30 05 2013

Krm Hanl - Vikipedi

Krm Hanl
Vikipedi, zgr ansiklopedi

Bu maddedeki baz bilgilerin kayna belirtilmemitir. Ayrntlar iin maddenin tartma sayfasna bakabilirsiniz. Maddeye uygun biimde kaynaklar ekleyerek Vikipedi'ye
katkda bulunabilirsiniz.

Krm Hanl veya Krm Yurdu (z ad - Qrm Yurtu; Krm Tatarcas: Qrm Hanl; Rusa: - Krmskoye khanstvo; Ukraynaca: Krims'ke khanstvo) 1441-1783 yllar arasnda Krm'da hkm srm Krm Tatar devletiydi. Altn Orda'nn yerini alan drt Hanlklarn en uzun sre hkm sreni idi. 1774 ylndan Kk Kaynarca Antlamas'nn imzalanna kadar Osmanl mparatorluu'na bal kald.

Krm Hanl
Qrm Yurtu

1441-1783

Konu balklar
1 Tarihi 1.1 lk yllar 1.2 Altn a 1.3 k 2 Ynetim ve d ilikiler 3 Ekonomi ve ordu 4 Ayrca baknz 5 Kaynaka

Arma

Tarihi
13. ve 14. yzyllarda Rusya'nn ilerine ve Kpak Bozkr (Det-i Kpak )'na ilerleyen Tatar kabileleri, gebe yaamlarn brakarak Krm'a yerleiyordu. Altn Orda'nn yklmasndan sonra bu blgede balayan hakimiyet kurma yar Cengiz Han'n oullarndan Cuci'nin kk olu Toka Temr soyundan gelen ve Tatarlar yneten Hac Giray tarafndan kazanld. Litvanya'da; 15. yzyln balarnda bir grup Tatar'n Kral Vitold'un ynetimindeki Litvanya'ya snd dnemde domutu. Bydkten sonra, "irin" kabilesinin yardmyla Krm'da hakimiyet kurdu. 1441 tarihinde kendi adna para bastrd. Hanln kurulu tarihi bu yzden 1441 kabul edilir.[1]

1600 ylnda Krm Hanl,Osmanl Devleti ve Komular

Bakent Dil(ler) Din

Bahesaray Krm Tatarcas, Osmanlca, aatayca slam Monari I. Hac Giray ahin Giray

lk yllar
Hac Giray lnce olullar Mengli ile Nur Devlet arasnda taht kavgas yaand. 1475'te blgeyi fetheden Gedik Ahmet Paa ile Osmanllar duruma el koydu ve Mengli Giray, han ilan edildi.

Ynetim Han - 1441-1456 - 1782-1783

Krm kuvvetleri, bir Osmanl savana ilk defa, Sultan II. Bayezid'in, 1484'teki Akkerman Seferi'nde katldlar. 1502'de ise Mengli Giray Saray'a hcum etti ve Altn Ordu Hanl'na son byk darbeyi vurdu. Bundan sonra Krm Hanl, Altn Ordu topraklarnda hakimiyet kurmaya balad, Kazan ve Astrahan Hanlklar da ele geirildi. Bu ise Moskova Knezlii ile rekabete sebep oldu. 1521'de Mehmed Giray, Moskova'y kuatp, Ruslar yenerek onlar vergiye balad. Ruslar, vergiyi, I. Petro zamanna kadar dediler.

Altn a
1551'de tahta geen I. Devlet Giray, 1571'de baarl bir seferle Moskova'y kuatt. erkezler, Nogaylar ve Kpaklar gibi halklardan oluan byk ordusuyla Ruslar yendi ve Moskova'y yakt (Moskova Yangn). Bu seferden sonra Devlet Giray, ertesi yl iin tm Rusya'y iine alan byk apl bir fetih plan hazrlad, ama 1572'de Moskova'nn 60 km gneyinde, Molodi'de uranlan byk yenilgi zerine plan iptal oldu (Molodi Sava). Bu dnemde ayrca Moskova'ya kar sava ve tampon blgelerde yaayacak nfus olarak bir ok Trk boyu hanlk topraklarna yerletirildi. zellikle 16. yzylda Tatar ordular bugnk Belarus,Polonya ve Moldova'nn bulunduu topraklara oka sefer dzenledi.Gneyde ise
tr.wikipedia.org/wiki/Krm_Hanl
Bu madde Krm Tatarlar ile ilgilidir

