adam grnyordu. Ali Rza Bey'in fukaraln ayplamyor. Neme lazm para, bana namus lazm... Ben hele Leyla Hanm'dan memnun kalaym. Onu elmasa, altna garkederim val ahi. diyordu. Ali Rza Bey'in evi artk ev denecek halde olmad iin damadn misafir kald kkte sade bir nian merasimi yapld. Abdlvehhap Bey, bu mnasebetle Leyla'ya gzel bir elbise ve bir pantantif hediye etti. Nianllar, eyll sonunda kadar stanbul'da kalacaklar, sonra yine sade bir nikah yaparak Suriye'ye gideceklerdi. Abdlvehhap Bey, Balarba'ndaki eve muntazaman devama balamt. Her vesile ile: Sakn sklmayn... Ben kusura bakmam. Benim iin zahmete girmeyin... Bir fincan kahvenin bile lzumu yok val ahi diyor, kendisine ikram yapacaz diye katiyen skntya girmemelerini istiyordu. Hayriye Hanm, ne yapsa byle kibar bir zat arlayamayacan bilmez deildi. Amma ne olursa olsun evin de bir haysiyeti vard. Eskiden gece davetlerine mahsus olarak sofaya konulan dekar -bu eyadan birou satlm olduu iin- imdi daha fakirane bir ekilde misafir odasna kurulmutu. Damat Bey gelince doru oraya alnyor, kahve, ay, sokaktan dondurmac getii zaman dondurma ikram ediliyordu. Abdlvehhap Bey, muhafazakar bir adam grnd, daima dinden ahlaktan bahsettii iin Hayriye Hanm da artk politikay deitirmiti. Kzlar, biraz hafiflik edecek, bir para fazla glp syleyecek olurlarsa, ka, gz iaretlerine balard. Eski alemler bir yerden Abdlvehhap Bey'in kulana alnacak diye d kopuyordu. Hatta bir aralk Necla'y enitesinin yanna barts ile karmaya bile almt. Leyla, annesinin politikasn doru buluyor, imdilik fazla sste, elencede gz olmayan bir eski zaman kz rol oynuyordu. Aceleye ne lzum vard? Kendinden yirmi be ya byk olan kocasn nasl olsa avucunun iine alacak, istediini yaptracakt. Dnd ekilde mesut olmak iin de nnde uzun bir hayat vard. Abdlvehhap Bey, zaman gelince baldzlarna da kendi gibi zengin ve deerli bir koca bulmay va'detmiti. Bunun iin Necla ile Aye onu yere, ge koymuyorlar, enite diye pervane gibi etrafnda dnyorlard. Ali Rza Bey'e gelince, Al ah'n, ocuklarn muhakkak bir felaketten kurtarmak iin gkten indirdii bu deve dudakl bir uzun Arap biiminde melee minnettard. Fakat nedense ona

kar iinde lazm geldii kadar emniyet duymuyor, zaman zaman baz szlerinden ve hal erinden kukulanyordu. Fakat bu dkn zamannda bir eye sarlp inanmaya o kadar muhtat ki zihninden yle geiriyordu: Ben, ok fena ve haksz bir insan olmuum... Muhakkak adamcazn gnahna giriyorum. diyordu: Sonra, ahlak, fazilet, doruluk gibi kelimelere o kadar susamt ki hangi azdan ksalar onun kulana ho geleceklerdi. Abdlvehhap Bey, ok kere Leyla'y gezmeye gtryor ve akamlar elinde kk, byk bir paketle geri getiriyordu. Bilhassa siyah ve kadife manto gen kz sevinten ldrtmt. Abdlvehhap Bey'in yannda ar durmak iin kendisini zor zapteden Leyla, o gittikten sonra anasnn, babasnn, kardelerinin boynuna sarlm, sonra odasnn iinde dakikalarca dansetmiti. O, yanann birini kadife mantosunun yakasna yaptrm, gzleri kapal, gramofondan rendii bir valsi tekrar ederek rya iinde gibi dnerken Ali Rza Bey'in gayrihtiyari gzleri yaarmt. Yaratllar itibariyle, ne iyi, ne fena idiler. Herhangi bir taraftan bir rzgar esmeye balad m, yaprak gibi nne katlyorlar; o, ne yana isterse o yana doru srklenip gidiyorlard. Artk yola gelmeyecek sand kzn bir mit ve para ne kadar deitirmiti. Leyla, dansn bitirdikten sonra Necla'nn nnde durdu, el erini kardeinin omuzlarna att: Krkm gelince bunu sana veririm, olmaz m Necla? .dedi. Ali Rza Bey, Necla'nn birdenbire silkindiini, kin ve nefret dolu bir gzle bir an kardeine baktn grd. Birdenbire yrei szlad. Demek Necla, ablasn kskanyordu. htiyar adam, kendi kendine glmseyerek odadan karken dnyordu: nsann saadetini ocuklarndan beklemesi ne bo hayalmi, Ya Rabbi! Yreklerimizin yapl tarz itibariyle buna imkan yok. ocuklarmzn hepsini mesut etmeye kudretimiz de olsa elbette birinden birinin saadeti bir cihetten aksayacak ya... O mesutlar derhal unutacaz. Evlatlarmz iinde hangisi bedbahtsa yalnz onun sesini duyup alayacaz. Evet, ocuktan, evlattan saadet ok bo bir hayaldir. Leylann Suriye'ye gidecei zaman yaklayordu. Abdlvehhap Bey, nianlsndan fevkalade memnun grnyordu. Yalnz, bir gn aralannda hi yoktan bir kavga kt. Leyla vapurda, arda eski bildikleriyle karlatka grmemezlie gelir, sonradan aleyhinde bulunduklarn iitirse de aldrmazd. Fakat bir akam nianlsyla amlca yolunda gezerken bunlardan kadnl erkekli sekiz, on kiilik bir gruba tesadf etti. Yer msait olmad iin kaamad. aresiz, durup konutu; hatta Abdlvehhap Bey'i de takdime mecbur kald. Nianl, buna fena halde kzd. Leyla'nn izzetinefsini kracak eyler sylemeye balad. Gen kz, olduka sert bir lisanla cevap verdi ve o akam dargn ayrldlar. Abdlvehhap Bey, bir hafta kadar eve uramad. Hayriye Hanm bata olmak zere btn aile, iddetli bir korku geirdi... Nihayet, nianlsndan Ali Rza Bey'e bir haber geldi: Leyla sokakta birtakm uygunsuz insanlarla konumu; fazla olarak nianlsna kar da onlar mdafaa etmi. Namuslu bir erkek bu hale tahamml edemezmi. Ali Rza Bey'i pek sevdii iin eer kk kz Necla Hanm verirse maalmemnuniye kabul edermi! Ali Rza Bey'le Hayriye Hanm tam bir hafta: Fena hareket ettin, nianln gcendirdin diye Leyla'nn bann etini yemilerdi.

