N Ci

THIN
L Phng

C S Truyn Thng, Montral, Qubec, 2010

C S Truyn Thng, Montral, Qubec, 2010

c Pht c ci hay khng? Nu ngi ci th ci ci c ngha ra sao? l mt ti m nhiu nh Pht hc lu tm. Ngi hc Pht cng nhn rng truyn c Pht c hay khng ci tng nh hng su m trn victruyn gio cng nh vic tu tp ca ch tng cng cc c s. C phi Pht hc ch trng rng c Pht khng bao gi ci, k c sau khi ngi thnh Pht. Nhim v gio ha v cu vt chng sinh ra khi vng lun hi ca c Pht qu l nghim trang nn ngi kh c dp ci. C th c Pht tng ci khi ngi cn l mt thi t, cn trong hong cung, trc ngy xut gia. Ci ci tr thnh v ngha, hi ht, trc nhng au kh ca loi ngi, trc cnh sinh lo bnh t ca chng sinh. Xt v cn nguyn, nhng truyn lm cho ngi ta ci khng phi l nhng truyn tm linh tr thc, m thng thng l nhng truyn mang li cho ngi k cng nh ngi nghe nhng khoi cm lin quan ti d dy, rut non rut gi, c quan sinh dc, hay bng quang, nhng truyn m ngi ta thng gi l truyn mit di theo ngn ng bnh dn hay truyn hnh nhi h theo ngn ng gii nho hc. Nhng ngi chuyn ngh chc ci thin h, thng l nhng vai h, nhng vai hi, hay nhng tn s l ba que. Nhiu truyn ci khc thng hoc c nng cao mt c nhn, hoc h thp c mt tng lp dn chng, khin nhiu truyn ci thnh nhng truyn mang mu sc k th chng tc, phn chia giai cp. Nhng nhn xt trn cho thy khng ring g Pht gio m trong mi sinh hot ca mi tn gio thng vng bng ci ci. Ci kh l trong kinh sch Pht hc, t nh trong Kinh Lng Gi, thng c chp r rng rnh mch nhng trng hp c Pht ci. ng khc, gii nghin cu ng rng Thin gii l mn phi Pht hc thng dng ci ci lm phng tin truyn gio. Nhiu thin gi, khng ngn ngi dng phng php chc ci ca nhng truyn mit di diu ct thi kiu ngo vi mc ch gii thot ci ta; ch trch thi chy theo ham mun dit dc; nhiu khi lm o ln trt t, vt qua i i, nhm bung b tr v vi mt, gii thot con ngi. Theo kinh Diu Php Lin Hoa, phm th 25 Qun Th m B Tt Ph Mn on 5 chp ti 32 thn Pht dng thot. Ngi dng thn no thot thi B Tt Qun Th m cng hin thn ny v ni

php. S Pht hc ghi chp rng c nhiu phng cch gi chung l upaya, mi mt phng cch u nhm sa li li truyn gio sao cho hp vi nhu cu ca ngi nghe, v khng ra ngoi gii hn ca bi ging. Nh vy, php thut ca ngi Qun Th m cng khng khc g phng php upaya: ni vi ngi nghe bng ting ni ca ngi . Nu vy, gi th ngi nghe l mt ngi thng ngy vn dng hot k trong mi sinh hot, th th ni php vi ngi ny bng cch hot k chc chn l c th tht cht nt truyn thng d dng hn. Phi chng v vy, trong kinh sch Thin Hc c nhiu giai thoi cao ting ci trong nhng trng hp truyn gio hay thnh o ca nhng bc chn tu. T khi Thin hc lan sang tri Ty, c nhiu sch Thin vit bng ting u M, cng thm vi s khc bit v vn ha cng nh v truyn thng x hi, khin nhng tc phm ny y ry nhng sai bit v ngn ng, cng nh v vic dn gii. iu khin thin s Nht Bn Nyogen Senzaki phi ln ting khuyn co hi Thin Hc Hoa K 1 [It] is running sideways writing books, lecturing, referring to theology, psychology, and what not. Some one should stand up and smash the whole thing to pieces Tuy nhin, vic p ph ny cng chnh l mt s vic nm trong truyn thng bi nh tng, iconoclastic, ca Thin hc, mt phn quan trng trong vic truyn gio ca o Thin bng ting ci. Gii thin hc m t vic ng ln bi bc ny chng khc g thi mt cu b ht co chn ny li co chn kia ming xt xoa, thay v chy i kim mt phng tiu cng cng. C mt giai thoi k rng, c mt v ho thng tr li mt mn sinh, lo o theo ngi vi cu hi tm Pht u? bng ba ch nh sau! Cu tr li ny ht nh cu tr li cu hi o u? trong Trang T Nam Hoa Kinh, m ngi nghe, nu quen thuc vi li i thoi qua ting ci, hiu l Pht hay o khp mi ni. Tri li, li ni qua ting ci ny nhiu khi b coi l li ni v rn thm chn, v ru cho quan hon. Nhng li ni ny khng v th m khng ph thng trong Thin hc, v nhiu khi n xu vo v thc tp th i vo vn hc. C mt giai thoi k rng: c mt mn sinh hi thy: Khi tm thn ny tan r, m hn vn cn tn ti, vy th hn lc ny u? Cu thy tr li cu hi cn bn ca mi tn gio n gin l: Sm nay gi thi nh nh. Cu tr li ny gi cho ngi tng c Truyn Kiu cu Thu Kiu dn
1

Nyogen Senzaki and Ruth S. McCandless, trans with commentary of Genros Solid Iron Flute The Iron Flute, Ruthland: Tutle, 1961, p.126.

d Thy Vn: Thy hiu hiu gi th hay ch v. Ai ai cng hiu l ngn tay ch mt trng, du cho l ch thng hng v mt trng, th hng cng khng phi hng thng ti mt trng i vi ngi mun nh ngi khc ch cho mnh hng ti mt trng. Th nn ng dng phng php trc truyn, Thin tng c nhiu nt c bit trong vic truyn th Pht php. Mt trong nhng nt c th l vic trc truyn qua n ci. Gii nghin cu quen gi vic truyn th Thin hc qua n ci l mt kia ca Thin hc. Trn mt ngn ng, nhm ch ny thng it nhiu tng quan vi nhiu ch quen thuc nh: n ci mm, chui ci rn, pha tr, lm h, phi l, u hi 2 humour, in r, bn ct, v.v Ngi chc ci c th l k thch by tr tn c, d sc ng, thch chc gho, chi b nhng quy c thng thng ca x hi, chua cht. Ngi thch u hi thng l nhng ngi quay lng li s thc v i khi khng mun nhn lnh trch nhim. K thch pha tr thng dng n ci t tn, hay mun bo v ring trc m ng. Ngoi ra nhng iu phi l, v ngha, bn ct cng l nhng phng cch chc ci thng dng v hu hiu. Vic truyn th Thin hc bng n ci mt bn kia, hay bng nt trang nghim mt bn ny thc ra cng ch l mt, min hon tt c vic truyn th. Truyn chng khc g li t thut ca nh s Thanh Nguyn Duy Tn, chp trong Truyn ng Lc, di bt dch ca Trc Thin, nh sau 3: Si ti, ba mi nm trc, khi cha hc Thin, thy ni l nu, thy nc l nc; sau nhn theo hc bc thin tri thc, c ch cho ch vo, thy ni chng phi ni, thy nc chng phi nc; ri nay th nhp chn yn vui tnh tch, thy ni ch l ni, thy nc ch l nc. Hc thin bng n ci hay bng nt trang nghim, ban u chc l c khc nhau, nhng ri khi hp th c Thin th ti mt bn ny hay mt bn kia cng ch l mt. Lc d mt bn ny hay mt bn kia u c g cn khc nhau.

2 Ch dch ca Dng Tn Ti, Ci Nguyn Nhn v Thc Cht, c s xut bn Phm Quang Khai, Saigon, 1968, tr. 203. 3 Daiset teitaro Suzuki, Thin Lun tp I, bn dch ca Trc Thin, i Nam ti bn ti Hoa K, tr. 29-30.

rong i sng n cic mun vn ngha. Trong ci tc, n ci biu l khoi cm, cng nh l bng chng ca s va lng p . Trong ci thing ling, hay trong chn thn b, ni lun bn trit l, n ci c th l ng tho thot khi bu khng kh trang nghim, tr v vi thun phc, n ci ca hin gi lc ny ta nh n ci ca tr th nm ni. N ci ca Thin gi, tng t nh mt bng sen, ny mm t chic ng sen mc trong lng bn su y nc. Truyn thuyt 4 Th Tn nim hoa Ca Dip vi tiu, k rng Thin c Pht Thch Ca tm truyn cho i t Ca Dip, khi Pht gi ln mt cnh hoa trc hi trng, mt c ch m ring ch mt mnh Ca Dip nhn ra thm v p li bng mt ci mm ci. Truyn thuyt ny c coi l khi im ca Thin hc. N ci ca Ca Dip ny l biu tng cho php tm truyn hay trc truyn ca Pht Hc. Mt ngn nm sau M T vo Trung Nguyn truyn b Thin hc vn ch trng Bt Lp Vn T, khng dng ch, khin qua su i T, vic truyn th Thin hc u bng phng cch trc truyn. Hnh nh tiu biu ca S T B t Ma l mt hnh nh trang nghim, mt hnh nh b bn ny ca Thin hc, l hnh nh ca S T ngi din bch, sut chn nm tham thin. K din bch ny lm hng i chn ca ngi. Nh T Hu Kh, tn l Thn Quang n ra mt S T, cu c khai ng php Thin. Nhng S T lnh nht khng nhn ti. Mt m n, Thn Quang ng dm mnh trong tuyt ch t Ma lu ti, cho n khi tuyt ln cao ti u gi, by gi S T mi quay u li hi: ng mun cu xin g? Ngng mong ha thng t bi, m ca cam l, rng chng sinh. Diu o v thng ca ch Pht phi nhiu kip tinh cn, kh lm lm c, kh nhn nhn c, hng c nh tr cn, lng y khinh mn, h c th chu ni nhc nhn lao kh cu php chn tha sao? Thn Quang, nghe qu, bn rt dao bn on la cnh tay tri a ln trc mt S T. S T bit gp c php kh bn ni: Ch Pht lc pht tm cu o v php b thn, nay ng cht tay trc mt ti, vy mun cu g?
4 Daiset teitaro Suzuki, Thin Lun tp I, sd, tr. 90.

II

Ni xong S T t php danh cho Thn Quang l Hu Kh. Kh bch: - Php n ca ch Pht c th nghe c chng? S T ni: - Php n ca ch Pht khng th nh vo ngi khc. Kh bch: - Nh tm con khng an, thnh s an tm cho con. S T ni: - a tm ngi y ta an cho. Kh bch: - Con kim mi chng thy tm u c. S T ni: - Th l ta an ci tm ngi ri . Hnh nh Thin b bn kia l hnh nh ca B i. l hnh nh ca mt c s, sng vo khong th k th X, vi mt thn hnh to ln, nhng c mt li sng chng khc g mt thiu nhi, v mt ci bng ph v i, cng mt n ci n hu, nn c hn danh l ng Bt Ci. B i khng chu v thng xuyn ti bt k tu vin no, m i lang thang khng ch ch, khng c mt my may an ninh ngoi bn bc tng ca tu vin, v ng cng khng chu p mnh theo k lut ca bt k mn phi no. B i mang trn vai mt chic y vi ln, i nhn ca b th khp ni ri mang v phn pht cho con nt, khin ng i ti u cng c mt by tr chy theo. ng sng nh hin thn ca mt cu trong chng ng Vng sch Trang T Nam Hoa Kinh 5: Nhn tt c mi th th lnh t tri m chng gi g ring cho mnh. ng c mt khun mt y , mt ci bng ph qu kh, khin ng c bn tr nh khp ni yu qu, nh dng cuc sng ca ng ti khc cui bt u sang mt cuc i mi, v cng nh dng khng c ai ngoi bn tr nh hay nhng cung gi mi hiu c ngi tu hnh nh ng. Sau B i, trong dng vn hc Thin ti Trung Quc c hnh nh Hn Sn v Thp c, mt cp thi nhn n s sng nh hai cung phng vo th k VII, trong vng T Chu, quanh ngi cha Hn Sn ngoi thnh C T. Ngi cha ny ni ting qua bi Phong Kiu D Bc, ca nh thTrng K. Tiu biu cho hai hai n s ny l n ci thin. N Ci ny ghi li trong lch s hi ha Thin Nht Bn di nt v ca nhng
5 Trang T Nam Hoa Kinh, bn dch ca Nguyn Duy Cn, i Nam ti bn ti Hoa k, tr. 435.

danh s nh Kaihoku Yusho hay Yen Hui, (xem Ph Bn I ).

Ph bn I. Hn Sn v Thp c Mt bc tranh ghi li nhng trng ci rt Thin khc l bc Tam Tiu H Kh ca ho s Soga Shohaku. V mt bc khc ca Tin Nhai cng khai thc ch ny. Bc ha ny c mt lai lch hy hu. Trn bc ha, xem Ph Bn II, c ba nhn vt, ngi m bn tri l Ho Thng Hu Vin, ngi ng gia l o Tim, nhn ra bi chic khn ng qun trn u, m nhiu ln ng dng lc ru, v ngi th ba l phung s o Gio Lc Tu Tnh. Theo truyn thuyt,

Ph bn II Tam Tiu H Kh

Lc ny o Tim t quan v sng ti L Lt, ng thng ln thm cha ng Lm do ho thng Hu Vin ch tr. Ho thng rt knh trng o Tim, mun gi ng li tr truyn m khng c. Sau c ngi cho ho thng bit nt hay ru ca o Tim, bn sai ngi i mua ru tip o Tim. Phng s o Gio Lc Tu Tnh (406-477) cng thng ti thm cha ng Lm m do vi ho thng Hu Vin. Mt ba n, ho thng tin hai ngi bn ra v, mi vui cu chuyn, vt qua sui H Kh m khng hay. By h nm bn sui gm to khin ba ngi ph ln ci. Ho thng Hu Vin l mt trong nhng v t sng lp ra Bch Lin Gio, mt on th chnh tr rt mnh ti Trung Quc, v cn truyn ti ngy nay. Tuy nhin v v tn gio Ngi cn l ngi sng lp ra thuyt Nim Pht, trong nhng thi k u tin ca o Pht x n . Gii s gia nhn thy c mt im kh tin trong truyn thuyt ny, mc du truyn thuyt c chp trong nhiu tp s ha gi tr. l im khi ho thng Hu Vin vin tch, th Lc Tu Tnh hay cn l mt cu b mi tui, v ti nm ngoi 40 phng s ny mi v L Lt. Gii nghin cu cn cho rng truyn Tam Tiu H Kh xy ra t thi nh ng. Lp lun ny cn c trn mt bi t tuyt ng ngn ca L Bch 6: Bit ng Lm T Tng ng Lm Tng khch x Nguyt xut bch vin Tiu bit L Sn vin H phin qu H Kh dch l: T Bit S Tng Cha ng Lm ng Lm tin khch v Vn trng ku trng x
6 , , , , 728

Ting ci vang L Sn C sao qua H Kh. Du c iu ng ng v xut x ca bc tranh Tam Tiu H Kh, bc tranh vn c nhng c tnh ca mt bc tranh biu th n ci Thin. o Tim ni ting hay ru, vy m ho thng Hu Vin vn cho php lui ti thm cha, ri cn cho i mua ru v tip o Tim, lu o Tim li trong cha lu hn. Vic phm lut cha ny l mt nt u hi su m. Mi vui cu chuyn, c ba n s ha thng Hu Vin, o Tim, v Lc Tu Tnh qun c li nguyn khng vt qua Khe H, khin by h bn khe phi gm ln nhc nh, nhng ting h gm cng vn b chm trong ting ci ca ba n s. l nt u hi th hai ca bc tranh, vi hai nt u hi , ngi xem tranh dng nh cn nghe thy ting ci ca ha thng Hu Vin, ca o Tim v ca phng s Lc Tu Tnh vang di t c ting h gm. Sau ting ci ca Tam Tiu H Kh, thin gi thng nhc nh n hnh nh phng cung ca Ph Ha. Ph Ho l hnh nh ca mt ngi cung phng lc cn sng v cung phng c lc i sang ci cht. Khi cn khe mnh, hng ngy Ph Ha nh m rao: sm mai nh m, u hm nh m, khin Thin t Lm T gi ng l con la. Nghe vy Ph Ha h ln nh mt con la. Ting h ca Ph Ho chng khc g cu ca Lo T tr li S Thnh , trong chng Thin o sch Trang T Nam Hoa Kinh 7: K gi ta l tru, th ta nhn lm tru, k gi ta l nga th ta nhn l nga Ta phc l thng phc, Ta khng c phc phc Lc sp cht, Ph Ha cn cung hn. Mt hm Ph Ha nh m rao mnh sp cht. Thin T Lm T cho ngi khing tng mt c quan ti. Ph Ha nh m rao mi lng nc hm sau ra ca ng xem ng cht. Nhng hm Ph Ha khng cht. Ph Ha li hn hm sau na ca Ty, truyn cng li nh vy. Ri Ph Ha li hn mt hm khc ca Nam, truyn vn nh hai ln trc. Ri Ph Ha hn hm sao ca Bc. Sng hm , Ph Ha nh m ri chui vo o quan, y np li.Lng nc ko ti, m np o quan ra th khng thy Ph Ha u na, ch cn nghe vng vng ting m mi lc mt xa. Mt ln na truyn cung ca Ph Ha biu th li Trang T trong chng i Tng S 8: Thch ch m khng kp ci.Ci m khng kp sp t. Sp t sn
7 Trang T Nam Hoa Kinh, sd, tr. 227 8 Trang T Nam Hoa Kinh, bn dch ca Nguyn Duy Cn, sd, tr. 384-385.

sng ri m qun c s ha sinh th mi vo c ci tri vng lng. Ci tri vng lng ny, phi chng l ci tri trong ting m tt dn v xc ca Ph Ha trong c o quan cng bin mt.

Ph Bn III. V Thin gi Nht Bn cng c hai tc gi gp ting ci vo dng ci Thin. Mt l thin s Tin Nhai Ngha Phm, Sengai Gibon (1750-1837) v hai l thin s Lng Khoan, Taigu Ryokan (1758-1851). Thin s Tin Nhai Ngha Phm ngi vng Mino, xut gia khi mi 11 tui, lm du tng khi 19 tui. Sau mt thi gian tu tp ti nhiu ni, ngi v cha Shofukiji min nam Nht Bn nm ngi trn 40 tui v ch tr ti cho ti ngy vin mn. Ngi l mt ha s v mt cy bt th php ni ting. Ai ti xin tranh xin ch ngi cng cho. S ngi ko ti cha mong xin c tc phm ca ngi ng nh dng nc l. Mt hm, ngi h ca cha, th u ra ngoi ca v thng bo: Ba nay Tin Nhai i vng. Li biu th n ci Thin ca ngi ngh s kim thin s Tin Nhai. Bc tranh ni ting nht ca Tin Nhai l bc ch gm c ba hnh k h: mt vng trn lng vi mt hnh tam gic v lng vi mt hnh vung (xem Ph Bn III). c rt nhiu ngi bn lun v bc ha ny. Hnh tam gic tiu biu cho Ngi hp bi ba phn: thn th, x hi v tinh thn. Hnh vung tiu biu cho mun vt to nn bi t, nc, la v khng kh. Hnh trn biu th cho mi hnh th v hnh. Xt theo vn ha Vit Nam, hnh trn tng trng Tri, hnh vung biu th t v hnh tam gic gia ch con ngi, nn bc ha c th coi nh tng trng thuyt Thin a Nhn, thuyt m Trng Trnh nc nh eo ui sut i di thi vua L Cha Trnh. Tuy nhin, gii nghin cu Thin Hc khng cng

nhn ngha trn y ca bc tranh, bi l mi hnh u v hnh v ng nht vi khng,nn mi hnh u ng nht vi nhau. V th php, nt ch tho ca thin s Tin Nhai rt r rng, nh tnh tnh t nhin khng thch ph trng ca ngi vit. C giai thoi k rng mt ph thng ti cha xin thy Tin Nhai vit cho my ch lm bc honh treo gia nh. Thy phng bt vit su ch: Ph t t t tn t Ngha l: Cha cht con cht chu cht. Nh ph thng khng p xin thy gii ngha su ch ny. Thy ging: y l su ch biu th cho mong c tt lnh cho ton gia. Nu con cht trc cha, th cha bun t rut, nu chu cht trc cha th c cha c ng cn bun kh hn. Lm ngi ai khng cht? Nhng ci cht phi n tun t nh su ch trn y, l thun l tri. c phi l nim vui ng c mong khng? Taigu Ryokan l mt thin s v cng l mt nh th, mt nh th php c qun chng Nht Bn c bit sng phng. Nhng iu lm ng ni ting nht l n ci ca ng. ng khc t tt c nhng nghi thc ngi i vinh danh ng v sut i ng khng cho xut bn mt cu th no ca ng. ng ngi thin, v i b vo rng, hay i kht thc. Gp ng, ai ai cng u nh cm thy nh: ngy xun trong sng ti thay th cho nhng ngy ng m m. Cuc sng ca ng c nhiu im ging nh cuc sng ca hai n s Hn Sn v Thp c. Hn na ng cn ging B i v im thch chi vi bn tr con. Mt m c trng mun, trm vo lu ca ng ly ca ng mt s vt dng. ng vit bi hi c nh sau: Ch Chch chun i ri m cn qun: lim trng trn ca s. C giai thoi k rng bi hi c trn ng lm trong m mt tn trm ti ving cn lu ca ng, tn trm tm mi khng c g ng ly, th b ng bt gp. ng ci chic o mi mc trn ngi biu tn trm cng vi bi

hi c trn y. Ngy nay th ca Lng Khoan c dch sang nhiu ngoa ng khp u v M Chu. Bi thng c ni ti l bi dch sang ting Vit Nam nh sau y: Ai bo th ti l th Th ti khng phi l th Khi no ngi ng Thi xin ngi li ta bn v th. Nghin cu ton b th Lng Khoan, ngi c th i ti kt lun l th t tro l mt dng th nm trong dng th phng cung c t ngn xa. V cung gi ni ting nht Vit Nam l Trn Tung (1230-1291). ng l con Trn Liu, anh rut Trn Quc Tun. Khi ng mt c vua Trn Thnh Tn phong tc Hng Ninh Vng. Trong ba trn khng chin chng qun nh Nguyn, ng u cm qun nh gic ot c nhiu chin cng quan trng. Sau ngy khng chin thng li, ng c tham chnh it lu, sau lui v p Tnh Trang, tham cu Pht hc. Tu cui i nh L, Trn Tung theo hc Thin s Tiu Dao , cao ca Thin S Tc L , nhng ng khng xung tc xut gia, khng gi php tam quy, ng gii. Bng vo kinh nghim sng, Trn Tung thnh mt nh Thin hc, khng cu n kinh sch, bit ha k quang ng k trn. ng son ra b Thng S Ng Lc . Sch ny c s Tu Nguyn cha Long ng khc in vo nm Qu Hi, nin hiu Chnh Ha IV (1683) v ti bn vo nm Qu Mi, nin hiu Cnh Hng XXIV, (1763), ri li c Thin s Thanh C khc li nm Qy Mo (1903). Ri ln th t 1943 do hi Pht Gio Bc K khc in li theo bn Thanh C. Thng S Ng Lc chp bi Phng cung Ngm m mu Thin nhng mnh mang sc tro lng nh sau: Phng cung Ngm Thin ia diu vong h h mang mang Trng sch u du h phng ngoi phng

