H.T.

THCH TR TH Ch trng L MNH THT Ch bin

T IN BCH KHOA
PHT GIO VIT NAM

A
Tp 1 T A n A Di

Bo tr v duyt THCH TR TH THCH TR C THCH MINH CHU

Li Gii Thiu Cho Ln In Ti Hoa K

Chng ti, BTTTQ, mt nhm Pht t thin ch qun Cam, California, Hoa K, di s hng dn v khuyn khch ca qu thy Thch Thi Siu, cha Bo Tnh, California, v Thch Php Quang, cha Tnh Lut, Texas, v ng thi, di s t bi ha kh ca thy L Mnh Tht ti Vit Nam, mo mui cho in li tp 1 (bt u t A n A Di ) v tp 2 (bt u t A Di [Tnh Gio] n A Di T) ca b T in Bch Khoa Pht Gio Vit Nam do c H.T. Thch Tr Th ch trng v thy L Mnh Tht ch bin. B T in ny c thc hin trong mt hon cnh v cng kh khn ca t nc vo nhng nm u ca thp nin 1980. Cc thy trong ban bin tp, d phi ng u vi bao nhiu chng ngi, khng qun cng lao kh nhc hon thnh c hai quyn u ca b T in m c H.T. Tr Th hng khao kht thc hin. Chng ta ch cn nhn thong qua l c th bit c rng cc ngi b bao nhiu tm huyt cng s hy sinh. Hai quyn t in ny, nh chng ta s thy, ni dung v cng phong ph, va uyn thm li va qung bc; hn na, l lun v cng vng chi, va hp l li va su sc. S kin ny khng nhng em n mt kin thc mi m m li cn tng trng lng tin tng vo Pht php ni ngi c. y c th gi l mt cng trnh khong tuyt c kim. iu ng tic l cng trnh thc thi b T in ny b gin on t lu, v cho n nay vn cha c du hiu no cho bit l cng trnh s c tip tc hay khng. K nguyn trong tng lai, cng trnh ny s c tip tc cho n khi hon tt. Nu khng y s l mt iu n hn rt ln cho nn Pht hc cng nh Vit hc ca dn tc Vit Nam. Chng ti tuy mang nhiu nhit tm ng gp cho Pht gio Vit Nam, pht tm nh ch, trnh by li hu cho quyn sch tr nn d c hn, th nhng, v nhn s t i, hc vn th gian cng nh kin thc Pht hc u km ci, thnh th c th s gy thm nhiu thc mc hn cho ngi c, v nh vy, e rng cng s khng b vo ti. Tuy gp nhng s th thch ln lao nh th, chng ti vn khng sn lng m c lao u vo cng vic. C nhn c cu ng nhn bt nhng (Lm vic nhn ngha, khng nhng mt ai), v nu khng nhn c hi ngn nm ny, cho hai quyn sch trn qu ra mt qu c gi, hu pht khi s hng th cng lng tin su xa ca mi ngi i vi Pht php, th chng l li cho cng trnh v i ca cc bc tin bi b chm m vo s lng qun ca thi gian! V cng tc, chng ti ch c gng nh li nguyn bn mt cch trung thc, th nhng, v nguyn bn c nhiu ch khng c c r rng, chng ti phi c gng ht sc bng cch i chiu bo tr s chnh xc n mc ti a. Tuy th, v nhn lc v nng lc c hn,
4

thnh th khng th no hon tt cng vic nh mun. y cng l mt iu m chng ti cm thy v cng y ny. Mong rng Pht s th thin, y nhng khuyt im v v minh ny ca chng ti, c th em li cho qu c gi mt cht hoan h l thy c mt cng trnh v i ca Pht gio nc nh (tuy cha hon tt) c trnh hin trc nh sng huy hong ca Pht hc th gii. S ng gp nh mn ny ca chng ti chng qua ch l mt vic nm gch nh ngc (Hn: Phao chuyn dn ngc), hy vng s pht khi nim hng th cho th h tr, tip tc hon thnh cng trnh v i ca cc bc tin bi thc hc ca Pht gio Vit Nam. Chng con knh dng ln lng tri n su xa n C H.T. Thch Tr Th, thy L Mnh Tht, cng qu thy trong ban bin tp u tin, cng nh cc v n nhn ng gp sc lc, tm tr, cng tnh ti hon thnh cng tc Pht s ny. Sau ht, chng con chn thnh cm t qu thy Thch Thi Siu v Thch Php Quang. Nu khng c s hng dn v khuyn khch ca qu thy, chng con c l chng bao gi can m dn thn vo mt cuc mo him nh vy. Nam m Cng c Lm B Tt Ma Ha Tt. Rm thng 10, Pht lch 2548, TL 2004 Thay mt BTTTQ T kheo Thch Hong o cn thc

TA
Pht gio truyn vo nc ta hai nghn nm, c nhn dn ta tip thu v vn dng
vo i sng ca dn tc mnh. Cho nn ni n vn minh vn ho Vit nam, m khng k n vai tr Pht gio l mt thiu st ln. Ni n vn hc Vit nam, li cng khng th khng ni n Pht gio. Pht gio c mt v tr vai tr nht nh trong lch s dn tc. V th, nghin cu lch s dn tc, khng th khng nghin cu lch s Pht gio. Nhng nghin cu Pht gio, tt phi c nhng cng c dng cho ngi nghin cu, trong t in gi mt vai tr ht sc quan trng. T hu bn th k th 18 khi vit Kin vn tiu lc, L Qu n nhn ra s cn thit phi c mt b t in Pht gio. ng s b ghi li khong gn hai trm danh mc nhng thut ng, tp ng Pht gio, lm c s cho vic nghin cu Pht gio ca mnh. Sng cng thi vi L Qu n, thin s Php Chuyn Diu Nghim cng cm thy yu cu , nn li cho ta hai pho t in nhan Tam gio danh ngha v Tam gio php s. y c th ni l nhng pho t in trit hc Vit nam xa nht hin cn. Php Chuyn bin son nhng b t in y trn c s nhng qui tc v th l bin son c thc v tun th mt cch nghim chnh. Qua n th k th 19, cng trnh ca Php Chuyn ch c k tc mt cch na vi vi b o gio nguyn lu ca An Thin v b Tam bo s loi ca mt tc gi Minh hng. Nh th, yu cu c mt b t in Pht gio lm cng c cho nhng ngi nghin cu vn cha c p ng. Yu cu cng tr nn cp bch hn vo lc ny khi nn hc thut nc nh ang trn pht trin mnh. Khng th no nghin cu lch s dn tc, vn hc dn tc, ngh thut dn tc, thm ch khoa hc k thut dn tc m khng bit n Pht gio. Khoan ni chi ti nhng thi xa xa, khi Khng Tng Hi vit Lc tp kinh, hay o Cao tho ra nhng l th xa nht ca vn hc hin cn, v hon thnh b t in ch quc m T m hin bit tn. Ch k t Nam Vit vng inh Lin v L i Hnh tr xung vi nhng trng kinh mi pht hin Hoa L, bit bao nhng anh ti ca t nc chu nh hng su xa ca Pht gio. c n li th ca v anh hng dn tc Trn Nhn Tn hai ln chin thng qun xm lc Nguyn Mng hung hn: Bit chn nh, tin bt nh Ch cn tm Pht T ty ng Chng thc tng, ng v vi No nhc hi kinh thin nam bc Hay c nhng cu th sau ca ngi tr thc Nguyn Tri sut i v nc v dn

Vun sinh ln thn my gi Mi s u nn thun nh a Hay nghe nh th ln Nguyn Du ni ln nhng cu sau: Nghn xa u cng th ny T bi u liu bt tay cho va Nu khng c nhng kin thc v Pht gio, th lm sao m l hi thng cm vi tin nhn, lm sao m gii thch, m hiu c nhng t ng Pht gio nh th? y l cha k ti nhng tc phm t tng ln ca Trn Thi Tn, Ng Th Nhim v.v Cho nn, tm hiu Pht gio l mt bc quan trng tm hiu lch s dn tc, tm v truyn thng c hu ca cha ng. M mun tm hiu Pht gio th phi c nhng cng c thc hin cng trnh tm hiu y. T in l mt trong nhng cng c thit yu va ni. Hn 20 nm qua, Ho Thng Vin Trng Vin Ho o Gio Hi Pht Gio Vit Nam Thng Nht Thch Tr Th c m hon thnh mt b t in Pht Gio Vit Nam nhm lm c s tra cu cho nhng ai mun tm hiu Pht gio. Chng ti may mn c Ho Thng ch o v gip trong cng tc bin son b t in va nu. Nay tp I ca b t in y hon thnh gm t ch A n A DI v c xut bn, chng ti thay mt nhng ngi cng tc bin son, vit li ta ny, trc ghi li cng n ca Ha Thng, v sau biu l lng cm kch trc s ch bo khch l tn tnh ca Ngi i vi chng ti. Tt nhin, vi mt cng trnh nh b t in y, khng th no khng c nhng sai st lm ln. Chng ti hy vng cc bn c vui lng gp kin ph bnh ln sau c in li, n s hon chnh hn. Trong khi thc hin tp I ca t in Bch Khoa Pht Gio Vit Nam, chng ti c s gip tn tnh ca cc bn b, v c bit ca anh em tra cu vin trong ban bin son t in. Vn Hnh Ngy n sinh c Quan Th m 1980.

LI GII THIU
K t hu bn th k th XVIII, khi L Qu n vit Kin vn tiu lc, tnh hnh hc
thut nc ta vn ln nhng nc thang mi, trong c c Pht gio. Cho nn, yu cu s c mt ca mt b t in lm c s tra cu v Pht gio cng tr nn cp bch. Chnh L Qu n trong Kin vn tiu lc 9 thit lp mt bng danh t Pht gio gm 197 hng mc "gi l nghe bit cho thm rng", bi v ng dn trng hp ca Vng An Thch ch gii ch tam mui trong kinh Kim cang lm in hnh cho tnh trng thiu hiu bit v danh t Pht gio c th dn ngi ta n ch no. Sng ng thi vi L Qu n, Php Chuyn Diu Nghim (1726-1798) Nam h cng cm thy yu cu cp bch. Do th, ng li cho ta hai b t in Pht gio v ngoi Pht gio tng i xa nht ca dn tc, l Tam gio php s v Tam gio danh ngha. Tam gio php s gm c thy 4 quyn, t chc v xy dng da trn c s s ch ca tng t, bt u t ch mang s 1, cho n ch mang s tm vn. Cn Tam gio danh ngha th khng da vo s ca tng t, m da vo s lng ch ca tng t. N bt u t nhng t c hai ch cho n t duy nht cui cng di ti mi hai ch. N gm c thy ba quyn, v phm vi thu thp t vng ging nh trng hp ca Tam gio php s bao trm ln khng nhng Pht gio, m cn c Nho gio v Lo gio. C th ni vi Tam gio danh ngha v Tam gio php s, mt n lc xy dng mt b t in trit hc Vit nam nghim chnh hnh thnh. N lc ny bc sang th k th 19 khng c trin khai v k tc. B o gio nguyn lu in vo nm Thiu tr th 5 (1845) ca An Thin th hin mt phn no n lc y, nhng khng thnh cng cho lm. An Thin lm vic mt cch ty tin thiu hn khi nim th l v qui cch lm t in. Cng thi vi An Thin cn c mt tc gi Minh hng vit b Tam bo s loi khong vo nhng nm 1850. Nhng v n ang vo tnh trng vit tay, nn ngy nay ch cn 4 cun. S thc, Tam bo s loi cng cha hn l mt b t in trong ngha ch thc ca n, m ch l mt tc phm phn loi nhng vn Pht gio. Bc sang tin bn th k 20, phong tro nghin cu Pht gio li cng tr nn rng ri. Vn do c t ra mt ln na l lm th no c mt b t in tiu chun v Pht gio cung cp tri thc v t liu cho nhng ngi mun tm hiu. Ha Thng Vin Trng Vin Ha o Thch Tr Th, by gi vo nhng nm 50 ang cn gi chc v Gim c Pht Hc ng Bo Quc Hu, ri Gim c Pht Hc Vin Trung phn Nha Trang kh cng gng sc lnh o v bo tr cho mt s nhng hc tng ca hai vin y thc hin vic bin dch mt b t in Pht gio.

Hn hai mi nm qua, nhiu cng sc dn vo cng trnh y, nhng vn cha em li mt kt qu no. Nguyn do gy ra s tnh ny ch yu xut pht t kh nng gii hn ca nhng ngi c giao trch nhim thc hin s nghip bin dch. By gi, trng li nhng quyn v chp tay cn st ca cng trnh va nu, ta c th thy s gii hn ln ti mc no. Nhn thc c iu ny, Ha thng Vin Trng nh phi m p hoi bo ca mnh. Sau khi ngoi quc v, chng ti c may mn c lui ti thm ving v hu chuyn vi Ha Thng. T chng ti mi bit c hoi bo v nguyn vng ca Ha Thng. Chng ti ha s lm Ha Thng vui lng v tha nguyn. T nm 1977, nhn l k nim C hy mng Ha Thng th 70 tui, chng ti d nh cho ra tp u ca b T in Bch Khoa Pht Gio. Song v c duyn cha thun li, s vic khng xy ra nh mun. n gia nm 1979, chng ti quyt nh tip tc mi vic b d v d nh cho ra i tp th nht vo khong cui nm. Nh s khch l ch bo v gip v cng ln lao ca Ha Thng, tp Mt ca b Bch Khoa T in Pht Gio Vit Nam hm nay c ra i. I. PHNG THC TIN HNH BIN TP Lc bt u, chng ti ngh bin tp mt b T in Pht Gio Vit Nam th ch cn tham kho cc b T in Pht gio ln ca nhng nc Nht Bn v Trung Quc, ri thit lp nn mt bng nhng hng mc cn thit i vi nhng ngi Pht Gio Vit Nam lm c s cho vic bin tp b T in y. Tuy nhin khi i vo cng vic nhiu vn mi xut hin, v vic bin tp t ra khng phi n gin t no. Nhng vn y c th thu vo hai mc chnh sau. Th nht, nhng hng mc do cc b T in ngoi quc k ra, chng t l khng y . Th hai, vic gii thch cc hng mc thiu chnh xc, thm ch i khi cn sai lm na. Ly th d b Pht Gio i T in ca Vng Nguyt Tn Hanh (Mochizuki Shinko) thng c coi l b T in tiu chun ca Pht Gio Nht Bn. Trong b T in ny, c nhng hng mc khng c a vo. V d: Hng mc A BA KHM MN khng c cp ti. Nhng hng mc c k ra th s gii minh khng c y . V d, v ngun gc ch Avadana, Vng Nguyt ch o xut c mt t nguyn l ava + (/dai, trong khi n cn c th o xut t mt s nhng ng cn khc. i khi, c nhng vn cn phi vo cng mt hng mc, Vng Nguyt li chia thnh hai hng mc khc nhau, do th khng cho thy s lin h v ngha ca vn . Trng hp "A ba la nh a" lm mt th d. Vng Nguyt c hng mc A BA LA NH A v hng mc V NNG THNG MINH VNG, trong khi ng ra th nn vo hng mc A BA LA NH A m thi. Gp li nh vy, ngi c mi thy ht v tr v vai tr ca V Nng Thng Minh Vng trong ton b t tng Pht gio. Trng hp b Pht Gio i T in ca Vng Nguyt l th. By gi nu kho n b Pht Hc i T in ca inh Phc Bo th s tnh trn cng tr nn bi t hn na. Khng phi b Pht Gio i T in ca Vng Nguyt khng c nhng sai lm t liu. S thc, n
9

i khi cng c, chng hn, mc A LA CA HOA t. 98 Vng Nguyt c dn Phin dch danh ngha tp quyn th 8, nhng Phin dch danh ngha tp ch c 7 quyn m thi. Song sai lm t liu va ni xut hin mt cch kh thng xuyn trong inh Phc Bo. C nhng hng mc ghi quyn ny kinh ny, th li phi i tm quyn khc mi gp. Thm ch, i khi ghi quyn m li khng bao gi tm thy, khi cn phi kho li t liu. Th d cho nhng trng hp trn, ngi ta c th kim ra mt cch d dng. Mc A LA BA MUC KH c Pht Hc i T in ghi l xut x t quyn 9 kinh Hin ngu trong khi ta phi tm n quyn 11. A K A X X KIM B LI, n bo tm quyn 55 Trung a hm kinh, nhng ta phi tm quyn 57 mi thy. Nhng sai lm t liu loi ny trong Pht Hc i T in cn nhiu na. Khng nhng th, n cn ghi xut x nhng kinh lun, m ta khng bao gi tm thy c. Hng mc A PHN NA c bo l xut x t A t m kinh quyn h. A t m kinh l A t m bt kin lun, nh chnh inh Phc Bo ng nht, th A t m kinh khng th no c quyn h c, bi v A t m bt kin lun c ti n nhng 30 quyn. Ngoi ra, Pht Hc i T in cn phm phi sai lm nghim trng hn, l khng gii thch ng t n mun gii thch. A BN LA lm mt th d. N gii thch l kit gii, trong khi A BN LA thc s ch l mt n v o lng ca Pht gio n thi xa. Sau khi pht hin nhng thiu st v sai lm trong cc b T in lu hnh rt ph bin trong nc cng nh nc ngoi, chng ti bt buc phi tnh ton k hoch d nh ca mnh. Chng ti i n kt lun l khng th da vo b Pht Gio i T in ca Vng Nguyt cng nh b Pht Hc i T in ca inh Phc Bo, lm c s cho mt b T in Pht Gio Vit Nam. T cng trnh tin hnh bin tp T in phi bt u li. Mi t liu phi tra cu li. Mi t vng phi kho nh li v thu tp thm. Chnh trong qu trnh bin tp ny, chng ti cng pht hin thm nhng sai tri ca khng nhng cc b t in ngy nay, m cn ca nhng b t vng ngy xa, ch yu l b Nht thit kinh m ngha v Phin phn ng. Pht Hc i T in c hng mc A SA PH NA D (t.1422b) v c gii thch l n t Kim cang nh s 2 ri c chua thm ch phn vsaa pnaka. Cch mt t sau, n li c hng mc A B PH NA D (t.1445b) v xut x t Hu lm m ngha 26. By gi, kho li Hu lm m ngha 26 th qu c hng mc A B PH NA D, nhng Hu lm li ni xut x t Kim cang nh kinh 1. Kho Kim cang nh kinh 1 th thay v c A B PH NA D ta c A SA PH NA D. Th r rng A B PH NA D l mt vit sai ca A SA PH NA D. Do khng cn thn trong vic kho nh v tra cu t liu, Pht Hc i T in sai lm trong khi a vo hai hng mc khc nhau ca cng mt ch. Tip , cng v do thiu cn thn trong vic kho cu t liu, Pht Hc i T in li chua thm ch Phn vsaapnaka. Ch Phn chc chn l mt ch do suy on, m khng c cn c t liu no c, bi v nu chu kh tra cu, A SA PH NA D ng l mt phin m ca sphnaka ting Phn. Ch ny xut hin trong Qung diu (Lalitavistara 183), m Phng qung i
10

trang nghim kinh 7 phin m l A sa b na v Ph diu kinh 5 dch l "Kh v s ch". A SA PH NA D ni n trong Kim cang nh kinh 1 tc chnh l sphnaka ca Qung diu, ch khng g khc. Vch ra nhng sai lm trn ca Pht Hc i T in nhm cho thy khng nhng bn thn Pht Hc i T in sai lm, m cc ngun t liu n dng lm in c cng cha ng nhng sai lm, m ta cn phi cnh gic. Ngoi trng hp A B PH NA D ca Hu lm m ngha 26, Phin phn ng cng c nhng trng hp tng t. N c k hng mc A B CA v ni xut pht t Ma ha tng k lut. Kho ton b Ma ha tng k lut trong i tng kinh in hin nay, ta khng bao gi tm thy mt t nh th. Ngoi ra, do vn truyn bn, ch ny vit ln thnh ch kia tng i rt nhiu. u sa kinh vit thnh Hng sa kinh. Cu Pht bn nghip kinh th vit thnh Cu Pht bn dip kinh ... Nh th, khi bt tay vo cng vic bin tp T in, chng ti gp ngay nhng tr ngi t liu cn phi vt qua. Chng ti quyt nh l trong khi thu tp t vng, phi tra cu v kho nh li ton b nhng t vng, m cc b T in khc cung ng. Chnh trong qu trnh tra cu v kho nh li ny, chng ti pht hin thm nhiu t mi, m th d in hnh l A BA KHM MN cha tng c mt b t vng hay T in no ni ti. D cng tc tra cu v kho nh li ny c tin hnh trong mt tinh thn l li lm vic nghim chnh, n vn cha hon ton thot khi s h. V th, c th mt s cc t b thot lc. Tuy nhin, nhng t no c tra cu, chc chn t liu lin h n l c th tin c. Ni tt, trong khi tin hnh cng tc thu tp t vng, chng ti pht hin nhng s h ca nhng b t vng, T in xut hin trc. iu ny gip chng ti cnh gic v cn thn trong cng tc bin tp, d i khi cng gy nhng tr ngi v cng phc tp. Phng thc tin hnh thu tp bao gm vic tra cu li nhng b t vng, T in c, ri trc tip i vo cc ngun t liu gc thm tra v i khi pht hin thm nhng t mi. Phm vi thu tp t vng do th rt rng, bao gm cc ngun t liu t Phn vn, Pal, Ty tng cho n Hn vn, Nht vn v ting Vit Nam ta. y l khng k n cc b t vng T in xa nay cn phi tra cu. II. PHNG THC BIN TP Sau khi tin hnh thu tp t vng v kim tra thm nh t liu, cng tc bin tp tt phi bt u. y l mt cng tc phc tp nht do iu kin c bit ca h thng kinh in Pht gio Vit Nam. Pht gio truyn vo t nc ta tuy rt lu v chc chn phi c nhng tc phm vit bng ngn ng dn tc rt xa, nhng cho n nay v s lng, vn cha chim lnh a v u th tuyt i. Do , s t vng tp hp c trong qu trnh thu tp, ch yu gm phn ln nhng t ch Hn. V vy, vn u tin cn gii quyt l lm th no x l s lng nhng t ch Hn y. Tip theo, mi mt t trong Pht gio thng c mt qu trnh bin thin v th c ni
11

dung. Bi vy, n khng n gin cho php l gii mt cch my mc ty tin, tri li i hi phi i tm ngun gc v qu trnh bin thin th c . y l vn la chn mt ngha tng i gn nht, xc nht ct ngha t mnh mun. gii quyt nhng vn va nu, chng ti chp nhn bin tp t in theo quan im ch ngha i hng mc. Bin php c th thc hin ch ngha y l chn mt t thng dng nht ri tp hp vi n tt c nhng t vng lin h cng nh nhng vn lin h thit thn vi n. V d, di hng mc A, chng ti tp hp tt c nhng tiu hng mc v vn lin h nh T, A T NG CHUYN, A T B TM, A T THT NGHA, A T QUN, A T T TC DNG v.v... gii thch v trnh by. Phng thc ny cho php mt mt trnh by vn mt cch lin tc, v mt khc, gip ta Vit ha mt cch d dng nhng t t bng ch Hn, m khng s b cch tr. Ai cng c th thy rng nu khng p dng phng thc va ni th A T QUN chc chn phi vo di hng mc Qun ch A. V nh th, tt nhin s to nn nhng ngn cch khng cn thit. Chnh v chp nhn ch ngha i hng mc y, chng ti phi thay i phng thc bin tp. T nh ban u l lm mt quyn t in tng i ngn gn c in c bng cch phi hp hai b Pht Gio i T in v Pht Hc i T in, chng ti xoay qua phng thc T in theo li Bch khoa. Ngha l c tp hp v huy ng cng nhiu cng tt nhng t liu thit yu lin h ti mt vn . Trong tnh hnh nghin cu Pht gio hin nay nc ta, mt s tp hp nh th s cung cp nhng kin thc vng chc cho nhng ngi mi bc vo lnh vc tm hiu v mt vn no trong Pht gio. N ng thi bo cho bit tnh hnh nghin cu trn th gii t n im no i vi vn y. Nh th, n s tit kim thi gian v cng sc cho vic dng vo nhng cng trnh c li hn. Tt nhin, ch ngha i hng mc cng c nhng gii hn ca n. Th nht, vn ti liu tp hp ti mc no th gi l thit yu? Th hai, nu chp nhn ch ngha i hng mc, vn t ra l phi bo m cho ngi c bit c in c ca nhng tiu hng mc. y l nhng cu hi khng d g gii p. Trong li lm t in hin nay, c hai cch x l vn . Mt l chp nhn ch ngha tiu hng mc. Hai l phi chm chc ch ngha i hng mc vi nhng nhn t tch cc ca ch ngha tiu hng mc. Nu khng chp nhn ch ngha tiu hng mc, th ng nhin ch cn c cch x l vn th hai thi. Ni c th ra, nu tiu hng mc cho php ta bit ch A BA TT MA RA xut x t u bng cch dn mt cu t la ni tp kinh 4, th by gi ch ngha i hng mc nn chm chc, c th hiu cu y cng trc tip t la ni tp kinh 4. Bng vo ch ngha i hng mc, ta c th trnh c tnh tn mn trong ch ngha tiu hng mc, m a s cc b t vng v t in trc vp phi. Chnh v thy c tnh tn mn y, mt s nhng v lm t vng xa xut nhng bin php sa sai qua vic p dng phng php s loi, chng hn. Song h vn cha vt ln trn nhng gii hn ca thi i v nhn thc ch quan, nn cha tin xa trn con ng sa sai y.
12

Phng thc bin tp nh vy da hon ton vo ch ngha i hng mc, trong khi tip thu nhng yu t tch cc ca ch ngha tiu hng mc. III. PHNG N TIN HNH Nu chp nhn ch ngha i hng mc, vn by gi l t chc v xp t s t vng thu tp c nh th no. T vng Pht gio thng thng c chia lm nhiu loi khc nhau, t thut ng, tp ng, tn tri, tn thn, tn Pht, tn kinh cho n vt danh, tp danh, ng vt, thc vt v. v... y chng ti khng s dng cch thc phn loi va ni v th chng khng cn thit cho lm. Du sao mi mt hng t ngay t u cng c qui nh n thuc hng no, m khng cn phi ghi tn li phn loi . T vng Pht gio cng thng c qui nh theo s lng ng trc nhng t vng. C c mt cao tro nghin cu Pht gio v kha cnh t vng c s lng y, gi l cao tro nghin cu php s. Kt qu l s ra i mt s t vng php s, m nh cao l i minh tam tng php s. B t in Pht gio Vit Nam hin cn cng da trn c s php s tin hnh bin tp. tc l Tam gio php s v Tam gio danh ngha ca Php Chuyn Diu Nghim. Phng thc bin tp trn php s ny, y chng ti cng khng chp nhn, v tnh tn mn ca n. Tuy nhin, i vi php s c vn cn ch . C ngi ch trng rng mun hiu Pht gio m khng da trn php s l iu khng th c. i vi h php s l mt b phn chnh yu v thit thn ca t tng Pht gio, m nu khng nm vng, th khng cch no m c kho tng t tng y. D nhin, php s c mt v tr nht nh ca n trong ton b Pht gio, nhng khng nht thit, phi gi mt vai tr xung yu. V vy, tr nhng php s no tr thnh quen thuc, thng dng th c a vo hng mc, cn tt c php s cn li th khng k n. Th d, ng cn s khng c a vo hng mc. Ch c a vo hng mc l CN. y chnh l mt th hin ca quan nim i hng mc, bi v khi gii thch CN l g ta khng nhng c vn nm CN, su CN, tm CN v. v... cho n 22 CN, m cn cho thy khi nim CN bin thin v pht trin nh th no trong qu trnh tn ti ca n qua lch s. Th th, phng n trc tip bin tp T in Bch Khoa Pht Gio Vit Nam ra sao? B t in ny c qui nh c hai nhim v chnh. Mt, cung cp t liu cho vic tra cu hay tm hiu mt vn Pht gio. Hai, lm c s cho vic tra cu nhng t liu Pht gio khc. Vi hai chc nng , tiu chun thit lp v gii minh cc hng mc l kh nng v ni dung truyn tin ca cc hng mc trong ton b Pht gio. Ni c th ra, nu nhiu hng mc m ch c mt kh nng v ni dung truyn tin, th vn k nh mt hng mc m thi. Nu mt hng mc m c kh nng v ni dung truyn tin ca nhiu hng mc, th n s c nh du theo th t 1, 2, 3, v. v..., m khng thit lp ra nhng hng mc ring bit. Khi da vo kh nng v ni dung truyn tin qui nh hng mc, vic gii minh cc
13

hng mc i hi mang tnh cht tng hp c th ni ln tnh cht phong ph v a dng ca kh nng v ni dung truyn tin . y l c s cho vic tp hp cng nhiu cng tt nhng mu tin thit yu lin h n mt hng mc ni trn. Tt nhin y ch l nu ln nhng nguyn tc chung, cn i khi cng c nhng trng hp ngoi l. IV. S THC HIN T in thng l mt cng trnh tp th. Khi bt u vo nm 1977, chng ti c s hp tc cht ch v lin tc ca mt s thn hu, c bit l c s ch o v gip ht lng ca Ha thng Vin trng. S tht, nu khng c s ch o v gip tn tnh ca Ha thng th chc hn Tp I ca T in Bch Khoa Pht Gio Vit Nam khng th cho i hm nay. S ch o v gip th hin u tin qua vic thnh lp mt ban son bin t in bao gm ch yu qu thy Minh Tu, c Chn, Nguyn Hng v Nguyn Gic do Ha thng ch tr v chng ti lm th k. Qua qu trnh bin son, dn d quan nim bin son v phm vi thu tp t liu thay i do s pht hin nhng thiu st v sai lm trong cc b t in Trung quc v Nht bn, nn ban bin son dn dn c tng cng, bao gm phn ln cc thy thuc Vin Cao ng Pht Hc Nha Trang: Thin Tu, Chn Tr, Qung Ba, Hu Nht v Hnh Hng. Vi t cch nhng tra cu vin, cc thy lm vic khng bit mt mi, thm nh nhng hng mc c cng nh pht hin nhng t mi. Ngoi ra, chng ti c s may mn c Thng To Vin Trng Vin Cao ng Pht Hc Nha Trang c qua bn tho v gp sa i nhng sai lm s h v thiu st. Vy, Tp I ny l kt qu ca mt n lc tp th, m chng ti ch l ngi chu trch nhim cui cng. Do th, nu cn c nhng g s st, m chng ti chc chn th no cng phi c, chng ti xin nhn ht mi trch nhim.

14

PHM L
I. PHM L TNG QUT 1. T IN BCH KHOA PHT GIO VIT NAM c i tng phc v ch yu l nhng ngi nghin cu trong cc lnh vc khc nhau lin h n Pht gio cn c mt kin thc chuyn mn v cp nht. 2. Cho nn tiu chun qui nh la chn t vng l ch ngha i hng mc. Tt c tiu hng mc v cc t t khc u phi tra trong tng mc sch dn. V d, hng mc A DI c nhng tiu hng mc nh A DI A DU, A DI D L, A DI PHT THP TAM DANH v.v... v cc t t V LNG TH, V LNG QUANG v. v..., tt c u phi tm trong Tng mc sch dn. 3. Phm vi thu thp t vng bao gm ton b cc kinh in Pht gio, c bit ch trng n Pht gio Vit nam. 4. Phng php gii thch cc t vng bao gm vic truy xt t nguyn, qu trnh pht trin v bin thin ca chng cng cc thay i qua thi gian triu i. 5. Th t gii thch mi hng mc bao gm trc ht vic ghi li nhng phin m, dch ngha hay tn gi khc nhau ca hng mc , tip n gii thch v minh chng, ri cui cng cung cp t liu tham kho. Trng hp vn hin tham kho c trch dn y trong phn gii thch th khng ghi ra. Nu c biu, hnh, tng, th u xp lun vo hng mc lin h. II. PHM L V MI HNG MC 6. Mi hng mc bt u trc ht l mt t hay t t thng dng, pht m theo tiu chun pht m H ni, tip ghi ting Phn, Pli, Ty tng, nu c, ri ghi ht nhng phin m v dch ngha trong cc t liu Hn vn. 7. Nu cc tn ring ngoi quc ch yu l tn ring bng ting Phn, Pli, Ty tng v Mng c m cha tng c phin m trong cc t liu Hn vn, th s nguyn v c bng ch dn cch c cc th ting y. 8. Ring v cc tn v t vit bng ch Hn ca Trung quc, Nht bn v Triu tin, th
15

nht lot u c theo li pht m Hn Vit tiu chun. Trong nhng trng hp cn thit s c chua thm li pht m ca cc ngn ng lin h. V d, Bn nguyn l mt ngi cha ni ting ca Nht bn, th s xp vo vn B, ri c chua thm li pht m Nht bn l Hongwanji (Bn nguyn t). 9. V t liu trch dn, ch yu u trch dn tn. Trong nhng trng hp c tn rt gn thng dng th dng tn rt gn. V d, Diu php lin hoa kinh ca La Thp th thng dn l Php hoa kinh. Trong trng hp khng c tn thng dng m vn gi tt hay dn gn, th c ghi Bng Vit Tt. V d, Ma ha tng k lut i khi cng c gi tt l Tng k hay Tk th tt c u c trong Bng Vit Tt. T liu Phn, Pli v Ty tng cng th. 10. V cc t liu Hn vn, ch yu thuc ba tng Kinh lut lun th mt phn c phin dch ra ch Vit, nn khi trch dn, nu dng Hn bn, th lun lun ch kinh, lut hay lun ra ng sau; nu t trc th l mt bn Vit dch hay do ngi vit t dch t cc bn Phn, Pli, Ty tng ra. V d, Php hoa kinh l ch cho bn ch Hn trong i tng kinh, cn kinh Php hoa th ch cho bn Vit dch t Phn hay Hn. 11. Mi hng mc nu c nhiu ngha th s c nh s 1. 2. v.v... cho tng ngha . 12. V tn ngi, tn t, tn cha v tn sch th tn ngi c vit hoa ton b khng c du ni, cn cc tn khc th ch vit hoa ch u. Ring tn sch nu c tn ngi, th tn ngi cng c vit hoa ton b. Mi tn sch u c gch di. 13. Ring cc v t Pht gio, v c nhiu loi tn nh php danh, php t, php hiu, v tn gi theo tn t, tn cha, hoc tc v, hoc tn truy phong, sc phong v.v..., th nht loi ch dng tn php danh lm tiu chun ghi vo hng mc, mc ch l lm r chnh thng ca Thin tn. V d, t Thit Diu khai sn cha Thin tn, Hu thng c gi theo php hiu l Liu Qun, nay gi l Thit Diu v a vo hng mc Thit Diu, nhm nu r vic t thuc vo dng k ca phi Thp thp. 14. Trng hp khng c cc k tn phi th ly tn do thy t lm tiu chun, cn nhng tn khc nh truy phong, thy hiu v. v... u dn vo loi tiu hng mc. V d, Php Loa th c mc PHP LOA, cn Ph Hu tn gi th ch lit vo mc PHP LOA. 15. Nhng nhn vt lch s ni ting d sao tr thnh cc thin s hay c s, vn gi nguyn tn quen thuc dng trong cc chnh s ca nh nc. V d, Trn Nhn Tn vn vo mc TRN NHN TN m khng vo cc mc HNG VN I U hay TRC LM I S. Ng Th Nhim cng th, d tr thnh Hi Lng i thin s, vn vo mc NG TH NHIM. 16. V cch xng h th tr c Thch Tn v cc v b tt la hn l gi bng ngi, cn tt
16

c nhn vt lch s u gi bng ng, gm lun c cc v t s cc phi. 17. V pht m th tt c cc tn u c theo cch pht m ting Vit tiu chun. i vi cc t Hn, th pht m theo li c Hn Vit tiu chun, tr trng hp nhng tn ngi, tn t, tn cha c mt li pht m ring quen thuc. V d, cha Vnh trng, nu ng theo pht m tiu chun th phi c Vnh trng, nhng v ngi a phng quen gi Vnh trng nn v mc VNH TRNG. 18. V nhng tn t, tn cha, thp v.v... ngoi vic ghi cc tn gi khc nhau, s qui nh v tr c th ca n trong bn a l hin ti, ri trnh by qu trnh hnh thnh, xy dng, trng tu, sa i v.v... v cui cng, nu c, ghi li tnh trng hin nay ca chng. 19. V tn sch, ngoi vic ghi s quyn v tn gi khc nhau, cn ghi cc d bn dch bn, ngi vit ngi dch, ri tm tt ni dung tng qut, trnh by l do quyn sch ra i v nh hng i vi nhng pht trin v sau. 20. V phin m cc ting Phn, Pli, Ty tng v Mng c, th s dng li phin m tiu chun quc t hin nay.

17

BNG VIT TT
BBS BST TK, i GOS PTS SHB TcT TT A., AN AA. Abhk. Abhp. Ap. ApA. Bbh. BSOAS Bv. Cu x lun D., DN DA. Dbh. Dh., Dhp. DhA. Dhs. DhsA DPPN Dpv. Dvy. EB GM Gv. Gvy. HN 40, Hn40 HN 60, Hn60 HN 80, Hn80 IBK Bauddha Bharati Series, Varanasi. Buddhist Sanskrit Text, Dharbhanga. i chnh tn tu i tng kinh, Tokyo. Gaekwad's Oriental Series Baroda. Pli Text Society. Simon Hewavitarne Bequest Series, Colombo. Tc tng kinh, Hng cng. Ty tng i tng kinh, Kyoto. Aguttara Nikya, PTS. Aguttara Nikya Ahakath, PTS Abhidharmakoa and Bhsva, BBS. Abhidhnappadpik, PTS. Apadna, PTS. Apadna ahakath, PTS. Bodhisattvbhmi, BBS. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. Buddhavasa, PTS. A t t na cu x lun, TK. Dgha Nikya, PTS. Dgha Nikya Ahakath, PTS. Daabhmikastra, BST. Dhammapada, PTS. Dhammapadahakath, PTS. Dhammasagani, PTS. Atthaslin, PTS. Dictionary of Pli Proper Names. Dpavasa, Oldenberg in, London. Divyvadana, BST. Encyclopdia of Buddhism. The Gilgit Manuscrips, Dutt in, rnagar. Gandhavasa, PTS Journal, 1886. Gaavyhastra, BTS. Hoa nghim kinh bn 40 quyn, cng gi T thp hoa nghim. Hoa nghim kinh bn 60 quyn, cng gi Lc thp hoa nghim. Hoa nghim kinh bn 80 quyn, cng gi Bt thp hoa nghim. Indogaku Bukky Kenky, Tokyo
18

It. ItA. J. Kv. Kvu. L. Lak M., MN MA. Mhv. MhvA. Mv. Mil. Mmk. MSV MTK Mvy. Nd.i. Nd.ii. Ng phn, NP Pvu PvuA. S. SA Sadd, Saddhp Sdh SBE SBr Sn. SnA. Sukh. i Thag ThagA Thk Th1 Thg. ThgA. Tht

Itivuttaka, PTS. Itivuttaka Ahakath, PTS. Jtaka, Fausbll in, London. Kraavyha, BST. Kathvatthu, PTS. Lalitavistara, BST. Lakvatrastra, BST. Majjhima Nikya, PTS. Majjima Nikya Ahakath, PTS. Mahvasa, PTS. Mahavas Ahakath, PTS. Mahvastu, BST. Milindapaha, Trenckner in, London. ryamajurmlakalpa, BST. Mlasarvstivda Vinaya, GM. Ma ha tng k lut, TK. Mahvyutpatti, Sakaki in, Kyoto. Mahniddesa, PTS. Cullaniddesa, PTS. Ng phn lut, TK. Petavatthu, PTS. Petavatthu Ahakath, PTS. Samyutta Nikya, PTS. Samyutta Nikya Ahakath, PTS. Saddharmapuarka-stra, BST. Sdhanaml, Bhattachrya in, Baroda. Sacred Books of The East. atapattha Brhmana. Suttanipta, PTS. Suttanipta Ahakath, PTS. Sukhavat-stra, BST, bn di. Theragath, PTS. Theragath Ahakath, PTS. Thp a kinh, TK. Thp a lun, TK. Thergth, PTS. Thergth Ahakath, PTS. Thp tr kinh, TK.
19

Tnt TTg Vbh VbhA Vin VinA Xtk ZDMG

Tim b nht thit tr c kinh. Thp tng lut, TK. Vibhaga, PTS. Vibhaga Ahakath, PTS. Vinayapitaka, Oldenberg in, London. Vinaya Ahakath (Samantapsdik), PTS. Xut Tam tng k tp, TK. Zeitsehriftder Deutschen Morgenlaendischen Gesellsehaft. BNG NHNG DU HIU

B. B.t. H H1 M Sd T t. T.g. Tr Vt 1 4/8 q. s.dl. t.dl.

Bn B tt H Quyn th 1 ca quyn h Mt Sch dn Thng trang Th gii Trung vit tt quyn th nht quyn th 8 ca quyn 4 quyn Sau Dng lch Trc Dng lch

20

A
Phn: a Pli: a Tng: a Hn: (p) a , , c , ai , an , am , t (d) v , phi , bt Nguyn m u tin trong 14 nguyn m v ch u tin trong 49 ch ci ca Phn ng. Mu t tiu chun thng vit v mu t tt m th vit . Ch a c nhiu ngha i vi Pht gio, nn cc kinh in gii thch theo nhiu cch khc nhau ty lp trng gio l ca mi kinh. i phm bt nh 5 phm Qung tha trong khi gii thch ngha 49 ch ci ca Phn ng, vit: "Ch ci a c ngha tt c cc php vn xa khng sinh", i tr lun 48 bnh lun cu y nh sau: "B tt khi nghe ch a trong tt c cc ch th c th theo di ngha ca chng. Cho nn ni tt c cc php vn xa l c tng khng sinh. A , ting Tn ni l vn xa. A nu b , ting Tn ni l khng sinh". Ni khc i, khi nghe ch a c ln, ngi ta lin tng n ch di trong ting Phn c ngha l vn xa, v ch anutpda c ngha l khng sinh. Xa hn na, i tr lun 89, khi bnh lun v on vn ni n s thip nhp ln nhau ca cc ch ci Phn ng trong phm T nhip ca i phm bt nh 24 vit : "Nh ly ch a m nh, a bin thnh la, cng bin thnh ba, nh vy thy u nhp vo trong 42 ch ci. Cn 42 ch nhp vo trong mt ch, y l trong 42 ch thy u c b phn a. B phn a li nhp vo trong a". Th cng c ngha ch a l ci vn xa ca tt c cc ch, gc r ca tt c cc t ngha, cn nguyn ca tt c gio php. Chnh da vo quan im y, i nht kinh s 7 vit: "Ch a l gc r ca tt c cc php. Trong nhng m khai khu ti s u c a. Nu ri a ra th tt c ngn thuyt u khng th c. Cho nn, n l m ca tt c cc m. Ht thy ngn ng trong ba ci u nng vo , m tn gi li nng vo ch. Cho nn, ch a tt m l m ca cc ch". Thm vo , v a c th thip nhp vo cc ph m, nn i nht kinh s 17 ni n thanh trong v thanh ngoi ca ch a, tc a t ni ngoi thanh. Ni thanh a l thanh a khi cn nm trong c, cn ngoi thanh l khi n c c ln.
21

V ch a mang ngha v vai tr quan trng nh vy, nn cc kinh sch khc khng c quyn no li khng cp ti ngha ca ch y. Ni chung, th hu ht u chp nhn li ct ngha ca i phm bt nh ni trn. Hoa nghim kinh phm Nhp php gii ni: "Khi c ln ch a, do sc mnh oai c ca b tt, m c th vo cnh ca bt nh ba la mt ca cnh gii v sai bit, v chng ng rng tt c cc php vn khng sinh". Phm Nhp mn tr la c duyn chn ngn ca i nht kinh 2 vit: "Ch a c ngha tt c cc php vn khng sinh". Du gi kim cang nh kinh phm Thch t mu ni: "Khi c ch a th tt c cc php khng sinh". Bt khng quyn sch thn bin chn ngn kinh 14 ni: "Vo ch th c th hiu tt c cc php vn khng sinh". Th h quc gii la kinh 3 vit: "Du ch l v tt c cc php vn khng sinh". Nh vy, cc kinh va dn u ng vi i phm bt nh coi ngha ch a l xut pht t ch a nu b , tc ch anutpda, ngha l khng sinh, v t ch a , tc ch di ngha l vn xa, u hiu ch a c ngha l xa khng sinh (s bt sinh) v vn khng sinh (bn bt sinh). ng nhin, nu l gii ngha ch a nh vy, tt khng th no lt ht ngha ca n. Cho nn, ta gp mt s cch l gii khc. i phng qung i tp kinh 10 phm i Hu b tt gii ngha ch a l v thng, tc n t ch anitya ca Phn ng. Quan im ny B tt S Li vn kinh quyn thng v Phng qung i trang nghim kinh nht tr. Ri i bt nit bn kinh 8 phm Vn t gii ngha c, m Nam bn ca kinh ny gi l a, ngha l khng ph hoi, khng chy trn: "c l chng ph hoi, chng ph hoi gi l tam bo, ging nh cht kim cng; c li chng chy trn, chng chy trn tc Nh Lai, v chn l ca Nh Lai khng chy ra, nn khng chy trn. Li khng c chn l, nn khng chy trn. Khng chy trn nn l thng. Thng cn chnh l Nh Lai. V th Nh Lai khng to tc nn khng chy trn. Li c c ngha l cng c, cng c tc l tam bo nn gi l c". Ni ch a c ngha l khng ph hoi, khng chy trn, khng to tc, tc l suy din t nhng ch akna, arava v akta. Cn a c ngha l cng c, th chng ti nghi c l n t ch anu v gua nhng cha chn chn cho lm. Nh th, ngha ca ch a c th suy din t nhng t bt u bng ch a. Do khng kh suy din ch a ngoi nhng t ni trn. Cho nn, i bo tch kinh 65 phm Khn na la th k ni ch a c ngha v tc, v bin, v phn bit, v t tnh, bt kh t ngh, v s th, v hu lai, tc l n suy din t nhng ting phn akta, ananta, abheda, asvabhva, acintya, anartha, angata. Cn Th h quc gii ch la ni kinh 2 ni ch , tc a ngn c n 100 ngha nh v lai, v kh, v hnh, v tr, v bn tnh, v cn bn, v chung, v tn v.v... Th c ngha ngha ch a c l gii theo ngha ca tip u ng ph nh a cc t trong ting Phn. V vy, trong cc dch bn kinh lun Pht gio Trung quc, ch a thng dch l v, phi hay bt. T , ngha n kh m cng tn c, bi trong ting Phn cng c rt nhiu t bt u bng ch a.

22

Du th, xu hng chung vn tip tc bo tn v pht trin cch l gii m i phm bt nh ngh trn, v ra nhiu phng thc t n cch l gii . Trong i nht kinh s 7 vit: "Ch a t n c ba ngha. l ngha khng sinh, ngha khng v ngha hu. V ch a trong Phn bn c m ca vn xa. Nu c vn xa tc c cc php nhn duyn, cho nn ni l hu. Li na, a c ngha l khng sinh, nu php do nhn duyn m thnh tc khng c t tnh, nn n l khng. Li na, khng sinh l cnh gii duy nht tht, cnh gii duy nht tht tc l trung o. Cho nn, Long Th ni, php nhn duyn cng l gi, cng l trung. Li na, trong i tr lun c gii r ba tn gi ca Tt b nh (sarvaja) tc nht thit tr, nh tha cng c; o chng tr, b tt cng c; v nht thit chng tr, duy ch Pht ring c. Ba tr tht s c th chng c trong mt tm, nhng phn bit ra cho ngi d hiu, m c ba tn. chnh l ngha ca ch a". Ch a nh vy t ngha vn xa v khng sinh, mang nng mt ngha trit hc thc t, c coi nh l ci tm gic ng u tin. Cho nn, da vo cu ni: "B l g? l bit t tm mt cch nh tht" ca i nht kinh 1 phm T tm, i nht kinh s 14 i n ch ni rng "Ch a l b tm". V th, ch a by gi tr thnh mt phm tr t duy v thc hin, tc mt th chn ngn, trong h thng Pht gio mt tn. N tr thnh i tng tp trung t tng, tp trung hnh ng ca mt nh tu hnh mt gio nhm t n s gic ng hon ton. i nht kinh s 7 vit: "Nn bit rng chn ngn ch a cng vy. N ph bin khp trong ngha ca tt c cc php. V sao? Tt c cc php t cc duyn m sinh, v t cc duyn m sinh, nn tt c u c khi thy, c vn xa ( l ngha ca hu). Nay qun st duyn nng sinh th cng li t cc duyn m sinh, theo duyn m bin hin khng c g l gc r ( l ngha ca khng). Nn khi qun st, tc bit c gii hn ca ci vn khng sinh. l cn bn ca vn php. Cng nh khi nghe ht thy ngn ng, chnh l nghe m a. Th khi thy tt c cc php sinh ra, tc thy c gii hn ca ci vn khng sinh ca chng. Nu thy c gii hn ca ci vn khng sinh th chnh l bit t tm mt cch nh tht. Bit t tm mt cch nh tht, l nht thit chng tr ( l ngha bt sinh). Cho nn, T L Gi Na ch ly mt ch lm chn ngn". Ni r ra, da vo ba ngha khng, hu v bt sinh ca ch a m chng nhp ci tht ngha ca n l vn khng sinh. V th, hiu c tht ngha y, tc l t n b , tc t n s bit t tm mt cch nh tht. Xut pht t quan im ny, da vo thuyt bin ch a thnh bn ch mi trong i nht kinh 3 phm Tt a xut hin, i nht kinh s 14 vit: "Ch a ny c nm th l a, a (di), m, c, c (di) ... tc l t mt ch a m chuyn sinh ra bn ch. A l b tm, a (di) l hnh; m l thnh b ; c l nit bn tch tnh; c (di) l phng tin". y l thuyt ch a chuyn thnh nm ch, m thut ng Pht gio Trung quc thng gi l a t ng chuyn. T ch a trong ting Phn, nu ta thm mt gch ngang trn n, ta c ch a di (), m
23

mu t tiu chun thng vit , cn mu t tt m th vit . Gch ngang trn u trong cc kinh sch Pht gio thng gi l im tu hnh hay tu hnh im. Bi v h quan nim rng nu ch a l b tm, th l s tu tp ba mt hnh, nn gi l hnh. V vy, trong i nht kinh s 14 ni: "Nu bn cnh ch a thm mt gch, chnh l hnh, bao gm s tu hnh trong b tm". N cng xc nh ngha ca ch ny l h khng, v h khng trong ting Phn l ka, bt u bng ch . L do cho s xc nh ny, i nht kinh s 10 vit: A (di), l ngha ca khng, v n l vn khng sinh nn ging h khng". Phng qung i trang nghim kinh 4 li ct ngha n nh t li, li tha, tch tnh hay thnh gi. y l mun suy din t nhng t c ch ng u nh tmaparahita, raya, v rya. i nit bn kinh 8 phm Vn t, Vn Th S Li vn kinh quyn thng phm T mu, Du gi kim cang nh kinh phm Thch t mu v i nht kinh s 22 u c xc nh thm ngha ca ch , nhng cng khng c g ng ch thm na, bi v nh i bt nit bn kinh th ch ni li ngha ca ch l A x l, tc phin m ch carya va thy. Ngoi ra, n thm ngha c ngha ch , y chc l suy din t ch crya Cng t ch a, nu ta thm mt chm bn trn m cc kinh sch Pht gio gi l im khng b (khng im b ), th ta c ch am. Mu t tiu chun thng vit v mu t tt m th vit . Cc bn dch Trung quc thng phin m l m , am , n . ngha du chm bin ch a thnh ch am, i nht kinh s 14 gii thch nh sau: "Nu trn ch a thm mt chm l ni b tm bao gm s xa la tt c cc tng ca i khng v thnh tu b ". V ngha ch am, Du gi kim cang nh kinh phm Thch t mu ni n c ngha bin t, tc suy t ch Phn anta. ng khc, i bt nit bn kinh phm Vn t ni am c ngha ngn nhng vt bt tnh, tc suy ra t ch amarsina. Trong Hoa nghim kinh 4 li vit: "Khi xng ln ch n tt c cc vt u vang ra ting khng ng v ng s", m Phn bn Daabhmistra li c ch tng ng l amogha-utpatti tc ngha l s sinh khi c hiu qu. Ri t ch a, nu ta thm mt im b bn cnh n th ta c ch ah m mu t tiu chun thng vit nh , v mu t tt m thng vit , cn cc dch bn Trung quc thng phin m l c . Nh on dn trn ca i nht kinh s 14 cho thy, ngha ca c c ngha l nit bn tch tnh. y hn l suy t ch raya, c ngha l tch tnh nh Phng qung i trang nghim kinh 4 ct ngha cho ch . im li cun l i nht kinh s khng ni nhiu v ch c ny. S kin ch phn nh mt tnh trng gio l khng r rng xy ra trong i nht kinh bi phm Tt a xut hin ca i nht kinh 3 ch ra bn chuyn cho ch m thi, tc thuyt a t t chuyn, trong khi i nht kinh s 14 do tip thu nhng trin khai gio l sau khi kinh i nht thnh hnh, nu ln thuyt a t ng chuyn.

24

Bin chuyn cui cng ca ch a l h m mu t tiu chun vit ; cn mu t tt m th vit . Cc dch bn Trung quc thng phin m l c . N c thm im b trn ch m thnh. i nht kinh s 14 vit: "Th nm l ch c, th ca ch a mu vng, chm trn mu trng, cnh l mu en. Nn bit chnh l cc loi tp sc". Sau li ghi ch b n ny n ngh t dng ca ch c ny nh , nhng ta khng tm thy trong cc bn Phn vn. hn l mt sng to ca tc gi i nht kinh s. ngha ca ch c ny, i nht kinh s 14 ni: "Th nm l ch c, bin khp mi ni, ty theo s tc ca tm m c. N ngoi thn v nh nh sng ca thn Pht th b tr trn thn". Ri quyn 20, li vit: "Ch c (di) l phng tin". Nhng kinh lun khc khng thy bn n ngha ca ch c ny. Vy th, t ch a, do s bin chuyn m ta c nm ch khc nhau, l a, , am, ah, v h. ng trn lp trng chn ngn, nm bin chuyn y ca ch a, hay gi l a t ng chuyn, c mt ngha nht nh i vi nhng ngi tht hnh mt tn. trn, ta thy ai nht kinh s 14 qui nh ngha ca nhng ch a y tc a l tm b , l s tu hnh, am l s thnh tu b , ah l nit bn vng lng v h l phng tin cu cnh. Ni cch khc, qu trnh t c gic ng i hi ngi ta phi tri qua nm bc tc pht b , ri tu tp ba mt hnh, sau khi tu hnh vin mn, ngi ta t c qu c ca s t chng l vic thnh tu b , do qu c vin mn m chng nhp l th bt sinh bt dit th gi l vo nit bn vng lng. Sau khi y qu c ca s t chng, ngi ta ty c m li vt th gi l phng tin hay cu cnh. Qu trnh nm bc ny hon ton ph hp vi quan im ch o ca kinh i nht l nhn, cn v cu cnh. Nhn l nguyn nhn, cn l gc r hay c s, cu cnh l mc ch t ti. Kt hp quan im ch o ba b phn ny vi qu trnh nm bc va ni, xa nay cc nh bnh gii khng ng vi nhau. Tu trung th c hai thuyt ln. Thuyt th nht ch trng bc pht b tm l nhn, ba bc tip theo tc tu hnh, thnh b v tch nit bn l cn v cui cng phng tin l cu cnh. Theo thuyt th hai, th pht b tm cng l nhn, nhng tu hnh l cn, cn ba bc cn li c gi l cu cnh v chng thuc v qu Pht tc chng nhp l th bt sinh bt dit. Chnh cn c trn s kt hp nm bc ny vi ba b phn trn, m trng phi mt gio Trung quc sau ny ln thuyt ng nhn pht tm v trung nhn pht tm, trong khi phi hp vi cc v Pht nm phng. Thuyt ng nhn pht tm mun ni pht tm c nguyn nhn bt u t phng ng. Ni r ra, phng ng l pht tm, phng nam l tu hnh, phng ty l b , phng bc l nit bn v trung ng l cu cnh. Theo truyn thuyt th y l thuyt ca Thin V y. i nht kinh s 20 gii thch l do th ny: "Ch a bt u phng ng v ch a ca Phn ng cng bt u ca mi pht m. Thun theo php ca th gian, trong cc phng, phng ng l trn ht, cho nn em th d vi b tm vn l ci
25

ti s ca mi hnh. Tn gi n l Bo Trng Pht. K n l ch tc l hnh. Nu ch c b tm m khng c s tu tp y vn hnh th cui cng cng khng thnh tu c g ... Tn gi n l Hoa Khai Pht. K n ch m l tm b , v do mun hnh m thnh gic ng hon ton chn chnh. V Pht gi l A Di tc phng ty. Th na, ch c vang li l i nit bn, ch c l qu ca s gic ng hon ton chn chnh v qu cho nn n sau Th na, ch c nng l phng tin. y l bn thn a ca Pht T L Gi Na, c dng i hoa vn ln tm cnh, khng c gc ". Thuyt ng nhn pht tm ny trong thut ng Pht gio Trung quc cng gi l thuyt th gic chuyn thng mn, v n gii ngha qu trnh bt u t nhn i n qu, t ch a n h, ly a lm nhn, ly h lm qu. i li vi thuyt ng nhn pht tm ta c thuyt trung nhn pht tm, cho rng nhn a tu hnh tc ch a xut pht t trung ng, ri s tu hnh pha ng, s chng ng pha nam, s i vo l th nit bn pha ty v cu cnh phng tin pha bc. Cn c ca thuyt ny xut pht t T diu qu do Bt Khng dch, nn tng truyn cng ni l thuyt ca Bt Khng. Nhng i nht kinh s 14 gii thch n nh sau: "Vng ch ny lm nn ba lp, gia t ch a, cc ch khc th lm quyn thuc bn ngoi ... Vng y chnh l ngha ca mn la. Trung tm ca n php ny l Nh Lai i Nht, tc ng vi ch a ... T ch a li sinh ra bn ch khc, chnh l l ca i bi thai tng". B tng k t bn sao 4 da vo on vn va dn, gii r thm: "A gia l nhn, l b tm bn hu, v y ni tm m pht b tm nn ni l nhn. pha ng l tu hnh, v y ni b tm bn hu m pht tm qui bn, tc l s tu hnh nn gi l hnh ... Am l chng qu pha nam, ah pha ty l th nhp nit bn, h l phng tin cu cnh phng bc". l thuyt trung nhn pht tm, cng thng gi l thuyt bn gic h chuyn mn. Gi ng nhn pht tm l thuyt th gic chuyn thng mn v trung nhn pht tm l thuyt bn gic chuyn h mn gin tip bo cho ta bit c s kinh in ca hai thuyt y l khc nhau. T th gic xut hin trong kinh i nht nh th gic tu sinh, cn t bn gic xut hin trong kinh Du gi kim cang nh. Nh vy, Thin V y v Bt Khng ln hai thuyt trn khng phi l khng cn c. Nhng h khng i lp nhau, m ch nhn mnh n tng b phn trong thi. Nu phi hp cc ch do ch a bin thnh vi ngha ca chng m ngi ta thng gi l nm v, cng vi cc phng hng v cc v Pht, th s khc nhau c th thy nh sau:

26

Ch

Pht tm

Tu hnh

Nit bn

Phng tin

ng nhn

ng

Nam

Ty

Bc

Trung

A Sc

Bo Sanh

Di

Thch Ca

i Nht

Trung nhn

Trung

ng

Nam

Ty

Bc

i Nht

A Sc

Bo Sanh

Di

Thch Ca

27

 HNH QUN CH A

S sai khc gia hai thuyt y ni ln v tr v cng quan trng ca ch a trong t tng v phng thc tu hnh ca nhng ngi theo mt gio. H cho l mt th chng t, t gic ng c hin thc. Cho nn, h ra mt php tu gi l php qun ch a, m thut ng Pht gio Trung quc gi l a t qun. Xut pht t quan im cho rng ch a ni ln c tnh vn xa khng sinh ca mi vt ln trong i phm bt nh 5 v c bit l trong i nht kinh 2, m sau ny thut ng Trung quc thng gi l a t bn bt sinh, trng phi mt gio ln mt cch tu qun t ti ci nguyn l bt sinh y ca mi vt. Cch tu qun ny ly ch a lm i tng suy nim, nhng khng phi ch c ch a m thi. Tri li, n c b tr vi mt trng v hoa sen. S b tr ny c hai cch ty theo quan im gio l ca ngi thc hnh php tu ny. Nu da vo kinh i nht, tc i theo b phi thai tng gii php, th ta v mt hoa sen 8 cnh ri trn v mt mt trng, v trong mt trng li v ch a. Ngc li, nu cn c Du gi kim cang nh kinh, tc theo b phi kim cang gii php, th ngi ta v mt mt trng, ri trn mt trng v mt hoa sen 8 cnh, trn hoa sen ngi ta v ch a. i nht kinh s 5 gii thch ngha hoa sen l tng trng cho bn tm ca chng sinh, l c hiu cho b mt ca diu php. Cn A t qun dng tm khu quyt ca Tht Hu (785847) li bo hoa sen tng trng tr hu ca tht tng t nhin. y l im m Thin tn bn hnh ca Chn Nguyn cp ti: Trn trn st st Nh Lai Chng sinh mi ngi mi c hoa sen Hoa l bn tnh t nhin Bao hm thin a phng vin cng bng
28

Hu hc bit hay chng Tm hoa ng ming ni nng mi li Thing linh ng khp mi ni Lc cn vn dng trong ngoi thn thng V ngha ca mt trng, V y tam tng thin yu cho rng n th hin ba c tnh sau ca b tm, l tnh t tnh thanh tnh tch ri khi nhng bi nh ca tham dc, tnh cht thanh lng lm lng du ci nng sn nhu v tnh quang minh ri ht m ti ca ngu si. A t qun dng tm khu quyt cng ng vi cch l gii ny. V Thin tn bn hnh cng nht tr: Nguyt lun bin ha quang huy Thin giang hu thy cng th bng in Vi ngha va nu, php qun ch a c tin hnh v chia lm ba th. Th nht l quan st v m thanh a, m thut ng Pht gio Trung quc gi l thanh qun. i nht kinh s 6 phm Tt a xut hin v i nht kinh s 11 ni khc, thc hin phng php thanh qun ny, ngi ta ngi v bt n theo cc php qun thng thng, ch khc l mi ln th ra th vo ngi ta qun ch a ri gn cht tm mnh vo ting m khng h bit mt mi, mt mc chuyn nim m tin tu th vng tng tiu dit, tr tu t nhin pht sinh, thu sut c ngun gc ca cc php. y cng l phng thc m nhng nh mt gio Nht bn nh Quyn Tng Chnh Thng Lm (1057-1129) trong A t qun th v Mai V trong A t qun pht biu. Nhng Tnh Nghim (1639-1702) trong Bin hoc ch nam li ln phng thc l trong khi th ra, ngi ta c ln ch a ri ch tm vo n khng bit mt mi, th cng t n mt kt qu tng t. Cn o Phm (1178-1252) trong A hng thp qun th li xng xut phng thc l khi th ra, ngi ta c ln ch a, khi th vo th ngi ta c ln ch hng (h), v cng t kt qu tng t, bi v nh i nht kinh s din o sao 39 ni: "Khi th ra th qun st ci dit ca ci bt dit, khi th vo th qun st ci sinh ca ci bt sinh. Nn trong ci sinh dit ca hi th, ngi ta chng c tht tng ca bt sinh bt dit". l nhng phng thc khc nhau ca php qun ch a bng thanh, hay gi l thanh qun. Phng php th hai gi l phng php qun ch a bng ch, thng gi l phng php t qun. Phng php ny ly ch a lm bn tn, tc i tng qun st chnh kt hp vi mt trng v hoa sen. S kt hp ny s qui nh trng phi ca phng php qun ch y. Nu ta v hoa sen, ri trn v thm mt trng, v trong mt trng ta t ch a, th l ta ng vo lp trng ca thai tng gii da trn i nht kinh. Cn c vo b tr , ngi ta tin hnh php qun bng cch ngh rng "Mt trng tc l ch a, ch a tc l tm nht nim ca ta, tm nht nim ca ta l hi th ra vo, hi th ra vo chnh l mng sng", nh A t qun ca Minh Hu (1173-1232) vit: "th t c s gic ng theo ngha tc thn thnh Pht". tc l thc hin ci m H php thn sao gi l em ch a lm chng t mt trng v thut ng Trung quc gi l a t vi nguyt lun chng t.
29

Tri li, nu ta v mt trng, ri trong mt trng ta v hoa sen, v trong hoa sen ta t mt ch a, th l ng vo quan im kim cang gii ca Du gi kim cang nh kinh. Tin hnh php qun theo cch b tr ny, Bin hoc ch nam ch ra cch thc sau. Ch tm qun tng gia bng ta c vnh trng trn, ng knh bng mt ci tay, tc khong 1 thc 56 c hay 3 tc ri Ty, trong vnh trng y c mt hoa sen n tm cnh, trn gng sen c ch a vng. C qun nh vy m nim nim ni nhau khng gin tp, th vng tng ngy cng b y lui, v minh dn dn dit sch, tm Pht ca bn gic t nhin hin hin ra. Nh th, ch a c kh nng i biu cho tm. Cho nn, qun st ch a tc ly tm m ph ln tm, tc a t b tm hay cng gi tm tc tm, tm b tm. Hai cch thc qun tng ch a bng ch ca phng php th hai trn, c ngi ch trng l khng hon ton i lp nhau bi v i nht kinh 7 phm Thnh tu tt a v phm Bt t v thnh cng ca kinh quyn th 21 t nhiu ni n cch b tr v tu qun theo lp trng kim cang gii ca Du gi kim cang nh kinh. y l thuyt kim thai bt nh ca trng phi mt gio, m mt trong nhng i biu l Tht Hu. Chnh v ch trng kim cang gii v thai tng gii khng phi l hai, hoa sen tng trng cho tr l khng khc, nn Tht Hu ln cch thc th ba qun ch a bng ch. Trong A t qun dng tm khu quyt, ng chia qu trnh qun ch a thnh hai on. on u, "ch a l chng t mt trng, mt trng l nh sng ca ch a, mt trng v ch a hon ton ng nht vi nhau". on sau, "ch a l chng t hoa sen". Ch a nh vy bao gm c hoa sen, tng trng cho thai tng gii, v mt trng tng trng cho kim cang gii, m khng c s phn bit. Ngoi phng php qun ch a bng thanh v qun ch a bng ch, cn c mt phng php th ba l qun ch a bng tht tng hay cng gi l a t tht tng qun. Qun tng tht tng tc qun st nguyn l vn khng sinh ca mi vt, nay ta nh bt u c sinh m khng phi sinh tht, nay ta bt u dit m khng phi dit tht, tc l qun tng v ci tht ngha ca ch a, v nh ni, ch a cn c ngha vn khng sinh, m trong thut ng Pht gio Trung quc gi l a t bn bt sinh. Ngoi ra, nhng ngha khc ca ch a nh b tm, php mn, v nh, php gii, php tnh, t ti v php thn m thut ng Trung quc gi l a t tht ngha hay by ngha ca ch a, nh xut hin trong A t ngha v Hng t ngha ca Hong Php i s, cng u ni do Khng Hi ghi li (xem Hong Php i s ton tp 4) u phn nh ngha tht tng trn ca ch a tc tnh cht v th v chung, tt yu thng tr ca tt c mi vt ca cc php. By ngha trn ca ch a c ngun gc trong i nht kinh 3 phm Chuyn t lun mn tr la hnh. Phm ny ni rng: "Chn ngn l php tu hnh ca b tt. Nu mun thy Pht, b tt phi: 1. Cng dng, 2. Pht b tm, 3. Cng ng hi vi cc b tt, 4. Lm li ch chng sinh, 5. Cu tt a, 6. Cu c tt c bn tr v 7. trong tt c cc tm Pht, tc ch a cn phi n lc tu tp". y l 7 ngha ca ch a m thut ng thng gi l by cu v tnh cht ca ch a, tc a t mn cng c tht c.
30

By ngha ny, i nht kinh din o sao 42 gp li thnh ra nm ngha ph hp vi 5 ngha ca nm ch a, tc php tm, tu hnh, cu chng b , nit bn v phng tin. Trong 5 ngha ny, cng dng l tng ng vi pht tm, pht b tm l tu hnh, cng ng hi vi cc b tt l chng b , lm li ch chng sinh v cu tt a l nit bn, cu nht thit tr tr, n lc tu tp trong tt c Pht tm l phng tin. Trong cu th t v nm l by t tnh ni chng v ngoi dng ca nit bn, cn cu th su v by l ch phng tin bng thn v phng tin bng tm. Bn thn ch a mang nhiu ngha nh th, nn n c dng lm i tng cho vic soi tm chn l. V th mi c php qun tht tng ch a. Qui trnh php qun ny thng c m t nh sau: u ht, ngi thc hnh phi ngi mt mnh trong mt nh thin vng v c nh sng iu ha, v nu qu sng s lm cho ngi ta tr thnh bn chn tro c, nu ti qu s sinh ra hn trm. Ngi y s nh l ch a, qu xung, chp tay c chn ngn Sm hi dit ti, sm hi nhng ti chng ca mnh, ri kt n v tng ch Ph cng dng trn th phng cng ch Pht hin thnh, di b th cho lc o chng sinh. Sau khi sm hi v cng dng xong, ngi y s lm php an ta v kit h. Php ny c thc hin bng cch t mt ging xp (thng sng) cch ch bn tn ch a bn thc, tri to c hay b on ln, ri ngi bn gi hay ton gi, lm php kit gii h thn, trnh xa v loi tr cc chng nn. Mnh ngi phi ngay ngn, tay phi chng ln tay tri ngang mp l rn, iu chnh thn ng qu cong, ng qu thng. Li un ln nc hng, buc tm mnh vo cht mi, mt hi m. K iu ha hi th ra vo, t t m th ra th tng tng trng nh tuyt, thm nh sa, ri li ht vo tng tng nh chy khp c thn th. Khi iu ho hi th ri, dng con mt tr tu m ri thy ch a, nim nim chuyn ch khng khi ln cc tp nim khc. Lc u, ngi thc hnh s khng thy g, nhng nu tu tp lu ngy s thy ch a c mt vng sng trn lun lun xut hin. y l trng thi thnh tu ngoi qun hu tng, tc s thnh tu t c do qun tng ch a bn ngoi. V sau, hnh gi quay tr li trong tm mnh, tc nhn vo qu tim c tm cnh ca mnh m qun st, ch khng cn mn ly hnh v ch a bn ngoi na, y gi l ni qun. Giai on thc hnh ni qun ny ngoi ch a cn c hoa sen v mt trng nh trong giai on qun ch a bng ch. Khi thc hin thnh cng, ngi thc hnh s thy mt trng nh sng ca ch a soi sut thn mnh, hin hin ngoi thn v ph bin khp c th gii. l thnh tu php ni qun v tng, tc s qun tng trong thn mnh m khng cn n hnh v, thng gi tt l v tng qun.
31

Ngi thc hnh nh hp nht vi tuyt i, t thn mnh chng c tam mui Tr nht thit ci chng v Ph hin sc nhn, tin ln a hoan h, t c s gic ng t tm, ra li tha cho chng sinh. Nu mun ra khi tam mui y, ngi thc hnh phi thu ngn nh sng li cho ti khi bng 1 thc 56 phn c, tc khong hn ba tc Ty, an tr n trong tim mnh ri xut nh. l phng php qun ch a bng tht tng. Trong qui trnh thc hin n, ta thy c s phi hp gia phng php qun hi th c in ca Pht gio v phng php qun ch a bng ch ni trn ca kinh i nht. Phng php qun hi th thng gi l phng php qun a na ba na chim mt a v v cng quan trng trong lch s thin qun ca Pht gio. Cho nn, trng phi mt gio khng th khng thi dng vo phng php thin qun ca mnh. V vy, i nht kinh 6 phm Tt a xut hin ni: "em ch a lm hi th ra hi th vo m t duy mi ngy ba ln th duy tr c mng sng". i nht kinh s 11 khi bnh lun v on , gi n l c s cho php qun ch a bng hi th trong mt gio, m thut ng thng gi a t s tc qun, v lm cn bn cho mng tc tam mui, tc cch thin nh bng hi th ca sinh mng. V ch a c nhng ngha nh th, nn i nht kinh s 7 ni n vic "Ch a c y bn tc dng. Tc dng th nht l lm dt sch nhng tai ng, v ch a vn c ngha l khng sinh. Khng sinh th ng nhin khng c tai ha. Cng v khng sinh nn ch a c y mi phm cht khng thiu, do , n c tc dng tng ch. V cng v khng sinh nn tt c li lm u b qut sch, do c tc dng hng phc. V cng v khng sinh, nn c tc dng thu nhm mi vt. l bn tc dng ca ch a, thng gi l a t t dng.