Fakat Abdlvehhap Bey'den bu haber gelir gelmez hakikati birdenbire anladlar. Arasra Ali Rza Bey'in iine gelen korku doruydu. Nenin nesi olduunu adamakl tahkik bile etmedikleri bu adam, her halde bir salam ayakkab deildi. Belki bir iki ay yannda gezdirdii Leyla'dan bkt, belki de kardeinden iki ya kk olan Necla'y daha krpe ve gzel bulduu iin bunu brakp tekini almay aklna koymutu. Son vakada Leyla'y beyhude yere itham etmilerdi. Kzcazn hi kabahati yoktu. Bu dargnlk, srf Leyla'y batan atp Necla'y almak iin icat edilmi bir bahane idi. Hem de hayvancasna, iptidai bir bahane! Evin iinde bir isyan vaveylasdr koptu. Ali Rza Bey iin en doru hareket bu adamn nian yzyle birka hediyesini haber getiren adama verip gndermekten ibaretti. Fakat o esnada Abdlvehhap Bey'in teklifinden daha hayret verici bir ey oldu. Necla, yandan umulmayacak bir pikinlikle Ali Rza Bey'in karsna dikildi; hi utanp sklmaya lzum grmeden: - Ne yapyorsun, baba... ldrdn m? dedi. Ksmetime ne hakla mani olacaksn? Madem ki Abdlvehhap Bey beni istiyormu... Kardeimin yerine beni verirsin olur biter... dedi. Ali Rza Bey, yzszln bu derecesini aklna sdramayarak dili tutuldu. Leyla bayld. Yalnz Hayriye Hanm, byk teessrne ramen, itidalini kaybetmedi: - Necla'nn sz pek bo deil... Bir kere dnelim Ali Rza Bey... dedi. O gece evde uzun ve grltl bir mzakere oldu. Ali Rza Bey, bu evlenmeye bir trl raz olmak istemiyordu. Daha ilk admda bu ahlakszl yapan adamdan ne beklenmezdi? nsan, byle bir serseriye deil kzn, evinin kedisini bile emniyet edemezdi. Onun fikrince kekl sokak dilencileri bu yzsz ve vicdansz adamdan bin kat iyi idi. Sonra, Necla'nn kardeine bu ar hakareti reva gren insanla evlenmesi ok irkin derdi. Hayriye Hanm, kocasnn btn szlerine hak veriyordu. Abdlvehhap Bey, hakikaten ahlaksz bir adamd. nsan byle bir kimseye, evinin kedisini bile emniyet edemezdi. Fakat ne are ki zaman o zaman deildi. ocuklar, kedi yavrularndan daha hor, hakir olmulard. Emniyet Sand'nn borcu olduu gibi duruyordu. Yaknda ev satlacak, oluk ocuk sokak ortasnda kalacaklard. Hi bir yerden bir ey bekleyemezlerdi. Yer demir, gk bakrd. Kocasnn btn bu eyleri iyice dnmeden hayr demesi doru olmazd. Ho, onun verecei kararn da zaten pek o kadar ehemmiyeti yoktu ya... Bu iten son sz Necla'nnd. Son sz m? Kararn vermi insanlara mahsus bir skunetle bu mnakaay dinleyen Necla, gayrihtiyari glmsedi. O kendisinden beklenilen bu son sz daha haberi ald dakikada sylememi miydi? imdi babasyle annesinin lzumsuz kavgalarn, kln kprdatmaya lzum grmeden masal gibi dinliyor, arasra pencereden karanla bakarak saadetini dnyordu. Hakikaten gn domadan neler douyordu? Kardeinin bandaki devlet kuunun oradan kalkp kendi bana konduunu dn gece, bu saatte ryada grse hayra yormazd ya!... imdi, onun iin dnmeye deer bir tek mesele vard; Suriyeli devlet kuunun ablasna oynad oyunu kendisine de oynamasna meydan vermemek, onu kskvrak balamakt. Leyla, kardeinin bu hareketine gndzden beri ierliyordu. Nihayet dayanamad, babasyle konuurken ona ta atmaya balad. Birdenbire btn midini kaybetmi bir insan iin bundan tabi bir ey olamazd. Barmak, can yanan insanlarn en iptidai bir hakk idi. Nitekim Necla'ya den en iptidai vazife de btn midini ald bu kzn hakkn tanmak, hi olmazsa bu gecelik o, ne syler, ne yaparsa ho grmekti. Zaten bu, onun iin pek zor bir fedakarlk da deildi. Galip insanlar iin iyi ve

merhametli olmak ne kolay ve k bir jesttir. Fakat Necla, nedense bu bykle lzum grmedi. Hatta kardeiyle hafife alay etmekten geri kalmad. O vakit Leyla, bsbtn ldrd ve evde bir kzlca kyamettir koptu. Gen kz, kaln, yrtk bir mahal eli kars sesiyle: - Kaltak... Ahlaksz kaltak... Nianlm sen batan kardn... diye Necla'ya saldryor, o, korkup ekinmeye lzum grmeden: - Pekala yaptm, gzn aaydn da sk tutaydn... Diye cevap veriyordu. Hayriye Hanm, sa, ba karm Leyla'y zaptetmeye, Aye, zorla Necla'y odadan karmaya urayordu. Ali Rza Bey'e gelince, o, yere, duvarn dibine melmi ban el eri iine alm, olan vakalardan ziyade ocuklarnn bu kadar dm, bayalam olmalarna hkra hkra alyordu. Necla, Aye'nin kol arnda dar karken tekrar tekrar geri dnyor, aza alnmayacak szlerle iinin btn zehrini pskryordu: - Srtna iki paralk bir manto giymekle ne oldum delisi oldun deil mi? Utanmadan bize ahretlik kz muamelesi ettin. Al ah senin gibileri ite byle tepetaklak yuvarlar... Kn krk aldn zaman bana eski mantonu verecektin, deil mi? imdi ben onu bam, gzm sadakas olarak sana balyorum. - XXV ON be gn sonra Necla, Abdlvehhap Bey'le beraber Suriye'ye hareket etti. Bylece aacn nc yapra da kopmu oluyordu. Necla ile Leyla arasnda kardelikten daha fazla bir ey vard. Ya