LÔØI GIÔÙI THIEÄU

Say söa mieät maøi treân con ñöôøng tìm hieåu veà neàn vaên hoùa AÙ
Ñoâng, töø taùc phaåm “Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi”
roài “Thôøi Huøng Vöông vaø bí aån luïc thaäp hoa giaùp” vaø baây giôø laø cuoán
“Tìm veà coäi nguoàn kinh Dòch”, taùc giaû Nguyeãn Vuõ Tuaán Anh döôøng
nhö khoâng bieát meät moûi, ñaõ coá gaéng tham khaûo tìm toøi, luaän coå suy
kim roài vaét oùc mình maø ñöa ra nhöõng phaùt kieán môùi laï trong Dòch hoïc
ñeå coáng hieán cho moïi ngöôøi.
Thieän chí vaø coâng phu cuûa taùc giaû töôûng ñaùng neân traân troïng.
Trong “Tìm veà coäi nguoàn kinh Dòch” taùc giaû laäp luaän raèng:
Dòch hoïc maø ta nghieân cöùu xöa nay ñöôïc ghi treân caùc coå thö chöõ
Haùn coù caû traêm pho ngaøn quyeån, nhöng phaàn nhieàu caùc luaän thuyeát laïi
khaùc bieät nhau. Thaäm chí nhöõng luaän thuyeát ñoù laïi traùi ngöôïc, maâu
thuaãn nhau. Do vaäy maø: maëc daàu vieäc öùng duïng Dòch lyù trong moïi lónh
vöïc sinh hoaït cuûa xaõ hoäi Ñoâng phöông töø bao ñôøi nay vaãn luoân luoân coù
giaù trò cao, nhöng heä thoáng lyù luaän cuûa noù laïi coù choã chöa ñuû söùc thuyeát
phuïc nhieàu ngöôøi. Söï maàu nhieäm coù tính huyeàn bí cuûa noù chöa ñöôïc
khai phaùt, khaûi minh, neân nhieàu ngöôøi ñaõ nhaän xeùt moät caùch deã daõi vaø
cho raèng khoù tin… Vaäy ta caàn phaûi tìm hieåu cho ra maët khieám khuyeát
naøy ñeå ñöa Dòch hoïc veà choã ñöùng ñích thöïc cuûa noù.
Saùch vôû baèng chöõ Haùn vieát veà Dòch hoïc trong neàn vaên minh Hoa
Haï chöa ñuû tin caäy töùc laø coù vaán ñeà. Vì vaäy ta phaûi tìm noù ôû nôi moät
neàn vaên minh thaân caän khaùc, ñoù laø neàn vaên minh Laïc Vieät. Taùc giaû
ñöa ra nhöõng neùt vaên hoùa truyeàn thoáng trong sinh hoaït daân gian Vieät
Nam ñeå tìm cho ra ñaâu laø chaân lyù, ñaâu laø nguoàn goác. Saùch vieát vôùi
nhöõng phaùt kieán vaø laäp luaän khaùc haún vôùi caùc saùch vieát veà Dòch hoïc
xöa nay, thì chaéc chaén raèng seõ khoâng traùnh khoûi seõ coù ít nhieàu buùa rìu
dö luaän. Bôûi vì vieäc nhaän ñònh ñuùng sai, hay dôû laø quyeàn cuûa ñoäc giaû.
Töôûng cuõng neân löu yù baïn ñoïc: saùch nghieân cöùu taát nhieân laø phaûi
coù phaùt kieán (duø chöa bieát ñuùng sai). Trong nhöõng phaùt kieán cuûa taùc
giaû, coù phaùt kieán maø coå nhaân cuõng coù keû ñoàng tình. Nhö vieäc taùc giaû
söûa laïi vò trí vaø thuaän töï cuûa Haäu thieân Baùt quaùi thì nhaø Dòch hoïc Baûo
Ba vaøo thôøi nhaø Nguyeân beân Trung Quoác, cuõng ñaõ töøng laøm gioáng

5
vaäy, ñoù laø ñaõ laäp theâm “Trung thieân Baùt quaùi ñoà”, naèm giöõa Tieân thieân
Baùt quaùi vaø Haäu thieân Baùt quaùi (!).
Vaán ñeà môùi meû ñöôïc ñöa ra taát nhieân seõ coù söï nhaän xeùt cuûa dö
luaän, vaø baïn ñoïc chuùng ta chaéc khoâng queân caâu noùi cuûa ngöôøi xöa
“Baát ñaéc dó nhaân pheá ngoân” (khoâng boû qua lôøi noùi (daàu laø) boû ñi cuûa
ngöôøi khaùc). Bieát ñaâu sau töø nhöõng phaùt kieán môùi laï trong “Tìm veà coäi
nguoàn kinh Dòch” seõ laø söï tieáp theo cuûa nhöõng phaùt kieán taân kyø khaùc
ñeå ta coù theå ñi saâu vaøo con ñöôøng Dòch hoïc nguùt ngaøn.

LEÂ GIA

6
LÔØI NOÙI ÑAÀU

T rong nhöõng saùch coå cuûa neàn vaên minh Ñoâng

phöông, ngöôøi ta thöôøng noùi ñeán nhöõng phöông phaùp öùng
duïng ñöôïc thöïc hieän vôùi moät thôøi gian tính baèng thieân nieân kyû cho haàu
heát moïi lónh vöïc trong xaõ hoäi Ñoâng phöông coå: thieân vaên, ñòa lyù, y lyù,
lòch soá vaø caû trong döï ñoaùn töông lai cho soá phaän cuûa moãi con ngöôøi
moät caùch hieäu quaû. Nhöõng phöông phaùp öùng duïng naøy ñeàu coù phöông
phaùp luaän cuûa noù, nhöng laïi thieáu haún moät heä thoáng lyù thuyeát caên baûn.
Do ñoù, ngöôøi ta khoâng theå so saùnh giöõa phöông phaùp luaän ñöôïc theå
hieän treân thöïc teá öùng duïng vôùi moät heä thoáng lyù thuyeát caàn coù ñeå tìm ra
tính hôïp lyù, duø chæ laø moät tính hôïp lyù vôùi chính noù. Ngöôøi ta chæ coù theå
caên cöù vaøo hieäu quaû cuûa nhöõng phöông phaùp öùng duïng treân thöïc teá vaø
lieân heä veà maët hieän töôïng vôùi khoa hoïc hieän ñaïi ñeå khaùm phaù. Nhöng
trong thöïc teá öùng duïng cuûa neàn vaên minh phöông Ñoâng coù nhöõng hieän
töôïng maø khoa hoïc hieän ñaïi chöa theå lyù giaûi ñöôïc. Bôûi vaäy, ñoù laø
nguyeân nhaân ñeå ñeán taän ngaøy hoâm nay khi baïn ñang ñoïc cuoán saùch
naøy, vieäc tìm hieåu nhöõng bí aån cuûa neàn vaên hoùa coå Ñoâng phöông vaãn
ñi vaøo beá taéc. Giaùo sö Leâ Vaên Söûu – moät hoïc giaû coù nhieàu coâng trình
nghieân cöùu vaên hoùa coå Ñoâng phöông – ñaõ nhaän xeùt trong taùc phaåm
Nguyeân lyù thôøi sinh hoïc coå phöông Ñoâng cuûa oâng nhö sau:
Gaàn ñaây coù raát nhieàu nhaø khoa hoïc ôû ñuû moïi ngaønh vaø ôû nhieàu
nôi treân theá giôùi, vôùi caùc phöông tieän hieän ñaïi coù nhieàu ñaëc tính öu vieät
nhö: tinh vi, nhanh choùng, chính xaùc trong tay, hoï ñaõ vaø ñang nghieân
cöùu neàn taûng cuûa di saûn vaên minh phöông Ñoâng naøy. Theá nhöng, söï
tieáp caän thöïc chaát cuûa noù coøn ñang laø moät khoù khaên to lôùn.
Söï huyeãn aûo cuûa neàn vaên minh Ñoâng phöông khoâng phaûi chæ ñoái
vôùi caùc hoïc giaû Taây phöông, maø ngay vôùi nhöõng nhaø nghieân cöùu Ñoâng
phöông cuõng chöa hieåu ñöôïc noù. Bôûi vaäy cho ñeán taän ngaøy hoâm nay,
nhöõng cuoäc tranh luaän, phaûn baùc, minh chöùng vaãn chöa keát thuùc. Khoâng
ít nhöõng hoïc giaû ñôn giaûn hoùa vaán ñeà baèng caùch cho raèng söï huyeàn bí
cuûa vaên minh Ñoâng phöông mang tính meâ tín dò ñoan. Ñöông nhieân
vôùi moät nhaän xeùt nhö treân thì chæ coù theå keát luaän raèng nhöõng thaønh töïu
cuûa neàn vaên minh Ñoâng phöông lieân quan ñeán moät hoïc thuyeát coøn bí
aån laø AÂm döông – Nguõ haønh nhö thieân vaên, y lyù, lòch soá, döï ñoaùn

7
töông lai… ñeàu chæ laø do kinh nghieäm tích luõy vaø khoâng coøn gì ñeå baøn.
Nhöng vôùi nhaän xeùt nhö vaäy, khoâng lyù giaûi ñöôïc söï toàn taïi cuûa nhöõng
phöông phaùp luaän cho söï öùng duïng coù hieäu quaû treân thöïc teá cuûa neàn
vaên minh Ñoâng phöông ñaõ traûi haøng thieân nieân kyû. Bôûi vaäy, nhaän xeùt
cho raèng neàn vaên minh Ñoâng phöông mang tính meâ tín dò ñoan laø
khoâng thuyeát phuïc.
Cuõng khoâng ít nhöõng hoïc giaû hoaøi nghi nhaän xeùt treân vaø ñi tìm
coäi nguoàn cuûa neàn vaên minh Ñoâng phöông ñaày bí aån. Tính hôïp lyù cuûa
nhöõng hoïc giaû ñi theo höôùng naøy chính laø söï öùng duïng treân thöïc teá traûi
haøng ngaøn naêm cuûa hoïc thuaät Ñoâng phöông, ñaõ chöùng toû moät söï toàn taïi
khaùch quan maø tri thöùc khoa hoïc hieän ñaïi chöa naém baét ñöôïc. Moät thí
duï cho nhöõng hieän töôïng bí aån cuûa vaên minh phöông Ñoâng laø söï toàn taïi
cuûa nhöõng ñöôøng kinh Laïc vaø nhöõng huyeät vò treân cô theå con ngöôøi.
Hoaëc hieän töôïng caùc thuaät só Yoga coù theå töï choân soáng, vöôït quaù giôùi
haïn cho pheùp maø nhöõng tri thöùc khoa hoïc hieän ñaïi phaùt hieän ñöôïc
trong söï vaän ñoäng taâm sinh lyù cuûa con ngöôøi. Ñieàu ñaëc bieät ñaùng löu yù
ôû ñaây laø: naêng löïc cuûa nhöõng thuaät só Yoga khoâng phaûi do baåm sinh,
maø laø moät söï luyeän taäp coù phöông phaùp haún hoi. Nguyeân lyù lyù thuyeát
caên baûn naøo ñaõ taïo ra phöông phaùp ñeå ñaït ñöôïc hieäu quaû vöôït ngoaøi
khaû naêng cuûa tri thöùc hieän ñaïi?
Neáu kinh Laïc vaø Yoga chæ laø nhöõng hieän töôïng trong ñôøi soáng thì
trong neàn vaên minh Ñoâng phöông ñaõ toàn taïi nhöõng giaù trò vaên hoùa lôùn
ñaày bí aån. Moät trong nhöõng söï bí aån lôùn cuûa neàn vaên hoùa Ñoâng phöông
chính laø Baùt quaùi cuûa Dòch hoïc. Söï vaän ñoäng cuûa Baùt quaùi ñaõ thaùch ñoá
tri thöùc cuûa nhaân loaïi keå töø khi noù ñöôïc phaùt hieän ñeán nay traûi ñaõ haøng
ngaøn naêm. Ñaõ haøng ngaøn cuoán saùch choàng leân nhau (*), thaäm chí gaàn
ñaây Unesco ñaõ toå chöùc boán cuoäc hoäi nghò veà kinh Dòch, taäp trung haàu
heát nhöõng nhaø nghieân cöùu Dòch hoïc treân theá giôùi, cuõng chöa lyù giaûi
ñöôïc nhöõng bí aån cuûa noù. Hieän nay, Unesco vaø ngay taïi nhöõng nöôùc coù
neàn khoa hoïc tieân tieán nhö: Anh, Phaùp, Ñöùc, Myõ ñeàu coù nhöõng hoäi
nghieân cöùu kinh Dòch. Maëc duø vôùi moät qui moâ lôùn nhö vaäy, nhöng coù

* Chuù thích: Theo tö lieäu töø cuoán “Kinh dòch & caáu hình tö töôûng Trung Quoác” (taùc
giaû Leâ Ngoïc Duõng & Leâ Anh Minh, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, 1999) thì cho ñeán naêm 1993
coù taát caû 1171 boä,4397 cuoán saùch vieát baèng chöõ Haùn veà kinh Dòch, trong ñoù coù 9 boä
ñöôïc coi laø vieát tröôùc thôøi Taàn. Rieâng saùch vieát veà Laïc thö Haø ñoà - cuõng tính ñeán thôøi
gian noùi treân - coù 153 boä, 156 cuoán. Chöa tính ñeán saùch vieát veà kinh Dòch ngoaøi chöõ
Haùn.

8
theå noùi raèng söï nghieân cöùu veà kinh Dòch chính thöùc phaùt trieån töø thôøi
Haùn cho ñeán taän ngaøy hoâm nay – traûi hôn 2000 naêm – haàu nhö vaãn beá
taéc.
Nguyeân nhaân cuûa söï beá taéc naøy vì phaïm truø cuûa kinh Dòch bao
truøm töø söï vaän ñoäng cuûa vuõ truï cho ñeán nhöõng hieän töôïng lieân quan
ñeán con ngöôøi, ñaùp öùng ñöôïc nhöõng nhu caàu cuûa con ngöôøi trong xaõ
hoäi Ñoâng phöông coå. Nhöng kinh Dòch laïi thieáu haún moät heä thoáng lyù
luaän caên baûn. Hay noùi ñuùng hôn laø ñaõ thaát truyeàn, nhöõng caùi coøn laïi thì
raát mô hoà, khoâng ñuû chöùng toû taàm côõ cuûa moät hoïc thuyeát maø Baùt quaùi
chæ laø ñoà hình kyù hieäu toång hôïp cuûa moät heä thoáng lyù thuyeát caàn coù. Do
ñoù, nhöõng baûn vaên vaø heä thoáng kyù hieäu cuûa kinh Dòch löu truyeàn hieän
nay chæ coù theå coi laø moät phöông phaùp öùng duïng ñaõ coù saün. Ngöôøi ta
khoâng theå so saùnh tính hôïp lyù giöõa nhöõng vaán ñeà ñöôïc ñaët ra trong
kinh Dòch vôùi heä thoáng lyù thuyeát baûn nguyeân laø tieàn ñeà caàn coù cuûa noù.
Ñaây laø nguyeân nhaân söï bí aån cuûa kinh Dòch. Bôûi vaäy, maëc duø raát nhieàu
coâng phu traûi haøng ngaøn naêm, nhöng haàu heát caùc saùch nghieân cöùu töø
thôøi Haùn trôû laïi ñaây gaàn nhö chæ caên cöù vaøo nhöõng vaán ñeà ñöôïc ñaët ra
trong kinh Dòch ñeå coá gaéng giaûi thích nhöõng caùi ñaõ coù saün. Coù theå
ñuùng vaø cuõng coù theå sai, ñoâi khi traùi ngöôïc nhau khoâng coù caùch naøo
kieåm chöùng ñeå tìm hieåu veà baûn chaát cuûa noù. Kinh Dòch ñöôïc coi laø moät
kyø thö ñaõ taïo neân söï bí aån haøng thieân nieân kyû. Maëc cho söï thaêng traàm
cuûa lòch söû, kinh Dòch vaãn laø moät söï bí aån kyø vó, söøng söõng thaùch ñoá trí
tueä cuûa con ngöôøi.
Töø söï beá taéc trong vieäc tìm hieåu kinh Dòch traûi hôn 2000 naêm
qua, ñaõ daãn ñeán moät giaû thuyeát veà nhöõng sai leäch coù theå coù trong kinh
Dòch vôùi thöïc teá nguyeân thuûy ñaõ toàn taïi cuûa noù ñöôïc trình baøy trong
saùch naøy. Bôûi vì, neáu coù söï sai leäch giöõa thöïc teá toàn taïi nguyeân thuûy
cuûa kinh Dòch vôùi baûn vaên kinh Dòch ñöôïc löu truyeàn qua coå thö chöõ
Haùn; trong khi thieáu haún moät heä thoáng lyù thuyeát baûn nguyeân caàn coù ñeå
so saùnh, thì ngöôøi ta khoâng theå naøo khaùm phaù ñöôïc nhöõng bí aån cuûa
noù. Khoâng ai coù theå ñaït ñöôïc moät söï hoaøn thieän maø baét ñaàu baèng söïï sai
leäch baát hôïp lyù.
Khi khoa hoïc hieän ñaïi baét ñaàu nhìn laïi quaù khöù, nhöõng nhaø khoa
hoïc treân theá giôùi ñaõ xem xeùt kinh Dòch vôùi tri thöùc cuûa con ngöôøi hieän
ñaïi vaø lieân heä vôùi nhöõng thaønh töïu hieän nay. Trong cuoán Kinh Dòch vôùi
vuõ truï quan Ñoâng phöông (Giaùo sö Nguyeãn Höõu Löôïng. Nxb TP. Hoà

9
Chí Minh – 1992) phaàn thay lôøi giôùi thieäu coù töïa laø “Tìm hieåu veà kinh
Dòch” do oâng Traàn Nguyeân (vieát theo De R. Wilhem. Yi King – vôùi
chuù thích: ñaêng trong Phuï san Khoa hoïc phoå thoâng soá 190, thaùng 6 –
1992) ñaõ vieát :
“Kinh Dòch ñaõ ñöôïc öùng duïng daàn daàn vaøo khoa hoïc kyõ thuaät
phöông Taây.
Ngöôøi thöïc hieän sôùm nhaát coù leõ laø Leibniz, trieát gia vaø toaùn hoïc
gia ngöôøi Ñöùc (1646 – 1716). OÂng ñaõ quan saùt Baùt quaùi, nghó ra pheùp
nhò phaân thay cho pheùp thaäp phaân baèng caùch chæ duøng hai con soá: 1
laøm döông vaø 0 laøm aâm ñeå maõ vaøo maùy tính ñieän töû. Hai con soá naøy
thaønh moãi nhoùm 6 soá vaø goàm 64 nhoùm, khi coù ñieän vaøo ñeøn baät laø 1
vaø ñieän taét laø 0, cöù nhö theá ñeå truyeàn caùc tín hieäu.
Coøn C. G. Jung laø moät ngöôøi goác Thuî Só ñaõ cuøng vôùi Freud taïo
ra khoa phaân taâm hoïc (Psychanalyse). OÂng cuõng laø baïn thaân cuûa
R.Wilhem, ngöôøi ñaõ dòch kinh Dòch ra tieáng Ñöùc. Jung cho laø coù theå söû
duïng kinh Dòch ñeå tìm hieåu tieàm thöùc con ngöôøi, trong ñoù coù vieäc boùi
toaùn.
Löu Töû Hoa, moät nhaø baùc hoïc Trung Quoác ôû Anh cuõng noùi laø ñaõ
vaän duïng nguyeân lyù “Baùt quaùi’’ töø naêm 1930, ñaõ tìm ra quyõ ñaïo haønh
tinh thöù 10 trong heä Maët trôøi.
Hai nhaø vaät lyù hoïc ngöôøi Myõ goác Trung Hoa laø Lyù Chính Ñaïo
(Tsung Tao Lee) giaùo sö Ñaïi hoïc Princeton vaø Döông Chaán Ninh
(Tchen Ning Ang), giaùo sö Ñaïi hoïc Columbia ñaõ tuyeân boá nhôø nghieân
cöùu kinh Dòch maø bieát raèng trong theá giôùi ñieän töû, phía traùi vaø phía phaûi
khoâng nhö nhau, döông thì 9 maø aâm thì 6, coù tyû soá laø 3/2. Hai oâng
chöùng minh khi haït nguyeân töû noå thì baén ra nhöõng ly töû aâm vaø ly töû
döông, tia döông baén xa hôn tia aâm theo tyû leä 3/2 taïo ra ñònh luaät cô
ngaãu. Hai oâng ñaõ ñöôïc giaûi Nobel Vaät lyù naêm 1957.
Caùc baùc só AÂu Taây ngaøy nay muoán hoïc qua Ñoâng y ñeàu phaûi
thuoäc lyù thuyeát sinh khaéc cuûa AÂm döông Nguõ haønh, ñaëc bieät laø khoa
chaâm cöùu. Hoï ñeàu ngaïc nhieân veà kinh huyeät coù theå chaâm teâ ñeå giaûi
phaãu moät caùch khoâng ñau cho ngöôøi beänh.
Ngaøy nay ngöôøi ta ñaõ ñem ñoái chieáu kinh Dòch vôùi nhieàu lyù
thuyeát trieát hoïc, khoa hoïc Taây phöông nhö lyù thuyeát veà nguyeân töû,
thuyeát sinh vaät tieán hoùa cuûa Lamark Darwin, bieän chöùng phaùp cuûa
Hegel, Karl Marx, thuyeát töông ñoái cuûa Einstein vôùi phöông trình E =
mc2, lyù thuyeát quan troïng, ngöôøi ta hy voïng qua kinh Dòch seõ öôùc ñoaùn
ñeå tìm ra nhöõng caùi môùi roài seõ duøng khoa hoïc ñeå kieåm chöùng laïi. Nhö
vaäy laø ñuùng vôùi lôøi cuûa nhaø toaùn hoïc Phaùp H. Poincareù ñaõ noùi: “Phoûng
ñoaùn tröôùc roài haõy chöùng minh! Toâi coù caàn nhaéc laïi chaêng raèng chính

10
 nhö vaäy maø ñaõ coù nhöõng phaùt minh quan troïng’’.
Hieän nay, chöa coù moät coâng trình khoa hoïc naøo chöùng minh ñöôïc
söï toàn taïi moät heä thoáng lyù thuyeát caên baûn laø tieàn ñeà daãn ñeán söï hình
thaønh cuûa Baùt quaùi vaø söï vaän ñoäng cuûa noù. Thaäm chí cuõng chöa heà coù
moät coâng trình nghieân cöùu naøo chöùng minh ñöôïc tính hôïp lyù trong söï
töông quan giöõa nhöõng vaán ñeà ñöôïc ñaët ra trong kinh Dòch. Vaäy treân
cô sôû lyù thuyeát naøo ñeå coù söï lieân heä nhö ñaõ trích daãn ôû treân? Phaûi chaêng
ñaây laø moät söï lieân heä khieân cöôõng do nhöõng hieän töôïng truøng laëp? Hay
laø kinh Dòch vôùi nhöõng kyù hieäu cuûa noù chính laø moät sieâu coâng thöùc
phaûn aùnh moät chaân lyù bao truøm leân moïi söï vaän ñoäng treân moïi lónh vöïc
töø vuõ truï ñeán nhöõng hieän töôïng lieân quan ñeán con ngöôøi. Do ñoù, nhöõng
söï phaùt hieän cuûa khoa hoïc hieän ñaïi ñeàu naèm trong phaïm truø cuûa noù.
Bôûi vaäy, coù söï lieân heä veà maët hieän töôïng, maëc duø ngöôøi ta chöa khaùm
phaù ñöôïc bí aån cuûa kinh Dòch? Nhöng neáu nhö Baùt quaùi vaø 64 queû laø
moät sieâu coâng thöùc thì ñoù laø moät coâng thöùc khoâng coù nguyeân lyù lyù
thuyeát khôûi nguyeân vaø ñoù cuõng laø ñieàu bí aån lôùn nhaát cuûa Baùt quaùi.
Caùc nhaø khoa hoïc hieän ñaïi ñang mô öôùc:
“Taïo ra moät lyù thuyeát thoáng nhaát caùc ñònh luaät vuõ truï! Moät
sieâu coâng thöùc bao truøm moïi ñònh luaät cuûa thieân nhieân, hoaøn toaøn
coù theå giaûi thích ñöôïc moïi söï kieän bao quanh con ngöôøi töø nhöõng
haït vaät chaát cöïc nhoû ñeán nhöõng thieân haø khoång loà” (*).

Trong lòch söû vaên minh coå Ñoâng phöông toàn taïi moät caùch huyeãn
aûo thuyeát AÂm döông vaø Nguõ haønh. Veà maët hieän töôïng, phaûi chaêng
thuyeát AÂm döông Nguõ haønh chính laø moät hoïc thuyeát hoaøn chænh vaø
nhaát quaùn vôùi chính noù, moät sieâu lyù thuyeát bao truøm maø caùc nhaø khoa
hoïc ñang mô öôùc vaø kinh Dòch chæ laø moät heä thoáng kyù hieäu? Hay ñuùng
hôn laø moät coâng thöùc toång hôïp cuûa hoïc thuyeát naøy? Phaûi chaêng chính
neàn vaên minh coå Ñoâng phöông ñaõ ñaït ñeán ñieàu maø khoa hoïc hieän ñaïi
ñang mô öôùc theo caùi nhìn cuûa thôøi ñaïi ñoù?
Cuoán Tìm veà coäi nguoàn kinh Dòch ñöôïc bieân soaïn xuaát phaùt töø
giaû thuyeát cho raèng: Hoïc thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh laø moät hoïc
thuyeát vuõ truï quan nhaát quaùn vaø hoaøn chænh cuûa moät neàn vaên minh coå
ñaõ bò huûy dieät vaø kinh Dòch chính laø moät sieâu coâng thöùc cuûa hoïc thuyeát

* Chuù thích: Trích ñoaïn trong baøi “Ba thaùch thöùc lôùn cuûa khoa hoïc trong theá kyû 21”
- Kieán thöùc ngaøy nay soá 314 - 1/5/1999)

11
naøy. Giaû thuyeát naøy cho raèng: Baûn vaên kinh Dòch ñöôïc löu truyeàn qua
coå thö chöõ Haùn laø moät baûn vaên khoâng hoaøn chænh vaø trong ñoù ñaõ sai
leäch so vôùi thöïc teá nguyeân thuûy cuûa noù. Neàn vaên minh coå ñoù chính laø
neàn vaên minh Vaên Lang döôùi trieàu ñaïi cuûa caùc vua Huøng, toå tieân cuûa
ngöôøi Vieät.
Treân cô sôû cuûa giaû thuyeát ñaõ neâu, cuoán Tìm veà coäi nguoàn kinh
Dòch nhaèm tìm veà thöïc teá ñaõ toàn taïi cuûa kinh Dòch treân cô sôû söï töông
quan moät caùch hôïp lyù vôùi nhöõng hieän töôïng thuoäc phaïm truø cuûa noù.
Moät trong nhöõng sai leäch lôùn nhaát coù tính chaát tieân quyeát caàn hieäu
chænh: ñoù chính laø neàn vaên minh xuaát xöù cuûa kinh Dòch. Tìm veà coäi
nguoàn ñích thöïc cuûa kinh Dòch seõ laø moät ñieàu kieän caàn thieát ñeå taùi taïo
chieác chìa khoùa môû kho taøng ñaày bí aån cuûa vaên minh Ñoâng phöông.
Vaên hoùa vaø nhöõng giaù trò nhaân baûn cuûa noù laø taøi saûn chung cuûa
nhaân loaïi. Söï phuïc hoài vaø gìn giöõ nhöõng giaù trò vaên hoùa ñaõ thaát truyeàn
trong quaù khöù laø moät trong nhöõng coá gaéng cuûa con ngöôøi vaø cuõng laø
nhu caàu cho söï phaùt trieån xaõ hoäi. Tìm veà coäi nguoàn ñích thöïc cuûa
nhöõng giaù trò vaên hoùa Ñoâng phöông laø moät phöông tieän quan yeáu nhaèm
chöùng minh quan ñieåm cho raèng: Thôøi ñaïi Huøng Vöông chính laø coäi
nguoàn lòch söû neàn vaên hieán gaàn 5000 naêm cuûa daân toäc Vieät Nam. Ñoù
chính laø caùi noâi cuûa neàn vaên minh Ñoâng phöông coå ñaïi. Quan ñieåm
naøy ñaõ ñöôïc trình baøy trong cuoán Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát
vaø huyeàn thoaïi (Nxb Vaên hoùa thoâng tin 2002) vaø cuoán Thôøi Huøng Vöông
vaø bí aån Luïc thaäp Hoa giaùp (Nxb Vaên hoùa thoâng tin 2002). Söï chöùng
minh tính baát hôïp lyù trong baûn vaên kinh Dòch vaø nhöõng vaán ñeà lieân
quan ñöôïc löu truyeàn qua coå thö chöõ Haùn, daãn ñeán söï hieäu chænh laïi
kinh Dòch thoâng qua ca dao tuïc ngöõ, truyeàn thuyeát vaø nhöõng troø chôi
treû em maø oâng cha coøn truyeàn laïi trong neàn vaên hoùa Vieät Nam, söï tieáp
noái cuûa neàn vaên minh Laïc Vieät seõ minh chöùng cho quan ñieåm treân.
Nhöng ñaây laø moät coâng vieäc raát khoù khaên vì söï bí aån cuûa Baùt
quaùi ñaõ thaùch ñoá trí tueä nhöõng ai quan taâm ñeán noù töø haøng ngaøn naêm.
Bôûi vaäy, vôùi khaû naêng coù haïn, coâng vieäc thì quaù lôùn lao, do ñoù vaán ñeà
chöa theå giaûi quyeát roát raùo trong cuoán saùch naøy. Raát mong ñöôïc baïn
ñoïc quan taâm ñoùng goùp yù kieán. Hy voïng cuoán Tìm veà coäi nguoàn kinh
Dòch seõ laø nhöõng ñoùng goùp nhoû tieáp noái vôùi nhöõng coâng trình nghieân
cöùu ñoà soä cuûa caùc hoïc giaû coå kim.
Xin chaân thaønh caûm taï baïn ñoïc quan taâm.
12
 PHAÀN DAÃN NHAÄP

C uoán Tìm veà coäi nguoàn kinh Dòch khoâng nhaèm giôùi thieäu noäi
dung cuûa kinh Dòch theo caùch hieåu phoå bieán töø tröôùc ñeán
nay qua coå thö chöõ Haùn, maø laø moät söï coá gaéng laøm saùng toû moät trong
nhöõng hieän töôïng bí aån cuûa neàn vaên hoùa Ñoâng phöông, ñoù laø caên nguyeân
cuûa Baùt quaùi. Bôûi vaäy, cuoán saùch naøy seõ khoâng trình baøy toaøn boä noäi
dung kinh Dòch, maø chæ giôùi thieäu lòch söû vaø toùm löôïc noäi dung cuûa noù
thoâng qua caùc taøi lieäu cuûa caùc hoïc giaû nghieân cöùu veà kinh Dòch ñeå
chöùng minh cho giaû thuyeát neâu treân. Cuoán saùch naøy cuõng khoâng nhaèm
muïc ñích chöùng minh tính khoa hoïc hoaëc phi khoa hoïc cuûa thuyeát AÂm
döông - Nguõ haønh, maø chæ chöùng minh söï toàn taïi treân thöïc teá cuûa hoïc
thuyeát naøy, moät thöïc teá ñaõ bò khuaát laáp haøng thieân nieân kyû. Ngöôøi vieát
hy voïng vieäc tìm laïi caên nguyeân cuûa Baùt quaùi vaø nhöõng bí aån trong lòch
söû kinh Dòch seõ laø phöông tieän chöùng minh moät giai ñoaïn huyeàn söû cuûa
Vieät Nam ñoù laø thôøi Huøng Vöông, quoác gia ñaàu tieân cuûa ngöôøi Laïc
Vieät.
Noäi dung cuoán saùch ñöôïc chia laøm boán phaàn:
Phaàn moät: Giôùi thieäu toùm löôïc lòch söû, noäi dung cuûa kinh Dòch
vôùi nhöõng dieãn bieán vaø yù kieán cuûa caùc nhaø nghieân cöùu coå kim. Trong
phaàn naøy laø nhöõng tö lieäu ñöôïc toùm löôïc, trích daãn treân cô sôû nhöõng taøi
lieäu söu taàm ñöôïc.
Phaàn hai: Trình baøy nhöõng maâu thuaãn trong söï dieãn bieán vaø
hình thaønh kinh Dòch vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan, treân cô sôû söï töông
quan hôïp lyù theo caùch nhìn cuûa ngöôøi vieát, töø ñoù chöùng minh cho cô sôû
cuûa giaû thuyeát neâu treân.
Phaàn ba: Hieäu chænh laïi nhöõng sai laàm caên baûn cuûa kinh Dòch töø
coå thö chöõ Haùn treân cô sôû söï töông quan hôïp lyù cuûa nhöõng vaán ñeà ñaõ
ñaët ra ôû phaàn hai, töø nhöõng di saûn vaên hoùa coøn löu truyeàn trong daân
gian Vieät Nam vaø Trung Quoác.
Phaàn boán: Töø nhöõng nguyeân lyù caên baûn cuûa thuyeát AÂm döông -
Nguõ haønh vaø Baùt quaùi ñaõ ñöôïc hieäu chænh, lyù giaûi nhöõng hieän töôïng bí
aån khaùc lieân quan vaø laø söï minh chöùng tieáp tuïc cho giaû thuyeát ñaõ neâu.

13
 Kinh Dòch baét ñaàu ñöôïc söï chuù yù cuûa caùc nhaø nghieân cöùu löu
truyeàn töø ñôøi Haùn, coù hai boä phaän chính laø kyù hieäu cuûa 64 queû vaø phaàn
kinh vaên . Theo truyeàn thuyeát vaø coå thö chöõ Haùn thì phaàn kinh vaên naøy
do Chu Vaên Vöông, Chu Coâng vaø Khoång töû vieát (seõ ñöôïc trình baøy kyõ
hôn ôû phaàn I, chöông I – Lòch söû kinh Dòch theo coå thö chöõ Haùn). Do
phaàn kinh vaên quaù daøi, nhöõng baûn dòch coù ñoâi choã khaùc nhau. Thaäm
chí do nhieàu ñoaïn kinh vaên toái nghóa, neân caùc hoïc giaû nghieân cöùu Dòch
hoïc ñoâi khi maâu thuaãn nhau trong caùch dòch vaø lyù giaûi. Vì vaäy, chæ xin
giôùi thieäu noäi dung vaø trích daãn nhöõng ñoaïn caàn thieát nhaèm minh chöùng
cho giaû thuyeát ñaët ra. Bôûi vaäy, ñeå tieän tham khaûo vaø so saùnh vôùi nhöõng
vaán ñeà ñöôïc neâu ra trong cuoán saùch naøy, baïn ñoïc coù theå tham khaûo
cuoán Kinh Dòch vôùi vuõ truï quan Ñoâng phöông cuûa Nguyeãn Höõu Löôïng
(Nxb Tp. Hoà Chí Minh, 1992) vaø moät trong ba cuoán sau ñaây: Kinh
Dòch cuûa Ngoâ Taát Toá (Nxb Tp. Hoà Chí Minh, 1992); Kinh Dòch - Ñaïo
cuûa ngöôøi quaân töû, Nguyeãn Hieán Leâ (Nxb Vaên hoïc, 1994); Kinh Dòch
vaø ñôøi soáng, Haûi AÂn (Nxb Vaên hoùa daân toäc, Haø Noäi, 1996) - ñeå tham
khaûo vaø ñoái chieáu.
Nhöõng baûn vaên kinh Dòch ñöôïc dòch ra chöõ quoác ngöõ hieän löu
haønh thöôøng khoâng thoáng nhaát veà danh töø, thí duï nhö trong kinh vaên:
phaàn ñöôïc coi laø cuûa Chu Vaên Vöông soaïn thaûo coù saùch vieát laø Soaùn
töø, coù saùch vieát laø Thoaùn töø, nhöng trong saùch naøy thoáng nhaát chung laø
Soaùn töø. Lôøi kinh vaên ñöôïc coi laø cuûa Khoång töû, coù saùch goïi laø Thoaùn
töø (thöôïng, haï) truyeän, coù saùch goïi laø Soaùn töø (thöôïng, haï) truyeän;
trong saùch naøy goïi laø Thoaùn töø (thöôïng, haï) truyeän.
Baùt quaùi ñoâi khi ñöôïc dieãn ñaït laø 8 queû; nhöng nhöõng queû keùp
cuõng ñöôïc goïi laø queû… Trong cuoán saùch naøy coù moät soá qui öôùc nhö
sau:
Taùm kyù hieäu caên baûn cuûa Dòch hoïc (töùc Baùt quaùi) moãi kyù hieäu
ñeàu ñöôïc goïi laø “quaùi”.
Hai “quaùi” choàng leân nhau (töùc “truøng quaùi”) ñöôïc goïi laø “queû”.
Trong caùc saùch, khi trình baøy nhöõng ñoà hình lieân quan ñeán kinh
Dòch thì phöông Baéc thöôøng ñaët ôû phía döôùi, phöông Nam ñaët ôû phía
treân. Trong saùch naøy, taát caû nhöõng ñoà hình tröng daãn ñeå chöùng minh
nhöõng vaán ñeà thuoäc phaïm truø kinh Dòch lieân quan ñeán phöông vò ñeàu
ñöôïc saép xeáp phuø hôïp vôùi nhöõng qui öôùc veà phöông vò baûn ñoà hieän ñaïi

14
ñeå baïn ñoïc deã daøng phaân ñònh, nhö: phöông Baéc ôû phía treân, phöông
Ñoâng ôû beân phaûi, phöông Nam ôû phía döôùi vaø phöông Taây ôû beân traùi;
ngoaïi tröø söï trích daãn thì phöông vò ñeå nguyeân theo tö lieäu ñaõ trích
daãn.
Trong saùch naøy, phaàn trích daãn tö lieäu ñöôïc theå hieän baèng kieåu
chöõ “Vni-Helve 10”. Trong phaàn trích daãn, ñeå löu yù baïn ñoïc, nhöõng chöõ
in ñaäm laø do ngöôøi vieát thöïc hieän. Phaàn chính vaên cuûa ngöôøi vieát ñöôïc
theå hieän baèng kieåu chöõ “Vni-Times 12”.
Maëc duø ñaõ raát coá gaéng, nhöng do khaû naêng coù haïn, chaéc chaén
khoâng theå traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt. Mong ñöôïc quí ñoäc giaû löôïng
thöù.

15
16
PHAÀN I

LÒCH SÖÛ KINH DÒCH

THEO COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN

VAØ
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN

17
18
Chöông I

TOÙM LÖÔÏC LÒCH SÖÛ KINH DÒCH

THEO COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN

T öông truyeàn vaøo thôøi toái coå, vua Phuïc Hy–vò vua huyeàn
thoaïi cuûa Trung Quoác, nieân ñaïi khoaûng 3500 naêm tröôùc
CN (coù saùch cheùp 4477 – 4363 tröôùc CN) – laø ngöôøi ñaàu tieân phaùt
minh ra nhöõng kyù hieäu nguyeân thuûy cuûa kinh Dòch.
Heä töø haï chöông II – tieát 1 trong kinh Dòch cheùp:
Coå giaû Baøo Hy thò chi vöông thieân haï daõ, ngöôõng taéc quan töôïng
ö thieân, phuû taéc quan phaùp ö ñòa; quan ñieåu thuù chi vaên, döõ ñòa chi
nghi; caän thuû chö thaân, vieãn thuû chö vaät; ö thò thuûy taùc Baùt quaùi dó
thoâng thaàn minh chi ñöùc, dó loaïi vaïn vaät chi tình.
Vua Phuïc Hy (*) ngöûa xem töôïng trôøi, cuùi xem pheùp taéc döôùi
ñaát, xem caùc vaên veû cuûa chim muoâng cuøng nhöõng thích nghi cuûa trôøi
ñaát. Gaàn thì laáy thaân mình, xa thì laáy ôû vaät, theá roài môùi laøm ra Baùt quaùi
ñeå thoâng suoát caùi ñöùc cuûa thaàn minh vaø phaân loaïi caùc tính cuûa vaïn vaät.
Sau ñoù vua Phuïc Hy keát hôïp 8 quaùi thuoäc Tieân thieân Baùt quaùi
thaønh moät heä thoáng 64 queû keùp goïi laø Hy Dòch. Heä thoáng Hy Dòch chæ
goàm nhöõng kyù hieäu khoâng coù vaên töï (tuy nhieân, ñoà hình Tieân thieân Baùt
quaùi vaø heä thoáng 64 queû cuûa vua Phuïc Hy chæ ñöôïc coâng boá vaøo ñôøi
Toáng; kinh Dòch truyeàn töø ñôøi Haùn ñeán tröôùc Toáng khoâng coù ñoà hình
Tieân thieân Baùt quaùi vaø heä thoáng queû Hy Dòch, xin trình baøy roõ hôn ôû
phaàn sau).
Ñeán ñôøi vua Ñaïi Vuõ (2205 naêm tröôùc CN), laø vò vua khai saùng
nhaø Haï cuûa Trung Quoác. Töông truyeàn ngaøi ñi trò thuûy ñeán soâng Laïc
baét ñöôïc con ruøa thaàn treân mai coù ghi moät ñoà hình kyø bí, ngaøi cheùp laïi
goïi laø Laïc thö. Treân cô sôû Cöûu cung cuûa Laïc thö, ngaøi laäp ra Hoàng
phaïm cöûu truø. Hieän töôïng ñaàu tieân cuûa thuyeát Nguõ haønh xuaát hieän ôû
truø thöù nhaát cuûa Hoàng phaïm cöûu truø.

* Chuù thích: Hoï Baøo Hy noùi ñeán trong Heä töø haï ñöôïc hieåu laø vua Phuïc Hy.
19
 ÑOÀ HÌNH LAÏC THÖ HOÀNG PHAÏM CÖÛU TRUØ
(Do vua Vuõ phaùt hieän) (Pheùp lôùn chín khu)

Nguõ Phuùc
Nguõ Kyû Nguõ söï
Luïc Cöïc
4 9 2
Thöôûng vaø Phaït Hieän töôïng
Lòch soá noäi giôùi
Baùt chính Hoaøng cöïc Keâ nghi
3 5 7
Toå chöùc Trung taâm Chieâm nghieäm
quoác gia vuõ truï
Thöù tröng Nguõ haønh Tam ñöùc
8 1 6
Hieän töôïng Xöû theá,
Thôøi tieát ngoaïi giôùi tieáp vaät

Heä töø thöôïng, chöông XI trong kinh Dòch cheùp:

“Thò coá thieân sinh thaàn vaät, thaùnh nhaân taéc chi, thieân ñòa bieán
hoùa, thaùnh nhaân hieäu chi; thieân thuøy töôïng, hieän caùt hung, thaùnh nhaân
töôïng chi. Haø xuaát ñoà, Laïc xuaát thö, thaùnh nhaân taéc chi”.
Vôùi ñoaïn vaên treân haàu heát caùc saùch nghieân cöùu veà kinh Dòch töø
thôøi Haùn ñeán nay ñeàu hieåu nhö sau:
“Trôøi sinh ra thaàn vaät, thaùnh nhaân aùp duïng theo; trôøi ñaát bieán
hoaù thaùnh nhaân baét chöôùc; trôøi baøy ra hình töôïng hieän ra söï toát xaáu,
thaùnh nhaân phoûng theo yù töôïng”; rieâng caâu “Haø xuaát ñoà, Laïc xuaát thö,
thaùnh nhaân taéc chi” ñöôïc hieåu raèng Haø laø soâng Hoaøng Haø; Laïc laø
soâng Laïc Thuûy; bôûi vaäy neân ñöôïc hieåu laø: “Böùc ñoà hieän ra ôû soâng
Hoaøng Haø, hình chöõ hieän ra ôû soâng Laïc, thaùnh nhaân aùp duïng theo” (*).

Theo Khoång An Quoác – moät danh nho thôøi Taây Haùn, chaùu 12
ñôøi cuûa Khoång töû – ngöôøi phaùt hieän ra nhöõng saùch coå ñöôïc coi laø kinh
ñieån cuûa Nho giaùo trong vaùch nhaø Khoång töû vaø laø ngöôøi ñaàu tieân chuù
giaûi kinh Dòch, vieát veà söï lieân heä giöõa Baùt quaùi vôùi Haø ñoà nhö sau:

* Chuù thích: Coøn moät caùch hieåu thöù hai cho caâu naøy, lieân quan ñeán moät cuoán kinh
ñieån khaùc cuûa Nho giaùo. Xin ñöôïc trình baøy roõ hôn ôû phaàn sau .

20
 “Ñôøi vua Phuïc Hy coù con Long Maõ xuaát hieän treân soâng Haø. Nhaø
vua beøn baét chöôùc theo nhöõng vaèn cuûa noù ñeå vaïch Baùt quaùi; goïi laø Haø
ñoà”.

ÑOÀ HÌNH HAØ ÑOÀ

(Do vua Phuïc Hy phaùt hieän) CÖÛU CUNG HAØ ÑOÀ

2 7 4
3 5-10 9
8 1 6
Ngöôøi ñaàu tieân vieát veà vua Ñaïi Vuõ tìm ñöôïc Laïc thö vaø nhöõng
vaán ñeà lieân quan, cuõng laø Khoång An Quoác. OÂng ta vieát:
“Ñôøi vua Vuõ coù con thaàn quy xuaát hieän treân soâng Laïc. Nhaø vua
beøn nhaân ñoù maø xeáp ñaët ñeå laøm thaønh 9 loaïi, goïi laø Laïc thö”.
Qua gaàn 3000 naêm, keå töø thôøi vua Phuïc Hy ñeán cuoái ñôøi nhaø AÂn
Thöông, vua Chu Vaên Vöông (coù nieân ñaïi khoaûng 1200 naêm tröôùc
CN) laø moät chö haàu cuûa AÂn Thöông; khi bò caàm tuø ôû nguïc Döõu Lyù, ñaõ
nghieân cöùu Tieân thieân Baùt quaùi. Vua Vaên Vöông ñaõ döïa treân ñoà hình
Laïc thö cuûa vua Ñaïi Vuõ saép xeáp laïi vò trí 8 quaùi trong Tieân thieân Baùt
quaùi cuûa vua Phuïc Hy thaønh Haäu thieân Baùt quaùi. Sau doù, oâng keát hôïp
8 quaùi cuûa Haäu thieân thaønh moät heä thoáng 64 queû keùp Haäu thieân vaø vieát
roõ nghóa laïi töøng queû goïi laø Soaùn töø. Tieáp theo, ñôøi con cuûa oâng laø Chu
Coâng Ñaùn vieát roõ nghóa töøng haøo trong queû keùp goïi laø Haøo töø (moãi
quaùi coù 3 vaïch, moãi vaïch goïi laø moät haøo, moãi queû coù 6 haøo goàm 2
quaùi). Ñeán ñaây, boä Chu dòch (hieåu theo nghóa laø Dòch cuûa nhaø Chu)
ñöôïc caên baûn hoaøn thaønh. Töông truyeàn khaùi nieäm AÂm döông xuaát
hieän vaøo thôøi nhaø Chu. Nhöng trong Soaùn töø vaø Haøo töø ñöôïc coi laø cuûa
Chu Vaên Vöông vaø Chu Coâng laøm ra, khoâng noùi ñeán AÂm döông.
Sau ñoù gaàn 700 naêm, vaøo cuoái thôøi Xuaân Thu ñaàu ñôøi Chieán
quoác – cuõng theo Khoång An Quoác – Khoång töû (551 – 479 tröôùc CN)
tieáp tuïc dieãn giaûi Chu Dòch goàm Thoaùn truyeän (thöôïng, haï), Töôïng
truyeän (thöôïng, haï), Heä töø truyeän (Thöôïng, haï), Vaên ngoân, Thuyeát
21
quaùi, Töï quaùi, Taïp quaùi; goïi chung laø thaäp Döïc.
Khaùi nieäm AÂm döông vaø Thaùi cöïc xuaát hieän trong thaäp Döïc naøy.
Heä töø thöôïng, chöông V coù ñoaïn vieát:
“Nhaát AÂm, nhaát Döông vò chi ñaïo”;
Chöông XI vieát:
“Thò coá dòch höõu Thaùi cöïc, thò sinh Löôõng nghi, Löôõng nghi sinh
Töù töôïng, Töù töôïng sinh Baùt quaùi”
Boä kinh Dòch ñöôïc hoaøn chænh vaø löu truyeàn ñeán nay laø boä Chu
dòch ñöôïc coi laø cuûa Chu Vaên Vöông goàm: heä thoáng 64 queû thuoäc Haäu
thieân Baùt quaùi vaø lôøi kinh vaên cuûa Chu Vaên Vöông, Chu Coâng vaø
Khoång töû vieát. Tuy nhieân, ngöôøi ta vaãn ghi nhaän coâng lao cuûa vua
Phuïc Hy laø ngöôøi ñaàu tieân vaïch quaùi. Nhöõng taùc giaû laøm ra kinh Dòch
theo coå thö chöõ Haùn noùi treân ñöôïc goïi laø töù Thaùnh. Caùc thaày boùi ngaøy
xöa khi gieo queû vaø luaän ñoaùn thöôøng noùi: “Theo queû naøy thì thaùnh
noùi raèng…”, töùc laø muoán noùi ñeán caùc vò ñöôïc coi laø taùc giaû Dòch hoïc noùi
treân.
Vieäc löu truyeàn baûn Chu Dòch töø sau Khoång töû ñeán thôøi Haùn coøn
ñöôïc coå thö ghi roõ nhö sau:
Coå thö cheùp raèng: “Khoång töû truyeàn Dòch cho Thöông Cuø, Töû
Moäc. Töû Moäc truyeàn cho Kieàu Tyù, Töû Dung nöôùc Loã. Töû Dung truyeàn
cho Haøn Tyù, Töû Cung mieàn Giang Ñoâng. Töû Cung truyeàn cho Chaâu Xuù,
Töû Gia nöôùc Yeân. Töû Gia truyeàn cho Toân Ngu, Töû Thöøa ñaát Ñoâng Voõ.
Töû Thöøa truyeàn cho Ñieàn Haø, Töû Trang nöôùc Teà. Ñieàn Haø ôû ñaàu ñôøi
Haùn laïi truyeàn cho Vöông Ñoàng, Töû Trung ñaát Ñoâng Voõ vaø Chaâu
Vöông Toân ñaát Laïc Döông, Ñinh Khoan, Trai Phuïc Sinh ngöôøi nöôùc
Löông. Vöông Ñoàng truyeàn cho Vöông Haø töï Thuùc Nguyeân ñaát Tri
Xuyeân. Thuùc Nguyeân truyeàn cho Kinh Phoøng. Kinh Phoøng truyeàn cho
Löu Khaâu Haï. Khaâu Haï truyeàn cho Töû Laâm. Töû Laâm truyeàn cho Ngöï söû
ñaïi phu Vöông Tuaán. Ñinh Khoan laïi truyeàn rieâng cho Ñieàn Vöông Toân.
Vöông Toân truyeàn cho Thi Xöu, Maïnh Hæ. Thi Xöu truyeàn cho Tröông
Vuõ. Tröông Vuõ truyeàn cho Baønh Tuyeân. Maïnh Hæ truyeàn cho Tieâu
Dieân Thoï. Kinh Phoøng laïi hoïc Dòch ôû Tieâu Dieân Thoï. (*)

Trong saùch ñaõ daãn, khoâng cheùp coå thö coù töø bao giôø, nhöng caên
cöù vaøo teân tuoåi cuûa nhöõng ngöôøi hoïc Dòch nhö: Kinh Phoøng, Maïnh Hæ,

* Chuù thích: Nguyeãn Höõu Löôïng, Kinh Dòch vôùi Vuõ truï quan Ñoâng phöông, Nxb
Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1992 .
22
Tieâu Dieân Thoï laø nhöõng nhaân vaät thôøi Taây Haùn, nhö vaäy coå thö naøy
phaûi coù töø sau thôøi Taây Haùn.
Vaøo cuoái thôøi nhaø Chu, caùc nöôùc chö haàu ñaùnh nhau lieân mieân.
Naêm 221 tröôùc CN, ñaát nöôùc Trung Hoa thoáng nhaát bôûi nhaø Taàn. Naêm
naêm sau, Taàn Thuûy Hoaøng ra leänh trieät haï Nho giaùo, haàu heát saùch vôû
ñeàu bò ñoát vaø caám löu truyeàn, 463 (coù saùch cheùp 464) nho sinh bò choân
soáng vì traùi leänh. Bôûi vaäy, haàu heát nhöõng tröôùc taùc lieân quan ñeán Nho
giaùo bò thaát laïc. Rieâng kinh Dòch vì ñöôïc coi laø saùch boùi vaø nhöõng
saùch thuoác coøn ñöôïc löu truyeàn.
Ñoaïn trích daãn trong Söû kyù cuûa Tö Maõ Thieân, phaàn Taàn Thuûy
Hoaøng baûn kyû, mieâu taû cuoäc ñoái thoaïi giöõa Taàn Thuûy Hoaøng vôùi thöøa
töôùng Lyù Tö döôùi ñaây, chöùng toû ñieàu naøy:
“…Nhöng nay Hoaøng ñeá ñaõ thaâu toùm caû thieân haï, phaân bieät traéng
ñen maø ñònh ra ñieàu duy nhaát ñöôïc toân troïng. Nhöõng keû hoïc Nho theo
caùi hoïc rieâng cuûa mình laïi cuøng nhau cheâ cöôøi phaùp luaät roài ñem daïy
cho ngöôøi ta. Khi nghe leänh ban xuoáng thì hoï ñeàu laáy caùi hoïc rieâng cuûa
mình ñeå baøn taùn. Khi vaøo trieàu, trong buïng cheâ bai. Ra ñöôøng, thì baøn
baïc cheâ vua cuûa mình ñeå laáy danh, laøm cho khaùc ngöôøi ñeå toû laø cao,
baøy cho keû ôû döôùi phæ baùng. Neáu nhö theá maø khoâng caám thì ôû treân uy
theá cuûa nhaø vua seõ bò giaûm suùt; ôû döôùi caùc beø ñaûng seõ noåi leân. Neân
caám laø hôn. Thaàn xin ñoát taát caû caùc saùch söû, tröø nhöõng saùch söû nhaø
Taàn (2).Tröø nhöõng ngöôøi laøm chöùc baùc só, ai caát giaáu kinh Thö,
kinh Thi, saùch vôû cuûa traêm nhaø thì ñeàu ñem ñeán caùc quan thuù,
quan uyù maø ñoát ñi, hai ngöôøi daùm baøn nhau veà vieäc kinh Thö, kinh Thi
cheùm giöõa chôï, laáy ñôøi xöa maø cheâ ñôøi nay thì gieát caû hoï. Quan laïi bieát
maø khoâng toá caùo, thì cuõng bò toäi. Leänh ban ra trong ba möôi ngaøy
khoâng ñoát saùch thì khaéc vaøo maët cho ñi thuù ñeå xaây vaø canh giöõ Tröôøng
thaønh. Nhöõng saùch khoâng boû laø saùch thuoác, saùch boùi, saùch troàng
caây. Ai muoán hoïc phaùp luaät thì thôø quan laïi laøm thaày.
Cheá cuûa vua noùi: “Ñöôïc”
Ñeán naêm 207 tröôùc CN, nhaø Haùn thay theá nhaø Taàn. Vaøo cuoái ñôøi
Taây Haùn – Haùn Vuõ Ñeá Löu Trieät (156 – 87 tr.CN) phuïc hoài laïi Nho
giaùo. Töø ñoù kinh Dòch ñöôïc xieån döông vì ñöôïc coi laø moät trong 5 boä
kinh quan troïng cuûa Nho giaùo. Baûn kinh Dòch löu truyeàn töø ñôøi Haùn
chæ coù heäù thoáng 64 que ûthuoäc Haäu thieân Baùt quaùi vaø lôøi kinh vaên –
töùc baûn Chu Dòch – ñöôïc coi laø cuûa Chu Vaên Vöông, Chu Coâng, Khoång
töû ñaõ trình baøy ôû treân. Ñeán ñaây vieäc nghieân cöùu kinh Dòch baét ñaàu. Caùc
hoïc giaû thôøi Haùn chia ra nhieàu phaùi khaùc nhau khi tìm hieåu veà lòch söû

23
vaø cô sôû lyù luaän cuûa Dòch. Vieäc nghieân cöùu Dòch hoïc phaùt trieån ñeán ñôøi
Toáng chia laøm hai phaùi laø Lyù hoïc cuûa Trình Di, Chu Hy vaø phaùi töôïng
soá hoïc cuûa Traàn Ñoaøn (coøn goïi laø Ñoà thö). Phaùi töôïng soá hoïc coù hai ñaïi
bieåu noåi tieáng laø Traàn Ñoaøn Laõo Toå vaø Thieäu Ung – töùc laø Thieäu
Khang Tieát.
Thôøi Toáng laø moät thôøi kyø raát ñaùng chuù yù trong lòch söû kinh Dòch.
ÔÛ thôøi ñaïi naøy caùc nhaø Lyù hoïc noåi tieáng nhö Traàn Ñoaøn Laõo Toå, Thieäu
Khang Tieát coâng boá ñoà hình Haø ñoà – Laïc thö vaø ñoà hình Tieân thieân Baùt
quaùi cuøng heä thoáng 64 queû Hy Dòch; ñoàng thôøi cuõng lieân heä giöõa ñoà
hình Haø ñoà vôùi ñoà hình Tieân thieân Baùt quaùi, ñoà hình Laïc thö vôùi Haäu
thieân Baùt quaùi. Nhöõng nhaø Lyù hoïc ñôøi Toáng cuõng cho raèng nhöõng
phaùt minh naøy thuoäc veà coå nhaân, nhö caùc nhaø Lyù hoïc thôøi Haùn ñaõ noùi
tôùi. Baïn ñoïc tham khaûo caùc ñoaïn sau ñaây ñöôïc trích trong cuoán Chu
Dòch vaø Döï ñoaùn hoïc (Thieäu Vó Hoa, Nxb Vaên hoùa Thoâng tin 1995):
Trang 14: Thuyeát Tieân thieân Baùt quaùi laø töø trieàu Toáng taïo ra.
Tröôùc trieàu Toáng chæ coù Baùt quaùi vaø 64 queû. Caùc hoïc giaû ñôøi Toáng caên
cöù vaøo “thieân ñòa ñònh vò, sôn traïch thoâng khí, loâi phong töông baïc, thuûy
hoûa baát töông xaï” (Trôøi ñaát phaân roõ, nuùi soâng thoâng suoát, saám gioù yeáu
ñi, nöôùc löûa ít va chaïm) trong “Thuyeát quaùi” maø taïo ra “hình Tieân thieân
Baùt quaùi”.

Trang 16:Thuyeát Tieân thieân Baùt quaùi vaø Haäu thieân Baùt quaùi töø
sau ñôøi Toáng tranh luaän maõi khoâng thoâi, töùc laø tröôùc Toáng caên baûn
khoâng toàn taïi thuyeát Tieân thieân. Tröôùc Toáng, ñôøi Haùn vaø Ñöôøng,
khoâng theå chæ ra ñöôïc ai laø ngöôøi ñeà ra “phöông vò Tieân thieân”, ñeán
ñôøi Toáng caùc ñaïo gia môùi ñöa ra “Hình Tieân thieân”. “Hình phöông vò Baùt
quaùi cuûa Phuïc Hy” laø döïa theo hình Tieân thieân cuûa Thieäu Ung, goïi laø
“Phöông vò Tieân thieân Baùt quaùi”. Hình phöông vò Baùt quaùi cuûa Vaên
Vöông coøn goïi laø “Phöông vò Haäu thieân Baùt quaùi” nhö seõ thaáy ôû “Thuyeát
quaùi” phaàn sau. Caùi goïi Haäu thieân Baùt quaùi thöïc teá laø döïa theo
phöông vò cuûa caùc queû trong caâu “Ñeá xuaát hoà Chaán (1), teà hoà Toán
(2), töông kieán hoà Ly (3), chí dòch hoà Khoân (4), thuyeát ngoân hoà
Ñoaøi (5), chieán hoà Caøn (6), lao hoà Khaûm (7), thaønh ngoân hoà Caán
(8)”.

Trang 17: Hình Tieân thieân Baùt quaùi maø ngay nay ta nhìn thaáy
laø töø hình Tieân thieân cuûa Thieäu Ung ñôøi Toáng maø ra. Coøn hình Haäu
thieân Baùt quaùi laø töø “Thuyeát quaùi”, ngöôøi ñôøi Toáng cho laø do Vaên
Vöông taïo ra. Ngaøy nay, raát nhieàu hoïc giaû ñöa ra nhieàu caùch phoûng
ñoaùn, vì sao Vaên Vöông ñaõ söûa Tieân thieân Baùt quaùi thaønh Haäu thieân
24
 Baùt quaùi. Hoï cho raèng: thôøi nhaø Haï baêng tuyeát tan, nöôùc bieån daâng leân,
ngaäp chìm nhöõng khoaûng ñaát lôùn, khaép nôi bò ngaäp nöôùc. Ñeán ñôøi nhaø
Chu, hoaøn caûnh töï nhieân thay ñoåi, vaän khí trôøi ñaát khoâng coøn thoáng
nhaát vôùi Tieân thieân Baùt quaùi nöõa, cho neân Chu Vaên Vöông ñaõ söûa Tieân
thieân Baùt quaùi thaønh Haäu thieân Baùt quaùi.

Trang 20: 2. Khi döï ñoaùn, Thieäu Khang Tieát duøng hình Haäu
thieân Baùt quaùi, coøn soá laø cuûa Tieân thieân Baùt quaùi, raát kyø dieäu. Nhöng vì
sao Thieäu Khang Tieát laïi duøng hình cuûa Haäu thieân Baùt quaùi vaø soá cuûa
Tieân thieân ngaøy nay vaãn chöa roõ nguyeân do. Ngaøy nay khi gieo queû
theo thôøi gian vaø döï ñoaùn theo “saùu haøo” thì ñeàu phoái hôïp hình naøy vôùi
soá cuûa Tieân thieân.

Veà vieäc Tieân thieân Baùt quaùi do oâng Thieäu Khang Tieát coâng boá
vaøo ñôøi Toáng, cuõng ñöôïc ghi nhaän trong saùch Kinh Dòch vôùi Vuõ truï
quan Ñoâng phöông cuûa giaùo sö Nguyeãn Huy Löôïng cuõng vieát nhö sau:
“Veà Dòch hoïc cuûa ñôøi Toáng, ta thaáy coù Thieäu Ung. Hoï Thieäu laáy
Chaâu Dòch laøm Haäu thieân Dòch, laáy Bao Hy Dòch laøm Tieân thieân Dòch.
Hoï Thieäu cuõng laøm Tieân thieân quaùi vò ñoà ñeå phaùt huy thuyeát treân”.
Treân ñaây laø toùm löôïc nhöõng neùt caên baûn cuûa lòch söû kinh Dòch
theo coå thö chöõ Haùn ñöôïc löu truyeàn ñeán nay vaø ñöôïc coi nhö giaù trò
lòch söû chính thoáng cuûa kinh Dòch. Maëc duø coøn coù nhieàu yù kieán khaùc
nhau veà taùc giaû vaø thôøi ñieåm xuaát hieän cuûa kinh Dòch, nhöng haàu heát
caùc hoïc giaû khi giôùi thieäu veà kinh Dòch ñeàu noùi ñeán lòch söû cuûa kinh
Dòch nhö treân. Nhöõng yù kieán phaûn baùc cuûa caùc nhaø nghieân cöùu kinh
Dòch vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan xin ñöôïc tieáp tuïc trình baøy ôû phaàn tieáp
theo.

25
26
Chöông II
TOÙM TAÉT NOÄI DUNG
&
NHÖÕNG KYÙ HIEÄU CAÊN BAÛN
CUÛA KINH DÒCH TRONG COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN

K inh Dòch ñöôïc truyeàn laïi töø ñôøi Haùn laø baûn Chu dòch, goàm
coù hai phaàn laø phaàn kinh vaên vaø heä thoáng kyù hieäu 64 queû
Haäu thieân. Phaàn kinh vaên ñöôïc coi laø do Chu Vaên Vöông, Chu Coâng
Ñaùn, Khoång töû tröôùc taùc nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn treân. Nhöng theo lòch
söû chính thoáng maø coå thö chöõ Haùn noùi tôùi thì kyù hieäu cuûa queû Dòch
ñöôïc baét ñaàu töø vua Phuïc Hy. Vì vaäy trong chöông naøy xin ñöôïc trình
baøy theo trình töï thôøi gian cuûa lòch söû kinh Dòch theo coå thö chöõ Haùn
ñaõ noùi tôùi.

HEÄ THOÁNG KYÙ HIEÄU CUÛA KINH DÒCH

Heä thoáng kyù hieäu cuûa kinh Dòch ñöôïc truyeàn cho tôùi nay goàm hai
heä thoáng chính laø:
1) Heä thoáng Hy Dòch töùc kinh Dòch cuûa Phuïc Hy coù nguoàn goác töø
ñoà hình Tieân thieân Baùt quaùi.
2) Heä thoáng Chu Dòch, coù nguoàn goác töø ñoà hình Haäu thieân Baùt
quaùi.
Ñoà hình kyù hieäu cuûa hai heä thoáng kyù hieäu naøy nhö sau:

Tieân thieân Baùt quaùi vaø kyù hieäu 64 queû Hy Dòch

Ñoà hình Tieân thieân Baùt quaùi vaø heä thoáng Hy Dòch ñöôïc coi cuûa
do vua Phuïc Hy (nhöng chæ phaùt hieän vaø löu truyeàn töø ñôøi Toáâng), baét
ñaàu baèng hai kyù hieäu caên baûn sau ñaây:
vaïch lieàn vaïch ñöùt
thuoäc Döông thuoäc AÂm

27
 Töø hai kyù hieäu naøy, cuõng theo coå thö chöõ Haùn thì vua Phuïc Hy ñaõ
vaïch ra 8 quaùi goïi laø Tieân thieân Baùt quaùi, moãi quaùi goàm 3 vaïch (lieàn
hoaëc ñöùt ) coù moät trình töï phaùt trieån töø döôùi leân, ñöôïc trình baøy theo ñoà
hình sau ñaây trong Chu Dòch vaø döï ñoaùn hoïc (saùch ñaõ daãn, trang 15).
THÖÙ TÖÏ BAÙT QUAÙI PHUÏC HY
KHOÂN 8 CAÁN 7 KHAÛM 6 TOÁN 5 CHAÁN 4 LY 3 ÑOAØI 2 CAØN 1

TÖÙ TÖÔÏNG
Thaùi AÂm Thieáu Döông Thieáu AÂm Thaùi Döông

LÖÔÕNG NGHI
Nghi AÂm Nghi Döông
Thaùi Cöïc

Ñoà hình keát caáu trình töï Baùt quaùi treân ñaây ñöôïc phoå bieán trong
caùc saùch kinh Dòch noùi chung.
ÑOÀ HÌNH TIEÂN THIEÂN BAÙT QUAÙI
cuûa vua Phuïc Hy

CAØN 1
ØI 2

TO
A

ÁN
O

5
Ñ

KHAÛM 6
LY 3
C

7
H

ÁN
A

A
ÁN

C
4

KHOÂN 8

28
 Taùm quaùi naøy laàn löôït coù teân goïi laø: 1-Caøn, 2-Ñoaøi, 3-Ly, 4-
Chaán, 5-Toán, 6-Khaûm, 7-Caán, 8-Khoân, ñöôïc saép xeáp theo ñoà hình
coù thöù töï nhö treân.
Coå thö chöõ Haùn cho raèng: vua Phuïc Hy ñaõ döïa theo Haø ñoà phaùt
hieän treân soâng Hoaøng Haø ñeå saép xeáp Tieân thieân Baùt quaùi, nhö ñaõ trình
baøy ôû treân. Söï lieân quan giöõa Baùt quaùi Tieân thieân vaø Haø ñoà ñöôïc caùc coå
thö chöõ Haùn töø ñôøi Toáng minh hoïa nhö sau:

ÑOÀ HÌNH TÖÔNG QUAN HAØ ÑOÀ & TIEÂN THIEÂN BAÙT QUAÙI
(Veõ theo Kinh Dòch vôùi Vuõ truï quan Ñoâng phöông)

Treân cô sôû vò trí cuûa Baùt quaùi Tieân thieân hình thaønh moät heä thoáng
64 queû goïi laø Hy Dòch. Nhöõng queû naøy do 8 quaùi laàn löôït keát hôïp vôùi
nhau theo moät nguyeân taéc nhaát ñònh vaø hình thaønh 64 queû keùp theo thöù
töï coù kyù hieäu vaø teân goïi nhö sau:

29
1.Thuaàn Khoân 9.Khieâm 17.Sö 25.Thaêng

2.Baùc 10.Thuaàn Caán 18.Moâng 26.Coå

3.Tyû 11.Kieån 19.Thuaàn Khaûm 27.Tænh

4.Quaùn 12.Tieäm 20.Hoaùn 28.Thuaàn Toán

5.Döï 13.Tieåu Quaù 21.Giaûi 29.Haèng

6.Taán 14.Löõ 22.Vò Teá 30.Ñænh

7.Tuïy 15.Haøm 23.Khoán 31.Ñaïi Quaù

8.Bæ 16.Ñoän 24.Tuïng 32.Caáu

30
 33.Phuïc 41.Minh Di 49.Laâm 57.Thaùi

34.Di 42.Bí 50.Toån 58.Ñaïi Suùc

35.Chuaân 43.Kyù Teá 51.Tieát 58.Nhu

36.Ích 44.Gia Nhaân 52.Trung phu 59.Tieåu Suùc

37.Thuaàn Chaán 45.Phong 53.Qui Muoäi 60.Ñaïi Traùng

38.Pheä Haïp 46.Thuaàn Ly 54.Khueâ 61.Ñaïi Höõu

39.Tuøy 47.Caùch 55.Thuaàn Ñoaøi 63.Quyeát

40.Voâ Voõng 48.Ñoàng Nhaân 56.Lyù 64.Thuaàn Kieàn

31
 Heä thoáng 64 queû Hy Dòch trình baøy ôû treân ñöôïc trích daãn trong
saùch Kinh Dòch Phuïc Hy (Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi 1997 – Giaùo sö Buøi
Vaên Nguyeân). Thöù töï trong saùch ñaõ daãn, theo soá kyù hieäu cuûa nhaø Toaùn
hoïc ngöôøi Ñöùc Leibniz, ñaùnh soá töø 0 ñeán 63. Ngöôøi vieát söûa laïi töø 1
ñeán 64.

Nguyeân taéc keát hôïp 64 queû cuûa Hy Dòch

Nguyeân taéc keát hôïp 64 queû cuûa Hy Dòch laø laàn löôït töøng quaùi keát
hôïp vôùi 8 quaùi khaùc theo soá thöù töï ñeå hình thaønh 64 queû. Söï keát hôïp
naøy ñöôïc trình baøy nhö sau:
Soá thöù töï cuûa
TIEÂN THIEÂN BAÙT QUAÙI

CAØN 1
I2

TO
AØ

ÁN
O

5
Ñ

KHAÛM 6
LY 3
C

7
H

ÁN
A

A
ÁN

C
4

KHOÂN 8

@ Queû thöù nhaát: quaùi thöù 1 Caøn laøm Haï quaùi laàn löôït keát hôïp vôùi
8 quaùi kia laøm thöôïng quaùi theo thöù töï töø 1 ñeán 8.
@ Tieáp tuïc ñeán queû thöù hai: quaùi thöù 2 Ñoaøi laøm Haï quaùi, cuõng
laàn löôït keát hôïp vôùi 8 quaùi kia laøm thöôïng quaùi theo soá thöù töï töø 1 ñeán
8... trình töï ñeán heát 64 queû.
YÙ nghóa cuûa heä thoáng 64 queû keùp cuûa Hy Dòch ñöôïc oâng Thieäu
Khang Tieát söû duïng vaøo vieäc döï ñoaùn töông lai theå hieän qua phöông
32
phaùp döï ñoaùn cuûa oâng (seõ trình baøy roõ hôn ôû phaàn sau).

Haäu thieân Baùt quaùi vaø heä thoáng 64 queû Chu Dòch
Theo truyeàn thuyeát Trung Hoa: vua Ñaïi Vuõ ñi trò thuûy ôû soâng
Laïc baét ñöôïc moät con ruøa thaàn treân mai coù ghi ñoà hình Laïc thö, nhö ñaõ
trình baøy ôû phaàn treân. Sau vua Phuïc Hy khoaûng gaàn 3000 naêm, ñeán ñôøi
Chu Vaên Vöông – theo coå thö chöõ Haùn thì vua Chu Vaên Vöông bò
giam ôû nguïc Döõu Lyù 7 naêm (coù saùch cheùp 3 naêm). Trong thôøi gian bò
giam, oâng ñaõ söûa laïi vò trí caùc queû trong Baùt quaùi cuûa Phuïc Hy thaønh
moät ñoà hình Baùt quaùi môùi goïi laø Haäu thieân Baùt quaùi, caên cöù theo ñoà
hình Laïc thö. Vò trí phöông vò cuûa Haäu thieân Baùt quaùi phoái hôïp vôùi ñoà
hình Laïc thö theo coå thö chöõ Haùn ñöôïc coâng boá vaøo ñôøi Toáng nhö sau:

ÑOÀ HÌNH TÖÔNG QUAN LAÏC THÖ & HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI
(Veõ theo Kinh Dòch vôùi Vuõ truï quan Ñoâng phöông)

Ñeå baïn ñoïc tieän theo doõi, xin ñöôïc trình baøy söï keát hôïp Tieân
thieân Baùt quaùi vôùi Haø ñoà vaø Haäu thieân Baùt vôùi Laïc thö theo coå thö chöõ
Haùn qua ñoà hình cöûu cung nhö sau:

33
 CÖÛU CUNG HAØ ÑOÀ & TIEÂN THIEÂN BAÙT QUAÙI
(Ñaõ xoay 180o cho phuø hôïp vôùi phöông vò baûn ñoà hieän ñaïi)

CÖÛU CUNG LAÏC THÖ & HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI

(Ñaõ xoay 180o cho phuø hôïp vôùi phöông vò baûn ñoà hieän ñaïi)

Treân cô sôû ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi, vua Chu Vaên Vöông ñaõ
saép xeáp moät heä thoáng môùi 64 queû goïi laø Chu Dòch. Baûng kinh Dòch noåi
tieáng hieän coøn löu haønh, chính laø baûn Chu Dòch ñöôïc coi laø cuûa Chu
Vaên Vöông. Döôùi ñaây laø ñoà hình thöù töï 64 queû cuûa Chu Vaên Vöông.
34
35
33-Ñoän 41-Toån 49-Caùch 57-Toán

34-Ñaïi Traùng 42-Ích 50-Ñænh 58-Ñoaøi

35-Taán 43-Quaûi 51-Chaán 59-Hoaùn

36-Minh Di 44-Caáu 52-Caán 60-Tieát

37-Gia Nhaân 45-Tuïy 53-Tieäm 61-Trung Phu

38-Khueâ 46-Thaêng 54-Qui Muoäi 62-Tieåu Quaù

39-Kieån 47-Khoán 55-Phong 63-Kyù Teá

40-Giaûi 48-Tænh 56-Löõ 64-Vò Teá

36
TOÙM LÖÔÏC NOÄI DUNG PHAÀN KINH VAÊN CHU DÒCH
Treân thöïc teá baûn Chu dòch truyeàn laïi töø thôøi Haùn chæ coù heä thoáng
64 queû ñöôïc coi laø cuûa Chu Vaên Vöông vaø heä thoáng kinh vaên goàm:
Soaùn töø; Haøo töø vaø Thaäp döïc. Ñoà hình Tieân thieân, Haäu thieân Baùt quaùi
cuõng nhö ñoà hình Haø ñoà – Laïc thö laø do caùc nhaø lyù hoïc ñôøi Toáng coâng
boá (töùc laø hôn 1000 naêm sau keå töø khi caùc hoïc giaû thôøi Haùn noùi tôùi
nhöõng ñoà hình naøy) nhö ñaõ trình baøy ôû treân.
Veà phaàn kinh vaên thuoäc heä thoáng Chu dòch laàn löôït coù noäi dung
nhö sau:
I– Soaùn töø ñöôïc coi laø cuûa Chu Vaên Vöông soaïn nhaèm giaûi thích
yù nghóa cuûa töøng queû trong heä thoáng 64 queû Haäu thieân.
II– Haøo töø ñöôïc coi laø cuûa Chu Coâng Ñaùn soaïn nhaèm giaûi thích yù
nghóa töøng “haøo” trong queû goïi laø “Haøo töø”. Do caáu truùc queû goàm 6
vaïch (lieàn hoaëc ñöùt) moãi vaïch goïi laø “haøo”. Thöù töï 6 haøo ñöôïc tính töø
döôùi leân. Haøo ñaàu tieân goïi laø haøo sô, haøo thöù hai goïi laø haøo nhò… Haøo
treân cuøng thay vì haøo luïc thì goïi laø haøo thöôïng. Neáu haøo laø vaïch lieàn
thì beân caïnh töø chæ soá ñeám goïi laø “cöûu”; thí duï: “Sô cöûu” coù nghóa laø
haøo ñaàu tieân laø Döông (*). Neáu haøo laø vaïch ñöùt thì beân caïnh töø chæ soá
ñeám goïi laø “luïc”, thí duï: Sô luïc, coù nghóa laø haøo ñaàu tieân laø AÂm(*).
Tieáp theo ñoù laø cöûu nhò (hoaëc luïc nhò) coù nghóa laø haøo 2 laø Döông (cöûu)
hoaëc AÂm (luïc). Tuøy theo vò trí cuûa haøo trong toaøn yù nghóa cuûa queû, coù
lôøi dieãn giaûi yù nghóa cuûa töøng haøo goïi laø “Haøo töø”.
ÑOÀ HÌNH THUYEÁT MINH TEÂN GOÏI CAÙC HAØO TRONG QUEÛ

6 Haøo Thöôïng Cöûu

5 Haøo Luïc Nguõ
4 Haøo Luïc Töù

3 Haøo Cöûu Tam

2 Haøo Cöûu Nhò
1 Haøo Sô Luïc

* Chuù thích: ÔÛ phaàn naøy vaãn taïm duøng khaùi nieäm “haøo aâm” vaø “haøo döông” vì caùc
saùch quen duøng, ñuùng ra phaûi goïi laø: “haøo thuoäc döông” hoaëc “haøo thuoäc aâm”. Trong
kinh vaên chæ duøng töø “cöûu” vaø “luïc”, khaùi nieäm “haøo aâm” vaø “haøo döông” laø do caùc
nhaø nghieân cöùu ñôøi sau ñaët ra.
37
 III– Thaäp döïc ñöôïc coi laø cuûa Khoång töû soaïn goàm caùc phaàn sau
ñaây:
1) Thoaùn truyeän coù noäi dung giaûi thích roõ yù nghóa töøng queû, boå
sung yù nghóa cuûa Soaùn töø. Thoaùn truyeän chia laøm hai phaàn thöôïng vaø
haï.
2) Töôïng truyeän ñöôïc chia laøm hai phaàn laø Ñaïi töôïng truyeän –
giaûi thích hình aûnh (töôïng) cuûa moãi queû; Tieåu töôïng truyeän coù noäi
dung giaûi thích töôïng cuûa moãi haøo (cöûu, luïc) vaø vò trí cuûa moãi queû
trong heä thoáng 64 queû Haäu thieân.
3) Heä töø truyeän coøn goïi laø Heä töø ñaïi truyeän, cuõng chia laøm hai
thieân thöôïng vaø haï nhaèm giaûi thích nhöõng vaán ñeà vaø nhöõng hieän töôïng
lieân quan ñeán kinh Dòch.
4) Vaên ngoân cuõng chia laøm hai phaàn thöôïng vaø haï. Thieân thöôïng
baøn veà queû thuaàn Caøn, phaàn haï baøn veà queû thuaàn Khoân vaø caùc haøo cuûa
hai queû naøy.
5) Thuyeát quaùi noäi dung giaûng veà 8 quaùi ñôn vaø yù nghóa cuõng
nhö hình töôïng cuûa moãi quaùi.
6) Töï quaùi truyeän noäi dung giaûi thích veà thöù töï cuûa 64 queû trong
heä thoáng Chu dòch cuõng chia laøm hai phaàn thöôïng vaø haï.
7) Taïp quaùi truyeän noäi dung laø giaûi thích theâm veà moät soá queû.
Treân ñaây, chæ xin ñöôïc toùm taét noäi dung cuûa nhöõng lôøi kinh vaên
trong kinh Dòch. Do phaàn kinh vaên quaù nhieàu, neân trong cuoán saùch naøy
chæ tröng daãn nhöõng lôøi kinh vaên coù lieân quan – nhaèm chöùng minh cho
giaû thuyeát ñaõ neâu; mong ñöôïc baïn ñoïc thoâng caûm, löôïng thöù. Baïn ñoïc
neáu muoán tìm hieåu saâu veà kinh Dòch hoaëc kieåm chöùng nhöõng vaán ñeà
neâu ra trong saùch naøy, coù theå tham khaûo vaø ñoái chöùng qua nhöõng saùch
dòch veà kinh Dòch ñaõ giôùi thieäu vôùi baïn ñoïc ôû treân, hoaëc qua caùc saùch
tham khaûo ñöôïc trình baøy ôû cuoái cuoán saùch naøy.

38
Chöông III
MOÄT SOÁ QUAN ÑIEÅM KHAÙC NHAU VEÀ
THÔØI ÑIEÅM XUAÁT XÖÙ
VAØ TAÙC GIAÛ CUÛA KINH DÒCH

N hö phaàn treân ñaõ trình baøy, maëc duø haàu heát caùc hoïc giaû khi
giôùi thieäu veà kinh Dòch ñeàu nhaéc ñeán lòch söû vaø thôøi ñieåm
xuaát xöù nhö ñaõ trình baøy ôû treân. Tuy nhieân cuõng coù moät soá nhaø nghieân
cöùu coù nhöõng quan ñieåm khaùc nhö sau:

VEÀ THÔØI ÑIEÅM XUAÁT XÖÙ .

Theo saùch Chu Dòch vaø döï ñoaùn hoïc (Nxb Vaên hoùa Haø Noäi 1995
– Thieäu Vó Hoa – trang 27) vieát:
Thôøi gian hình thaønh Baùt quaùi vaø 64 queû khoaûng ñôøi nhaø Haï.
Ñieàu ñoù coù “Ngoïc Haûi” daãn chöùng töø “Sôn haûi kinh” nhö sau: “Phuïc Hi
ñöôïc Haø ñoà, do ñoù ngöôøi Haï noùi “Lieân sôn”; Hoaøng ñeá ñöôïc Haø
ñoà, do ñoù ngöôøi Thöông noùi “Quy Taøng”. Lieät Sôn thò ñöôïc Haø ñoà,
do ñoù maø ngöôøi Chu noùi “Chu dòch”. “Dòch taùn”, “Dòch luaän” cuûa
Trònh Huyeàn noùi : “Haï vieát “Lieân Sôn”, AÂn vieát “Quy Taøng”, Chu vieát
“Chu dòch”.
Trong “Chu leã” coù ghi: Cung Xuaân ñaïi boác “naém caû pheùp cuûa
ba boä dòch laø “Lieân sôn”, “Quy taøng”, “Chu dòch”. Quaùi cuûa caùc
kinh ñoù ñeàu laø 8, queû ñeàu laø 64”. Coøn noùi: cuoái thôøi kyø ñoà ñoàng ôû An
Döông ñaõ xuaát hieän nhöõng daáu hieäu Baùt quaùi (trang 77 saùch “Lòch söû
chöõ vieát treân xöông cuûa Trung Quoác”). Do ñoù coù theå thaáy thôøi kyø hình
thaønh Baùt quaùi vaø 64 queû neân vaøo ñôøi nhaø Haï. Coøn nhöõng ngöôøi ñôøi
sau noùi Vaên Vöông ñaõ laøm laïi 64 queû, ñieàu ñoù chaéc khoâng ñuùng, tuy
nhieân Vaên Vöông ñaõ saép xeáp laïi cho noù chænh hôn thì raát coù theå.
Hai quyeån saùch “Lieân sôn”, “Quy taøng” ñaõ maát töø laâu, quyeån
saùch ngöôøi ñôøi sau nhìn thaáy chæ laø “Kinh Dòch”. Nhöng thôøi kyø ra ñôøi
cuûa kinh Dòch töø xöa tôùi nay vaãn coøn baøn caõi maõi. Caên cöù keát quaû khaûo
cöùu cuûa hôn ba möôi naêm nay thì coù ba loaïi yù kieán.
1. Kinh Dòch ra ñôøi thôøi Xuaân Thu. Quaùch Maïc Nhöôïc noùi:
Quan nieäm trôøi ñaát ñoái laäp xuaát hieän raát muoän trong lòch söû tö töôûng
Trung Quoác. Nhöõng vaên töï ñôøi nhaø Chu khoâng coù veát tích cuûa Baùt
quaùi, thaäm chí khoâng coù chöõ “ñòa”; nhöõng chöõ nhö “Caøn, Khoân” trong
39
 saùch coå maõi veà sau môùi xuaát hieän… ñuû thaáy “Kinh Dòch” khoâng theå ra
ñôøi tröôùc thôøi Xuaân Thu.
2. Kinh Dòch ra ñôøi ñaàu thôøi Taây Chu. Tröông Ñaïi Nieân, caên cöù
caâu chuyeän trong haøo töø queû nhö “taùng ngöu ö dòch”, “taùng döông ö
dòch”, “Cao toân phieät quyû phöông”, “Ñeá AÁt quy muoäi”, “kyø töû chi minh
di” v.v… ñeàu laø caùc caâu chuyeän cuûa nhaø Thöông vaø Taây Chu. Nhöõng
saùch veà sau cuûa Chu Thaønh Vöông, khoâng vieän daãn ñeán, neân suy ra
kinh Dòch thaønh saùch khoâng theå sau ñôøi Thaønh Vöông.
3. Kinh Dòch thaønh saùch vaøo thôøi kyø giao thôøi nhaø AÂn vaø nhaø
Chu. Kim Caûnh Phöông v.v… cho raèng: Kinh Dòch laø taùc phaåm giao thôøi
giöõa nhaø AÂn vaø nhaø Chu. Hoï khaúng ñònh “quaùi xuaát ö thi”. Thi söû ñôøi
xöa daàn daàn ñöôïc toång keát laïi qua nhieàu baøi ghi cheùp hoaït ñoäng cuûa
chieâm thi, qua saøng loïc, chænh laïi maø thaønh “Kinh Dòch”. Coù hoïc giaû
coøn töø tieán trình loâgíc phaùt trieån tö töôûng cuûa Trung Quoác vaø töø trong
maâu thuaãn xaõ hoäi caùc ñôøi nhaø AÂn, nhaø Chu maø nghieân cöùu caùc nieân ñaïi
thaønh saùch cuûa kinh Dòch, hoï cho raèng ñoù laø thôøi kyø giao tieáp giöõa nhaø
AÂn vaø nhaø Chu.

TAÙC GIAÛ CUÛA KINH DÒCH

Ngoaøi nhöõng yù kieán khaùc nhau veà thôøi ñieåm ra ñôøi cuûa kinh
Dòch, ngay caû vaán ñeà taùc giaû cuûa kinh Dòch, nhöõng nhaø nghieân cöùu
cuõng coù nhöõng yù kieán khoâng thoáng nhaát:

Taùc giaû Tieân thieân Baùt quaùi

Veà ñoà hình Tieân thieân Baùt quaùi – maëc duø xuaát hieän vaøo ñôøi Toáng
– nhöng ñöôïc coi laø do vua Phuïc Hy laøm ra haàu nhö khoâng coù ai phaûn
baùc. Bôûi vì, ngöôøi coâng boá ñoà hình naøy laø oâng Thieäu Khang Tieát cuõng
thöøa nhaän taùc giaû cuûa noù laø ngaøi Phuïc Hy vaø ñöôïc baûo chöùng ôû ñoaïn
sau ñaây trong Heä töø haï chöông II cuûa Chu Dòch:
Ngaøy xöa hoï Baøo Hy cai trò thieân haï, ngaång leân thì xem töôïng ôû
treân trôøi, cuùi xuoáng thì nhìn hình ôû döôùi ñaát, xem caùi veû saéc cuûa chim
muoâng, cuøng nhöõng tieän nghi cuûa maët ñaát, gaàn thì laáy ôû thaân mình, xa
thì laáy ôû moïi vaät; do ñoù môùi laøm ra Baùt quaùi ñeå caûm thoâng caùi ñöùc cuûa
thaàn linh vaø ñeå phaân loaïi caùi tính tình cuûa muoân vaät.
Tuy nhieân söï vieäc cuõng khoâng ñôn giaûn nhö vaäy, cuõng coù hoïc giaû
ñaët vaán ñeà yù nghóa cuûa hai ñoà hình naøy qua teân goïi cuûa noù. Ñoaïn trích
daãn sau ñaây trong saùch Kinh Dòch – Ñaïo cuûa ngöôøi quaân töû (Nguyeãn
Hieán Leâ – saùch ñaõ daãn, trang 28) chöùng toû ñieàu naøy:

40
 Hình I goïi laø Tieân thieân Baùt quaùi, hình II laø Haäu thieân Baùt quaùi.
Hai teân ñoù khoâng coù trong Kinh Dòch, hieån nhieân laø do ngöôøi ñôøi sau,
hoaëc moät ñôøi Haùn, hoaëc Thieäu Khang Tieát ñaët ra.
Tieân thieân Baùt quaùi coù nghóa laø Baùt quaùi töôïng tröng vuõ truï
(thieân) hoài ñaàu, Haäu thieân Baùt quaùi töôïng tröng vuõ truï hoài sau. Hoài ñaàu
laø hoài naøo? Hoài sau laø hoài naøo? Khoâng ai bieát chaéc. Coù ngöôøi giaûng hoài
ñaàu laø hoài vuõ truï coøn voâ hình, hoài sau laø hoài vuõ truï ñaõ hình thaønh. Voâ
lyù: khi vuõ truï coøn voâ hình thì sao ñaõ coù nuùi, coù chaèm?
Coù ngöôøi laïi giaûng Tieân thieân Baùt quaùi laø nhöõng hieän töôïng xaûy
ra treân caùc thieân theå (nghóa laø khi vuõ truï ñaõ thaønh hình), coøn Haäu thieân
laø nhöõng hieän töôïng ôû treân maët ñaát (Böûu Caàm – Tìm hieåu kinh Dòch –
Saigon 1957). Vaäy laø treân caùc thieân theå cuõng coù trôøi, coù ñaát, coù nuùi,
chaèm... nhö treân traùi ñaát?
Coù ngöôøi ñem thieân vaên hoïc cuûa phöông Taây maø giaûng Tieân
thieân Baùt quaùi, chaúng haïn baûo Caøn goàm ba haøo döông, toaøn laø döông
khí, saùng röïc rôõ chính laø moät bieån löûa, moät ñònh tinh, Khoân coù ba haøo
AÂm, toaøn khí AÂm, ñen laïnh, “coù theå ví caùc sao ñen toái cuûa nhaø thieân
vaên hoïc Emile Belot”... (Buøi Thò Bích Traâm, Thieân Vaên, Hueá 1942.
Nguyeãn Duy Caàn daãn trong Dòch hoïc Tinh hoa – Saigon 1973).
Töø moät soá hoïc giaû ñôøi Haùn duøng kinh Dòch ñeå giaûng veà thieân
vaên, veà nguoàn goác vuõ truï, nhaát laø töø khi coù hai hình Tieân thieân vaø Haäu
thieân Baùt quaùi, chaéc ñaõ coù nhieàu ngöôøi caên cöù vaøo hai hình aáy, roài vaøo
hai hình Haø ñoà, Laïc thö maø laäp ra nhöõng thuyeát môùi sau naøy khoa thieân
vaên cuûa phöông Taây coù moät phaùt kieán naøo môùi thì taát seõ coù nhöõng
ngöôøi giaûng laïi, Tieân thieân vaø Haäu thieân Baùt quaùi cho hôïp vôùi nhöõng
phaùt kieán môùi. Chæ coù taùm hình hai möôi boán vaïch lieàn vaø ñöùt, cho neân
raát deã gôïi söï töôûng töôïng cuûa con ngöôøi.

Taùc giaû Haäu thieân Baùt quaùi

Ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi, caên nguyeân cuûa 64 queû thuoäc heä
thoáng Haäu thieân cuõng ñöôïc Thieäu Khang Tieát coâng boá vaøo ñôøi Toáng,
nhöng oâng cuõng thöøa nhaän taùc giaû cuûa noù laø Chu Vaên Vöông laøm ra.
Ñaây cuõng laø moät nhaän thöùc phoå bieán cuûa haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu
dòch hoïc töø tröôùc ñeán nay. Nhöng ñeán ñôøi nhaø Maõn Thanh caùc nhaø
nghieân cöùu caên cöù theo phöông phaùp khaûo chöùng hoïc cho raèng: Dòch
kinh khoâng phaûi cuûa Chu Vaên Vöông, Chu Coâng. Ñeán thôøi Daân Quoác,
Thoâi Ñoâng Bích vaø nhieàu ngöôøi khaùc cuõng ñoàng nhaän xeùt nhö treân.
Gaàn ñaây, Quaùch Maïc Nhöôïc trong taùc phaåm Chu Dòch cheá taùc chi thôøi
ñaïi cuõng cho raèng: kinh Dòch khoâng theå xuaát hieän sôùm hôn thôøi Xuaân

41
thu vaø Dòch truyeän coøn xuaát hieän sau ñoù (*).

Taùc giaû truøng quaùi

Vieäc truøng quaùi ñeå taïo ra 64 queû thì nhöõng nhaø nghieân cöùu töø ñôøi
Haùn trôû laïi ñaây cuõng coù nhöõng yù kieán khaùc nhau:
1– Theo Tö Maõ Thieân ñôøi Tieàn Haùn thì cho raèng do vua Chu
Vaên Vöông truøng quaùi.
Tö Maõ Thieân caên cöù vaøo vieäc vua Vaên Vöông bò giam ôû nguïc
Döõu Lyù vaø ñaõ truøng quaùi trong thôøi gian naøy.
2– Theo Trònh Huyeàn ñôøi Haäu Haùn cho raèng do vua Thaàn Noâng
truøng quaùi.
Trònh Huyeàn caên cöù vaøo ñoaïn vaên trong Heä töø haï vieát: “Hoï Baøo
Hy maát hoï Thaàn Noâng leân thay, laáy töôïng queû Ích ñeå laøm caøy böøa vaø laáy
töôïng queû Pheä Haïp ñònh theå cheá hoïp chôï”. Queû Ích vaø queû Pheä Haïp laø hai
queû truøng quaùi.
3– Theo Toân Thònh ñôøi Taán cho raèng do vua Ñaïi Vuõ truøng quaùi.
Toân Thònh caên cöù vaøo caâu trong saùch Chu Leã Tam Dòch Chuù cuûa
Trònh Huyeàn noùi: “Nhaø Haï laø Lieân Sôn, noùi hoï Lieân Sôn laáy vieäc truøng Caán
laøm ñaàu” neân nhaän vieäc truøng Caán laø vieäc cuûa vua Ñaïi Vuõ.

4– Theo Ngu Phieân, Vöông Baät ñôøi Haùn thì do vua Phuïc Hy
truøng quaùi.
Vöông Baät, Ngu Phieân thì caên cöù vaøo chöông I Heä töø haï coù caâu:
“Khi Baùt quaùi thaønh haøng, töôïng ôû ngay trong ñoù; nhaân ñaáy maø truøng leân, thì
haøo cuõng ñaõ coù trong ñoù”. Do ñoù cho raèng vua Phuïc Hy taïo ra ñoà hình
Baùt quaùi thì truøng quaùi ngay.
Vôùi nhöõng yù kieán treân ñaây, nhaø nghieân cöùu Dòch hoïc Vieät Nam
laø Thu Giang Nguyeãn Duy Caàn cho raèng:
Theo 4 giaû thuyeát treân ñaây ta khoâng thaáy giaû thuyeát naøo ñöùng
vöõng, vì khoâng coù chöùng cöù xaùc thöïc. Chæ coù giaû thuyeát thöù nhaát vaø thöù

* Chuù thích: Theo taøi lieäu cheùp tay cuûa löông y Leâ Hoàng Sôn taïi thö vieän Vieän nghieân
cöùu Ñoâng y Haø Noäi, “Nhöõng neùt cô baûn veà kinh Dòch”, do giaùo sö Cao Xuaân Huy trình
baøy.
42
 tö laø ñöôïc truyeàn tuïng. Vaäy, ta haõy taïm nhaän nhö theá: coù theå do vua
Phuïc Hy hoaëc Vaên Vöông saùng cheá, khoâng sao.
(Dòch hoïc tinh hoa – Nxb T/p HCM – 1992 – Thu Giang – Nguyeãn
Duy Caàn)
Nhaän xeùt cuûa hoïc giaû Nguyeãn Duy Caàn cuõng laø nhaän xeùt cuûa
haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu veà Dòch hoïc töø tröôùc ñeán nay.

Taùc giaû cuûa Soaùn töø vaø Haøo töø

Coù hai giaû thuyeát:
1)– Giaû thuyeát naøy do Maõ Dung vaø Luïc Tích thôøi Haùn ñaët ra.
Thuyeát naøy phuø hôïp vôùi söï toùm löôïc veà söï phaùt trieån cuûa kinh Dòch ñaõ
trình baøy ôû treân, ñöôïc löu truyeàn ñeán ngaøy nay vaø cho raèng Soaùn töø laø
cuûa Chu Vaên Vöông, coøn Haøo töø laø cuûa Chu Coâng laøm ra.
2)– Thuyeát naøy do Trònh Huyeàn (cuoái thôøi Ñoâng Haùn, ñaàu thôøi
Tam Quoác) cho raèng Soaùn töø vaø Haøo töø ñeàu do Chu Coâng laøm ra.