A U
Phn: A U, Au Hn: (p) A u , , , A u (d) Bt nh , V hu , Bt th A v U l hai nguyn m kt nn ch O ca O, mt mt ngn thng bt u cc kinh in ngoi Pht gio. Theo truyn thuyt lun gii, ch a t trc kinh Qung ch, cn ch au th t trc bn V . Bch lun s T/h vit: "Xa c Phm Vng i ni ra 72 mu t dy th gian, gi l th ch kh lu (kharoh). Sau , lng knh trng ca th gian gim dn. Phm Vng ni tm keo kit, bn thu ly v nut ht cc mu t y, ch c hai ch a v au lt ra hai khe ming m ri xung t. Ngi i tm c, cho chng l t vng, nn ly ch au t u
32

bn V , ly ch a t trc kinh Qung ch". Kinh Qung ch, Bch lun T phm X ti phc c tn phin m B la ha ba , tc Bhaspati. Bhaspati l nhan mt b sch lut ca n gio. Bhaspati ng l c ngha qung ch, v bhas c ngha l ln v pati l ch. Kinh Qung ch do th c th ch b lut ca Bhaspati, tc Bhaspati-smti, nu khng l ch chnh b lut Manu (Manu-smti), v trong b lut Manu, Bhaspati l ngi i thoi chnh. Cn bn V , Rig-veda, l mt tp hp nhng bi ca xa nht ca dn tc A ri an v nhng v thn ca h; Sma-veda l mt tuyn tp nhng bi ca rt t Rig-veda dng cho nhng bui l nht nh; Yajur-veda cng bao gm nhng bi rt t Rig-veda, nhng c ghi th t c tng ca chng trong cc bui l; cui cng l Atharva-veda, mt tp hp nhng cu ba ch. Kho bn v cng nh cc b lut va k, tuy bn s ca Ct Tng dn trn ni chng c ch a hoc u ng trc, nhng khng tm thy mt d kin nh th. Nu gi thit a v u l mt phn ca ch om, s kin y c th tm thy, song li khng th gii thch c v sao ch u li t trc bn V . Du sao chng na, cc nh lun gii sau Ct Tng t Trm Nhin trong Php hoa vn c k 1 Tr cho n An Nhin trong Tt m tng 1 u nht tr cho rng cc kinh ngoi o l c ch a v u ng u. V ngha ca ch a v u ny, Tr khi trong Diu php lin hoa kinh vn c 1 T ni chng c ngha "khng nh vy, khng nh th" (bt nh bt th). Li ct ngha y d nhin l khng chnh xc, v Tr Khi mun i lp ch a ch u vi ch eva hay nh th ca Pht gio, nn a n cch hiu l bt nh bt th. V sau, Trm Nhin ph chnh li, v a ra cch gii thch "A ngha l khng, au ngha l c, tt c kinh in ngoi o u ly hai ch y lm u", m Php hoa vn c 1 Tr ghi li. Tt m tng 1 ca An Nhin cn ni r hn: "Cho nn kinh in ngoi o u u t hai ch a v au y, ni rng a c ngha l khng (v), au c ngha l c (hu), ngha l tt c mi vt u khng ra ngoi ngha ca c v khng, nn t u kinh". Ch a nh vy c ngha l khng v u c ngha l c. Hiu nh th, a tr thnh tip u ng ph nh, m ta thng gp trong Phn ng. Chnh cng da vo li hiu tip u ng ph nh ny, cc kinh in Pht gio gii thch ch a nh bt sinh, v thng, v to, v tc v.v... Cn hiu ch u vi ngha l c, tc vi ngha l sinh th hn l suy t ch utpda hay utpanna hay upapda, upapanna. Siddham tam mt sao H/Tr dn Kim cang nh nht thit Nh Lai chn tht nhip i tha hin chng i gio vng kinh ni: "Ch u c ngha th d ca tt c cc php l bt kh c". Ri chua thm bn di ch upama vit bng mu t tt m. Ch u trong Pht gio nh th i biu cho ch upama v c ngha l th d. V ngha sinh (utpda) hay ha sinh (upapada) Siddham tam mt sao H/Tr dng gii thch ch au, m kinh in Trung quc thng phin m l o. Vn ngun gc v ngha ca ch a v u do vy t ra kh l m. Tt m tng 1
33

xp chng vo mt trong ba th ch "t by" (vng k t) v ni l xut pht t Nit bn huyn (ngha) ca Qun nh. Kho i nit bn kinh huyn ngha H ca Qun nh th khng thy xp ch a v u vo gia ba th t by. Lai lch v ngha ca a v u l m, phi chng v chng l nhng vng k t, nh Tt m tng 1 ghi. Xem thm Hoa nghim kinh s din ngha sao 1 T v Vin gic kinh i s thch ngha sao.

A BA
Phn: Avaka, Apaka, Amaka, AsmakaPli: Assaka Tng: Hgro hgyogs pa, Hgro mgyogs pa Hn: (p) A dip ma (d) Thy Tn mt dng h Chuyn lun vng. i lu thn kinh 6, sau khi m t qu trnh hnh thnh b my nh nc nguyn thy v k khai 25 i vua t v vua u tin l i Vng cho n v vua cui cng l Ba Din, vit: "Sau cc v vua rt l nhiu. Cc Chuyn lun vng c n mi dng h. Mt l h Ca N Xa. Hai l h a L . Ba l A Ba. Bn l Kin L. Nm l Ca Lng. Su l Gi Ba. By l Cu Lip. Tm l Bn X. Chn l Di Thi Li. Mi l Nht Ma Di. l mi dng h. Ca N Xa c nm vua. a L cng c nm vua. A Ba c by vua. Kin L cng c by vua. Ca Lng c chn vua. Gi Ba c mi bn vua. Cu Lip c ba mi mt vua. Bn X c ba mi hai vua. Di Thi Li c tm vn bn nghn vua. Nht Ma Di c mt trm l mt vua. Sau c vua tn i Thin Sinh, ngi i gi l Y Ma. Vua Y Ma c con, tn ch l Dip. Vua Dip c con tn ch l Bt Ni. Vua Bt Ni c con, tn l S T. Vua S T c con tn l Duyt u n. Vua Duyt u n c con tn l b tt Tt t. B tt Tt t c con tn l La Vn". Kho cc bn d dch ca i lu thn kinh l Khi th kinh 10 v Khi th nhn bn kinh 10 th khng thy ni n mi dng h chuyn lun vng y. Ring Th k kinh phm Th bn duyn ca Trng a hm kinh 22 th c k ti mi dng h va ni, m ta c th thit lp nn bng so snh sau:

34

STT

Lu thn kinh Dng h S i 5 5 7 7 9 14 31 32 84000 101

Th k kinh Dng h Gi Nu Sai a La B A Dip Ma Tr Th Gi Lng Gi Chim B Cu La B Ban X La Di T La Y Ma S i 5 5 7 7 9 14 31 32 84000 101

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ca N Xa a L A Ba Kin L Ca Lng Gi Ba Cu Lip Ban X Di Thi L Ma Di

Qua bng so snh ny, ta thy cc ging h cui cng l tn nhng cng ha hay thnh ph bit t thi c Pht nh Ca lng l Kaliga, Gi ba l Champa, Cu lip l Kuru, Bn x l Pacla, Di thi li l Mithila, Ma di l Vajji. Bn ging h cn li, do th cng phi ch nhng a phng v thnh ph. Kin l v a l chng hn l ch nhng vng Gndhra v Darada. Ring Ca N Xa th ng l ch ging h Kaa. V ging h A Ba, Th k kinh c tn tng ng l A Dip Ma. A Dip Ma thng thng l phin ca Ama, hay Ava, nh trng hp cng ha Assaka, Trung a hm kinh 55 u phin m l A nhip bi hay A nhip kin. V vy A Ba ca i lu thn kinh cng l mt phin m ca Avaka hay Amaka, nh trng hp cng ha Assaka / Avaka, Trng a hm 5 phin m l A b (x. A B). A ba hay A dip ma, t phi l phin m ca Avaka / Amaka ting Phn v Assaka ting Pli. N ch mt ging h vua, hn l mt cng ha. Trong kinh in Pht gio, c bit l kinh in ting Pli, Assaka thng c ba ngha. Th nht, Assaka l tn mt cng ha, thng c k chung vi A bn . Th hai, n ch cho mt vng trn lu vc sng Godhvari. V th ba, Assaka l tn mt ging h vua. Truyn bn sanh Assaka (J. ii. 155-8) k chuyn vua Assaka ca nc Ksi. Ksi l mt trong 16 cng ha thi c. Cho nn vua Assaka y l ch cho v vua thuc ging h Assaka, ch khng phi v vua ca cng ha Assaka. Truyn bn sinh Nimi (J. vi. 99) k Assaka vo gia chn v vua cng t m vn khng thot khi th gii ng qu sau khi cht. A ba nh th l ch mt ging h vua ca cng ha Ksi, v phi l phin m ca ch
35

Avaka / Apaka / Amaka / Asmaka ting Phn v Assaka ting Pli. Phin phn ng 7 khi gp ch A ba trong Tam tiu kip sao kinh, tc mt b phn ca i lu thn kinh, suy A ba t ch pas ting Phn hay p ting Pli, nn dch l nc (thy). y l mt suy on sai v thiu cn c. Tuy A ba v A b u l phin m ca ch Assaka ca Pli v Avaka / Apaka / Amaka / Asmaka, nhng phn bit gia ch Assaka ch ging h vua v Assaka ch mt a danh, chng ti duy tr li phin m A ba v A b. A ba ch ging h vua, cn A b ch cng ha Assaka. Xem thm A B.

A BA CP A
Phn: Apagupta, Avagupta Tng: Rta sbas Hn: (p) A Ba Cc , A B Qut a , A B Cc , A Thp Ba Cc a (d) V h , Bt chnh h Tn ngi anh c ca t s u Ba Cp a. A Dc vng truyn 5. A Dc vng kinh 8, Ph php tng nhn duyn truyn 1 v Hin ngu kinh 13 u k chuyn vic t Thng Na Ha Tu hay Da Th i tm t nh ngi bn hng Cp a. Cp a ha s cho i xut gia ngi con trai u tin. Nhng khi A Ba Cp a ra i, ng khng gi li ha, ly l do mnh gi v cn c ngi ni di. n khi ngi con th hai l Na Cp a ra i, ng cng khng bng lng cho i xut gia. Cui cng, sinh c u Ba Cp a, ng thc hin li ha v cho i xut gia, sau ny tr thnh v t ni ting ca Pht gio n . V hnh tung tip theo ca A Ba Cp a khng thy nhng ti liu trn ni thm g na. Truyn cng ct trong Truyn Thin thn (Dvy. 216 Pupra- dna) cng k tng t. Ring Lch s Pht gio n ca Tarantha (Rgya Gar chos hbyun 3a v 32b) c k tn hai v t s cng c hiu Avagupta (Rta Sbas). Mt l mt v A la hn c th sng v vo thi c Pht. V Avagupta kia c bo l sng thnh Paliputra di triu vua sau Ca n st ca. Trong truyn thng Pli cng c hai a la hn mang tn Assagutta. V u sinh Paliputra v sng gi lam Vattaniya ( MA. iii. 276) di thi vua A dc (SA. iii. 143). V th hai l ngi sng vo thi vua Mi lan (Mil. 6-8). Hai v ny, v u c th l v A Ba Cp a y, v ng sng trong khong thi gian tr v ca vua A Dc hay trc sau khng lu.

36

V tn A Ba Cp a th ch xut hin trong A dc vng kinh 8 vi li chua Bt Chnh H v trong Hin ngu kinh 13 vi ngha V H. Nguyn bn Phn vn nh th t c tn Apagupta. Nhng A Dc vng truyn 5 v Ph php tng nhn duyn truyn 3 li c tn A Thp Ba Cc a, tc Assagupta ting Phn. Truyn Thin thn (Dvy. 216) cng c tn Avagupta. V v A dc vng truyn do An Php Khm dch nm 306, tn y do th c mt tnh c s ng ch .

A BA NA
Phn Avadna Pli: Apadna Tng: Rtogs pa brjod pahi sde Hn: (p) A ba , A ba n na , A ba tha na (d) Th d , Th d kinh , Chng d kinh , Bn khi , Xut diu Tn mt loi b kinh Pht gio gm nhng anh hng ca hoc truyn ng ngn. C hai quan im v thc cht ca loi b kinh ny. Mt coi n c tnh cht s tch s ca. Quan im kia ch trng n c tnh cht ng ngn. Th, a ba na l g? 1. Cc thuyt truyn thng v a ba na a) Thuyt s tch s ca: Thuyt ny thy xut hin ln u tin trong i bt nit bn kinh 15: "A ba na l g? L nh nhng th d ni n trong gii lut, gi l a ba na". Sau , tr li cu hi th d l g, i t b sa lun 126 vit: "Trong cc kinh c ni n nhiu th th d nh Trng th d, i th d v. v... v nh nhng g ni v nhng ngi tr lut trong kinh i bt nit bn". i bt nit bn kinh v i t b sa lun nh vy cho ta bit ni dung a ba na l gm nhng s tch ca nhng ngi gi gii trong Lut tng hoc nhng truyn s tch nh Trng th d, i th d, nhng khng ni r ngha n l g. i tr lun 33 tin ln mt bc, nh r khng nhng ni dung m c ngha. N vit: "A ba na l nhng cu truyn nng cn mm du ging nh chuyn th gian. Trng a ba na kinh trong Trung a hm, i a ba na trong Trng a hm, c nh a ba na trong T ni, Nh thp c a ba na, Dc a ba na trong Gii nh bch ng thp gii kinh l mt b. B kia xut pht t B tt a ba na. A ba na l v lng nh vy". Ci m Tr lun gi l mt cu truyn nng cn, mm du nh chuyn th gian, th Thnh tht lun 1 gi l "Cu chuyn c u ui th lp nh trong kinh. Li ni ca ngi tr th c th lp, ngha khng ri lon, gi l a ba na". Ni r ra, a ba na l mt
37

th truyn c tch c th lp, v ta c th cn c vo c cu ni dung ca n xc nh m khng cn ni n mt suy din no khc hn. b) Thuyt ng ngn: Tri vi thuyt s tch s ca, tc thuyt da vo c cu ni dung ca mt truyn xc nh truyn y m khng ni n mt suy din no khc, thuyt ng ngn v a ba na cho rng mi truyn thuc loi hnh vn hc a ba na phi bao hm mt ngha nht nh, v thng c mt kt lun nh sn ni ln mt quan im trit hc o c v gio l. Trong Du gi s a lun 25, V Trc vit: "Th no l th d? Gi l th d v do th d m ngha chnh ca mt vn c sng t, gi l th d". Hin dng thnh gio lun 6 lp y li nh ngha y, cn i tha a t t ma tp lun 6 ni r hn v im v sao nh th d m ngha chnh hay bn ngha ca mt vn li minh bch: "Th d l g? L nhng g ni bng so snh trong cc kinh". Cu ny trong i tha a t t ma tp lun 11, An Hu chp li r rng hn vi nhng ch: "Th d l nhng g ni bng so snh trong cc kinh lm sng t ngha ca vn ". Th th, a ba na hay th d l nhng cu truyn nhm lm sng t mt ch trng hay mt quan im no trong mt cun kinh. Ni cch khc, v nhm ni r ch trng hay quan im, tc l ci m V Trc gi l bn ngha, kt lun ca nhng cu truyn ny c qui nh hn. Ngi c mt khi bit ch trng ri th c th thy cu truyn xy ra v kt thc nh th no. y l iu m Chng Hin trong Thun chnh l lun 44 ni: "Th d l cho ngi ta hiu r c ci ch trng (ngha tn) mnh mun ni". im kh khn nm ch, nu quan nim ngha v ni dung ca a ba na nh th, th tc phm no l i biu ca n? Chng Hin cng trong tc phm va dn quyn 44 n c Trng th d lm tiu biu. Vy, mt mt Trng th d c i tr lun cng nh i t b sa nu ra nh biu th cho quan im ca mnh v loi vn hc a ba na. Mt khc, n cng c Chng Hin dn k lm bng chng. S tnh ny ng nhin l khng hp l, bi v cng mt tc phm m c hai cch qui nh loi hnh khc nhau, tc cch qui nh a ba na nh truyn s tch s ca v cch qui nh a ba na l nh truyn ng ngn. Do , x l vn ny, chng ta phi tin hnh phn tch xem nhng truyn c hai thuyt k trn xp vo loi a ba na l nhng truyn g, tip th tm hiu xem t a ba na c ngha l g, cui cng rt ra nhng kt lun thch ng. 2. Nhng truyn a ba na Nh i t b sa lun, i tr lun, v Thun chnh l lun ghi nhng truyn a ba na bao gm Trng a ba na, i a ba na, c nh a ba na, Nh thp c a ba na, Dc a ba na, B tt a ba na. a) Trng a ba na: Trng a ba na i tr lun ni n thuc Trung a hm. i t b sa lun v Thun chnh l lun gi l Trng th d. Trc y, Hayashiya ng nht n
38

vi Tht Pht ph mu thnh t kinh hay Thuyt bn kinh. Nhng r rng trong Trung a hm 17, ngy nay ta cn c Trng Th vng bn khi kinh, v nh Hirakawa chng minh th Trng a ba na chnh l bn kinh . Bn kinh ny k truyn ngy xa nc Cu sa la c vua tn Trng Th. Vua sinh mt ngi con tn Trng Sinh. Sau Cu sa la b vua nc Gia sa chim ngi v bt git. Trc khi cht, vua dn con mnh l khng uc tr th. Nn sau c dp, Trng Sinh khng tr th cho cha. Vua nc Gia sa hi li v tr nc cho Trng Sinh. i khi ni dung Trng Th vng bn khi kinh l th. Mc d ngha ca truyn Trng Th ny l nhn mnh n s li ch ca vic nhn nhc v dp b ht nhng sn hn. Nhng c ton cu truyn, ta thy n khng nht thit nhm ni ln thun ty vic nhn nhc. Ni cch khc, n khng thun ty l mt truyn ng ngn, du Trung a hm ngy nay k ti n sau bi tng ni rng: Nu em tranh dt tranh Rt cc khng chm dt Ch nhn mi ngng tranh Cch l qu nht qui nh ngha thc s ca n. im ny ta c th thy r qua kinh tng Pli. C mt lot nhng kinh trong Trung a hm 17 u ni n ci hi ca tranh ginh v sn hn v ci li ca nhn nhc, tnh thng. Kinh s 74 ca n l hon ton nht tr vi kinh Ty phin no ca Trung b kinh (MN. 128 Upakilesasutta) v cng tp trung vo ch ca n, nhng khng c truyn vua Trng Th. Do vy, n hn c chp vo sau ny lm r hn na ch trng m Trung a hm mun nhm ti. iu ny ch ni ln s tnh l nhiu truyn s tch s ca cha ng mt s ngha o c hay trit l no , m khi khai thc ra c th phc v cho mt quan im o c hay trit l mt cch thun ty. b) i a ba na: thy r tnh cht khng phi ng ngn ca a ba na, ta bn tip truyn m i tr lun gi l i a ba na trong Trng a hm v i t b sa lun gi l i th d. Trc y, ngi ta bn ci nhiu xem i a ba na l tn ca bn kinh no hin cn. Song ngy nay, hu ht nht tr ng nht n vi i bn kinh ca Trng a hm 1, tc kinh i bn ca Trng b kinh (DN 14 Mahpadnasuttanta). Ni dung kinh ny l mt bn tng thut v cuc i ca 6 v Pht qu kh v ca Pht Thch Ca thi hin ti, t chi tit lin h n ging h, i sng, thnh o, t, ni thuyt php, cha m, quc . D vn thc h ca 6 v Pht qu kh khng quan tm chng ta y, iu hin nhin l i a ba na th hin ng mt truyn s tch mang tnh cht s ca. N khng th l mt truyn ng ngn, ni ln mt ch trng hay mt quan im nht nh, lin h n mt lp trng trit hc hay o c no . Trong vn bn Pli, n c qui nh l mt loi v i sng trc (pubbennivsa), ngha l mt truyn s tch xa hay c tch. Nh vy, vi i a ba
39

a na, tnh cht s tch s ca ca loi hnh vn hc a ba na cng nh ca chnh b kinh a ba na, nu b kinh y qu hin hu, thc qu r rng hin nhin. c) c nh a ba na: i tr lun ni n thuc T ni, tc thuc Lut tng, v t ni l phin m ca ch vinaya. Trc y, Wogihara v Hirakawa thnh cng xc nh n l truyn Kotkarnnadna trong Divyvadna Phn bn v truyn c nh trong Thp tng lut 25 v Cn bn nht thit hu b t ni gia b cch s T. Ni dung truyn k v mt nhn vt thc sng vo thi c Pht, l c Nh, hay Ngi c mt trm ngn l tai (kokara). Trc khi xut gia, c Nh l mt nh bun, trn ng i v nh, chng i lc vo mt thnh ng qu. Truyn k li s vic xy ra cho c Nh trong thnh Vi ni dung y, d mang t nhiu tnh cht h cu v nhm thuyt minh o l nghip bo ca Pht gio, c Nh a ba na khng th l mt truyn ng ngn, m l mt s tch, t nhiu ni ln nhng hnh ng anh hng ca c Nh. d) Nh thp c a ba na: Ging nh c nh a ba na, Nh thp c a ba na cng n t T ni tc Lut tng. Nh thp c tc dch ngha ch kovia (Pli: kolivisa) ting Phn trong tn ca roakovia (Pli: Sonakolivisa), mt nhn vt trong Cn bn thuyt nht thit hu b t ni gia ph tng s 1. Ni dung k chuyn t kheo Nh Thp c, v qu tinh tn tu hnh, c Pht phi em chuyn nh n ging gii cho ng bit khng nn qu nng khng nn qu di. Vi ni dung y, Nh thp c a ba na qu ng l mt s tch, ch khng phi mt truyn ng ngn. ) Dc a ba a na: i tr lun ni Dc a ba na l trong Gii nh bch ng thp gii kinh. Bn kinh ny ngy nay ta hin cha tm c. Nhng nhan m ch cho ta bit rng bn kinh y nhm gii thch 250 iu lut ca gii lut Pht gio. Theo Frauwallner, Dc a ba na l nhng truyn k v nhng tai hi ca ham mun v trong lut tng th c t nht l 6 cu truyn khc nhau lin quan n dc, trong hai truyn dnh cho n gii. Hirakawa nht tr vi quan im ca Frauwallner v vch ra nh th d hai cu truyn trong Cn bn nht thit hu b t ni gia 41, tc truyn k vua rng tic chu bu v truyn chim tic lng. Chnh s tic nui y dn n nhng ci tai hi bt ng cho chng. Ta phi tha nhn Dc a ba na nu n xut hin nh mt b phn ca Lut tng nh kinh Gii nh bch ng thp gii m ch, tt phi mang t nhiu tnh cht ng ngn, v truyn k ra nhm mc ch rn e, tc biu th mt lp trng o c. Du vy, xt trn ton b th tnh cht ng ngn c th t nguyn y khng c nhn mnh lm khi n cn thuc vo loi hnh vn hc a ba na, v ch c trin khai khi a vo trong Lut tng gii thch nhng gii iu. Cho nn, d khc vi c nh a ba na v Nh thp c ba na, c hai u ni n nhng nhn vt thc s, Dc a ba na tuy khng hn l nhng s tch, nhng cng l th truyn s tch xa hay c tch.
40

e) B tt a ba na: Khc vi nhng a ba na trn, B tt a ba na hin ang gi ln mt s cch ct ngha khc nhau. Hirakawa v nhng ngi khc ga thit rng n l nhng truyn lin h n i trc ca c Pht. Frauwallner ni r hn l nhng truyn tin thn lin h gia c Pht Thch Ca v B t a, v xut hin ch yu trong phn bn v vic ph v ha hip trong tng gi ca tt c cc b lut. Nhng ta hin cha c mt bng chng xc thc no cho php qu quyt B tt a ba na phi thuc v nhng mu truyn lin h n c Pht. c bit, nu vy, th a ba na ng loi vi loi hnh vn hc Bn sinh hay jtaka. S lin quan gia hai loi hnh vn hc ny ta s bn di. Ch cn ni l, qua nhng bn ci trn v a ba na, ta thy loi hnh vn hc a ba na phi khc vi vn hc Bn sinh ti mt mc no . Vy th, qua nhng phn tch v cc a ba na m c thuyt s tch s ca v thuyt ng ngn u ng lit vo loi a ba na, ta c th rt ra mt kt lun chc chn l a ba na khng phi l nhng truyn ng ngn. Ngc li, n l mt loi hnh truyn s tch s ca mang t nhiu tnh cht ng ngn nu c. Kt lun ny, ta s thy c l hn khi bn v kha cnh ng hc ca ch a ba na. 3. Ng nguyn ca a ba na V ng nguyn Avadna, ta hin c nhiu thuyt khc nhau. Cch y hn 100 nm, Bthlingk v Roth o xut avadna t ava + (/d v ava + (/dai. Nu vi o xut trc th n c ngha l ct dt. Nu vi o xut sau th n c ngha lm trong sch. T , avadna c ngha l s ct dt, on tuyt hay l hnh vi lm cho trong sch, lm cho hon thnh, lm cho ni ln, ngha l nhng hnh vi mang tnh cht anh hng. Chnh ngha th hai ny, sau Max Mller ly li ch thch ch avadna nh l "Mt cu chuyn khi nghe ti lm lng ngi thanh tnh". Khng nhng th, Bthlingk v Roth cn cho ch apadna v o xut n t apa + (/d, vi ngha nhng hnh vi thnh cng, nhng hnh vi danh d. Ri Speyer cho rng o xut avadna t hai ng cn ava + (/d v ava + (/dai khng chnh xc, v theo ng n ch n t ava (apa) + (/d v c ngha mt ci g c ct ra, tc mt ci g c tuyn chn, tc nhng s kin ni ting, nhng cng trnh quang vinh. y cng l im Winternitz ng khi ng ni avadna l truyn ca nhng hnh vi v i. Sau ny, ng ta cn tm tt trong mt bi bo tt c cc ngha ca Avadna m kt qu l c bn. Mt, n c ngha hnh vi (karma). Hai, n c ngha nhng hnh vi xy ra trong qu kh (karmavtta, ativtta). Ba, n c ngha nhng hnh vi anh hng (parkarma), nhng hnh vi cha tng thy (abhtakarma), nhng hnh vi thanh tnh (suddhakarma). V bn, n c ngha nhng s vic ang xy ra (itivtta). Ngoi ra, nhng ngi nghin cu Nht bn nh Wogihara cho apadna n t apa + (/d c ngha l dt ln, tc lm r ra, trin khai ra mt vn g, cn Hitaka ngh n n t ava + (/d vi ngha m ra nhng ci g buc, tc gii minh mt vn g. V vy, avadna c ngha l th d nh nhng dch gi Trung quc tng xut.
41

V pha nhng ngi nghin cu Pli, h chp nhn cch hiu ca Speyer nh th hin trong Pli ph bnh t in vi nhng ngha ct, gt hi, nhng cng trnh v i, truyn nhng hnh vi . Vy th, v phng din ng nguyn, ngha ca avadna hon ton ph hp vi nhng kt lun ta rt ra t nhng phn tch cc a ba na trn. Ngha l, n ch nhng truyn s tch anh hng s ca, ch khng phi l nhng truyn ng ngn. im ny s tr thnh r rng khi ta so snh n vi nhng truyn bn sinh (jtaka). 4. A ba na, Bn sinh v Bn s Trong Thun chnh l lun 44, Chng Hin ln mt cch phn bit truyn Bn sinh ra khi Bn s, l truyn Bn sinh th bt u t nhng s vic hin ti, kt thc bng nhng s vic trong qu kh. Trong khi truyn Bn s th bt u bng vic qu kh v chm dt bng vic qu kh. Bn sinh tc l jtaka, cn Bn s tc itivttaka. Mayeda thnh cng ng nht itivttaka vi avadna. T , ava- dna vi ngha truyn s tch s ca, by gi c thm ngha truyn c tch. M ng th, c th ni truyn c tch tc l mt th truyn s tch s ca, v avadna nu ng nht vi itivttaka, th phi c ngha truyn c tch ch n bt u trong qu kh v chm dt trong qu kh. Ni tt li, truyn c lit vo loi a ba d na l nhng truyn c tch, hay cho rng ri hn, ta ni n l truyn s tch s ca. Do th, thuyt ca i tr lun v i t b sa lun l hon ton chnh xc. 5. A ba na nh tn mt b kinh Sau khi bn ci v loi hnh vn hc a ba na, tc loi hnh vn hc truyn c tch Pht gio, ta by gi th hi t nguyn y phi chng a ba na l tn mt b sch ca kinh in Pht gio, hay ch l tn chung ca mt th loi hnh vn hc. T trc ti nay, ngi ta thng bo kinh in Pht gio c 9 b hay 12 b, tc thuyt Cu phn gio v Thp nh phn gio. Nhiu nghin cu cho bit nhng tn kinh lit ra trong hai thuyt y phn ln l ch th loi hnh vn hc hn l ch mt bn kinh nht nh, bi v c nhng tn lit ra trong hai thuyt, m ta khng bao gi tm thy trong u cc kinh hin lu hnh. V d, tn Bn s, tc itivttaka va thy, mc d xut hin trong thuyt chn b v thuyt mi hai b, khng bao gi thy xut hin trong nhan ca nhng cun kinh. Cn m ngoc n ni thm rng itivttaka ni y l itivttaka, ch khng phi ityuktaka m cho ta ch Pli itivuttaka, tn mt cun kinh trong Tiu b kinh. C th v avadna thay th cho itivttaka, nn sau ny ch b mt trong cc kinh. Gi thit ny ch gp kh khn ch itivttaka th xut hin trong thuyt chn b, trong khi avadna th xut hin trong thuyt mi hai b. Mayeda th ct ngha tnh trng kh khn ny bng cch cho rng itivttaka nguyn xut hin trong chn b kinh vi ngha itivuttaka, nhng
42

itivuttaka trong Pli cng nh trong tc ng, ngoi o xut chn chnh ca n l ityuktaka, c ci o xut itivttaka, nhm ch cho nhng chuyn xy ra trong qu kh. Khi vn hc truyn c tch xut hin, nhng nh in ch kinh in Pht gio, dn dn a nhng chuyn vo v xp chng vo loi itivuttaka vi ngha itivttaka. Nn khi thuyt chn b ra i, itivttaka c tha nhn nh mt b phn ca kinh in Pht gio. Nhng ngun gc ca nhng chuyn itivttaka l avadna. Do th, sau y thuyt 12 b kinh ra i, bao gm cho c c th loi hnh vn hc avadna, tc th vn hc loi truyn c tch, v tr itivttaka v cho ng nguyn nguyn thy ca n l ityuktaka, tn avadna c dng. Du sao chng na, ngy nay trong Tiu b kinh (KN. 13) c mt kinh mang tn Apadna. y l kinh m Thin kin lut t b sa 1 gi l D, trong khi lit k 14 kinh ca Khut ka, tc Tiu b kinh. Trong T phn lut 54, ta gp mt bn lit k nhng kinh ca ci gi l Tp tng, c thy bao gm 12 mc, tc Sinh kinh, Bn kinh, Thin nhn duyn kinh, Phng ng kinh, V tng hu kinh, Th d kinh, u b x kinh, C ngha kinh, Php c kinh, Ba la din kinh, Tp nn kinh v Thnh k kinh. Tp tng ngy nay c tha nhn l Tiu b a hm bng Phn vn, tng ng vi Tiu b kinh ca Pli. Do th, Th d kinh l avadna Phn vn. 6. B kinh a ba na bng Phn vn Nh s pht hin nhng th bn Phn vn ti Trung do cc nh nghin cu c thc hin, ta ngy nay c th phc hi li mt phn no b sch mang tn a ba na bng ting Phn. Qu trnh pht hin xy ra nh th ny. Nhn v tm c mt s on phin ca Phn bn Anavataptagth ti Trung , sau khi so snh vi phn Dc s bng Phn vn (Bhaiajyavastu) ca cc th bn Pht gio tm c ti Gilgit do Dutt in ra, Bechert pht hin chng c nhiu ging nhau. T , Bechert nhn ra Anavataptagth chnh l nhng cu truyn 500 t Pht tp hp li bn b h A nu t (anavatapta hay anotatta) trong Cn bn nht thit hu b t ni gia dc s 16-18. Truyn ny, ln u tin c Trc Php H gii thiu cho Pht t Trung quc di tn Pht ng bch t t thuyt bn khi kinh. Mayeda phc hi li chng s ca Anavataptagth bng cch cn c vo bn dch ca Trc Php H v Cn bn thuyt nht thit hu b t ni gia dc s, ri so snh vi apadna ca Tiu b kinh Pli, v cho ta bng so snh sau:

43

Trc Php H 1 i Ca Dip 2 X Li Pht 3 Mc Kin Lin 4 Lun B 5 Tu Man 6 Lun Lun 7 Hon K 8 Tn u L 9 Ha Kit 10 Nam 11 D Da 12 Thi Li La 13 Bc Cu La 14 Ma Ha T 15 u Vi Gi Dip

Dc s 1 i Ca Dip 2 X Li T 3 i Mc Lin 4 Thin Diu 5 Diu 6 Cu Chi 7 Diu m 8 Tn u L Ph La a X 9 Thin Lai 10 Hu H 11 Danh Xng 12 Ti ch 13 Bc Cu La 14 Tn gi u Lu Tn Loa Ca Dip Na Ca Dip Gi Da Ca Dip 16 Danh Xng

Anavataptagth 1 Kyapa 2 riputra 3Mah Maulyyana 4 Sobhita 5 Sumana (roa) 6 Kovia 7 Vga 8 Piolabharadvja 9 Svgata 10 Nandika 11 Yaa (1) 12 aivala 13 Bakkula 14 Sthavira 15 Uruvilva-Nad-GayKyapa

Apadn III, 3 Mahkassapa 1 Sriputta 2 Mahamoggallna

386 Soa-koivsa 541 Vangsa 8 Piolabharadvja 32 Sgata

393 Bakkula 535 Uruveakassapa

16 Ca Da

16 Yaa (2)

17 Th C 18 Li Tra Ha La 19 Ha 20 Thin Tha Ca Dip 21 Chu Li Bn c 22 H Th 23 A Na Lut 24 Di Ca Pht 25 La Vn 26 Nan 27 Bt

17 Ha Sinh 18 H Quc 19 Sa 20 Tt a Ca Nhip 21 Chu Ly Bn Ca 22 X Bc 23 A N L 24 S T Vng Ca La 25 La H La 26 Nan 27 Tht Lc T 28 Cn Tng 29 Hin T

17 Jyotika 18 Rtrapla 19 Svti 20 Jaghkyapa 21 Capanthaka Sarpadsa 22 (Bahuruta) 23 Aniruddha 24 Mgadharaklaputra 25 Rhula 26 Nanda 27 Dravya Mallaputra 28 Upasena 29 Bhadrika

18 Rahapla

14 Capanthaka

16 Rhula 13 Nanda

17 Upasenava gantaputta 538 Lakua bhaddiya

44

28 La Ban Bt 29 Ma u Ha Lut

30 Hin Dim 31 Mt Tnh 32 Nhn Duyn 33 Kiu Trn Nh 34 B La 35 Khu T

30 Lavaabhadrika 31 Madhuvstha 32 Hetu 33 Kauinya 34 Upli 35 Prabhkara 36 Revata I. Buddhpadna

30 Th Tn

Vi bng so snh y, ta c th c mt s nim v mt vn bn a ba na bng ting Phn thuc vo Tp tng ca b A hm ting Phn mt. im cn ch l ch avadna c Trc Php H dch bng t T thuyt bn khi. Trong Ma ha tng k lut 32 cng c ni n Tp tng v lit ra 7 b kinh ca tng ny, tc l Bch Chi Pht A la hn t thuyt, Bn hnh, Nhn duyn, Nh th, ng t, Ch k v Tng. R rng Bch Chi Pht v A la hn t thuyt y, chnh l a ba na, ch khng g khc. S thc Anavataptagth cho thy n l mt quyn truyn ni v cng trnh tu tp ca cc v Pht a la hn v cc v trng lo tng, ni. V nh bng so snh cho thy, trong tnh trng t liu hin nay, n c nhiu nht tr vi Apadna ca Tiu b kinh. Ngoi ra, ngy nay Phn bn ang cn bn lu mt s tc phm lin h n vn hc a ba na, ch yu l Divyvadna, Avadnakalpalat, Aokvadnaml, Vicitrakarnikvadnaml. 7. B Apadna ca Tiu b kinh Apadna bng Pli l b kinh th 13 ca Tiu b kinh hon ton vit bng thnh tit, gm c 4 phn (i) Buddhpadna, (ii) Paccekabuddhpadna, (iii) Therpadna v (iv) Therapadna. Bn phn ny li chia thnh 59 nhm (vagga). Mi nhm gm 10 truyn. Trong 59 nhm , 55 nhm l dnh cho cc tng trng lo, k truyn 547 ngi. Ring nhm th nht th gm lun c truyn Pht v Bch Chi Pht. Bn nhm cui cng k truyn 40 ngi trng lo ni. Phn (i) truyn c Pht chim t thnh tit 1-81, ca ngi c Pht l mt v php vng y 30 ba la mt, thc hin nhiu hnh ng kh lm trong nhng i trc. Cui cng n ku gi cc t kheo hy on kt thc hnh tinh tn con ng chnh tm nhnh m thut ng gi l bt chnh o

45

Phn (ii) truyn Pht Bch Chi chim t thnh tit 82-139, ca ngi cc c Pht Bch Chi theo con ng gic ng c c ca mnh ging nh mt con t gic. Phn ny thc s l kinh T gic mt sng ca Tp kinh (Sn. i. 3 Khaggavisa) c nht vo. Ton b kinh ny gm 41 thnh tit. Khi nht vo y, n c thm 8 thnh tit u v 9 thnh tit cui, cng thnh nh vy 58 thnh tit cho ton phn truyn Pht Bch Chi. Phn truyn ny do ghp kinh T gic mt sng vo nn lut th khng ging vi ton b tc phm. Phn (iii) truyn cc trng lo t li cuc i quang vinh ca 550 A la hn, bt u vi X Li Pht, v i t ca Pht. Ring chuyn ca X Li Pht y, di gp i truyn Pht Bch Chi cng li. N chim n 234 thnh tit. Sau truyn X Li Pht, ta c truyn ca Mc Kin Lin, Ca Dip, A Nu Lu , u Ba Li, A Nh Kiu Trn Nh, Tn u L Ph La a, A Nan, La Hu La, H Quc, ... Trong mi truyn k, mc d di ngn khc nhau, u ng nht trong vic m t mt hnh ng ca ng s trong i trc, v ngy nay em n nhng kt qu tt lnh. Phn (iv) truyn cc trng lo ni ghi li cuc i ca 40 v ni ca t chc Pht gio nh Ma Ha Ba X Ba , Khem, Uppalava, Patchra, Ya Du La v.v... Cuc i ca cc v ny cng c vit theo li cc v trng lo tng, tc k n mt hnh ng no tt lnh ca h trong nhng i trc em n nhng kt qu tt lnh trong i hin ti, to c hi cho h xut gia tr thnh nhng v chng o. Ni dung ca Apadna l th . Cc ngi nghin cu thng cho n thnh lp hu k nht trong cc tc phm ca Tiu b. Th nht l v n k n 35 v Pht trong qu kh, trong khi cc b kinh khc ch k ti 7 v. Ngay c Pht s (Buddhavasa) cng ch ni ti 24 hay 27 v Pht m thi. Th hai, Apadna khng c Dghabhaka k ra nh mt kinh trong Khuddakagantha, tc trong Tiu b kinh, m phi i n Majjhimabhnaka mi c k ra cng vi Cariypiaka v Buddhavasa. Th ba, mt s ng c ca n c th tm thy trong cc tc phm khc. Chng hn, mt s cu trong phn (i) truyn c Pht xut hin trong Lun s (Kathvatthu). Hay mt s cu trong truyn Ma Ha Ba X Ba phn (iv) thy trong th ca M Minh. Th t, nhng phn tch lut th cho thy phn ln dng tuhubha rt ph bin trong cc tc phm hu k nh Cariypaika. Do vy, Warder ngh n ra i khong vo th k th I t.dl. Ch c vn l, nh khi bn v mt bn a ba na bng Phn vn, ta nhn ra qua bng so snh trn mt quan lin gia Anavataptagth v Apadna. iu ny gi thit c mt bn a ba na chung, trc khi phn lit thnh Anavataptagath ting Phn v Apadna ting Pli. Ngha l, c mt bn A ba na lm c s cho c hai bn vn Phn v Pli. V s phn lit Phn Pli c l xy ra trc th k th I t.dl. kh lu. V vy, bn a ba na c s c th xut hin khong th k th IV v III t.dl. T , c Anavataptagth ln Apadna c th ra i t khong th k th III t.dl. tr i.
46

Ngoi ra, cn ch mt im l vn hc Avadna c k n ch trong thuyt 12 b kinh, tc thuyt thp nh phn gio. iu ny khng c ngha n thuc vo mt trng phi nht nh. Trc y, E. J. Thomas da vo s kin vic n khng c nhng kinh nh Php hoa, Php tp danh s v.v... thuc i tha k n, i n kt lun Avadna tr thnh trng yu vi trng phi Nht thit hu. Tuy vy, nu xt k hn khng nhng avadna c k n trong trng phi Nht thit hu, m cn trong cc trng phi khc ca Pht gio cng nh cc kinh in i tha. V d, n c k n trong Ng phn lut, Hoa nghim kinh, Ma ha bt nh ba la mt kinh, Phng ng i tp kinh v.v... Th cng c ngha, avadna l mt th vn hc trng phi, du rng ty theo tng quan im ca b phi m ni dung n c thay i t nhiu. V vy, ta c th gi thit c mt vn bn A ba na chung trc khi phn lit thnh cc A ba na ca cc trng phi khc. 8. Tnh cht ca vn hc A ba na A ba na c th ni l th vn hc truyn s tch s ca Pht gio. Cho nn, n khng c tnh trnh by nhng gio l thm su, tri li l nhng truyn k v c tnh cht gio hun, va c tnh cht gii tr lnh mnh. Do vy, c Pht y xut hin nh mt con ngi, ging gii o l cho nhng con ngi khc, c xut gia ln ti gia, v tr thnh i tng tn ngng ca mi ngi. A ba na v vy khc vi cc loi vn hc khc nh vn hc Bt nh, hay Hoa nghim, Php hoa v.v... Tuy nhin, ta khng th da vo tnh cht trn ca vn hc a ba na xp loi trng phi n, nh Weeraratne lm. i bt nit bn kinh 25, Thnh tht lun 1, Du ga s i lun 25, i tha a t t ma tp lun 6, Thun chnh l lun 44, i tha ngha chng 1, Php hoa huyn tn 4, Hoa nghim kinh s 24, T phn lut khai tn k 2, T phn lut s sc tn ngha k 3, Kim cang nh i gio vng kinh s 1, O. Bthlingk und R. Roth, Sanskrit Woerterbuch 1 (St. Peterburgs, 1855), J.S. Speyer, Avadna ataka (London, 1902), M. Winternitz, Journal of the Taisho University (VI-VII, 1930 t. 7), Hirakawa Akira, Nihon Bukky gakukai menp (15. t. 88), Mayeda Egaku, Genji Bukky seiten no sairitsu shi kinkyu (Tokyo, 1964), H. Bechert, Bruchstcke buddhistischer Versammlungen aus zentralasiatischen Sanskrit- handschriften 1 (Berlin, 1961), W.G. Weeraratne, Encyclopdia of Buddhism 2, (Ceylon, 1966, t. 395), E.J. Thomas, History of Buddhist thought (London, 1933).

A BA HI
Phn: bhsvara Pli: bhassara
47

Tang: Hod gsal Hn: (p) A ba hi b , A duy t , A hi hon tu , A ba hon tu , A ba tot la gi , A ba la , A ba hi (d) Quang m thin , V lng thy thin , Thy v lng thin , Cc quang tnh thin , Cc quang thin , Quang tnh thin , Bin thng quang thin , Hong dc thin , Quang diu thin Tn mt ci tri ca sc gii, v tn ci tri th ba ca nh thin. V chng sinh sng trong ci tri y, nh sc thin nh, giao thip vi nhau khng phi bng ngn ng m bng nh sng pht ra t nh tm ca h, nn ci tri h c tn Quang m, tc ly nh sng (bh) lm m thanh (svara). Nhng dch bn Trung quc i khi suy ch bhsvara l do bhs (nh sng) v vara (tt nht, tt cng) ghp li, nn dch l Thng quang, Cc quang, Quang diu, Hong diu v.v... Cn li dch V lng thy hay Thy v lng xut pht t nhng th bn vit bh thnh p, hay ngi dch c ln bh thnh p, cho ta pasvara t bhasvara. pas c ngha l nc. Do , bhsvara c dch thnh thy v lng hay v lng th Huyn ng m ngha 3 vit: "Ci tri A ba hi tc ci tri Quang m, cng gi ci tri Cc quang tnh, l ci tri th ba ca nh thin". Kh Hng m ngha 1 ghi li qu trnh ra i ca nhng tn gi ci tri ny nh sau: "Tri A ba hi, kinh Lu thn gi l A ba la, T a hm m sao gi tri A ba tot la gi. y gi l Quang m, tc v vua tri ca nh thin, cng l ci tri th ba ca nh thin. i ng dch l tri Cc quang tnh". Trng a hm kinh 20, Khi th kinh 7 v i lu thn kinh 4 t hnh dng v sinh hot cng nh ngun gc ca nhng chng sinh ti ci tri y. Da h mu vng, dng ngi to ln n 8 do tun, sng ti 8 i kip. H sng bng s sung sng, m thut ng Trung quc gi l lc. H pht ra nh sng truyn thng cho nhau. H cng c th bay. Ngun gc ca h l nguyn khi th gii mi thnh, trong cung Phm thin cha c ngi, bn th gii ca mnh n ha sinh v tr thnh v cha t ca ci Ta b (sahpati), sau khi cuc sng ca mnh ti ci tri A ba hi ht. A t t ma cu x lun 11, thu thp nhng kin trn cng vi nhng g pht biu trong i t b sa lun 136, Lp th a t m lun 6 v T a hm m sao gii 2 cho bit thm v i sng ca cc chng sinh ci tri y. H v sng nh vo s sung sng tinh thn (lc) do thin nh em li nn khu gic v v gic b loi tr. Nhng, mi v li vn cn v h c mt thn th khng thiu khuyt cc gic quan. Mt v tai h c kh nng v bin, nn gi l mt tri v tai tri, m thut ng thng gi l thin nhn (divyacakus) v thin nh (divyarotra). Thn th h nh nhng (prasrabdhi) nn h c th bay ln mt cch d dng. H khng cn thc n, nh , o qun. H khng c c quan sinh dc, nn s sinh sn xy ra
48

bng mun, bng cch ha sinh (upapduka). H khng c s ham mun nhc dc cng nh sn hn. Hnh nh nhng chng sinh ci tri y sau ny chuyn ha vo trong mt gio tr thnh mt v tri c hai quyn thuc trong vin Kim cng ngoi ca Mn la thai tng gii. V thn ny c tng trng nh nhng v b tt, vi tay phi cm mt hoa sen v tay tri nm cht li chng ln hng mnh. l nhng g vit v ci tri ny trong cc ti liu ca Hn tng. Trong tng Pli, cc kinh Phm vng (DN. i. 17 Brahmajalasutta), Khi th nhn bn (DN. i. 24 Aggaasuttanta) v Ba l (DN. i. 27 Ptikasuttanta) ca Trng b kinh u c cp. Ngoi ra, cc kinh lun khc ca tng Pli cng thng ni n ci tri . N thng dng ch cho ni c mt loi chng sinh sng bng lc (ptibhakkha) c to ra bng (manomay), thn hnh pht ra nh sng (sayapabh), i trong khng kh (antarkacar) v lun lun p lnh (subhahyino). Theo ba quyn kinh dn trn, th h l nhng chng sinh ci tri A ba hi ht mng sng v cung Phm thin th cha c ngi , bn n m ha sinh ti cung Phm thin tr thnh nhng chng sinh. Kinh Phm vng vit: "Lc by gi, chng sinh u tin sinh ra ti ngh rng: "Ta l Phm thin, i phm thin, ton nng ti thng, thy khp ni, thng tn, thng , cha sng to, cha ha sinh, v i tn xng, v cha t mi nh mng, ng t ti, t ph ca tt c chng sinh v s sinh ra...". Ri theo kinh y th cc chng sinh sinh sau cng ngh ngi sinh trc mnh l nh th. H t ngh rng: "Chng ta do Phm thin ny ha sinh, v sao vy ? V ta thy v ny sinh trc y ri, cn chng ta th sinh sau". l s ra i ca nim thng , nim Phm thin". V ngun gc ca nhng chng sinh y, kinh Phm vng vit: "C mt thi n giai on no , sau mt thi hn rt lu, th gii ny chuyn hoi. Trong khi th gii chuyn hoi, cc chng sinh phn ln sinh qua ci A ba hi ... C mt thi, n giai an no , sau mt thi hn rt lu, th gii ny chuyn thnh. Trong khi th gii ny chuyn thnh, cung Phm thin hin ra nhng trng khng. Lc by gi, mt chng sinh v mng sng ht hay phc bo tn, cht ci tri A ba hi, bn sinh qua cung Phm thin trng rng y ... Chng sinh sinh ra u tin th c sng lu hn, sc tng tt p hn v c nhiu uy quyn hn. Cn cc chng sinh sinh sau th sng ngn hn, sc tng t tt p hn v c t uy quyn hn ... Mt trong cc chng y, khi t b thn kia, li thc sinh n ci ny. Khi n ci ny, v y xut gia, t b gia nh, sng khng gia nh ...". Vy, ngun gc ca loi ngi c th tm tt li theo kinh Phm vng dn y l do cc chng sinh ci tri A ba hi n qua trung gian ca ci gi l cung Phm thin. Kinh Ba l cng ng vi quan im va nu ca kinh Phm vng. Nhng kinh Khi th nhn bn th
49

ni hi khc mt t im n loi b th gii trung gian ca cung Phm thin v cho rng loi ngi th gii ny l n t tri A ba hi. Nh th, c ba kinh u nht tr loi ngi l nhng chng sinh ca tri A ba hi. y l quan nim ca Pht gio v s xut hin ca loi ngi. Ci tri A ba hi nh th ng mt vai tr v cng quan trng trong quan nim sng th ca Pht gio. Tuy nhin, nim v ci tri ny khng phi thun ty bt ngun t chnh c Pht. Trong kinh Khi th nhn bn khi ni v ci tri ny, c Pht nhc n vic cc b la mn khng bit n nhng kin thc truyn thng nn kiu ngo cho mnh l giai cp ti thng ca x hi. Vic ni n kin thc truyn thng ny bo cho ta bit quan nim v tri A ba hi cng nh thuyt sng th lu truyn trc thi c Pht. V pha tng Phn vn, i s (Mahvastu i. 52) ni n vic: "Lc th gii ny hoi dit, loi ngi sau khi cht sinh ra gia nhng thin thn bhasvara, cc vng sau khi cht ri cng v v c Th Tn cng t cng vin tch v th gii y. n khi th gii ban u hnh thnh, ang cn ngi , nhng chng sinh th gii bhasvara mng chung, bn n th gii ny". Ri trong chng Vng s (Mahvastu i. 338-340, Rjavasa), i s li ni ti vic: "Th gii ny sau mt khong thi gian di bt u hoi dit, trong qu trnh hoi dit, cc chng sinh phn ln sinh li trong th gii bhasvara. Ri n lc xy ra dp khi th gii ny sau thi gian di bt u hnh thnh mt ln na, trong khi n hnh thnh, mt vi chng sinh v mng lc v nghip lc ht, s ri bhasvara v sinh ra trong th gii ny. nhng chng sinh y (sattv) t chiu sng (svayamprabha), bay trong khng trung (antarkacar), lm bng (manomaya), sng bng h (prtibhaka), trong khoi lc (sukhasthyin) v i u cng c (yenakmagata). Sau , v n phi thc n ca qu t, cc chng sinh y dn dn mt ht phm cht thin thn ca mnh". Vy th c Phn vn ln Pli, u nht tr coi ngun gc ca loi ngi n t ci bhasvara. im cn ch l trong Phn vn cng nh Pli, t chng sinh (sattva / satta) dng kt lin ch bhasvara, ch khng phi t thin thn (deva) nh xy ra trong mt s kinh khc trong Trung b kinh, Tng ng b kinh, v Tng chi b kinh. iu ny gi thit A ba hi t nguyn y c th l mt th gii, c ngh ra nhm gii thch s xut hin ca loi ngi th gii y. Cng c th n l mt phn nh ca nhng g cn li trong k c ca ngi n trc thi c Pht v mt vng t m t tin h tng tri qua ti min Ty . Ri sau dn d c phong thn v tr thnh tn mt ci tri nh bit. Xem thm o hnh Bt nh kinh 3, u sa kinh, Tn dch Hoa nghim kinh 21, Chng s tri lun 10, B tng k, B. Jayawadhana, EB l t. 13.

50

A BA KHM MN
Phn : Upanikepaa Pli: Upanikkhapana. Hn: (p) A ba khm mn , (d) An st c Mt thut ng c ngha c cung cp nhng phng tin git hi, mt trong 21 trng hp a n s vi phm iu cm git hi ngi hay vt trong Ma ha tng k lut 4. Nguyn vn Hn ni v trng hp ny nh sau: "A ba khm mn st gi, nhc t kheo dc st nhn c, o trung an th a ba khm mn. T kheo st tm tc thi c vit t ni ti. Nhc th kh thng thi c thu lan ti. Nhc t gi c ba la di. ". Ngha l: T kheo v mun git ngi, t A ba khm mn gia ng. Khi t kheo lm vic ny vi st tm, phm ti vit t ni. Nu nn nhn b au nhc, phm ti thu lan gi. Nu nn nhn cht, phm ba la di. Theo ni dung vn mch, a ba khm mn c th hiu nh mt th hm hay by. Nu vy, Ma ha tng k lut, c 3 loi hm git ngi. Loi th nht, mn th, c th coi nh tng ng vi phng tin git hi bng opta ca Lut tng (Vin. iii. 76) tc hm cho ng hay vt ri xung m cht. Loi hm c coi nh khng c ngy trang trn mt. Loi hm th hai, Ma ha tng k lut gi l khanh hm, hm ngy trang bng cch ri t hay c trn mt, bn di t cc th vt nhn git cht. N chnh l loi hm apasena ca Lut tng (Vin. iii. 767). Loi hm th ba ca Ma ha tng k lut l a ba khm mn nh dn. T phn lut 2 cng ch cp hai loi hm nh Pli, nhng chi tit hi khc. Loi khanh hm, hm khng c ngy trang nh opta ca Pli hay mn th ca Ma ha tng k lut 1, nhng c t th git hi di nh vt nhn hay thuc c. Loi th hai ca lut T phn l k bt, by ngy trang v n khng nht phi lm hm. Ng phn lut 2 cng th, cng ch k n hai loi hm m thi. Loi u ba u, m n dch l tc tnh, tc opta ca Pli v mn th ca Ma ha tng k lut. Loi kia l u ba x (nhc sng , ging yu), tc apassena ting Pli, khanh hm ca Ma ha tng k lut v k bt ca T phn lut. Thp tng 2 th hi m m v hai loi hm, nhng vt tch ca thuyt hai loi hm vn cn. Loi th nht l u a vi nh ngha bao gm c opta v apassena ca Lut tng, tuy u a hn l mt phin m ca opta. Loi th hai gi l u a (dhta) th chia lm 2 l u a
51

t v u a g, gm nhng hnh pht gh rn. u a t l o hm chn sng cho n c, cn u a g l ng gng cm xing tay c. Vy, c Lut tng, T phn lut, Ng phn lut v Thp tng lut u khng c loi hm hay by no tng ng vi a ba khm mn ca Ma ha tng k lut, nu a ba khm mn qu l mt th hm hay by. S thc, nu l mt th hm hay by th ting Phn tng ng c ch avakhanamna do ng t ava-kham, o su xung, l o hm nh by. Nhng avakhanamna cha bao thy dng vi ngha y, v gi nh c dng vi ngha , n cng khng c im c bit g khc vi hai th hm ca chnh Ma ha tng k lut. Do , cn c mt cch l gii khc. Trong Lut tng (Vin. iii. 77), sau hm (opta) v hm ngy trang (apassena) ni n upanikkhapana, tc hnh vi cung cp phng tin git ngi. N nh ngha: Upanikkhapana nma: asi v satti v bhei v lagua v psa v sattha v visa v rajju v upanikkhipati 'imin marissat'ti, patti dukkaassa; tena marissmti dukkha vedana uppdeti, pati thullac- cayassa; marati, patti prjikassa. "Gi l upanikkhapana, v no ra mt con dao, mt con dao gm, mt mi tn, mt cy gy, mt hn , mt cy gm, thuc c hay mt si dy, vi ngh: "N s cht bng ci ny", v y phm t kit la. Ni, "n s cht bng ci ny" v n cm th s au n, v y phm thu lan gi. Nu n cht, v y phm ba la di". nh ngha cung cp phng tin git ngi hay t st va dn hon ton ph hp vi iu, m T phn lut 2 gi l an st c, tc trc tin bit rng ngi c tng chn i, coi r v gh tm thn xc, bn mang dao hay thuc c hay si dy hay cc cng c git ngi khc n trc mt, v ngi y dng mt trong nhng th t st. Kt qu nu ngi cht, t kheo phm ti ba la di. Nu ngi khng cht, t kheo phm ti thu lan gi. Cung cp phng tin git ngi khc cng phm ti nh vy. T phn lut 2 khng c on ring v an st c, ch an st c li t vo trong nh ngha ca u ba x. Thp tng lut 2 cng khng c nhng li c nhng t "lm li, dy, my ngy trang" (tc cng, tc quyn, tc bt ), mt phn no cp ti ni dung ca an st c. Hn bn Cn bn thuyt nht thit hu b t ni da khng c k nhng phng thc git ni trn trong gii st. Nhng Phn bn ca n l Mlasarvstivdavinaya (GM. ii. 96) c ni n nm cch thc cung cp phng tin git hi (Saghy pacopanikepanakalph) v dng ch upanikepana, tng ng vi upanikkhapana ca Pli.
52

Vy, a ba khm mn l mt phin m ca upanikepana ting Phn nu khng l ca mt th tc ng c dng gn vi upanikkhapana ca Pli, (cn ch l nhng phin m nh mn th chng t vn t ca Ma ha tng k lut, nu khng thuc dng tc ng th cng thuc Phn vn hn chng) v c ngha l c cung cp nhng phng tin git ngi cho i tng lin h. Nu a ba khm mn c ngha nh vy, th vic Ma ha tng k lut 4 ni ti s "t a ba khm mn gia ng" (o trung an th a ba khm mn ) c hai ngha sau. Th nht, Ma ha tng k lut thc s lm ln v ngha ca a ba khm mn, c bit khi hai on trc ni ti chuyn hm by. Th hai, s gia ng t a ba khm mn c th ch vic ln lt cung cp nhng phng tin git ngi. iu ny ta thy ni n rt r trong Thp tng lut. V n cng rt hp l thi, bi v ngi no mun t st, tt phi lm vic mt mnh nhng ni ho lnh, kn o. Thp tng lut 2 vit: "t li gia ng: nu c t kheo no bit ngi kia t ng y n, bn gia ng y, da vo cy, da vo tr, da vo , da vo vch, da vo khc g, khc st, khc thp, khc gang, m t li vi ngh hay li ni rng: "Ta v ngi t ng kia ti m t li ny". Nhn , ngi kia cht, v t kheo mc ti ba la di. Nu khng cht tc khc m sau li cht, th cng b ba la di. Nu khng cht tc khc v sau khng v th m cht th b thu lan gi. Nu lm li cho ngi khc, m ngi khc b cht th b ba la di ...". Nhng on vn sau ni v vic "lm dy, lm my ngy trang" cng tng t nh th. Nu em so vi nh ngha upanikkhapana dn trn ca Lut tng, ta thy ngay chng c nhng dng hnh tng t nhau v ng c v ni dung. S kin ny cho php kt lun Ma ha tng k lut khng phi l khng c l do, khi ni " gia ng an tr a ba khm mn" vi ngha: ln lt cung cp nhng phng tin git ngi cho cc i tng lin h. d thy, c th lp nn biu so snh sau:

53

Pali MTK T Np TTg MSV CBT

Opta mn th Khanh hm u ba u u a ? Khanh hm

Apassena Khanh hm K bt u b x u a ? ? ?

Upanikkhapana A ba khm mn An st c An st c ? Tc cng, tc bt, tc quyn ? Upanikepana ?

Biu so snh v A Ba Khm Mn

A BA LA MC KH
Phn: Apratimukha Hn: (p) A ba la mc kh , A ba la mc gi (d) oan chnh Tn v vua kho x kin trong truyn n N ca Hin ngu kinh 11. n N l tn mt truyn v tin thn ca Tn u L Ph La a (Piolabharadvja). Trc khi lm t Pht, Tn u L l mt b la mn khn cng, kh s v i sng gia nh. Tn u L n gp Pht hi s vic v c Pht k cho nghe cu chuyn b la mn n N . n N l mt b la mn ngho, kh kho. i tr b th b chy mt. Nh bt nga th lm cho n gy chn. Hi bn sng th lm cho ngi th mc mt ba. Vo qun ung ru th ngi trn ging cht con ca b ch qun. Nhy tng t t th cht anh chng th my. n N do th b a n vua x. Trn ng i, anh cn gp con chim tr v con rn c nh hi nhng s vic ring ca chng. Anh cng c ngi n b nh hi v sao nh chng th nh nh cha m cn nh cha m th nh nh chng. Cui cng, vua A Ba La Mc Kh phn x phn minh, v mi ngi u xin bi ni. Ring chuyn ca chim v rn cng ngi n b c vua tr li r rng. n N l tin thn ca Tn u L v v vua l tin thn ca c Pht Thch Ca.
54

Truyn ny, Phn bn hin cha tm thy, nhng c trong kinh Hin ngu ca Tng bn tc Mdsas-blun shes by bai mdo. C Tng bn n N c tn l dbyug ba can, nh th phi l mt phin m ch dain ting Phn. Nhng v vua trong truyn Ty tng khng c tn g c.