farklar azd. Yzleri, ahlaklar birbirine benzerdi. Bir yatakta yatmlar, beraber bymler, beraber glp elenmilerdi. Ali Rza Bey'e gre onlar, birbirlerinden ayr yaamasna imkan tasavvur edilemeyecek bir ift, kan ve aile ba denen eyin en mkemmel bir numunesi idiler. Halbuki, bir daha yz yze gelmemesiyle, kanl iki dman gibi ayrldlar. Aile, artk klmt. Evde Leyla ile Aye'den baka ocuk kalmyordu. Ali Rza bey, ka doru Balarba'ndaki evi satt. Btn borlarn temizledi. Elinde kalan para ile Dolap sokanda bir ev ald. Buras iki byk odal, karanlk, harap bir yerdi. ocuklarn hep bir azdan Cehennem ismini verdikleri eski evleri bunun yannda Cennet bann kkleri gibi idi. Fakat elde kalan para ile daha iyisini almaya imkan yoktu. Hayriye Hanm, evi ilk grd zaman beenmemi: Biraz daha beklersek belki daha zararsz bir ey drrz demiti. Fakat artk eskisinden bsbtn baka bir adam olan Ali Rza Bey, ac bir alayla glerek: Bekleyelim mi? Yama m var? Nasl eldeki be on paray geen seneki para gibi arur ettirip beni sokakta brakr msnz? demiti. ocuklar eve, bir mezara girer gibi alaya alaya girdiler. Ali Rza bey de aa yukar ayn histe idi. Fakat buna ramen kapdan ilk admn atarken gayrihtiyari elindeki anahtar dudana gtrd: Al ah yokluunu gstermesin... diye dua etti. Leyla, son vak'adan beri hala dzelememiti. Eve girdiklerinin ikinci gn: Bam... Bam... diye haykrarak yataa dt. Krk be gn dil, az vermeden yatt. Bereket versin hastalk tehlikeli bir ey deildi. Civarda oturan bir tekat doktor: Sinir... iyi yedirip iirin. Skmayn; bir ey kalmaz... diyordu. Doktorun syledii gibi Leyla, birbuuk ay sonra ayaa kalkt. Fakat bsbtn baka Leyla olarak... Hastalk esnasnda bir gece onu yataktan almlar, yerine bir baka insan

koymular gibiydi. ok zayft. Yeni yrmeye balam bir ocuk gibi glkle geziniyor, ikide birde gzleri karararak el eriyle yzn kapyordu. ehre deimi olmakla beraber yine gzeldi. Hastalk, bu ehreye mahzunlua benzer bir ey getirdii iin Ali Rza Bey, onu hatta eskisinden de gzel buluyordu. Leyla'nn yz gibi ahlak da deimiti. Artk eskisi gibi vara, yoa hrnlamyor, kaderine tamamyle boyun emi grnyordu. Ali Rza Bey, kznn gzlerinin hafif bir buu ile kapl olduuna dikkat etti. htiyar adama yle geliyordu ki, ocuk, karsndakilere sz sylerken, glmserken iin iin alyor, ancak gz yalar yle ince ki, damla halinde dmeden buhar olup havada dalyor. Bu, belki sinirleri gevemi bir ihtiyar vehmi idi. Fakat ne olursa olsun Leyla'ya kar iinde garip bir merhamet uyandrd. Sonra, eski baba sevgileri canlanmaya balad. Kzna olan btn infial eri yava yava kayboldu. Leyla, biraz ayaklandktan sonra sokaa kmaya balad. Doktor, onu gezdirip elendirmelerini, hatta mmknse hava tebdiline gtrmelerini sylyordu. Hava tebdili imkansz bir eydi. htiyar adam; etli, stl bir hasta yemei tedarik edinceye kadar akla karay seiyordu. Fakat buna mukabil Leyla, arasra gezinmeye gidebilirdi. lk defasnda Hayriye Hanm, kzn sarp sarmalad, ucuz bir paraola bindirerek deniz kenarnda hava almaya gtrd. O gn, sokak kaps yanndaki kk odada geen bir vak'a Ali Rza Bey'in kalbini yine kanla doldurdu. Hayriye Hanm, bir kabahat iler gibi ezile bzle Leyla'nn yanna bir boha brakmt. Bu, Necla'nn bam, gzm sadakas olsun diye ablasna brakt mahut kadife manto idi. Necla'nn o kavga gecesi bir kstahlkla bara bara syledii bu szler, bu dakikada muhakkak hepsinin kulanda nlyordu. Fakat, orada hi kimse, bunu hatrladn sylemeye cesaret edemiyordu. nk bu takdirde mantoyu atmak lazm gelecekti. Hayriye Hanm, Leyla'nn hrnlamasndan, oturduu yerde sessiz sedasz dnmesinden cesaret ald, souk bir sesle: - Haydi kzm... unu arkana al da gidelim, dedi. htiyar kadn, elinde manto ile ayakta bekliyor, kocasyle gz gze gelmemesi iin ban te tarafa eviriyordu. Ali Rza Bey, kznn yine gzleri kararyor gibi elini yzne gtrdkten sonra yava yava yerinden kalktn grd, boazna bir ey tkand. Leyla, artk her gn kadife mantosunu giyiyor, ban alp sokak sokak geziyordu. Ali Rza Bey, ilk zamanlarda bu gezintilere ses karmyordu. Ne yapsn, ocuk, dertli idi. Krlarda, sokaklarda rastgele dolamak kadar hi bir eyin gam datmadn tecrbeleriyle biliyordu. yle olmasa Dolap sokandaki ev oturulur gibi deildi. Hele ksa k gnlerinde leden iki saat sonra odalar lambasz oturulamayacak kadar kararyordu. Byle olmakla beraber zaman getike Ali Rza Bey'de dnceler ve korkular uyanyordu: Bir gen kzn bu kadar fazla dolamas doru bir ey deildi. Hele arasra ok gecikiyordu. Sonra, eski sosyeteye devam edenlerden bazlaryle tekrar ahbap olmutu. Leyla'nn eski nee ve shhati yava yava yerine geldi. Fakat Ali Rza Bey, ona hala bir hasta gzyle bakt iin hatrn kracak bir ey sylemeye bir trl dili varmyordu.