 Hoc cao cao h vn chi sn 5 Hoc thm thm h thu chi dng C tc san h ha la phn Khn tc min h h hu hng Hng thi xuy h v khng ch Tnh x phn h gii thot hng 10 Quyn tiu kh h hoan h a Kht bo xuyt h tiu diu thang Quy Sn tc ln h mc thy c T Tam ng chu h ca Thng Lang Phng To Kh h tip L Th 15 Yt Thch u h si Lo Bng Lc ng lc h B i lc Cung ng cung h Ph Ha cung t t ph vn h ph qu Hu hu qu khch h nin quang 20 H vi h quan him tr Ph ni h th thi vim lng

 Thm tc l h thin tac yt Dng tc hnh x tc tng Phng t i h mc b trc 25 Liu nht sinh h hu bn mang Thch ng nguyn h c ng s . Sinh t tng bc h ng h phng. Dch l: Khc Ngm Phng Cung Ngm nhn tri t h sao thnh thang Chng gy ngao du h phng ngoi phng Hoc vi vi h my u non Hoc thm thm h nc i dng 5 i th n h Ho La Phn Mt th ngh h H Hu Hng Chn tnh h thp Gii Thot Hng Lc hng h thi so khng l Mi ta ngh h t Hoan H 10 Kht ta ung h Tiu Dao Thang Cng xm Quy Sn h chn tru nc Cng thuyn T Tam h ht khc Thng Lang Thm To Kh h ly L Th Ving Thach u h bn Lo Bng 15 Vui h nim vui B i vui Cung h ci cung Ph Ha Cung Hi i my ni h cnh ph qu h nm thng h nga qua song K chi h him tr ng my 20 quen h m lnh thi thng

Nng th li h su th bi Dng th lm h b th tng Bung hnh hi h khng nm gi Ri mt i h chng chy qung 25 Thoi nguyn ta h ng ch ta Sng cht p dn h ta u ngi ngng. im lm ngi c c bit ch l trong bi Phng Cung Ngm, cu 13, Trn Tung t xng l mn ca Lc T Hu Nng. ng khc, ton th bi th mang mang sc o Gio. Tht vy, trong bn cu u nhng hnh nh thin a h mang mang, vi u du phng ngoi phng, vi cao cao vn chi sn, vi thm thm thy chi dng a ngi c tr li Chng Tiu Dao Du ca Trang T Nam Hoa Kinh. Tip theo Trn Tung lp thoi cung ngn, Li th l chui hnh nh: i n, kht ung, mt ng, mi ngh, vui thi so, tnh nim hong. Nhng trong nhng hnh nh H La Phn u c phi l cm, m l ting phin m ch Phn pravanara, ch vic chng tng, t do t k ti mnh vi s ph sm hi vo dp cui kha h; H Hu Hng u phi l qu hng xa, m l thut ng ca o Lo, ch ci o; hoan h a chng ai bit ni no, bi l mt trong mi hnh m B Tt no cng phi t ti li tha; gii thot hng cha ai tng c thng thc, v theo Bo n Kinh ca Lc T th gii thot hng l khi t tm thin gi khng cn bu vu vo mt ch no, khng suy iu thin, khng ngh iu c; ng so khng l l mt hnh nh trong th Ngu Tp gi trng Trm ng: K o Ty Trc v khng ch Xuy thnh ng a thi bnh ca Ngha l: Gi v Ty Trc so khng l Thi khc Thi Bnh rung t ng tri. ng so khng l ny gi cho ngi dc nh ti cy n khng dy ca o Tim, ngi ch mun nghe nhc m khng thit nghe dao ng ca dy t: ting so khng l nh vy l ting nhc trc truyn t ngi thi

so ti ngi nghe, khng cn n dao ng ca khng kh ra khi ng sao. Sau ht, kt thc chui hnh nh cung phng, tiu giao thang cha ai tng c ung v hai ch tiu dao trong bi Phng Cung Ngm ny chnh l hai ch u chng m sch Nam Hoa Kinh ca Trang T. Bi Phng Cung Ngm trn y ca Trn Tung, nhc ngi c nh ti giai thoi Thin sau y 9. ng n Phong khi sp th tch ng Kim Cang, ni Ng i, ni: Ta tng thy cc v s nm m cht, hay ngi m cht. y c ai thy c v no ng m cht cha? Ch tng p: Bm c nghe nh th. Vy c ai trng cy chui m cht khng?. D cha h c. S bn trng cy chui m cht. Y phc vn dnh lin vi thn th. Khi ngi ta mang hi ct lm l tng, vn y t th. Xa gn n chim ngng v khen l. S c mt ngi em lm ni c, c mt gia m ng hiu k. B n bn hi ct ca ng anh v trch: Khi cn sng, anh khng tun theo php lut, nay cht cn lm tr h. Ri ly tay x, xc cht ng xung t ku ci i, on cho gia nhn khing i ha tng. Cn c vo li ni c, em gi ca ng Phong n, gii nghin cu cho l ng Phong n sut i khng ch lm tr h trc thin h, m thc s l ng mun gii by np sng t do ca ng, khng mun b ging buc vo nhng l thi ca x hi, v nh trong giai thoi trn y ng bn ct c vi thn Cht. Thi ca ng n Phong lm h sut i, n cht cn rn vi thn Cht, t by np sng t do, ngoi mi ging buc ca cuc sng, nh vy chng khc g bi Phng Cung Ngm trn y ca Trn Tung. Trn Tung khc t danh vng, khng sng i hong t, khng sng i i tng tng cm qun chin thng lng ly, m t xng l ln bang ca Quy Sn, bn b vi T Tam, lm mn ca Lc T, lm anh em vi B i vi Ph Ha. Tt c ch cn mong c tha nguyn, ng ng ch ca mnh, khng my may bn lng v chuyn sng cht. ng nh nhn xt ca Conrad Hyers 10: The realization of an authentic liberation, as in so much of the Zen traditions, is attested by humour; and the symbol of that liberation is the paradoxical figure of the clown. Vai h trn sn khu, cng nh k in ngi cung ngoi i l nhng
9 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun tp II, sd., tr. 113, ct.1 10 Corad Hyers, The Laughing Buddha, Zen and the Comic Spirit, Wipf & Stock Publishers Eugene Oregon 2004

tiu biu ca np sng t do, ngoi nhng tri buc ca l thi, lut l ca x hi. i xa hn na, l lm o ln thang gi tr ca ngi i, ng thi sng theo mt np sng ngc li vi ngi chung quanh. Sng theo np sng ca mt vai h th khng cn ai c a vi cao hn ngi khc, khng cn ai sng khc ai na. C giai thoi v Thin s Triu Chu gii thch nhn xt trn y. Th T mt hm ti cha thm ho thng Triu Chu. Ho Thng ngi yn trn b on, khng ng dy thi l, thoi thc v gi yu, li n chay lu ngy, ng ln ngi xung rt kh khn. Ngy hm sau, Th T cho mt thuc quan lm s gi mang th ti cho Ha Thng. Ln ny Ho Thng ng ln, bc ra tn ca tng tht n s gi. C ngi hi l do khin Ho Thng tip v s gi ca Th T trnh trong nh vy m sao khi Th T ti thm th Ha Thng ngi yn trn b on? Triu Chu tr li: Khi c ngi cao trng ti cha, ta phi tip n ngi y vi t cch l mt thin s; khi mt ngi a v trung cp ti cha, ta phi ng dy tip n ngi y; v vi ngi h cp th ta phi ra ngoi tam quan tip n. Khng phi n ci Thin ch n trn mi thin gi trong nhng hot ng thng ngy, m n ci Thin nhiu khi bin i thnh mt chui ci rn trong vic truyn th Thin hc. Trong s trong ngoi 1700 cng n thin cn lu truyn ti nay, ting ci rn trong vic truyn th cn vang vang trong giai thoi sau y. Di triu nh ng, Hng Nghim l mt cao ca cao tng Quy Sn (771-853), trong mt bi php c ni: V nh c ngi l lng trn ming vc su mun trng, rng cn vo mt cnh cy, chn thng gia h khng, hai tay khng nu vo u c. V lc y c ngi qua y hi vng ln: T t Ma qua Tu c ngha g? Nu ngi trn cy m ming tr li th ri mt mng trong vc su. Nu khng tr li th ph lng ngi hi. Trong giy pht nguy kch kh x , ngi y phi lm g? V Mn tr li nh sau: Bn v Pht php u c cn phi n ni hot bt. Ai tr li c cu hi ny l ngi c ti cp ci sng ca ngi sng ri nm ci sng vo ming thn cht. Ai khng tr li ni th c i khi no gp c c Th Tn th hi thng ngi. Trc Thin 11 k li truyn tng truyn di y, da theo kinh i Bt
11 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun tp I, sd. Tr.453-454.

Nit Bn: Qy la st c cho Pht nghe hai cu k: Ch hnh v thng, th sanh dit php. Pht xin nghe hai cu cht, qu ra iu kin nghe ri phi hin thn cho qy n tht. Pht nhn li. Qu c tip: Sinh dit dit d, tch dit vi lc. Pht nghe xong t cy cao ri xung ming qu. Giai thoi ny trong Pht hc gi l Tuyt S Bn K. Sang th k XVIII, hn mt nghn nm sau, trong thin gii li c giai thoi di y: Tip theo li ging ca Hng Nghim, mt nh s thuc mt mn phi khc xin hi: Ti khng t cu hi ny khi ngi trong truyn leo ln cy, m xin hi lc ngi cha leo ln cy. Vy xin cao tng ngi y tr li ra sao?. Hng Nghim tr li bng mt chui ci rn. Ngi u M c sch Thin gp nhng giai thoi nh trn thng dn li Kinh Thnh v ni rng [Thin cng] c lc ci, lc nhy ma cng nh c lc than khc chu tang. (Ecc.3.4). Suzuki 12 vit: Thin l tn gio c nht dnh ch cho ting ci [trong vic truyn th]. Chui ci rn cng l chui ci ca Triu Chu ngy ngi cn rong rui trn ng hnh cc. Mt ngy n ngi tham kin i T Hong Trung v hi: - Th ca Bt Nh l g? - i T lp li: - Th ca Bt Nh l g? Tc th Triu Chu ci thnh chui v b i. Mt thi gian sau, i T thy Triu Chu ang qut sn. i T hi: - Th ca Bt Nh l g? Triu Chu ling cy chi, ci thnh chui v b i. Tip theo chui ci rn, trong cc giai thoi thng c ni ti nhng trn ci, v i ha h hay au qun bng. Gii Pht hc n , sp hng ci ci thnh su hng nh sau: n ci sita, ting Vit Nam l n ci tm tm, ngi ci khng m ming, ch thy kn o c ng i mi; n ci hasita, ting Vit Nam l n ci mm, mi chm li thong
12 Suzuki, Sengai the Zen Master, Faber & Faber, London, 1971, p. 147.

l hm rng; n ci vihasita, ting Vit Nam l n ci nhch mp thnh ting nh nh; n ci upahasita, ting Vit Nam l n ci nghing ng c ngi ; n ci apahasita, ting Vit Nam l n ci ngt ngt ngho, c lc nh t hi chy nc mt; n ci atihasita, l n ci c cng mnh nht, ting Vit Nam l n ci gp i ngi, v i, ln ln, n au bng. Theo bng sp hng ci ci trn y, ngi c thy hng th nht l ci cica Ca Dip khi c Pht do cao cnh hoa. Hng th hai v hng th ba l n ci ca nhng ngi bnh thng, bt u l ci ci nhng ngi kn o t nh, nh ci ci ca Hn Sn v Thp c sau l ci ci ca nhng ngi d di ci m nh ting ci ca B i cng nh n ci ca cc thin s Tin Nhai v Lng Khoan. Ri ti ci ci rn bn H Kh ca nh s Hu Vin tin hai ngi bn. Hng cht l ci ci ca nhng ngi qu chn qu vui, ni chiu ru hay chiu bc. C su ci ci trn y u c ghi chp trong sch truyn Thin hc, t nh Tp Cnh c Truyn ng Lc, cng tp Bch Nham Tp.

III

goi chui ci rn, nhiu Thin s thng dng phng php nhn mnh lm h, khng phi ch ring trong vic ging php m cn biu th np sng t do t ti ca thin gi ngoi mi cng ta. Gii Thin hc thng nhc ti hai giai thoi sau y. Mt l khi o Thin mi du nhp Trung Quc, Lng V D mun hiu kinh Kim Cng, cho mi thin s Ph i S (497-569) ti ging. Ph i S bc ti bn bn ca ging ng, nh vua chm ch ngi nghe. Ph i S gi ln mt bn, ri bc xung khi ging ng v ct ting hi V : B h hiu cha? V tr li: Ta khng hiu. Ph i S ni tip: B Tt thuyt php xong ri. Ln sau Ph i S ra mt Lng V , u i m, mnh mc c sa, v chn i giy. Tha , s Pht gio khng di m; mi phng s u khng i giy, v mt thng dn khng mc o c sa. Th nn ngi Ph i S chng phi l mt nh, chng phi l phng s v cng chng phi l thng dn. Giai thoi th hai l giai thoi v Kakua, ngi Nht Bn u tin sang Trung Quc tu tp o Thin. Khi tr v Nht Bn, ng c Hong vi ti tng trnh cho Ngai bit v nhng iu m Kakua hp th c v o mi ny. Gia sn rng, Kakua ly trong ti o ra mt ng so, khu u knh cho Hong , ri a so ln ming thi mt ting ngn, on khu u knh cn t t Hong , ri i ra 13. Gii ph bnh ngy nay cho rng Kakua kho lo c ng thin kinh vn quyn Thin hc vo mt ting so ngn. Gii Thin S khng ngn ngi dng nhng k thut chc ci, nhiu khi nh hn ho, ca gii lm h biu th, ngoi vic truyn th gio l, mi np sng ngoi vng tri buc ca x hi v li. S Thin hc cn chp truyn Thin s Tuyt Phong, thng dng ba tri banh bng g, lun tay tung hng nh nhng vai h trong cc gnh xic v khi c ngi ti xin lm t ca thy th thy bt ngi bt u phi hc mn tung bt trc khi bt u hc sch Thin. Li c truyn Thin gi Thch u, mt hm c ngi ti hi ng v mt im kh khc mc trong Pht hc, thi Thch u gt gng mng rng: Im mm. ng ng ng nh ch sa na! Li thm Thin Long, khi mn hi ng ng no dn
13 Paul Reps & Nyogen Senzaki, Zen Flesh and Zen Bones: A collection of Zen and Pre-Zen Writing, Doubleday, Garden City, 1959, p.60-61.

vo t Pht, thi ng khng tr li v ch d ln mt ngn tay. Li thm Ph Ha, k chung bn tai thin h m lc, nhng mong gip ngi nghe ting chung m n ng. Vn Mn l t Vn Mn Tng ni danh v nhng cu tr li ting mt. Khi t lm th ta, c ngi hi ch im lng ca tin s phi vit ra th no. Vn Mn p bng mt ch S. Mt ch S y cho ngi c thy ngay n cha ng nhiu n , v mt trong nhng n ang trong tm ca Vn Mn, khi T tht ra li ny. ch thc n ra sao s l mt vn m ngi hc Thin phi t mnh khu t. Qua nhng giai thoi k trn, ngi c thong nhn ra nhng n ci, tm gi l n ci Thin. Nhng mun nhn din c n ci Thin, ngi c khng c cch no hn l tham kho nhng cun sch vit v n ci. on k tip di y ng dng nhng thnh qu trnh by trong cun Ci, Nguyn Nhn v Thc Cht ca Dng Tn Ti, do c s xut bn Phm Quang Khai pht hnh nm 1968 ti Sai Gn. Tc gi cun sch kho thu gn nhiu trit thuyt v n ci ca nhiu trit gia danh ting v dn dt ngi c v ting ci ca ngi Vit Nam qua nhng truyn ci, truyn tiu lm. Ni di phng php ca Dng Tn Ti tm nguyn nhn v thc cht n ci Thin l ch ch ca nhng trang k tip. Bt u l nguyn nhn v thc cht ca n ci ca th nhn, Dng Tn Ti vit14: Mun [cui] cn phi dp tt tnh cm, dng ton tr c v phi c y t do. ng khc, dp tt tnh cm l iu ngi mun xut gia phi ot c; dng tr c v kinh nghim phn on l c gng thng xuyn ca ngi hc Thin, v dng n ci Thin trong vic truyn th Thin hc, ngi hc Thin mun t ra l mnh c y t do. Th nn, r rng l c s tng ng gia n ci ca th nhn v n ci Thin. Quay li vic tm hiu nguyn nhn v thc cht ca ci ci ca th nhn, a theo lp lun ca Alexander Bain 15 (1818-1903), ngi c ghi nhn hai im cn bn: Ci l mt s gii thot; Nguyn do chnh ca ci ci l s khng cn xng. Ci l mt s gii thot, khi con ngi thot ra khi mt tri buc vt cht cng nh tinh thn.
14 Dng Tn Ti, Ci, Nguyn Nhn v Thc Cht, sd. tr. 42. 15 Dng Tn Ti khng cho bit ng dng tc phm no ca Bain.

Chng ta, ai cng tng bit truyn thng Bm, t chi ngh ba b chn tru ca ph ng, ri t chi c ao su c m, c b g lim, c chim i mi, ri khi ph ng a ra nm si th Bm ci. Phi chng, c th l Bm ci v lc Bm ang i bng, v nm si gii thot cho Bm ci cn co trong bng i? Ci ci gy ra bi s khng cn xng thng thng l cnh dt li hay khoe ch, hay cnh c u cnh mai ca nhng anh xu trai ly v p. Ci ci bi s khng cn xng l ci ci ca cu truyn c: Mi Voi 16 Xa mt nh c ba ngi con r. Hai ngi r ln th giu c, ngi r th ba th ngho kh, khng c cc kh g, nhng c ci mm ni huych ni hong, ch mt tc n tri. Khi b v mt, hai ngi r ln, ngi th em ln go, ngi th em g vt n lm l ving. Cn anh th ba tr ra chng c g, li cn on ni nh vi v rng: To g con ln, ln g g vt. ta i mua hn mi voi tht to tht ln v lm l cng cho m xem. Ni ri b i. i lun my hm, c nh i mi chng thy v. Cp k n lc m ct ri mi thy anh ta l l dn ci mt n, va lm ra b gin d, va lm nh ly lm tic, xt xa trong lng m phn nn rng: R tht tc c mnh! Mnh nh mua k c mi voi. Mt ngi c tm con em bn, mnh bo c d c mi mi mua. H i kim mi khng c, ri li b i mt ht ng no, lm cho mnh ch i mt cng m v ch. Tht qu l: Mi voi khng c bt nc so. Cu tc ng ni no sai, v ci iu khng cn xng gia mi voi v bt nc so to nn ci ci cho ngi c. i nghch vi Alexander Bain, Herbert Spencer (1820-1903) ch trng rng hai chng tri nhau c khi khng to ra c n ci, m tri li mi vic cn xng cng c th to ra c chuyn bun ci. Trong ting Vit Nam c nhiu t ng m t ci ci cn xng ca Herbert Spencer, t nh hai trng hp quen thuc sau y: bn tm lng bn na cn, v v qut dy mng tay nhn. Bt u l truyn:
16 Nguyn Vn Ngc, Truyn CNc Nam, tp I, c s i Nam ti bn ti Hoa K, tr. 34.