A BA LA L
Phn: Apalla Pli: Apalla Tng: Sog ma med Hn: (p) A ba la l , A ba la l , A la b lu , A ba la ra , A ba la , A b la , A bt la , A lp , A bt la la (d) V o hn , V o cn , V co , V miu , V lu , V lu din , V dip , Bt h Tn mt vua loi rng c c Pht hng phc v tr thnh t. C hai truyn thuyt khc nhau v v vua ny, mt lin kt vi nc Ma kit v mt vi min ty bc n . Truyn thuyt th nht, B tt bn hnh kinh Tr k nh sau: mt thi, c Pht thnh La duyt k, ti tnh x Ca lan ni ba. C mt con sui ni lng u lin gn thnh . Trong sui c mt con c long tn Toan L (Sundara) cc k hung c, gy ra nhiu ma gi ph hoi ma mng, lm nhn dn i kh. By gi c mt b la mn tr nh ch thut, bn hng phc c c long , nn nhn dn cung cp mi nhu cu cn thit. Khi c Pht n thnh La duyt k, nhn dn i m Pht nn khng cn cung ng cho ngi b la mn na. V ny tc gin, i lm c long m tr th nhn dn, bn n ot ch ca c long Toan L, gy ra nhiu ma bo, lm thit hi ma mng, nn c tn A Ba La L. Vua A X Th nc Ma kit n xin Pht hng phc. Pht mc nhin chp nhn. Con c long b nh bi v tr thnh t ca Pht. Truyn ny sau Phn bit cng c lun 5 dn ra v gi tn con rng l V Dip. Pht bn hnh kinh 1 cng m ch n ngun gc Ma kit ca truyn thuyt vi nhng cu th trong phm Xng tn Nh Lai Pht hng phc A Lp Vua rng nui c tm Ma hi nc Ma kit
55

Pht rung ni chuyn sng Th oai dit rng d. Truyn thuyt th hai kt lin A ba la l vi min ty bc n . Bt u vi Tp a hm 23 ni rng: "c Pht trc khi nhp nit bn hng phc vua rng A Ba La, ngi th gm, chin la, rng C Ba L, ri i n nc Ma thu la". A Dc vng truyn 1 chp r hn: "Ngy xa, c Pht nc trng, hng phc rng A Ba Ba, nc K tn cm ha phm ch s, nc Cn v gio ha Chn la, nc Cn la hng phc ngu long, ri li n nc Mt t la." A dc vng kinh 2 cng ghi tng t: "Khi c Th Tn cha nhp nit bn, by gi c vua rng tn A Ba La La, li c ngi th gm v chin la, long vng. c Pht gio ha h xong, bn n nc Ma thu la". Truyn Cng ct v truyn Thi t Cu Na La ca Truyn Thin thn (Divyvadna 216 v 244 Pupradna v Kul) cng ng mt kin: "Khi c Th Tn sp nhp nit bn, ngi iu phc rng A Ba La La, ngi th gm, chin la v Go Ba Ly, ri n Mathura" (Yad bhagavn parinirvaklasamaye 'pallanginya kumbhakr cal gopl ca te mathur anuprpta). Truyn thuyt th hai ny sau nhng nh hnh hng Trung quc chp nhn. Cao tng Php Hin truyn vit: "Sau khi vt sng th n nc trng ..... Xa thng ni Pht n nc Bc thin trc, tc n nc ny. Pht cn li vt chn y ....., phin ngi phi o v ch ngi ha rng d, tt c hin ang cn". n sau Php Hin hn 100 nm vo nm 520, Tng Vn cng ghi nhn nh th trong Lc dng gi lam k 5: "Xa c Nh Lai hnh ha nc trng. Vua rng ni gin gy ma to gi ln. o tng gi l ca Pht u t. Ma dt, Pht ngi di phin xoay mt v pha ng m phi ca sa". Huyn Trng qua n nm 630 chp li r rng hn. i ng ty vc k 3, khi t v nc trng na, vit: "i 250 dm v pha ng bc thnh Mng yt ly n i sn th gp Long tuyn, tc ngun sng T b pht tt . Nhnh ty nam ca dng sng u ng bng vo ma xun v h, sm chiu c tuyt ri. Tuyt bay phi phi nm mu, nh sng bn pha tun di. Con rng y vo thi Pht Ca Dip sinh ra trong loi ngi tn Cng K. Nh ch thut rt gii, bn ch ng cc rng d khng cn to nn cc cn ma bo, ngi trong nc do th d tha lng thc. Mi ngi u cm c nh n, mi nh ng thu mt u thc dng np. Ri nm thng chng cht, c ngi b tr khng ng np. Cng K m gin, cho rng d lm ma to gi ln, gy ra h hi la thc. Nn khi cht, bn tr xung lm rng ti sui y. Sui tun chy nc bc, lm soi mn mu m ca t. c Thch Ca Nh Lai v i bi m ra i, thng xt nhn dn nc y ang gp phi nn , ngi bn ging thn n ch sui ha con rng hung d. C thn Chp Kim Cang cm chy dng vo vch ni. Vua rng run s mi ra quy y nghe Pht thuyt php, sinh lng tin ng. c Nh Lai ra lnh cm hi ma mng. Rng tha: "Phm n ung u nh thu ly t rung loi ngi. Nay nh thnh gio s kh t cung cp. Xin cho 12 nm thu lng mt ln". c Nh Lai ngn ngi thng xt, bn ha cho. Nn nay c 12
56

nm th gp nn lt ln". Ngun gc truyn c Pht gio ha v quy y cho vua rng ny c nhiu kinh lun ni n. Song a im xy ra nhng s vic th li khc nhau, v th i hi phi gii quyt s sai khc y. i tr lun 3 v Cn bn thuyt nht thit hu b t ni gia dc s 4 a ra li gii thch sau. Mt mt, hai b sch ny tha nhn nhng lin h chnh ng ca A Ba La L vi Ma kit , mt khc li kt lin vi min ty bc n . i tr lun 3 ghi A Ba La L nh mt trong ba l do lm cho nc Ma kit giu c, v n thng hay lm ma. Nhng i tr lun 9 li bo: "C lc c Pht tm n nc Nguyt th pha bc Thin trc hng phc vua rng A Ba La". Lm sao m ni hai truyn thuyt trn vi nhau v A Ba La L? Cn bn thuyt nht thit hu b t ni gia 4, 5 v 9 a li gii quyt sau. N k qua nhiu lp lang, v tham gin ngi b la mn gii ch thut t nc Ma kit , n thnh Ba li ca nc Bc thin trc, git cht rng Tn La (Sundara) y ri bin mnh thnh vua rng v ko v nc Ma kit gy ma gi lm hi ma mng nn c gi tn l vua rng Khng Cng La hay V o Hn. Sau c Pht sai Kim Cang Th n Bc thin trc iu phc vua rng y. Trong chuyn i ny c c c Pht na. Vua rng b nh bi v tr thnh t Pht. Ni khc i, hai truyn thuyt khc nhau v A Ba La L c hp nht li. Tn vua rng A Ba La L khng xut hin trong cc kinh in Pli, m ch trong nn vn hc s gii ca tng m thi. Thin kin lut t b sa 2, tc Samantapsdika (VinA. 742) k n vic iu phc A Ba La L v ni xy ra ti nc K tn. Bn s gii Pht s (Buddhavasa-ahakath 29) k tn A Ba La L cng vi ravla, Dhnapla v Parileyyaka. S kin ny khng cho php ng nht A Ba La L vi ravla, m i s (Mahvasa xii 9-20) chp l tung honh vng nc K tn, ri sau c Madhyntika iu phc. V pha Phn bn, i phng qung b tt tng Vn Th S Li cn bn nghi qu kinh 1 k A Ba La La Long Vng gia nhng vua rng n d bui hi Pht ging kinh y. Chng th nht ca Nghi thc cn bn ca thnh Vn Th (ryamajur- mlakalpa I. 12) xp Apalla gia nhng i long vng. Nguyt ng tam mui kinh 2 cng ni n vic: "Vua rng A Ba La chp tay hng n Pht, nng chn chu Long thng ng gia h khng cng dng ln Pht". Phn bn ca kinh ny hin cn. Chng Vo thnh ca n (Samdhirjasutra x. 63 Purapravea) c cu tng t : Tathpi ca apallu ngarjpuruavarasya ktjalih pranachya / vararucira ghtva ngapupn sthita gagane muirja satkaronta //. V ngha tn A Ba La L, dch bn Trung quc c nhiu cch gii khc nhau, trong li dch V o hn, V o cn, V co, V miu v.v... t ra c ngha gn nht ch apalla
57

ting Phn. Apalla c ngha l khng c cng l. Li dch V dip ca Phn bit cng c lun hn xut pht t mt th bn c apala tc c ngha l khng c l. Dch bn Ty tng c sog ma med (khng c cng), nh th dch ch apalla. Trong mt s th bn ca Phn vn, i khi cng gp ch apallu, nhng y l mt cch vit khc ca ch apalla m thi. Tng Ty tng c dch bn ca Cn bn nht thit hu b t ni gia dc s, tc Hdul ba gshi (Sman Kyi Gshi) (TT. 1030), do tt bit n truyn vua rng A Ba La L. Tuy nhin, truyn vua rng ny khng thy xut hin trong Lch s Pht gio n ca Trntha (T na n thai rgya gar chobyun bshugs). Tri li, Trntha trong chng iii ca tc phm mnh k chuyn mt vua rng tn Audua cc k hung d, gy tai ng cho dn min Kamira v cui cng b Madhyntika iu phc. im c bit ca truyn ny nm ch Madhyntika iu phc Audua khng phi bng mt cuc chin u sng cht, m bng s cm ha c k. Trong khi Audua ni ln nhng cn ma to gi ln, Madhyantika vn ngi yn. Audua ngc nhin, bn hi: "Ngi mun g?". V s tr li: "Xin cho ta mt m t". Audua hi tip: "Khong chng bao nhiu?" Nh s tr li: "Khong bng ch cho ta ngi xp bng m thi". Rng Audua bng lng. Nhng khi nh s ngi xung th khong t ng chim ht "chn bnh nguyn ca min Kamira". Gi truyn va k ca Trntha l c bit, v n cho ta thy mi lin h gia truyn Cy nu Vit nam v truyn A Ba La L ca truyn thng Pht gio. Truyn cy nu Vit nam ln u tin c chp li bng ting quc m trong Hng mng hnh, mt tc phm c th ca Chn Nguyn (1646-1726). Truyn ny k qu vng ph hoi i sng an lnh ca dn. c Pht thng, bn mi qu n, hi mua t. Qu hi mun mua bao nhiu, c Pht tr li ch mua bng chic o ca sa m thi. Qu ng thun, lm giy bn. S vic xong xui, c Pht tri chic ca sa ra, th bao trm ton b t ai ca qu. Qu phi ra bin ng, nn hng nm n xin v thm qu ba ngy. Ba ngy tt, nhn dn ta cm nu bo cho qu bit. Truyn Pht mua t ca Hng mng hnh vi truyn k trn ca Trntha (1575-?) c c cu hon ton nht tr, d rng nhn vt v ni chn b thay i. Nh , ta thy mi quan lin gia truyn vua rng A Ba La L vi truyn cy nu ca Vit nam. T mi quan lin y, n tr thnh r rng l truyn c tch Vit nam c ngun gc n c truyn thng n nc ta, ch khng qua bn tay trung gian ca Trung quc. Truyn vua rng A Ba La L nh vy ph bin rt rng ri v nh hng n sinh hot vn hc ngh thut tng i xa rng. D truyn thuyt th nht kt lin A Ba La L vi nc Ma kit , ngy nay nhng hnh chm trn chin gia Pht v A Ba La L u tm thy ti min Gandhara, nh Foucher cng b. iu ny chng thc cho truyn thuyt th hai kt lin A Ba La L vi min ty bc n , vi con sng T b pht tt (Subhavastu), tc sng Swat hin nay, m thi Huyn Trng cng gi l sui rng A Ba La L hay A Ba La L long tuyn.
58

Xem thm Tng nht a hm 22, Pht tam mui hi kinh 7, Pht s hnh tn 4, Phin Phn ng 7, Lamotte, Le Trait de la grande vertu de sagesse (Louval, 1944, p. 188 v 548), Foucher, Art greco-bouddhique I (Paris, 1905, p. 544-553), L Mnh Tht, Chn nguyn thin s ton tp II (Tp. H Ch Minh, 1979, tr. 279-282), Trntha, History of Buddhism in India (Simla, 1970, p. 29-30).

A BA LA MA NA
Phn: Apramnbha Pli: Appamnbha Tng: Tshad med hod Hn: (p) A ba la na , A ba la ma na a b , Hp ba ma na , A bt la ma na b bt l a b (d) V lng quang Tn ci tri th hai ca sc gii v ca nh thin. V chng sinh c nh sng v lng. T a hm m sao H vit: "A ba la ma na a b, y gi l v lng quang". Huyn ng m ngha 3 ni: "Hp ba ma na, i Tn dch l V lng quang. Trong cc kinh gi l tri A ba ma na l khng ng. Ni cho ng phi gi A bt la ma na b bt l a b". Thun chnh l lun 21 gii thch: "Khi vo ci tri , nh sng tr nn tt lnh hn, rt kh m o lng c, nn gi V lng quang". Trong tng Pli tn A b la ma na (appa- mnbha) xut hin trong hai kinh Hnh sanh v A Na Lut ca Trung b kinh (M. 3. 20 v 27 Sankhruppatisuttam v Anuruddhasuttam). Kinh Hnh sanh cho bit ngun gc ca cc chng sinh ci tri y. Theo n th c cc t kheo khi nghe tri A ba la ma na "C th mng lu di, c sc tng p , c nhiu lc th, bn ngh rng: Mong sao sau khi thn hoi mng chung ta s sinh ra v cng vi A ba la ma na, ri chuyn nh tm y, an tr tm y, tu tp tm y. Nhng hnh ng an tr, tu tp khi sung mn, s a v y n sinh ti ch y". Cn kinh A na Lut th cho ta bit v sao nh sng ca nhng chng sinh ci tri y li v lng. N vit: "C ngi vi nh sng hn lng (do hnh) an tr bin mn v thm nhun th sau khi thn hoi mng chung s c sinh ra v cng vi tri Thiu Quang. C ngi vi nh sng v lng (do hnh) an tr bin mn v thm nhun th sau khi thn hoi mng chung s sinh ra v cng vi tri A ba la ma na".
59

Thng php tp yu lun (Abhidhammatta- sangana) v Lun s (Kathvatthu) cn cho bit i sng ca nhng chng sinh A ba la ma na di n bn i kip. Lp th a t m lun 7 ni, nhng chng sinh ti ci tri ny "Nh vo nghip tng ng vi nh thin" nn th lng h n 140 tiu kip. Tp a t m tm lun 2 v Chng s tri lun T ni i sng h ko di n 4 kip, thn hnh h cao n 4 do tun. V nh sng pht ra ni h, Lp th a t m lun 6 vit: "Cc tri ny, khi ni ln, th trong ming h ta ra nh sng v lng, nn gi l V lng quang". Nh th, ging nh trng hp nhng chng sinh ci tri A ba hi, nhng chng sinh ci tri A ba la ma na ny cng dnh nh sng truyn thng ni chuyn vi nhau. Do th, nh sng pht ra t ming h. Xem thm Trng a hm kinh 20, i lu thn kinh 4, i t b sa lun 136, Cu x lun 8, Du gi s a lun 4, T a hm m sao gii, H. W. Kirfels, Die Kosmographie der Inder (Bonn, 1925)

A BA LA NH A
Phn: Aparjit Tng: Gshan gyis mi thub ma Hn: (p) A bt la nh a , A ba la cht a , A ba ra th , A b la nh , A bt la th a (d) V nng thng Tn mt thin n. i s (Mahvastu iii. 306) v Qung diu (Lalitavistara 388), khi k chuyn hai ngi i bun Prapua v Bhallika cng dng ba n u tin sau khi c Pht thnh o, chp li li chc nguyn ngi ban cho hai ngi y. Trong li , A Ba La Nh a l mt trong tm thin n phng ng do Dhtratra cai qun. c Pht mong cc v s che ch cho hai thng gia trn. Tn A Ba La Nh a ny cng cc thin n khng thy cc bn Hn dch ca Qung diu l Ph diu kinh 7, Phng qung i trang nghim kinh 10 v Pht bn hnh tp kinh 31 ni ti. A Ba La Nh a sau c a vo trong cc kinh in mt gio v tr thnh mt v i minh vng lm quyn thuc cho nhng v b tt khc nhau. i phng qung b tt tng Vn Th S Li cn bn nghi qu kinh 2 (ryamajurmlakalpa i. 8) k V Nng Thng
60

(Aparjit) gia nhng i minh vng quyn thuc ca b tt Kim Cang Th. i nht kinh 1 phm C duyn chp A ba la nh a l quyn thuc ca Nht Thin. V Nng Thng i minh la ni kinh ni l ha thn ca c Thch Tn. i diu kim cang i cam l qun noa l dim man x thanh Pht nh kinh li ni ha thn ca B tt a Tng. Nh th, t mt thin n, A Ba La Nh a qua qu trnh l gii v hnh dung xut hin di nhiu dng khc nhau, m ch yu l nhng dng sau y. Th nht, dng mt thin n ca kinh L th v kinh i nht. Th hai, dng mt B tt trong vin Vn th thuc mn la thai tng gii. Cui cng, dng ca mt v B tt trong vin Thch Ca ca mn la va ni. Ngoi ra, ta s xt n mt s n ch lin h n A ba la nh a xut hin trong cc t liu Phn vn. 1. A ba la nh a trong h thng L th Bt nh. Trong h thng t tng L th Bt nh, A ba la nh a xut hin cng vi ba ch em na l A Nh a (Ajit), D Da (Jay) v Ph D Da (Vijay), thng c gi l t t mui. Chng th 15 ca i lc bt khng chn tht tam ma da kinh (Bn Bt Khng) cp ti A ba la nh a vi T tm chn ngn l ch H (hm). Trng hp 4 ch em A ba la nh a xut hin y c gii thch nh l biu tng ca bn ba la mt: thng, lc, ng v tnh. Trong ton b i bt nh kinh, bn Hn dch ca Huyn Trng, L Th c k l hi th 10, m ch ca n l "bt nh ba la mt a vn t tnh thanh tnh cho nn tt c dc vng phin no cng u thanh tnh". Ch ny l kinh cho bn dch ca B Lu Chi: Tht tng bt nh ba la mt. Qua ngha ta c th thy vai tr ca 4 ch em A Ba La Nh a ny, biu tng cho bn c tnh thanh tnh ca nit bn. Tuy nhin, kho cc bn dch khc nhau trong Hn tng (c 6 bn dch tt c), ta thy 4 ch em ny l yu t c thm vo sau ny cho L th bt nh. Ring trong hai bn dch ca hai i biu ch yu ca hai h thng mt gio Trung quc l Kim Cang Tr v Bt Khng th 4 ch em ny khng xut hin trong Kim cang nh du gi l th bt nh ba la mt bn dch ca Kim Cang Tr, i biu h thng Mt gio kim cang gii, trong khi n ch xut hin c nht, k trong tt c cc bn dch, trong i lc kim cang bt khng chn tht tam ma da kinh, bn dch ca Bt khng, i biu h truyn tha thai tng gii. D vy, ta cng bit thm rng, L th c k l hi th 6 trong s 18 hi ca i b kim cang nh, vn hin ch yu ca Mt gio kim cang gii. Hi ny, gi tn theo Kim cang nh du gi thp bt hi ch quy l "i an lc bt khng tam mui da chn tht du gi" (Mahsukhmoghasamayasatyayoga). dch ca hai bn kinh cng cho ta thy s nhn mnh ca mi h thng v t nhn nh c vai tr ca A ba la nh a. kinh ca Kim Cang Tr ni l Kim cang nh du gi l th bt nh ba la mt cho tht s thin trng v Tr ca h thng ny, v do , n cng c gi l Tr gii. Trong khi, bn dch ca Bt khng, i lc kim cang bt khng chn tht tam ma
61

da kinh cho thy s thin trng v Bi. V vy, 4 ch em A Ba La Nh a c a vo biu tng cho bn c thng, lc, ng, tnh ca nit bn. Trong hai b mn la ny, mn la kim cang gii, 4 ch em thuc v Hi l th, mn la thai tng gii, 4 ch em xut hin trong vin Vn th. Trong mn la Hi l th ca Kim cang gii, bn (ch em) c ring mt mn la, m v tr trung ng l mu l (tumburu), biu hin ca Pht T L Gi Na (Vairocana), v bn phng 4 ch em. Trong ton b L th i mn la, v tr y nm pha bc (xem hnh 1 v 2). Tnh ba la mt 5

Ng ba la mt 4

Ti thng cn bn i lc kim cang bt khng tam mui i gio vng kinh (Php Hin dch), cng c gi l Qung Kinh ngha l bn kinh m rng, ni dung c th coi nh l gii rng ca i bn bt khng, c cp n "Bn Thnh Hin" vi hnh mn la c ch dn rng: V hnh trn nguyt lun chia lm 4 ca, pha ng t v tr ca Ra , mnh sc hng, tay cm cung tn; pha nam, Ma ra ni, mnh mu en, tay cm kim bn; pha ty, Ph ra h, thn mu hunh kim, tay cm bo tng; pha bc, Tt ca thi, thn mu trng, tay cm ci tr sa ca v ao. Bn hin thnh ny L th thch b yu sao 11 nghi ng khng r c ng nht vi 4 ch em hay khng. Qung kinh ch nhc n 4 hin thnh ch khng tm thy on ni v 4 ch em.

3 Lc ba la mt

mu l 1

2 Thng ba la mt

HNH 2: Mn la T t mui.

62

 HNH 1: Mn la kinh L th Ch thch hnh 1 I. II. III. IV. V. V. V. V. 1-9 : V tr cc bn tn 10-13: V tr ni t cng 14-17: V tr t nhip 18-21: V tr ngoi t cng 22: Ma h th la thin 23: Tht mu n thin 24: Tam huynh thin 25: T t mui thin

V mt ngn H, n c gii thch l hm ng ngha "nhn ca ht thy php l bt kh c". Trong mt ngn ny, trc ht, m H lm lin tng n t ng HETU ch nguyn nhn. Tip theo, M lm lin tng n t ng TMAN t ng, do n hm ng mt ngha rng "bn ng ca ht thy php l bt kh c". Mt ngn H nh vy biu hiu thnh Tht tng Bt nh ba la mt. 2. A ba la nh a trong vin Vn th, thuc mn la thai tng gii (Xem hnh 3, thm chiu hnh 1 mc A DA YT R B). V tr ny B tng k M m t nh sau: Pha sau Ng
63

T Vn Th l ng Mu L, bn tri ng Mu L l A Nh a (Ajit) v A Ba Nh a, bn phi l Ph D Da (Vijay) v Gi da (Jay), c bn v s gi ny u mu tht, tay u cm gy. Trong Hin mn la (xem tng 1), nng c m t l pha trong bn phi Ng T Vn Th, tay phi cm mt c x, gp vo trong ngc, bn tay tri nm thnh quyn chng bn hng, ngi xp chn trn m lng, mnh mu nu (xch hc). Trong thnh tu a ba la nh a (Sdh. ii. 352 v 403 Aparjitsdhana) t A Ba La Nh a l mt thin n hai tay mu vng trang sc vi nhiu th chu bu, tay phi gi ln nh sp nh, cn tay tri cm mt thng lng ni ngn ci trc ngc, vi v mt hung d, trn u che bi mt ci d do nhng thin n khc cm.
ng

HNH 3: V tr A ba nh a trong vin Vn Th mn la thai tng gii Ch thch: 1 2 3 4-5 6 7 8 9 10 11 12 B ch B tt Vn Th i Thnh Qun m i Thnh Ph Hin S gi B tt Quang Vng B tt Bo Quan B tt V Cu Quang B tt Nguyt Quang Ng K (Ng t) Vn Th A nh a (Ajta) A ba la nh a
64

13 14 15

ng mu l Ph gi da Gi da

Chn ngn ca nng c ni y l ch A vi ngha l ht thy cc php khng sinh. Mt khc v v tr ny ca 4 ch em A ba la nh a, i nht kinh 1 phm C duyn t nh sau: "T tr nht thin chng, ti d lc trung, Thng V Thng phi ng, dc tng nh th v ". (Bn tri quyn thuc ca Nht thin, trong m xe c l Thng v V Thng phi v.v..., lm vy cnh hu h). Pha bn tri ni y l bn tri ca Thch. C hai v tr ny trong Hin mn la u thuc vin Kim cang ngoi b pha ng, tc pha bn ngoi ca vin Vn th. (Xem hnh 4, tham chiu hnh 1 mc A DA YT R B). Thnh t Aabhujakurukull cng nht tr vi v tr (Sdh. ii. 352).
ng

HNH 4: V v tr ca ch thin pha ng bc vin Kim Cang ngoi b ca mn la thai tng gii. (Tham chiu hnh 1 mc A DA YT R B). Ch thch: 12. Thch x thin 13. Nht thin hu 14. Nht thin 15. Vi x da 16. Thch i nht kinh s 5 gii thch Thng v V Thng phi tc ch Th Da (Jaya) v Vi Th Da (Vijaya). iu ny cho thy s ng nht ca 4 ch em xut hin trong hai vin khc nhau. Th nhng, ch trong vin Vn Th ngi ta mi thy tn gi ca 4 ch em c ni n y . Trong vin Kim cang ngoi b pha ng, tn gi c nhc n l Vi X Da hay T X Da, u l nhng phin m khc ca Vijaya. Trong vin ny, ch c tn Th Da v Vi Th Da c nhc ti nh i nht kinh v i nht kinh s lm trn. S gii thch ca cc nh mt tn Nht
65

bn cho thy hnh nh h khng lu n s ng nht y. Qua cch gi tn khc nhau, ta c cm tng hnh nh khng c s ng nht ca cc ch em ny gia hai vin Vn Th v Kim cang ngoi b pha ng.

TNG 1: V tr ca A ba la nh a trong vin Vn Th 101. ng Mu L 99. A Nh a 100. A Ba La Nh a 102. Ph gi da 103. Gi da 3. A ba la nh a trong vin Thch Ca ca mn la thai tng gii. Cn c i nht kinh 1 phm C duyn v tr ca A ba la nh a trong vin ny c m t nh sau:
66

Pht t th ng tc Tr Minh i phn n Hu hiu V Nng Thng T V Nng Thng phi (Tip n, pht t nn v Tr Minh i phn n, bn phi gi l V Nng Thng, bn tri gi l V Nng Thng phi). i nht kinh s 5 gii thch: "K tip, di ta Thch Ca Mu Ni, nn v Tr Minh phn n, bn phi l V Nng Thng, bn tri l V Nng Thng minh phi, u mu trng, cm ao n, nhn Pht ngi gia". V Nng Thng y thng gi l V Nng Thng Kim Cang (Aparjitavajra) hay V Nng Thng Tr Minh vng (Aparjitavidydhrarja), cn V Nng Thng Minh phi, ting Phn gi l Aparjitavidyrj. y l mt trong 8 i Minh Vng. V bn th, V Nng Thng i Minh la ni kinh: "Trc kia ci b , nay thng bn ma. chin thng bn ma, t c i v y, vnh vin vt th gian, quyt nh thnh chnh gic". Bi tng ny cho thy mi quan h gia V Nng Thng Minh Vng vi s chin thng ma qun v thnh o ca c Thch Tn. Do iu ny, Minh Vng c coi nh l mt ha thn ca chnh c Thch Tn, biu th sc mnh chin u v chin thng.

TNG 2 Mt hiu ca Minh Vng l Thng Diu Kim Cang; chng t l ch DH hay ch H. Biu tng (tam ma da hnh) l ci ba, v tng hnh l ci ming ln trn hoa sen en (xem tng 2). Chn ngn ca Minh Vng l bi ch trong phm Ph thng chn ngn tng ca i nht kinh 2: Nam ma tam mn a bt nm a lng a lng lng lng dch lng dch lng sa ha. Phn: Nama samanta- buddhn dh dh j j svh.
67

(Quy mng ht thy cc c Pht. Dh dh j j. Ngi ni kho). i nht kinh s 10 gii thch nhng t ph m dh, v j nh sau: "Ly dh lm chng t th dh () c ngha l php gii (dhtu), (ra) c ngha l nhng bi bm chng ngi d bn (raja). Nu ghp vi ch a th khng cn bi bm chng ngi na, tc l php gii. Nn bit ging vi php gii th lm sao c ch no c bi bm? tc l ngha ca i khng. Nu ngi no tr tam mui th tt c ci chng khng g l khng b ph hoi. Lp li mt ln na ch dh mt ln na l nhn mnh ci ngha ph hoi tt cng nhng bi bm chng ngi. Cho nn v ni n tam mui khng bi bm phi dng n ch (lng). Tip n ni n ch j (dch lng) tc l tam mui cc chng ngi khng sinh ra nn c i khng xut hin. Chng t ny c mi th nh hu trang nghim nh th, cho nn c th trong sinh t m vn c t ti, ngi di gc cy b m nh ph c bn th ma qun". V chng t H, i diu kim cang i cam l qun tr l dim man x thnh pht nh kinh c cu chn ngn do B tt i Tng ha thn thnh V Nng Thng Kim Cang Vng ni: n h l h l tn noa l ma ng ngh tn ph h. Chn ngn ny Nghi qu cn bn ca Vn Th (Mmk. 308 Mahmudrpaa- lavisara) c ch Phn: Om hulu hulu cali mtngi svha (Tt lnh thay! Hi chin c! Chin c! Chin la ma ng gi! Ngi kho ni). Chn ngn ny th hin mt phn no hnh nh nh dp ma qun ca c Thch Tn di gc cy b trc khi thnh o. Vic B tt a Tng ha thn thnh V Nng Thng Kim Cang, ngoi vic biu hin sc mnh ca gic ng, phi chng m ch s kin khi chin thng ma qun c Th Tn ku gi a thn n lm chng, m trong cc kinh in Hin gio thng ni n. V hnh tng, trong Hin mn la, Minh Vng ny c v bn tri c Thch Tn, c mu xanh, tc nh la, bn mt bn tay. Mt gia v hai mt t hu, mi mt c 3 con mt. Hai mt phi v tri, bn trn c i mi kim tuyn. Mt th t khng c i m. Mt th ba khng c con mt gia trng mu. Tay phi nm thnh quyn, dng thng ln vi ngn tr dui ra, cha v pha tim. Tay khc cng nm thnh quyn, a cao vi ngn tr cha ngc ln pha trn. Tay tri cm cy kch cha ba, chn dm ln hoa sen, (Xem tng 3).

68

 TNG 3. 168. Pht Thich Ca 169. H Khng Tng 170. Qun T ti 171. V Nng Thng 171. V Nng Thng phi y l pha bn tri c Thch Tn (bn phi, nu nhn t pha ngi xem). Cn bn phi l V Nng Thng Minh phi, nh i nht kinh dn trn chp. V Nng Thng Minh phi (Aparjitvidyrj) c mt hiu l Trng sinh kim cang, chng t l ch A, biu tng l n "cm sen" (Tr lin hay Chp lin n). n ny c t nh sau: Bn tay mt, ngn ci v ngn tr nm li vi nhau, ba ngn cn li dui thng, hng ln trn. (Xem tng 4). n ny, trong Nghi qu cn bn ca Vn Th (Mmk 308, 323, 422 v 423-424, cn c m t vi nhiu chi tit thay i. la ni tp kinh 4 c ghi li n A ba la cht a m n dch l V nng
69

thng n, v c m t nh sau: "ng thng trn t, trc ht co mnh gi v gt chn tri, ri p thng xung t, ngn chn hng v pha trc, gt chn phi xing ra v bn phi, ngn chn hng v pha trc. Ri chm hai u ca hai ngn v danh, vo trong lng bn tay. Ngn tay phi p vo ngn tay tri. Ngn tay t v ngn tay gia chm u vi nhau. Cn hai ngn tay ci th dng thng khng cho n k st nhau. hai cm tay k st nhau, a n ln, nhm nch phi m . l n php thn".

TNG 4 Hin mn la v A ba la nh a bn phi c Thch Ca, mu xanh, tc nh la, mu xanh kim tuyn, dng ng, khng i m, trn mt c 3 con mt, rng trn cn vo mi, c thn hnh v mt hi nga ra, tay phi dui thng vi bn tay nm thnh quyn c ngn tr cha thng ra, tay tri co li vi bn tay nm thnh quyn ngang v. (Xem tng 3). V chn ngn ca Minh phi, i nht kinh 2 phm Ph thng chn ngn tng c: Nam ma tam mn a bt nm a bt ra d nh din t n ra sa ha. Phn: Nama samantabuddhnm aparjite jyanti tatipo svh. (nh l ht thy cc c Pht! Hi V Nng Thng, ang chin thng, chin thng hon ton! Ngi kho ni). i nht kinh s 10 gii thch V Nng Thng phi c hnh ngi con gi, v cu chn ngn c ngha: "A ba ra th (Aparjita) ngha l V Nng Thng, x din (jyanti) l mt tn khc ca chin thng, tc ngha l chin thng, hng phc ngi khc; a tr (taito) c ngha l hon ton chin thng". Bch bo sao 4 c vit tt n cu chn ngn trn, chng thc s ng n ca cu ch Phn ti kin va thy. Quan h gia Minh Vng v Minh phi l quan h gi nh v tu. Minh Vng biu hin cho tu, cn Minh phi biu hiu cho nh. Trong qu trnh gic ng, l hai nhn t thit yu, thiu mt th gic ng khng bao gi ny sinh. Cho nn, d xut hin di nhiu dng khc nhau, A ba la nh a thc s l mt biu hin cho sc vn ln khng g cn ni ca tr tu con ngi m nh cao trong truyn thng Pht gio l s thnh o ca Thch Tn. V Nng Thng Minh phi cn l ch m t v tn ngng ca nhiu tc phm hin bo lu trong Tng bn. u ht, ta c Aparjitnmasdhna nay ch tn ti trong tng Ty tng
70

di nhan Gshan gyis mi thub ma shesbyas bai sgrub thabs (TT 2921). y l mt tc phm trnh by cch thc cng dng v cu nguyn A a La Nh a. Bn in Bc kinh khng c ghi tn ngi vit v dch. Nhng bn in Sde dge ghi Dnala l tc gi v Ses Rab Skyon l ngi dch. Tip n l Aparjit-miruvarbhadrankara-ratna-sdhana cng ch bo tn trong dch bn Gshan gvis mi thub padan ri rab mchog ma rin po che bzan poi bsgrub thabs (TT 4830). Tc gi l Indrabhti, v ngi dch l Kha Che Pan Chen v Tshul Khrims Gshon Nu. Ni dung t li cch thc thc hin l cng dng A Ba La Nh a cng mt s chn ngn. Cui cng l Aparjit-sdhana, m Tng bn c n 3 dch phm khc nhau. l Gshan gyis mi thub mai sgrub thabs (TT 4082) do Abhaya v Tshul khrims Rgyal Mtshan dch, Rnam par rgyal mai sgrub pai thabs (TT 4205) do Don Yod Rdo Rje v Ba Ri dch v Gshan-gyis mi thub mai sgrub thabs, nhng ni dung n tp trung v n thn Sittapatr. Cho nn bn vn cui cng ng ra phi c tn Hphags ma gshan gyis mi thub ma gdugs dkar moi sgrub thabs, tc phn ryasitta- patrparjitsdhana trong Sdhanamla (Sadh. 395), khng dnh lu n A ba la nh a. Ngoi ra cng c mt bn dch cng tn Gshan gyis mi thub mai sgrub thabs (TT. 4415) do Grag pa rgyal mtshan dch, cng c tn Phn Aparjit-sdhana. Ni dung ng l mt dch bn khc ca nhng bn dch do Tshul Khrims Rgyal Mtshan hay Don Yod Rdo Rje dch, ni cch thc cng dng v cu nguyn A ba la nh a. trn, i phng qung b tt tng Vn Th S Li cn bn nghi qu kinh 2 c ni V Nng Thng Minh Vng l quyn thuc ca Kim Cang Th, nhng khng thy vn bn no bnh lun thm na. Trong Tng bn hin c mt tc phm c tn A pa ra ci ta rin chen bzan poi sgrub thabs shes bya (TT. 4997), tc tng ng vi Phn vn Aparjita-ratnabhadra-sdhana-nma. Trong tc phm ny, A ba la nh a xut hin nh mt D xoa (Gnod sbyin). Hnh tng c m t nh sau: Mu trng, mt mt hai tay, tay phi cm mt ci li cu st (lcags kyu), tay tri cm mt ci bnh lm bng chu bu, trn mnh trang sc vi nhng vng ngc, mc mt chic o lt (an hi, a thaps, antarvsa) lm bng la xanh, c i mt ln. Chn ngn ca A ba la nh a y c: "O candra mahroaa h pha. O r dza. A pa ra ji ta dza dza sarva mae ... svh; bali kha kha khhi khhi". Chn ngn ny khng thy xut hin trong cc bn Hn vn. Tc phm v D xoa A Ba La Nh a ny c ghi l ca Indrabodhi. Xem thm L th thch H, i nht kinh 5, i nht kinh s 5 v 16, V nng thng i minh vng a la ni kinh, Thai tng gii tht tp T v Tr, Ch thuyt bt ng k 7 v 50, Ch thuyt bt ng k sao 20, tng tp 4, Thai tng gii nim tng th yu tp k 9, Thai
71

tng gii nim tng th yu tp k mn tr la tn v hin sao t 3, Lng b mn la ngha k 3, L th kinh b quyt sao 6, L th kinh b ch 4, L th kinh thun b sao 3, L th thch yu lc b quyt tp 6, L th kinh lc thuyn, Mn la thng gii, EB. II. t. 10.

A BA LAN A CA
Phn: Aparntaka Pli: Aparantaka, Aparnta Tng: i hog gi gos, in hog gi gos Hn: (p) A ba lan a , A ban lan c ca , A b la a nhn , A b l tra (d) Ty bin Tn mt nc hay min t xa pha ty n . C s Mrkaeya (Mrkaeyapurna vii) ni A ba lan a ca l mt cng ha (janapada), trong khi Mahbhrata (Bhisma parvan ix) coi l mt tnh. Thanh lun v th (kvyanns 94) chp n pha ty ca Devasabh, m thng thng c ng nht vi Dewas Trung n hin nay, cn Gio s (Ssanavasa 11) ghi n pha ty n vo lu vc ty ca thng lu sng Irawady. Bia s 5 ca vua A Dc Kalsi k n tn Apalant. Bia Dhauli c palamt trong khi bia Shbzgrh c Aparata. Bia Nasik ca Gautam Blar ni con b cai tr c vng Aparnta. Bia Junaggdh chp n thuc v vua Saka Rudradma. Vy Aparnta l tn dng trong cc bia . i s (Mahvasa xii. 4) v o s (Dpavasa viii. 7) ni n Aprnta nh mt trong 9 min, m A Dc gi Yonaka Dhammarakkhita n ging kinh Ha t th d, 37.000 ngi qui y v hn 1.000 nam n xin xut gia. Dn vng ny, Gii thch kinh Trng b (DA. ii. 482) v Gii thch kinh Trung b (MA. i. 184) chp l n t A bt li c a ni (Aparagoyna) khi vua Nandht chinh phc ht c bn chu. Lch s Pht gio n (Rgya gar chos byu 10la v 129a) ni n mt min Aparntaka ng gm nhng nc Magadha, Bhagala v Odivia, mt min Aparntaka trong mt nc ty bc tn Amaparnta, m Kunala, ngi con ca A Dc phi em qun n dp lon. Cuc ni lon ny, Truyn Cu Na La (Kla-avadna 65) c k n, nhng chnh ti min Aparnta ng y mi ng tr cc vua Mahenra v Camaa trong giai on hong php ca Upagupta (Sd 9b), triu i Candanapla (Sd 34b) trong giai on ca Rahulabhadra, cc triu ca dng h Candra trong giai on ca Long Th v B (Sd 42a).

72

Nh th, theo truyn thng Ty tng Aparntaka nguyn trc l tn mt vng t tri di t pha ty ca Peshawar n pha ng ca Bengal v Orissa ngy nay, chia lm Aparntaka ng, trung v ty bc. Tuy nhin, c vo cc bia tm c th Aparnta ngy nay tng ng vi nhng bang Gujarat, Sindh, min ty Rjaptn v Kutch, v c lc n l mt nc. Xem thm Thin kin lut t b sa 2, Phin Phn ng 8, Dutt, Early history of Buddhism, t. 190 v B.C. Law, Historical geography of ancient India, t. 13 v 56, Hultzsch, Inscriptions of Asoka I, xxxix; Ap. ii. 359, R.G. Bhandarkar, Early history of Deccan, t. 19.

A BA LAN NH
Phn: Apara? Pli: Aparanna Hn: (p) A ba lan nh , H ba lan nh (d) Ta trung Tn cc loi hoa mu ngoi la. Thin kin lut t b sa 9 gii thch nhng vt c th ly trm t rung, phn bit hai th rung, l rung ph bn na v rung A ba lan nh. "Rung ph bn na c 7 th la nh np, t v.v... (...). Rung A ba lan nh c u v.v... cho n ma". Phn bit v rung ny khng thy trong Ng phn lut, Thp tng lut v.v..., nhng li thy trong Lut tng (Vin. ii. 50): "Rung l ch sn xut la v mu" (Khetta nma yattha pubbanam v aparanam v jayati). Ct ngha ch ma mng (harita) trong iu ba dt 19 ca tng (Vin. iv. 48) v iu ba t 9 ca ni (Vin. iv. 267) Lut tng vit: "Gi ma mng l la v mu dng nui sng con ngi" (harita nma pubbaa aparaa ya manussna upabhojaparibhoga ropimam). Ngha thch (Nd. ii. 392) dch ngha "nng sn" (dhaa) nh bao gm la v mu (dhani vuccanti pubbanam aparanam). V la n qui nh c 7 th l t, np, mch, m, k, o v tc (pubbaam nma sli rhi yavo godhumo kagu varako kudrsako). Cn v mu n ng nht vi speyya (aparaam nma speyya) m ngi ta thng dch l xp (Xem PTS Pli English dictionary t. 721b v Nam truyn i tng kinh 44 t. 462). Tuy nhin, ging vi gii thch ca Thin kin lut t b sa, truyn Gadatindu ca Bn sinh (J. v. 106) ni: "u l mt loi a ba lan nh" (harenuk ti aparaaj ti). Nh th, a ba
73

lan nh c th ni l mt tn chung ch cc loi mu. Kt lun ny khng nhng ph hp vi lut m cn vi kinh na. Tng chi b kinh (A. iv. 110) khi cp n 12 yu t bo v mt thnh bin gii, t yu t 10 v 11 th ny: "Li na, ny cc t kheo, trong thnh bin gii ca vua, c ct cha nhiu t mch, nhng ngi trong thnh an vui, khng lo ngi, yn, chng li ngoi nhn. Li na, ... trong thnh bin gii ca vua c ct cha nhiu m, u trng, u xanh, cc loi mu, nhng ngi trong thnh an vui, khng lo ngi, yn chng li ngoi nhn". (rao paccantime nagare bahu sliyavaka samnicita hoti (.......) tilamsamuggparanna). Vy th, c s phn bit gia cc loi la t, la mch v cc loi mu nh m, u trng, u xanh. Hai yu t ny, ch yu t u c gi li trong Tng nht a hm kinh 33 v Trung a hm kinh 3. Trong Lut tng (Vin. iv. 265) cng th. Khi vit v ba dt 7 ca ni, cm cc ni khng c nhn " nng sn ti", n nh ngha "nng sn ti l t, np, mch, m, k, o v tc" (makadhaa nma sli vhi yavo godhumo kagu varako kudrsako). ng thi, n qui nh iu lut ny, khng p dng cho cc loi hoa mu (aparaa). Nhng cu hi ca Di Lan (Mil. 106) khi t mt ngi giu c nng sn (pahutadhanadhaa), ni ng c nhng th "la, t, np, mch, go, m, u trng, u xanh, la, mu ..." (slivhiyavataulatil amuggamsapubbaparaa). Vy, A ba lan nh l mt tn chung ch cc loi hoa mu nh u, m, khoai, sn, ma v.v... Nguyn ngha ca aparaa l do apara (khc, th yu, tip tr) + aa (thc n, la u) nn c ngha "thc n khc, th yu" hay " thc n sau" i li vi ph bn na (pubbaa) l thc n trc, tin yu. Tuy nhin, v pubbaa c ngha ba n trc ng (thn triu ) nn aparaa c dch l "ba n qu ng" (ta trung ), nh Phin phn ng 1 lm. Cn thm l Phin phn ng 1 c ch a ba lan nh thnh h ba lan nh, c l v t dng a () v h () vit thu th rt ging nhau.

A BA L GIA
Phn: Apalokanakarma ? Pli: Apalokanakamma Hn: (p) A ba l gia (d) Tiu tiu bch chng , S tc tng mo kit ma

74

Tn mt trong bn loi kit ma ca truyn thng Lut tng Pli v phi Chnh lng, qui nh khi thc hin mt tng v phi trc tin hi n s ng ca nhng ngi vng mt lin h n v y, nh th tng ng vi php thuyt dc ca cc truyn thng lut tng khc. Thin kin lut t b sa 7, khi gii thch cch th 7 l bch kit ma trong tm cch c gii c tc, cp n "a ba l gia, kit ma bch, kit ma hai bch v kit ma 4 bch" ri chua thm "Ting Hn dch (a ba l gia) l tiu tiu bch chng". Tuy Buddhaghosa vit ngay cu trc "Ti nay y ni kit ma bn bch, cn nhng iu khc, sau s ni rng hn", nhng phn cn li ca Thin kin lut t b sa khng thy bn ci n a ba l gia na. D vy, nguyn bn Pli Samantapsdik Vinayha- katha (VinA. 1195) ca n nh ngha "Kit ma a ba l gia l mt kit ma c thc hin sau khi thanh tnh tng gi kit gii vo mt ch, thuyt dc cho ai ng thuyt dc v co tri ba ln cho s quyt ngh ca ton th" (tattha apalokanakamma nma smahaka sagha sodhetv chandra- hna chanda haritv samaggassa anuma- tiytikkhatu svetv ktabbakamma). Vy, a ba l gia trc ht l mt loi kit ma. Khi nh ngha kit ma ng php l g, phn gii thch iu ba dt 79 ca Lut tng (Vin. iv. 151) vit: "Kit ma ng php l kit ma a ba l gia, kit ma bch, kit ma hai bch, kit ma bn bch, thc hin ng vi php, vi lut v vi li dy ca thy, l kit ma gi l ng php" (dhammika nma kamma apalokanakamma attikamma attidutiyakamma atticatutthakamma dhammena vinayena satthusssanena kata eta dhammika nma kamma). Tiu phn ca Lut tng (Vin. ii. 89) xp a ba l gia vo loi s tranh trong bn th tranh chp ca tng gi: "Th no l s tranh? L nhng g lm v phi lm ca tng gi: kit ma ba l gia, kit ma bch, kit ma hai bch, kit ma bn bch, l s tranh". Phn ph lc ca Lut tng (Vin. v. 126 v 222) cp n bn php kip ma (cattri kammni apalokanakamma atti- kamma attidutiyakamma atticatuttha- kamma). Loi kit ma ny khng thy ni n trong cc Lut b Phn v Hn vn, tr b lut ca phi Chnh Lng, Thp tng lut 35, khi gii thch s tranh, ch gm ba kit ma: kit ma bch, kit ma hai bch v kit ma bn bch. T phn lut kit ma, i sa mn bch nht kit ma v Tt b a t ni t b sa 8 cng ch ni n ba kit ma thi. Cc nh lut hc Trung quc nh o Tuyn trong T phn lut san phn b khuyt hnh s sao T 1 v T phn lut san b ty c kit ma T, Hoi T trong Ni kit ma v Nguyn Chiu trong T phn lut hnh s sao t tr k T1H u nht loi ch ni n ba loi kit m thi, tc kit ma bch, kit ma hai bch v kit ma bn bch. B lut ca phi Chnh Lng (Sammitya) hin cn bo tn l Lut nh thp nh minh liu lun ni n nm th kit ma: "Trong lut ni tt c kit ma ch c nm th: 1. Kit ma n bch, 2. Kit ma trung gian, 3. Kit ma hai bch, 4. Kit ma bn bch, v 5. S tc tng mo kit ma". Trong nm th ny, v s tc tng mo yt ma, vit: "Vic tt nh nn lm,
75

ch c tnh ton thi gian m quyt nh s vic cho kp thi th gi l s tc tng mo kit ma". Tuy c nh ngha nh th, s tc tng mo kit ma l dch t ch avalokanakarma ting Phn, tc apalokanakamma ting Pli, v ch avalokana hay apalokana c ngha l b dng, tng dng, ci v nhn bn ngoi. Thm vo , ni dung nh ngha va nu hon ton ph hp vi ni dung s vic ca iu ba dt 79, tc vic lm kit ma i vi nhng t kheo su ngi l vic tt nh nn lm v phi tnh ton lm kp thi l gp lc mt trong bn chng xut hin v c em n s ng cho cuc kit ma . Tip n, th thc v tin trnh thc hin kit ma ny bao gm nhng phn (1) Tp hp tng gi ti mt a im qui nh, (2) Tng gi c phm cht, (3) Thuyt dc nhng ngi ng c thuyt dc v (4) Cng b ba ln ngh quyt cho ton th tng gi quyt ngh. Vi th thc v tin trnh y, r rng n nhn mnh n yu t thuyt dc, tc yu t i hi s ng ca nhng ngi cn c s ng m vng mt thc s, l yu t cn bn, lm cn bn cho iu ba dt 79 trong Lut tng (Vin. iv. 151). iu lut ny ra i v nhm t kheo su ngi thng chng i li i chng x l mt s vic g lin h n mt ngi trong nhm h. Do , nhn x l mt vn chung g , c s ng (chanda) ca nhm y, v ch c mt ngi trong nhm n d, i chng bn x l lun s vic ca ngi n d ny. Ngi ny v thut li cho ng bn. Chng lin ln ting phn i, ni rng chng ch ng v x l vn chung y thi, m khng c ng v vic x l trong ng bn. V vy, c Pht mi qui nh "T kheo no khi ng vi mt kit ma ng php m sau tr li rt lui th b ba dt " (yo pena bhikkhu dhammikna kammna chanda datv pacch khyana- dhamma pajjeyya pchttiya). Vy, yu t thuyt phc l cn bn ca iu 79. Cho nn cp n kit ma a ba l gia trong gii thch iu lut ny hn nhn mnh yu t y. Vic dch ch a ba l gia l tiu tiu bch chng ca Thin kin lut ca t b sa 7 hn l do hiu sai ch Apalokana thnh appalokana. Appalokana l do appa + lokana, trong , appa c ngha l nh, t, khng ng k, tng ng alpa ting Phn, cn apalokana l do apa + lokana, trong apa l tng ng vi ch Phn Phn apa hay ava vi ngha di, xung, tch ri ra v.v... Do th, dch apalokana bng tiu tiu bch chng l khng chnh xc. Apalokana do ng t apaloketi vi ngha nhn, quan st, chm sc, thnh cu, xin php, nn danh t c ngha quan st, b dng, ci v bn ngoi. V , dch n bng "s tc tng mo" ca Lut nh thp nh minh liu lun l tha ng hn. Phin phn ng 1 chp li li chua ca Thin kin lut t b sa 7, nn cng khng chnh xc. Thm vo , ch chng b chp thnh ch tuyn , nn tiu tiu bch chng thnh tiu tiu bch tuyn.

A BA L
76

Phn: Avaa, Avai Tn mt ngi thnh. Phin phn ng 8 chp: "A ba l, Truyn gi l thnh Doanh bch". Truyn y chc l Ngoi quc truyn 4. Ngy nay Ngoi quc truyn cha tm thy, nn khng r thnh thuc nc no ca n thi xa. Song, n gi l thnh Doanh bch th phi c tn Phn l Avaa/ Avai. Bhgavatapuraa c con sng tn Avaod. A ba l phi chng nm trn sng y?

A BA MA LA
Phn: Apasmra Pli: Apasmra, Apamra Tng: Brjed byed Hn: (p) A bt ma la , A bt ma la , A bt ma la , A ba tam ma la , A b ma la , A b ba ma la , A ba b sa ra , A bt sa ma ra , A bt b ma la , A b sa ma la , A b b ma l (d) V hoa man , V gip , Ngc qu , Qu bnh , in cung , V khi Tn mt loi bnh thn kinh, m xa thng gi l Qu bnh, nay gi l chng kinh phong (epilepsy). N l mt trong s nhng bnh tt lm cho ngi mc khng t cch th gii t kheo. Cn bn thuyt nht thit hu b bch nht yt ma 1 lit n vo gia 38 bnh gy tr ngi khng cho php ngi th gii c tc. Phn bn Phng thc th c tc gii (Upasampadjapti 16) cng nht tr a A ba ma la (apasmra) vo gia 38 loi bnh tt tr ngi y. i phn (Mahvagga I. 77. 125) v Tiu phn (Cullavagga X. 10. 22) ca lut tng Pli (Vin. I. 93 v II. 271) t bnh a ba ma la vo loi bnh tr ngi, nhng s lng gim xung ch cn c 5 m thi, tc phong (kuha), hi (gaa), li (kilsa) lao (sosa) v kinh phong (apamna). S gim thiu ny khng chng t l truyn thng Pli khng bit n nhng bnh kia. Tng chi b kinh (A.V. 110) v Ngha thch (Nd. 1.17, 47; ii. 304) lit ht phn ln nhng bnh tt gy ra s kh au ca thn, d rng c hai u khng c ghi bnh kinh phong. Truyn Bn sanh Hin gi Gata (J. IV. 84) c chp li bnh kinh phong (apasmra).

77

Cc kinh in i tha v nh hng quan nim bnh kinh phong l do mt tc nhn ma qui to ra, nn bin a ba ma la thnh mt loi qu. i phng qung thp lun kinh 1 ni n vic "Nu c chng sinh no b a ma ba la m che thng tn, nu 1 ngy, 2 ngy, 3 ngy cho n 4 ngy, khin tm tr cung ln, tm tr lon ln, tm tr s hi, tm tr iu phc, in o ri cho n mt tr...". Gii thch ch a ba ma la, Hu lm m ngha 19 vit: "A ba ma la l ting Phn gi sai, tt, khng ng. ng ting Phn phi gi a b sa ma ra, tc tn chung ca loi qu d". Bc bn i bt nit bn kinh 11 phm Hin bnh xp a b ma la vo gia nhng tri, rng, qu, thn ... ca ngi cng c phng ho quang ca c Pht: "By gi tt c tri, rng, qu, thn, cn tht b, a tu la, ca lu la, cn na la, ma hu la gi, la st, kin , u ma , a b ma la, ngi, phi nhn u cng ng thanh ni ln li nh vy: "Lnh thay! Lnh thay! V thng thin tn! ...". Gii thch ch a b ma la y, Hu lm m ngha 2 vit: "A b ma la, y dch l V hoa man, cng dch l in cung". Vic dch a ba ma la bng V hoa man (chui khng hoa) c th do suy ra t ch apupaml, cn dch bng in cung tc do ch apasmra, tc mt tr nh. Phin Phn ng 7 do khng nm vng ch Phn, ch ni n ngha u l V hoa man. S ng nht a ba ma la vi mt loi qu ny, kinh Php hoa vn tip tc. Phn bn kinh ny phm la ni (Sadd. XXI. 235 Dhranparivarta) c ghi a ba ma la vo nhng loi gy ri cho nhng php s Php hoa. Phm la ni ca Diu php lin hoa kinh 7 v Thim phm diu php lin hoa kinh 6 ch phin m a bt ma la. Nhng Chnh php hoa 10 phm Tng tr dch l in qu. V sau, Php hoa vn c 30 gii thch: "A bt ma la l qu mu xanh". Ri Php hoa ngha s 12 vit: "A bt ma la y dch l qu hnh bng, cng dch l qu khng c o gip. Kinh ch ni qu chuyn gn". Dch a bt ma la bng qu hnh bng, chc l do suy on t ch bhasmra, trong mra l ma qu, cn bhas l nh sng. Vic dch bng qu khng c o gip hn do suy on sai t ch avarman, tc khng c o gip. Trong cng mt cch, Phn bn kinh Lng gi phm la ni (Lank. 261 Dhranparivarta) c apasmra v apasmr gia nhng loi c th gy no hi cho cc ngi tr tng kinh y. Nhp Lng gi kinh phm la ni phin m l a bt ma la v a bt ma la n, trong khi i tha nhp Lng gi kinh 6 phn la ni khng nhng khng phin m hay dch m li ch gp chng li di nhm "ch c qu thn " (cc qu thn d). im cn ch y l a ba ma la by gi chia ra lm 2 a ba ma la nam v a ba la ma n. Cch dch a ba ma la l mt loi qu in trn y cng rt ph bin trong cc kinh in Mt gio. A ba ma la xut hin trong Pht nh tn thng la ni kinh. Bn dch ca Pht Ba Li v ca Ngha Tnh th phin m nh a ba sa ma la hay a ba sa ma ra, trong khi bn ca Hnh Khi dch l "in ng qu thn ". i phng qung b tt tng Vn Th S Li cn bn nghi qu kinh 2 cng xp a ba sa ma ra vo vi nhng d xoa, la st, v c thm
78

mt i a ba sa ma ra. Chng th nht ca Nghi thc cn bn ca Thnh Vn Th (ryamajurmlakalpa i. 11) t apasmr v mahpasmr vo s nhiu, nh vy chng t l c nhiu c th a ba ma la v i a ba ma la. Pht mu i khng tc kinh T v Tr cng c tng Pht mu i khng tc kinh tin khi thnh php cng lit a ba ma la vo cc loi qu thn. Tn thng kinh ch H ni: "A b sa ma y dch qu gy bnh in, ngi thy c hnh bng, gn ct run ln". Vy th, d c bin thnh qu, a ba ma la vn cn tn bnh kinh phong. Trong tng Ty tng hin c mt vn bn mang tn Brjed byed kyi gdon las thar par byed pa (TT 3813 Apasmra-graha-nirmocaka) ngha l cch gii khi s nm bt ca bnh kinh phong. Sau li ca ngi Kim Cang Th, tc phm ny bt u dy nhng ai mun khi phi bnh y, nn bit thi im v triu chng ca n. Theo kinh y th vo mi bui sng v bui chiu ca nhng ngy mng 2, mng 4, mng 9 v 12 ca na thng trc v ngy 29 ca na thng sau, nhng ngi nng tnh thng hay b cn git kinh. Triu chng c k ra nh sau: ming si bt mp, xanh mt, tot m hi, xu i v ng ln xung t. Vy, a ba ma la thc s l tn mt th bnh thn kinh, thng gi l bnh ng kinh hay kinh phong, nh chnh tn ch Phn im ch apasmra c ngha thiu hay mt tr nh. Nhng v khng r c nguyn do, sau ny ngi ta ngh bnh y l mt loi do ma qu bn ngoi nhp vo, t a ba ma la cng l tn ca mt loi qu. Cho nn, Mvy. va lit a ba la ma la di danh mc qu i, li va lit n di danh mc nhng tn bnh. Cng theo Apasmra graha nirmocaka phng php tr liu bnh ny gm mt l cng bng hng hoa, c cy thin mc (devadru, Avarya longifolia), cy u sa (Ura, Andropogon muricatus) v cm. Sau , ngi bnh c tm ra v bi thuc ln. Thuc ny c bo ch theo n sau, gm mt phn u, mt phn tiu, mt phn t, mt phn gng, mt trm c ti, mt ngn ht ci, mt s lng ci da tng ng (tla, Borassusflabelliformis) v mt phn lng tng ng r cy thanh tr (bilva, Aegle marmelos). Nhng th y nghin nt i vi nc tiu d, ly bn phn ca hp cht nghin nt y nu vi 16 phn nc tiu ngi, cho n si ln. ngui ri bi ln. l li tr bnh theo cun sch va k. Tuy nhin, khuynh hng nhn cch ha a ba tt ma la cng tr nn m nt. la ni tp kinh 4 ni n l 1 trong 15 loi qu git tr con, "hnh n ging chn rng ..., khi nhp vo th tr con ming si bt mp". ng nhin l t chng kinh phong ca tr con, ch lm g c qu hnh chn rng nhp vo. Truyn thuyt v hnh dng gy nn nhng t hi y hc khng ng mun.

A BA MT L GI
79

Phn: Apmarga Hn: (p) A b ma la nga , A ba mt r ca , A b mt r , A ba mt l gi , A bt r mt ca , A b mt ca (d) Ngu tt Tn mt loi c dng lm thuc. Thin th thin nhn Quan m b tt tr bnh hin dc kinh ni: " C A ba mt l gi tc loi c ngu tt". Bt khng quyn sch la ni kinh gi n l A b mt l ca, cn Phn ng tp danh gi n l A b ma la nga. y tc loi c mng tru, tn khoa hc ca n l Achyranthes Aspera. Gi tr c tnh ca loi c ny bit t lu n . Atharva-veda v Vjasaneyisamhit k n nh mt th thuc tr bnh, hay c th dng git o qun. Thin th thin nhn Quan m b tt tr bnh hin dc kinh vit: "Nu n b mang thai, thai cht trong bng m, ly mt lng ln c a b mt r v hai thng nc em nu si, vt b b, ly nc ct, c ch 37 bin, ri ung vo th thai ra ngay, khng mt cht au n. Nu thai y khng theo ra, th ung thuc li mt ln na, n s ra ngay". Trong Bt khng quyn sch la ni kinh, n c dng cha nhng bnh kinh phong, nght th, cm, ni khng c, bng cch ly n ha vi sa v mt un ln, si 108 ln, ng thi c ch Qun t ti bt khng quyn sch. N un ln bng cnh cy b v ci x di trn mt nn t c trt bng phn b. y l li cha bnh bng cch cng king, m chnh kinh ny gi l tiu php. Tuy nhin, i phng qung b tt tng Vn Th S Li nghi qu kinh 12 li xp n vo loi mc. Trong phm i lun minh vng ha tng nghi tc mng nga la thnh tu php, khi ni v ci dng t trong php h ma, n vit: "Phi dng cy kh d la, cy ba la x, cy ct tng, cy u m bt la, cy a r ca, cy a ba mt l nga ..." on ny tng ng vi cu trong Phn bn Nghi thc cn bn ca Vn Th (Mmk. 100 Gakravartipaalavidna): homa caasahana tu khatirendhanavahin / pla rkanha bilvodumbara ckaka / apmar- ga tath juhuyt sarvakermeu yatnata /. Vic xp vo loi mc ny, A r a la la ni a l lc kinh cng lm bng cch a a ba mt r ca vo hai phng thuc nhip phc nhng ngi Du la (udra, ngi h tin) v thu phc nhng qu nhn. Du th, n chua thm hai ch ngu tt. Vy, d c gi l a bt r mt ca mc, n vn l mt loi c Achyranthes Aspera, ch khng phi l mt loi cy hay ci g.

A BA NA
80

Phn: paa Pli: paa Tng: Tsho kha Hn: (p) A ha na , A ha na (d ) Th t Tn mt th trn ca vng Anguttarpa ti cng ha Aga thi c Pht, nay l pha bc sng Mah ti Bengal. Phin Phn ng 8, khi dn A ha na t Trung a hm kinh 50, chua: "N gi a ba na, dch l ch ba". Kho Trung a hm kinh th khng ch Gi lu di kinh ca quyn 50 chp vic: "Pht du ha trong nc ng gi vi ng chng i t kheo, n A ha na ti tinh x Kin nh", m Nim thn kinh ca quyn 20 cng ghi tng t: "Pht du ha trong nc ng gi vi ng chng i t kheo n A b na, ch ca Kin Ni". Nim thn kinh, tng ng vi kinh Nim v thn thuc Trung b kinh (M. i. 88 Kyagatsatisutta), nhng kinh Nim v thn ni c Pht ging kinh y tinh x Cp C c ti vn K X v, ch khng phi A b na. Cn Gi lu di kinh th tng vi kinh Th d chim cy cng thuc Trung b kinh (M. i. 447 Laukiko- pamasutta). Kinh ny cng vi kinh B a li v kinh Thi la (M. i. 359 v ii. 146 Potaliyasutta v Selasutta) u ni A ba na l th trn ca Anguttarpa (paa nma anguttarpna nigamo) trong khi kinh Apaa ca Tng ng b kinh (S. v. 225 Apanasutta) qui nh n l th trn ca ng gi (paa nma agna nigamo). Hn bn tng ng ca kinh B a li l B a li kinh trong Trung a hm kinh 55 v ca kinh Thi la l kinh th su ca Tng nht a hm 46 u khng ni n A ba na, m ni ti Na nan a hay thnh La duyt. Vy th, A ba na mt th trn ca vng Aguttarpa, tc vng pha bc sng Mah ca Aga. Bn ch Trng lo tng k (Thag. A. iii. 45) ni A ba na l qu hng ca Thi la (Sela). l ni, kinh Thi la ca Trung b kinh (M. ii. 146) v Tp kinh (Sn. 112) k chuyn c Pht cho Kin ni (Keniya), Thi La cng 300 ng bn ca Thi La. i phn ca Lut tng (Vin. i. 245-7) cng chp chuyn Kin Ni cng dng c Pht v i chng mt ngn hai trm nm mi ngi A ba na. V t A ba na, c Th Tn i Cu thi na. Nhng b kinh trn c ging ti th trn y. Buddhaghosa (MA. ii. 586) gii thch tn A ba na ni rng v c hai vn ci qun (pa) v ni danh v ch qun (pana ussannett) nn c tn paa.

A BA SAI PH DI
81

Phn: Apekbhmi Hn: (p) A b sai ph di , A bc sai ph di (d) V tng vi a B phn ca mt bi ch tn Tp thp nh nhn duyn gii thot chng c (prattya samutpda- pratisayuktny adhimuktipadni) do c Pht ni cho b tt Di lc trong Bi hoa kinh 1, vi ngha nn tng, lin quan, quan im nhn trng. B phn ny ch xut hin trong Bi hoa kinh 1, m khng thy c trong i tha bi phn li kinh 1 v trong phags pa si rje pad ma dkar zes hya ba theg pa chen pohi mdo (TT 780). Nguyn bn Phn vn ca bi ch y trong Karunpuarik (Y. ii. 43) v Sarvajatkradhran (Y. ii. 16) cng khng c b phn y. Phin Phn ng 2 k 12 b phn u ca bi ch va k vo mc tn nhng tr a ca b tt v bo rt t Di lc bn nguyn i thi thnh Pht kinh. S thc, 12 b phn y ch l mt chui nhng t ca bi ch, khng c lin h g n cc tr a b tt c. Thm vo , nguyn bn v cc d dch khng nht tr vi nhau. Cn tn Di lc bn nguyn i thi thnh Pht kinh l mt bn kinh n hnh ca chng th phn v b tt trong phm la ni ca Bi hoa kinh, ch khng g khc, ng nh li chua ca Khai nguyn thch gio lc 4. Xem thm I. Yamada, Karu puarka ii, (London, 1968) t. 43 v Ph lc t. 16.