Bir zaman sonra, bu mphem korku el e tutulacak bir tehlike eklini ald. htiyar adamn kulana baz mide bulandracak eyler alnyordu. Fakat yazk ki o vakit de Leyla'nn bu fazla sertlii bir adet, zaman ile salanm bir hak halini alm bulunuyordu. Ali Rza Bey, buna ramen Leyla'ya baz tembihlerde bulunmak istediyse de dinletemedi; daha dorusu kendi de bu iin pek stne dmemiti. Senelerden beri devam eden bu urama, ihtiyar adam ok ypratmt. Sonra, lakrdnn, nasihatin tesirine olan emniyeti de oktan kaybolmutu. Hasl, Leyla, istedii gibi gezip tozmakta devam etti. - XXX NECLA'DAN gelen haberler gitgide fenalayordu. Gen kz, Arapta umduu zenginlik ve lksn kendi kuruntusundan baka bir ey olmadn daha yolda anlamt. Abdlvehhap Bey, stanbul'da syledii gibi milyonlar sahibi bir zengin deil, anlalmas g birtakm kark ilerle kt kanaat yaayan bir adamd. Necla, Beyrut'ta hayalindeki sarayn yannda bir tavuk kmesi gibi kalan kk bir eve indi. Mermer merdivenlere dizilmi sinema uaklar yerine bir entarili kaynbaba ile iki ortak ve bir alay ocuk tarafndan karland. nc ortak dokuz ay evvel lmt. Necla, bu kadnn yerine geldii iin ondan kalan iki ocua analk etmek vazifesi de tabi ona dyordu. Gen kadn Nasreddin Hoca'nn aac gibi, grp grecei nimetin stanbul'dan alnm bir iki para eyadan ibaret kalacan anlaynca biraz hrnlk etmek istemiti. Fakat daha ilk kavgada entarili kaynbabann boru gibi bir sesle stne hcum ettiini grnce fena halde korkmu, bir daha azn amaya cesaret edememiti. ki ortak ve yarm dzineden fazla ocuk arasndaki bu hayat, ekilir gibi deildi. Fakat, Necla, ilk zamanlar bunlar ailesine yazmaya utanm, bilhassa Leyla'y sevindirmekten korkmutu. Birka ay geince dayanamad; utanp sklmay kaldrarak ufaktan ufaa baz ikayetlere balad. Sonra, bunlar derece derece artt. Son mektubunda diyordu ki: Baba dayanamayacam. Bir yolunu bulursam her eyi terkeyleyerek stanbul'a kaacam. Senin bir lokma ekmeine razym. Annem, kardeim gzmde ttyor. Hele Leyla ablam hi aklmdan kmyor. Kardeim vaktiyle bu adamla evlenmedii iin zlmt. imdi burada neler ektiimi grse kendisini kurtardm iin muhakkak bana teekkr ederdi. Leyla, bu mektubu okuyunca kardeine olan btn kinini unutmu: Kuzum baba, Necla'y kurtaralm diye Ali Rza Bey'in ayaklarna kapanmt. Hayriye Hanm da az ok bu fikirdeydi. Fakat ihtiyar adam, bu yalvarmalara kulak asmam, Necla'ya yazd mektupta yle cevap vermiti: O anlattn eyler beni ok mteessir etti. Fakat ne are ki hi bir suretle sana yardm edecek halde deilim. Biz, imdi eskisinden ok daha fakiriz, buraya gelip ne yapacaksn? Oras, ne de olsa evindir; kocann hi bir meziyeti olmasa namuslu bir adam olmas ve seni el ere muhta etmemesi kafidir. aresiz, diini skacak ve etrafndaki insanlara alacaksn kzm.

Ali Rza Bey, bu mektupla artk kapsnn Necla'ya kapal olduunu aka anlatyordu. Fakat, gen kadn, ne kadar bunalm olacak ki bu istiskale kzmyor, st ste gnderdii mektuplarda, Beni kurtar, yoksa kendimi ldreceim, kanma girmi olacaksn! diye feryat ediyordu. Necla'nn bu kendimi ldreceim sz muhakkak bo bir tehditti. Fakat yle olmayabilirdi de. Bu, saati saatine uymayan karmakark ruhlu, bozuk sinirli ocuklardan ne beklenemezdi? htiyar adam, mtemadiyen kulan rahatsz eden bir sese cevap verir gibi titiz bir heyecanla: Anladm, ocuklar iin bu, bir yaprak dkm... Fakat be ocuktan bir tanesi de mi kurtulamayacak, ya Rabbi? diye syleniyordu. - XXX AL Rza Bey'in kahve arkadalarndan bir mtekait binba, bir gn onu skdar kahvelerinden birinde bir keye ekti: - Ali Rza Bey kardeim, sizinle ok ehemmiyetli bir ey konuacam, dedi... Uzun mddet tereddt ettim... Fakat sizi ok sevdiim ve namuslu bir insan olarak tandm iin... Binba, ihtiyar adamn sararmaya, titremeye baladn grerek durdu. Ksa bir tereddtten sonra: - Galiba mteessir olacaksnz, dedi. Ali Rza Bey, hemen kendini toparlad. Mnasebetsiz bir ey yaparak arkadan rktmekte mana yoktu. Bu mukaddemeye gre iitecei eyin onu can evinden vuraca muhakkakt. Fakat, ne olursa olsun hakikati mutlak renmeliydi. htiyar adam, mmkn olduu kadar sakin bir sesle: - Merak etmeyin, dedi, ben, ok tahamml bir adamm... - Fakat zlmeyeceinizi vadeder misiniz? - Ate bir yere dsn de yakmasn, bu olmaz. Fakat gayret ederim. - Mamafih pek o kadar bytlecek bir mesele de deil. Sylemek istediim ey u: Byk kznzn pek fazla dolamasna msaade etmeseniz, daha iyisi mmkn olsa da bir zaman hi sokaa karmasanz! - Ne var? Ne olmu? - Hi... Sanki o yata bir gen kz pek serbest brakmak doru deil de... - Sznz deitirmeyin. Siz, bir eyler biliyorsunuz, hakikati bana olduu gibi syleyin. - Peki, ne biliyorsam syleyeceim. Kznz bir hafta evvel kibar kyafetli bir delikanl ile otomobile binerken grdm. Ne kadar mteessir olduumu tahmin edemezsiniz. gn evvel de bizim ocuklar daha baka eyler sylediler. Belki de mbalaadr amma!... Binba, bu baka eylerin ne olduunu anlatmak iin Ali Rza Bey'in yeni bir srarn bekliyordu. Fakat artk, o bu adamn yzne bakacak, yeni bir ey soracak halde deildi. Sadece: Bu da m bama geldi? diyerek ayaa kalkt, sokakta birdenbire gece olmu da bast yerleri grmyormu gibi ban nne eerek, bastonuyla kaldrm talarn yoklayarak ar ar yrmeye devam ediyordu: - Bu da m bama gelecekti? A kaldm, rezil oldum, trl hakarete uradm. Hepsini sineye ektim. Fakat namussuzlua tahamml edemem. Mutlaka bir eyler yapmalym... Evini kardan grnce birdenbire aklna bir ey geldi: - Binba, daha baka eyler biliyordu. Adamcazn szn