Taùc giaû cuûa thaäp Döïc

Coù 3 thuyeát sau ñaây:
1– Thuyeát cuûa Haùn thö: Haùn thö laïi chia laøm hai phaùi Coå vaên vaø
Kim vaên. Phaùi Coå vaên cho raèng thaäp Döïc laø do Khoång töû laøm ra. Phaùi
Kim vaên phaûn baùc cho raèng Khoång töû khoâng quan heä gì ñeán thaäp Döïc
maø do ngöôøi ñôøi sau Khoång töû vieát.
2– Thuyeát cuûa nhöõng ngöôøi theo Söû kyù: thaäp Döïc laø do nhöõng
ngöôøi ñôøi sau Khoång töû vieát.
3– Thuyeát cuûa hoïc giaû Nhaät Baûn Ñoâng Ñieàn Nhaát Ñöôøng: Dòch
truyeän vieát vaøo khoaûng ñôøi nhaø Taàn.
Ñaïi Kieàu Chính Thuaän – moät hoïc giaû ngöôøi Nhaät noùi:“thaäp Döïc
do Khoång töû vieát, chæ thaáy coù Tö Maõ Thieân trong Söû kyù noùi ñeán maø thoâi.
Caùc saùch Kinh truyeän (cuûa Nho giaùo coå tröôùc Haùn), khoâng thaáy
tröng daãn. Vì theá AÂu Döông Tu (moät hoïc giaû thôøi haäu Haùn) môùi sinh
nghi, caùc hoïc giaû sau naøy ñua nhau bieän baùc… Soaùt laïi lôøi vaên cuûa thaäp
Döïc, quyeát khoâng phaûi cuûa moät ngöôøi laøm ra…”. Ñaønh theá nhöng Thaân
Vöông töû coù noùi: “Lôøi vaên Heä Töø, tieân Nho nhieàu ngöôøi cuõng ñaõ nghi
ngôø khoâng phaûi do Khoång töû laøm ra, nhöng ôû trong ñoù taùc giaû Dòch

43
 Truyeän ñaõ phaùt minh ñöôïc moïi leõ cöông yeáu cuûa Dòch, chæ veõ cho
ngöôøi ta öùng duïng caùc pheùp taéc cuûa Dòch moät caùch gaõy goïn, vôõ vaïc, roõ
raøng coù “ñieàu”, coù “lyù”, vaäy neáu khoâng phaûi ôû moät ñaàu oùc ñaõ coù ñaày ñuû
hoaøn toaøn ñöôïc caùi hoïc Dòch , quyeát khoâng theå naøo noùi roõ ra ñöôïc nhö
theá”.

Tònh Moäc Chính Thieàu (ngöôøi Nhaät) noùi:

“Thaäp Döïc truyeän laø cuûa Khoång töû, caùc haäu Nho thöôøng coù lôøi
baøn ra noùi vaøo. Toâi ñoïc Heä Töø, thöôøng thaáy hai chöõ “töû vieát” thì cuõng
nghi khoâng chaéc Khoång töû ñaõ thaân haønh vieát ra. Nhöng roài nghó kyõ laïi,
xeùt roõ laïi, thaáy ôû Heä töø, taùc giaû ñaõ xieån phaùt ñöôïc nhieàu leõ tinh vi roõ
raøng heát söùc, ñaõ ghi laïi ñöôïc ñaày ñuû daáu veát cuûa AÂm döông Taïo Hoaù,
cuøng nhöõng maàu nhieäm cuûa Quyû Thaàn, cuûa Trôøi Ñaát, cuûa Nhaân Loaïi,
khoâng coù moät caùi naøo laø chaúng khaûi phaùt moät caùch roõ raøng ñeå chæ veõ
cho ngöôøi ñôøi sau. Neáu chaúng phaûi vieäc laøm cuûa moät baäc ñaïi thaùnh
nhaân thì ai ñaõ ñuû taøi söùc laøm noåi ? Neáu laïi ñem so saùnh lôøi noùi cuûa caùc
baäc thaày nhö Töû Tö, Maïnh töû thöïc coù theå laøm “bieåu lyù” cho nhau
ñöôïc”(*).

Veà yù nghóa chöõ Chu trong Chu Dòch

Xin baïn ñoïc tham khaûo ñoaïn sau ñaây trong Kinh Dòch – Ñaïo
ngöôøi quaân töû (Nguyeãn Hieán Leâ – saùch ñaõ daãn):
Coù hai thuyeát:
a) Moät thuyeát, ñaïi bieåu laø Trònh Huyeàn (ñôøi Haùn), baûo Chu ñoù
khoâng coù nghóa laø nhaø Chu, maø coù nghóa laø heát moät voøng roài trôû veà
(Chu nhi phuïc thuyû), laø chu löu trong vuõ truï, laø phoå caäp. Chu Dòch coù
nghóa laø: ñaïo dòch, phoå bieán khaép vuõ truï; laø heát moät voøng roài trôû veà.
Trònh Huyeàn laáy leõ raèng ba saùch Dòch ñôøi Chu: Lieân Sôn, Qui Taøng,
Chu Dòch, treân hai saùch treân khoâng chæ thôøi ñaïi, thì teân cuoán cuoái cuõng
khoâng chæ thôøi ñaïi (ñeå khoûi röôøm, chuùng toâi chæ toùm taét nhö vaäy thoâi).
b) Moät thuyeát nöõa, ñaïi bieåu laø Khoång Dónh Ñaït (ñôøi Ñöôøng) baùc
leõ ñoù, baûo ngöôøi ta goïi hai saùch treân laø Lieân Sôn, Qui Taøng, khoâng
theâm chöõ dòch ôû sau, maø Chu dòch laø coù chöõ dòch töùc laø chöõ dòch naøy
khoâng theå taùch khoûi chöõ Chu ñöôïc maø nhö vaäy Chu dòch phaûi coù nghóa
laø dòch cuûa ñôøi nhaø Chu.

* Chuù thích: Dòch hoïc tinh hoa – Thu Giang Nguyeãn Duy Caàn – Nxb TP Hoà Chí Minh
– 1992.
44
 Lyù luaän cuûa Trònh vaø Khoång ñeàu khoâng vöõng, vaø chuùng ta chæ
caàn bieát raèng ngaøy nay moïi ngöôøi ñeàu hieåu Chu laø ñôøi Chu, maø teân
Chu dòch xuaát hieän sau Khoång töû, Maïnh töû vì trong Luaän ngöõ, Maïnh töû,
chæ thaáy duøng teân Dòch thoâi, khoâng duøng teân Chu dòch.
Moät cuoán saùch raát quan troïng maø töø nguoàn goác ñeán chuùng toâi,
thôøi ñaïi xuaát hieän, yù nghóa cuûa teân saùch ñeàu gaây nhieàu thaéc maéc, maáy
nghìn naêm sau chöa giaûi quyeát ñöôïc; ñoù cuõng laø moät leõ khieán cho Chu
dòch thaønh moät kyø thö.
Treân ñaây laø toùm löôïc vaø trích daãn nhöõng yù kieán khaùc nhau tieâu
bieåu veà quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa kinh Dòch maø haàu heát
caùc saùch nghieân cöùu hieän ñaïi veà Kinh Dòch ñeàu ghi nhaän. Nhöõng yù
kieán phaûn baùc, keå caû nhöõng yù kieán thöøa nhaän dieãn bieán lòch söû Dòch
hoïc theo coå thö chöõ Haùn ñeàu thieáu nhöõng luaän cöù chaët cheõ, nhö phaàn
trích daãn giôùi thieäu vôùi baïn ñoïc ôû treân. Nhöng nhöõng yù kieán naøy duø
maâu thuaãn vôùi nhau vaø heát söùc mô hoà, vaãn maëc nhieân thöøa nhaän kinh
Dòch laø saûn phaåm cuûa neàn vaên minh Hoa Haï.

45
46
Chöông IV
MOÄT SOÁ YÙ KIEÁN CUÛA CAÙC HOÏC GIAÛ COÅ KIM
VEÀ NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ
CAÊN NGUYEÂN TRONG KINH DÒCH

HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI

C
VAØ HEÄ THOÁNG 64 QUEÛ CHU DÒCH

aên nguyeân tröïc tieáp cuûa baûn kinh Dòch löu haønh töø thôøi
Haùn chính laø Haäu thieân Baùt quaùi. Coù theå noùi raèng keå töø khi
ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi ñöôïc caùc nhaø lyù hoïc ñôøi Toáng coâng boá vaø
gaùn cho Chu Vaên Vöông laø taùc giaû cuûa noù cho ñeán gaàn ñaây, haàu nhö ít
coù ai nghi ngôø veà tính hôïp lyù cuûa noù.Trong kinh vaên phaàn Thuyeát quaùi
cuûa Chu Dòch coù ñoaïn lieân quan ñeán ñoà hình naøy nhö sau:
Ñeá xuaát hoà Chaán; Teà hoà Toán; töông kieán hoà Ly; chí dòch hoà
Khoân; thuyeát ngoân hoà Ñoaøi; chieán hoà Caøn; lao hoà Khaûm; thaønh ngoân
hoà Caán.
Qua ñoaïn kinh vaên ôû treân, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy söï truøng hôïp
hoaøn toaøn vôùi thöù töï cuûa caùc quaùi trong ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi,
neáu baét ñaàu tính töø quaùi Chaán thuaän theo chieàu kim ñoàng hoà nhö hình
veõ döôùi ñaây.
Ñoaïn kinh vaên treân coøn ñöôïc dieãn giaûi cuï theå nhö sau:
Vaïn vaät xuaát töø Chaán, Chaán thuoäc phöông Ñoâng. Hoaø ñoàng ôû
Toán, Toán thuoäc ñoâng nam. Hoaø ñoàng laø noùi vaïn vaät tu söûa ñeå ñöôïc
baèng nhau. Ly laø saùng, laø queû cuûa phöông Nam, laø nôi vaïn vaät gaëp
nhau. Ñaáng thaùnh nhaân quay maët veà nam, laéng tai nghe thieân haï, theo
lôøi hay yù ñeïp maø cai trò, ñoù laø yù nghóa ôû ñaáy. Khoân laø ñaát; vaïn vaät ñeàu
ñöôïc Khoân nuoâi döôõng, cho neân noùi: laøm vieäc ôû Khoân. Ñoaøi thuoäc
chính thu, ñoù laø luùc vaïn vaät vui möøng: möøng vui ôû Ñoaøi. Chieán ñaáu ôû
Kieàn, Kieàn laø queû cuûa taây baéc, yù noùi nôi AÂm döông choáng ñoái. Khaûm laø
nöôùc, laø queû cuûa chính baéc, laø queû cuûa coâng cuoäc uyû laïo, laø nôi quay
veà cuûa vaïn vaät, cho neân noùi: uyû laïo ôû Khaûm. Caán laø queû cuûa ñoâng baéc,
nôi vaïn vaät hoaøn thaønh chung cuõng nhö thuûy, cho neân noùi: hoaøn thaønh
47
 ôû Caán. (*)
ÑOÀ HÌNH THUYEÁT MINH
SÖÏ TÖÔNG QUAN GIÖÕA THUYEÁT QUAÙI
VAØ CAÁU TRUÙC PHÖÔNG VÒ HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI

Laohoà KHAÛM

Chieán hoà Thaønh ngoân

CAØN hoà CAÁN

Thuyeát ngoân Ñeá xuaát

hoà ÑOAØI hoà CHAÁN

Chí dòch Teà

hoà KHOÂN hoà TOÁN

Töông kieán hoà LY

Tuy nhieân, qua noäi dung cuûa ñoaïn kinh vaên noùi treân, baïn ñoïc
cuõng nhaän thaáy noù khoâng tröïc tieáp dieãn ñaït caáu hình phöông vò Haäu
thieân Baùt quaùi, maø chæ laø moät söï lieân heä truøng hôïp theo thöù töï dieãn ñaït.
Ñoaïn kinh vaên trong Thuyeát quaùi noùi treân coù ñuùng laø caên nguyeân cuûa
ñoà hình haäu thieân Baùt quaùi hay khoâng thì cho ñeán nay vaãn coøn laø ñieàu
bí aån. Trong kinh Dòch truyeàn laïi töø ñôøi Haùn, khoâng coù ñoà hình Tieân
thieân vaø Haäu thieân Baùt quaùi. Nhöng khoâng theå vì theá maø cho raèng ñoà
hình Baùt quaùi noùi chung goàm caû Tieân thieân laãn Haäu thieân khoâng phaûi
laø moät thöïc teá toàn taïi nhö laø moät ñoà hình caên nguyeân cuûa kinh Dòch.
Nhö vaäy, ñoaïn kinh vaên treân vaãn coù theå khoâng phaûi laø caên nguyeân cuûa
ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi. Ñaõ coù raát nhieàu nhaø lyù hoïc coå kim caên cöù
vaøo ñoaïn kinh vaên treân ñeå lyù giaûi caáu truùc hôïp lyù mang tính quy luaät
bao truøm cuûa ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi.

* Chuù thích: Kinh Dòch vôùi vuõ truï quan Ñoâng phöông – saùch ñaõ daãn.

48
 Ñoaïn döôùi ñaây trình baøy söï lyù giaûi cuûa oâng Thieäu Vó Hoa ñeå
baïn ñoïc nghieäm lyù. Söï lyù giaûi cuûa oâng Thieäu Vó Hoa chöa theå ñöôïc
coi laø ñuùng ñaén, nhöng ñoù laø söï lyù giaûi cuûa moät nhaø lyù hoïc noåi tieáng
nhaát hieän nay vaø laø haäu dueä cuûa nhaø lyù hoïc Thieäu Khang Tieát thôøi
Toáng. Taát nhieân oâng Thieäu Vó Hoa ñaõ coù ñieàu kieän nghieân cöùu toång
hôïp raát nhieàu nhöõng söï lyù giaûi cuûa caùc nhaø lyù hoïc coå kim tröôùc oâng.
Do ñoù, ít nhaát noù cuõng tieâu bieåu cho söï toång hôïp nhöõng lyù giaûi cho
ñoaïn kinh vaên noùi treân. OÂng Thieäu Vó Hoa cho raèng:
1) Ñeá xuaát hoà Chaán: vuõ truï vaän ñoäng baét ñaàu töø queû Chaán.
(Queû Chaán laø phöông ñoâng, leänh cuûa thaùng 2 muøa xuaân, maët trôøi phía
ñoâng moïc leân, laø thôøi kyø toûa chieáu cho vaïn vaät sinh tröôûng).
2) Teà hoà Toán: Vaän haønh ñeán queû Toán, vaïn vaät ñaõ ñaày ñuû, höng
vöôïng (Queû Toán laø ñoâng nam, leänh cuûa thaùng 3 thaùng 4, maët trôøi ñaõ
leân cao, chieáu roïi vaïn vaät roõ raøng).
3) Töông kieán hoà Ly: Queû Ly laø töôïng trong ngaøy, aùnh saùng röïc
rôõ, moïi vaät ñeàu thaáy roõ (Queû Ly laø phöông nam, leänh cuûa thaùng 5,
chính laø luùc maët trôøi ôû treân cao, nhìn roõ moïi vaät ñang sinh tröôûng).
4) Chí dòch hoà Khoân: Thieân ñeá (chæ vuõ truï) giao cho ñaát (Khoân)
troïng traùch (dòch) nuoâi döôõng vaïn vaät. (Queû Khoân laø phöông taây nam,
leänh cuûa thaùng 6 thaùng 7; Khoân laø ñaát, nuoâi döôõng vaïn vaät, thôøi kyø vaïn
vaät ñaõ phaùt trieån ñaày ñuû).
5) Thuyeát ngoân hoà Ñoaøi: laø luùc vaïn vaät töôi vui (thuyeát töùc töôi
vui) beøn öùng ôû queû Ñoaøi. (Queû Ñoaøi laø phöông taây, leänh cuûa thaùng 8,
chính laø luùc hoa quaû tróu ñaày, luùc möøng ñöôïc muøa).
6) Chieán hoà Caøn: Thôøi khaéc töông öùng vôùi Caøn moïi vaät maâu
thuaãn, ñoái laäp, ñaáu tranh. (Queû Caøn laø phöông taây baéc, leänh cuûa thaùng
9 thaùng 10, maët trôøi ñaõ xuoáng chaân phía taây, laø luùc toái saùng, AÂm döông
ñaáu tranh laãn nhau).
7) Lao hoà Khaûm: khi vuõ truï vaän haønh ñeán Khaûm, maët trôøi ñaõ laën
vaïn vaät meät moûi. (Queû Khaûm laø phöông baéc leänh cuûa thaùng 11. Khaûm
laø nöôùc, khoâng ngöøng chaûy, nghóa laø lao khoå. Maët trôøi ôû phöông naøy
hoaøn toaøn khoâng coù, vaïn vaät meät moûi, laø luùc yeân nghæ).
8) Thaønh ngoân hoà Caán: vuõ truï vaän haønh ñeán Caán laø ñaõ hoaøn
thaønh moät chu kyø vaø saép böôùc sang moät chu kyø môùi. (Queû Caán laø
phöông ñoâng baéc, leänh cuûa thaùng 12 vaø thaùng gieâng, töùc giao thôøi cuûa
ñoâng vaø xuaân, ñen toái saép qua, aùnh saùng saép tôùi, vaïn vaät ñeán ñaây ñaõ
keát thuùc moät ngaøy, cuõng laø luùc ngaøy môùi saép baét ñaàu) (*).

* Chuù thích: Chu Dòch vôùi döï ñoaùn hoïc, saùch ñaõ daãn, trang 20
49
 Nhöõng nhaø nghieân cöùu lyù hoïc töø thôøi Toáng trôû veà sau cho raèng:
Haäu thieân Baùt quaùi ñöôïc saép xeáp theo ñoà hình Laïc thö. Hay noùi moät
caùch khaùc ñoà hình Laïc thö ñöôïc coi laø caên nguyeân cuûa Haäu thieân Baùt
quaùi.
Coù theå noùi raèng: Cho ñeán taän ngaøy hoâm nay, haàu nhö raát ít ngöôøi
coøn maûy may nghi ngôø caáu truùc ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi. Theo nhö
söï tìm hieåu cuûa ngöôøi vieát thì ôû Vieät Nam coù ba hoïc giaû laø giaùo sö Buøi
Vaên Nguyeân, giaùo sö Leâ Vaên Söûu vaø hoïc giaû Nguyeãn Hieán Leâ ñaët vaán
ñeà nghi ngôø tính hôïp lyù cuûa ñoà hình naøy.
Hoïc giaû Nguyeãn Hieán Leâ ñaët vaán ñeà:
“Neáu quaû do Vaên Vöông saép laïi Baùt quaùi thì taïi sao oâng laïi thay
ñoåi nhö vaäy. OÂng ñeå Ly ôû phöông Nam, coù lyù, maø Khaûm ôû phöông Baéc,
keå nhö cuõng coù lyù. Vì Khaûm traùi vôùi Ly, nöôùc traùi vôùi hoûa, baéc ñoái vôùi
nam. Nhöng taïi sao oâng laïi khoâng cho Kieàn ñoái vôùi Khoân, nhö ôû ñoà
hình Tieân thieân, maø laïi cho noù ñoái vôùi Toán, vaø cho Khoân ñoái vôùi
Caán? Chuùng toâi thuù thöïc khoâng hieåu noåi!…” (*).

Laäp luaän cuûa giaùo sö Buøi Vaên Nguyeân trong cuoán Kinh Dòch
Phuïc Hy (Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi – 1997) xin ñöôïc toùm löôïc vaø trích daãn
nhö sau:
Caên cöù theo ñoä soá haøo Döông laø 3; haøo AÂm laø 2, öùng duïng vaøo
töøng queû trong Baùt quaùi Haäu thieân chuùng ta coù ñoä soá nhö sau:
Caøn ( ) 3 haøo Döông: 3x3=9
Khaûm ( ) 2 haøo AÂm, 1 haøo Döông:
2x2+3x1= 7
Caán ( ) 2 haøo AÂm, 1 haøo Döông:
2x2+3x1=7
Chaán ( ) 2 haøo AÂm, 1 haøo Döông:
2x2+3x1=7
Toán ( ) 2 haøo Döông, 1 haøo AÂm:
2x3+2x1=8

* Chuù thích: Kinh Dòch - Ñaïo cuûa ngöôøi quaân töû. Saùch ñaõ daãn, trang 29.
50
 Ly ( ) 2 haøo Döông, 1 haøo AÂm:
2x3+2x1=8
Khoân ( ) 3 haøo AÂm: 2 x3 = 6
Ñoaøi ( ) 2 haøo Döông, 1 haøo AÂm:
2x3+2x1=8
Treân cô sôû cuûa ñoä soá töøng queû ñöôïc tính toaùn nhö treân, giaùo sö ñaõ
xeáp vaøo moâ hình Cöûu cung vaø laäp luaän nhö sau:

Nhìn qua moâ hình haèng soá 15 ôû treân, chuùng ta coù:

1– Kieàn – Toán, töùc taây baéc – ñoâng nam,
töùc 9 + 8 = 17
2– Khaûm – Ly, töùc baéc – nam,
töùc 7 + 8 = 15
3– Caán – Khoân, töùc ñoâng baéc – taây nam,
töùc 7 + 6 = 13
4– Chaán – Ñoaùi, töùc ñoâng – taây,
töùc 7 = 8 = 15
Nhö vaäy, Kieàn vaø Khoân hai queû AÂm döông, hai queû moác chuaån,
theo caùch quay moät voøng theo chieàu kim ñoàng hoà, neân naèm ôû phöông
51
 cheùo vaø ñoái xöùng cheùo, cuoái cuøng theo haèng soá 15, thì caëp Kieàn Toán
thöøa 2, vaø caëp Caán – Khoân laïi thieáu 2, chæ coù hai caëp Khaûm Ly vaø
Chaán Ñoaøi, töø phöông cheùo nhaûy vaøo phöông chính vaø ñuùng vôùi haèng
soá 15.
Qua moâ hình haèng soá 15 noùi treân, chuùng ta thaáy roõ: Baûn Chu
Dòch döïa vaøo cô sôû xaùo troän phöông vò khoa hoïc Baùt quaùi ñoà Phuïc Hy,
lôïi duïng kinh Dòch laøm chính trò ñeå cöôùp ngoâi coäng chuû caùc coäng ñoàng
Baùch Vieät töø nhaø AÂn Thöông khieán baûn Chu Dòch maát ñi tính khaùch
quan theo ñoà hình phöông vò cuûa Phuïc Hy. Söï thaéc maéc veà lyù luaän
khoa hoïc cuûa hoïc giaû Nguyeãn Hieán Leâ laø chính ñaùng. Chæ raát tieác laø
Nguyeãn Hieán Leâ ñaõ khoâng kieân trì tìm caùch thaùo gôõ vöôùng maéc cho
mình, maø laïi cöù giaùo ñieàu raäp khuoân vaø noùi: “Chuùng ta ñaønh phaûi chaáp
nhaän thoâi!” (Chuù thích trong saùch cuûa giaùo sö Buøi Vaên Nguyeân,
xem: Kinh Dòch, Ñaïo cuûa ngöôøi quaân töû, trang 29)
Qua ñoaïn toùm taét vaø trích daãn treân, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy baèng
caùch tính theo ñoä soá, giaùo sö Buøi Vaên Nguyeân ñaõ chöùng minh tính maát
caân ñoái veà phöông vò cuûa Haäu thieân Baùt quaùi (*).
Cuøng vôùi moät caùi nhìn cho raèng: Ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi
thieáu tính hôïp lyù vaø baèng moät phöông phaùp vôùi moät caùch lyù giaûi khaùc,
giaùo sö Leâ vaên Söûu trong cuoán Nguyeân lyù thôøi sinh hoïc coå phöông
Ñoâng (Nxb Vaên Hoaù Thoâng Tin 1996, trang 224) ñaõ vieát - xin ñöôïc
toùm löôïc vaø trích daãn nhö sau:

* Chuù thích: Vaán ñeà naøy ñaõ haân haïnh trình baøy vôùi baïn ñoïc trong cuoán “Thôøi Huøng
Vöông qua truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi”, trong ñoù ñeà caäp ñeán tính baát hôïp lyù cuûa vò
trí quaùi Toán vaø quaùi Khoân trong Haäu thieân Baùt quaùi, ñoàng thôøi cuõng ñaët vaán ñeà thay
ñoåi vò trí cuûa 2 quaùi naøy cho nhau. Treân cô sôû ñoä soá cuûa caùc quaùi theo giaùo sö Buøi Vaên
Nguyeân cuøng vôùi söï hoaøi nghi cuûa giaùo sö, chuùng ta thaáy raèng: neáu vò trí cuûa 2 quaùi
Khoân vaø Toán ñöôïc thay ñoåi thì moïi con soá theo caùch laäp luaän cuûa giaùo sö seõ truøng
khôùp vaø caân ñoái vì toång ñoä soá ñeàu baèng 15 khi coäng cheùo caùc quaùi ôû vò trí ñoái xöùng
trong Haäu thieân Baùt quaùi. Vaán ñeà naøy seõ xin ñöôïc phaân tích vaø lyù giaûi cuï theå ôû phaàn
III: “Vaên Minh Vaên Lang vaø bí aån cuûa Baùt quaùi”.
52
 Hình 33 – Ñoà hình Haäu thieân
Qua ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi treân ñaây, chuùng ta thaáy noù
khoâng ñaïi bieåu cho tyû leä AÂm döông trong khí theo phöông vò ñòa baøn,
bôûi vì noù khoâng coù ñoái ñaõi AÂm döông theo caùc truïc phaùt trieån cuûa tyû leä
khí ôû ñuû caû taùm höôùng maø chæ môùi coù söï ñoái ñaõi ôû boán höôùng chính.
...Nay neáu ta ñem hoaùn ñoåi hai quaùi ôû hai vò trí ñoâng baéc vaø taây
nam cho nhau, Caán töø ñoâng baéc chuyeån sang taây nam, ñem Khoân ôû
taây nam veà ñoâng baéc, chuùng ta seõ thaáy ñöôïc tính chaát hôïp lyù giöõa hai
cung ñeàu laø haønh thoå ñöôïc ôû ñuùng vò trí cuûa mình. Caán laø thoå coù theâm
Döông trong AÂm ôû veà phía nam laø goác cuûa Döông, Khoân laø thoå thuaàn
AÂm naèm ôû phía baéc laø goác cuûa AÂm. Vaû laïi, neáu Cöûu cung laø caùi duïng
cuûa Baùt quaùi ôû thôøi gian, Haäu thieân Baùt quaùi laø caùi duïng cuûa Baùt quaùi
ôû trong khoâng gian thì, sau khi ta hoaùn vò hai cung Caán vaø Khoân xong,
chuùng ta seõ thaáy chu kyø Cöûu cung chín naêm chính laø söï vaän ñoäng vuõ
truï ñem laïi aûnh höôûng AÂm döông cho moâi tröôøng truøng laëp vôùi hai nöûa
cuûa Haäu thieân Baùt quaùi tính theo hai heä quy chieáu khaùc nhau, giöõa hai
nöûa aáy theâm moät cung trung maø thaønh. Lyù do ñeå Chu Vaên Vöông xeáp
cung Khoân ôû taây nam, Caán ôû ñoâng baéc chæ coù theå laø oâng ñaõ laáy khí thoå
cuûa muøa tieát tröôûng haï ôû cuoái haï ñaàu thu töùc laø truøng phöông höôùng vôùi
phöông taây nam, bôûi chæ ôû muøa tieát naøy trong naêm laø muøa möa, thoå khí
ñöôïc bieåu hieän maïnh meõ baèng ñoä aåm thaáp vaø caùc beänh bieán theo thaáp
khí xuaát hieän nhieàu nhaát. Neáu lyù do naøy laø chuû yeáu vaø ñuùng nhö yù thöùc
cuûa Chu Vaên Vöông chuùng ta laïi ñöôïc coù moät nhaän xeùt raèng Chu Vaên
Vöông vaø nhöõng coäng söï cuûa oâng ñaõ khoâng nhaän thöùc ñöôïc giaù trò cuûa
Baùt quaùi trong thôøi gian theo nhieàu naêm töùc laø cöûu cung töông öùng vôùi

53
 giaù trò cuûa Baùt quaùi trong khoâng gian ñòa baøn, neân caùc vò ñaõ nhaàm maø
laáy giaù trò cuûa baùt quaùi trong thôøi gian theo muøa tieát ñeå öùng vôùi giaù trò
cuûa Baùt quaùi trong khoâng gian ñòa baøn.
b. Moät lyù do nöõa ñeå noùi leân raèng vieäc xeáp ñoà hình Haäu thieân Baùt
quaùi vaø Chu Vaên Vöông ñaõ laøm laø khoâng coù cô sôû ñuùng, laø luaän thuyeát
cho raèng Chu Vaên Vöông ñaõ caên cöù vaøo ñoà hình Laïc thö ñeå laäp neân ñoà
hình Haäu thieân Baùt quaùi. Söï thaät thì noäi dung cuûa Laïc thö vaø noäi
dung cuûa Haäu thieân Baùt quaùi hoaøn toaøn khoâng coù moät khía caïnh
lieân quan naøo ñeå noùi raèng ñoù laø cô sôû cuûa nhau.
Haõy noùi rieâng veà Laïc thö moät chuùt, trong caùc taøi lieäu coù ghi veà
nhöõng lôøi baøn tôùi noäi dung cuûa Laïc thö töø tröôùc tôùi nay, taát caû caùc hoïc
giaû ñeàu xoay quanh giaù trò con soá theo söï phaân chia chaün leû vaø möùc ñoä
lôùn nhoû cuûa noù. Ngöôøi ta coøn baøn ñeán nhieàu höôùng vaän haønh cuûa soá
theo möùc ñoä lôùn daàn, ñaëc bieát laø tính chaát ma phöông theo söï saép xeáp
vò trí caùc soá taïo ra. Moãi ngöôøi, tuøy theo nhaän thöùc cuûa mình maø khai
thaùc caùc khía caïnh khaùc nhau vaø phaùt trieån suy lyù khaùc nhau, nhöng
nhìn chung laïi, chöa coù moät taøi lieäu naøo noùi ñuùng veà baûn chaát cuûa caùc
con soá vaø muïc ñích laäp ra ñoà hình. Cho neân, ñaõ traûi maáy ngaøn naêm vaø
khoâng bieát bao nhieâu ngaøn chöõ ñöôïc duøng ñeå baøn veà noù, theá maø Laïc
thö cuøng vôùi Haø ñoà vaãn naèm trong ñaùy beå “huyeãn hoaëc” mung lung.
Chöa hieåu roõ veà noù maø laïi khaúng ñònh noù laø cô sôû cuûa Haäu thieân Baùt
quaùi, thaät quaû laø moät vieäc laøm khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc.
Giaùo sö cho raèng: Laïc thö laø moät ñoà hình dieãn taû ñoä aåm vaø söï
töông taùc giöõa nhieät ñoä vaø ñoä aåm moâi tröôøng.
...Ñieàu maø trong lòch söû chöa coù ai nghó veà Laïc thö nhö vöøa
neâu treân laïi chính laø noäi dung cuûa noù. Toâi xin trình baøy noäi dung naøy
nhö sau:
Haõy laáy nhöõng soá leû voán ñöôïc coi laø soá döông ñeå chæ nhieät ñoä =
1, 3, 5, 7, 9 trong ñoù soá toái ña laø 9, toái thieåu laø 1, trung bình laø 5, döôùi
trung bình laø 3 treân trung bình laø 7.
Haõy laáy nhöõng soá chaün voán ñöôïc coi laø soá AÂm ñeå chæ ñoä aåm = 2,
4, 6, 8, trong ñoù soá toái ña laø 8, toái thieåu laø 2, trung bình laø 5, döôùi trung
bình laø 4, treân trung bình laø 6.
Theo ñòa dö khí haäu vuøng phöông Ñoâng: söï phaùt trieån cuûa nhieät
ñoä töø toái ña ñeán toái thieåu laø töø phía nam leân phía baéc, do ñoù soá 9 ôû phía
nam, soá 1 ôû phía baéc, soá 5 ôû trung öông. Phía taây vaø phía ñoâng cuûa
trung öông ñaùng leõ nhieät ñeàu laø trung bình, nhöng vì phía ñoâng laø bieån,
nhieät gaëp aåm nhieàu cho neân nhieät gaëp bò giaûm töø trung bình xuoáng
thaønh döôùi trung bình, töùc laø baèng 3, coøn nhö phía taây laø trung taâm ñaïi
luïc ñòa, coù nhieàu cao nguyeân nhö noùc nhaø cuûa theá giôùi, khí haäu khoâ
raùo, nhieät gaëp khoâ raùo thì nhieät ñöôïc taêng töø trung bình leân treân trung

54
bình, töùc laø baèng 7. Ñoù laø söï hình thaønh vò trí caùc soá döông trong ñoà
hình Laïc thö; hình 36.

Hình 36

NAM

9
ÑOÂNG 3 5 7 TAÂY

1
BAÉC
Söï phaùt trieån cuûa ñoä aåm töø toái ña ñeán toái thieåu laø töø phía ñoâng
sang phía taây, do ñoù, soá 8 ôû phía ñoâng, soá 2 ôû phía taây. Phía nam vaø
phía baéc cuûa trung öông ñaùng leõ aåm ñeàu laø trung bình, nhöng vì phía
nam noùng nhieàu neân aåm bò giaûm töø trung bình xuoáng thaønh döôùi trung
bình, töùc laø baèng 4, coøn nhö phía baéc laø haøn ñôùi, vaø baéc cöïc coù nhieàu
nuùi baêng vaø khí laïnh, aåm gaëp laïnh thì aåm ñöôïc taêng töø trung bình leân
treân trung bình, töùc laø baèng 6. Ñoù laø söï hình thaønh böôùc ñaàu vò trí caùc
soá AÂm trong ñoà hình Laïc thö. Chuùng ta thaät khoâng theå ngôø ñöôïc raèng
taùc giaû Laïc thö khoâng chæ döøng ôû ñoù. Do tính ñeán söï töông taùc giöõa
nhieät ñoä vaø ñoä aåm laø aåm voán öa laïnh, gheùt noùng, cho neân taùc giaû ñaõ
ñem con soá chæ ñoä aåm toái ña laø 8 ôû phöông Ñoâng chuyeån leân vò trí Ñoâng
Baéc vaø söï phaùt trieån cuûa ñoä aåm toái ña ñeán toái thieåu seõ töø ñoâng baéc
xuoáng taây nam, nhö vaäy, aåm toái thieåu laø 2 ôû vò trí taây nam, aåm trung
bình giaûm seõ ôû ñoâng nam, laø soá 4, aåm trung bình taêng laø soá 6 ôû vò trí
taây baéc. Ñeán ñaây, söï hình thaønh vò trí caùc soá AÂm trong ñoà hình Laïc thö
môùi oån ñònh; hình 37, 38.
Ñem gheùp hai baûng ghi vò trí caùc soá döông bieåu thò söï phaùt trieån
cuûa nhieät ñoä vaø vò trí caùc soá AÂm bieåu thò söï phaùt trieån cuûa ñoä aåm vaøo
nhau, taùc giaû ñoà hình Laïc thö ñaõ ñöôïc moät trình ñoä raát cao trong pheùp
laäp ñoà hình, vôùi nhöõng con soá raát haïn cheá, baèng moät caùch saép ñaët
kheùo leùo, ñaõ cung caáp cho loaøi ngöôøi nhöõng nhaän thöùc veà quy luaät phaùt
trieån cuûa hai loaïi vaät chaát ñaïi bieåu cho khaùi nieäm AÂm döông vaø quy luaät
töông taùc giöõa hai loaïi vaät chaát ñoù trong hoaøn caûnh cuï theå cuûa ñòa dö,
55
 khí haäu phöông Ñoâng. Chuùng ta caøng khaâm phuïc taùc giaû Laïc thö bao
nhieâu, chuùng ta caøng ñi ñeán moät khaúng ñònh: “Chu Vaên Vöông khoâng
theå laø taùc giaû cuûa ñoà hình Laïc thö vaø ñoà hình Laïc thö khoâng heà laø cô
sôû ñeå laäp thaønh ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi”.

Hình 37 – Vò trí soá AÂm böôùc ñaàu

Hình 38 – Vò trí soá AÂm ñaõ oån ñònh

Nhö vaäy, giaùo sö Leâ Vaên Söûu cuõng cho raèng caàn phaûi ñoåi vò trí
cuûa moät soá quaùi trong Haäu thieân. Nhöng theo oâng, söï sai leäch naøy naèm
ôû vò trí cuûa quaùi Khoân vaø Caán trong Haäu thieân Baùt quaùi. Do ñoù, caàn

56
phaûi ñoåi laïi vò trí cuûa chuùng cho nhau (khaùc vôùi nhaän xeùt cuûa giaùo sö
Buøi Vaên Nguyeân: caàn phaûi ñoåi vò trí cuûa quaùi Khoân vaø Toán) giaùo sö
Leâ Vaên Söûu ñaõ vieát:
“Cöûu cung laø moät chu kyø thôøi gian 9 naêm, moãi naêm öùng vôùi moät
cung quaùi. Teân vaø hình thöùc kyù hieäu cung quaùi ôû cöûu cung vôùi kyù hieäu
cung quaùi ôû Baùt quaùi laø gioáng nhau.
Thöù töï cuûa cöûu cung nhö sau: 1 = Khaûm, 2 = Khoân, 3 = Chaán,
4 = Toán, 5 = Caán, 6 = Caøn, 7 = Ñoaøi, 8 = Caán, 9 = Ly.(*)
Neáu ta ñem thay ñoåi vò trí cuûa hai cung Caán vaø Khoân trong
Haäu thieân Baùt quaùi, Caán töø ñoâng baéc xuoáng taây nam,Khoân töø taây nam
sang ñoâng baéc, chuùng ta seõ coù ñöôïc moät giaû thieát nhö sau: Cöûu cung
chính laø hai nöûa cuûa Haäu thieân Baùt quaùi vaän ñoäng theo hai heä quy
chieáu ngöôïc chieàu nhau, giöõa hai nöûa ñoù ñöôïc chen theâm moät cung
haønh Thoå ôû trung taâm chu kyø laø cung Caán.
Haõy so saùnh hai ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi vaø Haäu thieân Baùt
quaùi ñaõ thay ñoåi vò trí Caán, Khoân; hình 27, 28.

Hình 27 - Haäu Thieân Baùt Quaùi

* Chuù thích: Soá thöù töï cuûa Baùt quaùi maø giaùo sö Leâ Vaên Söûu neâu treân laø caên cöù theo soá
thöù töï cuûa Traàn Ñoaøn laõo toå vaøo ñôøi Toáng saép ñaët Baùt quaùi Haäu thieân vaøo cöûu cung
Laïc thö. Nhöng boå sung theâm quaùi Caán vaøo trung cung voán ñöôïc öùng duïng trong khoa
thuaät phong thuûy. Ñieàu naøy xin löu yù baïn ñoïc vaø seõ ñöôïc trình baøy roõ hôn ôû phaàn sau.

57
 Hình 28 - Haäu Thieân Baùt Quaùi ñaõ thay ñoåi

Nay ñem Haäu thieân Baùt quaùi ñaõ thay ñoåi, theâm trung cung vaø veõ
chieàu vaän ñoäng cuûa hai nöûa ngöôïc nhau, chuùng ta seõ coù: ñoà hình cuûa
chu kyø cöûu cung; hình 29.

Hình 29 - Chu kyø cöûu cung

Nhö vaäy, qua nhöõng phaàn trích daãn nhaän ñònh cuûa giaùo sö Leâ
Vaên Söûu, Buøi Vaên Nguyeân vaø hoïc giaû Nguyeãn Hieán Leâ ôû treân, chuùng
ta nhaän thaáy raèng caû ba vò ñeàu nhaát trí cho raèng ñoà hình Haäu thieân Baùt
quaùi sai leäch. Ñieàu raát ñaùng löu yù trong ñoaïn trích daãn cuûa giaùo sö Leâ
Vaên Söûu laø: Giaùo sö cho raèng Laïc thö khoâng phaûi laø cô sôû cuûa Haäu
58
thieân Baùt quaùi. Nhöng giaûi phaùp hieäu chænh cuûa hai hoïc giaû naøy khaùc
nhau vaø söï minh chöùng ñeàu chöa ñuû söùc thuyeát phuïc. Tuy nhieân, seõ laø
moät thieáu soùt vaø laø moät söï daãn chöùng khoâng hoaøn chænh neáu khoâng
trích daãn nhaän ñònh cuûa giaùo sö tieán só Nguyeãn Hoaøng Phöông. Giaùo
sö Hoaøng Phöông cho raèng keát caáu ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi coù cô
sôû khoa hoïc. Giaùo sö ñaõ vieát trong taùc phaåm Tích hôïp ña vaên hoùa Ñoâng
Taây cho moät chieán löôïc giaùo duïc töông lai (Nxb Giaùo duïc Haø Noäi 1996,
trang 334) nhö sau:
VÒ TRÍ CAÙC – QUEÛ TRONG BAÙT QUAÙI ÑOÀ
Thoâng thöôøng moät caâu hoûi ñöôïc ñaët ra: Taïi sao Vaên Vöông laïi
söû duïng moät Baùt quaùi ñoà – goïi laø Haäu thieân Baùt quaùi ñoà – khoâng ñöôïc
hoaøn toaøn ñoái xöùng nhö Tieân thieân Baùt quaùi ñoà cuûa Phuïc Hy?
Chuùng ta caàn nhôù raèng nhaân theå chuùng ta khoâng ñoái xöùng,
chaúng haïn laø quaû tim khoâng naèm ngay chính giöõa cô theå! Thöïc tieãn
sinh hoïc vaø xaõ hoäi khoâng bao giôø ñoái xöùng hoaøn toaøn caû! Theo yù chuùng
toâi, Vaên Vöông coù lyù khi gaït boû tính ñoái xöùng hoaøn toaøn cuûa Baùt quaùi
ñoà Phuïc Hy.
Ñeán trang 371 (saùch ñaõ daãn), giaùo sö Hoaøng Phöông tieáp tuïc giaûi
thích vaø chöùng minh vò trí caùc queû trong Baùt quaùi nhö sau:
VÒ TRÍ CAÙC QUEÛ TRONG BAÙT QUAÙI
Vò trí caùc queû trong Baùt quaùi ñoà Phuïc Hy laø khaù ñôn giaûn, do sô
ñoà naøy mang tính ñoái xöùng raát cao. Nhöng tình hình laïi khaùc khi noùi
ñeán Baùt quaùi ñoà Vaên Vöông, do tính ñoái xöùng thaáp hôn.
Nhöng muoán chöùng minh tính hôïp lyù cuûa Baùt quaùi Ñoà naøy, ngay
khi tính ñoái xöùng khoâng coøn cao nöõa, caàn döïa vaøo caùc ñònh nghóa sau:
A– HAØO SOÁ VAØ QUEÛ SOÁ
Nhö chuùng ta bieát, moãi queû trong Baùt quaùi ñoà Vaên Vöông coù 3
haøo, caùc haøo coù theå tính theo thöù töï döôùi leân treân, haøo döôùi cuøng goïi laø
haøo 1…, haøo treân cuøng goïi laø haøo 3.
1. Haøo soá
Caùi goïi laø haøo soá ñònh nghóa nhö sau:
– Haøo AÂm thöù nhaát (neáu coù) coù haøo soá baèng 1,
– Haøo AÂm thöù hai (neáu coù) coù haøo soá baèng 2,
– Haøo AÂm thöù ba (neáu coù) coù haøo soá baèng 4,
– Taát caû caùc haøo Döông ñeàu khoâng coù haøo soá.

59
 Coù theå vaãn ñònh nghóa nhö treân, nhöng hoaùn vò haøo AÂm vaø haøo
Döông vôùi nhau. Veà sau naøy, ta theo ñònh nghóa thöù nhaát, nhöõng keát
quaû thu ñöôïc vôùi ñònh nghóa thöù hai ñöôïc ghi trong daáu ngoaëc.
2. Queû soá
Toång taát caû caùc haøo soá coäng vôùi 1 (do trong Trieát coå Ñoâng
phöông khoâng coù soá 0) trong moät Queû goïi laø Queû soá cuûa Queû ñoù.
Vôùi caùc ñònh nghóa treân ta thu ñöôïc baûng sau:

KIEÀN TOÁN LY CAÁN ÑOAØI KHAÛM CHAÁN KHOÂN

0+1=1 1+1=2 2+1=3 1+2+1=4 4+1=5 1+4+1=6 2+4+1=7 1+2+4+1=8

CHA Thieáu Trung Thieáu Tröôûng Trung Tröôûng MEÏ

nöõ nöõ nam nöõ nam nam

Baûng 51a. BAÛNG CAÙC QUEÛ SOÁ VAØ “HOÏ NOÄI”,

HOÏ NGOAÏI TRONG ÑOÄN GIAÙP

Baây giôø ta chuù yù raèng:

– Caùc queû Ñoaøi, Kieàn vaø Khaûm laø töông öùng vôùi Kim vaø Thuûy,
töùc laø coù AÂm tính theo caáu truùc Töù Töôïng.
– Caùc queû Chaán, Toán vaø Ly laø töông öùng vôùi Moäc vaø Hoûa, töùc laø
soá Döông tính theo caáu truùc Töù Töôïng,
– Caùc queû Khoân vaø Caán laø töông öùng vôùi Thoå, Trung tính.
Neáu ta coäng queû soá taát caû caùc queû cuøng tính (AÂm, Döông vaø
Trung) thì seõ thaáy raèng toång caùc queû soá trong moãi loaïi ñeàu baèng nhau
vaø baèng 12 (Hình 114).
Nhö vaäy, ñaõ coù moät lyù do veà trình töï caùc queû cuûa Baùt quaùi ñoà
Vaên Vöông khi keát hôïp vôùi tính AÂm, Döông vaø Trung. (Trong hình 114,
caùc soá trong daáu ngoaëc laø töông öùng vôùi caùch tính queû soá döïa vaøo haøo
Döông).
Baây giôø chuùng ta chuyeån sang moät lyù do khaùc.
Trong kinh Dòch, coù söï phaân loaïi nam, nöõ nhö sau (Baûng 47):
–TOÁN: THIEÁU NÖÕ, LY: TRUNG NÖÕ, ÑOAØI: TRÖÔÛNG NÖÕ (HOÏ
NGOAÏI),

60
 –CAÁN: THIEÁU NAM, KHAÛM: TRUNG NAM, CHAÁN: TRÖÔÛNG
NAM (HOÏ NOÄI).
Ta theâm vaøo söï phaân loaïi treân:
–KIEÀN XEM LAØ CHA (CHA TRÔØI), (CHUÛ HOÏ NOÄI),
–KHOÂN XEM LAØ MEÏ (MEÏ ÑAÁT), (CHUÛ HOÏ NGOAÏI).

Hình 114. HÆNH TROÛ SÖÏ PHAÂN PHOÁI CAÙC QUEÛ TRONG BAÙT QUAÙI ÑOÀ
VAÊN VÖÔNG THEO AÂM, DÖÔNG TRUNG VAØ CAÙC HOÏ NOÄI, NGOAÏI.

Nhö theá ta coù hai caëp con Noäi, Ngoaïi (seõ ñöôïc gaëp laïi trong hoïc
thuyeát Thaùi AÁt vaø trong kinh Dòch). Neáu coäng caùc queû soá thuoäc hai
hoï Noäi, Ngoaïi thì chuùng ta ñöôïc hai soá baèng nhau, baèng 18.
Ñoù laø theâm moät soá lyù do ñeå hieåu taïi sao Vaên Vöông laïi choïn moät
caùch boá trí caùc queû moät caùch “thieáu ñoái xöùng” nhö theá!
Caàn nhôù laïi laø queû Khaûm coù maõ soá baèng 1, ñeå hình dung cho
ñaày ñuû lyù do toàn taïi cuûa Baùt quaùi ñoà Vaên Vöông.

61
 Qua nhöõng yù kieán ñöôïc trích daãn vaø trình baøy ôû treân, chöùng toû
raèng: Maëc duø söï öùng duïng cuûa kinh Dòch ñaõ toàn taïi – theo nhö coå thö
chöõ Haùn – treân 5000 naêm. Nhöng vì thieáu moät heä thoáng lyù thuyeát caên
baûn, neân ngay caû nhöõng vaán ñeà caên nguyeân cuûa kinh Dòch vaãn heát
söùc mô hoà. Qua daãn chöùng ôû treân, caùc nhaø nghieân cöùu Dòch hoïc, cuï
theå laø giaùo sö Buøi Vaên Nguyeân vaø giaùo sö Leâ Vaên Söûu ñeàu phaùt hieän
ra söï baát hôïp lyù cuûa caáu truùc ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi, nhöng laïi
hieäu chænh noù theo caùi nhìn rieâng raát khaùc nhau. Ñieàu naøy chöùng toû
moät caùch roõ neùt: Do kinh Dòch thieáu haún moät heä thoáng lyù thuyeát caên
baûn; bôûi vaäy nhöõng nhaø nghieân cöùu kinh Dòch chæ coù theå tìm hieåu treân
cô sôû söï töông quan hôïp lyù töø nhöõng vaán ñeà coøn laïi cuûa noù. Vaø cho
ñeán taän ngaøy hoâm nay, nhöõng nhaø Lyù hoïc coå kim cuõng chöa thoûa maõn
trong vieäc tìm hieåu noäi dung cuûa kinh Dòch.

SÖÏ LIEÂN QUAN GIÖÕA LAÏC THÖ – HAØ ÑOÀ

VÔÙI TIEÂN THIEÂN VAØ HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI
Ñoà hình Laïc thö – Haø ñoà ñöôïc coâng boá cuøng vôùi ñoà hình Tieân
thieân vaø Haäu thieân Baùt quaùi vaøo ñôøi Toáng. Nhöng nhöõng yù nieäm veà söï
lieân quan giöõa Haø ñoà vaø Laïc thö vôùi Baùt quaùi ñaõ ñöôïc nhaéc ñeán töø thôøi
Haùn tröôùc Toáng caû ngaøn naêm. Hôn nöõa, nhöõng nhaø Lyù hoïc ñôøi Toáng
khi coâng boá nhöõng ñoà hình naøy cuõng thöøa nhaän taùc giaû cuûa noù thuoäc veà
coå nhaân nhö nhöõng nhaø lyù hoïc thôøi Haùn ñaõ noùi tôùi. Do ñoù, haàu nhö
khoâng coù ai ñaët vaán ñeà Laïc thö – Haø ñoà laø moät saûn phaåm saùng taïo hay
laø moät söï phaùt hieän vaøo ñôøi Toáng. Nhöng coù theå noùi raèng: Cho ñeán taän
ngaøy hoâm nay, haàu heát nhöõng nhaø nghieân cöùu veà kinh Dòch vaãn chöa
khaùm phaù ñöôïc noäi dung bí aån cuûa Laïc thö – Haø ñoà vôùi nguoàn goác thaàn
bí vaø söï lieân quan cuûa noù vôùi Baùt quaùi. Nhöõng laäp luaän phaûn baùc cuõng
nhö thöøa nhaän ñeàu heát söùc mô hoà. Bôûi vaäy, khi noùi ñeán lòch söû vaø caên
nguyeân cuûa Baùt quaùi, nhöõng nhaø nghieân cöùu vaãn phaûi laëp laïi nhöõng
ñieàu maø caùc nhaø Lyù hoïc thôøi Haùn ñaõ noùi tôùi, duø tin hay khoâng tin. Töùc
laø hoï vaãn phaûi noùi ñeán: Haø ñoà laø caên nguyeân cuûa söï hình thaønh ñoà hình
Tieân thieân Baùt quaùi, Laïc thö laø caên nguyeân cuûa söï hình thaønh ñoà hình
cuûa Haäu thieân Baùt quaùi – neáu nhö khoâng phaûi laø moät söï thöøa nhaän tính
hôïp lyù, thì cuõng laø söï thöøa nhaän moät hieän töôïng ñaõ toàn taïi trong lòch söû
cuûa kinh Dòch töø coå thö chöõ Haùn. Vieäc tìm hieåu vaán ñeà naøy seõ laø moät
yeáu toá quan troïng trong vieäc chöùng minh cho giaû thuyeát ñöôïc ñaët ra.

62
 Nhö phaàn treân ñaõ trình baøy: Ñeán ñôøi nhaø Toáng, ñoà hình Tieân
thieân Baùt quaùi vaø Haäu thieân Baùt quaùi cuøng Laïc thö – Haø ñoà môùi xuaát
hieän, chöùng minh cho phaàn kinh vaên ñöôïc coi laø lieân quan ñeán nhöõng
ñoà hình naøy trong kinh Dòch truyeàn töø ñôøi Haùn. Nhöõng ñoàø hình xuaát
hieän sau laïi ñöôïc coi laø caên nguyeân cuûa caùi coù tröôùc ñoù caû 1000 naêm.
Tuy nhieân, söï voâ lyù ñoù laïi ñöôïc baûo chöùng baèng nhöõng ñoaïn kinh vaên
cuûa chính kinh Dòch. Caên cöù vaøo ñaáy nhöõng hoïc giaû thôøi Haùn ñaõ noùi
ñeán Haø ñoà Laïc thö.
Nhöõng ñoaïn kinh vaên trong kinh Dòch truyeàn töø ñôøi Haùn lieân
quan ñeán hai ñoà hình treân, xin ñöôïc trích daãn töø saùch Kinh Dòch – Ñaïo
cuûa ngöôøi quaân töû (saùch ñaõ daãn) ñeå baïn ñoïc tham khaûo :
Heä töø thöôïng chöông IX – tieát 1: Thieân nhaát, Ñòa nhò, Thieân
tam, Ñòa töù, Thieân nguõ, Ñòa luïc, Thieân thaát, Ñòa baùt, Thieân cöûu, Ñòa
thaäp.
Soá cuûa trôøi laø moät, cuûa ñaát laø hai, cuûa trôøi laø ba, cuûa ñaát laø boán,
cuûa trôøi laø naêm, cuûa ñaát laø saùu, cuûa trôøi laø baûy, cuûa ñaát laø taùm, cuûa trôøi
laø chín, cuûa ñaát laø möôøi.
Lieân heä noäi dung ñoaïn kinh vaên treân vôùi hình Haø ñoà:

HAØ ÑOÀ
Do vua Phuïc Hy phaùt hieän treân Long Maõ

63
 HAØ ÑOÀ CÖÛU CUNG

2 7 4
3 5-10 9
8 1 6
So saùnh caùc soá trong Heä töø thöôïng chöông IX – tieát 1 noùi treân
hoaøn toaøn truøng khôùp vôùi soá cuûa Haø ñoà. Nhöõng soá trôøi coù theå coi laø soá
thuoäc Döông (voøng troøn traéng); soá cuûa ñaát coù theå coi laø soá thuoäc AÂm
(voøng troøn ñen). Baïn ñoïc coù theå lieân heä vôùi hình Haø ñoà ôû treân. Nhöng
möôøi soá trong ñoaïn trích daãn treân cuõng truøng khôùp vôùi thaäp Thieân can,
xin baïn ñoïc xem baûng döôùi ñaây.

Coù leõ ñaây laø cô sôû ñeå oâng Thieäu Vó Hoa cho raèng ñoaïn vaên treân
noùi ñeán thaäp Thieân can, chöù khoâng phaûi noùi ñeán Haø ñoà vaø nhöõng nhaø
lyù hoïc ñôøi Toáng ñaõ phoùng taùc ra hình Haø ñoà; Haø ñoà laø khoâng coù thaät.
Heä töø thöôïng chöông IX – tieát 2:Thieân soá nguõ, ñòa soá nguõ. Nguõ
vò töông ñaéc, nhi caùt höõu hôïp. Thieân soá nhò thaäp höõu nguõ, ñòa soá tam
thaäp. Phaøm thieân ñòa chi soá nguõ thaäp höõu nguõ. Thöû sôû dó thaønh bieán
hoaù nhi haønh quæ thaàn daõ.
Coù naêm soá veà trôøi (töùc nhöõng soá leû: 1, 3, 5, 7, 9), naêm soá veà ñaát
(töùc nhöõng soá chaün: 2, 4, 6, 8, 10). Coù naêm soá veà trôøi töông ñaéc vôùi
naêm soá veà ñaát (theo Chu Hi thì 1 töông ñaéc vôùi 2; 3 vôùi 4; 5 vôùi 6; 7 vôùi
8; 9 vôùi 10), vaø coù naêm soá veà trôøi hôïp vôùi naêm soá veà ñaát (cuõng theo
Chu Hi, 1 hôïp vôùi 6, 2 hôïp 7, 3 hôïp vôùi 8, 4 hôïp vôùi 9, 5 hôïp vôùi 10).
Toång soá cuûa trôøi laø 25 (1 + 3 + 5 + 7 + 9); coäng caû soá cuûa trôøi vaø cuûa
ñaát laø 55 (25 + 30). Do ñoù maø thaønh ra bieán hoaù vaø haønh ñoäng nhö quæ
thaàn.

64
 Caùc soá trong Heä töø thöôïng chöông IX – tieát 2 hoaøn toaøn truøng
khôùp vôùi soá cuûa Haø ñoà. Baïn ñoïc lieân heä vôùi hình Haø ñoà ôû treân seõ nhaän
thaáy raèng: taát caû nhöõng soá leû truøng khôùp vôùi soá voøng troøn traéng (Döông),
taát caû nhöõng soá chaün truøng khôùp vôùi soá voøng troøn ñen (AÂm). Toång soá
voøng troøn traéng ñuùng baèng 25, toång soá voøng troøn ñen ñuùng baèng 30.
Toång soá voøng troøn ñen traéng treân Haø ñoà ñuùng baèng 55. Nhöng neáu ta
coäng caùc soá trong thaäp Thieân can thì cuõng ñöôïc ñuùng vôùi caùc ñoä soá noùi
treân.

Toång ñoä soá Thaäp Thieân Can = 55

Heä töø thöôïng chöông IX – tieát 3: Ñaïi dieãn chi soá nguõ thaäp. Kyø
duïng töù thaäp höõu cöûu, phaân nhi vò nhò dó töôïng löôõng. Quaûi nhaát dó
töôïng tam. Thieät chi dó töù dó töôïng töù thôøi. Qui cô ö laëc dó töôïng nhuaän.
Nguõ tueá taùi nhuaän, coá taùi laëc nhi haäu quaûi.
Soá ñaïi dieãn laø 50 *. Nhöng trong vieäc boùi chæ duøng 49 coïng coû
thi, chia laøm hai ñeå töôïng tröng löôõng nghi (hay trôøi ñaát). Roài laáy 1 caøi
vaøo khe ngoùn uùt tay traùi ñeå töôïng tröng tam taøi (trôøi, ñaát, ngöôøi). Taùch
ra maø ñeám cöù 4 moät ñeå töôïng tröng boán muøa. Daønh choã leû coøn laïi maø
keïp ôû khe ngoùn giöõa tay traùi ñeå töôïng tröng thaùng nhuaän. Naêm naêm thì
coù hai naêm nhuaän cho neân daønh ra hai laàn leû, roài sau laøm laïi töø ñaàu.

(*) Chuù thích (trong saùch ñaõ daãn): tieát naøy khoù hieåu vaø noùi veà caùch thöùc boùi. Chu Hi
baûo: “Soá ñaïi dieãn laø 50 vì trong cung Haø ñoà, soá trôøi 5 cöôõi treân soá ñaát 10 maø thaønh ra”.
Chuùng toâi chaúng hieåu gì caû.

Trong chuù thích treân, hoïc giaû Nguyeãn Hieán Leâ coøn chuù thích
theâm baûn dòch cuûa moät soá hoïc giaû khaùc lieân quan ñeán phaàn cuoái cuûa
ñoaïn treân. Noäi dung cuûa noù noùi veà phöông phaùp boùi coû thi. Ngöôøi vieát
xin löu yù baïn ñoïc veà soá ñaïi dieãn laø 50 vaø vieäc boû ñi 1 ñeå coøn 49. Vaán ñeà
naøy seõ lieân quan ñeán Laïc thö – Haø ñoà trong söï minh chöùng ôû phaàn III.
Heä töø thöôïng chöông XI – Tieát 8: Thò coá thieân sinh thaàn vaät
thaùnh nhaân taùc chi; thieân ñòa bieán hoaù, thaùnh nhaân hieäu chi; thieân thuyø
töôïng, hieän caùt hung, thaùnh nhaân töôïng chi; Haø xuaát ñoà, Laïc xuaát thö,
thaùnh nhaân taéc chi.
Cho neân trôøi sinh ra thaàn vaät (Haø doà, Laïc thö) thì thaùnh nhaân aùp
duïng theo; trôøi ñaát bieán hoaù thì thaùnh nhaân baét chöôùc; trôøi baøy ra hình
65
 töôïng hieän ra toát xaáu thì thaùnh nhaân phoûng theo maø naûy ra yù töôïng; ôû
soâng Hoaøng haø hieän ra böùc ñoà, ôû soâng Laïc hieän ra hình chöõ (Laïc thö)
thì thaùnh nhaân aùp duïng theo.
Nhö vaäy, cöù theo tinh thaàn cuûa caùch hieåu nhö treân thì Laïc thö –
Haø ñoà laø hieän töôïng coù thaät nhöng thaát truyeàn, ñeán ñôøi Toáng môùi phaùt
hieän vaø boå sung. Hieän töôïng Laïc thö – Haø ñoà laø caên nguyeân cuûa kinh
Dòch coøn ñöôïc nhaéc ñeán trong saùch Luaän ngöõ (thieân Töû Haõn, baøi 8)
ñöôïc coi laø nhöõng lôøi cuûa ngaøi Khoång töû maø caùc hoïc troø ghi cheùp laïi
nhö sau: “Phöôïng ñieåu baát trí, Haø baát xuaát ñoà, Ngoâ dó hó phuø!” (Chim
phöôïng chaúng ñeán, böùc ñoà khoâng hieän treân soâng Hoaøng haø, ta heát hy
voïng chaêng!). Chim phöôïng ngaäm saùch; kyø laân, ruøa vaøng ñoäi saùch vaø
roàng ngaäm ngoïc laø nhöõng hình aûnh bieåu töôïng cho thaùi bình thònh trò,
vaên hoaù phuïc höng theo nieàm tin cuûa theá giôùi Ñoâng phöông coå ñaïi.
Ngaøi Khoång töû khoâng thaáy hai vaät ñoù, vì vaäy oâng cho raèng ñaïo cuûa oâng
khoâng thi haønh ñöôïc.
Ngöôøi ñaàu tieân cho raèng Haø ñoà laø caên nguyeân cuûa Tieân thieân Baùt
quaùi, Laïc thö laø caên nguyeân cuûa Haäu thieân Baùt quaùi laø Khoång An
Quoác vaøo thôøi Taây Haùn nhö ñaõ trình baøy ôû treân. Khoång An Quoác laø
doøng doõi ñôøi thöù 12 cuûa Khoång töû, oâng laø moät danh nho vaø laø quan ñaïi
thaàn döôùi trieàu vua Haùn Caûnh Ñeá, ñaàu ñôøi Haùn Vuõ Ñeá vaø thuoäc lôùp theá
heä tröôùc cuûa nhaø söû hoïc noåi tieáng Trung Quoác Tö Maõ Thieân. Caên
nguyeân cuûa Tieân thieân Baùt quaùi laø Haø ñoà ñöôïc hình thaønh laø caên cöù
vaøo kinh vaên trong vaên Heä töø thöôïng nhö sau:
“Haø xuaát ñoà, Laïc xuaát thö. Thaùnh nhaân taéc chi”
Caâu naøy töø tröôùc ñeán nay ñöôïc hieåu theo hai caùch:
Caùch hieåu thöù nhaát: Khi Ban Coá – thôøi Haäu Haùn – soaïn saùch
Haùn thö ngheä vaên chí cho raèng: “Haø xuaát ñoà, Laïc xuaát thö. Thaùnh nhaân taéc
chi”; nghóa laø: “Laäp nghieäp ôû soâng Hoaøng Haø, vieát saùch ôû soâng Laïc, ñoù chính
laø thaùnh nhaân Khoång töû…” Ñoaïn trích daãn sau ñaây trong saùch Thöôïng Thö
– saùch ghi cheùp thôøi thöôïng coå (Nxb Ñoàng Nai 1996, Voõ ngoïc Lieân
bieân soaïn, Traàn Kieát Huøng hieäu ñính, trang 41) ñeå baïn ñoïc tham khaûo:
II.Tieåu töï: veà taùc giaû vaø thôøi ñaïi cuûa tieåu töï
1– Cho raèng saùch do Khoång töû vieát ra: Ngöôøi ñaàu tieân cho raèng
saùch do Khoång töû vieát ra laø Ban Coá. OÂng vieát trong Haùn thö ngheä vaên
chí raèng: “Dò vieát: Haø xuaát ñoà, Laïc xuaát thö, thaùnh nhaân taéc chi. Coá thi

66
 chi sôû khôûi vieân hæ, chí Khoång töû soaïn yeân; Thöôïng ñoaùn dö Nhieâu haï
baát dö Taàn, phaøm baùch thieân, nhi vò chi töï, ngoân kyø taùc yù”.
(Trong kinh Dòch coù vieát raèng: Laäp nghieäp ôû soâng Haø, vieát saùch
ôû soâng Laïc, ñoù chính laø thaùnh nhaân Khoång töû. Saùch cuûa Khoång töû voán
ñaõ coù töø thôøi xa xöa, ñeán Khoång töû môùi bieân soaïn laïi; baét ñaàu töø thôøi
vua Nghieâu, keát thuùc vaøo ñôøi Taàn, coù 100 thieân goïi laø töï, döïa vaøo saùch
xöa ñeå saép xeáp laïi yù töù maïch laïc.)

Nhö vaäy, ñeå chöùng minh raèng kinh Thö laø do Khoång töû vieát thì
Ban Coá giaûi thích caâu “Haø xuaát ñoà, Laïc xuaát thö. Thaùnh nhaân taéc chi” theo
moät nghóa khaùc. Vôùi yù nghóa naøy, khoâng theå tìm thaáy trong phaàn kinh
vaên cuûa kinh Dòch moät yù nieäm gaàn guõi hôn cho söï lieân quan giöõa ñoà
hình Laïc thö – Haø ñoà vôùi Baùt quaùi. Caùch hieåu naøy lieân quan ñeán xuaát
xöù cuûa kinh Thö vaø cuõng coù nhieàu hoïc giaû phaûn baùc. Neáu so saùnh caùch
hieåu naøy vôùi caùch hieåu thöù hai trình baøy sau ñaây – lieân quan ñeán kinh
Dòch – thì hoaøn toaøn maâu thuaãn nhau. Nhö vaäy, chæ coù moät caùch hieåu
ñuùng hoaëc caû hai ñeàu sai (Veà nguoàn goác kinh Thö, hy voïng seõ coù dòp
trình baøy vôùi ñoïc giaû trong moät cuoán saùch khaùc).
Caùch hieåu thöù hai: laø caùch hieåu chính thoáng lieân quan ñeán kinh
Dòch, vaãn laø treân soâng Hoaøng Haø xuaát hieän Haø ñoà (Coù saùch cheùp: Haø
ñoà xuaát hieän ôû soâng Maïnh Haø – coøn goïi laø Maïnh Ñoäc huyeän Vuõ Tieán,
tænh Giang Toâ – Trung Quoác); treân soâng Laïc xuaát hieän Laïc thö, caùc
baäc thaùnh nhaân laø Phuïc Hy vaø Chu Vaên Vöông caên cöù vaøo ñoù ñeå saép
xeáp ñoà hình Tieân thieân vaø Haäu thieân. Nhöõng yù kieán töø thôøi Haùn ñeán
nay uûng hoä quan ñieåm naøy coù theå toång hôïp qua moät soá daãn chöùng tieâu
bieåu ñeå baïn ñoïc tham khaûo. Ñoaïn trích döôùi ñaây trong saùch Kinh Dòch
vôùi vuõ truï quan Ñoâng phöông (saùch ñaõ daãn).
Vì vaäy ngay ôû ñaàu saùch “Chu Dòch Baûn Nghóa”, Chu Hy ñaõ giôùi
thieäu Haø ñoà, Laïc thö baèng hai hình veõ vôùi nhöõng chuù thích sau ñaây:
Heä töø truyeän noùi: “Ñoà xuaát hieän ôø soâng Haø, Thö xuaát hieän ôû
soâng Laïc, ñaáng thaùnh nhaân baét chöôùc theo”. Laïi noùi: “Trôøi moät, ñaát
hai, trôøi ba, ñaát boán, trôøi naêm, ñaát saùu, trôøi baûy, ñaát taùm, trôøi chín
ñaát möôøi. Trôøi coù naêm soá, ñaát coù naêm soá. Naêm ngoâi töông ñaéc ñeàu
hôïp nhau. Soá trôøi coù 25 (1 + 3 + 5 + 7 + 9 = 25); soá ñaát coù 30 (2 + 4
+ 6 + 8 + 10 = 30). Toång soá trôøi ñaát coù 55 (25 + 30), con soá naøy hình
thaønh söï bieán hoaù vaø ñieàu haønh vieäc quæ thaàn. Ñoù laø soá Haø ñoà. Laïc
thö laáy töôïng ruøa, cho neân soá cuûa noù thì ñaàu ñoäi 9 chaân ñaïp 1,
söôøn traùi 3, hoâng phaûi 7, vai mang 2, 4; chaân ñi 6, 8”. Thaùi Nguyeân
Ñònh noùi: “Veà caùi töôïng cuûa Ñoà, Thö thì töø Khoång An Quoác, Löu

67
 Haâm ñôøi Haùn, Quan Laêng töï Töû Minh ñôøi Nguî, ñeán Khang Tieát
tieân sinh laø Thieäu Ung, Nghieâu Phu ñôøi Toáng, ai cuõng ñeàu baûo nhö
vaäy. Ñeán Löu Muïc, oâng ñoåi teân caû hai soá vaø ñöôïc caùc hoïc giaû duøng
theo. Cho neân ñôøi nay ñoåi laïi, heát thaûy ñeàu theo cuõ”.
Nhö vaäy, baét ñaàu töø ngöôøi nghieân cöùu Dòch hoïc xöa nhaát laø Khoång
An Quoác cho raèng Haø ñoà laø cô sôû cuûa Baùt quaùi Tieân thieân, nhöng
khoâng coù moät tö lieäu naøo tröôùc Toáng chöùng toû söï coâng boá ñoà hình lieân
quan giöõa Baùt quaùi Tieân thieân vaø Haø ñoà. Neáu coi Nho hoïc noùi chung
thuoäc veà vaên hoùa Trung Hoa aûnh höôûng ñeán Vieät Nam, thì Toáng nho
chính laø söï aûnh höôûng lôùn hôn caû. Söï kieän Haø ñoà laø cô sôû cuûa Baùt quaùi
Tieân thieân, Laïc thö laø cô sôû cuûa Baùt quaùi Haäu thieân do nhöõng nhaø lyù
hoïc thôøi Toáng minh chöùng tieáp noái Haùn Nho ñöôïc nhieàu nhaø Lyù hoïc
coi nhö moät giaù trò chính thoáng. Cho ñeán taän ngaøy nay, vaãn coù moät soá
nhaø nghieân cöùu Dòch hoïc hieän ñaïi thöøa nhaän vaø tieáp tuïc chöùng minh
cho vaán ñeà naøy. Ñoaïn sau ñaây ñöôïc trích trong Dòch hoïc tinh hoa (Nxb
T/p Hoà Chí Minh 1992, taùc giaû Thu Giang Nguyeãn Duy Caàn, trang 83)
ñeå baïn ñoïc tham khaûo.
2. ÔÛ Haø ñoà, ta thaáy nöûa beân traùi soá Döông (phaàn Döông) ñeàu ôû
beân trong; ôû Tieân thieân Baùt quaùi, ta cuõng thaáy caùc haøo Döông ñeàu ôû
beân trong (ôû sô haøo, gaàn nhaát vôùi trung cung). Beân maët cuûa Haø ñoà, soá
Döông (phaàn Döông) ôû beân ngoaøi, maø soá AÂm (phaàn AÂm) ôû beân trong;
ôû Tieân thieân Baùt quaùi, beân maët caùc quaùi cuõng ñeàu Döông beân ngoaøi,
AÂm beân trong. Nhö vaäy giöõa Haø ñoà vaø Tieân thieân Baùt quaùi quaû coù söï
lieân laïc maät thieát vôùi nhau, cuõng nhö sau ñaây ta seõ thaáy Laïc thö lieân
laïc maät thieát vôùi Haäu thieân Baùt quaùi vaäy.
Toùm laïi, nöûa phaàn traùi (Tieân thieân) thì “AÂm haøm Döông” (AÂm
ngaäm Döông); nöûa phaàn maët (Haäu thieân) thì “Döông haøm AÂm”. Döông
ôû trong laø Döông tuï: döông ra ngoaøi laø döông Taùn. Phía traùi, vì vaäy,
thuoäc veà noäi höôùng, phía maët thuoäc veà ngoaïi höôùng (trung vi chuû,
ngoaïi vi khaùch) nhö ñaõ noùi tröôùc ñaây.
Nhaän xeùt naøy raát quan troïng. Coù leõ nhaân söï nhaän xeùt naøy cuûa
Dòch (Haø ñoà) maø nhaø taâm lyù hoïc veà beà saâu J.C. JUNG môùi coù phaân
Ñoâng Taây, vaø cho Ñoâng thuoäc noäi höôùng, Taây thuoäc ngoaïi höôùng. Coù
leõ cuõng nhaân nhaän xeùt naøy maø Jung môùi ñöa ra laäp thuyeát : “Extraver-
sion et introversion sont eùgalement en rapport de compensation
mutuelle. Si le conscient est extraverti, l’inconscient est introverti, et
vice–versa. Ceci est d’une importance capitale pour toute connaissance
psychologique”. (Noäi höôùng vaø ngoaïi höôùng luoân buø ñaép laãn nhau. Höõu
thöùc maø ngoaïi höôùng thì voâ thöùc noäi höôùng, vaø traùi ngöôïc laïi. Ñaây laø
moät ñieàu quan troïng caên baûn cho baát cöù söï hieåu bieát naøo veà taâm lyù).

68
 HAØ ÑOÀ VAØ TIEÂN THIEÂN BAÙT QUAÙI

NAM (Hoûa)
7
g
öôùn
(S h
uy ïi
2
Tha
øn h
)
goa
) n
ây
uûy

Ta
(H
nh

1
Thò

2 5
ÑOÂNG TAÂY
8 3 3 6 4 9
(Moäc) (Kim)
4 7
8

Th
ònh
g
ôùn
(H
ö
äi h 1 uûy
)
no
h
) Thaøn
uy
g
oân
(S
Ñ
6
BAÉC (Thuûy)

Veà söï lieân quan giöõa Laïc thö vaø Haäu thieân Baùt quaùi, hoïc giaû
Nguyeãn Duy Caàn cuõng nhaän xeùt nhö sau:
Cuõng nhö Haø ñoà lieân quan raát maät thieát vôùi Tieân thieân Baùt quaùi;
Laïc thö cuõng lieân quan raát maät thieát vôùi Haäu thieân Baùt quaùi.
Nhìn vò trí caùc con soá cuûa Laïc thö vaø Haäu thieân Baùt quaùi (soá thöù
töï cuûa Haäu thieân Baùt quaùi laø: nhaát Khaûm, nhì Khoân, tam Chaán, töù Toán,
nguõ Trung, luïc Kieàn, thaát Ñoaøi, baùt Caán, cöûu Ly (*) ta thaáy gioáng heät
nhau.
Veà coâng duïng cuûa Laïc thö vaø Haäu thieân Baùt quaùi thaät laø nhieàu voâ
keå, nhaát laø aùp duïng vaøo nhöõng khoa thöïc duïng nhö Y hoïc, Toaùn hoïc,
Hoùa hoïc v.v…

* Chuù thích: Soá thöù töï cuûa caùc queû trong Haäu thieân Baùt quaùi coâng boá vaøo thôøi Toáng
thaáy coù öùng duïng trong raát nhieàu saùch Lyù hoïc Ñoâng phöông ôû caùc baûn dòch chöõ quoác
ngöõ cuûa Vieät Nam nhö: Haø Laïc lyù soá, Kyø moân ñoän giaùp. Trong cuoán “Khoâng gian kinh
Dòch vôùi döï baùo qua Baùt Töï Haø Laïc” (Nxb VHTT 1997 - taùc giaû Buøi Bieân Hoøa) cuõng
coi ñaây nhö laø moät trò soá cuûa daïng thöùc khoâng gian.
69
 Trong cuoán Kinh Dòch (Nxb T/p Hoà Chí Minh 1992, dòch giaû
Ngoâ Taát Toá, trang 26) vieát:
Cho Haø ñoà – Laïc thö laø khoâng ñuû tin, töø oâng AÂu Döông (töùc AÂu
Döông Tu, hoïc giaû ñôøi Toáng) trôû laïi ñaõ coù thuyeát aáy. Nhöng maø ôû
thieân Coå meänh, thieân Heä töø vaø saùch Luaän ngöõ ñeàu coù noùi theá caû, vaø
caùi soá trong hai ñoà cuûa chö Nho truyeàn laïi, tuy coù na naù gioáng nhau
nhöng khoâng sai traùi vôùi nhau, tính xuoâi, suy ngöôïc, ngang doïc, cong
thaúng, ñeàu coù pheùp taéc roõ raøng, khoâng theå phaù boû ñi ñöôïc. Cuõng nhö
Haø ñoà töø soá 1 cuûa trôøi ñeán soá 10 cuûa ñaát hôïp laïi thaønh soá naêm nhaêm
cuûa trôøi ñaát, thì kinh Dòch chính do ôû ñoù maø ra; Laïc thö töø thöù 1 ñeán thöù
9 hôïp laïi maø ñuû soá cuûa chín truø, thì thieân Hoàng phaïm vaãn do ôû ñoù maø
ra. Thieân Heä töø tuy khoâng noùi roõ vua Phuïc Hy nhaän Haø ñoà ñeå laøm kinh
Dòch, nhöng maø ôû trong ñoù coù noùi nhöõng vieäc “Ngöûa xem, cuùi xeùt,
nghieäm gaàn, nghieäm xa”, thì bieát ñaâu raèng Haø ñoà khoâng phaûi moät vieäc
trong caùc vieäc ñoù? Ñaïi ñeå nguyeân do cheá taùc cuûa thaùnh nhaân, khoâng
phaûi chæ coù moät ñieàu, xong caùi khuoân khoå cuûa phaùp töôïng, chaéc phaûi
coù choã raát quan heä. Nhö ñôøi Hoàng Moâng, khoaûng giöõa trôøi ñaát, khí cuûa
AÂm döông daãu ñeàu coù töôïng, nhöng maø chöa töøng coù soá. Ñeán khi Haø
ñoà hieän ra, roài sau caùi soá naêm nhaêm, hoaëc leû, hoaëc chaün, hoaëc sinh,
hoaëc thaønh, roõ raøng coù theå troâng thaáy, caùi ñoù laø ñeå môû mang trí rieâng
cuûa thaùnh nhaân, khoâng theå ñem ví vôùi nhöõng khí töôïng meânh mang. Vì
vaäy, thaùnh nhaân “ngöûa leân maø xem, cuùi xuoáng maø xeùt, gaàn nghieäm ôû
mình, xa nghieäm ôû vaät” tôùi ñoù maø sau nhöõng söï AÂm döông chaün leû cuûa
hai Nghi, boán Töôïng, taùm Queû coù theå noùi roõ ra ñöôïc, thieân Heä töø noùi veà
nguyeân do thaùnh nhaân laøm ra kinh Dòch, tuy laø khoâng phaûi moät ñieàu,
nhöng baûo nhôø coù Haø ñoà roài sau vieäc laøm kinh Dòch môùi quyeát cuõng
khoâng haïi gì.
Noùi toùm laïi, keå töø thôøi Haùn cho ñeán ñôøi Toáng, quan ñieåm cho
raèng Haø ñoà caên nguyeân cuûa Tieân thieân Baùt quaùi, Laïc thö laø caên nguyeân
cuûa Haäu thieân Baùt quaùi ñöôïc nhöõng nhaø lyù hoïc noåi tieáng nhö: Traàn
Ñoaøn Laõo toå (ñöôïc coi laø taùc giaû cuûa Töû Vi Ñaåu soá), Thieäu Khang Tieát
(ñöôïc coi laø taùc giaû cuûa Mai Hoa Dòch soá)… coâng boá vaø gaùn cho nhöõng
baäc thaùnh hieàn nhö: Phuïc Hy, Chu Coâng vaø ñöôïc nhöõng danh Nho teân
tuoåi thöøa nhaän nhö: Chu Hy, Trình Di,... Bôûi vaäy, quan ñieåm treân gaàn
nhö ñöôïc coi laø chính thoáng vaø ghi nhaän trong lòch söû phaùt trieån kinh
Dòch, aûnh höôûng ñeán taän baây giôø.
Tuy nhieân, nhö phaàn treân ñaõ trình baøy, cho ñeán taän ngaøy hoâm
nay Haø ñoà – Laïc thö vaãn laø moät ñoà hình ñaày bí aån veà caû xuaát xöù laãn noäi
dung cuûa noù. Do ñoù, cuõng khoâng ít ngöôøi hoaøi nghi caên nguyeân cuûa ñoà
hình Baùt quaùi coù xuaát xöù töø Haø ñoà – Laïc thö. Ñoaïn trích daãn döôùi ñaây

70
trong cuoán Kinh Dòch vôùi vuõ truï quan Ñoâng phöông (saùch ñaõ daãn,
trang 85) coù theå tieâu bieåu cho nhöõng yù kieán phaûn baùc cuûa moät soá nhaø
lyù hoïc coå Trung Hoa:
Tuy nhieân, khoâng phaûi ai cuõng deã tính nhö ai! Ngay trong laøng
Nho, thieáu gì ngöôøi leân tieáng ñaû kích Haùn nho, nhaát laø ñaû kích Khoång
An Quoác. Du Dieãm ñôøi Toáng caên cöù vaøo caâu noùi cuûa Khoång töû trong
Dòch Heä thöôïng: “Ñoà xuaát hieän ôû soâng Haø, Thö xuaát hieän ôû soâng Laïc,
ñaáng thaùnh nhaân baét chöôùc theo” maø cho raèng Ñoà Thö ñeàu xuaát hieän
ôû thôøi Phuïc Hy, chöù khoâng phaûi hai thôøi khaùc nhau nhö hoï Khoång ñaõ
chia ra. OÂng noùi: “Phuïc Hy baét chöôùc theo Haø ñoà, Laïc thö maø vaïch
quaùi. Theá maø Khoång An Quoác laïi baûo Phuïc Hy hoaïch quaùi phaûi baét
chöôùc theo Haø ñoà, coøn Ñaïi Vuõ baøy Cöûu Truø phaûi baét chöôùc theo Laïc
thö. Vì sao hoï Khoång laïi chia laøm hai nhö vaäy? Saùch Cöûu Cung bieän
nghi cuûa hoï Traàn xeùt theo Ngoïc xuyeân vaên taäp coù noùi: “Neáu baûo Phuïc
Hy vaïch quaùi, goác ôû Haø ñoà thì Khoång töû chæ caàn noùi Ñoà xuaát hieän ôû
soâng Haø, ñaáng thaùnh nhaân baét chöôùc theo laø ñuû roà, haø taát phaûi noùi goàm
caû Laïc thö vaøo nöõa laøm gì? Ñaõ noùi: baét chöôùc theo Ñoà, Thö ñeå laøm
Dòch thì nhö theá Ñoà Thö ñeàu phaûi coù töø ñôøi Phuïc Hy, chöù sao laïi phaûi
ñôïi maõi tôùi vua Vuõ trò thuûy sau naøy môùi coù Laïc thö”? Hoï Du tieáp theâm:
“Soá cuûa Dòch baát quaù töø Trôøi 1 ñeán Ñaát 10, chæ coù 55 soá maø thoâi, chöù
chöa töøng ñöôïc meänh danh laø Haø ñoà, cuõng nhö chöa töøng ñöôïc meänh
danh laø Laïc thö. Theá maø Khoång An Quoác daùm baûo: Thôøi Phuïc Hy coù
con long maõ mang Ñoà xuaát hieän ôû soâng Haø, nhaø vua thaáy vaäy beøn baét
chöôùc theo ñeå vaïch Baùt quaùi, goïi laø Haø ñoà, vaø thôøi Ñaïi Vuõ coù con thaàn
qui mang Thö xuaát hieän ôû soâng Laïc, nhaø vua thaáy vaäy beøn nhaân ñoù
xeáp ñaët ñieåm soá ñeå laäp thaønh Cöûu truø, goïi laø Laïc thö. Hoï Khoång caên cöù
vaøo ñaâu vaäy?”
Chöa heát, Du coøn pheâ baùc, chæ trích nhieàu ñieåm khaùc: “Thôøi vua
Phuïc Hy chöa coù vaên töï. Nhaø vua nhaân nhöõng neùt chaám cuûa Haø ñoà,
Laïc thö maø hoaïch quaùi, chöù chaúng phaûi Ñoà Thö coù nhöõng soá trôøi sinh
saün ñeå cho ngaøi laáy duøng! Neáu Dòch Heä töø noùi: ngöûa troâng töôïng ôû treân
trôøi, cuùi xem pheùp ôû döôùi ñaát, quan saùt hình neùt cuûa chim muoâng cuøng
vôùi söï thích nghi cuûa ñaát, gaàn thì laáy ôû mình, xa thì laáy ôû vaät, do ñoù môùi
vaïch Baùt quaùi; vaäy thì Phuïc Hy hoaïch quaùi haù chæ rieâng Haø ñoà vaø Laïc
thö thoâi sao?”
…Tieàn Nghóa Phöông ñôøi Nguyeân cuõng leân tieáng ñaû kích Haùn
Nho. OÂng cheâ caû Chu töû, vì hoï Chu ñaõ nghe theo boïn Khoång An Quoác
vaø Löu Haâm ñôøi Haùn. Quoác vaø Haâm ñeàu baûo Phuïc Hy baét chöôùc Haø ñoà
ñeå vaïch Baùt quaùi, haäu theá tin theo heát ñôøi noï sang ñôøi kia maø chaúng
bieát tænh ngoä. Hieàn taøi nhö Chu töû maø cuõng khoâng thoaùt khoûi khuùc
thuyeát (lôøi noùi quanh co khoâng chính xaùc), cuoái cuøng cuõng chaúng
thoâng hieåu vaán ñeà!

71
 Ñeán caû Chu töû voán moät tay kieät hieät trong laøng Nho maø coøn
chaúng hieåu vaán ñeà, thöû hoûi nhöõng keû dung taøi, luïc luïc thöû boái, xa taûi
ñaåu löôïng (luùc nhuùc nhö luõ chuoät, ñoâng ñeán noãi laáy xe chôû, laáy ñaáu
ñong cuõng khoâng heát) thì coøn hieåu ñöôïc gì nöõa?
Hoï Tieàn coøn traùch Khoång An Quoác laàm laãn khoâng phaûi coù moät
ñoái vôùi Dòch. OÂng neâu ra vieäc luaän veà cheá khí thöôïng töôïng trong Heä töø
cuûa hoï Khoång. OÂng noùi: “Vieäc cheá khí thöôïng töôïng goàm coù 13 queû thì
löôùi voù moät vieäc laø do Phuïc Hy, giao dòch 2 vieäc laø do Thaàn Noâng, vaø
thö kheá 9 vieäc laø do Hoaøng Ñeá, Nghieâu, Thuaán. Nhöõng söï kieän naøy ghi
cheùp heát söùc phaân minh, theá maø An Quoác khi vieát töïa cho saùch mình,
laïi ñöa thö kheá cuûa Hoaøng Ñeá, Nghieâu, Thuaán qua cho Baøo Hy. Ñöùc
Khoång töû coøn noùi: Baøo Hy ngöûa troâng cuùi xeùt, ñeå vaïch Baùt quaùi, theá maø
An Quoác daùm baûo Baøo Hy baét chöôùc Haø ñoà ñeå vaïch Baùt quaùi! Löu
Haâm tin thuyeát cuûa An Quoác neân noái goùt lyù luaän. Thöïc ra, An Quoác laàm
ôû tröôùc, Löu Haâm laàm ôû sau; haäu theá tin theo, ngaøn thu nhaát luaät! An
Quoác chính laø ngöôøi coù toäi ñoái vôùi Dòch!”
…Coøn Tieàn Nghóa Phöông – kieän töôùng baäc nhì choáng ñoái Haùn
Nho – chuû tröông cuûa oâng ra sao? Trong moät cuoäc phoûng vaán veà lyù do
taïi sao ngöôøi xöa noùi tôùi Haø ñoà lieàn nhaéc luoân ñeán Laïc thö maø rieâng
oâng laïi loaïi boû Laïc thö ra ngoaøi, thì oâng traû lôøi: “Haø ñoà ñöôïc Phuïc Hy
laáy ñem duøng ñaõ coù hôn ngaøn naêm, roài Laïc thö môùi xuaát hieän. Ñöùc
thaùnh ta (Khoång töû) laáy caû hai, chaúng qua vì hai vieäc Long Quy phuï
vaên xuaát hieän ôû hai soâng Haø, Laïc cuøng gioáng nhau. Ñeán khi ñaáng
thaùnh nhaân baét chöôùc vaø ñem duøng ñeå khai saùng moïi vaät, hoaøn thaønh
moïi vieäc, thì coâng duïng cuûa chuùng cuõng gioáng nhau. Ñoù töùc laø laáy lyù
maø suy soá. Hai vieäc aáy laïi coù theå töông thoâng nhau, cho neân Ngaøi ñeàu
noùi tôùi caû hai chöù khoâng phaûi baûo cöù laøm Dòch laø phaûi laáy caû Laïc thö.
Vì phaùt minh Dòch lyù neân tôùi caên cöù vaøo Haø ñoà chöù khoâng caên cöù vaøo
Laïc thö: ñoù laø ñieàu neân laém.
Cho ñeán taän baây giôø, vaãn tieáp tuïc coù yù kieán phaûn baùc cuûa caùc hoïc
giaû hieän ñaïi. Ñoaïn trích daãn sau ñaây trong saùch Chu Dòch vaø döï ñoaùn
hoïc (saùch ñaõ daãn, trang 21) cuûa taùc giaû Thieäu Vó Hoa. OÂng cuõng cho
raèng ñoà hình Tieân thieân vaø Haäu thieân Baùt quaùi khoâng coù caên nguyeân töø
Haø ñoà – Laïc thö:
Töø sau ñôøi Toáng, phaøm laø saùch veà chuù “dòch”, luaän “dòch” trò
“dòch ñeàu laáy caùc hình “Haø ñoà” “Laïc ñoà” laøm moät boä phaän quan troïng
cuûa “Chu dòch”. Thaäm chí coù ngöôøi noùi, Baùt quaùi laø caên cöù “Haø ñoà”, “laïc
ñoà” maø veõ ra, ban ñaàu “Chu dòch döïa theo “Ñoà” “Thö” maø laøm ra. Vì
ngöôøi ta cho raèng Phuïc Hy ñaõ döïa theo “Haø ñoà” maø laøm ra Baùt quaùi,
cho neân trong “Kinh sôn haûi” noùi: “Phuïc Hy ñöôïc Haø ñoà, ngöôøi Haï do
ñoù maø noùi raèng “Lieân sôn”. Nhöng toâi (töùc oâng Thieäu Vó Hoa) cho raèng
Baùt quaùi trong saùch “Lieân sôn” tuy coù theå ra ñôøi töø Nhaø Haï, nhöng Baùt
72
quaùi khoâng nhaát thieát theo “Haø ñoà” maø laøm ra. Vì trong nguyeân vaên
cuûa “Kinh Dòch khoâng ñeà caäp ñeán “Haø ñoà”, “laïc ñoà”.
Veà “Haø ñoà” “Laïc ñoà” coù ñuû caùc loaïi truyeàn thuyeát thaàn kyø. Töông
truyeàn ôû xaõ hoäi nguyeân thuûy Trung Quoác, caùc laõnh tuï boä laïc thôøi Phuïc
Hy coù long maõ noåi leân ôû soâng Hoaøng Haø, löng mang “Haø ñoà”, coù ruøa
thaàn xuaát hieän ôû Laïc Thuûy, löng mang “Laïc thö”. Phuïc Hy sau khi ñöôïc
ñaõ caên cöù vaøo caùc ñieåm AÂm döông treân “Haø ñoà”, “Laïc ñoà” maø veõ ra Baùt
quaùi. Veà sau Chu Hy ñaõ thaàn hoùa, noùi “Haø ñoà”, “Laïc ñoà” laø “Dòch cuûa
trôøi ñaát”.
Thuyeát “Haø ñoà” “Laïc ñoà” trong cuoán “Thöôïng thö” cuûa Tieân Taàn,
“Luaän ngöõ” cuûa Maïnh töû vaø trong “Heä töø” ñeàu coù ghi laïi. Nhöng “Ñoà”
vaø “Thö” thöïc chaát laø caùi gì, chöa coù ai nhìn thaáy, caøng chöa thaáy
ai noùi ñeán. Tröôùc ñôøi Toáng, khoâng ít “Dòch” gia khi vieát veà “Dòch”, raát ít
noùi ñeán “Haø ñoà”, “Laïc ñoà”, moät vaøi ngöôøi coù noùi ñeán thì cuõng chæ löôùt
qua. Phong traøo noùi ñeán “Haø ñoà”, “Laïc thö” vaøo nhöõng naêm Thaùi bình
höng quoác (nieân hieäu Toáng Thaùi Toân). Do ñoù, töø ñôøi Toáng veà sau, ñoái
vôùi thuyeát “Haø ñoà” “Laïc thö” luoân coù hai doøng yù kieán khaùc nhau. Caùc
hoïc giaû dòch hoïc ñôøi nhaø Thanh nhö Hoà Vò, Hoaøng Toân Nghóa ñeàu phaûn
ñoái caùch noùi cuûa caùc nhaø nho ñôøi Toáng.
Ngaøy nay, qua nhieàu khaûo chöùng, ngöôøi ta noùi: “Trong “Haø ñoà”
cuûa ngöôøi Toáng coù 55 voøng troøn ñen traéng phaân boá, e raèng noù ñöôïc baét
nguoàn töø “Heä töø”. “Heä töø” noùi : “trôøi 1; ñaát 2; trôøi 3; ñaát 4; trôøi 5; ñaát 6;
trôøi 7; ñaát 8; trôøi 9; ñaát 10. Trôøi coù 5 soá, ñaát coù 5 soá. 5 soá cuûa trôøi coäng
laïi ñöôïc 25, naêm soá cuûa ñaát coäng laïi ñöôïc 30. Toång soá cuûa trôøi vaø ñaát
ñöôïc 55, cho neân noù bieán hoùa nhö quyû thaàn vaäy”. Caùch noùi naøy xem ra
coù lyù.
Theá caùc soá cuûa trôøi ñaát trong “Heä töø” laø töø ñaâu maø ra? Cuoäc
tranh luaän lòch söû naøy khoâng ñi ñeán keát quaû. Toâi (Töùc oâng Thieäu Vó
Hoa) cho raèng soá cuûa trôøi ñaát coù theå laø laáy töø thieân can: “Giaùp aát bính
ñinh maäu kyû canh taân nhaâp quyù” maø ra. Giaùp bính maäu canh nhaâm laø
5 soá döông, toång laø 25 soá trôøi; aát ñinh kyû taân quyù laø 5 soá AÂm, toång laø
30 soá ñaát. Caû hai toång soá hôïp laïi laø 55. Soá thieân ñòa cuûa Nguõ haønh, tuy
hôïp vôùi Nguõ haønh vaø phöông vò, coøn vôùi thieân can hoùa (töùc 60) coù
cheânh leäch, nhöng phöông phaùp hoùa hôïp vôùi thieân can laø gioáng nhau.
Ví duï: soá cuûa thieân ñòa 1 vaø 6 hôïp vôùi Thuûy chính laø Giaùp, Kyû hôïp thoå;
2 vaø 7 hôïp vôùi Hoûa, laø Aát Canh hôïp Kim; 3 vaø 8 hôïp vôùi Moäc, laø Bính
Taân hôïp Thuûy; 4 vaø 9 hôïp vôùi Kim, laø Ñinh Nhaâm hôïp Moäc; 5 vaø 10
hôïp vôùi Thoå, laø Maäu Quyù hôïp Hoûa. Soá thieân ñòa thaáy trong “Heä töø”, coøn
söï ra ñôøi cuûa thaäp thieân can thì sôùm hôn “Heä töø”, ñoù laø ñieàu khoâng coù
gì nghi ngôø. Cho neân soá thieân ñòa trong “Heä töø” raát coù khaû naêng ñöôïc
ruùt ra töø thaäp thieân can.
“Kinh Dòch” ra ñôøi sôùm hôn “truyeän Dòch” baûy, taùm traêm

73
 naêm neân Baùt quaùi khoâng phaûi döïa treân “Haø ñoà”. “Laïc thö” ñeå veõ.
Ñoù laø ñieàu khoâng ai phuû nhaän ñöôïc.
Cuõng trong cuoán saùch noùi treân (trang 25), oâng Thieäu Vó Hoa ñaõ
ñöa ra nhöõng yù kieán khaùc nhau cuûa nhöõng nhaø nghieân cöùu coå kim veà
caên nguyeân cuûa Baùt quaùi; xin ñöôïc trích daãn ñeå baïn ñoïc tham khaûo
ñoaïn sau ñaây:
…Töø xöa tôùi nay,Baùt quaùi ñöôïc goïi laø saùch trôøi khoâng coù
chöõ, ñoù laø vì noù laø lyù luaän cuûa moät khoa hoïc thaàn kyø nhöng bí aûo, chöa
heà coù moät tieàn leä naøo trong lòch söû vaên hoùa theá giôùi. Veà nguoàn goác
cuûa noù, töï coå chí kim, tuy söï nghieân cöùu vaø khaûo saùt chöa bao giôø ñöt
ñoaïn, nhöng cho ñeán nay vaãn laø “bí aûo”, moãi ngöôøi baøn moät caùch.
Thöù nhaát coù ngöôøi noùi nguoàn goác cuûa noù laø töø coå thieân vaên. Lyù
do laø chöõ “Quaùi” cuûa “Baùt quaùi” laø “töø chöõ khueâ, chöõ boác. Thoå khueâ töùc
laø ñem ñaát chaát ñoáng leân maø thaønh, duøng ñeå ño boùng maët trôøi. Veà sau
khoâng duøng ñaát chaát ñoáng nöõa maø duøng moät caùi gaäy caém ñöùng, ñeå baûo
ñaûm gaäy ñöùng thaúng, treân ñaàu gaäy buoäc moät caùi daây, phía döôùi daây
treo vaät naëng, cho neân hình cuûa noù laø chöõ. Ñoù laø lyù do noùi nguoàn goác
cuûa Baùt quaùi töø coå thieân vaên.
Thöù hai coù ngöôøi noùi nguoàn goác cuûa Baùt quaùi laø vaên töï. Chöõ xöa
: khoân, khaûm, chaán, ñoaøi, laøm thaønh Baùt quaùi.
Thöù ba coù ngöôøi noùi Baùt quaùi laø phuø hieäu taùm chöùc quan cuûa
thôøi Phuïc Hi. Quan quaûn trôøi goïi laø caøn, quan quaûn ñaát goïi laø khoân,
quan quaûn saám goïi laø chaán, quan quaûn nöôùc goïi laø khaûm, quan quaûn
nuùi goïi laø caán, quan quaûn gioù goïi laø toán, quan quaûn löûa goïi laø ly, quan
quaûn traïch goïi laø ñoaøi, cho neân coù thuyeát nguoàn goác cuûa Baùt quaùi laø ôû
teân quan.
Thöù tö coù ngöôøi noùi nguoàn goác cuûa Baùt quaùi laø chieâm boác, laø moâ
phoûng nhöõng daáu hieäu cuûa mai ruøa maø ra. Baùt quaùi vaø 64 queû ñeàu laø
nhöõng daáu hieäu tieâu chuaån. Cho neân coù thuyeát “nguoàn goác dòch quaùi laø
quy boác”. Töø xa xöa ñaõ sôùm coù: chieâm vaät töôïng, chieâm thieân töôïng,
chieân tinh töôïng, v.v… Neân noùi “nguoàn goác cuûa Baùt quaùi laø chieâm boác”.
Thöù naêm coù ngöôøi noùi nguoàn goác cuûa Baùt quaùi laø “Haø ñoà”, “Laïc
thö”. Töông truyeàn ngaøy xöa coù long maõ xuaát hieän ôû soâng Hoaøng Haø,
löng mang “Haø ñoà”; coù ruøa thaàn noåi ôû Laïc Thuûy “löng mang “Laïc thö”.
Phuïc Hi sau khi ñöôïc caên cöù vaøo caùc ñieåm AÂm döông treân “Haø ñoà” vaø
“Laïc thö” maø veõ ra Baùt quaùi.
Thöù saùu coù ngöôøi noùi nguoàn goác cuûa Baùt quaùi laø chöõ soá. Caùch
ghi soá thôøi coå laø vaïch caùc gaïch, soä moät veõ moät gaïch, soá hai veõ 2 gaïch,
soá 3 veõ 3 gaïch.