A B
Phn: Avaka, Apaka, Amaka Pli: Assaka Tng: A sma ka Hn: (p) A nhip kin , A thp ba , A thp b , A thp ma gi , A ba t , A thp phc ca , A dip ma gi (d) Th trch , V c , Bt an n Tn mt trong 16 cng ha thi c Pht. Trung a hm kinh 55 k A nhip kin vo i quc th 6 trc A bn , trong khi i t b sa lun 124 vo hng th 9. Tng chi b kinh (A. i. 213 v iv. 252, 256 v 260) k vo cng ha th 13 gia 16 cng ha thi c Pht, nm gia Surasena v Avanti. Kinh Janavasabha ca Trng b kinh (D. ii. 201) ch ghi Surasena vo 12 cng ha, m khng thy c A b v Avanti. A b v Avanti trong cc kinh in Pht gio v
82

ngoi Pht gio thng c kt lin vi nhau. Truyn Bn sinh Sonananda (J. v. 317) ni n cp Avanti, Assaka nh Aga v Magadha. Ri kinh in tn ca Trng a hm 5 vit: n c, Gi lng thnh A b, B ha thnh A bn, i thin thnh S di, Tt la thnh l ph hp vi cu k: Dantapura Kaligna Assakna ca Potana Mhissat Avantina Sovrna ca Rokuka ca kinh i tn in trong Trng b kinh (D. ii. 235). i s (Mahvastu iii. 208) cng c cu k tng ng, nhng thay v vi Assaka hay Avaka, n c Amaka. i phn ca Lut tng (Vin. i. 196 Mahvagga), khi t i Ca Chin Din c Nh thnh t ca Pht v vic xin gim on gii s xung 5 ngi, ni xy ra Avanti. Nhng cc b lut thuc truyn thng phng Bc thm mt chi tit mi. Ng phn lut 21 v T phn lut 39 ghi xy ra A thp ba a vn u hay A thp b a bn , c hai u phin m ca Apakvanti ting Phn. Thp tng lut 25 chp A thp ma gi a bn , tc Amakvanti, cn Cn bn thuyt nht thuyt hu b t ni da b cch s T vit A thp b lan c gi, tc Aparantaka. Vy, ngay trong lut tng c nhng kt lin gia Avanti v Avaka hay Amaka. Tn Avaka thy xut hin trong Mahbhranta (Mbh. 351) trong khi Amaka li c trong Ng php tm chng ca Pnini (Pn. iv. i. 173). iu ng ch hn na l Pnini kt lin Avanti vi Amaka trong t t Avantyamaka. V tn Apaka th hin cha tm thy c liu. Ni tt, Assaka c th n t Avaka hay Amaka ting Phn hay ngc li. V A b thng c k chung vi A bn , do th phi nm st A bn . Bn ch truyn thin gii (VvA. 259-67) k chuyn vua Assaka tr v Potanagara v ngi con l Sjata c i Ca Chin Din (Mahkaccna) qui y, nh i Ca Chin Din cho
83

c Nh A bn . Lun i tha trang nghim kinh (Strlakra) ca V Trc ni Amaka trn lu vc sng n. y hn l ni m cc ti liu Hy lp gi Assakenus pha ng sng Sarasvati cc bin khong 28 dm Anh trn ng bng Swat. Mkaeya Purna v Bhat Samhit cng u t Assaka pha ty bc n . Trong khi bnh gii tc phm ni ting Chnh li lun (Arhastra) ca Kautilya, Bhaasvmi ng nht Amaka vi Mahrra. Mt khc, Kinh tp (Sn. 977) v Bn ch kinh tp (SnA. ii. 581) ni n vic Bavar x Assaka trn sng Godhvar tip gip vi Aaka v Muaka. Truyn bn sinh Sarabhaga (J. v. 136) k Sarabhaga trn b sng Godhvar. Nhng truyn bn sinh Sarabhaga trong i s (Mahvastu iii. 363) ni r Sarabhaga t min bc "i v min nam, trn b sng Godhvar ca x Amaka, dng nn gi lam Kapitthaka v ". Truyn bn sinh Cullakliga (J. iii. 2-5) k chuyn Arua, vua ca Assaka ng Potali, nh bi vua Kliga thuc thnh n c (Dantapura), ri ci nhng c con gi ca vua y v sng hiu ha vi nhau tr li. Bia Hthigumph ghi vic vua Kharavela gi mt o qun v pha ty nh thnh Asika (Asikanagara). Th th, nh Rhys Davids gi thit, c mt x min nam trn lu vc sng Godhvar tip gip vi x Kliga, v mang tn Asmaka, Asika hay Assaka. Ni nh vy c th l mt thuc a do dn Assaka pha bc xung thit lp. Th x Assaka min nam ny hn l Potali; trong khi Assaka min bc c th Potana tc thnh B ha ca Trng a hm 5 dn trn, d i khi cng c mt vi ln ln. Potana y chc l thnh Paudanya ca Mahbhrata (Mbh. i. 77. 47). V thnh Potali, Truyn bn sinh Assaka (J. ii. 155-8) ni l ni ca vua Assaka nc Ks. Vua ny c v tn Ubbar tr p b cht sm. Nh tic Ubbar, Assaka khng chu chn. Sau , mt n s Hy m lp sn ch cho bit Ubbar by gi tr thnh mt con gii thch sng vi ng loi gii ca mnh, Assaka mi tnh ng. Ks l mt trong 16 cng ha c th l Ba la ni. Assaka y chc ch dng h Chuyn lun vng A ba (Assaka) ni trn. Xem mc A BA, A BN , Phin Phn ng 8, Ng phn lut 25, Thp tng lut 26, B. C. Law, Geography of Early Buddhism (London, 1932) t. 21-22, Rhys Davids, Buddhist India (London, 1903) t. 20; mc A CHI.

A B B
Phn: Ababa Pli: Ababa
84

Tng: Kyi hud zer ba Hn: (p) A ba ba , A ba b , A ba ph , A ph , A h (d) Chin Tn ch mt a ngc lnh, hay mt lng tui ca a ngc A t. Tp a hm kinh 48 v i tr lun 13 k n nh a ngc th t trong tm a ngc. Lp th a t m lun 1 phm a ng v kinh Koklika ca Tng ng b kinh (S. i. 152) v Tng chi b kinh (A. v. 173) ni n l a ngc th ba trong mi a ngc. Bc bn Nit bn kinh 11 ghi n vo mt trong 8 a ngc bng gi, trong khi 18 th a ngc bng gi ca Qun Pht tam mui kinh v 6 a ngc ca Bit dch tp a hm kinh 14 th khng thy k. S thc, A ba ba trong kinh Koklika (S. i. 152) l mt n v ch thi gian a ngc A t, tng ng vi 20 nirabbuda m 1 nirabbuda li bng 20 abbuda. Tp a hm kinh 48 chp khc i, vi 20 a tra tra bng 1 a ba ba, 20 ni la ph bng 1 a tra tra, 20 a ph bng 1 ni la ph . V qui nh s lng ca a ph , xem T B . Cho nn, Bn s kinh tp (SnA. ii. 477) i n ch ni a ba ba khng phi ch 1 a ngc ring bit (priyeko nirayo natthi), m ch cho lng tui a ngc A t (Avci). Tuy th, a ba ba ni chung vn c coi nh 1 a ngc, ng nht vi a ngc th 4 Hoc hoc b (hahava) trong bng tn 8 a ngc lnh ca Cu x lun 11, vi a ngc th 4 A ba ph trong bng 10 a ngc ca i lu thn kinh 2, vi a ngc th 3 A h ca Khi th kinh 4 v ca Khi th nhn bn kinh 4. Trong cc bn vn ny, v mt t nguyn, a ngc A b b c tn nh th l do ting ku go thng kh ca cc chng sinh ti . Gii thch y cn c theo thn t ahu ca ting Phn. T a hm m sao gii H ni: "A ba b, ting Tu ni l run lnh."

A B BT NG T
Phn: Avabhadrakumar Hn: (p) A b bt la (d) H hin Tn mt t kheo ni b qun A X Th lt ht qun o trong iu Ba dt 98 ca Thp tng lut 44. Truyn k A X Th em qun i dp lon. Mt s t kheo ni gp, bo nhau nn i trnh. A B Bt ng T, K B ng T v A L Da cng i trnh, nhng b lnh bt lt ht o qun. Pht do th t iu ba dt 98 cm khng cho i n nhng ni ng nghi ng

85

s. Truyn ny khng thy c trong T phn lut 25, Ng phn lut 12, Cn bn nht thit hu b b s ni t ni da 14 v Lut tng Pli (Vin. iv. 295); d iu cm y vn c cp ti.

A B DA
Phn: Abhaya Pli: Abhaya Tng: Mi-hjigs-pa Hn: (p) A b da , A bt da (d) V y , V thi Trong cc T liu Phn v Pli, c nhiu nhn vt mang tn A B DA. 1. Tn v t truyn tha lut tng ca Tch lan, i th 17 k t Mahinda tr xung, k v Php Ph v truyn th cho B , theo s ghi chp ca Thin kin lut t b sa 2, (tc Samantapasdik 63), v c phin m l A B Da. Phn ph lc ca lut tng (Vin. v. 3) Privra ni Abhaya l bc hin minh, tinh thng tam tng. 2. Tn mt v vua Tch lan (414-394 t.dl.). Theo Thin kin lut t b sa 2 chp sau khi vua Tch lan Bn u b tu b (Pauvsudeva, 444-414 t.dl.) cht, Abhaya ln thay ngi, ng thi vi nin i tc v ca Tu tu pht na ca (Susunga, 414-396 t.dl.) ngi m u triu i iunga n . A B Da (Abhaya) ln ngi c c 20 nm, c Ba qun tr ca b da khi binh nh m lm vua. Theo i s (Mhv. ix. 3, 9 v x. 52) A b da l con trng trong s 10 ngi con ca vua Pauvsudeva vi b nht phi Bhaddakaccn. Ummdacitt l con gi t, m ca Paukbhaya. Do li tin on ca cc b la mn, theo , con trai b sau ny, tc Paukbhaya s git cc cu ca n, nn b b cc anh c git cht. Nh s bo v ca anh c l Abhaya nn c hai m con trn thot an ton. Do , sau khi Paukbhaya khi binh v git cht tt c 9 ngi cu ca mnh, ch tr Abhaya. Abhaya lm vua, c 20 nm, khi cuc chin xy ra, th t b vng v, trao quyn nhip chnh li cho em trai l Tissa. Tissa lm nhip chnh t 394-377 th b git cng vi 9 anh em khc. tr n cu mng m con mnh, Paukbhaya phong Abhaya lm chc gi thnh (naragaguttika) vi quyn hn cai tr v m (ratti-rajja). 3. Tn mt tn cp. Thin kin lut t b sa 11 chp ti thnh A nu la (Anurudhapura), c mt tn cp tn A b da (Abhaya) cng vi 500 ng bn t so huyt v i nh cp bn phng quanh trong phm vi mt do tun. S kin ny,
86

Samantapasdik (VinA. 474) cho bit, Corbhaya lp cn c n cp qung gia Anurudhapura v Cetiyagiri. Mt hm, n cng vi ng bn ko n gi lam Cetiya nh cp. By gi, Thng ta Dghabhaka Abhaya ang ti gi lam ny. Ngi khin tng chng mang thc n ca gi lam ra cho bn cp v do cm ha c chng. Corbhaya t v sau bo v ngi gi lam ny. Thin kin dn cu truyn ny vi ch ch chng minh trong trng hp no c th mang ti vt ca chng tng ra cho ngi khc. N lin h ti ti n trm, ba la di (prjika) th ba ca lut t kheo. 4. Tn mt v vua Tch lan c c dch vua V y. Thin kin lut t b sa 3 tc Samntapasdik (VinA. 186) chp xa nc S t (Tch lan) c gi l chu x (Ojadpa), th l V y (Abhaya- nagara) v tn vua cng l V y (Abhaya). By gi l thi i Pht Cu lu tn (Kakusandha) ra i tng cng vi t Ma ha b (Mahdeva) v mt nghn t kheo n o ny ng trn ni b cu tra (Devakapabbata) v cha bnh dn chng trong o. (Mhv. XV. 59) Vi li dch V y trn, trong Hn tng cn c hai nhn vt khc na c mt phn no lin h vi tng Pli. 5. Tn mt nhn vt thi c Pht. Tp a hm 21 cho bit, V y ly xa (Abhayalicchav) l t ca Ni kin (Nigantha), cng vi Thng Minh ng t (Panita kumraka) l t ca A k t (jivka), c hai n ging ng Trng cc (Kagrasl) T da ly, tho lun vi A Nan v ti "php thanh tnh" v c A Nan gii thiu ba con ng a n s thanh tnh theo gio php ca Pht (A. i. 220-2). V nhn vt ny, kinh Sabha ca Tng chi b kinh (A. ii. 200, Slha-sutta, khng tm thy tng ng trong Hn tng) chp thm, Licchav Abhaya v Licchav Slha n rng i lm Vesl hi c Pht v ti "gii thanh tnh"v "kh hnh", c Pht gii thch bng nhiu th d. Nhng bn kinh ny khng cho bit thm sau ng ta c qui Pht hay khng. 6. Tn mt nhn vt khc. Tp a hm 26 v 27 tng ng vi kinh V y ca Tng ng b kinh (S. v. 126-8, Abhaya-sutta) chp V y vng t (Abhaya-rjakumra) tm n ni K x qut (Gijjhaka), Vng x (Rjagaha), hi v ch trng v nhn lun ca mt s sa mn b la mn. Theo Abhaya-sutta dn trn th y l ch trng ca Praa Kassapa. Bn s trng lo ni k (ThigA. 31-2) cho bit, ng l con trai ca vua Bimbasra (Tn ba sa la) vi Padumavat, mt k n hoa khi Ujjen. vi m cho n 7 tui th c a vo cung cho Bimbasra nui dng v t tn l Abhaya. Kinh Abhayarjakumrasutta (M. i. 392; khng tm thy Hn dch tng ng) cho bit, thot u Abhaya l mn ca Nigaha Ntaputta, c Nigaha dy cho mt song quan lun, n cht vn Pht vi hy vng nh
87

bi Ngi. Nhng ngay vi cu tr li u tin ca Pht, Abhaya th nhn Nigana b nh bi. Kinh cho bit thm cui cng, Abhaya qui y Pht. Theo Bn s php c (DhA. iii. 166-67), Abhava do c cng dp yn mt v ri lon bin gii, c vua Bimbasra thng cho mt v n, nhng n ngy th by th c ta cht. Bun ru Abhaya tm n Pht v c Ngi thuyt cho bi Php c s 171. Theo Bn s trng lo tng k (ThagA. i. 83-4), sau khi ph vng Bimbasra t trn, Abhaya xut gia, v sau khi nghe kinh Tlacchiggalpama-sutta, ngi chng qu D lu. Sau , do n lc, t n qu A la hn, v c ln bi k s 26 ca Trng lo tng k (Theragth). V Abhaya ny, Phn bn Cn bn thuyt nht thuyt hu b t ni da (GM. ii. 22) c k n. Theo Apadna (ii. 502-4) trong i qu kh, ngi l mt ngi b la mn Hasavat, tinh thng cc tp V . Sau khi nghe Pht Padumuttara thuyt php, ngi qui Pht v xut gia, v t lun ca ngi s v i ca Pht. 7. Tn mt trng lo. Tp Trng lo tng k (Thag. 98) c ghi bi k th 98, c ni l ca trng lo Abhaya. Theo Bn s (ThagA. i. 201-2) th ngi sinh Svatthi, trong mt gia nh b la mn, xut gia sau khi nghe Pht thuyt php. Mt hm, trong lc ang i vo lng khut thc, ngi bt gp mt ngi n b vi y phc rt quyn r, tm t b giao ng. Nhng sau , do suy t v iu ny m ngi chng ng v c qu a la hn v c ln bi k 98 ca Trng lo tng k. Bi k ny cng tm thy trong kinh Sagayha (S. iv. 73), hon ton ph hp vi bi k tm thy trong Tp A hm kinh 13. Nhng y n li c ghi nhn l ca Ma La Cu (Pli: Mlkyaputta). V cuc i qu kh, tp s gii ghi chp tng t vi qu kh ca Vaasakiya trong Apadna (i. 174). Trong i qu kh, ngi gp Pht Sumedha trong rng v dng cng v Pht ny mt trng hoa salala, v do phc bo ny c ti sinh thin gii. Ngi cng tng 16 ln ti sinh lm Chuyn lun vng vi danh hiu l Nimmita. Do s kin ny Abhaya c gi thit ng nht vi Vaasakiya. T liu Phn vn cn k n mt s ngi c tn Abhaya, khng c tng ng trong cc t liu khc. 8. Tn mt v vua nc Kaliga. i s (Mahvastu i. 178) chp Abhaya l mt vua khng tin nhn qu bo ng, khng tin c i sau. c Pht hin hnh thn ph ng vch nhng sai tri trong quan im v i sng ty dc lc ca ng. ng tnh ng v xin c Pht li. Phi chng Abhaya y l thng gia trn tri u sut pht nguyn xung trn cng mt ln vi c Pht, m Chng C m ging sinh ca i s (Mahvastu ii. 2) ni ti? 9. Tn mt v Pht qu kh trong i s (Mahvastu iii. 237).
88

Ngoi ra, ti liu Pli cn c mt s ngi mang tn Abhaya, nhng khng quan trng nn khng nu ra y. Ring Abhaya l mt tc gia ln ca Min in, tc gi bn i s v Saddatthabhedacint (Gv. 63) v Bn s v Sambhandhacint l ng ch . Xem Boda, The Pli Literature of Burma (R.A.S.) t. 22.

A B DIN A A
Phn: Abhayadada, Abhayadna. Tng: Mi hjigs sbyin. Hn: (p) A b din , A ba din noa , A bi din na na (d) Th v y gi Mt bit danh ca b tt Qun Th m, ngi ban cho s khng s hi, s an n. Kinh Php hoa bn Phn (Saddh. 252) c cu: Ea kulaputra avalokitevaro bodhisattvo mahsattvo bhtn sattvn abhaya dadati / anena kraena abhayadada iti sajyate iha sahy lohadhtu // (Ny thin nam t, v b tt ma ha tt Qun T Ti y ban s khng s hi n cho cc chng sinh ang lo lng, v vy trong th gii Ta b, v y c gi l ngi ban cho s khng s hi). Diu php lin hoa kinh 7 La Thp, phm ph mn: Th Qun Th m B tt ma ha tt b y cp nn chi trung nng th v y, th c th Ta b th gii giai hiu chi vi Th v y gi. Danh hiu ca v b tt thuc vin Tr ci chng, Thai tng gii mn la. Danh hiu ny, ni l Tt phc tt t ph b dim na na (Phn: Sarvasattvbhayadada, Tng: Sems can kun la mi hjigs sbyin), dch ngha: Th nht thit chng sinh v y b tt. Mt hiu ca ngi l T ti kim cang (varavajra); mu m chng t l RA SA NA; biu tng (tam ma a hnh) l n th v y (abhaya-mudra). (xem tng 1).

89

 TNG 1 V v tr ca A B Din a a trong hnh mn la ca Thai tng gii, i t l gi na kinh qung i cng dng nghi qu Tr, ni: "Bn t hoa sen , qun ch ra sa nan, nh sng thnh tn tng Th Nht Thit V y". Tip theo l chn ngn ca ngi: A bi din na na sa ph h. Phn: Abhaya- dada svh (Hi v Th V y, lnh thay!). Ni "bn t hoa sen " tc bn tri tn v B tt Tr Ci Chng, b ch ca vin Tr ci chng. Vin ny thuc lp th ba, bn ngoi vin Kim cang th, pha t vin Trung i bt dip (xem hnh 1). V hnh tng, A B Din a a c tay phi trong t th Th v y n, tay tri nm thnh quyn trn v, ngi trn hoa sen . (xem tng 2). Cn mt kiu hnh tng khc, theo Thai tng cu dng, Tng bn ca Khim thng V ng sn t th tay phi nga trc ngc, cm chy kit ma, c hai v s gi ng hu hai bn (xem tng 3).

90

 HNH 1: hnh vin Tr ci chng, trch t hnh Mn la ca Thai tng gii mc A DA YT R B, tc hnh 1 (Ch thch: I. 1 Trung i). Ch thch hnh 1: Vin Tr ci chng l vin th 11 ca lp th hai (II. 11) gm c 9 tn do b tt Tr Ci Chng lm b ch. 9 tn y l: 1. Hin H, 2. Th V y, 3. Ph c Th, 4. Bi Mn, 5. Bt T Ngh Hu, 6. Bi Mn Hu, 7. Bi Pht Sinh, 8. Chit Ch Phin No, 9. Nht Quang.

91

 TNG 3 V theo Thai tng cu dng Tng bn ca Khim thng V ng sn t

92

 TNG 2

ng khc, Bt khng quyn sch thn bin chn ngn kinh 9 phm Qung i gii thot mn noa la li m t hnh tng khc i mt cht: "B tt Th V y, tay tri h quyn nghing trn i, tay phi m chng a ln, ngi bn gi". y cng l t th Th v y. V cc chn ngn, i nht kinh 2 phm Ph thng chn ngn tng c cu: Nam m tam mn a bt nm ra sa nan. Phn: Nama samanta buddhnm rasan (Qui mng khp
93

ht Pht RA SA NAM). Ba ting RA SA NAM ny, i nht kinh s 10 gii thch nh sau: Ra l chng t ca trn cu (raja), n a n s s hi. Nhng trong chng t RA, c mu m A. Khi nhp ch A th c th dit tr ht mi s hi. Kt hp ba ting RA SA NAM, ta c rasn v c ngha l mi v. N ch cho v ngt ca php chn tht ti thng, tha mn tt c mi kht vng ca chng sinh. Trong t rasa ny c hm mu t A vi ngha "Ht thy cc php bn lai khng sinh" (bn bt sinh ). Do n ch cho v cam l, tc v ngt bt t vi bn cht bt sinh, mang n cho chng sinh s an n khng s hi, dit tr mi lng lo v sinh gi bnh cht. Ngoi ra, i nht kinh 4 phm Mt n cn c thm mt chn ngn khc na. Chn ngn c: Nam m tam mn a bt nm a bi din na na sa ha. Phn: Nama samanta buddhnm abhayadada svha (Qui mng khp ht Pht. Hi ngi Th V y! Ngi kho ni.) i nht kinh s 13 gii thch: "Chn ngn A b din , tc Th v y vy. Ly php g ban cho s khng s hi? l tr vo ni ch A, la ht thy sinh: "S nguyn ca tn gi toi, cn chng ti th cha, mong ban cho ti v ht thy chng sinh u c nh vy". Vy, B tt A B Din a a hnh thnh trong h thng t tng hin gio ca kinh Php hoa. Ri sau mt gio a ra mt cch l gii v ngha ca s hnh thnh . Mt gio ly ra t tng "bn bt sinh " (vn khng sinh) gii thch ti sao c s khng s hi v ti sao c kh nng ban ra s an n, l bi v t bn cht con ngi vn c s khng s hi . Cng t t tng bn cht sinh, B tt A B Din a a c kt lin vi t tng bt t, th hin th gii quan Tnh ca c Pht A Di . Ni nh i nht kinh s 10, nu ht thy cc php bn lai khng sinh, th chnh l v cam l ca bn cht bt sinh, mang n cho chng sinh s an n, khng s hi sinh gi bnh cht. y chnh l c s l lun ca khng nhng t tng Tnh , m cn l ca t tng cu th ca Qun Th m. V cc ngha khc, xem mc TH V Y.

A B DU
Phn: Aprameya Pli: Appameyya Tng: Dpag tu med pa Hn: (p) A b du (d) V bin , V lng Tn mt n v s ca n , thng dng trong Pht gio, vi ngha khng th lng c, khng th o c.
94

Phin phn ng 1 chp Ba nh c o kinh c t A b du v chua ngha l v bin. A b du nh th l phin m ca Aprameya ting Phn. Kho Phin dch danh ngha i tp (Mvy. 8042) th Aprameya hay v bin l mt n v ca h thng s tnh trong Cu x lun 12 phm Phn bit th, nm gia n v v lng (apramna) v v tng (aparimita). Tra li Cu x lun, ta khng thy c nhng n v k t apramna tr xung. n v ny cng khng thy xut hin trong h thng s tnh ca kinh Hoa nghim (Gvy. 102) cng nh kinh Ph diu (Mvy. 7954). Cc t liu Pli khng c n v s tnh y (Dpv. iii. 5-7) Tuy nhin, A b du l mt n v s tng i dng nhiu nht trong cc kinh in Pht gio. Khi th kinh 9 ni n bn th v lng ca th gii, l s tn ti ca th gii, hoi dit ca th gii, khi nguyn ca th gii v hnh thnh ca th gii, tt c chng u v lng. Phn bn kinh i A Di (Sukh. 31 i) ni n s lng ca Thanh vn Cc lc l v lng (aprameya ravakasagho), nhng n v v lng y li nh hn n v a tng k, ch khng nh trong Phin dch danh ngha i tp (ojamsi iyanty aprameyni iyanty asakheyni). Du gi s a lun 46 phm B tt a ni n nm th v lng: hu tnh gii v lng, th gii v lng, php gii v lng, s iu phc gii v lng, iu phc phng tin gii v lng. N tng ng vi Phn bn B tt a (Bbh. 200): "Pacame apramey bodhisattvn sarvakausalyakryyai savartante / Katame paca / Sattvadhtura- prameyo lokadhturaprameyo dharmadhtura- prameyo / Vinoyadhturaprameyo vineyo- pya cprameya". Trong cc kinh in Pli, A b du cng thng c k cng vi a tng k. Kinh Sung mn ca Tng ng b kinh (S. v. 400 Pathambhisamda sutta) ni n vic "phn cng dng ln l v lng, t n s " (asankhayeyyo aprameyyo mahpujjakkhadho teva sakhaya gacchati).

A B DNG CA LA
Phn: Abhayakara Hn: (p) A b dng ca la , A b din ca la (d) Ly b y , Thng v y , Ly khng b , V y 1/ Ngi trong nhm bn Nh Lai, theo Pht thuyt cu bt dim khu ng qu la ni kinh, hoc trong nhm nm v Nh Lai, theo Th ch ng qu m thc cp thy php, hoc trong nhm by v Nh Lai, theo Du gi tp yu cu A Nan la ni diu phm nghi qu kinh (i 21. t. 470), Du gi tp yu dim khu th thc nghi (i 21. t. 478).
95

Theo Pht thuyt cu bt dim khu ng qu la ni kinh, Pht ch cho A Nan cch thc cng th loi ng qu c tn l Dim Khu (ming bc chy), trong danh hiu ca Ly B y Nh Lai (Abhayakara tathgata) cng vi la ni cn c gia tr c th y lui mi th s hi cho qu i. Bi ch la ni c phin m nh sau: Nng m b nga ph a b dng ca ra d t tha nghit a d. Ting Phn c l: Namo bhagavate abhayakarya tathgatya (Qui mng c Th Tn Ly B y Nh Lai). y, Ly B y c nhc n cui cng trong bn Nh Lai. Trong Th ch ng qu m thc cp thy php, Ly B y c cp hng th 5 thuc nhm nm Nh Lai, vi bi ch la ni nh trn. Du gi tp yu cu A Nan la ni dim khu nghi qu cp Ly B y v tr th hai trong nhm by Nh Lai. Nguyn vn on nghi thc cng th ny ch dn ngi cng th ni vi cc qu i nh sau: "Nam m Ly B y Nh Lai. Ny cc Pht t, nu nghe n danh hiu Ly B y Nh Lai, cc ngi c th thng c an lc, vnh vin thot khi s hi, c s thanh tnh khoi lc". Trong Du gi tp yu dim khu th thc nghi, Ly B y cng c k l th hai trong nhm by Nh Lai. V kh n, y, bn tay phi ngang ngc, lng tay p xung, ngn gia v ngn ci p nhau, bn tay tri dui thng cc ngn, nga, ng thi c bi la ni: Na m vi ct ct c ra np da p thp ct t da. Phn vn: Namo vigatatranya tathgatya (Qui mng c Nh Lai cu cc vong nhn). y c th l mt danh hiu khc ca ngi. V phng v, theo B tng k (i 81 t. 6c), Ly B y Nh Lai phng bc, phng v ca Pht Thch Ca Mu Ni, nhn cch ca tr Thnh s tc, thuc Bin ha thn. S d ngi gi phng v c k l cui cng ny, bi v, vi Bin ha thn, ngi th hin khp trong lc o t sinh, tc thnh mi s nghip, em li s v y cho ht thy chng sinh. Ngoi cc nghi qu cng th ng qu ny, khng thy Ly B y Nh Lai xut hin trong cc trng hp khc. 2/ Tn mt th gii h, c nhc n trong Gaavyha (Gvy. 309), qua li ca Gop (C ba), ngi con gi dng h Thch, cho Thin Ti (Sudhana). (abhayakar nma lokadhtur abht). Thi i by gi c mnh danh l Gatipravaro (gatipravaro kalpo'bht). Cu chuyn c c k li y, xy ra trong th gii ny, lin h n mt on tin thn ca c Thch Ca Mu Ni, lc by gi l thi t Tejodhipati (ava sa bhagavn akyamunis tathgatas tena klena tena samayena tejodhi- patirnma rjaputro bht) (Gvy. 329).
96

Trong cc bn Hn dch, v th gii h ny, Hoa nghim kinh 28 (Bn 40 quyn) dch l th gii Thng v y vi thi i mnh danh Ti thng hnh; Hoa nghim kinh 56 (Bn 60 quyn) dch th gii Ly khng b, thi i Thng quang minh; Hoa nghim kinh 75 (Bn 80 quyn) dch l th gii V y, thi i Thng hnh. V danh hiu Tejodhipati-rjaputra, Hoa nghim kinh (Bn 40 quyn) dch Uy c thi t; Hoa nghim kinh (Bn 60 quyn) dch thi t Tng Thng Cng c Ch; Hoa nghim kinh (Bn 80 quyn) ch ni l v thi t m khng nu danh hiu.

A B A BT NA
Phn: Avadtavara Pli: Odtavaa Tng: Kha dog dkar po Hn: (p) A b a bt na (d) Bch sc Mu trng. Phin phn ng 3, mc Ca hi na y php vit: "A b a (avadta) phin l bch (trng); bt na (varna) phin l sc (mu)". Ting Phn cn mt t khc ch mu trng: vetavarna (Hn: Ta l a sc; Phin phn ng 3). Avadta l loi mu trng tinh khit. Phin dch danh ngha i tp (Mvy. 1525): adhytmam arpasaji bahirdh rpni payaty avadtny avadtavarny avadtani daranny avadtanirbhsni tadyath uanat rak sampanna v vrnaseya vastra avadta (...) (Bn trong khng c sc tng, bn ngoi qun cc sc trng, mu trng, hnh dng trng, nh sng trng, ging nh sao thi bch (kim tinh) hay nh la thng hng ca Ba la ni trng tinh (i chiu Tp d mn tc lun 19: Ni v sc tng, qun ngoi ch sc, nhc bch, bch hin, bch hin, bch quang, do nh sa t tinh sc, hoc nh B la ni t cc tin bch y ). Phn bn kinh A di (Sukh. 154, Vaidya) c: tsu ca pukariu santi padmni ... avadtny, avadtavarny avadatanirbhsny avadta- nidarni, (Trong cc ao sen c nhng hoa sen (...) trng, mu trng, nh sng trng, hnh dng trng) (So snh bn dch ca La Thp: Tr trung lin hoa (...) bch sc bch quang (...) ).

A B KIM
97


Phn: Avaga Tng: Phyar phyur Hn: (p) A b kim (d) Gii Tn mt n v s ca kinh Hoa nghim. Phn bn kinh Hoa nghim (Gvy. 102) xp n vo hng th 12 k t koi (107) tng ng vi 1056x(2exp9) 1 v c tn Phn l avaga. Phin dch danh ngha i tp trong bn s 2 ca Hoa nghim (Mvy. 7834) v bn s 1 (Mvy. 7708) u ghi tn ny l avara, v c Tng dch l phyar phyur. V th t v s lng ca A b kim, cc dch bn Hn vn khng thng nht vi nhau. Hoa nghim kinh 29 (bn 60 quyn) xp n vo hng th 14 k t Cu l (koi) vi tn dch l Gii c s tng ng vi 1080x(2exp10). Hoa nghim kinh 45 (Bn 80 quyn) cng xp n vo th 14 k t Cu chi (koi) nhng tng vi 1056x(2exp10). Hoa nghim kinh 10 (Bn 40 quyn) xp n vo hng th 17 k t cu chi v tng ng vi 1056x(2exp13). Phn bn v Hoa nghim kinh (Bn 80 quyn) gn thng nht v s lng ca A b kim. Trong dch bn 40 quyn, A b kim d c s m u ca tch s ly tha ging vi Phn bn v bn 80 quyn, li c s m th hai khc vi hai bn ny. iu cho thy Hoa nghim kinh (Bn 40 quyn) thm vo nhng s mi. Ring Hoa kinh nghim (bn 60 quyn) c s m th hai ca tch s ly tha ging vi Phn bn v Hn bn 80 quyn song khc s m u; l do v s tng ng ca Cu l trong bn ny l 1010 trong khi hai bn khc l 107.

A B KIM NH DA
Phn: Upaga Tng: Smos ya Hn: (p) A b kim nh da (d) Th , Ch Tn mt n v s ca kinh Hoa nghim.

exp: ly tha 98

Phn bn kinh Hoa nghim (Gvy. 103) xp n vo hng th 95 k t koi (107), tc tng ng vi 1056x(2exp91) v c tn Phn l Upaga. Phin dch danh ngha i tp trong bn s 2 ca kinh Hoa nghim (Mvy. 7929) v bn s 1 (Mvy. 7801) u ghi tn ny l Upagama. Nhng Tng dch bn 1 l rmos yal, trong khi bn 2 l smos yas. V th t v s lng ca A b kim nh da, cc Hn bn khng thng nht vi nhau. Tn ny c tm thy trong Hoa nghim kinh 10 (Bn 40 quyn) v c xp vo hng th 122 k t Cu chi, tng ng vi 1056x(2exp118). Hoa nghim kinh 29 (Bn 60 quyn) v Hoa nghim kinh 45 (Bn 80 quyn) u ln lt c tn dch l Th, xp vo hng th 102 t Cu l, tng ng vi 1080x(2exp98) v Ch, tng ng vi 1056x(2exp99) c xp vo hng th 103 k t Cu chi. S khc bit v tch s m gia cc bn kinh Hoa nghim do hai l do sau: Cu l trong bn Hn 60 quyn tng ng vi 1010 trong khi ba bn kia l 107, khin cho s m u ca tch s ly tha trong bn Hn 60 quyn khc vi ba bn cn li. Trong qu trnh hnh thnh vn h Hoa nghim, c nhng s mi c thm vo cc bn Hn 40 quyn, 60 quyn v 80 quyn, khin cho s th t gia Phn bn v cc Hn bn, cng nh gia 3 Hn bn khng ging nhau. V tn A b kim nh da, Hoa nghim kinh 10 (Bn 40 quyn) da vo mt nguyn bn Phn vn c ch apagamita, thay v ch ubaga gp.

A B KIN
Phn: Abhrakhandha, Abhrakaha, Abhraia Hn: (p) A b kin , A b ra khin tha , A bt la kin , A b t (d) Vn cnh , Vn phin , V thng Tn mt b lc thi thng c n . Trc khi con ngi gi nhau bng ngi (manuya), con ngi dng tn cc b lc hay dng h gi nhau. i t b sa 72 vit: "Trc khi c tn gi l mt n sa (manuya) ny, loi ngi gi nhau l vn cnh (abhraka), hoc gi l a la hnh (tlajagha), hoc gi l lc ca (tilaka) hoc gi l a sa (ha)". A t m t b sa 7 vit: "Trc khi cha

99

c tn gi ny (tc ma nu xa, manua), loi ngi gi nhau l a la thng gi (tlajagha) v cng gi l a b kin (abhraka)". V ngha ca t ny, Phin Phn ng 7 ghi mc a b t v ngh chnh m li l a b kin , ri t dch l v thng. Theo cch dch ny th nguyn ting Phn ca n phi l apakanda. Nhng i t b sa 72 dch vn cnh (ngha en: c my) th nguyn ting Phn phi l abhrakanha. Chng ha ma ha kinh phin m a bt la kin , cn Khi th nhn bn phin l a b la khin vi li chua: vn phin (m my), do th, nguyn ch Phn phi l abhrakhaa. Cc ti liu Hn ch nu ln tn gi m khng thy c gii thch v l do g thi thng c loi ngi li gi nhau nh th. Kho cc ph h vng thng ca giai on x hi tin phong kin chp trong Chng ha ma ha kinh 1 th a bt la kin (abhrakaha) l v i thn di thi Ti Thng Vng; v trong Khi th nhn bn kinh 10 th a b la khin tha (abhrakaha) l tn gi ca loi ngi di thi B la kha l da na (parakalya). Ph h ca i s (Mahvastu i. 348), i s (Mhv. ii. 1tt), o s (Dpv. iii. 1tt) v Th k kinh ca Trng a hm 22 u khng ghi tn cc i thn v tn gi loi ngi. Di y ph lc Bng cc ph h vng thng, k t i Bnh ng Vng (Phn, Pli: Mahsammata), nh cai tr do dn bay bc t x hi cng sn nguyn thy chuyn sang ch cng ha nguyn thy, cho n nh Sanh Vng hay Ma a (Phn: Mndhtar; Pli: Mandht), nh vua m u ca ch phong kin.

100

Chng ha ma ha (Ch M.) Tn i thn Tn vua 1. Tam ma t a (Sammata) 2. i t (Roja) 3. Thin hu (Kalya) 4. Ti thng (Paraklya) 5. Gii hnh (Upoadha) 6. Ng nh (Mndhtar) Hu tnh (Sattv) Y h ca (Ihaka?) ra ca (Tilaka) A bt la kin (Abhrakaha) a la nh gi (Tlajagha) Na n nh (Manuya)

Khi th nhn bn (KhN.) Tn vua Ma ha tam ma a (Mahsamata) H l gi (Hjja? Roja) Kha l da na (Kalya) B la kha l da na (Parakalya) Trai gii (Upoaha) Ma a (Mndhtar) Tn i thn Tt a b (Sattva) H di na kha (Haimaka?) la x (Tilaja) A b la khin tha (Abhrakaha) a la tha gi (Tlajagha)

Th K. 1. Bnh ng Vng 2. Trn bo (Ratna) 3. Ho v (Vararasa) Kalya Rava 4. Tnh trai 5. ng sinh Upoadha Mndhtar

Mv. Mahsammata

Dpv. Mahsammata Roja Vararoja Kalya Varakalya Uposatha Mandht

Bng 2. Th k kinh (vt. Thk.), Mahvastu (Mv), Dpavasa (Dpv) 101

So snh cc ph h vng thng, ta thy truyn thuyt ca i s (Mv.) v Th k kinh c coi nh c nht. Cc truyn thuyt ca ChM. v KhN. c khai trin t vn hc A t m ca Nht thit hu b. Trong hai ph h ny, ta thy Tlajagha tng xut hin trong Mahbhrata (xiii. 7223) nh tn mt b lc, cn Lc Ca (Tilaka), l tn mt vng t x Kampn trong Rjataramgin (viii. 577) v A Sa (sadha) cng th. iu ny cho thy phn ln tn gi cc i thn hay nhn dn trong l tn gi cc b lc Ty bc n m chm lm cng n th k III t.dl. th ch cn tn ti trong tr nh ca dn chng. Ta c th kt lun, Abhrakaha / Abhraka / Abhrakhaa l tn gi ca mt b lc Bc n thi thng c, n th k III t.d1. th bin mt hn. Vy, trc khi con ngi gi nhau bng ngi (manuya), con ngi dng tn cc b lc hay dng h mnh gi nhau.

A B LA
Phn: Avara. Hn: A b l , A b la Tn mt n v s ca kinh Hoa nghim. A b la ny c Hoa nghim kinh 10 (bn 40 quyn) xp vo hng th 11 k t Cu chi (koi=107) tng ng vi 1056x(2exp7). Hoa nghim kinh 45 (bn 80 quyn) cng c cng tn ny nhng xp n vo hng th 9 k t Cu chi v tng ng vi 1056x(2exp5). Trong Hoa nghim kinh 29 (bn 60 quyn). A b la c phin m thnh A b l v xp vo hng th 9, c s tng ng l 1080x(2exp5). Th t v s lng ca A b la khc nhau gia ba bn kinh k trn do chng khng thng nht v s tng ng vi n v u tin (Cu chi hoc Cu l) v c mt s n v mi c a vo trong bn Hoa nghim kinh 10 (bn 40 quyn). Hoa nghim kinh 10 v 45 cho tng ng ca mt cu chi l 107 trong khi Hoa nghim kinh 29 cho tng ng ca mt cu l l 1010. Tra Phn bn kinh Hoa nghim khng tm thy n v A b la ny. Tuy nhin nu i chiu hai n v s ng trc v sau n trong c ba bn Hn dch kinh Hoa nghim vi Phn bn, ta thy hai n v ny u c tng ng Phn bn ln lt l mapara xp hng th 8 v

102

tapara xp hng th 9. Nh vy A b la c th c xc nh l mt n v s nm gia 2 n v mapara v tapara trong Phn bn kinh Hoa nghim v c th gi thit n l avara. Gi thit A b la l avara ny c hon ton chng thc bi truyn thng Ty tng. Phin dch danh ngha i tp c hai bn h thng s rt ra t kinh Hoa nghim. H thng 1 (Mvy. 7697) c avara nm gia mavara v tavara. H thng hai cng th. Avara cng nm gia savara v tavara. Vy th, nguyn bn Phn vn kinh Hoa nghim hn phi c ch avara. L do v sao Phn bn hin nay khng c ta cha gii thch c. d thy, ta c th lp nn biu so snh sau:
Hoa nghim 40 1 Cu chi 2 A du a 3 Na do tha .......... 11 B ph ra 12 A b la 13 a b la Hoa nghim 60 1 Cu l 2 Bt bin 3 Na do tha .......... 8 Phc th 9 A b l 10 c thng Hoa nghim 80 1 Cu chi 2 A du a 3 Na do tha .......... 8 Ma b la 9 A b la 10 a b la 9 Tapara Phan 1 Koi 2 Ayuta 3 Niyuta .......... 8 Mapara Mvy. 1 1 Koi 2 Ayuta 3 Niyuta .......... 8 Mavara 9 Avara 10 Taparah Mvy. 2 1 Koi 2 Ayuta 3 Niyuta .......... 8 Savaram 9 Avaram 10 Tavara

A B L KIT THC BT RA
Phn: Avalokitevara, Avalokitasvara, Tng: Spyan-ras gzigs dban-phyug. Hn: (p) A b l kit thc bt ra , A b l ct tht pht ra , A b l kit thc bn ra , A b l ct x b la , A phc l ch thp pht ra , A phc l ch y thp pht la , A phc l ch a y thp phit la , A ph l ch thp pht la , A ph l ch thp ph ra , B l kit nhip pht la , i lu hon (d) Quang Th m ,
103

Qun T Ti , Qun Th m , Qun Th T Ti , Qun Th m T Ti , Qun Th T Ti gi , Khuy m , Hin m Thanh . Thng gi tt Quan m hay Qun m. Tn ca v b tt biu tng cho i bi, c sng bi thnh hnh trong cc x thuc Pht gio Bc phng. V ngun gc v cc c im hnh nguyn ca v b tt ny, xem chi tit mc QUN TH M B TT. V gc ting Phn, trong cc bn Phn vn hin cn u ph thng vit l Avalokitevara. Ty vc k 3 vit: "A phc l ch thp pht la, ng dch l Qun T Ti. Do dnh ch lin m nn ting Phn ni th. Nu tch ri m th A phc l ch a (Avalokita) dch l qun; Y thp pht la (vara) dch l T ti. Cu dch l Quan Th m hay Qun Th m u sai". Theo bo co ca Mironov (Sadd. 289 Dutt) t bn c Qun Th m b tt ph mn phm pht kin Tn cng ghi l Avalokitasvara. T ny c th dch st l Qun m, ngha l m thanh (svara) c qun st. Nhng trong bn dch Php hoa ca Cu Ma La Thp, danh hiu ny c dch l Qun Th m. C th l dch t on vn sau y trong phm Ph mn, bn dch ca La Thp: "Nhc hu v lng bch thin vn c chng sinh, th ch kh no, vn th Qun Th m b tt, nht tm xng danh, Qun Th m b tt, tc thi qun k m thanh giai c gii thot / ". (Nu c v lng trm nghn cc chng sinh chu ng cc th kh no, khi nghe n Qun Th m b tt ny, nht tm xng danh, Qun Th m b tt tc th qun m thanh y m thn u c gii thot). on ny, trong Phn bn kinh Php hoa (Saddhp. 250) hin cn, c nh sau: Yvanti sattvakonayutaatasahasrni yni duhkhni pratyanuphavant, tni sa ced avalokitevarasyabodhisattvasya mahsattvasya nmadheyamsnuyu, te sarve tasmd dukhas- kandhdparimucyeran (Nu c hng trm nghn cu chi na do tha chng sinh chu ng cc kh no, nu chng sinh nghe c danh hiu ca b tt Avalokitevara, tt c chng sinh do c gii thot khi khi ln au kh). So snh hai bn Phn v Hn trn, ta thy trong Phn bn khng c m ch no v s "Qun st m thanh ca th gian", r rng nh bn Hn ca La Thp. Cc gii thch Trung quc, i biu nh Php hoa vn c 10 H, Php hoa ngha s 12 (Ct Tng), Hoa nghim thm huyn k 19, Php hoa huyn tn 10 (phn cui) u cn c trn quan im truyn tha bi La Thp.

104

V ngun gc cch dch l Quang Th m ca Trc Php H (Chnh php hoa 10) cho thy nguyn ting Phn ca danh hiu ny y c c l Abhlokasvara hoc abhlokitasvara, hoc abhlokitevara, trong ting ng ng ava (di thp, chung quanh) c gi l abh (ng sng). Nhng dch ngha khc nh Khuy m (m thanh c lic nhn n) v Hin m thanh (m thanh c thy) u cho thy r nguyn ting Phn l Avalokitasvara. Khi Th lng nghim gii thiu cng hnh tu chng ca ngi do nh cn vin thng chng t danh hiu ca ngi c c ng l Avalokitasvara thay v Avalokitevara. Hai danh t ny, t no xut hin trc v sau, s c kho st chi tit mc QUN TH M B TT.

A BA L K U L TR
Phn: Avarogadhi (?), Avalokitaptmta (?) Tn mt bi ch c cp trong Tht Pht bt B tt s thuyt i la ni thn ch kinh 3, do Na la din 8 tay ni, vi phin m Hn nh sau: ha u, chi ba u, nh vt u, ba la u, ha u, kha u, sa ha. Trong Mt gio, Na la din xut hin pha ty, ngoi b Thch ca n, Thai tng gii mn la; v cng l mt trong 20 thin thn ngoi b ca Kit ma hi, kim cang gii mn la. Danh hiu c ng nht vi Viu, v mt hiu l H php kim cang. Trong cc hnh ca cc mn la ny, khng thy Na la din xut hin di hnh thc 8 cnh tay. Na la din 8 tay c tm thy trong Nit bn kinh 24, Hu lm m ngha 24. V chi tit ca v thin thn ny, xem mc NA LA DIN. V tn gi ting Phn ca thn ch ny hin cha th xc nh dt khot. C li chua ca kinh, th bi ch c ngha "h tr Pht php tiu ch gian c", do ting Phn c th l Avarogadhi. Nhng hin nay cha tm thy mt tn thn ch no c tn gi . Trong Tng bn, c mt tc phm mang tn Dpal spyan ras gzigs bdud rtsi bres pai zas kyi cno ga (TT 3590) m ta c th ti kin thnh ting Phn Avalokitptmtapranavidhi. Vy phi chng A ba l k u l tr l phin m ca Avalokitptmta? V phng php th tr, kinh ch dn tng 5 lt vo mt mnh vi xanh tht lm 4 nt, eo vo c. Thi gian tt nht tng ch: vo nhng ngy mng 8, 14, 15, 23, 29, v 30 mi thng, trc chnh in hay trn lu cao, ngi hng v pha ng khi mt tri cha mc, t hng, ri hoa cng dng 10 phng Pht, k l l Na la din 8 tay, cu nguyn v tng
105

thn ch ny 14 lt, ri ngi im khong ba cm. Na la din s xut hin tha mn cc nguyn vng.

A B RA
Phn: Ataru Tng: Brtags yas Hn: (p) A b ra , A hng la , (d) Bt kh c Tn mt n v s trong kinh Hoa nghim. Phn bn kinh Hoa nghim (Gvy. 103) xp n vo hng th 78 k t koti (107) tc tng ng vi 1056x(2exp74), v c tn Phn l Ataru. Ataru ny l tn m Phin dch danh ngha i tp (Mvy. 7906) lit vo bng s 2 ca kinh Hoa nghim, trong khi bng s 1 (Mvy. 7777) li c tn Atara. C hai tn ny c Tng dch l: Bsgral yas (Bskral yas). Chng t Ataru v Atara l mt, d Phn bn ngy nay khng c A ta ra. Th t v s lng ca A b ra, cc dch bn khng thng nht vi nhau. Hoa nghim kinh 29 (Bn 60 quyn) xp n vo hng th 79 k t Cu l (1010) tng ng vi 1080x(2exp75). Hoa nghim kinh 45 (Bn 80 quyn) cng xp n vo hng 79 k t Cu chi (107), nhng tng ng vi 1056x(2exp75). Hoa nghim kinh 10 (Bn 40 quyn) li xp n vo hng th 100 k t Cu chi v tng ng vi 1056x(2exp96). S khc nhau v tha s sau trong tch s m ca s tng ng gia Phn bn v ba Hn bn nm trong s thm vo nhng s mi trong cc bng s ca c ba Hn bn. Ring Hn bn 60 quyn c tha s u ca tch s m khc vi Phn bn v hai Hn bn kia, do v mt Cu l trong Hn bn 60 quyn tng ng vi 1010 trong khi ba bn cn li cho mt koi (hoc Cu chi) tng vi 107. d thy, ta c th lp biu s sau:

106

Vn bn HN 40 HN 60 HN 80 Phn bn Mvy. 7777 Mvy. 7906

STT 100 79 79 78 79 81

Tn s A b ra Bt kh c A hng la Ataru Atara Ataru 10

S
56x(2exp96)

1080x(2exp75) 1056x(2exp75) 1056x(2exp74)

A B THI LA
Phn: Aparaaila, Avaraaila Pli: Aparasela Tng: Nub kyi ri bo Hn: (p) A b thi la , A pht la th la (d) Ty Sn , Ty Thch Sn Tn mt ngn ni pha ty thnh na yt trch ca (Dhanakataka), c in ca b phi Ty Sn (Avaraaila). i ng ty vc k 10 vit: "Trn mt ngn i pha ty thnh l Tng gi lam A pht la th la, c tin vng nc ny dng lm ci st cho Pht. ng khi ngi lm ng giao thng, san sn ni dng gc cao, vi hng lang di, mi hin rng gi u ln ngn, tip lin vi nh, lm ni linh thn cnh v, thnh hin qua li ngh ngi. Trong khong nghn nm sau Pht tch dit, hng nm c nghn phm phu tng cng vo an c, sau ngy an c h thy u chng a la hn, ri bng sc thn thng lt h khng m i. Nghn nm v sau, phm thnh ln ln. Hn mt trm nm tr li y, khng cn tng l na. M sn thn th thay i hnh dng, hoc lm ch si, hoc lm kh vn da nhng hnh khch. V l do , n tr thnh hoang vng, khng c tng chng". Fergusson, Archaeological Survey of Southern India I ng nht ngi gi lam ny vi ngi thp Amarvati. Ngi thp cch Bejwada 17 dm Anh v pha ty, ng v pha nam th
107

trn Amarvati. Nhng m t ca Ty vc k khng ph hp vi thc trng ca thp, nn Fergusson cho rng c th Huyn Trng cha ch thn n ving. Quan im ny b bc b, v i ng i t n t Tam Tng php s truyn ca Hu Lp cho bit Huyn Trng tng n ving ni ny vi cc tng s bn x. Khong t th k I n th k VI s.tl., mt trm nm trc khi Huyn Trng n ving, ni ny tng l c im ca b phi Ty Sn. V chi tit quan h n b phi ny, xem mc TY SN TR B. Xem thm mc NA YT TRCH CA.

A B VT
Phn: Avamrdha Tng: Spyi hi tshug Hn: (p) A b vt , A bt mu (d) o , Phc , o tr , Phc tr , Phin phc 1/ Theo ngha en Avamrdha c ngha u chc ngc xung. Phin dch danh ngha i tp (Mvy. 3069) k n l mt trong cc loi th gii khc nhau. Phn bn kinh Hoa nghim (Gvy. 97 Vaidya) cng lit n ra cng mt lot vi nhiu loi php gii (lokadhtu): ...... vyatyasyalokadhtumukham avamrdhahramukha indrajlapraveamu- kha. Trong on dn t Gaavyha ny avamrdhahra c th c vit nhm t bin dng ca avamrdhadhtu. Trong cc bn Hn dch Hoa nghim kinh 65 (Bn 80 quyn) v Hoa nghim kinh 9 (Bn 40 quyn) u gi n l Phc th gii; Hoa nghim kinh 48 (Bn 60 quyn) gi n l Phin phc th gii, ngha en l Th gii b lt ngc, hay chc u xung. Trong cc ni khc, Hoa nghim kinh 34 (Bn 80 quyn), Hoa nghim kinh 23 (Bn 60 quyn), Thp tr kinh 1 (Bn dch ca Cu Ma La Thp) u gi n l o tr. Thp a kinh lun 2, ch gii ca Thin Lun (Vasubandhu) v kinh Thp a (Daabhmika), gii thch loi th gii ny rng: o tr, ngha l loi th gii trong ngi ta khng dng nh ca, tri vi chnh tr ch cho loi th gii trong ngi ta c dng nh ca. 2/ AVAMRDHA-LIPI, Tng: spyi hi tshugs yi ge, mt trong 64 loi ch vit c k n trong Qung diu (Lalitavistara 25) m thi t Tt t a hc khi mi bt u i hc. i phng qung i trang nghim 4 gi n l loi ch vit A bt mu, Pht bn hnh tp kinh 11 gi n l ch vit A b vt . V 64 loi ch vit c lit k trong Ph diu kinh 3, n c nghi ng tng ng vi loi ch vit c gi l Bn (ngha l, mt na?).
108

Avamrdhalipi, trc ht, nu hiu theo ngha en, c th ch cho loi ch vit vi li chc u xung" nh dng ch vit Devanagar hay tng t c pht trin sau ny. Tuy nhin, v avamrdha xut hin trong cc b loi thuc kinh in Hoa nghim nh l mt loi hnh th gii m Thin Thn (Vasubandhu) gii thch l khng c nh ca, do , chnh xc hn, avamrdhalipi cn c hiu l ch cho loi ch vit ca th gii . Nu xt theo i ca cc on kinh Hoa nghim c trch dn, n cp n loi hnh th gii theo tnh cch tng trng. Mc d cha c bng chng r rt xc nh v tr a d ca n, nhng loi hnh th gii ny c th c tm thy ni cc b lc bn khai hay du mc. Nu gi thit ny c kim chng, Avamrdhalipi s c xc nhn l loi ch vit ca b lc du mc no ty bc n hay thuc vng Trung .

A BN
Phn: Avada Pli: Oda Tng: Gsal yas Hn (p) A bn a , A bn Tn mt n v s ca kinh Hoa nghim. Phn bn kinh Hoa nghim (Gvy. 103) xp vo s th t 90 k t koi (107), tc tng ng vi 1056x(2exp85), v c tn Phn l Avada. Avada ny l tn m Phin dch danh ngha i tp (Mvy. 7925) lit vo bng s 2 ca kinh Hoa nghim, trong khi bng s 1 (Mvy. 7796) li c tn Avnta. C hai tn ny Tng dch u l: Gsal yas hay Bsal yas, chng t Avada v Avnta l mt d Phn bn ngy nay khng c Avnta. V th t v s lng ca A bn cc Hn bn khng thng nht vi nhau. Hoa nghim kinh 29 (Bn 60 quyn) xp vo hng th 98 k t Cu l (Koi) tng ng vi s 1080x(2exp94), Hoa nghim kinh 45 (Bn 80 quyn) cng xp n vo hng 98 k t Cu chi (Koti) nhng tng ng vi s 1056x(2exp94). Hoa nghim kinh 10 (Bn 40 quyn) xp n vo hng th 117 k t Cu chi (Koi) tng ng vi s 1056x(2exp113). Ta thy bn Phn v dch bn Hn 80 quyn cng 40 quyn u c s m u ging nhau (56), nhng s m sau khc nhau. S khc nhau ny l do trong qu trnh thnh lp kinh Hoa nghim, mt s cc n v s c a thm vo trong bn 40 quyn v 80 quyn. Ring Hoa nghim kinh (Bn 60 quyn) c s m u (80) khc vi Phn bn v hai dch bn cn li, l do v theo bn 60 quyn, mt cu l (Koi) tng ng vi s 1010, trong khi c ba bn kia
109

u nht tr cho mt koi tng ng vi 107. Phin dch kinh ngha tp 3 cn gi A bn a l bn v chua l Hoa nghim i s.
Vn bn HN 40 HN 60 HN 80 Phn bn Mvy. 7796 Mvy. 7925 STT 117 98 98 90 98 100 Tn s A bn a A bn A bn a Avada Avnta Avada S 1056x(2exp113) 1080x(2exp94) 1056x(2exp94) 1056x(2exp85)

A BN LA
Phn: Abhyantara Pli: Abbhantara Tng: Na Hn (p) A bn la , A bn la , Bn la , Bn (d) V thng Tn mt n v o lng ca n xa c bit xut hin trong Lut tng Pli; tng ng vi khong 14 m ngy nay. Thin kin lut t b sa 17 khi k 15 khu vc nhn ca th, lit ra khu vc a bn la (a bn a la gii) v ni khu vc a bn la l khu vc cha chin (a lan nh gii). M khu vc cha chin li c qui nh th ny: Khu vc cha chin, nh nht th cng phi 7 bn la, mt bn la l 28 tay. Nguyn bn Pli Samantapasavika Vinayatthakatha (VinA. 654) cng ni: y mt a bn la (abbhantara) l 28 tay (hattha). Gii minh thng bn (Abhp. 197) li cho mt a bn la l 28 bu (ratna). Vy, mt bu cng l mt tay.

110

Lut tng (Vin. iii. 121 v iv. 221) nh ngha: mt tay l t khuu tay n tn cht mng tay" (hattho nma kappara updya yva agganatth). Nhng cht mng tay l cht mng tay ca ngn no? Trc y, Rhys Davids da vo nh ngha ca bu gm hai c ly (vidatthi) v vadatthi l tn cho khong cch thng thng cho n cht ngn th t hay ngn t, ni rng: "cht mng tay" l cht mng tay ca ngn t. Do th, di ca tay ln ti khong 5 tc ty. Nu mt a bn la bng 28 tay, n nh vy c di khong 14 m ngy nay. Kt lun ny hon ton ph hp vi quan im ca cc truyn thng Lut tng Trung quc v Ty tng. T phn lut san phn b khuyt hnh s sao T 1 ni: Mt tay l mt xch su tc" (chu cc xch bt ). Phin dch danh ngha tp 3 vit: Mt tay l mt xch tm tc, v con ngi, cn v Pht th ba xch su tc. Mt xch l tng ng vi 33cm ngy nay, nn mt tay khong 5 tc ty. Truyn thng Ty tng cng nh ngha mt tay (khru) l t khuu tay n cht ngn tay gia" (TED 172), nh Lut tng Pli c. Tuy nhin, Phin dch danh ngha tp 3, khi nh ngha: Bn , y ni l 28 tay, thm: s ln trong kinh Hoa nghim tng n 125, xem phm A tng k. Cu thm ny c ngha bn , ngoi tn gi tt ca a bn la, cn l tn gi tt ca a bn a hay a bn (avnta / avada), mt n v s rt ln. Xem A BN . Do th, d cng mt tn gi, bn ni n trong Hoa nghim kinh 45 (Bn 80 quyn), 29 (Bn (60 quyn) v 10 (Bn 40 quyn) dt khot khng phi l bn ni n trong Lut tng. Phin Phn ng 8 ghi ch a bn la gii v ni n t Thin kin lut t b sa 17, A bn la gii y do th phi l a bn la gii, c l v c ln hay nguyn bn in sai, nn Phin phn ng suy a bn la gii khng phi l t ch a bn la, tc adhyantara ting Phn, m t a b la tc avara (khng g hn, khng g tt hn), nn dch l v thng. n v a bn la ny nguyn dng qui nh khong cch c th c gia ni y phc ca mt v t kheo v ch v t kheo y ng trong iu x a 2 trong Lut tng (Vin. iii. 201 v 202) v khu vc thc hin l b tt (Vin. i. 111). V nhng s vic trn thng xy ra cha chin, nn khu vc qui nh bng a bn la, hay a bn la gii, t nguyn y l khu vc cha chin, tc a lan nh gii trong cc truyn thng Lut tng khc. T phn lut san phn b khuyt hnh s sao T 1 trong phn Tng tp thng cc vit: Ring v khu vc lan nh, cc b lut khng nht nh, phn ln ni khu vc tng gi chim trn ht mt cu l x (kroa). (Lut nh thp nh) minh liu lun s ni: Trong khong cch mt ting trng nghe c. Trong Tp bo tng th dch l nm dm. Tng truyn ngi ta dng lm tiu chun. Nu c ngi vn hi, th nh Thin kin (lut t b sa 17) ni: khu vc a lan nh, nh nht th bn knh 7 bn , mt bn l 28 tay. Gii thch on vn va dn, T phn lut hnh s sao t tr k T 1 H vit: S ni: Cc b lut u chp mt cu l x, nhng h ni khng nht nh vi nhau. Ln th n 2000 cung,
111

mi cung di 5 tay. Theo (Ma ha) tng k (lut) th k 10 dm, nh th nm trm cung, mi cung t bn tay theo Thp tng (lut) th k 600 b l 2 dm. Li ch dn (Lut nh thp nh minh) liu (lun) s dch ging vi b lut y, nhng trng c ln nh, ting c xa gn, nn cng khng th lm chun. Khu vc cha chin qui nh nhm thc hin b tt hay ri y, khng c cc b Lut tho thun vi nhau. Mi a phng, mi trng phi c mt quan im ring. Truyn thng Lut tng Pli ng nht khu vc cha chin vi khu vc qui nh bng a bn la hay a bn la gii. Xem thm Sc tn k 8 M, Rhys Davids Ancient coins and measures (London, 1903) t. 15.

A BN
Phn: Avanti Pli: Avanti Tng: Bsru byed Hn: (p) A ba n , A bn , A ban a , A bn , A bn , A bn u , A bn , A b , A ha , A ha n , A bt , t phn , A ban xoa , A vn u (d) V ngha , V thn hu , V Tn mt trong 16 cng ha ca nc n thi c Pht, nay pha ty nc n gm nhng vng Mlw v Nimar nm pha bc ni Tn x (Vindhya), th l u thin ni (Ujjayin), tc thnh ph Ujjain ti Gwalior trn con sng Sipr, mt ph lu ca sng Chambal. Mahbhrata (vi. 350) v Ng php tm chng ca Pii (Pan. V. 4. 104) chp n tn Avanti. Trng a hm 5, Trung a hm 55 v i t b sa lun 124 k n l mt trong 16 cng ho ln ca n thi c Pht. Tng chi b kinh (A. i. 213 v iv. 252, 256, 260) cng nht tr v mu tin va nu. Trng b kinh (D. ii. 235) chp n c ti hai thnh ph, l Ujjen v Mhissati. Ring Mhissati, Trng a hm 5 gi l i thin thnh. i phn ca Lut tng (Vin. i. 276) ni vua ca A bn lc y l Caa Pajjota, k ng thi vi c Pht v cc vua Tn B Sa La v A X Th, nh chim Kosamb v Assaka, nhng khng thnh cng, bn g con gi mnh l Vsuladatta cho Udena l vua Kosamb v k mt hip c lin minh vi Assaka.
112

Cng chnh ti A bn , i Ca Chin Din cho c Nh thnh t ca Pht ti ni Cu lu hoan h, xin Pht cho php t chc l trao i gii vi on gii s ch gm 5 ngi, ng thi xin Pht cho php dng dp da hai lp ti nhng vng gai gc si. S vic ny, i phn ca Lut tng (Vin. i. 196) ni xy ra Avanti. Nhng Ng phn lut 21 v T phn lut 39 ghi A thp b a vn u hay A thp b a bn , c hai u l phin m ca apakvanti. Thp tng lut 25 ni xy ra A thp ma gi a bn tc amakvanti. Cn bn thuyt nht thit hu b t ni da b cch s T chp xy ra A thp b lan c gi, tc aparantaka. Theo bn ch Trng lo tng k (Thag A. ii. 154, 207tt) th Caa Pajjota tr thnh t Pht qua s gio ho ca Kaccna. i phn ca Lut tng (Vin. i. 194), Tng ng b kinh (S. iii 9, 12; iv. 115) v Tng chi b kinh (A.V. 46) chp Kaccna ti thnh ph Kuraraghara ti vng Paptapabbata ca A bn rt lu. D vo thi c Pht, A bn khng c nhiu tu s Pht gio n ni i Ca Chin Din phi xin thay i s lng on gii s t 10 xung cn 5. Nhng theo Lut tng (Vin. ii. 299) th trong cuc kt tp T x ly, vng Avanti gi 88 v A la hn n d hi. Pht gio y xy dng thnh mt trng phi m tc phm Nettippakarana v cun vn phm ting Pli u tin thng cho l do chnh Kaccna v trng phi y vit ra. V thnh ph u thin ni, vo th k th 7, i ng ty vc k 11 t: Nc x din na chu vi hn 6000 dm, th ca n chu vi hn 30 dm, t ai v phong tc ging nh nc T lt (Suratha), dn c ng c, nh ca giu c, cha chin khong vi mi s, phn ln b nt ch cn nm ba ngi. Tng hn 300 ngi hc gm c i tha tiu tha. n th Tri khong vi mi ci, cc ngoi o xen vo. Vua nc thuc ging B la mn, rng xem sch t, khng tin chnh php. Cch thnh khng xa, c thp do vua A Dc dng din t cnh a ngc. i s (Mv. xiii. 8-15) ghi A Dc khi cn cai qun A bn ly Vedisadev ca thnh ph u thin ni v sinh h ra hai nh truyn gio ln ca Pht gio, tc Mahinda v Saghamitt. Pht s (Bv. xxviii. 10) chp: tm thm v chic chiu c Pht dng l th ti vng A bn y. Ci tn Avanti, mc d mc d v phng din chnh tr th b tm thu vo trong quc ca A Dc t th k th III t.dl., vn cn dng cho ti ti thiu th k th II s.dl. Bia vn ca Rudradman tm c Junagah cn thy k tn Avanti. Sau dn d u thin ni thay th cui cng n th k th VII, Huyn Trng ghi li bng tn x din na. Thi c Pht, A bn l mt trong bn i quc ca mi su cng ha ni trn, cn u thin ni l mt thnh ph ln lm trung tm giao dch hng ra cc cng Bharukaccha (nay l Broach) v rpraka (nay l Sopra) ln pha ty. Cho nn trn ng truyn gio A bn
113

 cng nh u thin ni ng mt vai tr khng km quan trng. Trong tng Pli, ta hin gp tn Avantiputta. Trong kinh Madhur ca Trung b kinh (MN. 4. 4 Madhurasutta), Avanti- putta c bo l vua ca Madhur, nn khi nghe Kaccna ti rng Gund ca Madhur, bn cho thng nhiu c xe p i yt kin Kaccna v hi v s u lit ca giai cp B la mn. Kaccna tr li mt cch thng sut, p tan quan im giai cp. Avantiputta tr thnh t. Theo bn ch kinh ny (MNA. iii. 319) gii thch cho bit vua Madhur c tn Avantiputta v m ng ta l con gi ca x Avanti. iu ny khng phi l khng c th khi ta nh rng Kaccna gio ho cho vua Avanti l Caa Pajjota thnh t ca Pht. C th m ca Avantiputta l ch em g ca v vua va ni. V thnh ph Mahssat, Trng b kinh (D. ii. 235) ni n l th mt thi ca Avanti. Trng a hm 5 k i thin thnh, tc Mahssat l th ca A bn. iu ny gi thit u thin ni l th min bc A bn , cn i thin (Mahssat) l th min nam, tc Avanti Dakkhipatha. Gi thit y hon ton ph hp vi vic Mahbhrata (ii. 31. 10) coi Avanti v Mhimati l hai vng quc khc nhau. Xem thm Sanh kinh 1, Ca Chin Din v thng kinh, Ng phn lut 21, Ma ha tng k lut 15, Phin phn ng 8. Ngoi ra, cc ti liu K na gio cng c k n x Avanti ny, nhng khng quan trng cho lm nn ta khng k y. Xem chng hn Harivaa.