Voi Nga ua Nhau 17 Xa con na thy con voi chm chp, c y khinh nhn. Nga i thi ti vi voi xem ai chy gii. Lc thi chy ng trng, th voi chy khng km nga my, nhng lc thi chy nhanh th nga chy hn voi nhiu. Voi thua. Nga ln mt. Hm sau, voi thch nga thi chy ng vng, chy ti hn ni xa xa ng trc mt. Nga cho khng vo u, chc n t voi c mi phn. Nhng chy c mt chc, gp con sng chn ngang, nga phi dng bc, cha bit qua sng cch no th thy voi chy ti ni. Voi li xung sng sang c ti ni bn b bn kia. Nga nh phi chu thua, v t y khng dm khinh thng voi na. Nga vi voi hai bn cng c ti ring. Chuyn ng bun ci l vic mang hai vt tng ng so snh vi nhau. Truyn th hai l: Anh Ni Khoc 18 T v Su i qua mt m rung b. T cht trng thy qu bi to, ni rng: Ch! qu b u m to nh th kia! Su c tnh ni khoc, ci m bo rng: Th ly g lm to. Ti tng thy nhng qu b to hn nhiu. C mt bn, tht mt ti trng thy mt qu b to bng c ci nh trc mt ta kia ka. T ni: Th ly g lm l, ti cn nh mt bn trng thy ci xanh ng to va bng ci nh lng ta y. Su hi: Ci xanh y lm g m to qu nh th?. , th bc khng bit ci xanh y dng luc qu b bc va ni y m. Khng c s thiu cn xng trong truyn trch dn trn y. Tri li, nu tnh ni khoc ca Su ch bng ci nh, th tnh ni khoc ca T bng ci nh. Th nn v qut dy gp mng tay nhn l ng c chc ci trong giai thoi trn y. Hai th d trn y cho thy khng nht thit phi c s thiu cn xng mi to nn c n ci. Ngoi ra, n ci gi c bt canh, tr c manh o mi, hay n ci ca mt u th va thng cuc ua cng khng cn ti s thiu cn xng. Chnh Alexander Bain cng nhn thy nh trn, nn ng cn ch trng thuyt th hai, quen gi l thuyt xung chc hay thuyt gim gi 19. Thuyt
17 Nguyn Vn Ngc tp I, sd. tr.9-10 18 Quc Vn Gio Khoa Th, lp S ng, Rectorat de lUniversit indochine, Vit Nam Tiu Hc Tng Th,tr. 9-10. 19 Trch theo Dng Tn Ti, sd. tr. 47-48

ny bt ngun t mt nhn xt ca Aristote: iu l bch lm cho ngi ta ci bao gi cng lin quan ti mt tt xu Nhng hi kch, nhng truyn ci thng thng m phng mt thi tt xu, thp km ca con ngi, t nh tnh h tin, c bc, t c, khoc lc v.v C ngi li ni thm rng: mt li ni gy c mt n ci thng thng khng bao gi mang li vinh hnh cho ngi b ly lm u truyn ci. Tri li, tc gi mt truyn ci, mt khi lm n c n ci trn mi ngi nghe, thng thng tm c nim khoan khoi, v lng t i, t tn t i u c vut ve. Th nn, nhng nh vn hot k, tro phng, hay chm bim, cng nh cc ha s chuyn v h ha thy u l nhng nh chuyn mn h b thin h. Ni mt cch tng qut, bun ci l nhng iu g ang bin hnh a n s gim gi tr, nhng khng qu gii hn gy ra kh chu cho ngi nghe, hay lm tai hi cho ngi b ly lm u cu chuyn. Ging chc nhng nhn vt c cht uy quyn, tc v, cng nh h thp nhng g qu quan trng hay qu trang nghim, nhng trnh khng gy ra nhng cm xc mnh. Tm li, bun ci l s gii thot, kt hp ging cp vi thot ly, nhng tri buc v th cht hay tinh thn, cng l phn ng i vi s qu trang nghim qu trnh trng. Nu thnh lnh thot c s cu thc, hay kim ch th phn ng ca c th l mt chui ci, ta nh ting ci ca l tr lc tan hc ra v. Khng phi ch ring c trit gia ni ting Anh nghin cu v nguyn nhn v thc cht ca ci ci. Ngi Php c hai nh ton hc cng bn tm v ci ci. l Rn Descartes (1596-1650) v Blaise Pascal (16231662). Rn Descartes a ra hai nhn xt v ci ci. Mt l nhn xt v mt sinh l m ngy nay vi nhng tin b ca khoa hc ny tr thnh li thi, v hai l nhn xt v mt lun k. V mt lun l Rn Descartes ch trng l bn ct hay ch nho l kt hp bt thnh lnh ca th vui v ght b. Kt hp ny ny sinh khi ngi ta bt thnh lnh ngc nhin nhn ra mt t oan nh ca mt ngi m ta khng c cm tnh. Ngc nhin l nguyn do ca ci ci 20. Vi Blaise Pascal, khng c g a n ci ci bng s bt ng gia cc iu nghe v cc im thy. 21. Ngi c c trit gia Kant, theo ng th: ci ci sinh ra khi mt t l thnh
20 Dng Tn Ti, sd., tr. 58. 21 Dng Tn Ti, sd. tr. 57.

lnh tiu tan. 22 ng dng nhng kt lun trn y, trong mi trng hp thc t, i tm ngha n ci Thin, khng phi l mt vic d dng. gin d vn , ngi vit ngh thu hp vic tm ngha n ci Thin qua nhng li gii p ca cc Thin s v cu hi ch ca B t Ma t n sang Trung Quc l g? Nhng li gii p ny thng c ghi chp tng tn trong sch lun Thin hc, v Suzuki sp hng thnh 14 trng hp 23 . Co lun ny khng xt chi tit ton th c 14 trng hp m ch xt ti nhng trng hp tiu biu di y: Trng hp 1. Cc Thin s ly mt vt gn d tr li cu hi: Ngng Sn hi, Quy Sn p: Ci lng n p qu ha! Triu Cu tr li: Cy Bch trc sn. Phn Dng Thin Chiu tr li: Cy qut la xanh qut mt qu chng. Theo Suzuki th tng quan gia vic S T Thin ng du vi nhng vt nh lng n, cy bch, ci qut la xanh xem chng rt xa vi v nhng gii p ny gy kh nng tng tng ca ngi hc Thin lm vic ti mc cht. y l iu cc s t i hi k hc Thin phi t tm thy bi khi hiu c cy bch trc sn, th hiu c l tnh ca Pht gio Thin Tng, v khi s hiu ra c mi ci khc. Trn hng i tm mi tng quan gia n ci Thin v cch truyn th Thin hc, ngi c nhn thy c s xung cp gia cu hi v truyn ng Du ca S T v ci lng n, cy bch hay ci qut xanh. Phi chng, s khng cn xng ny chnh l ch chc ci ca cc v s t, mun gii thot cho mn khi p lc ca cng n. Phi chng bi Thin hc ch trng bt lp vn t, nn khng th gii thch bng li, m phi dng mt hnh vi, mang chn l ti tay ngi c. Trong trng hp ny, hnh vi phi chng l to ra n ci Thin? Trng hp 2. Cc Thin s tr li bng nhng phn on t ngay vo cu hi hay v th ca ngi hi. i Mai Php Thng tr li: Chng c ch g trong vic Ty li ca ngi ht. Long Nha C Tun: y l cu hi rt kh tr li. Mc Chu o Tung: Ta khng c cu tr li.
22 Dng Tn Ti, sd. tr. 59. 23 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun, tp II, bn dch ca Tu S, Saigon 1971. Tr.331-362.

Bo Minh i Thnh: Ta cha tng n Ty thin. Thch u Hi Thin: Hy hi cy ct ng ng tr ra y. Khi mn sinh cha hiu cu tr li ny, ngi tip: Ta cn m tt hn c ngi Nm v Thin s ny u t nhn l khng c kh nng a ra mt cu gii p. Phi chng l bi qy t cho bit l chnh qy t cng khng c cu gii p, vi mc ch cng gii thot cho mn ra khi p lc ca cng n, ta nh trong trng hp 1. ng khc, phi chng c nm cu tr li ny u cho thy l ngi hi khng hi ng ngi. , phi chng cng l mt s thiu cn xng, theo Alexander Bain, to ra n ci Thin gii thot cho mn . ng khc: Bo Gic Th Nht: Nh bn nc bn b sng. Bo Ninh Nhn Dng: Nh thm sng vo tuyt Hai v Thin s ny dng nh nghi ng c gng ca mn sinh bi gi tr cng n, ta nh cu tr li ca Knh Sn o Nhn: Cu hi ca ngi khng ng ch. Mn sinh: Phi lm sao mi ng ch? tr li: Sau khi cht ta s ni cho ngi bit. Phi chng c ba Thin s ny cng mun xung cp chnh cu hi cng nh v th ca ngi hi, bi l khng ng ch khng ng lc? Phi chng s xung cp ny cng nhm mc ch to ra n ci Thin, gip mn sinh c li thot ly khi p lc ca cng n. Trng hp 3. l trng hp cc Thin s dng li n hnh. C thoi chp rng khi ThyLo hi M T v ch ca t Ma, ngi tng ngay cho mt ci p vo hng t nho xung t. Khi chng chn ng dy, nh ci p ca M T, Thu Lo i ng, v tay ci v ni: L thay! L thay! Trm ngn tam mui, v lng diu ngha, ch nhn trn u mt si lng th bit c cn nguyn lin. Trng hp 4. l nhng trng hp, hoc t hoc tng sinh dng mt c ch thay ngn ng. Mt thy tng t Quy Sn n Hng Nghim. Hng Nghim hi Nhn c thy tng hi t Quy Sn v ch sang Trung Quc ca ST, v khi tr li, Quy Sn a cy pht t ln. By gi cc ng hiu nh th no v hnh vi ca Quy Sn? Thy tng p: ca t l tc sc minh tm, ph vt hin l Hng Nghim bo: Hiu th hiu, khng hiu th khng hiu. ch chi m vi vng thuyt l nh th? Thy tng tc th xoay ngi v hi ca s th sao?

Hng Nghim a cy pht t ln nh t Quy Sn. Ci p ca S T trong trng hp 4, cng nh hnh vi a cy pht t ln cao ca Hng Nghim, c hai cng nh khng trc tip lin quan g ti ci ci Thin. Nhng dng nh hnh ng n hnh ca S T hay hnh vi d cao cy pht t ca Hng Nghim c hai cng bt thn gii thot cho p lc ca cng n m mn sinh ang nung nu. Nh vy tc dng di vi mn sinh, ca n hnh cng nhng hnh vi bt thn ny cng chng khc g tc dng ca n ci Thin. - Trng hp 5. Gm nhng cu tr li vin dn nhng s vic khng th c trong th gii nhn qu tng i ny. T nh: Long Nha C Tun ni: Bao g con ra en bng bit ni, ri ta s ni cho cc ngi nghe v ch Ty lai ca t. ng Sn tr li cho Long Nha: i khi ng thy ngc dng, ta s ni cho ngi bit. M T tr li cho tc gia t Bng Un: Bao gi ng ung mt hp trn c Ty Giang, ta s cho ng bit. Suzuki nhn xt l tt c nhng iu kin trn l hi hu, nu nh mi i i thi-khng vn nguyn dng i vi tm thc hu hn ca chng ta. Ch c th hiu chng no chng ta nhy vo mt cnh gii vt trn kinh nghim i i ca mnh. So snh vi trng hp 1, nhng cu gii p trong trng hp 5 ny, cho ngi c thy cc thin s cng mun to nn mt s chnh lnh, nhng nhng iu kin nu ra u rt cao v u khng c trong th gii nhn qu ny. Trng hp 6. in hnh cho nhng gii p sp hng trong trng hp 6 l gii p ca Thin Vn Mn: Ny cc thy, cc thy i khp thin h mong tm ch ca T s Ty li nhng cy ct trc mt cc thy hiu r vic ny. Cc Thy c mun bit lm sao cy ct li hiu c ch T s n s ny khng?. Vn mn tr li tip: Chn ln chn tm mi mt. Gii p ca Vn Mn trn y, tng t nh nhng gii p trong trng hp 1. Thin s Vn Mn i chiu cu hi vi cy ct trc mt mn sinh. Tt nhin cng nh trng hp, ngi to ra c mt n ci Thin gii thot ap lc ca cng n cho mn sinh. Nhng ngi thm mt cu trong bn cu chng. Theo Suzuki 24 qua cu bng cu chng ny Vn Mn vin dn ra mt kinh nghim tu tp thay v dng mt danh l.
24 Daisetz teitaro Suzuky, Thin Lun, tp II, sd. tr.342-343.

Kinh nghim l kinh nghim bt nh, m Thin gi thng dng lm cn bn ha gii nhng nghi hoc thnh mt nht th ha diu. Trng hp 7. Tiu biu bi s im lng ca Thin s Linh Th Nh Mn khi mn sinh hi v ch ca T s ng du. S im lng c th hiu theo nhiu cch, khin ngi c kh tm ra c n ci Thin trong trng hp ny. Trng hp 8. Gm nhng trng hp cc Thin s ni ra nhng iu v ngha, dng nh chng c ch lin quan g vi vn . Th d nh cu gii p ca Nam i Cn: Lng ra mt tc nng by cn.. Cu ca Vn Mn o Tn: Rn c m nghn nm, Ngy nay u mc sng Nhng cu gii p ny dng nh tng t vi nhng cu trong trng hp 5. Suzuki ni r thm trong trng nhng hp ny: Kh m rt ra ch t nhng nhn nh nu chng ta ch l nhng k t chng. Ci mnh danh l kinh nghim Thin nh vy phi tiu gii ht mi quan h thi-khng m chng ta ang sng, ang hnh ng, v suy l trong . Ch khi no chng ta tri qua cuc k danh ny, by gi mt si lng ra mi nng by k v mt bin c nghn nm v trc tr thnh mt kinh nghim sng ng trong giy pht ny y. Ngi c cm thy rng nhng li v ngha trong nhng gii p trn, cng nh nhng iu khng th c trong th gii nhn qu tng i ny cng u l nhng s i chiu thiu cn xng to nn n ci Thin, gip mn sinh tm thot c p lc ca cng n. l diu ngi c nhn ra trong cuc i thoi ca Thch Sng Khnh Ch vi mn sinh ti hi ng v ch ca s Ty li. Thch Sng Khnh Ch gii p l: - Mt tng tr tri gia tri. Khi mn sinh lm l bi t, S hi: - Hiu khng? p: - Bm khng. S bo: - May m ng khng hiu, nhc bng hiu th u ng chc chn s v ra tng mnh Phi chng ci u mn sinh c th v ra tng mnh l do p lc ca s

say m gii p cng n? Trng hp 9. L nhng trng hp cc Thin s nu ra mt vi so ng, vn khng hn l nhng l l ng nhin, nhng cng khng hon ton v ngha nh cc trng hp 8. Nguyt nh o Lun tr li: Lng phong khc thi dim tin th Ngha l: Cn gi mt ui hi nng ra hin trc Bo Hoa Nghim ni:

Sng tuyt phong lc dip Sng tuyt gi rng l

Ngha l:

Mn sinh hi: Th l ngha g? Thin s p: Phng xun hu khc sinh Ngha l: Xun sang li ny chi. Nhng khu quyt trn y, c phn d hiu hn nhng khu quyt cp ti lng ra nng by cn hay ung mt hp trn c con sng. Tuy nhin, nhng khu quyt mi ny cng khng phi l d hiu, bi nhng khu quyt ny nhm gii ngha chuyn ng du ca S T, nn ngi nghe nhn thy s thiu mch lc gia cu hi v cu gii p. Nhng vic dng cc bin tng ca thin nhin gii thch cc vn ca Thin, a s cc trng hp i chiu mt cu hi m c tng tng ca thin sinh khng d g nhn xuyn qua vi nhng bin tng ca thin nhin. cng l mt s thiu cn xng theo thuyt ca Alexander Bain. Th nn trong nhng trng hp c s so sanh thiu cn bng nh vy l c n ci Thin trong vic truyn th Thin hc.

Trng hp 10. Nhiu Thin s ng thi l mt thi s t trn vn hai ch bung b. H khng t tch mnh ra khi thin nhin m tri li ho mnh vi thin nhin. H lm th khng phi cao ci ng, ca h. K thc ci ng ca h hin ra gia ci ng ca mun vt, v bnh ng vi mi ci ng ca mun vt. ng gia cnh ng c, tc th ci ng ca nh th Thin tr thnh mt cng c; leo ln nh ni Thi Sn, ci ng ca ngi th Thin cng tri cao chng khc g nhng chm cao trong Ng Nhc Sn; ci ng ca nh th Thin cng th thm nh dng sui, cng go tht nh bo t trng dng, mm mi nh khm trc, bnh bng nh mt ng my. Ni v dng bin tng ca thin nhin trong th gii Ta B ny, th ca thi s Thin khng ging khng buc bnh thn t do, ng nh ba ch v s tr. trong kinh Kim Cng. Khi tng sinh hi Ho Thng Thin Y Hu Thng v cuc ng du ca S T, nh th Thin tr li bng cu th by ch: Thanh tng o nh thy u knh Ngha l: Thng xanh ng bng qut ng vng Tng mn khng hiu, Thin s thm rng: Lc trc hn thanh lon gip lu Ngha l: Trc bic th thm gn sui tri Tng mn bi t: Nh li ch gio ca ho thng, k hc ny khng cn cht ng vc no khc. S Khuyn: C thong th ng vi. Xt theo nhn xt ca Kant, khi tng mn nghe khu quyt ca Ho Thng Thin Y hu Thng, ri t nhin khng cn cht ng vc no

khc, chnh l lc mi t l ln ca ng thnh lnh tiu tan. V l mt n ci Thin. Khu quyt ca Thin Tr Sng Hu, tr li tng mn v ch ng du ca S t cng bng hai cu th, ngy nay cn truyn tng: Bch vin bo t lai thanh chng Phong ip hm hoa lc nhy gian Ngha l: Vn trng m con ln nh bic Ong bm chm hoa gia nh xanh. Thc ra, nhng th d trong trng hp 10 ny tng t vi nhng th d trong trng hp 1 v 2: bi trong c ba trng hp u c s gim gi ca cu hi i chiu vi cu gii p. iu khc bit l v ngn t ca cu gii p: trong nhng trng hp 1 v 2, cu gii p l nhng vt th c th hoc tru tng khng c th gii ny, v trong trng hp 10, th cu gii p l nhng cu th rt giu kh nng gi , to nn n ci. Trng hp 11. Theo Suzuky 25 th trng hp di y l trng hp c nht v nh, chng t kht vng nhit thnh ca Thin s mun truyn kin gii v Thin hc cho mn . Mt thy tng n kim M T hi: Khng lun bng cu, khng ni bng li, xin ha thng ch thng cho bit ch dng du ca T. Ho thng tr li: Hm nay ta mt, khng th ni cho ng nghe c. Tt hn ng hy i tm Tr Tng m hi. Tht tng theo li ch dy, n kim Tr Tng, v nu cu hi: - ch ca T t Ty n l g? - Sao ng khng hi thng ho thng ? - Chnh Ho Thng dy li y kim thy. Tr Tng li thoi thc nh sau: - Ba nay ti au u, nn cm thy khng th ct ngha vic cho ng c. Tt hn ng hy n kin huynh Hi.
25 Daisetz teitaro Suzuky, Thin lun tp II, sd., tr. 352-353

By gi thy tng n kim Hi v yu cu soi t cho mnh. Hi ni: - n ch ny ti chng bit g ht. Giai thoi trn y k chuyn mt k cu o nhit thnh, b y t v thy ny n v thy khc, v no cng vin c ang au m v t chi. Nhng phi chng c th l Thin c truyn t mt cch xo diu ngay chnh trong tnh cht tm thng ny? Giai thoi tm thy hc o trn y tng t nh on m u chng XXII sch Trang T Nam Hoa Kinh 26, on m u chong Tr Du Bc Tr i chi phng Bc, ti Huyn Thy, ln ni n Phn, gp V Vi V. Tr gi V Vi V bo: Ti mun hi ng t iu. Ngh lm sao, lo lm sao m bit c o? Da vo u, lm cch no m hiu c o? Theo vo u, i ng no m tm c o? Hi ba li V Vi V khng p. Chng phi khng p, m l khng bit p ra lm sao. Hi khng dc, Tr tr li Bch Thy, phng Nam, ln ni H Quyt, gp Cung Khut. Tr cng em ba cu hi trc, hi Cng Khut. Cung Khut ni: ti bit, ti ni cho nghe. Nhng va mun ni, th li qun mt iu mun ni. i chiu giai thoi trong Truyn ng Lc vi giai thoi trong Nam Hoa Kinh, ngi c thy r rng trong c hai o, vic truyn th tng t nh nhau: k hc o phi t tm thy ng li tu tp cho mnh v khng hy vng nh cy c ai khc. Phi chng bi l im m Lo T ghi trong sch o c Kinh, chng LVI 27: . Tri gi bt ngn. Ngn gi bt tri. Ngha l: Ngi bit khng ni. Ngi ni khng bit.
26 Trang T Nam Hoa Kinh, bn dch ca Nguyn Duy Cn, i Nam ti bn ti Hoa K, tr. 536-537. 27 Lo To c Kinh, bn dch ca Nghim Ton, ai Nam Ti bn ti Hoa K, tr. 186.