74
 Coøn nguoán goác kyù hieäu AÂm döông cuûa Baùt quaùi thì coøn nhieàu
caùch giaûi thích hôn nöõa. Caùch thöù nhaát noùi laø laáy theo boä phaän sinh duïc
cuûa nam nöõ; caùch thöù hai noùi laø ngaøy xöa duøng töøng maét tre ñeå tính
chieâm boác, moät maét laø döông, hai maét laø AÂm, hoaëc khoâng coù maét laø
döông coù maét laø AÂm; caùch thöù ba noùi: trôøi moät saéc laø döông, ñaát chia
laøm ñaát vaø nöôùc laø AÂm; caùch thöù tö noùi trong “Heä töø” coù noùi “nuùt thöøng
maø trò” laø laáy töø phöông phaùp ghi soá nöùt thöøng ngaøy xöa. Moät nuùt laø
döông, hai nuùt laø AÂm. Veà sau chieâm veä duøng ñeå bieåu thò soá cuûa chieâm
boác neân laøm thaønh Baùt quaùi. Thôøi gian xuaát hieän cuûa phuø hieäu Baùt quaùi
laø vaán ñeà raát phöùc taïp, ñaõ coù nhöõng khaûo chöùng cho raèng coù theå noù
xuaát hieän caùch ñaây 5000 naêm, nhöng ngaøy nay laïi coù phaùt hieän môùi
“Treân nhöõng maûnh goám caùch ñaây 1 vaïn naêm ñaõ coù nhöõng vaïch veõ
gioáng Baùt quaùi”. (“Keát caáu chöõ soá cuûa hình dòch”).
Qua phaàn trích daãn vaø trình baøy ôû treân veà caên nguyeân cuûa Baùt
quaùi töø Haø ñoà – Laïc thö theo quan nieäm chính thoáng coù xuaát xöù töø thôøi
Haùn vaø nhöõng yù kieán phaûn baùc, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng: keå caû
quan nieäm chính thoáng laãn yù kieán phaûn baùc ñeàu heát söùc mô hoà. Taát
nhieân, nhöõng yù kieán ñoái laäp nhau naøy phaûi coù moät caùi ñuùng vaø moät caùi
sai, hoaëc theo tính hôïp lyù cuûa noù thì khoâng theå caû hai ñeàu ñuùng maø chæ
coù theå caû hai ñeàu sai. Maëc duø theá naøo ñi chaêng nöõa, Baùt quaùi cuõng phaûi
coù caên nguyeân cuûa noù. Ngöôøi vieát xin trôû laïi vaán ñeà naøy trong phaàn III:
“Vaên minh Vaên Lang vaø bí aån cuûa Baùt quaùi”. Ñeå tìm hieåu roõ hôn veà
caên nguyeân cuûa Baùt quaùi, phaàn tieáp theo ñaây seõ trình baøy nhöõng vaán
ñeà lieân quan ñeán Laïc thö – Haø ñoà trong coå thö chöõ Haùn.

NGUOÀN GOÁC HAØ ÑOÀ LAÏC THÖ

TRONG COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN
Laïc thö – Haø ñoà laø hai ñoà hình bí aån nhaát trong lòch söû kinh Dòch
cuõng nhö cuûa vaên hoaù Ñoâng phöông noùi chung. Coù theå noùi: vôùi haàu heát
nhöõng saùch nghieân cöùu veà kinh Dòch cuûa caùc hoïc giaû Vieät Nam vaø
nhöõng saùch cuûa Trung Hoa ñöôïc dòch ra tieáng Vieät ñeàu noùi tôùi Laïc thö
– Haø ñoà vaø söï bí aån cuûa noù, ngoaïi tröø cuoán Kinh Dòch caáu hình tö töôûng
Trung Quoác (Nxb Khoa Hoïc Xaõ Hoäi 1999, Döông Ngoïc Duõng & Leâ
Anh Minh) khoâng ñeà caäp ñeán hieän töôïng Laïc thö – Haø ñoà trong kinh
Dòch.
Ngöôøi vieát xin ñöôïc trích daãn ra ñaây ñeå baïn ñoïc tham khaûo nhöõng
vaán ñeà lieân quan ñeán Laïc thö – Haø ñoà. Saùch Bí aån cuûa Baùt quaùi (Nxb
Vaên hoùa Thoâng tin 1993 – Vöông Ngoïc Ñöùc, Dieâu Vó Quaân, Trònh
75
Vónh Töôøng – ngöôøi dòch Traàn Ñình Hieán – dòch töø nguyeân baûn tieáng
Trung Quoác Nhaân daân Quaûng Taây xuaát baûn xaõ) vieát:
“Haø ñoà, Laïc thö laø gì? Töø xöa ñeán nay coù raát nhieàu ngöôøi thöû tìm
hieåu mong tìm ra caâu giaûi ñaùp, ñaõ hình thaønh moân Haø ñoà hoïc, nhöng
chöa coù ai giaûi ñaùp ñöôïc caâu hoûi naøy.
Trong thö tòch coå, Thöôïng thö, Coá meänh laø saùch ghi cheùp sôùm
nhaát veà Haø ñoà, cheùp raèng sau khi Vaên Vöông cheát, taïi chaùi nhaø phía
ñoâng coù tröng baøy Haø ñoà, Coá meänh truyeän gaén Haø ñoà vôùi Baùt quaùi; Haø
ñoà Baùt quaùi; Phuïc Hi caàm ñaàu thieân haï, coù con long maõ nhoâ leân maët
nöôùc, do ñoù phoûng theo vaên cuûa noù maø veõ Baùt quaùi, goïi laø Haø ñoà.
“Xuaân thu vó” thì taùn thöôûng: “Haø thoâng vôùi Caøn (trôøi), nhoâ leân hoa
thaàn; Laïc chaûy vaøo Khoân (ñaát), nhaû ñòa phuø”. Ngay caû “Chu Dòch. Heä
töø” cuõng cheùp: “Haø xuaát ñoà, Laïc xuaát thö, thaùnh nhaân laáy ñoù laøm chuaån
taéc”.
Töø thôøi Haùn ñeán thôøi Toáng, luoân luoân coù nhöõng cuoäc tranh luaän
veà Haø ñoà Laïc thö. Ñeán khi Chu Hi bieân soaïn “Dòch hoïc khôûi moâng”, thì
môùi coù keát luaän sô boä, coøn nhö thôøi Tieân Taàn coù Haø ñoà, Laïc thö hay
khoâng, thì vaãn laø moät caâu hoûi.”
Coù leõ coå thö chöõ Haùn vieát veà Laïc thö – Haø ñoà raát nhieàu, vì Laïc
thö – Haø ñoà ñöôïc coi laø caên nguyeân cuûa kinh Dòch. Ngoaøi ñoaïn trích
daãn treân, xin ñöôïc trích daãn ñoaïn sau ñaây trong Kinh Dòch vôùi vuõ truï
quan Ñoâng phöông (saùch ñaõ daãn, trang 80) ñeå baïn ñoïc yù nieäm veà söï bi
aån cuûa hai ñoà hình naøy.
“Long maõ laø moät con ngöïa gioáng nhö roàng. Noùi maõ ñoà töùc laø noùi
chuyeän con long maõ mang taám ñoà xuaát hieän treân soâng Haø thôøi Phuïc
Hi. Veà sau, khi Ñeá Nghieâu leân ngoâi, long maõ laïi xuaát hieän, mình xanh
maø vaèn ñoû, coù mang saéc meänh cuûa trôøi ban cho nhaø vua ñeå trò thieân
haï, trong ñoù ghi roõ vieäc höng vong (Töø Nguyeân – theo saùch Thöôïng
thö trung haäu). Linh qui laø con ruøa thieâng; thieâng vì ngöôøi xöa thöôøng
duøng noù vaøo vieäc boùi toaùn coù tính caùch thieâng lieâng huyeàn nhieäm. Vaø
qui thö töùc laø Laïc thö. Theo saùch Kyø moân ngöõ toång qui thì con long maõ
cao taùm thöôùc naêm taác (thöôùc Taøu), xöông coå daøi, caùnh beân phaûi
nhuùng xuoáng nöôùc maø khoâng öôùt, treân ñoù thaùnh nhaân ñeå böùc coå ñoà
(taám ñoà xöa). Long maõ xuaát hieän treân soâng Maïnh Haø coøn goïi laø Maïnh
Ñoäc thuoäc huyeän Vuõ Tieán, tænh Giang Toâ, Trung Hoa.
Nhöõng taøi lieäu cuûa Töø Nguyeân treân ñaây toû ra khaù tæ mæ, khaù ñaày
ñuû vaø roõ raøng. Nhöng, thöïc ra xuaát xöù cuûa Ñoà Thö vaãn bao truøm bí maät
vaø hoaøi nghi. Bôûi vaäy nhieàu cuoäc baøn caõi soâi ñoäng cuûa tieân nho caøng
ngaøy caøng gaây theâm haøo höùng. Nhieàu boä saùch coå töø ñôøi xöûa ñôøi xöa
ñöôïc loâi ra ñeå chöùng minh nhöõng xuaát xöù laï kyø quaùi ñaûn. Maâu thuaãn

76
caøng taêng, dò bieät caøng laém, thì bí maät caøng theâm bí maät.
Saùch Toáng thö Phuø Thuî Chí keå raèng: “Khi vua Vuõ quan saùt
soâng Haø ñeå trò thuyû, thaáy moät ngöôøi mình caù raát daøi xuaát hieän. Ngöôøi
naøy noùi; ta laø Haø tinh ñaây! Noùi xong, trao Haø ñoà cho vua Vuõ, baøn vieäc
trò thuyû xong, beøn lui xuoáng vöïc saâu”.
Saùch Vó thö phaàn Xuaân Thu, thieân Nguyeân Maïnh Baøo laïi keå
khaùc: “Vua Nghieâu ra chôi hai soâng Haø, Laïc thaáy moät con roàng ñoû
mang taám ñoà xuaát hieän. Saùch Thöông thö Trung haäu khoâng baûo vua
Nghieâu, vua Vuõ, maø laïi baûo: vua Thuaán ñeán Haï Taéc thì thaáy con roàng
vaøng mang ñoà xuaát hieän. Saùch Luaän ngöõ saám ngoân traùi laïi baûo: khi caû
vua Nghieâu vaø Thuaán cuøng ñi chôi tôùi soâng Haø vaø nuùi Thuû thì thaáy naêm
oâng laõo baùo caùo caùi ngaøy con long maõ ngaäm taám ñoà xuaát hieän. Ñeán
saùch Haø ñoà, Thieân ñính taû phuï thì Nghieâu, Thuaán, Vuõ ñeàu khoâng phaûi
caû maø laïi laø Hoaøng Ñeá. Saùch naøy noùi Thieân Laõo (teân moät vò quan) taâu
vôùi Hoaøng Ñeá: soâng Haø coù long ñoà, soâng Laïc coù qui thö. Nhaø vua nghe
lôøi, ra chôi soâng Thuî Quæ thaáy moät con caù lôùn xuaát hieän. Khi caù laën thì
taám ñoà hieän ra.
Saùch Truùc Thö kyû nieân coøn ghi tröôøng hôïp Thieân Laõo coøn taâu vôùi
Hoaøng Ñeá nhö sau: “Naêm thöù 50, ñôøi vua Hoaøng Ñeá söông muø daøy
ñaëc. Nhaø vua hoûi thì Thieân Laõo thöa: trôøi muoán cho Ngaøi nhöõng ñieàu
huaán giaùo quan troïng, Ngaøi chôù neân phaïm. Trôøi boãng möa lôùn Hoaøng
Ñeá ñöôïc ñoà thö. Vì tích naøy neân Lyù baïch môùi vieát caâu: Thieân Laõo
tröôûng ñoà trong baøi Ñaïi Laïp phuù.
Nhöng phaûi ñeán Sôn Haûi kinh cuûa Quaùch Phaùc thì söï ngaïc nhieân
cuûa chuùng ta môùi leân tôùi cuøng ñoä. Saùch naøy ghi raèng ôû caû 3 ñôøi Phuïc
Hy, Hoaøng Ñeá, vaø Lieät Sôn thò (töùc Thaàn Noâng) ñeàu coù Haø ñoà xuaát hieän
caû. Vì vaäy, Lyù Quaù trong Taây Kheâ dòch thuyeát môùi cho bieát moãi khi
thaùnh nhaân ra ñôøi thì Haø ñoà xuaát hieän, chöù chaúng rieâng gì ñôøi Phuïc Hy.
OÂng noùi: “Caên cöù theo Sôn Haûi kinh, ta thaáy Phuïc Hy ñöôïc Haø ñoà thì
Haï Haäu nhaân ñoù noùi Lieân Sôn; Hoaøng Ñeá ñöôïc Haø ñoà thì ngöôøi Chu
nhaân ñoù noùi Chu dòch. Nhö vaäy, Haø ñoà khoâng phaûi ñaëc xuaát ôû ñôøi Phuïc
Hy. Ñöùc Khoång töû noùi: “Chaúng thaáy taám ñoà xuaát hieän treân soâng Haø thì
ñôøi ta heát roài”. Caâu noùi ñoù coù nghóa laø cöù heã thaùnh nhaân ra ñôøi thì Haø
ñoà xuaát hieän. Bôûi theá neân Phuïc Hy, Hoaøng Ñeá vaø Lieät Sôn thò ñeàu ñöôïc
Haø ñoà maø laøm Dòch”.
Thaät laø loaïn! Haäu theá chaúng bieát sôû cöù vaøo ñaâu! Phuïc Hy, Thaàn
Noâng, Hoaøng Ñeá, Nghieâu Thuaán ñeàu laø nhöõng vì vua thôøi thaùi coå. Chöõ
nghóa luùc ñoù chöa coù, bieát laáy gì ghi cheùp thaønh saùch ñeå tin duøng? Do
ñoù, haäu theá vieát saùch baát quaù chæ nghe truyeàn thuyeát. Maø truyeàn thuyeát
thì moãi nôi moät khaùc, chaúng ai gioáng ai, nhaát laø thôøi xa xöa ñoù, coøn ôû
thôøi man rôï, loaøi ngöôøi soáng thaønh boä laïc, tri thöùc noâng caïn, chæ ham
meâ vu nghieân ma thuaät, thì laøm sao maø Ñoà, Thö coù moät xuaát xöù roõ raøng

77
 ñích xaùc ñöôïc, ñoù laø leõ taát nhieân!
Duy coù moät ñieàu gaây thaéc maéc cho chuùng ta ngaøy nay laø ñöùng
tröôùc söï hoãn loaïn cuûa nhöõng truyeàn thuyeát ñoù, taïi sao Haùn nho nhö
Khoång An Quoác, Löu Haâm, v.v… laïi daùm quaû quyeát Ñoà xuaát hieän ôû
soâng Haø ñôøi Phuïc Hy; Thö xuaát hieän ôû soâng Laïc, ñôøi Ñaïi Vuõ. Chính söï
voõ ñoaùn nho gia ñaàu tieân phaùt huy Dòch thuyeát naøy ñaõ gaây neân nhöõng
cuoäc baøn caõi soâi noåi, nhöõng lôøi pheâ bình chæ trích kòch lieät veà sau, nhaát
laø khi haäu theá khoâng theå tin ôû truyeàn thuyeát maø chæ bieát caên cöù vaøo lôøi
cuûa Khoång töû trong Dòch Heä thöôïng: “Ñoà xuaát hieän ôû soâng Haø, Thö
xuaát hieän ôû soâng Laïc, ñaáng thaùnh nhaân baéc chöôùc theo vaø ñem öùng
duïng”.
Haùn nho coù phaûi laø ngöôøi ñaàu tieân ñaõ quaû quyeát nhö treân khieán
haäu theá coù ngöôøi – Tieàn Nghóa Phöông ñôøi Nguyeân – leân aùn hoï laø toäi
nhaân cuûa Dòch maø ngöôøi ñaàu tieân chính laø Khoång An Quoác (Khoång An
Quoác thaønh Dòch chi toäi nhaân).
Phaûi hay khoâng, ta chæ caàn xem chuù giaûi cuûa Töø Nguyeân qua hai
chöõ Haø ñoà vaø Laïc thö thì roõ ngay.
Ñaây chuù giaûi chöõ Haø ñoà: “Khi Phuïc Hy laøm vua thieân haï, thaáy
con long maõ mang taám ñoà xuaát hieän treân soâng Haø beøn baét chöôùc
nhöõng vaèn neùt cuûa noù ñeå vaïch ra Baùt quaùi. Vaèn neùt cuûa noù thì 1 vaø 6
ôû döôùi, 2 vaø 7 ôû treân, 3 vaø 8 ôû beân taû, 4 vaø 9 ôû beân höõu, coøn 5 vaø 10
ôû giöõa. Haø ñoà coøn laø teân cuûa moät boä saùch ghi nhöõng lôøi saám truyeàn ñôøi
xöa, do ngöôøi ñôøi Minh bieân taäp trong saùch coå vó thö. Saùch naøy coøn coù
nhieàu thieân: Quaùt Ñòa töôïng, Thuûy Khai quan, Giaùng töôïng, Keá Haï caâu,
Ñeá Laõm hi, Ñónh Taù phuï, Haø ñoà ngoïc baûn, Long Ngö Haø ñoà v.v… Laïi
coøn coù Laïc thö saám goàm nhöõng thieân: Linh Hoaøi thænh, Trích Luïc tích,
Luïc Vaân phaùp, v.v… Saùch naøy cuøng vôùi saùch Haø ñoà phuï taù laãn nhau,
cho neân ñôøi môùi goïi laø saùch Haø Laïc ñoà saám. Saùch naøy ñaõ maát töø laâu.
Coù ngöôøi coá söu taàm laïi, nhöng coøn thieáu soùt raát nhieàu. Tuøy thö Kinh
tòch chí cheùp Haø ñoà 20 quyeån, Haø ñoà long vaên moät quyeån. Ñôøi Löông,
Haø ñoà, Laïc thö coù 24 quyeån, muïc luïc 1 quyeån. Caû hai ñeàu noùi: nhöõng
saùch ñoù xuaát hieän töø ñôøi Tieàn Haùn, coù Haø ñoà 9 thieân, Laïc thö 6 thieân;
roài töø Hoaøng Ñeá ñeán Chu Vaên Vöông laïi coù theâm 30 thieân khaùc nöõa.
Hai saùch treân coøn noùi: töø luùc sô khôûi ñeán Khoång töû, nhöõng lôøi theâm pha
vaøo lôøi 9 baäc thaùnh ñöôïc boïn tuïc nho laáy laøm chuoäng ñem ra hoïc hoûi
khaûo saùt cho neân thieân, muïc caøng ngaøy caøng nhieàu maõi. Ñôøi Toáng, ñôøi
Löông môùi baét ñaàu caám. Tuøy Daïng ñeá coøn cho tìm saùch ñoát ñi; neáu ai
phaïm phaùp seõ bò xöû töû. Töø ñoù nhöõng saùch naøy môùi khoâng ai hoïc nöõa”.
Ñieàu ñaëc bieät ñaùng löu yù ôû ñaây laø: trong kinh Dòch löu truyeàn töø
ñôøi Haùn khoâng heà coù moät chöõ noùi ñeán Nguõ haønh, tuy coù noùi ñeán Laïc
thö – Haø ñoà. Nhöng khi caùc nhaø lyù hoïc thôøi Toáng coâng boá ñoà hình Laïc
thö – Haø ñoà thì laïi cho raèng Laïc thö – Haø ñoà coù lieân quan ñeán Nguõ
78
haønh. Ñoaïn sau ñaây ñöôïc trích trong phaàn “Lôøi baøn cuûa Tieân Nho”
trong cuoán Kinh Dòch (Nxb T/p Hoà Chí Minh 1992, baûn dòch cuûa Ngoâ
Taát Toá) chöùng toû ñieàu naøy:
“Thieäu Ung noùi raèng: Troøn laø hình sao, soá cuûa lòch kyû coù leõ gaây
töø ñoù chaêng? Vuoâng laø hình ñaát, nhöõng caùch chia chaâu, ñaët “tænh” coù leõ
phoûng theo ñoù chaêng?
Bôûi vì troøn laø soá cuûa Haø ñoà, vuoâng laø neùt cuûa Laïc thö, cho
neân vua Hy, vua Vaên, nhaân ñoù maø laøm kinh Dòch, vua Vuõ, oâng Cô, theo
ñoù maø laøm ra thieân Hoàng phaïm.
Chu Hy noùi raèng: Trong khoaûng trôøi ñaát, chæ coù moät vaät laø khí:
chia ra laøm hai, thì laø AÂm, Döông; naêm haønh gaây döïng, muoân vaät tröôùc
sau, ñeàu bò cai quaûn ôû ñoù. Cho neân ngoâi cuûa Haø ñoà, moät vaø saùu cuøng
toâng maø ôû veà Baéc, hai vaø baûy laøm baïn maø ôû veà Nam, ba vaø taùm ñoàng
ñaïo maø ôû veà Ñoâng, boán vôùi chín thaønh löùa maø ôû veà Taây, naêm vaø möôøi
giöõ laãn cho nhau maø ôû chính giöõa. Nghiaõ laø caùi soá cuûa noù, chaúng qua
chæ coù moät AÂm, moät Döông, moät leû, moät chaün, ñeå laøm gaáp ñoâi naêm
haønh maø thoâi.
Goïi laø trôøi, töùc laø khí döông nheï trong, ngoâi ôû beân treân; goïi laø
ñaát, töùc laø khí AÂm naëng ñuïc, ngoâi ôû phía döôùi. Soá döông leû, cho neân
moät, ba, naêm, baûy, chín, ñeàu thuoäc trôøi, ñoù laø soá cuûa trôøi coù naêm. Soá
AÂm chaün, cho neân hai, boán, saùu, taùm, möôøi, ñeàu thuoäc veà ñaát, ñoù laø soá
cuûa ñaát coù naêm. Soá cuûa trôøi vaø soá cuûa ñaát, ñaøng naøo theo loaïi ñaøng aáy,
maø cuõng tìm nhau. Ngoâi “Naêm” töông ñaéc vôùi nhau laø theá.
Trôøi laáy soá moät maø sinh haønh Thuûy, ñaát laáy soá saùu maø laøm
cho thaønh; ñaát laáy soá hai maø sinh haønh Hoûa, trôøi laáy soá baûy maø
laøm cho thaønh; trôøi laáy soá ba maø sinh haønh moäc, ñaát laáy soá taùm maø
laøm cho thaønh; ñaát laáy soá boán maø sinh haønh Kim, trôøi laáy soá chín
maø laøm cho thaønh, trôøi laáy soá naêm maø sinh haønh Thoå, ñaát laáy soá
möôøi maø laøm cho thaønh. Ñoù laø caùc soá ñeàu coù hôïp nhau”.
Trong cuoán Mai Hoa Dòch (Thieäu Khang Tieát – Nxb Vaên hoùa
Thoâng tin 1995, ngöôøi dòch OÂng Vaên Tuøng, dòch töø nguyeân baûn do Nxb
Ñaøi phaùt thanh Quoác teá Trung Quoác xuaát baûn) phaàn chuù thích – phaàn
naøy do caùc nhaø nghieân cöùu hieän ñaïi cuûa Trung Quoác phuï traùch – cuõng
vieát:
Do ñoù Dòch Heä töø thöôïng noùi: soá trôøi coù 5 soá. Soá ñaát coù 5 soá. 5
ngoâi cuøng töông ñaéc maø hôïp vôùi nhau, soá trôøi laø 25, soá ñaát laø 30, toång
soá trôøi ñaát laø 55. Caùc soá aáy taïo neân söï bieán hoaù vaø ñieàu haønh quyû thaàn.
Theo Chu Hy 5 ngoâi töông ñaéc maø ñeàu hôïp vôùi nhau trong Dòch Heä töø
thöôïng ôû treân laø chæ söï xeáp ñaët 5 caëp soá cuûa Haø ñoà, cöù moät soá trôøi hôïp
vôùi moät soá ñaát, 1 vôùi 6 ôû döôùi 2 vaø 7 ôû treân, 3 vôùi 8 ôû beân traùi, 4 vôùi
79
 9 ôû beân phaûi, 5 vôùi 10 ôû trung öông (xem hình veõ).
Haø ñoà laø böùc ñoà ñaàu tieân cuûa kinh Dòch, söï vaän haønh cuûa noù
theo chieàu Nguõ haønh töông sinh maõ Nguõ haønh (3 chöõ in ñaäm coù leõ
saùch in thöøa - ngöôøi vieát) vì Nguõ haønh coù töông sinh thì muoân vaät
môùi luoân luoân tieán hoaù bieåu hieän söï sinh sinh noái tieáp nhau khoâng
ngöøng cuûa ñaïo Dòch.

Qua phaàn trích daãn ôû treân, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy Haø ñoà lieân
quan ñeán thuyeát Nguõ haønh. Nhö vaäy, neáu coi Haø ñoà laø caên nguyeân cuûa
Baùt quaùi thì thuyeát Nguõ haønh laïi chính laø caên nguyeân cuûa Haø ñoà. Veà
thuyeát AÂm döông Nguõ haønh lieân quan ñeán Laïc thö – Haø ñoà vaø kinh
Dòch, xin ñöôïc trình baøy roõ hôn ôû phaàn III: “Vaên minh Vaên Lang vaø bí
aån cuûa Baùt quaùi”. Nhöng baét ñaàu töø söï lieân quan bí aån naøy, baïn ñoïc
tieáp tuïc tìm hieåu lòch söû thuyeát AÂm döông Nguõ haønh trong coå thö chöõ
Haùn qua nhöõng ñoaïn trích daãn trong caùc saùch nghieân cöùu cuûa caùc hoïc
giaû ôû chöông tieáp theo ñaây.

HÌNH MINH HOÏA HAØ ÑOÀ CÖÛU CUNG

TÖÔNG QUAN NGUÕ HAØNH

BAÉC Thuûy

6 (-) 1 (+) 8 (-)

ÑOÂNG
Moäc
9 (+) 5-10 3 (+)
TAÂY Thoå
Kim
4 (-) 7 (+) 2 (-)

NAM Hoûa

Ghi Chuù: Daáu (+) bieåu thò ñoä soá Döông, töông quan vôùi soá voøng troøn
traéng treân Haø ñoà. Daáu (-) bieåu thò ñoä soá AÂm, töông quan vôùi voøng troøn
ñen treân Haø ñoà.

80
Chöông V
LÒCH SÖÛ THUYEÁT AÂM DÖÔNG
VAØ THUYEÁT NGUÕ HAØNH
THEO COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN

N hö phaàn treân ñaõ trình baøy, coå thö chöõ Haùn cho raèng caên
nguyeân cuûa Baùt quaùi do vua Phuïc Hy tìm ra khoaûng 3500
tröôùc CN laø Haø ñoà. Haø ñoà ñöôïc nhaéc tôùi töø raát sôùm trong nhöõng coå thö
vaø ñöôïc coi laø vaøo thôøi Xuaân thu Chieán quoác. Trong kinh Dòch söï toàn
taïi cuûa Haø ñoà ñöôïc caên cöù vaøo caâu “Haø xuaát ñoà Laïc xuaát thö, thaùnh
nhaân taéc chi”, nhöng ñoà hình Haø ñoà chæ ñöôïc coâng boá chính thöùc vaøo
ñôøi Toáng. Ñieàu kyø laï laø Haø ñoà laïi gaén lieàn vôùi söï vaän ñoäng cuûa Nguõ
haønh nhö ñaõ trình baøy ôû treân, maø trong kinh vaên cuûa kinh Dòch laïi
khoâng heà coù ñoaïn naøo nhaéc tôùi Nguõ haønh. Lòch söû thuyeát AÂm döông
Nguõ haønh trong coå thö chöõ Haùn laø moät vaán ñeà quan troïng lieân quan
ñeán giaû thuyeát ñöôïc trình baøy trong saùch naøy. Bôûi vaäy, khoâng theå khoâng
giôùi thieäu vôùi baïn ñoïc lòch söû cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh theo coå
thö chöõ Haùn vaø caùi nhìn cuûa caùc nhaø nghieân cöùu hieän ñaïi veà hoïc thuyeát
naøy.

NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LÒCH SÖÛ .

CUÛA THUYEÁT AÂM DÖÔNG – NGUÕ HAØNH
Khi nghieân cöùu veà thuyeát AÂm döông Nguõ haønh, haàu heát caùc nhaø
lyù hoïc hieän ñaïi ñeàu cho raèng: AÂm döông vaø Nguõ haønh laø hai hoïc
thuyeát rieâng bieät khoâng lieân quan vôùi nhau ñöôïc phaùt hieän ôû hai thôøi
kyø khaùc nhau. Sôû dó coù hieän töôïng naøy bôûi nhöõng coå thö chöõ Haùn chöa
heà coù moät baûn vaên naøo ñöôïc coi laø xuaát hieän ôû tröôùc thôøi Taàn Haùn, theå
hieän moät caùch hoaøn chænh phöông phaùp öùng duïng cuûa thuyeát AÂm döông
Nguõ haønh, maø chæ laø söï phaùt hieän rôøi raïc töøng maûng cuûa hoïc thuyeát ñoù,
ngoaïi tröø cuoán Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán maø noäi dung cuûa noù ghi nhaän
coù xuaát xöù töø thôøi Hoaøng Ñeá (khoaûng 3000 naêm tröôùc CN).
Quan nieäm veà lòch söû hình thaønh thuyeát AÂm döông & Nguõ haønh
trong coå thö chöõ Haùn cuõng ñöôïc caùc hoïc giaû nhìn döôùi nhieàu goùc ñoä

81
khaùc nhau. Trong ñoù, quan nieäm phoå bieán cho raèng: thuyeát AÂm döông
vaø thuyeát Nguõ haønh laø hai hoïc thuyeát rieâng bieät, ñöôïc chöùng toû trong
ñoaïn trích daãn sau ñaây trong saùch Chu Dòch Vuõ truï quan (Giaùo sö Leâ
Vaên Quaùn, Nxb Giaùo duïc Haø Noäi 1995):
Nguõ haønh laø chæ naêm loaïi vaät chaát: moäc, hoaû, thoå, kim, thuyû.
Theo heä thoáng phaân loaïi saép xeáp cuûa vuõ truï quan truyeàn thoáng, thì ñaây
laø naêm nguyeân toá cô baûn caáu taïo thaønh muoân vaät. Nhöng vaän duïng
quan nieäm veà Nguõ haønh laïi ñaët chuùng ôû moái quan heä giöõa naêm nguyeân
toá. Ñoù laø moái quan heä töông sinh töông thaéng (khaéc). Vì vaäy, ngöôøi xöa
laáy moái quan heä naøy laøm cô sôû giaûi thích nhöõng hieän töôïng bieán ñoåi
trong vuõ truï: töï nhieân, nhaân sinh, xaõ hoäi, chính trò v.v…
Qua caùc taøi lieäu “Taû truyeän”, “Quoác ngöõ”, ôû thôøi ñaïi Xuaân Thu,
Nguõ haønh chæ naêm loaïi vaät chaát khoâng theå thieáu trong sinh hoaït. Tö
töôûng Nguõ haønh ñaàu tieân löu haønh ôû hai nôi Yeân, Teà mieàn bieån
phía ñoâng Trung Quoác, thôøi ñaïi naûy sinh sôùm nhaát khoâng tröôùc
Traâu Dieãn moät theá kyû, vaøo theá kyû thöù V tröôùc CN. Thôøi ñaïi sinh thôøi
cuûa Traâu Dieãn khoaûng 350 ñeán 270 tröôùc CN. Neáu oâng ta khoâng
phaûi laø ngöôøi duy nhaát khai saùng ra thuyeát Nguõ haønh, thì ít nhaát
cuõng laø ngöôøi heä thoáng hoaù vaø coá ñònh theâm nhöõng tö töôûng coù
lieân quan ñeán loaïi naøy.
Trong saùch Thöôïng Thö, thieân Hoàng Phaïm cuõng ñeà caäp ñeán
Nguõ haønh, nhöng khoâng theå ra ñôøi sôùm hôn thôøi ñaïi Traâu Dieãn. Saùch
“Thöôïng Thö, thieân Hoàng Phaïm” vieát:
“Nguõ haønh: nhaát vieát hoaû, nhò vieát thuyû, tam vieát moäc, töù vieát
kim, nguõ vieát thoå. Thuyû vieát nhuaän haï, hoaû vieát vieâm thöôïng, moäc vieát
khuùc tröïc, kim vieát toøng caùch, thoå vieân giaù saéc. Nhuaän haï taéc haøm,
vieâm thöôïng taùc khoå, khuùc tröïc taùc toan, toøng caùch taùc taân, giaù saéc taùc
cam”.
(Nguõ haønh: moät laø nöôùc, hai laø löûa, ba laø goã, boán laø kim loaïi,
naêm laø ñaát. (Noùi veà tính) nöôùc thaám xuoáng döôùi, löûa boác leân treân, goã coù
cong coù thaúng, ñoà kim khí tuyø tay ngöôøi thôï maø ñoåi hình, ñaát ñeå caáy luùa
vaø gaët luùa. Nöôùc thaám xuoáng döôùi laøm vò maën; löûa boác leân treân laø vò
ñaéng; goã cong hay thaúng laø vò chua; ñoà kim khí tuyø tay ngöôøi thôï ñoåi
hình, vò cay; luùa caáy gaët vò ngoït”.
Quan nieäm veà Nguõ haønh maø saùch Hoàng Phaïm ñeà caäp khoâng
thuaàn tuyù döøng laïi ôû naêm loaïi vaát chaát cô baûn. Noù ñaëc bieät chuù yù ñeán
moái quan heä vaø caùc thuoäc tính cuûa Nguõ haønh. Xuaát phaùt töø quan ñieåm
ñoù, ngöôøi xöa phaân chia Nguõ haønh thaønh naêm loaïi, ñoù laø lyù luaän
nguyeân thuûy veà Nguõ haønh. Ngay ôû thieân “Hoàng Phaïm” cuõng ñaõ phaûn
aùnh thuoäc tính coù lieân quan vôùi Nguõ haønh: thuyû, nhuaän haï taùc haøm;
hoaû, vieâm thöôïng taùc khoå; moäc, khuùc tröïc taùc toaøn; kim, toøng caùch taân;

82
 thoå, giaù saéc taùc cam.
(Nöôùc thaám xuoáng döôùi, vò maën; löûa boác leân treân, vò ñaéng; goã
cong hay thaúng, vò chua; ñoà kim khí tuyø tay ngöôøi thôï ñoåi hình, vò cay;
ñaát, luùa caáy gaët, vò ngoït)
THUYEÁT AÂM DÖÔNG NGUÕ HAØNH DUNG HOØA
Thuyeát AÂm döông vaø thuyeát Nguõ haønh phaùt trieån ñeán thôøi Taàn
Haùn ñaõ coù söï phaân bieät khaù roõ reät: Thuyeát AÂm döông thieân veà nguyeân
lyù sinh thaønh vuõ truï. Thuyeát Nguõ haønh thieân veà phaân loaïi hieän
töôïng söï vaät trong vuõ truï vaø heä thoáng quan heä giöõa nhöõng thuoäc
tính. Hai caùi ñoù hoaø vaøo nhau vaø trôû thaønh heä thoáng giaûi thích hieän
töôïng sinh thaønh vuõ truï, cuoái cuøng hoaøn thaønh töøng böôùc ôû ñôøi
Haùn.
Thuyeát AÂm döông Nguõ haønh ôû thôøi löôõng Haùn keá thöøa tö töôûng
thôøi Tieân Taàn, dung hoaø vaø phaùt trieån roäng taïo thaønh heä thoáng giaûi
thích vuõ truï hoaøn chænh. Caùc tröôùc taùc vieát veà tö töôûng naøy coù raát
nhieàu, löu laïi ñeán ngaøy nay töông ñoái ñaày ñuû vaø coù giaù trò, nhö: Leã Kyù,
Hoaøi Nam Töû, Xuaân Thu phoàn loä…v..v…
Qua ñoaïn trích daãn treân, xin baïn ñoïc löu yù: thieân Hoàng phaïm
trong saùch Thöôïng thö ñöôïc giaùo sö Leâ Vaên Quaùn nhaéc tôùi ôû treân chính
laø noùi ñeán Hoàng phaïm cöûu truø maø Khoång An Quoác noùi tôùi. Xin ñoäc giaû
tieáp tuïc xem ñoaïn trích daãn döôùi ñaây töø trong saùch Ñaïi cöông trieát hoïc
söû Trung Quoác (Phuøng Höõu Lan, Nxb Thanh Nieân 1999, ngöôøi dòch
Nguyeãn Vaên Döông):
Taïi Trung quoác xöa coù hai luoàng tö töôûng ñaõ coá giaûi thích caáu
taïo vaø nguoàn goác vuõ truï. Moät luoàng tö töôûng döïa treân nhöõng tröù taùc cuûa
AÂm döông gia, vaø luoàng tö töôûng kia döïa treân vaøi phaàn trong “Dòch
truyeän” do caùc nhaø nho khuyeát danh ñöa phuï vaøo baûn kinh Dòch nguyeân
thuûy. Hình nhö hai luoàng tö töôûng aáy ñaõ tieán trieån ñoäc laäp, khoâng
lieân quan vôùi nhau. Trong thieân “Hoàng phaïm” vaø thieân “Nguyeät
leänh” maø ta seõ xeùt, Nguõ haønh ñöôïc ñeà caäp maø thaáy khoâng noùi tôùi
AÂm döông; trong “Dòch truyeän”,traùi laïi,chæ thaáy noùi tôùi AÂm döông
maø khoâng noùi tôùi Nguõ haønh. Nhöng veà sau, hai luoàng tö töôûng aáy hôïp
laøm moät. Söï hôïp nhaát aáy ñaõ thaáy vaøo thôøi Tö Maõ Ñaøm (cheát naêm 110
tr.C.N.), khieán cho oâng ñaõ gom laïi trong boä Söû kyù, döôùi teân AÂm döông
gia.
AÂM DÖÔNG GIA VAØ VUÕ TRUÏ LUAÄN
NGUYEÂN THUÛY TAÏI TRUNG QUOÁC
Trong chöông III saùch naøy, toâi coù noùi raèng AÂm döông gia voán
goác ôû nhöõng nhaø thuaät soá. Nhöõng thuaät soá gia naøy ngaøy xöa ñöôïc bieát

83
 ñeán döôùi teân “phöông só”. Trong phaàn “Ngheä vaên chí” (quyeån 30) cuûa
saùch Tieàn Haùn thö, ñöôïc laäp theo boä Thaát löôïc cuûa Löu Haâm, nhöõng
ngaønh thuaät soá aáy ñöôïc gom vaøo 6 loaïi.
SAÙU NGAØNH THUAÄT SOÁ
Ngaønh thöù nhaát laø thieân vaên. “Thieân vaên, theo “Haùn thö ngheä
vaên chí”, laø saép thöù töï hai möôi taùm sao, ghi cheùp söï vaän chuyeån cuûa
naêm haønh tinh, cuûa maët trôøi maët traêng ñeå ghi nhöõng bieán töôïng laønh
döõ.”
Ngaønh thöù hai laø lòch phoå. “Lòch phoå, theo thieân aáy, laø xeáp ñaët vò
trí boán muøa, chia ñuùng caùc tieát, hieåu giôø cuûa maët trôøi maët traêng cuûa
naêm haønh tinh, ñeå khaûo saùt laïnh noùng, soáng cheát... Nhôø luaät naøy. Ñieàu
lo veà tai aùch, ñieàu vui veû toát laønh ñeàu bieát ñöôïc roõ rang.”
Ngaønh thöù ba laø veà Nguõ haønh. “Pheùp ñoù, theo “Ngheä vaên chí”,
cuõng baét ñaàu töø söï vaän chuyeån cuûa nguõ ñöùc (naêm nguyeân toá), suy cho
cuøng cöïc thì khoâng coù gì laø khoâng thaáu.”
Ngaønh thöù tö laø boùi baèng coû thi, vaø baèng mai ruøa, xöông boø. Ñoù
laø nhöõng pheùp boùi chính ôû Trung Quoác xöa. Veà caùch boùi sau, thì nhöõng
thaày boùi ñuïc loã ôû trong voû ruøa hay trong mieáng xöông phaúng, roài ñem
hô vaøo löûa noùng, treân chieác ñuõa baèng kim loaïi, ñeå laøm thaønh nhöõng
ñöôøng nöùt phaùt ra chung quanh loã. Thaày boùi giaûi thích nhöõng ñöôøng nöùt
aáy theo hình traïng chuùng, ñeå traû lôøi caâu hoûi neâu ra. Theo pheùp thöù
nhaát, thì thaày boùi troän caùc nhaùnh coû thi laøm thaønh nhöõng toå hôïp veà soá
ñeå coù theå giaûi thích theo Kinh Dòch. Muïc ñích chính cuûa phaàn kinh
nguyeân thuûy cuûa saùch naøy laø ñeå giaûi thích nhö vöøa noùi.
Ngaønh thöù naêm laø ngaønh taïp chieâm vaø ngaønh thöù saùu laø hình
phaùp. Ngaønh sau naøy goàm ngaønh xem töôùng vaø ngaønh maø veà sau
ngöôøi ta goïi laø “phong thuyû”. Phong thuyû ñöôïc caên cöù vaøo khaùi nieäm
con ngöôøi laø saûn vaät cuûa vuõ truï. Do ñoù, nhaø cöûa hay moà maû phaûi ñöôïc
baøi trí theo caùch naøo cho hôïp vôùi nhöõng löïc thieân nhieân, nghóa laø vôùi
“gioù nöôùc”.
NGUÕ HAØNH THEO THIEÂN HOÀNG PHAÏM
Töø ngöõ “Nguõ haønh” thöôøng ñöôïc dòch laø: naêm yeáu toá. Nhöng ta
khoâng neân coi chuùng laø nhöõng yeáu toá tónh, maø neân coi laø naêm theá löïc
ñoäng coù aûnh höôûng treân nhau. Töø “haønh”, hoaït ñoäng”; cho neân töø ngöõ
Nguõ haønh theo nghóa ñen, coù nghóa laø naêm hoaït ñoäng hay naêm taùc
nhaân. Ngöôøi ta cuõng goïi laø “nguõ ñöùc”, coù nghóa laø naêm theá löïc.
Töø ngöõ Nguõ haønh ñaõ coù trong moät baûn vaên theo truyeàn thuyeát
ñöôïc vieát vaøo theá kyû thöù XX tr.C.N (xem kinh Thö phaàn III, quyeån II,
thieân I, 3.) Ta khoâng theå chöùng minh söï chaân thöïc cuûa baûn vaên aáy,
nhöng daàu coù thaät, ta cuõng khoâng theå chaéc chaén raèng töø ngöõ Nguõ haønh

84
trong aáy coù cuøng nghóa vôùi trong caùc baûn vaên khaùc, maø thôøi ñaïi ñöôïc
ñònh roõ hôn. Söï ñeà caäp ñaàu tieân thaät chính xaùc veà Nguõ haønh ñöôïc
thaáy trong ñoaïn khaùc cuûa kinh Thö (phaàn V, quyeån IV), döôùi teân
“Hoàng phaïm”, nghóa laø “khuoân lôùn”. Truyeàn thuyeát cho bieát raèng
thieân “Hoàng phaïm” thuaät laïi lôøi Cô töû caùo vôùi vua Vuõ nhaø Chu; Cô töû laø
moät vöông haàu nhaø Thöông bò vua Vuõ laät ñoå vaøo cuoái theá kyû thöù XII tr.
C.N. Trong baøi caùo, Cô töû cho nhöõng yù cuûa mình laø cuûa vua Vuõ,
ngöôøi saùng laäp nhaø Haï, theo truyeàn thuyeát soáng vaøo theá kyû thöù
XXII tr.C.N. Chuùng toâi neâu truyeàn thuyeát naøy laø coi nhö ví duï veà theå
thöùc theo ñoù taùc giaû Kinh Thö ñaõ thöû mang laïi söï troïng yeáu cuûa thuyeát
Nguõ haønh. Veà thôøi ñaïi thaät cuûa thieân “Hoàng phaïm”, thì khoa hoïc
hieän ñaïi coù yù ñaët vaøo theá kyû thöù IV hay III.
Trong thieân “Hoàng phaïm”, ta thaáy baûn “Cöûu truø”, “Thöù nhaát trong
Cöûu truø laø Nguõ haønh. Thöù nhaát trong Nguõ haønh laø thuyû, nhì laø hoûa; ba
laø moäc; tö laø kim; naêm laø thoå. (Tính) thuyû laø öôùt vaø xuoáng; hoûa laø chaùy
vaø leân; moäc laø cong vaø thaúng; kim laø theo vaø ñoåi; thoå laø ñeå gieo maï laøm
muøa….
Trong thieân “Hoàng phaïm, ta thaáy yù nieäm Nguõ haønh coøn ôû
trong giai ñoaïn chöa hoaøn thaønh. Taùc giaû ñang coøn tö töôûng baèng töø
ngöõ vaät theå coù thaät nhö nöôùc, löûa...v.v…, thay vì tö töôûng baèng töø ngöõ
nhöõng löïc tröøu töôïng mang caùc teân aáy nhö Nguõ haønh ñöôïc quan nieäm
veà sau. Taùc giaû cuõng cho ta bieát raèng nhaân gian vaø taïo vaät coù lieân heä
vôùi nhau; caùch cai trò sai laàm cuûa oâng vua seõ taïo ra nhöõng hieän töôïng
baát thöôøng trong trôøi ñaát. Lyù thuyeát naøy ñöôïc trieån khai ñaày ñuû veà sau
bôûi AÂm döông gia: ngöôøi ta goïi laø thuyeát “thieân nhaân töông döõ”.
Hai lyù thuyeát ñöôïc ñöa ra ñeå giaûi thích lyù do cuûa söï hoã töông aûnh
höôûng noùi treân. Thuyeát thöù nhaát thuoäc veà muïc ñích luaän. Theo thuyeát
naøy, thì caùch cö xöû sai laàm cuûa oâng vua laøm cho Trôøi noåi giaän. Söï giaän
cuûa Trôøi gaây ra nhöõng hieän töôïng baát thöôøng trong töï nhieân, töùc laø Trôøi
baùo tröôùc cho vua bieát. Thuyeát thöù hai thuoäc veà thuyeát cô giôùi. Theo
thuyeát naøy, thì caùch cö xöû sai laàm cuûa vua seõ töï nhieân gaây roái loaïn
trong trôøi ñaát vaø do ñoù nhöõng hieän töôïng baát thöôøng cuõng xaûy ra moät
caùch maùy moùc. Toaøn theå vuõ truï laø moät cô giôùi. Khi moät phaàn cô giôùi ra
khoûi traät töï, thì nhöõng phaàn khaùc cuõng bò toån thöông. Thuyeát naøy bieåu
thò cho tinh thaàn khoa hoïc cuûa AÂm döông gia, coøn thuyeát thöù nhaát phaûn
aùnh nhöõng nguoàn goác huyeàn bí.
NGUYEÄT LEÄNH
Sau thieân “ Hoàng phaïm”, taøi lieäu troïng yeáu nhaát cuûa AÂm döông
gia laø thieân “nguyeät leänh”. Thieân naøy tröôùc heát ñöôïc thaáy cheùp trong
saùch Laõ thò xuaân thu, taùc phaåm vaøo cuoái theá kyû thöù III tr.C.N. Veà sau,
thieân aáy ñöôïc ñöa vaøo saùch Leã kyù. “Nguyeät leänh” coù teân aáy, vì voán laø
quyeån saùch lòch nhoû trình baøy cho vua vaø moïi ngöôøi noùi chung, nhöõng

85
 boån phaän phaûi laøm haøng thaùng, ñeå hôïp vôùi thôøi trôøi. Caùch caáu taïo vuõ
truï trong thieân naøy ñöôïc dieãn taû baèng töø ngöõ cuûa AÂm döông gia. Caùch
caáu taïo naøy coù tính chaát vuõ truï, nghóa laø lieân quan tôùi thôøi gian vaø
khoâng gian. Ngöôøi Trung quoác xöa ôû veà baéc baùn caàu, taát phaûi coi
phöông nam laø phöông cuûa söùc noùng vaø phöông Baéc laø phöông cuûa
khí laïnh. Vì lyù do aáy, AÂm döông gia ñöa ra söï töông quan giöõa boán muøa
vaø boán phöông. Muøa heø coù töông quan vôùi phöông nam; muøa ñoâng,
phöông baéc; muøa xuaân, phöông ñoâng; muøa thu phöông Taây, vì maët trôøi
ôû phöông Taây. Phaùi naøy cuõng coi söï thay ñoåi cuûa ngaøy ñeâm nhö bieåu
thò söï thay ñoåi cuûa boán muøa trong naêm, vaøo moät tæ leä nhoû. Cho neân
buoåi saùng laø töôïng tröng cho muøa xuaân; buoåi tröa muøa heø; buoåi chieàu
muøa thu; buoåi toái muøa ñoâng.
Phöông Nam vaø muøa heø thì noùng, vì phöông Nam laø phöông vaø
muøa heø laø luùc maø haønh hoaû maïnh hôn caû. Phöông Baéc vaø muøa ñoâng
thì laïnh, vì phöông Baéc laø phöông vaø muøa ñoâng laø luùc maø haønh thuyû
maïnh hôn caû; nöôùc laïi lieân quan tôùi nöôùc ñaù vaø tuyeát laø vaät laïnh. Cuõng
vaäy, moäc laø haønh maïnh ôû phöông Ñoâng vaø muøa xuaân, bôûi vì muøa xuaân
laø muøa maø coû baét ñaàu moïc, vaø vì phöông Ñoâng coù lieân quan tôùi muøa
xuaân. Haønh kim maïnh ôû phöông Taây vaø muøa thu, bôûi vì kim khí ñöôïc
coi laø cöùng vaø thoâ, vì muøa thu laø gioù, caây coû heát muøa, vaø vì phöông Taây
coù lieân quan tôùi muøa thu. Nhö vaäy, boán trong naêm haønh ñaõ ñöôïc caét
nghóa. Chæ coøn haønh thoå laø chöa coù vò trí muøa. Nhöng theo thieân
“Nguyeät leänh”, thoå laø haønh chính cuûa Nguõ haønh, vì vaäy noù ñöôïc vò trí
trung öông cuûa boán muøa. Luùc maø thoå maïnh laø vaøo moät khoaûng ngaén
giöõa muøa heø vaø muøa thu.
Do lyù thuyeát vuõ truï aáy, AÂm döông gia ñaõ coá giaûi thích nhöõng hieän
töôïng töï nhieân baèng nhöõng töø ngöõ vöøa thôøi gian vöøa khoâng gian, vaø
coøn chuû tröông raèng nhöõng hieän töôïng aáy coøn lieân quan tôùi taâm tính
con ngöôøi. Vì vaäy, nhö ñaõ noùi ôû treân, thieân “nguyeät leänh” ñöa ra nhöõng
ñieàu qui ñònh maø oâng vua phaûi theo töøng thaùng, do ñoù maø coù teân
“Nguyeät leänh”.
Vì vaäy, ngöôøi ta noùi: “Thaùng gieâng muøa xuaân, gioù xuaân thoåi tan
hôi laïnh. Sinh vaät naèm im trong muøa ñoâng baét ñaàu vuøng daäy... Ñoù laø
muøa khí trôøi toaû xuoáng, khí ñaát daâng leân. Trôøi ñaát hoaø hôïp nhau, caây coû
ñaâm choài naûy loäc.” (Leã kyù, thieân 4)
Bôûi vì caùch cö xöû cuûa ngöôøi phaûi hoaø hôïp vôùi ñaïo trôøi trong
thaùng ñoù, cho neân “(vua) sai coâng khanh ñaïi phu ban boá ñaïo ñöùc, ñieàu
hoaø meänh leänh ñeå laøm ñieàu vui, thi ôn cho trieàu daân... Caám chaët caây,
khoâng ñöôïc laät toå... Trong thaùng ñoù, khoâng theå daáy binh; daáy binh aét bò
hoaï Trôøi. Khoâng daáy binh nghóa laø ta khoâng khôûi söï tröôùc.”
Neáu, trong moät thaùng, oâng vua khoâng laøm theo khuoân pheùp
thaùng ñoù, maø laïi theo quy taéc cö xöû hôïp cho thaùng khaùc, thì nhöõng hieän

86
 töôïng baát thöôøng ngoaøi töï nhieân seõ xaûy ra. “Thaùng maïnh xuaân maø thi
haønh meänh leänh muøa heø, thì möa khoâng hôïp thôøi, caây coû khoâ heùo,
quoác gia luoân coù ñieàu sôï. Neáu thi haønh leänh muøa thu, thì daân coù beänh
dòch lôùn. Gioù döõ möa maïnh seõ tôùi... Neáu thi haønh leänh muøa ñoâng, thì
nöôùc luït seõ laøm haïi, tuyeát söông rôi nhieàu.”
TRAÂU DIEÃN
Traâu Dieãn laø moät nhaân vaät troïng yeáu cuûa AÂm döông gia vaøo theá
kyû thöù III tr.C.N. Theo boä Söû kyù cuûa Tö Maõ Thieân, thì Traâu Dieãn laø
ngöôøi nöôùc Teà, ôû vuøng giöõa tænh Sôn Ñoâng baây giôø. “Vieát saùch treân
möôøi vaïn lôøi.” Thaûy ñeàu thaát taùn. Nhöng trong boä Söû kyù, Tö Maõ Thieân
thuaät laïi khaù kyõ lyù thuyeát cuûa Traâu Dieãn.
Theo saùch aáy (quyeån 74), thì phöông phaùp cuûa Traâu Dieãn laø
“tröôùc heát thì nghieäm caùc vaät nhoû maø suy roäng ra cho tôùi voâ haïn”. Hình
nhö chuû ñieåm cuûa oâng laø ñòa lyù vaø söû kyù.
Veà ñòa lyù, Tö maõ Thieân vieát: “Tröôùc heát saép ñaët danh sôn cuûa
Trung quoác, soâng lôùn, thung luõng lieàn nhau; caàm thuù, saûn vaät cuûa soâng
baõi, moùn quyù cuûa vaät loaïi; töø ñoù maø suy ra cho ñeán haûi ngoaïi, ít ngöôøi
thaáy ñöôïc... Baûo raèng nho giaû goïi laø Trung quoác thì chieám moät phaàn
trong taùm möôi moät phaàn cuûa thieân haï. Goïi Trung quoác laø Xích huyeän
Thaàn chaâu... Ngoaøi Trung quoác, nhö Xích huyeän Thaàn chaâu thì coù chín
chaâu... Moãi chaâu coù bieån heïp bao boïc beân ngoaøi, nhaân daân caàm thuù
khoâng theå qua laïi vôùi nhau. Nhöõng chaâu aáy hoïp laïi thaønh khu. Quanh
chín chaâu, coù bieån lôùn boïc ngoaøi, töùc laø nôi trôøi ñaát giaùp nhau.”
Veà quan nieäm cuûa Traâu Dieãn ñoái vôùi söû kyù, Tö maõ Thieân vieát:
“Tröôùc heát keå vieäc nay trôû leân tôùi Hoaøng Ñeá, hoïc giaû ai cuõng thuaät.
Cuøng theo thònh suy cuûa ñôøi, maø cheùp ñieàm toát xaáu, cheá ñoä, suy xa
hôn, cho tôùi khi trôøi ñaát chöa sinh, tôùi choã toái taêm môø mòt chöa coù theå
khaûo tôùi goác ñöôïc... Cho ñeán khi trôøi ñaát phaân, thì noùi söï vaän chuyeån
bieán hoaù cuûa Nguõ haønh, (nhöõng leà loái khaùc nhau cuûa) chính trò, moïi
ñieàm öùng vôùi moãi haønh.”
Ñoaïn trích daãn tieáp theo ñaây, baïn ñoïc tham khaûo veà nguoàn goác
cuûa thuyeát AÂm döông vaø thuyeát Nguõ haønh qua taøi lieäu vaø nhaän xeùt cuûa
oâng Thieäu Vó Hoa trong cuoán Döï ñoaùn theo Töù truï (*):
1) Khôûi nguoàn cuûa hoïc thuyeát AÂm döông:
Söï ra ñôøi cuûa hoïc thuyeát AÂm döông, töø ñôøi Haï xa xöa ñaõ hình
thaønh. Ñieàu ñoù coù theå ñöôïc chöùng thöïc baèng söï xuaát hieän haøo Döông,
haøo AÂm trong Baùt quaùi cuûa Kinh Dòch. Haøo AÂm – vaø haøo Döông –

* Chuù thích: Döï ñoaùn theo töù truï, Thieäu Vó Hoa, Nxb Vaên Hoùa Thoâng Tin 1996, trang
38.

87
 trong Baùt quaùi xuaát hieän trong saùch coå “Lieân sôn” cuûa ñôøi nhaø Haï
Trung Quoác, cho neân trong “Sôn haûi kinh” coù caâu: “Phuïc Hy ñöôïc Haø
ñoà, ngöôøi Haï nhaân ñoù noùi laø “Lieân sôn”; Hoaøng ñeá ñöôïc Haø ñoà neân
ngöôøi Chu goïi laø “Chu dòch”. Töùc laø noùi ôû ñôøi Haï ñaõ coù quyeån saùch veà
Baùt quaùi lieân sôn naøy, coøn Baùt quaùi laïi do hai haøo cô baûn nhaát: AÂm vaø
döông caáu thaønh. Cho neân hoïc thuyeát AÂm döông baét nguoàn töø nhaø Haï
laø ñieàu tin ñöôïc.
Nhaân ñaây muoán noùi theâm raèng: giôùi hoïc thuaät ngaøy nay ñoái vôùi
moái quan heä cuûa hoïc thuyeát AÂm döông, Nguõ haønh vaø Baùt quaùi, cuõng
nhö söï khôûi nguoàn vaø quaù trình söï dieãn bieán cuûa noù, vaãn coù nhöõng kieán
giaûi khaùc nhau. Nhaø söû hoïc Baøng Phaùc trong baøi “Nghieân cöùu veà
nguoàn goác AÂm döông Nguõ haønh” (ñaêng ôû muïc “baøn veà lòch söû vaên hoaù
coå ñaïi Trung Quoác”, do taïp chí Ñaïi hoïc Baéc kinh xuaát baûn naêm 1986)
coù neâu: Nguoàn goác cuûa quan nieäm Nguõ haønh laø ôû quy boác cuûa daân
toäc Khöông, nguoàn goác quan nieäm AÂm döông laø mai boác laø cuûa
daân toäc Ngoâ Vieät ôû phöông nam (töùc ôû trong “Sôû töø” goïi laø “Dieân
baïc”). Baùt quaùi thì baét nguoàn ôû Pheä chieâm cuûa daân toäc Chu, töùc laø
trong saùch coå coù ghi laø luïc nhaâm maø veà sau phaùt trieån thaønh saùu haøo).
Do ñoù ngaøi Baøng Phaùc ñaõ caên cöù vaøo tích Thuø Ty Maõ ôû trong saùch coå
maø suy ñoaùn, cho raèng caùc daân toäc ôû phöông Baéc vaø phöông Nam thôøi
kyø coå ñaïi cuûa Trung Quoác (chuû yeáu laø nhaø Thöông, nhaø Chu vaø Vieät
Sôû) do söï thaâm nhaäp vaên hoaù maø thaønh, ñeán thôøi Chieán quoác do caùc
nhaø nho nhö Khoång töû, Traâu Dieãn ñaõ hoaø troän ba neàn vaên hoaù lôùn
laïi vôùi nhau. Ñeán ñôøi Ñoång Troïng Thö nhaø Haùn môùi taäp hôïp thaønh
hoïc thuyeát AÂm döông Nguõ haønh vaø cuøng vôùi thuaät soá Baùt quaùi cuûa
Chu dòch keát hôïp thaønh hoïc thuyeát aâÂm döông Nguõ haønh vaø thaønh moät
coâng trình vó ñaïi. Caùc baøi vieát cuûa ngaøi Baøng Phaùc caùch chöùng minh
chaët cheõ, coù giaù trò laø taùc phaåm dieãn giaûi ñoäc ñaùo. Nhöng giôùi khaûo coå
ngaøy nay vaø giôùi söû hoïc ñoái vôùi vaên hoaù coå ñaïi cuûa ñôøi nhaø Haï, vôùi
Lieân sôn, Quy taøng vaãn chöa coù yù kieán nhaát trí trong keát quaû nghieân
cöùu cuûa mình. Caùc taøi lieäu vaø chöùng vaät cuõng khoâng ñaày ñuû, do ñoù ôû
quyeån saùch naøy cuõng chæ coù theå döïa theo caùch noùi truyeàn thoáng ñeå xaùc
ñònh khôûi nguoàn cuûa thuyeát AÂm döông vaøo thôøi kyø nhaø Haï. Neáu sau
naøy phaùt hieän ñöôïc nhöõng chöùng cöù môùi ñuû ñeå baùc boû caùch noùi truyeàn
thoáng naøy, cho raèng khôûi nguoàn cuûa hoïc thuyeát AÂm döông ôû thôøi ñaïi veà
sau hôn thì chuùng toâi cuõng seõ tuaân theo chaân lyù maø khoâng söûa ñoåi
nhöõng luaän ñieåm trong saùch naøy
Ñoaïn trích daãn döôùi ñaây trong saùch Chu Dòch vôùi döï ñoaùn hoïc
(saùch ñaõ daãn, trang 94). Baïn ñoïc tham khaûo nhöõng yù kieán khaùc nhau
veà xuaát xöù cuûa thuyeát AÂm döông vaø thuyeát Nguõ haønh.
KHÔÛI NGUOÀN CUÛA HOÏC THUYEÁT NGUÕ HAØNH
Söï ra ñôøi cuûa hoïc thuyeát Nguõ haønh, trong giôùi hoïc thuaät vaãn coøn

88
 laø moät vaán ñeà chöa ñöôïc laøm saùng toû. Ba loaïi yù kieán raát ñoái laäp nhau
nhö sau:
Giôùi Dòch hoïc cho raèng söï ra ñôøi cuûa hoïc thuyeát Nguõ haønh
raát coù khaû naêng ñoàng thôøi vôùi hoïc thuyeát AÂm döông. Nhöng giôùi
söû hoïc laïi cho raèng ngöôøi ñaàu tieân saùng laäp ra hoïc thuyeát Nguõ
haønh laø Maïnh töû. Trong cuoán “Trung Quoác thoâng söû giaûn bieân” cuûa
Phaïm Vaên Lan ñaõ noùi: “Maïnh töû laø ngöôøi ñaàu tieân saùng laäp ra hoïc
thuyeát Nguõ haønh, Maïnh töû noùi naêm traêm naêm taát coù vöông giaû höng,
töø Nghieâu Thuaán ñeán Vu Thang laø hôn naêm traêm naêm... Töø Vaên Vöông
ñeán Khoång töû laïi hôn naêm traêm naêm... Haàu nhö ñaõ coù caùch noùi tính
toaùn veà Nguõ haønh. Sau Maïnh töû moät ít, Traâu Dieãn ñaõ môû roäng thuyeát
Nguõ haønh trôû thaønh nhaø AÂm döông Nguõ haønh”. Noùi hoïc thuyeát Nguõ
haønh do Maïnh töû phaùt minh laø khoâng coù chöùng cöù xaùc thöïc. Ñieàu naøy
chính Phaïm Vaên Lan ñaõ töï phuû ñònh mình. Trong cuøng moät chöông cuûa
cuoán saùch treân oâng ñaõ noùi: “Maëc (*) töû khoâng tin Nguõ haønh, baùc boû
thuaät chieâm boác duøng nguõ saéc thanh long ñeå ñònh caùt hung, ñieàu ñoù ñuû
thaáy thôøi Ñoâng Chu thuyeát Nguõ haønh ñaõ thoâng duïng roài, ñeán Traâu Dieãn
ñaëc bieät phaùt huy”. Maïnh töû laø ngöôøi nuôùc Loã thôøi Chieán Quoác maø thoøi
Ñoâng Chu ñaõ coù Nguõ haønh roài, roõ raøng khoâng phaûi laø Maïnh töû phaùt
minh ra Nguõ haønh. Coù nhöõng saùch söû noùi, hoïc thuyeát AÂm döông
Nguõ haønh laø Ñoång Troïng Thö ñôøi Haùn saùng laäp ra, ñieàu ñoù caøng
khoâng ñuùng.
Giôùi trieát hoïc nhö Vu Baïch Hueä, Vöông Dung thì cho raèng: “Baûn
vaên coâng khai cuûa Nguõ haønh coù theå thaáy trong saùch “Thöôïng thö”
cuûa Hoàng Phaïm (töông truyeàn vaên töï nhöõng naêm ñaàu thôøi Taây
Chu, theo nhöõng khaûo chöùng cuûa ngöôøi caän ñaïi coù theå laø thôøi
chieán quoác). Nguõ haønh, moät thuyû, hai hoaû, ba moäc, boán kim, naêm thoå;
thuyû nhuaän döôùi, hoaû noùng treân, moäc cong thaúng, kim laø caét ñöùt, thoå laø
noâng gia troàng troït” (xem “AÛnh höôûng cuûa hoïc thuyeát AÂm döông Nguõ
haønh vôùi khoa hoïc truyeàn thoáng Trung Quoác”). Qua ñoù coù thaáy vaán ñeà
nguoàn goác hoïc thuyeát Nguõ haønh vaãn laø ñieàu chöa saùng toû.
Qua nhöõng ñoaïn trích daãn ôû treân, chaéc baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy:
giöõa thôøi ñieåm xuaát xöù ñöôïc ghi nhaän trong coå thö vôùi nhaän xeùt cuûa caùc
nhaø nghieân cöùu coù khoaûng cheânh leäch ñaùng keå. Khoaûng cheânh leäch
naøy khoâng phaûi vaøi chuïc, vaøi traêm naêm, maø laø vaøi thieân nieân kyû? Moät
hieän töôïng caàn ghi nhaän lieân quan ñeán hoïc thuyeát AÂm döông & Nguõ
haønh, nhöng ít döôïc caùc nhaø nghieân cöùu nhaéc tôùi trong caùc saùch lieân
quan ñeán kinh Dòch. Ñoù laø cuoán Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán. Söï töông
quan veà noäi dung baûn vaên, khoâng – thôøi gian lòch söû cuûa cuoán Hoaøng

* Chuù thích: coù leõ saùch in sai, coù theå laø chöõ Maïnh.

89
Ñeá noäi kinh toá vaán vôùi giaû thuyeát ñöôïc trình baøy trong saùch naøy coù
moât vò trí quan troïng. Bôûi vaäy, phaàn tieáp theo ñaây xin ñöôïc trình baøy
vôùi baïn ñoïc noäi dung cuoán Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán vaø nhöõng vaán ñeà
lieân quan.

HOAØNG ÑEÁ NOÄI KINH TOÁ VAÁN

VAØ LÒCH SÖÛ THUYEÁT AÂM DÖÔNG – NGUÕ HAØNH
Veà coå thö lieân quan ñeán thuyeát AÂm döông vaø Nguõ haønh coøn
ñöôïc noùi tôùi trong moät cuoán saùch Ñoâng y noåi tieáng, ñoù laø cuoán Hoaøng
Ñeá noäi kinh toá vaán. Noäi dung cuoán saùch naøy dieãn taû nhöõng cuoäc ñoái
thoaïi giöõa Hoaøng Ñeá (*) vôùi Kyø Baù – laø ñaïi thaàn cuûa ngaøi – cho thaáy
moät söï öùng duïng thuyeát AÂm döông vaø thuyeát Nguõ haønh vaøo vieäc phoøng
beänh, chöõa beänh ôû thôøi thöôïng coå. Veà giaù trò cuûa cuoán Hoaøng Ñeá noäi
kinh toá vaán ñöôïc nhöõng nhaø nghieân cöùu Trung Hoa ca ngôïi nhö sau:
“Treân thöïc teá, Hoaøng Ñeá Noäi Kinh trong lòch söû Trung Quoác ñoái
vôùi vaên hoùa Haùn Hoïc coù aûnh höôûng saâu saéc khoâng theå maát ñi, noù caáu
thaønh moät truyeàn thoáng vaên hoùa Trung Hoa. Neáu nhö truyeàn thoáng vaên
hoùa thieáu khuyeát phaàn naøy, chuùng ta khoâng theå töôûng töôïng tình caûnh
cuûa noù voâ lyù ñeán möùc naøo.
Thaäm chí ôû Trung Quoác coå ñaïi, ngöôøi ta coøn ñem Hoaøng Ñeá Noäi
Kinh vôùi Ñaïo Ñöùc kinh cuûa Laõo töû, Nam Hoa kinh cuûa Trang töû, Chu
Dòch ra so saùnh vôùi nhau, moïi ngöôøi khoâng chæ xem noù laø moät cuoán
saùch y hoïc bình thöôøng.
Ngöôøi xöa xem Hoaøng Ñeá Noäi Kinh laø: “Thöôïng cuøng ôû Trôøi, haï
cöïc ôû Ñaát, xa xeùt vaïn vaät, gaàn naém baûn thaân, bieán ñoåi khoù löôøng”. Cô
hoà nhö moïi vieäc trôøi ñaát khoâng gì laø khoâng bao laáy”. (**)

Trong cuoán Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán hoaøn toaøn söû duïng phöông
phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh. Ñeå chöùng toû ñieàu naøy,
xin baïn ñoïc xem ñoaïn sau ñaây trong phaàn Luïc Nguyeân chính kyû ñaïi
luaän:
“Tröôùc laäp naêm aáy, laáy toû khí aáy,soá cuûa vaän haønh cuûa Kim, Moäc,

* Chuù thích: Hoaøng Ñeá - vò vua truyeàn thuyeát vaøo thôøi toái coå cuûa Trung Quoác, coù nieân
ñaïi öôùc tính khoaûng 3000 tröôùc CN sau Phuïc Hy, Thaàn Noâng, tröôùc vua Ñaïi Vuõ
khoaûng I000 naêm.
** Chuù thích: Hoaøng Ñeá Noäi Kinh vôùi suy ñoaùn vaän khí, Ñaøm Hieàn Maäu bieân soaïn,
Nxb Vaên hoùa Thoâng tin 1998.
90
 Thuûy, Hoûa, Thoå hoùa cuûa laïnh, noùng, khoâ, aåm, gioù, hoûa ñeán ngöï, thì
ñaïo trôøi coù theå thaáy, daân khí coù theå ñieàu, AÂm döông co duoãi, gaàn maø
khoâng caûm, coù theå ñeám soá aáy.”
Baïn ñoïc coù theå tìm thaáy daáu aán cuûa thuyeát AÂm döông vaø Nguõ
haønh trong khaép cuoán saùch, töï thaân noäi dung cuûa noù ñaõ chöùng toû thuyeát
AÂm döông – Nguõ haønh ñaõ ñöôïc öùng duïng töø thôøi Hoaøng ñeá (khoaûng
3000 naêm tröôùc CN). Nhöng nhöõng nhaø nghieân cöùu hieän ñaïi laïi cho
raèng cuoán Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán ra ñôøi vaøo thôøi Xuaân thu Chieán
quoác (?). Ñoaïn sau ñaây ñöôïc trích trong cuoán Hoaøng Ñeá Noäi Kinh vôùi
suy ñoaùn vaän khí (saùch ñaõ daãn).
Hoaøng Ñeá Noäi Kinh ñöôïc vieát thaønh saùch vaøo khoaûng thôøi kyø
Xuaân thu Chieán quoác, neân trong saùch tö töôûng chæ laø chuû nghóa duy vaät
coå ñaïi, xuaát phaùt töø quan nieäm chænh theå vaø toång keát cuûa ngöôøi xöa qua
kinh nghieäm phong phuù ñaáu tranh vôùi beänh taät, xaây döïng neân cô sôû lyù
luaän cuûa y hoïc Trung Quoác”.
Nhö vaäy, qua caùc ñoaïn trích daãn treân baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy
raèng: noäi dung cuûa cuoán Hoaøng ñeá noäi kinh toá vaán laø söï öùng duïng cuûa
thuyeát AÂm döông - Nguõ haønh ñaõ coù töø thôøi Hoaøng ñeá; töùc laø tröôùc thôøi
vua Ñaïi Vuõ phaùt hieän ra Laïc thö treân löng ruøa ghi daáu aán cuûa Nguõ
haønh hôn 1000 naêm. Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ ñaët thôøi ñieåm xuaát hieän
cuûa cuoán saùch naøy vaøo thôøi Xuaân thu Chieán quoác, töùc laø sau ñoù hôn
2000 naêm so vôùi thôøi ñieåm noäi dung cuûa noù.
Ñaây laø moät hieän töôïng mong ñöôïc baïn ñoïc löu yù vì nhöõng vaán ñeà
lieân quan ôû phaàn sau.

91
Phuï chöông
BAÛNG TOÙM LÖÔÏC LÒCH SÖÛ KINH DÒCH
VAØ NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN

Ñeå baïn ñoïc deã daøng theo doõi nhöõng vaán ñeà ñaõ trình baøy ôû Phaàn
I, xin ñöôc toùm löôïc trong baûng sau veà lòch söû kinh Dòch vaø nhöõng vaán
ñeà lieân quan. Qua phaàn toùm löôïc naøy, baïn ñoïc seõ nhaän thaáy giöõa thôøi
gian vaø khoâng gian trong noäi dung coå thö chöõ Haùn vôùi thöïc teá, hoaëc
theo caùi nhìn cuûa nhaø nghieân cöùu thì söï cheânh leäch phaûi tính ñeán ñôn
vò baèng thieân nieân kyû. Chæ coù giai ñoaïn töø Chu Vaên Vöông ñeán Ñoång
Troïng Thö töông ñoái oån ñònh. Nhöng veà maët noäi dung, vaán ñeà ñöôïc ñaët
ra trong giai ñoaïn naøy thì laïi chöùa ñöïng nhöõng maâu thuaãn khoâng theå lyù
giaûi. Nhöõng maâu thuaãn veà maët noäi dung trong söï phaùt trieån cuûa kinh
Dòch töø Chu Vaên Vöông ñeán Traâu Dieãn hoaëc Ñoång Troïng Thö xin
ñöôïc trình baøy roõ hôn ôû phaàn II tieáp theo ñaây.

92
 Thôøi gian Thôøi gian
Teân Xuaát xöù Noäi dung
lòch söû thöïc teá

Nguõ Haønh
töông sinh Thôøi Phuïc Hy Thôøi Toáng
Haø ñoà Long Maõ caên nguyeân 3500 naêm 1000 naêm sau
cuûa Baùt tr.CN CN
quaùi

Tieân Thieân Kyù hieäu Thôøi Phuïc Hy Thôøi Toáng

Baùt quaùi + Phuïc Hy Tieân Thieân 3500 naêm 1000 naêm sau
64 queû Baùt quaùi tr.CN CN

ÖÙng duïng * Sôùm nhaát

Thôøi
thuyeát AÂm thôøi Xuaân thu
Hoaøng ñeá Hoaøng Ñeá
Hoaøng Ñeá döông - Nguõ * Muoän nhaát
noäi kinh 3000 naêm
haønh trong thôøi Haùn 200
tr.CN
Ñoâng y naêm tr.CN

Thôøi nhaø Haï Thôøi Toáng

Nguõ haønh
Laïc thö Ruøa Thaàn 2200 naêm 1000 naêm sau
töông khaéc
tr.CN CN

* Haäu * Thôøi Toáng

Chu Kyù hieäu Thôøi nhaø Chu
Thieân Baùt 1000 naêm sau
Vaên Haäu thieân 1200 naêm
quaùi CN
Vöông Baùt quaùi tr.CN
* 64 queû * Thôøi Chu

Chu Vaên Giaûi thích Thôøi nhaø Chu

Soaùn Töø vaø
Vöông vaø queû vaø 1200 naêm Thôøi Chu
Haøo Töø
Chu Coâng Haøo töø tr.CN

Thôøi Xuaân thu

Giaûi thích Thôøi
Thaäp Döïc Khoång töû 551 - 479 naêm
kinh Dòch Xuaân thu
tr.CN

* Sôùm
* Thôøi Chieán
Thuyeát AÂm nhaát Traâu
Thuyeát quoác 350 naêm * Thôøi
Döông Nguõ Dieãn
AÂm döông tr.CN Chieán quoác
Haønh hoaøn * Muoän
Nguõ haønh * Thôøi Haùn 179 * Thôøi Haùn
chænh nhaát Ñoång
- 104 tr.CN
Troïng Thö

93
94
PHAÀN II

NHÖÕNG MAÂU THUAÃN TRONG

KINH DÒCH
THEO COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN
VAØ
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN

ÑEØN CUØ
Khen ai kheùo xeáp neân caùi ñeøn cuø
Ñeøn cuø, ñeøn cuø laø ñeøn cuø.
Khen ai
Voi giaáy, oái a ngöïa giaáy.
Tít muø noù laïi voøng quanh
Voøng quanh noù laïi tít muø.
Khen ai
Bao giôø, oái a, bao giôø,
Em beùn caùi duyeân anh?
Daân ca Vieät Nam
95
 Q ua phaàn I veà lòch söû kinh Dòch vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan,
baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng lòch söû cuûa kinh Dòch theo
coå thö chöõ Haùn coù nhieàu maâu thuaãn khoù lyù giaûi.
Maâu thuaãn giöõa nhöõng thöù töï bò ñaûo ngöôïc trong trình töï hình
thaønh lyù thuyeát, maâu thuaãn giöõa hieän töôïng ñöôïc ghi nhaän vôùiø söï xuaát
hieän thöïc teá coù khoaûng caùch khoâng chæ vaøi chuïc, vaøi traêm naêm maø laø
haøng thieân nieân kyû, maâu thuaãn trong söï töông quan giöõa caùc vaán ñeà
thuoäc noäi dung, maâu thuaãn giöõa noäi dung vôùi thöïc teá öùng duïng v.v...
Ñaõ hôn 2000 naêm troâi qua, keå töø ñôøi Haùn laø moät thôøi gian quaù
daøi. Trong khoaûng thôøi gian ñoù, haøng ngaøn, haøng vaïn cuoán saùch choàng
leân nhau, vieát veà kinh Dòch. Chuùng ñöôïc tröôùc taùc bôûi nhöõng hoïc giaû
noåi tieáng. Maëc duø ñaõ coù raát nhieàu coá gaéng tìm chaân lyù, nhöng traûi qua
hôn hai thieân nieân kyû vaãn chöa coù nhöõng thaønh coâng ñaùng keå trong
vieäc phuïc hoài nhöõng giaù trò ñích thöïc cuûa moät hoïc thuyeát vuõ truï quan
lieân quan ñeán kinh Dòch. Söï choàng cheùo, chaèng chòt vaø cuõng ñaày maâu
thuaãn cuûa nhöõng baûn vaên coå, khieán cho nhöõng ngöôøi tìm hieåu veà noù
chæ coù theå döøng laïi ôû söï hoaøi nghi vaø ñaønh chaáp nhaän moät caùch khieân
cöôõng söï öùng duïng nhöõng phöông phaùp luaän cuûa moät hoïc thuyeát khoâng
ñaàu khoâng ñuoâi, khoâng deã daøng gì lyù giaûi. Cuõng chính söï öùng duïng ñoà
soä trong moïi lónh vöïc cuøng vôùi söï huyeãn aûo cuûa kinh Dòch – ñaõ chieám
heát thôøi gian cuûa moät ñôøi ngöôøi khi hoïc hoûi – cuõng laø moät nguyeân nhaân
nöõa caûn trôû söï tìm hieåu coïâi nguoàn cuûa noù. Hôn nöõa, söï vaän ñoäng cuûa
lôùp khoâng – thôøi gian daøy ñaëc ñöôïc tính baèng thieân nieân kyû, ñaõ xoùa
nhieàu daáu aán ñuû söùc phaûn baùc nhöõng ñieàu raát phi lyù, nhöng vaãn nghieãm
nhieân toàn taïi treân thöïc teá. Bôûi vaäy, söï minh chöùng cho moät giaû thuyeát
môùi thaät söï khoâng deã daøng.

96
 Ñeå taïo söï thuaän lôïi trong vieäc trình baøy vôùi baïn ñoïc, trong phaàn
naøy xin ñöôïc chia laøm nhieàu chöông theo thöù töï maø lòch söû kinh Dòch
ñaõ ghi nhaän trong coå thö chöõ Haùn. ÔÛ cuoái moãi chöông hoaëc cuoái moãi
ñeà muïc - tuøy theo tính phöùc taïp - coù theå coù toùm löôïc noäi dung cuûa vaán
ñeà ñaõ trình baøy. Treân cô sôû nhöõng maâu thuaãn ñöôïc chöùng toû ôû phaàn II
seõ laø ñieàu kieän töông quan höõu cô cho vieäc tìm veà nguoàn goác ñích thöïc
cuûa neàn vaên minh Ñoâng phöông.

97
98
Chöông I
MAÂU THUAÃN TRONG SÖÏ TÖÔNG QUAN
NHÖÕNG TIEÀN ÑEÀ CUÛA KINH DÒCH

Trong Heä töø thöôïng, tieát thöù 5 vieát “Haø xuaát ñoà, Laïc xuaát
thö, thaùnh nhaân taéc chi”. Nhöõng nhaø nghieân cöùu töø thôøi Haùn ñaõ
coi Haø ñoà – Laïc thö laø caên baûn cuûa kinh Dòch.

N
BAÙT QUAÙI VAØ THUOÄC TÍNH NGUÕ HAØNH

hö phaàn treân ñaõ trình baøy: caùc nhaø nghieân cöùu hieän ñaïi
vaãn chöa coù moät luaän cöù thuyeát phuïc trong vieäc tìm hieåu
nguoàn goác cuûa thuyeát AÂm döông vaø thuyeát Nguõ haønh. Nhöõng yù kieán
traùi ngöôïc nhau veà nhieàu vaán ñeà lieân quan ñeán hoïc thuyeát naøy chöùng
toû ñieàu ñoù. Ñoàng thôøi, ñaây cuõng laø cô sôû ñeå töø ñoù ñaët laïi vaán ñeà nguoàn
goác cuûa kinh Dòch, cuõng nhö söï phuïc hoài nhöõng giaù trò ñích thöïc cuûa
noù. Theo oâng Thieäu Vó Hoa, quan ñieåm deø daët cuûa giôùi Dòch hoïc cho
raèng “Thuyeát Nguõ haønh raát coù theå ñoàng thôøi vôùi thuyeát AÂm döông” chæ laø söï
caûm nhaän treân cô sôû thöïc teá öùng duïng. Nhöng trong coå thö chöõ Haùn
ñöôïc coi laø xuaát hieän vaøo thôøi tieân Taàn, neáu noäi dung coù daáu aán cuûa
AÂm döông, thì khoâng coù Nguõ haønh hoaëc ngöôïc laïi, ngoaïi tröø cuoán
Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán. Trong kinh vaên cuûa kinh Dòch chæ noùi tôùi
AÂm döông, khoâng noùi tôùi Nguõ haønh. Nhöng trong söï öùng duïng thì Baùt
quaùi laïi coù thuoäc tính laø Nguõ haønh. Ñieàu raéc roái cho nhöõng nhaø nghieân
cöùu treân khaép theá giôùi veà kinh Dòch laø Laïc thö & Haø ñoà coù noäi dung
Nguõ haønh, laïi laø tieàn ñeà caên baûn cuûa Baùt quaùi?
Trong söï öùng duïng treân thöïc teá cuûa kinh Dòch, thì söï hieän dieän
cuûa Nguõ haønh nhö laø moät thuoäc tính caên baûn cuûa Baùt quaùi laïi laø söï öùng
duïng saâu saéc vi dieäu vaø phoå bieán nhaát. Thaäm chí thuoäc tính Nguõ haønh
coù trong töøng haøo cuûa moãi queû khi vaän duïng. Baïn ñoïc seõ nhaän thaáy
ngay ñieàu naøy trong caùc cuoán saùch noùi veà söï öùng duïng cuûa kinh Dòch
ñöôïc xuaát baûn trong khoaûng vaøi naêm gaàn ñaây lieân quan ñeán döï ñoaùn,

99
phong thuûy, thieân vaên, lòch soá v.v... Ñoaïn trích daãn sau ñaây trong Chu
Dòch vôùi döï ñoaùn hoïc (saùch ñaõ daãn, trang 264) seõ chöùng toû vôùi baïn ñoïc
thöïc teá noùi treân (Kyù hieäu queû keøm theo do ngöôøi vieát thöïc hieän):
Ví duï: Ngaøy Ñinh söûu, thaùng Tuaát, ñoaùn veà beänh cuûa boá ñöôïc
queû “Moâng” cuûa queû “Khueâ”
HOAÛ TRAÏCH KHUEÂ
Phuï maãu – Tî – Hoûa
Huynh ñeä – Muøi – Thoå
Töû toân – Daäu – Kim O Theá
Huynh ñeä – Söûu – Thoå
Quan quûy – Maõo – Moäc
Phuï maãu – Tî – Hoûa O ÖÙng
SÔN THUÛY MOÂNG
Quan quyû – Daàn – Moäc
Theâ taøi – Tyù – Thuûy
Huynh ñeä – tuaát – Thoå O theá
Phuï maãu – Ngoï – Hoûa
Huynh ñeä – Thìn – Thoå
Quan quyû – Daàn – Moäc O öùng.
Queû naøy phuï maãu ñoäng ra Daàn Moäc, voán laø töôùng hình, nay Tî
Hoûa tham sinh maø vong hình.
Qua ñoaïn trích daãn treân, duø baïn ñoïc chöa coù dòp tìm hieåu veà kinh
Dòch cuõng nhaän ra ngay laø: Nguõ haønh ñöôïc öùng duïng cho töøng “haøo”
trong “queû” nhö laø moät thuoäc tính cuûa noù. Neáu khoâng öùng duïng thuoäc
tính Nguõ haønh ôû caùc haøo (Daàn töông hình Tî; Moäc sinh Hoûa) thì hieäu
quaû cuûa söï luaän ñoaùn keùm ñi raát nhieàu.
Theá nhöng trong coå thö chöõ Haùn töø khoaûng 2000 naêm trôû laïi ñaây
– cho ñeán ngaøy hoâm nay, khi baïn ñang xem cuoán saùch naøy – khoâng heà
coù moät luaän thuyeát naøo chöùng minh söï lieân heä giöõa Baùt quaùi vôùi thuoäc
tính Nguõ haønh cuûa noù; maëc duø coù söï öùng duïng roäng raõi treân thöïc teá. Do
ñoù, muoán chöùng toû ñöôïc söï lieân heä giöõa Baùt quaùi vaø Nguõ haønh thì phaûi
hieäu chænh laïi söï töông quan nhöõng vaán ñeà coù tính caên ñeå trong noäi
dung vaø lòch söû kinh Dòch vôùi thuyeát AÂm döông - Nguõ haønh. Treân thöïc

100
teá, hieän töôïng naøy ñaõ xaûy ra bôûi caùc nhaø nghieân cöùu; khi nhöõng nhaän
ñònh cuûa hoï veà thôøi ñieåm ra ñôøi cuûa caùc coå thö, sai leäch haøng 1000 naêm
so vôùi noäi dung cuûa noù. Bôûi vaäy, söï lieân heä giöõa Nguõ haønh vaø Baùt quaùi
laø moät maâu thuaãn vaø bí aån lôùn nhaát, khi hieäu quaû cuûa söï lieân heä naøy
ñöôïc chöùng toû treân thöïc teá öùng duïng.
Söï öùng duïng sinh ñoäng cuûa moái lieân quan höõu cô giöõa Baùt quaùi
vaø Nguõ haønh treân thöïc teá töï noù ñaõ chöùng toû raèng: Söï lieân quan giöõa AÂm
döông (trong kinh Dòch) vaø Nguõ haønh (trong nhöõng coå thö khaùc tröôùc
Taàn) laø söï lieân heä caên baûn cuûa nhöõng thöïc teá öùng duïng thuoäc phaïm truø
cuûa noù. Hay noùi moät caùch khaùc: AÂm döông - Nguõ haønh laø moät hoïc
thuyeát hoaøn chænh. Vì vaäy, tröôùc khi trình baøy maâu thuaãn trong söï
töông quan nhöõng tieàn ñeà cuûa kinh Dòch, xin ñöôïc trình baøy nhöõng daáu
aán trong noäi dung kinh Dòch daãn ñeán söï lieân heä giöõa caùc “quaùi” vôùi
Nguõ haønh.
Thuyeát quaùi trong kinh Dòch vieát:
Thieân ñòa ñònh vò, sôn traïch thoâng khí, chaán phong töông baïc,
thuûy hoûa baát töông xaï, Baùt quaùi töông thoá.
Soá vaõng giaû thuaän, tri lai giaû nghòch, thò coá Dòch nghòch soá daõ.
Trôøi ñaát ñònh ngoâi, nuùi ñaàm thoâng khí, saám gioù kích ñoäng nhau,
nöôùc löûa chaúng dieät nhau, taùm queû giao nhau.
Ñeám caùi ñi vaøo quaù khöù tuøy theo chieàu thuaän, bieát caùi seõ ñeán tuøy
theo chieàu nghòch, cho neân kinh Dòch ñeám ngöôïc vaäy.
Treân cô sôû ñoaïn kinh vaên ñaõ daãn (xuaát hieän vaøo ñôøi Haùn, hoaëc
tröôùc ñoù), moät soá nhaø nghieân cöùu cho raèng: Nhöõng nhaø Lyù hoïc ñôøi
Toáng (ngoùt 1000 naêm sau thôøi Haùn), ñaõ caên cöù vaøo ñoù ñeå vaïch ra Tieân
thieân Baùt quaùi vaø keát hôïp ñoä soá nhö sau:

101
 CAØN 1

TO
ØI 2
Thieân

N
Á
O

5
Ñ

g
on
h
aïc

h
ñònh

P
Tr

th

cï
ba
oân

KHAÛM 6
g
LY 3

Thuûy
Hoûa

baát töông xaï

g
ôn

kh
tö

í
vò
ám

n
Sa

Ñòa Sô
C

7
H

N
A

Á
A
N
Á

C
4

KHOÂN 8

Thuoäc tính cuûa nhöõng quaùi hoaïch naøy trong Thuyeát quaùi cuûa
kinh Dòch trình baøy nhö sau :
Kieàn vi thieân, vi hoaøn, vi phuï, vi ngoïc, vi kim, vi haøn, vi baêng,
vi ñaïi xích, vi löông maõ, vi laõo maõ, vi tích maõ, vi baùc maõ, vi moäc quaû.
Kieàn laø trôøi, laø troøn, laø vua, laø cha, laø ngoïc, laø vaøng, laø laïnh, laø
baêng, laø maøu ñoû saäm, laø ngöïa toát, laø ngöïa giaø, laø ngöïa gaày, laø ngöïa
hoang, laø traùi caây.
Khoân vi ñòa, vi maãu, vi phuû, vi laän töôøng, vi quaân, vi töû maãu
ngöu, vi ñaïi dö, vi vaên, vi chuùng, vi naïp. Kyø dö ñòa daõ vi haéc.
Khoân laø ñaát, laø meï, laø vaûi, laø caùi aám, laø ñaïm baïc, laø thaêng baèng.
Laø boø caùi coù con, laø xe lôùn, laø soá ñoâng, laø caùi caùn. Trong caùc loaïi ñaát,
laø maøu ñen.
Chaán vi loâi, vi long, vi huyeàn hoaøng, vi phoä, vi ñaïi ñoà, vi tröôûng
töû, vi quyeát taûo, vi thöông löông truùc, vi chuy vi, kyø ö maõ daõ vi thieän
minh, vi maõ tuùc, vi taùc tuùc, vi ñích tang, kyø ö giaù daõ vi phaûn sinh, kyø cöùu
vi kieän, vi phieân tieân.
Chaán laø saám, laø roàng, maøu vaøng saäm, laø tröông ra, laø ñöôøng lôùn,
laø con trai caû, laø quaû quyeát vaø haêng haùi, laø tre non, laø lau saäy; laø loaøi
ngöïa hí to, coù chaân sau traéng phi nhanh, coù ngoâi sao treân traùn; laø loaïi
caây höõu ích coù voû, maïnh meõ, raäm raïp, töôi toát.