A BN MA T RA
Phn: Avamatra. Pli: Oma Hn (p) A bn ma t ra Tn mt n v s trong kinh Hoa nghim. Hoa nghim kinh 10 (Bn 40 quyn) xp A bn ma t ra ny vo hng th 72 k t Cu chi, sau Bt ma t ra v trc Gi ma t ra, v tng ng vi 1056x(2exp68). Phn bn kinh Hoa nghim (Gvy.), Hoa nghim kinh 29 (Bn 60 quyn) v Hoa nghim kinh 45 (Bn 80 quyn), khng c s ny, nhng c ba bn u c s tng ng vi s ng trc v sau n. Phn bn c Bhramantra c xp vo hng th 53 tng ng vi Bt ma t ra v Gamantra, c xp vo hng th 54 k t koi, tng ng vi Gi ma t ra. Nh vy A bn ma t ra c th l s gia hai s ny v c th c tn l Avamatra tng ng vi Oma ting Pli v Avama V .
114

Cng th, Hoa nghim kinh 29 (Bn 60 quyn) c A bn ma t ra nm gia ng (s th 54 k t cu l) v o (s th 55). Trong Hoa nghim kinh 45 (Bn 80 quyn), n ri vo gia bt la hng la v gi la hng la. d thy, xem bng sau:

HN 40 1 Cu chi 71 Bt ma t ra 72 A bn ma t ra 73 Gi ma t na

HN 60 1 Cu l 54 ng

HN 80 1 Cu chi 54 Bt la hng la

Gvy. 1 Koi 53 Bhramantra

Mvy. 1 1 Koi 54 Bhramtra

Mvy. 2 1 Koi 54 Bharamantra

55 o

55 Gi la hng la

54 Gamantra

55 Gamtra

55 Gamantra

A BNG
Phn: (Nirya) pla Pli: (Niraya) pla Tng: Skyon (s) ba, Bsruspa Hn: (p) Bng , A phng , Phng la , Phng l (d) N l trung qu , Dim vng nhn Tn gi ngc tt di a ngc. Ng h chng c kinh ni: "Ngc tt tn A bng u tru, tay ngi, chn c mng tru, sc mnh san ni, lun lun cm mt ci cha bng st cng". Thit thnh n l kinh vit: Ngc tt ca n l tn gi l Bng. Bng dn ngi cht n ch Dim ma. Bng n l (a ngc) ni: "Ngi ny lc sng th gian khng hiu vi cha m".
115

Hin ngu kinh 13 chp: Ti git hi s a ngi ta vo a ngc, chu cc kh no my ngn vn nm, thng b ngc tt A bng sn bn. Ngc tt y c u nai, u d, u th, u cc cm th. Vy, A bng khng phi ch ring c u tru, chn tru, m cn c u ca cc loi th khc nh nai, d, th v.v i lu thn kinh 2 ni n N l bng tc A bng ti a ngc. Ngi phm ti phi than th: Ta ch kh v s i kht, N l bng c em km kp cho ta h ming. Thit thnh n l kinh c tng ng ca n trong tng Pli, tc kinh Thin s ca Trung b kinh (M. iii. 179 Devadtasutta) v ca Tng chi b kinh (A. i. 138). C vo y, cu dn trn c nh sau: "Taena bhikkhuve, nirayapl nmbhsu gahetv yamassa rao dessenti aya, deva puriso ametteyo asmao abrah- mao na kula jehapaccay imassa devo daa paetti" (Ny cc t kheo, cc ngi gi a ngc sau khi bt k y vi nhiu cnh tay, dn n trc Dim vng v tha: Tu Thin hong, y l ngi khng c t tm, khng xng l sa mn, khng xng l b la mn, khng knh trng cc bc trng thng trong dng h, Thin hong hy pht n). Nh th, n l bng hay a bng phi l mt phin m ca Nirayapl. Ch bng do th l mt phin m ca ch pl. ng nht ny, Cu x lun tng s lun bn 21 chng thc vi phin m phng l. Thp phng kinh, tuy l mt vn bn ngu to ca Nht bn cng c phin m phng la: "Phng la bt ti nhn". Trc y, nhng ngi nghin cu v cc t in Pht gio u bit rng A bng hay Bng l mt phin m ca t ting Phn nhng khng truy nguyn c. By gi, qua suy din trn, cn c vo kinh Thin s v Thit thnh n l kinh, c th coi ch bng l do ch pl ting Phn v Pli. Cn a bng l do bng ch Phn phin m cng vi xng t a, m ta hay thng gp trong cc tn tc ngi Trung quc, khi cn nh, kiu tn A Man ca To Tho chng hn. Trong vn hc dn tc ta, a bng cng t ra kh thng dng. C hai cu th kh lu hnh: A bng vng lnh dn vo Dim la in ph lao xao nhng hn nhng hin cha truy nguyn c xut x ca chng.

116

Xem thm D. iii. 12, Trung a hm kinh 12 (Thin s kinh), N l kinh, Dim la vng ng thin t gi kinh, Tng nht a hm kinh 25 (kinh 4), Ti nghip bo ng gio ha a ngc kinh, Kinh lut d tng 49, Thp vng kinh, Mochizuki Shinko, Bukky daijiten 1, BB 1 t. 135.

A BT BT LT X NA
Phn: pattipratideana Hn: (d) Sm hi , Thuyt phi Mt thut ng c ngha hng n ngi khc m by t ti li ca mnh. Ch ny, giai on c v cu dch thng dch l sm hi. Trng phi tn dch sau nhn ra ch sm hi khng chnh xc, ngh dch l thuyt phi, tc c ngha ni ra nhng g mnh vi phm i vi cc iu lut mnh th gn gi. Nam hi k qui ni php truyn 2 vit: "A bt (patti) l li lm. Bt lt x na (pratideana) l trnh by cho ngi khc. Xa dch l sm hi, th khng lin quan g n thuyt ti. V sao? V sm l do ch sm ma (kama) ca Ty vc ngha l chu ng (nhn), v hi l ch ca ng h, ly s truy hi lm mc tiu. Nh th, hi v nhn khng tng can. Nu cn c vo ch Phn, th khi mun dt cc ti, phi gi l ch tm thuyt ti". Sc tn k 8 vit: A bt bt lt x na, xa gi l sm hi Vy, A bt bt lt x na ng ra phi gi l trnh by nhng li lm ca mnh cho nhng ngi khc mong c tha th. Ngha Tnh trong khi ph bnh s ln ln Trung quc gia sm hi v thuyt ti, chc nh hng bi quan im ca Lut tng, c bit Lut tng ca Cn bn thuyt nht thit hu b, m ng tham d vo vic du nhp v phin dch Trung quc. Thng thng, nhng ti vi phm c chia thnh hai nhm. Nhm th nht gm nm loi, m thut ng Pht gio Trung quc thng gi l Ng thin (paca-patti-skandha, paca-patti-kkhandha), v nhm th hai gm c by loi (sapta-ptti-skandha, sattapatti-kkhandha) m thut ng Trung quc gi l Tht t. Trong s vi phm nhm u, loi th t i hi ngi phm ti ch cn trnh by li lm ca mnh cho mt ngi khc th c th tr dit c li lm y. tc l loi hng b thuyt ti (pattipratideanika), m Cn bn thuyt nht thit hu b t ni da, mt dch phm ca Ngha Tnh ni ti. Do th, ta khng ngc nhin khi ng ngh, thay ch sm hi bng ch thuyt ti. Trong Cn bn thuyt nht thit hu b t ni da 15, Ngha Tnh cn cn thn chua thm: Sm hi vn l do ch A bt x na. A bt l ti, x na l thuyt, nn gi l thuyt ti.
117

Xem mc SM HI.

A BT L C NI
Phn: Aparagodnya, aparagodna Pli: Aparagoyniya, aparagoyna Tng: Nub kyi ba glan spyon Hn: (p) A bt r (ra) (), C ni d , C ni da , C da ni , C gi ni , ngo ra c p ni da (d) Ty ngu , Ngu th Tn mt trong bn chu pha Ty ni Tu di. i ng ty vc k 1 vit: Ty, chu C ni, cu dch l C da ni hay C gi ni, sai. y, Ty vc k ch tha nhn cch c ca ting Phn tc Godniya ch khng chp nhn cch c khc ngoi ting Phn, nh Pli: Goyniya, l mt th d. Hu uyn m ngha 1 vit: C da ni, ni l a bt l c ni. A bt ly (apari: apara) ngha l phng ty C (go), ngha l b. ni (dni) l ho phm, ngha l dng b mua vt, nh ngi Trung hoa dng tin chng hn. Trong vn hc dn tc, Hng mng hnh l tc phm u tin k ti tn chu ny, khi chp li truyn Cy nu v gi n l Na ni c: ng th n t Lan i Nam th n ci ngoi B chu Ty th n Na ni c Bc n chu Vit tht khu thnh lin V chi tit, xem mc C A NI, Chn Nguyn thin s ton tp II, t. 281.

A BT RA H A
Phn: Apratihata
118

Tng: Ma thogs pa, Thogs pa med pa Hn: (p) A bt la h a (d) V ngi , V i v t lc Hnh dung t ch tnh cht khng b tr ngi. Bi chn ngn Pht nh x thnh quang (cng thng gi l Thn ch tiu tai ct tng) c cp trong Vn Th cn bn nghi qu 13 (Majurimlakalpa) m u ni: Nng mc tam mn a mt a nm a bt ra h a x sa nng nm () Phn: namah samanta buddhnm apratihata sstannm (Qui mng ht thy ch Pht, cc ng o s v ngi). Bi chn ngn mnh danh i lc i h minh phi" cp trong i nht kinh 2 kt thc bng cu: apratihate svh, vi phin m: a bt ra h t ha. i nht kinh s 4 gii thch: Cu cui ni a bt ra h , n c ngha l sc mnh v i v v t, kt thc on vn trn. Do ngha ny m n c gi l i lc i h minh phi. Li gii thch t ngha ca cc nh mt gio thng khng theo st ngha en ca t ng m theo trng hp n c s dng. Th d, trong trng hp t aprati (a bt ra ) trong bi chn ngn gia tr vo nc hng si tnh c i nht kinh s 4 gii thch nh sau: "A, ch cho bn nguyn b tm, hm ngha rng ht thy cc php t khi th vn bt sinh. Ba (ph m P) ch cho nht ngha (v n l m u ca t paramrtha: nht ngha ). Ra (ph m R) hm ngha l bi bm (v l m u ca t raja: bi bm). Ra, kt hp ca m R v A hm ngha rng bi bm vn l bt sinh, Pa tip theo, kt hp hai m P v A vi ngha: bi bm bn lai bt sinh, l nht ngha , v nh vy n cng chnh l tnh b tm. (TE) nguyn l a (TA) do i vi tam mui thanh nn c i thnh . ch cho tm v cng hm ngha l nh vy " S gii thch nh vy nhm vo mc ch si tnh, ngha l ra sch cc bi d cho n trng c thanh tnh. Cn c trn mt ngha ca tng m v s kt hp ca chng ch khng theo ngha thng dng ca t ng. Trong nhiu trng hp khc, ngoi li s dng ca mt gio, apratihata thng c dch l v ngi, nh v ngi tm: apratihatacitta, v ngi quang: apratihataprabha. V ni dung chi tit cc ngha ca n, xem cc mc quan h n t V NGI.

A BT
Pli: Ambatthasutta Hn: (p) A ma tr kinh , Pht khai gii phm ch A Bt kinh

119

Tn mt quyn kinh thuc Trng a hm v Trng b kinh k li cuc i thoi gia c Pht v chng thanh nin tn A Bt ti Ichnakala. A Bt c thy mnh l Pokkharasdi bo n ch Pht tm xem c Pht c 32 tng tt khng, m ni ting l mt ngi hin. n ni, v thi ca A Bt i vi ging h Thch Ca, c Pht ch cho anh ta bit rng, d l b la mn, anh xut thn t dng h thp hn. Ri c Pht kt lun ai y tr tu v gii hnh, v y l bc ti thng gia tri v ngi. n chm dt phn th nht ca quyn kinh. Phn th hai, c Pht ni r ni dung ca tr tu v gii hnh l g. Ri A Bt tr v k li cho thy mnh nghe nhng g mnh tm thy c. Pokkharasdi nghe, bn li gn n ch Pht, sau khi nghe Pht ging, ng tr thnh mt t ca Pht. Ni dung ca kinh A Bt l nh th. Ngoi vic bn n ni dung ca tr tu v gii hnh bao gm nhng g, im ni bt nht ca kinh nm ch n cha mi di vo quan im phn chia ng cp gia ngi v ngi. Bng nhng l lun c v lch s v x hi, c Pht chng minh ng cp b la mn khng phi l ti thng. Kinh ny Phn bn ngy nay hin cha tm thy. Vn bn Pli ang cn, xp vo cun kinh th ba ca Trng b kinh. N c du nhp vo Trung quc rt sm. Khong gia nhng nm 223-253, Chi Khim thc hin bn dch u tin hin cn, l Pht khai gii phm ch A Bt kinh. bn Chi Khim dng chc phi l Phn vn hay Tc vn. N do th, c th lu hnh rt sm nc ta, khng nhng sau khi Chi Khim dch, m cn c th trc lc y na, bi v c mt tp th ng nhng ngi gc n nh cha m Khng Tng Hi ang sinh sng ti Long bin, h c th mang theo nhiu sch v Pht gio, ri t cc bn tho y truyn tay nhau a ln phng bc lm bn cho bn dch Chi Khim. Sau Chi Khim, Pht Da X v Trc Pht Nim dch mt ln na vo nhng nm 412413 nh kinh th 20 ca Trng a hm kinh 13 hin cn. Ngoi ra cng vo khong c bn dch Php Dng mang tn Pht khai gii phm ch A Bt kinh, nhng n th k th 8 th mt, nh Khai nguyn thch gio lc 13 v 15 ghi. C bn dch Chi Khim ln bn dch Pht Da X hu nh nht tr vi nhau, chng t chng u thuc b phi Php tng, v khi so vi bn Pli ca Trng b kinh (D. i. 87) khng c nhng sai khc ng ch no. im ni bt l chnh ni dung ca bn Pli ghi r phn th nht ca kinh chm dt vi li c Pht xc minh s u vit ca nhng ai y gii c v tr tu. S tnh ny gi thit t nguyn y cun kinh n y chm dt. Phn ni v gii hnh v tr tu c th l mt thm tht v sau. V tn kinh, Khai nguyn thch gio lc 20 vit: "Phm ch A Bt kinh, mt quyn, mt tn l A Bt ma np kinh. An cng lc ch gi A Bt kinh. Gi l Pht khai gii Phm ch A Bt kinh.
120

A Bt l mt thanh nin thuc h A Bt (Ambatthagotta) sng ti Ukkah. A Bt rt gii cc v v cc tri thc khc ca thi mnh, nn rt t ho v dng di B la mn ca anh. Khi c thy l Pokkharasdi sai n thm d c Pht, A Bt khng che du nim kiu hnh , nn c Pht ch cho bit lai lch ca dng h Kanhyana (kanh- yanagotta) l con chu ca mt n t x Okkka tn Dis. T Dis, Kanha sinh ra v gy thnh mt dng h tn Kanhyna. Kanha c ngha l en, v con ca Dis c mu da en. Kanhyana do th c th l mt chi phi ca h A Bt, hay cng c th ngc li. V lai lch bt chnh y, Truyn bn sinh Dasabrahmana (J. iv. 363) xc nhn. Theo n th nhng ngi thuc dng h Vessa v Ambaha ch l nhng b la mn trn danh ngha (voharavasena) m thc s khng c quyn gi nh vy, bi v vi ngi trong bn h i bun bn v chn nui. Phin phn ng 2 c ghi mc A Bt sa mn, ri chua: Nn gi A Bt , dch l v ti, v ni dn t Di gio tam mui kinh H. Kho Xut tam tng k tp 4 th kinh va dn c xp vo loi Tht dch tp kinh. Cc kinh lc khc nh Khai nguyn lc 3 th coi l thuc ngy kinh, nn hin mt.

A BT DA K LY
Pli: Abhayagiri, Abhycala, Abhaya- vihara, Abhayuttara, Uttaravihra Tng: Hjigs med ri Hn: (p) A b k l (d) V u , V u sn Tn mt ngi cha ni ting pha bc cu Anurudha, Sr Laka, do vua Vaagmani Abhaya dng vo khong nm 89 t.dl., tc 217 nm sau khi i t (Mahvihra) do Mahinda lp. Theo i s (Mahvasa xxxiii. 4344, xxxv. 119 v xxxvi. 7-36) th vua Vattagmani Abhaya b bn xm lc Tamil nh ui ra khi cu Anurudha, bn chy trn ln pha bc. Ti rng Titthrma, ng gp Giri, mt Ni kin t sng , v b nhc m. Do th, sau khi ln ngi li, ng bn san bng n th Tittharma ca Ni kin t v dng ln mt ngi cha gm c 12 phng, ri dng cho Mahtissa i t, v Mahtissa gip ng trong cuc chy trn. , Mahtissa lp thnh mt trng phi, thng gi l V u sn tr b (Abhayagirivsin), m ta s ni sau.
121

Sau Gajabhukagmani (114136 sau dl) m ln qui m ca cha, to nn h Gmanitissa cha nc cho vic cy cy nhm nui sng nhng ngi cha. Ri vua Kanittha (167186) dng thm bo in (Ratnapsda) cho Mahnga. Sau vua Mahsena (275301) li em ci tng Pht bng do Mahinda th ti i t v th ti cha ca Mahtissa. Nhng triu i sau cha c m rng thm, trng thm cy b . X l v bnh bt ca Pht cng em v th cha y. Vo th k th IV, khi Php Hin n hnh hng, Cao tng Php Hin truyn ghi li tnh hnh chung ca cha nh sau: C i thp cao 40 trng, 5000 tng sng trong ngi gi lam k bn thp. Trong in Pht c tng bng ngc xanh cao bng 3 trng. i thp nay l thp Kim phn ca Anurudha, ti pha bc cha Ruwanweli dagoba khong mt dm ri Anh, thng gi l thp Th a lm (Jetavana dagoba). Bn cnh thp hin cn nn ca ngi i gi lam m Php Hin ni ti. Thp Th a lm nguyn lai l ch cho cha Th a lm cch na dm pha ng thp Kim phn, nhng t th k XII tr i th ngi ta gi thp Th a lm ch cho thp Kim phn, tc thp A bt da k ly. T tr i, A bt da k ly tr nn mt trung tm Pht gio ln v hu nh duy nht ca Sr Laka. Di nhng triu vua Kassapa ng, Vijayhu nht v nht l Parkramabhu nht (1153 1186), A bt da k ly pht trin huy hong. Nhng vi s b cu Anurudha vo khong th k th XIII, ting tm v vai tr ca A bt da k ly hu nh tan bin mt cch mau chng. Hai c s hc vin do n thnh lp di tn Uttaramla v Mahanet vn tip tc cho n gia th k th 15. Ri vi cuc xm lc ca bn t bn phng Ty, A bt da k ly ri dn vo qun lng, cho n h bn th k 19, ci tn Abhayagiri vihra mi c dng li mt cch khng chnh ng. T tr i, vi nhng cuc khai qut v tm hiu kho c hc c thc hin, ngi ta nhn ra v tr v cng quan trng ca ngi cha v thp A bt da k ly, khng nhng trong lch s Tch lan m cn lch s Pht gio th gii na. Xem thm i ng ty vc k 11, Lch quc truyn 4, G.E Mitton, The Lost cities of Ceylon. V U SN TR B (Abhayagirivsin, Hjigs med rir gnas sde). Khi Mahtissa tch ri khi i t lm tr tr cha A bt da k ly. ng c nhng quan im bt ng vi cc thng ta sng ti i t. Sau t ca Mahtissa l Bahala- massutissa chnh thc thnh lp phi V y tr b tch ri khi nhng ngi sng ti i t m h gi l i t tr b (Mahvihravsin). Ri khng lu, cc thng to ti Nam t (Dakkhiavihra) do Uttiya, mt ngi bn khc ca vua Vaagmani Abhaya thnh lp, ban u cng nht tr vi quan im ca V u sn tr b, nhng ri cng bt ng kin v tch ri thnh lp phi Nam sn
122

tr b (Dakkhia- vihravsin). Lo s trc cnh phn lit b phi ca Pht gio, vua Vaagmani t chc mt cuc kit tp, ln u tin vit trn l bi ton b nhng kinh in Pli v nhng ch gii v kinh in. Th l by gi Sr Laka c hai phi chnh l V u sn tr b v i t tr b. Vo khong nm 325350, 60 s ti V u sn chp nhn quan im ca phi Vetillaka, tc phi Phng qung, nn b vua Goakbhaya trc xut khi cha Nhng 15 nm sau, t kheo Saghamitta t x Chu ly da (Chola) thnh cng thuyt phc vua Mahsena theo phi Phng qung. Phi i t tr b b tn cng, nhiu t kheo phi b chy. T , phi V u sn tr b chp nhn hon ton quan im phi Phng qung. Phi Phng qung ny nguyn t i vua Vohrikatissa (209301) truyn vo Sr Laka qua trung gian nhng t kheo thuc phi c t b (Vajjiputta) t min Pallrma n , m ngi ng u l Dhammaruci. Cho nn, sau ny khi V u sn tr b chp nhn quan in ca phi Phng qung, h ng thi t gi mnh l nhng ngi thuc phi Dhammarucika, tc phi Php H. S chp nhn y gy ra vic vua Gobhaya trc xut 60 t kheo nh ni. Vi hot ng ca Saghamitta, phi V u sn chim lnh ton b hot ng Pht gio nhng th k sau. Gia nhng nm 412414 Php Hin hnh hng Sr Lanka, thy A bt da k ly c n 5000 t kheo, trong khi i t ch c 3000 thi. Na th k sau, di triu vua Dhtusena (455473) i t b cc t kheo phi Php H chim . a s nhng kinh sch nh Trng a hm, Tp a hm v Lut tng do Php Hin mang v Trung quc u xut x t cc t kheo phi Php H va ni. Di thi vua Silkla (518531) mt tc phm mang tn Phng qung php gii kinh do mt ngi i bun min Ks tn Pura mang t n n v cc t kheo V u sn hng hi chp nhn v tn th. Qua th k sau, di triu vua Silmeghavaa phi y dn dn sa a. Ri t , vi ln sng mt gio t n trn xung, n kt hp vi nn gio l mi, gy thnh phong tro hc Pht kh rm r. Nhng, nhng mu thun trng phi vn khng gii quyt c, nn sau th k th XII, trng phi ny khng cn c k ti na. Th th, V u sn tr b ch trng nhng g? V t s ca phi ny l Mahtissa b trc xut ra khi i t v vi phm qui lut ca phi i t tr b l giao thip qu thng xuyn vi cc hng ti gia. iu ny, im ch mt phn no khuynh hng gio l thip th m v t s y ch trng v phn nh mt phn no din trnh tip thu quan im Phng qung ca Dhammaruci v Saghamitta sau ny ca trng phi V u sn. Ngoi ra, ta hin khng c mt ghi chp r rng no v lp trng t tng ca trng phi y. Mt tc phm Tch lan th k th XIV mang tn B kinh tp yu (Nikyasangraha 1113) c ni n V u sn tr b, nhng cng khng c chi tit g.
123

Trong Hn tng hin cn gi c mt dch phm mang nhan Gii thot o lun ca u ba sa (Upatissa) do Tng gi b la dch vo nm 515. Qua nhng nghin cu ca Bapat v Bagchi, ta bit Gii thot o lun t nguyn u c th mang tn Vimuttimagga l thuc trng phi V u sn. Nu em so snh vi Visuddhimagga ca Buddhaghosa thng c coi l phi i t, n chng t c nhng sai khc ng ch . Th nht, v i tng thin nh, n ch tha nhn c 38 th, trong khi loi tr nh sng v khng gian c gii hn. N ch trng phi pht trin nh tng (nimitta), mt iu m Buddhaghosa chng i mnh m. V tnh tnh nhng ngi tu thin nh, n xut 14 loi, ch khng phi 6 loi nh thng thng. Th hai, v vic phn tch th gii vt cht, n tng thm hai hin tng l vt cht sinh ra v vt cht qun tnh (middharpa) cho bng s 28 hin tng vt cht sn c. T , rt ra mt kt lun kh lun l lin h vi hin tng tinh thn l hn v trm (thnamiddha) xa nay cho l mt, th nay v trm nh mt qun tnh, phi tch ri ra khi hn (thna). Cui cng, n ch trng kh hnh u l bt thin, khng c li, khng tt, v chng ch l gi danh m thi (nmapaatti). Trong lin h ny, cc ti liu Tch lan, ch yu l bn ch thch i s (Mahvasa-ahaka 175-6) cho bit phi V u sn khng tha nhn quyn uy ca phn Parivra trong Lut tng. V iu ny khng phi khng c l do. Mt mt, cc b lut khc khng tha nhn phn ny nh Pht ni. Mt khc, nh B kinh tp yu (Nikyasangraha 10) m t, phi V u sn l nhng ngi thch hay lm sng chi php (dhamma) ngha l h l nhng ngi khng ch trng n Lut (Vinaya). Do vy, h c khuynh hng i v phi Phng qung, c bit l khuynh hng thip th do Mahtissa xut. Tuy nhin, phi V u sn khng th i n tip thu hon ton gio l Phng qung ca i tha. H vn gi mt phn no nhng quan im chung ct ty vi phi i t, t gp sc mnh vo cng vic duy tr v pht trin nn Pht gio Sr Laka trong lch s, gp sc mnh vo s truyn b nn Pht gio y n cc nc ng nam . Xem thm H.G.A. van Zeyet, EB l t. 25; P.V. Bapat, Vimuttimagga and Visuddhimagga a compa- rative study (Poona, 1937).

A BT A LA
Phn: Avatra Tng: Gsgs pa babs pa, Hjug pa ham gsegs pa.
124

Hn: (p) A bt a la , A pht a la , A pht la (d) Nhp , V thng Mt tp ng Pht gio ting Phn, v ngha hm h nn phin m. Ch Phn n l Avatra n t ng t Ava + (/t c ngha i xung, u xung, hin xung, xut hin ra, c bit trong lin h vi s hin xung ca mt v thn. Cho nn, khi u kinh Lng gi c ghp ch Lanka vi avatra. Nhiu dch gi Trung quc c nhng cch x l khc nhau trong c c cch phin m avatra thnh a bt a la, m in hnh l ca Cu Na Bt La vi nhan Lng gi a bt a la bo kinh. Nhng cch dch ngha l nhp nh bn dch ca B Lu Chi vi Nhp lng gi kinh hay ca Tht Xoa Nan vi i Tha nhp lng gi kinh hoc bng cch ch gii n vi ngha v thng. Trong Nhp Lng gi tm huyn ngha, Php Tng ghi li vn nh th ny: A pht a () la, y gi l h nhp v trong ting Phn, h nhp (i xung) v thng nhp (i ln) u c nhng tn khc nhau, duy ch t trn m i xung th ring c tn y nh Nhp b tt v.v. Ngi gii thch (Kinh Lng gi) 4 quyn dch l v thng, y l rt sai lm. R rng Php Tng cho ta thy tnh hnh rc ri ca ngha ch avatra. Khng k ngha v thng m mt nh ch gii no ct ngha v Php Tng cho l rt sai lm, nhng ngha cn li, tc ngha nhp hay h nhp cng cha lt ht ngha ca t avatra, bi v nh thy, n khng ch thun tu l i xung hay nhp xung, m cn c ngha hin xung. Trong chng mt ca kinh Lng gi ting Phn, ta thy c Pht khng ch i vo thnh Lng gi do li mi ca vua La B Na, m ngi cn hin ra trn nhiu nh ni khc ca thnh Lng gi na. Do th, avatra khng ch thun tu c ngha i vo m cn c ngha hin xung na. V ngha phong ph y, Cu Na Bt La ch phin m m khng dch. Dch n bng nhp nh B Lu Chi v Tht Xoa Nan lm, th phi hiu ngha ch nhp nh trong nhp hn, nhp va. Nhp vo ri hin ra, hin hin ra bn ngoi. Trong Tng bn, ch Lakvatra c dch l Lankar gegs pa nh Phin dch danh ngha i tp (Mvy. 1338) cho. y l mt ch dch kh l, bi v ng t gegs pa thng c ngha l i, dng c bit cho nhng nhn vt quan trng. N cng thng ghp vi ch de bshin dch ch Tathgata ting Phn. Nu c vo li dch y, th avatra c ngha nh gata, tc c ngha i n hay ra i. Avatra, nh Php Tng vch r trn, c ngha tiu chun l a vo hay i vo. Chnh Php Tng a ra th d mt tc phm mang nhan Nhp B Tt. Nhp b tt hn phi l mt dch thiu tn tc phm Bodhicryvatra ca Santideva. Bodhicryvatra tc Nhp b hnh, l mt cun sch dn ngi ta vo s thc hnh nhm n gic ng. Nhng avatra trong Lankvatra khng ch n thun c ngha i vo, a vo m cn c ngha
125

nhp vo nh ni. l l do lm cho Cu Na Bt La phin m m khng dch ngha, du Php Tng khen B Lu Chi v Tht Xoa Nan , khi hai ng ny dch bng ch nhp l i vo: Phin vi nhp gi, ng danh d .

A BT
Phn: patti Pli: patti Tng: Ltu ba Hn (p) A bt , A bt , H bt (d) Phm ti , Phi Tn mt thut ng dng trong Lut tng, thng c dch ti, phi (li lm) hay phm. Nam hi k qui ni php truyn 2 vit: A bt , dch l ti qu (li lm). Phin phn ng 3 vit: A bt ti, nn gi h bt , dch l phm, v ni l dn t Tht php 2 ca Thp tng lut. Kho phn Tht php ca b lut ny th khng u c t a bt c. Tuy nhin, vic ngh dch a bt bng phm chng t tc gi Phin phn ng mun gi ln s ch v ni dung ch thc ca khi nim ti trong Pht gio, bi v thng thng khi nim ti c mt ni dung tng i kh hm h, trong khi khi nim a bt (patti) mang nhng ngha ht sc r rng. patti do ng t + pat to thnh, c ngha s ng phi, chm phi, s vi phm nhng iu g mnh ha. Ti nh th l mt s vi phm vo nhng g mnh ha, hay chng li nhng qui lut t nhin. Trong qu trnh l gii, khi nim vi phm dn dn tr nn phong ph, v c nhng s vi phm ch xy ra i vi nhng qui c do con ngi t nn, trong khi c nhng vi phm i vi nhng iu, m con ngi cho l t nhin. V d, ni lo l mt vi phm i vi khuynh hng t nhin ca con ngi, hay git ngi cng th. Trong khi , bng qua ng khi c n , l mt vi phm i vi qui c. S phn bit gia hai loi vi phm ny lm c s cho phm tr tnh ti v gi ti, m sau ny Du gi s a lun 99 bn ci mt cch rng ri. Tnh ti l nhng ti do vi phm qui lut t nhin, trong khi gi ti l do vi phm nhng qui lut qui c. S phn bit ny xut pht t quan nim thng gii v bit gii ca Long Th trong i tr lun 13. Long Th nhn ra trong Pht gio c hai h thng gii lut, mt bn gi l gii (sla), v bn kia l lut (vinaya). H thng gii xut hin hu nh mt cch nht qun trong gii lut i tha, bao gm 10 iu, tc khng git ngi, khng trm cp v.v Cn lut, ch cho Lut tng, bao gm hng trm iu khon c truyn tng l do c Thch Tn ch nh. Long Th gi gii l thng gii, v lut l bit gii. Nhng quan nim v gii

126

lut y sau nh hng rt rng ri ln cc tn phi. Thin tn a ra thuyt t tnh gii. Mt tn ch trng thc hin b tm gii. Vic truy nguyn khi nim ti v ch a bt ting Phn do th lun lun nhc nh ni dung thc s ca ti l g. Ngoi cch phn loi tnh ti v gi ti, ngi ta cn a ra thuyt nm nhm ti v by nhm ti, rt ph bin trong cc lut b. Php yu tp (Dhs. 1329) nu ln li phn chia , gi l ng thin ti (paca-pattikkhandha) v Tht t ti (sattapattikkhandha). Bn Ngha s (Dhs.A. 394 Atthaslini) gi thit ng thin gm Ba la di (prjik), Tng gi b thi sa (sanghdisesa), Ba dt (pcittiya), Ba la x ni (patidesanya) v t ct la (dukkaa). Tht t gm nm th ti trn cng thm thu lan gi (thullaccaya) v c ng (dubbhsita). Phn bn Cn bn thuyt nht thit hu b t ni gia s (Mlasarvstivdavinayavastu GM. iii. 3. L09) cng ni n ng thin ti nh trn vi tn Phn ng l prjika, sanghvaea, ptayantika, pratideanika v dukta. Ptayantika cng cn vit l ptattika, ppattika, pryacittika. Ring ti ba dt cn c chia lm hai loi: Ni tt k ba dt (nissaggiya-pcittiya hoc naisargika-ptayantika) v n ba dt (ptyantika hoc suddha-ptayantika). Li chia ny ging thuyt ng ti ca Du gi s a lun 99. Xem mc TI. Xem thm Vin. v. 118; Vin. iv. 31; Vin.A. iv. 886; A.I. 86-8; Vin. i. 234; ii. 88, v. 115; i tha ngha chng 7, Bch lun s T, i t b sa lun 116.

A BT L CH NA.
Phn: Apadaracn. Hn: (p) A bt l ch na (d) Bt yu ng Mt trong ba c hnh thuc v ming. T a hm m sao gii T vit: Khu kh hnh, tc nhng hnh vi xu c thuc v ming c ba: bt nh, v nh v bt yu chi ngn ...... V bt yu chi ngn, nhng li ni thm bt khng thc t, c ba: phi thi, ni khng ng lc; phi , ni khng ng s tht; v phi ngha, ni khng c li. C ba c gi chung l a bt l ch na". Cng nguyn tc vi T a hm m sao gii bn bit dch mang tn Tam php lun Tr. chp v ba khu c hnh gm bt tht, bt h v ng. V ng, tc iu m T a hm m sao
127

gii gi l bt yu chi ngn" v ghi trong nguyn ng Phn l a bt l ch na, n ni c ba: bt thi, ni khng ng lc, c gii thch vi th d nh trong trng hp mt m ci m li tho lun v ti v thng; bt thnh, ni khng ng s tht, nh mt ngi cha chng c nht thit tr m tng rng mnh chng v tuyn b vi mi ngi l mnh chng; v ngha, ni nhng iu khng c li, nh ni v cc ti ca, ma, u su.

A BT TRA
Phn: Abhadra ? Hn: (p) A bt tra (d) Hi phc Tn mt c s n thi c Pht ti th, lin h n vic ch nh iu lut 7 tng tn v iu 6 ni tt k ba dt . V iu 7 tng tn, Ma ha tng k lut 6 chp: A Bt Tra l th ch ca t kheo Xin . V t kheo ny mun xy mt phng ring v c A Bt Tra vui lng gip tin bc. Nhng Xin tham lam xy mt phng tht ln khin A Bt Tra a tin hai ln gm 1000 tin vng m vn thiu, phi n xin ln th ba. iu ny lm A Bt Tra mt i tin tng khng cho thm na. Xin v n mt cy ln xy tip lm ng chm n m con con qu ang n nu trn . c Pht nhn vic ny ch nh iu 7 tng gi b thi sa v vic lm phng c ln. Ma ha tng k lut 9 cng k chuyn A Bt Tra mc hai o bch ip n tnh x K hon thm Pht. Trng lo u Ba Nan gp, thy p mun xin, bn dng khoa n ni ca mnh buc A Bt Tra cui cng phi ci mt o cho u Ba Nan . Khi tr v, A Bt Tra bc tc, ni vi nhng ngi sp sa n l Pht l Sa mn cp ca ngi v khuyn h khng nn n na. Pht nhn , ch iu lut 6 ni tt k ba dt v vic cm xin o ni nhng c s hay v c s khng phi b con. Nhn vt A Bt Tra ny khng thy xut hin trong iu 7 tng tn v iu 6 ni tt k ba dt ca cc b lut khc, tuy ni dung cu chuyn ng thi thng nht vi nhau. iu 7 tng tn, k chuyn v t kheo mun xy mt phng ln khng tin phi n ph cy ci gy bt mn vi dn chng a phng. iu 6 ni tt k ba dt chp v t kheo dng ti n ni ca mnh bt mt ngi c s cng chic o h ang mc cho mnh khin h mt o tm. V tn tui cc nhn vt trong hai cu chuyn, xem bn tm tt sau v ngi cng v v t kheo: Tng k: Cn bn: Ma ha tng k lut Cn bn thuyt nht thit hu b t ni da
128

T phn: T phn lut Ng phn: Ng phn lut Thp tng: Thp tng lut Bng 2: Tng tn iu 7 Vn bn
Tng k 8 Cn bn 12 T phn 3 Ng phn 3 Thp tng 4 Vinaya 3 A Bt tra Mt b la mn Vua u in Quc vng Quc vng phu nhn Cc c s

C s

T kheo
Xin Xin Xin Xin Xin Channa

Bng 1: Ni tt k ba dt iu 6 Vn bn
Tng k 9 Cn bn 19 T phn 7 Ng phn 4 Thp tng 6 Vinaya 3 A Bt Tra Trng gi Trng gi Ho trng gi Mt c s Con thng gia Setthiputta

C s

T kheo
u Ba Nan Ba Nan Bt Nan Bt Nan Bt Nan Upananda

V tn Phn ca A Bt Tra, Phin Phn Ng 6 dch l hi phc, tc ch nc xoy li, hn suy t ch pt ting Phn, nu khng l ch avaa. pt c ngha l xung, dn xung, cn avaa c ngha l ci l, ch trng, c th ch ch trng ca ch nc xoy. Nhng hai ch ny thng t khi dng lm tn ngi. Cho nn chng ti vn ngh tn Phn ca A Bt Tra l abhadra.

129

A B
Phn: Avajit, Avaka, Avaki. Pli: Assaji. Tng: Rta thul. Hn: (p) A thuyt th , A thp phc th a , A thu ba du k a , A thp phc pht a , A th b k , A thu ba k , A x b k , A xa du th , A thp b th , A xa b x , A thp b th , A nhip , A x , A thu tht , A thp bc ca , A thuyt kh , A thp b , A thp phin , Bt tr tr , X b k , t b , t b , An b , A b , A thu , A nhip (d) M thng , M tinh , M s , iu m Tn v trng lo a la hn trong nhm nm t kheo cng kh hnh vi thi t trc khi c o v cng l nhng ngi u tin c nghe chnh php ca Pht. Cc ti liu Bc phng nh Ph diu kinh 4 v Phng qung i trang nghim 6 ni rng nhm nm ngi ny nguyn lai l con em ca cc i thn do lnh vua Tnh Phn i tm v hu h thi t; nu na chng h b ri thi t v tr v th nh vua s tru lc c nm h. Nm ngi ny theo du tm n a phn nc Ma kit nhng khng gp c thi t v cng khng dm tr v, do cng nhau li mt khu rng. Cc ti liu ny khng cho bit g r thm v thn th ca c nm v . V s kin vua Tnh Phn sai ngi i tm thi t ny, Qu kh hin ti nhn qu kinh 3 ni l vua sai v s ph ca dng h Thch v v i thn, nhng khng ni r h l nhng ai. Trong khi , Pht bn hnh tp kinh 25 th ni l con trai ca v quc s ca dng h Thch tn l u Di. Theo ti liu Pli T in danh t ring Pli, (DPPN, II. 104) th trong nhm nm ngi ny, Koaa (Kiu Trn Nh) l ngi b la mn tr nht trong 8 ngi xem tng thi t, v bn ngi kia l con trai ca bn ngi b la mn khc. H c cha cn dn l nn i theo thi t nu ngi xut gia. Lc b nhng d bit gia cc ngun ti liu Hn v Pli, ta c th kt lun rng Avajit (Pli: Assaj) l ngi Ca t la v v c nhng quan h mt thit vi dng h Thch.

130

Trung a hm kinh 56 (kinh La ma) cho bit, t B o trng, Pht n Lc uyn ln u tin chuyn php lun. Trong khi hng dn h, Ngi chia h lm hai nhm. Nhm th nht, ba ngi i kht thc, hai ngi li c gio ho. Tip theo, hai ngi i kht thc v ba ngi li c gio ha. Kinh Thnh cu ca Trung b kinh (M. i. 173 Ariyapariyesanasutta) cng chp th. i phn ca Lut tng (Vin. i. 12-13), Ng phn lut 15 v T phn lut 32 u cho bit nhm hai ngi c li y l Avajit v Mahnma, v hai ngi ny chng php nhn thanh tnh sau cng. Tng nht a hm kinh 3 (tham chiu A. i. 23) ghi nhn rng, theo li Pht, trong cc t ca ngi, v t kheo dn u v uy dung oan chnh, i ng du dng, l t kheo M S (Avajit). Avajit cng thng c nhc nh nhiu do lin quan n trng hp theo Pht ca hai v thng tc i t l X Li Pht v Mc Kin Lin. Xt chung, cc ti liu Phn Hn v Pli u ng vi nhau rng s kin ny xy ra ti Vng x (Phn: Rjagha, Pli: Rjagaha), trong lc Avajit kht thc. V chi tit, i phn ca Lut tng (Vin. i. 39-40) k rng, sau khi nghe X Li Pht hi v tn s v gio php, Assaj (Phn: Avajit) th nhn mnh mi vo o, nhng khng m ch c tui no, do khng th hiu v trnh by ht gio php ca Pht. Ri Assaj c bi k ni ting sau y: Ye dhamm hetuppabhav Tesa hetu tathgato ha Tesa ca yo nirodho Eva vdi mahsamao'ti (Php no do nguyn nhn sinh, Nh Lai ni nguyn nhn chng, v v s dit tn ca chng, c i sa mn ni nh vy). Bi k ny cng rt ph bin trong i tha v c trong Mt gio. Nguyn vn ting Phn thng c dn ca n nh sau (Mahvastu iii. 62) Ye dharm hetuprabhv hetu Tesm tathgato hy avadat Tesm ca yo nirodho Eva vdi mahsramaa
131

Trong Ph diu kinh 8 v Phng qung i trang nghim 8, bi k ny c ni khc i. Nguyn vn Hn dch ca Ph diu kinh chp: Ng s thin trung thin Tam gii v cc tn Tng ho thn trng lc Thn thng do h khng Ho hun kh ng m Bt on thp nh cn Bt tham thin th v Tm khai tnh php mn (Thy ti, v Tri trong cc tri, ng ch tn v cc ca ba ci, thn p trng su, thn thng nh h khng. Ngi gio ha tr kh nm m, nh bt 12 cn, khng tham ngi v bu ci tri, tm m php mn thanh tnh). Trong Ng phn lut 16 ca Ha a b (Mahsaka), ni dung i khi tng ng ng vi Pli v Phn dn, nhng kt lun hi khc: ht thy cc php u khng, khng c ch t. Trung bn khi kinh T cng mt sc thi trit hc nh Ng phn lut chp: Ngun gc ca ht thy php l do nhn duyn, chng l khng, l v ch; lng tm th t c bn nguyn, v do c gi l sa mn. V c tui, Ph diu kinh 8 cng nh T phn lut v Ng phn lut u ghi nhn rng theo li t nhn ca Avajit, lc by gi Avajit tui cn qu tr, v hnh nh khong 20 tui hn. T phn lut cn thm 1 chi tit khc vi cc ti liu khc: by gi Avajit l th gi ca Pht Vng x, v nh vy ng k y l v th gi sm nht ca Pht.

132

Cc ti liu Pli (SnA. i. 328; Dhp. iv. 150; Ap. i. 31) cn cho bit thm rng do s kin a X Li Pht v vi Pht, nn Assaj lun lun c tn gi X Li Pht knh trng ht sc. Nu cng chung trong mt tnh x, th tn gi X Li Pht trc ht knh l Pht v tip theo knh l Assaj. Nu khc tnh x, nu bit c Assaj u th trc khi i ng, X Li Pht chp tay hng v pha m hnh l, v khi ng th nm quay u cng v hng . S kin ny i s (Mahvastu iii. 56-67) khng ni ti. i t b sa 129 k mt cu chuyn khc v Avajit (trong bn Hn, gi l M Thng): Lc by gi, Pht ti Tht la phit, tc X v (rvast), trong rng Th a (Jetavana: K vin). B s M Thng l bc a la hn, mun bit bn i chng vnh vin dit tn ni no, bn nhp nh v vn thn thng th t ln cc thin gii, t ci tri T thin vng cho n i phm. Tt c u khng tr li c. Sau , ngi tr v hi Pht v c gii p tho mn. Cu chuyn tng t cng c nhc n trong kinh Kevaddha ca Trng b kinh (D. i. 215, Kevaddhasutta) qua li tng thut ca chnh c Pht. Nhng y, kinh ch ni: trong chng t kheo ny c mt t kheo kia (bhtapubba ..... imasmi yeva bhikkhusamghe aatarassa bhikkhuno ... ). Kinh Kin c ca Trng a hm kinh 14 cng vy, ch ni: trong chng ny, c mt t kheo. ng thi Pht, i vi cc ngi ngoi o Pht, Avajit c coi nh mt t kheo danh ting. Tp a hm kinh 5 (kinh s 110 tng dng vi Casaccakasutta, M. i. 228). Kinh ny cho bit, by gi Pht tr T x ly (Pli: Vesli), Tt Gi Ni Kin T (Pli: Saccaka Nigahaputta) tm n t kheo A Thp Ba Th (Pli: Assaj) hi v yu ngha m Pht thuyt. Assaj tr li vn tt: Pht dy qun st nm un l v thng, kh, khng, phi ng (Pli: sabbe sakr anicc, sabbe dhamm anatt (ht thy cc hnh l v thng, ht thy cc php l v ng). Tt Gi Ni Kin T tuyn b ng nh gi thp nhng li y v ch thn tm n tranh lun vi Pht. Tp a hm kinh 37 (kinh s 1024 tng ng vi Assajisutta S. iii. 124) chp: lc by gi Pht tr ti X v, trong rng K Th, v tn gi A Thp Ba Th tr ging ng ng vin Lc t mu. Tn gi bnh nng, khng th nhp nh c nn rt bun ru bt an (Hn: bin hi ). Pht thn hnh n thm v ging gii rng, khi mt t kheo thy r nguyn l v ng i vi nm un, th d khng th nhp nh c nhng cng khng nn v th m ngh rng mnh tht li trong s thin nh. Mt t kheo khi chng c nguyn l v ng th cc lu hoc vnh vin b dit tr, tm gii thot, tu gii thot, v y thnh tu qu v a la hn; khng cn ti sinh na. Sau khi nghe Pht ging gii, tn gi hoan h, phn khi, do m lnh bnh lun. Khng c ti liu no k c Hn v Pli, cho bit cui i ca Avajit nh th no.
133

A B BT TR
Phn: Avinivartanya, avaivartika, avivartika. Tng: Phir mi ldog pa Hn: (p) A t bt tr , A b bt tr , A duy vit tr , A b (d) Bt thi , V thi , Bt thi chuyn Mt thut ng Pht gio ch s khng thi lui khi a v b tt. i tr lun 4 vit: Nu b tt i vi mt php m chng c s kho tu nim, th gi l b tt a b bt tr. Nhng g l mt php? Thng nht tm tu tp cc thin php, nh cc c Pht, v thng nht tm tu cc thin php, nn chng c a nu la tam miu tam b . Li na, b tt nu c c mt php th l tng ca a b bt tr. Nhng g l mt php? L chnh trc tinh tn thng hnh, thng tu, thng nim, tinh tn cho n lc c th a ngi chng c a nu a la tam miu tam b , nh rng t trong kinh. Li na, nu c hai php, l tng ca a b bt tr. Nhng g l hai php? L bit rng ht thy cc php khng tht, m cng khng nim x b chng sinh. Nhng v nh vy gi l b tt a b bt tr. Li na, c ba php l (1) nht tm pht nguyn mong thnh Pht o, nh kim cng khng rung khng v, (2) c bi tm i vi ht thy chng sinh n tn xng ty, (3) c ban chu tam mui, c th thy c ch Pht hin ti, by gi c gi l a b bt tr. A b bt tr nh vy c qui nh l mt phm cht ca b tt, bi v c v l b tt thi chuyn v c v l b tt khng thi chuyn, ging nh a la hn cng c bc thi php v bc khng thi php. Tnh cht khng thoi b y c qui nh im mt lng hon thnh nhng vic tt, sing nng tch cc hon thnh nhng vic , khng bao gi ri b chng sinh, kin tr lm vic, lng thng bao la, mun gp c cc c Pht. Thp tr t b sa lun 4 cn xc nh thm l v b tt A duy vit tr th c lng i x bnh ng vi tt c chng sinh, khng ganh t li dng vi ngi khc, khng ni li lm ca php s, tin v vui theo gio php thm diu, khen ch u khng khc. Nu y nm phm cht y, ngi y s khng thoi chuyn, khng li bing b b vic thc hin a nu a la tam miu tam b . Tri li, th gi l duy vit tr, tc thoi chuyn. y l cch qui nh a b bt tr nh mt nhn t ca s gic ng hon ton. Ni cch khc, trn con ng tin v s gic ng hon ton, ngi thc hnh phi c mt lng tin su xa mnh m, tch ly cc php lnh, khng b thoi chuyn m ri vo a v ca nh tha. N nh vy c ngha, ngi y ch c mt con ng tin ln thnh mt v gic ng hon ton. Nu tch ri ra th ch tr thnh thoi chuyn v t n nhng kt qu khc hn. y l cn c
134

trn quan im gic ng hon ton qui nh tnh cht v ni dung ca a b bt tr, ch khng phi thun ty trn mt quan im chung chung. Xem thm o hnh bt nh kinh 6, Phng quang bt nh kinh 12, i phm bt nh 16, Huyn ng m ngha 2, Php hoa kinh huyn tn 9, Tu lm m ngha 27 v 45, A di kinh thng tn s Tr, Tam gio danh ngha 2, A di kinh s sao s ngha 2, Phin dch danh ngha tp 5.

ABHAYKARAGUPTA
Phn: Abhaykaraguptapda, Abhayakra- gupta, Abhaykara. Tng: jigs med byu gnas sbas pa, jigs med byu gnas sbas pai shabs. Tn mt tc gia v dch gi ni ting ca Pht gio n v Ty tng. Theo Php s (Chos hbyun) ca Bu Ston v Lch s Pht gio n (Rgya gar chos hbyun 123a-124a) ca Trantha v nhng ti liu Ty tng khc th Abhaykaragupta sinh Gaua di thi vua Rmapla. Sau khi theo hc nhng mn th hc, Abhyakaragupta i xut gia v tr thnh mt nh s ni ting, c mi n ti hc vin Vikramail di s bo tr ca ngi con vua Subhar. Vo giai on , nhiu nh s n vt rng Hy m Lp Sn ln truyn gio Ty tng, trong c nhiu ngi xut thn t Vikramail. Abhayakragupta lc y l mt tc gia ln v Mt gio, vit gn 30 tc phm hin ang cn gi trong tng Ty tng, hu ht u thuc v Mt gio, nh rklacakroddna, r-cakrasavarbhisamaya, vdhihnakramopadea-nma, Cakraambar- bhisamayopadea, r-sambuatantrarjak-m-nyamajar-nma, r-buddhakaplamahtan-trarjak-abhayapaddhati-nma, Pahacakrama matak-candraprabh-nma, v.v Ngoi ra, Abhaykaragupta cn l dch gi t ting Phn ra Ty tng nhng tc phm nh rmahklasdhana-nma, rmahklntarasdhana-nma, Siddhai-kavrasdhana, Vajrayogamlpattikarmasstra, Klisrya-cakravaa-nma, Gaacakrabjkrama-nma, v Sakiptavajravrhisdhana. Thm vo , ng t vit mt tc phm bng ch Phn ni v php qun nh, tc Abhieka-prakaraa, v t tay mnh dch n qua ting Ty tng. Mc d, Abhaykaragupta c nhng ng gp to ln nh th cho nn Pht gio Ty tng, v do c tn th mt cch long trng ti y, ta hin vn cha th xc nh xem Abhaykaragupta qua sng Ty tng hay khng. Cc t liu Ty tng hon ton im lng v vn ny. V nin i, ngy nay ngi ta thng ng coi Abhaykaragupta mt vo nm 1125 s.dl., nhng khng bit th bao nhiu tui v u.
135

 Ty tng c nhiu truyn thuyt v quyn nng v tri thc ca Abhaykaragupta c ph bin, nh chuyn n thn Dkin n th thch, chuyn nhng ngi b em t thn c gii cu, chuyn gip nh gic Turuka. Nhng chng khng ng gp nhiu cho vic gii quyt mt cch chnh xc nhng nghi vn lin h n cuc i ca Abhaykaragupta lm. n , Saddhanaml (1. 579) dn tn Abhaykaragupta. Xem thm EB 1 t.28; G. Filliozat, L'inde classique II t. 450.

A BIU NGHIT A
Phn: Abhyugata Tng: Za yag Hn: (p) A biu nghit a (d) Cao xut Tn n v s ca kinh Hoa nghim Phn bn kinh Hoa nghim (Gvy. 103) xp vo hng th 34 k t koti (107) tc tng ng vi 1056x(2exp30), tn Phn l Abhyudgata. Phin dch danh ngha i tp bng s 2 (Mvy. 7862) v bng s 1 (Mvy. 7734) u ghi Atiyudgata v c Tng dch l Za yag. Trong Hn bn th t v s lng ca A biu nghit a c sai khc i cht. Hoa nghim kinh 29 (Bn 60 quyn) v Hoa nghim kinh 45 (Bn 80 quyn) xp n vo hng th 35 k t cu chi nhng ln lt c dch ra tn l Cc cao, tng ng vi 1080x(2exp31) v Cao xut, tng ng vi 1056x(2exp31). Ch trong Hoa nghim kinh 10 (Bn 40 quyn) mi c tn A biu nghit a c xp vo hng th 48 k t Cu chi, v tng ng vi 1056x(2exp44). Tha s u trong tch s m ca A biu nghit a trong Phn bn kinh Hoa nghim v Hn dch bn 40 quyn v 80 quyn ging nhau, nhng tha s sau khc nhau cho thy c s thm vo nhng s mi trong hai bn Hn dch 40 quyn v 80 quyn. Ring Hn bn 60 quyn c tha s u ca tch s m khc vi c ba bn kia, v 1 Cu L trong Hn bn 60 quyn tng ng vi 1010, trong khi Phn bn v hai Hn bn cn li cho 1 koi (hoc cu chi), tng ng vi 107. d thy, xem biu sau:

136

Vn bn HN 40 HN 60 HN 80 Gvy. Mvy. 7734 Mvy. 7862

STT Tn s 48 A biu nghit a 35 35 34 35 37 Cc cao Cao xut Abhyudgata Atyugata Atyudgata

10

56x(2exp44)

1080x(2exp31) 1056x(2exp31) 1056x(2exp30)

A CA
Phn: Arka Pli: Akka Tng: Ar kar Hn: (p) A ca , A la ca , t ca (d) Nht hoa Tn mt loi hoa l ln, thng dng trong vic t t, c tn khoa hc l Calotropi gigantea. Cng c tn khoa hc khc l Asclepias gigantea. Tn tc l Mdr. V t nguyn, n c coi nh c gc t ng t arch, do c ngha l mt tri. Phin phn ng 10 vit: A ca hoa, nn dch l mt tri (nht). y l dn t Huyn ng m ngha 45: "A ca hoa, nn c l a la ca hoa. y gi l bch hoa ". Ch bch () c th do c ch nht () thnh. Phin dch danh ngha tp 3 cng chp: H la ca hoc a ca, y gi l bch hoa. Cn c theo Pli th akka l mt loi dy leo c th dng lm dy cung (M. i. 429, Camlnkya- sutta), lm vi may o qun (Vin. i. 300, akkavala), hay lm phn du (Vin. ii.154, akkava). A ca l mt loi cy dng trong vic t t ca b la mn gio. Phn th trm ng (Br IX. 1.1.4 v 42) qui nh dng l a ca dng cy a ca trong l t atarudriya, t xong th qung xung h hay t v s ngi p phi th mc ti. Sau , n cn ng nht a ca vi Agui (Br. X.3.4. 3-5), v a ca (arka) nguyn l thn mt tri. C l v do vic b la mn dng a ca trong cc l t ca h, nn Du gi s a lun 44 v B tt a tr kinh 7 xp n vo loi bt tnh vt, khng nn cng Pht.
137

Xem thm B tt gii kinh 5, ... Tuy nhin, sau ny hnh nh A ca c a tr li vo trong bn danh mc cc th cy dng trong nhng phng thuc ca mt gio. i Pht nh qung t la ni kinh 3 phm Nh Lai Pht nh to trn bo ghi li hai phng thuc, trong phng Ho nh bo chu c dng n 3 lng a ca th la. Ri trong phm Tng nhip nht thit ch b th n ca quyn 5 li thy xut hin vic dng a ca ch s la nh mt v trong phng thuc nhm hng phc cc loi tri rng qu thn. Th la hay ch s la ng nhin l nhng phin m ca Ksra ting Phn v c ngha l nha cy hoc nc ct vt t cy y ra. Vy hai phng thuc trn dng n nha cy hoc nc ct vt t cy a ca. Ma ha tng k lut 20 c cp n mt loi vi bng (tla) gi l a gi u la hay vi bng do a ca dt nn. Cn bn thuyt nht thit hu b t ni gia cng c ni n loi vi bng t ca. Cc b lut khc gm Ng phn lut 9 v T phn lut 19 th khng thy cp ti loi vi bng y. Lut tng Pli (Vin. iv. 170) cng khng ni n loi vi bng no c tn a gi hay t ca, tuy trong mt trng hp khc (Vin. i. 300) li ni n kh nng dng a ca dt vi (akkanala). Mun r hn, xem mc A CU LA.

A CA LA
Phn: Aga Tng: Yal lag Hn: (p) A gi la , ng gi la , An kh (d) Tit phn Tn mu t ca vng quc Anga thi xa. Pht bn hnh tp kinh 11 ni: khi Pht ln 8 tui, vua cha a n T x a (Visvamitra) hc ch, ri lit k ra mu t khc nhau, trong A ca la l mu t th t m ngi dch chua thm ngha l tit phn. A ca la do th l aga hay agara ting Phn, v aga c ngha l tit phn hay b phn. Ch ti kin ny hon ton t ra chnh xc khi tham kho thm cc ti liu Phn vn i s (Mahvastu 1. 135) khi m t a th ca B tt, c lit k 32 th ch cn bit i vi ngi i tm gic ng, nhng khng c ch Phn no l tng ng vi a ca la. Tuy nhin,
138

Qung diu (Lalitavistara 88) k chuyn thi t Tt t a bt u i hc, cp n 64 mu t c Agalipi nh loi mu t th 4. i vi mu t a ca la y, bn k ca Mahvastu khng thy ni ti m ch thy trong bn Lalitavistara, v bn dch xa nht c nhc n n l Ph diu kinh 3 do Trc Php H thc hin vo nm 308, nn thi im ra i ri vo khong th k th nht s.dl., khi Lalitavistara tr thnh nh bn m sau truyn ti Trung quc, v Trc Php H dch thnh Ph diu kinh. V a im ra i, a ca la tc Aga hay Agara, l tn xa ca min Bengal ngy nay. V th, a ca la l mu t xa ca vng quc Aga xa. V cch vit v hnh dng, ta hin cha c mt mu tin no. Nay c vo bn lit k ca Lalitavistara (Vt. L) lm chun, tham kho thm cc bn lit k trong Mahvastu (M), Pht bn hnh tp kinh 11 (Pht), Phng qung i trang nghim kinh 4 (i) v Ph diu kinh 3 (Ph), ta c th lp nn bng thng k 64 mu t y nh sau:
L Brhm Kharosti Pukarasri Agalipi Vagalipi Magadhalipi Magalyalipi Aguliyalipi Sakrilipi M Brhm Kharosti Pukarasri Vag PHT I PH

Phm thin Kh l st tra Ph sa ca la A ca la Mng gi la ng c l Sa gi b Gia m ni Gia na ni ca Ba la b ni Ba lu sa T a tr t tr Chi la k sai na b a

Phm m Kh l st B sa ca la ng gi la Ma ha ng c Dip bn ni S l ca A ba l ca p t la K la a Da sai na

Phm Kh lu Pht ca la An kh Mn kh An cu Di dch ti i tn Ngn thin t la Th d

aktinalipi Yvani Brahmavni

Prahmavalilipi Pruyalipi Drvialipi Kirdalipi Dkiyalipi

Tramid Kutalipi

139

Ugralipi Samkhylipi Anulomalipi Avamrdha Daradalipi Khsyalipi Cnalipi Lnalipi Halipi Madhykaravistaralipi Pupalipi Davalipi Ngalipi Yaklipi Gandharvalipi

Ukara

u gi Tng kh A nu l ma A b vt

c gi la Tng k A n l A bt mu t la Kh sch Chi na H na Mt c st la Mt t la Pht sa b Na gi D xoa Cn tht b

Khng c Ti thng H chng (?) Th Bn (?) Cu d la Kh sa Tn Hung n Trung gian t duy k na Ph sa ph Thin Long Qu Kin p ha

Darada Cna Ha

la a Kha sa Chi na Ma na (?) Mt tr xoa la t a tt a

Pupalipi

Madhura

Ph s ba b Na gi D xoa Cn tht b

Kinnaralipi Mahoragalipi Asuralipi Garualipi Mrgacakralipi Vyasaruta Bhaumadeva Antariksadeva Uttarakurudvpa Aparagoni Prvavideha Utkepalipi Nikepalipi Vikepalipi Prakepalipi

Ksl

Bhay

Khn na la Ma hu la gi A tu la Ca l la Di gi gi ca Ca ca l a ? Ph ma b An a l xoa b Ut a la cu l Ty c gia ni B l b t ha sai ba Ni sai ba T kh a

Khn na la Ma hu la A tu la Ca l la Mt l gi Ma du Bo ma b An a lc xoa b Ut n vit Cu gia ni Pht b c kh b Nc kh ba T kh ba Ban la kh ba

Chn la Ma hu lc A tu lun Ca lu la Lc lun Tt kin ? Thin phc Phong Bc phng thin h Cu na ni thin h ng phng thin h C H Yu ? Ym c V d

140

Sgaralipi Vajralipi Lekhapratilekha Anudrutalipi Sstrvart Gaanvarta Utkepvarta Nikepvarta Pdalikhita Dviruttarapadasamdhi Yvaddasottarapadasamdhi Madhyhri

Vaicetuka ? Lekhalipi

Sa gi la Bt x la L gi b la l gi A nu ph a X sa a la bt a Gi na na bt a u sai ba bt a Ni sai na bt a Ba l kh T cu a la b na a Da b du a la Mt tr b si ni

Sa kit la Bt x la L kh bt la l An n bt a Sai x tt a b Kit n na sa ba Nc sai ba Ba l kh a t tn a Gi b t bt b tn a Mt ha l ni

Kin c c tr a Th cn Chuyn nhn Chuyn s Thng

B c Ni ch Trung ng

Sarvarutasagraha Vidynulomvimirita itapastap

T da m x la L xa gia xa a ba t t a
Ramatha

Tt b a tng gi ha B th T a n l ma Ni s p a H l chi ma na la ni b sai Gi gi na tt l na Tt b c st a nh sn Sa kit la tng d ha Tt b b a hu l a

Tt dit m thn Tr ph in th gii Thin tch a Qun khng Nht thit c Thin th nhip th Giai hng

Rocamn Dharanpreki Gagaapreki Sarvauadhiniyand Sarvasrasamgraha Sarvabhtarutagraha

la ni t xoa l
Jajarideu

Gi gi na t l xoa ni Tt b sa a ni sn Sa la tng d h ni Tt b l a

141

 l bn 65 li vit ch n ghi li trong Lalitavistara (ng ra trn nguyn s th ch 64, nu k Utksepvata v Niksepvata nh mt). Thc ra th tt c cc bn tr Mahvastu u ni c Pht hc 64 th, tuy nhin Pht bn hnh kinh th ch c 63, trong mt li vit ch trong ch Phn b chia lm hai tn trong bn ch Hn, tc trng hp ch Madhyksaravistaralipi b phin m thnh hai loi mu t l Mt tr xoa la v T a tt a. Ngoi ra, c tn loi mu t, tc Ba na ni ca, T a tr v Ca la l a l khng tm thy trong bn chun ca Lalitavistara. Trong ba tn y, Ca la l a li tm thy trong bn k ca Mahvastu, tc Jajarideu. Bn k ca Phng qung i trang nghim kinh th c n 65 loi mu t, v n chia loi ch Yvaddaottarapadasamdhi thnh hai tn khc nhau l Gi b t v Bt tn a. Ngoi ra, n c hai tn, tc Mt t la v B thi l khng th truy v bn chun ca Lalitavistara. Ring tn Mt t la th li c th truy v trong bn k ca Mahvastu, tc Mudrlipi. Bn kinh Ph diu cng c 64 loi mu t, nhng c n 5 loi l khng th truy v bn chun trn, v v phn ln n dch ngha tn nhng loi mu t , nn 5 loi mu t cn li khng th truy v trong bn ca Mahvastu. Nm loi ny l Th, Cu d, Khng c, a v Ph d. Bn k ca Mahvastu ch c 32 loi nhng 11 loi hon ton khng th truy v trong bn ca Lalitavistara, cn bn loi th ta c th truy v, nhng khng chc chn cho lm, nh thy trong bn chun trn. 11 loi khng th truy v y gm Mudrlipi, Abhir, Siphal, Dardur, Gulmal, Hastad, Kasl, Ketul, Kusuv, Talik, Aksarapaddh. S sai khc v cc loi mu t trong cc bn ny chng t qu trnh hnh thnh v ph bin ca cc loi mu t. ng nhin nhng loi mu t k trn, khng th xut hin vo thi c Pht. Tuy nhin, phi tha nhn rng chng xut hin tng i sm. Ngay trong Tu hnh bn khi kinh T do Trc i Lc v Khng Mnh Tng dch vo cui th k th hai, ta gp nhc n 64 loi mu t ny, d n khng k r ra. Ni tt, tnh hnh vn t n , vo nhng th k t.dl. pht trin n mc kh phong ph. ng thi do s giao lu tng i thng xuyn gia n v cc nc xung quanh vin ng cng nh cn ng, ngi ta hiu bit hn tnh hnh vn t ca cc nc khc. Trong bn k trn c ni n vn t ca Hy Lp (Yvani), ca Hung n (Hna), ca S lc (Khaya), ca Trung quc (Cna) v.v C th ni bn tng k trn ghi li mt phn ln nhng vn t bit trn th gii vo u th k th nht t. v s.dl., cho n khong th k th III s.dl.

A CA L SA DA
142


Phn: karaa Tng: Dgug pa, Dra ba Hn: (p) A ca l sa da , A ca r sa d , A ca r si da (d) Chiu triu , Triu thnh , Nhip triu , Cu lai Mt tp ng, c ngha li cun, ch yu l kh nng li cun ca c Pht i vi mi ngi. Trong Mt gio, n c dng ch cho kh nng li cun mi ngi v vi Mt tng. i nht kinh s 11 k n vo chn ngn ca n triu thnh. N thng dch bng cu Triu php, Nhip triu php, Thnh triu php, Chiu triu php. N l mt trong nm nghi qu cn bn ca Mt gio. Mc ch ca n l thu phc s knh yu ca ngi khc. Ngi ta tin tng rng khi thc hin nghi qu y th s sinh ra trong loi ngi. V th, ngun gc ca l chiu triu pht xut t l knh i (vaskarana). T n cng thng c gi l l cu triu knh i (karana-vaskarana). thc hin l ny, i nht kinh 6 ni ch cn o, thc cng, hoa, hng l phi mu . Ngi ng cng phi ngi theo th lc to (sukhsana) v dng ln c Pht mt cnh hoa mu c gai. Xem thm Nh lun la ni kinh, Qun T Ti b tt nh lun nim tng nghi qu v Qun T Ti Nh Lun b tt du gi php yu.

A CA MA
Phn: Agramati Tng: Blo mehog Hn: (p) A ca ma (d) V thng hu , Trng Tn v b tt th 9 trong s 10 b tt n hp trong cung in Diu thng (Vaijayanta) ca Thin thch. Ch b tt cu Pht bn nghip kinh phin m l A ca ma . Nhng Phin phn ng 2 ngh c l Ha ca ma ma () v dch l V dc . Nu vy, nguyn ting Phn s l Akmamati. Nhng Hoa nghim kinh 7 (Bn 60 quyn) phm B tt vn tp Diu thng in thng thuyt k v Hoa nghim kinh 16 (Bn 80 quyn) phm Tu di nh
143

thng k tn u ghi tn b tt ny theo ngha l V Thng Hu, theo , ng m phi l A ca ma v ting Phn s l Agramati. Hoa nghim kinh s 17 (Trng Qun) lit b tt ny h phng. ngha ca V Thng Hu c ni bi chnh b tt ny trong bi tng th nht trong lot 10 bi k tn, din vn theo Hoa nghim kinh 8 (Bn 60 quyn) nh sau: Bc i s v thng, xa la chng sinh tng, thng tng vn khng c, nn gi l v thng. Ni vn tt, nh nh ngha ca Hoa nghim thm huyn k 5, V Thng Hu, ngha l khng c du hiu hay n tng v pha trn. Hoc ni theo nh ngha ca Hoa nghim kinh s 17 (Trng Qun) th v sinh ra t gio ca Php Vng, s ni ngi Pht, do ni l V thng. on vn lit k s xut hin ca 10 v b tt ny trn nh Tu di trong Ch b tt cu Pht bn nghip kinh ch l mt phin on ri t phm khc c chp li, khng c cc bi k tn. B tt bn nghip kinh lit k vo phm Thp a, nhng ni dung tht s l Thp tr thuc a tin b tt. N cng thuc vo hi th ba ca ton b Hoa nghim. Nhng y khng c cc bi k tn nh Hoa nghim bn 60 quyn v 80 quyn dn. V b tt ny y c gi l Trng .