Trong c giai thoi Thin cng nh o gio, ngi c phn s phn gii cho mn nhiu khi cho mn sinh bit l hi nhm ngi, to nn n ci Thin gii thot mn sinh khi p lc ca cng n. ng khc, trong giai thoi k tip, Thin s cho mn sinh bit l t hi khng ng lc to nn n ci Thin. Thanh Bnh Linh Tn hi Thy Vi V Hc: - ch t Ty ti ca S T l g? - Thy Vi V Hc tr li: - i khng c ai quanh y, ta s tr li cho bit. Giy lt sau Linh Tn li hi: - Gi khng c ai ht. Thay v tr li, Thy Vi dn v tng ny n bn mt khm trc. Thy Thin s vn im lng, Tn nhc li cu hi v lu Thin s l lc ny khng c ai quanh y. Thy vi tr vo khm trc v tht ln: - Tre ny qu di, tre kia qu ngn. Nh th m Linh Tn t ng o Thin. V sau, khi Linh Tn tr tr ti mt tng vin, ngi khng cn phn bit ci g tt ci g khng. Trng hp 12. 13, 14 v 15, l bn trng hp khng dng n ci Thin lm phng tin trc tip truyn th gia Thin s v mn sinh. Tm li trong 11 trng hp truyn th trc tip Thin hc, qy v Thin s c nhim v gip mn sinh trong vic gii p mt ch cng n, thng x dng nhng k thut chc ci phn ln l gii ta p lc ca cng n trong u mn sinh. im ng lu l nhng k thut ny khng khc g nhng k thut chc ci thng thng,vi cng nguyn nhn v thc cht theo phng php ca Alexander Baine, tu chnh theo Spencer v nhiu trit gia khc.

IV

hin s chp rng 28: c Sn (779-865) nghin cu tinh thm kinh Kim Cng. Nghe ni c mt mn phi l Thin gc tt c kinh in nm thng t ni tm, S tm n ngi Long m tham hc. Mt m kia, S ngi ngoi cha min man nghin ngm diu l Thin. Ho Thng Long m bo: Sao cha vo i ngh? S bch: Tri ti nh mc. Ha Thng Long m t ln ngn n cy trao cho S. S va tip ly th Ho Thng vt thi tt. S lin i ng.29 Sau khi i ng vi Ho Thng Long m, c Sn gom tt c nhng bi gii lun kinh Kim Cng do ng son ra, m ng hng qu mn, ri ni la t, v ni: [] hc vi chng hc, minh ta ta bit. T gi Ho Thng Long m, s c Sn ln ni t Qui Sn. n ni, S cp o di nch i thng vo phng trng, ng qua ng li hi: C g? C g? Qui Sn khng p li. S b ra i. dn tng ng, sa li uy nghi, tr li phng trng. Va qua khi ca, S a ci ta c ln, ni: Ha Thng! Qui Sn vi nm ci pht trn. S ht ln, ti r tay o ra i. Chiu y, Ho Thng Qui Sn ni vi tng chng: ng ta sau ny ln cht ni cheo leo, kt c lm am, la Pht qu T vy. Gii nghin cu ng l, ngoi Thin Gio, khng c mt tn gio no x dng phng php bi nh tng, iconoclaste, trong vic truyn gio 30. Trong Thin gio, khng c mt thn tng no khng b h b, p nt. Vi nguyn t gic, khng k tham dc c nhn cng mi nhn duyn khc u b ngi hc Thin tiu dit, m cn c kinh, sch, o l, truyn thng, v ngay c cc B Tt v c Pht A Di , Pht Thch Ca cng b bi bc. Phn ln nhng n ci Thin u mang mu sc bi nh tng, bi l mun c gii thot, ngi tu tp phi hoc nh hoc lt ngc c mi thn linh. Mi thn linh u biu th bng thn tng. Th nn, vi ngi i tm gii thot, khng c thn tng no khng l ch cho ci ci. Qu tn trng vo thn linh thng tr thnh li vo thn linh, l tng thm dc vng, l tht cht thm duyn nghip, l ko di thm vng lun hi.
28 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun tp I, sd. tr.381. 29 Daisetz toteiro Suzuki, Thin Lun tp I,sd. tr. 395-396. 30 Conrad Hyers, The Laughing Buddha, Zen and the Comic Spirit, ibid. p. 55

Bc danh ha Hu Nng X Sch ca ha s Lng Khi 31, xem Ph Bn IV, cho thy tinh thn ca Thin gi Nht Bn trong vic tn th cc thn tng. Bc tranh gi mt cung s khinh th mi c l. Di mt Thin gi, th gii gi tng ny ch l tr ngi. Mun tip xc vi nhng s thc sng ng cn phi vt b mi s c v kin vn. im ny Thin gp Lo gio. Lo t cho rng hc thnh th mt o.

Ph bn III. Hu Nng x kinh Gii nghin cu cho bit l khng c kinh sch no ghi li s tch ny, tuy nhin bc tranh cho thy truyn thng coi kinh lun ch l mt m giy ln. Sng thc l: khng b ging buc vo vn t. l truyn thng ca Thin. Ngi Nht Bn cho rng tn th mt bc thn tng ln hng thn linh, con ngi bng tr thnh ph thuc vo v thn linh , li vo v thn linh , chy ti v thn linh cu xin che ch, ph h, tr may mn thc hin c nhng iu mong c. Th nn mun tit dc, mun t gii thot phi bt u phi h b cc thn linh. K thut h b thn linh khng g hn l mang nhng thn linh ra lm u pha tr diu ct, ni chung l ci. Truyn thng h b thn linh, bt u t S T. Sch Truyn ng Lc chp s tch cuc gp g gia S T vi Lng V , ngi lnh o ti cao ca Pht gio thi ti Trung Quc 32. S tch tm lc nh sau:
31 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun, Tp II, sd. tr.405 32 Daisetz teitaro Suzuki, Thin lun, Tp I, sd. tr. 296.

Lng V hi: T ngy tc v ti nay trm ct cha chp kinh tng, khng bit bao nhiu m k, c cng c g khng? S p: u khng cng c. ni: Sao khng cng c? S ni: ch l nhn hu lu, ch em n qu nh trong ci tri ngi, nh bng theo hnh, tuy c nhng khng thc hi: Vy cng c chn thc l g? S ni: Tr phi thanh tnh, th phi lng khng, l chn cng c, cng c y khng th ly vic th gian m cu c. Lng V li hi: Chn l cng tt ca o thnh l g? S p: Trng rng hn nhin khng g l thnh. hi: Trc mt trm l ai? S p: Khng bit. Thin tng t ra ba iu kin thit yu tham cng n. l: i ch, i tn tm v i nghi tnh. Nghi tnh l ngun kch ng lc thc y hnh gi tng giy tng pht nhy vo h v, du la a ngc cng mc. Dch gi Trc Thin gii thch thm hai ch i Nghi bng cch nh km ch thch nh sau: Th nn thin s Hu Khi, trong V Mn Quan ni 33: Hy em ht ba ngn su trm khp xng, tm vn bn ngn l chn lng c thnh khi nghi tnh, cng ph vo ch v y ca Triu Chu. Ngi hy nh ngi nut phi vin st nng, tro trc i ti o lui vn khng ma ra c, c th mi gt sch ht kin thc chng cht by lu, ri n bng ln nh tri long t l. Chng nh ngi va ot c thanh long ao ca Quan Cng, cm tay qua i, gp Pht git Pht, gp T git T, c t ti ngay ti u b sinh t, do vui du h qua su no lun hi, bn ng sanh ha. Qua on trch dn trn y, ngi c khng khi ngc nhin v tm ch gp Pht git Pht, gp T git T; ngoi ra li vn trong on trch dch nghe nh li i thoi trong mt v tung Tu, khin ngi nghe khng khi mun ci. ng khc, Kinh Trng A Hm 34, bn dch ca Thch Thin Siu chp: B Tt T B Thi khi sanh do hng tay mt ca m m ra, chuyn nim khng tn lon, lin i by bc, ng khp bn phng, ri a tay ln ni
33 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun, Tp I, sd. tr. 412-413, ct. 34 Kinh Trng A Hm, bn dch ca Thch Thin Sium Pht hc vin quc t xut bn, 1986.

rng: Trn tri di t, duy ta l tn qu, ta mun cu d chng sinh khi vng sinh gi bnh cht. Thin s Vn Mn 35, c ln nhc ti s tch ny, cn ni thm: Nu lc ta gp Pht, th ta dng phng trng vm nt ra, ri vt tht cho ch n, th l trn tri di t u c an lc. Hai trch dn trn cho thy ni hoang tng ca nhng Thin s i git Pht. Th nn dng nh khng c vt g c an ton vi truyn thng bi nh tng ca gii Thin hc. T nh giai thoi di y: 36 Thin S n H Thin Nhin (738-824) i nh ng, dng bc vn du cha Hu Lm, ti kinh . Gp tit i hn gi but, s rinh mt tng Pht ln xung ba ra t si m. ng t kinh hong hi: Sao Ha Thng t tng Pht ca Cha? S a gy bi ng tro la nh tm kim vt g p: Ti t Pht tm x li ng t ni: Pht g m x li u? S bo: Th sao ng trch ti? ng cho ti xin nt hai hai pho kia si cho lnh. Ngi chp truyn ghi ch thm: Sau ng t rng ht lng mi, v li qu trch n H ti phm thnh, cn n H khng bao gi b Pht thnh n q trch. Nhm ch rng ht lng mi, l in rt t thoi ca Thy Nham, nh sau 37: Nhn ngy h mt, Thy Nham ni vi tng chng: T u ma an c n nay, ti v ch huynh ni kh nhiu. Coi th lng mi ti cn khng?. l Thy Nham nhc n truyn thuyt cho rng ngi no ging sai gio php ca Pht s rng ht lng mi lng my. Giai thoi n H v Thu Nham trn y gi hng cho Thin s Tin Nhai sng tc bc ha n H t Tng Pht (Xin xem Ph Bn V). Bn cu th trn bc ha nh sau: . Hn cao phong lit Nghi ng ho l
35 Conrad Hyers, The Laughing Buddha, Ibid., p.93. 36 Daiset teitaro Suzuki, Thin Lun Tp I,Sd., tr. 545-546. 37 Daiset teitaro Suzuki, ibid. tr. 482.

 Nhc ngn thiu Pht a lc mi tu dch l: Rt but gi go c m lng p Bo rng thiu Pht Ri rng ru my. nh git Pht nh trong hai trch dn trn y dng nh ch l ni hoang tng ca mt s Thin s. Tip theo nhng hoang tng ny l nhng li phm tc xc phm n c Pht. C thoai k rng: c mt tng sinh hi Ho Thng Vn Mn rng: Pht l g?. Ha Thng tr li: Mt cc phn kh. Tng t, trc Vn Mn, c Sn cng gi Pht l cc phn kh. Li ca c Sn v Vn Mn trn y nhc cho ngi c nh ti mt on trong sch Trang T Nam Hoa Kinh38: Thy ng Quch hi thy Trang: Ci gi l o ch no? Thy Trang p: Khng ch no l n khng . Thy ng Quch bo: Phi ch ra mi c. Thy Trang ni: con mi con kin - Sao m thp vy? c lng, vc Sao li thp hn na ? chnh snh - Sao li cong qu vy ? ct, i Thy ng Quch khng tip li na.
38 Trang T Nam Hoa Kinh, Sd., tr. 344-345

Ph bn V. n H t tng Pht Tr li sch Truyn ng Lc, Triu Chu khuyn mn sinh bng hai cu th: Hu Pht x bt c tr V Pht x cp tu qua Dch l: Chn c Pht ch ngng li Chn khng c Pht gp chy qua. Mt tng sinh hi c Sn 39: Pht l ai?. c Sn tr li: Pht l mt lo T Khu bn tri Ty. Thoi k l Lm T, ngi ni cu git Pht git t nu mun c gii thot, v thm t nh, c mt v s khch hi ngi rng: Xin Ho Thng cho bit ngi mun vo ly Pht trc hay vo ly T trc? Lm T tr li: Ta chng mun ly ai c. C thy tng hi Phng Thin s, Quc Thanh Vin: i ca Pht Php l g? Thch Ca l ngu u ngc tt, T s l m a din b. o Xc (562-645) dn chng mt quyn kinh trong An Lc Tp, mt
39 Daiset teitaro Suzuky, Thin Lun Tp II, Sd., tr. 70.

trong nhng ngun kinh sch chnh ca Tnh Tng 40: Kinh h chng ni d ch mt ln ngh nh n Pht A Di v xng tng danh hiu ngi lin tr c ti chng sinh t ca chng sinh trong 50 ngn kip? Ch mt nim m th, hung h tu thng nim, hng sm hi? Mt thy tng hi Kim Sn t Qun 41: Thy c nim Pht khng? S p: Khng h. Ti sao? V e d ming. Theo sch Truyn ng Lc IX. 1.11 chp rng c Pht thch Ca sau bn mi chn nm truyn o, ri truyn y bt cho Pht Ca Dip, c ln ni rng: M ca mi Php l V Php. Sau ny, khi Thin tng vo ti Trung Nguyn, li ch trng bt lp vn t, th nn, ngi hc Thin chng ai ngc nhin v nhng ca Lc T Hu Nng x kinh v cc Thin s T Sn v Hng Nghim t lun. Ho Thng Triu Chu, c ln thng ng bo tng chng 42: Nhng iu ti ni ln t trc n gi rt cuc l g? Hm nay, khng nh lng c, ti li phi ni vi cc ng mt ln na. Trong th gii cao rng nh th ny, c g lm chng ngi hoc rng buc cc ng? Nu c ci g, du nh nh mi kim, nm trn ng ng i, hc chn bc ng, hy gt qua bn cho ti. ng bo th no l Pht, th no l T? Th no l ni sng i a, l mt trng mt tri, l ngi sao? Th no l bn i, l nm un? Ti ni th, chng qua ch l li ni ca mt lo b mt c thn. Nu tnh c ti gp phi mt v no tinh thm nghe ti dy cc ng nh vy t ng ta nm ly chn ti nm xung thang. ng ta c g trch c c khng? Du sao, sao li nh th c? Cc ng ch v li ti ni m b li ko, hoc phin trch vn v. Tr phi qu ng thu o c tt cm, bng khng, khng bao gi lm th c. H qu ng v tnh chp vo lo tng l sa a mt, v gy chn ngay. Qu Sn hi Dng Sn: Trong bn mi quyn Nit Bn Kinh, li no l li Pht? Li no l li qu?
40 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp II, tr. 219. 41 Daisetz teitaro Suzuki, ibid. tr. 80. 42 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp I, tr. 593-594.

Dng Sn tr li: Tt c l li qu. Qu Sn ni: K t nay kh cn ai ci li ng ni. Gii nghin cu ng l, i qu xa trong vic bi bc kinh sch l lm mt im quy chiu, l lm ln t do vi phng tng, l ln ln ngu dt vi khn ngoan. C ngi cho rng, trn bc ng hc Pht, ci nguy hi bi s qu tin vo kinh sch rt nh so vi ci nguy hi ca s chi b kinh lun. Tc gi Pht tp gio s Thch Mn Chnh, vit theo lp trng ca Thin Thai Tng, ch trch lp trng bi nh tng ca cc Thin S Thin Tng nh sau 43: Ci t hi ca n, qu tht, l nhng k qu ma dt nt ny, sau khi thm ving cc Thin vin, nghe cc Thin s ging php, h thch thj qu c, v it chu suy nh v tinh thn ca gio thuyt, t cho mnh l nhng bc thy, khng nhng khinh mit c c, m cn coi nh kinh in v ni dung ca kinh in vi nhng pht ngn ba bi ca h. Ngc li, phng php tu tp no cng c iu hay cng nh c iu d. Tt nhin l cc Thin s cng bit r nhng nguy hi ca vic bi nh tng. Trong mt bui thuyt php, thng ta Ngng Sn Hu Tnh ni44: Cc ngi ht thy hy hi quang phn chiu ng nh n li ta. K t v thy dn nay, cc ngi quay lng ch sng, m u vo ch ti.Gc r vng tng n su, rt li kh m nh trc. V vy tm by cc phng tin tc ot nhng vng thc th thin ca cc ngi. Chng khc no em nhng chic l vng d tr ng khc. Chng c gi tr g ht. Li cng nh em c trm th ha vt v vng bn chung mt gian hng. Ho vt trao tay ty theo i hi ca khch hng. V vy ta ni: Thch u qu l mt ca tim vng tht, cn ta l ca tim tp ha. C ngi n kim phn chut, ta cng a cho. K khc n kim vng tht, ta cng a cho. Trong mt bc th gi cho cao xut gia, Chn Nh o Nhn, ng vit: Ngy nay c hai cn bnh ln lao ang ni bt gia nhng ngi hc Thin, k c tng ln tc. Hng th nhtngh rng c nhng iu k l c n du trong ngn c, v nhng ngi ngh tng nh vy c hc nhiu ngn c. Hng th hai i ti cc oan khc, h qun rng ngn ng l ngn tay cho thy mt trng u. Theo ui li ging dy trong cc kinh in mt
43 Daiserz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp I, Sd., tr. 81. 44 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp III, Sd., tr. 68-69.

cch m qung; kinh ni rng ngn ng lm tr ngi chnh kin v Thin o v Pht php, nn h ph b ht cc ngn gio, ch ngi m nhm mt, r lng my, nh cht ri. H bo l tnh ta. qun tm v mc chiu [] h cn dn d k khc tin theo v thc hnh th Thin lm lc ny. C nhiu Thin gi ch trng theo ng li sch Nam Hoa Kinh ca Trang T 45: C nm l v c ng c hy qun nm C d l v th ng th hy qun d C li l v ng hy qun li Ta tm u c ngi bit qun li Hu cng nhau m lun. Khng phi bt k ai cng l mt chn nhn o Gio, nm c c th qun nm, by c th th qun d, hiu c th qun li; th nn khng phi Thin gi no cng gp Pht git Pht, gp T git t nh Lm T, hay x kinh nh Lc T Hu Nng, v t lun nh Thin s c Sn v Hng Nghim. ng khc, truyn x kinh t lun dng nh cng nm trong gio l x chp ca Pht, thng biu th bng chic b php. Kinh Kim Cng chp: Nh Lai thng dy rng cc thy T Khoe nn bit php ta ni ra v nh chic b a qua sng: php cn nn b, hung na chng phi l php. Trung B Kinh ging rng th d trn nh sau 46: Ny cc thy t kheo, li ta dy v nh chic b, a qua, khng mang gi. Hy nghe k li ta y. V nh c ngi sut ngy i ng mt nhc, gp phi mt con sng rng nc su; b sng bn ny y lo s v him ngho, cn b bn kia th yn n, khng s st, nhng khng c ghe thuyn a qua sng, m cng khng c cu bc ni hai b. V nh ngi y ngh bng nh vy: Qu tht sng rng nc su, b bn ny y lo s v him ngho, cn b bn kia th yn n khng s st; nhng khng c thuyn m cng khng c cu a ta qua b bn kia. Sao ta khng th lm lt nhng lau sy, nhng que cnh ch l, kt li lm b coi sao? Ri ngi
45 Trang T Nam Hoa Kinh, bn dch ca Nguyn Duy Cn, i Nam ti bn ti Hoa K, tr. 550. 46 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp I, Sd. tr.235-236.

trn b, ta dng tay dng chn lm cho, cho m qua b bn kia. Theo , ny cc thy t kheo, v nh ngi y lm lt nhng lau sy, nhng que cnh ch l, kt li lm b, ri dng tay dng chn lm cho, cho m qua b bn kia. By gi, sng qua ri, b n ri, v nh ngi y ni vy: Qu tht chic b y d gip ta nn vic ln. Nh n ch ti, v ti dng tay dng chn lm cho, ti mi qua m c n b bn kia; by gi phng nh ti i chic b trn u hoc mang n trn vai, v c th m ln ng i u ty thch? Cc thy t khep ngh sao? Ngi y dng b c khn ngoan khng? Bch ngi, nht nh l khng. Vy, nu l ngi khn ngoan, ngi y phi xtr lm sao vi chic b? Nay cc t kheo, ngi y ngh nh vy: Qu tht chic b y gip ta nn vic. Nh ngi trn b, v cho bng tay bng chn, ti qua m c b bn kia. Gi y, nu ti b li chic b y bn b, hoc vt mc n chm xung nc, v ti li tip tc ln ng? Cc v t kheo, nu lm vy, ngi y ng l ngi khn ngoan kho x tr vi chic b. Cng nh vy , cc v t kheo, gio php ti dy cc thy v nh chic b, ct a qua, khng phi mang gi. Thu r th d y, th i vi php, dharma, cc thy cn phi x thay hung na l ci phi php, adharma. Th th phi chng truyn x kinh t sch cng chng khc g truyn chic b php: u c nht thit l nhng hnh ng phm thnh hay bi nh tng, v ng thi nhng hnh ng x kinh t quyn c kh nng to nn n ci Thin. C bn lp gio ca Thin Tng t trn bn cu th sau y 47: Bt lp vn t Gio ngoi bit truyn Chn ch nhn tm Kin tnh thnh Pht.
47 Daisetz teitaro Suzuky,Thin Lun Tp I, Sd., tr. 279.