102
 Toán vi moäc, vi phong, vi tröôûng nöõ, vi thaèng tröïc, vi coâng, vi
baïch, vi tröôøng, vi cao, vi tieán thoaùi, vi baát quaû, vi xuù. Kyø ö nhaân daõ ö
quaû phaùt, vi quaûng tang, vi ña baïch nhaõn, vi caän lôïi thò tam boäi, kyø cöùu
vi tao quaùi.
Toán laø caây, laø gioù, laø con gaùi caû, laø chæ ñaïo, laø coâng vieäc, laø maøu
traéng, laø daøi, laø cao, laø tieán thoaùi, laø khoâng giaûi quyeát, laø muøi. Laø ngöôøi
coù ít toùc, coù traùn roäng, maét coù nhieàu troøng traéng, ngöôøi thu lôïi gaáp ba
laàn ôû thò tröôøng; sau cuøng, laø daáu hieäu haêng haùi.
Caán vi sôn, vi kinh loä, vi tieåu thaïch, vi moân quan, vi quaû qua, vi
hoân töï, vi chæ, vi caåu, vi thöû, vi kieàm ueá chi thuoäc. Kyø ö moäc daõ vi kieân
ña tieát.
Caán laø nuùi, laø ñöôøng taét, laø hoøn ñaù nhoû, laø cöûa khuyeát, laø traùi caây
vaø haït, laø hoaïn quan vaø ngöôøi gaùc cöûa, laø ngoùn tay. Laø con choù, con
chuoät vaø loaïi chim moû ñen. Laø loaïi caây cöùng coù u böôùu.
Ñoaøi vi traïch, vi thieáu nöõ, vi vu, vi khaåu thieät, vi huûy chieát, vi phuï
quyeát. Kyø ö ñòa daõ vi cöông loã, vi thieáp, vi döông.
Ñoaøi laø caùi ñaàm, con gaùi uùt, ñoàng boùng, mieäng, löôõi. Coù nghóa
ñaäp, beû ra töøng maûnh; rôi xuoáng vaø beå ra. Laø loaïi ñaát cöùng vaø maïnh.
Laø vôï beù, laø con deâ.
Khaûm vi Thuûy, vi caâu ñoäc, vi aån phuïc, vi kieàu nhu, vi cung luaân.
Kyø ö nhaân daõ vi gia öu, vi taâm beänh, vi nhó thoáng, vi huyeát quaùi, vi xích.
Kyø vi maõ daõ vi myõ tích, vi chöng taâm, vi haï thuû, vi baïc ñeà, vi dueä. Kyø
ö dö daõ vi ña saûnh, vi thoâng, vi nguyeät, vi ñaïo. Kyø ö moäc daõ vi kieân ña
taâm.
Khaûm laø nöôùc, laø haøo raõnh, laø mai phuïc, laø baùnh xe. ÔÛ ngöôøi laø
buoàn raàu, ñau tim , ñau tai, laø maùu, laø maøu ñoû. ÔÛ ngöïa laø ngöïa coù löng
ñeïp, ngöïa can tröôøng, ngöïa ñaàu thaû xuoáng, coù moùng chaân moûng, ngöïa
huït chaân. ÔÛ xe laø xe coù nhieàu phaàn thieáu, laø thaám qua, laø maët traêng, laø
keû troäm. ÔÛ caây laø loaïi coù loõi cöùng vaø to.
Ly vi Hoûa, vi nhaät, vi ñieän, vi trung nöõ, vi giaùp vò, vi phaït binh. Kyø
ö nhaân giaõ vi ñaïi phuùc, vi caøn quaùi, vi mieát, vi giaûi, vi phong, vi doanh,
vi qui. Kyø ö moäc daõ vi lieäu thöôïng caûo.
Ly laø löûa, laø maët trôøi, laø chôùp, laø con gaùi giöõa, laø aùo giaùp muõ saét,
laø giaùo, laø binh khí. Laø ngöôøi coù buïng to, coù daáu hieäu khoâ khan, laø con
cua, laø con ba ba, laø con oác, laø con soø, laø con ruøa. ÔÛ caây laø caây khoâ
phaàn treân, roãng ruoät.
Ngöôøi vieát trình baøy vôùi baïn ñoïc nhöõng thuoäc tính cuûa Baùt quaùi
naèm trong phaàn Thuyeát quaùi cuûa kinh Dòch ñeå baïn ñoïc so saùnh vôùi
vieäc gheùp 8 queû vaøo Nguõ haønh trong Mai Hoa Dòch cuûa Thieäu Khang

103
Tieát (*) nhö sau:
TAÙM CUNG THUOÄC NGUÕ HAØNH
(Baùt cung sôû thuoäc Nguõ haønh)
Nguyeân vaên:
“Caøn” “Ñoaøi” kim, “Khoân” “Caán” thoå
“Chaán” “Toán” moäc, “Khaûm” thuûy
“Ly” hoûa
Theo caùc nhaø nghieân cöùu thì:
Hoïc thuyeát Quaùi khí do Maïnh Hyû, Kinh Phoøng ñôøi Haùn ñeà
xöôùng. Duøng “quaùi” khí cuûa Chu Dòch phoái gheùp ñoái vôùi khí haäu cuûa
boán muøa thì goïi laø “Quaùi khí”.
“Quaùi khí” bao haøm ba nhaân toá.
1– Quaùi
2– Khí haäu
3– Nguõ haønh
Nguõ haønh phoái hôïp vôùi boán muøa laø
Xuaân: Thuoäc Moäc
Haï: Thuoäc Hoûa
Thu: Thuoäc Kim
Ñoâng: Thuoäc Thuûy
Caùc thaùng: Thìn, Tuaát, Söûu, Muøi thuoäc thoå sau khi keát hôïp ba
nhaân toá (Baùt quaùi – boán muøa – Nguõ haønh) laïi thì traïng thaùi thònh vöôïng
nhö sau:
Queû: “Chaán” queû “Toán” keát hôïp vôùi muøa xuaân hình thaønh theá
moäc vöôïng thònh.
Queû “Ly” keát hôïp vôùi muøa haï taïo neân theá hoûa vöôïng thònh.
Queû “Caøn”, queû “Ñoaøi” keát hôïp vôùi muøa thu taïo neân kim vöôïng
thònh.
Queû “Khaûm” keát hôïp vôùi muøa ñoâng taïo neân thuûy vöôïng thònh.
Queû “Khoân”, queû “Caán” cuøng vôùi caùc thaùng Thìn, Tuaát, Söûu,
Muøi (töùc thaùng 3, thaùng 9, thaùng 12, thaùng 6). Toå hôïp laïi taïo neân theá
Thoå vöôïng thònh.

* Chuù thích: Nxb Vaên hoùa Thoâng tin 1995, trang 42.

104
 Nhö vaäy qua nhöõng phaàn trích daãn ôû treân, chuùng ta nhaän thaáy
raèng: Trong kinh Dòch khoâng heà coù söï lieân heä giöõa Baùt quaùi vaø Nguõ
haønh moät caùch roõ raøng. Nhöng ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø tröôùc ñoù Baùt
quaùi vaø Nguõ haønh khoâng coù söï lieân heä vôùi nhau. Daáu aán cuûa söï lieân
heä naøy cuõng ñaõ ñöôïc ghi nhaän baét ñaàu töø thôøi Haùn. Theo coå thö chöõ
Haùn, chuùng ta taïm cho raèng Maïnh Hyû, Kinh Phoøng laø ngöôøi ñeà xöôùng
(hay chæ laø coâng boá moät taøi lieäu ñaõ coù tröôùc ñoù?) veà söï lieân heä giöõa Baùt
quaùi vaø Nguõ haønh nhö treân. Ñaây laø moät hieän töôïng chöùng minh cho
luaän ñieåm “Thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh keát hôïp vaø hoaøn chænh töøng
böôùc vaøo ñôøi Haùn”.
Coù ñieàu chaéc chaén ôû ñaây laø: qua hôn 2000 naêm cho ñeán taän
ngaøy hoâm nay, khi baïn ñoïc ñang xem cuoán saùch naøy, vaãn khoâng coù
moät luaän thuyeát naøo lyù giaûi cho söï lieân heä giöõa Baùt quaùi vaø Nguõ haønh
nhö trong coå thö chöõ Haùn ñaõ neâu. Nhöng söï öùng duïng cuûa noù thì laïi
phoå bieán trong khaép moïi lónh vöïc. Vaán ñeà naøy seõ ñöôïc theå hieän roõ hôn
ôû ngay phaàn sau trong chöông naøy.
Taïm thôøi chuùng ta haõy xem Baùt quaùi vôùi thuoäc tính Nguõ haønh ñaõ
trích daãn ôû treân, nhö moät phöông tieän ñeå chöùng toû nhöõng maâu thuaãn
khoâng theå lyù giaûi trong lòch söû vaø noäi dung cuûa kinh Dòch qua söï töông
quan giöõa nhöõng tieàn ñeà cuûa noù.

HAØ ÑOÀ VAØ CAÁU HÌNH TIEÂN THIEÂN BAÙT QUAÙI

Nhö Phaàn I ñaõ trình baøy vôùi baïn ñoïc, theo lòch söû kinh Dòch maø
coå thö chöõ Haùn ghi laïi, Haø ñoà laø ñoà hình ñaàu tieân ñöôïc coi laø caên
nguyeân cuûa Tieân thieân Baùt quaùi vaø ñöôïc vua Phuïc Hy phaùt hieän vaøo
thôøi ñieåm khoaûng 4000 naêm tr.CN. Noäi dung chính cuûa Haø ñoà theå hieän
lyù töông sinh cuûa Nguõ haønh vaø mang daáu aán AÂm döông. Haø ñoà voán
ñöôïc öùng duïng töø ñôøi Hoaøng Ñeá trong Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán (*),
ñöôïc theå hieän töø ñôøi Chu (trong Thöôïng Thö – Coå meänh), nhaéc ñeán
vaøo ñôøi Haùn (trong kinh Dòch “Haø xuaát Ñoà, Laïc xuaát Thö” – theo Khoång
An Quoác), cuoái cuøng chính thöùc xuaát hieän vaøo ñôøi Toáng, nhö ñaõ trình
baøy ôû treân. Ñeå baïn ñoïc tieän theo doõi, xin ñöôïc xoay laïi ñoà hình Haø ñoà
180o cho phuø hôïp vôùi caùch nhìn baûn ñoà hieän ñaïi, keøm ñoà hình truyeàn
thoáng ñeå baïn ñoïc ñoái chöùng cuøng vôùi lyù Nguõ haønh töông sinh theo coå

* Chuù thích: Daáu aán Haû ñoà trong Hoaøng Ñeá noäi kinh xin ñöôïc chöùng minh ôû phaàn sau.

105
 thö chöõ Haùn ñaõ noùi nhö sau:

PHÖÔNG VÒ HAØ ÑOÀ PHÖÔNG VÒ HAØ ÑOÀ

theo coå thö chöõ Haùn theo baûn ñoà hieän ñaïi

HOÛA - Nam

2 (-) 7 (+) 4 (-)

5-10 KIM - Taây

3 (+) 9 (+)
MOÄC - Ñoâng

Thoå

8 (-) 1 (+) 6 (-)

THUÛY - Baéc

Treân cô sôû ñoà hình Haø ñoà cöûu cung, chuùng ta ñaët vaøo caùc cung
töông öùng ñoà hình Tieân thieân Baùt quaùi cuûa vua Phuïc Hy vaø seõ ñöôïc ñoà
hình sau.

HAØ ÑOÀ KEÁT HÔÏP TIEÂN THIEÂN BAÙT QUAÙI

106
 Qua ñoà hình treân, söï lieân heä giöõa Baùt quaùi vôùi thuoäc tính Nguõ
haønh maø coå thö chöõ Haùn ghi nhaän – so saùnh vò trí cuûa Baùt quaùi treân Haø
ñoà – chuùng ta seõ thaáy nhöõng hieän töôïng sau:
Caøn (Trôøi – Kim); Ñoaøi (Kim) – naèm ôû haønh Thuûy cuûa Haø ñoà.
Ly (Löûa); Chaán (Moäc) – naèm ôû haønh Kim cuûa Haø ñoà.
Khoân (Ñaát); Caán (Nuùi) – naèm ôû haønh Hoûa cuûa Haø ñoà.
Khaûm (Nöôùc); Toán (Gioù – Moäc) – naèm ôû haønh Moäc cuûa Haø ñoà.
@ Qua hieän töôïng treân, maâu thuaãn ñaàu tieân maø baïn ñoïc cuõng
thaáy ñöôïc laø söï roái loaïn trong söï töông quan giöõa thuoäc tính Nguõ haønh
cuûa caùc quaùi ñöôïc noùi ñeán vôùi tính chaát cuûa Nguõ haønh treân Haø ñoà. Neáu
khieân cöôõng maø cho raèng: Sôû dó Khoân (Ñaát), Caán (nuùi – Thoå) naèm ôû
Hoûa, vì Hoûa sinh Thoå. Caøn – Ñoaøi thuoäc Kim naèm ôû haønh Thuûy vì
Kim sinh Thuûy. Laäp luaän nhö vaäy thì seõ khoâng lyù giaûi ñöôïc Ly (Hoûa)
Chaán (Moäc) laïi naèm ôû haønh Kim? Khaûm (Thuûy)Toán (gioù – Moäc) laïi
naèm ôû haønh Moäc ôû Haø ñoà?
Nhö vaäy, seõ daãn ñeán hai tröôøng hôïp sau :
1) Neáu xeùt söï töông quan giöõa ñoà hình Haø ñoà vôùi Tieân thieân Baùt
quaùi, thì hoaøn toaøn khoâng coù cô sôû naøo ñeå coù söï töông quan giöõa Quaùi
vò vôùi thuoäc tính Nguõ haønh maø noäi dung theå hieän trong söï öùng duïng: Ly
– Hoûa; Khaûm – Thuûy; Chaán – Moäc; Ñoaøi – Kim…?
2) Neáu theo söï giaûi thích cuûa caùc hoïc giaû nghieân cöùu hieän ñaïi
cho raèng thuyeát AÂm döông trong kinh Dòch coù xuaát xöù khoâng ñoàng thôøi
vôùi thuyeát Nguõ haønh, thì xuaát xöù cuûa Baùt quaùi Tieân thieân khoâng lieân
quan gì ñeán Haø ñoà; nhö vaäy thì Laïc thö cuõng khoâng lieân quan ñeán Haäu
thieân Baùt quaùi. Do ñoù, cuõng seõ khoâng coù cô sôû naøo ñeå coù söï lieân heä
giöõa Nguõ haønh vaø Quaùi vò. Vaäy caên cöù vaøo ñaâu ñeå Quaùi vò coù thuoäc
tính cuûa noù laø Nguõ haønh? Trong tröôøng hôïp naøy thì caâu: “Haø xuaát ñoà,
Laïc xuaát Thö, thaùnh nhaân taéc chi” trong Thaäp döïc – ñöôïc coi laø cuûa ngaøi
Khoång töû – phaûi xem laïi noäi dung cuûa noù!
So saùnh noäi dung caâu treân vôùi caâu trong saùch Luaän Ngöõ, thieân
Töû Haõn, ngaøi Khoång töû noùi: “Phöôïng ñieåu baát chí, Haø baát xuaát ñoà. Ngoâ dó
hó phuø.” thì chính ngaøi Khoång töû cuõng thöøa nhaän: Haø ñoà laø böùc hình treân
löng Long maõ, hieän ra ôû soâng Hoaøng Haø vaø ngaøi ñaõ bieát ñeán noù. Nhö

107
vaäy, caâu noùi cuûa ngaøi maø saùch Luaäân Ngöõ ghi nhaän chính laø söï boå sung
cho nhaän ñònh cuûa Haùn nho: Khoång töû ñaõ tröôùc taùc Thaäp döïc. Ñaây laø
moät söï phi lyù! Thöïc teá ñaõ chöùng minh ôû treân cho thaáy: Khoâng heà coù söï
lieân quan giöõa Haø ñoà vaø Tieân thieân Baùt quaùi! Söï chöùng minh naøy ñaõ
chöùng toû nhöõng vaán ñeà sau ñaây:
@ Caùc nhaø nghieân cöùu thôøi Haùn, hoaëc sau ngaøi Khoång töû ñaõ
theâm caâu “Phöôïng ñieåu baát chí, Haø baát xuaát ñoà. Ngoâ dó hó phuø.” vaøo saùch
Luaän Ngöõ. Töø ñoù, hoaøn toaøn coù cô sôû cho raèng: Caàn ñaët laïi vaán ñeà veà
tính chaân xaùc trong noäi dung saùch Luaän Ngöõ, moät cuoán saùch maø taùc
giaû cuûa noù voán ñöôïc coi laø chaéc chaén cuûa Khoång töû .
Moät hieän töôïng raát ñaùng löu yù, boå sung cho vaán ñeà ñöôïc ñaët ra laø:
cuõng caâu “Haø xuaát ñoà, Laïc xuaát thö”, nhöng trong Haùn thö Ngheä vaên chí
laïi ñöôïc hieåu nhö sau: Söï nghieäp cuûa ngaøi Khoång töû laäp neân ôû soâng
Hoaøng Haø, vieát saùch ôû soâng Laïc Thuûy (?). Ñoaïn trích daãn sau ñaây
chöùng toû ñieàu naøy:
Ngöôøi ñaàu tieân cho raèng saùch Tieåu töï do Khoång töû vieát ra laø Ban
Coá. OÂng vieát trong Haùn thö ngheä vaên chí raèng: “Dò vieát: Haø xuaát ñoà,
Laïc xuaát thö, thaùnh nhaân taéc chi, coá thi chi sôû khôûi vieân hæ, chí Khoång
töû soaïn yeân, Thöôïng ñoaùn dö Nghieâu haï baát dö Taàn, phaøm baùch
thieân,, nhi vò chi töï, ngoân kyø taùc yù” (Trong kinh Dòch coù vieát raèng: Laäp
nghieäp ôû soâng Haø, vieát saùch ôû soâng Laïc, ñoù chính laø thaùnh nhaân
Khoång töû môùi bieân soaïn laïi, baét ñaàu töø vua Nghieâu, keát thuùc vaøo ñôøi
Taàn, coù 100 thieân goïi laø töï, döïa vaøo saùch xöa ñeå saép xeáp laïi yù töù maïch
laïc).(*)

Nhö vaäy, phaûi chaêng tuøy theo nhu caàu maø nhöõng nhaø tröôùc taùc
Haùn Nho söûa yù ñeå phuïc vuï cho muïc ñích cuûa mình, goùp phaàn ñaùng keå
vaøo söï huyeãn aûo cuûa neàn vaên minh phöông Ñoâng. Tröôøng hôïp cuûa Haùn
thö Ngheä vaên chí treân ñaây laø nhaèm minh chöùng cho vieäc Khoång töû
tröôùc taùc kinh Thö.
So saùnh caùch hieåu cuûa oâng Ban Coá vôùi caâu trong Luaän Ngöõ
“Phöôïng ñieåu baát chi, Haø baát xuaát ñoà. Ngoâ dó hó phuø” thì chæ coù theå hieåu
raèng: Khoång töû ñaõ thöøa nhaän “Haø xuaát ñoà” khoâng phaûi laø laäp söï nghieäp

* Chuù thích: Thöôïng Thö – saùch ghi cheùp thôøi Thöôïng coå, Voõ Ngoïc Lieân bieân soaïn,
Traàn Kieát Huøng hieäu ñính, Nxb Ñoàng Nai 1996, tr.41)

108
ôû soâng Hoaøng Haø, maø laø hình Haø ñoà treân löng Long maõ – moät bieåu
töôïng cuûa ñieàm laønh. Nhö vaäy thì oâng laïi khoâng phaûi laø ngöôøi tröôùc taùc
kinh Thö (Kinh Thö laø moät taùc phaåm coå, trong ñoù ghi nhaän vieäc vua
Vuõ ñaët ra Hoàng phaïm cöûu truø. Vaán ñeà naøy seõ ñuôïc baøn roõ hôn ôû phaàn
sau). Nhö vaäy thì caâu “Haø xuaát ñoà, Laïc xuaát thö, thaùnh nhaân taéc chi” vôùi
hai caùch hieåu nhö treân, seõ coù moät caùi ñuùng hoaëc caû hai ñeàu sai. Töø hieän
töôïng naøy seõ laø cô sôû ñeå ñaët vaán ñeà cho söï sai leäch cuûa Haùn nho veà
nguoàn goác cuûa neàn vaên hoùa Ñoâng Phöông.
Quay trôû laïi vôùi yù nghóa truyeàn thoáng ñöôïc hieåu trong kinh Dòch,
nhöõng maâu thuaãn khoâng theå lyù giaûi trong söï töông quan giöõa Haø ñoà vaø
Tieân thieân Baùt quaùi töï noù ñaõ ñaët ra nhöõng vaán ñeà sau ñaây:
1) Caâu noùi cuûa Khoång töû trong Luaän Ngöõ do ñôøøi sau gaùn gheùp.
Nhö vaäy, seõ daãn ñeán vieäc phaûi xem xeùt laïi tính chaân xaùc veà noäi dung
cuõng nhö taùc giaû cuûa haàu heát nhöõng saùch lieân quan ñöôïc phuïc hoài sau
thôøi Taàn
2) Neáu tính chaân xaùc cuûa saùch Luaän Ngöõ ñöôïc khaúng ñònh thì laïi
khoâng lyù giaûi ñöôïc söï lieân quan giöõa Haø ñoà vaø Tieân thieân Baùt quaùi, vì
noù coù söï lieân heä vôùi Heä töø trong kinh Dòch cuõng ñöôïc coi laø cuûa oâng
laøm ra?
Trong caû hai tröôøng hôïp treân thì söï hôïp lyù vôùi moät keát caáu chaët
cheõ nhaát trong nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán kinh Dòch laø noäi dung
cuûa caâu “Haø xuaát ñoà, Laïc xuaát thö, thaùnh nhaân taùc chi” seõ ñöôïc
dieãn ñaït nhö sau: Söï vaän ñoäng cuûa Thieân Haø ñaõ taïo ñoà hình. Caên cöù
vaøo nhöõng hình töôïng trong thieân haø, nhöõng baäc thaùnh nhaân cuûa
ngöôøi Laïc Vieät (*) ñaõ vieát thaønh saùch, goïi laø Laïc thö. Nhö vaäy Laïc
thö laø saùch nhaèm dieãn giaûi moät hoïc thuyeát coù noäi dung lieân quan ñeán
söï vaän ñoäng vuõ truï (Chöõ “thö” – theo aâm Vieät Haùn töï noù ñaõ coù nghóa
laø saùch). Coøn Haø ñoà laø moät danh töø chung ñeå chæ taát caû nhöõng ñoà
hình lieân quan ñeán söï vaän ñoäng cuûa Thieân haø. Vaán ñeà ñöôïc ñaët ra seõ

* Chuù thich : Ngöôøi vieát cho raèng Laïc Vieät laø moät danh töø chung ñeå chæ toaøn boä coäng
ñoàng Baùch Vieät ôû Nam soâng Döông Töû, phaân bieät vôùi caùc chuûng toäc khaùc trong quoác
gia Vaên Lang; chöù khoâng phaûi chæ laø teân rieâng chæ moät boä.Vì vaäy, caâu “Laïc xuaát thö,
thaùnh nhaân taéc chi” ñöôïc hieåu laø “thaùnh nhaân Laïc Vieät“. Trong kinh Dòch nhieàu nhaø
nghieân cöùu hoaøi nghi chöõ õ “ Töû vieát “khoâng haún laø ñeå chæ Khoång töû. Ngöôøi vieát xin
ñöôïc boå sung cho giaû thuyeát naøy laø: trong Hoaøng Ñeá Noäi kinh toá vaán cuõng duøng chöõ
“Töû vieát” vaø “Phu Töû” raát nhieàu laàn, nhöng chaéc chaén khoâng phaûi noùi tôùi Khoång töû.
109
ñöôïc minh chöùng roõ hôn ôû phaàn III.
@Yeáu toá maâu thuaãn nöõa trong söï töông quan giöõa ñoà hình Tieân
thieân Baùt quaùi vaø Haø ñoà laø Nguõ haønh laïi coù tröôùc Tieân thieân Baùt quaùi
(vì Haø ñoà mang noäi dung Nguõ haønh töông sinh). Nhö vaäy, phaûi chaêng
vua Phuïc Hy chính laø ngöôøi ñaõ phaùt hieän ra thuyeát AÂm döông – Nguõ
haønh? Trong khi ñoù, theo caùc nhaø nghieân cöùu hieän ñaïi, lòch söû thuyeát
Nguõ haønh ñöôïc ghi nhaän xuaát xöù töø nöôùc Yeân, Teà vaø chæ ñöôïc hoaøn
chænh vaøo thôøi Haùn, töùc laø sau thôøi “Phuïc Hy taéc Haø ñoà hoaïch quaùi”
khoaûng hôn 3000 naêm? Coøn theo noäi dung coå thö chöõ Haùn thì cuõng coù
sau vua Phuïc Hy 1000 naêm neáu tính ñeán thôøi Hoaøng Ñeá vôùi cuoán
Hoaøng Ñeá noäi kinh, hoaëc 2000 naêm neáu tính ñeán thôøi vua Ñaïi Vuõ vôùi
Laïc thö vaø Hoàng phaïm cöûu truø?
@Neáu khieân cöôõng maø cho raèng: Nguõ haønh quaû thaät ra ñôøi tröôùc
Tieân thieân Baùt quaùi – töùc laø tröôùc vua Phuïc Hy – ñeå baûo ñaûm tính hôïp
lyù cuûa söï töông quan giöõa hai ñoà hình Haø ñoà vaø Tieân thieân. Laäp luaän
naøy seõ chöùng minh ñöôïc moät caùch hôïp lyù hieän töôïng lieân quan ñeán Haø
ñoà trong kinh Dòch vaø trong Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán. Nhöng neáu nhö
vaäy thì khoâng lyù giaûi ñöôïc hieän töôïng Nguõ haønh xuaát hieän moät caùch
thoâ sô trong Hoàng phaïm ñöôïc coi laø cuûa vua Ñaïi Vuõ laøm ra vaø oâng
cuõng khoâng phaûi laø ngöôøi phaùt hieän ra Nguõ haønh. Bôûi vì, thuyeát AÂm
döông – Nguõ haønh ñaõ ñöôïc öùng duïng moät caùch vi dieäu trong Hoaøng Ñeá
noäi kinh toá vaán.
Vôùi laäp luaän naøy seõ khoâng theå giaûi thích ñöôïc toaøn boä kinh ñieån
ñoà soä cuûa Nho giaùo – ñöôïc coi laø söï saùng taùc vaø söu taäp cuûa Khoång töû
sau ñoù gaàn 3000 naêm – laïi khoâng heà coù moät chöõ naøo noùi ñeán Nguõ
haønh? Laäp luaän naøy cuõng khoâng lyù giaûi ñöôïc taïi sao nhaø söû hoïc vó ñaïi
Trung Hoa laø Tö Maõû Thieân laïi cho raèng: Traâu Dieãn laø ngöôøi saùng taïo
ra thuyeát AÂm döông Nguõ haønh? Khoâng leõ oâng ta khoâng bieát noù daõ toàn
taïi haøng ngaøn naêm tröôùc ñoù? Ñaëc bieät laø cuoán Hoaøng Ñeá noäi kinh toá
vaán laø moät cuoán lyù luaän y hoïc Ñoâng phöông, töùc laø noù phaûi heát söùc phoå
bieán vì y hoïc laø moät nhu caàu thieát yeáu cuûa con ngöôøi!
Chæ vôùi moät vaán ñeà töông quan ngay trong caên nguyeân cuûa kinh
Dòch laø Haø ñoà vaø Tieân thieân Baùt quaùi ñaõ taïo ra nhöõng maâu thuaãn khoâng
theå lyù giaûi. Coù leõ ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân deå caùc nhaø
nghieân cöùu hieän ñaïi cho raèng thuyeát AÂm döông vaø Nguõ haønh laø hai hoïc
thuyeát xuaát hieän ñoäc laäp vaø hoøa nhaäp vaøo ñôøi Haùn. Vôùi nhaän ñònh naøy,
110
treân thöïc teá töï noù ñaõ phuû ñònh toaøn boä giaù trò thôøi gian lòch söû trong
noäi dung coå thö chöõ Haùn. Nhö vaäy, neàn vaên minh Ñoâng phöông ñöôïc
coi laø coù nguoàn goác töø vaên minh Hoa Haï, phaûi chaêng chæ vì ngöôøi ta
khoâng tìm thaáy moät baûn vaên naøo khaùc noùi veà nhöõng giaù trò cuûa neàn
vaên minh Ñoâng phöông ngoaøi coå thö chöõ Haùn?

LAÏC THÖ VAØ HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI

Lòch söû chính thoáng cuûa kinh Dòch theo coå thö chöõ Haùn cho
raèng: Laïc thö laø caên nguyeân cuûa Haäu thieân Baùt quaùi. Ñoà hình heä
thoáng 64 queû Haäu thieân laø noäi dung chính cuûa kinh Dòch hieän löu
truyeàn, cuõng chính laø phaàn öùng duïng vi dieäu cuûa kinh Dòch. Do ñoù,
vieäc tìm hieåu veà Haäu thieân Baùt quaùi töùc laø söï tìm hieåu caên nguyeân
cuûa kinh Dòch. Söï öùng duïng cuûa Haäu thieân Baùt quaùi traûi roäng treân
nhieàu lónh vöïc: thieân vaên, ñòa lyù, y lyù, lòch soá, döï ñoaùn töông lai… Vì
vaäy, söï phaùt hieän nhöõng maâu thuaãn giöõa Haäu thieân Baùt quaùi vôùi nhöõng
vaán ñeà lieân quan cuõng laø söï phaùt hieän nhöõng sai leäch cuûa noù. Töø ñoù seõ
daãn ñeán vieäc hieäu chænh cho ñuùng giaù trò nguyeân thuûy cuûa kinh Dòch
vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan. Ñaây laø moät trong nhöõng phaàn phöùc taïp
trong noäi dung cuoán saùch naøy. Bôûi vaäy, xin ñöôïc trình baøy baét ñaàu töø
caên nguyeân cuûa Laïc thö vaø söï töông quan giöõa Laïc thö vaø Haäu thieân
Baùt quaùi.
Theo coå thö chöõ Haùn ghi laïi: Khi vua Ñaïi Vuõ ñi trò thuûy ôû soâng
Laïc, ñöôïc ruøa thaàn cho Laïc thö. Caên cöù vaøo nhöõng voøng troøn ñen traéng
treân löng ruøa, ngaøi ñaõ laøm ra Hoàng phaïm cöûu truø. Truø thöù I trong Hoàng
phaïm cöûu truø ñeà caäp tôùi Nguõ haønh ñöôïc trình baøy nhö sau:
“Nhaát Nguõ haønh: nhaát vieát Thuûy, nhò vieát Hoûa, tam vieát Moäc, töù
vieát Kim, nguõ vieát Thoå. Thuûy vieát nhuaän haï, Hoûa vieát vieâm thöôïng, Moäc
vieát khuùc tröïc, Kim vieát toøng caùch, Thoå vieát giaù saéc. Nhuaän haï taùc haøm,
vieâm thöôïng taùc hoå, khuùc tröïc taùc toan, toøng caùch taùc taân, giaù saéc taùc
cam.”
“Truø thöù nhaát laø Nguõ haønh: moät laø nöôùc, hai laø löûa, ba laø goã, boán
laø vaøng, naêm laø ñaát. Nöôùc ngaám xuoáng döôùi, löûa boác leân treân, goã cong
hoaëc thaúng, vaøng ñoåi theo hình, ñaát ñeå caáy gaët. Nöôùc thaám xuoáng, vò
maën; löûa boác leân, vò ñaéng; goã cong hoaëc thaúng, vò chua; vaøng ñoåi theo
hình, vò cay; ñaát ñeå caáy gaët, vò ngoït.” (*)

* Chuù thích: Kinh Dòch vôùi vuõ truï quan Ñoâng phöông – saùch ñaõ daãn.

111
 Baïn ñoïc coù theå coi toaøn boä noäi dung cuûa Hoàng phaïm cöûu truø
trong nhöõng saùch nghieân cöùu veà trieát hoïc coå Ñoâng phöông, nhö cuoán
“Ñaïi cöông trieát hoïc söû Trung Quoác” cuûa Phuøng Höõu Lan…
Ñoà hình minh hoïa Laïc thö vaø Hoàng phaïm cöûu truø nhö sau:

ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA

CÖÛU CUNG LAÏC THÖ & HOÀNG PHAÏM CÖÛU TRUØ

ÑOÀ HÌNH LAÏC THÖ VAØ HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI

Ñaõ xoay 180o theo baûn ñoà hieän ñaïi

112
 Treân cô sôû noäi dung cuûa Laïc thö ñaõ trình baøy, chuùng ta thöû xeáp
ñoà hình Laïc thö vôùi Haäu thieân Baùt quaùi ñeå nghieäm lyù nhö sau:

ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA

CÖÛU CUNG LAÏC THÖ & HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI

Qua hình veõ treân baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng: Neáu laáy 4 queû
chính coù haønh khí vaø phöông vò roõ raøng laø Ly (Hoûa – Nam), Khaûm
(Thuûy – Baéc ), Ñoaøi (Kim – Taây), Chaán (Moäc – Ñoâng) laøm chuaån, thì
roõ raøng chuùng coù söï sai leäch vôùi vò trí vaø phöông vò Nguõ haønh treân Laïc
thö nhö sau:
Phöông Baéc: Haäu thieân – Khaûm – Thuûy; Laïc thö – Thuûy; hôïp.
Phöông Nam: Haäu thieân – Ly –Hoûa; Laïc thö – Kim; khaéc.
Phöông Ñoâng: Haäu thieân – Chaán – Moäc; Laïc thö – Moäc; hôïp.
Phöông Taây: Haäu thieân – Ñoaøi – Kim; Laïc thö – Hoûa; khaéc.
Nhö vaäy giöõa ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi vaø Laïc thö coù söï sai
leäch cuûa hai haønh laø Kim vaø Hoûa. Ñieàu naøy cho thaáy giöõa hai ñoà hình
naøy cuõng khoâng coù söï töông quan veà Nguõ haønh.
Neáu laäp luaän cho raèng: Nguõ haønh cuûa caùc quaùi trong Haäu
thieân khoâng lieân quan gì deán Nguõ haønh cuûa Laïc thö. Bôûi vì, theo caùc
113
nhaø nghieân cöùu hieän ñaïi thì thuyeát AÂm döông xuaát phaùt töø daân toäc
Khöông, thuyeát Nguõ haønh xuaát phaùt töø daân toäc Vieät. Hai hoïc thuyeát
naøy ñöôïc Khoång töû hoaëc Traâu Dieãn toång hôïp vaøo thôøi Chieán quoác, hay
“töøng böôùc hoøa nhaäp vaøo ñôøi Haùn” thì coù theå noùi raèng: Ñaõ hôn 2000
naêm, keå töø ñôøi Haùn cho ñeán ngaøy hoâm nay, caên nguyeân cuûa Chu Dòch
laø Laïc thö vaø Haäu thieân Baùt quaùi vaãn chöa hoøa nhaäp. Vaäy caên cöù vaøo
ñaâu ñeå xaùc ñònh haønh khí cuûa caùc quaùi ñoù?
Söï lieân heä töông quan giöõa Haø ñoà vaø Tieân thieân Baùt quaùi vaø söï
lieân heä töông quan giöõa Laïc thö vôùi Haäu thieân Baùt quaùi ñöôïc chöùng
minh ôû treân ñaõ chöùng toû:
Söï töông quan cuûa Laïc thö – Haø ñoà vôùi Baùt quaùi nhö coå thö chöõ
Haùn noùi ñeán treân 2000 naêm qua, khoâng theå naøo coù cô sôû ñeå quaùi vò theå
hieän Nguõ haønh nhö söï öùng duïng vi dieäu cuûa noù treân thöïc teá traûi haøng
thieân nieân kyû vaø bao truøm leân nhieàu lónh vöïc. Ñeáùn ñaây, ñeå baûo ñaûm
tính khaùch quan, vaán ñeà ñöôïc tieáp tuïc minh chöùng vôùi ba giaû thuyeát
sau:
Giaû thuyeát thöù nhaát: thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh hoaøn chænh
vaøo ñôøi Haùn. Do ñoù, Nguõ haønh trong Laïc thö vaø Haø ñoà khoâng coù söï
lieân heä tröïc tieáp vôùi Baùt quaùi nhö coå thö chöõ Haùn ñaõ noùi tôùi. Giaû thuyeát
naøy giaûi thích ñöôïc söï hoøa nhaäp töøng böôùc vaøo ñôøi Haùn cuûa thuyeát AÂm
döông coù trong kinh Dòch vaø thuyeát Nguõ haønh – nhö nhaän ñònh cuûa caùc
nhaø nghieân cöùu hieän ñaïi. Giaû thuyeát naøy cuõng giaûi thích ñöôïc söï sai
leäch veà tính chaát cuûa Nguõ haønh trong Quaùi vò vôùi Laïc thö – Haø ñoà ñaõ
chöùng minh ôû treân. Nhöng vôùi giaû thuyeát naøy laïi ñaët ra nhöõng maâu
thuaãn coù lieân heä chaët cheõ sau ñaây:
@ Khi khoâng coù söï lieân heä giöõa Laïc thö – Haø ñoà vôùi Baùt quaùi, thì
seõ coù moät khoaûng troáng lôùn veà lyù thuyeát minh chöùng tính chaát Nguõ
haønh cuûa Quaùi vò nhö thöïc teá ñaõ öùng duïng treân 2000 naêm qua töø sau
thôøi Haùn. Neáu coi töø thôøi Haùn cho ñeán taäân ngaøy hoâm nay laø thôøi gian
hoøa nhaäp vaø hoaøn chænh cuûa thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh thì khoâng
theå coù khoaûng troáng lyù thuyeát noùi treân.
@ Quay trôû laïi vaán ñeà noäi dung cuûa caâu “Haø xuaát Ñoà, Laïc xuaát thö,
thaùnh nhaân taéc chi” trong kinh Dòch; bôûi vì neáu thuyeát AÂm döông – Nguõ
haønh hoaøn chænh vaøo thôøi Haùn, töùc laø Laïc thö – Haø ñoà mang noäi dung
Nguõ haønh, khoâng lieân quan ñeán Baùt quaùi mang noäi dung AÂm döông coù

114
tröôùc Haùn, thì Khoång töû khoâng coù lyù do gì vieát caâu treân trong Heä töø.
Töø ñoù taát caû nhöõng vaán ñeà xuaát xöù lieân quan ñeán Laïc thö – Haø ñoà
trong coå thö chöõ Haùn phaûi xem laïi tính chaân xaùc cuûa noù, hay noùi moät
caùch khaùc giaû thuyeát naøy töï noù ñaõ phuû nhaän toaøn boä lòch söû kinh Dòch
theo coå thö chöõ Haùn.
Giaû thuyeát thöù hai: thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh ñöôïc hoaøn
chænh vaøo thôøi Xuaân thu Chieán quoác vaø sau khi Khoång töû ñaõ san ñònh
kinh Dòch, vieát Thaäp döïc; neân Nguõ haønh cuûa Laïc thö Haø ñoà cuõng khoâng
lieân quan ñeán Baùt quaùi; ñoàng thôøi giaû ñònh raèng: ñaõ coù moät heä luaän lyù
giaûi söï lieân heä giöõa Quaùi vò vôùi Nguõ haønh nhöng thaát truyeàn (giaû ñònh
raèng thaát truyeàn vaøo khoaûng thôøi Taàn), cho ñeán thôøi Toáng môùi phaùt
hieän. Giaû thuyeát naøy seõ giaûi thích ñöôïc khoaûng troáng lyù thuyeát noùi
treân, ñoàng thôøi noù cuõng lyù giaûi ñöôïc söï xuaát hieän cuoán Hoaøng Ñeá noäi
kinh toá vaán ñöôïc cho laø xuaát hieän vaøo thôøi Xuaân thu Chieán quoác hoaëc
sau ñoù. Vôùi giaû thuyeát naøy seõ chöùng minh ñöôïc Söû Kyù cuûa Tö Maõ
Thieân cho raèng Traâu Dieãn (350 –270 tr.CN) laø ngöôøi toång hôïp thuyeát
AÂm döông Nguõ haønh. Nhöng vôùi giaû thuyeát naøy thì laïi coù maâu thuaãn
naåy sinh nhö sau:
@ Vì thuyeát AÂm döông Nguõ haønh hoaøn chænh vaø xuaát hieän sau
ngaøi Khoång töû, neân vaãn phaûi ñaët laïi vaán ñeà noäi dung caâu “Haø xuaát ñoà,
Laïc xuaát thö. Thaùnh nhaân taéc chi” – voán ñöôïc coi laø tieàn ñeà caên baûn cuûa
kinh Dòch – bò phuû nhaän. Do ñoù, seõ daãn tôùi söï hoaøi nghi tính chaân xaùc
cuûa toaøn boä noäi dung phaàn kinh vaên cuûa kinh Dòch. Teä hôn nöõa cho caùc
nhaø tröôùc taùc Haùn nho laø trong cuoán Thöôïng Thö (thieân Coá meänh) ñaõ
ghi roõ: “Treân vaùch traùi cung ñieän cuûa Chu Vaên Vöông coù khaéc hình Haø ñoà”.
Noäi dung caâu naøy tröôùc ñaây voán laø moät baèng chöùng giaùn tieáp cho söï
lieân heä giöõa Haø ñoà vôùi Tieân thieân Baùt quaùi, hoaëc trongû trong saùch Luaän
Ngöõ (thieân Töû Haõn) vôùi caâu “Phöôïng ñieåu baát tri, Haø baát xuaát Ñoà, Ngoâ dó
hó phuø” seõ phaûi ñaët laïi vaán ñeà veà tính chaân xaùc cuûa noù vaø tình traïng vaãn
khoâng saùng suûa nhö ñaõ trình baøy ôû treân.
Giaû thuyeát thöù ba: Thuyeát AÂm döông Nguõ haønh ra ñôøi tröôùc khi
ngaøi Khoång töû saùng taùc Thaäp döïc. Giaû thuyeát naøy cuõng seõ coù taát caû moïi
thuaän lôïi nhö: giaû ñònh moät heä luaän thaát truyeàn; giaûi thích ñöôïc caâu “Haø
xuaát ñoà, Laïc xuaát thö. Thaùnh nhaân taéc chi” v.v... Nhöng noù laïi xuaát hieän
nhöõng maâu thuaãn sau ñaây:

115
 @ Khoâng giaûi thích ñöôïc kinh Dòch chæ noùi ñeán AÂm döông khoâng
noùi ñeán Nguõ haønh – khi AÂm döông Nguõ haønh ñaõ laø moät hoïc thuyeát
hoaøn chænh tröôùc sinh thôøi ngaøi Khoång töû.
@ Phuû ñònh nhieàu vaán ñeà lieân quan nhö: Traâu Dieãn khoâng phaûi
laø ngöôøi saùng taùc hoaëc toång hôïp thuyeát AÂm döông Nguõ haønh nhö Söû
Kyù cuûa Tö Maõ Thieân noùi tôùi.
@ Ñaët vaán ñeà Haø ñoà – Laïc thö laø gì khi ñöôïc coi laø caên nguyeân
cuûa Baùt quaùi vaø nhöõng hieän töôïng lieân quan ñeán hai ñoà hình naøy trong
caùc coå thö chöõ Haùn, thí duï nhö trong Luaän ngöõ (thieân Töû Haõn) caâu:
“Phöôïng ñieåu baát chi, Haø baát xuaát ñoà. Ngoâ dó hó phuø!”

Nhö vaäy, qua phaàn chöùng minh treân chöùng toû: Khoâng theå tìm
ñöôïc moät söï töông quan hôïp lyù naøo, ngay caû trong nhöõng tieàn ñeà caên
baûn cuûa kinh Dòch theo coå thö chöõ Haùn löu truyeàn. Khi nhöõng tieàn ñeà
caên baûn cuûa kinh Dòch theo coå thö chöõ Haùn ñaõ chöùa ñöïng nhöõng maâu
thuaãn thì heä quaû cuûa noù chaéc chaén khoâng theå naøo coù moät söï keát caáu
hôïp lyù:
Maâu thuaãn trong söï lieân heä giöõa Haø ñoà vaø Tieân thieân Baùt quaùi,
Laïc thö vaø Haäu thieân Baùt quaùi qua nhöõng vaán ñeà neâu treân, ñöôïc toùm
löôïc nhö sau:
Haø ñoà caên nguyeân cuûa Tieân thieân Baùt quaùi = 3500 naêm tr.CN.
Thôøi hoaøng ñeá Phuïc Hy.
Laïc thö caên nguyeân cuûa Haäu thieân Baùt quaùi = 2000 naêm tr.CN;
thôøi vua Ñaïi Vuõ.
Haäu thieân Baùt quaùi xuaát hieän vaøo thôøi Chu Vaên Vöông = 1200
naêm tr.CN.
AÂm döông 1200 tr.CN – vaøo thôøi Chu vaø trong kinh Dòch.
AÂm döông + Nguõ haønh = thôøi Haùn
Rieâng daáu aán cuûa Haø ñoà vôùi lyù töông sinh cuûa Nguõ haønh (Daáu aán
Haø ñoà coù trong Hoaøng Ñeá noäi kinh; nhöng söï xuaát hieän thöïc teá cuûa Haø
ñoà ñöôïc xaùc ñònh vaøo thôøi Toáng) vaø töï thaân cuoán Hoaøng Ñeá noäi kinh
khoù coù theå ñaët vaøo thôøi ñieåm naøo ñoù trong lòch söû vaên hoùa Trung Hoa?

116
 ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA
THÔØI GIAN XUAÁT HIEÄN AÂM DÖÔNG & NGUÕ HAØNH
THEO COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN

Laïc thö
2205
tr.Cn
Tieân thieân Haäu thieân
3500 tr.Cn 1200 tr.Cn

Haø ñoà Hoaøng Ñeá

AÂm Döông
3500 noäi kinh
1200 tr.Cn
tr.Cn 3000 tr.Cn?

AÂm Döông
Thaùi Cöïc
Nguõ haønh
700 tr.Cn
thôøi Haùn
Nguõ haønh
300 tr.Cn

MAÂU THUAÃN GIÖÕA NHÖÕNG NHAÄN ÑÒNH LIEÂN QUAN VÔÙI CAÁU
TRUÙC PHÖÔNG VÒ HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI
Nhö ñaõ trình baøy vôùi baïn ñoïc ôû phaàn treân – theo lòch söû chính
thoáng cuûa kinh Dòch trong coå thö chöõ Haùn – thì ñoà hình Haäu thieân Baùt
quaùi do Chu Vaên Vöông saùng taùc vaøo khoaûng 1200 naêm tr.CN. Maëc
duø, treân thöïc teá ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi xuaát hieän vaøo ñôøi Toáng –
sau ñoù hôn hai thieân nieân kyû; nhöng noù ñöôïc nhaéc tôùi töø ñôøi Haùn vaø
ñöôïc baûo chöùng baèng baûn vaên coå trong Thuyeát quaùi – Tieát 5, phaàn
kinh vaên cuûa Chu Dòch . Neáu caáu truùc ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi hôïp
117
lyù, ñoaïn kinh vaên treân roõ raøng thì khoâng coù gì ñeå baøn. Nhöng moïi söï
phaân tích, tìm hieåu veà noäi dung ñoaïn kinh vaên treân ñeàu khieân cöôõng
vôùi nghóa ñen cuûa noù. Ñeå baïn ñoïc khoûi laät laïi trang saùch, xin trích laïi
ñoaïn kinh vaên trong Thuyeát quaùi.
Thuyeát quaùi truyeän – Tieát 5:
Ñeá xuaát hoà Chaán; Teà hoà Toán; Töông kieán hoà Ly; Trí dòch hoà
Khoân; Duyeät ngoân hoà Ñoaøi; Chieán hoà Caøn; Lao hoà Khaûm; Thaønh ngoân
hoà Caán.
Qua ñoaïn kinh vaên trong Thuyeát quaùi trình baøy vôùi baïn ñoïc ôû
treân, thì ñoù chính laø trình töï cuûa quaùi vò Haäu thieân ñöôïc löu truyeàn, baét
ñaàu töø quaùi Chaán, thöù töï theo chieàu thuaän kim ñoàng hoà. Ñeå baïn ñoïc
khoûi laät laïi trang saùch xin xem hình minh hoïa döôùi ñaây:

Laohoà KHAÛM

Chieán hoà Thaønh ngoân

CAØN hoà CAÁN

Thuyeát ngoân Ñeá xuaát

hoà ÑOAØI hoà CHAÁN

Chí dòch Teà

hoà KHOÂN hoà TOÁN

Töông kieán hoà LY

Nhöng noäi dung tröïc tieáp cuûa noù thì laïi hoaøn toaøn khoâng phaûi
ñeå höôùng daãn söï saép xeáp quaùi vò Haäu thieân (xin ñöôïc trình baøy roõ hôn
ôû phaàn III, trong saùch naøy). Trong ñoà hình Baùt quaùi Haäu thieân khoâng
coù söï ñoái xöùng AÂm döông qua taâm so vôùi Baùt quaùi Tieân thieân. Baùt
quaùi Tieân thieân – tieàn ñeà cuûa Baùt quaùi Haäu thieân – ñaõ chöùng toû tính
caân ñoái laø nguyeân lyù caên baûn cuûa kinh Dòch. Vì vaäy, ñaõ coù nhöõng nhaø
nghieân cöùu hoaøi nghi tính chaân xaùc trong caáu truùc phöông vò cuûa ñoà
hình Haäu thieân vaø ñaõ tìm caùch saép xeáp laïi quaùi vò. Nhöng giaùo sö tieán

118
só Hoaøng Phöông ñaõ chöùng minh tính hôïp lyù cuûa ñoà hình Haäu thieân
Baùt quaùi ñöôïc coi laø cuûa Chu Vaên Vöông, nhö ñaõ trình baøy trong phaàn
trích daãn ôû treân. Söï chöùng minh cuûa giaùo sö chöa ñuû tính hôïp lyù bôûi
nhuõng ñieåm sau ñaây:
@ Giaùo sö cho raèng: coù söï vaät, söï vieäc voán thieáu tính caân ñoái
trong hình thöùc toàn taïi. Ñaây laø moät luaän ñieåm raát chaân xaùc (vaø cuõng raát
ñôn giaûn) trong vieäc phaûn aûnh hieän töôïng töï nhieân. Nhöng vaán ñeà ôû
ñaây laïi laø moät hoïc thuyeát ñöôïc hình thaønh treân cô sôû cuûa tính caân ñoái
ngay töø nguyeân lyù caên baûn cuûa noù. Ñieàu naøy ñöôïc chöùng toû trong caáu
truùc Tieân thieân Baùt quaùi laø tieàn ñeà cuûa Haäu thieân Baùt quaùi.
Kinh Dòch laø hoïc thuyeát vuõ truï quan lyù giaûi söï hình thaønh, bieán
hoaù cuûa söï vaät, söï vieäc treân cô sôû tính caân ñoái laøm caên baûn ñeå so saùnh
tính caân ñoái hay khoâng caân ñoái cuûa söï vaät hoaëc söï vieäc theo quan ñieåm
cuûa noù. Ñieàu naøy daõ ñöôïc chöùng toû baèng thuoäc tính cuûa töøng queû, töøng
haøo do söï vaän ñoäng cuûa quaùi hoaïch trong 64 queû töông öùng trong Haäu
thieân Baùt quaùi. Nhöng ñieàu ñoù khoâng coù nghóa quaùi vò trong Haäu thieân
Baùt quaùi phaûi sai leäch.
Thí duï: trong Haøo töø – queû Tieåu Suùc vieát :
Cöûu tam: Dö thoaùt böùc, phu theâ phaûn muïc.
Xe rôi truïc, vôï choàng löôøm nguyùt nhau
Roõ raøng thuoäc tính cuûa haøo cöûu tam laø “Xe rôi truïc, vôï choàng löôøm
nguyùt nhau” ñaõ phaûn aûnh tính maát caân ñoái cuûa söï vaät, söï vieäc.

@ Ñieåm thöù hai laø: vôùi coâng thöùc tính toaùn cuûa giaùo sö tuy lyù giaûi
ñöôïc tính caân ñoái giöõa hai phaàn AÂm döông cuûa quaùi vò (töùc laø giaùn tieáp
thöøa nhaän tính caân ñoái laø nguyeân lyù caên baûn), phuû nhaän moät caùch hôïp
lyù söï thay ñoåi phöông vò cuûa queû Caán vaø Khoân theo laäp luaän cuûa giaùo
sö Leâ Vaên Söûu. Bôûi vì, vôùi coâng thöùc naøy thì vieäc ñoåi phöông vò cuûa
queû Caán vaø Khoân nhö giaû thuyeát cuûa giaùo sö Leâ Vaên Söûu seõ taïo neân söï
maát caân baèng AÂm döông. Nhöng coâng thöùc cuûa giaùo sö Hoaøng Phöông
vaãn chöa phuû nhaän ñöôïc söï caàn thieát phaûi thay ñoåi phöông vò cuûa queû
Toán vaø Khoân. Bôûi vì, neáu ñoåi phöông vò cuûa hai queû naøy vaãn khoâng
laøm thay ñoåi tính caân ñoái giöõa hai phaàn AÂm döông maø giaùo sö chöùng
minh. Hay noùi caùch khaùc, vôùi coâng thöùc cuûa giaùo sö Hoaøng Phöông,
vaãn chöa giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà söï sai leäch vò trí cuûa queû Toán vaø
Khoân. Vì söï thay ñoåi hai queû Toán & Khoân vaãn baûo ñaûm tính caân ñoái
119
theo coâng thöùc maø giaùo sö ñöa ra. Xin baïn ñoïc xem hình minh hoïa
döôùi ñaây chöùng toû ñieàu naøy:
ÑOÀ HÌNH CUÛA GIAÙO SÖ HOAØNG PHÖÔNG

Vôùi coâng thöùc cuûa giaùo sö Hoaøng Phöông ñöa ra thì

Queû Ngoaïi coù toång soá laø:
2 (Toán) + 3 (Ly) + 8 (Khoân) + 5 (Ñoaøi) = 18
Queû Noäi coù toång soá laø:
1 (Kieàn) + 6 (Khaûm) + 4 (Caán) + 7 (Chaán) = 18
Nhö vaäy, trong coâng thöùc cuûa giaùo sö ñöa ra thì queû Toán &
Khoân naèm trong taäp hôïp queû Ngoaïi. Do ñoù, neáu ñoåi choã hai queû Toán
&Khoân cuõng khoâng aûnh höôûng gì ñeán toång ñoä soá 18. Xin baïn ñoïc
xem hình minh hoïa döôùi ñaây ñaõ ñoåi vò trí Toán & Khoân ñeå chöùng toû
ñieàu naøy:
120
 ÑOÀ HÌNH HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI
ñaõ ñoåi vò trí hai queû Toán & Khoân

@ Trong ñoà hình daãn chöùng cuûa giaùo sö chöùng toû raèng: oâng vaãn
lieân heä giöõa ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi vôùi Laïc thö (qua ñoä soá cuûa
Laïc thö treân hình). Nhöng söï lieân heä giöõa Haäu thieân Baùt quaùi vôùi Laïc
thö laø khoâng theå lyù giaûi ñöôïc, nhö ñaõ chöùng minh ôû treân.
Ñieàu quan troïng hôn caû laø: Neáu khoâng coù moät yù nieäm caên baûn veà
tính caân ñoái, thì khoâng coù cô sôû naøo ñeå noùi ñeán söï maát caân ñoái.
Nhö vaäy, so saùnh caáu truùc ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi vôùi nguyeân
lyù caên baûn cuûa hoïc thuyeát AÂm döông laø tính caân ñoái – caân baèng AÂm
döông – theå hieän ôû tieàn ñeà cuûa noù laø caáu truùc ñoà hình Tieân thieân Baùt
quaùi coù söï maâu thuaãn. Vaán ñeà ñöôïc ñaët ra seõ voâ nghóa, neáu nhö chæ
döøng laïi ôû tính caân ñoái hoaëc maát caân ñoái noùi chung. Nhöng söï vieäc laïi
khoâng ñôn giaûn nhö vaäy: kinh Dòch (töùc Chu Dòch ) maø phaàn caên baûn
121
cuûa noù laø keát caáu 64 queû Haäu thieân Baùt quaùi laïi coù moät caáu truùc chöùng
toû raèng phöông vò cuûa Haäu thieân Baùt quaùi ñöôïc coi laø cuûa Chu Vaên
Vöông laøm ra laø moät sai laàm. Sai laàm naøy seõ chöùng toû: Chu Vaên Vöông
khoâng phaûi laø taùc giaû cuûa Haäu thieân Baùt quaùi, oâng khoâng theå phaùt minh
moät söï hôïp lyù töø moät caùi voâ lyù. Vaán ñeà naøy seõ ñöôïc chöùng minh roõ hôn
ôû phaàn III.
Ñeán ñaây, qua hieän töôïng coù ñeán ba nhaän ñònh gaàn nhö ñoái laäp
nhau cuøng toàn taïi trong moät vaán ñeà (vaø nhieàu vaán ñeà raát caên baûn khaùc
cuõng trong tình traïng töông töï) – ñaõ chöùng toû moät caùch saéc saûo raèng:
kinh Dòch trong coå thö chöõ Haùn thieáu haún moâït heä thoáng lyù thuyeát caên
baûn, ñeå coù theå lyù giaûi moät caùch hôïp lyù vôùi chính noù trong nhöõng hieän
töôïng lieân quan. Hieän töôïng naøy seõ khoâng theå giaûi thích ñöôïc baèng
moät laäp luaän ñôn giaûn laø tính thaát truyeàn, vì söï maâu thuaãn ôû chính
ngay trong söï töông quan trong noäi dung cuûa vaán ñeà. Ñoái vôùi moät boä
xöông con khuûng long coù caùch ñaây khoaûng 100 trieäu naêm (tính thaát
truyeàn coøn cao hôn nhieàu), ngöôøi ta vaãn coù theå phuïc hoài ñöôïc hình
daïng ban ñaàu, bôûi vì söï töông quan hôïp lyù trong caáu truùc thaân theå ñaõ
toàn taïi treân thöïc teá. Chuùng ta haõy töôûng töôïng raèng: Neáu trong cuøng
moät ñòa ñieåm khaûo coå, ngöôøi ta tìm thaáy xöông ñaàu cuûa con khuûng
long Baïo Chuùa, xöông söôøn cuûa con Loâi long, xöông chaân cuûa con
Ñôn Giaùc long, xöông ñuoâi cuûa con Döïc long, maø ngöôøi ta laïi chöa
bieát gì veà hình daùng ban ñaàu cuûa noù thì tình caûnh seõ bi ñaùt nhö theá naøo.

MAÂU THUAÃN TRONG SÖÏ LYÙ GIAÛI

CAÊN NGUYEÂN CUÛA HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI
Cho ñeán ngaøy hoâm nay, moät söï bí maät vaãn bao truøm leân caên
nguyeân cuûa Haäu thieân Baùt quaùi. Döïa treân cô sôû naøo Chu Vaên Vöông
ñaõ thay ñoåi quaùi vò Tieân thieân thaønh Haäu thieân?
Coù nhieàu caùch giaûi thích veà vaán ñeà naøy. Ñoaïn trích daãn sau ñaây
trong saùch Chu Dòch vaø döï ñoaùn hoïc (saùch ñaõ daãn – trang 17) ñeå baïn
ñoïc tham khaûo :
Hình Tieân thieân Baùt quaùi maø ngaøy nay ta nhìn thaáy laø töø hình
Tieân thieân cuûa Thieäu Ung ñôøi Toáng maø ra. Coøn hình Haäu thieân Baùt quaùi
laø töø “thuyeát Quaùi”, ngöôøi ñôøi Toáng cho laø do Vaên Vöông taïo ra. Ngaøy
nay raát nhieàu hoïc giaû ñöa ra nhieàu caùch phoûng ñoaùn, vì sao Vaên
Vöông ñaõ söûa Tieân thieân Baùt quaùi thaønh Haäu thieân Baùt quaùi. Hoï cho

122
 raèng: Thôøi nhaø Haï baêng tuyeát tan, nöôùc bieån daâng leân, ngaäp chìm
nhöõng khoaûng ñaát lôùn, khaép nôi bò ngaäp nöôùc. Ñeán ñôøi nhaø Chu, hoaøn
caûnh töï nhieân thay ñoåi, vaän khí trôøi ñaát khoâng coøn thoáng nhaát vôùi Tieân
thieân Baùt quaùi nöõa. Cho neân Chu Vaên Vöông ñaõ söûa Tieân thieân Baùt
quaùi thaønh Haäu thieân Baùt quaùi.
Moät caùch giaûi thích nöõa cuõng khaù phoå bieán cho raèng: Sôû dó Chu
Vaên Vöông ñoåi quaùi vò ñöa queû Caøn (Trôøi) veà phía Taây Baéc – vì ñoù laø
nôi phaùt tích cuûa nhaø Chu – nhaèm loâi keùo quaàn chuùng uûng hoä oâng trong
vieäc khôûi nghóa choáng laïi nhaø AÂn Thöông. Ñoaïn sau ñaây trích daãn
trong saùch Kinh Dich Phuïc Hy (saùch ñaõ daãn – trang 14) ñeå baïn ñoïc
tham khaûo:
Trong Baùt quaùi ñoà Phuïc Hy, queû Kieàn ôû phöông chính nam,
nhöng trong Baùt quaùi ñoà cuûa nhaø Chu, queû Kieàn laïi thay queû Caán ôû Taây
baéc, nôi phaùt tích nhaø Chu, öùng vôùi ñaát Kyø Sôn (Thieåm taây, Trung
Quoác), maëc duø Taây baéc khoâng phaûi laø phöông chính, maø laïi laø phöông
cheùo.
Quaû nhieân, danh töø rieâng Kyø Sôn ñaõ ñöôïc ghi vaøo haøo Luïc töù
cuûa queû Thaêng (treân Khoân, döôùi Toán):
“Vöông duïng hanh vu Kyø Sôn, caùt voâ cöõu” (Nghóa: Vua ñöôïc
duøng thoâng suoát ôû Kyø Sôn. Toát, khoâng coù loãi)
Trang18 – saùch ñaõ daãn
Vieäc cha con Chu Vaên Vöông aâm möu söûa chöõa töø BAÙT QUAÙI
ÑOÀ truyeàn thoáng ñeán BAÙT QUAÙI ÑOÀ taân ñính chaéc haún muoán taïo ra
moät taâm lyù ñeå loâi keùo, thuyeát phuïc loøng ngöôøi caêm thuø vua Truï hoang
daâm, höôûng laïc voâ ñoä khieán daân khoå, haõy uûng hoä nhaø Chu sôùm oån ñònh
ngoâi vaøng ñeå cuoäc soáng ñöôïc yeân laønh. Nhaø Chu leân caàm chính quyeàn,
thay ñoåi moät soá cheá ñoä, leã nghi theo kyù hieäu nhaø Chu, nhö Chu leã, Chu
nhaïc, Chu quan, Chu thö, Chu Dòch . Laáy Chu Dòch thay cho Hy dòch
maø veà sau, coù theå töø ñôøi Toáng, caùc nhaø lyù hoïc goïi BAÙT QUAÙI ÑOÀ –
PHUÏC HY laø TIEÂN THIEÂN, ñeå phaân bieät vôùi BAÙT QUAÙI ÑOÀ cuûa nhaø
Chu laø HAÄU THIEÂN.
Caùch giaûi thích veà caên nguyeân cuûa Haäu thieân Baùt quaùi noùi treân
sai laàm ôû nhöõng ñieåm raát caên baûn nhö sau:
@Trong caùch giaûi thích thöù nhaát chöùng toû raèng: caên baûn cuûa quaùi
vò noùi chung chính laø ñieàu kieän thieân nhieân cuûa vuøng ñòa lyù sinh soáng
cuûa ngöôøi Hoa Haï. Ñeán ñôøi Chu, ñieàu kieän thieân nhieân, ñòa lyù khaùc
thôøi Haï thì quaùi vò phaûi thay ñoåi. Neáu vaäy, thì töø ñôøi Chu ñeán Haùn ñieàu
kieän thieân nhieân, ñòa lyù thay ñoåi raát nhieàu. Nhöng cho ñeán taän baây giôø,

123
sau Haùn hôn 2000 naêm, quaùi vò vaãn khoâng thay ñoåi. Ngöôïc laïi Chu
Dòch khi ñöôïc phoå bieán khaép theá giôùi, ôû nhöõng vuøng ñòa lyù khaùc nhau,
vaãn chöùng toû tính bao quaùt cuûa noù. Ñoaïn trích daãn döôùi ñaây trong saùch
Kinh Dòch – Ñaïo cuûa ngöôøi quaân töû (saùch ñaõ daãn, trang 81) chöùng toû
tính bao quaùt trong söï öùng duïng cuûa Chu Dòch :
Raymond de Becker trong lôøi giôùi thieäu baûn dòch kinh Dòch cuûa
Charles de Harley (laàn taùi baûn naêm 1970) cuõng nghó nhö Jung. Neáu
ngöôøi xin queû thaät tónh taâm, taäp trung tö töôûng vaøo ñieàu mình muoán hoûi,
thì queû cho bieát ñöôïc söï dieãn bieán cuûa tình theá töø tröôùc tôùi sau coù theå
seõ ra sao, vaø töï mình löïa laáy moät thaùi ñoä trong moãi tình theá, tuyø thaùi ñoä
ñoù maø coù theå thay ñoåi moät phaàn naøo söï dieãn bieán cuûa tình theá ñöôïc. Ñoù
laø caùi ích lôïi cuûa boùi Dòch veà söï tìm hieåu taâm lyù beà saâu (psychologie
des profondeurs), töùc laø tìm hieåu coõi tieøâm thöùc.
Nhö vaäy laø ôû taän beân Taây, hoaøn caûnh ñòa lyù khaùc haún, Chu Dòch
vaãn chöùng nghieäm tính bao truøm trong söï öùng duïng cuûa noù. Ñieàu naøy
chöùng minh raèng caên baûn cuûa Chu Dòch khoâng leä thuoäc vaøo vuøng ñòa
lyù sinh soáng cuûa ngöôøi Hoa Haï.
@ Trong caùch giaûi thích thöù hai chöùng toû raèng: caên nguyeân cuûa
quaùi vò leä thuoïâc vaøo nôi phaùt tích cuûa baäc ñeá vöông Hoa Haï (?). Neáu cöù
theo coå thö chöõ Haùn thì nhaø Haï coù Lieân Sôn Dòch, nhaø AÂn coù Qui Taøng
Dòch, nhaø Chu coù Chu Dòch . Nhöng töø Haùn, Ñöôøng, Toáng, Nguyeân,
Minh, Thanh sao laïi khoâng coù caùc ñoà hình Dòch cuûa rieâng caùc trieàu ñaïi
ñoù?
Vôùi nhöõng caùch giaûi thích treân töï thaân ñaõ phuû nhaän kinh Dòch laø
moät heä thoáng vuõ truï quan, maø phaûi goïi chính xaùc laø: Hoa Haï ñòa lyù
quan, neáu theo caùch giaûi thích thöù nhaát; hoaëc Chu ñeá quan, neáu theo
caùch giaûi thích thöù hai. Coøn neáu vaãn ñöôïc goïi laø vuõ truï quan thì maëc
nhieân thöøa nhaän ñòa baøn cö truù cuûa ngöôøi Hoa Haï (hoaëc nôi phaùt tích
cuûa nhaø Chu) laø trung taâm cuûa söï vaän ñoäng vuõ truï? Söï luùng tuùng trong
caùch giaûi thích caên nguyeân cuûa Baùt quaùi Haäu thieân cuûa caùc nhaø Lyù
hoïc, moät laàn nöõa laïi chöùng toû raèng: kinh Dòch thieáu haún moät heä thoáng
lyù thuyeát baûn caên. Söï giaûi thích mô hoà cho haàu heát moïi vaán ñeà coù tính
tieàn ñeà cuûa kinh Dòch trong hôn 2000 naêm qua, laø cô sôû ñeå ñaët laïi vaán
ñeà veà coäi nguoàn vaø noäi dung cuûa kinh Dòch. Ngöôøi vieát cho raèng:
Kyù hieäu trong kinh Dòch thöïc chaát chæ laø heä quaû cuûa moät hoïc
thuyeát vuõ truï quan coå. kinh Dòch ra ñôøi nhaèm lyù giaûi aûnh höôûng söï vaän
ñoäng cuûa vuõ truï ñeán cuoäc soáng, xaõ hoäi vaø con ngöôøi; töø söï nhaän thöùc
124
qui luaät vaän ñoäng ñoù – qua kinh Dòch, con ngöôøi tìm caùch öùng söû phuø
hôïp vôùi qui luaät cuûa vuõ truï, hoaø nhaäp vôùi thieân nhieân.

125
126
Chöông II:
HOAØNG ÑEÁ NOÄI KINH TOÁ VAÁN
HAØ ÑOÀ & NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN

TÍNH BAÁT HÔÏP LYÙ VEÀ THÔØI ÑIEÅM XUAÁT HIEÄN

N
CUOÁN HOAØNG ÑEÁ NOÄI KINH TOÁ VAÁN

hö trong phaàn treân ñaõ trình baøy: Thôøi ñieåm xuaát hieän cuûa
cuoán Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán khoù coù theå ñaët vaøo moät giai
ñoaïn naøo trong lòch söû vaên minh Hoa Haï, ñeå coù söï töông quan hôïp lyù
vôùi nhöõng vaán ñeà cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh. Noäi dung cuûa cuoán
saùch naøy theå hieän phöông phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh
trong Ñoâng y, trong ñoù coù daáu aán cuûa Haø ñoà. YÙ nghóa tröïc tieáp trong
noäi dung cuûa noù xaùc ñònh thôøi ñieåm xuaát hieän thuoäc veà thôøi Hoaøng Ñeá.
Nhöng nhöõng nhaø nghieân cöùu ñaõ ñaët vaøo giai ñoaïn lòch söû thôøi Xuaân
thu Chieán quoác (ñaõ trích daãn ôû phaàn treân).
Qua nhöõng ñoaïn trích daãn ôû trong muïc “Hoaøng Ñeá noäi kinh toá
vaán vaø lòch söû thuyeát AÂm döông Nguõ haønh” ôû Phaàn I. Baïn ñoïc coù theå
tìm thaáy söï öùng duïng phöông phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm döông – Nguõ
haønh trong toaøn boä cuoán saùch noùi treân (keå caû söï öùng duïng AÂm döông
lòch, maø ôû ñoù ñaõ coù söï phoái hôïp Can Chi). Nhö vaäy, thuyeát AÂm döông
– Nguõ haønh ñaõ hoaøn chænh, nhaát quaùn vaø ñöôïc öùng duïng trong Hoaøng
Ñeá noäi kinh toá vaán tröôùc caû Laïc thö do vua Ñaïi Vuõ phaùt hieän caû ngaøn
naêm (Nieân ñaïi cuûa Hoaøng Ñeá öôùc tính khoaûng 3000 naêm tr.CN – Vua
Ñaïi Vuõ khoaûng 2205 naêm tr.CN). Roõ raøng ñaây laø moät ñieàu cöïc voâ lyù.
Neáu nhö chuùng ta tin vaøo tính chính xaùc cuûa cuoán Hoaøng Ñeá noäi
kinh toá vaán thì seõ phuû nhaän toaøn boä nhöõng taùc giaû Trung Hoa ñöôïc coi
laø saùng laäp ra thuyeát AÂm döông vaø Nguõ haønh sau ñoù. Vaäy thì tröôùc
Hoaøng Ñeá ai laø ngöôøi saùng taïo thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh, khi
chính cuoán Hoaøng Ñeá Noäi kinh toá vaán chæ theå hieän söï öùng duïng phöông
phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh, chöù khoâng phaûi theå hieän
noäi dung cuûa hoïc thuyeát ñoù?
Coù leõ nhaän thaáy ñöôïc ñieàu phi lyù naøy – treân quan nieäm thuyeát
127
AÂm döông Nguõ haønh thuoäc veà vaên minh Hoa Haï – neân caùc nhaø nghieân
cöùu hieän ñaïi ñaõ coù söï coá gaéng tìm moät thôøi ñieåm lòch söû hôïp lyù cho söï
ra ñôøi cuûa cuoán saùch Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán.
@ Nhaän ñònh ñaàu tieân cho raèng: Cuoán Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán
ñöôïc vieát vaøo thôøi Xuaân thu Chieán quoác?! (Ñaõ trích daãn).
Neáu nhaän ñònh cuûa caùc nhaø lyù hoïc hieän ñaïi ñuùng, thì ñaây laø söï
phuû nhaän taùc giaû cuûa cuoán saùch laø Hoaøng Ñeá vaø Kyø Baù. Nhö vaäy taïi
sao laïi coù söï gaùn gheùp naøy vaø ai laø taùc giaû ñích thöïc cuûa noù? Trong khi
saùch Ñoâng y cuõng nhö saùch boùi khoâng phaûi ñoái töôïng phaù huûy vaøo thôøi
Taàn Thuûy Hoaøng. Hôn nöõa y hoïc laø moät nhu caàu caàn thieát vaø phoå bieán
trong ñôøi soáng xaõ hoäi; treân töø vua chuùa, döôùi ñeán thöù daân. Taïi sao moät
cuoán y lyù caên baûn söû duïng phöông phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm döông –
Nguõ haønh, laïi khoâng heà ñöôïc nhaéc ñeán trong baát cöù moät cuoán coå thö
naøo cuûa caùc hoïc giaû noåi tieáng tröôùc thôøi Haùn?
Thôøi Xuaân thu Chieán quoác laø moät thôøi ñaïi xuaát hieän raát nhieàu
nhaø tö töôûng lôùn nhö Khoång töû, Maïnh töû, Tuaân töû, Haøn Phi töû… hoï ñeå
laïi raát nhieàu tröôùc taùc. Neáu heä thoáng vuõ truï quan AÂm döông – Nguõ
haønh vôùi giaù trò tuyeät vôøi cuûa noù, ñöôïc theå hieän trong söï öùng duïng ôû
ngay trong moät nhu caàu khoâng theå thieáu vaø phoå bieán laø y hoïc, maø sao
laïi khoâng ñöôïc caùc hoïc giaû löu danh haøng thieân nieân kyû quan taâm ñeán
nhö: Khoång töû thôøi Xuaân Thu; Maïnh töû, Trang töû thôøi Chieán quoác?
Moät ñieàu ñaùng löu yù nöõa laø: Sau caùc hoïc giaû noåi tieáng thôøi Xuaân thu –
Chieán quoác haøng nöûa thieân nieân kyû – trong Söû kyù cuûa Tö Maõ Thieân
cuõng khoâng heà moät laàn nhaéc ñeán cuoán Hoaøng Ñeá Noäi kinh toá vaán; maëc
duø oâng laïi noùi ñeán Traâu Dieãn (350 – 270 tr.CN), nhö laø moät ngöôøi neáu
khoâng phaûi laø saùng laäp thì cuõng laø ngöôøi ñaàu tieân toång hôïp thuyeát AÂm
döông – Nguõ haønh trôû thaønh moät hoïc thuyeát thoáng nhaát. Ñaây thaät söï laø
moät ñieàu voâ lyù. Vaán ñeà naøy ñaõ ñöôïc ñaët ra trong cuoán Thôøi Huøng Vöông
vaø bí aån Luïc thaäp hoa giaùp (Nxb VHTT 2002).
@ Giaû thuyeát thöù hai cho raèng: Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán laø do
caùc phöông só kieát taäp, toång hôïp vaøo ñôøi Haùn. Giaû thuyeát naøy giaûi thích
ñöôïc söï voâ lyù ñaõ phaân tích ôû treân. Nhöng ngay caû trong tröôøng hôïp nhö
vaäy cuõng khoâng theå thöïc hieän ñöôïc. Bôûi vì: ñeå vieát cuoán saùch naøy thì
caàn phaûi coù moät kieán thöùc hoaøn chænh veà thuyeát AÂm döông – Nguõ
haønh. Nhöng hoïc thuyeát naøy – theo caùc nhaø nghieân cöùu hieän ñaïi – vaøo
thôøi Haùn môùi ñang töøng böôùc hoaøn chænh. Do ñoù, khoâng coù cô sôû naøo
128
ñeå coù moät söï öùng duïng moät hoïc thuyeát – cho ñeán ngaøy hoâm nay, khi
baïn ñang ñoïc cuoán saùch naøy – vaãn chöa hoaøn chænh, ñeå coù moät söï öùng
duïng hoaøn chænh cho noù. Huoáng chi, trong Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán
coøn coù raát nhieàu vaán ñeà bí aån vaø phöùc taïp hôn caû kinh Dòch, vaãn chöa
coù söï lyù giaûi; ngöôøi ta khoâng theå kieát taäp nhöõng caùi maø ngöôøi ta khoâng
hieåu gì caû. Cho raèng ñaây laø söï kieát taäp, thì maëc nhieân thöøa nhaän: nhöõng
noäi dung cuûa cuoán Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán daõ coù tröôùc Haùn; töùc laø
thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh ñaõ hoaøn chænh tröôùc ñoù vaø vaán ñeà tieáp
tuïc laëp laïi nhö giaû thuyeát treân.
@ Giaû thuyeát thöù ba cho raèng: Cuoán Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán
ñöôïc kieát taäp vaøo ñôøi Minh (?!).
Giaû thuyeát naøy chæ coù söï hôïp lyù hình thöùc, maëc duø noù lyù giaûi ñöôïc
daáu aán cuûa Haø ñoà (chæ thöïc söï xuaát hieän vaøo ñôøi Toáng – tröôùc Minh).
Nhöng vôùi giaû thuyeát naøy thì – ngoaøi nhöõng maâu thuaãn chung vôùi caùc
giaû thuyeát treân – noù laïi gaëp nhöõng maâu thuaãn khoâng lyù giaûi ñöôïc sau
ñaây:
* Söï lieân heä giöõa lòch söû thôøi Minh (theá kyû XIV) vôùi thôøi Hoaøng
Ñeá gaàn 3000 naêm tr.CN, theå hieän trong noäi dung cuoán saùch.
* Vaøo theá kyû 14 sau CN, laø luùc söï öùng duïng cuûa thuyeát AÂm
döông Nguõ haønh ñaõ raát phoå bieán. Do ñoù, caøng khoâng theå coù söï kieát taäp
nhöõng caùi maø cho ñeán taän baây giôø ngöôùi ta vaãn khoâng theå lyù giaûi.
* Vaøo thôøi Minh, lòch söû cuõng ñaõ roõ raøng. Khoâng theå coù moät cuoán
saùch vaøo haøng kyø thö vaø ñöôïc öùng duïng trong moät nhu caàu phoå bieán,
maø ngöôøi ta khoâng theå chæ ra chính xaùc thôøi ñieåm ra ñôøi hoaëc taùc giaû
cuûa noù. Moät vaán ñeà ñöôïc ñaët ra laø caáu truùc ngoân ngöõ trong Hoaøng Ñeá
noäi kinh toá vaán hoaøn toaøn khoâng phaûi laø caáu truùc ngoân ngöõ cuûa thôøi
nhaø Minh. Chæ coøn moät caùch duy nhaát laø vieát laïi cuoán saùch naøy. Ñieàu
naøy roõ raøng khoâng theå thöïc hieän ñöôïc, khi cho ñeán taän baây giôø, thuyeát
AÂm döông Nguõ haønh vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán noù vaãn coøn laø söï
bí aån.
Trong ba giaû thuyeát treân, thì giaû thuyeát thöù hai vaø thöù ba laø do
tham khaûo yù kieán baïn ñoïc gaàn guõi, khoâng coù taøi lieäu coâng boá chính
thöùc.
@ Maâu thuaãn lôùn nhaát caàn phaûi lyù giaûi laø: Hoaøng Ñeá noäi kinh toá

129
vaán laø cuoán saùch lyù luaän caên baûn cuûa Ñoâng y, ñöôïc phaùt trieån töø moät
heä thoáng lyù luaän caên baûn laø hoïc thuyeát AÂm döông Nguõ haønh. Do ñoù,
noù chæ coù theå ñöôïc thöïc hieän khi ngöôøi ta ñaõ coù moät kieán thöùc hoaøn
chænh veà hoïc thuyeát naøy. Nhöng cho ñeán ngaøy hoâm nay, thuyeát AÂm
döông Nguõ haønh vaãn chæ ñeå laïi nhöõng daáu aán mô hoà. Thaät laø phi lyù,
khi ngöôøi ta laïi coù theå saùng taùc ra moät cuoán saùch lyù luaän, döïa treân moät
lyù thuyeát caên baûn maø ngöôøi ta hoaøn toaøn mô hoà veà noù. Hieän töôïng
naøy coù theå ví nhö moät hoïc sinh khoâng caàn hoïc thuoäc baøi, nhöng vaãn
giaûi ñöôïc toaùn. Cho duø coù coù khieân cöôõng öùng duïng phöông phaùp
luaän sieâu hình ñeå phaûn baùc, cho laø hoïc sinh ñoù kieáp tröôùc voán laø nhaø
thoâng thaùi; thì ít nhaát kieáp tröôùc noù ñaõ hoïc baøi.
Bôûi vaäy, ngoaøi nhöõng maâu thuaãn vôùi nhöõng hieän töôïng lieân
quan ñeán noù, thì ñaây chính laø ñieàu caên baûn ñeå cuoán Hoaøng Ñeá noäi
kinh toá vaán khoù coù theå ñaët vaøo moät thôøi ñieåm lòch söû naøo ñoù cuûa neàn
vaên minh Hoa Haï.
Hôn nöõa, cuoán Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán vôùi noäi dung öùng duïng
thuyeát AÂm döông Nguõ haønh trong Ñoâng y, cuõng chæ laø moät hieän töôïng
trong söï öùng duïng phoå bieán cuûa hoïc thuyeát naøy. Do ñoù, khi nguoàn coäi
cuûa hoïc thuyeát AÂm döông Nguõ haønh ñöôïc minh chöùng, thì cuoán Hoaøng
Ñeá noäi kinh cuõng xaùc ñònh ñöôïc nguoàn goác cuûa noù.

DAÁU AÁN HAØ ÑOÀ TRONG COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN TRÖÔÙC TAÀN
Saùch Chu Dòch döï ñoaùn hoïc - Thieäu Vó Hoa vieát:
Thuyeát “Haø ñoà” “Laïc ñoà” trong cuoán “Thöôïng thö” cuûa Tieân Taàn, “Luaän ngöõ”
cuûa Maïnh töû vaø trong “Heä töø” ñeàu coù ghi laïi. Nhöng “Ñoà” vaø “Thö” thöïc chaát laø caùi
gì, chöa coù ai nhìn thaáy, caøng chöa thaáy ai noùi ñeán. Tröôùc ñôøi Toáng, khoâng ít “Dòch”
gia khi vieát veà “Dòch”, raát ít noùi ñeán “Haø ñoà”, “Laïc ñoà”, moät vaøi ngöôøi coù noùi ñeán thì cuõng
chæ löôùt qua. Phong traøo noùi ñeán “Haø ñoà”, “Laïc thö” vaøo nhöõng naêm Thaùi bình höng
quoác (nieân hieäu Toáng Thaùi Toân).

Saùch Bí aån cuûa Baùt quaùi - Vöông Ngoïc Ñöùc, Dieâu Vó Quaân, Trònh Vónh
Töôøng - vieát:
“... Thôøi Tieân Taàn coù Haø ñoà, Laïc thö hay khoâng vaãn laø moät caâu hoûi.”

Daáu aán Haø ñoà trong “Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán”
Trong cuoán Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán ñaõ öùng duïng phöông phaùp
luaän cuûa thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh ñeå lyù giaûi caùc hieän töôïng cuûa

130
söï vaän ñoäng vuõ truï vaø aûnh höôûng cuûa noù ñeán traùi ñaát vôùi ñôøi soáng con
ngöôøi. Nhöng noäi dung cuûa noù laïi goùp phaàn taïo neân söï bí aån cuûa lòch
söû thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh vaø cuõng laø ñeà taøi tranh luaän qua
nhieàu theá heä. Trong Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán cuõng ñeå laïi raát nhieàu
nhöõng khaùi nieäm bí aån khaùc, maø cho ñeán taän ngaøy nay ñaõ khoâng bieát
bao nhieâu hoïc giaû toán raát nhieàu coâng söùc vaãn chöa lyù giaûi ñöôïc. Thí duï
nhö nhöõng khaùi nieäm veà luïc khí, nguõ vaän öùng duïng trong y lyù… Nhöng
moät hieän töôïng ñaëc bieät raát ñaùng löu yù laø: trong Hoaøng Ñeá noäi kinh toá
vaán, moät cuoán saùch ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu cho laø xuaát hieän vaøo thôøi
Xuaân thu Chieán quoác - töùc laø tieân Taàn - laïi ghi nhaän daáu aán cuûa Haø ñoà,
khi lyù giaûi nhöõng vaán ñeà cô sôû lyù luaän öùng duïng trong Ñoâng y. Ñoaïn
sau ñaây ñöôïc trích trong Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán toaøn taäp (Nhaø thuoác
Hoàng Kheâ xuaát baûn 1954 – Dòch giaû Nguyeãn Töû Sieâu) ñöôïc trích daãn
trong phaàn “Kim quyû chaân ngoân luaän”:
Hoaøng ñeá hoûi:
– Naêm taøng öùng vôùi boán muøa, vaäy coù söï thaâu thu gí khoâng?
Kyø Baù thöa:
– Ñoâng phöông saéc xanh, thoâng vaøo Can, khai khieáu leân maét,
taøng Tinh ôû Can. Phaùt ra beänh thaønh chöùng kinh sôï. Veà vò laø chua,
thuoäc veà loaøi thaûo moäc, thuoäc veà luïc suùc laø gaø, thuoäc veà nguõ coác laø luùa
maïch, thuoäc veà boán muøa treân öùng vôùi tueá tinh; xuaân khí thuoäc veà boä
phaän ñaàu; thuoäc veà AÂm laø tieáng Giaùc; thuoäc veà soá laø soá 8; thuoäc veà
muøi laø muøi hoâi. Do ñoù, bieát laø thöôøng phaùt sinh beänh ôû gaân.
Nam phöông saéc ñoû, thoâng vaøo vôùi Taâm khai khieáu leân tai,
taøng Tinh ôû Taâm. Beänh phaùt sinh ôû caû naêm taøng, veà vò laø ñaéng vaø
thuoäc veà Hoûa; thuoäc veà luïc suùc laø deâ; thuoäc veà nguõ coác laø thöû; thuoäc
veà boán muøa, treân öùng vôùi sao Huyønh hoaëc; thuoäc veà AÂm laø tieáng Chuûy;
thuoäc veà soá laø soá 7; thuoäc veà muøi laø muøi haéc; do ñoù bieát laø thöôøng
sinh beänh ôû maïch.
Trung öông saéc vaøng, thoâng vaøo vôùi Tyø, khai khieáu leân mieäng.
Taøng Tinh ôû Tyø. Beänh phaùt sinh ôû cuoáng löôõi, veà vò laø ngoït, vaø thuoäc
veà Thoå; thuoäc veà luïc suùc laø boø; thuoäc veà nguõ coác laø taéc; thuoäc veà boán
muøa treân öùng vôùi sao Chaán; thuoäc veà AÂm laø Cung, thuoäc veà soá laø soá
5; thuoäc veà muøi laø muøi thôm; do ñoù, bieát laø thöôøng sinh beänh taïi thòt.
Taây phöông saéc traéng, thoâng vaøo vôùi Pheá, khai khieáu ôû muõi,
taøng Tinh ôû Pheá; beänh phaùt sinh ôû vai; veà vò laø cay vaø thuoäc veà Kim;
thuoäc veà luïc suùc laø ngöïa; thuoäc veà nguõ coác laø ñaïo; thuoäc veà boán muøa,
treân öùng vôùi sao Thaùi baïch; thuoäc veà AÂm laø Thöông; thuoäc veà soá laø soá
. 9; do ñoù bieát laø thöôøng sinh beänh taïi bì mao.
131
 Baéc phöông saéc ñen, thoâng vaøo vôùi Thaän, thoâng khieáu ôû nhò
AÂm; taøng Tinh ôû Thaän; beänh phaùt sinh ôû Kheâ; veà vò laø maën vaø thuoäc veà
Thuûy; thuoäc veà luïc suùc laø lôïn; thuoäc veà nguõ coác laø ñaäu, thuoäc veà boán
muøa treân öùng vôùi sao Thaàn, thuoäc veà AÂm laø Vuõ, thuoäc veà soá laø soá 6,
thuoäc veà muøi laø muøi huùc muïc, do ñoù bieát laø thöôøng sinh beänh ôû xöông.
Qua phaàn trích daãn treân, chuùng ta chaét loïc ñoä soá cuûa Kim - Moäc
- Thuûy - Hoûa - Thoå (phaàn in ñaäm) vôùi phöông vò ñöôïc ghi nhaän cuûa
Nguõ haønh vaø so saùnh vôùi ñoà hình Haø ñoà, chuùng hoaøn toaøn coù söï truøng
khôùp. Haø ñoà voán ñöôïc coi laø caên nguyeân cuûa neàn Lyù hoïc Ñoâng phöông.
Do ñoù, söï truøng khôùp noùi treân khoâng theå coi laø hieän töôïng ngaãu nhieân.
Ñieàu naøy chöùng toû raèng: khi hình thaønh cuoán saùch naøy, taùc giaû cuûa noù
ñaõ bieát ñeán Haø ñoà. Xin xem hình veõ sau:
ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA SÖÏ ÖÙNG DUÏNG
PHÖÔNG VÒ NGUÕ HAØNH CUÛA HAØ ÑOÀ
TRONG HOAØNG ÑEÁ NOÄI KINH

Qua ñoà hình treân, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy söï lieân heä truøng khôùp
ñoä soá vaø phöông vò Nguõ haønh trong Hoaøng Ñeá noäi kinh vôùi Haø ñoà. Söï
lieân heä naøy cho thaáy: Haø ñoà laø moät thöïc teá ñaõ toàn taïi (vaø ñaõ ñöôïc öùng
duïng) tröôùc thôøi ñieåm hình thaønh cuoán Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán.
132
Laõ thò Xuaân thu vaø daáu aán cuûa Haø ñoà
Trong caùc coå thö chöõ Haùn ñöôïc coi laø tröôùc Taàn, ngoaøi Hoaøng ñeá
noäi kinh toá vaán, daáu aán cuûa Haø ñoà coøn ñöôïc ghi nhaän ôû Laõ thò Xuaân thu,
moät taùc phaåm ñöôïc coi laø cuûa Laõ Baát Vi vieát vaøo thôøi kyø ñaàu cuûa ñeá
cheá Taàn. Lôøi giôùi thieäu trong saùch Laõ thò Xuaân thu do Phan Vaên Caùc
dòch - Nxb Vaên hoïc & Trung taâm vaên hoùa ngoân ngöõ Ñoâng Taây xuaát
baûn 1999, vieát:
“Laõ Baát Vi beøn sai caùc thöïc khaùch cuûa mình vieát ra nhöõng ñieàu
nghe bieát, taäp hôïp laïi laøm thaønh “Baùt laõm” vaø “Luïc luaän”, “Thaäp nhò kyû”
coäng hôn hai möôi vaïn chöõ, coi laø coù ñuû “thieân ñòa vaïn vaät coå kim chi
söï”, ñaët teân laø Laõ thò Xuaân thu, vaø “ñaët ôû coång chôï Haøm Döông, treo
ngaøn laïng vaøng treân ñoù, môøi du só taân khaùch chö haàu ai theâm bôùt ñöôïc
moät chöõ thì thöôûng ngaøn laïng vaøng”…
“Haùn thö Ngheä vaên chí ñaõ coi ñoù laø taùc phaåm tieâu bieåu cuûa “taïp
gia”, ñaùnh giaù raèng veà hoïc thuaät, saùch aáy “kieâm Nho Maëc, hôïp Danh
Phaùp (goàm caû Nho gia laãn Maëc gia, gheùp caû Danh gia vôùi Phaùp gia)
ÔÛ thôøi hieän ñaïi, Haàu Ngoaïi Lö cho ñoù laø khôûi nguoàn cuûa Taïp gia,
laø söï nhaøo troän “kieäm thính taïp hoïc” khoâng coù tinh thaàn tinh thaàn saùng
taïo. Nhieàu hoïc giaû chæ thöøa nhaän giaù trò söû lieäu cuûa noù maø thoâi.
Nhöng nhaø söû hoïc Phuøng Höõu Lan cho raèng: ”Saùch naøy khoâng
ñaët teân Laõ Töû, maø ñaët teân Laõ thò Xuaân thu, haún laø Vaên Tín Haàu voán ñaõ
coi saùch cuûa mình laø söû, Söû kí noùi raèng Laõ Baát Vi coi saùch cuûa mình
chöùa ñuû muoân vaät trong trôøi ñaát cuøng moïi vieäc xöa nay, ñaët teân laø Laõ
thò Xuaân thu cuõng ñaõ coi ñoù laø söû. Töïa Nieân bieåu möôøi hai chö haàu
trong Söû kí ñaët ngang haøng Laõ thò Xuaân thu vôùi Taû thò Xuaân thu vaø Ngu
thò Xuaân thu, chöùng toû Söû coâng cuõng coi saùch ñoù laø söû roài”
Trong noäi dung cuûa saùch Laõ thò Xuaân thu coù noùi ñeán söï vaän haønh
coù tính qui luaät cuûa thôøi tieát töøng thaùng trong naêm vaø söï öùng söû cuûa caùc
baäc ñeá vöông thuaän theo töï nhieân ñeå ñieàu haønh ñaát nöôùc. Phaàn naøy
ñöôïc chia laøm 12 Kyû.
Möôøi hai kyû saép xeáp theo trình töï boán muøa, moãi muøa coù ba kyû:
maïnh, troïng, quyù. Kyû thuû laø nguyeät leänh cuûa thaùng. Xuaân chuû sinh, haï
chuû tröôûng, thu chuû thu, ñoâng chuû taøng (*).

* Chuù thích trong saùch ñaõ daãn: Thaäp nhò kyû chính laø thieân Nguyeät leänh trong
saùch Leã kyù, möôøi hai thaùng saép xeáp laøm möôøi hai thieân, sau moãi thieân ñeàu chen theâm
boán thieân khaùc. Boán kyû xuaân haï thu ñoâng, xuaân noùi veà sinh, haï noùi veà tröôûng, thu noùi
veà thu (hoaïch), ñoâng noùi veà caát giaáu. Boán thieân phuï vaøo moãi kyû cuõng ñeàu phoái hôïp
theo trình töï xuaân sinh, haï tröôûng, thu thu, ñoâng taøng maø trình baøy caùc quan ñieåm veà
pheùp toàn sinh, theå thích maø taêng tröôûng, vaïn vaät thu gom, cheát ñích ñaùng; cheát coù giaù
trò. Baûn maãu cuûa thieân ñaàu moãi kyû trong thaäp nhò kyû vaø Haï tieåu chinh ñeàu laø saùch noâng

133
 löu haønh trong daân gian. Maïnh xuaân laø thaùng ñaàu trong lòch nhaø Haï, töùc thaùng Gieâng.
Ñaây laø thieân Maïnh xuaân, khoâng phaûi kyû, caùc “kyû” ôû sau ñeàu nhö vaäy.