Krm Tatarlar

Krm dndaki Krm Tatarlar Bulgaristan T rkiye Dil ve le he le ri Krm T atarca l Yalboyu Orta yolak Alfabe Osmanlca aatayca Kpaka Codex Comanicus

1/3

30 05 2013

Krm Hanl - Vikipedi

Kimlik ve milli se mbolle r Krm T atar ad Krm Bayrak T arak T amga Ant Etkenmen Krm Tatar kltr Mutfak Tarih Krm Hanl Krm Halk Cumhuriyeti Krm zerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Srgn Avdet KT MH Baz Krm Tatarlar Gaspral elebicihan Krmolu g t d (//tr.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%9Eablon:K%C4%B1r%C4%B1m_T atarlar%C4%B1&action=edit)

Don-Volga Projesi'ne destek olundu.[1] Devlet Giray'n 1577'de lmnden sonra, Krm'da taht mcadelesi balad. 1588 tarihinde taht "Bora" lkapl II. Gazi Giray ele geirdi. Gazi Giray Han 1591'de Moskova zerine yrd, byk baarlar kazand ve Ruslar bir kez daha vergi demeye mecbur klnd. Rus milleti ancak bu tarihten sonra gney isteplerinde savunma tedbirleri almaya balayabildi. II. Gzi Giray, OsmanlAvusturya savalarnda byk baarlar kazand, Macaristan seferlerine katld ama 1607'de vebadan ld. 17. yzyl ortalarna gelirken de hem Rus Ordularyla hem de babozuk birliklerle yamalara girien Kozaklarla mcadele edildi.

Ruslarla yaplan 1676-81 Sava sonunda, Osmanl Devleti, Ruslarla grme yapma yetkisini Krm Hanl'na verdi. Krm Han Murat Giray da Ruslarla 20 yllk bir bar imzalad.[1]

Trk tarihi

k
17. yzyln sonlarna gelirken Moskova arl artk gl bir devlet olan Rus mparatorluu hline gelmiti; Tatarlar iin artk Moskova'y yamalamak veya vergiye balamak ok zordu. Moskova dnda ise Lehistan olduka glenmi, Rusya'nn her yerine yaylan Kozaklar ise devaml aknlarda bulunacak konuma gelmilerdi. II. Viyana Kuatmas'nda da Murat Giray ve Krm Ordusu Osmanllara yardma gelmitir; ama baz kaynaklar bu kuatmada Murat Giray'n Viyana'y kurtarmaya gelen Lehlerin nn bilerek kesmediini yazar, yn kuatmann baarszl Murat Giray'a ml edilir. Bu bilgi tam olarak dorulanm deildir. Viyana baarszlndan sonra Murat Giray azledildi ve II. Hac Giray tahta geti. II. Hac Giray'n ok ksa sren hanlndan sonra, 1684'te tahta geen ve parlak bir hkmdr olan I. Selim Giray, Kutsal ttifak glerinin Osmanl Devleti'ne kar giritii savalarda nemli rol oynad; Ruslarn Krm Seferleri'ni, Lehlerin 16871688 seferlerini pskrtt, drt kez getii Krm tahtnda byk baarlar elde etti.
n Trkler
[gster]

[gster] Bozkr imparatorluklar [gster] Memlkler / Trkmenler [ gster] Moollarn miraslar

Tugay bey, Perekop'ta byk baarlar elde eden, daha sonra Kozaklar'la birleip Lehlere kar savaan nl Krm Tatar komutan.