Ngha l: Chng lp vn t Truyn ring ngoi gio Tr thng tm ngi Thy tnh thnh Pht. iu ng l bn cng thc ny khng phi ca S T t Ma, m do ngi i sau ra, nay khng bit r l ai, tuy c ngi cho l ca Ha Thng Nam Tuyn. Hai cu u nh c bn lp tng: khng y theo kinh in, khng cu to t tng l lun; Hai cu sau l l phng php th nghim: nhn thng vo lng ngi, n khi no thy tnh lin thnh Pht, th nn khng c g c th ni thnh li c. Gii Thin hc cho l php trc truyn ta nh trong Thin thoi trc truyn t Pht Thch Ca n Pht Ca Dip. ng khc, ngay trong nhng giy pht thing ling nht, ngi ta vn thy nhng nt bi nh tng cng nhng nt duyn hi, t nh li th ca i Hu, m t giy pht gic ng ca ng Sn 48: Li cnh gic bng lm sng mt ng Sn, ri th chng c tiu tc no ng thng qua, chng cn o l no ng nu ln na. ng sn ly [s ph Vn Mn] ri ni: T y v sau, ti s dng tho am ni khng c du vt ngi; khng ct ly mt ht cm, khng trng ly mt cng rau, tip i khch mi phng lui ti; ti s v h m nh ht nhng inh nhng mc; ti s dnh y m hi, nhng tm o hi hm, khin cho h hon ton sch s v thnh nhng v tng xng ng. Vn Mn ci v ni: Ci thn khng ln hn tri da m ci ming sao m rng vy thay. Gii nghin cu ng l ngn c thng phm thnh, blasphemy, im lng thng di tr, ng trn ngn c v im lng c mt li thot 49. Ngi c t hi rng li thot phi chng l n ci Thin ? Con ngi ra i l i mt vi ci kh lm ngi. Bng n ci Thin, con ngi c th cht nh c ci kh lm ngi trong gia bin kh ci trn ny. N ci Thin bng bc trong kinh in, sch lun. Ai i tm t cng thy. Thin thoi th nht cho thy n ci thin l Thin thoi chp cuc hi kin gia Ho Thng Chnh Th Lo ng v hc tng Bch n Hu Hc
48 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp II, Sd., tr. 35-36 49 Conrad Hyers, The Laughing Buddha, Zen and the Comic Spirit, ibid., p. 62

(1683-1768), tm tt nh sau 50 Mt chiu h, Bch n n trnh by nhng kin gii ca ng ln s ph, lc ang hng gi trc hin. S bo: Tr nhm!. Bch n lp li trong ting ci gng ma mai:Tr nhm!. S lin nm ly hc tr nh , ri x ra ngoi mi hin. ang ma ma, Bch t xung mt vng snh. Lt sau tnh dy, Bch n li vo ly thy, v li b thy mng: sc sinh hang ng. Ba sau, Bch n ngh rng s ph khng hiu ni kin gii cao thm ca ng nn quyt nh bng mi cch phi lm cho ra l. ng vo phng trng, em ht ti hng bin ra tranh lun vi s ph, v nht nh khng chu nhng mt tc t. S ni cn thnh n, chp ly Bch n, ging cho my bt tai, ri x ra khi ca. ng ri t gc cao xung chn tng , m man nh bt tnh. S dm xung ng tng ci ha h. Ting ci nh thc Bch n. ng rng b ln, nhng s ph cha tha cn mng tip: sc sinh hang ng. Bch n tuyt vng, tnh chuyn b thy ra i. Mt ngy n, trn ng kht thc, ng dng bc trc nh mt b lo, b khng cho cm, ng ng yn trc ca nh khng bit g n s khc t ca b ta. Tm thn ng ang tp trung cao vo cu hi lm ng bn tm. B lo ni gin, tng ng khng m xa g ti li b ni. Sn cy chi trong tay, b p ln u ng bo phi ct i ngay. Cy chi p mnh lm bp nn t l ca ng, cn ng th ng xu xung t. Giu lu ng tnh dy, v bng nhin di mt ng tt c hin ra sng r thng sut. Trn n tnh c ht nhin m mt cho ng trc chn l Thin, t trc hon ton b khut lp ng. ng mng khng k xit, vi quay v cha vi s ph. Va t chn ti cng ngoi th s ph ng ni: Ba nay em tin vui g v y? Vo y mau!. Bch n thut li s vic va qua. S ph ng v vai ng ni: c ri y! c ri y. Thin thoi th hai cho thy n ci Thin l thoi v ba im tm ca c Sn Tuyn Gim (780-865). Thoi k rng 51: c Sn Tuyn Gim ni ting l mt ngi kho lun su sc v kinh Kim Cng. Khi ch ch ca c Sn l i ti Long m tn gp Thin S Sng Tn. Trn ng leo ni, ngi dng chn ti mt qun tr, v hi b ch qun c g im tm.. Trong ting Hn, ch im tm cn c ngha l chm im tm linh. Thay v dn cho du tng mt ba im tm, b ch
50 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp I, Sd., tr.559-560. 51 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp II, Sd., tr. 66-67.

qun hi: Thy mang ci g trn lng vy? Nhng bn s gii Kinh Kim Cng Th ra th! Thy cho ti hi mt cu c c khng? Nu thy tr li trng ti th xin i thy mt ba im tm; nu thy chu, xin mi thy sang qun khc. c Sn ng . B ch qun tr hi nh sau: Trong kinh Kim Cng ti c thy cu ny: qu kh tm bt kh c, v lai tm bt kh c. Vy thy mun im ci tm no? Cu hi bt ng t mt ngi n b qu ma c v tm thng y hon ton o ln ti a vn qung kin ca c Sn. Tt c kin thc ca ngi v kinh Kim Cng cng nhng s gii ngi vit ra khng gip ngi tr li cu hi ca b ch qun. Nh hc gi ny phi ra tm qun khc. Khng nhng th ngi cn vt b ci x to bo l khut phc cc Thin s, bi l khi m chng tr li ni cu hi ca b ch qun nc bn ng, th mong g khut phc ni mt thin s thc th. Cui cng, ti Long m, ngi em tt c nhng s gii v kinh Kim Cng, m ngi tng coi trng, i u cng mang theo, nm ht vo la t thnh tro. Thin thoi th ba, mang mu sc chm bim dng trn mi tng quan gia hai ngi bn ng mn, i nh Tng, nh sau52: thi i Hu Tng Co (1089-1163), mt i s i nh Tng, c mt ng tng tn l o Khim, hc Thin nhiu nm nhng cha nhp l. Dc phi i hnh cc phng xa, ng t v tht vng. Cuc vin du ko di ti su thng tri, chc s l mi chng o hn l tr o cho ng. Mt ng bn ng mn, tn l Tng Nguyn thng hi ng bn ni: Ti s theo ng trn ng hnh cc, s lm nhng g c th lm c gip ng. Khng c l do no khin ng phi b d vic tham thin, c n l do x dch. Th ri c hai cng ln ng. Mt dm kia, o Khim, tuyt vng ni n ngi bn ng gip ng vn mn b mt ca v tr v nhn sinh. Ngi bn p: Ti sn sng gip ng bt c vic g, nhng c nm iu ti khng th gip ng. Nhng iu y ng phi m ng ly. o Khim xin cho bit nm diu y l nhng iu g. ng bn p: Chng hn nh khi ng mc o n cm th ti khng th n gim, mc gim ng c. ng phi t mnh n ly t mnh mc ly. Khi ng maqc a mc i, ng phi t mnh lo liu, ti khng th lm thay
52 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun, Tp Thng, Sd., tr.383-384.

ng. Rt ht chnh l ng, khng th ai khc, phi mang ci thy cht ny ca ng sut khong ng trng ny. Li nhn xt pht chc m tm ngi cu o. ng ny mng qu vi iu khm p0h n khng cn bit ni g t nim vui. By gi Tng Nguyn mi ni rng cng qu ca ng nay trn, t nay s i chung khng cn ngha na. Th ri hai ngi chia tay nhau v o Khim tip tc cuc hnh trnh mt mnh. Su thng sau, o Khim tr v cha c. S ph l i Hu tnh c xung ni, gp ng ang ln cha, bn ni By gi th t bit nh th no ri ch?. Ngi c ai cng nhn ra nt chm bim trong ba Thin thoi trn y. Nt chm bim hin hin trong s o ln nhng trt t thng thng. Nt chm bim l nt chm bim ca cu truyn c tch L thuc Trng Sinh53, tm tt nh sau: Ngy xa, mt lng n, c mt nng phu rt ngho, cha gi au m lu ngy, khng c tin thuc than m cht. Gp k tri ma to gi ln, ngp lt khp ni, anh nng phu khng nh c ai khing gu sc cha em chn; li khng c c tin mua o quan, nn nh ly chic chiu c nht trong nh, b sc cxha ri mt mnh vc ra g cao chn ct. Dc ng, ti mt ch nc xoy mnh, anh nng phu trt chn ng, nc l cun xc cha anh mt tch. Anh c gng tm kim sc chai khng c, nh phi quay v nh, lng y ny v cng. n khuya, anh nm mng thy mt con rng hin n van xin anh hy a thy cha i chn ni khc, ch vo hm rng khin n au n ti ngfhip. Anh hi rng xc cha anh u, th rng bo l hin ang kt khe ngoi ca sng, v ni chnh l hm rng. Hm sau, Anh y li rng, n tm xc cha th thy b mc khe tht, bn a ln g cao chn ct. em n, rng li hin ln cm n v tng anh nng phu mt l thuc trng sinh. Anh ta ct k l thuc trong bung, xem l ca qu, khng cho ai hay c. My nm sau, anh ly v, ri mt hm i lm vng, ch v nh dn dp trong bung, thy l thuc, m ra coi, thuc sng snh ra tay ch no th ch y p ra. Ch lin ly c l em ra sau nh lau ra c mt my ln mnh my, v bng nhin ch tr nn xinh p l lng. Ngi chng v trng thy, ly lm ngc nhin, hi th v lin k li s tnh, anh xem n l thuc trng sinh, th thy khng cn ly mt git. Vic l ri, li thy v p khc thng, anh m ra yu thgng v hn trc.
53 Hong Trng Min, Vit Nam Vn Hc Ton Th, Tp 2, tr. 211

Ting tm ngi p n tai nh vua, vua cho i vo cung, trng thy ngi p m ra m mt, bn gi li trong cung. Hai v chng anh nng phu ang tnh ngha m thm, bng phi chia la, ch cn bit nuc nc mt, khng c cch no gp li nhau c. c t ngy, anh nng phu ra sau h, ch v tm ra bng nc trng sinh, th thy lung hnh trng cnh to ln khc thng. Anh bn nh ln, m ln kinh , va i va rao: Dc bng n gnh C bng bnh vi Ai mua hnh ti Th thng ti vi Ch v trong cung vua, nghe ting chng rao k l, bt ln ting ci. Nh vua t ngy gi ngi p trong cung, tm mi cch, d dnh vui vy cng mnh, u b nng c tuyt, v nng sut ngy m khc lc. Nay ch nghe ting rao hnh m nng bt ci, vua bn sai gi ngi bn hnh vo cung, ri b mt trao i qun o, t mnh lm cho ngi p ci thm na. Khi nh vua gnh hnh ra ngoi thnh ct ting bt chc rao th anh nng phu, thay i qun o ng vai vua, lin h lnh cho bt ngay chm u. ng vua tht ni th no cng khng ai tin, thy u cho l thng in. Cn anh nng phu th nghim nhin c lm vua v on t cng ngi v p. Truyn c truyn ming trn y dng nh nhiu sc dn cng tng c. Nt chm bim ca cu truyn ny l tnh tit thay bc i ngi: nh vua nh i ngai vng, ly gnh hnh ca anh nng phu, mua lng ngi p, ri b qun lnh ca chnh nh vua bt v em hnh hnh, v anh nng phu tm li c c v p v ln ngi vua. Tr li Thin thoi ca Bch n, s ph ca ngi, tng bao ln dng c v lc c li ni nng, khng m c mt hu cho Bch n. Th ri ch nh my cn chi phang ln u ca b gi qu ma m Bch n gic ng. l s thay bc i ngi gia mt thin s ting tm lng ly vi mt lo b qu ma. Trong Thin thoi v ngi c Sn, vn l ngi vn hay ch tt, l lun cao su, vit ra nhng thin s gii v kinh Kim Cng, vi cao vng lm thay i c Thin hc, nhng ri tt c nhng cng phu cng khng

tr li mt cu hi ca mt b hng nc bn ng. cng l mt cuc thay bc i ngi trong mt truyn ci. Ba l, Thin thoi v o Khim, sau nhiu nm hc Thin m cha nhp l. Du s ph l mt i s cng khng gip g cho ng c. Ri ch nh mt nhn xt rt tm thng ca mt ngi bn, m ng c ng. l trt t trong vic truyn th Thin hc b o ln. l n ci Thin ca Thin thoi v o Khim. Thin thoi th t l Thin thoi v Hng Nghim Tr Nhn, cng mang nt chm bim dng trn mt s thay bc i ngi. Truyn nh sau 54: Hng Nghim Tr Nhn l t ca Bch Trng (724-814). Bch Trng qua i, Hng Nghim sang th gio Quy Sn (771-853) mt cao ca Bch Trng. Quy Sn hi: Ti nghe ni s trc tham hc cng mt thy Bch Trng vi ti, s thng minh tuyt vi; nhng ti khng hi s v s hc bnh sinh, cng khng hi v v s kinh sch s c qua. Ti ch hi s : Lc s cha ra bo thai, cha phn bit g g ht, th ni mt cu xem! Hng Nghim mt m khng bit ng no tr li. ng lui vo tht, em ht nhng vn chng ch ngha ghi chp by lu ra tham cu, nhng khng tm c on no c th nu lm im thn kin ca ring ng. Rt cuc ng tr li Quy Sn khn khon xin ch gio. Quy Sn p: Nu ti ni cho s bit, sau ny nht nh s s mng ti, v ti ni l ni ti ci bit ca ti, xt ra c dnh lu g n vic ca s . Hng Nghim tht vng, nghi v s huynh kia khng tt bng. Rt cng ng em nhng kinh lun ngy trc xem t ro, coi chng nh bnh v n chng no.; nguyn gc thn ngoi th s, sng cuc i tn trong c qunh v cht phc theo gii lut. ng ngh rng: ch li g kh cng tham cu Pht gio, th lm mt ng o khng cha khng vin, cm cho p i qua ngy, khi nhc tm thn. Th ri Hng Nghim t gi Quy Sn ra i, n Nam Dng, ct mt ci cc nh bn ca cha ca quc s Hu Trung. Mt ngy n, ng cht cy qut l, mt vin si bn vo khm tre pht ra ting ng, p vo tr c ng. ng ci tht thanh, ng ngay trong lc . Cu hi ca Quy Sn sng r ln; ng vui mng nh gp li mt b con mt. ng vi v tm gi, t hng, hng vng v pha Quy Sn v ni rng: Ha thng thc l i t, n ngi cn hn cha m, nu lc trc v ta m ni ra th ta u c
54 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp I, Sd., tr. 385-386

c nh hm nay. Hng Nghim c hai ng thy ln: Bch Trng v Quy Sn. C hai v s ph v s huynh cng khng gip cho ng m c hu nhn. Th ri, ch v, ting mt vin si bn vo bi tre gip ng khai ng. Vic gic ng ca Hng Nghim khng do s ph v s huynh m do mt truyn bt ng. Phi chng chnh l nguyn do n ci Thin ca thoi v Hng Nghim? Khng phi n ci Thin ch n trn mi Thin gi trong nhng giy pht trang trng nh khi gic ng, n ci Thin cn quan trng hn i vi ngi hc Thin, v n ci Thin cng chnh n trn mi ngi hc Thin thng thng khng phi trong khi ngi Thin, m trong khi h phi gnh vc nhng cng vic thng ngy. Hnh nh n ci Thin lm vi bin kh ny hin hin trong hai cu th ca Bng Un nh sau: 55 Thn thng tnh diu dng Vn thu cp ban si Ngha l: Th no l thn thng, l diu dng L gnh nc, l n ci. Gii nghin cu Thin S ng l khi: 56 o B Tt n Trung Quc v c dn tc ny thu thi, bn tr thnh mt tn gio m ngy nay mang tn l Pht Gio Thin Tng. Thin Tng ci b trang phc n ; nhng trc gic siu hnh vi vi cao c thay th bng nhng khu quyt thc tin cho i sng hng ngy, v nhng huyn nh mun mu phong ph mang mu sc n nhng bc cho nhng hot ng sng thc ta nh vic n ci trng thng. Tuy vy. Chng c g l phm tc l th lu, mi s vt giao tip vi Thin Tng u mang nhng ng nt huyn n di nhng mu sc chm bim, duyn hi a ngi hc Thin v ci bnh thng. Trong ci bnh thng, ngi Trung Quc 57 mang lun c Pht cho tham d thit thc trong i sng cng ng ca i chng. Ngi ht ngi
55 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp III, Sd., tr. 114 56 Daisetz teitaro Suzuki, ibid.,tr. 598. 57 Ibid. tr. 107.

trn ta cao, trang im by bu, thuyt php v nhng ti tru tng nh V Ng, Tnh Khng, hay Duy Tm. Tri li ngi nm ly cn cy, xi t, gieo m v gt la. Xem dng dp bn ngoi, ngi chng khc g mt ngi nh mi ngi m ngi ta thng gp trong nng tri, ngoi ng ph. Ngi y ht mt ngi chm ch nh chng ta. Pht trong sinh hot Thin Trung Quc ca ngi, khng khoa trng hot cnh Hoa Nghim ra ngoi, m nm trn vn trong mnh. Ch c Pht mi nhn ra ngi. Khng ring g ti Trung Quc, m khp c vng Vin ng, thin ti thc tin ca ngi ng a Pht tr li mt t, ngi cng bn mt cho t bn lng cho tri, lm vic cng ngi nng dn, ri trn cng m m hi, cng bt bn. Hnh nh c Pht, vi khun mt lng ly ni rng Th a, c mi phng b tt vy quanh chim ngng, c thay th bng bc tranh Thin Tng s 10: Thng Tay vo Ch. (Xem Ph Bn VI) C nhn thc c s thay i nh vy, ngi c sch Thin mi c th thng cm vi Thoi ca Tr mn sau y: C ngi hi Tr Mn Quang T: Pht l ai? p: Sau khi ci giy ra, ng y chy chn khng. Khi cc B Tt trong cnh gii t th dng thn, Sambohogkaya, cc ngi phc sc rt t chnh trong t th trang trng. Khi l tng B Tt h thp gn vi i sng con ngi, tc th ngi hin hnh bng Ha Thn, Nirmanakaya ca mnh, ngi tham d cng v thc tin phng s chng sinh, thi siu vit ca ngi dn d tr thnh mm du, qua trung gian ca s bin thi th tc ha. [] Ngi khng chm tr trong mt thnh ng lm i tng sng bi, nhng ngi c sng gia chng ta l mt mu ngi thng nh chng ta 58. Sch Truyn ng Lc, tp XI chp Thin thoi v tn gi Nghim Dng Tn Hng nh sau: C thy tng hi: Pht l g? Cc t Php l gi? t ln Tng l g? n cho n cm. Tri li, Ha Thng Vin Ng a ngi hc thin v ci bnh thng
58 Ibid. tr. 602-603

ny bng nhng hnh nh rt th mng, nh sau: Nht trn c i a thu Nht hoa khai th gii khi Dch l: Mt my bi dy ln l mt i ia thu trn Mt o hoa n l c th gii bng dy. Gii nghin cu cho rng Ho Thng Vin Ng khi hng t on kinh Hoa Nghim sau y: Tt c [..] do v Nh Lai c uy lc thn thng bin mt thn ngi y khp c h khng; do v ngi c thn lc lm cho ht thy ch Pht, ht thy quc huy hong nhp vo trong thn th Nh Lai; do v Nh Lai c thn lc th hin tt c sc tng ca Php gii ngay trong mt vi trn; do v Nh Lai c thn lc c thn lc th hin tt c ch Pht trong qu kh vi tt c nhng hnh ng ca qu ngi trong mt l chn lng. Ngi c th Ha Thng Vin Ng, khng khi nh ti mt cu ht ni ca Nguyn Cng Tr: Nh khng trong v ln cng khng ngoi Ht bi y l hnh nh ca ci nh khng trong; i a y l hnh nh ci ln khng ngoi. Nay ht bi thu trn i a l hnh nh ca ci nh khng trong cha ng c ci ln khng ngoi; vy ht bi va nh hn va ln hn i a, tt nhin ht bi phi bng i a, hay ni mt cch khc ht bi v i a ng nht vi nhau. l hnh nh ca ci Mt. Vi ci Mt , mt bng hoa di n bn ng no c khc chi c th gii, c v tr. Ci nhn s vt nh Ho Thng Vin Ng, trong hai cu th trn y, chnh l phong thi huyn b v tm linh ca Thin, cng nh ca mi ngi ng vi quan nim dng sao m vy, quy chiu nhng g l siu nhin vo nhng mu sc ca ci th gian. C ngi cn coi phong thi huyn b v tm linh ny l phn nh ca quan im thn b duy nhin, ca phi Thin Tng. Nh hc gi H Thch cho l s ni lon tm l ca ngi Trung Quc chng li nhng siu hnh khc mc ca Pht gio. Nhng gn y c ngi li cho l mt li nh gi su sc ca ngi Trung Quc. Li nh gi ny t nhng g thn b thn linh vo trong nhng hot ng