Trong noäi dung cuoán saùch, daáu aán mang noäi dung cuûa Haø ñoà theå
hieän trong caùc ñoaïn tieâu bieåu ñöôïc trích daãn sau ñaây:

MAÏNH XUAÂN KYÛ

Thieân thöù nhaát noùi raèng:
Thaùng ñaàu xuaân: Maët trôøi ôû vò trí sao Doanh thaát. Buoåi chieàu
hoâm, sao Saâm ôû phöông chính Nam, saùng sôùm sao Vó ôû phöông chính
Nam. Maët trôøi thaùng naøy ôû phöông Giaùp AÁt (phöông ñoâng). Vò ñeá
vöông töông öùng vôùi thaùng naøy laø Thaùi Cao thò (döïa vaøo Moäc ñöùc maø
xöng vöông), vò thaàn ñoái öùng thaùng naøy laø Moäc thaàn Caâu mang, ñoäng
vaät tieâu bieåu cuûa thaùng naøy laø loaøi coù vaûy; thanh aâm thaùng naøy laáy aâm
gioác (moät trong nguõ aâm) laøm tieâu bieåu, aâm luaät thaùng naøy phuø hôïp vôùi
Thaùi Thoác (moät trong luïc luaät). Con soá ñoái öùng vôùi thaùng naøy laø 8 (soá
cuûa Thieáu döông), vò ñoái öùng cuûa thaùng naøy laø vò chua; muøi ñoái öùng vôùi
thaùng naøy laø muøi tanh.
MAÏNH HAÏ KYÛ
Thieân thöù nhaát noùi raèng:
Thaùng ñaàu muøa haï: Maët trôøi ôû vò trí cuûa sao Taát. Buoåi chieàu hoâm
sao Döïc ôû phöông chính Nam, saùng sôùm sao Vuï Nöõ ôû phöông Bính
Ñinh (phöông Nam). Vò ñeá vöông töông öùng thaùng naøy laø Vieâm Ñeá
(döïa vaøo Hoûa ñöùc maø xöng vöông). Vò thaàn ñoái öùng thaùng naøy laø Hoûa
thaàn Chuùc Dung. Ñoäng vaät tieâu bieåu thaùng naøy laø loaøi chim coù loâng vuõ.
Thanh aâm thaùng naøy laáy aâm Chuûy (moät trong nguõ aâm) laøm tieâu bieåu.
AÂm luaät thaùng naøy hôïp vôùi Troïng Löõ. Con soá ñoái öùng thaùng naøy laø 7.
Ñaëc ñieåm cuûa thaùng naøy laø leã tieát. Söï vieäc thaùng naøy laø xem.
MAÏNH THU KYÛ
Thieân thöù nhaát noùi raèng:
Thaùng ñaàu muøa thu: Maët Trôøi ôû vò trí cuûa sao Döïc. Buoåi chieàu
hoâm sao Ñaåu ôû phöông chính Nam. Maët Trôøi thaùng naøy ôû phöông
Canh Taân ( phöông taây). Vò ñeá vöông öùng vôùi thaùng naøy laø hoï Thieáu
Haõo (laáy ñöùc Kim maø xöng vöông thieân haï). Vò thaàn öùng vôùi thaùng naøy
laø Kim thaàn Nhuïc Thu (teân laø Cai). Ñoäng vaät tieâu bieåu thaùng naøy laø loaøi
thuù coù loâng mao. Thanh aâm thaùng naøy laáy Thöông laøm tieâu bieåu. AÂm
luaät thaùng naøy hôïp vôùi Di Taéc (moät trong luïc luaät). Con soá ñoái öùng
thaùng naøy laø 9 (soá cuûa Thieáu aâm). Vò töông öùng thaùng naøy laø vò cay.
Muøi töông öùng thaùng naøy laø muøi tanh. Teá töï thaùng naøy ôû cöûa.
MAÏNH ÑOÂNG KYÛ

134
 Thieân thöù nhaát noùi raèng:
Thaùng ñaàu muøa ñoâng: Maët trôøi ôû vò trí cuûa sao Vó. Buoåi chieàu
hoâm sao Nguy ôû phöông chính nam, buoåi saùng sôùm Thaát tinh ôû phöông
chính nam. Maët Trôøi thaùng naøy ôû phöông Nhaâm Quyù (phöông baéc). Vò
ñeá vöông öùng vôùi thaùng naøy laø Chuyeân Huùc (laáy ñöùc Thuûy maø xöng
vöông thieân haï). Vò thaàn öùng vôùi thaùng naøy laø Huyeàn Minh (Thuûy thaàn).
Ñoäng vaät tieâu bieåu thaùng naøy laø loaøi giaùp giôùi (ñaïi bieåu laø Ruøa). Thanh
aâm thaùng naøy laø Vuõ (moät trong nguõ aâm). AÂm luaät thaùng naøy hôïp vôùi
thaùng naøy hôïp vôùi ÖÙng Chung (moät trong luïc laõ). Con soá cuûa thaùng
naøy laø 6. Vò töông öùng thaùng naøy laø vò maën. Muøi töông öùng thaùng naøy
laø muøi muïc. Thaùng naøy teá töï ñaát trong cöûa. Luùc teá töï, tröôùc phaûøi daâng
thaän. Thaùng naøy, nöôùc baét ñaàu ñoùng baêng, ñaát baét ñaàu ñoâng giaù. Gaø
röøng xuoáng nöôùc bieán thaønh con soø. Caàu voàng aån naùu khoâng xuaát
hieän. Thaùng naøy Thieân töû ôû trong phoøng ñaàu taây cuûa nhaø höôùng baéc,
ngoài xe ñen, thaéng xe baèng ngöïa ñen, treân xe coù côø ñen, maëc aùo ñen,
ñeo ngoïc ñen laøm ñoà trang söùc. Aên keâ neáp vaø thòt lôïn. Ñoà teá khí to maø
chuùm mieäng..
Neáu nhö trong saùch Thöôïng thö - thieân Coå meänh chæ nhaéc ñeán
Haø ñoà ñöôïc veõ ôû vaùch cung ñieän nhaø Chu moät caùch mô hoà, thì Hoaøng
Ñeá noäi kinh vaø Laõ thò Xuaân thu ghi laïi nhöõng daáu aán lieân quan ñeán noäi
dung cuûa noù. Baïn ñoïc coù theå lieân heä caùc con soá, phöông vò cuûa Nguõ
haønh (phaàn in nghieâng chöõ ñaäm) vôùi hình Haø ñoà ñöôïc trình baøy sau
ñaây:
ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA
DAÁU AÁN HAØ ÑOÀ TRONG LAÕ THÒ XUAÂN THU

135
 Phaàn chöùng minh treân ñaây ñaõ chöùng toû vôùi baïn ñoïc raèng: Hoïc
thuyeát Quaùi khí öùng vôùi 4 muøa ñöôïc coi laø cuûa Kinh Phoøng, Maïnh Hæ
phaùt minh vaøo ñôøi Haùn, thöïc chaát chæ laø söï laëp laïi vaø dieãn ñaït döôùi moät
hình thöùc khaùc nhöõng phaùt kieán ñaõ coù töø tröôùc ñoù. Nhö vaäy, cuõng chöùng
toû Haø ñoà ñaõ ñöôïc phaùt hieän töø raát laâu trong neàn vaên minh coå Ñoâng
phöông vaø ñaõ ñöôïc öùng duïng treân thöïc teá. Neáu cuoán Hoaøng Ñeá noäi
kinh vaán coù moät xuaát xöù mô hoà, ngöôøi ta coù theå döïa vaøo côù thaát truyeàn
ñeå giaûi thích söï vaéng maët cuûa Haø ñoà traûi haøng ngaøn naêm, keå töø ñôøi Haùn
ñeán Toáng. Nhöng vôùi Laõ thò Xuaân thu laø moät taùc phaåm ñöôïc coi laø cuûa
chính vò teå töôùng ñôøi Taàn- maø khoaûng caùch thôøi gian khoâng quaù 14
naêm cho söï baét ñaàu cuûa ñôøi Haùn - thì thaät laø moät söï voâ lyù khoâng theå lyù
giaûi noåi baèng tính thaát truyeàn. Hôn nöõa, treân thöïc teá 12 kyû trong Laõ thò
Xuaân thu cuõng chính laø thieân Nguyeät Leänh trong saùch Leã kyù; töùc laø daáu
aán cuûa Haø ñoà cuõng naèm ôû boä saùch naøy.
Nhö vaäy, caû ba cuoán saùch Hoaøng ñeá noäi kinh, Laõ thò Xuaân thu vaø
Leã kyù ñeàu mang daáu aán cuûa Haø ñoà löu truyeàn töø thôøi Haùn cho ñeán Toáng
- laø thôøi ñieåm Haø ñoà ñöôïc coâng boá. Nhöng trong caû ba cuoán saùch noùi
treân khoâng heà coù söï lieân heä lyù giaûi tính öùng duïng cuûa noù vaø cho ñeán
nay Haø ñoà vaãn coøn laø ñieàu bí aån. Daáu aán cuûa Haø ñoà trong nhöõng chöùng
minh ôû treân ñaõ chöùng toû söï öùng duïng cuûa noù ôû nhöõng coå thö tröôùc Taàn.
Nhöng keå töø thôøi Haùn cho ñeán ngaøy hoâm nay, ngöôøi ta vaãn cho raèng:
“...thôøi tieân Taàn coù Haø ñoà, Laïc thö hay khoâng vaãn laø moät caâu hoûi”. Ñieàu naøy
ñaõ chöùng toû raèng: khoâng heà coù tính keá thöøa laø moät ñieàu kieän caàn thieát
ñeå chöùng toû tính phaùt trieån lieân tuïc cuûa moät neàn vaên minh. Noù cuõng
chöùng toû tính coâng boá vaø phaùt hieän cuûa caùc hoïc giaû thôøi Toáng veà ñoà
hình Haø ñoà, khi daáu aán söï öùng duïng cuûa Haø ñoà ñaõ coù ôû nhöõng coå thö
tröôùc Taàn.
Ñeán ñaây, xin löu yù baïn ñoïc veà hieän töôïng öùng duïng cuûa Haø ñoà seõ
lieân quan ñeán moät soá vaán ñeà ñöôïc chöùng minh ôû phaàn sau trong saùch
naøy laø:
@ Veà nhöõng ñoä soá ñöôïc öùng duïng: ÔÛ hai haønh Kim vaø Hoûa laáy
ñoä soá Döông- soá leû (Hoûa 7, Kim 9, theå hieän baèng maøu ñoû); ôû hai haønh
Thuûy vaø Moäc laáy ñoä soá AÂm - soá chaün (Thuûy 6, Moäc 8, theå hieän baèng
maøu ñen).
@ Haø ñoà chính laø caên nguyeân cuûa söï öùng duïng lieân quan ñeán Ñòa
caàu theå hieän ôû thôøi tieát vaø söï lieân quan ñeán con ngöôøi.
136
Chöông III:
KHOAÛNG TROÁNG LYÙ THUYEÁT
VAØ SÖÏ ÖÙNG DUÏNG CUÛA KINH DÒCH

K eå töø thôøi Haùn, baét ñaàu töø Haùn Vuõ Ñeá (156 – 87 tr.CN) laøm
theo ñoái saùch cuûa Ñoång Troïng Thö (179 – 104 tr.CN) (*)
“Baõi truaát baùch gia, ñoäc toân Nho giaùo” thì coù theå noùi kinh Dòch ñöôïc chính
thöùc löu truyeàn. Ñeán nay traûi hôn 2000 naêm, kinh Dòch ñaõ chöùng toû söï
öùng duïng roäng raõi cuûa noù trong moïi lónh vöïc: treân töø thieân vaên, döôùi
ñeán ñòa lyù, y lyù, lòch soá, döï ñoaùn töông lai… Ñieàu naøy cho thaáy phaïm truø
cuûa kinh Dòch bao truøm khaép söï vaän ñoäng cuûa vuõ truï vaø nhöõng vaán ñeà
lieân quan ñeán con ngöôøi. Nhöng kinh Dòch chæ coù theå coi laø heä quaû cuûa
moät heä thoáng lyù thuyeát vuõ truï quan maø nhöõng yù nieäm caên baûn cuûa noù
chæ ñöôïc theå hieän baèng nhöõng khaùi nieäâm raát mô hoà. Trong kinh vaên
cuûa kinh Dòch coù nhöõng daáu aán chöùng toû ñieàu naøy:
Heä Töø thöôïng truyeïân, vieát :
Chöông I
Tieát 1: Thieân toân ñòa ty, Kieàn Khoân ñònh hyõ; ty cao dó traàn, quyù
tieän vò hyõ; ñoäng tónh höõu thöôøng,cöông nhu ñoaùn hyõ; phöông dó loaïi
tuï,vaät dó quaàn phaân,caùt hung sinh hyõ; taïi thieân thaønh töôïng,taïi ñòa
thaønh hình, bieán hoaù hieän hyõ.
Trôøi cao ñaát thaáp thì Kieàn Khoân ñaõ ñònh. Thaáp cao baøy ra thì
sang heøn chia thaønh ngoâi. Ñoäng tónh coù thöôøng thì cöùng meàm phaân
bieät. Caùc loaïi töï tuøng phöông, caùc vaät chia thaønh baày thì toát xaáu sinh
ra.Treân trôøi bieán thaønh töôïng; döôùi ñaát hoaù thaønh hình thì bieán hoaù hieän
ra vaäy.
Tieát 2: Thò coá, cöông nhu töông ma, Baùt quaùi töông ñaûng.
Cho neân cöùng meàm dôøi ñoåi nhau,taùm queû luaân phieân noái tieáp
nhau.
Tieát 3: Coå chi dó loâi ñình, nhuaän chi dó phong vuõ, nhaät nguyeät

* Chuù thích: Baïn doïc löu yù – naêm sinh cuûa Ñoång Troïng Thö truøng khôùp vôùi naêm AÂu
Laïc maát nöôùc – theo caùi nhìn môùi cuûa moät soá caùc nhaø nghieân cöùu lòch söû hieän ñaïi

137
 vaän haønh, nhaát haøn nhaát thöû.
Kích ñoäng baèng saám seùt, thaám nhuaàn baèng gioù möa, maët trôøi vaø
maët traêng vaän haønh luùc noùng luùc laïnh.
Tieát 4: Kieàn ñaïo thaønh nam, Khoân ñaïo thaønh nöõ.
Ñaïo Kieàn laøm neân con trai. Ñaïo Khoân laøm neân con gaùi.
Tieát 5: Kieàn tri thaùi thuyû, Khoân taùc thaønh vaät.
Kieàn taïo ra caùi baét ñaàu lôùn lao, Khoân laøm thaønh caùc vaät.
Tieát 6: Kieàn dó dò tri, Khoân dó giaûn naêng.
Kieàn bieát qua caùi deã daõi, Khoân laøm qua caùi giaûn dò.
Tieát 7: Dò, taéc dò tri; giaûn, taéc dò toøng; dò tri, taéc höõu thaân, dò toøng
taéc höõu coâng; höõu thaân taéc khaû cöûu, höõu coâng taéc khaû ñaïi; khaû cöûu taéc
hieàn nhaân chi ñöùc, khaû ñaïi taéc hieàn nhaân chi nghieäp.
Deã daõi thì deã bieát, ñôn giaûn thì deã theo. Deã bieát taát ñöôïc thaân
thieát, deã theo taát coù coâng. Thaân thieát thì laâu beàn, coù coâng thì trôû neân lôùn
lao. Laâu beàn laø ñöùc cuûa ngöôøi hieàn, lôùn lao laø nghieäp cuûa ngöôøi hieàn.
Tieát 8: Dò giaûn nhi thieân haï chi lyù ñaéc hyõ, thieân haï chi lyù ñaéc, nhi
thaønh vò hoà kyø trung hyõ.
Nhôø giaûn dò maø bieát ñöôïc caùi leõ cuûa thieân haï. Bieát döôïc caùi leõ
cuûa thieân haï maø troïn veïn caùi ngoâi cuûa ngöôøi trong trôøi ñaát vaäy.
Chöông II:
Tieát 2: Cöông nhu töông thoâi, nhi sinh bieán hoaù.
Cöùng meàm dôøi ñaåy nhau, maø sinh ra bieán hoaù.
Tieát 4: Bieán hoaù giaû, taán thoaùi chi töôïng daõ, cöông nhu giaû, chuù
daï chi töôïng daõ, luïc haøo chi ñoäng, tam cöïc chi ñaïo daõ.
Bieán hoaù laø haøo aâm bieán thaønh haøo döông, coù nghóa laø tieán; haøo
döông bieán thaønh haøo aâm coù nghóa laø thoaùi. haøo döông töôïng aùnh
saùng, haøo aâm töôïng toái taêm, saùu haøo trong queû ñöôïc chia ra tam taøi:
trôøi, ñaát vaø ngöôøi. Hai haøo thaáp nhaát laø haøo ñòa, hai haøo giöõa laø haøo
nhaân, hai haøo treân cuøng laø haøo thieân. Ñoaïn naøy chæ roõ phaïm vi noäi
dung kinh Dòch moâ phoûng tình traïng theá gian. (Ñoaïn naøy taùc giaû
khoâng dòch maø chæ chuù thích nhö treân. Ngöôøi vieát xin maïn pheùp
dieãn taû nhö sau: Söï bieán hoùa tìm thaáy hình töôïng ôû tieán lui; cöùng
meàm tìm thaáy hình töôïng ôû saùng toái. Saùu haøo vaän ñoäng trong ba
cöïc cuûa Ñaïo).

138
 Chöông IV:
Tieát 1: Dòch, döõ thieân ñòa chuaån, coá naêng di luaân thieân ñòa chi
ñaïo.
kinh Dòch chöùa ñöïng möïc thöôùc cuûa trôøi ñaát, neân cho ta hieåu
ñaïo vaø traät töï cuûa trôøi ñaát.
Tieát 2: Ngöôõng dó quan ö thieân vaên, phuû dó saùt ö ñòa lyù, thò coá chi
u minh chi coá; nguyeân thuyû phaûn chung, coá chi töû sanh chi thuyeát; tinh
khí vi vaät, du hoàn vi bieán, thò coá chi quyû thaàn chi tình traïng.
Ngöôõng leân xem thieân vaên, cuùi xuoáng xeùt ñòa lyù, cho neân bieát caùi
côù cuûa saùng toái; quay veà nguyeân thuyû cuûa vaïn vaät, theo doõi ñeán cuoái
cuøng, neân bieát ñöôïc baøi hoïc veà soáng cheát. Tinh khí hôïp laïi sinh ra vaïn
vaät, hoàn thoaùt ra taïo neân bieán hoaù, neân bieát ñöôïc tình traïng cuûa quyû
thaàn.
Tieát 4: Phaïm vi thieân ñòa chi hoaù, nhi baát quaù; khuùc thaønh vaïn
vaät, nhi baát di; thoâng hoà chuù daï chi ñaïo, nhi tri; coá thaàn voâ phöông, nhi
Dòch voâ theå.
Goàm caû khuoân khoå bieán hoaù cuûa trôøi ñaát, neân khoâng coù gì thoaùt
khoûi. Hoaøn thaønh moïi vaät maø khoâng boû soùt vaät gì. Thaâm nhaäp vaøo ñaïo
ngaøy ñeâm maø bieát heát, caùi thaàn khoâng bò haïn cheá nôi naøo caû, kinh Dòch
cuõng khoâng bò giôùi haïn trong baát cöù hình theå naøo.
Chöông V:
Tieát 1: Nhaát AÂm nhaát Döông vò chi Ñaïo
Moät AÂm moät Döông goïi laø Ñaïo
Chöông V:
Tieát 6: Sinh sinh chi vò Dòch
Sinh ra, sinh ra maõi goïi laø Dòch.
Tieát 7: Thaønh töôïng chi vò Kieàn, hieäu phaùt chi vò Khoân.
Hoaøn thaønh hình töôïng sô khôûi, goïi laø Kieàn; trình baøy ra khuoân
khoå thöïc teá goïi laø Khoân.
Tieát 9: AÂm döông baát traéc, chi vò thaàn.
Khoâng löôøng ñöôïc AÂm döông goïi laø thaàn.
Chöông VI
Tieát 1: Phuø Dòch quaûng hyõ, ñaïi hyõ; dó ngoân hoà vieãn taéc baát ngöõ;
dó ngoân hoà nhó taéc tónh nhi chính; dó ngoân hoà thieân ñòa chi gian taéc bò hyõ.
Dòch lôùn thay! Roäng thay! Noùi veà xa thì khoâng giôùi haïn; Noùi veà
gaàn thì tónh maø chính; Noùi veà khoaûng giöõa trôøi ñaát thì bao truøm taát caû.

139
 Tieát 2: Phuø Kieàn, kyø tónh daõ chuyeân, kyø ñoäng daõ tröïc, thò dó ñaïi
sinh yeân. Phuø Khoâng, kyø tónh daõ haáp, kyø ñoäng daõ tòch, thò dó quaûng sinh
yeân.
Kieàn luùc tónh thì chuyeân nhaát, luùc ñoäng thì thaúng, cho neân sinh ra
caùi to lôùn. Khoân luùc tónh thì ñoùng laïi, luùc ñoäng thì môû ra, cho neân sinh
ra caùi bao la vaäy.
Tieát 3: Quaûng ñaïi phoái thieân ñòa. Bieán thoâng phoái töù thôøi. AÂm
döông chi nghóa phoái nhaät nguyeät. Dò giaûn chi thieän phoái chí ñöùc.
Nhôøi roäng lôùn neân phoái hôïp vôùi trôøi ñaát. Nhôø bieán thoâng neân phoái
hôïp vôùi boán muøa. Nhôø yù nghóa AÂm döông neân phoái hôïp vôùi maët trôøi,
maët traêng. Nhôø hay veà giaûn dò neân phoái hôïp vôùi ñöùc cao toät.
Chöông XI
Tieát 5: Thò coá Dòch höõu Thaùi cöïc ,thò sinh löôõng nghi, löôõng nghi
sinh Töù töôïng ,Töù töôïng sinh Baùt quaùi.
Cho neân Dòch coù Thaùi cöïc, thò sinh löôõng nghi, löôõng nghi sinh
Töù töôïng , Töù töôïng sinh Baùt quaùi.
Tieát 8: Thò coá thieân sinh thaàn vaät, thaùnh nhaân taéc chi, thieân ñòa
bieán hoùa, thaùnh nhaân hieäu chi, thieân thuøy töôïng hieän caùt hung, thaùnh
nhaân töôïng chi, haø xuaát ñoà, laïc xuaát thö, thaùnh nhaân taéc chi.
Cho neân, trôøi sinh ra thaàn vaät, thì thaùnh nhaân laáy ñoù laøm khuoân
maãu. Trôøi ñaát bieán hoùa thì thaùnh nhaân baét chöôùc. Trôøi baøy ra töôïng,
hieän ra toát xaáu, thì thaùnh nhaân moâ phoûng theo. ÔÛ soâng Haø hieän ra Haø
ñoà, soâng Laïc hieän ra thö, thì thaùnh nhaân laáy ñoù maø aùp duïng.
Tieát 9: Dòch höõu Töù töôïng , sôû dó thó daõ, heä töø yeân, sôû dó caùo daõ,
ñònh chi dó caùt hung, sôû dó ñoaùn daõ.
Dòch coù Töù töôïng ñeå cho thaáy; coù heä töø ñeå giaûi thích; ñònh toát xaáu
ñeå quyeát ñoaùn.(*)

Qua phaàn trích daãn ôû treân chöùng toû raèng: Ngay caû khi cho ñoù laø
nhöõng yù nieäm caên baûn cuûa moät hoïc thuyeát vuõ truï quan cuõng laø raát
khieân cöôõng vì chæ coøn moät nöûa caùi teân cuûa noù: Thuyeát AÂm döông.
Trong suoát phaàn kinh vaên cuûa kinh Dòch, khoâng theå naøo cho raèng ñoù laø
moät heä thoáng lyù thuyeát Vuõ truï quan hoaøn chænh. Bôûi vaäy, traûi haøng
ngaøn naêm, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ tìm moïi caùch lyù giaûi kinh Dòch ,
nhöng vaãn khoâng theå naøo tìm ñöôïc moät söï lyù giaûi thoûa ñaùng.
Qua nhöõng ñoaïn trích daãn trong saùch naøy ñaõ chöùng toû vôùi baïn

* Chuù thích: Kinh Dòch vôùi ñôøi soáng, saùch ñaõ daãn, trang 94.

140
ñoïc raèng: cho ñeán taän ngaøy hoâm nay, kinh Dòch cuõng nhö thuyeát AÂm
döông – Nguõ haønh noùi chung, thieáu haún moät heä thoáng lyù thuyeát caên
baûn. Phaàn tieáp theo laø moät khoaûng troáng lyù thuyeát cho söï lieân heä töø
moät heä thoáng lyù thuyeát vuõ truï quan hoaøn chænh ñeán nhöõng phöông
phaùp luaän theå hieän trong söï öùng duïng treân thöïc teá.
Traûi hôn 2000 naêm, caùc nhaø lyù hoïc ñaõ coá gaéng laáp khoaûng troáng
noùi treân. Nhöng söï ngay caû lyù giaûi cuûa nhöõng nhaø Lyù hoïc noåi tieáng maø
söï aûnh höôûng cuûa hoï laø raát lôùn trong nhaän thöùc vaø lòch söû kinh Dòch,
cuõng chöùng toû nhöõng maâu thuaãn ngay trong noäi dung cuûa noù. Nhöõng
ñoaïn trích daãn sau ñaây coù noäi dung theå hieän söï coá gaéng khaùm phaù böùc
maøn huyeãn aûo cuûa kinh Dòch vaø nhöõng maâu thuaãn ñöôïc trình baøy keøm
theo, chöùng toû ñieàu naøy:
Lyù giaûi veà Ñaïo
@ Chu Hy giaûi thích cho ñoù laø “Söï sinh hoaù cuûa trôøi ñaát. Caùi gì
qua, qua ñi; caùi gì ñeán, ñeán tieáp; khoâng coù caùi gì ngöøng nghæ moät giaây
phuùt; ñaáy chính laø tính chaát baûn nhieân cuûa Ñaïo theå”(Thieân ñòa chi hoaù.
Vaõng giaø quaù, lai giaû tuïc, voâ nhaát töùc chi ñình, naõi ñaïo theå chi baûn
nhieân daõ). Trình Töû cuøng quan ñieåm vôùi Chu Hy, cuõng cho raèng: “Ñoù laø
Ñaïo theå. Trôøi chuyeån vaän khoâng ngöøng: ngaøy qua thì thaùng laïi, laïnh
qua thì noùng tôùi, nöôùc chaûy maõi chaúng ngöøng, vaät sinh maõi chaúng thoâi;
taát caû ñeàu laáy Ñaïo laøm theå, vaän haønh suoát ngaøy ñeâm, chöa töng ngöøng
nghæ”... Thöû ñaïo theå daõ. Thieân vaän nhi baát dó, nhaät vaõng taéc nguyeät lai,
haøn vaõng taéc thöû lai, thuyû löu nhi baát töùc, vaät sinh nhi baát cuøng; giai döõ
ñaïo vi theå, vaän hoà truù daï, vò thöôøng dó daõ”
Neáu nhöõng hieän töôïng vöøa keå treân chæ laø caùi theå cuûa Ñaïo, vaäy thì
Ñaïo laø caùi gì?
Töø Anh, taùc giaû quyeån Luaän ngöõ hoäi tieân, quyeát raèng Ñaïo ñoù laø
Ñaïo Dòch. OÂng noùi:
“Ñaáy laø Phu töû (Ñöùc Khoång töû) theå hieän baûn chaát saâu kín cuûa
ñaïo Dòch… Kìa ñaïo Dòch bieán ñoäng chaúng ngöøng, chaûy khaép saùu coõi
(töùc khaép vuõ truï), khi treân luùc döôùi voâ thöôøng, duy chæ coù bieán ñoäng laø
thích hôïp. Phaät noùi: Naêm ñaõ bieán ñoåi thì thaùng cuõng bieán ñoåi; maø thaùng
ñaõ bieán ñoåi thì ngaøy haù laïi khoâng bieán ñoåi? Song le, trong caùi bieán thieân
(thay ñoåi choã) coù caùi khoâng bieán thieân; trong caùi bieán dòch (thay ñoåi
hình saéc) coù caùi khoâng bieán dòch. Dòch voán laø caùi Ñöùc, maø baát dòch
(khoâng ñoåi) chæ laø caùi Lyù. Ñaáng thaùnh nhaân thaáy ôû ñaáy caùi Ñaïo sinh
roài laïi sinh, sinh sinh chaúng ngöøng”.
Thöû Phu töû theå Dòch ñaïo chi thaâm daõ… Phuø dòch bieán ñoäng baát
cö, chu löu luïc hö, thieân haï voâ thöôøng, duy bieán sôû thích. Phaät thuyeát:

141
 Nieân bieán dieäc kieâm nguyeät hoaù; haø tröïc nguyeät hoaù, kieâm dieäc nhaät
thieän? Nhieân thieân löu chi trung höõu baát thieân yeân; bieán dòch chi trung
höõu baát dòch yeân. Phuø Dòch giaû, kyø ñöùc daõ; nhi baát dòch giaõ, lyù daõ.
Thaùnh nhaân ö thöû kieán sinh sinh baát töùc chi Ñaïo yeân! (*).

@ Neáu caùch lyù giaûi veà baûn theå cuûa Ñaïo nhö treân laø ñuùng, thì noù
maâu thuaãn vôùi caâu trong Heä töø ñaõ trích daãn ôû treân: “Sinh sinh chi vò
Dòch”. Nhö vaäy Ñaïo töùc laø Dòch (!?); theo Töø Anh thì ñoù laø “ñaïo Dòch”
maø “Dòch voán laø caùi Ñöùc” vaø “baát Dòch chæ laø caùi Lyù”. Töùc laø ta coù theå
hieåu nhö sau: Ñaïo töùc Dòch; töùc ñaïo Dòch; töùc ñaïo ñöùc; ñaïo ñöùc vaø lyù laø
hai traïng thaùi phaân bieät; ñaïo ñöùc vaø lyù laø noäi dung cuûa Ñaïo; Ñaïo töùc
Dòch; töùc ñaïo Dòch; töùc ñaïo ñöùc… Cöù nhö theá “moàm boø chaúng phaûi
moàm boø, nhöng laïi laø moàm boø”.
Lyù giaûi veà Thaùi cöïc – AÂm döông – Nguõ haønh
Con ñöôøng dieãn tieán cuûa vuõ truï daøi daèng daëc aáy ñöôïc Chaâu Lieâm
Kheâ moâ taû trong Thaùi cöïc ñoà thuyeát cuûa oâng nhö sau :
“Voâ cöïc maø laø Thaùi cöïc. Thaùi cöïc ñoäng thì sinh Döông; ñoäng
cöïc thì tónh; tónh thì sinh AÂm; tónh cöïc laïi ñoäng; moät ñoäng moät tónh,
cuøng laøm caên baûn cho nhau. Roài khi ñaõ phaân chia ra AÂm döông thì
Löôõng nghi thaønh laäp. Vaø ñeán luùc Döông bieán, AÂm hôïp thì Thuyû, Hoaû,
Moäc, Kim, Thoå, sinh ra. Naêm khí ñoù neáu ñöôïc xeáp ñaët thuaän hôïp vôùi
nhau thì boán muøa seõ vaän haønh ñeàu ñaën.
Nguõ haønh neáu hôïp nhaát thì thaønh AÂm döông. AÂm vaø Döông neáu
hôïp nhaát thì thaønh Thaùi cöïc. Thaùi cöïc coù goác laø voâ cöïc. Nguõ haønh sinh
hoaù ñeàu coù tính chaát duy nhaát. Caùi Chaân khoâng cuûa voâ cöïc, caùi tính
chaát cuûa AÂm döông vaø Nguõ haønh, taát caû phoái hôïp moät caùch kyø dieäu vaø
keát tuï laïi vôùi nhau. Theá roài Ñaïo Kieàn laøm thaønh trai, Ñaïo Khoân laøm
thaønh gaùi; hai khí giao caûm maø sinh ra muoân vaät; muoân vaät sinh, roài laïi
sinh, sinh sinh maõi vaø bieán hoaù voâ cuøng”.
Voâ cöïc nhi Thaùi cöïc. Thaùi cöïc ñoäng nhi sinh Döông; ñoäng cöïc
nhi tónh; tónh nhi sinh AÂm; tónh cöïc phuïc ñoäng; nhaát ñoäng nhaát tónh, hoã
vi kyø caên. Phaân AÂm phaân Döông, Löôõng nghi laäp yeân. Döông bieán AÂm
hôïp nhi sinh Thuyû, Hoaû, Moäc, Kim, Thoå, Nguõ khí thuaän boá, töù thôøi haønh
yeân. Nguõ haønh, nhaát, AÂm döông daõ. AÂm döông, nhaát, Thaùi cöïc daõ.
Thaùi cöïc baûn voâ cöïc daõ. Nguõ haønh chi sinh daõ, caùc nhaát kyø tính. Voâ
cöïc chi chaân, nhò nguõ chi tinh, dieäu hôïp nhi ngöng. Kieàn ñaïo thaønh

* Chuù thích: Kinh Dòch vôùi vuõ truï quan Ñoâng Phöông, saùch ñaõ daãn, trang 31.

142
 nam, Khoân ñaïo thaønh nöõ; nhò khí giao caûm, hoaù sinh vaïn vaät; vaïn vaät
sinh, sinh nhi bieán hoaù voâ cuøng yeân). (*)

@ Trong kinh vaên chæ thaáy noùi ñeán Thaùi cöïc laø theå baûn nguyeân
cuûa vuõ truï. Töø ñôøi Haùn ñeán ñôøi Toáng cuõng nhieàu nhaø Lyù hoïc lyù giaûi
Thaùi cöïc. Ngöôøi baûøo Thaùi cöïc laø Thaùi hö, ngöôøi baûo Thaùi cöïc laø Thaùi
nhaát… Nhöõng caùch lyù giaûi naøy ñeàu bò phaûn baùc, chæ coù caùch lyù giaûi cuûa
oâng Chu Hy ñöôïc coi laø ñuùng nhaát vaø löu truyeàn ñeán nay. Nhöng vôùi
caùch lyù giaûi cuûa oâng Chu Hy, ta coù moät hình aûnh sau: tröôùc heát oâng
theâm Voâ cöïc vaøo, oâng baûo Voâ cöïc laø Thaùi cöïc (Voâ cöïc nhi Thaùi cöïc);
Thaùi cöïc laø thuoäc tính, laø caên baûn cuûa Voâ cöïc (Thaùi cöïc baûn Voâ cöïc daõ);
nhö vaäy töï noù ñaõ phaân AÂm döông – nhöng oâng laïi caån thaän laáy Thaùi
cöïc thaùi ñoâi laøm AÂm döông, roài laïi troän AÂm vôùi Döông chia laøm naêm
ñeå taïo Nguõ haønh (Döông bieán AÂm hôïp nhi sinh Thuûy, Hoaû, Moäc, Kim, Thoå).
Ñaõ gaàn 1000 naêm troâi qua, coù nhieàu ngöôøi hieåu; nhöng cuõng coù nhieàu
ngöôøi khoâng. Theá laø oâng laïi troän Nguõ haønh vaøo vôùi nhau, thaùi ñoâi (Nguõ
haønh nhaát, AÂm döông daõ).??? Vo AÂm döông laïi: Thaùi cöïc!(AÂm döông
nhaát Thaùi cöïc daõ)(??). OÂng quaêng cuïc Thaùi cöïc ñi. (Thaùi cöïc baûn voâ cöïc
daõ). Coøn caùi Voâ cöïc cuûa oâng? Noù chaúng laø caùiù gì caû(Voâ cöïc chi chaân –
caùi chaân khoâng cuûa voâ cöïc)!
Tính phi lyù cuûa oâng Chu Hy ñöôïc theå hieän trong bieåu ñoà döôùi
ñaây:

AÂm (hoaëc Döông) Döông (hoaëc AÂm)

Voâ Cöïc Thaùi Cöïc

Thaùi Cöïc AÂm Döông

Nhö vaäy, qua baûng treân, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng: Khi ñöa
Voâ cöïc vaøo (duø chæ döøng laïi ôû yù nieäm, khoâng nhaèm phaûn aùnh moät thöïc
teá) laø sai laàm ñaàu tieân. Thaùi cöïc vaø Voâ cöïc seõ trôû thaønh hai traïng thaùi
phaân bieät. Nhö vaäy, noù seõ naèm trong phaïm truø cuûa AÂm döông, ñaây laø
sai laàm ngay töø khi ñaët vaán ñeà. Sai laàm caøng lôùn vaø roõ hôn khi oâng Chu
Hy phaân bieät Thaùi cöïc vôùi AÂm döông, luùc naøy AÂm döông trôû thaønh moät
veá cuûa chính noù.

* Chuù thích: Kinh Dòch vôùi Vuõ truï quan Ñoâng phöông, saùch ñaõ daãn, trang 32.

143
 Lyù giaûi veà Haø ñoà – Laïc thö
Lôøi baøn cuûa tieân nho veà Haø ñoà – Laïc thö:
Khoång An Quoác noùi raèng: “Haø ñoà laø khi hoï Phuïc Hy laøm vua
thieân haï, coù con long maõ hieän ôû soâng Haø, hoï aáy beøn baét chöôùc caùi vaèn
cuûa noù ñeå vaïch ra taùm queû. Laïc thö laø khi vua Vuõ chöõa ñöôïc nöôùc luït,
coù con ruøa thaàn ñoäi vaèn, treân löng coù soá tôùi chín, vua Vuõ nhaân ñoù maø
xeáp thöù töï thaønh ra chín loaøi.
Löu Haâm noùi raèng: hoï Phuïc Hy noái trôøi laøm vua, nhaän ñoà soâng
Haø maø vaïch ra neùt, ñoù laø taùm queû. Vua Vuõ chöõa ñöôïc nöôùc luït, trôøi ban
cho thö soâng Laïc, vua aáy baét chöôùc thö ñoù xeáp thaønh töøng loaïi. Ñoù laø
chín truø.
Quan Laõng noùi raèng: neùt cuûa Haø ñoà: baûy tröôùc, saùu sau, taùm ôû
taû, chín ôû höõu. Neùt cuûa Laïc thö: chín tröôùc, moät sau, ba ôû taû, baûy ôû
höõu, boán ôû phía taû ñaøng tröôùc, hai ôû phía höõu ñaøng tröôùc, taùm ôû phía
taû ñaøng sau, saùu ôû phía höõu ñaøng sau.
Thieäu Ung noùi raèng: troøn laø hình sao, soá cuûa lòch kyû coù leõ gaây töø
ñoù chaêng? Vuoâng laø hình ñaát, nhöõng caùch chia chaâu, ñaët “tænh” coù leõ
phoûng theo ñoù chaêng?
Bôûi vì troøn laø soá cuûa Haø ñoà, vuoâng laø neùt cuûa Laïc thö, cho neân
vua Hy, vua Vaên nhaân ñoù maø laøm kinh Dòch, vua Vuõ, oâng Cô, theo ñoù
maø laøm ra thieân Hoàng phaïm.
@ Chu Hy noùi raèng: trong khoaûng trôøi ñaát, chæ coù moät vaät laø khí:
chia laøm hai, thì laø aâm, döông; naêm haønh gaây döïng, muoân vaät tröôùc
sau, ñeàu bò cai quaûn ôû ñoù. Cho neân ngoâi cuûa Haø ñoà, moät vaø saùu cuøng
toâng maø ôû veà Baéc, hai vaø baûy laøm baïn maø ôû veà Nam, ba vaø taùm ñoàng
ñaïo maø ôû veà Ñoâng, boán vôùi chín thaønh löùa maø ôû veà Taây, naêm vaø möôøi
giöõ laãn cho nhau maø ôû chính giöõa. Nghóa laø caùi soá cuûa noù, chaúng qua
chæ coù moät aâm, moät döông, moät leû, moät chaún, ñeå laøm gaáp ñoâi naêm haønh
maø thoâi.
Goïi laø trôøi, töùc laø khí döông nheï trong, ngoâi ôû beân treân; goïi laø
ñaát, töùc laø khí aâm naëng ñuïc, ngoâi ôû phía döôùi. Soá döông leû, cho neân
moät, ba, naêm, baûy, chín, ñeàu thuoäc veà trôøi, ñoù laø soá cuûa trôøi coù naêm.
Soá aâm chaün, cho neân hai, boán, saùu, taùm, möôøi, ñeàu thuoäc veà ñaát, ñoù laø
soá cuûa ñaát coù naêm. Soá cuûa trôøi vaø soá cuûa ñaát, ñaèng naøo theo loaïi ñaèng
aáy, maø cuøng tìm nhau. Ngoâi “naêm” töông ñaéc vôùi nhau laø theá.
Trôøi laáy soá moät maø sinh haønh Thuyû, ñaát laáy soá saùu maø laøm
cho thaønh; ñaát laáy soá hai maø sinh haønh Hoaû, trôøi laáy soá baûy maø
laøm cho thaønh; trôøi laáy soá ba maø sinh haønh Moäc, ñaát laáy soá taùm maø
laøm cho thaønh; ñaát laáy soá boán maø sinh haønh Kim, trôøi laáy soá chín
maø laøm cho thaønh; trôøi laáy soá naêm maø sinh haønh Thoå, ñaát laáy soá
möôøi maø laøm cho thaønh. Ñoù laø “caùc soá ñeàu coù hôïp nhau”.
144
 Chaát naêm soá leû thaønh hai nhaêm, chaát naêm soá chaün thaønh ra ba
möôi. Hôïp caû hai soá thaønh ra naêm möôi nhaêm, töùc laø toaøn soá cuûa ñoà
soâng Haø. Ñoù laø YÙ cuûa Phu töû vaø thuyeát cuûa chö nho.
Ñeán nhö Laïc thö, tuy laø Phu töû chöa töøng noùi tôùi, nhöng töôïng vaø
thuyeát cuûa noù ñaõ coù ñuû ôû treân ñaây.
Coù ngöôøi hoûi raèng: taïi sao ngoâi vaø soá cuûa Haø ñoà – Laïc thö laïi
khoâng gioáng nhau?
Ñaùp raèng: Haø ñoà duøng naêm soá Sinh toùm naêm soá thaønh cuøng ôû
moät phöông, aáy laø neâu caùi toaøn hình ñeå baûo ngöôøi ta maø noùi veà theå cuûa
soá thöôøng. Laïc thö duøng naêm soá leû toùm boán soá chaün, maø soá naøo ôû
rieâng choã cuûa soá aáy, ñoù laø chuû veà “Döông ñeå toùm AÂm” maø gaây caùi duïng
cuûa soá bieán.
Laïi hoûi: taïi sao Haø ñoà – Laïc thö laïi coù soá naêm ôû giöõa?
Ñaùp raèng: caùc soá luùc ñaàu chæ laø moät aâm moät döông maø thoâi.
Töôïng cuûa döông troøn, troøn thì ñöôøng kính moät phaàn, chu vi ba phaàn;
töôïng cuûa aâm vuoâng, vuoâng thì ñöôøng kính moät phaàn, chu vi boán phaàn.
Chu vi ba phaàn thì laáy soá moät laøm “moät”, cho neân nhaân vôùi moät döông
maø thaønh ra ba. Chu vi boán phaàn thì laáy soá hai laøm “moät” cho neân nhaân
vôùi moät aâm maø thaønh ra hai. Ñoù laø nhaân ba vôùi trôøi, nhaân hai vôùi ñaát
vaäy. Hai vaø ba hôïp laïi thaønh ra naêm, vì vaäy Haø ñoà – Laïc thö ñeàu laáy soá
naêm ôû giöõa. Nhöng maø Haø ñoà thì laáy soá sinh laøm chuû, cho neân ôû giöõa
phaûi naêm, cho ñuû töôïng cuûa naêm soá sinh; moät chaám ôû döôùi laø töôïng soá
moät cuûa trôøi, moät chaám ôû treân laø töôïng soá hai cuûa ñaát, moät chaám phía
taû laø töôïng soá ba cuûa trôøi, moät chaám phía höõu laø töôïng soá boán cuûa ñaát,
moät chaám chính giöõa laø töôïng soá naêm cuûa trôøi. Laïc thö thì laáy soá leû laøm
chuû, cho neân ôû giöõa phaûi naêm, cho ñuû caùc töôïng cuûa naêm soá leû: moät
chaám ôû döôùi, cuõng töôïng soá moät cuûa trôøi, moät chaám phía taû cuõng töôïng
soá ba cuûa trôøi, moät chaám chính giöõa cuõng töôïng soá naêm cuûa trôøi, moät
chaám phía höõu laø töôïng soá baûy cuûa trôøi, moät chaám ôû treân thì töôïng soá
chín cuûa trôøi. Soá vaø ngoâi cuûa hai thöù ñoù ba choã gioáng nhau, hai choã
khaùc nhau, laø vì döông khoâng theå ñoåi maø aâm thì coù theå ñoåi, soá “thaønh”
tuy thuoäc veà döông nhöng cuõng laø aâm cuûa soá “Sinh”. (*)

@Nhö vaäy, qua nhöõng ñoaïn trích daãn treân baïn ñoïc cuõng thaáy
raèng: caùch lyù giaûi veà Haø ñoà – Laïc thö cuûa oâng Chu Hy thì chæ laø moät
vieäc thaáy theá naøo noùi nhö vaäy, vaán ñeà khoâng heà saùng suûa hôn cho ñeán
taän ngaøy hoâm nay, töùc laø gaàn 1000 naêm sau ñoù. Nhöng ñieàu quan
troïng nhaát vaãn laø: Khoâng bieát oâng caên cöù vaøo ñaâu ñeå baûo raèng 1 – 6
laø haønh Thuyû; 2 – 7 laø haønh Hoaû; 3 – 8 laø haønh Moäc; 4 – 9 laø haønh

* Chuù thích: Kinh Dòch, Nxb T/p Hoà Chí Minh 1992, ngöôøi dòch Ngoâ Taát Toá.

145
Kim? Töø ñoù chuùng ta coù theå giaû thuyeát raèng: Phaûi coù moät thö tòch coå
coøn soùt laïi noùi ñieàu naøy, nhöng khoâng coù söï lyù giaûi. Thö tòch naøy ñöôïc
phaùt hieän vaøo khoaûng ñôøi Toáng, caên cöù treân thö tòch ñoù caùc nhaø Lyù hoïc
ñôøi Toáng ñaõ coâng boá. Nhöng chính hoï cuõng chaúng hieåu taïi sao. Bôûi
vaäy, ñaønh phaûi thöøa nhaän noù thuoäc veà coå nhaân laø Phuïc Hy vaø Ñaïi Vuõ,
töùc laø ñöôïc phaùt hieän treân löng Ruøa vaø Long maõ. “Trôøi (ai) baûo sao thì
baøo hao laøm vaäy”.
Qua vieäc trình baøy ôû treân ñaõ chöùng toû raèng: Maëc duø daõ heát söùc coá
gaéng treân 2000 naêm qua, caùc nhaø lyù hoïc Haùn Nho cuõng khoâng theå naøo
phuïc hoài döôïc chæ phaàn naøo nhöõng luaän ñieåm caên baûn cuûa thuyeát AÂm
döông Nguõ haønh. Nhöng nhöõng phöông phaùp luaän cuûa hoïc thuyeát naøy
laïi phoå bieán moät caùch roäng raõi treân khaép moïi lónh vöïc.
@ Neáu khieân cöôõng maø cho raèng: Nhöõng söï öùng duïng lieân quan
ñeán phöông phaùp luaän cuûa hoïc thuyeát Vuõ truï quan AÂm döông – Nguõ
haønh chæ laø nhöõng kinh nghieäm ñöôïc ñuùc keát töø thöïc teá. Sau ñoù, thuyeát
AÂm döông Nguõ haønh môùi ñöôïc söû duïng ñeå lyù giaûi. Laäp luaän nhö vaäy
sai laàm töø caên baûn khi ñaët vaán ñeà. Bôûi vì, vôùi laäp luaän naøy, maëc nhieân
thöøa nhaän söï hoaøn chænh vaø tính chính thoáng cuûa hoïc thuyeát AÂm döông
Nguõ haønh. Ñieàu naøy chöa bao giôø xaûy ra trong xaõ hoäi phong kieán
Trung Hoa cho ñeán khi noù keát thuùc vôùi vò hoaøng ñeá cuoái cuøng cuûa trieàu
ñaïi Maõn Thanh. Neáu cho raèng: Nho giaùo ñöôïc ñoäc toân chöùng toû tính
chính thoáng, thì môùi chæ chöùng minh ñöôïc moät nöûa vaán ñeà: trong noäi
dung kinh ñieån cuûa Nho giaùo – ñöôïc coi laø tröôùc taùc cuûa ngaøi Khoång töû
chæ thaáy noùi ñeán AÂm döông maø khoâng thaáy noùi ñeán Nguõ haønh. Sai laàm
caên baûn cuûa laäp luaän naøy laø söï maâu thuaãn vôùi thöïc teá, khi ngay baây giôø
ngöôøi ta môùi chæ ñaët vaán ñeà cho tính nhaát quaùn vaø chöa chöùng minh
ñöôïc söï hoaøn chænh cuûa hoïc thuyeát naøy.
Nhö vaäy, khoâng coù cô sôû naøo ñeå giaûi thích cho laäp luaän neâu treân;
khi maø nhöõng saùch coå laïi chöùng toû treân thöïc teá söï öùng duïng nhöõng
phöông phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh nhö laø moät hoïc
thuyeát nhaát quaùn vaø hoaøn chænh. Ñaây cuõng laø nguyeân nhaân ñeå giôùi
nghieân cöùu Dòch hoïc cho raèng thuyeát Nguõ haønh raát coù khaû naêng xuaát
hieän ñoàng thôøi vôùi thuyeát AÂm döông. (Söï minh chöùng seõ trình baøy roõ
hôn ôû phaàn III: Vaên minh Vaên Lang & bí aån cuûa Baùt quaùi).
Nhöõng yù nieäm baûn nguyeân cuûa thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh
cho ñeán taän ngaøy hoâm nay, khoâng theå coi laø moät heä thoáng lyù thuyeát
146
hoaøn chænh. Phaàn kinh vaên cuûa kinh Dòch chæ cho bieát nhöõng thuoäc
tính vaø söï öùng duïng cuûa queû vaø haøo; khoâng heà coù moät luaän thuyeát lyù
giaûi söï lieân heä giöõa nhöõng yù nieäm caên baûn cuûa moät thuyeát Vuõ truï
quan ghi daáu aán trong kinh Dòch vôùi nhöõng thuoäc tính cuûa caùc kyù hieäu
trong söï öùng duïng cuûa noù. Cho ñeán taän ñôøi Toáng, töùc laø vaøo khoaûng
hôn 1000 naêm sau, môùi xuaát hieän heä thoáng 64 queû Tieân thieân Baùt
quaùi vaø ñoà hình kyù hieäu caên baûn cuûa noù. Chính nhöõng nhaø lyù hoïc ñôøi
Toáng – moät thôøi kyø ñöôïc coi laø söï phaùt trieån röïc rôõ cuûa Dòch lyù – ñaõ coá
gaéng tieáp noái nhöõng nhaø lyù hoïc tieàn boái ñeå laáp khoaûng troáng lyù thuyeát
noùi treân. Cuoán Chu Dòch baûn nghóa (OÂng Ngoâ Taát Toá dòch) do Trònh
Khang Thaønh, Chu Hy tröôùc taùc, ñöôïc coi nhö laø moät thaønh töïu trong
vieäc hoaøn chænh kinh Dòch. Nhöng cho ñeán taän ngaøy hoâm nay, khi
baïn ñoïc ñang xem cuoán saùch naøy – kinh Dòch vaãn laø moät boä saùch bí
aån. Ñieàu naøy ñaõ chöùng toû raèng moïi söï coá gaéng cuûa caùc nhaø nghieân
cöùu nhaèm laáp khoaûng troáng cuûa lyù thuyeát noùi treân ñaõ khoâng ñöôïc nhö
yù. Qua nhöõng ñoaïn trích daãn ôû phaàn I vaø söï phaân tích nhöõng maâu
thuaãn giöõa caùc moái töông quan trong noäi dung kinh Dòch ngay trong
chöông naøy ñaõ chöùng toû ñieàu ñoù. Nhöõng kieán giaûi cuûa caùc nhaø nghieân
cöùu kinh Dòch trong vaán ñeà raát caên baûn cuûa kinh Dòch, ñoâi khi traùi
ngöôïc nhau, ñaõ cho thaáy khoaûng troáng raát lôùn veà lyù thuyeát caàn coù ñeå
lyù giaûi noäi dung kinh Dòch lieân heä vôùi nhöõng yù nieäm caên baûn cuûa hoïc
thuyeát AÂm döông– Nguõ haønh theå hieän trong Haø ñoà Laïc thö. Ñaây
chính laø moät maâu thuaãn lôùn nhaát khieán cho ngöôøi ta phaûi hoaøi nghi veà
tính phaùt trieån lieân tuïc cuûa kinh Dòch töø thôøi toái coå nhö lòch söû chính
thoáng cuûa kinh Dòch ñöôïc noùi ñeán trong coå thö chöõ Haùn.

Maâu thuaãn trong söï töông quan khaùi nieäm “Töù töôïng” trong
kinh Dòch & thuyeát AÂm döông - Nguõ haønh
Heä töø haï, chöông XI, tieát 5 vieát :
Thò coá Dòch höõu Thaùi cöïc. Thaùi cöïc sinh Löôõng nghi. Löôõng nghi
sinh Töù töôïng.
Töø tröôùc ñeán nay Töù töôïng vaãn ñöôïc hieåu laø Thieáu döông (bieåu
thò baèng moät vaïch lieàn), Thieáu aâm (bieåu töôïng baèng moät vaïch ñöùt),
Thaùi döông (bieåu töôïng baèng hai vaïch lieàn); Thaùi aâm (bieåu töôïng baèng
hai vaïch ñöùt). Cöù theo caùch hieåu naøy thì ñöông nhieân queû Caøn treân
thöïc teá goïi laø thuaàn Döông; queû Khoân treân thöïc teá goïi laø thuaàn AÂm.
Nhö vaäy, neáu theo kinh vaên cuûa kinh Dòch thì AÂm döông sinh Baùt
147
quaùi, ñieàu naøy seõ khoâng lyù giaûi ñöôïc khi Caøn laø thuaàn AÂm, Khoân laø
thuaàn Döông vì vôùi khaùi nieäm naøy thì queû Caøn vaø Khoân seõ laïi tieáp tuïc
sinh ra chính noù. Trong kinh vaên cuûa kinh Dòch chöa bao giôø noùi queû
Caøn laø thuaàn AÂm, queû Khoân laø thuaàn Döông, maø chæ duøng töø Trôøi ñeå
chæ queû Caøn, Ñaát ñeå chæ queû Khoân. Trôøi Ñaát chæ laø nhöõng thuoäc tính
cuûa AÂm döông. Neáu coi Töù töôïng laø nhöõng traïng thaùi phaân bieät cuûa
AÂm döông, thì ít nhaát veà lyù thuyeát seõ khoâng lyù giaûi ñöôïc söï toàn taïi cuûa
Nguõ haønh trong AÂm döông. Bôûi vì, khi AÂm döông coù 4 traïng thaùi phaân
bieät laø Töù töôïng theo caùch hieåu töø tröôùc ñeán nay thì:
@ Hoaëc laø Nguõ haønh laø söï phaân bieät cuûa moät trong 4 traïng thaùi.
@ Hoaëc laø Nguõ haønh laø söï theå hieän traïng thaùi Töù töôïng.
@ Hoaëc laø Nguõ haønh vaø Töù töôïng ñeàu laø nhöõng traïng thaùi phaân
bieät ñoàng ñaúng cuûa AÂm döông.
Taát caû caùc tröôøng hôïp ñeàu khoâng lyù giaûi ñöôïc, khi AÂm döông
Nguõ haønh chöùng toû söï thoáng nhaát vaø hoaøn chænh treân thöïc teá öùng duïng.
Ñieàu naøy chöùng toû raèng: vieäc coi Töù töôïng laø Thaùi aâm, Thaùi döông vaø
Thieáu aâm, Thieáu döông laø do ngöôøi ñôøi sau ñaët ra, theo caùch hieåu chuû
quan vaø laø moät sai laàm.

Maâu thuaãn trong vieäc tìm hieåu

muïc ñích ra ñôøi cuûa kinh Dòch
Chính vì thieáu haún moät heä thoáng lyù thuyeát caên baûn cho neân ngay
caû muïc ñích ra ñôøi cuûa cuoán kyø thö naøy, ngöôøi ta vaãn chöa giaûi thích
ñöôïc khi ñaët vaán ñeà veà muïc ñích ra ñôøi cuûa noù.
Coù ngöôøi cho raèng: kinh Dòch ra ñôøi laø ñeå daïy caùc baäc quaân
vöông phöông phaùp trò nöôùc. Neáu nhö vaäy thì giaù trò kinh Dòch khoâng
hôn giaù trò moät cuoán bieân nieân söû.
Cuõng coù ngöôøi cho raèng: kinh Dòch ra ñôøi ñeå nhaèm ñöa con
ngöôøi höôùng tôùi söï thaùnh thieän. Neáu vaäy nhöõng saùch daïy laøm ngöôøi,
nhöõng toân giaùo chaân chính, nhöõng yù töôûng thaùnh thieän cuûa caùc baäc
trieát gia coøn saâu saéc hôn nhieàu.
Phaàn lôùn nhöõng nhaø nghieân cöùu hieän nay taïm cho raèng: kinh
Dòch ra ñôøi vì muïc ñích ñeå xem “boùi” (?). Quan nieäm naøy xuaát phaùt töø
thöïc teá öùng duïng phoå bieán cuûa kinh Dòch. Nhöng vaán ñeà ñöôïc ñaët ra ôû

148
ñaây laø: taïi sao kinh Dòch laïi coù theå duøng laøm saùch “boùi”? Tính chaát
boùi toaùn cuûa kinh Dòch vôùi caùc phöông phaùp boùi khaùc nhö: boùi baøi
Taây, boùi chæ tay, boùi Kieàu… khaùc nhau ôû choã naøo? Nhöõng cuoäc tranh
luaän trieàn mieân vaãn khoâng lyù giaûi ñöôïc muïc ñích ra ñôøi cuûa kinh
Dòch. Ñoaïn trích daãn sau ñaây trong saùch kinh Dòch caáu hình tö töôûng
Trung Quoác (Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi 1999, Döông Ngoïc Duõng & Leâ
Anh Minh, trang 626) chöùng toû söï chöa thoáng nhaát cuûa caùc nhaø nghieân
cöùu trong vieäc tìm hieåu muïc ñích cuûa kinh Dòch:
(6) Vaán ñeà tính chaát cuûa Chu Dòch
Ñaây cuõng laø moät trong nhöõng vaán ñeà tranh luaän chöa quyeát, duø
maáy ngaøn naêm troâi qua. Boû qua nhöõng cuoäc tranh caõi veà tính chaát duy
taâm hay duy vaät cuûa Chu Dòch (*), hieän nay noåi leân hai vaán ñeà tranh
luaän lôùn: (1) Dòch Kinh coù phaûi laø moät tröù taùc trieát hoïc hay khoâng? Dö
Ñoân Khang cho raèng Dòch Kinh khoâng heà laø saùch trieát. Phuøng Höõu Lan
baûo Dòch Kinh cô baûn laø saùch boùi nhöng cuõng haøm höõu nhaân toá bieän
chöùng phaùp vaø chuû nghóa duy vaät trong giai ñoaïn phoâi thai. Leâ Töû Dieäu
(vieát quyeån Chu Dòch Bí Nghóa vaø Chu Dòch Ñaïo Ñoäc) baûo Chu Dòch laø
moät saùch söû (Söû thö), coøn Töï Quaùi laø söû cuoäc khôûi nghóa noâ leä cuûa Aân
Chu. Lyù Ñaïi Duïng (vieát Chu Dòch Taân Thaùm) caên cöù tö lieäu giaùp coát
vaên thôøi Taây Chu, cho raèng Quaùi töø vaø Haøo töø tuyeät nhieân khoâng phaûi
laø nhöõng ñieån tòch meâ tín ghi khaéc laïi nhöõng lôøi xem boùi (Pheä töø) maø
chính laø nhöõng kyù luïc veà nguyeân nhaân thaéng baïi vaø tieán trình töø Vaên
Vöông ñeán Thaønh Vöông tieâu dieät nhaø Thöông ñeå höng thònh nhaø Chu
ñoàng thôøi noù cuõng laø moät taùc phaåm vaên hoïc coù heä thoáng, coù toå chöùc.
(2) Trong quaù khöù caùc hoïc giaû cho raèng Chu Dòch laø phaïm vi vaên hoùa
cuûa nöôùc Loã. Ngaøy nay, hoïc giaû Lyù Hoïc Caàn caên cöù Maõ Vöông Ñoâi
Baïch Thö Chu Dòch maø ñoaùn ñònh raèng Dòch Truyeän thuoäc phaïm vi vaên
hoùa nöôùc Sôû (**).

Neáu kinh Dòch laø moät heä thoáng vuõ truï quan phaùt trieån lieân tuïc
nhö lòch söû cuûa noù ñöôïc ghi nhaän trong coå thö chöõ Haùn, thì khoù coù theå
giaûi thích ngay caû ñeán vaán ñeà ñôn giaûn nhaát laø muïc ñích cuûa noù cuõng
khoâng lyù giaûi ñöôïc. Neáu khieân cöôõng maø cho raèng: nhöõng vaán ñeà caên
baûn cuûa kinh Dòch bò thaát truyeàn, thì neàn vaên minh Laïc Vieät vôùi hôn
1000 naêm ñoâ hoä cuûa caùc trieàu ñaïi phong kieán Baéc phöông coù nhieàu

* Chuù thích: Taïi sao laïi boû qua ?

** Chuù thích: Chu Dòch chuyeån töø nhaø Chu ñeán nöôùc Loã, hieän nay ñaõ sang tôùi nöôùc Sôû
– töùc laø moät nöôùc saùt bieân giôùi vôùi soâng Döông Töû vaø Ñoäng Ñình Hoà – giôùi haïn phía
Baéc cuûa nöôùc Vaên Lang coå theo truyeàn thuyeát Vieät Nam ghi nhaän.

149
vaán ñeà caàn phuïc hoài; trong ñoù, coù vaán ñeà cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ
haønh vaø kinh Dòch. Ñieàu kyø laï laø trong moät lòch söû xaõ hoäi ñaày gian khoå
vaø thaêng traàm aáy, neàn vaên minh Laïc Vieät coøn giöõ laïi ñöôïc chieác chìa
khoaù môû ñöôïc caùi kho taøng ñaày bí aån cuûa vaên hoùa Ñoâng phöông.

150
Chöông IV
MAÂU THUAÃN TRONG TRÌNH TÖÏ THÔØI GIAN
HÌNH THAØNH NOÄI DUNG KINH DÒCH

L òch söû chính thoáng cuûa kinh Dòch theo coå thö chöõ Haùn ñaõ
chöùng toû raèng: kinh Dòch coù lòch söû phaùt trieån lieân tuïc
trong suoát 3000 naêm tính ñeán ñôøi Haùn vaø cho ñeán ngaøy hoâm nay laø
5000 naêm khoâng bò giaùn ñoaïn. Töø Phuïc Hy, Thaàn Noâng qua Haï, AÂn –
Thöông, Chu ñeán Khoång töû, cho ñeán taän ñôøi Toáng laø moät söï phaùt trieån
lieân tuïc. Thaäm chí chi tieát hôn, coå thö chöõ Haùn coøn coù caû moät danh
muïc nhöõng ngöôøi keá thöøa Khoång töû veà kinh Dòch.
Nhöng chính söï phaùt trieån lieân tuïc khoâng ñöùt ñoaïn laïi laø söï töï
phaûn baùc, vì nhöõng maâu thuaãn trong quaù trình phaùt trieån vaø hình thaønh
thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh vôùi nhöõng vaán ñeà lieân quan trong caùc coå
thö chöõ Haùn. Ngoaøi phaàn chöùng minh tính maâu thuaãn trong söï lieân heä
nhöõng vaán ñeà caên baûn cuûa kinh Dòch ñaõ trình baøy ôû treân, thì dieãn tieán
lòch söû cuûa kinh Dòch cuõng chöùng toû moät maâu thuaãn khoâng theå lyù giaûi:
Hieän töôïng khoù lyù giaûi ñaàu tieân trong lòch söû kinh Dòch laø: Nhöõng
kyù hieäu Baùt quaùi hoaøn chænh ñöôïc ra ñôøi vaøo thôøi vua Phuïc Hy; tröôùc
nhöõng yù nieäm caên baûn cuûa moät hoïc thuyeát vuõ truï quan hôn 3000 naêm;
thöïc teá xuaát hieän cuûa noù laïi sau thôøi ñieåm ra ñôøi 4000 naêm – vaøo ñôøi
Toáng.
Nhö vaäy heä quaû (Baùt quaùi) laïi laø caùi coù tröôùc yù nieäm veà AÂm
döông – ñöôïc ra ñôøi vaøo khoaûng töø Chu Vaên Vöông ñeán Khoång töû. Töø
Khoång töû veà sau môùi xuaát hieän Thaùi cöïc laø goác cuûa AÂm döông. Söï löu
truyeàn kinh Dòch töø Khoång töû trôû veà sau, ñeán ñôøi Haùn, ñöôïc coå thö
Trung Hoa mieâu taû laø moät söï keá thöøa lieân tuïc nhö ñaõ trích daãn ôû treân.
Nhöng cho ñeán taän ngaøy nay söï phaùt trieån tieáp tuïc ñoù laïi khoâng heà lyù
giaûi ñöôïc nhöõng vaán ñeà caên baûn trong kinh Dòch.
Moät maâu thuaãn khoâng theå lyù giaûi nöõa laø nhöõng tröôùc taùc khaùc
ngoaøi kinh Dòch ñöôïc coi laø cuûa chính Khoång töû nhö: Luaän ngöõ, kinh
Xuaân Thu laïi khoâng heà ñeå laïi daáu aán naøo chöùng toû söï lieân quan ñeán
kinh Dòch vaø ñaây laø ñieàu voâ lyù. Chöa heát, thuyeát Nguõ haønh neáu theo coå
151
thö chöõ Haùn thì ra ñôøi tröôùc AÂm döông vaøo thôøi vua Ñaïi Vuõ. Hoaëc
theo caùc nhaø nghieân cöùu hieän ñaïi vaø lòch söû Trung Hoa qua Söû kyù cuûa
Tö Maõ Thieân: ñöôïc toång hôïp bôûi Traâu Dieãn. Nhöng khi ñöôïc coi nhö
laø moät hoïc thuyeát – môùi chæ döøng laïi ôû nhöõng yù nieäm caên baûn raát mô
hoà – thì Nguõ haønh laø heä quaû cuûa söï vaän ñoäng AÂm döông. Nhöng Nguõ
haønh laïi laø noäi dung chính cuûa Haø ñoà, tieàn ñeà cuûa Baùt quaùi. Caùi voøng
laån quaån naøy phaûi chaêng ñaõ ñöôïc oâng cha ta ñaõ dieãn taû qua baøi ñoàng
dao ñoäc ñaùo sau ñaây:
“Kyø ñaø laø cha Caéc keù,
Caéc keù laø meï Kyø nhoâng,
Kyø nhoâng laø oâng Kyø Ñaø
Kyø ñaø laïi laø cha Caéc keù ...”(*)
Ñaây chính laø ñieàu phi lyù vaø laø söï maâu thuaãn lôùn nhaát giöõa noäi
dung kinh Dòch vaø lòch söû phaùt trieån ñöôïc coi laø lieân tuïc cuûa noù. Neáu
khieân cöôõng maø cho raèng: söï phaùt trieån cuûa nhaän thöùc – cuõng nhö töï
nhieân – luoân baét ñaàu töø söï ñôn giaûn vaø ñieàu naøy laëp laïi trong kinh
Dòch: Töø nhöõng neùt vaïch tinh giaûn cuûa hoaøng ñeá Phuïc Hy; qua söï bieán
ñoåi cuûa Chu Vaên Vöông thaønh Haäu thieân Baùt quaùi keøm nhöõng lôøi chuù
giaûi coâ ñoïng; Chu Coâng laøm roõ nghóa Haøo töø; roài ñöôïc Khoång töû tieáp
noái boå sung cho noäi dung theâm phong phuù. Lôøi vaên coå thöôøng tinh
giaûn, coâ ñoïng neân khoù hieåu… Tính hôïp lyù hình thöùc cuûa laäp luaän naøy laø
ñaõ so saùnh söï phaùt trieån cuûa nhaän thöùc vaø töï nhieân vôùi söï phaùt trieån cuûa
kinh Dòch; nhöng veà noäi dung thì ñaây laø hai vaán ñeà hoaøn toaøn khaùc
nhau:
Trong quaù trình phaùt trieån cuûa nhaän thöùc baét ñaàu töø söï nhaän thöùc
nhöõng hieän töôïng, ñeán moät tö duy toång hôïp. Sau ñoù môùi trôû thaønh moät

* Chuù thích : Trong vieäc giaûi thích veà nguyeân nghóa chöõ Dòch cuõng coù ngöôøi baûo Dòch
laø con thaèn laèn thaät. Ñoaïn trích daãn sau ñaây trong saùch “Kinh Dòch caáu hình tö töôûng
Trung Quoác” (saùch ñaõ daãn - trang 15) ñeå baïn ñoïc tham khaûo:
Leâ Vaên Quaùn, caên cöù theo Höùa Thaän, Lyù Thôøi Traân, Hoaøng Toân Vieâm, cho
raèng nguoàn goác ngoân ngöõ cuûa chöõ Dòch laø moät töø chæ con thaèn laèn hay thay ñoåi maøu
saéc, neân coå nhaân ñaõ duøng noù ñeå töôïng tröng cho khaùi nieäm bieán dòch.(Chuù thích
trong saùch ñaõ daãn :Leâ Vaên Quaùn. Chu Dòch vaø vuõ truï quan, Nhaø xuaát baûn Giaùo
Duïc, Haø Noäi, 1995, tr.12). Höùa Thaän trong Thuyeát vaên giaûi töï laø ngöôøi ñaàu tieân giaûi
thích “dòch “ töùc laø “con thaèn laèn”.

152
kinh nghieäm hoaêïc moät söï nhaän thöùc qui luaät phoå bieán cho nhöõng hieän
töôïng lieân quan. Nhöng lòch söû phaùt trieån cuûa kinh Dòch vaø nhöõng vaán
ñeà lieân quan theo coå thö chöõ Haùn laïi laø moät quaù trình ngöôïc, neáu tính
töø sau hoaøng ñeá Phuïc Hy. Trong kinh vaên cuûa kinh Dòch ñaõ chöùng toû
quaù trình nhaän thöùc töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp vaø söï toång hôïp cuûa hoï
Baøo Hy. Ñoaïn trích daãn sau ñaây chöùng toû ñieàu naøy:
Heä töø thöôïng chöông IV, tieát 2 vieát:
Ngöôõng dó quan ö thieân vaên, phuû dó saùt ö ñòa lyù, thò coá tri u minh
tri coá; nguyeân thuyû phaûn chung, coá tri sanh töû chi thuyeát; tinh khí vi vaät,
du hoàn vi bieát, thò coá tri quyû thaàn, chi tình traïng.
Ngaång leân xem thieân vaên, cuùi xuoáng xeùt ñòa lyù, cho neân bieát caùi
côù cuûa saùng toái. Quay veà nguyeân thuyû cuûa vaïn vaät, theo doõi ñeán cuoái
cuøng neân bieát ñöôïc baøi hoïc veà soáng cheát. Tinh khí hôïp laïi sinh ra vaïn
vaät, hoàn thoaùt ra taïo neân bieát hoùa neân bieát ñöôïc tình traïng cuûa quyû
thaàn.
Chöông VIII – tieát 1:
Thaùnh nhaân höõu dó thieân ñòa chi traùch, nhi nghó chö kyø hình
dung. Töôïng kyø vaät nghi, thò coá chi töôïng.
Thaùnh nhaân thaáy ñöôïc caùi phöùc taïp trong thieân haï; quan saùt caùc
hình theå vaø hieän töôïng maø töôïng hình, goïi ñoù laø töôïng
Tieát 2
Thaùnh nhaân höõu dó kieán thieân haï chi ñoäng, nhi quan kyø hoäi thoâng
,dó haønh kyø ñieån leã, heä töø yeân dó ñoaùn kyø caùt hung,thò coá vò chi haøo.
Thaùnh nhaân thaáy ñöôïc caùi ñoäng trong thieân haï maø xeùt caùi leõ hoäi
tuï vaø töông quan cuûa chuùng, tìm ra ñöôïc qui luaät vaän chuyeån cuûa
chuùng, roài ñaët ra lôøi gheùp vaøo (moãi haøo) ñeå luaän caùt hay hung.Do ñoù
maø goïi laø haøo.
Heä Töø Haï chöông II – tieát 1:
Coå giaû Baøo Hy thò chi vöông thieân haï daõ, ngöôõng taéc quan
thöôïng ö thieân, phuû taéc quan phaùp ö ñòa; quan ñieåu thuù chi vaên, döõ ñòa
chi nghi; caän thuû chö thaân, vieãn thuû chö vaät; Ö thò thuyû taùc Baùt quaùi dó
thoâng thaàn minh chi ñöùc, dó loaïi vaïn vaän chi tình.
Ngaøy xöa hoï Baøo Hy cai trò thieân haï, ngaång leân xem töôïng treân
trôøi, cuùi xuoáng nhìn vaät döôùi ñaát; xem vaên veû cuûa chim muoâng cuøng söï
thích nghi vôùi trôøi ñaát; gaàn thì laáy ôû thaân mình, xa thì laáy ôû vaät; theá roài
laøm ra 8 queû ñeå thoâng suoát caùi ñöùc cuûa thaàn minh vaø phaân loaïi caùi tính
cuûa vaïn vaät.

153
 Qua phaàn trích daãn ôû treân thì baïn ñoïc cuõng thaáy raèng: Chính
nhöõng ñoaïn kinh vaên naøy ñaõ xaùc nhaän ñeå coù ñöôïc Baùt quaùi, coå nhaân ñaõ
toång hôïp caùc hieän töôïng töï nhieân, quaùn xeùt ñeán caên nguyeân vaø qui luaät
vaän ñoäng cuûa vuõ truï (Nguyeân thuyû phaûn chung) môùi laøm ra Baùt quaùi.
Ñieàu naøy chöùng toû Baùt quaùi laø heä quaû söï toång hôïp cuûa nhaän thöùc vuõ truï
quan vaø qui luaät vaän ñoäng töø khôûi nguyeân cuûa vuõ truï, ñuùng nhö söï phaùt
trieån töï nhieân cuûa tö duy: töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp. Taát nhieân, khoâng
caàn phaûi chôø ñeán ngoùt 3000 naêm sau ñeå Chu Vaên Vöông phaûi baän taâm
vieát Soaùn töø; Chu Coâng Ñaùn vieát haøo töø; roài phaûi chôø ñeán ngoùt 700
naêm nöõa, Khoång töû môùi boå sung theâm AÂm döông, Thaùi cöïc vaøo laøm gì.
Neáu cho raèng Thaäp döïc laø do Khoång töû vieát, thì caên cöù vaøo ñaâu
ñeå oâng bieát raèng caùch ñoù hôn 3000 naêm hoaøng ñeá Phuïc Hy ñaõ “Ngaång
xem töôïng trôøi, cuùi xem töôïng ñaát…” vaø nhöõng vaán ñeà khaùc lieân quan?
Phaûi chaêng coå nhaân ñaõ coù baûn vaên truyeàn laïi? Neáu nhö vaäy thì oâng
chaúng phaûi tröôùc taùc Thaäp döïc laøm gì. Trong Thaäp döïc coù nhöõng daáu
aán ñöôïc coi laø lòch söû cuûa thôøi AÂn – Thöông. Neáu Khoång töû ñaõ raønh
lòch söû coå ñaïi nhö theá thì taïi sao trong kinh Xuaân thu – moät taùc phaåm
lòch söû Trung Hoa – oâng laïi chæ giôùi haïn töø thôøi Loã AÅn Coâng (khoaûng
800 naêm tr.CN). Chính nhöõng maâu thuaãn trong söï töông quan nhöõng
tieàn ñeà caên baûn cuûa kinh Dòch vaø noäi dung cuûa noù laø söï phaûn baùc laäp
luaän naøy.
Laäp luaän khieân cöôõng neâu treân, cuõng töông töï nhö cho raèng:
coâng thöùc E=mc2 ra ñôøi tröôùc thuyeát Töông ñoái ñeå phaûn aùnh qui luaät töø
ñôn giaûn ñeán phöùc taïp.
Hieän töôïng nhöõng yù nieäm caên baûn cuûa kinh Dòch ra ñôøi sau heä
quaû cuûa noù vôùi khoaûng caùch thôøi gian kyû luïc – ít nhaát laø ngoùt 700 naêm
– khoâng khoûi khieán daãn ñeán söï lieân töôûng töø moät caâu ca dao ñöôïc toå
tieân ngöôøi Vieät truyeàn laïi:
Sinh con (Baùt quaùi ) roài môùi sinh cha (AÂm döông)
Sinh chaùu giöõ nhaø (Nguõ haønh), roài môùi sinh oâng (Thaùi cöïc).
Nhöõng maâu thuaãn khoâng theå lyù giaûi neâu treân, thaäm chí ñaõ coù
nhöõng nhaø Dòch hoïc phaûi coi kinh Dòch laø saùch trôøi khoâng coù chöõ.
Töø xöa tôùi nay, Baùt quaùi ñöôïc goïi laø saùch trôøi khoâng coù chöõ, ñoù
laø vì noù laø lyù luaän cuûa moät khoa hoïc thaàn kyø nhöng bí aûo, chöa heà coù
moät tieàn leä naøo trong lòch söû vaên hoùa theá giôùi. Veà nguoàn goác cuûa noù, töï

154
 coå chí kim, tuy söï nghieân cöùu vaø khaûo saùt chöa bao giôø ñöùt ñoaïn,
nhöng cho ñeán nay vaãn laø “bí aûo”, moãi ngöôøi baøn moät caùch. (*)

Taát caû nhöõng maâu thuaãn khoâng theå lyù giaûi laø cô sôû ñeå ñaët laïi vaán
ñeà coäi nguoàn thuyeát AÂm döông - Nguõ haønh vaø kinh Dòch. Chaéc chaén
Khoång töû chöa bao giôø noùi caâu: “Phöôïng ñieåu baát chí, Haø baát xuaát ñoà. Ngoâ
dó hó phuø”, vua Phuïc Hy cuõng chöa bao giôø nhìn thaáy con Long maõ hieän
leân ôû soâng Hoaøng Haø, vua Ñaïi Vuõ cuõng chaúng bao giôø cheùp Laïc thö töø
löng Ruøa thaàn… vaø haøng loaït nhöõng hieän töôïng töông töï khaùc.

MAÂU THUAÃN GIÖÕA SÖÏ LIEÂN HEÄ TRONG PHÖÔNG PHAÙP BOÙI
DÒCH VAØ KHOAÛNG CAÙCH THÔØI GIAN XUAÁT HIEÄN CUÛA HAI
ÑOÀ HÌNH TIEÂN THIEÂN VAØ HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI.
Theo nhö phöông phaùp boùi Dòch hieän löu haønh thì ngöôøi ta söû
duïng soá thöù töï queû cuûa Tieân thieân Baùt quaùi. Nhöng heä thoáng Tieân thieân
Baùt quaùi cuøng vôùi soá thö töï cuûa noù laïi chæ xuaát hieän töø ñôøi Toáng, nhö ñaõ
trình baøy ôû treân. Do ñoù, hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå cho raèng: tröôùc thôøi
Toáng, ngöôøi ta khoâng theå coù phöông phaùp döï ñoaùn vôùi söï ñònh vò cuûa
thôøi gian, maø chæ coù theå döï ñoaùn baèng caùch söû duïng 3 ñoàng tieàn coå treân
ñóa hoaëc mai ruøa. Coøn moät phöông phaùp nöõa laø boùi baèng coû thi, hoaëc
que boùi. Vôùi nhöõng phöông phaùp naøy thì khi coù ñöôïc queû, ngöôøi coi chæ
caàn söû duïng söï lyù giaûi trong heä thoáng 64 queû thuoäc Chu Dòch ñeå luaän
ñoaùn.
Nhö vaäy, tröôùc thôøi Chu - khi chöa coù söï chuù giaûi cuûa Chu Vaên
Vöông (theo lòch söû kinh Dòch töø coå thö chöõ Haùn) - ngöôøi ta khoâng theå
boùi Dòch vì caùc queû chöa coù yù nghóa cuûa noù. Ñaây laø moät söï voâ lyù (seõ
trình baøy roõ hôn ôû phaàn sau).
Phöông phaùp döï ñoaùn coù söï lieân heä giöõa Baùt quaùi Tieân thieân vaø
Haäu thieân, laø vaán ñeà ñaët ra trong phaàn naøy nhö sau:
PHÖÔNG PHAÙP TÍNH QUEÛ THEO NGAØY GIÔØ
I– Caùch tính queû theo “Mai Hoa Dòch Soá “
Boá quaùi
– Naêm :Tyù 1;Söûu 2; Daàn 3; Maõo 4; Thìn 5; Tî 6; Ngoï 7; Muøi 8;
Thaân 9; Daäu 10; Tuaát 11; Hôïi 12.

* Chuù thích: Chu Dòch vôùi döï ñoaùn hoïc, saùch ñaõ daãn, trang 25.

155
 – Thaùng: thaùng gieâng 1, thaùng hai 2, … thaùng chaïp 12.
– Ngaøy: moàng moät 1, moàng hai 2… ba möôi 30.
– Giôø: giôø Tyù 1, giôø Söûu 2… giôø Hôïi 12.
a. Thöôïng quaùi
Soá naêm + soá thaùng + soá ngaøy = toång soá chia cho 8, laáy soá dö laø
thöôïng quaùi (neáu soá dö laø khoâng thì laáy soá 8)
Thí duï: Naêm Söûu, thaùng 8, ngaøy 16 thì coäng 2 + 8 + 16 = 26 : 8
= 3 vôùi soá dö laø 2; soá 2 laø queû Ñoaøi (tính theo Tieân thieân Baùt quaùi: Kieàn
1, Ñoaøi 2, Ly 3, Chaán 4, Toán 5, Khaûm 6, Caán 7, Khoân 8).
b. Haï quaùi:
Laáy toång soá cuûa thöôïng quaùi coäng soá cuûa giôø, roài chia cho 8, soá
dö laøm haï quaùi (neáu soá dö laø 0 thì laáy soá 8).
Thí duï: Ngaøy thaùng nhö ôû thí duï treân, giôø Thaân thì coäng 26 + 9
= 35 : 8 = 4 vôùi soá dö laø 3, soá 3 laø queû Ly.
c. Haøo ñoäng
Laáy toång soá naêm + thaùng + ngaøy + giôø chia cho 6, soá dö laøm haøo
ñoäng (neáu soá dö laø 0 thì laáy soá 6).
Vôùi thí duï treân ñaây thì ta coù toång soá 35 : 6 = 5 vôùi soá dö laø 5, vaäy
haøo ñoäng laø haøo nguõ.
Toùm laïi ta coù queû Traïch hoûa Caùch vôùi haøo nguõ ñoäng; hoã quaùi
treân laø Kieàn, döôùi laø Toán; vaø bieán quaùi laø Loâi hoûa Phong (haøo nguõ
döông bieán aâm). (*)

Nhö vaäy, vôùi phöông phaùp ñoän queû nhö treân chuùng ta nhaän thaáy
raèng:
@ Thöôïng quaùi: Do ñoä soá ngaøy – thaùng – naêm khoâng ñoåi, neân
quaùi thöôïng trong ngaøy seõ khoâng ñoåi.
@ Haï quaùi: do moät ngaøy aâm lòch chæ coù 12 giôø baét ñaàu töø giôø Tyù
(1) cho ñeán giôø Hôïi (12); nhö vaäy haï quaùi trong ngaøy seõ laàn löôït baét
ñaàu töø quaùi coù ñoä soá keá quaùi thöôïng (do coäng 1 baét ñaàu töø giôø Tyù ), sau
8 giôø thì seõ laëp laïi 4 queû ñaàu (do moät ngaøy AÂm lòch coù 12 giôø).
@ Queû: Töø hai tieàn ñeà treân thì queû tìm ñöôïc trong moät ngaøy luoân
luoân coù Thöôïng quaùi coá ñònh; coøn Haï quaùi seõ qua moät chu kyø cuûa Baùt
quaùi Tieân thieân vaø seõ coù boán queû laëp laïi truøng vôùi boán queû ñaàu trong

* Chuù thích: Kinh Dòch vaø ñôøi soáng, saùch ñaõ daãn, trang 459.

156
ngaøy vaøo giôø thöù 9 ñeán 12.
Baây giôø chuùng ta xeùt ñeán thöù töï caùc queû lieân tieáp trong ngaøy so
vôùi heä thoáng 64 queû Hy Dòch ñaõ trình baøy ôû phaàn treân:
Do nguyeân taéc keát hôïp cuûa 64 queû Hy Dòch theo thöù töï töø quaùi
thöù nhaát (Caøn) laøm Haï quaùi, tuaàn töï keát hôïp vôùi 8 quaùi cuõng theo thöù töï
töø 1 ñeán 8. Töø ñoù chuùng ta nhaän thaáy raèng: thöù töï cuûa Haï quaùi trong Hy
Dòch chính laø thöù töï cuûa Thöôïng quaùi trong caùch ñoän queû. Vì vaäy 2 queû
keá tieáp nhau trong ngaøy seõ caùch nhau ñuùng 8 queû trong heä thoáng Hy
Dòch; coøn neáu ñoåi vò trí thöôïng, haï cuûa hai queû keá tieáp trong ngaøy, thì
ñoù chính laø thöù töï lieân tieáp cuûa heä thoáng naøy– neáu baét ñaàu töø queû thuaàn
Caøn laø queû thöù nhaát. (Nhö vaäy ñoä soá cuûa Leibnitz chính laø thöù töï ñaûo
ngöôïc, neáu tính theo chieàu thuaän baét ñaàu töø queû thuaàn Caøn cuûa heä
thoáng Hy dòch).
Ñieàu chuùng ta caàn löu yù ôû ñaây laø: khi boác queû thì chuùng ta phaûi
theo ñoä soá cuûa Baùt quaùi Tieân thieân vaø seõ tìm ñöôïc kyù hieäu cuûa queû
theo phöông phaùp treân. Nhöng ñeå luaän ñoaùn chuùng ta phaûi caên cöù vaøo
phaàn kinh vaên cuûa chính queû ñoù trong Chu Dòch (töùc heä thoáng 64 queû
Haäu thieân) . Nhö vaäy, chöùng toû raèng:
Caáu truùc cuûa heä thoáng 64 queû Haäu thieân – ñeå coù lôøi chuù giaûi – vaø
heä thoáng 64 queû Tieân thieân phaûi coù moät söï lieân heä chaët cheõ vôùi nhau.
Khoâng coù caáu truùc 64 queû Haäu thieân vaø lôøi chuù giaûi thì seõ khoâng theå
naøo coù cô sôû tìm ra noäi dung cuûa queû. Töùc laø lôøi kinh vaên trong Chu
Dòch ñöôïc dieãn ñaït do tính chaát caáu truùc cuûa heä thoáng naøy (thöù töï 64
queû Chu Dòch ñöôïc baûo chöùng baèng Töï Quaùi truyeän).
Söï maâu thuaãn ôû ñaây laø: Phöông phaùp tính queû vaø luaän queû theo
ngaøy, giôø, thaùng, naêm baèng söï keát hôïp giöõa heä thoáng Hy dòch vaø heä
thoáng Chu Dòch ñaõ ñöôïc chöùng nghieäm treân thöïc teá ñaõ haøng ngaøn naêm,
keå töø thôøi Toáng ñeán nay. Nhöng khoaûng caùch söï phaùt hieän giöõa hai heä
thoáng naøy cuõng caû haøng ngaøn naêm (ngoùt 3000 naêm, neáu tính tôùi thôøi
Chu; hôn 4000 naêm neáu tính ñeán thôøi Toáng) cho duø laø moät söï phaùt hieän
thuaän chieàu: Tieân thieân coù tröôùc vaø Haäu thieân coù sau thì cuõng ñaõ laø
ñieàu phi lyù. Huoáng chi vôùi khoaûng caùch aáy, laïi laø moät thöù töï bò ñaûo
ngöôïc: Haäu thieân coù tröôùc, Tieân thieân coù sau. Trong khi ñoä soá quaùi vò
cuûa Tieân thieân laïi laø tieàn ñeà cuûa söï luaän ñoaùn trong Haäu thieân – do
ngaøi Thieäu Khang Tieát phaùt hieän? Ñaây roõ raøng laø ñieàu cöïc phi lyù.

157
 Hieän töôïng lieân quan chaët cheõ giöõa heä thoáng Tieân thieân & Haäu
thieân ñaõ ñaët ra nhöõng vaán ñeà sau ñaây:
@ Khi chöa coù heä thoáng 64 queû Haäu thieân ra ñôøi, trong khoaûng
thôøi gian ngoùt 3000 naêm tr.CN, ngöôøi ta khoâng theå xem boùi baèng kyù
hieäu Baùt quaùi. Bôûi vì luùc ñoù chöa coù lôøi chuù giaûi cuûa Chu Vaên Vöông
vaø Chu Coâng.
@ Neáu cho raèng: Kyù hieäu cuûa queû töï noù ñaõ noùi leân noäi dung vaán
ñeà, thì kyù hieäu cuûa queû tìm ñöôïc trong Tieân thieân, cuõng chính laø kyù
hieäu cuûa queû trong Haäu thieân, töùc laø yù nghóa nhö nhau (Ñöôïc chöùng toû
trong phöông phaùp ñoaùn queû cuûa oâng Thieäu Khang Tieát). Vaäy phaûi
chaêng ngaøi Chu Vaên Vöông ñaõ laøm moät vieäc thöøa khi saép xeáp laïi heä
thoáng 64 queû Tieân thieân thaønh heä thoáng Haäu thieân?
@ Vieäc ngaøi chuù giaûi queû seõ khoâng phaûi laø moät söï saùng taïo maø
chæ laø kieát taäp lôøi giaûi ñoaùn coù saün. Neáu vaäy thì khoâng caàn ñeán thieân taøi
xuaùt hieän muoän maèn cuûa oâng sau gaàn 3000 naêm phaûi saép laïi heä thoáng
Tieân thieân thaønh Haäu thieân ñeå laøm gì.

“Kinh Dòch Phuïc Hy”

Söï phuû nhaän heä thoáng Haäu thieân
Chính töø maâu thuaãn naøy ñaõ laøm naåy sinh moät hieän töôïng trong
lòch söû nghieân cöùu kinh Dòch, ñoù laø cuoán Kinh Dòch Phuïc Hy cuûa giaùo
sö Buøi Vaên Nguyeân (Nxb Khoa Hoïc Xaõ Hoäi – Haø Noäi 1997). Trong
cuoán saùch naøy, giaùo sö Buøi vaên Nguyeân ñaõ boû toaøn boä heä thoáng kyù
hieäu theo thöù töï cuûa Haäu thieân Baùt quaùi. Giaùo sö chæ söû duïng heä thoáng
kyù hieäu theo thöù töï Tieân thieân Baùt quaùi vaø ñöa vaøo heä thoáng kyù hieäu
Tieân thieân ñoù nhöõng noäi dung giaûi ñoaùn cuûa töøng queû töông öùng trong
Chu Dòch . Thaät laø tieän lôïi! Neáu theo phöông phaùp giaûi ñoaùn cuûa oâng
Thieäu Khang Tieát. Bôûi vì, vôùi phöông phaùp giaûi ñoaùn naøy, quaû thaät laø
ngöôøi ta khoâng caàn ñeán heä thoáng kyù hieäu theo thöù töï cuûa Haäu thieân Baùt
quaùi.
Cuoán Kinh Dòch Phuïc Hy ñaõ phuû nhaän taát caû caùc giaû thuyeát veà
muïc ñích ra ñôøi cuûa heä thoáng Haäu thieân töø tröôùc ñeán nay:
Neáu kinh Dòch laø saùch boùi, saùch söû, saùch ñaïo lyù... thuaàn tuùy nhö
lòch söû kinh Dòch theo coå thö chöõ Haùn ñaõ chöùng toû taùc duïng cuûa noù töø
thôøi Phuïc Hy ñeán tröôùc Chu, thì roõ raøng khoâng caàn ñeán Chu Dòch nhö

158
Kinh Dòch Phuïc Hy ñaõ chöùng toû. Maëc duø treân thöïc teá, Chu Dòch chính
laø söï öùng duïng höõu hieäu nhaát ñaõ traûi qua haøng ngaøn naêm nay.
Thaät laø moät söï phi lyù vó ñaïi, nhöng khoâng theå phaûn baùc – neáu
khoâng ñaët kinh Dòch trong söï lieân heä vôùi nhöõng vaán ñeà lieân quan – khi
kinh Dòch thieáu haún moät heä thoáng lyù luaän caên baûn cuûa noù.
Maâu thuaãn ñoái khaùng khoâng theå lyù giaûi ôû treân qua hieän töôïng
Kinh Dòch Phuïc Hy ñaõ daãn ñeán hai khaû naêng:
@ Phuû nhaän hoaøn toaøn söï toàn taïi cuûa Chu Dòch .
@ Giöõa ñoà hình Tieân thieân Baùt quaùi vaø heä thoáng 64 queû Tieân
thieân vôùi ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi vaø heä thoáng 64 queû Haäu thieân
phaûi coù moät söï lieân heä höõu cô raát chaët cheõ vaø xuaát hieän ñoàng thôøi, coù
taùc duïng rieâng reõ trong söï phaûn aùnh theá giôùi khaùch quan. Khoâng theå coù
khoaûng caùch thôøi gian gaàn 3000 naêm töø thôøi Phuïc Hy ñeán thôøi Chu
Vaên vöông ñöôïc.
Hieän töôïng Kinh Dòch Phuïc Hy ñaõ chöùng toû moät caùch saéc saûo
raèng: söï xuaát hieän kinh Dòch vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan trong coå thö
chöõ Haùn. chæ laø söï phaùt hieän rôøi raïc nhöõng di saûn cuûa moät neàn vaên
minh bò taøn phaù. (Tính thoáng nhaát vaø hoaøn chænh cuûa kinh Dòch, cuøng
söï xuaát hieän ñoàng thôøi cuûa hai heä thoáng Tieân thieân vaø Haäu thieân, xin
ñöôïc chöùng toû roõ hôn ôû phaàn III: Vaên minh Vaên Lang vaø bí aån cuûa Baùt
quaùi).

GIAÛ THIEÁT VEÀ MOÄT LUAÄN ÑIEÅM LOAÏI BOÛ PHAÀN THAÄP DÖÏC
TRONG KINH VAÊN CHU DÒCH VAØ MAÂU THUAÃN CUÛA NOÙ
Kinh Dòch ñaày nhöõng maâu thuaãn ñaõ trình baøy ôû treân thuoäc veà
nhöõng tieàn ñeà caên baûn cuûa noù. Ñoù laø nhöõng maâu thuaãn khoâng theå lyù
giaûi. Nhöng ngay caû khi öùng duïng kinh Dòch vôùi nhöõng hieän töôïng
thuoäc phaïm truø cuûa noù nhö thieân vaên, y lyù, lòch soá cuõng xuaát hieän maâu
thuaãn giöõa hieäu quaû thöïc teá vôùi khoaûng troáng lyù thuyeát lieân heä. Nhöõng
maâu thuaãn chuû yeáu vaø cuõng laø nguyeân nhaân cuûa söï huyeãn aûo xuaát phaùt
töø phaàn Thaäp döïc trong kinh vaên (*) cuûa kinh Dòch.

* Chuù thích: Trong moät soá saùch lieân quan ñeán kinh Dòch phaân bieät phaàn Kinh goàm:
Soaùn töø, Haøo töø- ñöôïc coi laø cuûa Chu Vaên Vöông, Chu Coâng; phaàn Truyeän goàm: Thaäp
döïc – ñöôïc coi laø cuûa Khoång töû. Trong saùch naøy goïi chung laø “kinh vaên” goàm: Soaùn

159
 Chính töø phaàn Thaäp döïc – ñöôïc coi laø cuûa Khoång töû saùng taùc –
vaø nhöõng nhaän dònh baét ñaàu töø nhöõng nhaø nghieân cöùu Haùn Nho ñaõ taïo
neân lòch söû kinh Dòch vaø noäi dung bí aûo cuûa noù. Trong Thaäp döïc thì
phaàn Thuyeát quaùi laø phaàn bí aûo nhaát vaø cuõng laø phaàn quan troïng nhaát.
Noäi dung cuûa Thuyeát quaùi cuõng coù nhieàu yù kieán khaùc nhau. Coù ngöôøi
coi thuyeát quaùi coù yeáu toá saám vó, coù ngöôøi cho noù mang tính boùi toaùn.
Ñaõ coù hoïc giaû coi Thuyeát quaùi laø dò ñoan, khoâng dòch ra Vieät ngöõ nhö
tröôøng hôïp baûn Chu Dòch cuûa Phan Boäi Chaâu. Cuõng coù hoïc giaû boû moät
phaàn cuûa Thuyeát quaùi nhö tröôøng hôïp cuoán kinh Dòch – Ñaïo cuûa ngöôøi
quaân töû cuûa hoïc giaû Nguyeãn Hieán Leâ, oâng chæ trích daãn vaø dòch moät soá
ñoaïn ra Vieät ngöõ. Hoaëc cuõng coù tröôøng hôïp khoâng dòch ra Vieät ngöõ
toaøn boä phaàn Thaäp döïc nhö tröôøng hôïp cuoán Kinh Dòch – Caáu hình tö
töôûng Trung Quoác cuûa hai hoïc giaû Döông Ngoïc Duõng & Leâ Anh Minh…
Nhö phaàn treân ñaõ trình baøy, taùc giaû cuûa Thaäp döïc cho ñeán nay
vaãn coøn laø söï bí aån, maëc duø nhöõng nhaø nghieân cöùu thôøi Haùn – coù söï
tieáp noái töø Khoång töû (theo coå thö truyeàn laïi – ñaõ trích daãn) – ñaõ khaúng
ñònh: thuoäc veà Khoång töû.
Vì vaäy raát coù khaû naêng xuaát hieän luaän ñieåm cho raèng: Thaäp döïc
khoâng thuoäc veà kinh vaên cuûa kinh Dòch vaø loaïi boû hoaøn toaøn phaàn naøy,
nhaèm ñôn giaûn hoaù noäi dung kinh Dòch. (Treân thöïc teá xu höôùng naøy
ñang hình thaønh khi xuaát hieän nhöõng nhaän ñònh cho raèng: Haø ñoà Laïc
thö khoâng lieân quan ñeán kinh Dòch. Vôùi nhaän ñònh naøy – ñaõ phuû nhaän
moät tieàn ñeà caên baûn cuûa kinh Dòch, ñöôïc nhaéc tôùi trong Thaäp döïc).
Giaû thuyeát veà khaû naêng hình thaønh luaän ñieåm naøy – seõ traùnh
ñöôïc nhöõng maâu thuaãn khoâng theå lyù giaûi, ngay töø nhöõng tieàn ñeà caên
baûn cuûa kinh Dòch – ñaõ trình baøy ôû treân nhö sau:
* Khoâng coøn vaán ñeà Haø ñoà – Laïc thö
* Khoâng coøn vaán ñeà lieân quan giöõa Haø ñoà vaø Tieân thieân Baùt
quaùi.
* Khoâng coøn vaán ñeà lieân quan giöõa Laïc thö vaø Haäu thieân Baùt
quaùi.
* Khoâng coøn vaán ñeà quaùi vò trong Haäu thieân Baùt quaùi.

töø, Haøo töø, Thaäp döïc; phaân bieät vôùi phaàn kyù hieäu trong kinh Dòch goàm: Baùt quaùi vaø heä
thoáng queû.
160
 * Khoâng coøn vaán ñeà maâu thuaãn trong trình töï phaùt trieån vaø hình
thaønh kinh Dòch v .v...
Bôûi vì, luùc ñoù kinh Dòch chæ coøn kyù hieäu 64 queû cuûa heä thoáng
Haäu thieân Baùt quaùi vaø phaàn kinh vaên chæ coøn laïi Soaùn töø, Haøo töø. Ñaây
cuõng laø phaàn oån ñònh nhaát trong lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa
kinh Dòch vaø cuõng laø phaàn ñöôïc coi laø xuaát hieän moät caùch nhaát quaùn veà
khoâng – thôøi gian lòch söû: thuoäc veà thôøi nhaø Chu – töùc Chu Dòch – maø
taùc giaû laø Chu Vaên Vöông vaø Chu Coâng. Qua phaàn giôùi thieäu ôû treân,
thì noäi dung chuû yeáu cuûa kinh Dòch chính laø phaàn Chu Dòch naøy.
Giaû thuyeát neáu coù moät luaän ñieåm nhö vaäy chính thöùc ñaët ra, thì
ñaây seõ laø moät laäp luaän chaët cheõ veà hình thöùc theo kieåu “löïc só Asin
khoâng bao giôø ñuoåi kòp con ruøa”. Baøi toaùn ñoá coå ñoù nhö sau: Löïc só
Asin (noåi tieáng trong cuoäc chieán cuûa lieân quaân Hy Laïp ñaùnh thaønh
Troa) ñöùng caùch con ruøa 100 meùt; giaû thieát toác ñoä cuûa con ruøa baèng 1%
cuûa Asin. Khi caû hai baét ñaàu chaïy cuøng chieàu, thì: Khi Asin chaïy ñöôïc
100 meùt, con ruøa chaïy ñöôïc 1 meùt; Asin chaïy 1 meùt, con ruøa chaïy 1
cm… Cöù nhö vaäy, löïc só Asin seõ khoâng theå ñuoåi ñöôïc con ruøa.
Luaän ñieåm naøy treân thöïc teá ñaõ ñaët rieâng boä Chu Dòch – ñaõ loaïi
boû phaàn Thaäp döïc – töùc laø loaïi boû Chu Dòch ra khoûi taát caû moïi vaán ñeà
lieân quan ñeán noù vaø seõ ñaët ra nhöõng vaán ñeà lieân heä noái tieáp sau ñaây:
@ Luaän ñieåm naøy seõ phuû nhaän toaøn boä quaù trình lòch söû kinh
Dòch vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan (nhö thuyeát AÂm döông, thuyeát Nguõ
haønh….) ngoaïi tröø Chu Dòch ; ñaëc bieät töø thôøi Haùn trôû laïi ñaây. Bôûi vì taát
caû nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán lòch söû kinh Dòch, keå töø khi vua “Phuïc
Hy taéc Haø ñoà hoaïch quaùi” – ñeàu baét ñaàu töø phaàn Thaäp döïc naøy. Söï phuû
nhaän naøy seõ keùo theo haøng loaït söï phuû nhaän cuûa caùc coå thö chöõ Haùn –
coù nhöõng hieän töôïng vaø vaán ñeà lieân quan ñeán Chu Dòch .
@ Chu Dòch seõ trôû thaønh moät cuoán saùch voâ nghóa khi bò loaïi khoûi
phaàn öùng duïng vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán noù. Ngay caû phaàn öùng
duïng phoå bieán laø moät cuoán saùch boùi, cuõng khoâng coù cô sôû nieàm tin khi
coù nhieàu heä thoáng queû vôùi nhöõng söï saép xeáp khaùc nhau vaø ñieàu naøy
maâu thuaãn vôùi thöïc teá. Bôûi vì, neáu khoâng coù phaàn Thaäp döïc thì Soaùn töø
vaø Haøo töø seõ raát toái nghóa; ñoaïn trích daãn sau ñaây trong kinh Dòch –
Ñaïo cuûa ngöôøi quaân töû (saùch ñaõ daãn, trang 37) chöùng toû ñieàu naøy:
Trong khi bò giam ôû nguïc Döõu Lyù, coù theå oâng (töùc Chu Vaên
161
 Vöông) ñaõ laøm vieäc truøng quaùi vaø chaéc chaén laø oâng ñaõ ñaët teân vaø tìm
nghóa cho 64 queû, roài vieát Thoaùn töø cuõng goïi laø Quaùi töø (trong saùch
naøy goïi laø Soaùn töø) cho moãi queû. Nhôø oâng maø yù nghóa moãi queû môùi
tinh dieäu, lôøi ñoaùn môùi töông ñoái minh baïch, maø coâng vieäc ñoaùn cuõng
nhaát trí hôn tröôùc, khoâng coøn coù caûnh moãi quan Thaùi boác ñoaùn theo yù
rieâng cuûa mình nöõa.