A CA NA
Phn: Aghna ? Hn: (p) A ca na (d) Bt ph Phin phn ng 4 dn Thin vng hong cng c kinh chp ch A ca na l Bt ph. Thin vng hong cng c kinh cng gi Thin vng hong kinh hay Thin vng hong cng c tn kinh th t lu Xut tam tng k tp 5 dn Tn tp An cng nghi kinh lc, dt khot xp n vo loi khng phi kinh Pht" (phi Pht kinh gi ). Trinh nguyn tn nh thch gio mc lc 28 cng th. Cho nn, ngy nay khng thy trong i tng kinh. Do vy, hin khng th qui nh r ngha a ca na. C vo cch dch Bt ph th ting Phn c th l aghata hay aghna. Nhng li dch ca Phin phn ng th khng th tin hon ton c, nh a ba do phin m ch avaka m n dch l thy.

144

A CA NI TRA
Phn: Akaniha, Aghaniha Pli: Akaniha. Tng: Hod min, Hog min ka nam gzugs mthah yas, Gzugs mthah Hn: (p) A ca n tra , A ca nh tra , A ca ni st tra , A ca ni sa tra , A ca n st hoch , A ca n st hoch , A ca n st c , A ca ni sa thc , A ca ch st th , A ca n xoa (d) Sc cu cnh thin , Ngi cu cnh , Cht ngi cu cnh , Nht cu cnh , Nht thin , V kit i , V tiu Tn ci tri th 18 ca Sc gii, tc ci tri tt cng tt nh ca t thin nn gi l Hu nh, tc cht nh ca v tr (bhavgra). N cng l ci tri tt nh ca nm ci tri thuc ci tri Tnh c (Sudhvsa) ca t thin. Tu uyn m ngha T vit Ca ca ni tra, gi cho l a ca ni st tra. A ca (agha) l sc, ni st tra (niha) l cu cnh, v n l ci tri rt cng nht ca tri thuc sc gii. Li ni A (a) l khng, ca ni st tra (kaniha) l nh nht, tc ni rng trong 18 ci tri ca sc gii, ci di nht th ch nh m khng ln, 16 ci kia th c nh c ln ty theo trn di. Ch mt tri y l ln m khng nh, nn c tn . Huyn ng m ngha 6 vit: Trong kinh hoc gi a ca ni sa tra, hoc Ni s tra hoc Nh tra, u l sai lm, ng ra phi c A ca ch st hoch. Dch bn ni A gi c ngha l cht ngi, ch st hoch, c ngha l cu cnh, nn gi l ci tri sc cu cnh". Cn ni ngay ch ch trong A ca ch st hoch chc phi do ch n v t dng n ging nhau. Ngi chp bn v khng bit nguyn ng ca A ca n st hoch, nn chp lm ch n thnh ch. Do vy, nhng phin m a ca ch trn, phi sa l a ca n mi ng. Trong Php hoa huyn tn 2 ta cng gp phin m A ca ch st th. Ch ch y cng do ch n vit sai tng t. Nh th, A ca ni tra c hai ngha. Th nht, nu do aghaniha phin m ra, th n c ngha l ch tt cng, im tt cng ca sc, tc ca nhng g cn lm chng ngi, v agha ng l c ngha lm chng ngi, cn tr v niha l im tt cng. Vic ct ngha agha nh l nhng g chng ngi v coi n l ng ngha vi sc tc vt cht, c chnh ngay cc Lun tng xc nhn. A t t ma cu x lun 1 nh ngha agha l th vt cht tp hp li (sacittarpa). Cho nn, khi ni aghaniha th cng c ngha nh rpaniha, tc ci tt
145

cng ca sc gii. y l cch ct ngha ta gp trong A t t ma cu x lun 9. Xem mc A GI. Th hai, A ca ni tra cn c th do A + kaniha ghp li, trong kaniha c ngha l nh, tr nht trong ting Phn nn akaniha c ngha l ln, ln nht. Trong A t t ma cu x lun 9 cn ct ngha thm l Akaniha v trn n khng c mt ch no, mt ci no (sthna) cao hn. V nhng iu kin sinh ln ci tri , Lp th a t m lun 7 ni: Do vic sing nng tu tp cc nghip tng ng vi phm Ti thng ca t thin, ngi ta t n s hun tu cc gic phn. Do nghip m sinh ln ci tri Thin hin. ci tri Thin hin, ngi ta li tu tp mi ln hn na th ngi ta sinh ci tri A ca ni tra. N cng l ni cc bc thnh vo Nit bn. A t t ma cu x lun 24 vit: Cc v thnh ln Sc cu cnh vo Nit bn gm c ba th, tc ton siu, bn siu v bin mt d (sarvacyuta). Ton siu (pluta) l nhng v tp tu t thin dc gii, sau v thoi b, m ch ln ti tam thin, v c a thch i vi nht thin, nn khi cht, bn sinh ln ci tri Phm chng. Sau khi cht , bn sinh ln ci tri Sc cu cnh. Cn Bn siu (ardhapluta) l nhng v i vo Sc cu cnh sau khi ti nhng ci tri ca Tnh c. V nhng v bin mt d, h i qua cc ci tri sau mi i ln Sc cu cnh. V th mng ca nhng chng sinh Sc cu cnh, i lu thn kinh ni sng 100 kip. Trng a hm kinh 20 ni sng 5000 kip. Lp th a t m lun 7 v Cu x lun 11 ni sng ti 16000 i kip, thn cao ti 6000 do tun. Tng Pli t khi ni n ci tri Sc cu cnh ny. Kinh i bn (D. ii. 52 Mahpadna) k c Pht n thm v ni chuyn vi cc chng sinh ci tri y. Kinh Thch s vn (D. ii. 286 Sakkapnha) chp Sakka coi chng sinh A ca n tra l nhng thin thn cao nht v sung sng, hy vng mnh s sinh ln cui, trc khi hon ton gii thot. Kinh Hnh sinh (M. ii. 102 Samkhrupatti) cp n vic ti sinh ti A ca ni tra nh nh tm. Bn ch kinh Thch s vn (DA. ii. 408) ct ngha ch Akaniha nh l khng nh, tc khng nh v c hnh, v sung sng cng nh khng c chng sinh nh ti ci tri y. (sabbe'evasagunehi ca bhavasampattiy ca jetth n atth'ettha kanihti akanitth). Nh vy, o dn Akaniha t a+kaniha. Thanh tnh o lun (Visuddhimagga 634) thm rng l th gii Phm thin (Brahmaloka) cho nhng A na hm sinh ra v nhp nit bn. Bn ch kinh Php c (DhA. iii. 289) ni nhng A na hm ny sinh ra v mng chung ci tri Avih, ri sau mi sinh ra li Akaniha. Lun s (Kvu. 207) chp th mng ti tri y l 16000 kip. V ngun gc ch Akanistha, Rg-veda dng m t thn gi Marut nh mt v khng tr lm cng khng gi lm" (Akanihajajyea) nn Akaniha c mt lch s din
146

bin lu i lin h vi th gii thn linh ca ngi Aryan. Bng phng tin no, Akaniha gia nhp vo kho tng Pht gio, ta hin cha th truy nguyn c. Xem thm i lu thn kinh 1, Khi th kinh 1 v 7, Khi th nhn bn kinh 1 v 7, Phng quang bt nh kinh 2, i tha l th ba la mt kinh 7, i t b sa lun 136, Tp a t m tm lun 2, Cu x lun 8, Chng s tri lun T, T a hm m sao gii H, Php uyn chu lm 3, Tu uyn m ngha H, Tam gio danh ngha 2, Mahvastu ii. 302, Lalitavistara 374, ItA. 40, DA. iii. 739, ii. 480, VbhA. 521.

A CA VN
Phn: Agadam Tn ca b tt Dc Vng (Bhaisajyarjan), do ch agada (xem mc A GI D) tn mt th thuc bch linh. Phin dch danh ngha tp 1 dn Qun Dc Vng Dc Thng b tt kinh ni, trong qu kh, vo thi i sau khi Pht Lu Ly Quang Chiu nhp dit, c v t kheo tn Nht Tng, tuyn b chnh php. By gi, c trng gi tn Tinh T Quang, sau khi nghe php, mang a l lc v cc th tp dc dng cng Nht Tng v i chng, do c gi tn l Dc Vng. V sau, thnh Pht hiu Tnh Nhn. A ca vn c th do a ca m vit sai. Xem thm Phin dch danh ngha tp 1, Diu php lin hoa kinh 6, Chnh php hoa 9, Thim phm php hoa kinh 6, Diu phm php hoa kinh 10 H.

A CA XA
Phn: ka Pli: ksa Tng: Nam mkha Hn: (p) A ca xa (d) H khng Mt tp ng, c ngha l trng khng hoc h khng, hoc khng gian. i nht kinh s 13 vit: A ca x l h khng.
147

H khng (ka) l mt phm tr quan trng trong t tng Pht gio cng nh ngoi Pht gio. N c a ln hng mt yu t nguyn thu (Mahbhta, i), chia lm hai th l h khng ngoi v h khng trong, nh kinh La Hu La thuyt ca Trung b kinh (M. i. 424 Mahrahulovdasutta). Kinh Phng tng ca Trng b kinh (D. iii. 247, Sangti Suttanta) v kinh s 1 ca i phm trong Tng chi b kinh (A. i. 176) xp n vo mt trong su gii cng vi t, nc, gi, la v thc to nn nhng yu t ban u ca th gii. Trong Thng php tp yu lun (Abhidhamma- tthsangaha) cng nh trong Lun tng Pli, h khng khng c quan nim nh mt tn gi (nmapaatti) ca mt vt thc m ch l thun ty mt tn ngha (atthapaatti), tc mt tnh t ch phm tnh ca mt vt no . N v vy l mt tn vnh cu (niccapaatti). i t b sa lun 75 c phn bit gia h khng v gii h khng. N tha nhn h khng l khng vt cht (arpin), khng thy, khng tr ngi (apratigha), khng r (anasrava), khng to tc (asamskta), trong khi gii h khng th li l vt cht, nhng th vt cht khng gy tr ngi cho nhng g quanh mnh (aghasmantakarpa). Lp trng ca phi Nht thit hu b cho rng h khng l gii h khng, tc nh sng v bng ti. N c th l mt th vt cht nh A t t ma cu x lun 1 ghi li. Cu x lun k 17 chp, tc gi Cu x lun khng tin tng lp trng va nu ca Nht thit hu b, m cho rng, gii h khng ch l s vng mt ca nhng vt tr ngi (sapratighadravybhvamtra). H khng hay gi tt l khng l mt phm tr quan trng trong Pht gio, xem mc KHNG. Phm Ph thng chn ngn tng ca i nht kinh 2 c ghi chn ngn t tm do b tt H Khng Tng tht ra khi nhp vo tam mui thnh tnh ca cnh gii, c th ny: Nam ma tam mn a bt nm a ca xa tam ma a n nghit a vi cht t ran ph ra t ra sa ha. Phn vn c Namo buddhnm kasammantnugata vicitravastradhrasvha" v c ngha: Knh l nhng v gic ng! Bit khp ht h khng mang ly chic o sc s, ngi kho ni thay! i nht kinh s 10 gii thch: By gi b tt H Khng Tng i vo tam mui thanh tnh cnh gii t tm mnh ni ra cu y, mun ni khi vo tam mui th c th bit t tm mnh bn tnh thanh tnh, r ht thy cnh gii thanh tnh nh vy tc l ch cha b mt ca i h khng. H Khng Tng tc cng l i bi thai tng c th nui dng thnh cng c lng b . Sau n gii thch cu chn ngn: A ca xa (ka) ngha l h khng, tam mn a (sammanta) ngha l khp, tc cc php khp ht h khng, a n kit a (anugata) ngha l bit r, ph cht t lm (vicitra) c ngha nhiu mu sc sc s p tuyt vi, pht
148

ra (vastra) ngha l o, ra (dhra) ngha l mc, mang, gn gi. i nht kinh s 13 cng c gii thch tng t. Ri li s vit tip: Chn ngn y ly ch a lm th, a (di) vn l th ca bt sinh. Nay ch a ny vn l m th hai, tc c ngha l h khng, v n vn khng sinh, nn ging vi h khng. y l tt c cc php vn u ging nh h khng, chnh mnh c bit r. Chic o mu sc tc l cc th php mn c mun ngn phm cht. Nu ngi no chng c tam mui h khng th c th c mun phm cht trang nghim mnh, thn th h, nh bu tri trong sng, lm ni r ht thy mu sc. Xem thm mc H KHNG v H KHNG TNG.

A CU L XA
Phn: kroa (mam) Pli: Akkochi (mam) Hn: (p) A cu l xa , A cu l x mn (d) M ng Ngha en: n chi ti. A t m t b sa 9 vit: A cu l xa nc Tn ni l m (chi). Cu l xa, nc Tn ni l ting ku. i t b sa 14 vit: A cu l x mn, c ngha l chi ti. Nu b ch a, n ch c ngha l gi ti. Nu b ch mn, th ch l ting chi. Nu b c hai ch th ch l ting ku gi. A cu l x mn, ting Phn c l kroa mam: n chi ti. Gc ng t kru ku gi hay ku khc; vi tip u ng , n tr thnh kru: chi mng. on vn T b sa dn trn gii thch kt cu vn c ca cu vn tng ng vi Php c 4 (Dhp. 4) Akkocchi ma avadhi ma ajini ma ahsi me Ye ta upanayhanti vera tesa na sammati. (n chi ti, n nh ti () ai p iu , ngi y khng dt c on th).

149

on vn gii thch ny ca A t m t b sa v i t b sa nhm mc ch tr li cu hi: khi b ngi khc chi mng mnh th nn suy ngh nh th no ng khi ln sn hn. i t b sa tr li: khi b ngi khc chi mng, bn suy xt k cc ting trong . Nu khng c ting a () th y ch l n ku gi mnh. Nu khng c ting mn (mam) th y ch l chi khng, chng lin quan g n mnh. Nu khng c c hai ting a v mam, th n ch ku khng, th i vi mnh c thit hi g m ni sn? Php hoa vn c k 8/4 sau khi dn on vn ca A t m t b sa y cn ni thm v ngn ng Trung hoa. Th d, khi ngi ta ni: to kh (hy i sm i), th y chi mng. Nhng nu ni: kh to (i sm) li c ngha l mi mc li. Hoc, khi c ngi n d tic m ta ni: lai to (n sm th!) th y l mng ngi ta; nhng nu ni: to lai (hy n sm) li c ngha l n cn mi mc. Nhng gii thch in hnh nh th cho thy quan im v gi tr thc dng ca ngn ng.

A CHN D
Phn: Acintya Pli: Acinteyya Tng: Bsam gyis mi khyab pa. Hn (p) A chn d , A chn (c: -d) , A tin (c: -d) (d) Bt kh t , Bt kh t ngh , Bt t ngh 1/ Ch phin m acintya ting Phn trong cc chn ngn vi ngha Khng th ngh, khng th tng tng. A chn d c tm thy trong i nht kinh 4 vi n v ch c tn l Nh Lai bin thuyt. Bi ch c phin m nh sau: Nam ma tam man a bt nm a chn d na b a l ba ph tam ma bt ra bt a vi thu sa ph ra sa ha". Phn vn: Nama samanta buddhnm acintybhuta rpavak samantaprpta viuddhasvara svha" (Qui mng ph bin ht thy Pht! Hi ngn ng k diu, bt kh t ngh! m thanh thanh tnh ph bin mi ni! Ngi kho ni) Trong i nht kinh s 13, acintya c m l a chn , trong l do v d ghp thnh, do , cho chnh xc, nn c -d d trong ngn ng ta khng c vn ny. y l mt pht minh ca cc dch gi Trung quc phin m nhng ph m kp ca ting
150

Phn. Cch phin m thng thng l vn vit hai ch ri, km theo li chua nh: nh hip, ngha l c dnh lin. V chi tit v ngha, xem mc BT T NGH 2/ Tn mt n v s dng trong cc kinh in i tha. Vn Th cn bn nghi qu 19 phin m acintya l A tin v xp n vo hng th 49 k t cu chi v tng ng vi 1056 t gia hai s man d ra ba v i a tin . Phn bn Nghi qu cn bn ca Vn Th (Mmk. 267) hon ton nht tr vi Hn bn. H thng s ca kinh Hoa nghim th khc, tuy cng c mt vi lin h nht nh. K t cu chi, Hoa nghim kinh 10 (Bn 40 quyn) t bt kh t vo hng th 136 vi s tng ng 1056x(2exp132) trong khi Hoa nghim kinh 45 (bn 80 quyn) li xp bt kh t vo th 116 vi s tng ng 1056x(2exp115) v Hoa nghim kinh 29 (bn 60 quyn) th a bt kh t nghi xung hng th 115, tng ng vi 1080x(2exp111). Phn bn kinh Hoa nghim (Gvy. 1 103) xp acintya vo hng th 110 k t koti (107) vi s tng ng 1056x(2exp106). Ring Phin dch danh ngha i tp (Mvy. 7814) bng s 1 xp acintya vo hng th 116 gia atulyaparivarta v acintyaparivarta, trong khi bn s 2 (Mvy. 7946) xp n vo hng th 121 nhng cng gia hai n v s y. Vic khng thng nht v s lng ca h thng s ca Cn bn nghi qu v h thng s ca kinh Hoa nghim l do cch tnh s n v ca mi h thng. Vn Th cn bn nghi qu, s ca mt n v l bng 10 ln s n v ng trc n, trong khi cc bn Hoa nghim, s mt n v li bng bnh phng s n v ng lin trc n. Do , s n v gc vn gi nguyn, ngha l s 1056 xut hin nht lot trong cc bn vn (tr Hoa nghim kinh (Bn 60 quyn) v mt l do ring). S khc nhau v th t v s lng ca acintya gia chnh cc bn kinh Hoa nghim l v nhiu n v s mi c thm vo dn trong cc bn 60, 80 v 40. So vi Phn bn, chng tun t tng thm nh sau: Phn c 117 s, bn 60 c 121 s, bn 80 c 123, bn 40 c 144. S khc nhau ny dn n s khc nhau v s m th hai ca tch s ly tha m gia cc bn Hoa nghim, l c c cho s khc nhau v s lng. Ring bn 60, mt cu l bng 1010, trong khi Phn bn v Hn bn 40 quyn v 80 quyn ch cho bng 107. S khc nhau v cch tnh ny cho ta s khc nhau v s m u ca tch s ly tha m ca acintya gia bn 60 quyn v cc bn khc.

151

Stt 1

VT Cu chi 107 ........ Mandirasa 1055

Stt 1

Mmk. Koti 107 ........ Mandirasa 1055

Stt

HN 40 Cu chi 107 ........ Bt kh xng chuyn 1056x(2exp131) Bt kh t 1056x(2exp132)

Stt 1

HN 60 Cu l 1010 ........ Bt kh xng chuyn 1080x(2exp110) Bt kh t ngh 1080x(2exp111)

49

49

135

114

50

A tin 1056

50

Acintya 1056

136

115

51

i a tin 1057

51

........

137

Bt kh t chuyn 1056x(2exp133)

116

Bt kh t ngh chuyn 1080x(2exp112)

Stt 1

HN 80 Cu chi 10 ................ Bt kh xng chuyn 1056x(2exp114) Bt kh t 1056x(2exp115)

Stt 1

Gvy. Koi 107

Stt 1

Mvy. 7814 Koi ................ ................ Atulyaparivarta Acintya

Stt 1

Mvy. 7946 Koi ................ ................ Atulyaparivar ta Acintya

115

109

............... Atulyaparivarta 1056x(2exp105) Acintya 1056x(2exp106)

115

120

116

110

116

121

117

Bt kh t chuyn 1056x(2exp116)

111

Acintyapariva rta 1056x(2exp107)

117

Acintyaparivart a

122

Acintyapariva rta

152

Cn ni thm trng hp ch trong A tin , 1 phin m khc ca Acintya c tm thy trong Vn Th cn bn nghi qu 19. l do ch t v d ghp li. Cho nn, tuy c l , ng ra phi c l -d, phin m cho c vn tya ting Phn. t d phin m ca tya, c vit thnh mt ch vi 1 ghi ch nh, thit thn, ngha l c dnh lin li. A tin d ma nan a. Phn: acintya- matidatta dch: Bt T Ngh Hu, tn v b tt phng nam trong vin Tr cc chng ca Thai tng gii mn la. Ch thuyt bt ng k 5 theo li ch tt n m ta c th phin m li nh sau: avivartyamatya. Trong t ny, ting ya cui cng c coi nh tha v n l ui ca bin cch. V avivartyamati phi c hiu l Bt thi hu hay Bt thi . Sch dn ny vit tip: theo Thanh long nghi qu: A tin d ma nan a. y chnh l phin m ca acintyamatidatta. Trong Thch sn tht tp T, phn cui, ghi tn ting Phn ca b tt ny bng ch tt n m ta c th phin m l acintyamatidatta, y c l vit lm acintya vi asitya. Km theo l phin Hn ca ch vit tt n ny: a nh d ma na a, n khng c chnh xc. Cc chi tit khc, xem mc BT T NGH HU B TT.

A CHT T TN
Phn: Ajitasena Hn: (p) A cht t tn (d) V nng thng tng thng Tn mt dch gi n sng vo th k th 8 s.dl. Trnh nguyn tn nh thch gio mc lc 14 chp: A Cht t Tn ngi bc n , dch An Ty nhng kinh i oai lc xu sch ma minh vng 2 quyn, Thch kim cang thuyt thn thng i mn la ni php thut linh yu mn 1 quyn v U tch kim cang php bch bin php 1 quyn. Khai nguyn nm th 20 (732) Tam tng Php Nguyt vo triu cng, gi dng theo cc kinh y n kinh , nhng khng kp c ghi vo Khai Nguyn lc. Nay chun lnh vua, ghi vo Trnh nguyn tn nh thch gio mc lc. Nh th, A Cht t Tn hnh nh khng n Trung quc m ch lm vic ti mt min do Trung quc chim ng t ngi Qui t tc min An ty. n khi gp Php Nguyt ny chc l mt ngi gc Qui t hay n , nn tn ng c th l Dharmacandra. Nhng b kinh A Cht t Tn dch u thuc Mt gio. V U tch kim cang thuyt thn thng i mn la ni php thut linh yu mn kinh v U tch kim cang cm bch bin
153

, V nng

php mn kinh, nhng bn kinh lc sau ch yu i minh tam tng php gio mc lc thng lit vo loi ngy kinh, v ni dung gm nhng th ba ch rt k qui. Cn i oai lc xu st ma minh vng kinh, th vo khong hn 10 nm sau Bt Khng dch li mang tn i oai n x x ma nghi qu kinh, chng t nh vy n phi c ngun gc n . Duyt tng tri tn 14 c tm tt nhng phm trn ca A Cht t Tn.

A CH N X DA
Phn: Ajitnjaya Hn: (p) A th n x da , A nh n nh da (d) V nng thng Ch bt u chn ngn ca b tt Di Lc trong kinh i Nht 1 c ngha: Khng thng v khng b thng. i nht kinh s 10 gii thch: A th n x da, y gi l V nng thng. X da l thng, a l khng. Ri n chua thm: Nhng chn ngn ny ly ch a lm th, tc c ngha l Vn khng sinh. Sinh l tt c cc php lu chuyn sinh, gi, bnh, cht. Cn kia th th n thng ti vn khng sinh. y l ngha ch a. V bit tt c cc php t tnh l khng sinh, nn tt c chng sinh l khng c g hn c, khng c g bng ln c. Nh th, A ch n x da phi dch l Khng b chin thng (ajita) v khng c th thng (anjaya), v t tnh ca cc php l thng ti bt sinh, nn n cng khng b chin thng, cng khng phi thng. Cu chn ngn ni ti y, i nht kinh s 10 c: A th n x da tt ph tt o a xa d nu kit a, m c th ti kin li nh sau: Ajitnjaya sarvasattva aay nugta v c th dch: Hiu c tm tnh ca tt c chng sinh khng th thng v khng b chin thng. i nht kinh 2 phm Ph thng chn ngn tng xc nh chn ngn trn ca b tt Di Lc khi cn tr trong tam mui Pht sinh ph bin i t, tuy c hi kh hn mt t: Nam ma tam mn bt nm a nh n nh da tt b tt a x d n nghit a sa ha", nhng phin m li ch Phn th khng khc g. im ng ni l Nht Hnh c tham d vo vic dch kinh i Nht, th khng hiu sao khi vit s cho kinh y li c li phin m khc, nh thy. i nht kinh s din o sao 34 vit: A nh n nh da dch v nng thng (Khng c th thng), l chuyn thanh ca a b la nh a vy. Nh th Din o sao mun ng nht a nh n nh a (ajitnjya) vi a ba nh a (aparjita), da vo ngha ca chng.
154

A CHI
Phn: Avaka Pli: Assaka Hn: A chi , A suy (d) T hot Tn v vua vn l tin thn ca Pht c k trong Sanh kinh 3 truyn Thm la hnh phm ch. Chuyn ny c Pht k lc Ngi ng X v, vn Cp C Dc, vi nguyn do nh sau: Mt quc vng (?) v mt n b la mn c vi nhau mt ngi con trai t tn l La Hnh T v bn ngi con gi: Thao Thit, Hng tham, Kim thnh v Thnh Tuyt. La Hnh T thng minh bc hc, khin bn ch em n Pht nghe php tm hiu, ri v thut li cho ng ta nghe. Nhng c gi ny sau khi nghe Pht ni php, u chng A la hn. H tr v, tn thn Pht trc La Hnh T. Nhng ng ny khng tin, cho rng rn c cn c th gn, ch nh sa mn C m th khng th tt p c. Sau khi nghe c s kin ny, c Pht k cu chuyn tin thn gii thch. Thu xa, vua Ca Ln th nghch vi vua A Chi lng ging, bn sai bn ngi con gi xinh p ca mnh sang vi A Chi lm ni gin. Nhng h b chinh phc bi sc p v c ca b Thi hu (c l Hong hu ng hn). Khi tr v, h khuyn Ca Ln bi binh, nhng Ca Ln khng nghe. By gi trong lnh th ca Ca Ln c mt v Tin. ng ny tin on Ca Ln s c thng. Li tin tri ny n tai A Chi. V i thn ca A Chi khuyn vua khng nn s hi theo li tin tri. Bc nam t phi v nhn dn m chin u; hung chi trong nc dn tnh ho thun. A Chi nghe li, khai chin vi Ca Ln. Cui cng A Chi thng. Kt thc cu chuyn, Pht cho bit, Ca ln l tin thn ca Thm La Hnh T, vua A Chi l chnh ngi, cn v i thn l tin thn ca X Li Pht. Vn c ca bn vn rt lng cng, thiu mch lc gia cc i thoi, v i khi cn lm ln. on u, gii thiu v i thn tn l T Na, sau li gii thiu l Hn Dng. Li tin on ca v tin trng hng th ni A Chi thng, nhng k tng th ni Ca Ln s thng. on k trn kiu chnh li rt nhiu.

155

Truyn tin thn ny tng ng vi truyn bn sinh Cullaklinga (J. iii. 1), tr mt chi tit khng nht tr. V cc nhn vt trong truyn, Hn v Pli coi nh nht tr. Hn m l A chi vng, Pli ni l Assaka (Phn: Avaka). Phin Phn ng 4, do khng xc nh c nguyn ting Phn ca n, suy lun n c ngha l s trn lng (t hot). Hn tc gi suy t -spara (c ngha l xc, cng thng dch l t hot), sau khi cn thn sa cch c A chi thnh A suy. Tuy nhin, A chi hay A suy vn ng cch pht m phn u ca t Avaka, c ngha l k s. Bn Pli cho bit Assaka (Avaka, tc A chi) Potali, m bn Hn th ni: quc hiu l H khng. Ca Ln trong bn Hn l Kliga trong bn Pli. V i thn, bn Hn khi th gi l T Na, khi th gi l Hn Dng. Nhng c hai c thy l ng nht vi Nandisena ca Pli. V ngun gc cu chuyn, bn Pli k khc bn Hn. Bn Pli nh sau: Mt ngi Ni kin t (Niganaputta, Hn: La hnh t) c ti bin lun gii, kt hp vi mt n Ni kin t cng bin lun gii, sinh mt ngi con trai t tn Saccaka (Hn: Thm La Hnh T) v 4 ngi con gi Sacc (Phn: Satya; Hn: Thao Thit), Lol (Hn: Hng Tham), Avavdak (Hn: Kim Thnh) v Pacr (Hn: Thnh Tuyt). Sau khi b m cht, bn c gi cm mt nhnh cy hng o lang thang khp ni tm ch th bin lun. H n Svath bin lun vi ngi X Li Pht, ri b khut phc v xut gia lm ni. V truyn tin thn, bn Pli k: Kliga, vua nc Dantapura, c sc mnh v ch, khng ai dm u. Nh vua mun thch u bng cch gi bn c gi ca mnh trn mt c xe, i khp ci n . Nc no bt h, s phi khai chin vi Kliga. Khng ai dm ng n bn nng. Khi h n Potali, st ngay bin gii ca Kliga nn Assaka cng khng dm khiu khch. Nhng quan i thn Nandika cm thy nhc khi c nc n khng c ai dm chin u nn khch l A Chi khai chin. Hai bn dn qun trn bin gii. V tin sng trn bin gii ca hai nc, c Sakka (Thin thch) mch cho bit, tin on Kliga s thng. Nadika tm hiu c thn h mng ca Kalinga l con b trng v ca Assaka l con b en, bn by mu git cht n, do Kliga cui cng thua. Kt thc, bn sanh c nhn din: V tin l B tt tc tin thn Pht. Bn c con gi l bn ngi con gi ca Kliga. Nandisena l X Li Pht.

A CHI LA B
156


Phn: Aciravat, Ajitavat, Hirayavat Pli: Aciravat Hn: (p) A dn la ba d , A di la ha , A di la b , A di la bt , A di na ha , A nh ra pht , A th a pht , A l la bt , Thi la noa pht , Thi lt noa pht (d) V thng , Hu kim , Tr lu Tn mt trong nm sng ln n thng c nhc n trong kinh in Pht gio, nm cnh rng Song th ni c Pht i qua trc khi vo Nit Bn, nay l sng Rapti Oudh. Tng ng b kinh (S. ii. 135 xv. 401), Tng chi b kinh (A. 101 v 22), Lut tng (Vin. ii. 237 v 239), Trung a hm 2, Tp a hm 30, A t m bt kin 1, A t t ma pht tr lun 1, i tr lun 28 v Nhng cu hi ca Di Lan (Mil.70) k A chi la b gia bn sng ln ca n l Hng, Yamun, Sarabh v Mah. Truyn thng kinh in phng ng v bc ch trng bn sng sau m thi, nhng truyn thng phng ty v nam th k thm A chi la b . Ly th d Tt bt a t l d ni d kinh, tc tng ng vi Tng nht a hm 34 v i tr lun ch k c bn sng, tc Hng, Sindhu, Sit v Vaku, trong khi nhng bn tng ng ca n trong Trung a hm 26 v Tng chi b kinh (A. iv.101) li k nm sng l Hng, Yamun, Sarbh, Aciravat v Mah. V sng ny, i ng ty vc k 6 ni: "Ty bc thnh Cu thi na yt la cch ba bn dm th ti sng A th a pht - ting ng gi V thng, l tn i gi. Cu dch l sng A l la bt tc sai vy. Cu dch l Thi li noa pht , tc l sng Hu kim. Qua b pha ty khng xa th n rng Sa la, cy n ging cy si nhng da mu xanh, bt l rt ng chut, bn cy rt cao l ni c Nh Lai nhp dit". A th a pht , v c ngha V thng nn ting Phn l Ajitavat. Huyn Trng ni l tn rt thng dng lc by gi ca con sng. Cn A l la pht , tuy Huyn Trng bo l sai, ch sai mt phn no thi, v n l phin m ca ch Aciravat, m ta s bn tip. V tn Thi lt noa pht , v c ngha l c vng (Hu Kim) nn ting Phn l Hiranyavat. Hu lm m ngha 25 vit: "A l la bt gi cho ng l A nh a pht , tn con sng nc Ty Vc". Huyn ng m ngha 2 ni: "A l la bt , kinh N hon gi l sng Ni lin, u sai. ng ra phi gi sng Thi lt noa pht . Thi lt noa, y dch l vng, pht y dch l c, nn gi l sng c vng (Hu Kim)". A nh a pht l mt phin m khc ca Ajitavat, nn ng nht vi con sng Huyn Trng ni ti. Ch c vn l kinh Nit bn ca Php Hin li gi l sng Hi lin. Hi lin r rng l mt cch phin m ca ch Hirayavat, tc l Thi lt noa pht m Huyn ng cho l ng.
157

Tt nhin, Hi lin khng phi l Ni lin, nh mt s ngi lm tng v Huyn ng m ngha 3 ghi li: "Sng Ni lin thin, nn gi l Ni lin thin na, hoc gi l Hi lin thin, y dch ni l khng, lin thin na l thch vui sng, nn tn khng thch vui sng". Ni lin thin nh vy l phin m Nairajan ting Phn, v tt khng th no ln ln vi Hirayavat, tc Hi lin, d ngi ta c gi Ni lin thin l Hi lin thin chng na. Khng nhng th, Hirayjavat v Nairajan l hai con sng hai a im khc nhau, mt bn ti Cu si na ra, cn mt bn ti B o trng. Phin Phn ng 9 vit: "A di lt bt , nn gi A di la b , dch A di la l chy mau, b l c". Dch A di la vi ngha chy mau, hay chy gp, tc l phin m ch Acira ting Phn. Vy, sng Ajitavat cn c tn l Aciravat. Tn Aciravat ny thng xut hin nhiu nht trong Tam tng Pli. Chnh trn b sng ny trong mt vn xoi ca lng Manaskata, c Pht ging kinh Tam minh trong Trng b kinh (D. i. 235 Tevijjasutta), ni ln s in r ca vic cu cu thn linh bng hnh nh mt ngi mun qua sng Aciravat m ch ng trn b ri gi b kia li bc qua. Nhiu kinh khc cng ni n n. Tng chi b kinh (A. iv. 101) t n vo ma h th nc cn i v li mt cn ct. Trng b kinh (D. i. 235) ni n chy qua nc Cu sa la ri n X v th c vn cy u m mc trn b. Tng ng b kinh (S. v. 39) ghi n pht nguyn t Hy m lp sn ri chy hng v ng (Pcnaninn). i khi nc tr thnh lai lng v gy nhng cn lt tai hi (D. i. 224, M. iii. 117, J. iv. 167). Tng chi b kinh (A. iii. 402) ni chnh trn ngi lng Daakappa, nm gn sng y Cu sa la, m A Nan ngh li v xung tm vi nhiu t kheo khc. Lut tng cng k nhiu vic lin quan n sng Aciravat. y l mt con sng trong nm con sng ln (pacamahand) ca n (Vin. ii. 239). Chnh lc qun t kheo ni tm trn dng sng , d sau khi c Th Tn qu trch v cm ch (Vin. i. 293 v iv. 259). N cng l ni cc t kheo xung tm v a gin (Vin. iv. 161 v iv. 111). Ni , ng qun t kheo thng c thi quen bt b li qua sng (Vin. i. 191). Trong cc t liu Phn vn, Tp trm truyn (Avadnaataka i. 63 v ii. 69) k ti tn Ajiravat. Chnh tn ny lm c s cho nhng phin m A l la b , hay A di la b . Nam hi k qui ni php truyn o xut ajiravati t aji c ngha l con rng, v nc sng ny to ln tri di ging nh mt con rng. Tuy nhin, Ajiravati phi do ajira ghp vi vati, v ajira c ngha l nhanh chng, mau. y chnh l ngha m Phin Phn ng 9 ghi li: "A di la bt , nn ni a di la b , dch a di la l chy mau, b l c". Vy ajitavati cn c tn ajiravati.

158

Ajiravari l mt tn kh xa . Trong Ng php tm chng ca Paii (Pan. vi. 3 v 1) xut hin tn ny. N ni thnh ph X v trn b sng y. C l t tn ajiravati ca Phn vn tiu chun ny b a phng ha thnh aciravati ca Tam tng Pli. Ri t n thi Huyn Trng, ngi ta c tri ajiravati thnh ajitavati vi ngha l con sng khng th thng c.

A CHI LA CA DIP
Phn: Acelakayapa Pli: Acelakassapa Hn: (p) A chi la ca dip Tn mt v ngoi o, ni ti trong A chi la ca dip kinh. V ny l mt ngoi o khng mc o qun (acela), nh Thin kin lut t b sa 5 dch acela bng kha hnh ngoi o. Vic khng mc o qun hay la th tr thnh mt du hiu phn bit, nn Thp tng lut 16 gi l dng h A Chi La (A chi la tnh). Khng nhng th, nhng ngi khng o qun ny dn dn hnh thnh mt h thng t tng bin minh cho li sng ca h, nn truyn Bn sinh Neru (J. iii. 246) c t Acelakavada ch trng phi La th. Kinh Ting rng s t Kassapa ca Trng b kinh (D. i. 161 Kassapasihndasutta) ghi li cuc i thoi gia c Pht v A Chi La Ca Dip, cho thy mt phn no lp trng ca phi la th y, nh "sng la th, sng t do, lim tay cho sch ... khng n c tht ...". Vn trng phi la th ny c ch chung mt lot nhng phi tu kh hnh t hin sinh (ajivika) cho n Ni Kin T (nigaha) qua trung gian nhng nhm tu theo ch ca Acela Seniya, nhm tu theo b ca Acela Korakkhatitya, v. v... hay khng, hin cha gii quyt c mt cch chnh xc. V lnh t ca phi hin sinh nh Nanda Vaccha, Kisa Sankicca v Makkhali Gosla i khi cng gi l Acela, nn chng ti ngh Acela l tn mt trng phi chung tp hp ht nhng phi va mi k. Acela Kassapa cng thuc trng phi la th y v lp trng m t mt phn no trong kinh Ting rng s t Kassapa ni trn. Khi n c Pht, ng ch yu hi v vn kh do u sinh ra v cch thc vt qua khi kh. Trong kinh A Chi La Ca Dip, c Pht trnh by l duyn khi cho thy ngun gc s kh au. Ri trong kinh Ting rng s t Kassapa, ngi bc b li tu kh hnh la th v ngh phng php tu gii nh tu thot ly v p tan ngun gc kh au y. Ngoi ra, kinh Bt cu la ca Trung b kinh (M. iii. 124 Bakkulasutta) v kinh A Chi La ca Tng ng duyn trong Tng ng b kinh (S. iv. 300 Acelasutta) cn k quan h ca Acela Kassapa vi nhng ngi bn mnh nh Bakkula, mt v t kheo, v Citta, mt v c s. Kinh trc k chuyn Acela Kassapa xin xut gia sau khi
159

nghe Bakkula gio ha. Kinh sau k Acela Kassapa sau ba mi nm kh hnh, gp Citta, c Citta ni chuyn, ri xin i xut gia. Citta em n mt v t kheo Acela Kassapa tha nguyn. Xem thm Tp a hm 15, Phin Phn ng 5 v 7, EB. 1. t. 174, Hirani Shinkan, Identifying of Brick Sanskrit Inscriptions of Nidnasamyukta from Ancien Indian Stupas, IBK. 23 (164). Hn tng, xp vo Kinh tp b. Tng Pli c n hai kinh cng mang tn A Chi La Ca Dip. l Acelasutta, mt thuc Tng ng duyn (nidnasamyutta), mt thuc Tng ng tm (cittasamyutta) ca Tng ng b kinh (S. ii. 18 v iv. 300). Ni dung nhng kinh ny ghi li cuc gp g gia c Pht v A Chi La Ca Dip ti thnh Vng x bn v vn au kh do u xut hin. c Pht gii thch bng l duyn khi. A Chi La Ca Dip gic ng v xin th gii. c Pht bo phi i bn thng, v A Chi La nguyn l mt ngoi o, bn do th xin i bn nm. Ring Acelasutta ca Tng ng tm c ni hi khc mt t l A Chi La Ca Dip khi gp ngi bn c Citta, thy mnh cha th gii. Citta bn em ti mt t kheo v c th gii. Bn dch ch Hn hin khng ghi do ai thc hin. Chng kinh mc lc 8 ln u tin ghi Pht v A Chi La Ca Dip t tha tc kh kinh vo loi tht dch, tc khng bit ai dch. Nhng i ng ni in lc 1 coi nh mt dch phm ca An Th Cao. Khai nguyn thch gio lc 1 v 7 nht tr vi i ng ni in lc v cn thm mu tin y xut pht t Trng Phng lc. Trng Phng lc tc Lch i tam bo k ca Ph Trng Phng. Kim sot Lch i tam bo k 4 th qu c ghi An Th Cao l dch gi ca A Chi La Ca Dip t tha tc kh kinh. Song nhng g do Ph Trng Phng ghi li thng khng t n chnh xc cao. Thm vo , Xut tam tng k tp li hon ton im lng v bn dch y. Do th, Pht v A Chi La Ca Dip t tha tc kh kinh c th l mt tc phm tht dch cho n cui th k th VI, khi Lch i tam bo k ra i. Du sao i na, A Chi La Ca Dip t tha tc kh kinh lu hnh trc h bn th k th VI. Ngy nay, tuy n c xp vo Kinh tp b, Lch i tam bo k li chua: "Xut pht t Tng nht a hm". Li chua y n lt n phi xut pht t cc bn mc lc H ty v Giang nam, nh Ph Trng Phng ghi: "Hu ch gi, a th H ty, Giang nam ". Vic xc nh thuc Tng nht a hm ny l hon ton hp l, d trong b Tng nht a hm hin c ngy nay khng bao gm mt kinh no mang tn y hay c ni dung tng t, bi v n tng ng vi Acelasutta ca Tng ng duyn thuc Tng ng b ca Tng Pli. Ni r ra, n t nguyn y phi l mt b kinh ca A hm.

160

Kt lun y hon ton chnh xc, v Tp a hm kinh 13 hin c kinh 302 l hu nh nht tr vi Pht v A Chi La Ca Dip t tha tc kh kinh, d l Tng nht a hm hin khng c kinh no tng ng nh vy. Tuy mt s kinh thuc phn Tng ng duyn ca Tp a hm, ngy nay on phin Phn vn tm ra. Nhng Pht v A Chi La Ca Dip t tha tc kh kinh vn cha tm thy. V tn, Pht v A Chi La Ca Dip t tha tc kh kinh, bn in i chnh hin ti i ch tha thnh ch ha. Ch ha chc chn l mt khc sai ca ch tha v t dng chng tng i d ln. S sai ny thy xut hin trc khi Khai nguyn thch gio lc 7 hon thnh, v trong bn mc lc y c c hai li c tha v ha trong li chua.

A CHIN A HON
Phn: Atyanta-jna, Atyantajat Hn: (p) A chin a , A chin a hon , A chin a la (d) Cu cnh tr Danh hiu ca v Pht ng nam cch th gii Ta b 10 vi trn Pht st, ti th gii Kim sc (Kcanavarna) c B tt thng th l Mc Th (Netrar). Trong Hoa nghim kinh 12 v 13 (Bn 80 quyn) phm Nh lai danh hiu v phm Quang minh gic nht tr vi nhau v cch dch. Hoa nghim kinh 4 v 5 (Bn 60 quyn) phm Nh lai danh hiu v Nh lai quang minh gic cng th. Ring u sa kinh phn trng hng m l A chin a cho php c thnh ting Phn l Atyanta-jta, trong khi phn k tng m l A chin a hon, gi thit cch c l Atyanta-jana. V danh hiu B tt, u sa kinh phn trng hng m l Na nit na s l, d ting na u t; phn k tng m l Nit na s l, tc ting Phn Netrar m cc bn Hoa nghim kia dch l Mc Th. V tn gi th gii, u sa kinh phn trng hng m l Kin hon, c thnh ting Phn l Kacanavara; phn k tng khng ghi danh hiu ny. Phin Phn ng 1 ngh A chin a nn c ng l A chin a la v dch l Bt sn mn. y l suy din t ch akrodhadvra (ca khng sn), khng ph hp vi ngha ca cc bn vn dn trn, do khng th chp nhn c. Di y l biu ph lc i chiu cc danh hiu thuc bn phng: ng bc, ng nam, ty nam v ty bc. Ti liu: Hoa nghim kinh 3 v 4 (Bn 60 quyn vt. Hn60, phm Quang minh gic c sai khc th ghi trong ngoc), Hoa nghim kinh 12 v 13 (Bn 80 quyn vt. Hn80), u sa kinh, phn Trng hng (vt. t) v phn k tng (vt. k).
161

Xem thm mc A CHIN A HON.

HN 60 Minh Tr (Minh Tinh Tr) Usanjna c Th Guna-r Thanh lin hoa sc Utpala-vara

HN 80 Minh Tng Tr Uasnjna Cng c Th Gua-r u bt la hoa sc

t A thu na a quc Uasnjna Qun Na S L Gua-r u ba hon

k A lu na a hon Uasnjna Qun Na S L Gua-r

ng bc

Pht B.t.. T.g.

Cu Cnh Tr Pht ng nam B.t. T.g. Atyata-jna Mc Th Netra-r Kim sc Kcana-vara

Cu Cnh Tr Atyata-jna Mc Th Netra-r Kim sc Kcana-vara

A chin a Atyata-jna Na nit na s l Netra-r Kin hon Kcana-vara

A chin a hon Atyata-jna Nit na s l Netra-r

162

Pht Ty nam B.t.. T.g.

HN 60 Thng Tr (V Thng Tr) Uttara-jna Tin Th (Tinh Tin Th) Vrya-r Bo sc Ratna-vara T Ti Tr

HN 80 Ti Thng Tr Uttara-jna Tinh Tin Th Vrya-r Bo sc Ratna-vara T Ti Tr vara-jna Php Th Dharma-r Kim cang sc Vajra-vara

t Ut trm a i Uttara-jna Duy m s l Vrya-r La lu hon Ratna-vara A a la a vara-jna m ma s l Dharma-r Hot dt hon Vajra-vara

k Ut trm o hon Uttarajna Duy m s l Vrya-r Y lt a la a hon vara-jna m ma s l Dharma-r

Pht B.t. Ty bc T.g. vara-jna Php Th Dharma-r Kim cang sc Vajra-varna

A CHIN A HON
Phn: Acalajna Hn: (p) A chin a hon , A th a (d) Bt ng tr Danh hiu v Pht phng ng, cch th gii Ta b 10 vi trn Pht st, ti th gii Kim sc (Niranyavara), c B tt thng th l Vn Th S L (Majur). Hoa nghim kinh 4 v 5 (Bn 60 quyn) phm Nh Lai danh hiu v phm Nh Lai quang minh gic, v Bt thp hoa nghim 12, 13 (phm Nh Lai danh hiu v Quang minh gic) u ni ging nhau. Ring u sa kinh, phn trng hng c m l A th a (acalaj) nhng phn k tng th c l A chin a hon. Th hay chin u c th phin m cho cala. So snh hai bn Hoa nghim kia, phn trng hng ca u sa kinh tng ng vi phm Nh lai danh hiu, cn phn k tng, ch lit k danh hiu Pht v b tt, l on m u ca phm Nh Lai quang minh gic. u sa kinh nh th ch l nhng phin on ri rc ca hai phm Hoa nghim, v vy kh i hi s
163

c chnh xc gia hai ln xut hin ca cng mt nhn vt. V th gii ca v Pht ny. u sa kinh m l Ht lin hon, cho php ta lin kt vi cch nh ngha ca Lc thp v Bt thp hoa nghim xc nh nguyn ting Phn ca n l Hiranyavara. Di y l biu ph lc i chiu cc danh hiu cc c Pht thuc bn phng: ng, ty, nam, bc, gia cc bn Hoa nghim kinh 3 v 4 (Bn 60 quyn) ch yu phm Nh Lai danh hiu, phm Nh Lai quang minh gic c sai khc th ghi trong ngoc; Hoa nghim kinh 12 v 13 (Bn 80 quyn), ch yu phm Danh hiu, v phm Quang minh gic ghi trong ngoc, v u sa kinh, phn trng hng (t), phn k tng (k). Xem thm mc A CHIN A HON
HN 60 Bt ng Tr Pht Phng ng B.t.. T.g. Acalajna Vn Th S L Majusr Kim sc Hyranyavara Tr Ha (Tr Tu Ha) Agnjna Gic Th Buddhar Lc sc Rucivara HN 80 Bt ng Tr Acalajna Vn Th S L Majusr Kim sc Hyranyavara V Ngi Tr Agnjna Gic Th Buddhar Diu sc Rucivara t A Th a Acalajnna Vn Th S L Majusr Ht lin hon Hyranyavara A Ni La a Agnilajna ? Pht S L Buddhar Lu k hon Rucivara k A Chin a Hon Acalajna Vn Th S L Majusr

Pht Phng nam B.t. T.g.

A Ni La a Hon Agnilajna Pht S L Buddhar

164

Pht Ty phng B.t.. T.g.

HN 60 Tp Tr (Tnh Tr) citjna Ti Th Dhanar Hoa sc Padmavara Hnh Tr (C Oai Nghi Tr) carajna Bo Th Ratnar Chim bc hoa sc Campaka-vara

HN 80 Dit m Tr (Gii Thot Tr) Aitajna Ti Th Dhanar Lin hoa sc Padmavara Oai Nghi Tr carajna Bo Th Ratnar Chim bc hoa sc Campaka-vara

t A T a Aitaj La Ln S L Ratnar Xa u hon Padmavara A X a carajna na s l Dhanar Chim bi hon Campaka-vara

k La Ln S L Ratnar

Pht Bc phng B.t. T.g.

A X a Hon caritajna Na S L Dhanar

A CH M
Phn: Arcimati Tng: Hod phrod ba can Hn: (p) A ch m (d) Huy diu , Dim , Dim hu a th t trong 10 a ca B tt. Cc bn Hn u dch ngha, khng c bn no phin m. Phin m trn y c tm thy trong Xut tam tng k tp 9, vi mt bn danh sch mi a phin m ting Phn, vi nhan Tim b kinh thp tr H danh tinh th t (tn ting H v 10 tr ca Tim b kinh km theo ta) v c li ghi l cha r tc gi. Cc bn dch Hn (xem biu ph lc cui) cho thy arcimati c hiu theo hai cch. Cch th nht, t ng n, gc danh t arci: ngn la, vi ui mat lp thnh hnh dung t ging ci l acrimat: sng chi. T , ta c cc dch ng: vi diu, dim. Li hiu th hai, n l mt danh t kp gm arci: ngn la, v mat thng c dch l hu hay , m ngha en ca n l s xu hng, nh, c vng. T , ta c dch: dim hu trong nhiu bn dch.
165

Xem biu i chiu sau:

Dbh 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Bramudit Vimal Prabhkar Arcimat Sudurjay Abhimukh Dragama Acal Sdhumat Dharmamegh

Xtk Ba mu d Duy ma la Ba pha ca la A ch m u x da A t mc kh u la ca ma A gi la Sa u ma m ma di ca

Tnh Duyt d Ly cu Hng quang Huy diu Nan thng Mc kin Huyn diu Bt ng Thin tai Php v

ThDk Cc h Ly cu Pht Quang Dim hu Nan thng Hin tin Vin hnh Bt ng Thin hu Php vn

ThDl 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Hoan h Ly cu Minh Dim Nan thng Hin tin Vin hnh Bt ng Thin hu Php vn

ThT H Tnh Minh Dim Nan thng Hin tin Thm vin Bt ng Thin hu Php vn

Hn60 Hoan h Ly cu Minh Dim Nan thng Hin tin Vin hnh Bt ng Thin hu Php vn

Hn80 H Ly cu Pht Quang Dim hu Nan thng Hin tin Vin hnh Bt ng Thin hu Php vn

A CHIT LA
Phn: Acr (?), Acla. Hn: (p) A chit la (d) S hnh

166

Tn mt v la hn, ngi min ty n ni ting xy dng cc tinh x bo n cha m. i ng ty vc k 10, khi ni v nc n t la, ghi cch thnh Bnh k la "khng xa c cha ln nhiu tng khc tng Pht v T vo rt p, trc cha c thp cao vi trm thc u do a la hn A chit la lp nn A chit la ting ng dch l S Hnh". Khi t nc Ma ha lt s, i ng ty vc k 11 li vit: "Min ng nc ny c dy i sn, ni cao trng ip, chp chng cao ngt, c ngi cha t nn trong hang su, nh cao ca ln u do c vch ni to thnh, c nhiu tng lp, lng da vo ni, mt ng xung vc, do a la hn Chit La lp nn - A chit la ting ng dch l S Hnh. A la hn ngi ty n , khi m cht xem sinh u, th thy sinh lm thn con gi nc Ma ha lt s y. La hn bn n sp mun gio ho, ty c nhip phc, bn vo lng kht thc, n nh m mnh sinh, ngi con gi em n ra cng, v lin chy sa. Cha m b con trng thy cho l khng lnh. La hn bn ni gc gc nhn duyn. Ngi con gi lin chng qu thnh. La hn cm n sinh dng, lng mun lm mt vic g em n p n dy, bn dng ngi cha . Cha c ngi tnh x ln cao hn 100 thc, bn trong c tng Pht cao hn 70 thc, trn c bo ci bng 7 tng l lng, mi tng cch nhau 3 thc. Nghe ngi xa ni th l do nguyn lc ca la hn chng gi. Hoc c ngi ni l do sc thn thng. Hoc ni l do cng hiu ca dc thut. Xt ly Tht lc th cng cha r l do. Bn pha vch ca tinh x u khc cc chuyn t vic Nh Lai ngy xa ang cn tu hnh B Tt. Nhng im lnh khi Ngi chng qu, nhng linh d khi Ngi nhp dit, ln nh u c khc y khng st. Bn ngoi ca cha m phi v tri ca phng nam v bc mi ni c mt tng . Nghe dn a phng ni mi khi tng y rng to, th c ng t. Ngy xa B tt Trn Na nhiu ln dng li cha y". Khi t v nc Pht lt t, i ng ty vc k 11 ni: "Cch thnh nc y khng xa c mt cha ln do a la hn A Chit La dng. l ni B tt c Hu v Kin Hu n v vit ra nhng b lun lu hnh rt rng ri". Nhng mu tin trn xc nh A Chit La c nhng cng trnh xy dng ln ti min ty n , cc vng n t la, Ma ha lt s v Pht lp t, bo hiu cng sinh dng ca m mnh. n t la hay Andhra ting Phn l mt vng thuc h lu hai sng Kistn v Godvar. Th ph ca n, Huyn Trng gi l Bnh k la, ngy nay tc Pedda Vegi, cch thnh ph Ellore 8 dm v pha bc v pha ty h Colair. Ma ha lt s tc vng Mahratra ngy nay. Huyn Trng ni v pha ng vng y c ni ln v trong ni c cha do A Chit La dng bng cch c dng cha v khc ln vch hnh tng tin thn c Pht. Dy ni ln y tc rng Vindhya pha bc thnh ph Ellore hin nay. Nhng cha chin do A Chit La c to nn tc ng Ajaa ni ting th gii. Chnh ti ng ny, tm thy bia ghi: "Thng to Achala tin yu o, nguyn dng ch sn c ny cho thy mnh v c tho
167

nguyn". Cn Pht lp t l mt phin m ca Valabhi ting Phn, nay tc vng trung v nam b Gujart. V A Chit La, tuy Huyn Trng c chua cho bit ngha S Hnh, do , phin m t cra ting Phn, bia vn tm c Ajaa li cung cp tn Achala. Nh th, t nguyn u v a la hn c tn Achala, ri qua thi gian n lc Huyn Trng tham bi n , ngi ta ngoa truyn thnh cra, ging nh trng hp tn sng A chi la b bin t Ajiravat ca Pnni thnh Ajitavat thi Huyn Trng qua trung gian Aciravat trong tng Pli. V nin i A Chit La, v Huyn Trng ni nhng ngi cha do A Chit La dng nn, sau c Trn Na, c Hu v Kin Hu n , nn nin i phi ri t khong th k th 5 s.dl. tr ln. Mt khc qu trnh hnh thnh ngh thut ng Aja tri di t th k th 2 t.dl. n th k th 7 s.dl. Do vy, A Chit La c th sng vo th k u t. v s.dl., nu A Chit La qu tham d vo s khai sng ra nn ngh thut Aja. V nh th, A Chit La l mt ngh s ln ca Pht gio n v th gii, mt nh iu khc ln ca ngh thut iu khc nhn loi.

A CHU
Phn : Acyuta Pli: Accuta Hn: (pa) A chu , A lan (d) Bt lc Tn vi o s trong truyn Bn sinh thi t Tu i Noa. Lc tp kinh 2 ni Tu i Noa l tin thn ca i Ca Dip. Thi t Tu i Noa kinh ca Thnh Kin v i phng qung Pht hoa nghim kinh ty s din ngha sao 50 chp l tin thn ca Mc Kin Lin. Tn Truyn Bn sinh Vessantana (J. vi. 593) li ghi tin thn ca Sariputta. Khi Tu i Noa b y ln ni, gp o s A Chu . Lc tp kinh 2 v Thi t Tu i Noa kinh u c tn A Chu , nhng i phng qung Pht hoa nghim kinh ty s din ngha sao 50 li c tn A Lan . Ch Lan chc l mt chp sai ca ch chu . Lc tp kinh ni "A Chu lu ti ni y, c c huyn diu", nn Tu i Noa n xin hc o. Thi t Tu i Noa kinh t A Chu ni y tui nm trm, c c tuyt vi, Tu i Noa cng v con n xin hc o Ma ha din. Truyn Vessantara li bo Accuta l ngi ch ng cho b la mn Jjaka n xin hai a con ca Tu i Noa.
168

V sinh hot ca A Chu , Lc tp kinh khng ni r, nhng bo Tu i Noa theo php ca A Chu , "bn ly cy c lm nh, buc tc li, ly l lm o qun, n tri cy, ung nc sui". Thi t Tu i Noa kinh cng vy: "Thi t lm theo o nhn, ct u bn tc, ly nc sui, tri cy lm thc n, ly g tranh lm mt nh tranh nh".Truyn Vessantara t Accuta c rng nhp, u b tc ri, mc o da nai, ng trn mt chic chiu v th la. V ngn ni ni A Chu sng, c Lc tp kinh v Thi t Tu i Noa kinh ni n tn l n c. Truyn Vessantara li ghi l ni Vanka. Lc dng gi lam k 5 gi n l Thin tr (tr , chc l mt vit sai ca c ) v t nh sau: "Cch thnh vua (nc trng) ty 500 dm c ni Thin tr, sui ngt qu ngon () trn nh ni pha ng nam c thch tht ca Thi t (Tu i Noa) mt ci hai phng. Mi b trc mt nh Thi t c phin vung ln, ni l ch Thi t thng ngi. Vua A Dc dng thp ghi nh. Pha nam thp mt dm l ni c tho am ca Thi t. Cch thp mt dm pha ng bc di ni 50 b l ch hai ngi con Thi t chy quanh cy khng chu i, ngi b la mn ly gy nh, mu chy thm t. Cy hin cn, ch mu chy, nay l ging sui. Pha ty thch tht 3 dm l ni Thch ho lm s t ngi n ng chn khng cho Mn Kh tr v. Trn du lng ui v mng chn nay vn cn r. Hang A Chu v ch bn tr cng dng cha m u c thp ghi nh " i ng ty vc k 2 khi t thnh Bt lc sa (Palua) ca nc Kin la (Gandhara) ni: "Ngoi ca ng thnh Bt lc sa c mt gi lam, tng hn 50 ngi, u hc theo Tiu tha, c thp do vua A Dc dng. l ni Thi t T t Noa b ui n ni n a lc ca, xa gi ni n c l sai. B la mn xin hai ngi con trai v gi em i bn. V pha ng bc thnh Bt lc sa hn 20 dm th n ni n a lc ca, trn ni c thp do vua A Dc dng. l ni thi t Tu t Noa . Bn cnh khng xa, c thp l ni thi t em hai ngi con mnh cho v B la mn. B la mn nh hai tr chy mu dm t, nay cy c y cn mang vt mu. Nh trong ni l ni v chng Thi t tp nh. Cy rng trong hang cnh l che rp, l nhng ni ngy xa thi t dng chn. Bn cnh khng xa c mt nh , l ni mt v tin nhn xa ". Vy, ni n c tc ni n a lc ca do Huyn Trng ni ti, l ngi rng Dandaka ni ting m Th Thn nhc n trong Duy thc nh thp tng lun, v ti vng Gandhara ngy nay, mt chi sn ca dy Hy m lp sn. Cn tn Vanka ca truyn Vessantara, n cng xut hin trong truyn dch ca tng Ty tng di tn Yopo. iu ny chng t tn Vanka khng phi hon ton thuc truyn thng Pli, m cng c th xut hin trong truyn thng Phn vn, du ta hin cha xc minh c ni Vanka u. Cn ci m Huyn Trng gi l nh , ni mt v tin nhn xa , tc ch A Chu qut, hay hang ca A Chu trong Lc dng gi lam k 5. Truyn tin thn Tu i Noa xut hin rt sm trong lch s vn hc v Pht gio ca dn tc ta. Lc tp kinh chp li n. Nhng n th k th XVII, Chn Nguyn mi vit bng quc m di tn t Na thi t hnh, nh mt truyn tin thn ca Pht Quang Minh Vng.
169

Trong t Na thi t hnh, tuy c ni n ni, nhng i tn thnh Nham sn, cn v v o s A Chu , hon ton b qua khng cp ti. Xem thm Phin Phn ng 5; T. Watters, On Yuan Chwangs travel in India 1; L Mnh Tht, Chn Nguyn thin s ton tp II.

A CHU NA
Phn: Arjuna, Pli: Ajjuna Hn: (p) A thun na , t thun na , A x na , A chu na , lt th na , Di ly thun na (d) Th 1) Tn loi cy ln, c tn khoa hc Ter Minalia Arjuna. Long Th b tt truyn gii thch tn Long Th, ni: "V m B tt sinh Ngi ra di gc cy, nn t tn A Chu () Na (Arjuna). A Chu () Na l tn cy. V v nh rng m thnh o nn em Long ghp vi ch A Chu () Na y, m gi l Long Th". Trung qun lun s 1B vit: "Long Th, y theo ting Phn, th phi gi Gi na phc lc xoa. Gi na (Ng) l rng. Phc lc xoa l cy. Tr lun ni rng: "ng lung na (bhujagama) l rng. Phc lc xoa (vrka) l tn cy chung, tn ring l a x na (arjuna) nh cy l, cy l nc ny". Thp nh mn lun tn tr ngha k T vit: "Long Th, ting Phn gi l Na Gi A Thun Na. Na Gi, y dch l Long. A Thun Na, La Thp dch l Th, T n tam tng (tc Huyn Trng) dch l Mnh. C hai li dch u khng i ch ch xc. S d bit vy l v gn y c hi i Nguyn tam tng th c tr li rng phong tc nc phng ty ni ht ri. i trc c ngi mnh m cng trng tn A Thun Na, nhn th dch l mnh. ch ch ngi y m chng dch ng tn y. Li na, nc phng ty c mt loi cy ny, cng gi l a thun na. V B tt sinh ra di gc cy y, nhn th t tn A Thun Na. Do th, dch l Th, th cng ch cy thi, m chng phi dch tn n. A Thun Na, tuy cng khng c t no dch ng, dng ngha m ch s vic, ngi mt cy c. V sinh di cy, li ng o cung rng, nn gi Long Th". Vy, a chu na, ngoi tn ch mt nhn vt gi Arjuna, cn l tn mt cy hoa. Truyn Bn sinh Vessantara (J. vi. 535) t chuyn thi t Tu i Noa khi t cnh p h Mucalinda, ni n cy a chu na n hoa rc ging nh chn thc ca hoa n r, vn ln nh ngn la hng:
170

ajjun ajjuka ca mahn ca pupphit/ supapphitagg tahanti pajjalanteva kisuk// (A thun na, trm v i danh m hoa, Chn thc ca n r vn ln nh ngn la ). Nh vy, a chu na l mt loi cy c hoa v hoa n c th c mu nh hoa chn thc ca. Truyn Sarada v Sirivaha ca Bn s php c (DhA. i. 105) k v lng kip v trc c c Pht Anomadass ra i Candavat v gic ng di gc cy a chu na. 2/ Tn mt nhn vt (? A chu na nhn) c dn trong u b tc gii kinh 5 nh mt th d bc thuyt tam v nht th gm Phm thin, T ti thin (vara), Vi nu thin. Vn ch Hn on ny vit: Th tam chng thin dic bt c nht. H d c? A chu na nhn, t nu i thin vi tc gii thot, d th ngha c dic bt c nht . "Ba loi tri y cng khng th l mt. V sao? Ngi A chu na do T Nu i thin m c gii thot, do ngha , khng th l mt". Gii thch t ny, Phin phn ng 6 ni n c ngha l bt toi tc ting Phn c l acyuta. Acyuta l mt bit danh ca Vinu, do c th dn chng bc b thuyt nht th gia ngi cu ri v ngi c cu ri. Nhng khi ni A chu na nhn khin ta ngh n mt nhn vt i khi a phng A chu na. Trng hp ny, s dn chng s c ngha rng, gi thit mt nhn vt no A chu na c Vinu cu ri, v nh vy khng th c tnh nht th gia ngi cu ri v ngi c cu ri. Gii thch nh vy ph hp vi l lun ca on vn trc ca u b tc gii kinh: Nu T ti thin sng to ra Pht, th Pht khng th bc b tn ngng T i thin. Trong trng hp ny, A chu na phi c l Arjuna, tn sng Karatoya.

A CHNG B
Phn: cumba Hn: (p) A chng b , A chng t (d) Tip thn vn Mt tp ng ch s hn ht, mt trong mi biu hin s th nhp tht t ca ly dc.
171

cumba hay cumbana ngha l s hn ht, do gc ng t (/cumb: hn, vi tip u ng nhn mnh ngha. Do tinh thn chung nh vn. Hoa nghim kinh 50 (Bn 60 quyn) ch phin m thay v dch ngha. Hoa nghim kinh su huyn 5 T (Tr Nghim), khng r v khng hiu ngha ca t ny hay v chung nh vn, gii thch rng A chng b, y (ngha Trung hoa) ni chnh dc. Hoa nghim thm kinh thm huyn k 19 gii thch mt cch trang trng: "A chng t, y ni l minh khu (khua ming). C th ni, n l mt th nh ca Mt gio tng . Cc bn khc, Bt thp hoa nghim kinh 68 (Bn 80 quyn) v Hoa nghim kinh 15 (Bn 40 quyn) u dch l tip thn vn ngha l hn mi. T ny, trong Phn bn kinh Hoa nghim hin c (Gv. 156), l paricumbana: hn mt cch nng nhit, vi tip u pari nhn mnh hn tip u . on vn lin h trong bn Phn ny ni: kecit paricumbanamtrea rgavirgata anuprpnu- vanti, sarvajagatpuya koasasparana ca nma bodhisattvasamdhi pratilabhante (nhng ai ch cn hn ta mt cch nng nhit, tt t c s vin ly tham dc v chng c mn chnh nh ca b tt mnh danh l nm c tt c kho tng phc c ca th gian). on vn ny, Hoa nghim kinh 50 (Bn 60 quyn) ni nh sau: "Nhc hu chng sinh a chng b ng gi, c ch cng c mt tng tam mui " (Nu c chng sinh no a chng b ta, tt t c cc tam mui v cng c mt tng). Hoa nghim kinh 68 (Bn 80 quyn) c: Nhc hu chng sinh tip ng thn vn, tc ly tham dc, c b tt tng trng nht thit chng sinh phc c tng tam mui (Nu c chng sinh no hn trn mi ta, ngi y la tham dc, chng c mn tam mui ca b tt gi l tng trng tt c mi kho tng cng c ca chng sinh). Theo cc nh s gii Hoa nghim Trung hoa, y l mt trong nhng biu hin ca mn gii thot c gi l ly dc tht t php mn (virgako gata vimoka), vo trnh V tn tng hi hng ca b tt trn a v mi hi hng. Hoa nghim kinh thm huyn k 19 gii thch v php mn ly dc thc t ny vi hai phng din. V phng din i tr, th tnh ca tham dc vn l khng, do , tht t tnh, ngha l thanh tnh ngay trn mt hin thc. Trng hp Tnh Danh (tc Duy Ma Ct) chng hn l mt th d in hnh. Th hai, v phng din li sinh tc i bi, gn gi vi chng sinh a chng sinh vo th tnh thanh tnh.