bnh thng hng ngy, o ny sinh ra nt chm bim, t nh trong Thin thoi di y 59: Ng T qu nh t Vin Ng ca ngi: - c lm, nhng c cht cha n. Vin Ng gn hi hai ba ln cht y l g, rt cng Ng T ni: - ng ni n Thin nhiu qu. Vin Ng phn ng: - Sao vy? Hc Thin th t nhin phi ni Thin, S ph ght l ti sao? Ng T ni: - Nh mt bui ni chuyn thng ngy vy, th tt hn. Mt ng tng c mt lc hi: - Sao Ho Thng ght ngi ta ni ti Thin? - V n lm cho ta bn d. Ngy mt v cao tng v ch tr mt Thin vin, mt hc tng ni: Con c nghe l ngy c Pht Thch Ca bt u hnh o, sen vng n r ao h ni ni. Hm nay S ph v ch tr vin ny, xin thy cho bit c im g bo tin tt lnh ny khng? V cao tng tr li: Sm nay ta va dn tuyt ngoi cng cha. C thoi v Ho Thng Bch n (1622-1693), ngi a Thin Tng t Trung Quc vo Nht Bn k rng, mt ba n, khi Ho Thng ang thuyt php th c mt tu s Thn o hi rng: Gio ch ca ti c ti cm bt, ng bn ny sng, v bn b bn kia c mt gi cao mt t giy, v thy vit trn t giy cu Nam V A Di Pht. Ho Thng c lm c php l nh vy khng? Ho Thng Bch n tr li: Gio ch ca thy qu l c ti l. Nhng luyn nhng php l khng phi l ch trng ca Thin. Php l ca ti l i th n, kht th ung. Mt Thin thoi khc k rng Hong B, i cng mt thy tng n bn b mt con sng, v ang tm cch qua sng. Thy tng n nh bc trn mt nc vt ngang sng. Hong B thy vy ni: Ta khng ng thy tng c php l nh vy, bng khng th ta dm thy xung y sng ri. Trong i sng bnh thng, ngi ta thng khng nhn thy ci nh th l nh th ca mi s vt. C mt cao tng ni; Ci p ca ni l
59 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp I, Sd., tr. 570

ni l ni, ci p ca nc l nc l nc. l ci p ca mi s vt, m ngi ta nhn ra chng, ngi ta ca tng chng, trc khi c ngh v s hu dng hay v dng, ch th hay khch th, ca ta hay khng phi ca ta, c linh thing hay khng linh thing, tt hay xu, tuyt vi hay tm thng. Ci nh th l nh th ca bng hoa, l lc n cha c chn tiu biu cho mt s vt no khc, i ra ngoi ci n l chnh n, chuyn bin ri tiu biu cho mt s vt khc, quan trng hn chnh n. C ngi hi Nam Tuyn - o l gi? p: - o l bnh thng tm Nhng thoi trn y, t nhng iu siu vit khc mc ca Thin hc, cnh nhng hnh ng thng thng c th hng ngy, to ln nt chm bim, soi sng cho ngi nghe, nhn ra nhng s vt mi, trong nh sng mi, khng cn n bng c, v t n n ci Thin. C ng o hi Thin s Mc Chu, mt cao tng t hu bn th k IX: - Sut ngy n cm mc o, lm sao khi mc o n cm - Mc o n cm. Thy kia tr li khng hiu; S p: - Mc o n cm. C mt thi, ch tng tu tp ti thin vin ca Thin s i Chu, hng ngy ra ng lm rung. n gi ng, nghe ting trng bo th trai, c mt thy tng, bung cuc, nga mt ln tri ci ha h. Thin s i Chu nhn thy v khen: Tht l mt con ngi thng minh! C th l ti c Ph Mn ca B Tt Qun Th m. Chiu v Thin vin, Thin s cho gi thy tng ln hu v hi: Lc trng im gi th trai, c g lm thy ci nh vy. Thy tng tr li: Bch s ph, c g u. Nghe trng im gi th trai, th con v th trai! n lt Thin S i Chu nga c ci ha h. Cu tr li ca thy tng l tia sng rng soi cho nhiu iu b n, siu vit m ngi nghe, tuy l s ph ca thy tng, bng cht nhn ra. Ting ci ca thy tng khi nghe ting trng bo gi th trai v ting cica Thin s i Chu lc ny l ting ci khi thin gi nhn thy v thu hiu tnh n l n ca s vt. l ting ci n nhn, ting ci ng , ting ci tn thng, ting ci ngc nhin y thng cm. Th k XX, Nht Bn c Thin s Taji, hp hi trn ging bnh. Cc cao ca Thin s l lt v thm, tc trc quanh ging bnh ca

thy, hy vng c nghe nhng li khu quyt cui cng ca Thin s. Mt ngi trong m cao bit l s ph thch n mt loi bnh ngt bnh dn, bn sai ngi ra ch mua. Thin s nhm ming bnh ngon lnh. C mt cao ln ting hi Thin s c iu g dy d cho m t. Thin s Taji, thu tho: - Chic bnh ngon qu! Mt Thin thoi tng t nh thin thoi Nht Bn trn y chp rng: S t ang hp hi. C t ng t v cao tng trng tui nht cho ti ch tiu nh tui nht u ng quanh ging tng kinh cho s T. V cao tng trng tui nht nghing ngi xung T ch nghe nhng khu quyt cui cng ca T. S T t t m mt, v tho tho ni vo tai v cao tng: Bo cho h bit l S Tht ta nh mt dng sng. Chng tng truyn ming t ngi ny qua ngi ng k bn, v li khu quyt truyn quanh phng ti ch tiu tr nht cui phng. Ch tiu lp li:S tht ta nh mt dng sng. S T dy vy ngha l g?. Cu hi ny li truyn quanh phng, theo chiu ngc li cho ti tai v cao tng trng tui nht cha. Ngi ci xung ni bn tai S T, hi: S tht ta nh mt dng sng. S ph dy vy ra sao? S t chm chp m mt ri thu tho ni: Th th s tht chng ging mt dng sng. Gii nghin cu cho rng c s tng ng gia Thin thoi trn y vi trit thuyt ca ngi Long Th, Nagarjuna, mt t chn truyn ca Pht Thch Ca. Theo ngi Long Th thi bt k nim no cng c th c song , alternative, i lp vi nhau. C hai c th cng ng, c hai c th cng khng ng. iu ny cho thy s v ch ca nhng l lun ch da trn nhng trit thuyt cao xa. Song , nh vy cng l mt cn nguyn ca n ci Thin, nh k trong thoi k tip: C Thin thoi k rng, c mt thy tng c M T sai mang mt l th ti ngi Hu Trung. Nhn th, ri ngi Hu Trung hi thy tng l M T dy nhng g cho thin sinh. Thy tng p: Tm l Pht. Hu Trung hi tip: ngoi ra cn gi khc. Thy tng p: V Pht v tm. Phi chng y l ci ci ca Thin gi khi vo ti cnh gii Bt Nh thy trc mt ci g c, l c v ci g khng; v ci g khng l khng v ci g c? Phi chng cnh gii ny trc gic Bt Nh thay th cho lun l hc?

i cung ca Thin gi l mt bn kia ca ci cung ca ngi bnh thng. Nt khi hi ca ci cung ca Thin gi l hnh nh phn chiu ca v ng, ca v minh, v ca dc vng. iu ng lu l trong dng vn hc Thin, ci cung ca Thin gi khng nhng ch cho nhng g l khn ngoan kho lo, hay nhng g l thng minh mn tip hay thing ling siu vit. Ci cung ca Thin gi ch nhng ch cho ci cung c mc cao hn. Th nn khng ai ngc nhin khi thy trong nhiu Thin thoi thng c nhng bc cao tng c nhng hnh x chng khc g mt cung gi. Di hnh nh mt cung gi, mt cao tng c th cho ta thy r hn ci cung chy theo dc vng, hay cho thy r hn ci cung chm m trong ci v minh. Tiu biu cho ci cung chm m trong gic m v ng l vai Tn Ng Khng trong sch Ty Du K, mt tiu thuyt trng thin m t chuyn i Ty Trc thnh kinh ca nh s Huyn Tng, di triu nh ng, vo th k VII. Bt u vo truyn Tn Ng Khng l mt vai chc nc khuy tri, theo ngha en, v c ln Tn Ng Khng ln tri i ph Thin nh.Tn Ng Khng chn cnh sng vi hoa vi qu, v thit tha i tm thuc trng sinh bt t. Tn Ng Khng sang n , quyt ch tu hc ot c nhiu php l, nht l php di chuyn trn nhng khong cch xa vn dm ch trong nhy mt. Tn Ng Khng tr v Trung Quc, xung bin ng Hi, i Long Vng cp cho thit bng lm binh kh, bay ln tri n trm o tin tr thnh bt t. Tn Ng Khng, t xng l T Thin i Thnh, ln p c Ngc Hong Thng , khin Ngc Hong phi sai qun nh dp. Qun ca Tn Ng Khng b nh tan, Tn Ng Khng b xing xch em ra trc sn rng ca Ngc Hong. Nhng Tn Ng Khng ha php b gy c xing xch v i p ph lm no ng khp Thin nh. Tn Ng Khng b qun Thin Hong nh bi ln th hai, v ln ny Tn Ng Khng phi xin c Pht phn x. Trc mt c Pht, Tn Ng Khng cn hunh hoang khoe ti cao php l, nht l php nhy mt bc xa ngn dm. Khng my may xm hi, Tn Ng Khng tip tc i chc T Thin i Thnh. Pht lng lng ngi nghe ri ngi phn: Nh ngi khoe ti cao sc mnh, ta nh cuc

vi ngi l ngi khng nhy qua ni bn tay ca ta. Tn Ng Khng xng x: c Pht nh cuc ci g y? c Pht bo: Nu ngi nhy qua ni bn tay ca ta, th ta phong cho ngi lm T Thin i Thnh, nhng nu ngi khng nhy qua ni bn tay ta, th ngi s phi quay li trung gii tu thn it kip mi mong sc ot ngi Thng . Tn Ng Khng nh thm rng c Pht qu l mt k in cung m n cha tng c gp, v xin nhn li thch thc. N ra sc nhy mt bc ln nht trong i n. Bc nhy qu rt xa, khin hn ngh l hn ti vng ngoi v tr. N nhn thy nm chic ct ln, ly bt hng ch: T Thin i Thnh o Th Nht Du, ngha l T Thin i Thnh i chi qua chn ny, Vit xong tiu tin vo ct th nht ri mi dng php ng vn tr li, ni vi c Pht: - Lo tn nhy qua khi bn tay, ngi mau bo Ngc Hong nhng chc. Pht Thch Ca ni gin mng: - Con kh i by, cha ra khi tay ta, sao i nhng chc? Tn Ng Khng hiu hiu t c, p: - Lo Tn nhy khi tay, qua n chn tri, thy c nm ct, vi vng my xanh. Ta lm du ri. Ngi khng tin dn m xem. Pht Thch Ca ni: - Ta khng cn n lm g, ngi hy ci u xung coi nh ngi nhy n u. Tn Ng Khng nhn xung, thy ngn tay gia ca Pht Thch Ca c tm ch: T Thin i Thnh o th nht du., v di ngn tay ci cn bt nc tiu. Tn Ng Khng tht kinh lm bm: - L tht! Ta tm ch ni ct chng tri, sao gi y ni tay Pht. Thi ta xem li. Ngh vy, Tn Ng Khng, lin nhy vt ln, v Pht Thch Ca lt p bn tay xung t! Nm ngn tay ca Pht ha ra Ng Hnh Sn, Tn Ng Khng xung . Nm trm nm sau, Tn Ng Khng mi c tm ra khi cnh lao t, vi li ha i theo ph Huyn Tng sang Ty Trc thnh kinh. Chuyn ca nhng k cung thng tr thnh u cho nhng chuyn ci, nht l chuyn ca nhng k cung m khng bit l mnh cung, v xa hn na l chuyn nhng k cung m vn inh ninh l mnh khn, ta nh Thin thoi sau y:

C mt nh s tr, khi ra mt Lc T Hu Nng ch hi nghing u thi l. Lc T hi nh s v u m t ho nh vy. Nh s p: Bi c ba ngn ln trn b kinh Php Hoa. Lc T tr li: Nu thy hiu r ngha kinh, chc rng thy s ngh rng, c n c mi ngn ln trn b kinh cng chng c iu g ng hnh din. Qua nhiu u hi, Thin gi thng coi v ng nh tm mt n, dng trn sn khu t ng sang Ty, che du cn tnh thc ca con ngi. Chic mt n che du ci u minh ca con ngi, v cng chic mt n chnh l nt khi hi trn no ng gii thot. Sch Cnh c Truyn ang Lc, chp thoi ca Ho Thng Hu Trung nhn mt ln c triu vo triu chu vua ng. Nh vua pht lng v nh s khng cung knh ngc nhn mnh, bn hi: Bi sao m ho thng khng mt ti Hong nh i ng ny? Hu Trung hi li: B h c bao gi nhn ln tri khng? Hong tr li: C ta vn thng nhn ln tri. Hu Trung hi tip: Tu B h, th tri c bao gi oi hoi ti B h khng? Mt thoi tng t l thoi v Thin s Keichu, thi Minh Tr Thin Hong. Thng c thnh Kyoto ti cha thm ho thng Keichu. V tng tip khch trnh ho thng tm danh thip vi hai dng ch: Kitagaki, Thng c thnh Kyoto. Ho Thng Keichu tr li qua v tng tip khch: Ta khng quen bit ngi ny. Bo ng ta v i. Nghe ng tng tip khch lp li li ho thng, ng Thng c, khng h ni gin, ly bt xa dng ch Thng c thnh Kyoto trn tm danh thip, v trao li cho v tng tip khch trnh ho thng. Khi ho thng Keichu nhn thy tm danh thip, ngi vui v ni: vy l ng Kitagaki. Mi ngi ta vo y. Thoi th ba cng li l mt thoi Nht Bn. Vo th k XV, Thin s Ikkyu nhn mt ln c mi ti d mt ba tic do mt th ch giu sang tip n. Thin s ho trang thnh mt ngi n my bn cng. Th ch khng nhn ra v xua ui ng. Thin s Ikkyu, quay v thay b o i l v tr li nh th ch. Ln ny ngi c hoan nghnh nhit lit. Bc vo trong snh ng, Thin s ci b tm o i l l b qun o rch nt ca ngi n my v ni: Dng nh th ch khng mi bn thn ti ti d tic m ngi ch ct mi tm o i l ny thi. Suy rng ngha ca nhng Thin thoi trn, ngi c thy nh, nhng khc bit trn cn tnh m con ngi thng tn ln thnh mt iu quan

trng, hay to cho chng nhng ngha siu vit, thing ling, thy u c th b xa b trong mt cn in hay qua mt cu chuyn u hi, bi trong nhng trng hp ny con ngi c t do ci, v chui ci ny c kh nng lm tiu tan nhng hng ro cch bit gia ngi vi ngi. Suzuki k li kinh nghim ring ca ng ngy ng n ng nh sau 60: Theo kinh nghim ring ca ti, ci v c bit hng bao ph cht cng nhn cch ca ti, bng nhin v tung v ti c hp nht vi mt thc th ln hn, v hon ton khc hn vi tp qun thng nht ca ti. ng khc, c mt mn sinh hi ho thng Vn Mn v hnh nh ca Ngu u, n ng sau khi ra mt T T, th ha thng ni rng: Mt con d nut mt con cp trong mt m chy. Chui hnh nh ny tng trng cho mt v ng nh b bng m rng nut tri ci ng v ng v i ng thi thiu ri bn ng. Tng t, nu ta xt vn ca tham vng theo chiu hng Pht hc, thi nhng thi tt nh am m, tham lam, ganh ghen, t kiu v on th, u tr thnh chuyn khi hi. Trong nhng chuyn khi hi ny, nht l trong nhng chuyn khi hi dng quanh nhng trng hp Thin gi n ng, ci ta v ci tha hp thnh cp h hi cng hin cho ngi thin h nhng n ci thoi mi cng nh nhng trn ci no n. Kinh nghim ca nhng i s cho thy rng gic ng khng bo m cho ngi tu tp gii p c mi vn v bn ng. ch l mt khi u v khng phi l mt kt lun. Ci ta c th li ti hin, di nhng hnh thc mi vi cung mnh gp bi. Trong tp Orategama, thin s Bch n cho hay l, sau khi n ng, khi tui va hai mi bn, ngi sng trong trng thi cc k sung sng ri chuyn dn sang t kiu. Ngi k: nim kiu hnh ca ti ln ln bng c mt tri ni, nim t ho ca ti dng ln chng khc g nc thy triu. Ti thm nh: hai ba trm nm qua khng c ai pht hin c nhng thnh qu ng snh vi thnh qu ca ta. T tin cng trnh tu tp ca mnh, ngi trnh ln s ph. S ph ng khng my may ngc nhin v sau khi cho ngi mt cng n kim cng qu ca th s ph phn: Qun n lng l! C tht l ngoi t cho cng trnh ca ngi th l y ri khng? Bch n cho bit thm l t ngy gp ng bt c u s ph cng gi ng l qun n lng l. Qua kinh nghim ca s n ng ca nhiu Thin gi, gii nghin cu
60 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp II, Sd., tr. 45

nhn thy rng thnh qu t c trong v n ng c th coi nh vic thc hin c mt h m trong ci v minh ca mt cung s, nh vy gic ng ch l c t do ci s u ti ca chnh mnh trong nim vui c nhn thy s u ti ca chnh mnh di mt nh sng mi. Hnh nh con ngi chm trong gic m am m v ng l hnh nh con ch ui theo ci ui ca chnh n. l mt hnh nh va chc ci va ng thng. Cng v vy, nhng vai hi h, nhng cung s, l nhng k chc ci bng nhng iu phi l, thng c hnh dung nh mt ngn tay cong queo ch mt trng. ng khc, Ba cu 62, 63 v 66 kinh Php C, Dhammapada, cho thy hnh nh con ngi chm trong gic m am m v ng, chng khc g hnh nh chng ta nhn thy chnh chng ta trong gng 61: 62 Con ta ti sn ta Ngi ngu sinh u no T ta ta khng c Con u ti sn u? 63 Ngi ngu ngh mnh ngu Nh vy thnh c tr Ngi ngu tng c tr, Tht xng gi ch ngu 66 Ngi ngu si thiu tr T ng thnh k th Lm cc nghip khng thin Phi chu qu ng cay. Trong bn dch sang ch Anh, c tc gi dch ch ngu l in, fool 62. Mt thy tng hi T To Sn, mt trong nhng v cao tng thnh lp ra phi To ng, Soto, ti Nht: - Bch Thy, ci g l ci vic quan trng nht trong v tr - Con mo cht! - Sao con mo cht li l vt quan trng nht trong v tr? - V cha c ai tng ngh ti gi tr ca con mo cht. Khng ring g trong gii hi h, m c nhiu Thin gi coi nhng nghi l hay thi trang trng ch l hnh nh ca s sng knh thi qu v biu
61 Kinh Php C, Dhammapada, Bn dch ca Thng Ta Thch Minh Chu, Trung tm vn ha Pht Gio Vit Nam ti Cng Ha Lin Bang Dc xut bn, 1986, tr.42. 62 Conrad Hyers, ibid. p.115

th hin thc cho ci vng cng ta ca x hi, chi buc con ngi trong gic m v ng, trong bng ti ca u m, trong ni kh ca ham mun v ghen t. Theo li Lm T, con ngi trong hon cnh ny chng hn g nhng hnh nm m nht c nht ng u b ngi khc git giy. Ci ci thng gip cho con ngi vt ra khi vng cng ta, c vy mi mong nh sng ca tr tu soi thu t tnh tm a, bc sang cnh gii v nim. Lc t Hu Nng ni 63: V nim l thy tt c cc php m khng chp trc php no; hin din khp ni m khng trc ni no; t tnh thng tnh; khin cho su tn gic chy khi su ca m vo trong su tun, nhng khng la, khng nhim; i v n t do. Vt ra ngoi vng cng ta con ngi nhn thy bn tnh ca chnh mnh, cng thn phn mnh trong mt cnh gii rng ln hn, v t n sinh mt n ci Thin, ng nh li Suzuki 64: An event becomes humorous when it is taken out of its limited frame and placed in a larger one. Ci ci Thin thc s ch n trong t do v trong siu vit. Con ngi t do l con ngi t do c ci, v c nhn mi s vt di nh snh ca ngi em li n ci cho mnh. l con ngi khng cn b chi buc trong vng cng ta ca trang nghim. Hermann Hesse (18771962) nh vn gc Thy S ni ting c, vit 65: Seriousness is an accident of time. It consists in putting too high a value on time. In eternity there is no time. Eternity is a mere moment, just long enough for a joke. Li ca Suzuki v Hess trch dn trn y l nhng iu nhn xt v thi ca Thin tng v n ciThin. Gc gc ca n ci ny dng nh bt u t li Trang T chp trong Nam Hoa Kinh 66: Thy Trang sp cht. Hc tr mun chn thy cho hu. Thy ni: - Ta ly Tri t lm quan quch, mt tri mt trng lm ngc bch. Cc v sao lm ngc trai. Mun vt lm k a m. chn ta h chng sao? Cn g hn th na? Hc tr tha:
63 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp III, Sd. tr. 39. 64 Daisetz teitaro Suzuki, Sengai:Zen and Art, Art News Annual, 56, (Nov. 1957) p. 196. 65 Hermann Hess, Steppenworlf, Holt, Rinehart and Winston, New York 1963, p. 111. 66 Trang T Nam Hoa Kinh, ibid. p. 459.