Nhöng lôøi ñoaùn cuûa oâng raát ngaén, moãi queû chæ ñöôïc moät caâu,
chaúng haïn:

Queû Caøn laø “Nguyeân, hanh, lôïi trinh”, nghóa laø queû ñoù coù nhöõng
ñöùc “ñaàu tieân lôùn; thuaän, thoâng, tieän phaûi beàn chaët”.

Queû Thaùi laø “Tieåu vaõng, ñaïi lai, caùt, hanh” nghóa laø: aâm qua
döông laïi toát laønh hanh thoâng.

Queû Kyù teá laø “Hanh, tieåu, lôïi trinh, sô caùt, chung loaïn” nghóa laø
vieäc nhoû thì hanh thoâng, lôïi nhöng phaûi vöõng chí. Môùi ñaàu toát laønh, cuoái
cuøng loaïn.
Trang 38:
Vaên Vöông môùi chæ ñaët ra Thoaùn töø ñeå giaûi nghóa toaøn queû. Chu
Coâng ñaët theâm Haøo töø cho moãi haøo cuûa moãi queû, coäng laø 384 haøo, ñeå
giaûi nghóa töøng haøo moät. Chaúng haïn queû Caøn, döôùi Haøo sô (Haøo 1),
Chu Coâng vieát: “Tieàm long vaät duïng”, nghóa laø: roàng coøn aån naùu, khoâng
duøng ñöôïc.

Döôùi haøo 2 oâng vieát: “Hieän long taïi ñieàn, lôïi kieán ñaïi nhaân”, nghóa
laø: Roàng ñaõ hieän leân caùnh ñoàng, ra maét keû ñaïi nhaân thì lôïi.

(Löôïc phaàn trích daãn haøo 3)

Tôùi ñaây Chu Dòch môùi thaønh moät cuoán saùch coù vaên töø, nghóa lyù,
ñôøi sau goïi laø Kinh vaø chia laøm hai thieân: thöôïng cho 30 queû ñaàu, haï
cho 34 queû sau. Nhöng lôøi thoaùn vaø lôøi haøo vaãn quaù giaûn aùo, ít ai hieåu
neân ñôøi sau phaûi chuù thích laøm theâm baûng Thaäp döïc. Thaäp laø 10, Döïc
laø caùnh con chim, coù yù baûo Thoaùn töø cuûa Vaên Vöông, Haøo töø cuûa Chu
Coâng ñaët ôû döôùi moãi queû, moãi haøo, laø ñuû hình con chim roài, baây giôø
theâm Thaäp döïc, laø theâm loâng cho con chim.
Qua ñoaïn trích daãn treân, lieân heä vôùi caùc ñoaïn trích daãn khaùc
trong saùch naøy, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng: theo coå thö chöõ Haùn thì
tröôùc Vaên Vöông vaø Chu Coâng, kinh Dòch chæ goàm kyù hieäu (?), sau ñoù
môùi coù Soaùn töø vaø Haøo töø; nhöng noäi dung raát khoù hieåu. Bôûi vaäy, cuõng
162
theo coå thö chöõ Haùn – Khoång töû môùi theâm phaàn Thaäp döïc vaøo ñeå
giaûng roõ nghóa vaø laøm phong phuù cho noäi dung kinh Dòch. Chính phaàn
Thaäp döïc naøy laøm neân lòch söû kinh Dòch ñaõ trình baøy ôû treân. Maëc duø
lòch söû ñoù ñaày maâu thuaãn, nhöng laø linh hoàn cuûa kinh Dòch vaø laø cuõng
laø söï öùng duïng sinh ñoäng cuûa noù. Nay boû Thaäp döïc, Chu Dòch seõ khoâng
noùi leân ñieàu gì.
@ Maâu thuaãn giöõa thöïc teá 2000 naêm öùng duïng cuûa Chu Dòch
lieân quan ñeán thuyeát AÂm döông Nguõ haønh vôùi noäi dung Chu Dòch ñaõ
boû phaàn Thaäp döïc laïi laø moät vaán ñeà khoâng lyù giaûi ñöôïc. (Khi moïi vaán
ñeà lieân quan bò phuû nhaän, keå caû thuyeát AÂm döông vì daáu aán cuûa thuyeát
AÂm döông – laàn ñaàu tieân ghi nhaän trong coå thö chöõ Haùn – naèm trong
phaàn Thaäp döïc. Nhö vaäy seõ khoâng coù cô sôû naøo ñeå cho raèng kinh Dòch
laø vuõ truï quan coå Ñoâng phöông, cho duø chæ döøng laïi ôû traïng thaùi yù
nieäm). Vaø ñaây cuõng laø maâu thuaãn lôùn nhaát cuûa luaän ñieåm naøy.
Nhö vaäy, vôùi giaû thuyeát veà moät luaän ñieåm coù khaû naêng xaûy ra
cuõng khoâng theå laøm saùng toû theâm veà coäi nguoàn cuûa kinh Dòch. Ngoaïi
tröø coå thö xöa nhaát maø nhaân loaïi phaùt hieän ñöôïc lieân quan ñeán kinh
Dòch vieát baèng chöõ Haùn vaø söï khaúng ñònh cuûa caùc hoïc giaû (cuõng laø
quan chöùc) thôøi Haùn.

NHÖÕNG DAÁU AÁN CUÛA XAÕ HOÄI TRUNG HOA COÅ

TRONG KINH VAÊN CHU DÒCH?
Trong kinh vaên kinh Dòch coù nhöõng coù nhöõng daáu aán cuûa xaõ hoäi
Trung Hoa coå. Ñaây cuõng laø nhöõng hieän töôïng trong noäi dung cuøng vôùi
hình thöùc dieãn ñaït baèng Haùn töï cho nhöõng coå thö lieân quan ñeán kinh
Dòch. Coù theå coi ñoù laø söï baûo chöùng veà nguoàn goác kinh Dòch thuoäc veà
vaên minh Hoa Haï. Nhöõng daáu aán naøy ñöôïc theå hieän nhö sau:
@ Trong kinh vaên thöôøng xuaát hieän chöõ “Töû vieát”; ñöôïc coi laø
chæ ngaøi Khoång töû. Thöïc ra töø naøy cuõng coù theå hieåu nhö sau: “Töû vieát”
khoâng ñuû yeáu toá ñeå khaúng ñònh laø chæ ngaøi Khoång töû, khi trong Hoaøng
Ñeá noäi kinh toá vaán cuõng nhieàu laàn duøng töø “Töû vieát” hoaëc “phu töû”.
@ Heä töø thöôïng chöông XI – tieát 8:
Thò coá tieân sinh thaàn vaät, thaùnh nhaân taéc chi, thieân ñòa bieán hoaù,
thaùnh nhaân hieäu chi, thieân thuyø töôïng hieän caùt hung, thaùnh nhaân töôïng
chi, Haø xuaát ñoà, Laïc xuaát thö, thaùnh nhaân taéc chi.

163
 Haø ñöôïc coi laø soâng Hoaøng Haø, Laïc ñöôïc coi laø soâng Laïc Thuûy,
hai ñòa danh ôû mieàn Baéc Trung Hoa.
Heä töø haï chöông II – tieát 1, tieát 3, tieát 5 ñeàu coù nhaéc ñeán moät soá
töø nhaân danh nhö Baøo Hy, Thaàn Noâng, Hoaøng Ñeá, Nghieâu, Thuaán laø
nhöõng nhaân vaät ñöôïc coi laø ngöôøi ñöùng ñaàu cuûa xaõ hoäi Trung Hoa coå.
Heä töø haï chöông II – tieát 5 vieát:
Thaàn Noâng thò moät, Hoaøng Ñeá , Nghieâu, Thuaán thò taùc, thoâng kyø
bieán, söû daân baát quyeän, thaàn nhi hoaù chi, söû daân nghi chi. Dòch cuøng
taéc bieán, bieán taéc thoâng, thoâng taéc cöûu; thò dó töï thieân höïu chi, caùt voâ
baát lôïi. Hoaøng Ñeá , Nghieâu, Thuaán quaûi y thöôøng nhi. Thieân haï trò. Caùi
thuû chö kieàn khoân.
Chöông V – tieát 12:
Töû vieát: Nhan thò chi töû, kyø ñaûi thöù cô hoà, höõu baát thieän vò thöôøng
baát tri; tri chi vò thöôøng phuïc haønh daõ. Dòch vieát: Baáùt vieãn phuïc, voâ chæ
hoái, voâ caùt.
“Nhan thò chi töû” ñöôïc coi laø chæ ngaøi Nhan Hoài, moät hoïc troø gioûi
cuûa Khoång töû.
Chöông XI – tieát 1:
Dòch chi höng daõ, kyø ñöông AÂn chi maït theá, Chu chi thònh ñöùc
da? Ñöông Vaên Vöông döõ Truï chi söï da? Thò coá kyø töø nguy. Nguy daõ,
söû bình, dòch daõ söû khuynh. Kyø ñaïo thaäm ñaïi. Baùch vaät baát pheá, cuï dó
chung thuyû, kyø yeáu voâ cöõu. Thöû chi vò Dòch chi ñaïo daõ.
Nhöõng töø AÂn, Chu chæ thôøi ñaïi nhaø AÂn Thöông vaø nhaø Chu. Vaên
Vöôngï laø vua ñaàu trieàu Chu vaø Truï laø vua cuoái trieàu AÂn Thöông.
Cuõng coù caâu töông töï nhö treân trong chöông VI – tieát 1:
Dòch chi höng daõ, kyø ö chung coå hoà? Taùc Dòch daõ, kyø höõu öu
hoaïn hoà.
QUEÛ THAÙI – HAØO TÖØ
Luïc nguõ: Ñeá AÁt qui muoäi, dó chæ nguyeân caùt.
Vua AÁt cho em gaùi veà nhaø choàng, coù phöôùc, raát toát laønh.
Vua Ñeá AÁt noùi treân ñöôïc coi laø thôøi Toå AÁt nhaø AÂn Thöông.
Thôøi Huøng Vöông thöù X cuûa Vaên Lang, theo tö lieäu söu taàm cuûa
cuï Bieät Lam Traàn Huy Baù cheùp: Chi AÁt – Huøng Uy Vöông, huyù Hoaøng
Long Lang, sinh naêm Giaùp Ngoï (1287 tr.CN), leân ngoâi khi 37 tuoåi,
164
truyeàn 3 ñôøi vua ñeàu xöng laø Huøng Uy Vöông, ôû ngoâi taát caû 90 naêm, töø
naêm Canh Ngoï (1251 tr.CN) ñeán Kyû Hôïi (1162 tr.CN). Ngang vôùi
Trung Quoác vaøo thôøi Toå Giaùp nhaø AÂn.
QUEÛ TUYØ
Thöôïng luïc: Caâu heä chi, naõi tuøng duy chi, vöông duïng hanh
vu Taây sôn.
Loøng mình theo mình caáu keát khoâng rôøi, khoâng troùi buoäc cuõng
theo, nhö daân aáp Maân theo vua chaïy naïn qua Taây sôn.
Ñaát Maân laø ñòa danh ôû vuøng Phuùc Kieán ngaøy nay. Vaøo thôøi Chu,
ñaát Maân khoâng thuoäc veà Hoa Haï. Khoâng roõ vua naøo trong söû Trung
Hoa chaïy loaïn töø ñaát Maân, coù daân chuùng chaïy theo qua Taây Sôn. Chöõ
“hanh” theo giaùo sö Buøi Vaên Nguyeân thì laø söï cheùp nhaàm töø chöõ
“höôûng” - coù nghóa laø teá leã - vaø chöõ “vöông” ñöôïc hieåu laø vua Chu
Vaên Vöông.
QUEÛ THAÊNG
Luïc töù: Vöông duïng höôûng vu kyø sôn, caùt, voâ cöõu.
Vua duøng ñeå teá nuùi Kyø, toát laønh, khoâng loãi.
Kyø Sôn laø moät ñòa danh cuûa Trung Hoa, ôû Taây Baéc soâng Döông
Töû. Ngöôøi vieát cho raèng nghóa Haøo Luïc töù, queû Thaêng coù theå hieåu nhö
sau: moät hoøn nuùi laï (kyø sôn – coù theå laø hoøn non boä laøm taëng vua) daâng
leân vua duïng höôûng, toát, khoâng coù loãi.
QUEÛ QUY MUOÄI
Luïc nguõ: Ñeá AÁt quy muoäi, kyø quaân nhi dueä, baát nhö kyø ñeä chi
dueä löông, nguyeät cô voïnh caùt.
Vua AÁt gaû em gaùi, aùo cöôùi khoâng saëc sôõ baèng aùo cuûa naøng haàu,
traêng saép troøn, toát laønh.
Ñeá AÁt: ñaõ trình baøy ôû treân
QUEÛ KYÙ TEÁ
Cöûu tam: Cao Toân phaït Quyû phöông, tam nieân khaéc chi, tieåu
nhaân vaät duïng
Vua Cao Toân ñaùnh deïp Quyû phöông, ba naêm môùi thaéng chôù
duøng tieåu nhaân.
Vua Cao Toân – theo giaùo sö Buøi vaên Nguyeân trong Kinh Dòch
Phuïc Hy – (saùch ñaõ daãn, trang 130) thì vua Cao Toân nhaø AÂn Thöông

165
töùc laø vua Vuõ Ñinh, con Ñeá tieåu AÁt, chaùu vua Baøn Canh. Vuõ Ñinh coù
ñaùnh deïp quanh Ñoäng Ñình Hoà ñeán vuøng Quí Chaâu (phaàn ñaát cuûa Vaên
Lang, Nam soâng Döông Töû – theo truyeàn thuyeát). So saùnh vôùi taøi lieäu
cuûa cuï Bieät Lam Traàn Huy Baù thì vua Vuõ Ñinh coøn goïi laø vua OÁc
Ñinh; töông ñöông vôùi thôøi Huøng Vöông thöù 6 cuûa Vaên Lang. Taøi lieäu
söu taàm cuûa cuï Bieät Lam Traàn Huy Baù vieát:
6. Chi Ly: Huøng Hoàn Vöông, huyù Long Tieân Lang, sinh naêm Taân
Daäu (1740 tr. Taây Lòch), leân ngoâi khi 29 tuoåi, truyeàn hai ñôøi vua, ôû ngoâi
taát caû 81 naêm ñeàu xöng Huøng hoàn Vöông, töø naêm Kyû Söûu (1712 tr. Taây
lòch) ñeán naêm Kyû Daäu (1632 tr. Taây lòch). Ngang vôùi Trung Quoác vaøo
thôøi OÁc Ñinh nhaø Thöông.
Ngöôøi vieát cho raèng Haøo Cöûu Tam, queû Kyù Teá coù theå hieåu theo
nghóa sau: Vua Cao Toân ñaùnh nhau ôû vuøng Quyû, sau ba naêm bò thua
(khaéc chi – gaõy caønh), vì duøng tieåu nhaân.
Töø “Quyû“ xuaát hieän raát sôùm trong truyeàn thuyeát Vieät Nam. Trong
Lónh Nam Chích Quaùi – truyeän Hoàng Baøng thò cheùp:
Laïi phong Loäc Tuïc laø Kinh Döông Vöông ñeå cai trò ñaát Nam, laáy
hieäu laø Xích Quyû.
Söï toång hôïp nhöõng daáu aán lieân quan ñeán lòch söû, ñòa danh Trung
Hoa trong Chu Dòch ñöôïc trình baøy ôû treân ñaõ chöùng toû nhöõng daáu aán
ñoù raát mô hoà, khoâng ñuû söùc thuyeát phuïc so vôùi nhöõng maâu thuaãn khoâng
theå lyù giaûi trong kinh Dòch.

166
LÔØI KEÁT – PHAÀN II

M oät ñieàu kyø laï laø trong khi kinh Dòch vaø nhöõng vaán ñeà
lieân quan qua coå thö chöõ Haùn – ñöôïc caùc hoïc giaû
treân theá giôùi quan taâm ñeán – coù moät keát caáu heát söùc mô hoà
vôùi nhöõng maâu thuaãn khoâng theå lyù giaûi thì coù moät neàn vaên
minh ñaày huyeãn aûo, chæ ñöôïc nhaéc tôùi moät caùch mô hoà trong
truyeàn thuyeát. Nhöng chính heä thoáng truyeàn thuyeát huyeàn
thoaïi ñöôïc toå tieân truyeàn cho con chaùu, cuøng vôùi nhöõng hieän
töôïng sinh hoaït vaên hoùa lieân quan laïi coù moät keát caáu heát söùc
chaët cheõ nhaèm chöùng minh cho lòch söû huy hoaøng ñaõ toàn taïi
treân thöïc teá cuûa neàn vaên minh naøy. Ñoù chính laø neàn vaên
minh Vaên Lang, quoác gia ñaàu tieân cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Ñieàu
kyø laï hôn laø nhöõng daáu chöùng coøn laïi ñöôïc löu truyeàn trong
daân gian Vieät Nam, laïi coù khaû naêng dieãn giaûi moät caùch hoaøn
chænh nhöõng hieän töôïng bí aån lôùn nhaát cuûa neàn vaên hoùa
Ñoâng phöông laø kinh Dòch vaø thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh
cuøng nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán noù. Phaàn III cuûa cuoán
saùch naøy seõ trình baøy vôùi baïn ñoïc söï minh chöùng cho moät
giaû thuyeát veà coäi nguoàn ñích thöïc cuûa kinh Dòch, ñoù chính
laø neàn vaên minh Vaên Lang, quoác gia ñaàu tieân cuûa ngöôøi Laïc
Vieät, toå tieân cuûa ngöôøi Vieät Nam hieän nay.

167
168
PHAÀN III

VAÊN MINH
VAÊN LANG
&
BÍ AÅN CUÛA

BAÙT QUAÙI
THAÈNG BÔØM
Thaèng Bôøm coù caùi quaït mo
Phuù oâng xin ñoåi ba boø chín traâu
Bôøm raèng: Bôøm chaúng laáy traâu
Phuù oâng xin ñoåi ao saâu caù meø
Bôøm raèng: Bôøm chaúng laáy meø
Phuù oâng xin ñoåi moät beø goã lim
Bôøm raèng: Bôøm chaúng laáy lim
Phuù oâng xin ñoåi con chim ñoài moài
Bôøm raèng: Bôøm chaúng laáy moài
Phuù oâng xin ñoåi naém xoâi. Bôøm cöôøi.

Ca dao Vieät Nam

169
 N eàn vaên minh Vaên Lang traûi qua hôn 1000 naêm Baéc thuoäc,
neân nhieàu thaønh töïu vaên hoùa lôùn vaø nhöõng tri thöùc öùng
duïng phuïc vuï trong ñôøi soáng xaõ hoäi vaø con ngöôøi phoå bieán treân khaép
moïi lónh vöïc ñaõ bò thaát laïc. Nhöng linh dieäu thay, chieác chìa khoùa ñeå môû
nhöõng kho taøng ñaày bí aån cuûa neàn vaên hoùa Ñoâng Phöông vaãn thuoäc veà
ngöôøi Laïc Vieät.
Vieäc söû duïng nhöõng daáu aán coøn löu truyeàn trong vaên hoùa daân
gian ñeå giaûi maõ nhöõng bí aån cuûa kinh Dòch vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan,
seõ gaëp söï khoù khaên laø: noäi dung cuûa noù khoâng tröïc tieáp noùi leân vaán ñeà,
maø thoâng qua moät söï phaân tích hoaøn toaøn chuû quan cuûa ngöôøi vieát.
Nhöng giaù trò cuûa nhöõng maät ngöõ theå hieän baét ñaàu töø tính höôùng daãn.
Chính söï töông quan hôïp lyùù cuûa nhöõng vaán ñeà ñöôïc lyù giaûi do söï höôùng
daãn cuûa maät ngöõ seõ chöùng toû coäi nguoàn cuûa neàn vaên minh Laïc Vieät.
Cuoán saùch naøy chöa theå phuïc hoài laïi ñöôïc toaøn boä nhöõng bí aån
cuûa kinh Dòch vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan. Nhöng vôùi hy voïng baèng
nhöõng coá gaéng ñöôïc theå hieän trong cuoán saùch naøy, seõ chöùng toû ñöôïc
raèng: thôøi ñaïi Huøng Vöông laø thôøi ñaïi coù neàn vaên minh röïc rôõ saùnh
ngang vôùi nhöõng neàn vaên hoùa lôùn thôøi coå ñaïi cuûa nhaân loaïi. Quoác gia
Vaên Lang laø nhaø nöôùc ñaàu tieân cuûa ngöôøi Laïc Vieät – toå tieân cuûa ngöôøi
Vieät Nam hieän nay – coäi nguoàn cuûa moät daân toäc coù gaàn 5000 naêm vaên
hieán, chính laø chuû nhaân ñích thöïc cuûa kho taøng vaên hoùa Ñoâng phöông
ñaày huyeàn bí.
Vì Laïc thö Haø ñoà voán ñöôïc coi laø caên nguyeân cuûa Baùt quaùi, neân
phaàn naøy ñöôïc baét ñaàu baèng söï lyù giaûi Haø ñoà Laïc thö töø vaên minh Vaên
Lang.

170
Chöông I
VAÊN MINH VAÊN LANG VÔÙI
LAÏC THÖ HAØ ÑOÀ

TRUYEÀN THUYEÁT CON ROÀNG CHAÙU TIEÂN

S
& LAÏC THÖ HAØ ÑOÀ

öï bí aån cuûa Laïc thö Haø ñoà – qua haøng ngaøn naêm – ñaõ
laøm hao toån taâm löïc cuûa nhieàu theá heä quan taâm ñeán vaên
minh Ñoâng phöông, ñeán nay vaãn chöa coù söï lyù giaûi. Nhöng trong truyeàn
thuyeát vaø huyeàn thoaïi, cuøng vôùi nhöõng di saûn vaên hoùa coøn laïi cuûa
ngöôøi Laïc Vieät laïi dieãn ñaït hieän töôïng naøy chi tieát moät caùch kyø laï. Moät
trong nhöõng di aán ñaëc saéc nhaát noùi ñeán nhöõng nguyeân lyù cuûa Laïc thö
Haø ñoà chính laø truyeàn thuyeát “Con Roàng Chaùu Tieân” cuûa ngöôøi Laïc
Vieät – voán haøm chöùa nhieàu noäi dung raát saâu saéc – chöùng toû moät trình
ñoä thaùnh nhaân veà söï taïo döïng hình töôïng. Noäi dung tröïc tieáp cuûa truyeàn
thuyeát naøy ai cuõng nhaän thaáy ñoù laø huyeàn thoaïi veà lòch söû daân toäc Vieät.
Ñaây cuõng laø hình thöùc chung cho haàu heát caùc truyeàn thuyeát phoå bieán
veà thôøi Huøng Vöông. OÂng Vuõ Quyønh – moät trong ñoàng taùc giaû cuûa
cuoán Lónh Nam Chích Quaùi – ñaõ ñaët vaán ñeà: “Nhöõng truyeän cheùp ôû ñaây laø
söû ôû trong truyeän chaêng?”. Ñaây chính laø moät nhaän xeùt saùng suoát cuûa baäc
uyeân nho Laïc Vieät, keå töø Vieät Nam höng quoác vaøo fheá kyû thöù 10 sau
CN. Moät trong nhöõng haøm nghóa cuûa truyeàn thuyeát “Con Roàng Chaùu
Tieân” coù lieân quan chaët cheõ tôùi Laïc thö Haø ñoà, ñaõ trình baøy vôùi baïn
ñoïc trong cuoán Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi
(Nxb VHTT 2002). Trong cuoán saùch naøy, vaán ñeà treân ñöôïc toùm löôïc
vaø boå sung moät soá hieän töôïng lieân quan ñeán kinh Dòch nhö sau:
Hình aûnh cuûa Toå phuï Laïc Long Quaân – töùc Vua Roàng Laïc Vieät
– vò Hoaøng ñeá ñaàu tieân trong coå söû nhaân loaïi duøng hình töôïng Roàng
cho danh vò cuûa mình. Roàng laø bieåu töôïng cuûa söùc maïnh vuõ truï.
Hình aûnh cuûa Toå maãu AÂu Cô – doøng doõi cuûa Tieân – bieåu töôïng
söùc maïnh trí tueä cuûa con ngöôøi. Cuoäc hoân nhaân cuûa Toå phuï Laïc Long
Quaân vôùi Toå maãu AÂu Cô laø moät bieåu töôïng cuûa söï keát hôïp cuûa söùc

171
maïnh vuõ truï vôùi trí tueä sieâu vieät cuûa con ngöôøi. Ñaây coøn laø söï hoøa hôïp
AÂm döông; AÂm coù nguoàn goác töø Thaùi cöïc, khi phaân bieät taïo thaønh AÂm
döông ñöôïc bieåu töôïng baèng hai Ngaøi coù chung moät toäc heä.
Söï keát hôïp giöõa hai Ngaøi sinh ñöôïc 100 quaû tröùng; laø bieåu töôïng
cuûa toång ñoä soá Laïc thö Haø ñoà; 100 tröùng nôû ra 100 ngöôøi con trai maø
khoâng coù con gaùi; bôûi vì ñaây laø giaù trò cuûa trí tueä – thuoäc Döông – neân
duøng hình töôïng con trai. 50 ngöôøi con theo meï (AÂm) – laø bieåu töôïng
cho 50 voøng troøn ñen trong toång ñoä soá Laïc thö Haø ñoà; trong AÂm coù
Döông, neân 50 ngöôøi con theo meï (AÂm) leân nuùi – Döông. 50 ngöôøi con
theo cha (Döông) – laø bieåu töôïng cho 50 voøng troøn traéng trong toång ñoä
soá Laïc thö Haø ñoà; trong Döông coù AÂm, neân 50 ngöôøi con theo cha
(Döông) xuoáng bieån (AÂm). Xin xem laïi hình minh hoïa sau ñaây.
ÑOÀ HÌNH LAÏC THÖ
voøng troøn traéng 25 - voøng troøn ñen 20

ÑOÀ HÌNH HAØ ÑOÀ

voøng troøn traéng 25 - voøng troøn ñen 30

Toàng ñoä soá Laïc thö Haø ñoà:

voøng troøn traéng 50 - voøng troøn ñen 50

172
 AÂm döông laø moät thuaät ngöõ trieát hoïc coå Ñoâng phöông, lyù giaûi taát
caû traïng thaùi phaân bieät töø khôûi nguyeân vuõ truï cho ñeán moïi söï vaän ñoäng
cuûa noù. ÔÛ ñaâu coù phaân bieät thì ôû ñoù coù AÂm döông, trong AÂm coù Döông
vaø ngöôïc laïi. ÔÛ nguyeân lyù khôûi nguyeân, phaïm truø cuûa AÂm bao truøm
toaøn boä nhöõng thuoäc tính höõu hình, so vôùi Döông – bao truøm toaøn boä
nhöõng thuoäc tính tröøu töôïng. Do ñoù 50 ngöôøi con theo meï (AÂm) laõnh
ñaïo ñaát nöôùc Vaên Lang – quoác gia ñaàu tieân cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Ñaây
cuõng chính laø soá Ñaïi dieãn trong kinh Dòch – ñieàu naøy ñaõ ñöôïc löu yù vôùi
baïn ñoïc ôû phaàn treân. Trong phöông phaùp boùi coû thi, ngöôøi ta söû duïng
100 coïng coû, laáy 50 – töùc laø soá Ñaïi dieãn – öùng vôùi con soá 100 vaø 50 cuûa
truyeàn thuyeát, söû duïng moät nöûa (töùc 50 coïng coû – öùng vôùi 50 ngöôøi con
theo meï; sau ñoù boû ñi 1 coøn laïi 49 coïng duøng ñeå boùi). Ñaây chính laø
hình töôïng cuûa 49 ngöôøi anh em coøn laïi ñi cai trò khaép nôi, bieåu töôïng
cho tính muoân maët cuûa söï vaän ñoäng cuûa cuoäc soáng xaõ hoäi vaø con ngöôøi.
Trong söï phaân tích noäi dung truyeàn thuyeát “Con Roàng Chaùu Tieân”
ôû treân ñaõ lyù giaûi moät haøm nghóa lieân quan ñeán Laïc thö – Haø ñoà. Vieäc
lyù giaûi naøy khoâng phuû nhaän noäi dung tröïc tieáp cuûa truyeàn thuyeát Con
Roàng chaùu Tieân veà lòch söû thôøi Huøng Vöông. Phaû heä cuûa caùc vua Huøng
trong truyeàn thuyeát naøy coøn lieân quan ñeán moät hieän töôïng vuõ truï ñoäc
ñaùo khaùc seõ ñöôïc trình baøy phaàn sau. Vì giôùi haïn trong noäi dung chöùa
ñöïng raát nhieàu haøm nghóa cuûa truyeàn thuyeát naøy; cho neân khoâng tröïc
tieáp noùi ñeán Nguõ haønh vaø ñieàu naøy ñöôïc boå sung baèng moät di saûn ñaëc
saéc, noåi tieáng trong vaên hoùa daân gian Vieät Nam. Ñoù chính laø tranh thôø
Nguõ hoå ñöôïc ngöôøi Laïc Vieät traân troïng löu truyeàn vôùi danh xöng toân
kính laø “OÂng ba möôi”.

BÍ AÅN CUÛA TRANH THÔØ NGUÕ HOÅ

Huyeàn thoaïi Ñoâng Hoà
ÔÛ goùc phoá Haøng Löôïc vaøo nhöõng ngaøy cuoái naêm, moät ngöôøi
ñaøn baø nhaø queâ ñang ngoài uû ruõ treân theàm moät caên nhaø ñaõ ñoùng
cuûa nghæ Teát. Tröôùc maët baø laø moät taám ni lon traûi roäng, moãi goùc
ñöôïc chaën baèng nöûa cuïc gaïch. Treân taám ni lon ñoù, baøy kín nhöõng
böùc tranh Teát. Baø baùn tranh daân gian laøng Ñoâng Hoà. Sau löng baø,
treân nhöõng caùnh cöûa goã ñoùng kín laø maáy sôïi daây giaêêng ngang ñeå
treo maáy böùc tranh. Thænh thoaûng, gioù laïi thoåi nheï laøm cho nhöõng
böùc tranh aáy ve vaåy nhö muoán môøi moïc khaùch haøng thay cho baø

173
 chuû döôøng nhö ñaõ meät moûi. Tranh daân gian baây giôø chaúng coøn
maáy ai chuù yù ñeán; ngoaïi tröø maáy baøi baùo noùi veà tính vaên hoùa
truyeàn thoáng cuûa tranh daân gian Vieät Nam. Ñaõ vaäy, haøng cuûa baø
laïi bò khuaát laáp vaø nhoøa ñi trong söï nhoän nhòp, ñoâng ñuùc cuûa
phieân chôï Teát. Ñoâi maét baø buoàn raàu nhìn nhöõng böùc tranh daân
gian ñang eá aåm vì söï thôø ô cuûa nhöõng ngöôøi ñi chôï. Moãi böùc tranh
baø baùn coù 3000 ñoàng, ñaáy laø giaù voán reû maït maø choàng con baø caëm
cuïi laøm caû thaùng nay, mong kieám ñöôïc chuùt ñænh goùp vaøo noài
baùnh chöng aên Teát. Haøng cuûa baø coù khuyeán maõi haún hoi cho phuø
hôïp vôùi caïnh tranh thò tröôøng: ai mua moät böùc tranh, seõ ñöôïc
taëng moät con chuoät baèng bìa cöùng, nhuoäm phaåm ñen, nhöng chaïy
ñöôïc nhôø moät baùnh xe ñaát coù daây thun ôû buïng. Laâu laâu, baø laïi ueå
oaûi keùo sôïi daây treân löng con chuoät khuyeán maõi, laøm cho noù chaïy
ñeå gaây söï chuù yù cuûa ngöôøi qua ñöôøng. Haøng cuûa baø vaãn eá. Boïn treû
con baây giôø cuõng khoân laém, chuùng thöøa bieát chæ boû ra theâm chuïc
ngaøn ñoàng baïc laø coù theå coù moät moùn ñoà chôi hieän ñaïi chaïy baèng
pin, baùn ñaày ôû phoá ñoà chôi Löông Vaên Can gaàn ñoù. Coøn ngöôøi
lôùn, coù quaù nhieàu baän roän trong sinh keá. Khi thöôûng thöùc ngheä
thuaät thì hoï ñaõ coù nhöõng phoøng tranh lòch söï treo bieån quaûng caùo
ghi caû baèng tieáng Taây; trong ñoù ngöôøi ta baøn nhöõng ñeà taøi haáp
daãn veà caùc tröôøng phaùi hieän ñaïi vaø coå ñieån treân theá giôùi, hoaëc
nhöõng taøi naêng môùi xuaát hieän ôû YÙ ñaïi lôïi. Chaúng coøn ai ñeå yù
nhöõng böùc tranh queâ muøa daân daõ cuûa baø...
– Baø coù baùn tranh thôø Nguõ hoå khoâng?
– Khoâng! Tranh ñoù phaûi ñaët tröôùc môùi coù baùn. Baø haøng
tranh traû lôøi vaø ngöôùc nhìn oâng khaùch.
– Baø cho toâi mua maáy caùi tranh naøy! Vöøa noùi, oâng laõo vöøa
chæ leân maáy böùc tranh daân gian ñang keïp vaøo sôïi daây chaêng ngang
böùc töôøng. Chöa kòp ñeå baø haøng tranh traû lôøi, oâng laõo ñaõ thaùo böùc
tranh “Ñaøn lôïn” treân daây xuoáng vaø ngaém nghía.
– Toâi khoâng baùn cho oâng! Vöøa noùi, baø vöøa ñöa tay laáy laïi
böùc tranh.
Vôùi veû maët ngaïc nhieân, oâng laõo hoûi laïi:
– Taïi sao theá? Toâi traû giaù cao maø?
Baø haøng tranh khoâng traû lôøi maø laëng leõ thu xeáp nhöõng caùi
174
 tranh cuûa baø, caát vaøo moät caùi thuùng vaø gaùnh ñi. Trong caùi thuùng
tranh ñoù, chaát ñaày nhöõng bí aån cuûa söï minh trieát Ñoâng phöông.
OÂng laõo nhìn theo thôû daøi:
– “Thieân nhaát sinh Thuûy, ñòa luïc thaønh chi”! Neáu ta coù böùc
tranh naøy sôùm hôn, thì coù leõ khoâng phaûi ñôïi ñeán 1000 naêm nöõa…
Noùi xong, oâng laõo bieán maát.
ÑAØN LÔÏN - Tranh daân gian Ñoâng Hoà

Thieân nhaát sinh Thuûy, ñòa luïc thaønh chi

Haø ñoà Laïc thö & tranh thôø Nguõ Hoå

Trong daân gian Vieät Nam löu truyeàn ñeán hai böùc tranh Nguõ hoå,
moät cuûa laøng tranh noåi tieáng Ñoâng Hoà; moät cuûa doøng tranh daân gian
Haøng Troáng. Tính ñaëc saéc ôû ñaây laø hai doøng tranh naøy töôûng chöøng
nhö khoâng lieân quan tôùi nhau, ñaõ ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu myõ thuaät
daân gian cho raèng coù nhöõng phong caùch khaùc nhau, trong caû noäi dung
vaø phöông phaùp theå hieän. Nhöng, caû hai böùc tranh naøy ñeàu haøm chöùa
trong noäi dung cuûa noù, moät hieän töôïng bí aån nhaát cuûa vaên hoùa Ñoâng
phöông ñoù laø Laïc thö vaø Haø ñoà – boå sung cho moät trong nhöõng haøm
nghóa cuûa truyeàn thuyeát Con Roàng Chaùu Tieân, ñaõ trình baøy ôû treân.
175
Tröôùc khi dieãn giaûi noäi dung hai böùc tranh naøy, xin baïn ñoïc xem hình
minh hoïa döôùi ñaây:

TRANH NGUÕ HOÅ LAØNG ÑOÂNG HOÀ

176
TRANH NGUÕ HOÅ PHÖÔØNG HAØNG TROÁNG

177
 Qua hai tranh treân, baïn ñoïc seõ nhaän xeùt thaáy raèng ngoaïi tröø tö
theá khaùc nhau cuûa Hoå vaøng giöõa hai tranh, coøn veà hình töôïng caùc
“OÂâng ba möôi” ñeàu gioáng nhau. Trong tranh Nguõ hoå Haøng Troáng laø
moät tranh phoå bieán nhaát löu truyeàn trong daân gian. Hoå vaøng nhìn thaúng,
moät chaân tröôùc ñaày oai vuõ ñaët leân mieáng phuø ghi doøng chöõ: “Phaùp ñaïi
uy noã”, nghóa laø “Uy löïc cuûa phaùp lôùn”(dieãn taû theo ngoân ngöõ hieän ñaïi
coù theå hieåu laø “qui luaät chuû yeáu, bao truøm”). Boán hoå con vaây quanh coù
maøu saéc theo söï vaän ñoäng töông sinh cuûa Nguõ haønh. Hình töôïng naøy
hoaøn toaøn truøng khôùp vôùi chieàu Nguõ haønh töông sinh cuûa Haø ñoà, xin
xem hình minh hoïa döôùi ñaây.

ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA NGUÕ HAØNH TÖÔNG SINH

TRONG HAØ ÑOÀ VAØ TRANH NGUÕ HOÅ HAØNG TROÁNG

178
 Trong tranh Nguõ hoå cuûa laøng Ñoâng Hoà thì Hoå vaøng coù tö theá
quay ñaàu nhìn sang moät beân vaø maøu saéc cuûa 4 hoå con theo chieàu Nguõ
haønh töông khaéc. Ñieàu naøy hoaøn toaøn truøng khôùp vôùi lyù töông khaéc
cuûa Nguõ haønh trong ñoà hình Laïc thö. Moät ñieàu ñoäc ñaùo nöõa laø Hoå vaøng
trong tranh Ñoâng Hoà cuõng ñaët baøn chaân ñaày uy vuõ leân moät hoøm aán,
treân coù ghi moät hình chöõ nhaät vaø 6 gaïch bí aån. Neáu chuùng ta quay 90o
hình chöõ nhaät vaø boû hai vaïch doïc, thì ñaây chính laø queû Baùt thuaàn Caøn.
Hieän töôïng naøy hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi noäi dung mang thuoäc tính Döông
cuûa Laïc thö (ñoä soá Döông cuûa Laïc thö laø 25, troäi hôn ñoä soá AÂm laø 20).
Baïn ñoïc xem hình minh hoaï döôùi ñaây:
HÌNH BUØA TREÂN HOØM AÁN TRANH NGUÕ HOÅ ÑOÂNG HOÀ
VAØ QUEÛ BAÙT THUAÀN CAØN TRONG KINH DÒCH

Söï lieân keát chaët cheõ veà haøm nghóa noäi dung – giöõa hai tranh daân
gian thuoäc hai doøng tranh khaùc nhau – chöùng toû moät noäi dung ñaày bí
aån cuûa Laïc thö Haø ñoà, seõ ñaët laïi toaøn boä nhöõng vaán ñeà lieân quan trong
cuoäc soáng xaõ hoäi vaø sinh hoaït vaên hoùa cuûa ngöôøi Laïc Vieät töø coå söû ñeán
nay, nhö: ngheà khaéc goã, laøm giaáy… Ñeán ñaây, baïn ñoïc coù theå ñaët vaán ñeà
laø: laøng tranh Ñoâng Hoà – theo caùc nhaø nghieân cöùu – hình thaønh vaøi
traêm naêm nay; töùc laø sau Thieäu Khang Tieát, Chu Hy coâng boá tính chaát
Nguõ haønh cuûa Laïc thö Haø ñoà vaøo ñôøi Toáng. Vì vaäy, raát coù khaû naêng
tranh Nguõ hoå cuûa Vieät Nam theå hieän laïi noäi dung cuûa vaên hoùa Trung
Hoa. Ñieàu naøy seõ raát hôïp lyù, neáu nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán thuyeát
AÂm döông Nguõ haønh vaãn khoâng saùng toû. Nhöng söï vieäc laïi khoâng ñôn
giaûn nhö vaäy vaø ñoù cuõng khoâng phaûi laø yeáu toá caên baûn. Vaán ñeà quan
yeáu ñaët ra ôû ñaây laø: Söï coâng boá noäi dung cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ
haønh lieân quan ñeán Laïc thö Haø ñoà cuûa oâng Chu Hy chæ döøng laïi ôû noäi
dung Nguõ haønh sinh khaéc cho töøng ñoà hình, khoâng giaûi thích ñöôïc
nguyeân nhaân – cho ñeán taän ngaøy hoâm nay, khi baïn ñang ñoïc cuoán saùch
naøy. Ngöôïc laïi, tranh Nguõ hoå löu truyeàn trong daân gian Vieät Nam chöùa
ñöïng nhöõng haøm nghóa vöôït xa nhöõng noäi dung lieân quan ñeán Laïc thö
Haø ñoà maø coå thö chöõ Haùn noùi tôùi. Ñaây chính laø ñieàu caên baûn ñeå chöùng

179
toû: tranh Nguõ hoå trong daân gian Vieät Nam vaø tuïc thôø “OÂng ba möôi”
ñaõ coù töø raát laâu trong vaên hoùa Laïc Vieät; coù theå ñaõ coù tröôùc ñôøi Haùn.
Moät yeáu toá minh chöùng ñieàu naøy laø choøm sao phía treân tranh Nguõ hoå.
Ñaây laø moät maät ngöõ höôùng daãn caên nguyeân cuûa Laïc thö Haø ñoà. Trong
ñieàu kieän moät neàn vaên minh bò thaát truyeàn keùo daøi treân 2000 naêm,
choøm sao phía treân tranh Nguõ hoå – Haøng Troáng seõ laø moät ñieàu voâ
nghóa; neáu nhö khoâng coù söï trung thaønh vôùi nguyeân taùc töø toå tieân, thì
raát coù theå choøm sao naøy khoâng ñöôïc theå hieän treân tranh, vì ngöôøi ta seõ
caûm thaáy thöøa cho chi tieát naøy. Nhöng, may maén thay! Cho ñeán taän
ngaøy hoâm nay, choøm sao treân tranh Nguõ hoå – Haøng Troáng vaãn ñöôïc
giöõ gìn ôû vò trí cuûa noù vaø ñaõ chöùng toû ñöôïc caên nguyeân cuûa noäi dung
Laïc thö Haø ñoà. Nhöõng ñoaïn trích daãn döôùi ñaây töø trong saùch Chu Dòch
vuõ truï quan (saùch ñaõ daãn) chöùng toû ñieàu naøy.
Tröôùc khi dieãn taû noäi dung cuûa Haø ñoà xin ñöôïc trình baøy phöông
phaùp tính giôø cuûa AÂm döông lòch.
AÂm lòch chia moät ngaøy thaønh 12 giôø. Moãi giôø aâm lòch baèng hai
giôø döông lòch:
Giôø thöù nhaát – giôø Tí – töø 23 giôø ngaøy hoâm tröôùc ñeán 1 giôø ngaøy
hoâm sau.
Giôø thöù hai – giôø Söûu – töø 1 ñeán 3 giôø.
Giôø thöù ba – giôø Daàn – töø 3 ñeán 5 giôø.
Giôø thöù tö – giôø Maõo – töø 5 ñeán 7 giôø.
Giôø thöù naêm – giôø Thìn – töø 7 ñeán 9 giôø.
Giôø thöù saùu – giôø Tî – töø 9 ñeán 11 giôø.
Giôø thöù baûy – giôø Ngoï – töø 11 ñeán 13 giôø.
Giôø thöù taùm – giôø Muøi – töø 13 ñeán 15 giôø.
Giôø thöù chín – giôø Thaân – töø 15 ñeán 17 giôø.
Giôø thöù möôøi – giôø Daäu – töø 17 ñeán 19 giôø.
Giôø thöù möôøi moät – giôø Tuaát – töø 19 ñeán 21 giôø.
Giôø thöù möôøi hai – giôø Hôïi – töø 21 ñeán 23 giôø.
Vôùi söï phaân chia thôøi gian theo aâm lòch noùi treân vaø söï ñònh höôùng

180
phöông vò cuûa Laïc thö thì söï vaän ñoäng cuûa caùc vì sao quen thuoäc trong
Thieân vaên hoïc hieän ñaïi thuoäc Thaùi döông heä goàm: sao Kim, sao Thuûy,
sao Hoûa, sao Moäc, sao Thoå laàn löôït xuaát hieän treân baàu trôøi seõ taïo ra ñoä
soá cuûa Haø ñoà nhö sau:
1) Vò trí xuaát hieän cuûa sao Thuûy ôû phöông Baéc treân baàu trôøi
Trong ngaøy: giôø thöù nhaát (giôø Tí); giôø thöù saùu (giôø Tî)
Trong thaùng: ngaøy moàng 1, 6, 11, 16, 21, 26. Maët trôøi, maët traêng
gaëp sao Thuûy ôû phöông Baéc.
Trong naêm: Thaùng 11, 6. Luùc hoaøng hoân thaáy ôû phöông Baéc.
Vò trí cuûa sao Thuûy theo ñoä soá cuûa sao Thuûy treân Haø ñoà (1 –
6),öùng vôùi phöông Baéc cuûa Laïc thö .
2) Vò trí xuaát hieän cuûa sao Hoûa ôû phöông Nam treân baàu trôøi
Trong ngaøy: giôø thöù hai (giôø Söûu); giôø thöù baûy (giôø Ngoï)
Trong thaùng: ngaøy 2, 7, 12, 17, 22, 27. Maët Trôøi, maët Traêng gaëp
sao Hoûa ôû phöông Nam.
Trong naêm: Thaùng 2, 7. Luùc hoaøng hoân thaáy ôû phöông Nam.
Vò trí cuûa sao Hoûa theo ñoä soá cuûa sao Hoûa treân Haø ñoà (2 – 7),
öùng vôùi phöông Nam cuûa Laïc thö .
3) Vò trí xuaát hieän cuûa sao Moäc ôû phöông Ñoâng treân baàu trôøi
Trong ngaøy: giôø thöù ba (giôø Daàn); giôø thöù taùm (giôø Muøi).
Trong thaùng: ngaøy moàng 3, 8, 13, 18, 23, 28. Maët Trôøi, maët
Traêng gaëp sao Moäc ôû phöông Ñoâng.
Trong naêm: thaùng 3, 8. Luùc hoaøng hoân thaáy ôû phöông Ñoâng.
Vò trí cuûa sao Moäc theo ñoä soá cuûa sao Moäc treân Haø ñoà (3 – 8),
öùng vôùi phöông Ñoâng cuûa Laïc thö .
4) Vò trí xuaát hieän cuûa sao Kim ôû phöông Taây treân baàu trôøi
Trong ngaøy: giôø thöù tö (giôø Maõo); giôø thöù chín (giôø Thaân)
Trong thaùng: ngaøy moàng 4, 9, 14, 19, 24, 29. Maët Trôøi, maët
Traêng gaëp sao Kim ôû phöông Taây.
Trong naêm: thaùng 4, 9. Luùc hoaøng hoân thaáy ôû phöông Taây.
Vò trí cuûa sao Kim theo ñoä soá cuûa sao Kim treân Haø ñoà (4 – 9),
öùng vôùi phöông Taây cuûa Laïc thö .

181
 5) Vò trí xuaát hieän cuûa sao Thoå ôû giöõa baàu trôøi
Trong ngaøy: giôø thöù naêm (giôø Thìn); giôø thöù möôøi (giôø Daäu).
Trong thaùng: ngaøy moàng 5, 10, 15, 20, 25, 30. Maët Trôøi, maët
Traêng gaëp sao Thoå ôû giöõa.
Trong naêm: thaùng 5, 10. Luùc hoaøng hoân thaáy ôû giöõa trôøi.
Vò trí cuûa sao Thoå theo ñoä soá cuûa sao Thoå treân Haø ñoà (5 – 10),
öùng vôùi Laïc thö ôû giöõa. (*)

Qua ñoaïn trích daãn treân, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng: nhöõng
noäi dung môùi meû naøy hoaøn toaøn chöa heà ñöôïc oâng Chu Hy nhaéc tôùi.
Trong cuoán saùch Chu Dòch vuõ truï quan, giaùo sö Leâ Vaên Quaùn cuõng chæ
ñöa ra noäi dung nhö treân cho töøng ñoà hình Laïc thö vaø Haø ñoà moät caùch
rieâng reõ; oâng khoâng coù söï lieân heä naøo giöõa hai ñoà hình naøy. Vieäc lieân
heä giöõa hai ñoà hình Laïc thö – Haø ñoà vaø cho raèng Laïc thö phaûi coù tröôùc
– ñeå ñònh phöông vò cho Haø ñoà; Haø ñoà coù sau treân cô sôû phöông vò Laïc
thö, laø do ngöôøi vieát thöïc hieän. Söï lieân heä giöõa Laïc thö vaø Haø ñoà ñaõ
ñöôïc theå hieän trong hình töôïng oâng Hoå vaøng trong tranh Ñoâng Hoà
ngoaùi ñaàu nhìn sang moät beân. Choøm sao phía treân trong tranh thôø Nguõ
Hoå chính laø choøm sao Tieåu Huøng Tinh, töùc laø choøm sao thieân cöïc Baéc,
ñeå ñònh vò chuaån cho söï vaän ñoäng cuûa haønh tinh trong Thaùi döông heä
laøm neân ñoä soá Nguõ haønh trong noäi dung Haø ñoà. Choøm sao naøy ñaõ
chöùng toû tranh Nguõ hoå khoâng theå xuaát xöù töø vaên minh Hoa Haï, maø ñaõ
toàn taïi töø raát laâu trong neàn vaên minh Laïc Vieät. Taát caû giaù trò nhöõng maät
ngöõ noùi treân, maëc duø xuaát phaùt töø nhöõng suy luaän chuû quan, nhöng laïi
hoaøn toaøn truøng khôùp vôùi nhöõng vaán ñeà lieân quan ñöôïc ñeà caäp tôùi trong
toaøn boä cuoán saùch naøy. Tuïc thôø “OÂng ba möôi” maø tranh thôø phoå bieán
laø tranh Nguõ hoå Haøng Troáng laïi laø moät maät ngöõ cao caáp cho thaáy:
chính söï vaän ñoäng cuûa Haø ñoà laø caên nguyeân chuû yeáu nhöõng bí aån cuûa
neàn vaên hoùa Ñoâng phöông maø söï theå hieän ôû sieâu coâng thöùc Haäu thieân
Baùt quaùi. Ñaây cuõng laø moät ñieàu maø coå thö chöõ Haùn – trong ngoùt 5000
töïa saùch, traûi daøi treân hai thieân nieân kyû – ñaõ hoaøn toaøn sai laàm khi cho
raèng: Haø ñoà laø caên nguyeân cuûa Tieân thieân Baùt quaùi, Laïc thö laø caên
nguyeân cuûa Haäu thieân Baùt quaùi. Vaán ñeà naøy seõ ñöôïc chöùng minh trong
nhöõng chöông tieáp theo ñaây.

* Chuù thích: Gs Leâ Vaên Quaùn, Chu Dòch vuõ truï quan, NXB Giaùo duïc 1995).

182
HAØ ÑOÀ LYÙ GIAÛI NGUYEÂN LYÙ TÖÔNG HÔÏP
CUÛA THAÄP THIEÂN CAN
Trong caùc coå thö chöõ Haùn lieân quan ñeán thuyeát AÂm döông Nguõ
haønh chuùng ta thöôøng thaáy moät tieàn ñeà sau ñaây:
Giaùp ( Moäc) hôïp Kyû (Thoå)
Bính (Hoûa) hôïp Taân (Kim)
Maäu (Thoå) hôïp Quí (Thuûy)
Canh (Kim) hôïp AÁt (Moäc)
Nhaâm (Thuûy) hôïp Ñinh (Hoûa).
Ñaây cuõng laø moät tieàn ñeà cuûa qui taéc laäp cuïc trong Töû vi ñaåu soá vaø
cuõng laø moät tieàn ñeà quan troïng cuûa lyù hoïc coå Ñoâng phöông ñöôïc öùng
duïng trong raát nhieàu lónh vöïc: y lyù, lòch soá, döï ñoaùn… Tieàn ñeà naøy chöa
coù söï lyù giaûi vaø cuõng laø söï bí aån ñaõ traûi haøng thieân nieân kyû trong caùc coå
thö chöõ Haùn löu truyeàn. Chính vì söï bí aån naøy khieán cho nhöõng nhaø
nghieân cöùu vaø nhöõng ngöôøi tìm hieåu veà lyù hoïc Ñoâng phöông phaûi chaáp
nhaän moät caùch khieân cöôõng tieàn ñeà noùi treân : Moäc khaéc Thoå (lyù töông
khaéc cuûa Nguõ haønh). Nhöng trong tieàn ñeà noùi treân thì Giaùp – Moäc laïi
hôïp Kyû – Thoå; thaät khoù hieåu! Chöa heát, trong caùc saùch öùng duïng phöông
phaùp luaän AÂm döông – Nguõ haønh vaøo caùc lónh vöïc ñoâng y, lyù hoïc hoaëc
döï ñoaùn töông lai, thöôøng gaëp nhöõng ñònh ñeà cuõng khoâng coù söï lyù giaûi
maø baét buoäc phaûi hoïc thuoäc loøng sau ñaây: Giaùp hôïp Kyû phaù AÁt xung
Canh; hoaëc Maäu hôïp Quí phaù Giaùp khaéc Kyû…
Tuy nhieân vôùi vaán ñeà ñöôïc ñaët ra laø: Laïc thö – Haø ñoà laø tieàn ñeà
cuûa khoa Thieân vaên hoïc Ñoâng phöông vaø laø söï öùng duïng nhöõng heä
luaän cuûa thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh thì tieàn ñeà treân seõ ñöôïc lyù giaûi
nhö sau:
Chuùng ta saép xeáp thaäp Thieân can theo lyù AÂm döông vaø Nguõ
haønh töông sinh, ñaùnh soá thöù töï töø 1 ñeán 10 töø Giaùp ñeán Quí, ta seõ
ñöôïc moät baûng sau:

183
 Qua baûng treân baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy: taát caû caùc soá cuûa thaäp
Thieân can ñeàu laø nhöõng soá coù treân Haø ñoà. Söï truøng hôïp naøy chaéc chaén
khoâng phaûi laø moät söï ngaãu nhieân khi chuùng laø nhöõng neàn taûng caên baûn
cuûa moät hoïc thuyeát nhaát quaùn. Vì vaäy, khi saép xeáp thaäp Thieân can,
treân cô sôû ñoä soá theo thöù töï cuûa ôû baûng treân vaøo vò trí coù ñoä soá töông
öùng cuûa Cöûu cung Haø ñoà ta ñöôïc baûng sau:

Nhö vaäy, treân cô sôû ñoä soá cuûa Thieân can töông öùng vôùi ñoä soá cuûa
cöûu cung Haø ñoà, ta seõ coù söï töông hôïp bôûi cuøng haønh nhö sau:
Giaùp (1) hôïp Kyû (6) trong haønh Thuûy;
Bính (3) hôïp Taân (8) trong haønh Moäc;
Maäu (5) hôïp Quí (10) trong haønh Thoå;
Canh (7) hôïp AÁt (2) trong haønh Hoûa;
Nhaâm (9) hôïp Ñinh (4) trong haønh Kim.
Nhö vaäy moãi moät haønh treân Haø ñoà ñi lieàn vôùi hai Thieân can moät
AÂm moät Döông.
Ñieàu naøy cuõng lyù giaûi moät baøi phuù truyeàn bí aån coù noäi dung nhö
sau:

184
 Nhaát luïc coäng toâng (Moät – Saùu cuøng hoï);
Nhò thaát ñoàng ñaïo (Hai – Baûy cuøng ñi moät ñöôøng);
Tam baùt vi baèng (Ba – Taùm nhö nhau);
Töù cöûu vi höõu (Boán – Chín laø baïn beø);
Nguõ thaäp ñoàng ñoà (Naêm – Möôøi cuøng moät loaïi).
Vôùi ñoà hình ñaõ trình baøy ôû treân. Chuùng ta coù theå lyù giaûi nhöõng
tröôøng hôïp bí aån nhö: Giaùp hôïp Kyû phaù AÁt xung Canh vaø nhöõng tröôøng
hôïp töông töï nhö sau:
Giaùp (1) naèm ôû vò trí Döông Thuûy, khaéc AÁt (2) Canh (7) naèm ôû vò
trí AÂm – Döông Hoûa theo lyù töông khaéc cuûa Nguõ haønh; hoaëc Maäu (5)
naèm ôû vò trí Döông Thoå khaéc Giaùp (1) Kyû (6) naèm ôû vò trí AÂm döông
Thuûy. Töø ñoù suy ra moät soá ñònh ñeà bí aån khaùc nhö: Bính laø quí nhaân
cuûa Kyû vì ñoä soá cuûa Bính (3) vaø ñoä soá cuûa Kyû (6) naèm treân cung töông
sinh cuûa Nguõ haønh – Thuûy sinh Moäc treân Haø ñoà v.v…
Söï lieân heä Thieân can vôùi Haø ñoà laø boå ñeà cho söï chöùng minh giaû
thuyeát ñaõ neâu trong saùch naøy ôû phaàn sau.

185
186
Chöông II
TRUYEÀN THUYEÁT BAØ NÖÕ OA VAÙ TRÔØI
& PHÖÔNG VÒ HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI

NOÄI DUNG TRUYEÀN THUYEÁT VAØ NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ

C
LIEÂN QUAN ÑEÁN PHÖÔNG VÒ HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI

aên nguyeân cuûa Haäu thieân Baùt quaùi, laø moät trong nhöõng
hieän töôïng bí aån lôùn trong vaên minh Ñoâng phöông - cuõng
laø maâu thuaãn chuû yeáu cuûa vaán ñeà ñöôïc ñaët ra - phaûi lyù giaûi trong saùch
naøy. Ñaëc bieät trong tröôøng hôïp naøy, söï höôùng daãn giaûi maõ laïi baét ñaàu
baèng nhöõng truyeàn thuyeát ñöôïc coi laø cuûa chính neàn vaên minh Trung
Hoa. Ñoù laø nhöõng truyeàn thuyeát “Thaàn Baøn Coå” vaø “Baø Nöõ Oa vaù
trôøi”.
Truyeàn thuyeát “Thaàn Baøn Coå” vaø “Baø Nöõ Oa vaù trôøi töø tröôùc
ñeán nay voán ñöôïc coi laø nhöõng truyeàn thuyeát xöa nhaát cuûa neàn vaên hoùa
daân gian Trung Hoa. Nhöng truyeàn thuyeát naøy laïi aån chöùa nhöõng giaù
trò coù tính höôùng daãn veà moät tieàn ñeà caên baûn nhaát cuûa kinh Dòch, ñoù laø:
Tieân thieân vaø Haäu thieân Baùt quaùi. Ñeå baïn ñoïc tieän tham khaûo vaø nhaän
xeùt, ngöôøi vieát xin ñöôïc toùm löôïc vaø trích daãn noäi dung cuûa nhöõng
truyeàn thuyeát naøy caên cöù theo tö lieäu trong saùch Thaàn thoaïi Trung
Quoác cuûa giaùo sö Ñinh Gia Khaùnh (Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi – 1998) vaø
vaøi dò baûn khaùc ñöôïc söu taàm.
Trang 11 (trích):
Choáng maøn trôøi, Baøn Coå laøm truï,
Hoùa thaân thaønh soâng nuùi, coû caây.
Xöa kia, vuõ truï voán laø moät khoái hoãn ñoän, ñen ngoøm, hình gioáng
quaû tröùng. Thaàn Baøn Coå sinh ra töø trong quaû tröùng vuõ truï aáy.
Thaàn Baøn Coå nguû 18000 naêm thì tænh daäy. OÂng thaáy trôøi toái
ñen raát khoù chòu.
Thaàn Baøn Coå raát böïc töùc. Khoâng bieát thaàn vôù ñaâu ra moät
chieác rìu lôùn vaø thaàn nhaèm thaúng phía tröôùc maët maø boå vaøo caùi
khoaûng muø môø ñen toái aáy. Thaàn vung rìu leân boå veà phía tröôùc nhö

187
 theá moät nhaùt. Quaû tröùng aáy vôõ toang ra. Coù chaát gì trong suoát vaø
nheø nheï boác daàn leân cao, trôû thaønh baàu trôøi, laïi coù chaát gì ñoù ñuøng
ñuïc vaø naèng naëng laéng daàn xuoáng thaáp, trôû thaønh maët ñaát. Theá laø
nhôø coù nhaùt rìu cuûa thaàn Baøn Coå maø vuõ truï phaân khai thaønh trôøi vaø ñaát.
Tieáp theo laø toùm löôïc vaø trích daãn truyeàn thuyeát “Baø Nöõ Oa vaù
trôøi”:
Nöõ Oa kheùo naën con ngöôøi khoân,
Choïn ñaù quí vaù maøn trôøi raùch.
Baø Nöõ Oa laø vôï thaàn Phuïc Hy, ñöôïc sinh ra ngay sau khi
thaàn Baøn Coå taïo ra theá giôùi. Baø laáy ñaát seùt vaøng naën ra con ngöôøi.
Loaøi ngöôøi laáy nhau vaø sinh soâi naûy nôû treân theá gian ngaøy caøng
ñoâng vui. Moïi ngöôøi toân baø laøm nöõ thaàn hoân nhaân (thaàn Cao Moâi).
Nhöng, ñeán moät ngaøy kia tai hoïa ñaõ xaûy ra.
Boãng nhieân, chaúng hieåu vì sao moät ngaøy kia xaûy ra moät bieán coá
lôùn. Ñoù laø vieäc thaàn nöôùc Coäng Coâng vaø thaàn löûa Chuùc Dung choaûng
nhau.
Cuoäc chieán tranh raát khoác lieät, cuoái cuøng thaàn nöôùc Coäng
Coâng bò thaàn löûa Chuùc Dung ñaùnh thua.
Phaãn chí, thaàn Coäng Coâng beøn lao ñaàu vaøo nuùi Baát Chu ôû
phöông Taây. Lao ñaàu huùc nuùi nhö vaäy, maø Coäng Coâng vaãn khoâng bò
cheát. Nhöng moät caùi huùc ñaàu aáy ñaõ laøm cho trôøi ñaát bieán ñoåi haún, laøm
cho nhaân gian gaëp tai hoïa lôùn.
Nuùi Baát Chu voán laø moät trong nhöõng caây truï choáng trôøi. Caây
gaäy Baát Chu aáy bò Coäng Coâng huùc beøn bò gaõy. Theá laø moät nöûa baàu trôøi
ôû phía Taây bò suïp xuoáng, bò raùch naùt vaø coù nhieàu loã thuûng. Trôøi ñoå
xuoáng laïi laøm cho maët ñaát nhieàu choã suït xuoáng thaønh hang saâu. Trong
khoaûng trôøi long ñaát lôû aáy, löûa boác leân raàn raät, thieâu ñoát nuùi röøng, nöôùc
soâng soùng saùnh daâng leân cao, haàu nhö ñeán löng trôøi, laøm cho maët ñaát
khaép nôi bò ngaäp nöôùc.
Baø Nöõ Oa thaáy loaøi ngöôøi, ñaùm con chaùu do baø taïo döïng neân,
gaëp caûnh khoán khoå nhö vaäy thì voâ cuøng ñau ñôùn. Baø ñaønh laïi phaûi ñi tu
boå laïi trôøi ñaát. Coâng vieäc naøy thöïc laø vaát vaû, nhöng baø Nöõ Oa khoâng heà
quaûn ngaïi.
Baø choïn thöù ñaù nguõ saéc laáy töø caùc soâng lôùn, duøng löûa nung naáu
thaønh moät thöù keo ñaëc bieät. Baø ñem thöù keo aáy daùn vaù laïi loã thuûng treân
baàu trôøi. Ñeå choáng baàu trôøi leân, baø choïn moät con ruøa lôùn, chaët boán
chaân cuûa noù laøm truï. Boán caùi chaân cuûa noù döïng leân ôû boán goùc trôøi, laø
boán caùi truï vöõng chaéc ñeå choáng ñôõ baàu trôøi. Baø xua ñuoåi caùc loaøi aùc

188
 thuù, maõnh ñieåu ñeå cho loaøi ngöôøi khoûi bò chuùng laøm haïi. Baø laïi ñoát coû
lau thaønh tro, chaát tro thaønh ñoáng lôùn ñeå laøm vaät lieäu xaây ñaép ñeâ
ñaäp choáng naïn luõ luït.
Cuoái cuøng tai hoïa lôùn cuûa loaøi ngöôøi ñaõ qua khoûi. Ñoù ñeàu laø nhôø
coâng lao cuûa baø Nöõ Oa.
Trôøi vaø ñaát ñaõ ñöôïc baø Nöõ Oa söûa chöõa, vaù víu vaø choáng döïng
laïi. Tuy nhieân, trôøi vaø ñaát khoâng giöõ laïi ñöôïc nguyeân veïn hình theå tröôùc
kia. Baàu trôøi vaãn cöù hôi nghieâng veà phía Taây. Vì vaäy maø maët trôøi,
maët traêng vaø caùc tinh tuù cöù theo chieàu höôùng nghieâng aáy maø chaïy
töø ñoâng sang taây. Maët ñaát tuy coù ñöôïc tu boå, nhöng laïi vaãn coøn vöïc
saâu ôû phía ñoâng nam. Vì vaäy nöôùc caùc soâng ngoøi ñeàu chaûy töø taây sang
ñoâng vaø daàn daàn caùc soâng ngoøi aáy ñeàu chaûy xuoáng vöïc saâu, tích tuï
daàn thaønh bieån lôùn.
Cuøng vôùi noäi dung treân, trong cuoán Kinh Dòch vaø caáu hình tö
töôûng Trung Quoác (saùch ñaõ daãn trang 583) cheùp nhö sau:
Ngaøy xa xöa, boán truï choáng trôøi bò hö hoaïi, Cöûu Chaâu [töùc laø
Trung Quoác] bò ñoå lôû, khoâng ñaâu maø khoâng bò laät uùp, ñaát khoâng ñöôïc
che kín, löûa chaùy höøng höïc lieân mieân khoâng taét, nöôùc ngaäp luït meânh
moâng khoâng ngöng, thuù döõ aên thòt daân laønh, chim öng hung aùc quaép
laáy ngöôøi giaø caû oám yeáu. Cho neân baø Nöõ Oa môùi luyeän ñaù naêm maøu
ñeå vaù trôøi xanh, chaët chaân ruøa lôùn laøm boán coät choáng ñôõ baàu trôøi, gieát
roàng ñen cöùu Kyù Chaâu, cheøn tro coû lö ñeå ngaên nöôùc luït. Baàu trôøi
xanh ñöôïc vaù laïi, boán truï choáng ñôõ ngay ngaén, nöôùc luït ruùt khoâ ñi, Kyù
Chaâu yeân bình, thuoàng luoàng cheát, daân laønh soáng, döïa löng vaøo ñaát
vuoâng oâm laáy baàu trôøi troøn.
Moät dò baûn khaùc khaù phoå bieán ñöôïc ghi nhaän nhö sau. Ñoaïn sau
ñaây ñöôïc trích trong boä Tam quoác chí – La Quaùn Trung (Dòch giaû Phan
Keá Bính; Nxb Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi 1988 –
taäp 6, trang 167):
… Khi aáy Taàn Baät öùng ñoái troâi chaûy, noùi naêng hoaït baùt, caû ñaùm
ngoài ñeàu kinh. Tröông OÂn khoâng hoûi vaën ñöôïc caâu gì nöõa. Baät môùi hoûi
laïi raèng:
– Tieân sinh laø danh só Ñoâng Ngoâ, ñaõ laáy vieäc treân trôøi maø hoûi, taát
laø hieåu saâu leõ trôøi. Khi xöa luùc hoãn ñoän môùi môû, AÂm döông chia bieät,
khí nheï maø trong thì bay leân thaønh trôøi; khí naëng maø ñuïc thì ñoïng
xuoáng döôùi thaønh ñaát. Ñeán ñôøi hoï Cung Coâng ñaùnh traän thua, huùc
ñaàu vaøo nuùi Baát Chu thì coät trôøi ñoå gaãy maø röôøng ñaát söùt meû, trôøi
nghieâng veà phía Taây Baéc, ñaát ñoå veà phía Ñoâng Nam. Trôøi ñaõ laø khí
nheï maø trong, laøm sao laïi coøn nghieâng veà phía Taây Baéc? Vaû laïi, ôû
ngoaøi laàn khí nheï maø trong coøn coù vaät gì nöõa, xin cho tieân sinh daïy cho

189
 toâi ñöôïc bieát?
Tröông OÂn khoâng bieát ñoái ñaùp ra sao môùi ñöùng daäy taï raèng:
– Toâi khoâng ngôø trong Thuïc laém ngöôøi tuaán kieät theá naøy; nghe
lôøi ngaøi giaûng luaän, khieán toâi môû ñöôïc ñöôøng ngu doát…
Nhö vaäy, qua truyeàn thuyeát “Thaàn Baøn Coå”, “Baø Nöõ Oa vaù trôøi”
vaø nhöõng dò baûn ñöôïc trích daãn ôû treân, toång hôïp laïi, chuùng ta seõ thaáy
maáy vaán ñeà sau ñaây:
1) – Ñaây laø moät caâu chuyeän baét ñaàu töø moät noäi dung thaàn thoaïi
phaùt trieån lieân heä daãn tôùi moät yù nieäm vuõ truï quan mô hoà; yù nieäm vuõ truï
quan naøy, xuaát hieän sôùm nhaát vaøo Ñoâng Haùn (Tam quoác chí laø truyeän
lòch söû cuoái thôøi Ñoâng Haùn). Ñieàu naøy theå hieän ôû söï lieân heä giöõa noäi
dung truyeàn thuyeát “Thaàn Baøn Coå “, “Baø Nöõ Oa vaù trôøi” vôùi ñoaïn
tranh luaän cuûa caùc danh só Ngoâ – Thuïc.
2) – Mang daáu aán Haùn hoùa trong quaù trình phaùt trieån töø noäi dung
thaàn thoaïi cuûa truyeàn thuyeát nguyeân thuûy cho ñeán ñoaïn trích daãn trong
Kinh Dòch & Caáu hình tö töôûng Trung Quoác. Ñieàu naøy theå hieän ôû nhöõng
ñòa danh Haùn nhö Kyù Chaâu, hoaëc ñöôïc coi laø thuoäc veà Haùn nhö Cöûu
Chaâu. Coå thö chöõ Haùn ghi nhaän theo truyeàn thuyeát thì: danh töø Cöûu
Chaâu chæ coù sôùm nhaát baét ñaàu töø vua Vuõ khi tìm ñöôïc Laïc thö ñaët ra
Hoàng phaïm cöûu truø vaø ñònh ra pheùp coáng chín Chaâu. Kyù Chaâu laø moät
ñòa danh xuaát hieän raát muoän trong lòch söû Trung Hoa khoâng theå coù töø
thôøi baø Nöõ Oa vaù trôøi ñöôïc (?!)
3) – Söû duïng nhöõng yeáu toá caên baûn trong truyeàn thuyeát “Thaàn
Baøn Coå”, “Baø Nöõ Oa vaù trôøi” vaø dò baûn ñöôïc daãn chöùng töø cuoán Tam
quoác chí, so saùnh vôùi caáu hình cuûa Tieân thieân vaø Haäu thieân Baùt quaùi seõ
coù moät söï töông hôïp gaàn nhö hoaøn toaøn sau ñaây:
@ Chuyeän “Thaàn Baøn Coå” vaø phaàn ñaàu cuûa truyeàn thuyeát “Baø
Nöõ Oa vaù trôøi“ hoaøn toaøn truøng khôùp vôùi caáu hình cuûa Tieân thieân Baùt
quaùi ñöôïc minh hoïa trong ñoà hình döôùi ñaây:

190
 ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA TRUYEÀN THUYEÁT THAÀN BAØN COÅ
VAØ CAÁU HÌNH TIEÂN THIEÂN BAÙT QUAÙI

ØI CAØN

TO
A
O

ÁN
Ñ

CAØN - Trôøi
Khí nheï vaø trong
bay leân thaønh trôøi

KHAÛM
LY

Khí naëng vaø ñuïc

tuï xuoáng thaønh ñaát
KHOÂN - Ñaát
ÁN

C
A

A
H

ÁN
C

KHOÂN

Qua ñoà hình treân baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng nöûa phaàn treân cuûa
hình Tieân thieân Baùt quaùi: soá haøo Döông troäi hôn haøo AÂm, maø cao nhaát
laø queû Caøn – töôïng trôøi, öùng vôùi caâu “AÂm döông chia bieät, khí nheï vaø trong
bay leân thaønh trôøi”. Nöûa phaàn döôùi soá haøo AÂm nhieàu hôn soá haøo Döông,
ôû vò trí thaáp nhaát laø queû Khoân – töôïng ñaát, öùng vôùi caâu “Khí naëng vaø ñuïc
tuï xuoáng thaønh ñaát”.

@ Trong noäi dung cuûa truyeàn thuyeát “Baø Nöõ Oa vaù trôøi“ vaø
ñoaïn sau lôøi ñoái thoaïi cuûa Taàn Baät, hoaøn toaøn truøng khôùp vôùi caáu hình
cuûa Baùt quaùi Haäu thieân ñöôïc minh hoïa baèng hình veõ döôùi ñaây:

191
 ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA TRUYEÀN THUYEÁT
BAØ NÖÕ OA VAÙ TRÔÙI VAØ CAÁU HÌNH HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI

KHAÛM - Thuûy
Thaàn nöôùc Coäng Coâng
øi
rô
-T
ØN
A

cé
Ba
C

øi
rô hía
ây
Ta

T
- eà p
ØAN v éc
C eâng Ba
i
Ñ h
ây
gh Ta L HO
âong veà Ña

N
äec
K
N
am ía

ÂN
ph át
-

am
N
g

aát
oân

-Ñ
Ñ

ÂN
O
H
K

Thaàn löûa Chuùc Dung

LY - Hoûa

Qua ñoà hình treân baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng:

Veà caáu hình phöông vò Haäu thieân Baùt quaùi

* Truïc Caøn – Khoân ôû Tieân thieân laø truïc thaúng ñöùng; hình töôïng
caây coät choáng trôøi Baát Chu (choáng treân ñaát Khoân, ñôõ trôøi Caøn) chính laø
truïc Caøn Khoân trong Tieân thieân Baùt quaùi. Nhöng trong Haäu thieân ñöôïc
thay theá baèng truïc Khaûm (Thuûy) – Ly (Hoûa). Thuûy – Hoûa xung khaéc
ñöôïc hình töôïng baèng cuoäc chieán giöõa thaàn nöôùc Coäng Coâng vaø thaàn
löûa Chuùc Dung.
* Queû Caøn (Trôøi) trong Haäu thieân leäch veà phía Taây Baéc, öùng
vôùi caâu “Trôøi nghieâng veà phía Taây Baéc”.
* Queû Khaûm (Thuûy) ôû Haäu thieân, ñöôïc thay theá cho vò trí queû
192
Caøn ôû Tieân thieân öùng vôùi caâu “Nöôùc töø treân trôøi ñoå xuoáng gaây ngaäp luït ôû
traàn gian”.

* Söï khaùc nhau duy nhaát giöõa truyeàn thuyeát vaø caáu hình cuûa Haäu
thieân Baùt quaùi laø “Ñaát ñoå veà phía Ñoâng Nam”, nhöng ôû Haäu thieân Baùt
quaùi queû Khoân – töôïng ñaát – laïi ôû veà phía Taây Nam. Neáu ta theo
truyeàn thuyeát, ñöa queû Khoân – töôïng ñaát veà phía Ñoâng Nam vaø queû
Toán veà phía Taây Nam thì hoaøn toaøn baûo ñaûm ñöôïc tính caân ñoái cuûa ñoà
hình Baùt quaùi Haäu thieân nhö trong Baùt quaùi Tieân thieân, ñöôïc minh hoïa
baèng hình veõ treân.

Veà noäi dung lieân heä Baùt quaùi vôùi

thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh
* Coät trôøi coù teân Baát Chu – hieåu theo moät nghóa khaùc – thì ñaây laø
söï phuû ñònh: Chu Dòch khoâng phaûi do Chu Vaên Vöông (Nhaø Chu) laøm
ra. Lieân heä vôùi quaû tröùng vuõ truï trong “Truyeàn thuyeát Thaàn Baøn Coå”
cho thaáy chöõ Chu phaûi hieåu laø moät voøng troøn (quaû tröùng).
*Hình aûnh baø Nöõ Oa söû duïng ñaù Nguõ saéc laøm vaät lieäu ñeå vaù trôøi
cho thaáy: Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh chính laø neàn taûng cuûa Tieân
thieân vaø Haäu thieân Baùt quaùi.
* Hình aûnh baø Nöõ Oa ñoát coû laáy tro ngaên nöôùc (phaàn trích daãn
chöõ ñaäm) coøn coù moät yù nghóa lieân heä: Hoûa (ñoát coû) – sinh Thoå (thaønh
tro, coøn coù nghóa laø AÂm Hoûa) – khaéc Thuûy (ngaên nöôùc). Hieän töôïng
naøy coøn chöùng toû söï lieân quan giöõa Haäu thieân Baùt quaùi vaø Haø ñoà, seõ
ñöôïc minh chöùng ôû chöông sau.
Tính caân ñoái sau khi ñoåi vò trí quaùi Toán – Khoân seõ hoaøn toaøn voâ
nghóa, neáu chæ döøng laïi ôû ñaây. Söï höôùng daãn mang tính maät ngöõ aån
chöùa trong caùc truyeàn thuyeát daân gian ñöôïc coi laø cuûa Trung quoác –
nhöng khoâng loaïi tröø khaû naêng coù nguoàn goác Laïc Vieät, coøn toàn taïi ôû
Nam soâng Döông Töû – seõ khoâng hôn moät yù töôûng veà tính caân ñoái cuûa
Baùt quaùi Haäu thieân trong caùc cuoäc tranh luaän veà vaán ñeà naøy. Nhöng
tính caân ñoái raát quan yeáu – trong vieäc ñoåi choã hai quaùi Toán Khoân cuûa
caáu hình Baùt quaùi Haäu thieân – laïi theå hieän söï töông quan hôïp lyù trong
söï lieân heä vôùi thöù töï cuûa 64 queû keùp thuoäc heä thoáng Haäu thieân vaø moät
soá vaán ñeà lieân quan ñöôïc trình baøy döôùi ñaây.

193
SÖÏ TÖÔNG QUAN CAÁU HÌNH HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI
& THÖÙ TÖÏ 64 QUEÛ THUOÄC HEÄ THOÁNG HAÄU THIEÂN
Lôøi môû ñaàu cuûa phaàn III ñaõ chöùng toû vôùi baïn ñoïc tính suy dieãn
chuû quan trong vieäc giaûi maõ nhöõng maät ngöõ aån chöùa trong vaên hoùa daân
gian. Tính höôùng daãn cuûa maät ngöõ – thoâng qua söï suy dieãn chuû quan –
chæ ñöôïc coi laø ñuùng, neáu chöùng toû ñöôïc moät thöïc teá, hoaëc moät söï töông
quan hôïp lyù cho vaán ñeà ñöôïc ñaët ra. Trong phaàn naøy, tính hôïp lyù trong
vieäc giaûi maõ truyeàn thuyeát “Thaàn Baøn Coå”, “Baø Nöõ Oa vaù trôøi” ñöôïc
chöùng toû trong töông quan caáu hình Baùt quaùi Haäu thieân – ñaõ ñoåi phöông
vò queû Toán & Khoân – vôùi thöù töï 64 queû thuoäc Haäu thieân Baùt quaùi.
Tröôùc heát, baïn ñoïc laøm quen vôùi moät söï phaân ñònh sau: Caùc nhaø
nghieân cöùu Dòch hoïc chia Baùt quaùi laøm 2 nhoùm laø:
1) Nhoùm Baát Dòch goàm caùc Quaùi:
CAØN KHOÂN LY KHAÛM

Boán quaùi naøy coù tính chaát chung laø: Neáu laät leân hay laät xuoáng
180o thì tính chaát cuûa noù khoâng thay ñoåi.
2) Nhoùm Ñieân Ñaûo Dòch goàm caùc quaùi ñi caëp vôùi nhau laø:
ÑOAØI – TOÁN; CAÁN – CHAÁN
Moãi caëp trong nhoùm naøy coù ñaëc tính laø: Neáu laät leân hay laät xuoáng
thì chuùng ñoåi tính chaát cho nhau.
ÑOAØI TOÁN CAÁN CHAÁN

Moãi caëp nhö vaäy chuùng ta taïm goïi laø: caëp “Ñieân ñaûo dòch cuøng
tính chaát”.
Xeùt hình Baùt quaùi Haäu thieân sau khi ñoåi choã hai queû Toán Khoân
(Töø nay thuaät ngöõ: “Baùt quaùi Haäu thieân sau khi ñoåi choã hai queû Toán –
Khoân” seõ goïi taét laø “Baùt quaùi Haäu thieân nguyeân thuûy”; coøn ñoà hình
Haäu thieân cuõ vaãn goïi laø Haäu thieân Baùt quaùi), baïn ñoïc seõ thaáy moät söï
ñoái xöùng AÂm - Döông ñöôïc dieãn taû nhö sau.

194
 ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA TÍNH ÑOÁI XÖÙNG CUÛA
HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI NGUYEÂN THUÛY

Caëp
CAÁN CHAÁN

Caëp
ÑOAØI TOÁN

Vôùi söï saép hình nhö treân, baïn ñoïc nhaän xeùt thaáy ngay raèng:
Caëp ÑOAØI & TOÁN, CAÁN & CHAÁN khi keát hôïp vôùi nhau chuùng
seõ coù tính chaát cuûa moät quaùi Baát dòch; nghóa laø laät 180o khoâng thay ñoåi
tính chaát.
ÑOAØI & TOÁN laø caëp Ñieân ñaûo Dòch thuoäc Kim.
CAÁN & CHAÁN laø caëp Ñieân ñaûo Dòch thuoäc Moäc.

195
 Treân cô sôû naøy chuùng ta xeùt ñeán thöù töï 64 queû thuoäc heä thoáng
Haäu thieân Baùt quaùi ñeå so saùnh söï töông quan hôïp lyù vôùi phöông vò cuûa
Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy.
Tröôùc heát chuùng ta xeáp 64 queû thaønh 32 caëp, moãi caëp goàm 2 queû
leû chaün keá tieáp, baét ñaàu töø caëp thöù nhaát goàm 2 queû laøø: 1 – Thuaàn Caøn
vaø 2 – thuaàn Khoân;… cho ñeán heát 64 queû. Chuùng ta seõ ñöôïc baûng sau.

1 Caøn & Khoân

1 KIEÀN - 2 KHOÂN

2 Khaûm & Caán Chaán 7 Caøn & Ly

3 TRUAÂN - 4 MOÂNG 13 ÑOÀNG NHAÂN - 14 ÑAÏI HÖÕU

3 Khaûm & Caøn 8 Khoân & Caán Chaán

5 NHU - 6 TUÏNG 15 KHIEÂM - 16 DÖÏ

4 Khaûm & Khoân 9 Ñoaøi Toán & Caán Chaán

7 TYÛ - 8 SÖ 17 TUØY - 18 COÅ

5 Ñoaøi Toán & Caøn 10 Khoân & Ñoaøi Toán

9 TIEÅU SUÙC - 10 LYÙ 19 LAÂM - 20 QUAN

196
197
 Treân cô sôû ñoà hình 32 caëp queû ñaõ trình baøy ôû treân, baïn ñoïc seõ
nhaän thaáy ngay raèng: moãi moät caëp laø moät ñoà hình ñoái xöùng nhau. Trong
ñoù coù 4 caëp ñoái xöùng AÂm - Döông vaø 28 caëp ñoái xöùng nghòch ñaûo, ñöôïc
caáu taïo baèng 56 queû coù vò trí chaün leû lieân tieáp. Ñeå coù ñöôïc tính ñoái
xöùng ñoù, caáu taïo cuûa 28 caëp ñoái xöùng nghòch ñaûo coù 3 phöông thöùc taïo
caëp ñoái xöùng sau ñaây:
Phöông thöùc thöù 1) – Moãi caëp ñeàu do 2 Quaùi baát dòch ñoåi choã
cho nhau. Thí duï:

198
 Caëp KHAÛM & LY

Phöông thöùc thöù 2) – Moãi caëp ñeàu do 2 Quaùi ñieân ñaûo dòch thuoäc
hai caëp ñoái xöùng Ñoaøi Toán & Caán Chaán ñoåi choã cho nhau. Thí duï:
Caëp ÑOAØI TOÁN & CAÁN CHAÁN

Phöông thöùc thöù 3) – Ñieàu ñaùng löu yù vì söï lieân quan ñeán vaán ñeà
ñaët ra laø: trong nhöõng caëp ñoái xöùng thuoäc phöông thöùc naøy, thì moãi caëp
ñeàu do moät “Quaùi baát dòch” keát hôïp vôùi moät caëp ñieân ñaûo dòch cuøng
tính chaát. Thí duï:
Caëp ÑOAØI TOÁN & CAØN

Nhö vaäy, ñeå taïo ra caëp ñoái xöùng thì:

Moät caëp ñieân ñaûo dòch cuøng tính chaát seõ töông öùng moät “Quaùi
baát dòch”.
Ñieàu naøy ñöôïc moâ taû nhö sau:
CAÁN & CHAÁN = ÑOAØI & TOÁN = CAØN = KHAÛM = LY = KHOÂN
Nhö vaäy, khi moät caëp ñieân ñaûo dòch cuøng tính chaát keát hôïp vôùi
nhau, chuùng seõ coù tính chaát cuûa moät “Quaùi baát dòch” trong vieäc taïo caëp
ñoái xöùng. Hay noùi moät caùch khaùc: khi keát hôïp moät caëp Ñieân ñaûo dòch
seõ chính laø moät quaùi baát dòch trong vieäc taïo ra ñoái xöùng. Ñieàu naøy ñöôïc
chöùng toû trong nhöõng caëp ñoái xöùng ñöôïc taïo trong phöông thöùc 2 vaø 3,
chuùng ta coù:
# 4 caëp ñoái xöùng ñöôïc taïo ra bôûi 2 caëp Ñieân ñaûo dòch Caán Chaán
& Ñoaøi Toán (Phöông thöùc 2).
# 4 caëp ñoái xöùng ñöôïc taïo ra bôûi caëp Ñieân ñaûo dòch Caán – Chaán
199
keát hôïp vôùi 4 Quaùi baát dòch (Phöông thöùc 3).
# 4 caëp ñoái xöùng ñöôïc taïo ra bôûi caëp Ñieân ñaûo dòch Ñoaøi – Toán
keát hôïp vôùi 4 Quaùi baát dòch (Phöông thöc 3).
Trong caáu truùc phöông vò Baùt quaùi Haäu thieân, caëp Caán Chaán coù
vò trí caïnh nhau, cuøng ñaëc tính Moäc (AÂm - Döông Moäc) khi keát hôïp
tính chaát töông ñöông moät Quaùi baát dòch. Vì vaäy, caëp Ñoaøi – Toán
khoâng theå ôû vò trí caùch nhau nhö ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi maø coå thö
chöõ Haùn truyeàn laïi – nhöng laïi coù theå taïo ra caáu truùc ñaõ trình baøy – theå
hieän ôû 32 caëp ñoái xöùng.
Do ñoù, söï töông quan hôïp lyù trong vieäc taïo ra 32 caëp ñoái xöùng
theo ñuùng thuaän töï 64 queû Haäu thieân baùt quaùi ñöôïc baûo chöùng baèng
Töï quaùi truyeän. Ñieàu naøy chæ coù theå thöïc hieän ñöôïc vôùi caáu truùc tieàn
ñeà caên baûn cuûa noù laø phöông vò BAÙT QUAÙI HAÄU THIEÂN NGUYEÂN
THUÛY; töùc laø Quaùi Toán phaûi naèm ôû vò trí AÂm Kim treân Haø ñoà (*) (ñoåi
choã cho quaùi Khoân), ñeå taïo thaønh moät caëp töông öùng moät quaùi baát
dòch cuøng tính chaát Kim (AÂm - Döông Kim).

BÍ AÅN CUÛA TIEÁT 5 – THUYEÁT QUAÙI TRUYEÄN

Thuyeát quaùi truyeän voán ñöôïc khoâng ít caùc hoïc giaû cho raèng mang
tính dò ñoan. Ñieàu naøy ñöôïc theå hieän ôû nhieàu cuoán kinh Dòch Vieät ngöõ
ñaõ boû khoâng dòch Thuyeát quaùi. Tuy nhieân, Tieát 5 cuûa Thuyeát quaùi laïi
ñöôïc coi laø söï baûo chöùng cho caáu hình Haäu thieân Baùt quaùi, vì tính truøng
khôùp vôùi thöù töï thuaän chieàu cuûa noù. Ñeå baïn ñoïc tieän theo doõi, xin ñöôïc
trình baøy laïi nhö sau:
Tieát 5 – Thuyeát Quaùi vieát:
Ñeá xuaát hoà Chaán. Teà hoà Toán. Töông kieán hoà Ly. Chí dòch hoà
Khoân. Duyeät ngoân hoà Ñoaøi. Chieán hoà Kieàn. Lao hoà Khaûm. Thaønh
ngoân hoà Caán.
Söï truøng khôùp theo thöù töï thuaän chieàu vôùi ñoà hình Haäu thieân Baùt
quaùi theo coå thö chöõ Haùn baét ñaàu töø quaùi Chaán nhö sau:

* Chuù thích: trong phaàn chöùng minh naøy coù söï lieân heä Haäu thieân baùt quaùi nguyeân thuûy
vôùi Haø ñoà. Ñieàu naøy seõ ñöôïc minh chöùng ôû phaàn sau. Xin baïn ñoïc haõy taïm coâng nhaän
nhö vaäy vì khoâng laøm aûnh höôûng ñeán phöông phaùp chöùng minh.

200
 Laohoà KHAÛM

Chieán hoà Thaønh ngoân

CAØN hoà CAÁN

Thuyeát ngoân Ñeá xuaát

hoà ÑOAØI hoà CHAÁN

Chí dòch Teà

hoà KHOÂN hoà TOÁN

Töông kieán hoà LY

Nhöng vôùi söï dieãn ñaït ôû treân thì noäi dung Thuyeát quaùi khoâng tröïc
tieáp theå hieän caáu truùc phöông vò Haäu thieân Baùt quaùi. Nghóa ñen cuûa
tieát 5 – Thuyeát quaùi chæ coù theå hieåu laø:
Ñeá xuaát hoà Chaán = Vua ra cöûa Chaán
Teà (*) hoà Toán = Laøm baèng cöûa Toán
Töông kieán hoà Ly = Gaëp gôõ cöûa Ly
Trí dòch hoà Khoân = Suy nghó chuyeån cöûa Khoân
Thuyeát ngoân hoà Ñoaøi = Vui veû cöûa Ñoaøi
Chieán hoà Caøn = Tranh chaáp cöûa Caøn
Lao hoà Khaûm = Meät nhoïc ôû cöûa Khaûm
Thaønh ngoân hoà Caán = Noùi xong ôû cöûa Caán.
Nhö vaäy, roõ raøng yù nghóa tröïc tieáp cuûa caâu 2 vaø 4 trong tieát 5 laø:
san baèng cöûa Toán, suy nghó ñeå chuyeån cöûa Khoân. Ngöôøi vieát ñaõ theo
ñuùng söï chæ daãn tröïc tieáp cuûa Thuyeát quaùi ñeå laøm vieäc naøy vaø chöùng
minh ôû treân.

* Chuù thích: Teà – Ñoäng töø; tieáng coå coù nghóa laø: laøm baèng, caøo baèng, laøm cho cuøn, taø
. Hieän ôû ñoàng baèng Nam Boä, ngöôøi ta vaãn coøn duøng vôùi nghóa treân.

201
 Qua söï chöùng minh ôû treân, chöùng toû raèng: Chu Vaên Vöông khoâng
heà taïo ra ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi maø coå thö chöõ Haùn noùi tôùi. Bôûi vì,
oâng ta khoâng theå taïo ra moät heä thoáng 64 queû Haäu thieân maø thöù töï caáu
truùc phuû nhaän phöông vò tieàn ñeà caên baûn cuûa noù laø ñoà hình Haäu thieân
Baùt quaùi. Töø ñoù daãn ñeán söï phuû nhaän haøng loaït nhöõng vaán ñeà lieân quan
maø coå thö chöõ Haùn noùi tôùi, ñoàng thôøi cuõng chöùng toû nhöõng vaán ñeà sau:
@ Chu Vaên Vöông vaø Chu Coâng khoâng phaûi laø taùc giaû Soaùn töø
vaø Haøo töø . Ñieàu naøy chöùng toû tính Baát Chu cuûa caây coät choáng trôøi
trong truyeàn thuyeát “Baø Nöõ Oa vaù trôøi”. Söï phuû nhaän xuaát xöù Hoa Haï
cuûa kinh Dòch trong moät truyeàn thuyeát voán ñöôïc coi laø cuûa chính neàn
vaên minh Hoa Haï cuõng chöùng toû raèng: xuaát xöù cuûa truyeàn thuyeát naøy
thuoäc veà vaên minh Vaên Lang ñaõ bò Haùn hoùa; ñoàng thôøi cuõng chöùng toû
daáu aán cuûa vaên minh Vaên Lang ôû mieàn Nam soâng Döông Töû.
@ Khoång töû hoaëc nhöõng hoïc giaû khaùc tröôùc Haùn khoâng heà vieát
Thaäp döïc.