aznda braktm. Ne var, ne yok hepsini renmeliyim. Bir ey yapabilmek iin daha fazla malumata ihtiyacm var. Ali Rza Bey, derhal geri dnd. Arkadan karmak korkusu ile acele acele yokuu indi. Bunda ok isabet etmiti. nk soluk solua kahveye girdii zaman binba da kalkmak zere idi. Ali Rza Bey, artk utanp sklmay kaldrarak ne biliyorsa sylemesi iin arkadana yalvard ve u tafsilat ald: Leyla, iki aya yakn bir zamandan beri oluk ocuk sahibi bir avukatn metresiydi. Haftada iki gn skdar iskelesinde buluuyorlar ve otomobil ile Haydarpaa'da bir randevuevine gidiyorlard. Bu szlerde bir yalan varsa gnah syleyenlerin boynunayd. Fakat bu, adeta oluk ocuun azna dm bir hikaye idi. Ali Rza Bey, tekrar evine gittii zaman gece olmutu. Hayriye Hanm, onu grr grmez: - Leyla daha gelmedi; acaba nerde kald? dedi. htiyar adam, yorgunluktan Leyla'y dnmeye vakti yokmu gibi bir hareket yapt ve kapnn yanndaki bir krk kanapeye kt. Kzn yine bir istintaktan geirmeden evvel Hayriye Hanm'a bu vakadan bahsetmek istemiyordu. nk karsna emniyeti kalmamt. Hayriye Hanm'n, teden beriden baz eyler iittii halde, kendisinden saklam olmas pek mmknd. Deilse bile, kocasn fazla hiddetinden korkarak Leyla'y mdafaaya kalkacak, kz geldii vakit, ka gz iaretiyle ona bir eyler anlatacakt. Ali Rza Bey, oturduu yerde Leyla'ya soraca sual eri tasarlerken, Hayriye Hanm, mutfakta Aye ile beraber akam yemeini hazrlyordu. On dakika gemeden sokan banda bir otomobil kornas tt, biraz sonra eve telal bir ayak sesi yaklat. Sokak kaps aralkt; Leyla grlt etmekten korkuyor gibi bir tavrla ieri girdi ve mutfaktan gelen a doru yrd. Babasnn karanlkta oturduu kanapeden kalktn grnce hafif bir lk kopard: - Sen misin baba? dm kopardn! Aye, ablasnn sesini iitince, elinde lamba ile mutfaktan kt. Onun arkasndan, sval kol ar ile Hayriye Hanm grnd. htiyar kadn: - Bu saate kadar neredeydin Leyla? Meraktan ldracaktm, dedi. - Hi... Bir arkadamla beraberdim de... Dur nefes alaym da syleyeyim... Leyla, henz derli toplu bir yalan hazrlamam olacakt. Vakit kazanmak iin Aye'den su isteyip iti. Ali Rza Bey, merdivenin yannda ayakta duruyor, karanlkta yz grnmyordu. Sakin, ar bir sesle: - Sen otomobil e mi geldin? diye sordu. Leyla, bel i belirsiz bir tereddtten sonra: - Evet, dedi, bir arkadama misafir gittimdi de. Ali Rza Bey, kzna birdenbire bir ey sezdirmek istememesine ramen kendini tutamad: - Bunlar, ne iyi ev sahipleri byle?... Misafirleri evine kadar otomobil e getiriyorlar... Kimmi bu arkada bakalm? - Tanmazsn ki...

Leyla, annesine dnerek devam etti: - Arkadam Haydarpaa'daki terzisine gidiyordu. Beni de gtrmek iin israr etti... Bedava otomobil tabi reddedilmez. Fakat biraz ge kaldk... Bu Haydarpaa sz Ali Rza Bey'e btn ihtiyatlarn unutturdu: - Arkadanla Haydarpaa'ya ilk defa m gidiyorsun? Gen kz hayretle: - Evet... dedi. - Ben, pek yle zannetmiyorum... Bu terzi Haydarpaa'nn hangi sokanda? Leyla, tekrar babasna dnd, karanlkta onun ehresini farketmeye, gzlerini grmeye alt, htiyar adamn bir eyler sezinlediini hissetmiti. Fakat biraz evvel kapdan girerken ekiniyor grnd halde bu defa nedense fazla ehemmiyet vermedi; babasn korkutmak istedii zamanlara mahsus titiz sesiyle: - Aman, sen de baba. Amma ahret sual eri soruyorsun, dedi. Bu kstahlk, Ali Rza Bey'i ldrtt. htiyar adam, korkun bir hiddetle kzn stne yryerek btn bildiklerini bara bara sylemeye balad. Hayriye Hanm: - Ali Rza Bey, kendine gel... Yalan, iftira... Diye araya atlmak istedi. Leyla da ayn eyi yaparsa, hatta hi ses karmazsa ihtiyar adama belki yine bir tereddt gelecekti. Fakat o, el erini kalalarna dayayarak, saakl al ara sarl bedenini biraz yana evirerek meydan okuma rol oynayan spanyol artistleri vaziyetiyle kadife mantosuna sarld: - yle de olsa ne kar? Adam olaydn da kzn bu hale drmeyeydin!... dedi. Aye'nin elindeki k, Leyla'nn yzne arpyor, onun alay ve hakaretle burkulan boyal azn, etraflarndaki kara ember iinde nefretle klen gzlerini Ali Rza Bey'e, bir ldrme hissi verecek tarzda parlatyordu. htiyar adam, birdenbire sopasn yakalayarak: - Defol... imdi evimden k! Diye bard. Leyla, bu defa, biraz rkek, kapya doru geriledi: - Zaten dur desen de duran kim? Lanet olsun senin evine! diye cevap verdi. syan, ihtiyar adama bir canavar kuvveti vermiti. Kol arna, bacaklarna sarlan Hayriye Hanm ile Aye'yi iki bez bohas gibi silkip atarak Leyla'ya saldrd. Bu hcum o kadar beklenmez bir eydi ki gen kz, toparlanp kamayacak olursa orada, kapnn dibinde lmese bile mutlaka bir yerinden ar surette yaralanacakt. Fakat Ali Rza Bey, birdenbire aya bir yere taklm gibi yzst yere kapand, bastonu elinden iki adm teye frlad. - XXX AL Rza Bey'i hafif bir nzl rselemiti. O geceden sonra enesi biraz yana arpld. Dili bel i belirsiz peltekleti. Yrrken sol ayan hafife srmeye balad. Fakat kendisi bunun farknda grnmyordu. Onu yiyip bitiren asl hastalk, iinde idi. nsan iine kacak yz kalmad iin evvela zamannn en ounu kk odada geirmiti. Pencerenin karsnda yar yklm