- Chng con s diu qua n n tht thy. Thy Trang p: - trn th lm mn n cho diu qu, di th lm mn n cho su kin. Cp ng y, cho ng ny, sao m thin vy. Nhng thoi trn y cho thy vai tr ca n ci trong tinh thn Thin Tng. N ci Thin trong nhiu trng hp khng nhng lm gim tnh gay gt trong i thoi, nn trnh c nhng tranh ci vin vng v to c s ng tm rng ln hn gia ngi ni vi ngi nghe. N ci Thin cn phn nh nt bung b cng nh gip thin gi vt qua c ci kh khn ca i i, nhng bc u bc ra khi vng cng ta. Tr li kinh sch Thin Tng, ngi c cht nh ti li S T 67: - S chng c ca ch Pht l khng chng c. Lc T Hu Nng cng ni 68: - Nim nim trong mi thi khng ngng ngh, y gi l hu phc. Ni ht thy cc php, nim nim khng ngng ngh, tc l khng h phc. V vy ly v tr lm gc i sng chng ta. Kinh Kim Cng nh ngha tnh trng khng rng buc bng mt cu ni ting: ng v s tr nhi sinh k tm T nhng li trn y ca ch Thin T, ngi hc Thin khng cn ngc nhin trc li ca T Lm T m mu sc bi nh tng 69: - B Nit Bn nh cc tri la. Ri ti li Thin s i Chu Hu Hi 70 ni r hn: - Khng trin phc ngay t u, th mong cu gii thot lm chi? Lm theo mun, i theo s thch, khng tp nim no, y l con ng ti thng. Sch Truyn ng Lc, quyn IV chp li T Ngu u: - Du c thnh Pht cng coi nh bnh hon. Kinh nghim trong vic i tm tnh ca chnh mnh, theo nhiu thin gi, nh ri vo trong mt vng lun qun, lc bt u suy tng v v nim v quan nim v v tm, nhiu khi lm t qung vic suy tng. Thin s Vn Mn c li an i: Trong chng ta, mi ngi u c ring mt ngun
67 Daisetz tetaro Suzuki, Thin Lun Tp III, Sd., tr. 27

68. Daisetz tetaro Suzuki, ibid., tr. 37

69. Daisetz tetaro Suzuki, ibid., tr. 63 70 Daisetz teitaro Suzuki, ibid. tr.50

sng, nhng mi khi cn ti l mi ln ngun sng tt ngm, ch cn ti en. Tuy vy, ngi hc Thin vn tin t lc hn l tin tha lc, trn ng i tm t tnh. Sch Cnh c Truyn ng Lc chp Thin thoi v Nh T Hu Kh, sau khi ngi ln ni nghip S T, nh sau 71: - Mt th ch chng may b chng nan y v ngh rng ti nghip cn qu nng. Th ch ti xin Nh T tr cho khi bnh. Nh T bo ng ta: - Nu th ch mang nghip cn ti y th ta gip c cho th ch mau lnh bnh. - Con vn gng i tm ci nghip bo ca con t by lu m cha thy - Ta sm hi cho th ch ri hy quy Pht, quy Php, quy Tng. Thoi trn y dng ht nh Thin thoi S T bnh tm cho Hu Kh ngy ngi ng dm tuyt mong c ra mt S T, nh chp trong V Mn Quan s XLI. Tinh thn t tn ca Thin Tng m t r trong on kinh Lng Gi di y 72: B Tt i s hon ton lnh mnh vo ni c tch. Phi phn quan t k, bng vo tri gic nt ti ca mnh, ng nng ta vo ai khc. Kinh Php C, phm XI Phm Gi, s 165 chp 73: T mnh iu c lm T mnh lm nhim T mnh c khng lm T mnh lm thanh tnh Tnh khng tnh t mnh Khng ai thanh tnh ai! Bi tinh thn t tn vng chc, nhiu thin s c nhng hnh vi i ra ngoi l li thng thng, i lc mang hnh thi ca nhng vai hi h trn sn khu, vi mc ch khi ng nhng quan im sai lm v t ng. Gii nghin cu gi nhng hnh vi hi h ny l nhng hnh vi gii thot, emancipator. Cng bi tinh thn t tn ny m mi tng quan gia s ph v nhiu khi mang nhng mu sc khi hi. Sch Tc Truyn ng Lc, quyn XV chp thoi v Hi ng T Tm nh sau: T Hi ng hi mt thy tng:
71 Cnh c Truyn ng Lc, quyn III. 2.2 72 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp II, ibid., tr. 401 73. Kinh Php C, Phm T Ng XII, ibid., tr. 49.

Thy th cho ta bit lm sao nm c ci khng? Con xin th. Ni ri thy a tay nm li trong khng kh. Hi ng la ln: - Thy nm c g trong tay? Thy tng tr li: - Xin Thy dy cho cch no khc Tc th Hi ng nm ly mi thy tng vo mnh. Thy tng lo hong: - Thy vn mi con au qu! - l cch tt nht nm ly ci khng. Trong Thin Tng, kin gii o l phi do chnh ngi hc Thin t mnh tm ra cho mnh. Th nn khng th nh s ph hay bt k mt ai khc tm gip cho c, bi l li ca s ph l kin gii ca s ph khng phi l kin gii do ngi hc Thin t tm ra. Sch Truyn ng Lc, quyn III chp hin thoi sau y v i ng ca mt nh bc hc tn Lng: Lng l mt nh bc hc, thng cc kinh lun. Khi tham bi M T, T hi: - Nghe ni ta ch thng nhiu kinh lun, phi khng? Lng p: - Khng dm. - Ging kinh nh th no? - em tm m ging - Tm nh din vin, nh thng h lm sao tm bit ging? Lng ln ting ci: - Tm khng bit ging, h khng ging c chc? Qu nhin l h khng ging c D nhin l Lng khng chu, mun b i. Va bc chn ra, M T gi li: - Ta ch! Lng bc hc quay li, th ht nhin i ng, lin lm l t. Nhng T li bo: - G chm lt ny, l bi lm chi. Tm ch tm nh din vin nh thng h, M T ni trn y, ngi c nhn ra l li kinh Lng Gi 74.
74 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp III, ibid., tr. 66.

Kin gii o l thc ra c sn trong tm ngi hc Thin, ch ch n thi im thun tin bng sng. S ph ca ngi hc Thin khng thc s l ngi gieo ging hay nui dng kin gii o l trong tm ngi hc Thin, v bt k ai khc cng khng th gip ngi hc thin t to nn kin gii o l ngoi chnh ngi hc Thin t to cho mnh. Thin Thoi v Hng Nghim v Qui Sn l mt th d in hnh. Hng Nghim v Quy Sn cng l ca T Bch Trng. Quy Sn hi Hng Nghim mt cu v o l; Hng Nghim t chi v ni r cho Quy Sn hay l tr li Quy Sn l chen ln vo vic tu tp ca Quy Sn, iu ny khin Quy Sn chn nn b d cng trnh ang eo ui. Ch t lu sau, nhn mt bui chiu ng cht cy qut l, mt vin si ng vo khm tre pht ra ting n, p vo tr c ng v ng cht n ng. Lc Quy Sn mi thm cm n ng bn ng mn, nu trc kia chiu ng v tr li cu ng hi th ngay nay ng u c khai ng ni. Kin gii o l truyn t t s ph xung , khng phi l mt nhng g c th chuyn t t thy gio ti hc tr. khng phi l nhng g m ng thy ghi trn mt t giy, c ln thnh li cho tr ghi vo v, hc thuc lng ri nhc li nh mt con vt, hay bin ha nho trn vi nhng iu ghi nh t cc ngun khc. Thin s Vn Mn m t: C nhiu k, nhn thy mt lo tng m ming ni, l vi nht tng ch b vo ming mnh m nhai m nut. Nhng k khc chi mt n nhng bu quanh mt cc phn. Mt dp khc, Thin s Vn Mn cn ni: Nu ta ni cho cc ngi nghe nhng iu nghe xong l lin hiu, th l ta ang nhi phn vo u cc ngi. 75 . Mt hc tng hi Thin s Vn Mn v ngi Long Th, Nagarjuna, mt trong hai mi tm v cao tng n c nh hng ln ti Thin Tng, Thin s tr li 76: - Ty Trc c chn mi su cp t mn, nh thy thuc t mn thp nht. Thng trhng th truyn thng l vic chuyn ti mt vt g mt iu g t ngi gi ti ngi nhn. Qua nhng Thin thoi trn y, r rng l s kin gii dn ti n ng khng phi l nhng g c th truyn t t ngi ny sang ngi khc trn mt mch truyn thng. Th nn thng thng s ph ca cc Thin gi ch l nhng ngi to ra c hi cho kin gii o l m ngi hc Thin nung nu nui ln trong tm, bng
75 Conrad Hyers, The Laughing Buddha, ibid., p. 130. 76. Ibid., p. 130

cht bng sng. C hi to ra s n ng cho mn thng l ci vo mi ca M T, nhng chc ho T c Sn dnh cho ngi hc Thin. Thin thoi trn y cho thy ci khc bit ca vic hong Php v vic truyn thng. Hong Php l lm bng n nhng g sn c trong lng ngi nhn, truyn thng l a ti cho ngi nhn nhng g m ngi cha tng c trc khi qu gi ti tay. l ch ca my Thin thoi di y. Tr li mt v quan i phu trong triu vua Trung Tn, tc v nm 685, vn l nh nho mun bit v yu ch ca o Pht, Thn T, v t ca phi Bc Tng c bi k di y: Li dy ca ch Pht Trong tm bn lai Cu tm m b tnh Khc no lc mt cha. T i Chu Hu Hi cng thng ni vi mn : - Ta chng hiu Thin, chng c gio thuyt c sc g dnh cho cc ngi. V vy, cc ngi khi cn phi ng y lu lc. Hay nht l cc ngi hy t mnh thanh ton vn . ng khc, khi c ngi hi v cn c no ngi c Ng T trao y bt, Lc T Hu Nng tr li: - Ti ti khng hiu Pht Php. Suzuki trch sch i Hu Ng Lc, ra hai thin thoi sau y 77: i Hu trch Chng o Ca ca Vnh Gia Huyn Gic: Liu liu v nht vt Dic v nhn dic v Pht i thin th gii hi trung u Nht thit thnh hin nh in pht. Dch l: Thy r rng chng c g
77 Daiset teitaro Suzyki, Thin Lun Tp III, tr. 435-436.

Khng c ngi chng c Pht C tri t cnh bo tri bin c Ht thy thnh hin ln chp dt. Ri i Hu dn mt c c thin s khc bn gii v Vnh Gia: Nu khng c g thy, sao ng y thy ci g m t r th? Chm dt nhng trch dn ny, i Hu t cu hi: Qu ngi ni sao v li bn ca v c c ? Qu thc tc gi Chng o Ca c con mt hu m thy ? Bn bng cch t mt cu hi c kh nng t n tr li ly phi chng l mt cch din t trong hnh thc t gio nghim? Trong mt dp khc, i Hu li vin dn Mc Chu: Mt hm Mc Chu hi Tng Chnh: - Ging c Duy Thc Lun khng? Tng Chnh p: - Khng dm. Hi nh cng c c sch v cht nh. Mc Chu a ln mt ming bnh ngt, b lm hai na ri hi: - ng gi n l ci g? Tng Chnh khng p. Mc Chsu li hi: - Goi l bnh ngt l phi? Hay khng gi l bnh ngt l phi? Tng Chnh p: - Khng th gi l bnh ngt Mc Chu gi mt ch sa di n hi: - Ch gi ci ny l g? Ch tiu ni: - Bnh ngt, d bm ho thng. Mc Chu ni: - Ch c th ging c Duy Lun Thuyt . i Hu bn v v ny: - Tng Chnh v sa di qu tnh ging c Duy Thc Lun; ch c mt iu khng ai bit bnh ngt t u ti. Ngi hc Thin ng phng, ai cng hiu rng s truyn t gio l Thin tng l mt s truyn t trc tip, mt s truyn t khng dng ngn t. iu ny l mt iu quen bit, ng nh li Lo T m u sch o c Kinh: o kh o v thng o

Ngha l o c th ni thnh li khng phi o thng. Phi chng, th nn vic truyn o khng dng vn t. Ngi hc Thin gc Ty Phng, quen thuc vi nhng hnh nh ca truyn t trit l c t thi Socrate, thng coi vai tr ca ng thy ca cc trit gia tng t nh vai tr b m. B m khng n hi nhi t ci c ri b v cho sn ph, nhng gip sn ph trong vic vt cn, khi ti k trng trn hoa n. l Thin thoi v To Lm v Hu Trung chp trong Cnh c Truyn ng Lc quyn IX. Hu Trung theo hc To Lm nhiu nm m cha chn. Mt hm, ng nht tm b thy. To Lm hi: - Con nh v u? - Hu Trung ny c hc Php thnh t kheo, nhng khng c s ph lu ti. Nay xin i tm thy hc o. To Lm tr li: - Nu th l Pht Php th qu l y khng c th Pht Php . Bch thy, theo Thy Pht Php l g? - To Lm nh mt chic lng tay, a ln ngang ming thi bay. Hu Trung bn n ng. Qua nhiu Thin thoi, ngi c thy vai tr ca s ph, so snh v k thut chc ci, hon cnh a ti chuyn ci, dng nh tng t vi nhng k thut chc ci v hon cnh chc ci ca nhng vai hi h trn sn khu. K thut chc ci l to nn nhng hot cnh mang mu sc phi l, nghch l, mu thun, khng hp thi hp cnh, v ngha, bp mo s thc, to nn s hiu lm, nhiu khi cc cn, in o. Cng nh trc nhng hot cnh chc ci, qua nhng Thin thoi, khn gi sn khu cng nh c gi Thin thoi khng th tin c nhng iu nghe thy trn sn khu, hay nhng iu c c trong sch, l s tht, nhng nhng iu chc chn to nn c n ci cho khn gi sn khu cng nh c gi Thin thoi v t khn gi v c gi t tm ra cho mnh ngh ca tc gi gi gm trong truyn ci. T nh Thin thoi sau y 78: Mt Thin tng hi To Sn: - Ch Thin tng u l nhng bc i t ? T To Sn gt u. Thin Tng hi tip: - Ch Thin tng ch thc l nhng bc i t ? Gi th c su tn n cp ti quy ph, ch Tng phi x x ra sao? - Phi gi c t bi.
78 Theodore de Bary, & al.Sources of the Chinese Tradition, Columbia University Press, New York 1960, p. 404.

- Gi c t bi nh th no? - Dp tan su tn n cp bng mt nht kim. Thy tng hi tip: - Bch Thy ri sau ra sao? - Th l bnh c c su tn n cp. Thin thoi trn l mt th d v vic chi ch. Su tn n cp trong ngn ng ngi Trung quc l lc tc, hai ch ny trong gii Thin hc ch su th lm hi cho s tu hnh: sc, thanh, hng, v, xc, php. Ngi tu hnh mt khng nhn sc, tai khng nghe thanh, mi khng ngi mi hng, ming khng nm v, thn th xa k gian c, v tm khng tng n iu by. Vi mt ngi tu hnh sc, thanh, hng, v, xc, php chnh l lc tc, su tn n cp nguy hi khng khc g su tn n cp chuyn nghip. C hai loi n cp ny cng cn phi c dp tan. im chc ci y con l s t ch t bi cnh hnh nh nht gm bnh lc tc. Ci i chi ny to nn bi s xo chn gia vic m t c t bi vi vic tu tp t c c t bi. Ngoi vic chi ch trong nhng cuc vn p v kin gii gio l, trong gii Thin hc thng c nhng v tranh lun. N ci Thin gi mt vai tr quan trong trong nhng v tranh ci ny, tuy nhiu khi vic tranh ci ch c mc ch tiu khin. Triu Chu nhn mt chiu h, nh cuc vi Vn Mn xem ai l ngi c th h mnh xung a v thp hn nht ca con ngi. Ngi no c phi tr cho k thua mt tm bnh. Triu Chu bt u 79: - Ti l mt bi phn la. Vn Mn tip: - Ti l con b trong bi phn la. Triu Chu khng bit tip tc ra sao, bn hi: - Ngi lm g ? - Ti n ngh h. Triu Chu xin chu thua. N ci Thin trong th d trn y r rng l gii thot cho thin gi khi vng chi buc ca cnh trang nghim ca thin vin. Nt khi hi ca nhng n ci Thin i khi n t nhng cu phi l . Ngi hc Thin khng my ai khng bit ti cng n ni danh ca T Bch n:
79 Conrad Hyers, ibid., p. 137.

Ci g l ting v ca mt bn tay? Cng nh it ai hc Thin m khng tng nghe thy cu hi: - C bi thuyt php no vt qua c nhng bi thuyt php ca c Pht v Ch T? V cu tr li vn tt ca Vn Mn: - On. Sch Truyn ng Lc, quyn IV chp Thin thoi v o Tim: - o l g? - L con chp trn ni, l bi du di lng sng. Ngi Vit Nam c Thin thoi trn cht nghe vng vng trong tai cu ca dao: Bao gi trch ngn a So di nc th . Ngi ni ting Anh, nh ti li h Bottom, trong cnh I, hi II, v kch A Midsummer Nights Dream ca Shakespeare: I have had a most rare vision. I have had a dream, past the wit of man to say what dream it was. Man is but an ass if he go about to expound this dream. Methought I was there is no man can tell what. Methought I was, and methought I had; but man is but a patchd fool if he will offer to say what methought I had. The eye of man hath not heard, the ear of man hath not seen, man hand is not able to tast, his tongue to conceive, nor his heart to report, what my dream was. I will get Peter Quince to write a ballad of this dream. It shall be calld Bottoms Dream, because it hath no bottom.