CHU DÒCH TRONG TIEÂN THIEÂN BAÙT QUAÙI

Nhö vaäy, qua söï chöùng minh treân thì Chu Dòch phaûi hieåu laø chu
kyø, söï vaän ñoäng laëp laïi. Ñieàu naøy ñöôïc trình baøy nhö sau:
Trong quaù trình söu taàm tö lieäu ñeå thöïc hieän cuoán saùch naøy, hoïc
giaû Leâ Gia cho bieát veà moät caáu hình phaùt trieån cuûa Quaùi hoaïch daãn
ñeán söï hình thaønh Baùt quaùi Tieân thieân nhö sau:

Qua hình treân, neáu chuùng ta uoán thaønh moät voøng troøn (Chu) kheùp
kín thì seõ ñöôïc chính ñoà hình Tieân thieân Baùt quaùi. Xin xem hình veõ
döôùi ñaây.
202
 ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA
TÍNH CHAÁT CHU DÒCH TRONG TIEÅN THIEÂN BAÙT QUAÙI

Ñeán ñaây, söï vieäc treân ñaõ cho thaáy cô sôû cuûa moät luaän ñieåm cho
raèng:
Toaøn boä heä thoáng kyù hieäu cuûa kinh Dòch goàm caû Tieân thieân vaø
Haäu thieân – maø coå thö chöõ Haùn cho laø nhöõng heä thoáng Dòch khaùc
nhau vaø ñöôïc goïi laø : Hy Dòch (Dòch Phuïc Hy), Lieân sôn Dòch (Dòch
nhaø Haï), Quy taøng Dòch (Dòch nhaø Thöông), Chu Dòch (Dòch nhaø
Chu) laø nhöõng söï kieän khoâng coù thaät. Heä thoáng kyù hieäu cuûa kinh
Dòch phaûi ñöôïc hình thaønh moät caùch hoaøn chænh vaø nhaát quaùn, khoâng
coù vaán ñeà Hy Dòch vaø Chu Dòch; khi chính Tieân thieân Baùt quaùi vôùi
caáu truùc cuûa noù ñaõ chöùng minh Chu Dòch – vôùi yù nghóa laø söï tuaàn
hoaøn – laø teân goïi chính xaùc cho kinh Dòch. Luaän ñieåm naøy laø moät söï
taát yeáu, theå hieän tính thoáng nhaát vaø hoaøn chænh cuûa giaû thuyeát cho
raèng: Thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh laø moät hoïc thuyeát vuõ truï quan
hoaøn chænh, nhaát quaùn vaø xuaát hieän ñoàng thôøi; kinh Dòch chính laø
nhöõng kyù hieäu theå hieän noäi dung cuûa noù.
Luaän ñieåm naøy ñöôïc chöùng toû treân thöïc teá bôûi moät söï kieän sau
ñaây. Ban ñoïc tham khaûo ñoaïn trích daãn trong Kinh Dòch vôùi vuõ truï
203
quan Ñoâng phöông trang 106.
4- Moät tröôøng hôïp ñaëc bieät xaûy ra khieán nhöõng thuyeát treân trôû
thaønh khaäp khieãng, thoït gioø. Mao Tieäm phuïng söù ñi kinh Taây, khi tôùi
Ñöôøng Chaâu, tìm ñöôïc trong daân gian ba boä saùch goïi laø Tam phaàn thö
goàm coù Sôn phaàn, Khí phaàn, Hình phaàn. Thì ra Sôn phaàn laø Lieân Sôn
dòch cuûa Thieân Hoaøng, hoï Phuïc Hy; Khí phaàn laø Qui Taøng Dòch cuûa
Nhaân Hoaøng, hoï Thaàn Noâng; Hình phaàn laø Kieàn Khoân Dòch cuûa Ñòa
Hoaøng, hoï Hoaøng Ñeá. Moãi boä Dòch ñeàu coù 8 queû; döôùi moãi queû laïi ñeàu
coù 7 queû nöõa; toång coäng 8 x 8 = 64 queû. Nhö vaäy, Tam phaàn chính laø
Dòch ñôøi Tam Hoaøng. Chuùng coù nhöõng caùi teân Lieân Sôn, Qui Taøng,
Kieàn Khoân, vaø coù 64 queû goïi laø: “Quaân, Thaàn, Daân, Vaät, AÂm, Döông,
Binh, Töôïng, Qui, Taøng, Sinh, Ñoäng, Tröôøng, Duïc, Chæ, Saùt. Thieân,
Ñòa, Nhaät, Nguyeät Sôn, Xuyeân, Vaân, Khí” (töùc laø Kieàn, Khoân, Chaán,
Toán, Khaûm, Ly, Caán, Ñoaøi ñoäi nhöõng caùi teân khaùc maø thoâi.
Caùc thuyeát treân cuûa Chö nho, haäu theá phaûi ñôïi ñeán khi Mao
Tieäm baét ñöôïc boä Tam phaàn môùi quyeát ñònh. Thöïc ra, Phuïc Hy, Thaàn
Noâng, Hoaøng Ñeá ñeàu coù Dòch vaø ñaõ coù 64 truøng quaùi roài. Dòch cuûa caùc
ñôøi Haï, Thöông, Chaâu veà sau chæ laø oân laïi nhöõng boä saùch cuõ ñôøi Tam
Hoaøng. Do ñoù, môùi coù ngöôøi noùi: “Tieân nho chöa töøng thaáy Dòch ñôøi
Tam Hoaøng, ñôøi Haï, ñôøi Thöông, cho neân luaän thuyeát lung tung, chöa
nhaát ñònh”. Tieân nho vò taèng kieán Tam Hoaøng, Haï, Thöông Dòch, sôû dó
phaân phaân chi thuyeát ñaëc vò ñònh.
Ta coù theå theâm yù kieán cuûa Phuøng YÛ ñôøi Toáng ñeå taêng cöôøng cho
yù treân: “Thaàn Noâng, Hoaøng Ñeá ñeàu coù Dòch quaùi vaø laáy Lieân Sôn, Qui
Taøng laøm hoï; bôûi theá hai boä saùch naøy khoâng phaûi khôûi thuûy töø ñôøi Haï
vaø ñôøi Thöông”.
Nhöõng luaän ñieåm treân seõ ñöôïc tieáp tuïc minh chöùng döôùi ñaây.

204
Chöông III
SÖÏ LYÙ GIAÛI THUOÄC TÍNH NGUÕ HAØNH
CUÛA QUAÙI VÒ TÖØ VAÊN MINH VAÊN LANG

T
HAØ ÑOÀ VAØ CAÁU HÌNH HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI

rong coå thö chöõ Haùn ñaõ ghi nhaän vua Phuïc Hy caên cöù vaøo
Haø ñoà ñeå laøm ra Tieân thieân Baùt quaùi; vua Chu Vaên Vöông
caên cöù vaøo Laïc thö ñeå laøm ra Haäu thieân Baùt quaùi. Neáu cöù theo coå thö
chöõ Haùn ghi nhaän thì ñieàu naøy ñaõ xaûy ra treân 5000 naêm (vaøo thôøi vua
Phuïc Hy) vaø treân 3000 naêm (vaøo thôøi Chu), ñöôïc nhaéc ñi nhaéc laïi cho
ñeán taän hoâm nay.
Nhöng, nhö phaàn II ñaõ chöùng minh tính maâu thuaãn khoâng theå
khaéc phuïc cuûa tieàn ñeà naøy. Töø söï maâu thuaãn cuûa nhöõng tieàn ñeà caên
baûn noùi treân, ñaõ daãn tôùi haøng loaït nhöõng maâu thuaãn khoâng theå lyù giaûi
trong caùc vaán ñeà lieân quan. Thaäm chí ngay caû nhöõng nhaø nghieân cöùu
Dòch hoïc noåi tieáng nhö Thieäu Vó Hoa cuõng cho raèng: Haø ñoà Laïc thö
khoâng lieân quan gì ñeán Baùt quaùi. Ñaây cuõng laø nhaän ñònh ban ñaàu cuûa
ngöôøi vieát khi môùi tìm hieåu kinh Dòch vaø theå hieän trong cuoán saùch ñaõ
xuaát baûn Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi (Nxb VHTT
2002). Tuy nhieân, vaán ñeà trôû neân khaùc haún vaø hoaøn toaøn saùng toû khi
ñöôïc höôùng daãn bôûi nhöõng maät ngöõ coøn ñöôïc löu truyeàn trong vaên hoùa
daân gian Vieät Nam.
Nhöõng ngöôøi töông ñoái lôùn tuoåi, vaøo haøng “quaù nieân traïc ngoaïi
töù tuaàn” ñaõ soáng thôøi thô aáu ôû mieàn Baéc Vieät Nam, chaéc haún chöa
queân baøi ñoàng dao thöôøng duøng ñeå thay theá cho “Oaún – tuø tì” laø:
Chi chi chaønh chaønh,
Caùi ñanh thoåi löûa,
Con ngöïa cheát tröông, (*)

* Chuù thích:Trong chöông trình Vaên ngheä Thieáu nhi ngaøy 6- 12 1999 cuûa ñaøi VTV 3
ñaõ theå hieän baøi ñoàng dao treân; trong ñoù caâu “con ngöïa cheát tröông” ñöôïc ñoïc laø “ con
ngöïa baát cöông“. Ngöôøi vieát coi ñaây laø moät tröôøng hôïp dò baûn do hieåu sai. Söï hieåu sai

205
 Ba Vöông, nguõ Ñeá.
Baét deá ñi tìm,
UØ aø uø aäp.
Moät ñöùa treû trong nhoùm laøm caùi, xoøe moät baøn tay ra vaø ñoïc baøi
ñoàng dao naøy. Chung quanh thaèng laøm caùi, moät boïn treû con xuùm xít,
moãi ñöùa ñeå ngoùn tay troû vaøo loøng baøn tay cuûa noù xoøe ra. Khi ñoïc ñeán
caâu cuoái cuøng, thaèng beù laøm caùi caát tieáng uø uø … keùo daøi. Roài baát thình
lình noù naém baøn tay laïi, vôùi moät tieáng “AÄp!” caát leân. Luùc ñoù ñöùa treû
naøo khoâng nhanh tay ruùt ra, seõ phaûi laøm moät vieäc gì ñoù trong moät troø
chôi maø chuùng ñaõ thoûa thuaän tröôùc: phaûi bòt maét trong troø “Troán tìm”;
hoaëc laøm thaày thuoác trong troø “Roàng raén leân maây”…
Baøi ñoàng dao töôûng nhö voâ nghóa cuûa treû em Laïc Vieät naøy, taïi
sao laïi mang moät daáu aán lòch söû : “Ba Vöông, nguõ Ñeá” – töùc laø aùm chæ
thôøi Tam Hoaøng – Nguõ Ñeá theo coå thö chöõ Haùn? Ngöôøi vieát maïn pheùp
giaûi maõ nhö sau:
Baøi ñoàng dao coù 6 caâu töông öùng vôùi 6 haøo cuûa queû Dòch. Moät
queû Dòch laïi goàm 2 quaùi, moãi quaùi 3 haøo.
Vì vaäy, neáu giaûi maõ töø döôùi leân theo thöù töï caùc haøo khi ñoaùn queû
vaø chia laøm 2 phaàn, ta seõ ñöôïc moät yù nghóa nhö sau:
A- 1) UØ aø uø aäp = gioáng nhö caâu: UÙ a uù ôù theå hieän söï beá taéc khi
khoâng traû lôøi ñöôïc moät vaán ñeà gì ñoù.
2) Baét Deá (hay Deâ) ñi tìm = Khoâng theå tìm thaáy moät caùi gì ñoù.
3) Ba Vöông, nguõ Ñeá = 3 x 5= 15 laø toång ñoä soá cuûa Laïc thö khi
coäng theo chieàu ngang, doïc, cheùo.
B- 4) Con ngöïa cheát tröông = Con ngöïa: NGOÏ, töông öùng vôùi LY
– Hoûa; cheát tröông: söï khaúng ñònh cheát trong nöôùc; nöôùc: Khaûm –
Thuûy.
5) Caùi ñanh thoåi löûa = Caùi : gioáng caùi thuoäc AÂm; Ñanh trong tieán
Vieät coøn coù nghóa laø Ñinh: Ñinh ñoùng laøm baèng kim loaïi, ñoàng aâm vôùi
Ñinh trong thaäp Thieân can; Caùi Ñinh: AÂm Kim – vò trí cuûa thieân can

naøy raát khieân cöôõng ñeán möùc voâ lyù. Nhöng vì tính phoå caäp cuûa moät phöông tieän thoâng
tin ñaïi chuùng, xin trình baøy ñeå baïn ñoïc tham khaûo.

206
Ñinh, ñoä soá 4 treân Haø ñoà (*). Thoåi: Gioù – Quaùi Toán; Hoûa: Löûa – Ly,
6) Chi chi chaønh chaønh = Chi: caùi gì? Chi chi : nhieàu vieäc khoù
hieåu caàn hoûi; Chaønh: raønh, chaønh chaønh: raønh raønh, söï roõ raøng.
Nhö vaäy, vôùi ba caâu ñaàu (phaàn A, do tính töø döôùi leân) – töông
öùng vôùi moät quaùi trong queû – phaûi hieåu laø:
@ Khoâng theå giaûi quyeát söï beá taéc vì nhöõng maâu thuaãn khoâng theå
lyù giaûi trong nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán kinh Dòch töø ñoà hình maø coå
thö chöõ Haùn quen goïi laø Laïc thö (Laïc thö laø saùch cuûa neàn vaên minh
Laïc Vieät. Söï hieåu sai ñaõ khieán cho noù thaønh moät ñoà hình treân löng ruøa
ôû soâng Laïc ?!)
Vôùi ba caâu sau (phaàn B), phaûi hieåu laø :
@ Tìm moät ñoà hình maø ôû ñoù phöông vò Döông – Hoûa (Ngoï –
Ngöïa) truøng khôùp vôùi Döông Thuûy. Ñoà hình naøy coù vò trí thieân can
Ñinh naèm ôû AÂm Kim, ñoä soá 4 vaø laø vò trí cuûa quaùi Toán (Gioù – theo
Thuyeát quaùi). Moïi vaán ñeà khoù hieåu (Chi chi) seõ ñöôïc giaûi quyeát roõ
raøng (chaønh chaønh = raønh raønh).
Ñoà hình thoûa maõn ñieàu kieän treân chính laø ñoà hình maø coå thö chöõ
Haùn quen goïi laø Haø ñoà. Neáu ta xoay laïi ñoà hình Haø ñoà 180o theo phöông
vò baûn ñoà hieän ñaïi vaø ñaët leân ñoà hình cuõ thì Thuûy – Hoûa seõ choàng leân
nhau: Döông Hoûa bò Thuûy khaéc (Con ngöïa cheát tröông). Ñaët Baùt quaùi
Haäu thieân nguyeân thuûy leân ñoà hình Haø ñoà (thay vì ñaët leân Laïc thö,
khoâng lyù giaûi ñöôïc: Baét deá ñi tìm), ta seõ thaáy söï truøng khôùp cuûa Nguõ
haønh treân Haø ñoà vaø Baùt quaùi Haäu thieân nguyeân thuûy. Xin xem ñoà hình
minh hoïa sau ñaây.

* Chuù thích: Xin xem phaàn HAØ ÑOÀ LYÙ GIAÛI NGUYEÂN LYÙ TÖÔNG HÔÏP CUÛA THAÄP
THIEÂN CAN ñaõ chöùng minh.

207
 ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA
HAØ ÑOÀ VAØ HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI NGUYEÂN THUÛY
PHOÁI HÔÏP THAÄP THIEÂN CAN

Qua ñoà hình treân, baïn ñoïc seõ nhaän thaáy ngay söï truøng khôùp hoaøn
toaøn veà moïi vaán ñeà khi ñoà hình phöông vò Baùt quaùi Haäu thieân nguyeân
thuûy keát hôïp vôùi Haø ñoà. Söï keát hôïp naøy cuõng hoaøn toaøn thoûa maõn
nhöõng yeáu toá höôùng daãn trong baøi ñoàng dao cuûa treû em Laïc Vieät:
Vò trí quaùi Toán (Gioù), naèm ôû höôùng Taây Nam, ñoä soá 4 – ñoä soá
cuûa Thieân can Ñinh – thuoäc AÂm Kim cuûa Haø ñoà; Löûa – Ly – Hoûa, naèm
ôû höôùng Nam, beân caïnh vò trí cuûa AÂm Kim vaø Quaùi Toán (Gioù) treân Haø
ñoà; töùc laø: “Caùi Ñinh thoåi löûa”.
Ñaëc bieät laø quaùi Khoân – thuoäc Thoå naèm ôû vò trí AÂm Hoûa treân Haø
ñoà, hieän töôïng naøy lyù giaûi hình aûnh baø Nöõ Oa ñoát coû thaønh tro ñeå ngaên
nöôùc, ñöôïc giaûi maõ nhö sau: ñoát coû thaønh tro ngaên nöôùc = AÂm Hoûa sinh
Thoå – Khoân khaéc Thuûy.
Nhö vaäy, vôùi söï chöùng minh ôû treân, qua vieäc giaûi maõ baøi ñoàng
dao vaø lyù giaûi tröôøng hôïp bí aån trong nhöõng coå thö chöõ Haùn lieân quan
ñeán thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh cuøng daãn deán moät söï thoáng nhaát
nhö sau:

208
 1) Söï giaûi maõ töø baøi ñoàng dao thuoäc veà neàn vaên minh Laïc Vieät
chöùng toû vieäc quaùi Toán phaûi naèm ôû vò trí thieân can ÑINH thuoäc AÂm
Kim, thoáng nhaát vôùi vieäc giaûi maõ Thuyeát quaùi vaø truyeàn thuyeát “Baø
Nöõ Oa vaù trôøi” cho thaáy quaùi Khoân ôû AÂm Hoûa – Ñoâng Nam..
2) Söï giaûi maõ hieän töôïng bí aån trong baøi phuù do caùc nhaø lyù hoïc
phong kieán Hoa Haï coâng boá – nhöng khoâng giaûi thích ñöôïc (?!) – cuõng
cho thaáy thieân can Ñinh naèm ôû cung AÂm Kim (Ñoä soá 4) cuûa Haø ñoà (*).
Söï keát hôïp giaûi maõ giöõa nhöõng hieän töôïng trong vaên hoùa daân
gian thuoäc hai khoâng gian lòch söû – ñeå ñi ñeán söï phuïc hoài moät sieâu lyù
thuyeát vaø chöùng minh coäi nguoàn cuûa noù thuoäc veà vaên minh Vaên Lang
– seõ chæ laø moät suy luaän chuû quan, neáu noù khoâng phaûn aûnh moät thöïc teá
ñöôïc theå hieän bôûi söï töông quan hôïp lyù cho taát caû nhöõng vaán ñeà maø noù
ñaët ra. Ñieàu naøy ñöôïc chöùng toû – vaø cuõng laø söï minh chöùng tieáp tuïc –
ôû phaàn tieáp theo ñaây.

HAØ ÑOÀ & HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI NGUYEÂN THUÛY

LYÙ GIAÛI ÑAËC TÍNH NGUÕ HAØNH CUÛA BAÙT QUAÙI
Ñaëc tính Nguõ haønh cuûa Ly – Khaûm – Chaán – Ñoaøi
Nhö phaàn II ñaõ trình baøy, caùc nhaø nghieân cöùu lyù hoïc khoâng theå
tìm thaáy moät luaän thuyeát lyù giaûi ñaëc tính Nguõ haønh cuûa Quaùi vò trong
coå thö chöõ Haùn; maëc duø ñoù laø yeáu toá raát caên baûn trong thöïc teá öùng
duïng. Ñaây laø moät trong nhöõng maâu thuaãn lôùn nhaát cuûa kinh Dòch vaø
nhöõng vaán ñeà lieân quan. Khoâng ai coù theå chöùng minh ñöôïc ñieàu naøy,
neáu xuaát phaùt töø nhaän thöùc cho raèng: Haø ñoà laø tieàn ñeà caên baûn cuûa Tieân
thieân Baùt quaùi, Laïc thö laø tieàn ñeà caên baûn cuûa Haäu thieân Baùt quaùi –
nhö lòch söû kinh Dòch trong coå thö chöõ Haùn mieâu taû. Vieäc giaûi maõ noäi
dung nhöõng saûn phaåm trong vaên hoùa daân gian ñaõ chöùng toû tính töông
quan hôïp lyù trong noäi dung cuûa moät heä thoáng vuõ truï quan thuoäc vaên
minh Ñoâng phöông maø coäi nguoàn cuûa noù laø neàn vaên minh Vaên Lang.
Söï giaûi maõ ñaõ daãn ñeán vieäc keát hôïp giöõa Haø ñoà vôùi Haäu thieân Baùt
quaùi nguyeân thuûy laø moät thay ñoåi coù tính caên ñeå cuûa kinh Dòch. Ñieàu
naøy hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi nhöõng vaán ñeà caên nguyeân cuûa kinh Dòch

* Chuù thích: Xin xem phaàn HAØ ÑOÀ LYÙ GIAÛI NGUYEÂN LYÙ TÖÔNG HÔÏP CUÛA THAÄP
THIEÂN CAN ñaõ chöùng minh.

209
maø coå thö chöõ Haùn mieâu taû trong hôn 4000 ngaøn cuoán saùch töø hôn
2000 naêm nay. Chính töø söï keát hôïp naøy ñaõ lyù giaûi ñöôïc thuoäc tính Nguõ
haønh cuûa Quaùi vò treân thöïc teá öùng duïng, maø tröôùc ñaây phaûi chaáp nhaän
nhö laø moät tieàn ñeà caên baûn khoâng theå lyù giaûi. Söï phuø hôïp naøy ñöôïc moâ
taû nhö sau:
1) Thuoäc tính Nguõ haønh vaø phöông vò cuûa 4 quaùi ôû 4 phöông
chính hoaøn toaøn truøng khôùp vôùi phöông vò Nguõ haønh treân Haø ñoà:
KHAÛM – THUÛY phöông Baéc, naèm ôû vò trí Döông Thuûy – phöông
Baéc cuûa Haø ñoà.
LY – HOÛA phöông Nam, naèm ôû vò trí Döông Hoûa – phöông
Nam cuûa Haø ñoà.
CHAÁN – MOÄC phöông Ñoâng, naèm ôû vò trí Döông Moäc – phöông
Ñoâng cuûa Haø ñoà.
ÑOAØI – KIM phöông Taây, naèm ôû vò trí Döông Kim – phöông
Taây cuûa Haø ñoà.
Hieän töôïng naøy ñaõ lyù giaûi vì sao Baùt quaùi coù thuoäc tính Nguõ haønh
laø: Khaûm – Thuûy; Ly – Hoûa; Chaán – Moäc; Ñoaøi – Kim treân thöïc teá
öùng duïng maø coå thö chöõ Haùn ñaõ noùi tôùi, nhöng khoâng lyù giaûi ñöôïc.
Ñieàu naøy ñaõ chöùng toû raèng: söï “phaùt minh” ra tính chaát Quaùi vò
lieân quan ñeán thôøi tieát 4 muøa cuûa Kinh Phoøng thôøi Haùn, söï coâng boá
thuoäc tính Nguõ haønh cuûa Thieäu Khang Tieát thôøi Toáng chæ laø söï phaùt
hieän rôøi raïc, khoâng hoaøn chænh nhöõng di saûn coøn laïi cuûa moät neàn vaên
minh ñaõ maát. Ñieàu naøy cuõng chöùng toû raèng: OÂngThieäu Khang Tieát
khoâng theå laø taùc giaû cuûa Mai hoa Dòch soá, maø oâng ta cuõng chæ coâng boá
söï phaùt hieän moät di saûn vaên hoùa cuûa neàn vaên minh Vaên Lang; cuõng
nhö Traàn Ñoaøn Laõo Toå khoâng theå laø taùc giaû cuûa Töû vi Ñaåu soá (*).
Hoï khoâng theå phaùt minh ra moät caùi ñuùng töø moät caên baûn sai laàâm,
khi cho raèng: Haäu thieân Baùt quaùi coù xuaát xöù töø Laïc thö , Tieân thieân Baùt

* Chuù thích: Töû vi ñaåu soá döïa treân moät tieàn ñeà caên baûn laø chu kyø vaän ñoäng cuûa haønh
khí trong Luïc thaäp Hoa giaùp trong AÂm lòch. Tính baát hôïp lyù cuûa baûng Luïc Thaäp Hoa
giaùp ñöôïc coi laø thuoäc veà neàn vaên minh Hoa Haï ñaõ ñöôïc chöùng minh trong cuoán “Thôøi
Huøng Vöông vaø bí aån luïc thaäp hoa giaùp” (Nxb Thanh Nieân 1999, taùi baûn laàn thöù 2 Nxb
VHTT 2002). Trong phaàn sau seõ trình baøy toùm löôïc ñeå baïn ñoïc tham khaûo vì nhöõng
vaán ñeà lieân quan.

210
quaùi coù xuaát xöù töø Haø ñoà. Ñieàu naøy ñaõ chöùng toû tính phaùt hieän vaø gaùn
gheùp nhöõng giaù trò cuûa moät neàn vaên minh bò taøn phaù ñaõ thaát truyeàn.
Chính söï phaùt hieän rôøi raïc, gaùn gheùp khieân cöôõng khi ngöôøi ta khoâng
hieåu ñöôïc baûn chaát cuûa noù ñaõ taïo neân nhöõng maâu thuaãn khoâng theå lyù
giaûi ñaõ trình baøy ôû phaàn treân.
Ñeán ñaây, vaán ñeà tieáp tuïc ñöôïc ñaët ra laø: Coù maâu thuaãn gì khi ñaëc
tính Nguõ haønh cuûa 4 quaùi Caán, Toán, Caøn, Khoân cuûa Haäu thieân nguyeân
thuûy treân Haø ñoà, coù veû gaàn nhö hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi ñaëc tính Nguõ
haønh cuûa noù maø coå thö chöõ Haùn ñaõ theå hieän coù hieäu quaû treân thöïc teá
öùng duïng töø 2000 naêm nay? Thí duï nhö: quaùi Caán, treân thöïc teá öùng
duïng trong moân Ñòa lyù coå laø töôïng cuûa Nöõ Maïng – ñöôïc coi laø thuoäc
haønh Thoå, naèm ôû trung cung – thuoäc Thoå – treân Cöûu cung, khaùc bieät
vôùi ñaëc tính Nguõ haønh cuûa quaùi Caán trong Haäu thieân nguyeân thuûy treân
Haø ñoà coù ñaëc tính Nguõ haønh laø AÂm Moäc? Hoaëc quaùi Caøn treân thöïc teá
öùng duïng vaø caên cöù treân Thuyeát quaùi cho raèng: thuoäc haønh Kim?…
Vaán ñeà naøy ñöôïc lyù giaûi nhö sau: giöõa nguyeân lyù lyù thuyeát cuûa
baát cöù moät hoïc thuyeát naøo ñeán phöông phaùp luaän öùng duïng treân thöïc
teá, coøn moät khoaûng caùch lôùn. Trong khi ñoù, nhöõng coå thö chöõ Haùn lieân
quan ñeán thuyeát AÂm döông Nguõ haønh töø thieân vaên, ñòa lyù, ñeán y hoïc,
döï ñoaùn… ñeàu chæ laø söï öùng duïng nhöõng phöông phaùp luaän cuûa noù;
nhöõng yù nieäm caên baûn cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh thì raát mô hoà,
khoâng theå coi nhö laø moät hoïc thuyeát hoaøn chænh, chöa noùi ñeán nhöõng
heä luaän phaùt trieån töø moät heä thoáng lyù thuyeát caên baûn cho nhöõng öùng
duïng cuï theå. Söï phuïc hoài nhöõng nguyeân lyù caên baûn cuûa thuyeát AÂm
döông Nguõ haønh (voán ñaõ bò thaát truyeàn), taát yeáu seõ daãn ñeán nhöõng heä
luaän phaùt trieån tieáp noái ñeå: hoaëc laø söï ñieàu chænh moät soá sai leäch treân
thöïc teá öùng duïng, hoaëc laø söï lyù giaûi thoûa ñaùng – treân cô sôû söï töông
quan hôïp lyù nhöõng vaán ñeà lieân quan. Nhöng veà caên baûn vaãn laø tính
nhaát quaùn vaø hoaøn chænh cuûa hoïc thuyeát AÂm döông Nguõ haønh vaø nhöõng
vaán ñeà lieân quan ñeán noù. Bôûi vaäy, seõ hoaøn toaøn khoâng heà coù maâu
thuaãn trong vaán ñeà ñöôïc ñaët ra ôû treân vaø ñieàu naøy seõ ñöôïc chöùng minh
sau ñaây.

211
Thuyeát quaùi vaø thuoäc tính Nguõ haønh
cuûa quaùi vò Haäu thieân baùt quaùi nguyeân thuûy
Trong vaên hoùa daân gian Vieät nam coøn löu truyeàn moät caâu ca dao
noåi tieáng maø haàu heát ngöôøi Vieät ñeàu bieát:
Moät caây laøm chaúng neân non
Ba caây chuïm laïi neân hoøn nuùi cao.
Caâu ca dao naøy ñaõ ñöôïc löu truyeàn vôùi moät caùch hieåu ñaày tính
nhaân baûn laø tình ñoaøn keát taïo neân söùc maïnh cuûa con ngöôøi. Chaéc chaén
noäi dung nhaân baûn aáy seõ coøn tieáp tuïc laø moät giaù trò ñaïo lyù toàn taïi vónh
haèng trong neàn vaên minh Laïc Vieät. Nhöng noäi dung cuûa caâu ca dao
naøy khoâng chæ döøng laïi ôû ñaáy, maø noù coøn laø moät maät ngöõ höôùng daãn
cho vieäc ñi tìm ñaëc tính caên baûn cuûa Baùt quaùi – voán laø moät bí aån cuûa
vaên hoùa Ñoâng phöông. Cuøng toàn taïi vôùi noäi dung phoå bieán laø bieåu
döông tính ñoaøn keát cuûa caâu ca dao treân, trong vaên hoùa daân gian Vieät
Nam coøn löu truyeàn moät caâu tuïc ngöõ ñaày aán töôïng laø: “Ñuõa boù khoù
beû”. So vôùi caâu ca dao thì caâu tuïc ngöõ theå hieän saùt nghóa vaø cuï theå hôn
veà tính ñoaøn keát trong quan heä xaõ hoäi. Hình töôïng “Caây” vaø “Nuùi“
trong caâu ca dao khoâng coù söï lieân heä thuoäc tính baûn chaát – treân thöïc teá
nhaän thöùc töï nhieân hieän taïi. Nhöng tính ñoäc ñaùo cuûa hình töôïng trong
caâu ca dao daân daõ cuûa ngöôøi Laïc Vieät, laïi laø söï lieân heä ñeán moät vaán ñeà
caên baûn cuûa kinh Dòch: Trong Thuyeát quaùi, ñoù laø nhöõng hieän töôïng
thuoäc phaïm truø cuûa quaùi Caán: “Caán vi sôn… Kyø ö moäc daõ vi kieân ña
tieát”. Trong söï keát hôïp giöõa Haø ñoà vaø Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy,
baïn ñoïc seõ nhaän thaáy ngay ñieàu naøy: Vò trí quaùi Caán naèm ôû AÂm Moäc,
beân caïnh quaùi Chaán – Döông Moäc, ñoä soá 3 – töùc “3 caây”; “neân” –
töùc leân phía treân – laø quaùi Caán töùc “nuùi” (sôn).
Nhö vaäây, caâu ca dao naøy xaùc ñònh quaùi Caán coù ñaëc tính Nguõ
haønh laø AÂm Moäc; “Nuùi” chæ laø moät hieän töôïng thuoäc phaïm truø cuûa quaùi
Caán. Töø ñaëc tính Nguõ haønh cuûa quaùi Caán ñöôïc giaûi maõ truøng khôùp vôùi
söï keát hôïp giöõa Haø ñoà vaø Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy – trong vieäc
chöùng toû ñaëc tính Nguõ haønh – seõ ñaët ra moät loaït nhöõng vaán ñeà lieân
quan phaûi lyù giaûi. Ñoù laø nhöõng hieän töôïng thuoäc tính cuûa Baùt quaùi ñöôïc
moâ taû trong Thuyeát quaùi.

212
ÑOÀ HÌNH THUYEÁT MINH
ÑAËC TÍNH CAÊN BAÛN CUÛA QUAÙI CAÁN

Moät caây laøm chaúng neân non

Ba caây chuïm laïi neân hoøn nuùi cao

Thuyeát quaùi laø moät boä phaän quan troïng trong Kinh vaên cuûa kinh
Dòch thuoäc phaàn Thaäp döïc, voán ñöôïc coi laø cuûa Khoång töû hoaëc caùc
moân ñeä, hoaëc ngöôøi ñôøi sau oâng saùng taùc v.v… Trong Thuyeát quaùi coù
ñoaïn noùi veà nhöõng hieän töôïng thuoäc tính cuûa Baùt quaùi, (nhöng chöa heà
tröïc tieáp lyù giaûi, hoaëc trình baøy Nguõ haønh nhö laø moät ñaëc tính caên baûn
cuûa Baùt quaùi – ñaõ trích daãn vaø trình baøy ôû phaàn treân); trong ñoù coù moät
soá hieän töôïng thuoäc söï öùng duïng mang tính phoå bieán vaø ñöôïc coi nhö
laø moät tieân ñeà khoâng coù söï lyù giaûi. Ñoù laø: trong moân ñòa lyù coå Ñoâng
phöông, quaùi Caán coù moät vò trí quan troïng; vì noù ñaëc tröng cho nöõ
maïng ôû trung cung (Trung cung thuoäc Thoå – nam maïng duøng quaùi
Khoân – thuoäc Thoå) ñeå tính phöông vò trong vieäc laøm nhaø cöûa, ñeå moà
maû v.v… Ñeå baïn ñoïc tieän so saùnh, ñoái chieáu nhöõng vaán ñeà lieân quan
trong söï phaân tích döôùi ñaây, xin ñöôïc trích laïi hai ñoaïn trong Thuyeát
quaùi – Tieát 11 nhö sau:
Hieän töôïng thuoäc tính cuûa quaùi Caán:
Caán vi sôn, vi kinh loä, vi tieåu thaïch, vi moân quan,vi quaû qua, vi
hoân töï, vi chæ, vi caåu, vi thöû, vi kieàm ueá chi thuoäc, Kyø ö moäc daõ vi kieân
ña tieát.
Caán laø nuùi, laø ñöôøng taét, laø hoøn ñaù nhoû, laø cöûa khuyeát, laø traùi caây
vaø haït, laø hoaïn quan, laø ngöôøi gaùc cöûa, laø ngoùn tay. Laø con choù, con
chuoät vaø loaøi chim moû ñen. Laø loaïi caây cöùng coù u böôùu.

213
 Hieän töôïng thuoäc tính cuûa quaùi Toán:
Toán vi moäc, vi phong, vi tröôûng nöõ, vi thaèng tröïc, vi coâng,vi
baïch, vi tröôøng, vi cao, vi tieán thoaùi, vi baát quaû, vi xuù. Kyø ö nhaân daõ ö
quaû phaùt, vi quaûng tang, vi ña baïch nhaõn, vi caän lôïi thò tam boäi, kyø cuùu
vi tao quaùi.
Toán laø caây, laø gioù, laø con gaùi tröôûng, laø chæ ñaïo, laø coâng vieäc, laø
maøu traéng, laø daøi, laø cao, laø tôùi lui, laø khoâng giaûi quyeát, laø muøi hoâi, laø
ngöôøi coù ít toùc, traùn roäng, maét coù nhieàu troøng traéng, laø ngöôøi thu lôïi gaáp
ba laàn ôû thò tröôøng; sau cuøng laø daáu hieäu cuûa haêng haùi.
Nhö vaäy, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng: Caán laø nuùi, laø kinh loä; laø
loaïi caây coù u böôùu… chæ laø nhöõng hieän töôïng thuoäc phaïm truø cuûa Caán;
cuõng nhö Toán laø caây, laø gioù… cuõng chæ laø nhöõng hieän töôïng thuoäc phaïm
truø cuûa Toán; töông töï nhö vaäy vôùi Caøn laø trôøi, laø kim loaïi... Khoâng theå
coi nhöõng hieän töôïng nhö laø ñaëc tính caên baûn; cuõng nhö:
Ñaát laøm töôïng, laøm gaïch, laøm cheùn, laøm baùt, laøm ñoà saønh söù…
Töôïng, gaïch, cheùn, baùt, ñoà saønh söù… khoâng phaûi laø ñaëc tính caên baûn
cuûa ñaát, maø chæ laø nhöõng hieän töôïng thuoäc phaïm truø cuûa ñaát.
Neáu chuùng ta taïm goïi chæ moät nöûa caùi teân cuûa hoïc thuyeát vuõ truï
quan Ñoâng phöông – nhö noù theå hieän trong kinh Dòch – laø thuyeát AÂm
döông; thì – ngay caû tröôøng hôïp noù chæ coøn moät nöûa – chuùng ta vaãn
phaûi so saùnh moät thöïc teá öùng duïng bao truøm cuûa Baùt quaùi vôùi tính ñôn
giaûn cuûa chuoãi phaùt trieån tö töôûng vuõ truï quan AÂm döông trong coå thö
chöõ Haùn laø:
Thaùi cöïc sinh Löôõng nghi – Löôõng nghi sinh Töù töôïng – Töù töôïng
sinh Baùt quaùi – Thuoäc tính cuûa Baùt quaùi: Caán laø nuùi, laø ñöôøng taét, laø
caây lôùn coù maáu…
Neáu chuùng ta chaáp nhaän tính ñôn giaûn naøy thì khoâng theå naøo lyù
giaûi ñöôïc nhöõng söï öùng duïng bao truøm cuûa Baùt quaùi trong caùc lónh vöïc
khaùc, nhö: ñoâng y, ñòa lyù v.v… ; thaäm chí ñeán töøng haønh vi cuûa moät con
ngöôøi trong xaõ hoäi trong döï ñoaùn hoïc. Trong khi ñoù, treân thöïc teá: töø söï
khôûi nguyeân cuûa vuõ truï (theo baát cöù moät quan nieäm vuõ truï quan naøo ñaõ
hình thaønh trong lòch söû vaên minh nhaân loaïi) cho ñeán khi hình thaønh
nuùi, caây coù maáu… treân ñòa caàu laø moät khoaûng caùch vöôït ngoaøi trí thöùc
hieän ñaïi. (Bôûi vaäy, Thuyeát quaùi bò nhieàu ngöôøi cho laø “meâ tín dò ñoan”).
Nhö vaäy, giöõa thöïc teá öùng duïng vaø thöïc teá vaän ñoäng cuûa vuõ truï

214
vôùi moät quan nieäm quaù ñôn giaûn veà moät hoïc thuyeát vuõ truï quan – nhö
coå thö chöõ Haùn vaø nhöõng nhaø nghieân cöùu Lyù hoïc sau ñoù ghi nhaän – ñaõ
chöùng toû söï toàn taïi cuûa hoïc thuyeát AÂm döông Nguõ haønh vaø taát caû nhöõng
vaán ñeà lieân quan ñeán noù theo caùch hieåu töø tröôùc ñeán nay, chæ laø söï phaùt
hieän rôøi raïc nhöõng thaønh töïu cuûa moät neàn vaên minh vó ñaïi bò taøn phaù.
Qua söï chöùng minh ôû treân, baïn ñoïc cuõng thaáy raèng: Vieäc caùc nhaø Lyù
hoïc caên cöù vaøo Thuyeát quaùi noùi “Caán laø nuùi” vaø suy luaän quaùi Caán
thuoäc Thoå (vì naèm ôû Trung cung – thuoäc Thoå; cuõng khoâng coù söï lyù
giaûi, maø ñöôïc coi nhö laø moät tieân ñeà) chæ caên cöù treân thöïc teá öùng duïng
– maø cuï theå trong khoa ñòa lyù coå Ñoâng phöông (*).
Hieän töôïng quaùi Caán ôû trung cung, chæ coù khaû naêng lyù giaûi treân
cô sôû coi thuyeát AÂm döông Nguõ haønh laø moät hoïc thuyeát vuõ truï quan
thoáng nhaát vaø hoaøn chænh, Baùt quaùi laø nhöõng kyù hieäu theå hieän noäi dung
cuûa hoïc thuyeát ñoù (vaán ñeà naøy seõ ñöôïc minh chöùng ngay trong phaàn
sau). Vieäc coi quaùi Caán thuoäc haønh Thoå laø moät sai laàm ngay töø nhöõng
vaán ñeà caên baûn cuûa kinh Dòch.
Nhöõng thuoäc tính cuûa quaùi vò ñöôïc ñeà caäp ñeán trong Thuyeát quaùi,
chæ laø heä quaû cuûa söï hình thaønh sau moät quaù trình phaùt trieån cuûa nhöõng
söï vaän ñoäng, töông taùc giöõa nhöõng yeáu toá caên baûn caáu thaønh vuõ truï;
khoâng theå coi nhöõng thuoäc tính cuûa quaùi vò trong Thuyeát quaùi nhö
nhöõng ñaëc tính baûn caên, khi söï töông taùc cuûa Nguõ haønh ñöôïc coi laø
söï vaän ñoäng caên nguyeân cuûa vuõ truï theo thuyeát AÂm döông Nguõ haønh.
Ñaëc tính caên baûn cuûa quaùi vò chính laø Nguõ haønh ñaõ ñöôïc theå hieän
trong söï töông quan hôïp lyù giöõa Haø ñoà vaø Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân
thuûy. Töø söï keát hôïp naøy cho chuùng ta nhöõng ñaëc tính caên baûn cuûa Baùt
quaùi nhö sau:
CAØN – AÂm Thuûy, höôùng Taây Baéc, ñoä soá 6.
KHAÛM – Döông Thuûy, höôùng chính Baéc, ñoä soá 1.
CAÁN – AÂm Moäc, höôùng Ñoâng Baéc, ñoä soá 8.
CHAÁN – Döông Moäc, höôùng chính Ñoâng, ñoä soá 3.
KHOÂN – AÂm Hoûa, höôùng Ñoâng Nam, ñoä soá 2.
* Chuù thích: Ñoà hình cöûu cung trong ñoù quaùi Caán ñöôïc ñaët ôû trung cung, ñaõ ñöôïc
giaùo sö Leâ Vaên Söûu öùng duïng trong söï chöùng minh vieäc ñieàu chænh quaùi vò theo luaän
ñieåm cuûa oâng (ñaõ trích daãn ôû phaàn I).

215
 LY – Döông Hoûa, höôùng chính Nam, ñoä soá 7.
TOÁN – AÂm Kim, höôùng Taây Nam, ñoä soá 4.
ÑOAØI – Döông Kim, höôùng chính Taây, ñoä soá 9.
Trong quaù trình vaän ñoäng cuûa vuõ truï, khôûi nguyeân töø söï töông taùc
cuûa Nguõ haønh (theo vuõ truï quan AÂm döông Nguõ haønh) daãn ñeán moät
hình thöùc toàn taïi cuûa vuõ truï nhö hieän nay, trong ñoù ngay ñòa caàu cuõng
chæ laø moät hieän töôïng trong söï vaän ñoäng cuûa vuõ truï. Noäi dung cuûa quaùi
vò maø Thuyeát quaùi noùi ñeán, chæ laø nhöõng hieän töôïng toàn taïi treân ñòa caàu
vaø quan heä xaõ hoäi cuûa con ngöôøi; töùc laø xuaát hieän raát laâu sau söï hình
thaønh vuõ truï, (neáu coi thuyeát AÂm döông Nguõ haønh laø moät hoïc thuyeát
vuõ truï quan). Do ñoù, ñaëc tính caên baûn cuûa quaùi vò chæ coù theå laø Nguõ
haønh – treân cô sôû keát hôïp Haø ñoà vôùi Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy
– chính laø söï lyù giaûi hôïp lyù giöõa caùc vaán ñeà lieân quan. Trong phaàn phuï
chöông: “Daáu aán Haø ñoà trong coå thö chöõ Haùn tröôùc Taàn” ñaõ chöùng toû
vôùi baïn ñoïc: Haø ñoà chính laø söï öùng duïng treân moïi laõnh vöïc lieân quan
ñeán traùi ñaát vaø cuoäc soáng cuûa con ngöôøi nhö: Thôøi tieát, lòch soá (Leã kyù,
Laõ thò Xuaân thu); y hoïc (Hoaøng ñeá noäi kinh). Bôûi vaäy, söï keát hôïp Haø ñoà
vaø Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy, chính laø söï hôïp lyù khoâng phaûi chæ
vôùi söï lieân heä töông quan veà noäi dung, maø coøn laø söï hôïp lyù ñeán taát caû
nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán noù. Söï keát hôïp naøy cuõng laø moät baèng
chöùng saéc saûo cho söï giaûi maõ tranh Nguõ hoå thuoäc doøng tranh Haøng
Troáng – gaén lieàn vôùi Laïc thö Haø ñoà – chính laø caên baûn cuûa söï vaän
ñoäng cuûa vuõ truï theo thuyeát AÂm döông Nguõ haønh.
Nhö vaäy, töø nhöõng maät ngöõ toàn taïi trong vaên hoùa daân gian Vieät
Nam, ñaõ vaø seõ höôùng daãn cho chuùng ta khaùm phaù nhöõng bí aån lôùn nhaát
trong vaên minh coå Ñoâng phöông. Nhöõng maät ngöõ naøy seõ taïo ra khaû
naêng phuïc hoài laïi nhöõng giaù trò caên baûn cuûa moät hoïc thuyeát vuõ truï quan
coå, theå hieän ôû söï töông quan hôïp lyù trong caáu truùc noäi dung cuûa noù.
Trong tröôøng hôïp cuï theå naøy, laø söï chöùng minh ñaëc tính Nguõ haønh cuûa
Baùt quaùi – voán laø moät trong nhöõng bí aån ñaõ toàn taïi hôn 2000 naêm nay
trong lòch söû vaên hoùa Ñoâng phöông. Vaán ñeà naøy coøn ñöôïc lieân heä tieáp
tuïc minh chöùng ôû phaàn tieáp theo.

216
Chöông IV
CAÊN NGUYEÂN CUÛA BAÙT QUAÙI
Heä töø vieát: “Thò coá Dòch höõu Thaùi cöïc, thò sinh
Löôõng Nghi, Löôõng nghi sinh Töù töôïng”.

DÒCH HÖÕU THAÙI CÖÏC – THÒ SINH LÖÔÕNG NGHI

T
& MEÏ TROØN CON VUOÂNG

röôùc khi trình baøy vôùi baïn ñoïc veà caên nguyeân cuûa Baùt quaùi,
xin ñöôïc baét ñaàu baèng caên nguyeân cuûa vuõ truï theo thuyeát
AÂm döông Nguõ haønh. Kinh Dòch lyù giaûi söï khôûi nguyeân cuûa vuõ truï laø:
“Thaùi cöïc sinh löôõng nghi, Löôõng nghi sinh Töù töôïng”.

Thaùi cöïc – söï khôûi nguyeân cuûa vuõ truï – cho ñeán nay vaãn laø moät
khaùi nieäm khoù hieåu; moïi söï lyù giaûi cuûa caùc nhaø Lyù hoïc sau Haùn cho
ñeán tröôùc Toáng ñeàu khoâng thoûa ñaùng. Chæ ñeán cuoái Toáng môùi coù söï lyù
giaûi cuûa oâng Chu Hy ñöôïc coi laø taïm oån vaø löu truyeàn ñeán nay. Nhöng
ngay caû söï lyù giaûi cuûa oâng Chu Hy cuõng chöùa ñöïng nhöõng maâu thuaãn
vaø sai laàm, nhö ñaõ trình baøy ôû treân. Nhöng moät söï lyù giaûi hôïp lyù nhaát
cho xuaát xöù nguyeân thuûy cuûa vuõ truï theo thuyeát AÂm döông Nguõ haønh,
laïi thuoäc veà vaên minh Laïc Vieät.
Trong daân gian Vieät Nam, hieän coøn löu truyeàn moät caâu tuïc ngöõ
raát bí aån: “Meï troøn, con vuoâng”. Moãi khi caùc baø meï Vieät Nam vaøo thôøi
kyø sinh nôû laïi ñöôïc chuùc laønh baèng caâu tuïc ngöõ treân. Cöù nhö theá caâu
tuïc ngöõ ñaõ ñi qua bao theá heä cuûa gioáng noøi Laïc Vieät, cho ñeán taän baây
giôø. Ñaõ coù nhieàu nhaø nghieân cöùu xaùc ñònh hình töôïng vuoâng troøn laø
bieåu töôïng cuûa AÂm - Döông. Nhöng vaán ñeà laïi chæ döøng ôû ñaáy, neân
chöa giaûi maõ ñöôïc noäi dung cuûa noù moät caùch roát raùo. Thöïc ra ñaây laø
moät maät ngöõ coù yù nghóa ñaëc bieät quan troïng trong vieäc giaûi maõ söï khôûi
nguyeân cuûa Vuõ truï – theo quan ñieåm Vuõ truï quan cuûa thuyeát AÂm döông
Nguõ haønh. So saùnh yù nghóa maø noäi dung cuûa caâu tuïc ngöõ Vieät Nam
chuyeån taûi – vôùi moïi söï lyù giaûi cuûa caùc nhaø nghieân cöùu lyù hoïc coå kim
trong suoát hai thieân nieân kyû veà yù nghóa cuûa Thaùi cöïc vaø AÂm - Döông,
thì ñaây chính laø noäi dung söï vaän ñoäng khôûi nguyeân cuûa Vuõ truï theo
quan nieäm Vuõ truï quan cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh. Nguyeân nhaân
217
söï beá taéc cuûa caùc nhaø nghieân cöùu lyù hoïc trong vieäc lyù giaûi söï vaän ñoäng
khôûi nguyeân vuõ tru,ï chính laø söï phaân bieät Thaùi cöïc vaø AÂm - Döông.
Ngöôïc laïi, trong noäi dung caâu tuïc ngöõ Vieät Nam thì töø yù nieäm Thaùi cöïc
ñeán AÂm döông coù moät söï lieân heä chuyeån tieáp nhö sau:
Thaùi cöïc laø yù nieäm dieãn ñaït söï khôûi nguyeân cuûa vuõ truï; khoâng
phaûi laø söï toång hôïp cuûa nhöõng caùi cöïc nhoû, cuõng khoâng phaûi laø söï toàn
taïi cuûa moät caùi cöïc lôùn. YÙ nghóa tröïc tieáp cuûa danh töø naøy laø: Cöïc = söï
giôùi haïn; Thaùi = vöôït ra ngoaøi söï giôùi haïn. Thaùi cöïc laø daïng toàn taïi
khôûi nguyeân cuûa vuõ truï, do khoâng phaûi goàm nhöõng caùi cöïc nhoû vaø cuõng
khoâng phaûi laø moät caùi cöïc lôùn, neân trong ñoù khoâng coù caùi COÙù ñeå phaân
bieät vôùi caùi KHOÂNG. Vì khoâng coù söï phaân bieät vaø giôùi haïn neân Thaùi
cöïc chí tònh, thuaàn khieát, traøn ñaày vieân maõn. Töôïng cuûa Thaùi cöïc laø
hình troøn, bieåu töôïng cuûa söï vieân maõn; töông öùng vôùi hình töôïng “Meï
troøn” trong tuïc ngöõ cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Vì chí tònh neân Ñoäng; Tònh vaø
Ñoäng trong söï khôûi nguyeân cuûa Vuõ truï ñaõ taïo ra tính phaân bieät, töùc AÂm
- Döông. Thaùi cöïc chí tònh trôû thaønh Döông khi phaân bieät vôùi söï Ñoäng
– AÂm xuaát hieän. AÂm do phaân bieät vôùi Döông neân coù tính tuï ñuïc giôùi
haïn. Töôïng cuûa AÂm hình vuoâng. Vì AÂm ñöôïc sinh ra töø söï chí tònh cuûa
Thaùi cöïc, taïo neân söï phaân bieät AÂm - Döông. Bôûi vaäy, caâu tuïc ngöõ Vieät
Nam duøng hình töôïng “Meï troøn” – (sinh) – “Con vuoâng” nhaèm giaûi
thích söï vaän ñoäng töø khôûi nguyeân cuûa vuõ truï. Khaùc haún vôùi taát caû söï
giaûi thích cuûa caùc nhaø lyù hoïc Haùn Nho traûi qua hôn hai thieân nieân kyû.
Ñoàng thôøi chính yù nghóa cuûa söï giaûi thích treân ñaõ cho thaáy quan nieäm
cuûa caùc nhaø lyù hoïc Haùn Nho cho raèng: “Döông ñoäng – AÂm tònh” laø
moät sai laàm ngay töø caên nguyeân, coøn toàn taïi cho ñeán taän baây giôø. Sai
laàm naøy laø heä quaû tröïc tieáp cuûa söï phaân bieät Thaùi cöïc vaø AÂm döông.
Ñoù chính laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân chuû yeáu, goùp phaàn ñaùng keå
trong vieäc taïo neân nhöõng maâu thuaãn khoâng theå lyù giaûi ngay töø nhöõng
nguyeân lyù caên baûn cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh. Neáu AÂm tònh thì
khoâng theå coù moät caùi nhìn toång quaùt trong thöïc teá vaän ñoäng cuûa moïi
hieän töôïng lieân quan ñeán moïi vaán ñeà thuoäc phaïm truø cuûa thuyeát AÂm
döông Nguõ haønh.
Tính hôïp lyù cuûa caâu tuïc ngöõ Vieät Nam – trong vieäc lyù giaûi söï
khôûi nguyeân vuõ truï ñöôïc ñeà caäp ñeán trong Kinh vaên cuûa kinh Dòch laø:
“Thaùi cöïc sinh Löôõng Nghi” – ñaõ cho thaáy nguoàn goác Laïc Vieät cuûa thuyeát
AÂm döông Nguõ haønh ngay töø söï khôûi nguyeân cuûa noù. Trong tröôøng hôïp

218
naøy, khoâng theå coi caâu tuïc ngöõ Vieät Nam trong söï lieân heä vôùi vieäc giaûi
maõ söï khôûi nguyeân vuõ truï trong thuyeát AÂm döông Nguõ haønh laø moät söï
lieân heä ngaãu nhieân, thoâng qua chuû quan cuûa taùc giaû. Bôûi vì, chính caáu
truùc trong hình thöùc vaø noäi dung cuûa caâu tuïc ngöõ naøy ñaõ chöùng toû tính
maät ngöõ cuûa noù.
Moïi vaán ñeà lieân quan giöõa kinh Dòch – qua phaàn Kinh vaên vôùi
Heä töø laø “Thaùi cöïc sinh Löôõng nghi, Löôõng nghi sinh Töù töôïng, Töù töôïng sinh
Baùt quaùi” – vaø thuyeát AÂm döông Nguõ haønh nhö moät chænh theå thoáng
nhaát vaø hoaøn chænh, ñaõ phuû nhaän toaøn boä nhöõng quan nieäm cho raèng
khôûi nguyeân thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh laø hai hoïc thuyeát phaân bieät,
seõ ñöôïc tieáp tuïc lieân heä chöùng minh ôû phaàn sau ñaây.

BAÙNH CHÖNG – BAÙNH DAÀY

& THUYEÁT AÂM DÖÔNG NGUÕ HAØNH
Theo caùc nhaø nghieân cöùu thì thuyeát AÂm döông vaø Nguõ haønh laø
hai hoïc thuyeát rieâng bieät, ñöôïc hoaøn chænh vaøo khoaûng thôøi Haùn. Nhö
vaäy, veà noäi dung thì thuyeát AÂm döông Nguõ haønh laø moät hoïc thuyeát
nhaát quaùn vaø hoaøn chænh (ít nhaát laø sau Haùn).Vaán ñeà laø lòch söû khôûi
nguyeân cuûa noù. Taát caû moïi söï tranh luaän, maâu thuaãn keùo daøi treân 2000
naêm, suy cho cuøng baét ñaàu töø söï khôûi nguyeân naøy. Nhöng moïi truyeän
seõ saùng toû, truøng khôùp hôïp lyù trong söï töông quan cuûa nhöõng vaán ñeà
lieân quan ñeán thuyeát AÂm döông Nguõ haønh, khi hoïc thuyeát naøy trôû veà
vôùi coäi nguoàn cuûa noù laø neàn vaên minh Vaên Lang. Ñeå chöùng minh ñieàu
naøy, chuùng ta baét ñaàu töø moät truyeàn thuyeát noåi tieáng cuûa neàn vaên minh
Laïc Vieät, ñoù laø truyeàn thuyeát “Baùnh chöng, baùnh daày”.
Truyeàn thuyeát “Baùnh chöng baùnh daày” ñöôïc thuaät laïi döôùi ñaây
ñöôïc cheùp laïi trong saùch Lónh Nam chích quaùi (Nxb Vaên Hoïc Haø Noäi –
1990 – taùc giaû Vuõ Quyønh & Kieàu Phuù. Do Nguyeãn Ngoïc San bieân
khaûo giôùi thieäu. Giaùo sö Ñinh Gia Khaùnh chuû bieân):
Truyeän Baùnh chöng:
Sau khi vua Huøng Vöông phaù ñöôïc giaëc AÂn, nhaân quoác gia voâ
söï, muoán truyeàn ngoâi cho con, beøn trieäu hai möôi vò quan Lang vaø
coâng töû maø phaùn raèng: “Ta muoán truyeàn ngoâi cho keû naøo laøm ta vöøa yù,
cuoái naêm nay mang traân cam myõ vò ñeán ñeå tieán cuùng tieân vöông cho ta
ñöôïc troøn ñaïo hieáu thì seõ ñöôïc ta truyeàn ngoâi”.

219
 Theá laø caùc con ñua nhau ñi tìm cuûa ngon vaät laï khaép treân caïn
döôùi beå, nhieàu khoâng sao keå xieát. Duy chæ coù vò coâng töû (1) thöù 18 laø
Tieát Lieâu (2), baø meï tröôùc kia voán bò vua gheû laïnh, maéc beänh maø cheát,
taû höõu ít ngöôøi giuùp ñôõ, khoù xoay xôû, neân ñeâm ngaøy lo laéng, moäng mò
baát an. Moät ñeâm kia, moäng thaáy coù thaàn nhaân tôùi noùi raèng: “Caùc vaät
treân trôøi ñaát vaø moïi cuûa quí cuûa ngöôøi, khoâng gì baèng gaïo. Gaïo coù theå
nuoâi ngöôøi khoeû maïnh maø aên khoâng bao giôø chaùn, caùc vaät khaùc khoâng
theå hôn ñöôïc. Nay ñem gaïo neáp laøm baùnh, caùi hình vuoâng, caùi hình
troøn ñeå töôïng tröng hình ñaát vaø trôøi, roài duøng laù boïc ngoaøi ôû trong cho
myõ vò ñeå nguï yù coáng ñöùc sinh thaønh lôùn lao cuûa cha meï”. Tieát Lieâu tænh
daäy, möøng rôõ maø noùi raèng: “Thaàn nhaân giuùp ta vaäy!”
Noùi roài beøn theo lôøi trong moäng maø laøm, choïn thöù gaïo neáp traéng
tinh, laët laáy nhöõng haït troøn maåy khoâng bò vôõ, vo cho thaät saïch, laáy laù
xanh boïc xung quanh thaønh hình vuoâng, cho traân cam myõ vò vaøo beân
trong ñeå töôïng tröng cho vieäc ñaïi ñòa chöùa chaát vaïn vaät roài naáu chín goïi
laø baùnh chöng. Laïi laáy gaïo neáp naáu chín, giaõ cho naùt, naën thaønh hình
troøn, töôïng tröng cho trôøi goïi laø baùnh daày.
Ñeán kyø, vua vui veû truyeàn caùc con baøy vaät daâng tieán. Xem qua
khaép löôït, thaáy khoâng thieáu thöùc gì. Duy coù Tieát Lieâu chæ tieán baùnh
chöng vaø baùnh daày. Vua kinh ngaïc maø hoûi, Tieát Lieâu ñem giaác moäng
thuaät laïi. Vua ñem neám, thaáy ngon mieäng khoâng chaùn, hôn haún caùc
thöùc aên cuûa caùc con khaùc, taám taéc khen hoài laâu roài cho Tieát Lieâu ñöôïc
nhaát.
Ñeán ngaøy Teát, vua laáy baùnh naøy daâng cuùng cha meï. Thieân haï
baét chöôùc, nhaân teân Tieát Lieâu maø goïi laø Tieát Lieäu (3). Vua beøn truyeàn
ngoâi cho Tieát Lieâu, anh em 21 ngöôøi ñeàu ñöôïc chia giöõ caùc nôi phieân
traán, tuï taäp boä ñaûng thaønh thieân quoác. Veà sau, caùc töôùng tranh giaønh
nhau, thöôøng döïng moäc saùch (haøng raøo baèng goã ñeå phoøng ngöï; cho
neân, töø ñoù môùi coù saùch, thoân, trang, phöôøng (4).

Chuù thích: (1) Baûn A. 1752 cheùp: Truyeän baùnh Chöng baùnh Daøy.
(2) Caùc baûn khaùc chæ cheùp “22 vò quan Lang, khoâng coù coâng töû”
(3) Tieát lieäu coù nghóa laø caùc thöùc aên vaät lieäu trong ngaøy Teát nhaát.
(4) Veà ñoaïn cuoái, baûn A. 1752 cheùp: “Vua truyeàn ngoâi cho Lieâu maø khoâng
truyeàn ngoâi cho con tröôûng. 21 ngöôøi con khaùc ñeàu ñi töù phöông, döïa vaøo huøng phieân
maø thaønh laäp boä ñaûng, choïn nôi thaïch tuyeàn laøm nôi hieåm coá, ñôøi ñôøi ôû ñoù. Ñoàng boäc,
noâ tyø caøy baèng löûa troàng baèng dao… Cho tôùi haäu theá, tranh giaønh laãn nhau, phaûi laäp
moäc saùch ñeå traán giöõ, cho neân coù saùch, trang, phöôøng, töø ñoù, daàn daàn thaønh tuïc leä”.
Saùch laø danh töø chæ ñôn vò haønh chính ôû mieàn nuùi, töôïng töï nhö xaõ ôû mieàn xuoâi.

Qua truyeàn thuyeát ñöôïc cheùp laïi trong Lónh Nam Chích Quaùi, so
vôùi thöïc teá caáu taïo cuûa baùnh chöng baùnh daày ñöôïc löu truyeàn trong daân
gian vaø nhöõng dò baûn khaùc lieân quan ñeán truyeàn thuyeát naøy (ñaõ in

220
thaønh saùch hoaëc coøn truyeàn mieäng trong daân gian), thì: saùch Lónh Nam
Chích Quaùi cheùp veà truyeàn thuyeát naøy coøn thieáu moät soá chi tieát sau
ñaây:
Lang Lieâu cuøng ngöôøi nhaø ñaõ ñi saên moät con lôïn röøng, laáy thòt vaø
ñaäu xanh laøm nhaân baùnh, gaïo neáp bao xung quanh, duøng laù dong goùi
thaønh hình vuoâng.
Truyeàn thuyeát coøn keå raèng: khi trình baøy vôùi nhaø vua veà yù nghóa
cuûa baùnh chöng vaø baùnh Daøy, Lang Lieâu noùi (coù saùch cheùp laø chính
vua Huøng noùi):
– Baùnh hình troøn laø töôïng trôøi, ñaët teân laø baùnh Daøy. Baùnh hình
vuoâng laø töôïng ñaát, caùc thöù thòt môõ, ñaäu xanh vaø laù dong laø töôïng caàm
thuù, caây coû muoân loaøi ñaët teân laø baùnh chöng. Laù goùi ngoaøi, myõ vò ñeå
trong laø nguï yù ñuøm boïc nhau.
Treân thöïc teá, chieác baùnh chöng hieän löu truyeàn trong daân gian coù
caáu taïo nhö sau: Nhaân giöõa baùnh laø thòt heo, boïc ngoaøi laø ñaäu xanh,
ngoaøi ñaäu xanh laø gaïo neáp, beân ngoaøi cuøng laø laù dong, khi luoäc baùnh ta
coù maøu xanh treân maët neáp cuûa baùnh. Ñieàu ñaùng löu yù ôû ñaây laø caùch
buoäc chieác baùnh chöng – Leã: ñuùng ra phaûi duøng 4 chieác laït maøu ñieàu
hoaëc maøu ñoû, buoäc thaønh hai ñöôøng song song cho moãi chieàu taïo thaønh
chín hình vuoâng treân maët baùnh. Maøu ñoû naøy laø hình töôïng cuûa Moäc
sinh Hoûa.
Veà yù nghóa noäi dung chieác baùnh chöng, baùnh daày ñaõ ñöôïc trình
baøy vôùi baïn ñoïc trong cuoán Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát vaø
huyeàn thoaïi. Trong saùch naøy, xin ñöôïc toùm löôïc vaø lieân heä vôùi caâu tuïc
ngöõ “Meï troøn, con vuoâng” nhö sau:
Qua söï phaân tích ôû treân, chuùng ta ñaõ thaáy söï lieân heä giöõa hai hình
töôïng VUOÂNG – TROØN trong caâu tuïc ngöõ: “Meï troøn, con vuoâng” vôùi
söï laëp laïi hình töôïng naøy ôû baùnh chöng, baùnh daày.
Baùnh daày: hình troøn theå hieän söï vieân maõn; maàu traéng, khoâng vò
bieåu töôïng cho söï thuaàn khieát; tính deûo theå hieän cho söï thoâng bieán.
baùnh daày bieåu töôïng cuûa Döông vaø laø Thaùi cöïc.
Baùnh chöng: hình vuoâng, bieåu töôïng cuûa AÂm. Nhöõng vaät lieäu
caáu taïo neân chieác baùnh chöng hoaøn toaøn mang tính bieåu töôïng cho lyù
töông sinh cuûa Nguõ haønh: Thòt lôïn (heo) saéc hoàng thuoäc Hoûa, sinh Thoå
– saéc vaøng cuûa ñaäu xanh, sinh Kim – saéc traéng cuûa gaïo neáp, sinh Thuûy

221
– maøu xanh cuûa dieäp luïc toá trong laù dong taïo neân treân maët baùnh khi
luoäc (duøng nöôùc – Thuûy). Sinh Moäc – laù dong boïc beân ngoaøi baùnh.
Neáu tieáp tuïc theo lyù töông sinh seõ giaûi thích laït buoäc maøu ñoû, hoaëc
ñieàu: Moäc – laù dong, sinh Hoûa – saéc ñoû. Caùch buoäc laït cuûa baùnh chöng
cho thaáy moät bieåu töôïng cuûa Cöûu cung Haø ñoà.
Qua bieåu töôïng Nguõ haønh naèm trong baùnh chöng thuoäc AÂm, ñaõ
chöùng minh cho AÂm ñoäng, Döông tònh. Neáu AÂm tònh thì khoâng theå noùi
ñeán söï vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh ngay töø söï khôûi nguyeân cuûa vuõ truï.
Baùnh chöng, baùnh daày laø moät di saûn vaên hoùa cuûa ngöôøi Laïc Vieät.
Traûi qua hôn 2000 naêm, chieác baùnh chöng, baùnh daày ñaõ maát yù nghóa
nguyeân thuûy cuûa noù. Nhöng töø trong taâm linh saâu thaúm cuûa ngöôøi Laïc
Vieät, vaãn höôùng veà nguoàn coäi vaø giöõ gìn moät bieåu töôïng vaên hoùa thieâng
lieâng cuûa daân toäc vôùi bao thaêng traàm cuûa lòch söû. Haøng ngaøn naêm ñaõ
troâi qua – keå töø khi Ñaïi Vieät höng quoác – cuøng vôùi nhöõng di saûn vaên
hoùa truyeàn thoáng, chieác baùnh chöng, baùnh daày ñaõ ñöa chaùu con tìm veà
nguoàn coäi cuûa ñaát nöôùc ñaõ coù gaàn 5000 vaên hieán. AÂm döông haøi hoøa,
Nguõ haønh töông sinh laø öôùc mô cuûa con ngöôøi cho moät cuoäc soáng thaùi
bình, phuù tuùc ñöôïc göûi gaám trong bieåu töôïng baùnh chöng, baùnh daày
daâng hieán leân anh linh cuûa toå tieân trong ngaøy Teát, caàu mong moät naêm
môùi toát laønh.
Chính hình aûnh thieâng lieâng, huyeàn vó cuûa baùnh chöng, baùnh daày
– ñaõ cho chuùng ta thaáy caû moät nguyeân lyù cuûa moät hoïc thuyeát vuõ truï
quan coå ñaïi – giaûi thích töø söï vaän ñoäng khôûi nguyeân cuûa vuõ truï cho ñeán
moïi haønh vi cuûa moãi con ngöôøi trong xaõ hoäi. Ñaây cuõng laø mô öôùc cuûa
caùc nhaø khoa hoïc hieän ñaïi, ñang muoán coù moät sieâu lyù thuyeát nhö thuyeát
AÂm döông Nguõ haønh maø toå tieân ngöôøi Vieät ñaõ taïo döïng töø gaàn 5000
naêm veà tröôùc.

TÖÙ TÖÔÏNG TRONG VAÊN MINH VAÊN LANG

Traûi nhieàu thieân nieân kyû, caùc nhaø lyù hoïc ñaõ noùi ñeán khaùi nieäm Töù
töôïng vôùi caùch hieåu nhö coå thö chöõ Haùn mieâu taû moät caùch nghieâm tuùc.
Nhöng trong vaên hoïc daân gian Vieät Nam laïi coù hình aûnh moät oâng Töù
töôïng raát aán töôïng vaø khoâi haøi, mang tính phaûn baùc. Töø hình aûnh coù
tính phaûn baùc naøy, ñaõ daãn ñeán moät yù töôûng tìm laïi khaùi nieäm nguyeân
thuûy ñích thöïc cuûa töø Töù töôïng.

222
 Keát caáu chaët cheõ cuûa bieåu töôïng AÂm döông Nguõ haønh trong baùnh
chöng, baùnh daày cuõng chæ ra tính phi lyù cuûa khaùi nieäm Töù töôïng löu
truyeàn trong coå thö chöõ Haùn: Khoâng theå coù söï hieän höõu cuûa Töù töôïng
nhö moät daïng toàn taïi cuûa vaät chaát khôûi nguyeân cuûa vuõ truï sau AÂm -
Döông. Bôûi vì, neáu nhö vaäy thì seõ khoâng coù söï sinh, khaéc cuûa Nguõ
haønh trong söï vaän ñoäng nguyeân thuûy cuûa vuõ truï, khi beân caïnh ñoù coøn
hieän höõu tôùi 4 daïng toàn taïi khaùc ñöôïc ñaët teân laø: Thieáu aâm, Thieáu
döông, Thaùi aâm, Thaùi döông. Raûi raùc trong moät soá saùch lieân quan ñeán
kinh Dòch coøn coù nhöõng thuaät ngöõ laõo AÂm, laõo Döông, thuaàn AÂm, thuaàn
Döông(?).
Khaùi nieäm Töù töôïng trong coå thö chöõ Haùn mieâu taû nhö laø moät
daïng toàn taïi nguyeân thuûy cuûa vaät chaát laø moät sai laàm. Ñieàu naøy maâu
thuaãn vôùi chính noäi dung kinh vaên cuûa kinh Dòch; bôûi vì, neáu Töù töôïng
coù thuoäc tính vaät chaát – theo coå thö Trung Hoa – thì töø nhöõng thuoäc
tính vaät chaát ñoù laïi phaùt sinh ra nhöõng daïng toàn taïi khaùc vaø ñöôïc kyù
hieäu baèng Baùt quaùi (!?). Neáu nhö vaäy, nhöõng thuoäc tính vaät chaát theå
hieän ôû Nguõ haønh seõ: hoaëc laø cuøng toàn taïi vôùi Baùt quaùi vaø taïo neân 13
daïng toàn taïi nguyeân thuûy cuûa vuõ truï trong vuõ truï quan AÂm döông Nguõ
haønh; hoaëc laø vuõ truï quan AÂm döông vaø Vuõ truï quan Nguõ haønh laø hai
heä thoáng khoâng theå hoøa nhaäp ngay töø nhöõng nguyeân lyù khôûi nguyeân
cuûa noù. Ñöông nhieân taát caû hai khaû naêng ñoù ñeàu phi lyù tröôùc thöïc teá
öùng duïng cuûa moät hoïc thuyeát vuõ truï quan nhaát quaùn vaø hoaøn chænh traûi
haøng thieân nieân kyû, voán ñöôïc coi laø hoøa nhaäp vaøo thôøi Haùn. Söï hieåu sai
veà yù nieäm “Töù töôïng” laø moät nhaân toá quan yeáu, trong vieäc caûn trôû
nhöõng coá gaéng phuïc hoài heä thoáng lyù luaän caên baûn cuûa thuyeát AÂm döông
Nguõ haønh cuûa nhöõng nhaø Lyù hoïc coå Trung Hoa töø thôøi Haùn. Trong
kinh vaên cuûa kinh Dòch khoâng heà dieãn giaûi Töù töôïng laø Thaùi aâm, Thaùi
döông, Thieáu aâm, Thieáu döông. Nhöõng thuaät ngöõ naøy – neáu xeùt theo
noäi dung baûn vaên – thì xuaát hieän sôùm nhaát trong Hoaøng Ñeá noäi kinh toá
vaán, ñoù laø nhöõng thuaät ngöõ:
* Quyeát aâm phong Moäc
* Thieáu aâm quaân Hoûa
* Thieáu döông töôùng Hoûa
* Thaùi aâm thaáp Thoå
* Döông minh taùo Kim

223
 * Thaùi döông haøn Thuûy (*)
Qua söï chöùng minh ôû treân, chuùng ta thaáy raèng: nhöõng thuaät ngöõ
naøy töï thaân khoâng coi Töù töôïng nhö laø moät söï toàn taïi ñoäc laäp sau AÂm
döông maø gaén lieàn vôùi yeáu toá Nguõ haønh. Söï töông quan hôïp lyù ñaõ theå
hieän raèng: Söï chuyeån hoùa cuûa AÂm döông khoâng theå dieãn taû baèng moät
khaùi nieäm coù yù nghóa tuyeät ñoái. Bôûi vì: Neáu Thieáu döông laø moät traïng
thaùi phaân bieät coù giaù trò tuyeät ñoái so vôùi Thaùi döông – thì ñaõ coù söï phaân
bieät AÂm döông. Khaùi nieäm veà söï chuyeån hoùa AÂm döông cho raèng: khi
Döông (hoaëc AÂm) cöïc thònh thì AÂm sinh (hoaëc Döông sinh); giai ñoaïn
baét ñaàu cuûa AÂm sinh (hoaëc Döông sinh) goïi laø Thieáu aâm (hoaëc Thieáu
döông); Döông tröôûng thì AÂm tieâu (hoaëc ngöôïc laïi). Nhö vaäy ñaây laø söï
chuyeån hoùa lieân tuïc, khoâng theå coù khaùi nieäm tuyeät ñoái ñeå phaân bieät söï
chuyeån hoùa töø AÂm sang Döông hoaëc ngöôïc laïi. Moät thí duï töông töï cho
yù nieäm tröøu töôïng naøy, xin ñöôïc minh hoïa baèng moät ñoaïn thô noåi tieáng
cuûa nöõ só Ñaëng Nguyeät Anh nhö sau:
Neáu anh bieát ñöôïc... chieàu nay
Gioù töø ñaâu ñeán... thoåi gaày nhaønh mai
Moät ñôøi gioù coù vì ai
Xoâ nghieâng chieàu tím ra ngoaøi hoaøng hoân.
Ñoaïn thô treân thaät laø tuyeät vôøi, xöùng ñaùng ñöôïc ñöùng trong danh
saùch: 210 baøi thô tình hay nhaát theá giôùi. Ñoaïn thô mieâu taû traïng thaùi
noäi taâm chôi vôi vì söï hoøa nhaäp ñaày eùo le giöõa tình yeâu vaø traùch nhieäm;
moät mô öôùc ñaäm chaát laõng maïn, muoán vöôït khoûi nhöõng maâu thuaãn noäi
taâm voán hieän höõu nhö moät söï an baøi cuûa Taïo hoùa cho soá phaän con
ngöôøi. Chieàu tím vaø hoaøng hoân cuøng laø moät khaùi nieäm trong giai ñoaïn
chuyeån hoùa töø ban ngaøy sang ban ñeâm. Neáu goïi laø hoaøng hoân (trôøi
vaøng) thì coù theå hieåu laø trôøi chieàu, nhöng thuoäc veà phaàn ban ngaøy
* Chuù thích: YÙ töôûng Giaùp hôïp Kyû hoùa Thoå, AÁt hôïp Canh hoùa Kim, Bính hôïp Taân hoùa
Thuûy, Nhaâm hôïp Ñinh hoùa Moäc, Maäu hôïp Quí hoùa Hoûa, xuaát hieän laàn ñaàu tieân – theo
noäi dung baûn vaên – trong “Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán”, phaàn Luïc nguyeân chính kyû ñaïi
luaän. Ngöôøi ñaët ra vaán ñeà naøy laø Quæ Du Khu – moät nhaân vaät phuï beân caïnh hai nhaân
vaät chính laø Hoaøng Ñeá vaø Kyø Baù. Hieän töôïng Giaùp Kyû hoùa Thoå… ñöôïc gheùp vôùi Nguõ
AÂm thanh coå laø: Cung, Thöông, Gioác, Chuûy, Vuõ vaø öùng duïng trong dieãn taû söï vaän
ñoäng cuûa Luïc Khí trong lyù luaän Ñoâng y. Ngöôøi vieát cho raèng yù töôûng naøy mang tính
maät ngöõ, duøng ñeå tìm nguyeân taéc naïp aâm Nguõ haønh trong Laïc thö Hoa giaùp. Xin xem
“Thôøi Huøng Vöông vaø bí aån Luïc thaäp Hoa giaùp” (Nxb VHTT 2002).
224
nhieàu hôn. Neáu goïi laø chieàu tím thì cuõng laø trôøi chieàu, nhöng thuoäc veà
phaàn ban ñeâm nhieàu hôn. khoaûng phaân bieät giöõa chieàu tím vaø hoaøng
hoân laø söï chuyeån hoùa lieân tuïc giöõa ngaøy vaø ñeâm trong buoåi chieàu;
töông töï nhö giai ñoaïn chuyeån hoùa giöõa AÂm vaø Döông. Raát khoù coù theå
phaân ñònh ñaâu laø giôùi haïn giöõa chieàu tím vaø hoaøng hoân; töông töï nhö
raát khoù phaân ñònh roõ raøng söï chuyeån tieáp töø AÂm sang Döông. Bôûi vì vôùi
khaùi nieäm Thaùi aâm töùc laø vöôït qua AÂm thì Döông baét ñaàu sinh goïi laø
Thieáu döông, hoaëc ngöôïc laïi. Nhöng giöõa Thieáu döông vaø Thuaàn döông,
Thaùi döông… laø nhöõng giai ñoaïn chuyeån hoùa lieân tuïc, chuùng ta chæ coù
theå yù nieäm baèng moät tö duy tröøu töôïng. Do ñoù, khaùi nieäm veà Töù töôïng
tröôùc ñaây cho laø: Thaùi aâm, Thaùi döông, Thieáu aâm, Thieáu döông nhö laø
moät khaùi nieäm tuyeät ñoái ñöôïc phaân ñònh roõ raøng laø moät sai laàm. Ñieàu
naøy chæ coù theå cuï theå hoùa trong söï chuyeån hoùa töø Döông sang AÂm ôû
Baùt quaùi moät caùch töông ñoái töø queû Caøn sang queû Khoân, gaén lieàn vôùi
söï vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh. Bôûi vaäy, khaùi nieäm “Töù töôïng” khoâng theå
söû duïng vôùi yù nghóa laø hình thöùc theå hieän cho söï vaän ñoäng cuûa AÂm –
Döông; maø chæ coù theå coi ñoù laø boán daïng töông taùc cuûa Nguõ haønh trong
söï aûnh höôûng cuûa quaù trình vaän ñoäng AÂm döông.
Theo thuyeát AÂm döông Nguõ haønh thì söï vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh
theå hieän ôû 4 daïng töông taùc nhö sau:
Töông sinh: THUÛY sinh MOÄC, MOÄC sinh HOÛA, HOÛA sinh THOÅ,
THOÅ sinh KIM, KIM sinh THUÛY.
Töông thöøa: laø söï thaùi quaù cuûa töông sinh; thí duï: Thuûy döôõng
Moäc, Thuûy quaù vöôïng, Moäc khoâng sinh ñöôïc.
Töông khaéc: THOÅ khaéc THUÛY, THUÛY khaéc HOÛA, HOÛA khaéc
KIM. KIM khaéc MOÄC, MOÄC khaéc THOÅ.
Töông vuõ: laø söï tieâu cöïc cuûa töông khaéc; thí duï: Thoå khaéc Thuûy,
Thuûy quaù vöôïng khieán Thoå bò trieät.
Boán daïng töông taùc cuûa Nguõ haønh noùi treân chính laø “Töù töôïng”
(Töôïng laø moät töø coå töông töï nhö hình thöùc beân ngoaøi, hoaëc nhöõng daáu
aán, hình thöùc vaän ñoäng ñaëc thuø lieân quan; thí duï nhö: maây ñen laø töôïng
cuûa möa, taêm laø töôïng cuûa caù… trong tröôøng hôïp naøy chính laø hình thöùc
vaän ñoäng töông taùc cuûa Nguõ haønh). Nhö vaäy, vôùi caùch lyù giaûi naøy thì
ngay sau khi xuaát hieän tính ñoäng – phaân bieät vôùi traïng thaùi chí tònh
nguyeân thuûy cuûa vuõ truï laø Thaùi cöïc – ñaõ baét ñaàu xuaát hieän ngay söï

225
töông taùc noùi treân. Ñieàu naøy giaûi thích yù nghóa cuûa caâu: “Thaùi cöïc sinh
Löôõng nghi, Löôõng nghi sinh Töù töôïng”. Söï lyù giaûi naøy hoaøn toaøn
truøng hôïp vôùi moät nhaän ñònh cuûa khoa hoïc hieän ñaïi ñöôïc trích daãn sau
ñaây trong saùch “Khaùm phaù veà caùc bí aån cuûa con ngöôøi vaø theá giôùi soáng”
(Taùc giaû Ngoâ Thaønh Ñoàng – Nxb Ñaø Naüng – 1998 – trang 7):
Töông taùc laø nguyeân nhaân ñaàu tieân vaø cuõng laø nguyeân nhaân cuoái
cuøng cuûa vaïn vaät.
Töông taùc laø ñoäng löïc naåy sinh theá giôùi vaø cuõng laø nguyeân nhaân
tuyeät dieät noù.
Nhö vaäy, nguoàn goác vaø baûn theå theá giôùi ñöôïc nghieân cöùu, nhaän
thöùc theo nguyeân lyù töông taùc. Hình thöùc töông taùc theá naøo thì baûn chaát
söï vieäc nhö theá vaäy.
Qua ñoaïn trích daãn treân ñaõ cho thaáy tính hôïp lyù trong nhöõng vaán
ñeà lieân quan cuûa khaùi nieäm Töù töôïng – theo caùi nhìn töø vaên hoùa daân
gian Vieät Nam – trong vuõ truï quan AÂm döông Nguõ haønh. Taát nhieân
hình thöùc töông taùc naøy laø do söï vaän ñoäng cuûa nhöõng daïng vaät chaát
nguyeân thuûy caáu thaønh vuõ truï – theo quan nieäm vuõ truï quan coå laø Nguõ
haønh. Ñieàu naøy lyù giaûi vì sao trong baùnh chöng chæ coù bieåu töôïng cuûa
Nguõ haønh maø khoâng coù bieåu töôïng cuûa Töù töôïng.
Sau khi ñöa khaùi nieäm Töù töôïng trôû veà vôùi ñuùng yù nghóa nguyeân
thuûy cuûa noù trong söï töông quan hôïp lyù, seõ daãn tôùi söï lyù giaûi tieáp theo
laø Baùt quaùi – kyù hieäu baûn nguyeân cuûa kinh Dòch.

NOÄI DUNG ÑOÀ HÌNH KYÙ HIEÄU

TIEÂN THIEÂN VAØ HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI
Vôùi ñònh nghóa nhö treân, thì Töù töôïng chæ laø hình thöùc vaän ñoäng
cuûa Nguõ haønh trong söï chi phoái cuûa AÂm döông. Ñieàu naøy giaûi thích vì
sao töôïng cuûa Nguõ haønh naèm trong baùnh chöng – thuoäc AÂm. Hieâän
töôïng phaùt sinh naøy baét ñaàu töø haønh Thuûy; nhö coå thö ñaõ ghi laïi – ñöôïc
caùc nhaø lyù hoïc thôøi Toáng phaùt hieän coâng boá “Thieân nhaát sinh Thuûy,
Ñòa luïc thaønh chi …”. Do aûnh höôûng cuûa Döông ñaõ hình thaønh AÂm –
Nguõ haønh vaø Döông – Nguõ haønh.
Do ñoù, vôùi caâu “Töù töôïng sinh Baùt quaùi” thì Baùt quaùi chính laø ñoà
hình kyù hieäu cho söï vaän ñoäng, töông taùc cuûa Nguõ haønh (Söï töông quan
giöõa Quaùi vò vaø Nguõ haønh ñaõ ñöôïc trình baøy ôû phaàn treân trong ñoà hình

226
Haø ñoà vaø Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy). Ñeán ñaây moät vaán ñeà ñöôïc
ñaët ra laø: Nguõ haønh goàm 5 daïng toàn taïi maø Baùt quaùi laïi chæ theå hieän coù
4 haønh phaân AÂm döông laø Kim, Moäc, Thuûy, Hoûa? Vaán ñeà naøy xin
ñöôïc lyù giaûi nhö sau:
Thuyeát AÂm döông Nguõ haønh quan nieäm: haønh Thoå laø nôi qui
taøng cuûa 4 Haønh coøn laïi. Khi söï vaän ñoäng ñeán haønh Thoå thì moïi söï laïi
baét ñaàu. Nhö vaäy, trong söï vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh thì chu kyø keát thuùc
seõ laø daïng toàn taïi cuûa haønh Thoå (Phaûi chaêng haønh Thoå trong daïng caáu
taïo nguyeân thuûy coù theå tìm thaáy trong loã ñen cuûa vuõ truï?). Do ñoù, chæ
caàn theå hieän söï vaän ñoäng cuûa 4 haønh khí coøn laïi vaø phaân AÂm döông
qua kyù hieäu Baùt quaùi, chu kyø keát thuùc ôû Khoân (Thoå).
Saùch “Tam meänh thoâng hoäi” noùi: “Nguõ haønh khoâng noùi ñeán Thoå
maø töù haønh ñeàu thaønh Thoå cuïc. Vaïn vaät ñeàu taøng trong ñaát”. (*)

Treân cô sôû phaân tích nhöõng maâu thuaãn veà khoaûng caùch xuaát hieän
voâ lyù giöõa Tieân thieân vaø Haäu thieân ñaõ trình baøy ôû phaàn II. Ngöôøi vieát
xin ñöôïc trình baøy moät giaû thuyeát vaø minh chöùng veà söï xuaát hieän ñoàng
thôøi cuûa Baùt quaùi Tieân thieân vaø Haäu thieân nhö sau:
Thuyeát quaùi - Tieát 3 vieát:
Thieân ñòa ñònh vò, sôn traïch thoâng khí, chaán phong töông baïc
thuûy hoûa baát töông xaï, baùt quaùi töông thoá.
Soá vaõng giaû thuaän, tri lai giaû nghòch, thò coá Dòch nghòch soá daõ.
Khi AÂm döông ñaõ phaân bieät (thieân ñòa ñònh vò) , söï vaän ñoäng nguyeân
thuûy cuûa Nguõ haønh chính laø traïng thaùi khôûi nguyeân hoãn mang cuûa vuõ
truï. Hình aûnh hoãn mang naøy ñöôïc khoa Thieân vaên hoïc hieän ñaïi moâ taû,
truøng khôùp vôùi ñoà hình kyù hieäu cuûa Tieân thieân Baùt quaùi nhö sau:

* Chuù thích: Döï ñoaùn theo Töù truï, saùch ñaõ daãn.

227
 ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA
SÖÏ HÌNH THAØNH VUÕ TRUÏ QUA TIEÂN THIEÂN BAÙT QUAÙI

Hình elip ôû giöõa ñöôïc veõ laïi töø cuoán Vuõ truï phoøng thí nghieäm
thieân nhieân vó ñaïi (Nguyeãn Quang Rieäu – Nxb Giaùo Duïc 1995) mieâu
taû “phoâng vuõ truï” do nhoùm thieân vaên COBE thöïc hieän, taùi taïo laïi söï
hình thaønh vuõ truï giai ñoaïn ñaàu.

228
 Söï keát hôïp vôùi ñoà hình Tieân thieân Baùt quaùi cho chuùng ta moät
hình aûnh trong truyeàn thuyeát “Baø Nöõ Oa vaù trôøi” laø: “Khí nheï vaø trong
bay leân thaønh trôøi, khí naëng vaø ñuïc tuï xuoáng thaønh ñaát”. Trong ñoà hình Tieân
thieân Baùt quaùi treân ñaây: chuùng ta thaáy raèng: toaøn boä nhöõng quaùi coù soá
haøo Döông nhieàu hôn ñeàu ôû phía treân, maø ôû phaàn cao nhaát laø queû Caøn
(Caøn töôïng trôøi, trong kinh vaên cuûa kinh Dòch chöa bao giôø coi Caøn laø
Thuaàn döông); nhöõng quaùi coù soá haøo AÂm nhieàu hôn ñeàu ôû phía döôùi,
maø ôû phaàn thaáp nhaát laø quaùi Khoân (töôïng ñaát). Truïc Caøn Khoân laø truïc
thaúng ñöùng. Treân cô sôû naøy, chuùng ta coù theå hieåu söï “tuï xuoáng thaønh
ñaát” chính laø söï tuï laïi hình thaønh caùc thieân theå (Trong vuõ truï khoâng coù
söï phaân bieät ôû treân, ôû döôùi).
Noäi dung cuûa ñoà hình Tieân thieân khoâng chæ cho thaáy moät hình
aûnh tónh trong söï hình thaønh vuõ truï maø coøn laø söï vaän ñoäng tieáp theo cuûa
noù: “Khí nheï vaø trong bay leân thaønh trôøi, khí naëng vaø ñuïc tuï xuoáng thaønh ñaát”;
thöù töï cuûa caùc quaùi duø tính thuaän hay nghòch ñeàu cho thaáy söï chuyeån
hoùa töø AÂm sang Döông vaø ngöôïc laïi. Ñoà hình Tieân thieân coøn cho thaáy
tính caân baèng ñoäng cuûa caùc quaùi cuøng tính chaát ñoái xöùng qua truïc Caøn
Khoân (theo quan nieäm veà ñaëc tính Nguõ haønh cuûa Baùt quaùi nguyeân
thuûy, ñaõ chöùng minh ôû treân).
Chaán (Döông Moäc) Caán (AÂm Moäc).
Ñoaøi (Döông Kim) Toán (AÂm Kim)
Khi vuõ truï ñaõ hình thaønh, thì söï vaän ñoäng cuûa traùi ñaát trong aûnh
höôûng cuûa nhöõng söï töông taùc töø vuõ truï – maø söï töông taùc gaàn guõi laø do
vò trí vaø söï vaän ñoäng cuûa traùi ñaát trong Thaùi döông heä – chính laø cô sôû
ñeå hình thaønh Baùt quaùi Haäu thieân. Ñieàu naøy giaûi thích vì sao Baùt quaùi
Haäu thieân ñaõ lyù giaûi taát caû moïi hieän töôïng lieân quan ñeán thieân nhieân vaø
cuoäc soáng treân traùi ñaát; trong ñoù coù con ngöôøi. Khoa hoïc hieän ñaïi ñaõ
chöùng toû raèng: chính ñoä nghieâng cuûa traùi ñaát (23o5’) laø nguyeân nhaân
cuûa hình thaønh 4 muøa. Trong ñoù theo thuyeát AÂm döông Nguõ haønh thì:
muøa Xuaân thuoäc Moäc, muøa Haï thuoäc Hoûa, muøa Thu thuoäc Kim, muøa
Ñoâng thuoäc Thuûy, tuaàn hoaøn theo lyù töông sinh cuûa Nguõ haønh. Chuùng
ta seõ thaáy söï truøng khôùp hoaøn toaøn giöõa ñoä nghieâng cuûa truïc traùi ñaát vaø
söï vaän ñoäng cuûa 4 muøa vaø caáu truùc ñoà hình Haäu thieân nguyeân thuûy vôùi
Haø ñoà döôùi ñaây:
Taát caû nhöõng söï truøng khôùp cuûa ñoà hình Tieân thieân vôùi hình traïng

229
vaän ñoäng hoãn mang ñaàu tieân cuûa vuõ truï vaø ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi
vôùi söï vaän ñoäng cuûa traùi ñaát trong söï töông taùc cuûa vuõ truï, ñaõ lyù giaûi ñoà
hình Tieân thieân vaø Haäu thieân phaûi xuaát hieän ñoàng thôøi. Bôûi vì, chæ khi
coù con ngöôøi treân traùi ñaát môùi coù söï tìm hieåu vuõ truï. Töø söï tìm hieåu naøy
ñaõ daãn tôùi moät hoïc thuyeát vuõ truï quan coå ñaïi laø thuyeát AÂm döông Nguõ
haønh vaø Baùt quaùi chæ laø ñoà hình kyù hieäu theå hieän cho noäi dung cuûa hoïc
thuyeát naøy.
ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA
SÖÏ HÌNH THAØNH HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI

Luaän ñieåm veà noäi dung ñoà hình Tieân thieân vaø Haäu thieân tieáp tuïc
lyù giaûi nhöõng vaán ñeà sau ñaây:
@ Söï lieân quan chaët cheõ giöõa heä thoáng kyù hieäu 64 queû Tieân

230
thieân Baùt quaùi vôùi nhöõng noäi dung cuûa heä thoáng kyù hieäu 64 queû Haäu
thieân Baùt quaùi; söï lieân heä naøy ñöôïc chöùng toû baèng phöông phaùp döï
ñoaùn maø oâng Thieäu Khang Tieát coâng boá vaøo thôøi Toáng. Phuû nhaän
luaän ñieåm cho raèng coù nhöõng heä thoáng kyù hieäu Dòch ngoaøi Tieân thieân
vaø Haäu thieân nhö: Lieân Sôn Dòch, Qui taøng Dòch, Trung Dòch… Cho
duø coù theå tìm thaáy nhöõng baûn vaên coå ghi nhaän nhöõng hieän töôïng naøy
thì cuõng chæ laø nhöõng saûn phaåm hoaëc do hieåu sai, hoaëc do nguïy taïo,
khi kinh Dòch ñaõ maát ñi heä thoáng lyù thuyeát caên baûn cuûa noù.
@ Söï lyù giaûi treân cuõng chöùng toû raèng Kinh Phoøng, Maïnh Hyû (*)
hoaøn toaøn khoâng phaûi laø ngöôøi ñeà xöôùng thuyeát Quaùi khí, duøng “Quaùi”
cuûa Chu Dòch phoái gheùp vôùi khí haäu 4 muøa. Hoï chæ coâng boá moät di saûn
vaên hoùa ñaõ coù töø tröôùc ñoù cuûa moät neàn vaên minh bò taøn phaù. Ngöôøi ta
khoâng theå phaùt minh ra moät caùi maø – cho ñeán taän ngaøy hoâm nay –
ngöôøi ta vaãn khoâng hieåu gì veà noù. Tính phaùt hieän vaø coâng boá caøng
ñöôïc chöùng toû, khi haàu nhö nhöõng yeáu toá caên baûn cuûa hoïc thuyeát AÂm
döông Nguõ haønh chæ ñöôïc coi laø “phaùt minh” vaøo ñôøi Toáng, nhö: Haø
ñoà, Laïc thö, ñoà hình kyù hieäu vaø heä thoáng 64 queû Tieân thieân…
@ Thuyeát AÂm döông Nguõ haønh laø moät hoïc thuyeát vuõ truï quan
coå ñaïi hoaøn chænh vaø Baùt quaùi chính laø kyù hieäu cuûa moät sieâu coâng
thöùc theå hieän noäi dung cuûa hoïc thuyeát naøy. Ñoàng thôøi cuõng chöùng toû
neàn vaên minh Vaên Lang chính laø nôi xuaát xöù cuûa hoïc thuyeát AÂm döông
Nguõ haønh. Söï toàn taïi cuûa nhöõng coå thö chöõ Haùn lieân quan ñeán hoïc
thuyeát naøy chæ laø söï phaùt hieän rôøi raïc nhöõng phaàn coøn laïi cuûa moät neàn
vaên minh ñaõ maát. Nhöõng maät ngöõ toàn taïi trong neàn vaên hoùa truyeàn
thoáng cuûa ngöôøi Vieät Nam hieän nay laøm chuû yeáu – phoái hôïp vôùi nhöõng
maät ngöõ trong truyeàn thuyeát voán ñöôïc coi laø cuûa vaên minh Trung Hoa
– ñaõ höôùng daãn söï lyù giaûi nhöõng vaán ñeà caên baûn cuûa thuyeát AÂm döông
Nguõ haønh – trong söï töông quan hôïp lyù giöõa caùc vaán ñeà lieân quan ñeán
noù – laø moät baèng chöùng chöùng toû cho luaän ñieåm ñaõ trình baøy.
Töø nhöõng nguyeân lyù caên baûn ñöôïc phuïc hoài, seõ daãn ñeán khaû
naêng phuïc hoài hoaøn toaøn hoïc thuyeát AÂm döông Nguõ haønh treân cô sôû söï
töông quan hôïp lyù vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán noù. Ñieàu naøy chæ coù
theå thöïc hieän ñöôïc, baét ñaàu töø neàn vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa daân toäc

* Chuù thích: Theo coå thö chöõ Haùn, thì ñaây laø hai ngöôøi ñöôïc chaân truyeàn töø ngaøi
Khoång töû – Ñaõ trích daãn ôû treân.