Anadolu / Rumeli [gster] Trk cumhuriyetleri [gster]

Selim Giray'n baarlarna ramen Osmanl Devleti bu savalar kaybedip Karlofa Antlamas'n imzalad. Sonraki dnemlerde Osmanl'nn Avrupa karsnda gerilemesi ve Rus arl'nn byk ykselii Krm' olduka etkiledi. 1735-1739 Osmanl-Rus Sava ierisinde, 1736'da, Ruslar Bahesaray'a kadar inip blgeyi yamaladlar. 1768-1774 Osmanl-Rus Sava'nda; Besarabya 1770'lerde, Krm Yarmadas da 1771'de, Ruslar tarafndan igal edildi. Bu saldrlara Krm Giray kar koymaya alt. Sava sona erdiren 21 Temmuz 1774 tarihli Kk Kaynarca Antlamas ile Krm, Osmanl himayesinden kartlp bamsz hale getirildi. Sadece dn iler iin Osmanl halifesinin yetkisi tannd. 1777'de Rus yanls olarak bilinen hin Giray tahta geti, Osmanl yanls olan II. Bahadr Giray, hanlk mcadelesinde ahin Giray' yenemedi. Bu dnemde Ruslar blgeye oka Slav gmen yerletirdiler. 1779'da imzalanan Aynalkavak Tenkihnamesi ile, Krm hanlarnn serbeste seilmesi, Rus askerlerinin Krm'dan ekilmesi, Osmanl Devletinin ahin Giray' tanmas maddelerini kabul edildiyse de Ruslar antlamaya uymad. 1783'te II. Katerina'nn emriyle Krm igal edildi. Artan Rus etkisine kar halk ayakland ve Bahadr Giray tahta geirildi, hin Giray ise Ruslar'a snd; 1785'te hin Giray Rus Ordusu'nu arkasna alarak Krm'a geri geldi. Daha sonra Ruslar'dan istediini bulamayp stanbul'a sndysa da nceki hareketlerinin bedeli olarak Rodos'a srlp orada idam edildi. Osmanl Devleti Krm'a giren Rus Ordusu'na kar yeni bir savaa giritiyse de baarl olamad ve 1792'de Ya Antlamas ile Krm'n Rusya'ya ilhkn kabul etti.

Ynetim ve d ilikiler
Krm Hanl'nn ilk bakenti Salak't, 1532'de I. Sahip Giray bakenti Bahesaray'a tad.Hanlk buradaki "Hansaray"dan ynetiliyordu. Osmanllar Krm yarmadas'nn kylarn Cenevizliler'den alp, buralar Kefe Sanca'na balarken, Krm Hanl da geride kalan blgeyi; kuzeydeki bozkrlar ve bugnk Ukrayna'daki baz ehirleri ynetiyordu.Krm Han Osmanl sultan tarafndan atanmyor, ama baa gemek iin sultandan onay alyordu.[1] Krm Osmanllar iin daha ok mttefik devlet statsndeydi; Krm hanlar, Krm'da kendi adlarna para bastryor ve kendi adlarna hutbe okutuyorlard.Osmanllar da Ukrayna bozkrlarnn sadece Krm ynetimine ait olduunu kabul ediyordu.Osmanllar Krm Hanl'ndan vergi almyor, hatta seferlerde baarl olurlarsa onlara vergi bile dyorlard.[1]

tr.wikipedia.org/wiki/Krm_Hanl

2/3

30 05 2013

Krm Hanl - Vikipedi

Krm Hanl d ilikilerinde bamsz bir devlet gibi davranabiliyordu; 16. ve 17. yllarda Moskova'ya kar Lehistan ve Kozaklar ile yaplan ittifaklar bunu dorular niteliktedir. Hanlk 18. yzyla kadar Osmanl Devleti'nin herhangi bir etkisi deerlendirmeye alnmadnda bile Avrupa'nn en nemli glerinden biriydi.[1]

Ekonomi ve ordu
Krm Hanl'nn ekonomisi deniz ticareti ve yaplan seferlerin baars ile dorudan alkalyd. Hanlk, Osmanl Devleti'nin Avrupa seferlerine oka asker gnderiyordu, bir sre sonra Krm svarileri Osmanllar iin vazgeilemez askerler olmulard. Sava kazanlar ise hem Osmanl ekonomisine hem de Krm ekonomisine yaryordu, bu yzden Osmanl ordular Avrupa'da geri ekilmeye balaynca Krm ekonomisi de bozulmaya balad. Kara ordusu esas olarak atllardan olumaktayd. Atllar; hann kapkullar, merkez askerleri ve kabile-boy kuvvetleri orduyu oluturuyordu. Kapkullar, maalar Osmanl sultan tarafndan verilen hann hassa kuvvetleriydi; ilk defa 1532'de Ship Giray stanbul'dan gnderilirken, yanna padiah tarafndan 60 topu, 300 cebeci, 1.000 sekbandan mrekkep bir kuvvet ile 40 mteferrika, 30 avu ve 60 tmar ve zeamet sahibi verilmi idi. [2]
Krm Saray "Hansaray"n dtan grn.