VI

ng Tn Ti k li mt ci ci ca ng nh sau 80: Lc , ti dng mt ngi trng tui tn gi l ch bp Kiu, qun xuyn tt c chuyn trong nh, nht l lo ba im tm sm vi c ph v ht g. Sng no, ti cng b nh thc bng mt bi vng c mm lng gn nh t rut ca ch bp Kiu. Tri i! n i lm g m kh cho nhau! Thng yu lm g m chut ly su au. Bao nhiu c mng khng thnh, tung ri nh chic l la cnh, li ton k nim nt lng, d xo qu tim ny cho n nt tan Sau cu ni li bun l th ny ch bp mi dng mung g nhp ri v cu u: Anh i mn nng lm chi m m gieo su Mt hm, ti khng nhn c mi hi: Ch ng trch ti sao qu tc mch! Nghe ging ca ca ch mi sng, ti chc ch gp ln chuyn au lng trong qu kh Tha khng! ng lm. Ti ca d luc ht g. Hm no ng n la ct (la coque) ti vt lin ra sau cu ni li. Cn nhng ba ng n chn, th ti ca ht cu u Ti bt nga ra ci v nhn thy hai gng mt bt ng ca cu vng c: ng v phng din tnh cm, ti xem n l li din t ni thm kn ca lng, ni ln bao k c thng au. Tri li i vi ch bp, l dng c o thi gian, mt loi ng h c bit. [] Dng Tn Ti kt lun: Khi no mt cu chuyn, mt cnh ng, mt cu i, mt kin trnh by ra hai gng mt, trong hai a ht, mi bn u c nhng l sng ring bit, thng khng ha hp c m cn xung khc; vy m trong mt pht giy, bt c ch gip ni nhau th to ra bun ci. Qua th d trn y, ngi c thy yu t quan trng trong vic to ra n ci l c tnh bt ng, Dng Tn Ti gi l trong mt pht giy. Trong pht giy c s chuyn bin: trong th d trn, s xung khc bng tr thnh ha hp, v s chuyn bin bt ng chnh l nguyn
80 Dng Tn Ti, ibid., tr. 350-351.

nhn lm n ra n ci. Ngoi ra ngi trong chuyn ci cng nh ngi nghe chuyn ci, sau giy pht bt ng bng nhn thy s vt khc hn s vt trc thi im giy pht bt ng cht ti. Trong thc t n ci ch n trn mi ngi nghe chuyn, nu ngi nghe chuyn c th nhn ra c s chuyn bin bt ng , t nh t xung khc thnh ha hp, khng cn c gng suy ngh. Nu cn cn phi c gng suy ngh, hoc phi nh ngi khc ging gii, th chuyn ci ho thnh cu , kh m lm n c n ci thoi mi. N ci t nhin, khng cn c gng suy lun, theo nhiu Thin gi v o gia, l n ci v vi, ng nh li Lo T 81: V vi nhi v bt vi Ngha l: Khng lm m khng ci g l khng lm Thin thoi v cuc i thoi ga hai thy tr Triu Chu v Nam Tuyn cho thy nt v vi trong Thin Tng: Triu Chu hi Nam Tuyn: - o l g? - Bnh thng tm. - Lm g c bnh thng tm? - Bt c lm g th cng mt bnh thng tm. - Khng th sao bit c. Nam Tuyn tr li: - o trn c bit v khng bit. Bit l ci nhn sai lch, khng bit l chm trong u m. Khi c o, con ngi nhn thy mi vt mi s r rng nh nhn thy v tr mnh mng. Vy cn g phi lun gii v chuyn ? Trong Thin s cn chp nhiu cuc i thoi, trong yu t chuyn bin bt ng, khng nht thit phi l s chuyn bin t xung khc thnh ho hp, m i khi cn l yu t hin nhin ng nht cng c th lm n c n ci. T nh Thin thoi v Pht Gim Hu Cn tr li cu hi 82:
81 Lo T o c Kinh, ibid. tr. 256. 82 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp II, tr. 343.

 ch ca S T t Ty Trc ti Trung Hoa l gi? Nm gim th bit l chua, nm mui bit l mn. Ri ti cu ca Tam Thnh Hu Nhin tr li cng cu hi trn: - Tht thi rui bu. V li Hng Ha tr li cng mt cu hi nh trn: - Trn lng con la ngt ng y nhng rui xanh. C ba cu tr li cng mt cu hi trn y, cho thy nhng pht biu ca cc Thin s u l l ng nhin, pht xut t kinh nghim bt nh su xa ca h. L ng nhin ny thay th yu t chuyn bin bt ng v cng to nn n ci. Hn na, trong nhng cuc kho hch, hay trong nhng v tranh lun gia cc thin gi vi s ph, thng thng, ch nhng li gii p tc thi, khng cn c gng suy lun mi c chp nhn, tm ngng suy lun, cng nh nhng cu tr li sa son t trc u b loi b. l s quan trng ca yu t bt ng trong vic trc truyn ca Thin tng. Qua nhng li vn p hay tranh lun, quan nim ca , sau giy pht bt ng so vi quan im lin trc , thng c th l hai quan nim xung khc bng ha hp. Nh vy phi chng s tin trin trong vic trc truyn c mt cu trc chng khc g cu trc ca n ci? Mc tiu ca nhng trang k tip l i chiu cu trc ca n ng vi cu trc ca chuyn ci. Xin ly trng hp n ng tiu biu ca Quc S Pht Quang (1226-1286), do chnh ngi t thut y chi tit nh sau. Quc S vn ngi Trung Quc, sang hong ha ti Nht Bn, dng ln ngi Vin Gic T, mt trong nhng Thin vin ni danh 83. Nm mi bn tui, ti n Khm Sn. Nm mi by, ti pht tm hc Pht, v bt u th khm ph mt ngha ch v ca Triu Chu. Ti nh lm xong cng qu trong mt nm [] nhng qua nm th nm th su vn khng thy g khc thng bin i trong ngi ti, nhng ch v gi y bm dnh vo ti, khng ri mt bc, c n khi ti ng. Ton th v tr hau nhi chng g khc hn ch v y. Ri mt v s gi bo ti th dp ht qua mt bn coi s th ra sao. Theo li khuyn, ti vt tt c, v ngi yn. Nhng ch v eo rit theo ti n khng sao vt b c, du ht sc c gng. Ngi, ti qun ang
83 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp I, tr. 408-410.

ngi, m cng qun lun bn thn ti, qun ht, ch cn li cm gic mt ci trng khng. C nh th na nm tri qua. Nh chim s lng, tm ti qua li t do, dc ngang ty thch, khng ngn ngi, ht ng sang ty, ht nam ln bc. Ngi tnh sut hai ngy lin, hoc sut ngy m, ti khng bit mi mt l g. Tha y cha c n gn chn trm tng, trong s y c nhiu ngi hnh thin tinh cn lm. m n, trong khi ang tnh, ti cm thy nh trong thn v tm ti bt lm i, ht mong g chp lin li c. Mi ngi chung quanh u tng ti cht mt ri, nhng c mt lo tng bo rng v ti thm nhp trong i nh nn t chi cng lnh thnh bt ng, nu cho mc o m vo th tnh li nh thng. Qu ng nh vy, v rt cng ti tnh li. v hi mi bit ti lm trong trng thi y mt ngy mt m. Sau , ti tip tc ngi tnh, v bt u ng c i cht, nhng h nhm mt l thy m rng trc ti mt khong trng khng nh mt sn tri. Trong mnh t y, ti qua li mi, tht n quen thuc ht. Nhng h m mt ra l hnh nh y tan bin mt. t m, ngi tnh rt khuya, ti gi i mt mtrng ra theo di ti ngi trn tm nm. Thnh lnh c ting p trn tm bng trc phng v gio th lt vo tai ti, v lin hin l trn vn ti v bn lai nhn. Hnh nh hin ra y khng cn g ht khi ti nhm mt. Ti vi v ri nm ngi, chy rit di trng thanh dn khu vn nh Ganki, ti y nga mt ln tri ti ph ln ci vang: i ln lao thay php gii! Ln thay v bao la mi mi khng cng! Ni mng ca ti tht khng b bn vy! Ti khng ngi yn c trong thin ng; ti b i ln ni, lang thang y, v vn khng mc ch. i ngh rng mt tri mt trng, mi ngy i bn ngn triu dm. Ri ti ngh na nh vy: Qu ti Trung Quc, ngi ta ni rng x Dng Chu ca ti l trung tm ca th gii. Nu vy th ch y xa chng hai ngn triu dm cch ch mt tri mc; nhng ti sao mt tri va mc l nh sng p ngay vo mt ti? Ti li ngh thm: nh mt ti phi i chp nhong nh nh mt tri, v n n tn mt tri; mt ti, tm ti h chng l Php gii sao?. Ngh n y, ti cm thy nh tt c nhng g tri buc ti t v lng kip v tan tnh ht. T bao nhiu nm v tn ti sng trong kin nh th ny? V gi y, y ny, mi l chn lng trn da ti l v s nc Pht trong

mi phng! Ti t nh: Du khng c ci ng cao hn, th th ny vn qu cho ti ri. Thin thoi trn chng t nhng din trnh m tm thc phi tri qua t c ti m ng. Din trnh ny gm hai giai on: i nghi hay nghi tnh, nghi nim, nghi on Kin tnh hay khai ng. i nghi hay nghi tnh, nghi nim, nghi on l mt nim khng lin h g ti ci doute philosophique ca trit gia Descartes. l ngun kch ng lc thc y hnh gi tng giy tng pht nhy sn vo h v, du l a ngc cng mc. Trong Thin thoi v n ng ca Thin S Thn Quang trn y, giai on chun b ny ko di nhiu nm, trong ngi khm ph mt ngha ch v, n qun n qun ng qun c bn thn, qun ht, ch cn li cm gic mt ci trng khng, thm nhp vo i nh n ni chn tay cng lnh, thnh bt ng, mt mt ngy mt m mi hi tnh. Giai on i nghi chuyn sang giai on khai ng nh c ting p trn tm bng trc phng v gio th, v trong ci trng khng bng chp nhong hin l ngi v bn lai nhn. Ngi vi v ri nm ngi thin, chy rit di trng v ph ln ci vang, vui mng khng b bn v thy tnh m ng. i chiu din trnh ca hin tng khai ng vi din trnh ca ci ci, ngi c thy c hai cng c hai giai on: n ng c i nghi t bin sang khai ng; ci ci cng c hai giai on: mt giai on chun b v bt cht chuyn bin lm n n ci, khi s i lp trong giai on chun b cht bin thnh ha hp. Trn mt o, n ng l cht i sng li, trn mt lun l l thm nh li mi lin h gia c nhn v th gian. ng khc, khi c hai hin tng i chi nhau bt cht ha hp vi nhau th n ra n ci. Ngi c t hi l cu trc ca n ng v cu trc ca ci ci phi chng l tng t nh nhau? Trong di co ca Quc S Pht Quang, ngi c nhc ti trn ci khi n ng, trong khi ngi chy di trng thanh n khu vn nh Ganki. Trn ci , ngi c ngh rng khng phi ch mng s n ng m cn l mng s t bin, nh ngi gii c cng n ch V ca Triu Chu, m phi chng v ngi cm thy nh mi tri buc t v lng kip v: bit bao nhiu iu xung khc nay bng ha hp. Phi chng v

vy m R. H. Blyth vit 84: Enlightenment is frequently accompaigned by laughing of a transcendental kind, wich may further be described as a laughter of surprise approval. Chui ci ca Quc S Pht Quang trong Thin thoi trn y, nhc ti chui ci ca Thu Lo ho thng. Thin s chp 85: Nhn khi ang ta cy ng, ho thng Th Lo hi M T: - ca T t Ty n l g? M T p: - Li gn y ta bo cho. Ri khi Thy Lo va n gn, M T tng cho mt p t nho. Nhng ci t ny khin tm ca Thy Lo hot Nhin i ng, bt gic ng dy ci ha h, tung nh xy ra mt vic khng ng, nhng rt mong mi. M T hi: - Nh ngi thy ci o l g y? Thy Lo p: - Qu tht, trm ngn php mn, v lng diu ngha, ch trn u mt si lng m bit ngay c c cn nguyn. Trong mt bc th gi cho Thin s i Hu i ng, vit 86: Khi chng ng nh vy, ho thng Thy Lo khng cn chp trc vo s im lng ca chnh nh, v v ngi khng cn dnh mc vo nn vt hn ln hu vi v v vi; trn hai tng ng v tnh. Ngi khng cn nng ta nhng ci ngoi chnh mnh na m m kho tng t k, nn ni: Ta thy sut cn nguyn ri! M T bit th v khng ni thm g na. V sau, khi c ngi hi v kin gii Thin ca ngi, ngi ch ni: T tha nm ci p nng n ca T, cho n gi ta vn ci hoi khng thi. Ngi c t hi, phi chng cu Ta thy sut cn nguyn ri ca ho thng Thu Lo v iu Quc s Pht Quang thy hin l trn vn ti v bn lai nhn, cng biu l s t bin dn ti n ng ca hai hnh gi, khin c hai ngi vt ln khi s nh nguyn v ho hp c mi iu xung khc. Phi chng v vy Quc s Pht Quang nga mt ln tri m ci, v ha thng Thy lo cn ci mi ln c ngi hi v kin gii Thin ca ngi. Phi chng chui ci ca Quc s Pht Quang cng nh chui ci ca ho thng Thy Lo l nhng chui ci ca nhng
84 R.H. Blyth, Oriental Humour, Hokoseida Press, Tokyo, 1959, p. 91. 85 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp II, sd., tr.34. 86 Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp III, Sd., tr.34-35

ngi tm thy t do, ti c b bn kia v thot c cnh ging buc cng tnh trng u minh b bn ny? Nhng chui ci phi chng l nhng chui ci ca nhng ngi bt cht nhn thy s vt di nh sng mi, hay bt cht l gii c nhng khc mc, t trch mnh bng cu: c vy m tm mi khng ra! hay cu s tht s s trc mt, m by lu khng thy!. Bn tri ng, Lo T rt ch ti s hon ng, tc s ly li c nhng c tnh ca hi ng: trong sch, gin d, ngy th, t nhin, t do. Sch o c Kinh, chng XXVIII 87 c cu: [] phc quy anh nhi [] phc quy u phc Chng LXIV 88 c cu:

Thnh nhn dc bt dc

Sang chng LXVIII c cu 89: th v bt tranh v trong chng XLIX c hai cu 90: . [] , Thnh nhn ti thin h [] bch tnh giai ch k nh mc. Thnh nhn giai hi chi. ngha l: Hon ng tr li mc mc [].Thnh nhn mun m nh khng mun, v khng mun tranh. Trong thin h [] bch tnh dng mt dng tai, [ch ring] thnh nhn ci nh con nt.
87 Lo T o c Kinh, ibid., tr. 186 88 Ibid., tr. 261 89 Ibid., chng LXVIII, tr.297 90 The Tao of Power, A New Translation of the Tao Te Ching by R.L. Wing, Dolphin Book, New York, 1986, Chap. 49. (bn dch ca Nghim Ton khng c by ch bch tnh giai ch k nh mc, nn dng bn dch ca Wing thay th).

Cng mt vi Lo T, trong chng Canh Tang S, Trang T vit 91 C th hon ng chng? Con tr sut ngy go m c khng khan: rt ha mc vui vy. Sut ngy nhn m khng chp mt: khng thin ngoi vy. i khng bit i u, khng bit lm g: cng vt ung dung, thun sng ng ging vy. Li Trang T trn y cho ngi c thong thy ci t do khi tr li thnh tr th. K c nh vy: Ha cng khng n lt, phc cng khng ti ni khng c ha phc, u cn tai v ti ngi Ci lng th thi nh nht. Hnh nh hon ng qua li Lo T v Trang T dng nh nhn nh ngi hc o l c thm nhun o mi a ti hon ng, mi gi c ti tr trn i thing. ng khc, theo Lc T Hu Nng ca Thin Tng, hnh nh hon ng l hnh nh ngi tm thy c t do, tc tm c bn tnh, v ng vi li pht dy92: Kin tnh thnh Pht. Li Lc T ni vi s Ch Thnh thuc phi Bc Tng cn ni r hn93: Cho nn ngi thy tnh th lui ti t do, khng vng khng mc, ty th m lm, ty c m ni, hin khp ha thn m chng la tnh, tc c t ti thn thng, du h tam mui vy. Thin thoi sau y cho thy s t do, khng vng khng mc, ty th m lm ca Lc T trong thc t 94: T kheo Nht Bn Tanzan (1819-1892) ni ting v khng nht thit tun hnh lut nh cha trong vic n ung, ngh ngi, k c php tc trong vic giao thip vi phi n. Mt ngy kia, Tanzan i cng ng mn Ekido trn mt con ng t ly li, ti mt ng t hai ngi gp mt thiu ph trong b kimono bng la tha tht ang ng ngn ngi nhn qung ng b ngp nc. Khng ngi ngng, Tanzan b ngi n b p ny trong tay
91 Trang T Nam Hoa Kinh, Sd. tr. 364. 92. Thch Thanh T, Php bo n Kinh, sch biu, pht hnh ti Hoa K, 1993, Phn 4 nh Tu, Phm 4 To Thin., tr. 186-202. 93.Daisetz teitaro Suzuki, Thin Lun Tp I, Sd., tr.341. 94 Reps and Senzaki, Zen Flesh and Zen Bones, Dobleday, Garden City, 1959, pp. 60-61.

qua khc ng ngp. Ekido khng ni mt li vi Tanzan, cho ti khi hai ngi v ti cha. m Ekido hm hc trch Tanzan: - Ngi tu hnh khng c gn gn ph n, nht l nhng ph n sinh p! - Ti t c ta xung bn gc ng. Sao thy cn mang c nng v cha lm g? C mt im cn lu l hon ng khng phi l li tr thnh mt a tr th m tm li c bn tnh ca ta, tc l kin tnh. c vy th mi c th khng lm m mi vic u lm, nh li Lo Trang . Trong thc t, quan im t do ca Lc T khng khi b lm dng. Thin s Vn Mn khng tha th cho nhng v lm dng . Ngi ni: - Nu ch v gp mt lo tng d mt ngn tay hay chic pht trn ln v ni Th l Thin hay Th l o th xin tng cho lo mt thin trng cho v u lo ra, ri hy quay i. Trong Thin hc, hnh gi rt k thi bt chc nhng hnh x ca ngi xa khi n ng. K bt chc chng khc g mt ngi khng bit bi nhy xung bin theo mt ngi bi gii. S hon ng khng phi ch l tr li ko di chui ngy th u v trch nhim m chnh l kt qu ca vic kin tnh. Thn thoi u M thng ni ti ba giai on trong i ngi: thi k trong Thin ng, thi k lc khi Thin ng v thi k tr v Thin ng. Thi k trong Thin ng l thi k cn th di; tr thnh trng nin l thi k bt u lc ra khi thin ng. Tr th sng trong Thin ng nn nng mau ln lc khi Thin ng. Lc khi Thin ng, con ngi lun lun ngng v Thin ng, ng nh li nh th Wordsworth vit trong bi Recollection of Early Childhood95: Heaven lies about us in the infancy Shades of the prison-house begin to close Upon the growing boy At length the Man perceives it die aways, And fade into the light of common day. Con ngi li mong c tr v Thin ng. Con ngi mong c hon ng. Hon ng nhng khng phi l tr li nh hi cn th di cn v t, v ch l mt mong c ca con ngi v cha ai thc hin ni.
95. Trch theo Conrad Hyers, The Laughing Buddha, p. 168.

Trong thc t, tr li y l c cui mt cch t nhin, t do trn mt mc thch hp vi t tnh vi kinh nghim v vi trch nhim ca ngi trung nin bc ra khi vng cng ta. Bn tri ng, Chn nhn o Gio l nhng ngi sng t do trong tiu dao, khng ging khng buc, chp nhn cnh sng hin ti, sng vui trong hin ti, mc du nhng ging co nhng gii hn ca thc t. Mun vy, phi chng con ngi phi bit bung b bi l t do l khng b ging buc, v l bn tnh ca con ngi tr v vi th tc. Ngi c lin tng ti Nguyn Cng Tr ci b ln cha, theo sau ng nh mt i d; cng nh hnh nh Nguyn Khuyn m cn, khng i c trn chic thuyn cu trn mt ao nh. Trong dng vn hc Thin Vit Nam, tr v vi th tc l tr v vi ci tm bnh thng. Thin dy: Bnh thng tm th o Sch chp li Quc s Ph Vn i Trn: Ly ci mun ca thin h lm ci mun ca mnh Ly ci tm ca thin h lm ci tm ca mnh. Chng c o l y th lm g cng hp o: khng theo khng la khng dng khng dnh, dc ngang t ti, u cng l php trng; php no cng l Pht php: i ng nm ngi cng l Pht php, i n kht ung cng l Pht php. V t kheo trong bc th mi trong b mi bc tranh tru (xem Ph Bn VI), di u Thng Tay Vo Ch, tay sch bu nc, tay chng gy tre, nh bn vi lng say v phng t. l v tr Nit Bn, ngay ngy hm nay, ti ci bi hng ny. n y, ngi vit xin ghi li sau y ting ci trong m ca trit gia Kierkegaard (1813-1855), ngi an Mch, Kierkegaard k rng 96: C mt c duyn may mn tuyt vi xy n cho ti. Ti bay bng ln by tng tri cao. Ti c gp y ch thn ang hi hp. Thn Thy Tinh ban n cho php ti c chn mt trong nhng iu c nguyn nh tr, p, sng lu, danh vng cao, v p v nhiu iu khc, nhng ch c chn ng mt iu thi. Ti lng l mt lc lu, ri qu quyt xin ch thn cho ti c ci. Khng c mt v thn no ln ting, nhng ri

tt c cng ci ph ln. Ti hiu l ch thn chp thun c nguyn ca ti, v tht l khng hp thi hp cnh cho mt v thn long trng phn Nh ngi s c tha nguyn.

Ph Bn VI. Thng Tay Vo Ch. Ci ci m ch thn ban cho Kierkergaard phi chng cng l ci ci ca thin gi thng tay vo ch gic ng chng sinh? Tm trong Kinh Thnh o cha Kito, ngi c thy dng nh c Cha Tri khng ci, nhng Ngi ban n ci cho con ngi. N ci ngi ban cho con ngi mang li hnh phc cho con ngi. Thnh Kinh, quyn Sng Th, on 21 chp: c Cha ving thm b Xa Ra nh Ngi phn, v Ngi ban cho b nh Ngi ha. B Xa Ra c thai v sinh cho ng p Ra Hm mt con trai khi ng gi, vo thi k Thin Cha ha. ng p Ra Ham t tn con l I Xa c, a con m b Xa Ra sinh cho ng [] ng p Ra Ham c mt trm tui khi sinh c ngi con l I Xa c. B Xa Ra ni: Thin Cha lm cho ti ci; Tt c nhng ai nghe bit s ci ti. Tn I Xa c, con ng p Xa Ra Hm l do chnh c Cha tri t cho (Sng Th. 17) v c ngha l Ci. im lm b Xa Ra ci chnh l im then cht ca n ci Thin: l mt iu tng l khng th no xy ra c, iu khng th hiu c, nay bng nhin xy ra, nay bng nhin hiu r, iu lm cho con ngi ci sung sng vy.