A CU LA
Phn: Ankola
172

Hn: (p) A cu la , A gi , t ca (d) V chng tnh , V cu Cy, mt loi cy c bng dng dt vi may nga c. Tn khoa hc l Andropogon serratus. Thp tng lut 18, trong iu ba dt 86 cm khng cho dng u la min (tla) may nga c, nh ngha u la min gm bng ca tm loi cy: dng liu, bch dng, a cu la, ba cu la, cu x la, gian x, ba ba x v ly ma. Ma ha tng k lut 20 cng k u la gm a d u la, b ca u la, cu tra x u la, gic u la, tho u la, ca thi u la v hoa u la. Cn bn nht thit hu b t ni da 16 cng ni u la c nm loi l thim mt l, ch thim, t ca, b i v dng mao. Ring Ng phn lut 9 v T phn lut 19, khi nh ngha u la min th khng gm a cu la vo. u la min i vi Ng phn lut gm bn loi l liu hoa, bch dng hoa, b l hoa v dim b hoa, cn i vi T phn lut th ch gm ba loi l bch dng th hoa, dng liu hoa v b i hoa. Ba loi ca T phn lut, iu ba dt th 88 ca Lut tng (Vin. iv. 170) cng ni tng t: "Vi bng l ba th bng gn sau: bng gn lm bng g, bng gn lm bng giy leo, v bng gn lm bng c" (tla nma tii tlni mukkhatla latatida poikatla) Vn a cu la y vi phin m a gi ca Ma ha tng k lut 20 v t ca ca Cn bn thuyt nht thit hu b t ni da 16 c phi l a ca (arka) ca Du gi s a lun 44 v Lut tng (Vin. i. 306 v ii. 154) cng nh Trung b kinh (M. i. 429) khng, th hin cha gii quyt mt cch dt khot c, d ta ng nht a ca vi arka, v a cu la vi ankola, hai loi cy khc nhau mang nhng tn khoa hc khc nhau. L do l v c arka v ankola u c th dng lm vi c. Vic Phin phn ng 10 dch a cu la min bng V chng tnh, l do suy t ch akula m ra, cn gi bng tn v cu th do suy t ch akalaka. Hai suy on ny u t ra khng cn c, v c akula ln akalaka u khng phi l tn nhng loi cy c th dng lm bng dt vi.

A CU LA CA LA
Phn: kulakara
173

Hn: (p) A cu la ca la (d) Tc lon Tn mt th gi c. i oai c la ni kinh 15 ni n l th gi trn cc gi t lam b, ni tng a la v bt kh thu. N l th gi lc trong h khng.

A CU LU
Phn: Akura, Pali: Ankura, Tng: Mgu gu, Hn: (p) A cu la 1) Tn mt thng gia giu c trong A Cu Lu kinh. Theo truyn Bn sinh Ghata (J. i. 84) k A Cu Lu l ngi con th mi ca Devagabb v Upasgara, sau cng vi cc anh chinh phc ton n , v ng Dvravat nhng lnh a mnh li cho ch l Ajanadev v tr thnh mt thng gia. A Cu Lu kinh k tip, A Cu Lu tuy tr thnh mt thng gia giu c, nhng khng tin nhn qu thin c nghip bo. C mt ln on bun do A Cu Lu t chc dn i qua mt vng khng c c nc, m lng thc th ht sch. Tri bn ngy i tm m lng thc vn khng c, by gi A Cu Lu ci nga i tm th bng thy mt ngi ngi di gc cy. Bn c ngi y ha php gip cho lng thc v chu bu. A Cu Lu hi l do. Ngi ha php p do s ty h khi thy ngi khc b th. A Cu Lu gic ng l nhn qu nghip bo. Truyn ny Bn s ng qu s (PvuA. 111) k chi tit hn. Ankura cng vi mt b la mn i bun, xut pht t Dvravati h mi n Kamboja. Trn con ng him tr, h b lc ng v ht lng thc. Sau nh s gip ca mt D xoa h thot nn. Ngi b la mn mun bt D xoa v nh, nhng Ankura chng li v c D xoa gii thch l do c kh nng gip l do hng dn mi ngi n ch b th. Khi tr v Dvravati, Ankura em ca ci ra b th hng ngy.

174

Vic A Cu Lu b th ni ting n ni Thin kin lut t b sa 7, Samantapasadik (VinA. i. 245) vit: "A Cu La mi nghn nm lm vic b th ln". Bn s php c (Dhp A. iii. 221 v iv. 80) cng chp th. Sau khi cht, A Cu Lu sinh v tri ao li (Tvatisa) ngi hng sau Indaka nghe Pht ging A t m. L do ngi hng sau c gii thch l v Ankura b th cho nhng ngi khng xng ng, ging nh gieo ht xung m t kh cn nn t kt qu. Indaka ngi hng trc l v d ch b th mt mung cm thi, nhng b th cho i c A Na Lut. on ny, A Cu Lu kinh thay th Indaka bng mt ngi n b tn Thm. Sau Ankura cht c qu D lu. Vi tn Ankura, Lders kt vi Arra ting Phn. Xem thm DA. i. 78; MA. i. 225 v Lders, ZDMG vii. 619 2. Tn mt cun kinh chp truyn Ankura. Ngy nay c xp vo Kinh tp b ca Hn tng.

A DA T NA
Phn: yantana Pali: yatana Tng: Skye me hed Hn: (p) A da t na , A d t na (d) Nhp , X Mt thut ng ch vng hot ng ca nhn thc v nhn thc xy ra l do gic quan v ngoi cnh n vi nhau, tip xc nhau, nn thng c dch l nhp hay x. Ngi ta thng chia ra a da t na trong v a da t na ngoi. A da t na trong l mt, tai, mi, li v , tc l nhng gic quan nhn thc ca mt ch th. Cn a da t na ngoi l sc, ting, mi, v, nhng g c th r m v php. C hai loi ny u c kh nng i ti vi nhau cho ngi ta nhn thc, nn gi chng l yatana. Cu x lun k 1 M vit: "Ting Phn a d (da) t na, ng dch l x. Cu dch l nhp. iu ny khng ng. Nu ni l nhp th Phn bn phi ni l bt ra ph x. Cc kinh cu dch cng c dch l x, nh khng v bin x, a luyn nh x cng ging nh li dch hin nay".
175

Gii thch ny mun phn bit yatana v pravea, nhng khng bit n ngha gc ca yatana do bc b phi cu dch. yatana c gc ng t l -y c ngha l n hay vo. Nu hiu t gc ng t yat, n cn c ngha l lu li, da trn v gng sc; nu hiu gc ng t l yam, n c ngha l s lm pht sinh. Phn vn ca Cu x lut tng phm gii tng 20 (Koa i. 20) ni: ryyadvragotrrthh / skandhyatanadhtaya "Un, x v gii c ngha l t ng, l ca vo (hay n) v chng loi". A t t ma cu x lun 1 phm Gii (Huyn Trng) dch: "T, sanh mn, chng tc, th un, x, gii ngha ". Theo y, x (yatana) tc sanh mn (yadvra). iu ny cho thy yadvra c hiu l sanh mn, ngha l ya c gc ng t yam: lm pht sinh. Cng on tng vn y, Chn dch trong A t t ma cu x thch lun 1 phm Gii: "T, lai mn, tnh ngha ". y, yadvra c dch l lai mn do gc ng t ay n. Nh vy, xt v mt t nguyn, c hai cch dch u c c s ch khng phi hiu phin din nh Cu x lun k. S la chn gia hai ngha, c nhin phi cn c trn quan im t tng, ch khng th n gin cn c trn t nguyn. V chi tit ngha l, xem thm mc X.

A DA KHA
Phn: Ahituika Pali: Ahituika, Ahigunika, Ahiguika Hn: (p) A da kha Tn ch ngi bt rn. T phn lut sc tng ngha k 4 B cp n A da kha nh l tin nhn v c dc cng lc vi A lam b d na (Alambayna) l tin nhn tr rn c. y l lm tng A da kha nh mt danh t ring v pht m nut ch thnh ahyatika. S tht, n i vi Alambayna ch nhn vt ny l ngi bt rn c: A lam b d na a da kha l Alambayna abhituika. Alambayna c nhc n trong truyn Bn sinh Bhridatta (J. vi. 179-97). Chi tit truyn ny, xem mc A LAM B D NA.

176

A DA LA
Phn: yna Hn: (p) A da la (d) Qun Mt tp ng c ngha l i ti, n gn, do phin m ch yna ting Phn. Sau n c dng vi ngha n quan st, xem xt mt vt g, nn cc nh ch gii Trung quc dch l qun. Qun v lng th Pht kinh ngha s (Ct Tng) vit: "A da la y dch l qun. Qun l qun kin, cng l qun hnh, cng l qun st".

A DA MC KH
Phn: Ayomukh Hn: (p) A da mc kh Tn mt nc xa n . i ng ty vc k 5 vit: "Nc A da mc kh chu vi 2400 ti 2500, th gn sng Gng gi, chu vi hn 20 dm. Kh hu t ai ging vi nc A du d. Ging ngi thun hu, phong tc cht phc, hiu hc, a lm phc. C nm ngi cha, tng hn nghn ngi, hc tp theo gio php ca trng phi Chnh lng tiu tha. n th tri c hn mi s. C ngoi o xen vo. Cch pha ng nam th khng xa th n b sng Cng gi, c thp do vua A Dc dng cao hn hai trm thc. l ni xa kia c Nh Lai tng thuyt php ba thng. Bn cnh c Pht ta ca bn c Pht qu kh v du vt cc ngi kinh hnh. Li c thp bng xanh th tc v mng tay ca c Nh Lai. Bn cnh c cha, tng hn 200 ngi, tng Pht kho p, uy nghim nh khi cn sng, kin trc lu i rng ri, trng l, ch to rt cng phu, ni ln thnh tng chm. l ni xa kia lun s Pht Sa ng dch Gic S thuyt Nht thit hu b t b sa lun". Cn c vo m t ny, cng vi bo co trong i t n t Tam tng php s truyn 2 th A da mc kh pha ng ca A d (Ayodhy) nm pha bc ca sng Hng. Theo Smith, n c th nm trong vng Partbgarh ca Oudh v vng Ri Bareli ngy nay. Cn A. Cunningham ngh l nm ti vng Daundia-khera pha bc sng Hng ngy nay. Watters cho l nm vo lu vc ca sng Sai, mt chi lu ca sng Hng. Chng ti ngh c l ng nht ca Smith l hp l.
177

Tn Ayomukh thy xut hin trong Ksikvtti tc bn ch gii Ng php tm chng ca Pani. V v lun s Buddhadasa, ta hin nay cha thy c nhng d kin g chnh xc. Trong i t n t Tam tng php s truyn 2 c nhc n vic Huyn Trng li ba thng ti cha Bt t la t ha tuy (Bhadravihara) thuc nc Kit nh cc x (Knyakubja) hc T b sa ca Pht S v T b sa k ca Nht Tr. Nht Tr hn l mt dch danh ch Phn ryavarma, ch khng phi nh Watters c sai thnh Vit Tr, ri ct ngha l T b sa ca Pht S gi l Tr t b sa. Huyn Trng hc T b sa ca Pht S v T ba sa k ca Nht Tr vi T Ly Da T Na (Viryacena). iu ny chng t Pht S hay Gic S l mt v lun s tng i c uy quyn v ni danh cho n thi Huyn Trng. Pht S do th phi sng trc th k th VII. Nhng nu hi Pht S sng vo mt th k nht nh no th ta khng tr li c. Xem thm Watters, On Yuan Chwang's travels in India 1 t. 353

A DA TR
Phn: yantri Hn: (p) A da tr (d) Hnh Tn mt v vua trong T la tam mui kinh T. Phin phn ng 4 dn T la tam mui kinh T c ch A da tr v dch l hnh. Khai nguyn thch gio lc 5 / 525 b 22 ghi T la tam mui kinh 2 quyn, v xp vo mt trong nhng kinh do Tr Nghim dch, nhng cho n l nghi ngy: "Cc lc ca Hu v.v... u ni l nghi. Trong i chu lc ghi n l chnh. Nay thy n li vn kh cn, ngha l thiu st nn xp v nghi khoa ...". Trng Phng lc u cho l Nghim (Tr Nghim) dch. Xut tam tng k tp 5 dn Tm tp An Cng nghi kinh lc ni rng n l mt kinh khng phi ca Pht gio, v vy cng khng c xp vo tng. Ngy nay ta khng cn kinh ny c th bit r hn v A da tr cng ngun gc Phn m ca n. Da theo ngha v cch pht m m Phin phn ng ghi, ta on n c th l ch phin m ca yantri, trong , yantri c ngha l ngi thi hnh v c phin m thnh a da tr.

178

A DA YT R B
Phn: Hayagrva, Tng: Ha ya gr ba, Hn: (p) A da kit l b , H d ngt r phc , Ha da ngt r phc , H da yt l b (d) M u Mt hin thn ca c Quan Th m vi hnh dng to ln, tc dng ng ln, i mt y phn n, thng c tn l M u Quan m, tc Quan m u Nga. Mt hiu ca b tt ny l Tn tc kim cang v Hm thc kim cang (Khdavajra). Mu m chng t l MA, tc l m u ca Hayagrva. Biu tng (Tam ma da hnh) l ci m nga. Trong Thai tng gii mn la, v tr ca M u pha di b ch Qun T Ti b tt thuc vin Qun m. Vin ny thuc lp th hai, bn phi ca Trung n Bt dip. V v tr ny, bi tng ca i nht kinh s 1, phm C duyn ni: "Gn thnh gi a La, v tr Bch X Tn; tc nn mu la trng, tay cm hoa sen trng. Pha trc thnh gi ny, i lc tr minh vng, mu mt tri ban mai, trang sc thn sen trng, rc r thnh mu la, nhe rng nh ht gin. Mng nhn, Tc Th Vng, H da yt r b. Tam ma a nh th, cc quyn thuc Quan m". Theo , trc b ch l Bch x tn, trc Bch x tn l a La b tt, tip theo l i Lc Tr Minh, k l M u Quan m (xem hnh 1 v 2). V hnh tng, i nht kinh s 5 vit: "H da yt l b, dch ra l M u. Thn hnh chng vng chng , m ging nh mu mt tri lc mi mc. Dng hoa sen trng lm anh lc trang sc thn , nh sng mnh lit ta sng tng chm. Ngn tay gia di, c i mng nhn, tc ging nh lng trn c s t, lm ra v cc k hng hch n mt. l v Tr Minh Vng phn n ca Lin hoa b. Ging nh chuyn lun vng c nga bu dui rong khp bn phng khng c lng dng ngh bt c u v lc no, sc tinh tn v i ca cc B tt cng nh vy, do c c th lc uy mnh nh vy. trong vng vy chng ngi ca sinh t m khng lo n thn mng mnh v ch lo nh dp, chnh l do lng i bi trong trng lm anh lc trang sc bn thn mnh". Nh vy, c Qun Th m hin thn u nga l tng trng cho sc tinh tn ca cc v B tt khng bao gi dng ngh bt c u trong vng vy ca sinh t, cng quyt anh dng nh dp khng k n thn mng mnh. Nhng trong Thnh H D Ngt R Ph i Oai N Vng lp thnh i thn nghim cng dng nim tng nghi qu php phm T cho mt truyn thuyt khc. N k: "By gi, B tt Kim Cang Th t tam mui ca mnh nh thc v triu tp tt c thanh vn, duyn gic, tt c tri, rng, d xoa, cn tht b, a tu la, ca lu la, cn
179

na la, ma hu la ca, ngi v phi nhn. Tt c nhng qun sanh y u n nhm , bn li mun thu tm tm chng sanh sai bit ca m qun sanh kia, khin cho cng mt th, an tr trong tam mui. Mi triu ngn la thiu t th gii tt ri th ch thnh mt ngn la ln nhm li nh by mt tri chiu sng. Nhng loi c ming nga ln u chy n nut ht khng st v tr thnh nhng cn la ln. Nn ni lng vi diu ca Thnh gi M u Tn i Oai N Vng cng ging nh ming nga v i nut ht."

TNG 2: M u Quan m (Thai tng i mn la)

180

Nh th, B tt Qun Th m hin thn u nga hin dng cho sc mnh c th nut tri tt c cc la d ca chng sanh. V cch lm tng Qun Th m u nga ny, H Da Yt R B tng php ni: "V v B tt c thn ln bng mt tng Pht gm c bn mt trong mt b tt th rt oan chnh c v t bi, sc mt mu trng, tc xanh mt. Mt bn tri th lm ra v rt sn n mu en, c rng ch mc ln, tc trn u dng ln nh nh c mu ging nh ngn la ang chy. Mt bn phi c dng ang ci ln, sc mt trng oan chnh ging nh mt B tt tc xanh mt. Mt th ba th trn u c i m thin quang, tai eo vng. Trn m thin quang c mt ha Pht ngi kit gi. Trn nh u ca mt gia c v mt u nga mu bic khin ngm ming li. Di c B tt c mang chui anh lc, sau c c vng nh sng ta ra vi mu... ".
HNH 1: hnh cn bn ca Mn la Thai tng gii ng
IV. 12 III. 7 III. 6 II. 2 I. 1 II. 3 III. 8 III. 9 IV. 12 III. 11 III. 10 II. 5 II. 4

Ty Ch thch hnh 1: I.1 Trung i bt dip vin, trung ng, tng c hnh hoa sen tm cnh. Chung quanh c ba lp, bn phng, 11 vin. II. Lp th nht c bn vin. II. 2. Vin Bin tri. II. 3. Vin Tr minh. II. 4. Vin Quan m 181

II. 5. Vin Kim cang th. III. Lp th hai c su vin: III. 6. Vin Thch Ca. III. 7. Vin Vn Th. III. 8. Vin H khng tng. III. 9. Vin T tt a. III. 10. Vin a Tng. III. 11. Vin Tr ci chng. IV. Lp th ba c mt vin: IV. 12. Vin ngoi b kim cang. Ch thch hnh 2: hnh 2 l vin Quan m trch t hnh 1. Vin c 21 ngi (tn), m b ch l Quan m. II.. Vin Quan m: 1. Qun Th m 2. a La 3. i Minh Bch Thn 4. M u 8. Tch Lu 9. i Ct Tng 11. Nh Lun 15. Bch X Tn

182

ng IV. 12 KIM CANG NGOI B III. 7 VIN VN TH III. 6 VIN THCH CA II. 2 I. 1 TRUNG I BT DIP III 10

II. 3

III. 8 III. 9 IV. 12 KIM CANG NGOI B Ty HNH 2: V tr ca A Da Yt R B trong Mn la thai tng gii

Cng theo H Da Yt R B tng php, cn c mt cch v khc v bc tng bn mt ny: "Mt bn t th v mu en, con ngi mu xanh l cy, rng nanh mc ra, mt bn phi v mu gi l mt nghit ch. Mt chnh din v mt B tt rt oan chnh, t lm mu trng. Mt ng sau v mu xanh c chu bu thi ra ngoi ming...". V nhng chn ngn lin h vi v B tt Qun Th m u nga ny th rt nhiu, m ni ting nht l M u Qun m tm la ni trong tng Hn v Spyan ras gzigs dban phyus ha ya gri bai gzugs trong tng Ty tng. Xem thm la ni tp kinh 6, Thnh H D Ngt Ph i Oai N Vng lp thnh i thn nghim cng dng nim tng nghi qu php phm T-H.
183

A D KIN A
Phn: Ayasknta. Tng: Khab lon, Hn: (p) A d kin a , A d tc kin a (d) T thch Tn gi nam chm. Kinh Hoa nghim 57 (Bn 60 quyn) vit: "Th nh a d kin a thit, th thit thiu phn tt nng hy hoi nht thit d thit, ch cu ta phc ... " (Cng nh loi st a d kin a, loi st ny c kh nng hy hoi mi th st khc, cc mc cu, xch, dy tri...). Gii thch ca Hoa nghim kinh thm huyn k 20 ni: "A d kin a thit, ni cho l a d tc kin na. A d, y dch l thit (st), tc kin na, y dch l thng phc. Loi st ny c th hy hoi cc loi st khc nn gi l thng phc". Gii thch ny ca Php Tng c hai sai lm. Th nht, phi c l a d tc - kin a, ch khng phi c a d - tc kin a, v ting Phn cng gm hai t ghp li: ayas v knta. Sai lm th hai, lm ln krnta: vt qua, vi knta: yu thch. Trong nguyn bn Phn vn kinh Hoa nghim (Gvy. 403), on vn trn tng ng vi cu sau: Tadyath kulaputra ayaskntarjasya kiyat- partto'pi dhtu sarvaddhamyasa bandha- na sphoayati. Trong cu y, a d kin a l tng ng vi ayaskntarja: vua ca cc loi nam chm, nhn mnh kh nng phi thng ca mt loi nam chm c bit. N c B tt Di Lc dng ca ngi nng lc phi thng ca b tm vi Thin Ti. Cc bn kinh Hoa nghim 40 quyn v 80 quyn u dch l t thch ( nam chm) v gii thiu hai c tnh ca n, trong khi Hoa nghim (Bn 60 quyn) ch gii thiu mt. c tnh th nht, lm bt tung cc th dy tri buc bng st (sarvaddham yasam bandhana sphoayati): B tm c nng lc bt tung cc kha st, giy tri t kin, v minh, tham dc (sarvadtaktvidytbandhnni sphotayati). c tnh th hai, n lm cho cc loi st khc phi phn tn khng ng yn, khng nguyn vn (nitaram yasi palayante natihanena sandhti): B tm lm phn tn v. v..., cc phin no v cc gii thot ca thanh vn v duyn gic. (Sarvaja- tcttotpdadhtur vicryate karmeu v kleesu v nvakapratyeka buddhavimuktau v, tatastata eva karmakleh sarvarvaka patyekalenddhvimuktayasca palayante na tihanti, na sadadhati)

184

A D SA
Phn: Athava, Apava, Ayava. Tng: Zab-bgran (gra). Hn: (p) A d sa (d) Vi t Tn mt n v s ca kinh Hoa nghim. Phn bn kinh Hoa nghim (Gvy.103) xp A d sa vo hng th 75 k t Koi (107) tc tng ng vi 1050x(2exp70), c tn Phn l Athava nm gia s Samula v Kamla. Kho Phin dch danh ngha i tp (Mvy. 7697 v 7821) th thay v Athava, bn s 1 ca n c Ayava (Zab-gra), nm gia Samula (Dpag-byams) v Kamla (Dga-brkya), cng bng s 2 c apava hay ayava (Zab-byra) nm gia Sabalam (Dpag-byams) v Ramala. Xem th th Samula v Sambala l mt, v Tng dch ging nhau. i chiu v tr Athava vi v tr apava hay ayava th r rng chng l mt. Th t v s lng ca A d sa khng c thng nht trong cc bn Hn dch kinh Hoa nghim. Hoa nghim kinh 10 (Bn 40 quyn) xp n vo hng th 97, k t Cu chi v tng ng vi 1056x(2exp93). Hoa nghim kinh 45 (Bn 80 quyn) cng c tn phin m A d sa nhng xp n vo hng th 76, tng ng vi 1056x(2exp72). Ring trong Hoa nghim kinh 29 (Bn 60 quyn) c tn dch l vi t c xp vo hng th 76 tng ng vi 1080x(2exp72). So snh v tr ca vi t trong bn Hoa nghim 29 vi v tr ca A d sa trong hai bn Hn dch kia, ta thy vi t chnh l a d sa tc Athava. Trong Phn ng ta khng c ch athava vi ngha vi t ny. Dch athava l vi t c th do lm ch athava ayava / apara thnh alpa. Vic khng thng nht v th t v s lng ca a d sa trong cc bn kinh Hoa nghim, cho thy c nhiu n v s m mi c a vo dn dn trong qu trnh thnh lp vn h Hoa nghim. Ring s m u trong tch s ly tha ca s tng ng vi vi t ca Hoa nghim kinh 29 (Bn 60 quyn) khc vi hai bn 40 quyn v 80 quyn ca Hoa nghim kinh cng vi Phn bn l v cu l trong Hn bn 60 quyn tng ng vi 1010, trong khi cc bn kia cho mt cu chi hoc koti tng ng vi 107. d thy, c th lp biu sau:

185

Stt

HN40 Cu chi 10
7

HN60 Cu l 10
10

HN80 Cu chi 10
7

Gvy 103 Koti

Mvy. 7697 Koi

Mvy. 7821 Koi

107 Samula 1056x(2exp70) Athava 10

56x(2exp71)

96

B mu sa 1056x(2exp92)

75

Cn 1080x(2exp71) Vi t 10
80x(2exp72)

75

Sa mu la 1056x(2exp71)

74

75

Samula

77

Sabalam

97

A d sa 10
56x(2exp93)

76

76

A d sa 10
56x(2exp72)

75

76

Ayava

78

Abava (ayava)

98

Ca ma la 10
56x(2exp94)

77

Lin hoa 10
80x(2exp73)

77

Ca ma la 10
56x(2exp73)

76

Kamala 1056x(2exp72)

77

Kamala

79

Kamala

A DT A
Phn: Ajita Pli: Ajita Tng: Mi tham pa Hn: (p) A dt , A k a , A th a , A th a , A th a , Ai di , A th m , A ch a , A dt a , Kha dt a , A di a , A di , A di u (d) V nng thng , V thng , Thin thng , V tam c Ajita trong Phn vn v kinh in Pli l tn ca nhiu nhn vt khc nhau, nn khi truyn qua Trung quc n cng khng c phin m mt cch nht tr. Thm ch cng mt ngi mang tn Ajita, vn bn Trung quc phin m n ba bn cch khc nhau ty theo dch gi. Tp hp di y l nhng nhn vt chnh, khc nhau, cng mang tn Ajita trong vn hc Pht gio. 1) Tn mt v t Pht c n chng s tr thnh v Chuyn lun vng tn Loa (Sakha, Nhng Kh), nh Thuyt bn kinh ca Trung a hm 13, Hin ngu kinh 12 ghi. ng thi cng c tn gi Di Lc, cng l t Pht, c n chng tr thnh Pht Di Lc. Nh vy A Dt a v Di Lc t nguyn y l hai ngi khc nhau cng l t Pht. S kin
186

ny, t liu Pli hon ton xc nhn. Kinh tp c kinh Tu Di Lc (Sn. 160, Tissametteyyasutta). Cu hi ca Tu Di Lc (Sn. 199 Tissamettey- yamavapucch) v cu hi ca A Dt a (Sn. 197. Ajitamavapucch) xc nhn nh vy, s khc nhau gia A Dt a v Di Lc. K s vic ca Kinh tp (Sn. 5. 1. 31 Vatthugath) cn ni r h l hai phm ch, t ca Bvari: bvarissa vaco sutv siss soasa brhman / ajitto tissametteyyo puako atha mettagu // 31 (Nghe li Bvari, mi su ngi t b la mn l Ajita, Tissametteyya, Punnaka, Mettagu ...) Trng lo tng k 20 (Theg. 20) c Ajita l tc gi bi k th 20. Tng chi b kinh (A. 5. 229) c kinh Ajita, k chuyn tu s Ajita hi c Pht th no l li ni ng php, th no l li ni phi php. Apadna (1. 397) c k thng ta Ajita v tin thn ca ng Ajita di thi Pht Padumuttara c n k s tr thnh t ca Pht Gotama. Nhng t liu trn cng vi nn vn hc bnh lun ca tng Pli, cho thy Ajita thuc dng di b la mn, sinh X v. Cha lm quan vi vua Kosala, ln ln Ajita tr thnh mt n s ca Bvari sng trong vng Assaka v Mulaka trn b sng Godhvari ca cng ha min nam (dakkhinajanapada). Sau Ajita gp Pht, vi t cch n s, hi Pht v php v phi php nh ghi trong kinh Ajita ca Tng chi b. Ri khi Bvari gi Ajita n hi c Pht v vic b v u, Ajita c tr li, bn ci xin xut gia v tr thnh a la hn. im quan trng l Ajita ny li khc vi Tissametteyya. Chnh Thuyt bn kinh ca Trung a hm kinh ni trn gi tn gi A Di a v tn gi Di Lc l hai t ca Pht, hai ngi u c c vng mnh s sinh vo mt th gii con ngi sng ti tm vn nm v s c thnh o. i t b sa lun 178 cng c hai nhn vt ny khc nhau, mt ngi gi l b s A Th , cn ngi kia th gi l b tt T Th. 2) Tn cha c Pht Di Lc. Mc d A Dt a v Di Lc nh thy, l hai v t ca c Pht, trong i tha Pht gio, ng nht hai v ny l mt. Ngay t thi La Thp, s ng nht ny xy ra. Ch Duy Ma kinh do Tng Triu ghi li quan im ca La Thp vit: "Di Lc l h, A Dt a l t, l con ca mt ngi b la mn Nam thin trc". S ng nht ny sau tr thnh mt nh l. Huyn ng m ngha 26 vit: "A Th a, y dch l V thng. Cu dch A K a, hoc A Dt a u l sai. l tn i nay ca Di Lc". A Di kinh s ca Khuy C vit: "B tt A Dt a, nu da vo Xng tn tnh kinh mi dch th dch l V Nng Thng hoc gi l Di Lc, y dch l T Th, do ngi hay tu tp lng t, hay nhp nh t, nn gi l T Th, tu tp lng t ti thng, nn gi V Nng Thng". Hu uyn m ngha vit: "A Dt a gi cho ng l A Ch a, y dch l V nng thng". V qu trnh ng nht hai tn A Dt a vi Di Lc, xem mc DI LC. 3) Tn v a la hn th 15 trong 16 v a la hn.
187

i a la hn Nan Mt a La s thuyt php tr k k chuyn a la hn Nan Mt a La nc S t (Tch lan ngy nay), khi gn th tch ni cho t mnh bit rng, t lu c Thch Tn dn d 16 v a la hn tr li h tr chnh php, m v th 15 tn A Th a s ti ni Linh Phong cng vi 1500 v a la hn ca mnh h tr. Truyn thuyt m Nan Mt a ny ni ti thy xut hin trong Bo vn kinh 7. K t khi Huyn Trng dch i a la hn Nan Mt a La s thuyt php tr k, tn ngng v 16 v a la hn ny pht trin rt mnh m v tr thnh ch ca nhiu tc phm hi ha v iu khc cng nh nhng bi th ca ngi, m hin nay thu thp li Trung quc trong tp La hn tn tp. nc ta, tn ngng 16 v a la hn ny cng t ra mnh m khng km. Cha Ty phng hin c tng 16 v a la hn ny ni ting khp ni. V a la hn tn A Dt a ny c gi l Di Lc v iu khc ng theo dng hnh Pht Di Lc, tc mt my vui ti y n, bng ph, trn, hon ton khng ging vi nhng hnh v ca v la hn ny Trung quc. Trung quc, ngi ta v mt hnh dng khc kh, v mt gi nua, ming hp vo, hai tay m u gi nhn cuc i mt cch thiu no, nn c Thanh c bi th: Nhc g m gi, Li lm u non, Ming hm va m, Dng li kh dn, Dng mt thuyt php, M nhm khng thng, Thay nhau sng ti, Sng y sao vng. Ngoi ra cn c mt s ngi mang tn Ajita na, nhng khng thit yu nn khng bn ti y. Xem thm DPPN t.35-37.

A DI
I. Tn gin lc ca c Pht A Di . Trung quc, tn gin lc ny cng c dng, nhng rt t gp. Tri li, trong vn hc dn tc ta, c bit trong cc tc phm vit ti Trung v Nam b khong t th k 18 tr i, tn gin lc A Di li rt hay dng. Ha S truyn vn ca Ton Nht c nhng cu: Mun mau chng php v sinh,
188

Tua kh chuyn tnh su ch A Di ... By gi lng chng mun chi, Rt mun bn ch A Di khng ri ... Chng bng su ch A Di, Thot ni a ngc ng v Ty phng ... Thy tua cha thi m si, Mt lng tn nim A Di m ngy. Bt nh ng o quc m vn, Ton Nht cng c cu: Bn mt lng nim ch A Di, Sao chng ng thnh thi mun kip. Lc Vn Tin ca Nguyn nh Chiu cng dng ti: Thnh ng Pht t A Di, Thp phng ch Pht ph tr gip cng. V ngha, xem mc A DI v A DI. II. Cc t A di khc, xem cc mc A L GIA, A T .

A DI A BT LA B
Phn: Amitaprabh Tng: Hog dpag med Hn: (p) A di a bt la b (d) V lng quang , Cam l quang Tn mt v b tt trong s 16 b tt ca Hin kip (Bhadrakalpa), lm thng th v i biu cho 1000 v Pht ca hin kip ny, xut hin Kim cang ngoi b trong cc hi Mn la thuc Kim cang gii mn la (Vajradhtumandala). Trong s 16 b tt , V Lng Quang c k hng th chn, ng u nhm 4 b tt pha ty Kim cang ngoi b n, v cn c tn l Cam L Quang (Amtaprabha). Tn Cam L Quang thy xut hin trong
189

Nispan- nayogvala (GOS. C. ix. 67) ca Abhaykara- gupta. Mt hiu ca V Lng Quang l i Minh Kim Cang (Mahprabh-vajra). Cng c mt hiu khc na l Ly Nhim Kim Cang (Viklea-vajra). Chng t l A trong Kit ma hi mn la; hay ch A trong Tam mui da hi mn la. Biu tng l ngn la. V ngha ca V Lng Quang, Kim cang nh i gio vng kinh s 2 gii thch: "nh sng tr tu ca bn t hng phc ba th m hoc, ri sng khp c mi phng, do c mnh danh l Hng Tam Th. V cng do , c danh hiu khc l i Minh. y tc l V Lng Quang vy". y l gii thch ba ch Hng tam th trong bi tng phn m u ca Kim cang nh nht thit Nh Lai chn tht nhip i tha hin chng i gio vng kinh. V v tr ca b tt ny cng vi 15 v khc ca Hin kip trong cc hi Mn la kim cang gii, Hin kip thp lc tn ni: b lun n ngoi Hin kip thin Pht trung Thp lc vi thng th ... V lng quang lin hoa ... ( ngoi lun n Mt nghn Pht hin kip Mi su v thng th ... V lng quang hoa sen) Hnh tng ca V Lng Quang nh vy c m t l cm hoa sen. Tt c u c chng t l ch A. Chn ngn ca V Lng Quang c ni y l: n a di a bt la b d sa ph ha c toan Phn: Amitaprabhya svha dhvam. Dhvam l kt t ca chn ngn, thng c coi l mt ngn chng t. Chng t ny thay i ty theo hi Mn la m b tt ny xut hin. Theo Kim cang gii tht tp H th hi Kit ma, Hng tam th v Hng tam th tam mui da, chng t l A, hi Cng dng, ch VI. V hnh v, theo Kim cang gii tht tp H th V Lng Quang c mu tht , tay tri cm quyn sch ting Phn (Phn hip), tay mt bng i nh sng, hay bo tr. y l ni theo truyn thng do Nht bn ghi li. Xem tng 1.
190

 TNG 1: A Di Bt La B V theo Kim cang gii cu hi mn tr la Tng bn cha Nhn ha

ng khc, theo m t ca Abhaykaragupta trong Nipannayogval (GOS. Cix 50, 59 v 67) Amitaprabha (V Lng Quang) mu thm, hai tay bng bnh tnh thy; hoc mu trng, tay phi cm cnh sen v tay tri cng cm cnh sen nhng trn bo bnh; hoc mu sng ti, tay phi bng bnh cam l, tay tri trn i.

A DI A K X KIM B L
Phn: Ajitakeakambala, Ajitakeakambal Pali: Ajitakesakambala, Ajitakesakambal Tng: Mi hpham pa skrai la ba cam Hn: (p) A di a x x khm b la , A di xy k t kim ly , A ph x x kim phi la , A di x x khm b la , A k a ch x khm b la , A k x x khm b la , A k na ch xa cam b la , A k u h xa khm b la , A th a k x cam bt la , A chi la x x cam b la , A k a knh x cam b la , K x kim pha l , (d) V thng pht k
191

Tn mt trong su th lnh ngoi o ni ting thi c Pht. Nm th lnh kia l Praa Kassapa, Makkhali Gosla, Pakudha Kaccyana, Sajaya Belahiputta, v Nigaha Ntaputta. A Di a K X Kim B L, u ht c coi l ngi ch trng ch ngha on dit (ucchedavda). Sa mn qu kinh ca Trng a hm 17 k chuyn A X Th k li cho c Pht nghe ni dung ch ngha y nh sau: "Mt hm ti n ch A Di a X X Khm B La hi rng: "Tha i c, nh ngi ci voi, nga, xe luyn tp binh php cho n mi th doanh sinh khc th hin ti u c qu bo. Nay tp th ny hin ti tu o th c qu bo hin tin g?" V kia tr li ti rng: "Con ngi chu ly tm thn t i, khi cht, i t tr v vi t, nc tr v vi nc, la tr v vi la, gi tr v vi gi, tt c u hoi dit, cn cc gic quan th tr v vi h khng. Khi ngi cht, th mi ngi ly ging khing b g m, t tiu cn li cht xng mu trng chim hc, sau bin thnh tro t, khng k k tr ngi ngu, mt khi cht th u tiu dit c. l quan im on dit". Kinh Sa mn qu ca Trng b kinh (D. ii. 22-24 Smaaphalasutta), nu r hn v quan im on kin va ni: "Khng c b th, khng c l cng, khng c t t, khng c qu d thc ca cc nghip thin c, khng c i ny, khng c i khc, khng c cha, khng c m, khng c ha sinh, khng c i nhng sa mn b la mn i ng lm ng, t mnh chng tri gic ng i ny khc v truyn dy li. Con ngi ny vn do bn i, khi cht, t tr v cho phn t, nc tr v cho phn nc, la tr v cho phn la, gi tr v cho phn gi, cc gic quan tr li vi h khng. Bn ngi khing quan ti vi ngi cht nm trong l nm, a ti ni ho tng, tht ln nhng li tn tng, ri cn li cc xng mu trng nh chim hc v cc tng vt tr thnh tro bi. Ch ngi ngu mi tn dng b th, li chng rng khng, di tr, khi chng ch trng thuyt hin hu (atthikvda). Bt c k tr ngi ngu, khi thn hoi mng chung, s on dit nt tan khng cn tn ti sau khi cht". on vn ny, Trung b kinh (M. i. 515) v Tuong ng b kinh (S. ii. 207), cng c dn, nhng khng ghi r l ca A Di a X X Kim B L. Ch ni trng l ca ngi ch trng ngy bin. Tip n, v o c, A Di a X X Kim B L l ngi ch trng thuyt v nhn qu ti phc (akryvda, akiriyavda). Bc bn i bt nit bn kinh 19 ghi li ch trng ny nh sau: "Nay c i s tn A K a X X Khm B La thy bit tt c, xem vng vi t bnh ng khng hai, ngi rch nch phi, ngi thoa chin n bn tri, i vi c hai, lng khng sai bit, xem on thn nh nhau, lng khng thy khc. i s y tht l v lng y ca i. Khi i, khi ng, khi ngi, khi nm, thng trong tam mui, lng khng phn tn, bn bo cc t rng: "Nu t mnh lm, nu dy ngi khc lm, nu t mnh nh, nu dy ngi khc nh, nu t mnh nng, nu dy ngi khc nng, nu t mnh git, nu dy ngi khc git, nu t mnh n trm, nu dy ngi khc n trm, nu t mnh dm, nu dy ngi khc dm, nu t mnh ni di, nu dy ngi khc ni di, nu t mnh ung ru, nu
192

dy ngi khc ung ru, nu git mt xm, mt thnh, mt nc, nu dng xe dao git tt c chng sinh, nu b th cho chng sinh pha nam sng Hng v git hi chng sinh pha bc sng Hng, tt c u khng c ti phc, khng c b th, git lut v thin nh". Cui cng, A Di a X X Khm B La ch trng thuyt xc hn l mt (tamjva tamsarravda). C ti liu ca Ni kin t trong Straktnga (SBE. xlv. 340) ch trng xc hn y c m t nh: "T di gt chn tr ln v t trn u tc tr xung trong mng da l s sng (jva), l ng. S sng sng. Khi xc ny cht i, n khng sng na. N ch ko di khi xc ny cn, v khng cn sau khi xc ny hoi dit. N chm dt khi xc ny chm dt. Ngi khc s khing n i ho tng. Khi b thiu ri ch cn li xng trng nh chim hc, bn ngi khing tr v lng vi n tang. V th, khng c s khc nhau gia xc v hn". Ch trng hn xc nht th v hoi dit khi cht ny, mt ch trng m thut ng Pht gio thng gi l on kin, trong Tht th tp yu (TS. 1864) Sntarakita c k n, v Kamalasla ng nht ch trng ca Kambalvatara. Varder gi thit Kambalvatara vi A Di a K X Kim B L l mt. iu ny t ra khng chc chn lm. A Di a K X Kim B L hnh nh l mt ngoi o tng i ni ting (S. i. 68). Vua A X Th tng gp ng ta, nh nhiu kinh ghi li (S. iii. 207, M. i. 515, J. i. 509). Kinh Tui tr ca Tng ng b kinh (S. i. 68 Daharasutta) m t cuc gp g ca vua Ba T Nc vi A Di a K X Kim B L v s nh gi i vi A Di a K X Kim B L l "v hi ch, v gio trng, v s trng gio hi c ting tt, c danh vng, v khai t gio phi c qun chng tn trng". Chnh Lut tng (Vin. ii. 111) ni n A Di a K X Kim B L nh mt ngi t n qu a la hn (arah), c nhng thn thng, tuy kt qu khng hn c Tn u L Ph La o. i s (Mahvastu iii. 383 v i. 253) k chuyn A Di a K X Kim B L c gp Nlaka, v cng c thn thng nhng khng chn c mt nn dch m phi nh n c Pht. Kinh tp (Sn. 92) ghi Sabhiya gp, nhng bt mn nn b i. Nhng cu hi ca Di Lan (Mil. iv.) chp vic Di Lan gp Ajita v nm v ngoi o trn, song chc chn l khng th gp A Di a K X Kim B L ca chng ta, m hn l nhng ngi k nghip trong trng phi ng. Trong vn hc bnh gii Pli, hnh nh ca A Di a K X Kim B L trng tht nhp nha thiu no, h gii thch tn Kesakambali bng cch ni rng l mt ngi mc ly chic o bng tc ngi, hi hm bc mu, tri lnh th rt lnh, tri nng th rt nng, gh tm khi phi ng n. (DA. i. 57 v 144; Ma. ii. 223 v SnA. ii. 423). Trong Tin mao kinh ca Trung a hm kinh 57 ni n vic A Di a K X Kim B L: "c mi ngi tn ln lm thy, c danh d ln, ai cng knh trng, lnh o mt on chng ln gm 500 ngi", nhng ng thi cng ghi li cm ngh ca Tin Mao v vic "Khng c t cung knh, tn trng, cng dng, phng s, b t la mng li nhng g
193

ng la mng, b t vn li li ng ni: Ci ny khng c, ci ny khng thch hp, ci ny khng nn ni nh th". Cho nn, Tin Mao b i. Trong Bn sinh (J. i. 509 v v. 246) cng c nhc n quan im ca A Di a K X Kim B L. Nhng mt s kinh khc do qu trnh truyn tha lu di, i khi ln ln quan im ca v ny vi quan im ca nhng v ngoi o ni ting khc. Tng chi b kinh (A. i. 286) chng hn gn cho Makkhali Gosl mt th d, m ng ra l ca A Di a K X Kim B L. Xem thm Tch ch qu kinh, Tp a hm kinh 36 v 46, Bit dch tp a hm kinh 3, Tng nht a hm kinh 32, Ngha tc kinh T, Hu b t ni da tp s 38, i t b sa lun 198, Ch Duy Ma kinh 3, Duy Ma kinh ngha s 3, Bch lun s T, Hoa nghim kinh ty s din ngha sao 7, Ch qun ph hnh truyn hong quyt 10, Tn cnh lc 46, Phin dch danh ngha tp 5, Phin Phn ng 2, 5 v 6, Hu lm m ngha 6, A.K. Wardaer, On the relationship between early Buddhism and other contemporary systems, BSOAS XVIII (1956) 43, B.M. Barua, A history of pre-buddhistic Indian philosophy, t. 288, W. Ruben, Geschichte der Indischen Philosphie (Berlin,1954).

A DI
Phn: Amitabuddha, Amityus, Amitbha. Tng: Dpag tu med, Dpag yas, Tshe dpag med, Hod dpag med. Hn: (p) A Di a , A Nh , A Nh n , A Di a Du , A Di a Du T , A Di B Da , A Di B , A Di an B , A Di D L (d) V Lng , V Lng Th , V Lng Quang , V Lng Thanh Tnh , Cam L Tn v Pht, gio ch th gii Ty phng cc lc. 1- NGUYN NG V NGHA CH A DI Tn A Di xut hin rt sm Trung quc, do l Ban chu tam mui kinh do Chi Lu Ca Sm thc hin nm 179 s.dl., i A Di kinh do Chi Khim thc hin vo u th k th III v A Di kinh do La Thp dch vo u th k V. Vy A Di c ngha g? a) Trc ht, A Di c ngha V lng, tc phin m ch Phn amita. Trong Duy ma ct kinh H do Chi Khim thc hin khi k nhng c Pht n nh ca Duy Ma Ct c c tn
194

Nh Lai V Lng. Nhng nu em so snh vi bn tn trong Duy ma ct s thuyt kinh T ca La Thp v Thuyt v cu xng kinh 4 ca Huyn Trng th Nh Lai V Lng l A Di Pht v V Lng Th Nh Lai. Bn dch Ty tng c snan ba mthah yas, tc V Lng Quang. Nh th, tuy A Di c dch l V Lng, song kim sot li th hoc do V Lng Quang hoc do V Lng Th gi tt m thi. Tnh hnh ny xy ra rt ph bin. Trong Hin kip kinh 6 do Trc Php H dch cch Chi Khim khng xa, ba ln k ra tn V Lng Pht. Khi so vi Hin ti hin kip thin Pht danh kinh vo i Lng, V Lng Pht y l V Lng Minh Pht. Trc y, Weller thc hin mt nghin cu so snh vi cc bn Phn, Tng, Hn, Mng v Mn ca kinh Hin kip thin Pht danh ny v i n kt lun l V Lng Pht c th l Pht V Lng Quang (hod dpag med) ca bn Ty tng. Chi Lu Ca Sm khng nhng dch Ban chu tam mui kinh m cn dch V lng thanh tnh bnh ng gic kinh 2, y xut hin nhng t V lng, V lng gic, V lng th tn. Khng Tng Khi sng cng thi vi Php H, cng dch kinh di tn V lng th kinh H, dng V Lng Gic v V Lng Tn gi c Pht A Di . Khi so snh vi Phn bn Sukhvatvyha v Tng bn Hphas pa hod dpag med kyi bkod pa shes bya ba theg pa chen pohi mdo, V Lng Gic hoc V Lng Tn l tng ng vi Amityus v Amitaprabha ting Phn v tshe dpag med v hod dpag med ting Ty tng. Vy, tuy phin m l A Di v i khi cng dng dch ng V Lng, cc vn bn Trung quc gn nh ng nht ngha ca A Di hay V Lng vi ngha V Lng Th v V Lng Quang. b) Vic gii thch A Di bng V Lng Quang v V Lng Th xut hin mt cch r nt trong A Di kinh. N vit: "Pht y v sao gi l A Di ? Ny X Li Pht, nh sng Pht y v lng, ri n mi phng quc khng b chng ngi, nn gi l A Di . Li na, ny X Li Pht, th mng ca Pht v nhn dn y v lng v bin a tng k kip, nn gi l A Di ." So vi Phn bn hin tm c, thng gi l Tiu Sukhavatvyha, cu va dn theo Phn vn c: Tat ki manyase riputra kena kranena sa Tathgato 'mityur nmocyate / tasya khalu puna riputra Tathgatasya tem ca manuyam apatimita yuprama / tena kranena sa Tathgato ' mityur nmocyate /..... / tat ki manyase riputra...... Tathgato ' mitbho.... /.... Tathgatasybh pratyhat sarvabuddhaketreu/ tena..... tathgto ' mitbho nmocyate /. Da vo on Phn vn ny, ch A Di trong bn Hn tng ng vi Amityus v Amitbha trong bn Phn, chng t A Di l Amityus v Amitbha rt gn.
195

T , vn t ra l c phi t nguyn y ch c tn A Di , tc Amita (v lng), ri s xut hin ca V Lng Th (amityus) v V Lng Quang (amitbha) l nhng n lc nhm gii thch tn A Di y? Hay ngc li, t nguyn y V Lng Th v V Lng Quang l hai tn khc nhau, c th ch hai i tng khc nhau, ri sau do qu trnh bin ho v thm nhp m c s c rt ngn thnh tn A Di ? Trc y, ngi ta da vo hai l do sau, khng nh tn A Di c trc, cn tn V Lng Th v V Lng Quang xut hin sau gii minh. Mt l, gi nh V Lng Th v V Lng Quang l nhng tn c t nguyn y, th ngha chng qu r rng ri, cn g phi gii thch thm. Hai l, nu V Lng Th v V Lng Quang l c t nguyn y, th c Pht y li c hai tn. Nhng mt v Pht m c hai tn, th hin khng thy mt in hnh no khc. Ngoi ra, cc bn dch xa hin bit nh Ban chu tam mui kinh ca Chi Lu Ca Sm, i A Di kinh ca Chi Khim, Duy Ma Ct kinh cng ca Chi Khim, u cp danh xng A Di , ch khng a ra danh hiu V Lng Th hay V Lng Quang. c) Kt lun va nu v s c trc ca tn A Di cng tr nn d chp nhn hn, khi ta nh n mt li ct ngha th ba na v ch y, l V Lng Thanh Tnh. T v lng thanh tnh xut hin ln u tin trong nhan bn dch V lng thanh tnh bnh ng gic kinh, ngy nay c coi l ca Chi Lu Ca Sm. y l bn dch tng ng ca kinh i A Di , m bn dch ca Khng Tng Khi gi l V lng th kinh. S tng ng y cho php ta c ti thiu mt nim rng V lng th ca bn Tng Khi l V lng thanh tnh ca bn Chi Lu Ca Sm. Tuy nhin, phi i n khi so snh cc bn Lo n nhn kinh, Lo mu n lc anh kinh v Lo mu kinh, nim y mi tr thnh xc nh. Lo mu n nhn kinh do Chi Khim dch k mt chuyn tin thn v c Pht n chng ngi n b gi s sinh v nc Pht A Di . Cng chuyn tin thn y, bn dch Lo mu n lc anh kinh ca Cu Na Bt La li c Pht n chng ngi y "sinh v nc Pht V Lng Thanh Tnh". Lu hnh cng thi vi Lo mu n lc anh kinh, Lo mu kinh, m ngi dch thi Tng Hu khng bit tn, k Pht Thch Ca n chng b "s sinh v nc Pht A Di ". Vy th, ba bn dch ny xc nhn s kin l A Di cng c ngha l V Lng Thanh Tnh. Kho dch bn Ty tng (TT 33.310-3-3) ca Lo mu n lc anh kinh th A Di gi l tshe dpag med, tc V Lng Th. Th th, khng ch V lng thanh tnh bnh ng gic kinh mi ng nht A Di Pht vi V Lng Thanh Tnh Pht. Cho nn, cu hi ng nhin l do u xy ra s ng nht ? Trc y, c ngi a ra gi thit V lng thanh tnh l do c hay chp sai nguyn vn ting Phn ca v lng quang m ra, tc amita-bha --- amita-subha / -ubha --- amitasuddha/-uddha. Tuy nhin, cn vch ra ngay l V lng thanh tnh bnh ng gic kinh lun lun kt hp V Lng Thanh Tnh Pht vi "nh sng chiu khp nc v chiu sng cc phng nc Pht khc rt sng" v vi "th mng rt di". Do vy khng ch n thun v c hay chp sai amita-bha thnh amita-suddha/-uddha, m t Pht V Lng Quang, ta c
196

Pht V Lng Thanh Tnh. Ngoi ra, dch bn Ty tng ca Lo mu n lc anh kinh c tshe dpa med tc amita-yus ting Phn, trong khi cc bn Hn c ting A Di Pht hoc V Lng Thanh Tnh. Nh th, v lng thanh tnh phi do v lng th m ra, tc amitauddha ch khng phi do v lng quang. Du sao chng na, nu mt khi chp nhn amita hay A Di l danh hiu nguyn y ca v Pht phng Ty v coi V Lng Quang v V Lng Th l nhng tn gii minh ngha ca A Di , th khng c l do g m khng chp nhn thm V Lng Thanh Tnh l mt tn gii minh th ba cho ngha ch y. d) Gia ba tn gii minh ngha A Di va nu, vn tng quan sau trc vi nhau ca chng khng phi d gii quyt g. Ring v tn V Lng Thanh Tnh, v khng ph thng cho lm, ta khng cn phi quan tm nhiu. Ch cn ni l n xut hin rt sm khng km g hai tn kia, nhng gp phi mt tr ngi l cho n nay khng mt tn no nh vy trong vn hc Pht gio Phn vn pht hin, nn khng th dt khot gi thit thi im ra i ca n. Cn hai tn kia, tuy khng gp trong vn hc Pli v trong cc tc phm Phn nh Lalitavistara v Mahvastu, ng mt vai tr t nhiu thit yu trong phn ln kinh in Phn vn khc. Phn bn kinh Php hoa phm Vng c (purvayoga) c k n Pht Amityus m chnh phm Vng c ca Chnh Php hoa kinh 4 dch l V Lng Th. Phm Ho thnh d ca Diu php lin hoa kinh 3 th u phin m l A Di . Hoa nghim kinh 77 phm Nhp php gii cng k n tn Pht V Lng Quang m Phn bn Gandavyhastra cho l Amitbha. Nhng quan trng nht, d nhin n xut hin trong cc kinh in lin quan n Tnh . Trong cc loi kinh in ny, tuy danh thng mang tn V Lng Th, nhn mnh n v gii minh chi tit tn V Lng Quang. Chng hn, V lng th kinh, V lng th Nh Lai hi ca i bo tch kinh v i v lng th trang nghim kinh gi Pht V Lng Quang bng nhng tn khc nh V Bin Quang, V Ngi Quang v.v..., minh gii thm V Lng Quang c ngha g. Khi so vi Phn bn v Tng bn, nhng tn gi ny c nhng tng ng, nhng khng nht thit l c cng mt th t v c cng mt s lng. V Lng th kinh T k ti 12 danh hiu lin h vi nh sng, tc l V Lng Quang, V Bin Quang, V Ngi Quang, V i Quang, Dim Vng Quang, Thanh Tnh Quang, Hoan H Quang, Tr tu Quang, Bt on Quang, Nan T Quang, V Xng Quang v Siu Nht Nguyt Quang. V Pht A Di c gii minh bng 12 danh hiu y, nn cng gi Thp Nh Quang Pht, tc c Pht ca 12 th nh sng. Nu cng thm danh hiu V Lng Th Pht, c Pht A Di c 13 danh hiu, m thut ng Trung quc gi l A Di Pht thp tam hiu. Mi hai danh hiu ca V lng th kinh n lc B Lu Ch dch V lng th Nh Lai hi ca i bo tch kinh 17-18 pht trin ln ti 15 danh hiu l V Lng Quang, V Bin Quang, V Trc Quang, V Ngi Quang, Chiu Vng Quang, oan Nghim Quang, i Quang, H Quang, Kh Kin Quang, Bt T Ngh Quang, V ng Quang, Bt Kh Xng
197

Lng Quang, nh T Nht Quang, nh T Nguyt Quang v Ym ot Nht Nguyt Quang. Tuy nhin, bn danh hiu ca V Lng Th trang nghim kinh do Php Hin dch vo nm 991 li gim xung cn 12, tc V Lng Quang, V Ngi Quang, Thng Chiu Quang, Bt Khng Quang, Li ch Quang, i Lc Quang, An n Quang, Gii Thot Quang, V ng Quang, Bt Th Ngh Quang, Qu Nht Nguyt Quang, ot Nht Thit Th Gian Quang v V Cu Thanh Tnh Quang. Trong Phn v Tng bn k n 18 danh hiu khc nhau ngoi danh hiu thng thng V Lng Quang. Phn bn: Amitbhavyha nma mahynastra, thng c gi l kinh i Sukhvatvyha k mi tm danh hiu sau: Amitbha (V Lng Quang), Amitaprabha (V Lng Quang), Amitaprabhsa (V Lng Minh), Asamptaprabha (V i Chiu Quang), Asaghataprabha (V Trc Quang), Prabhikhotsaprabha (Dim Vng Quang), Sadivyamaiprabha (Thin Chu Quang), Apratihataramirgaprabha (V Ngi Quang Minh Nhim Quang), Rjanyaprabha (M Quang), Premanyaprabha (i Quang), Pramodanya- prabha (H Quang), Samgamanyaprabha (T Quang), Upoaniyaprabha (An n Quang), Nibandhanyaprabha (Bt on Quang), Ativrya- prabha (Cc Tinh Tn Quang), Atulyaprabha (V ng Quang), Abhibhyanarendramnayendra- prabha (Siu Thin Vng Nhn Vng Quang?), ratasamcayendusryajihmkaraaprabha (Khc p Tnh Mn Nguyt Nht Quang), Abhibhyalokaplasakrabrahma uddhvsamahevara sarvadevajihmkaranaprabha (Khc p H Th, Nhn La, Phm Thin, Tnh C, i T Ti, Nht Thit Thin Quang). Tng bn Hphags pa hod dpag med kyi bkod pa shes bya ba theg pa chen poi mdo k 19 danh hiu gn tng t vi bng ca Phn bn: Hod dpag tu med pa (V Lng Quang), Shan ba dpag tu med pa (V Lng Chiu), Hod thug pa med pa (V i Quang), Hod chags pa med pa (V Trc Quang), Hod thogs pa med pa (V Ngi Quang), Hod rtag tu gto ba (Thng Phng Quang), Lhai nor bai od (Thin Chu Quang), Thogs pa med pai hod zer gyi rgyal poi od (V Ngi Quang Minh Vng Quang), Chags par hgyur poi od (Thnh i Quang), Dpa bar hgyur poi od (Hoan H Quang), Mchog tu dpa bar hgyur poi od (Ti Thng Hoan H Quang), Tshim par hgyur poi od (Tho Mn Quang), Lta bar hgyur poi od (Kh Kin Quang), brel bar ghyur poi od (Ho Hip Quang), Bsam gyis mi khyab poi od (Bt Kh T Ngh Quang), Mtshus pa med poi od (V ng Quang), Mihi dban po dan lhahi dban po zil gyis gnon poi od (Khc p Nhn Vng Thin Vng Quang), v Ni ma dan zla ba zil gyis gnon shin mog mog por byed pahi hod (Khc p Nht Nguyt Lnh m Mui Quang), jig rten skyon ba dan brgya byin dan tshans pa dan gnas gtsan ma pa dan dban phyig chen po dan lha thams cad zin gyis gnon cin mog mog por byed poi od (Khc p H Th, Nhn La, Phm Thin, Tnh C, i T Ti, Nht Thit Thin, Lnh m Mui Quang).
198

Vy, k t khi Khng Tng khi dch V Lng Th Kinh vo nm 252 tr i, Pht A Di c xem nh mt v Pht ca nh sng trong c ba truyn thng Phn, Tng v Hn bn. iu ny chng t tn ngng A Di t nguyn y r rng thin trng kha cnh nh snh, m xem nh kha cnh th mng. Tnh hnh dn n nhng kt lun kh li cun v ngun gc ca tn ngng A Di , m ta s bn di y. Lc ny ch cn nhn mnh l trong truyn thng Phn Vn, quan nim A Di nh mt c Pht nh sng lu hnh mnh m. Hu ht nhng kinh mang tn V Lng Th nh V Lng Th Kinh, V lng thanh tnh bnh ng gic kinh, i A Di kinh, i tha v lng th trang nghim kinh, V lng th Nh Lai hi ca i bo tch kinh v.v... Tuy mang tn V Lng Th, u nhn mnh kha cnh nh sng ca A Di . Do , yu t V lng quang ng mt vai tr quan trng v c th xut hin trc yu t V lng th. S thc, Phn bn v Tng bn ca nhng bn dch Hn vn va nu u mang tn V lng quang, tc Amitbhavyha. Vic dch thnh V lng th trong Hn tng t y ch th hin mt xu th mun Hoa ho Pht gio, nhm p ng kht vng bt t c hu ca ngi Trung quc. Tm li, theo truyn thng th tn A Di c th hiu l phin m ch Amita v c ngha V lng. Ri t , ngi ta tm cch gii minh V lng c ngha l g, bng cch a vo nhng yu t V lng quang, V lng th, V lng thanh tnh, nh thy. Ngoi ra, n cng c gii minh bng nhng yu t khng ni ting khc nh v lng quang vinh v v lng chng, nh Phn bn Amitbhavyha nma mahynastra lm: Amitbhasya bh amit ca tej amita ca yur amitas ca sagha (nh sng ca V Lng Quang l v lng, quang vinh l v lng, th mng l v lng, chng hi l v lng). Nhng yu t v lng quang vinh (amittejs) v v lng chng hi (amitsagha) khng c pht trin v nhc nh n nhiu. S kin ny, mt ln na, chng thc cho quan im coi A Di l mt phin m ca Amita, ri sau c gii thch bng v lng quang, v lng th, v lng thanh tnh, v lng quang vinh, v lng chng hi v.v... ) T lu ngi ta bit ngoi tn V Lng Quang v V Lng Th. Pht A Di cn c mt tn th ba l Cam L i Minh Vng hay Kim Cng Cam L Thn. Nhng tn ny xut hin thng xuyn trong cc kinh in Mt gio. Nht thit Nh Lai i b mt vng v tng hu ti thng vi diu i mn noa la kinh 4 gii thch s lin quan gia V Lng Th vi Cam L i Minh Vng nh sau: "Tng n c Pht Nh Lai V Lng Th c nh sng pht xut t gia bch ho ti ni gia mi mt, trong nh sng c nh chiu gi l Cam L i Minh Vng, c sc tng nh Pht T L Ga Na, thn thun mu vng, tay cm mt ci u lu trong c cha y nc cam l mu vng...". Diu ct tng bnh ng du gi b
199

mt qun thn thnh Pht nghi qu ni n "A Di Nh Lai kim cng cam l thn". Ngoi ra, A Di ch (x.t.) v c k ra mi th cam l (a mt lt a, amta) nn trong vn hc Pht gio cng thng gi l Thp cam l ch v bn dch i ng ca Tht Xoa Nan gi n l Cam l la ni ch. Vy, c mt xu th trong vn hc Pht gio, ch yu l ca mt gio, hiu A Di c ngha l Cam l. Cam l tc liu thuc bt t, lm cho ngi ta sng mi khng cht. Do th, ng nht A Di vi Cam l, tc nhn nhn Amita khng c ngha V lng nh thng thng hiu, m l mt bin dng sai ca amta. Th th, Amita phi chng l do ch amta bin dng? Trc y, Wogihara trong khi truy nguyn ngun gc ca tn ngng A Di t tn ngng Vinu, ngh Amita l dng tc ng ca amta (Cam l, bt t) ting Phn, ch khng phi l dng tiu chun Amita (V lng), nh ngi ta thng ngh, bng cch da vo lut bin mu m Phn ng thnh i trong tc ng v trong Pli. Nhng trong trng hp amta th cc tc ng ta hin bit v Pali ch cho ta dng amuda (amudu), amaya (amiya, amuya) v amata. Ly Dhammapada 21 v Dharmapada 25 ting Gndhr so vi Hn bn Php c kinh T th s kin s r ngay. Apramadu amatapada pramadu mucuno pada apramata na miyati ye pramata yadha mutu appamdo amatapada pamdo maccuno pada appamatt na myanti ye pamatt yath mat Gii vi cam l o Phng dt vi t knh Bt tham tc bt t Tht o vi t tng V cui cng ca bi k va dn, Phn bn Udnavarga c: ye pramatt sad mt. Nh th, c trn nguyn tc bin thin ng hc ca Phn ng thnh tc ng v cc
200

phng ng, hin khng c nhng chng c cho php kt lun Amita l o xut t amta, ch tr mt trng hp duy nht l tn ca Cam L Phn. Cam L Phn theo i s (Mahvastu i. 352 v 355) c dng Amtodana, trong khi i s (Mahvamsa viii.18) li c dng Amitodana. y l trng hp duy nht hin bit v s quan lin ng hc gia amta ting Phn v Amita ting Pli. Song v tnh cht duy nht y, trng hp tn Cam L Phn khng tiu biu cho s quan lin ng hc va ni. C th Cam L Phn c mt tn no , chng hn tn amitodana, t nguyn y, nn khi chuyn qua ting Pali n cn gi nguyn c dng hnh nguyn thy amitodana, V Lng Phn trong khi chuyn qua ting Phn, ngi ta ngha ho thnh amtodana vi ngha Cam L Phn. Qu trnh ngha ha tn ngi tn t ny xy ra kh thng xuyn trong vn hc Phn ng. Trng hp tn sng A chi la b l mt th d. N bin t ajiravat trong Ng php tm chng ca Pani qua aciravat trong kinh in Pali, ri ajitavat trong i ng ty vc k ca Huyn Trng. Cho nn, t amitodana vi ngha V lng phn, m truyn thng Pali cn gi li c, vn bn Phn ng ngha ho tr thnh amtodana, nh xy ra. Du sao chng na, s ng nht gia amitodana Pli vi amtodana ting Phn v qu n c nn khng c nhiu gi tr ng hc cho php ta kt lun A Di l mt phin m ca amta qua trung gian tc ng amita. Tt nhin, y l chng ta khng k n trng hp mt kinh c tn Amtauddha, trong khi cc d bn v dch bn ca n li c amitoubha. Xem chng hn Phn bn kinh Bi hoa v cc dch bn Hn v Tng ca n. Tt nhin, vic A Di ch kt hp 10 ch amta mt phn no ni ln nt c bit ca Pht A Di , t nhiu phn nh mt xu th coi amita l do amta bin dng. V xu hng ny chim mt v tr quan trng trong lch s t tng Pht gio, n ni sau ny mi khi ni ti Pht A Di , ngi ta phi hiu l Cam l, ngoi hai ngha thng thng l V lng quang v V lng th. Chnh ba ngha l ba tn gi khc nhau ca c Pht y m thut ng Pht gio Trung quc gi l A Di Pht tam danh. Trong ba tn y, V Lng Th v V Lng Quang l nhng tn thuc hin gio, cn Cam L hay Cam L Vng l tn mt gio lu hnh trong cc kinh in phi chn ngn. 2- NGUN GC TN NGNG A DI tm hiu ngun gc ca nhng yu t c a vo gii thch ngha ca tn A Di , t mi gii quyt mt cch tha ng vn c mt trc hay sau ca cc yu t y, ta phi nghin cu chnh ngun gc ca tn ngng A Di . Hin c ba thuyt lu hnh tng i rng ri trong hc gii v vn ny. a) Thuyt ngun gc Ba t:

201

Nh thy, c Pht A Di c nhn mnh nh mt c Pht nh sng. Trong nhng danh hiu ca c Pht ny, yu t nh sng xut hin mt cch kh thng xuyn. Do , vo u th k y, nhng ngi nghin cu hu nh nht tr i tm ngun gc ca tn ngng A Di trong tn ngng v thn thoi ca dn tc Iran. Waddell cho rng tn ngng A Di l mt pht trin ca thn thoi mt tri trong tn gio Iran. Edkins coi n xut pht t tnh ngng Ormazd, trong khi Beal li tm thy V Lng Quang n t v thn nh sng Mithrsa, cn V Lng Th th t v thn thi gian v lng Zrvana Akarana ca tn gio Zarathustra. Pelliot v Lvi cng ng tnh ngh rng, tn ngng A Di c mt lin h no vi tn ngng by t trong thnh in Avesta ca Zarathustra. Thuyt ngun gc Iran ny ngy nay khng c ch trng my, mt mt v nn vn hin Avesta khng c nhiu gi tr bo chng ngn ng, v mt khc v c nhng chng c cho php tm hiu ngun gc n ca chnh bn thn Pht A Di . V nn vn hin Avesta, tuy c ni n nh sng v i sng th mng nh hai c tnh ca Ormazd, v thn sng to ra mi th tt lnh, n khng cho ta mt s lin h ngn ng hc no gia Ormazd v A Di , trong khi nhng nhng t liu n li cung cp nhng chng c cho s lin h gia A Di vi nhng v thn ca V . b) Ngun gc n ngoi Pht gio: c Pht A Di thng c kt hp vi s vng sinh ca nhng ngi cht. Cho nn, Kern v Matsumoto Bunzabro tm ngun gc ca A Di trong tn ngng Yama ca Veda. Nhng phi i n khi Wogihara cng b nhng kt qu nghin cu lin h gia tn ngng Di v Vinu, ta mi c mt quan im r rng v ngun gc ca A Di . Vinu l mt v thn mt tri. im cao nht ca bu tri (pada parama) c mt ngun sui cam l (amta) l th ru soma. Cc v thn ung vo u tr thnh bt t. Yama l k u tin sinh vo ci y. Vy th, Vinu va l v thn nh sng, va l v thn bt t, hai c tnh hon ton thch hp vi Pht A Di . A Di l mt dng tc ng ca amta, tc Cam l bt t. Vy tn ngng A Di c th xut pht t tn ngng Vinu, mt v thn xut hin t thi Veda. Theo Wogihara th t nguyn y, A Di c quan nim nh sng lu khng lng, tc V Lng Th (amityus), ri sau do nh hng ca tn ngng mt tri, c quan nim thm l mt v Pht nh sng khng lng (amitbha, V Lng Quang). Thuyt ngun gc n ny khng phi khng c t nhiu gi tr. Tuy nhin, nu ngh rng tn ngng A Di thc s xut hin t tn ngng Vinu th t ra qu n gin, bi v nu ch cn tm ngun gc ca nhng c tnh gn cho Pht A Di th n cng cha gii quyt c vn ngun gc ca chnh tn ngng y trong Pht gio. Cho nn, mt quan im khc xut thuyt ngun gc n trong Pht gio. c) Thuyt ngun gc n trong Pht gio:
202

Thuyt ny cho rng tn ngng A Di l mt pht trin c tnh cht tt yu trong qu trnh truyn b Pht gio. C s ca pht trin nm ngay trong tn ngng c Pht lch s Thch Ca Mu Ni. Sau khi c Thch Tn nhp nit bn, mt tro lu tn ngng mang t nhiu tnh cht bnh dn v thn thoi xut hin nhm ph cp ha Pht gio ti nhiu lp ngi khc nhau. Chnh t tro lu ny khai sinh ra nn vn hc Bn sinh cng nh t tng b tt, tm cch l tng ha cuc i cng nh s nghip ca c Thch Tn. c Thch Tn by gi khng phi ch l c Thch Ca Mu Ni lch s, m cn l mt v Pht ca chn l thng cn v mi mi thng cn (php thn) cng nh mt v Pht ca hng th sung sng (bo thn). Chnh quan nim bo thn ny l c s cho tn ngng Pht A Di . ch yu l quan im ca Yabuki Koiki v Mochizuki Shinky. Tt nhin ngi ta c th ng trn nguyn tc vi quan im cho rng tn ngng A Di l pht trin tt yu ca tn ngng ni b Pht gio. Nhng trong vn hc Pht gio, ngoi tn ngng A Di , cn song hnh mt s tn ngng khc c dng hnh tng t kiu tn ngng A S B v tn ngng Dc S. Cho nn, khng th ch da vo qu trnh pht trin ca vn hc Bn sinh cng t tng Pht th quan gii thch ngun gc ca tn ngng A Di . d) Thuyt ngh: Vy th quan im ca ta phi nh th no ? Trc ht, tn ngng A Di l mt pht trin ni ti ca qu trnh truyn b Pht gio. Vai tr ca vn hc Bn sinh cng nh t tng Pht th quan ng nhin gp mt phn quan trng vo s hnh thnh ra tn ngng y. ng thi khi ni n l kt qu ca mt qu trnh, ta tt phi gi thit s tip thu tt yu nhng yu t tn ngng ngoi Pht gio, bi v nu khng c s tip thu , qu trnh pht trin khng th xy ra c. S tip thu xy ra trn hai mt. Mt th nht l qu trnh tip xc gia Pht gio vi ton b vn ha v tn ngng n trong lch s tn ti ca mnh. Mt th hai, l qu trnh tip xc gia Pht gio vi cc nn vn ha v tn ngng ngoi n , ch yu l nn vn ha v tn ngng Iran. Chnh qu trnh tip xc lm c s cho s tip thu tt yu ni trn, t xy dng nn hnh nh c Pht A Di vi nhng yu t nh nh sng, sng lu, quang vinh, thanh tnh v.v... Trong V , thn mt tri gi l Vara th gii pha ty c tn Sukha. Vara cng l v thn bt t. Nh vy ch Vara thi cng hi hai iu kin V Lng Quang v V Lng Th. Trong Avesta, Vara tr thnh Varana v thn ca nh sng v th mng v lng. T , khi Vara bin thnh v thn ti cao trong tn ngng ca ngi n v Iran, th khng th no khng c nhng nh hng nht nh trn Pht gio, c bit l Pht gio min ty bc n lc y ang chu quyn cai tr ca ngi Iran qua trung gian vng
203

quc An tc. Nhng kinh in ni v Pht A Di D hin nay nh V lng th kinh bc l kh nhiu du vt nh hng Iran va ni. Nhng trc khi bn rng vn ny, ta phi nghin cu thm cc truyn thuyt v Pht A Di trong kinh in Pht gio. 3- QUAN NIM PHT A DI TRONG KINH IN PHT GIO V ngun gc ca Pht A Di , kinh in Pht gio c nhiu truyn thuyt. Trong vn hc Bn sinh, ch c nht c truyn t kheo Th t v Duy Tin trong Sanh kinh 5 ca Trc Php H l c ni ti. Do tnh hnh t liu qu t oi ny, n khng cung cp cho ta mt mu hnh no v ngun gc bn sinh ca Pht A Di . Trong T ch phng ng hc kinh nhc li chuyn nhn qu bo ng gia t kheo Tnh Mng v t kheo V Php rt tng t vi chuyn trn. Tuy nhin, y l nhng truyn ni ln quan h gia Pht Thch Ca vi Pht A Di , gii thch v sao Pht Thch Ca sinh ra trong ci Ta b trc v khuyn thnh mi ngi tn nim Tnh , ch cha phi cp n chnh bn thn Pht A Di . V loi truyn Bn sinh cp chnh bn thn Pht A Di , t liu hin cn rt phong ph. C hn 19 ct truyn khc nhau m quan trng nht d nhin l truyn t kheo Php Tng v truyn vua V Trnh Nim a) Truyn t kheo Php Tng Truyn t kheo Php Tng rt ph bin, hin c 30 quyn kinh k ti vi t nhiu sai khc nhau. Nhng ct li c th tm tt nh sau. Trong thi qu kh cch y lu c c Nh Lai Th T Ti Vng ra i. By gi c t kheo Php Tng pht nguyn v c c Pht n chng l s thnh Pht A Di trong ci Tnh . Truyn ny c k trong cc bn dch Hn vn V Lng Th kinh, i A Di kinh, V lng thanh tnh bnh ng gic kinh, V lng th nh lai hi ca i bo tch kinh v i tha V lng th trang nghim kinh cng vi Phn bn Amitbhavyha nmamahaynastra v Tng bn Hphags pahod dpag med kyi bkod pa shes bya theg pa chen pohi mdo.Trong s cc bn vn ny, V lng th kinh, i A Di kinh v V lng thanh tnh bnh ng gic kinh t Nh Lai Th T Ti nh l v Pht cui cng ca mt lot nhng c Pht qu kh m ng u l Pht Nhin ng hay cng gi l nh Quang. Cn V lng th Nh Lai hi, i tha v lng trang nghim kinh v Phn bn cng Tng bn th t Nh Lai Th T Ti Vng l v Pht u tin ca lot c Pht y m v Pht cui cng l Nhin ng (Dpakra). l sai khc th nht. Sai khc ny xy ra trong cc kinh c k chuyn Pht A Di . Mt mt ta c nhng kinh nh Hu n tam mui kinh v i tha tr n kinh t Pht nh Quang nh l v Pht u tin ca mt lot cc v Pht m v cui cng l Hu Thng. Mt khc, Nh Lai tr n kinh t nh Quang l v Pht cui cng, cn Hu Khi l v Pht u tin. Thm ch V lng
204

mn vi diu tr kinh coi Nhin ng l thy ca thi t V Nim c Th, tin thn ca Pht A Di , tc Pht Nhin ng l v thy ca Pht A Di . Khng nhng c s sai khc nhau v v tr ca c Nh Lai Th T Ti Vng, hai nhm kinh trn cn khc nhau khi ni v ngun gc ca t kheo Php Tng. Nhm trc ni r Php Tng nguyn l mt v vua, sau khi nghe gio ha ca c Th T Ti Vng bn b ngi i xut gia. Ngun gc vng gi ny, nhm th hai khng ni ti, m xc nh ngay Php Tng, hay cng gi l Php S, hay cng gi l Tc Php (dhammakara) l mt t kheo trong chng hi ca c Th T Ti Vng. S sai khc v ngun gc ny cho thy, t nguyn y, hnh trng ca Php Tng t ra khng r rng cho lm v cn phi m phng theo hnh trng v hnh nh ca c Thch Ca Mu Ni nh c quan nim trong nn vn hc Bn sinh cng nh trong nhng truyn thuyt lch s v cuc i c Pht. y l mt du hiu kt lin ngun gc c Pht A Di vi c Pht Thch Ca Mu Ni. Cn s sai khc v v tr ca c Th T Ti Vng a ra mt s vn . Trc ht, nhm kinh th nht tuy ng t Nhin ng l v Pht u tin ca mt lot cc c Pht, nhng s lng ca lot Pht y gm bao nhiu v, th li khng ng nht. Sai khc ny c lin h vi s sai khc s lng li nguyn ca A Di m cc bn vn y ghi li. Tip n, hai nhm trn cn sai khc v th t c Pht Nhin ng ng u hay ng cui cc c Pht qu kh. S kin ni ln hai lp trng khc nhau v quan h gia c Pht A Di v c Pht Thch Ca. Ai cng bit vn hc Bn sinh c mt cu chuyn rt p v hnh ng qun mnh ca c Pht Thch Ca i vi c Pht Nhin ng nn c n chng thnh Pht. T tr v sau, hai c Pht y thng c gn lin vi nhau mt cch kh thng xuyn, ty theo quan im v lin h trc sau gia hai c Pht Thch Ca v A Di , m c s thay i v v tr ca hai c Pht Nhin ng v Th T Ti Vng. Nhm th nht coi Th T Ti Vng l v Pht cui cng ca lot cc v Pht qu kh trn m ng u l Pht Nhin ng, bc l r rng xu th chung l coi c Pht A Di l mt v Pht tr hn Pht Thch Ca. im ny ta thy xut hin trong hai truyn Bn sinh dn trc trong Sanh kinh 5 v T ch phng ng hc kinh. N chng t hnh trng Pht A Di c m phng theo hnh trng ca Pht Thch Ca. Trong khi , nhm th hai lt ngc li th t trc sau ca hai v Pht Nhin ng v Th T Ti Vng chng t c Pht A Di l mt v Pht c s, xut sinh cng nh thnh Pht trc c Pht Thch Ca rt nhiu, lm in hnh cho s nghip tm o v chng o ca chnh Pht Thch Ca. y qu trnh pht trin tt yu ca tn ngng A Di dn dn th hin sc mnh ca n v dn dn chim lnh v tr ca chnh tn ngng ca c Pht Thch Ca. c Pht Thch Ca by gi ch l ngi tuyn thuyt cho tn ngng ca Pht A Di . S tnh ny mt phn no gii thch cho s sai khc s lng cc c Pht qu kh gia hai c Pht Nhin ng v Th T Ti Vng, bi v nu Pht A Di c mt s u vit no , th cng gi thit l c mt qu kh huy hong hn. T tt nhin khng th c cng chung mt Pht khai sng l Nhin ng.
205

Ngoi nhng sai khc v s lng v th t ca cc c Pht trong qu kh cng nh v ngun gc ca Pht A Di , cc vn bn thuc hai nhm trn li khc nhau v s lng, v i khi th t, ca cc li nguyn ca c Pht A Di . V lng thanh tnh bnh ng gic kinh v i A Di kinh ch ghi c 24 li nguyn, trong khi V lng th kinh v V lng th nh lai hi c ti 48. Tng bn v Phn bn pht trin ln 49 li nguyn, trong khi i tha v lng trang nghim kinh ch c 36. S sai khc nhau v s lng ny a ra nhiu vn rt li cun trong lch s t tng bn nguyn ca Pht gio, trc khi bn n nhng vn , phi xt qua mt s nhng truyn Bn sinh khc m ch yu l truyn vua V Trnh Nim. b) Truyn vua V Trnh Nim Truyn Bn sinh vua V Trnh Nim k ra trong phm i th ca Bi hoa kinh 2 tr li cu hi ca Tch v vic ti sao c Thch Tn ra i trong mt th gii trc, trong khi cc c Pht khc xut hin trong nhng th gii thanh tnh. Cch thi Pht lu, c mt v chuyn lun vng tn V Trnh Nim, c mt i thn tn Bo Hi thuc dng di b la mn. Bo Hi c mt ngi con i xut gia v thnh o hiu l Bo Tng Nh Lai. Khi Nh Lai Bo Tng n thnh ph A chu la (Ajura / Majura, Gron khyer yidhohn hdzin), V Trnh Nim v cc vng t n thm v cng dng ba thng. Sau Bo Hi khuyn vua pht b tm vt qua kh hi cu chng sinh. V Trnh Nim pht nguyn v c Pht Bo Tng n chng s thnh Pht A Di v lm gio ch ci Cc lc phng ty. V Trnh Nim l tn m V Sm dng trong Bi hoa kinh, cn i tha bi phn li kinh th gi l Ly Trnh. Trong Tng bn Hphags pa snin rje padma dkar poshes bya theg pa chen pohi mdo (TT 780) gi v vua y l Rtsibs kyi Mu Khyud. Phn bn Karun pundarka c tn l Aranemin, Hn bn dch V Trnh v Ly Trnh, xut pht t cch hiu Aranemin l do A + raa c ngha l khng c u tranh chng i, trong khi Tng bn dch rtsibs kyi mu khyud (vnh tm bnh xe), tc hiu aranemin do ara (tm) + nem (vnh bnh xe). Ngoi ra, Khai nguyn thch gio lc 2 c ghi Nhn c kinh mt quyn l ca Trc Php H ri chua thm n l "ng bn d dch ca kinh Bi hoa ln u tin dch ra, xem Tng hu lc". Kho Xut tam tng k tp 2 th c chp Nhn c kinh 1 quyn l ca Trc Php H, nhng khng ni g v lin quan ca n vi kinh Bi hoa. Ngy nay, Nhn c kinh 1 quyn l mt b phn ca Sanh kinh 2 do Trc Php H dch v ni dung khng dnh dp g n kinh Bi hoa. Lch i tam bo k phn ra hai b Nhn c kinh, mt b mt quyn v thuc vo Sanh kinh, cn b kia 10 quyn l "ng bn d dch d danh ca i bi phn li kinh". Ni r ra, k t lc Ph Trng Phng vit xong Lch i tam bo k (597), ngi ta c nhc ti mt bn d dch ca kinh Bi hoa mang tn Nhn c kinh. Khoan ni ti tnh chnh xc ca truyn thuyt y, ch cn xt xem, nu Nhn c kinh qu c mt lin h ti kinh Bi hoa th lm sao n li mang ta Nhn c. Nhn c thng l mt dch ng ca raya ting Phn, m thng thng cng

206

c phin m a lan nh. Vy, Nhn c kinh, nu qu l d bn ca kinh Bi hoa, th hn phi do c lch tn Araemin thnh raya. Vy th, araemin c th hiu theo hoc a + rana cho ta tn Ly Trnh hoc V Trnh. Ch Nim trong V trnh nim l mt phin m ca emin. Hoc hiu l do ara + emin, cho tn Ty tng Rtsibs Kyi Mu Khyud vi ngha vnh tm bnh xe. Hoc hiu araemin thnh raya vi ngha nhn c. Nh th, ba cch hiu va nu c quan h g vi nhau khng ? u ht, gia nhn c v v trnh cng nh ly trnh, tuy c th ngh quan h gia chng xut pht t vic vit sai araemin thnh raya, nhng trn thc t cng tng c nhng kt ni gia hai t vi nhau. Xut sinh v bin mn la ni kinh do Bt Khng dch vo gia th k th VIII, trong khi trnh by 4 phng thc t n la ni y, k cch u tin l "Tp a lan nh v cc v trnh x". R rng, trong vn hc Pht gio Phn vn c mt n lc truy tm ng nguyn ca raya n t a + raa. Do , gia Ly trnh hay V trnh v Nhn c khng phi l khng c nhng lin quan. V Trnh Nim thng thng c gii thch l mt tn phi hp gia dch ng v trnh (araa) v phin ng nim (nemin), tuy nhin, ch nim c th l tn d ca tn thi t V Nim c Th, tin thn ca Pht V Lng Th trong V lng mn vi diu mt tr kinh do Chi Khim dch. Xut sinh v lng mn tr kinh ca Pht Bt La c tn V Nim c o, trong khi A Nan mc kh ni ha ly kinh ch gi V nim. Ch v nim y l do dch ch acintya ting Phn, bi v cc bn dch khc ca kinh va ni, tc V lng mn ph ma la ni kinh, A Nan mc kh ni ha ly ln ni kinh, X Li Pht la ni kinh, Nht hng xut sinh b tt kinh, Xut sinh v bin mn la ni kinh ca Bt Khng v Xut sinh v bin mn la ni kinh ca Tr Nghim u dch l bt t ngh. V lin h gia Tng dich Rtsibs kyi mu khyud v aranemin, th do hiu aranemin thnh ara+emi. Cch hiu ny khng thy xy ra trong cc dch bn Hn vn, nhng cng a n nhiu gi kh li cun Mt mt, ara (tm bnh xe) l do ng t (/, vi ngha chuyn ng, i ti, khiu khch. T ng cn (/, o xut arua vi ngha mu vng lt, mt tri, nh bnh minh, nh sng. Kinh i bn ca Trng a hm kinh 1 chp ph thn ca Pht Thi Kh tn l Minh Tng thuc dng di st l vng, cn Tht pht kinh, chp ph thn l vua A L Na. Kho kinh i bn ca Trng b (D.14.1 Mahpdnasuttanta) th ph thn Pht Thi Kh l vua Minh Tng (Sikhissa... aruo nma rja pit ahosi). Vy vua Arua, ph thn ca Pht Thi Kh c tn lin h no vi vua Araemin, tin thn ca Pht A Di i php c ni kinh 17 k chuyn vo thi qu kh ca i kip Thin Hnh L, sau khi Nh Lai Sn Thng nhp dit, c v B tt tn Minh Tng pht i nguyn mun tt c chng sinh c an lnh. By gi cch th gii ca Minh Tng ti c ngn c ci nc, c c Pht hiu Sa La vng, bn n chng cho Minh Tng "Trong tng lai tri qua bn mi a tng k kip s c thnh chnh gic tn Nh Lai V Lng Th". Nh th, B tt Minh
207

Tng phi c tn ting Phn l Arua. Quan h gia Arua v Araemi qua trung gian ng cn (/, do vy, v tt l khng c ngha. Cho nn, Tng bn dch Araemin bng Atsibs Kyi mu khyud, khng th l khng c cn c. Ngoi ra, quan h araemin-arua xut hin thm mt chi tit khc l trong hai ngui t ca Pht Thi Kh th mt ngi c tn ging nh t ca Pht A Di k ra trong kinh Bi Hoa. i bn kinh ca Trng a hm kinh l, Tht pht kinh v kinh i bn ca Trng b kinh ni Pht Thi Kh c hai ngi t l A T Ph (Abhibh) v Tam B B (Sambhava). Kinh Bi hoa cng k chuyn Pht A Di dn dt ngi con th hai ca Bo Hi tn Sambhava thnh Pht hiu l i Nht. Qua nhng bn ci trn, tn V Trnh Nim vi nhng lin h araemin-arua-acintya (V Trnh Nim / Minh Tng / V Nim) cho thy truyn Bn sinh c Pht A Di n su nh th no vo truyn Bn sinh ca cc c Pht khc v bin dng nh th no qua nhng t liu khc nhau. S thm thu v vay mn ln nhau chng t xu th pht trin ca tn ngng tng thi i, tng a vc t ngun gc chung. Cho nn cng mt nhn vt trong cng mt ct truyn m y th c ng nht vi c Pht ny v kia th li ng nht vi c Pht khc. Chng hn, chuyn Bn sinh vua Oai c (Dpal Gyi gji Brjid, Thng Oai) th trong Qun Th m B tt th k kinh th ng nht vi Pht A Di , cn trong Nh huyn tam ma a v lng n php mn kinh th li ng nht vi Pht Thch Ca. y l im ta cn ch khi tm hiu ngun gc ca tn ngng A Di . c) V bn nguyn ca Php tng v V Trnh Nim. Truyn Bn sinh Php Tng chp Php Tng by t bn nguyn ca mnh trc c Nh Lai Th T Ti Vng, trong khi truyn Bn sinh V Trnh Nim th trnh by trc c Nh Lai Bo Tng, sau , c Php Tng cng nh V Trnh Nim c hai c Nh Lai trn n chng tr thnh Pht A Di ci Cc lc phng ty. S lng v th t cc bn nguyn ca Php Tng trong cc bn vn khng ging nhau. V lng thanh tnh bnh ng gic kinh v i A Di kinh ghi c 24 li th, nhng ni dung v th t li khng nht tr. V lng th kinh v V lng th nh lai hi ca i bo tch kinh c hai c 48 li nguyn, trong khi i tha v lng th trang nghim kinh ch c 36 li nguyn. Phn bn c 47 v Tng bn c n 49. Hai mi bn li nguyn trong V lng thanh tnh bnh ng gic kinh c th tm tt nh sau: (1) Trong nc Pht khng c ba ng d. (2) Nhng ai sinh vo nc y khng cn tr vo ba ng d. (3) Nhn dn cng c mt sc vng. (4) Khng c phn bit ngun gc tri ngi. (5) u c hiu bit v i trc. (6) u c thin nhn thng. (7) u c tha tm thng. (8) u bay i t ti. (9) u c thin nh thng. (10) Khng c i dc. (11) Lun lun tr trong Nit bn. (12) C v s t v la hn. (13) Chnh mnh c nh sng v lng. (14) Chnh mnh c th mng v lng. (15) Nhn dn cng th mng v lng. (16) Nhn dn
208

khng c lng d. (17) Ting tm vang khp mi phng v ht thy chng sinh u mun sinh v Cc lc. (18) Nhn dn cc ci Pht em lng thanh tnh nim Ta th khi cht Ta v t u n rc. (19) Nhn dn cc ci Pht d i trc lm c, nghe danh hiu Ta m hi ci mun sanh v nc Ta th s toi nguyn. (20) Cc v B tt u mt kip thnh Pht. (21) Cc v B tt u c 32 tng tt. (22) Cc v B tt u c vt cng dng cc c Pht mi phng. (23) Cc v B tt mun n th c n. n xong bt bu t i. (24) Cc B tt thuyt php hnh o nh c Pht. l 24 li nguyn trong V lng thanh tnh bnh ng gic kinh l. i A Di kinh do Chi Khim dch cng c 24 nguyn nhng th t v ni dung khng hon ton nht tr. Cho nn, tr nguyn th nht ca hai bn ging nhau, cn nguyn th hai tr i khng nhng th t m ni dung cng b o ln. C nguyn c trong bn ny m khng c trong bn kia v ngc li. Chng hn, nguyn s 4 v 20 ca V lng thanh tnh bnh ng gic kinh khng c trong i A Di kinh, trong khi nguyn th 12 trong bn sau li khng thy trong kinh trc. C nguyn trong bn ny th chia thnh hai, cn bn kia hai gp li mt. Chng hn nguyn th 6 v 9 ca V lng bnh ng gic kinh gp thnh mt trong nguyn th 17 ca i A Di Kinh. Ni chung, i A Di kinh c nhng nguyn sau, m khng thy trong V lng thanh tnh bnh ng gic kinh, l nguyn th hai, khng c ph n trong nc Pht A Di , v nu ph n sinh v th tr thnh n ng; nguyn th ba, c y chu bu, nh ca, o qun, n ung; nguyn th 11, B tt ci Pht A Di khng c nh ph n; nguyn th 12, cc B tt a la hn thng yu knh trng khng ganh ght nhau; nguyn th 17 v 18, bn thn Pht A Di c thin nhn thin nh v tr hu tuyt vi; v nguyn 23 cc v B tt la hn pht sanh nh sng trn nh u. V lng th kinh v V lng th Nh lai hi ca i bo tch kinh pht trin 24 li nguyn trn thnh 48. Phn bn Amitbha nma mahyna- stra ch c bn mi by nguyn v n thiu mt nguyn 21 v cc v B tt u c 32 tng tt. Tng bn Hpnags pahod dpad mod kyi baod pa shes bya ba theg pa chen pohi mdo th c ti 49 nguyn v d nguyn th 38 v vic B tt cc ci Pht khi nghe danh hiu A Di th u cung knh l bi. 48 li nguyn ny th 25 li nguyn u gn ng nht vi 24 nguyn lit trn. Do , thy ton b, ta s k t nguyn 26 tr i. (26) Nguyn nhn dn trong nc u c thn hnh ca Na La Din. (27) Nguyn trong nc mi th u p tuyt vi. (28) Ai cng thy c cy b to ln. (29) Mi ngi u c kh nng bin ti. (30) Cc B tt u c tr tu bin ti v lng. (31) Ci nc trong sch chiu khp mi phng. (32) Nguyn trong nc y dy hng thm vi diu. (33) Chng sinh cc ci Pht nh nh sng Pht A Di soi ri, thn tm c m du. (34) Tt c chng sinh khi nghe danh hiu, u c v sanh php nhn v cc tng tr. (35) Nguyn nghe danh hiu m chuyn c thn n b thnh n ng. (36) Nguyn nghe danh hiu m tu tp phm hnh cho n khi thnh Pht. (37) Nguyn nghe danh hiu th u tu hnh B tt, nm vc gieo xung t, tri ngi u knh tn. (38) o qun ca dn trong nc u t do mun
209

l c, khng ct may git nhum. (39) Nguyn dn trong nc vui sng nh cc v gii thot. (40) Nhn dn trong nc, mun thy cc Pht th ngi di gc cy bu, chng s hin ra. (41) Nguyn cc B tt khp mi phng khi nghe danh hiu, th cho ti lc thnh Pht lun lun y cc gic quan. (42) Nguyn cc B tt khp mi phng, khi nghe danh hiu, t c tam mui thanh tnh gii thot, ch trong khong khc cng dng v s cc c Pht khng thiu st v no. (43) Nguyn cc B tt khp ni, khi nghe danh hiu, u sanh vo cc nh ph qu. (44) B tt khp mi ni khi nghe danh hiu, u vui mng tu hnh b tt. (45) Nguyn cc B tt khp mi ni khi nghe danh hiu th t c tam mui Ph ng, thy ht cc c Pht. (46) Nguyn cc B tt trong nc nu mun nghe php th t nhin c nghe. (47) Nguyn cc B tt khp mi ni khi nghe danh hiu th t c a v khng cn thi lui. (48) Nguyn cc B tt khp mi ni khi nghe danh hiu th lin t c php nhn th nht, th hai, th ba, lin c a v khng thi lui. l ni dung 48 li nguyn ca Pht A Di nh ghi trong V lng th kinh. So vi nhng bn kinh khc, c bit l V lng th Nh Lai hi ca i Bo Tch kinh cng vi Phn bn v Tng bn, th ni dung chng tng i ging nhau, cn v mt th t th thng hay khc. Chng hn, nguyn th 23, l tng ng vi nguyn th 21 ca Phn bn, nguyn th 40, 42 v 45 l nguyn th 38, 40 v 43 ca Phn bn. i vi Tng bn cng th, nhng s sai khc t ra nhiu hn, v Tng bn d ra mt nguyn ni v m nhc vi diu ci Cc Lc, xen vo gia nguyn th 32 v 33. Cn i vi V lng th Nh Lai hi ca i bo tch kinh th ni dung v th t khng sai khc cho lm. Ngoi hai truyn bn 24 v 48 li nguyn va gii thiu, cn c i tha v lng th trang nghim kinh, ghi 36 nguyn c bit nhn mnh n vic cng dng ch Pht. V pht biu theo li khng nh, ch khng phi theo li ph nh, nh gp trong cc truyn bn trn, tm tt nh sau: (1) Trong nc khng c ba iu d. (2) Khng c phn bit tri ngi. (3) Chng sinh sinh v c i thn thng. (4) C tc mng thng. (5) C thin nhn thng. (6) C tha tm thng. (7) trong tnh trng chnh tn. (8) Lun lun trong nit bn. (9) D trong tnh trng Thanh vn Duyn gic cng u thnh Pht. (10) C nh sng v bin. (11) C th mng v lng. (12) Ting tm lng ly mi phng. (13) Nhng chng sinh ch thnh nim danh hiu khi cht s c Pht A Di v cc t kheo n rc. (14) Tt c chng sinh khi nghe danh hiu Pht A Di mun sinh v ci Pht no th sinh. (15) Chng sinh trong ci Cc lc y 32 tng tt. (16) C chng sinh v i nguyn cha mun thnh Pht th nh oai lc ca Pht A Di gio ho ht thy hu tnh. (17) Chng sinh ci Cc lc mun cng dng cc c Pht khp mi phng th c phng tin cng dng. (18) Cc B tt Cc lc u thnh tu nht thit tr, gii bn cc php yu. (19) Cc B tt Cc lc dng thn thng em t liu cng dng ch Pht mi phng. (20) Cc B tt nu khng em n c th nh oai lc Pht A Di , m cc c Pht a tay n nhn ly. (21) Cc v B tt ci Cc lc mun cng dng cc c Pht m khng ri ci mnh, th nh thn lc A Di khin cho cc cng dng t n cc ci Pht kia. (22) Cc v B tt ci Tnh c thn lc ca Na La Din v nh sng rc r. (23) Cc v B tt c kh nng thuyt php v ngi. (24)
210

Cc v B tt em mi th trn bu lm l trm t nhng cy chin n v gi cng dng khp mi phng cc c Pht. (25) Ci Cc lc trong sng nh gng. (26) Cc B tt ci y lun lun vui sng, thng trong tam mui bnh ng. (27) Nhng ngi mang thn n b, nghe danh hiu Pht A Di v qui y nh l khi lm chung th s sinh v ci Cc lc v tr thnh n ng. (28) Mi phng v s Thanh vn Duyn gic khi nghe danh hiu Pht A Di m tu tr tnh gii th nht nh s gic ng v thng. (29) Cc B tt trong mi phng khi nghe danh hiu Pht A Di u l bi qui mng. (30) o qun ci Cc lc khi ct may, git nhum. (31) Tt c chng sinh nghe danh hiu ca Pht A Di th u c v sinh php nhn. (32) Tt c B tt trong mi phng khi nghe danh hiu Pht A Di th chng c tch tnh tam mui. (33) Tt c Thanh vn, B tt khi nghe danh hiu Pht A Di u c v sinh php nhn, an tr vo v cng dng hnh. (34) Cc B tt mi phng khi nghe danh hiu Pht A Di th chng c tam mui ph bin b tt. (35) Cc B tt ci Cc lc u ty ging php v nghe php. (36) Tt c cc ci Pht khi nghe danh hiu ca Pht A Di th c nhn th nht cho n v sinh php nhn. d) V quan h gia cc truyn thng bn nguyn: 36 nguyn ca i tha v lng th trang nghim kinh l nh th. Tuy chng c nhng lin h nht nh vi 48 li nguyn, im c trng vn l hnh thc khng nh ca bn thn nhng li nguyn y. i tha v lng th trang nghim kinh t ra c mt s canh ci do nhng yu t tip thu t kinh Bi hoa. Bi hoa kinh 3 k c 48 li nguyn ca V Trnh Nim trc Pht Bo Tng. Khc vi 48 li nguyn trong V lng th kinh s dng hnh thc ph nh "... nu khng ... th ti khng ..." (sace me... na... m tvad aha...), 48 li nguyn y u dng hnh thc khng nh: "Nu ti c ... th ...". V ni dung, 48 li nguyn ca V Trnh Nim cng c nhng nt tng ng vi 48 li nguyn ca Php Tng, ch tr nguyn th 35, nguyn 44 v 48. Nguyn 35 ni ti vic khng c ni non cng nh cc khi nim tham sn si, c o v.v.., v c bit l khng c i dng, mt chi tit khng bao gi k ti trong khi m t Cc lc. Nguyn 44 v 48 th ni vic nit bn ca Pht A Di , cc B tt, v cc ngi n b, khi nghe danh hiu th sung sng v khng bao gi sinh lm n b na. Ba li nguyn ny, i tha v lng th trang nghim kinh ng nhin khng c. Vy, quan h gia 36 li nguyn ca i tha v lng th trang nghim kinh v 48 li nguyn ca Bi hoa kinh l th no? Trc y, nhng ngi nghin cu thng xt v tr ca 36 li nguyn trong lin h vi 24 v 48 li nguyn ca nhng truyn bn khc, v h gi thuyt 48 nguyn trong Bi hoa kinh ch l mt hnh thi khc ca 48 nguyn trong V lng th kinh, ch khng c nhng sai bit g cn bn. Cho nn, h phn ln xut nhng quan im khc nhau lin h n v tr ca 36 nguyn, m thng coi nh nh hng ca 48 nguyn trong Bi hoa kinh. Kimura Taiken trong khi i tm ngun gc ca t tng bn nguyn pht hin mt hin tng kh c bit l loi t tng y pht trin theo mt loi hnh cp s cng ly s 6
211

lm c s. T 6 li nguyn trong Tiu phm bt nh, n pht trin thnh 12 v 18 nguyn trong A S B Pht quc kinh, ri n 24 nguyn trong V lng thanh tnh bnh ng gic kinh v i A Di kinh, ri 30 nguyn trong i phm bt nh, ri 36 nguyn ca V lng th trang nghim kinh, ri 48 nguyn trong V lng th Nh Lai hi. Qu trnh pht trin r rng im ch mt trt t s hc nht nh, du hin ti cp s 7 cha c mt vn bn no chng thc, ngha l hin cha tm ra vn bn no ghi 42 li nguyn. Th th, quan h pht trin cp s gia chng l nh th no? Phi chng chng pht trin theo cp s t nh n ln? Hay l mt s gim tr t ln n nh? Kimura tr li l qu trnh pht trin theo trt t t nh ti ln. Ni r ra, u ht l 6 nguyn, ri sau b sung v hon chnh cho n lc 48 nguyn xut hin, p ng phn ln yu cu mt x hi l tng theo quan nim Pht gio. Mochizuki Shinko, tuy khng hon ton nht tr vi thuyt pht trin cp s ca Kimura, cng tha nhn qu trnh pht trin t s nh ti ln ca s lng nhng li nguyn trong cc kinh. T 6 nguyn trong Tiu phm bt nh tng ln 21 nguyn trong A S B Pht quc kinh T, ri 24 nguyn trong V lng thanh tnh bnh ng gic kinh v i A Di kinh, ri 30 nguyn trong i phm bt nh, ri 36 nguyn trong i tha v lng th trang nghim kinh, v cui cng 48 nguyn trong V lng th kinh v trong V lng th Nh Lai hi. Mochizuki nhn xt thm l quan h trc sau gia 36 v 48 nguyn tht kh m khng nh mt cc dt khot, bi v 36 nguyn c th l mt dng bt ton ca 48 nguyn. Trong mt gii hn no , nhn xt y t ra c th chng minh c bit khi ta ch n s lin quan gia 36 nguyn v 48 nguyn ca Bi hoa kinh. Gii hn lnh vc tm hiu thun ty vo cc bn vn lin h n Pht A Di , nhng ngi nghin cu khc cng xut nhng kin tng t. Wogihara sau khi so snh cc vn bn vi nhau, kt lun i A Di Kinh va V lng thanh tnh bnh ng gic kinh tc nhng vn bn ch trng 24 nguyn, l thnh lp sm nht, ri n Phn bn Amitbhavyhastra, v cht ht mi l V lng th Nh Lai hi v V lng th kinh, tc nhng vn bn ca 48 nguyn. Kt lun ny Akashi Etatsu khng hon ton ng , v Wogihara khng quan tm n vn bn 36 nguyn ca i tha v lng trang nghim kinh. Cho nn, Akashi v sau Sonoda a ra quan im, mt mt tn thnh kt lun trn ca Wogihara, mt khc b sung v hon chnh n bng cch thm vo s c mt ca vn bn 36 nguyn. Ni cch khc Akashi ch trng i A Di kinh v V lng thanh tnh bnh ng gic kinh l nhng vn bn xa nht, ri n i tha v lng th trang nghim kinh, ri n Phn bn Amitbhavyhastra, ri n V lng th Nh Lai hi v V lng th kinh. Sonoda cn xc minh r hn vn bn i A Di kinh l xa nht so vi V lng thanh tnh bnh ng gic kinh. Nh th, nhn chung th cc thuyt trn u phn ln ch trng vn bn 36 nguyn ca i tha v lng th trang nghim kinh, tuy c dch ra ting Trung quc chm nht li chim v tr quan trng v qu c s, ngay c i vi V lng th kinh, dch vo khong nm 252. Ch trng y e khng hp l cho lm, v 36 nguyn c lin h mt thit vi 48 nguyn
212

ca Bi hoa kinh. M Bi hoa kinh ngy nay thng c nhn nhn l mt vn bn nhm vic cao bn thn Pht Thch Ca v nhm t quan h u vit ca tn ngng Pht Thch Ca i vi tn ngng Pht A Di , m c th rt thnh hnh vo thi k n xut hin. Do vy, lp trng ca Wogihara v vic ring vn bn 36 nguyn ca i tha v lng th trang nghim kinh khng phi l khng cn c, du rng n mang khuyt im l khng xc nh r v tr ca 36 nguyn y trong quan h gia 24 v 48 nguyn ca cc vn bn khc. xc nh v tr y, mt iu cn phi nh l tn ngng A Di c truyn vo Trung quc rt sm v c dn d chim lnh v tr u th ca mnh i vi cc tn ngng khc, cui cng tr thnh rt ph bin vo lc Php Hin dch i tha v lng th trang nghim kinh. Do , nu Phn bn ca i tha v lng th trang nghim kinh xut hin trc hay cng thi vi V lng th kinh, th khng c l do g m n khng truyn ti Trung quc. Vic Php Hin dch kinh y vo nm 1001 trong trng hp ny, v th, phi im ch s xut hin hu k ca chnh bn thn n. Ni r ra, i tha v lng th trang nghim kinh l kt qu ca mt n lc canh ci V lng th kinh, nu khng l i A Di kinh, do qu trnh tip thu nhng cng hin ca Bi hoa kinh. N lc y chng t mt tha hip xy ra gia tn ngng Pht A Di v tn ngng Pht Thch Ca, gia truyn thng bn nguyn V lng th kinh v truyn thng bn nguyn Bi hoa kinh, chm dt cuc cnh tranh gia hai tn ngng lm tin cho s ra i ca hai truyn thng bn nguyn y. V th, 36 nguyn trong i tha v lng th trang nghim kinh c th ni l xut hin chm nht, tng hp hai truyn thng bn nguyn vi nhau to nn bn thn mnh. V quan h gia truyn thng bn nguyn V lng th kinh v truyn thng bn nguyn Bi hoa kinh th tht kh xc nh mt cch chc chn v tnh trc sau ca chng. Tuy nhin, ch cn c trn lch s truyn b ca nhng kinh Trung quc, truyn thng V lng th kinh r rng xut hin trc. Thm vo , nu gi thit kinh Bi hoa ra i nh mt phn ng trc cao tro tn ngng mnh m Pht A Di , nhm chng minh tnh u vit ca tn ngng bn thn Pht Thch Ca, th hin nhin truyn thng bn nguyn Bi hoa kinh cng phi ra i sau truyn thng V lng th kinh. Ngoi ra, truyn thng V lng th kinh tri qua hai giai on hnh thnh, giai on hnh thnh 24 nguyn ri giai on hnh thnh 48 nguyn, trong khi truyn thng Bi hoa kinh th khng c mt qu trnh nh vy. Do , 48 nguyn ca Bi hoa kinh cng phi xut pht t nguyn hnh 24 nguyn ca truyn thng V lng th kinh. Ni tm li, quan h gia cc truyn thng bn nguyn ca Pht A Di c th hnh dung nh sau. T 24 nguyn ca i A Di kinh v V lng thanh tnh bnh ng gic kinh lm c s pht trin thnh truyn thng 48 nguyn ca V lng th kinh v truyn thng 48 nguyn ca Bi hoa kinh, ri cui cng tng hp li trong 36 nguyn ca i tha v lng th trang nghim kinh. Nguyn do gy nn qu trnh pht trin ny l yu cu mun chnh l v hon thin, nhng g ra trong 24 nguyn. Bn mi tm nguyn ca truyn thng V lng th kinh biu th mt n lc chnh l v xc minh. N chnh l nhng g 24 nguyn pht trin, sau khi tri qua mt thi gian th thch. S kin ny by t kh r nt khi xt li
213

nguyn 19 chng hn. Nguyn 19 trong truyn thng 24 nguyn ni rng nhn dn cc ci Pht i trc lm c, khi nghe danh hiu Pht A Di m hi ci mun sinh v nc Cc lc, th phi pht nguyn. Nguyn ny trong truyn thng 48 nguyn ca V lng th kinh c chnh l li bng cch gii hn nhng ngi lm c va ni l khng bao gm "nhng chng sinh to nghip v gin v nhng k ph bng chnh php". Gii hn y chng t li nguyn nguyn y qu rng ri, c th to nn nhng tr ngi cho vn duy tr o l v truyn b Pht php, nn cn phi ln mt s ngoi l m nu phm ti ngi ta khng th vng sinh c. Khng nhng chnh l, gii hn y cn xc minh i tng c th vng sinh, xc minh iu kin v trng hp c th vng sinh. Cho nn, nhng nguyn sau qui nh r hn ni dung v chi tit ca nhng g pht biu trong 24 nguyn. Th d, nguyn th 6 trong 24 nguyn ni, mi ngi Cc lc u c thin nhn thng, th nguyn th 45 trong 48 nguyn cng xc minh r hn, ni rng cc b tt khp mi ni khi nghe danh hiu Pht A Di th t c tam mui ph ng, thy ht cc c Pht. Hay nguyn 21 ni v cc tng tt th c nguyn 26 xc minh thm l c thn hnh Na La Din v nguyn 27 v mi th u p tuyt vi Cc lc. Bn mi tm nguyn trong truyn thng V lng th kinh, nh th, l mt biu th n lc chnh l v xc minh. Bn mi tm nguyn trong truyn thng Bi hoa kinh cng vy. N chnh l li 24 nguyn r rng bng cch thay th cch pht biu ph nh bng cch pht biu khng nh. Thay th y khng ch l mt li thay th ngn t, m cn bao hm mt ni dung t tng. N ni ln tnh tt yu, tnh phi xy ra ca nhng g bn nguyn Pht A Di nhm ti. N khng cn gi thit vi iu kin "Nu....th....", m khng nh l "Khi ti thnh chnh gic v.v... th nh th, nh th xy ra". Qu trnh khng nh tnh tt yu y cng l qu trnh khng nh tn ngng Pht A Di mt cch mnh m v thm hu. V ni dung, 48 nguyn ca Bi hoa kinh cng c n lc chnh l ng ch . u ht, nguyn th 12 ca 24 nguyn c ni ti nhng v la hn t ca Pht A Di . Nguyn ny, Bi hoa kinh chnh l li vi nguyn th 39 qui nh r rng th gii Cc lc ch bao gm nhng v B tt khng c Thanh vn v Duyn gic. T tng Tnh khng c Thanh vn v Duyn gic ny, t thi Long Th tr i tr nn rt ph bin, nh i tr lun 13 ghi li. V chnh l nguyn th 12 y, Bi hoa kinh c thm nguyn th 11 ni r nhng chng sinh th gii Cc lc u l nhng v khng cn thi lui, nhng A B Bt Tr (Avaivartika). Nh th, Bi hoa kinh trong khi chnh l 24 nguyn ng thi xc minh. Qua n lc chnh l , Bi hoa kinh l cho thy, quan h gia kinh y v i A Di kinh cng i tha v lng th trang nghim kinh nh trnh by trn. Chng hn, nguyn th 24 ca Bi hoa kinh v vic cc v b tt ti th gii Cc lc cng pht ra nh sng ch tm thy tng ng trong nguyn th 23 ca i A Di kinh v
214

nguyn th 22 ca i tha v lng th trang nghim kinh. Nguyn th 12, 13 v 28 ca Bi hoa kinh cng th. Chng c nhng tng ng trong i A Di kinh, tuy khng c chuyn li cho i tha v lng th trang nghim kinh. Vy, nu, mun ni r hn, th Bi hoa kinh chnh l v xc minh 24 nguyn ca i A Di kinh, ri mt phn no chuyn giao li cho i tha v lng trang nghim kinh, to nn truyn thng tha hip 36 nguyn. ) T tng bn nguyn v ngun gc tn ngng A Di c trng t tng bn nguyn l mun kin thit mt th gii l tng v chng trnh cng nh phng n thc hin mun . Trong x hi n thi c Pht hi nhng nhn t khch quan cho vic xut mt s nim lm tin cho vic xy dng nhng chng trnh v phng n y sau ny. Nu ring ra mt bn mm mng t tng bn nguyn trong vn hc Bn sinh. Nhng vn h chnh ca t tng Pht gio u c a ra quan nim bn nguyn ca mnh, da trn nhng nim bn nguyn tim tng trong vn h A hm v B kinh... Nhng ni bt nht v thng k n nht l t tng bn nguyn Pht A Di , t tng bn nguyn Pht A S B v t tng bn nguyn Pht Dc S. T tng bn nguyn Pht Dc S tht ra l t tng Pht A S B c chnh l. Cho nn, cn li t tng bn nguyn Pht A Di v t tng bn nguyn Pht A S B. M t tng bn nguyn Pht A S B trong qu trnh pht trin b t tng bn nguyn Pht A Di y li vo hu trng lch s. Nguyn do v s y li ny, mt s nhng ngi nghin cu nh Kimura Taiken truy v tnh cht qu hin thc ca t tng bn nguyn Pht A S B, v tnh cht l tng ca t tng bn nguyn Pht A Di . Gi theo chng ti ngh l cha tha mn lm. Cn phi ni rng t tng Pht A S B b y li vo hu trng, chnh v n l mt th t tng chng tn qun, mt th t tng mong rng "trong nc khng c danh hiu vua, m vua c gi l php vng". Ngc li, t tng bn nguyn Pht A Di t bn thn tuy cng mc nhin tha nhn khi nim php vng, nhng khng cng khai bi xch t tng tn qun. Hn th na, n cn trnh by hnh nh c Pht A Di thng thng trong t th mt v vua hay mt v vng t. Trong s 19 ct truyn Bn sinh v Pht A Di hin cn bo lu, th su ct truyn trnh by c Pht ny nh mt v vua, l V lng th kinh, Hu n tam mui kinh, Bi hoa kinh, Hin kip kinh 8, Quyt nh tng tr kinh v i tp hi chnh php kinh. Su ct truyn trnh by nh mt v vng t, l V lng mn vi mt tr kinh, Hin kip kinh 1, c Quang thi t kinh, Php hoa kinh, A Di c m thanh vng la ni kinh, Qun st ch php hnh kinh. By ct truyn cn li th trnh by nh mt v xut gia nhng khng cho bit r lai lch, l Qun v lng th kinh, Sanh kinh, Hin kip kinh 1, T ch phng ng hc kinh, i php c la ni kinh, Qun Pht tam mui hi kinh, v Gic tr phng ng kinh (Gic tr phng ng kinh hin do i tha bo yu ngha lun dn ra, nguyn bn hin mt). Th th r rng hnh nh c Pht A Di kt lin mnh m vi hnh nh vua cha,
215

mt s kin tri ngc vi hnh nh c Thch Tn nh din t trong vn hc Bn sinh. Trong loi hnh vn hc y, c Thch Tn xut hin qua thn phn ca nhng con vt ca nhng ngi cng kh cho n vng gi giu sang, thm ch qua thn phn ca nhng con qu. Nhng ct truyn cc kinh dn trn, tri li, khng nhng ch c Pht A Di xut hin di hnh nh con ngi, m cn di hnh nh ca nhng thnh phn x hi cao qu c th nh vua cha hay nh tu hnh. Cch trnh by ny cho php tn ngng Pht A Di pht trin, v n ph hp vi tnh hnh v iu kin chnh tr x hi khch quan ca lch s, khi ch phong kin phng ng ang tip tc duy tr v bo v mng sng ca n. y cng chnh l l do gy nn s lui vo hu trng ca tn ngng Pht A S B, vi t tng chng vua hon ton i ngc li xu th cng c v tp trung quyn hnh thi i phong kin ang i ln. V cng v trnh by c Pht A Di qua truyn thuyt, qua hnh nh ca mt con ngi v ca mt con ngi thuc nhng thnh phn x hi cao qu c th, nn khai sinh ra nim tha lc. nim ny gi thit s hin hu ca mt quyn lc c kh nng hin thc mun ca mnh, ban pht n hu v cu ri nhng ai a lc, m trong tn ngng Pht A Di y ti cc im tr thnh mt th quyn lc v bin v ton thin th hin trong bn thn Pht A Di . Nhng truyn thng bn nguyn Pht A Di ni trn qui nh r rng quyn lc y, thm ch qui nh ti im l, ch cn nghe danh hiu Pht A Di hay ch nht tm tr nim danh hiu ca c Pht y cng bo m cho ngi thc hnh c rc v ci Cc lc. Nhng nim tha lc ny li t c s trn t tng bn nguyn, ngha l trn c s n lc ca c nhn. Do vy, tha lc c th ni l mt th t lc hin hnh nhm th hin nguyn vng mun ca mt con ngi, v mt mt. V mt khc, T lc ch c th hin hnh c trong nhng iu kin v gii hn no ph hp vi kh nng thi th ca n. Cho nn, nu tha lc ch l t lc hin hnh, th n cng i hi i tng ca tha lc phi c nhng nhn t g. Nhng iu kin g c th p ng nhng nhu cu ca t lc. Ni r ra, tha lc v t lc ch l hai mt ca mt vn , do th c th ni l hai mt ca mt th thng nht. C th hn, tha lc v t lc ch l biu hin ca mt qu trnh t thc, t gic ng ca mi c nhn. Ta mun vn ti th phi c mt ci g vn ti, ci g c kh nng thu ht n lc vn ti ca ta. y chnh l ni dung ca t tng "T tnh Di , duy tm tnh ", m Trn Nhn Tn trong C trn lc o ph pht biu mt cch hng hn: Tnh l lng trong sch, ch cn hi n ty phng. Di l tnh sng soi, ma phi nhc tm Cc lc. Trn y ch mi l n lc l gii ngha, ngun gc v v tr ca Pht A Di mt cch tng qut. V vai tr v v tr ca c Pht ny trong cc tn phi Pht gio, c bit trong phi Tnh v phi Chn ngn, xem mc A DI (TNH GIO) v A DI (MT GIO).
216

Sch Dn
I/ Vit Ng
A, 21 , 21 c, 21 Ai, 21 Am, 21 An, 21 t, 21 A u, 32 A ba, 34 A ba ba, 84 A ba b sa ra, 77 A ba b, 85 A ba cc , 36 A ba din noa, 89 A ba , 37 A ba na, 37 A ba na kinh, 42 A ba n , 112 A ba n na, 37 A ba hon tu, 48 A ba hi, 47 A ba hi b, 48 A ba khm mn, 51 A ba la, 48, 55 A ba la cht a, 60 A ba la mc gi, 54 A ba la mc kh, 54 A ba la l, 55 A ba la li, 55 A ba la ma na a b, 59 A ba la na, 59 A ba la nh a, 60 A ba la ra, 55 A ba lan a, 72 A ban lan c ca, 72
217

A ba l, 76 A ba l gia, 74 A ba ma la, 77 A ba mt r ca, 80 A ba mt l gi, 79 A ba na, 80 A ba ph, 85 A ba ra th , 60 A ba sai ph di, 81 A ba tam ma la, 77 A ba tha na, 37 A ba tot la gi, 48 A ba t, 82 A b, 82 A b bt ng t, 85 A b bt la, 85 A b cc , 36 A b da, 85 A b da, t lut Tch lan, 86 A b da, Pht qu kh, 88 A b da, tn cp, 86 A b da, trng lo, 88 A b da, vua c Tch lan, 87 A b da, vua Kakiga, 88 A b da, vua Tch lan, 86 A b din ca la, 95 A b din , 89 A b du, 94 A b dng ca la, 95 A b a bt na, 97 A b t , 100 A b , 112 A b kim, 97 A b kim nh da, 98 A b kim nh da, 98

A b kin , 99 A b k l, 121 A b la, 55, 102 A b la a nhn, 72 A b l, 102 A b l tra, 72 A b l ct tht Pht ra, 103 A b l ct x b la, 103 A b l kit thc bn ra, 103 A b l kit thc bt ra, 103 A b ma la, 77 A b ma la nga, 80 A b mt ca, 80 A b mt r, 80 A b qut da, 36 A b ra, 106 A b ra khin tha, 99 A b sa ma la, 77 A b thi la, 107 A b vt (th gii), 108 A b vt (ch vit), 108 A b ba ma la, 77 A b b ma l, 77 A b la nh , 60 A bc sai ph di, 82 A ban a, 112 A ban xoa, 112 A bn, 112 A bn , 109, 112 A bn la, 110 A bn u, 112 A bn , 112 A bn la, 110 A bn a, 109 A bn ma t ra, 114 A bng, 115 A bt , 126 A bt bt lt x na, 117 A bt la, 55 A bt ra h a, 118 A bt la la, 55
218

A bt la th a, 60 A bt ma la, 77 A bt ra , 119 A bt sa ma ra, 77 A bt b ma la, 77 A bt da, 86 A bt da k ly, 121 A bt a la, 124 A bt , 112, 127 A bt l ch na, 127 A bt la kin , 99 A bt la nh a, 60 A bt ma la, 77 A bt mu, 108 A bt r mt ca, 80 A bt tra, 128 A b, 130 A b bt tr, 134 A biu nghit a, 136 A bi din na na, 89 A ca, 137 A ca ch st th, 145 A ca ch s la, 138 A ca m, 147 A ca la, 138 A ca l sa da, 142 A ca ma , 143 A ca na, 144 A ca n st hoch, 145 A ca n st c, 145 A ca nh tra, 145 A ca ni sa thc, 145 A ca ni sa tra, 145 A ca ni st tra, 145 A ca n tra, 145 A ca n xoa, 145 A ca r sa d, 143 A ca r si da, 143 A ca th la, 138 A ca vn, 147 A ca xa, 147

A cu la, 174 A cu l xa, 149 A cu l x mn, 149 A chn d, 150 A chn , 150 A cht t tn, 153 A ch a, 186 A ch n x da, 154 A chi, 155 A chi la ba , 156 A chi la ca dip, 159 A chi la x x cam b la, 191 A ch m, 165 A chin a, 161 A chin a hon, 161 A chin a la, 161 A chin a hon, 163 A chit la, 166 A chu , 168 A chu na, 170 A chu na, 170 A chng b, 171 A chng t, 171 A cu la, 172 A cu la ca la, 173 A cu lu, 174 A da t na, 175 A da kha, 176 A da kit l b, 179 A da yt r b, 179 A da la, 177 A da mc kh, 177 A da tr, 178 A d t na, 175 A d sa, 185 A d kin a, 184 A d tc kin a, 184 A dn la ba d, 157 A dt, 186 A dt a, 186 A di, 188
219

A di a, 186, 194 A di a bt la b, 189 A di a du, 194 A di a du t, 194 A di a k x kim b l, 191 A di a x x khm b la, 191 A di x x khm b la, 191 A di , 194 A di b, 194 A di b da, 194 A di d l, 194 A di Pht tam danh, 201 A di Pht thp tam hiu, 197 A di an b, 194 A di u, 186 A di la b , 157 A di la bt , 157 A di la ha , 157 A di na ha , 157 A di xy k t kim ly, 191 A dip ma, 34 A dip ma gi, 82 A duy t, 48 A duy vit tr, 134 A , 21 A gi, 173 A gi u la, 138 A gi la, 138 A hng la, 106 A ha n , 112 A ha , 112 A ha na, 81 A h, 85 A hi hon tu, 48 A k a, 186 A k a ch x khm b la, 191 A k a knh x cam b ba, 191 A k x x khm b la, 191 A k u h xa khm b la, 191 A k na ch xa cam b la, 191 A la b lu, 55

A la ca, 137 A lan , 168 A lp, 55 A l la bt , 157 A ma tr kinh, 119 A nu b , 21 A nh , 194 A nh n, 194 A nh n nh da, 154 A nh ra pht , 157 A nhip, 130 A nhip , 130 A nhip kin, 82 A n kit a, 148 A ph l ch thp pht la, 103 A ph l ch thp ph ra, 103 A pht a la, 125 A pht la, 125 A pht la th la, 107 A ph, 85 A ph x x kim phi la, 191 A phc l ch a y thp phit la, 103 A phc l ch thp pht ra, 103 A phc l ch y thp pht la, 103 A phng, 115 A suy, 155 A thp ba, 82 A thp ba cc a, 36 A thp b, 82, 130 A thp b th, 130 A thp b th, 130 A thp bc ca, 130 A thp ma gi, 82 A thp phin, 130 A thp phc ca, 82 A thp phc pht a, 130 A thp phc th da, 130 A thu, 130 A thu ba du k a, 130 A thu ba k, 130 A thu tht, 130
220

A th m, 186 A th a, 163 A th n x da, 154 A th a, 186 A th a, 186 A th a k x cam bt la, 191 A th a pht , 157 A th b k, 130 A thun na, 170 A thuyt kh, 130 A thuyt th, 130 A t bt tr, 134 A tin , 150 A tin d ma nan a, 153 A t b tm, 30 A t ng chuyn, 25 A t qun, 28 A t tht ngha, 30 A t tht tng qun, 30 A t t dng, 32 A u, 32 A vn u, 112 A xa b x, 130 A xa du th, 130 A x , 130 A x na, 170 A x b k, 130 Ai di , 186 i lu hon, 103 An b, 130 An kh, 138 t b, 130 t b, 130 t ca, 137, 173 t thun na, 170 t phn , 112 n (th v u), 89 Bn , 110 Bn la, 110 Bn nguyn (ca Php Tng ), 208

Bn sinh, 42 Bn s, 42 Bng, 115 Bt tr tr, 130 Bt sn mn, 161 Bt t ngh hu (b tt), 153 Bit gii, 126 B l kit nhip pht la, 103 B tt A ba na, 37 Ca ln, 155 Cng k, 56 Cu l xa, 149 Cu triu knh i, 143 C ba l (rng), 56 Chin la (th gm), 56 Di ly thun na, 170 Dim vng nhn, 115 Doanh bch (thnh), 77 Dc a ba na, 37 a la thng gi (ngi), 100 ra, 149 i a ba na, 37 i t, 121 i t tr b, 122 n n , 54 o tr (th gii), 108 u a, 51 u (hnh), 124 lc ca (loi ngi), 99 Gi ti, 127 Ha da ngt r phc, 179 H da yt l b, 179 H bt , 126 H d ngt r phc, 179 Hn dng (i thn), 155 Hp ba ma na, 59 H khng tng, 149
221

K x kim pha l, 191 Kha t a, 186 Khanh hm, 51 Khu kh hnh, 127 Kin hon (th gii), 161 Kim sc (th gii), 161 Kinh phong, chng bnh, 77 Knh i (mt gio), 143 K bt, 51 La hnh t, 155 Li cun (mt gio), 143 Ly b u Nh Lai, 96 Ly khng b (th gii), 97 M ng, 149 Mt n sa, 99 Mc th (B tt), 161 Na la din (tri), 105 Na nit na s l, 161 Nam sn tr b, 122 N l trung qu, 115 Nu, (cy, Vit Nam), 58 Nht hoa, 137 Nh hip, 151 Nh thp c a ba na, 37 Nhin ng, 204 Ni lin thin (sng), 158 Nit na s l, 161 Nng sn ti, (lut, ba t , 7), 74 mn th, 51 Php h (B phi), 123 Php nguyt (tam tng), 153 Php tng, 204 Pht ra, 148 Pht khai gii phm ch a bt kinh, 19 Ph cht t lm, 148 Phng la, 115

Phng qung (b phi), 123 Phng l, 115 Ph bn na (rung), 73 Qun m, 104 Qun th m, 104 Quang th m, 103 Ra sa nam (chn ngn chng t), 94 Sm ma, 117 Sc (mu), 97 Ta l a sc, 97 Tam mn a, 148 Tnh ti, 127 Tp thp nh nhn duyn gii thot chng c (bi ch), 82 Tng thng cng c ch (thi t), 97 Tn u l ph la a, 54 T na (i thn), 155 Thng hnh (kip), 97 Thng quang minh (kip), 97 Thng v u (th gii), 97 Thp ba cc a (A thp ba cc a), 36 Thi la noa pht , 157 Thi lt noa pht , 157 Th nht thit chng sinh v u b tt, 89

Th v u, 89 Th la, 138 Thng gii, 126 Tnh c (ci tri), 146 Toan l (c long), 55 Ti thng hnh (kip), 97 Tn la (rng), 57 Trng (mu), 97 Trng a ba na, 38 lt th na, 170 c nh a ba na, 37 ng gi la, 138 u ba x, 51 u a, 51 u thin ni (thnh ph), 112 Uy c (thi t), 97 Vn cnh (loi ngi), 99 V trnh nim, 206 V y (th gii), 96 V y sn tr b, 122 X b k, 130 X da, 154 Y thp pht la, 104

II. Phn
A, 21 Akaniha, 145 Agadam, 147 Agramati, 143 Aghaniha, 145 Aghna ?, 144 Akura, 174 Aga, 138
222

Acelakayapa, 159 Acalajna, 163 Acla, 166 Acr, 166 Acintya, 150 Aciravat, 157 Acelacakayapa, 159 Acyuta, 168

Ajita, 186 Ajitakeakambala, 191 Ajitakeakambal, 191 Ajitavat, 157 Ajitasena, 153 Ajitnjaya, 154 Ataru, 106 Atyantajat, 161 Atyantajna, 161 Ankola, 172 Apadaracn, 127 Apagupta, 36 pattipratideana, 117 Aparaaila, 107 Aparjit, 60 Aparntaka, 72 Apalla, 55 Apalokanakarma ?, 74 Aparagodna, 118 Aparagodniya, 118 Apasmra, 77 Apmarga, 80 Apekbhmi, 82 Apramnbha, 59 Apratimukha, 54 Apratihata, 118 Aprameya, 94 Ababa, 84 Abhadra ?, 128 Abhaya, 86 Abhaykaragupta, 135 Abhyantara, 110 Abhayakara, 95 Abhayadada, 89 Abhayadna, 89 Abhaykara, 135 Abhaykaraguptapda, 135 Abhyudgata, 136
223

Abhrakaha, 99 Abhrakhandha, 99 Abhrainda, 99 Amitaprabh, 189 Amitabuddha, 194 Amitbha, 194 Amityus, 194 Ayasknta, 184 Ayomukh, 177 Arka, 137 Arcismati, 165 Arjuna, 170 Avaga, 98 Avaa, 77 Avatra, 124 Avai, 77 Avada, 109 Avadtavarna, 97 Avadna, 37 Avanti, 112 Avabhadrakumar, 85 Avamatra, 114 Avamrdha, 108 Avara, 102 Avaraaila, 107 Avarogadhi ?, 105 Avalokitaptmta ?, 105 Avalokitasvara, 103 Avalokitevara, 103 Avinivartanya, 134 Avivartika, 134 Avaivartika, 134 Asmaka, 34 Apaka, 34, 82 Amaka, 34, 82 Avaka, 34, 130, 155 Avaki, 130 Avaka, 82

Avagupta, 36 Avajit, 130 Ahitundika, 176 Athava, 185 Apara, 185 Ayava, 185 , 23 karana, 143 ka, 147 kulakara, 173 kroa (mam), 149 cumba, 171

patti, 126 pana, 81 bhsvara, 47 yantana, 175 yantri ?, 178 yna, 177 U, 32 Upaga, 98 Upaniksepaa, 51 (Nirya) pla, 115 Hayagrva, 179 Hiranyavat, 157

III. Pli
A, 21 Akaniha, 145 Akka, 137 Akkochi (mam), 149 Ankura, 174 Acinteyya, 150 Aciravat, 157 Acelakassapa, 159 Accuta, 168 Ajita, 186 Ajitakesakambala, 191 Ajitakesakambal, 191 Ajjuna, 170 Apamra, 77 Aparasela, 107 Apalokanakamma, 74 Aparagoyna, 118 Aparagoyniya, 118 Apasmra, 77 Apadna, 37 Apramnbha, 59 Aparantaka, 72
224

Aparnta, 72 Appameyya, 94 Apalla, 55 Ababa, 84 Abbhantara, 110 Abhaya, 86 Abhayagiri, 121 Abhayavihara, 121 Abhayuttara, 121 Abhycala, 121 Ambatthasutta, 119 Avanti, 112 Assaka, 34, 155 Assaji, 130 Ahituika, 176 Ahiguhika, 176 ksa, 147 patti, 126 pana, 81 bhassara, 47 yatana, 175 Uttaravihra, 121

Upanikkhapara, 51 Oda, 109 Odtavaa, 97

Oma, 114 (Niraya) pla, 115

IV. Tng
A, 21 Ar kar, 137 A sma ka, 82 Kyi hud zer ba, 85 Kha dog dkar po, 97 Khab lon, 184 Gsal yas, 109 Gsegs pa babs pa, 124 Gshan gyis mi thub ma, 60 Gzugs mthah, 145 Tshad med hod, 59 Tshe dpag med, 194 Tshon khan, 81 Dgug pa, 143 Dpag tu med, 194 Dpag tu med pa, 94 Dpag yas, 194 Dran ba, 143 Na, 110 Nam mkhah, 147 Ni hog gi gos, 72 Nin hog gi gos, 72 Nub kyi ba glan spyon, 118 Nub kyi ri bo, 107 Phir mi ldog pa, 134 Phyar phyur, 98 Ltun ba, 126 Blo mehog, 143 Brjed byed, 77 Brtags yas, 106 Bsam gyis mi khyab pa, 150 Bsrun byed, 112 Bsrunspa, 115
225

Ma thogs pa, 119 Mi tham pa, 186 Mi hjigs pa, 86 Mi hjigs sbyin, 89 Mi hpham pa skrahi la ba cam, 191 Mgu gu, 174 Yal lag, 138 Rta sbas, 36 Rta thul, 130 Rtogs pa brjod pahi sde, 37 Skye me hed, 175 Sog ma med, 55 Skyon (s) ba, 115 Spyan ras gzigs dban phyug, 103 Spyi hi tshug, 108 Smos yas, 98 Ha ya gri ba, 179 Hog min ka nam gzugs mthah yas, 145 Hod gsal, 48 Hod dpag med, 189, 194 Hod min, 145 Hod hphrod ba can, 165 Hgro hgyogs pa, 34 Hjigs med ri, 121 Hjigs med hbyun gnas sbas pahi shabs, 135 Hjigs med hbyun gnas sbas pa, 135 Hjug pa ham gsegs pa, 124 Zan yag, 136 Zab bgran (hgran), 185 Thogs pa med pa, 119