Hansaray, i ksm

Krm kuvvetlerinin esas ksmn tekil eden atllar ise klsik bozkr geleneklerini bozmayan, bu yzden de ateli silhlara rabet etmeyen askerlerdi. Hanln topu ordusu ise yoktu, Osmanllar da, Kefe zerinde zaman zaman uyanan iddilar sebebi ile, hanln bir topu kuvvetine sahip olmasn istememilerdi.[2] Krm Ordular'nn ayn Osmanllar gibi "sefer" dedikleri byk askeri harekatlar han tarafndan ynetiliyor ve bunlara fazlaca asker katlyordu. "apul" denilen kk saldrlar ise genelde bir asilzadenin askerleri tarafndan hann yabanc devletlerle yapt anlamalara uyarak dikkatle seilen blgelerde yaplyordu. apullardan oka kle ele geiriliyordu. Krm iin bir dier nemli gelir kayna da klelikti. Tatar askerlerinin "bozkr hasat" adyla Rusya bozkrlarndan ve Kafkaslardan toplad insanlar gerek kylerde altrlmakta, gerekse satlmaktayd. Bu klelerin gelirinden han yzde 10 ila 20 arasnda deisen "sava" adl bir miktar pay alyordu. Baz aratrmalara gre Krm Hanl'nn yaad sre ierisinde Ukraynal, Kafkas, erkes, Rus, Leh gibi bir ok milletten toplam 3 milyon kii kle pazarnda kullanlmt. Bu klelerden en nllerinden biri de Hrrem Sultan'd. zellikle Kefe en nemli kle pazarlarndan biriydi.

Ayrca baknz
Krm Hanlar listesi Osmanl Devleti Rus arl Kazaklar II. Viyana Kuatmas Osmanl-Kutsal ttifak Savalar

Kaynaka
1. ^ a b c d e f "Krm Hanl, Dallog" (http://www.dallog.net/hanliklar/kirim.htm). http://www.dallog.net/hanliklar/kirim.htm. Eriim tarihi: 19 Eyll 2007. 2. ^ a b "Krm Hanl, ztrkler" (http://www.ozturkler.com/data/0003/0003_05_22.htm). http://www.ozturkler.com/data/0003/0003_05_22.htm. Eriim tarihi: 19 Eyll 2007. [gizle] g t d (//tr.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%9Eablon:Osmanl%C4%B1_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu%27nun_y%C3%B6netim_birimleri&action=edit) Osmanl mparatorluu'nun ynetim birimleri [gster] Eyalet sistemi dnemi (13621864) Vilayet sistemi dnemi (1864-1922) [gster] [gizle] Vasallar ve zel ynetimler Bodan Prenslii Dou Rumeli Eflak Prenslii Erdel Prenslii Kazak Hetmanl Krm Hanl Msr Hidivlii Mekke eriflii Ragusa Cumhuriyeti Ayrca baknz: Osmanl eyaletleri listesi ve Osmanl vilayetleri listesi g t d (//tr.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%9Eablon:K%C4%B1r%C4%B1m_hanlar%C4%B1&action=edit) Krm hanlar [gster]

"http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Krm_Hanl&oldid=13172196" adresinden alnd. Kategori: Krm Hanl Bu sayfa son olarak 6 Nisan 2013, 09:59 tarihinde gncellenmitir. Metin Creative Commons Attribution/Share-Alike Lisans altndadr; ek koullar uygulanabilir. Ayrntlar iin Kullanm Koullarna baknz. Vikipedi (ve Wikipedia) kr amac gtmeyen kurulu olan Wikimedia Foundation, Inc. tescilli markasdr.

tr.wikipedia.org/wiki/Krm_Hanl

3/3