bir yangn duvar vard. htiyar adam, btn gn bu duvarn oyuklarnda bitmi clz yeil ii, talarn arasnda kertenkele avcl yapan kedileri seyrediyordu. Bir meguliyeti de leye doru duvarn ortasndan balayp ar ar yukar kan a bakarak yeni bir gne saati icadna almasyd. Leyla gittikten sonra ev, bsbtn ssz kalmt. Clz vcudunun neresinden geldii anlalmayan bir kuvvetle senelerce didinip uram olan Hayriye Hanm, bu netice karsnda birdenbire kendini brakmt. ki gnde bir bulak ykamak, arasra mangala bir yemek tenceresi koymak, Aye'nin bana bir tarak vurmak ona gnl bulandrc bir angarya gibi geliyordu. htiyar kadn, uzun ve kanl bir arpmadan dnen bir asker gibi idi. Ald yaralarn acsn ve nihayetsiz yorgunluunu imdi duyuyor, her gn bir yerinde bir hastalk, sakatlk kefediyordu. Leyla meselesi Ali Rza Bey'i de, onu da yreinin en nazik yerinden vurmutu. Bu namus meselesi olduu iin kocasnn gsterdii iddeti haksz bulmuyor, fakat ayn zamanda ona kar sebepsiz bir nefret ve dargnlk duymaktan da kendini alamyordu. Bu hal, Ali Rza Bey'e zaman zaman anlalmaz bir muamma gibi grnyordu: - ocuklarmz birer birer kaybetti... lk evlendiimiz zaman olduu gibi hemen hemen kuru bamza kaldk... Bu felaketlerden sonra birbirimize bilakis daha fazla yaknlk ihtiyac duymamz lazm gelmez miydi? Halbuki biz, adeta birbirimizden nefret ediyoruz... u insanlk ne acayip muamma ya Rabbi! Ali Rza Bey, bu muammann bir eini de gerek kendisinin gerek karsnn Aye'ye olan muamelelerinde buluyordu. Be ocuktan el erinde bir bu kk kz kalmt. Bu vaziyette btn tekilerin muhabbetini Aye'ye vermek, onu be kere fazla sevmek icap etmez miydi? Halbuki ocua evin iinde dolaan, hatta ayak altna geldike itilip kaklan bir kedi muamelesi yaplyordu. Anlalan ocuklarla fincan takmlar arasnda pek fark yoktu. Krla krla bir tek kaldklar gibi ie yaramaz oluyorlar, bir keye atlyorlard. Aye, imdi on drdn sryor, ablalar gibi gzel bir olmaya balyordu. Fakat onun bu ilkbaharn kimin gz gryordu? Eski en, geveze Aye, korkak bir ocuk olmutu. Evin bir tarafnda bir l ya da hasta yatyormu gibi glmeye, yksek sesle konumaya, hzl yrmeye cesaret edemiyor, frsat bulduu gibi kendini ya bahe, ya komulara atyordu. Birka ay sonra Ali Rza Bey, bu felakete de alt. Ara sra bastonunu alarak sokaa kmaya balad. Nihayet, eski kahvelerin nnden geti. Arkadalar cam vurarak ardlar. Biraz nazlanr gibi olduktan sonra ieri girdi. Kendisine edilen muamelede, eskisine nispetle, pek fazla bir deiiklik bulmad. yi dnlrse dorusu da bu deil miydi? Leyla'nn fena yola dtn rendikten sonra gz yummu, kz evinde alkoymu olsayd, ona namussuz demeye haklar olurdu. Fakat mademki hakikati renir renmez onu kap dar etmi ve bir daha adn anmamt; u halde kendisini ocuu, lm bir babadan ayrt etmemek, hatta haline biraz acmak lazm gelmez miydi? - XXX ARASIRA evde teki ocuklardan bahsedildii halde Leyla'nn ismi hi gemezdi. Yalnz bir gece Hayriye Hanm, dalgnlkla Aye'ye Leyla diye seslenmiti, arasra arkast yatarak uyuz gibi gzlerini kapad zaman hep onu dndn Ali Rza Bey'e anlatmt.

Duvarda, Ali Rza Bey'in vaktiyle ocuklarn etrafna toplayarak ektirmi olduu eski bir resim vard. htiyar adam, bu resimde ayaklarnn dibinde oturan Leyla'y makasla kesip karm, onun yalnz babasnn dizlerine sarlm el eri kalmt. ocuklarn anlalmaz mnasebetsizlikleri vardr. Bir gn Aye bu resmi seyrederken: - u el ere bak bak... Leyla ablam dizlerine sarlarak yalvaryor gibi deil mi? demiti. ocuun saflndan m, yoksa hnzrlndan m syledii pek anlalmayan bu sz zerine Hayriye Hanm, birdenbire hkrmaya balad. Ali Rza Bey, titreyen yumruu ile ocuu tehdit ederek: - Yumurcak!... Bir daha onun adn azna aldn iitmeyeyim, diye barmt. Fakat, nedense o gnden itibaren tlsm bozulmu oldu. Hayriye Hanm, kocasnn hiddetlerine aldr etmeyerek sk sk Leyla'dan bahsetmeye balad. Evvela her vesile ile onun ocukluk vakalarn anlatyordu. Sonra, imdi, ne halde olduuna dair teden, beriden kulana alnan havadislere geti: Kzcaz batan karan avukat iin pek fena adam demiyorlard. Leyla'y Taksim'de tuttuu kk bir apartmanda gayet iyi yaatyordu. Hatta onu nikahla almak da istiyordu, amma ne are ki karsndan ayrlmann bir yolunu bulamyordu. Her halde bu adam, ahlakszlndan ziyade Leyla'ya olan fazla akndan dolay bu ii tutmutu... Ali Rza Bey: Al ah rzas iin sus Hayriye... Armdan leceim diye kulaklarn tkamakla beraber bu havadislere memnun olmuyor da deildi. Evvela, ne de olsa evlatt. Hayriye Hanm, oturduu yerde her eyi nasl da reniyordu. htiyar kadn, bir gece kocasna Leyla'nn on be gnden beri hasta yattna dair haber verdi: - Zaval ocuk, zaten rk bir ey... Korkuyorum. Geen seneki hastal gelmi olmasn, dedi, Bu hastalk kelimesi Ali Rza Bey'in zayf kalbinde Leyla'ya kar kk bir merhamet ve muhabbet uyandrd. Kstah bir tavrla mantosuna sarnp el erini kalalarna dayayan, boyal azn yana arptarak, kara halka gzlerini hakaretle klterek meydan okuyan Leyla, birdenbire kayboldu, teki hasta ve mitsiz Leyla solgun ehresiyle yataa uzand. Hayriye Hanm; kocasnn yzndeki hznden cesaret alarak: - zin ver... Bir kere ocuumu greyim! Diye yalvard. Ali Rza Bey, kzmad, sadece: - Bu sz, senin gibi namuslu bir kadnn azndan iitilecek sz m, Hayriye? lm var, bir daha onunla yz yze gelmek yok! Dedi. Fakat bu dakikada istemeden gznden iki damla ya akverdi. htiyar adam, bu alamay ktan ileri gelmi gibi gstermek iin aksi aksi lambaya bakt. Sonra, ban nne eerek, hasta ayan daha ziyade srkleyerek odadan kt. Hayriye Hanm bu saf hileye inanmt. Leyla vakasndan sonra kendini birdenbire koyuveren, yatt yerde arasra gzlerini ap etrafna bakmay, sorulan sual ere dudak ucuyle cevap vermeyi bile lzumsuz bir yorgunluk addeden Hayriye Hanm'da o gnlerde baz anlalmaz uyanma alametleri belirmeye balamt. htiyar kadn, arasra eteini beline dolayarak evi temizliyor, yemek piiriyor, komulara gidip geliyordu. Kocasna kar politikas da yine deimiti. Arada bir sinsi sinsi Ali Rza Bey'in etrafnda dolayor, ona ufak tefek hizmetler ediyor, tatl szlerle gnln alyordu. Bu canllk, onun vaktiyle ilk bozgun alametleri grld, evin sarslmaya, oluk ocuun birbirine girmeye balad zamanlardaki haline ne kadar benziyordu. Ali Rza Bey, bu

deiiklie pek iyi mana vermiyor, kendi kendine, Dur bakalm... bunun altndan bir ey kacak amma hemen Al ah hayrlara tebdil etsin diye dnyordu. htiyar adam, tahmininde yanlmamt. ok gemeden bu fevkaladelikteki hizmetin srr meydana kt. Ali Rza Bey, bir gn, elinde bir mendil zerzevatla kapdan girdii vakit karsnda kz Leyla'y buldu. Leyla: Baba... Babacm! diye rpnp alayarak Ali Rza Bey'in boynuna atlyor, Hayriye Hanm'la Aye, ayaklarna kapanarak yalvaryordu. Ali Rza Bey, adm adm geri ekilerek arkasn duvara dayad. Gzlerini kapad. ehresinde fazla bir heyecan grnmyordu. Yalnz, nefes almakta glk ekiyor gibi ban havaya kaldryor, eliyle yakasnn dmesini zmeye alyordu. Demek Hayriye Hanm'n sk sk Leyla'dan bahsetmesinden maksat bu imi. Bu kzla gizlice grerek bir plan tasarlamlar. Evvela, Leyla'nn ocukluuna ait masum hatralarla onu yumuatmaya almlar. Sonra hastalk hikayesi uydurulmu. Nihayet, onun fazla hiddet, iddet gstermemesinden alnan cesaretle bu baskn yaplm... Plan, hi fena deil. Ali Rza Bey sadece: Leyla seninle barmak istiyor. derlerse belki raz olmaz. Fakat birdenbire kznn yzn grrse belki heyecana kaplarak, dnmeye vakit bulmadan onu kucaklayacak... Bu basknn onu birdenbire ldrmesi tehlikesini bile dnmyorlar. Leyla, susuyor, Hayriye Hanm sylyor; o yalvarmalarn bitirince Aye balyor ve hepsi bir azdan alyorlar. Ali Rza Bey, eli hala yakasnn dmesinde, kzn bir daha dnya gzyle grmemek iin ettii yemine sadk kalmak istiyor gibi bir trl gzlerini amyordu. Nihayet, sz sras ona da geldi. htiyar adam, gidilecek bir ikinci yolu olmayanlara mahsus skunetle: - Beyhude yoruluyorsunuz, dedi, benim artk Leyla isminde bir kzm yok. Biz, birbirimiz iin lm saylrz. Hayriye Hanm, Leyla ve Aye yarm saatten fazla uratlar, fakat Ali Rza Bey'in azndan bundan baka sz almak kabil olmad. - XXX LEYLA gittikten sonra Ali Rza Bey ile kars arasnda byk bir kavga koptu. Hayriye Hanm, kocasn tatllkla yola getiremeyeceini anlad iin birdenbire isyan bayran at: - Seni adam sandm, otuz sene sznden kmadm. Ne hale geldiim meydanda. Artk msaade et de bir zaman da benim dediim olsun. Senin yznden evlatlarmn her biri bir trl ziyan oldu. Elimde bir bu Leyla ile Aye kald. ocuum bensiz yaayamyor. Ben de onsuz yaayamayacam, Leyla'ya isterse btn dnya fena desin; o, benim iin herkesten iyidir. Ya Leyla ile yaayacaz yahut... Hayriye Hanm, sznn arkasn getiremedi, alamaya balad. Ali Rza Bey, glmseyerek: - zlme Hanm; zlme, dedi, ben de senin gibi kararm verdim. Ben, aranzdan karm. Belki inal ah iyi olursunuz. Haydi, artk ferah uyu, rahatna bak. Ali Rza Bey, hakikaten kararn vermiti. Ne olursa olsun artk bu evde oturmayacakt. Ertesi sabah erkenden bohasn hazrladn gren Hayriye Hanm, onun bir ocuk gibi

azarlad: - Haydi, mnasebetsizlii brak... Sen, sakat bir ihtiyarsn... Bu hal ile nereye gidiyorsun? Gezip gezip gelecein yer yine buras... Beyhude rezalete lzum yok, dedi. Maksad Fikret'e gitmekti. Btn gece onun sene evvel Haydarpaa istasyonunda syledii szleri dnmt: - Pek sklrsan bana gelirsin baba... Kocam iyi bir adam karsa sana elimden geldii kadar bakarm. inde gizli bir mit vard. Belki Fikret, onu yannda alkoyar, bylece sefalet ve namussuzluk iinde srnmekten kurtulmu olurdu. Geri ocuklarndan hi birine yk olmak istemezdi ama ne yapsn; dmez kalkmaz bir Al ah't. Ali Rza Bey'in bu midi ancak Adapazar'nda, ge vakit bir polisin yardmyla, damadnn karanlk bir sokak nihayetindeki evini bulduu saate kadar srd. Talkta sofray toplamakla megul bulunan Fikret, onu grnce hayretten ziyade korku ve tereddtle: - Sen misin baba?... Hayrdr inal ah? dedi. Ali Rza Bey, souk bir tavrla elini pen kzn kucaklamaya cesaret edemeyerek hafif hafif omuzlarn okarken vahi tavrl iki ocuun merakla kendilerine baktn farketti. Sonra oda kaplarndan birinde uzun boylu, beyaz bykl bir adam grnd. Gen kadn, toz, topraa bulanm, yol yorgunluu ile bir kat daha dknlemi bu klksz ihtiyardan utanyormu gibi: - Babam bize misafir gelmi, dedi. Misafir!... Fikret, bu iki kelime ile kocasna: Korkma, yahut kzma... Bir, iki gn sonra gidecek demek istememi miydi? Damat, Ali Rza Bey'i souk bir tavrla karlad, Fikret'e: - Baban yoldan geldi. Atr, yemek hazrla, diye emir verdi. htiyar adam, daha bu eve ayak atarken yzne arplan havadan anlamt ki kz burada mesut olamamtr. Fikret, birka sene iinde adeta km, orta yal bir darlkl kadn olmutu. Babasna yemek hazrlamak iin gidip gelirken mtemadiyen ocuklar halamas, onun bsbtn hrnlatn gsteriyordu. Biraz sonra Ali Rza Bey, nne konan bir sahan patatesi yemeye alrken ona stanbul'dakilerden havadis sordular. Babaa kaldklar zaman kzna phesiz her eyi anlatacakt. Yalnz, ne de olsa bir el adam olan damadnn yannda birdenbire almak istemedi; bu gecelik sorulan sual eri baz beylik cevaplarla geitirmeye alt. Fakat, onlar olan biten eylerin onda birini bile renmemi olmalarna ramen, sinirlilik, hiddet alametleri gstermeye baladlar. Damat: - Biz, zaten baz eyleri iitiyorduk, dedi. Fikret: - Ah, baba... darlma amma kabahatin by sende... Bilirsin ya Baba, gzlerini a! Bunlarn hepsi serseri... Sakaln el erine vermeye gelmez. diye ne kadar rpndm; dinlemedin, diye kt.

Kocas, ondan cesaret alarak daha ar szler sarfetmeye balad: - Fikret'in hakk var... Siz, gn grm, byk mevkiler igal etmi bir adamsnz... Bu kadar gevek davranmayacaktnz... Ben, byle istiyorum, byle olacak derdiniz. Kim azn aarsa beline vurduunuz gibi tekmeyi kap dar... Bitti, gitti... Evin efendisi, babas olaym da Fikret'in dedii gibi, sakalm, oluk ocuk eline vereyim... Olacak ey mi bu? Zaten yol yorgunluundan tkanm olan Ali Rza Bey'in lokmalar boaznda dmleniyordu. Ac bir glmseme ile boynunu bkerek: - Ne yapalm... Kader... talih... dedi. Evde Fikret'ten baka iki ocuklu bir dul grmce vard. Baka bo oda olmad iin Ali Rza Bey'e kapnn yanndaki misafir odasna bir yatak yaptlar. htiyar adam, Adapazar'nda on be gnden fazla duramad. O da ne zahmetle! Fikret'i o kadar yabanc bulmutu ki ona sylemek istedii eylerden hi birini syleyemedi. Hem kz istese bile kendi yannda alkoyamayacak olduktan sonra, buna ne lzum kalrd? Kznn geri: Pek darda kalrsan gel baba; sana bakarm! diye bir vaadi vard, ama bu da bir arta bal idi: Fikret'in o vakit bunu sylerken Belki rahat bir evim olur dediini gayet iyi hatrlyordu. Halbuki zaval ocuun bu midi boa kmt. Buras da baka trl bir cehennemdi. Ali Rza Bey, Fikret'in hemen her gn kaynana ile, grmce ile, kocasyle, vey ocuklaryle peneletiini gryordu. Bereket versin ki kz, dili bir kadn olmutu. Ali Rza Bey, bu kavgalardan bazlarnn da kendi yznden ktn sezinlemeye balad. Bir gn Fikret'in kaynanasna: Bir daha babamn adn azna aldnz iitmeyeceim. Evinizi banza ykarm diye haykrdn kulayla iitti. Demek bu evde ektii yetmiyormu gibi Fikret, bir de kendi yznden sz altnda kalyordu. Gen kadn o gece de, her zamanki gibi srtnda bir yn yatak, yorganla misafir odasna girince ihtiyar adam: - Benim iin yorulduunu grnce iim paralanyor Fikret, dedi, fakat bu, artk son gece... izin verirsen ben, yarn gideyim... Ali Rza Bey, zin verirsen demekle kendini gya kovulmu bir adam mevkiinden kurtaryordu. - Neden bu acele baba? dedi. - Acele deil kzm, seni bu kadar grdm ya... Fikret, biraz dndkten sonra mahzun bir tavrla: - Baba! dedi. - Ne var kzm? Gen kadn, ona ok ehemmiyetli bir ey sylemeye karar vermi gibiydi. Fakat ksa bir tereddtten sonra bunun lzumsuzluuna hkmetmi gibi vazgeti. - Demek yarn yolculuk! dedi. Bari erken yat... Al ah rahatlk versin. O, ktktan sonra ihtiyar adam: - Ben bu tavr, sesi nereden hatrlyorum? diye dnd ve ok gemeden buldu. Olu evket de vaktiyle birka defa byle alacak gibi olmu

ve susmutu. NETCE AL Rza Bey, Adapazar'ndan dndkten sonra evine girmedi. ki gn orada, gn burada serseri serseri dolat. Nihayet, ka doru hastaland; sol kolu ve sol baca bsbtn ilemez oldu. Eski tandklarndan birinin delaletiyle bir hastaneye girdi. Fakat uzun mddet kalmad. Bir gn Hayriye Hanm'la Leyla otomobil e hastaneye geldiler; alaya alaya Ali Rza Bey'in boynuna sarldlar. Leyla: - Baba, seni dnyada brakmayz, dedi. Hayriye Hanm: - Ali Rza Bey, artk inad brak; biraz da benim dediim olsun, diye yalvarmaya balad. Hayriye Hanm'n kocasnn inadndan korkmas bo bir kuruntu idi. htiyarlk ve hastalk, onun sinirlerini gevetmi, isyanlarn kknden kurutmutu. Kznn ve karsnn nasl olup da bu kadar gzel elbiseler giydiklerine hayret etmiyor, onlar tekrar grd iin ocuk gibi memnun, artk bsbtn arlam diliyle bir eyler anlatmaya urayor, gzlerinden ya kmadan hkrk tutmu gibi kuru kuru alyordu. Hayriye Hanm, Dolap sokandaki evi kiraya vermi Aye ile beraber Leyla'nn Taksim'deki apartmanna tanmt. Leyla'nn avukat haftada ancak bir iki gece cadaloz karsndan kurtulabildii iin zaval ocuk, koca apartmanda bir hizmeti kzla hemen hemen yalnz yayordu. Leyla'nn hali, vakti ok yerinde idi. Zengin olan avukat, ona ayda birka yz lira para veriyordu. Ne are ki kendisi tecrbesiz bir ocuk olduu iin kul anmasn bilmiyordu. imdi Al ah raz olsun annesi onun evine kilit krek ve boaz tokluuna mkemmel bir kahya kadn olmutu. Ali Rza Bey'e bu apartmanda gnee ve denize kar gzel bir oda hazrlamlard. htiyar adam, rahata ve bol yiyecee kavuunca az zamanda dzeldi. Elinde bastonuyle evin iinde dolayor, dilinin tutukluuna bakmadan Leyla'nn papaanna lisan dersi vermeye urayordu. Hatta arasra avukatn apartmannda arkadalar erefine tertip ettii elentilerde bulunuyor, kah scak ve k mutfakta meze hazrlayan Hayriye Hanm'a yardma geliyor, kah artk on be yanda gzel bir kz olan Aye ile beraber baz kadnlarla gln dans yapmaya kalkarak meclisi neelendirdii bile oluyordu. Evde oturmaktan skld vakit onu tertemiz giydiriyorlar, ak bir arabaya bindirerek hava almaya gnderiyorlard... Ali Rza Bey, o gnlerde, bayram elbiseleriyle bayram beiine binmi ocuklar kadar neelidir. Yalnz, sokaklardaki kalabaln iinde arasra eski kahve arkadalarndan bazlar ile gz gze gelmese.... SON