231
Vieät Nam – haäu dueä ñích thöïc neàn vaên minh Vaên Lang. Chính söï phaùt
trieån cuûa khoa hoïc hieän ñaïi – töùc laø söï phaùt trieån töï nhieân cuûa xaõ hoäi,
cuoäc soáng vaø tri thöùc con ngöôøi – ñaõ minh chöùng cho neàn vaên minh
Vaên Lang – moät neàn vaên minh kyø vó, moät thôøi bao truøm leân mieàn nam
soâng Döông Töû.
Ñeán ñaây, vaán ñeà coù tính taát yeáu ñöôïc ñaët ra treân quan ñieåm “Moät
luaän thuyeát khoa hoïc thæ ñöôïc coi laø ñuùng, neáu noù giaûi thích ñöôïc haàu
heát nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán noù”. Do ñoù, töø söï hieäu chænh nhöõng
moái töông quan caên baûn cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh – theo söï lyù
giaûi ñöôïc höôùng daãn töø neàn vaên minh Laïc Vieät, phaûi chöùng toû tính
chaân lyù laø: tieáp tuïc chöùng minh ñöôïc khaû naêng phuïc hoài nhöõng luaän
thuyeát tieáp noái; töø ñoù coù khaû naêng daãn ñeán söï hieäu chænh ñoái vôùi nhöõng
phöông phaùp luaän treân thöïc teá öùng duïng cuûa taát caû caùc vaán ñeà lieân
quan, nhö: thieân vaên, ñòa lyù, y lyù, lòch soá, döï ñoaùn...
Moät thöïc teá ñöôïc thöøa nhaän vaø ñaõ chöùng minh laø: trong taát caû
nhöõng söï öùng duïng treân thöïc teá cuûa phöông phaùp luaän AÂm döông Nguõ
haønh bao truøm leân moïi lónh vöïc, ñeàu thieáu haún moät luaän thuyeát lieân heä
vôùi nhöõng heä thoáng lyù luaän caên baûn voán raát mô hoà cuûa hoïc thuyeát naøy
– (trong coå thö chöõ Haùn). Do ñoù, ngöôøi ta khoâng theå naøo chöùng nghieäm
ñöôïc tính hôïp lyù cuûa nhöõng phöông phaùp öùng duïng (chöa noùi ñeán tính
khoa hoïc hay phi khoa hoïc theo nghóa ñôn giaûn nhaát cuûa töø naøy), maø
chæ coù ñöôïc moät keát luaän veà tính ñuùng sai treân hieäu quaû thöïc teá. Ñieàu
naøy laïi coøn phuï thuoäc vaøo khaû naêng cuï theå cuûa ngöôøi thöïc hieän. Ngöôøi
ta khoâng theå giao moät caùi xe gaén maùy hö cho moät ngöôøi thôï yeáu tay
ngheà, roài keát luaän xe gaén maùy khoâng tieän lôïi baèng xe ñaïp.
Söï hieäu chænh coù tính caên ñeå cho taát caû nhöõng söï öùng duïng roäng
lôùn – bao truøm leân söï vaän ñoäng töø vuõ truï cho ñeán ñôøi soáng cuûa con
ngöôøi – ñaõ traûi haøng ngaøn naêm nay, seõ laø moät ñieàu khoù thöïc hieän cho
moät luaän thuyeát môùi ñònh hình (cho duø noù ñöôïc thöøa nhaän tính chaân
xaùc) laø moät vieäc khoù coù theå laøm ngay baây giôø – moät caùch hoaøn chænh –
trong moät theá heä. Nhöng trong moät möùc ñoä giôùi haïn thuoäc khaû naêng
cuûa mình, chæ xin ñöôïc trình baøy nhöõng luaän thuyeát treân cô sôû vuõ truï
quan AÂm döông Nguõ haønh – ñaõ ñöôïc chöùng toû töø neàn vaên minh Vaên
Lang – lieân quan ñeán moät soá maët öùng duïng treân thöïc teá ôû nhöõng chöông
tieáp theo ñaây nhaèm chöùng toû tính chaân lyù cuûa nhöõng maät ngöõ ñaõ höôùng
daãn; ñoàng thôøi cuõng laø söï chöùng minh tieáp tuïc cho giaû thuyeát ñöôïc ñaët

232
ra trong cuoán saùch naøy.

Phuï chöông
QUAÂN TÖÔÏNG TREÂN BAØN CÔØ TÖÔÙNG
Con voûi con voi
Caùi voøi ñi tröôùc
Hai chaân tröôùc ñi tröôùc
Hai chaân sau ñi sau
Coøn caùi ñuoâi ñi sau roát
Toâi xin keå noát
Caùi truyeän con voi.
(Ñoàng dao Vieät Nam)

C où khoâng ít nhöõng nhaø nghieân cöùu cho raèng ngoân ngöõ Vieät
Nam phaàn lôùn coù xuaát xöù töø ngoân ngöõ Haùn. Coù nhaø nghieân
cöùu thoáng keâ ñöôïc khoaûng 30.000 töø tieáng Vieät lieân heä vôùi töø Haùn
Vieät; thaäm chí coù nhöõng töø raát thoâng duïng maø coù theå noùi raèng: khi ñeán
tuoåi yeâu ñöông, ngöôøi ta khoâng caàn phaûi coù tö duy ngoân ngöõ cuõng coù
theå coù quan nieäm veà noù, cuõng coù söï lieân heä vôùi töø Haùn Vieät. Chính söï
lieân heä quaù nhieàu naøy ñaõ chöùng toû tính phi lyù – neáu ai ñoù coù quan nieäm
cho raèng ngoân ngöõ vaø vaên hoùa Vieät Nam coù nguoàn goác töø ngoân ngöõ vaø
vaên hoùa Haùn. Bôûi vì – (chính vì söï lieân heä quaù nhieàu ñoù) – chuùng ta ñaët
vaán ñeà ngöôïc laïi: neáu nhö khoâng coù söï lieân heä veà ngoân ngöõ thì ngöôøi
Vieät noùi nhö theá naøo? Nhöõng söï lieân heä veà ngoân ngöõ noùi treân coù theå do
nhieàu nguyeân nhaân. Nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa hieän töôïng treân xaûy ra
trong quaù trình phaùt trieån töï nhieân cuûa nhöõng hieän töôïng xaõ hoäi trong
thôøi kyø Baéc thuoäc keùo daøi hôn 1000 naêm (ñaây khoâng phaûi laø con soá ñeå
ñoïc trong moät giaây), ñaõ laøm xuaát hieän nhöõng khaùi nieäm môùi khi trung
taâm cuûa neàn vaên minh vaø söï phaùt trieån thuoäc veà Hoa Haï. nhöng neáu töø
ñoù lieân heä ñeán vaán ñeà nguoàn goác vaên hoùa thì roõ raøng laø moät ñieàu phi lyù.
Baây giôø chuùng ta baét ñaàu töø quaân Töôïng treân baøn côø töôùng.
Trong vaên hoïc daân gian Vieät Nam coøn löu truyeàn moät caâu truyeän
maø haàu heát ngöôøi Vieät Nam ñeàu bieát; ñoù laø truyeän “Hoàn Tröông Ba,

233
xöông da anh haøng thòt”. Caâu truyeän keå laïi raèng:
Ngaøy xöa coù anh Tröông Ba raát gioûi ñaùnh côø töôùng. Coù moät laàn
anh doàn ñoái phöông vaøo theá bí roài haõnh dieän noùi raèng: “Theá côø naøy,
ñeán Ñeá Thích cuõng khoâng gôõ noåi”. Khoâng ngôø Ñeá Thích hieän ra thaät vaø
chæ vaøi nöôùc côø laø Tröông Ba ñang thaéng hoùa thua. Anh thôø Ñeá Thích
laøm thaày daïy côø mình. Ñeá Thích cho anh maáy neùn nhang (höông) ñeå
khi caàn thaép leân goïi Ngaøi. Nhöng Tröông Ba cheát ñoät ngoät. Vôï anh
thaép höông thôø choàng, trong ñoù coù maáy neùn höông cuûa Ñeá Thích cho.
Ñeá Thích hieän leân. Vôï Tröông Ba caàu xin Ñeá Thích laøm cho choàng
soáng laïi. Nhöng Tröông Ba cheát ñaõ laâu, xaùc ñaõ naùt; neân Ñeá Thích
möôïn xaùc oâng haøng thòt môùi cheát ñeå nhaäp hoàn Tröông Ba vaøo. Nhö
vaäy, xaùc cuûa anh haøng thòt, hoàn cuûa anh Tröông Ba. Vôï anh haøng thòt
vaø vôï anh Tröông Ba kieän nhau ra cöûa quan ñeå giaønh choàng. Quan baét
moät con lôïn cho ngöôøi soáng laïi laøm thöû, thì ngöôøi naøy toû ra luùng tuùng.
Quan cho chôi côø, thì ngöôøi naøy toû ra cao thuû. Quan xöû ngöôøi soáng laïi
chính laø Tröông Ba.
Caâu chuyeän naøy haøm chöùa maät ngöõ cuûa oâng cha ñeå laïi vôùi yù
nghóa saâu xa, cho bieát nguoàn goác ñích thöïc cuûa neàn vaên hoùa Ñoâng
phöông bò khuaát laáp bôûi moät hình thöùc khaùc. YÙ nghóa gaàn guõi cuûa maät
ngöõ trong caâu chuyeän naøy laø: nguoàn goác cuûa côø töôùng xuaát phaùt töø moät
neàn vaên minh khaùc du nhaäp vaøo Vaên Lang, qua Vaên Lang truyeàn sang
vaên minh Haùn. Hieän töôïng vaø laø moät baèng chöùng cho vaán ñeà naøy chính
laø quaân “Töôïng” trong baøn côø töôùng. Trong quaân söï, keå töø khi binh
phaùp Toân Töû xuaát hieän cho ñeán ngaøy hoâm nay, ngöôøi Hoa Haï chöa
bao giôø söû duïng voi trong chieán ñaáu. Vaäy nguyeân nhaân naøo ñeå coù con
Töôïng (voi) trong baøn côø töôùng? Vieäc söû duïng voi trong chieán ñaáu chæ
coù ôû Vieät Nam, AÁn Ñoä vaø moät soá nöôùc gaàn guõi ôû Ñoâng Nam AÙ. Töø hieän
töôïng naøy, lieân heä ñeán chöõ “Töôïng” trong “Töù töôïng” cuûa kinh Dòch,
cho chuùng ta thaáy moät yeáu toá veà ngoân ngöõ chöùng toû raèng: ngay töø
nguyeân lyù khôûi nguyeân cuûa heä thoáng cuûa vuõ truï quan Ñoâng phöông ñaõ
gaén lieàn vôùi neàn vaên minh Laïc Vieät. Khi chöõ “Töôïng” trong “Töù töôïng”
ñöôïc vay möôïn töø “Töôïng“ vôùi nghóa Vieät laø “con voi”; moät con vaät
maø chaéc chaén raèng ngöôøi Hoa Haï chæ nghe noùi ñeán, hoaëc bieát ñeán khi
tieáp xuùc vôùi vaên minh Laïc Vieät – laàn ñaàu tieân, coù leõ laø cuoäc chieán cuûa
Maõ Vieän vôùi Hai Baø Tröng.
Ñoaïn trích daãn sau ñaây trong saùch Bí aån cuûa Baùt quaùi do moät soá
nhaø nghieân cöùu Trung Quoác hieän ñaïi thöïc hieän, “Nhaân daân Quaûng Taây
xuaát baûn xaõ” xuaát baûn naêm 1993, taùc giaû Vöông Ngoïc Ñöùc – Dieâu Vó

234
Quaân – Taêng Loâi Quang (Nxb VHTT – 1996, ngöôøi dòch Traàn Ñình
Hieán, trang 61):
Töôïng laø thuaät ngöõ thöôøng gaëp trong hoïc thuyeát baùt quaùi. “Töôïng”
voán laø teân moät con thuù, möôïn mang yù nghóa töôïng tröng: hieän töôïng,
hình töôïng.
Nhö vaäy ñaõ quaù roõ, neáu Laõo töû cöôõi traâu – moät con vaät voán chæ coù
ôû mieàn Nam soâng Döông Töû – chöa theå laø moät baèng chöùng xaùc ñaùng
cho vaán ñeà nguoàn goác vaên hoùa phöông Nam cuûa Ñaïo ñöùc kinh, vì chæ
coù moät mình oâng ta cöôõi traâu. Nhöng ñaây laïi laø con “Voi” maø teân noù
ñöôïc möôïn ñeå thay theá moät thuaät ngöõ quan troïng, söû duïng phoå bieán
cho moät hoïc thuyeát vuõ truï quan coù tính neàn taûng cuûa vaên hoùa Ñoâng
phöông coå. Trong ñôøi soáng sinh hoaït cuûa xaõ hoäi Trung Hoa coå, voi
khoâng heà laø moät con vaät gaàn guõi; toaøn boä coå thö tröôùc Taàn chöa heà
thaáy coù “Voi”, ngoaïi tröø chính kinh Dòch. Vieäc möôïn moät danh töø chæ
con vaät maø ngöôøi ta khoâng bieát, hoaëc khoâng thuoäc hình aûnh phoå bieán
trong xaõ hoäi, nhaèm dieãn ñaït moät caùi maø cho ñeán baây giôø cuõng chaúng
hieåu laø caùi gì (Töù töôïng) thì thaät laø moät ñieàu phi lyù cho baát cöù moät
phöông phaùp luaän naøo. Ñaây laø moät hieän töôïng boå sung cho nhöõng vaán
ñeà ñöôïc minh chöùng trong saùch naøy, chöùng toû kinh Dòch coù nguoàn goác
Laïc Vieät bò Haùn hoùa vaø ngöôøi ta ñaõ hieåu sai lòch söû vôùi nguoàn goác cuûa
noù.
Trong vaên hoùa daân
gian Trung Quoác, hình aûnh
con voi cuõng laø moät bieåu
töôïng cuûa ñieàm laønh. Cuøng
vôù i söï giaû i maõ moä t soá
truyeän thaàn thoaïi ñöôïc coi
laø cuûa Trung Hoa ôû treân,
cho chuùng ta moät söï tin
töôûng veà moät neàn vaên minh
Vaên Lang vó ñaïi ñaõ moät thôøi
bao truøm leân mieàn Nam
soâng Döông Töû.

235
236
PHAÀN IV

VAÊN MINH
VAÊN LANG
&
THUYEÁT AÂM DÖÔNG NGUÕ HAØNH
LYÙ GIAÛI
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN

Traêm naêm bia ñaù thì moøn

Ngaøn naêm bia mieäng vaãn coøn trô trô.
Ca dao Vieät Nam
237
238
Chöông I
VAÊN MINH VAÊN LANG &
NGUOÀN GOÁC AÂM DÖÔNG LÒCH (*)

N
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ NGUOÀN GOÁC AÂM DÖÔNG LÒCH

oùi ñeán nguoàn goác AÂm döông lòch, coù leõ haàu heát moïi ngöôøi
– qua haøng ngaøn naêm nay – ñeàu nghó raèng xuaát phaùt töø
neàn vaên minh Hoa Haï. Nhöng khi baét ñaàu tìm veà coäi nguoàn cuûa neàn
vaên minh Ñoâng phöông thì vaán ñeà laïi khoâng ñôn giaûn nhö vaäy. Chuùng
ta ñeàu bieát raèng vieäc laøm lòch phaûi baét ñaàu töø quan saùt thieân vaên, hay
noùi cho chính xaùc hôn laø phaûi quan saùt söï vaän ñoäng cuûa caùc thieân theå:
Döông lòch thì theo Maët trôøi, AÂm lòch thì theo maët Traêng vaø ñaáy laø söï
hieåu bieát toái thieåu ñôn giaûn nhaát. Trong vieäc söû duïng AÂm döông lòch
laø vieäc keát hôïp giöõa söï vaän ñoäng cuûa Maët trôøi vaø maët Traêng töông
quan vôùi traùi Ñaát. Ñaëc bieät söï öùng duïng cuûa Nguõ haønh trong AÂm
döông lòch laïi laø moät vaán ñeà raát phöùc taïp (neáu khoâng coù söï phaùt hieän
naøo môùi cuûa ngaønh khaûo coå thì AÂm döông lòch phöông Ñoâng laø loaïi
lòch duy nhaát, khoâng chæ phaûn aùnh söï vaän ñoäng cô hoïc thuaàn tuùy cuûa
caùc thieân theå, maø coøn coù söï öùng duïng phöông phaùp luaän cuûa moät hoïc
thuyeát vuõ truï quan AÂm döông Nguõ haønh trong noäi dung cuûa noù). Do
ñoù, vieäc nhöõng coå thö chöõ Haùn ghi nhaän nhöõng hieän töôïng raát maâu
thuaãn trong lòch söû hình thaønh thuyeát AÂm döông Nguõ haønh trong vaên
minh Hoa Haï, khieán cho chuùng ta hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå ñaët vaán ñeà
tìm hieåu veà nguoàn goác ñích thöïc cuûa AÂm döông lòch. Nhöõng ñoaïn
trích daãn sau ñaây, seõ ñaët ra cho chuùng ta moät chöùng cöù khaù thuyeát
phuïc ñeå hoaøi nghi veà nguoàn goác cuûa loaïi lòch naøy töø vaên minh Hoa
Haï.
Ñoaïn trích daãn sau ñaây trong saùch “Söû hoïc bò khaûo” (Taùc giaû

* Chuù thích : Noäi dung cuûa phaàn naøy ñaõ ñöôïc trình baøy vaø chöùng minh trong cuoán
“Thôøi Huøng Vöông vaø bí aån luïc thaäp hoa giaùp” (Nxb Thanh Nieân – 1999). Taùc giaû
chaân thaønh caùo loãi vôùi quyù ñoäc giaû ñaõ ñoïc cuoán saùch treân vì söï laäp laïi moät soá noäi
dung trong phaàn naøy, maëc duø coù boå sung moät soá vaán ñeà lieân quan.

239
Ñaëng Xuaân Baûng – Tieán só khoa Bính Thìn 1856; ngöôøi dòch Ñoã Moäng
Khöông, hieäu ñính Ñoã Ngoïc Toaïi. Vieän Söû hoïc – Nxb Vaên hoùa Thoâng
tin Haø Noäi 1997; trang 13) chöùng toû ñieàu naøy:
Toâi xeùt: Ñeá Nghieâu sai ngöôøi xeùt vieäc khaûo saùt thieân vaên, Ñeá
Thuaán xeùt boä ñoà toaøn cô ngoïc haønh thöïc laø thuûy toå cuûa ñôøi sau trong
vieäc xem thieân vaên, daïy daân caáy gaët ñuùng thôøi vuï. Ñôøi Thaønh Chu,
xuaân quan laø Phuøng töôùng thò coi vieäc xeùt 12 naêm 12 thaùng 12 thôøi
(ñòa chi) 10 ngaøy 28 sao. Xeùt roõ coâng trình trong moät naêm, cho hieåu
thieân vaên, cuõng laø theo pheùp cuûa Nghieâu Thuaán maø suy tính roäng ra.
Ñôøi Xuaân – Thu khoâng bieát caùch ñaët thaùng nhuaän (saùch Xuaân Thu
thaùng nhuaän ñeàu ñaët vaøo thaùng cuoái naêm). Nhaät thöïc coù khi khoâng
vaøo ngaøy soùc (saùch Xuaân Thu nhaät thöïc coù khi vaøo ngaøy 30, coù
khi vaøo ngaøy moàng 2). Hai laàn cheùp Maët trôøi ñi thieân veà nam (Taû
truyeän: Hy coâng naêm thöù 5 Taân Hôïi; Chieâu Coâng naêm 20, Kyû Söûu)
ñeàu sau tröôùc ñi moät hai ngaøy.
Töø ñôøi Haùn veà sau, pheùp laøm lòch cuõng thay ñoåi daàn. Lòch Thaùi
Sô cuûa Tö Maõ Thieân, lòch Tam thoáng cuûa Löu Haâm, cuõng nhieàu sô
löôïc. Ñôøi Ñoâng Haùn, Löu Hoàng laøm saùch Kieàn töôïng thuaät môùi bieát
ñöôïc ñoä maët traêng ñi coù chaäm, coù nhanh. (Pheùp cuõ noùi maët traêng ñi
ñeàu 12 ñoä 19 phaân 7. Ñeán baây giôø môùi bieát maët traêng ñi coù chaäm
nhanh sai ñi, raát chaäm laø ngaøy ñi hôn 12 ñoä, raát nhanh laø ngaøy ñi hôn
14 ñoä: chaäm nhanh sai nhau hôn 5 ñoä).
Qua ñoaïn trích daãn treân, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng cho ñeán
thôøi Xuaân thu, AÂm lòch cuûa ngöôøi Hoa Haï hoaøn toaøn khoâng phaûi laø
AÂm döông lòch sau naøy. Baïn ñoïc cuõng ñaõ bieát raèng: haàu heát söï öùng
duïng phöông phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh ñeàu phaûi caên
cöù theo döõ kieän quan yeáu laø AÂm döông lòch. Theo ñoaïn trích daãn ôû
treân thì ñeán taän ñôøi Ñoâng Haùn, ngöôøi ta môùi tính toaùn ñöôïc söï sai leäch
cuûa maët traêng. Nhöng vaøo thôøi Haùn Vuõ Ñeá, ngöôøi ta ñaõ coi ngaøy toát
xaáu ñeå laáy vôï cho nhaø vua. Ñoaïn trích daãn sau ñaây trong Söû kyù Tö Maõ
Thieân – phaàn Nhaät giaû lieät truyeän chöùng toû ñieàu naøy.
Haùn Vuõ Ñeá (156 tr.CN) trieäu caùc nhaø chieâm tinh laïi hoûi ngaøy x
thaùng x cöôùi vôï ñöôïc hay khoâng? Ngöôøi theo thuyeát “Nguõ haønh” baûo
ñöôïc, ngöôøi theo thuyeát “Kieán tröø” baûo xaáu, ngöôøi theo thuyeát “Tuøng
thôøi” baûo raát xaáu, ngöôøi theo thuyeát “Lòch gia” baûo hôi xaáu, ngöôøi theo
thuyeát “Thieân nhaân” baûo toát vöøa, ngöôøi theo thuyeát “Thaùi nhaát” baûo
ñaïi caùt. Tranh caõi nhau hoài laâu, ñoû maët tía tai, khoâng ai chòu ai. Cuoái
cuøng Haùn Vuõ Ñeá phaùn: “Moïi ñieàu neân hay kieâng, phaûi laáy thuyeát “Nguõ
haønh” laø chính, keát thuùc buoåi tranh luaän. Keå töø ñoù thuyeát Nguõ haønh
ñöôïc phaùt trieån.

240
 Nhö vaäy, vaán ñeà ñöôïc ñaët ra laø: caên cöù vaøo ñaâu ñeå ñònh ngaøy toát
xaáu theo thuyeát Nguõ haønh? Trong khi töø Haùn Vuõ Ñeá cho ñeán ñôøi
Ñoâng Haùn caùch nhau gaàn 200 naêm, ngöôøi ta môùi bieát ñeán söï sai leäch
cuûa maët Traêng. Ñaây laø moät maâu thuaãn ñeå töø ñoù chuùng ta hoaøn toaøn coù
cô sôû hoaøi nghi veà nguoàn goác AÂm döông lòch xuaát xöù töø neàn vaên minh
Hoa Haï. Keát hôïp vôùi nhöõng vaán ñeà lieân quan ñaõ trình baøy trong cuoán
saùch naøy thì nguoàn goác AÂm döông lòch phaûi thuoäc veà vaên minh Vaên
Lang. Hieän töôïng vua Nghieâu, Thuaán – ñöôïc coi laø caùc vò hoaøng ñeá
trong coå söû Trung Hoa – phaûi xem xeùt laïi, khi moät soá vieäc laøm cuûa
caùc Ngaøi lieân quan ñeán nhöõng hình aûnh ñöôïc ghi nhaän treân troáng
ñoàng Laïc Vieät (ñaõ daãn chöùng trong Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát
vaø huyeàn thoaïi).

LAÏC THÖ HOA GIAÙP & NGUÕ HAØNH

TRONG AÂM DÖÔNG LÒCH
Chuùng ta ñeàu bieát raèng taát caû moïi söï öùng duïng treân thöïc teá cuûa
thuyeát AÂm döông Nguõ haønh ñeàu gaén lieàn vôùi AÂm döông lòch. Tính
ñoäc ñaùo cuûa loaïi lòch naøy so vôùi taát caû caùc loaïi lòch khaùc ñaõ ñöôïc bieát
ñeán trong lòch söû vaên minh nhaân loaïi laø: coù söï öùng duïng cuûa moät hoïc
thuyeát vuõ truï quan coå ñaïi trong noäi dung cuûa noù: Ñoù chính laø söï naïp
aâm Nguõ haønh trong Luïc thaäp Hoa giaùp. Töø tröôùc ñeán nay – cuõng ñaõ
traûi haøng ngaøn naêm – maëc nhieân, ngöôøi ta vaãn coi söï saùng taïo ra loaïi
lòch naøy thuoäc veà vaên minh Hoa Haï. Seõ laø moät söï phi lyù, neáu thuyeát
AÂm döông Nguõ haønh thuoäc veà vaên minh Vaên Lang; nhöng AÂm döông
lòch vôùi daáu aán cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh laïi khoâng thuoäc veà
vaên minh Vaên Lang. Nhöng thaät chu ñaùo thay! OÂng cha ta ñaõ ñeå laïi
moät caâu ca dao noåi tieáng – löu truyeàn trong daân gian Vieät Nam – nhö
nhaéc nhôû cho con chaùu tìm laïi nhöõng daáu aán cuûa toå tieân trong AÂm
döông lòch:
Ai veà nhaén hoï Hy Hoøa
Nhuaän naêm sao chaúng nhuaän vaø (vaøi ) troáng canh?
Ñaõ coù söï giaûi thích veà noäi dung caâu ca dao naøy nhö sau:
Taát nhieân caâu ca dao treân ñaây, ñaønh raèng, nhaéc ñeán caùc chuyeân
gia laøm lòch ñôøi Nghieâu, Thuaán, nhöng haún laø môùi xuaát hieän veà sau,

* Chuù thích Kinh Dòch Phuïc Hy, saùch ñaõ daãn – trang 45.

241
 coù sôùm laém cuõng khoaûng Lyù, Traàn, vôùi yù nghóa cheá dieãu moät caëp taân
hoân vaøo dòp Haï chí, dòp maø ñeâm raát ngaén, vì “ñeâm thaùng naêm, chöa
naèm ñaõ saùng!” (*).

Qua ñoaïn trích daãn treân chuùng ta seõ nhaän thaáy tính khieân cöôõng
trong vieäc lyù giaûi noäi dung cuûa caâu ca dao. Neáu chuû ñeà cuûa caâu ca dao
naøy, chæ laø söï ham muoán keùo daøi thôøi gian ñeâm cuûa moät caëp taân hoân
thì khoâng leõ söï ham muoán ñoù chæ naûy sinh vaøo muøa haï cuûa naêm nhuaän?
Noäi dung vaø chuû ñeà cuûa caâu ca dao naøy raát roõ raøng vaø tröïc tieáp, hoaøn
toaøn khoâng mang tính maät ngöõ. Nhöng coù leõ vì khoâng theå ngôø raèng
kieán thöùc veà thieân vaên cuûa ngöôøi Vieät coå laïi saâu saéc, chính xaùc ñeán
theá, neân khoâng theå ñaët vaán ñeà phaân tích tröïc tieáp noäi dung cuûa noù
(töông töï tröôøng hôïp muïc ñích ra ñôøi cuûa kinh Dòch ñöôïc dieãn ñaït
ngay trong Thaäp döïc; nhöng vaãn khoâng lyù giaûi ñöôïc moät caùch thoûa
ñaùng. Xin xem phaàn sau: Vaên minh Vaên Lang & muïc ñích ra ñôøi cuûa
kinh Dòch).
Ngaøy nay, taát caû chuùng ta ñeàu bieát raèng: chu kyø quay quanh truïc
cuûa traùi ñaát, khoâng truøng khôùp vôùi chu kyø quay quanh Maët trôøi maø dö
ra 1/4 ngaøy. Ñaây laø ñieàu maø sau khi Gali leâ ra toøa vaøi theá kyû, khoa hoïc
hieän ñaïi môùi chöùng minh ñöôïc. Nhöng thöïc teá naøy, ngöôøi Vieät coå ñaõ
phaùt hieän ñöôïc töø laâu vaø keát hôïp öùng duïng trong AÂm döông lòch. Coå
söû Trung Hoa cho raèng: AÂm döông lòch laø phaùt minh cuûa hai vò quan
ñaïi thaàn thôøi vua Nghieâu. Söï xuaát hieän cuûa caâu ca dao treân hoaøn toaøn
mang tính thaùch ñoá veà nhöõng tri kieán maø caùc nhaø thieân vaên phong
kieán Hoa Haï khoâng naém baét ñöôïc. Caâu “vaøi troáng canh” töông ñöông
1/4 ngaøy trong moät naêm.
Chính töø caâu ca dao treân ñaõ gôïi yù veà moät nguoàn goác cuûa AÂm
döông lòch thuoäc veà moät neàn vaên minh vó ñaïi ñaõ phaùt minh ra noù: ñoù
laø neàn vaên minh Vaên Lang. Trong cuoán Thôøi Huøng Vöông vaø bí aån luïc
thaäp hoa giaùp ñaõ chöùng minh raèng: caùch naïp aâm Nguõ haønh trong Luïc
thaäp hoa giaùp maø coå thö chöõ Haùn truyeàn laïi laø moät sai laàm vaø ngay caû
nhöõng nhaø nghieân cöùu Trung Quoác hieän ñaïi cho ñeán nay cuõng chöa
bieát ñöôïc döïa treân nguyeân taéc naøo ñeå coù ñöôïc phöông phaùp naïp aâm
ñoù. Trong cuoán Döï ñoaùn theo Töù Truï (NXB Vaên hoùa Thoâng tin 1996 –
trang 68) oâng Thieäu Vó Hoa ñaõ thöøa nhaän:
“Naïp aâm Nguõ haønh trong baûng saùu möôi Giaùp Tí caên cöù
theo nguyeân taéc gì ñeå xaùc ñònh, ngöôøi xöa tuy coù baøn ñeán nhöng

242
 khoâng coù caên cöù roõ raøng vaø cuõng chöa baøn ñöôïc minh baïch, do ñoù
vaãn laø huyeàn bí khoù hieåu. Baûng saùu möôi Giaùp Tí bieán hoùa voâ cuøng,
ñoái vôùi giôùi hoïc thuaät cuûa Trung Quoác cho ñeán nay vaãn coøn laø
ñieàu bí aån”
Ñoaïn trích daãn treân chöùng toû moät maâu thuaãn khoâng theå lyù giaûi.
Cho ñeán thôøi Xuaân thu vieäc laøm lòch vaãn chöa hoaøn chænh, ñeán taän ñôøi
Ñoâng Haùn ngöôøi ta môùi phaùt hieän ra söï sai leäch cuûa maët traêng. Vaäy
vieäc naïp aâm Nguõ haønh theo nhö AÂm lòch hieän nay chæ coù theå baét ñaàu
töø thôøi Haùn veà sau, neáu quan nieäm nguoàn goác AÂm döông lòch xuaát xöù
töø Hoa Haï. Do ñoù, vieäc khoâng bieát caên cöù vaøo ñaâu ñeå xaùc ñònh vieäc
naïp aâm Nguõ haønh laø moät hieän töôïng phi lyù. Ñieàu naøy khoâng theå giaûi
tích moät caùch khieân cöôõng laø do söï thaát truyeàn, bôûi nhöõng bieán coá lòch
söû Trung Hoa töø thôøi Haùn ñeán nay.
Ngöôøi vieát ñaõ keát hôïp treân cô sôû söï töông quan hôïp lyù nhöõng
hieän töôïng trong caùc coå thö lieân quan vaø trình baøy baûng naïp aâm môùi
ñaët teân laø LAÏC THÖ HOA GIAÙP vaø phaân bieät vôùi baûng cuõ Luïc thaäp
Hoa giaùp ôû trang beân.

243
244
245
 Qua hai ñoà hình döôùi ñaây thì Laïc thö Hoa giaùp khaùc Luïc thaäp
Hoa giaùp ôû söï ñoåi choã vò trí cuûa hai haønh Thuûy vaø Hoûa. Nhöng chính
söï ñoåi choã naøy ñaõ taïo neân nhöõng khaùc nhau raát caên baûn:
Keát caáu cuûa ñoà hình LAÏC THÖ HOA GIAÙP hôïp lyù vaø tuaân theo
nhöõng nguyeân taéc nhaát ñònh (*).
Coøn Luïc thaäp Hoa giaùp khoâng phaûn aùnh moät qui luaät naøo. Xin
baïn ñoïc so saùnh nhöõng ñieåm caên baûn sau ñaây:
A)– Moãi giai ñoaïn 6 naêm trong Laïc thö Hoa giaùp töùc laø moät
nöûa chu kyø 12 naêm cuûa sao Thaùi tueá – Sao Moäc quay quanh Maët trôøi
– (Chu kyø sao Thaùi tueá 12 naêm - ñaây cuõng laø chu kyø 12 con giaùp, töø Tí
ñeán Hôïi - ñöôïc phaân AÂm döông, moãi phaàn laø 6 naêm. Ñieàu naøy cuõng
giaûi thích taïi sao naêm coøn goïi laø Tueá) – theo nguyeân taéc sau:
1)– Töø Giaùp ñeán Kyû (6 naêm) – Vaän khí khaéc Thieân can, öùng vôùi
caâu: Bính hôïp Taân hoùa Thuûy vaø caâu Nhaát luïc coäng toâng (Giaùp – 1; Kyû
– 6), moät saùu cuøng hoï (vôùi 2, 3, 4, 5).
2)– Töø Canh ñeán AÁt (6 naêm) – Vaän khí sinh Thieân can, öùng vôùi
caâu: Maäu hôïp Quí hoùa Hoûa vaø caâu Nhò Thaát ñoàng ñaïo (Canh – 7; AÁt –
2) , hai baûy cuøng (ñi moät) ñöôøng (vôùi 3, 4, 5. 6).
3)– Töø Bính ñeán Taân (6 naêm) – Vaän khí hoøa Thieân can öùng vôùi
caâu AÁt hôïp Canh hoùa Kim vaø caâu Tam baùt vi baèng (Bính – 3; Taân – 8),
ba taùm (xeáp) vaøo baèng (vôùi 4, 5, 6, 7).
4)– Töø Nhaâm ñeán Ñinh (6 naêm) Thieân can döôõng vaän khí öùng
vôùi caâu Ñinh hôïp Nhaâm hoùa Moäc vaø caâu Töù Cöûu vi höõu (Nhaâm – 9;
Ñinh – 4) boán saùu vaøo (chôi vôùi) baïn (laø 5, 6, 7, 8).
5)– Töø Maäu ñeán Quí (6 naêm) Thieân can khaéc vaän khí. ÖÙng vôùi
caâu Giaùp hôïp Kyû hoùa Thoå vaø caâu Nguõ thaäp ñoàng ñoà (Maäu – 5; Quí –
10) naêm möôøi cuøng loaïi (vôùi 6, 7, 8, 9).
Thí duï: trong giai ñoaïn 1, taát caû Thieân can töø Giaùp ñeán Kyû vaän
khí ñeàu khaéc Thieân can. Nhö: Kim khaéc Giaùp – AÁt (Moäc); Thuûy khaéc
Bính Ñinh (Hoûa); Moäc khaéc Maäu Kyû (Thoå). Töùc laø phuø hôïp vôùi caâu

* Chuù thích: nhöõng nguyeân taéc daãn ñeán söï saép xeáp laïi baûng Hoa Giaùp ñaõ trình baøy
trong “Thôøi Huøng Vöông vaø bí aån luïc thaäp hoa giaùp” (Nxb VHTT 2002)

246
“Nhaát luïc coäng toâng” – nghóa laø: 1 – 6 cuøng hoï (cuøng tính chaát vôùi 2,
3, 4, 5). Chöùng minh töông töï ôû caùc tröôøng hôïp khaùc ñaõ chuù thích treân
hình.
Ngöôïc laïi trong Luïc thaäp Hoa giaùp khoâng theå hieän ñöôïc ñieàu
naøy.
B)– Trong Laïc thö Hoa giaùp nguyeân taéc Caùch baùt sinh töû phuø
hôïp vôùi moät chu kyø lieân tuïc. Vôùi baát cöù söï baét ñaàu töø moät haønh naøo
treân Laïc thö Hoa giaùp, baïn ñoïc coù theå tìm thaáy söï tieáp noái sau 8 naêm
cuûa haønh ñoù. Ngöôïc laïi ôû Luïc thaäp Hoa giaùp, nguyeân taéc naøy chæ baét
ñaàu töø haønh Thoå – qua 3 giai ñoaïn caùch nhau 8 naêm, töùc laø 24 naêm –
sinh haønh tieáp theo laø Kim; qua 3 giai ñoaïn vaän haønh cuûa Kim – ñaùng
leõ sinh Thuûy (con do Kim sinh) thì ôû Luïc thaäp Hoa giaùp laïi laø Hoûa.
C)– Trong Laïc thö Hoa giaùp taát caû caùc vaän khí trong moät giai
ñoaïn 6 naêm (goàm 3 Haønh) ñeàu theo lyù töông sinh (lyù töông sinh cuûa
Haø ñoà). Thí duï: ôû giai ñoaïn 1 – Kim (naêm Giaùp AÁt) sinh Thuûy (naêm
Bính Ñinh) Thuûy sinh Moäc (naêm Maäu Kyû).
Trong Luïc thaäp Hoa giaùp lyù töông sinh naøy khoâng theå hieän ñöôïc
vì moãi giai ñoaïn ñeàu coù ít nhaát moät haønh Thuûy hoaëc Hoûa.
D) – Trong Laïc thö Hoa giaùp ôû cuoái töøng giai ñoaïn 6 naêm thì
haønh cuûa naêm cuoái giai ñoaïn tröôùc bao giôø cuõng khaéc haønh cuûa naêm
ñaàu giai ñoaïn sau (lyù töông khaéc cuûa Laïc thö ).
Ngöôïc laïi trong Luïc thaäp Hoa giaùp qui luaät naøy chæ coù ôû giai
ñoaïn 1 sang giai ñoaïn 2 vaø giai ñoaïn 3 sang giai ñoaïn 4.
E) – Trong hai ñoà hình Laïc thö Hoa giaùp vaø Luïc thaäp Hoa
giaùp ñeàu thoáng nhaát söï baét ñaàu baèng haønh Kim. ÔÛ Luïc thaäp Hoa giaùp
khoâng heà coù söï lyù giaûi. ÔÛ Laïc thö Hoa giaùp ñoù laø theå hieän söï baét ñaàu
töø haønh Kim cuûa Haø ñoà töùc laø chu kyø töông khaéc theå hieän ôû Laïc thö,
khi keát thuùc ôû haønh Thoå thì taïo neân chu kyø vaän khí töông sinh theå hieän
ôû Haø ñoà baét ñaàu töø haønh Kim. Ñoù cuõng laø lyù töông sinh cho vaän khí
moãi giai ñoaïn trong Laïc thö Hoa giaùp.
Vieäc söûa ñoåi laïi vò trí hai haønh Thuûy vaø Hoûa theo ñoà hình cuûa
Laïc thö Hoa giaùp daãn ñeán moät vaán ñeà caàn giaûi quyeát: ñoù laø teân goïi

247
HAØNH HOÛA

Kyû thöù I - Döông Kyû thöù II - AÂm

Bính Tyù Giaûn Haï Thuûy Bính Ngoï Thieân Haø Thuûy
Ñinh Söûu Nöôùc söông muø Ñinh Muøi Nöôùc treân trôøi
Giaùp Thaân Tuyeàn Trung Thuûy Giaùp Daàn Ñaïi Kheâ Thuûy
AÁt Daäu Nöôùc trong suoái AÁt Maõo Nöôùc khe lôùn
Nhaâm Thìn Tröôøng löu thuûy Nhaâm Tuaát Ñaïi Haûi Thuûy
Quí Tî Nöôùc soâng daøi Quí Hôïi Nöôùc bieån

HAØNH THUÛY

cuûa haønh Thuûy vaø Hoûa trong chu kyø “Caùch baùt sinh töû” ôû Luïc thaäp
Hoa giaùp töông quan vôùi Laïc thö Hoa giaùp. Teân goïi cuûa hai haønh naøy
trong ba giai ñoaïn cuûa hai kyû (60 naêm) Luïc thaäp Hoa giaùp dieãn ñaït
nhö sau:
Treân nguyeân taéc naøo ngöôøi xöa ñaõ ñaët chu kyø dieãn bieán cuûa caùc
haønh trong 60 naêm nhö vaäy?
Theo cuï Leâ Gia – hoïc giaû, taùc giaû cuûa nhieàu boä saùch nghieân cöùu
veà ngoân ngöõ daân gian Vieät Nam – cho bieát: ñaây laø nguyeân taéc Sinh –
Vöôïng – Moä töùc laø chu kyø phaùt sinh, phaùt trieån vaø huûy dieät cuûa söï vaät
söï vieäc. Bôûi vaäy, chuùng ta chæ vieäc ñoåi choã teân goïi cuûa haønh Thuûy vaø
Hoûa töông ñöông theo hai baûng noùi treân, nhaèm ñònh roõ hieän traïng cuûa
haønh khí xuaát hieän töøng naêm.

248
 Nhö vaäy, teân goïi töøng giai ñoaïn cuûa haønh chia laøm hai chu kyø
naèm trong hai kyû, moãi chu kyø ba giai ñoaïn laø phaûn aùnh nguyeân taéc
treân. Xin ñöôïc minh hoïa roõ hôn 3 giai ñoaïn Sinh – Vöôïng – Moä, nhö
cuûa haønh Thuûy trong Kyû thöù I:
Giai ñoaïn 1:
Nöôùc söông muø – Giaùng haï Thuûy – Thuûy môùi sinh.
Giai ñoaïn 2:
Nöôùc trong suoái – Tuyeàn trung Thuûy – Thuûy ñang vöôïng.
Giai ñoaïn 3:
Nöôùc soâng daøi – Tröôøng löu Thuûy – Thuûy baét ñaàu suy.
Moãi giai ñoaïn caùch nhau 8 naêm trong Laïc thö Hoa giaùp (Caùch
baùt sinh töû) theo lyù vaän haønh töông sinh cuûa Haø ñoà, nhö ñaõ trình baøy ôû
treân. Khi dieãn bieán qua ñuû 3 giai ñoaïn Sinh – Vöôïng – Moä cuûa moät
haønh khí thì haønh tieáp theo laø do haønh tröôùc sinh ra theo lyù töông sinh
(con cuûa haønh tröôùc). Nhö vaäy Laïc thö Hoa giaùp ñaõ theå hieän theo

249
 LAÏC THÖ HOA GIAÙP - KYÛ THÖÙ I

250
 LAÏC THÖ HOA GIAÙP - KYÛ THÖÙ II

Giaùp Ngoï AÁt Muøi Bính Thaân Ñinh Daäu Maäu Tuaát

Sa Trung Kim Thieân Haï Thuûy Bình Ñòa

Canh Tyù Taân Söûu Nhaâm Daàn Quí Maõo Giaùp Thìn

Bích Thöôïng Thoå Kim Baïc Kim Ñaïi Khe

Bính Ngoï Ñinh Muøi Maäu Thaân Kyû Daäu Canh Tuaát

Sôn Haï Hoûa Ñaïi Traïch Thoå Thoa Xuy

Nhaâm Tí Quí Söûu Giaùp Daàn AÁt Maõo Bính Thìn

Tang Ñoá Moäc Phuùc Ñaêng Hoûa Sa Trun

Maäu Ngoï Kyû Muøi Canh Thaân Taân Daäu Nhaâm Tuaát
251
Ñaïi Haûi Thuûy Thaïch Löïu Moäc Thieân Thö
ñuùng qui luaät noùi treân vaø laø moät söï dieãn bieán lieân tuïc theo söï tuaàn
hoaøn cuûa taïo hoùa; coøn ôû Luïc thaäp Hoa giaùp khoâng theå hieän ñieàu naøy.
Töø ñoù, ta coù moät baûng naïp aâm Nguõ haønh – töùc vaän khí dieãn bieán
töøng naêm – trong Laïc thö Hoa giaùp nhö sau:
Nhö vaäy, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy tính hoaøn chænh veà vaän khí
cuûa Nguõ haønh vaän ñoäng trong Laïc thö Hoa giaùp vaø moät söï töông quan
hôïp lyù theo thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh. Qua bieåu ñoà hình vuoâng
cuûa Laïc thö Hoa giaùp theå hieän ñaày ñuû lyù sinh khaéc cuûa Haønh khí töøng
naêm nhö sau:
– Neáu tính cheùo töø traùi sang phaûi vaø töø döôùi leân laø söï töông khaéc
cuûa Haønh khí.
– Neáu tính cheùo töø traùi sang phaûi vaø töø treân xuoáng laø chu kyø
Sinh, Vöôïng, Moä cuûa töøng Haønh khí.
– Neáu tính thaúng töø döôùi leân vaø töø traùi qua phaûi, ta seõ coù lyù
töông sinh cuûa Nguõ haønh.
Nhö vaäy, chæ caàn nhìn vaøo baûng treân baïn ñoïc seõ naém ñöôïc lyù
sinh khaéc cuûa Haønh theå hieän ôû vaän khí töøng naêm. Cuï theå nhö: Döông
lieãu Moäc khaéc Thaønh ñaàu Thoå; Tröôøng löu Thuûy khaéc Sôn ñaàu Hoûa;
hoaëc Tröôøng löu Thuûy döôõng Tuøng Baùch Moäc vaø Döông lieãu Moäc
v.v…
Tính chính xaùc cuûa Laïc thö Hoa giaùp coøn phaûi ñöôïc chöùng
nghieäm treân thöïc teá öùng duïng coøn toàn taïi cuûa thuyeát AÂm döông – Nguõ
haønh nhö y lyù, lòch soá…
Tuy nhieân, seõ laø moät söï khieân cöôõng neáu cho raèng söï töông
quan hôïp lyù cuûa nguyeân taéc naïp aâm AÂm döông – Nguõ haønh trong Laïc
thö Hoa giaùp, chæ laø moät söï ngaãu nhieân truøng hôïp do suy lyù chuû
quan. Bôûi vì, khoâng phaûi chæø moät, maø laø nhieàu tieàn ñeà bí aån ñaõ toàn taïi
moät caùch rôøi raïc vôùi moät thôøi gian hôn 2000 naêm, khoâng theå coù moät
söï suy dieãn chuû quan naøo laïi coù theå taïo ra tính hôïp lyù treân taát caû
nhöõng caùi rôøi raïc coù töø 2000 naêm nay; neáu nhö noù khoâng phaûi laø moät
thöïc teá ñaõ toàn taïi. Khoâng nhöõng vaäy Laïc thö Hoa giaùp coøn chöùng toû
söï truøng khôùp vaø lyù giaûi ñöôïc nhöõng vaán ñeà lieân quan.
Nguyeân taéc naïp aâm Nguõ haønh trong AÂm döông lòch laø moät tieàn

252
ñeà caên baûn cho haàu heát nhöõng phöông phaùp öùng duïng cuûa thuyeát AÂm
döông – Nguõ haønh. Nhöng nguyeân taéc naøy ñaõ laø moät bí aån trong caùc
coå thö Trung Hoa, chæ moät hieän töôïng ñoù cuõng ñuû ñaët vaán ñeà hoaøi nghi
taát caû nhöõng taùc gia ñöôïc coi laø phaùt minh ra thuyeát AÂm döông – Nguõ
haønh vaø nhöõng phöông phaùp öùng duïng lieân quan. Söï lyù giaûi tính hôïp
lyù trong Laïc thö Hoa giaùp chöùng minh raèng: Nguyeân taéc naïp aâm Nguõ
haønh trong AÂm lòch töø tröôùc ñeán nay ñaõ bò sai leäch. Ngöôøi ta khoâng
theå coù söï phaùt minh hôïp lyù baét ñaàu töø söï voâ lyù, khi nguyeân taéc naïp aâm
Nguõ haønh trong AÂm döông lòch laø moät tieàn ñeà cho nhöõng phöông phaùp
öùng duïng cuûa nhöõng phaùt minh ñoù. Ñieàu naøy chöùng toû raèng: taát caû
nhöõng söï öùng duïng phöông phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm döông – Nguõ
haønh nhö: y lyù, lòch soá, thieân vaên, döï ñoaùn… theå hieän trong caùc taùc
phaåm nhö: Töû vi ñaåu soá, Hoaøng ñeá noäi kinh, döï ñoaùn… chæ laø söï phaùt
hieän tieáp tuïc cuûa moät neàn vaên minh ñaõ maát.

Söï lieân quan haønh cuûa Cuïc soá trong Töû Vi

& vaän khí theo Laïc thö Hoa giaùp
Söï thay ñoåi veà haønh trong vaän khí haøng naêm cuûa moät Hoa Giaùp
seõ daãn ñeán vieäc thay ñoåi raát nhieàu nhöõng vaán ñeà lieân quan trong moïi
lónh vöïc thuoäc phaïm truø cuûa thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh. Sôû dó töø
tröôùc ñeán nay söï sai leäch cuûa haønh Thuûy vaø haønh Hoûa khoù nhaän bieát
vì:
– Ñaây laø hai haønh töông khaéc nhau cho neân khi ñoåi choã cho
nhau chuùng vaãn khoâng thay ñoåi tính chaát trong söï lieân heä töông quan.
– Trong söï lieân heä töông quan vôùi caùc haønh khaùc trong Nguõ
haønh coù neùt gaàn gioáng nhau. Thí duï: Thuûy sinh Moäc; nay ñoåi laïi thì
Moäc laïi sinh Hoûa.
Ñaây cuõng laø moät söï bí aån lôùn nhaát cho nhöõng vaán ñeà lieân quan
ñeán söï töông quan cuûa Nguõ haønh, taïo ra nhöõng sai leäch khoâng lyù giaûi
ñöôïc. Vieäc ñoåi haønh Thuûy ra haønh Hoûa seõ daãn ñeán söï hieäu chænh haøng
loaït nhöõng moân coå hoïc ñoâng phöông thuoäc phaïm truø cuûa thuyeát AÂm
döông – Nguõ haønh. Thí duï trong khoa Töû vi.
Haønh cuûa Cuïc soá trong Töû vi lieân quan ñeán vò trí cuûa cung Meänh
trong 12 cung cuûa laù soá. Möôøi hai cung cuûa laù soá Töû vi ñöôïc goïi theo
teân Ñòa chi töø Tí ñeán Hôïi. Vò trí cung Meänh ñoùng ôû cung coù teân Ñòa

253
chi naøo thì haønh cuûa Cuïc chính laø haønh cuûa thaùng theo Ñòa chi trong
naêm sinh cuûa Meänh soá ñoù. Thí duï: tuoåi Kyû Söûu, meänh ñoùng ôû cung
Thìn. Thaùng Thìn (töùc thaùng 3 aâm lòch) naêm Kyû Söûu laø thaùng Maäu
Thìn. Haønh cuûa thaùng ñöôïc coi laø haønh cuûa naêm coù cuøng moät Can
Chi; naêm Maäu Thìn coù haønh laø Moäc, do ñoù thaùng Maäu Thìn cuõng laø
haønh Moäc; vì vaäy ngöôøi sinh naêm Kyû Söûu coù Meänh cung ñoùng ôû cung
Thìn seõ coù Cuïc soá laø Moäc tam cuïc. Töông töï nhö vaäy, seõ coù nhöõng laù
soá mang haønh cuûa Cuïc theo Nguõ haønh tuøy vò trí cung Meänh ñoùng ôû
cung naøo treân laù soá. Do ñoù – vieäc ñoåi laïi haønh Thuûy vaø Hoûa trong Luïc
thaäp Hoa giaùp tröôùc ñaây – haønh cuûa thaùng cuõng phaûi thay ñoåi theo
haønh cuûa naêm. Bôûi vaäy, nhöõng ngöôøi coù cuïc Hoûa seõ ñoåi thaønh cuïc
Thuûy vaø ngöôïc laïi. Söï thay ñoåi naøy seõ daãn tôùi moät baûng laäp cuïc môùi
theo Laïc thö Hoa giaùp vaø baïn ñoïc seõ tìm thaáy söï hôïp lyù mang tính quy
luaät trong baûng ñöôïc theå hieän ôû trang sau. Trong baûng naøy haønh cuûa
cuïc theo Laïc thö Hoa giaùp ñöôïc in nghieâng chöõ ñaäm; haønh cuõ chöõ
thöôøng trong ngoaëc ñeå baïn ñoïc so saùnh. Baïn ñoïc löu yù chæ haønh khí
thay ñoåi coøn ñoä soá khoâng ñoåi; bôûi vaäy, söï thay ñoåi naøy khoâng aûnh
höôûng ñeán vieäc laäp moät laù Töû vi, nhöng seõ thay ñoåi veà caùch luaän ñoaùn
cho nhöõng laù soá lieân quan.

254
 BAÛNG LAÄP CUÏC THEO LUÏC THAÄP HOA GIAÙP
Tö lieäu cuûa giaùo sö Leâ Vaên Söûu

Meänh cung Tuoái Tuoái Tuoái Tuoái

laäp taïi Giaùp, Kyû AÁt , Canh Bính, Taân Ñinh, Nhaâm M

Thuûy Hoûa Thoå Moäc

Tyù, Söûu
Nhò Cuïc Luïc Cuïc Nguõ Cuïc Tam Cuïc T

Daàn, Maõo Hoûa Thoå Moäc Kim

Tuaát , Hôïi Luïc Cuïc Nguõ Cuïc Tam Cuïc Töù Cuïc N

Moäc Kim Thuûy Hoûa

Thìn, Tî
Tam Cuïc Töù Cuïc Nhò Cuïc Luïc Cuïc N

Thoå Moäc Kim Thuûy

Ngoï, Muøi
Nguõ Cuïc Tam Cuïc Töù Cuïc Nhò Cuïc L

Kim Thuûy Hoûa Thoå

Thaân, Daäu
Töù Cuïc Nhò Cuïc Luïc Cuïc Nguõ Cuïc T
255
 BAÛNG LAÄP CUÏC CUÛA TÖÛ VI THEO LAÏC THÖ HOA GIAÙP

256
Meänh cung Tuoåi Tuoåi Tuoåi Tuoåi Tuoåi
laäp taïi Giaùp, Kyû AÁt, Canh Bính, Taân Ñinh, Nhaâm Maäu, Quyù

Hoûa (Thuûy) Thuûy (Hoûa) Thoå Moäc Kim

Tí, Söûu
Nhò Cuïc Luïc Cuïc Nguõ Cuïc Tam Cuïc Töù Cuïc

Daàn, Maõo Thuûy (Hoûa) Thoå Moäc Kim Hoûa (Thuûy)

Tuaát, Hôïi Luïc Cuïc Nguõ Cuïc Tam Cuïc Töù Cuïc Nhò Cuïc

Moäc Kim Hoûa (Thuûy) Thuûy (Hoûa) Thoå

Thìn, Tî
Tam Cuïc Töù Cuïc Nhò Cuïc Luïc Cuïc Nguõ Cuïc

Thoå Moäc Kim Hoûa (Thuûy) Thuûy (Hoûa)

Ngoï, Muøi
Nguõ Cuïc Tam Cuïc Töù Cuïc Nhò Cuïc Luïc Cuïc

Kim Hoûa (Thuûy) Thuûy (Hoûa) Thoå Moäc

Thaân, Daäu
Töù Cuïc Nhò Cuïc Luïc Cuïc Nguõ Cuïc Tam Cuïc

Chieàu Nguõ haønh töông khaéc khi ñoåi laïi haønh theo Laïc thö Hoa giaùp
 Haønh cuûa Cuïc trong khoa Töû vi ñaåu soá. Theo saùch Nguyeân lyù
thôøi sinh hoïc phöông Ñoâng (Nxb VHTT – 1996) cuûa giaùo sö Leâ Vaên
Söûu vaø caên cöù theo Töû Vi ñaåu soá phoå bieán ôû Vieät Nam hieän nay thì
töông quan haønh vaø ñoä soá Cuïc theo baûng sau.

Cuïc soá theo Laïc thö Hoa giaùp

ñoä a
& Hoû soá Nguõ haønh cuûa Haø ñoà

2cuûa CuïVieäc7lieâc ñoån iquan

4tôùi ñoä soá cuûa Nguõ haønh theo Haø ñoà. Baïn ñoïc so
haønh cuûa Cuïc seõ daãn ñeán moät söï truøng hôïp vôùi ñoä soá

saùnh ñoà hình sau ñeå chöùKim

ng toû ñieàu naøy:

3soá cuûaSo5-10
Haø ñoà chuù9
saùnh haønh cuûa Cuïc theo Laïc thö Hoa giaùp ôû trang 256 vôùi ñoä
Thoå ng ta seõ thaáy coù söï truøng hôïp nhö sau:
Moäc
Hoûa 2 cuïc öùng vôùi ñoä soá 2 Hoûa cuûa Haø ñoà.
8 1 6
Moäc 3 cuïc öùng vôùi ñoä soá 3 Moäc cuûa Haø ñoà.
Kim 4 cuïc öùng vôùi ñoä soá 4 Kim cuûa Haø ñoà.
Thuûy
Thoå 5 cuïc öùng vôùi ñoä soá 5 Thoå cuûa Haø ñoà.

* Chuù thích: Söï thay ñoåi Haønh cuûa Cuïc khoâng laøm thay ñoåi caùch an Sao vaø Meänh
trong khoa Töû vi; bôûi vì khoâng thay ñoåi ñoä soá. Nhöng trong tröôøng hôïp lieân quan ñeán
Meänh hoaëc Cuïc laø Thuûy &Hoûa, seõ daãn ñeán söï hieäu chænh meänh soá khi lyù giaûi. Thuûy &
Hoûa laø hai haønh troïng yeáu trong öùng duïng thuoäc Haäu thieân, thay theá Caøn – Khoân.

257
 Thuûy 6 cuïc öùng vôùi ñoä soá 6 Thuûy cuûa Haø ñoà.(*)
Vôùi quan nieäm nhaát quaùn cho raèng Laïc thö – Haø ñoà laø tieàn ñeà
cuûa khoa Thieân vaên coå thôøi Huøng Vöông vaø laø söï öùng duïng cuûa thuyeát
AÂm döông Nguõ haønh. Söï truøng khôùp hôïp lyù nhö treân laø yeáu toá chöùng
minh ñieàu naøy. Khoâng nhöõng vaäy, söï ñoåi haønh cuûa Cuïc theo Laïc thö
Hoa giaùp coøn taïo neân moät söï töông quan hôïp lyù vôùi moät soá vaán ñeà
ñöôïc trình baøy sau ñaây.

Söï hôïp lyù trong moái töông quan giöõa tuoåi theo Thieân can vaø
vò trí cuûa cung Meänh trong laù soá Töû vi

Giaùp Canh Bính Nhaâm Maäu

Moäc Kim Hoûa Thuûy Thoå

Kyû AÁt Taân Ñinh Quyù

Thoå Moäc Kim Hoûa Thuûy

Chieàu Nguõ haønh töông khaéc

Tröôùc heát baïn ñoïc xem laïi ñeå so saùnh söï töông quan giöõa tuoåi
theo thieân Can vaø haønh cuûa Cuïc theo söï saép xeáp vaän khí cuûa Luïc
Thaäp Hoa giaùp tröôùc ñaây trong khoa Töû vi ñaõ ñöôïc giaùo sö Leâ Vaên
Söûu coâng boá ôû treân. Baïn ñoïc seõ nhaän thaáy haønh cuûa tuoåi theo thieân
Can taïo neân moät chieàu Nguõ haønh töông khaéc töø phaûi sang traùi.
So vôùi haønh cuûa Cuïc trong baûng Töû vi ñaåu soá hieän haønh thì
khoâng theo qui luaät naøo vaø khoâng coù söï truøng khôùp hôïp lyù.
Ngöôïc laïi, vôùi baûng theå hieän söï töông quan giöõa tuoåi theo Thieân
can vaø haønh cuûa Cuïc theo Laïc thö Hoa giaùp hoaøn toaøn coù söï phuø hôïp
theo chieàu Nguõ haønh töông khaéc vôùi söï saép xeáp tuoåi theo Thieân Can.
Nhö vaäy, söï söûa ñoåi laïi haønh trong Luïc thaäp Hoa giaùp ñöôïc löu
truyeàn trong coå thö Trung Hoa tröôùc ñaây, ñaõ taïo neân moät söï hôïp lyù
khoâng phaûi chæ vôùi chính noù maø coøn laø söï töông quan hôïp lyù vôùi nhöõng
vaán ñeà lieân quan. Söï hôïp lyù naøy khoâng phaûi chæ döøng laïi ôû nhöõng vaán
ñeà lieân quan vôùi nhöõng coå thö coøn truyeàn laïi maø ngay caû vôùi nhöõng

258
 phaùt hieän môùi nhaát cuõng taïo neân ñöôïc tính hôïp lyù nhö sau:
Theo cuoán Khoâng gian kinh Dòch vôùi döï baùo qua Baùt Töï Haø Laïc

TÑKG (can)
Giaùp Bính Maäu Canh Nhaâm
AÁt Ñinh Kyû Taân Quyù
TÑTG (chi)

Tí Söûu
Kim Thuûy Hoûa Thoå Moäc
Ngoï Muøi

Daàn Maõo
Thuûy Hoûa Thoå Moäc Kim
Thaân Daäu

Thìn Tî
Hoûa Thoå Moäc Kim Thuûy
Tuaát Hôïi

(Nxb VHTT – 1997 – taùc giaû Buøi Bieân Hoøa) thì:

Theo Phoù giaùo sö, Phoù tieán só Leâ Thaønh Laân caùch naïp aâm cho
caùc thôøi ñieåm khoâng gian (tñkg) vaø thôøi ñieåm thôøi gian (tñtg) theo
TÑKG (can)
baûng Giaù
sau p Bính
laø nhanh nhaát maøMaä u xaùCanh
chính c nhö caùc Nhaâ
nhaø m
dòch hoïc xöa ñeà
ra (chuùAÁ t cuûaÑinh
thích taùc giaû BuøiKyû
Bieân HoøaTaâ n ThaønQuyù
: Leâ h Laân – Moät vaøi moâ
TÑTG (chi) hình naïp Nguõ haønh cho caùc caëp can chi – Taïp chí tin hoïc vaø ñieàu
khieån hoïc t12 sl (1996) (47–56).
Tí Söûu
Kim Hoû a Thuûy Thoå Moäc
Ngoï Muøi

Daàn Maõo
Hoûa Thuû y Thoå Moäc Kim
Thaân Daäu

Thìn Tî
Thuûy Thoå Moäc Kim Hoûa
Tuaát Hôïi

Chieàu Nguõ haønh töông khaéc theo tuoåi cuûa Ñòa chi

259
 Qua baûng treân baïn ñoïc seõ nhaän thaáy raèng khoâng coù moät quy
luaät naøo cho söï saép xeáp caùc haønh. Nhöng theo baûng Laïc thö Hoa
giaùp thì haønh Thuûy phaûi ñoåi sang haønh Hoûa, thay theá vaøo baûng treân
ta seõ coù moät chieàu Nguõ haønh töông khaéc ngöôïc chieàu vôùi tuoåi theo
Thieân can (bôûi vì tuoåi theo Ñòa chi ñaõ ñoåi theo nhöõng caëp cung ñoái
nghòch nhau) nhö sau:
Nhö vaäy, vôùi söï chöùng minh ôû treân ñaõ chöùng toû raèng:
Tính hôïp lyù cuûa Laïc thö Hoa giaùp döïa treân neàn taûng caên baûn
cuûa noù laø Laïc thö – Haø ñoà vaø thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh ñaõ
chöùng minh quan ñieåm cho raèng Laïc thö – Haø ñoà laø neàn taûng cuûa
khoa Thieân vaên coå Vaên Lang, heä quaû vaø söï phaùt trieån cuûa heä thoáng
vuõ truï quan AÂm döông – Nguõ haønh, chöùng toû tính nhaát quaùn vaø hoaøn
chænh cuûa hoïc thuyeát naøy. Töø ñoù ñi ñeán keát luaän cho raèng: Thôøi Huøng
Vöông ñaõ toàn taïi gaàn 3000 naêm vôùi moät neàn vaên minh röïc rôõ. Ñoù laø
moät söï lyù giaûi hôïp lyù cho thôøi gian hình thaønh, phaùt trieån cuûa moät hoïc
thuyeát taàm côõ maø söï öùng duïng vaø lyù giaûi cuûa noù bao truøm leân moïi lónh
vöïc cuûa töï nhieân, xaõ hoäi vaø con ngöôøi moät caùch saâu saéc vi dieäu.
Söï chöùng minh chuû nhaân ñích thöïc cuûa AÂm döông lòch Ñoâng
phöông thuoäc veà neàn vaên minh Vaên Lang vaø laø söï töông quan hôïp lyù
– khi thuyeát AÂm döông Nguõ haønh ñaõ ñöôïc chöùng minh chuû nhaân ñích
thuoäc veà ngöôøi Laïc Vieät. Ñaây cuõng laø söï khaúng ñònh caâu ca dao cuûa
toå tieân truyeàn laïi vaø ñöôïc daân gian traân troïng löu truyeàn qua haøng
thieân nieân kyû, chöùng toû tri thöùc cuûa ngöôøi Laïc Vieät.
Ai veà nhaén hoï Hy – Hoøa
Nhuaän naêm sao chaúng nhuaän vaø troáng canh.

260
Phuï chöông
HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI NGUYEÂN THUÛY &
HAØ ÑOÀ
LYÙ GIAÛI MOÄT SOÁ HIEÄN TÖÔÏNG LIEÂN QUAN

Bí aån Tam hôïp Kim cuïc Tî Daäu Söûu

Thuyeát AÂm döông Nguõ haønh öùng duïng trong vieäc tìm hieåu söï
töông taùc giöõa con ngöôøi vaø caùc moái quan heä xaõ hoäi thöôøng noùi tôùi
moät ñònh ñeà quan troïng laø qui taéc Tam hôïp cuïc sau ñaây:
@ Thaân – Tyù – Thìn laø tam hôïp Thuûy cuïc. Trong ñoù: Thaân
(Kim) sinh Tyù (Thuûy) vaø tuyeät ôû Thìn (Thoå).
@ Daàn – Ngoï – Tuaát laø tam hôïp Hoûa cuïc. Trong ñoù: Daàn (Moäc)
sinh Ngoï (Hoûa) vaø tuyeät ôû Tuaát (Thoå).
@ Hôïi – Meïo – Muøi laø tam hôïp Moäc cuïc. Trong ñoù: Hôïi (Thuûy)
sinh Meïo (Moäc) vaø tuyeät ôû Muøi (Thoå).
@ Tî – Daäu – Söûu laø tam hôïp Kim cuïc.
Khi tìm hieåu veà caùc phöông phaùp öùng duïng cuûa thuyeát AÂm döông
Nguõ haønh lieân quan ñeán Tam hôïp cuïc, nguôøi ta chæ coù theå lyù giaûi quy
taéc tam hôïp nhö treân. Rieâng tam hôïp Kim cuïc Tî – Daäu – Söûu laø söï bí
aån khoâng lyù giaûi ñöôïc cuõng vôùi thôøi gian tính baèng thieân nieân kyû; bôûi
vì Tî (AÂm Hoûa) taïi sao laïi coù theå sinh Daäu (AÂm Kim)? Bôûi vaäy ngöôøi
ta cuõng phaûi hoïc thuoäc loøng caùc tam hôïp cuïc nhö moät tieân ñeà khi öùng
duïng.
Ñaây cuõng laø moät baèng chöùng nöõa chöùng toû söï thaát truyeàn vaø sai
leäch cuûa moät heä thoáng lyù thuyeát caên baûn. Ñieàu bí aån treân ñaây chæ coù
theå lyù giaûi ñöôïc vôùi Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy vaø söï lieân heä cuûa
noù vôùi Haø ñoà. Ñeå chöùng toû ñieàu naøy, tröôùc heát xin baïn ñoïc xem laïi ñoà
hình mieâu taû söï lieân heä giöõa Haø ñoà vaø Haäu Thieân Baùt quaùi nguyeân

261
 ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA
HAØ ÑOÀ VAØ HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI NGUYEÂN THUÛY
Trong ñoù Khoân Thoå chính vò taïi AÂm Hoûa

thuûy:
ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA
TAM HÔÏP CUÏC TÎ - DAÄU SÖÛU

262
 So saùnh vôùi hình thieân baøn mieâu taû 12 ñòa chi ta coù:
Qua ñoà hình treân baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng: Quaùi Khoân (Thoå)
naèm ôû cung AÂm Hoûa cuûa Haø ñoà. Treân ñoà hình 12 cung Ñòa chi cuûa
khoa Töû vi thì cung Tî chính laø cung AÂm Hoûa, töùc laø chính vò cuûa
Khoân (Thoå). Do ñoù, trong tam hôïp Kim cuïc Tî – Daäu – Söûu seõ ñöôïc
dieãn taû nhö sau:
Thoå – do Khoân (Thoå) chính vò taïi Tî (AÂm Hoûa) sinh Daäu (Kim)
vaø tuyeät ôû Söûu theo ñuùng qui luaät Sinh Vöôïng Moä (Tuyeät) vaø Nguõ
haønh töông sinh nhö nhöõng tam hôïp cuïc khaùc.

Bí aån cuûa Cöï Moân haõm ñòa taïi Tî, vöôïng ôû Ngoï trong Töû vi
& Haäu Thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy
Khoa Töû vi voán ñöôïc coi laø cuûa Traàn Ñoaøn laõo toå saùng taïo vaøo
ñôøi Toáng. Trong khoa naøy teân caùc vì sao cuøng vôùi nhöõng thuoäc tính
cuûa noù ñöôïc phaân phoái treân 12 cung Ñòa chi (nhö ñoà hình ñaõ trình baøy
ôû treân); tuøy theo thuoäc tính vaø vò trí cuûa caùc sao treân 12 cung bò laïc
haõm hay sinh vöôïng, ngöôøi ta döï baùo töông lai cho con ngöôøi. Cuøng
chung soá phaän vôùi taát caû caùc phöông phaùp öùng duïng treân thöïc teá cuûa
thuyeát AÂm döông Nguõ haønh, khoa Töû vi cuõng goàm nhöõng tieân ñeà
khoâng coù söï lyù giaûi vaø phaûi hoïc thuoäc loøng khi öùng duïng (trong ñoù coù
caû vieäc naïp aâm Nguõ haønh trong Luïc thaäp hoa giaùp). Trong heä thoáng
sao cuûa khoa Töû vi coù sao Cöï Moân ñöôïc coi laø thuoäc haønh Thuûy. Sao
Cöï Moân khi naèm ôû cung Ngoï (Döông Hoûa) ñöôïc coi laø vöôïng ñòa; khi
naèm ôû cung Tî bò coi haõm ñòa. Ñeán ñaây, moät vaán ñeà ñöôïc ñaët ra laø:
Cöï Moân thuoäc Thuûy naèm ôû Ngoï (Döông Hoûa), neân khaéc Döông Hoûa
phaùt huy tính naêng cuûa noù, ñöôïc coi laø vöôïng ñòa, ñieàu naøy hôïp lyù.
Nhöng ñoái vôùi Cöï Moân naèm ôû Tî (AÂm Hoûa) laïi bò coi laø haõm ñòa thì
khoâng theå lyù giaûi vì söï maâu thuaãn vôùi chính nhöõng nguyeân lyù sinh
khaéc caên baûn cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh?ù
Nhöng ñieàu naøy seõ ñöôïc giaûi thích trong söï töông quan hôïp lyù
giöõa nhöõng vaán ñeà lieân quan cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh vôùi Haäu
thieân baùt quaùi nguyeân thuûy lieân heä vôùi Haø ñoà.
Chöùng minh töông töï nhö tröôøng hôïp treân, chuùng ta laïi coù Khoân
Thoå chính vò taïi Tî töùc AÂm Hoûa. Do ñoù, Cöï Moân thuoäc Thuûy naèm ôû
Tî (töùc AÂm Hoûa) bò Khoân Thoå khaéc (Thoå khaéc Thuûy) neân haõm ñòa.

263
Ñaây laø moät söï minh chöùng tieáp tuïc cho vieäc ñoåi choã hai Quaùi Toán &
Khoân, do khaû naêng lyù giaûi hôïp lyù nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán noù. Söï
chöùng minh naøy cuõng chöùng toû raèng: AÂm döông Nguõ haønh laø moät hoïc
thuyeát nhaát quaùn vaø hoaøn chænh, baùt quaùi trong kinh Dòch chæ laø moät
sieâu coâng thöùc cuûa hoïc thuyeát naøy. Ñoàng thôøi cuõng chöùng toû roõ neùt
theâm raèng: Traàn Ñoaøn laõo toå chæ laø ngöôøì coâng boá khoaTöû Vi coøn
tieàm truyeàn trong daân gian, oâng khoâng phaûi laø ngöôøi saùng laäp moân
naøy.

Bí aån cuûa tieân ñeà “ Con trai theo cha, con gaùi theo meï”
trong Chu Dòch & caâu “con gaùi nhôø ñöùc cha, con trai nhôø
ñöùc meï” trong vaên hoùa daân gian Vieät Nam.
Trong Chu Dòch khi baøn veà giôùi tính vaø öùng duïng treân thöïc teá
qua kyù hieäu cuûa caùc Quaùi, cho raèng:
Khoân laø meï vaø caùc con gaùi goàm Ñoaøi thieáu nöõ, Ly trung nöõ, Toán
tröôûng nöõ. Caøn laø cha vaø caùc con trai goàm Caán thieáu nam, Khaûm
trung nam, Chaán tröôûng nam. Khi öùng duïng Baùt quaùi tìm hieåu nhöõng
vaán ñeà lieân quan ñeán quan heä gia ñình, gaëp nhöõng Quaùi treân seõ cho

264
bieát aûnh höôûng cuûa söï vieäc, söï kieän ñeán thaønh vieân naøo trong gia
ñình. Treân ñoà hình Haäu thieân baùt quaùi trong coå thö chöõ Haùn, hieän
töôïng naøy ñöôïc mieâu taû nhö sau:
Qua ñoà hình treân, baïn ñoïc seõ thaáy khoâng theå coù moät cô sôû lyù
luaän naøo theo chính phöông phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm döông - Nguõ
haønh ñeå lyù giaûi hieän töôïng treân. Do ñoù, cuõng chung soá phaän vôùi caùc
ñònh ñeà khaùc, ñònh ñeà naøy cuõng phaûi hoïc thuoäc loøng vaø khoâng coù söï lyù
ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA
TÍNH CHAÁT QUAÙI TÖÔÏNG
QUA HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI NGUYEÂN THUÛY & HAØ ÑOÀ

giaûi, maëc duø ngöôøi ta vaãn öùng duïng treân thöïc teá traûi cuõng ñaõ haøng
ngaøn naêm cuûa kinh Dòch. Ngöôïc laïi, treân cô sôû Haäu thieân baùt quaùi
nguyeân thuûy vaø Haø ñoà, hieän töôïng treân seõ ñöôïc lyù giaûi roõ raøng:
* Trong hình treân ñaây, baïn ñoïc seõ nhaän thaáy: truïc ñòa caàu bieåu
kieán chia taùm quaùi thaønh hai phaàn AÂm döông goàm: Caøn cha vaø caùc
Quaùi töôïng cho con gaùi laø: Ñoaøi, Toán, Ly thuoäc Döông (caùc haøo Döông
nhieàu hôn haøo AÂm); Khoân meï vaø caùc Quaùi töôïng cho con trai thuoäc
AÂm (caùc haøo AÂm troäi hôn haøo Döông). Ñieàu naøy cuõng lyù giaûi caâu tuïc
ngöõ bí aån trong daân gian Laïc Vieät: “Con trai nhôø ñöùc meï, con gaùi nhôø
ñöùc cha”. Bôûi vì, nhöõng quaùi töôïng con gaùi ñoàng chaát vôùi quaùi Caøn
töôïng cha, thuoäc Döông; nhöõng quaùi töôïng con trai ñoàng chaát vôùi quaùi

265
Khoân töôïng meï, thuoäc AÂm.
* Töø söï öùng duïng ñoä soá AÂm cho hai haønh Thuûy vaø Moäc, ñoä soá
Döông cho hai haønh Kim vaø Hoûa (ñaõ daãn chöùng ôû phuï chöông: “Daáu
aán Haø ñoà trong coå thö chöõ Haùn tröôùc Taàn”). Nhö vaäy, haønh Thuûy &
Moäc thuoäc AÂm vaø Kim & Hoûa thuoäc Döông treân Haø ñoà.
Töø hai cô sôû naøy, tính hôïp lyù khi öùng duïng phöông phaùp luaän
cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh giaûi thích hieän töôïng treân nhö sau:
Caùc quaùi Ñoaøi & Toán, Ly naèm treân phaàn Döông cuûa Haø ñoà
(Kim – Hoûa) neân töôïng cho con gaùi (AÂm) theo nguyeân lyù trong Döông
coù AÂm. Rieâng Caøn naèm ôû vò trí AÂm cuûa Haø ñoà laïi laø ñaàu quaùi Döông
neân töôïng cha (Döông) theo nguyeân lyù trong AÂm coù Döông.
Caùc quaùi Khaûm, Caán & Chaán naèm ôû phaàn AÂm cuûa Haø ñoà (Thuûy
– Moäc) neân töôïng con trai theo nguyeân lyù trong AÂm coù Döông. Rieâng
Khoân naèm ôû vò trí Döông cuûa Haø ñoà laïi laø ñaàu quaùi AÂm, neân töôïng meï
theo nguyeân lyù trong Döông coù AÂm.
Qua phaàn chöùng minh treân, ñaõ khaúng ñònh raèng:
Chæ coù ñoà hình Haäu thieân baùt quaùi nguyeân thuûy lieân heä vôùi Haø
ñoà ñöôïc baét ñaàu vaø phuïc hoài töø neàn vaên minh Laïc Vieät môùi coù khaû
naêng lyù giaûi moät caùch hôïp lyù cho taát caû nhöõng vaán ñeà lieân quan trong
phaïm truø cuûa thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh. Ñoàng thôøi, söï chöùng
minh treân cuõng chöùng toû roõ neùt hôn veà tính thoáng nhaát vaø hoaøn
chænh cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh, Baùt quaùi chæ laø sieâu coâng thöùc
cuûa hoïc thuyeát naøy vaø ñoàng thôøi coù söï lieân heä chaët cheõ höõu cô vôùi noù.

266
Chöông II
VAÊN MINH VAÊN LANG &
THUAÄT ÑÒA LYÙ COÅ ÑOÂNG PHÖÔNG

VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN CUÛA THUAÄT PHONG THUÛY

Hoøn ñaát maø bieát noùi naêng,
Thì thaày Ñòa lyù haøm raêng chaúng coøn.
Hai caâu ca dao noåi tieáng treân ñaõ löu truyeàn töø laâu trong daân gian
Vieät Nam. Coù moät soá nhaø nghieân cöùu cho raèng: noäi dung cuûa noù nhaèm
cheá dieãu thuaät Phong Thuûy; hay noùi moät caùch khaùc, caâu ca dao naøy
ñöôïc coi nhö laø baèng chöùng cho vieäc choáng meâ tín dò ñoan theå hieän ôû
thuaät Phong Thuûy theo tinh thaàn khoa hoïc. Nhöng gaàn ñaây, thuaät Phong
Thuûy ñaõ baét ñaàu ñöôïc chuù yù; raát nhieàu ñaàu saùch noùi veà thuaät Phong
Thuûy ñöôïc xuaát baûn. Taát nhieân moân coå hoïc naøy töø tröôùc ñeán nay,
cuõng ñöôïc coi laø coù nguoàn goác töø vaên minh Hoa Haï. Nhöng ôû thuaät
Phong Thuûy cuõng laø moät söï öùng duïng nhöõng phöông phaùp luaän cuûa
thuyeát AÂm döông Nguõ haønh vaø kyù hieäu – sieâu coâng thöùc – cuûa noù laø
ñoà hình Baùt quaùi. Bôûi vaäy, cuõng seõ laø moät ñieàu phi lyù neáu nhö thuaät
Phong Thuûy khoâng coù nguoàn goác töø vaên minh Laïc Vieät. Cuøng chung
soá phaän vôùi taát caû moïi söï öùng duïng lieân quan ñeán thuyeát AÂm döông
Nguõ haønh – thuaät Phong Thuûy trong coå thö chöõ Haùn, cuõng hoaøn toaøn
khoâng coù nhöõng heä luaän lieân heä vôùi nhöõng nguyeân lyù caên baûn cuûa hoïc
thuyeát naøy. Caâu ca dao treân – theo caùi nhìn nhaát quaùn cho raèng: laø
moät maät ngöõ coù tính höôùng daãn cuûa neàn vaên minh Laïc Vieät – thì hoaøn
toaøn mang nhöõng daáu aán chöùng toû nhöõng sai leäch raát quan troïng trong
phöông phaùp öùng duïng cuûa thuaät Phong Thuûy:
“Hoøn ñaát” ñoù laø töôïng cuûa queû Khoân – nhö phaàn treân ñaõ chöùng
minh – ñaõ sai leäch vôùi vò trí cuûa noù trong Haäu thieân Baùt quaùi. Do ñoù,
“Hoøn ñaát” maø bieát noùi – töùc laø queû Khoân (töôïng Ñaát) ôû ñuùng vaøo vò
trí cuûa noù – thì seõ chöùng toû nhöõng sai leäch cuûa thaày Ñòa lyù thaät laø moät
ñieàu ñaùng phaøn naøn. Tuy nhieân, söï sai bieät trong haàu heát caùc phöông
phaùp öùng duïng cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh; keå caû trong söï öùng

267
duïng cuûa Thaùi AÁt ñeàu chæ rôi vaøo nhöõng tröôøng hôïp raát cuï theå. Nhöõng
hieän töôïng khoâng naèm trong vuøng sai bieät vaãn coù theå ñuùng, neáu ngöôøi
öùng duïng uyeân baùc. Ñaây cuõng laø lyù do giaûi thích vì sao coù ngöôøi cheâ
moân coå hoïc Ñoâng phöông laø khoâng phaûn aùnh thöïc teá khi thöû nghieäm;
coøn moät soá ngöôøi khaùc thì laïi tin töôûng vaøo tính chính xaùc cuûa noù.
Nhöõng ñoaïn trích daãn döôùi ñaây chöùng minh vôùi baïn ñoïc veà tính huyeãn
aûo vaø maâu thuaãn trong xuaát xöù cuûa thuaät Phong Thuûy Ñoâng phöông
trong coå thö chöõ Haùn. Ñoaïn sau ñaây ñöôïc trích trong saùch Ñòa lyù toaøn
thö – cuoán 1 (Nxb Vaên hoaù Thoâng tin – 1996, Löu Baù OÂn vaø caùc taùc
giaû, bieân dòch Leâ Khaùnh Tröôøng – Leâ Vieät Anh; trang 7):
Chuùng ta haõy thöû tieán haønh truy tìm khôûi nguoàn cuûa khoa hoïc
Phong Thuûy moät caùch ñôn giaûn vaø sô löôïc. Cuoán “Taùng Thö”, do
Quaùch Phaùc ñôøi Toáng (theá kyû III) (*) vieát, môû ñaàu baèng caâu: “Taùng
giaû, thöøa sinh khí daõ”, nghóa laø: “Ngöôøi ñaõ choân, sinh khí vaãn coøn”.“Kinh
vieát: Khí thöøa phong taéc taûn, giôùi thuûy taéc chæ, coå nhaân tuï chi söû baát
taûn, haønh chi söû höõu chæ, coá vò chi Phong Thuûy” (“Khí nhaân gaëp gioù aét
tieâu taùn, gaëp nöôùc ngaên laïi aét tuï. Coå nhaân tuï taäp laïi maø khoâng taûn
maùt, coù ñi roài aét cuõng döøng, cho neân môùi goïi laø döïa vaøo Phong
Thuûy”.)“Thanh nang” töông truyeàn cuõng laø cuûa Quaùch Phaùc, vì theá
caùc sö moân haäu theá toân xöng Quaùch Phaùc laø toå sö cuûa mình khi haønh
ngheà Phong Thuûy.Caên cöù caùc taøi lieäu ghi laïi treân giaùp coát vaên coøn
ñeán ngaøy nay, thì khoa Phong Thuûy coù leõ khôûi nguyeân töø vieäc xaây
döïng thoân aáp. Phong Thuûy thoaït ñaàu lieân quan ñeán tri thöùc veà ñòa theá
sôn thuûy xung quanh. Trong boác töø ñôøi nhaø AÂn vaø nhaø Thöông, coù
theå thaáy nhieàu ghi cheùp veà chieâm boác kieán truùc, maø nhöõng ngöôøi
chuyeân traùch chieâm boác goïi laø boác traïch.Ví duï AÂn Vöông xaây thaønh
aáp, boác töø ghi:
Tyù boác, Taân trinh, ta xaây aáp?
(“AÁt” 583)
AÁt Maõo boác, tranh trinh, Vöông xaây aáp, ñeá nhöôïc? (Töø) Ñöôøng.
(“AÁt” 570).
(Trích daãn töø “AÂn Dung Boác Töû Nghieân cöùu – Khoa hoïc kyõ
thuaät bieân”. Tænh Töù Xuyeân, Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc xaõ hoäi, thaùng 12
naêm 1983, trang 397, 380).
Ñieàu naøy chöùng toû khi AÂn Vöông xaây döïng thaønh aáp, muoán boùi
vaán Thöôïng ñeá, xin Thöôïng ñeá ñoàng yù (ñeá nhöôïc), môùi daùm quyeát

* Chuù thích: Coù leõ saùch naøy in sai, moät soá saùch khaùc cheùp Quaùch Phaùc ñôøi Taán (theá
kyû thöù III sau CN).

268
 ñònh khôûi coâng xaây aáp vaøo thôøi gian naøo, ôû ñòa ñieåm naøo.
Tuy ngöôøi ñôøi Chu coù thaùi ñoä kính nhi vieãn chi ñoái vôùi quyû
thaàn, nhöng khi xaây döïng vaãn choïn phöông phaùp chieâm boác. Baøi
“Coâng Löu Thieân Maân” daãn treân laø moät ví duï. Moät ví duï khaùc. Khi Chu
Thaønh Vöông xaây döïng kinh ñoâ laïc aáp, cuõng “Ngaõ boác haø soùc leâ thuûy
ñoâng, dieäc duy laïc thöïc. Bình lai, dó ñoà caäp hieán boác.”
(Xem Thöôïng Thö)
(“Traãm boùi ngaøy (thaùng) con nöôùc, traãm ñoaùn giaûn thuûy ñoâng,
trieàn thuûy taây, chæ nhaèm sao cho yeân vui no ñuû. Traãm laïi ñoaùn trieàn
thuûy ñoâng, cuõng chæ lo sao cho no ñuû yeân vui. Do vaäy, laáy baûn ñoà ñòa
hình ra maø boùi”.)
Cuoái thôøi Chieán Quoác, ôû ñaát Teà, Yeân Thuyeát Thaàn Tieân noåi leân
maïnh meõ, caùc phöông só laïi duøng AÂm döông Nguõ haønh ñeå chieâm
ñoaùn nhaân söï, thuaät Phong Thuûy bò maát daàn yeáu toá duy vaät cuûa
Töôùng Traïch thôøi Chu, maø mang theâm saéc thaùi huyeàn bí vaø duy taâm.
Phaûi ñeán ñôøi Löôõng Haùn, hoïc thuyeát Saám huyù löu haønh môùi thuùc ñaåy
thuyeát Nguõ haønh. Nho hoïc hôïp löu vôùi thuyeát AÂm döông Nguõ haønh,
laïi haáp thuï phöông thuaät toân giaùo nguyeân thuûy, khieán vaøo thôøi nhaø
Haùn, Nho hoïc trôû thaønh moät thöù Kinh hoïc chuyeân giaûng veà söï caûm
öùng Thieân – Nhaân, maø Ñoång Troïng Thö laø ñaïi bieåu. Laïi theâm Ñaïo
giaùo böôùc vaøo thôøi kyø höng khôûi, caùc phöông thöùc öùng vaän meâ tín
phoå bieán trong daân gian, thuaät Phong Thuûy trôû thaønh moät thuaät soá
gaén lieàn vôùi vieäc xem thieân töôïng.
Giai ñoaïn naøy coù moät phaùt minh troïng ñaïi laø baøn chæ nam, moät
coâng cuï bieåu thò phöông höôùng, cuõng laø duïng cuï toái caàn thieát cuûa caùc
sö moân Phong Thuûy haäu theá, tieàn thaân cuûa chieác la baøn ngaøy nay.
Lyù luaän Phong Thuûy ñôøi Haùn ñaïi löôïc goàm hai boä phaän. Trong
“Haùn Thö. Ngheä vaên chí” coù “Kham dö kim quyù” vaø “Cung traïch ñòa
hình”, tieác raèng nay ñaõ thaát truyeàn. Phaàn ñaàu quy nguõ ñòa loaïi vaøo
moät trong saùu thuaät. Phaàn sau quy vaøo hình phaùp loaïi. Lyù luaän Phong
Thuûy haäu theá veà maët lyù phaùp vaø hình phaùp ñaïi ñeå döïa vaøo hai boä
phaän naøy. Kham dö, moät lónh vöïc hoaït ñoäng cuûa caùc chieâm gia ñôøi
Haùn, chuû yeáu laø chieâm boác kieán truùc. Hình phaùp bao goàm caùc phöông
dieän Töôùng traïch, Töôùng nhaân, Töôùng vaät. Veà hình phaùp, neâu leân theá
cöûu chaâu ñeå laäp thaønh hình daùng nhaø cöûa, laáy ñoä soá vaø khí vaät cuûa
con ngöôøi vaø luïc suùc maø hình dung, xaùc ñònh quyù tieän, caùt hung. Töø
ñoù, phaïm vi aùp duïng cuûa noù ngaøy moät roäng raõi.
Qua ñoaïn trích daãn treân, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy nhöõng ñieåm
maâu thuaãn sau ñaây:
1) Taùc giaû cho raèng vaøo ñôøi Chu, thuaät Phong Thuûy ñaõ xuaát

269
hieän (töùc laø thuyeát AÂm döông Nguõ haønh ñaõ xuaát hieän vaøo thôøi kyø
naøy); ñaây laø ñieàu voâ lyù nhö ñaõ trình baøy ôû caùc phaàn treân (thuyeát AÂm
döông Nguõ haønh “töøng böôùc hoaø nhaäp vaø hoaøn chænh vaøo ñôøi Haùn“;
nhöng “khoa hoïc Phong Thuûy” laïi xuaát hieän vaøo thôøi Chu?!?).
2) Chöa roõ raøng veà söï khôûi nguyeân cuûa “khoa hoïc Phong Thuûy”
duø hieåu theo baát cöù nghóa naøo – ôû möùc toái thieåu nhö taùc giaû noùi “ñôn
giaûn vaø sô löôïc”.
Saùch veà Phong Thuûy – neáu chæ tính töø ñôøi Taán – cuõng traûi qua
ngoùt 2000 naêm, soá löôïng coù leõ cuõng ñaùng keå. Nhöng, caên cöù vaøo
nguyeân lyù lyù thuyeát khôûi nguyeân cuûa thuaät Phong Thuûy laø thuyeát AÂm
döông Nguõ haønh, coøn raát mô hoà vaø coù nhöõng sai leäch – thì caàn phaûi
khaúng ñònh raèng: thuaät Phong Thuûy cuõng hoaøn toaøn khoâng coù moät lyù
luaän caên baûn cuûa noù, maø chæ coù nhöõng phöông phaùp öùng duïng cuï theå.
Ñoaïn trích daãn döôùi ñaây trong saùch Tích hôïp ña vaên hoùa Ñoâng
Taây cho moät chieán löôïc giaùo duïc töông lai (Giaùo sö Nguyeãn Hoaøng
Phöông – saùch ñaõ daãn, trang 746) laøm roõ hôn nhöõng yù töôûng treân.
Nguyeân lyù Thieân – Ñòa – Nhaân hôïp nhaát trong thuyeát Phong
Thuûy.
Thuyeát Phong Thuûy vôùi caû hai phaàn AÂm traïch vaø Döông traïch,
quan nieäm con ngöôøi coù quan heä vôùi heä vôùi höõu cô vôùi trôøi ñaát, caû khi
soáng, caû khi cheát. (AÛnh höôûng ñeán con chaùu coøn soáng, baïn ñoïc löu
yù ñeán caùc cô theå voâ hình cuûa nhaân theå).
– Veà Thieân, chaáp nhaän coù Sinh khí giaùng xuoáng (Döông giaùng)
treân caùc ñænh nuùi cao, chaáp nhaän taùc ñoäng caùc vì sao leân con ngöôøi,
nhö heä Nhò thaäp baùt tuù.
– Veà Ñòa, chaáp nhaän coù Sinh khí (goïi laø Long) chaûy theo caùc
maïch nöôùc, tuï laïi (nhö ñaõ noùi treân ñaây) vaø thaêng leân (AÂm thaêng,
Thaêng Long – Haø Noäi), coù theå ñònh ñöôïc caùc phöông höôùng toát xaáu
cho Döông traïch, AÂm traïch.
– Veà Nhaân, coù theå xaùc ñònh ñöôïc Döông phaàn, AÂm phaàn, phuùc
hoaï, meänh, thaân. Ngöôøi coù ñöùc lôùn aét seõ gaëp ñöôïc ñaát lôùn… ngöôøi
khoâng coù ñöùc seõ khoâng gaëp ñöôïc cô may tìm theá ñaát toát.
Thuyeát Phong Thuûy laø moät trong nhöõng thuyeát phöùc taïp nhaát
cuûa ngöôøi xöa, gaây ra nhieàu tranh luaän gay gaét, keùo daøi, do cô sôû coù
nhieàu phaàn chöa roõ raøng, thieân veà bí truyeàn.
YÙ nghóa cuûa thuyeát Phong Thuûy veà maët khoa hoïc raát lôùn, vì
daãn ñeán nhöõng quan nieäm chính xaùc, saâu xa hôn veà Quaû Ñaát, caùi

270
 noâi cuûa nhaân loaïi chuùng ta.
Ñoaïn trích daãn tieáp theo ñaây cuõng trong saùch noùi treân, trang 749
– ñöôïc trích laïi töø cuoán Bí aån cuûa thuaät Phong Thuûy cuûa taùc giaû Vöông
Ngoïc Ñöùc (ngöôøi dòch Traàn Ñình Hieán – Nxb VHTT – 1996) – cho
thaáy moät caùch roõ neùt thuaät Phong Thuûy chæ laø söï öùng duïng vôùi phöông
phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh, hoaøn toaøn khoâng coù moät
heä thoáng lyù luaän caên baûn:
“Thuaät Phong Thuûy treân xem thieân vaên, döôùi xeùt ñòa lyù, vaän
duïng hoïc thuyeát Thaùi cöïc, AÂm döông, Töù töôïng, Baùt quaùi, Nguõ
haønh, tinh töôïng cöïc kyø bí hieåm ñeå döïng neân moät heä thoáng lyù luaän,
roài ñöa vaøo nhöõng thuaät ngöõ long maïch, minh ñöôøng, sinh khí, huyeät
vò… laïi aùp duïng nguyeân lyù chæ nam ñeå laøm ra la baøn, taát caû nhöõng caùi
ñoù ñeàu laø thaàn bí ñoái vôùi quaàn chuùng meâ muoäi… Khoâng chæ vaäy, caùc
thaày Phong Thuûy coøn theâu deät raát nhieàu chuyeän ly kyø, hoaëc gaùn gheùp
nhöõng quan nieäm Phong Thuûy vaø caùc söï kieän lòch söû… Hai nghìn
naêm nay, chöa ai nghieân cöùu toaøn dieän veà Phong Thuûy, chöa ai gôõ
boû hoaøn toaøn caùi aùo thaàn bí cuûa thuaät Phong Thuûy, chöa ai laøm roõ
caùi chaân töôùng cuûa thuaät Phong Thuûy.”
Qua nhöõng ñoaïn trích daãn treân baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy söï khieám
khuyeát moät heä thoáng lyù luaän caên baûn cho thuaät Phong Thuûy. Söï khieám
khuyeát naøy coù ôû trong taát caû caùc hoïc thuaät coå Ñoâng phöông lieân quan
ñeán thuyeát AÂm döông Nguõ haønh: Töø Thaùi AÁt, Ñoän giaùp, y lyù, lòch soá,
Töû vi… Bôûi vaäy, cuøng chung soá phaän vôùi kinh Dòch, caùc hoïc thuaät
khaùc thuoäc coå hoïc Ñoâng phöông ñeàu khoâng theå kieåm chöùng nhöõng sai
leäch ngay trong phöông phaùp öùng duïng.
Trong truyeàn thuyeát daân gian Vieät Nam do hoïc giaû Nguyeãn Ñoång
Chi söu taàm coù truyeän “Laåy baåy nhö Cao Bieàn daäy non”, keå laïi vieäc
Cao Bieàn laø quan cai trò ñôøi Ñöôøng ôû nöôùc ta thôøi Baéc thuoäc; ngöôøi
naøy duøng thuaät Ñòa Lyù ñeå traán yeåm caùc Long maïch nhaèm tieâu dieät
nguyeân khí, trieät ñöôøng phaùt sinh nhaân taøi Laïc Vieät cho deã beà cai trò.
Trong ñoù, coù cuoäc traán yeåm qui moâ nhaát taïi vuøng Haø Noäi ngaøy nay.
Cao Bieàn ñaõ cho laøm 8 vaïn caùi thaùp baèng ñaát nung, duøng 8 vaïn lính
caàm giaùo ñaâm vaøo thaùp roài yeåm xuoáng huyeät. (Trong moät laàn ñaøo
haàm traùnh bom ôû phoá Cöûa Ñoâng Haø Noäi, toâi ñaõ ñaøo ñöôïc moät soá thaùp
baèng ñaát nung. Coù leõ ñaây laø nhöõng di tích coøn laïi cuûa vieäc traán yeåm töø
gaàn 1500 naêm veà tröôùc). Khoâng bieát hieäu quaû vieäc traán yeåm theá naøo;
nhöng sau ñoù thì xuaát hieän nhöõng cuoäc khôûi nghóa lieân tuïc cuûa ngöôøi
Laïc Vieät. Cuoái cuøng laø Vieät Nam höng quoác, Thaêng Long trôû thaønh
271
thuû ñoâ cuûa nöôùc Ñaïi Vieät, ñeán nay ñaõ gaàn 1000 naêm. Nhö vaäy: neáu
loaïi tröø yeáu toá taâm lyù chính trò, thì ñaây laø do nhöõng sai leäch trong
phöông phaùp öùng duïng cuûa thuaät Phong Thuûy gaây neân. (chöù khoâng leõ
khaû naêng Phong Thuûy vaøo baäc tieân sö nhö Cao Bieàn – “Ngheà naøy thì
laáy oâng naøy tieân sö” – laïi coù theå thaát baïi thaûm haïi nhö vaäy).
Nhö vaäy, trong suoát phaàn trích daãn treân, cho chuùng ta thaáy thuaät
Phong Thuûy xuaát phaùt töø nhöõng nguyeân lyù cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ
haønh; nhöng giöõa söï öùng duïng cuï theå phöông phaùp luaän cuûa hoïc thuyeát
naøy ôû thuaät Phong Thuûy vôùi nhöõng nguyeân lyù caên baûn cuûa noù (voán raát
mô hoà) laø söï khieám khuyeát moät heä thoáng lyù luaän lieân heä vôùi phöông
phaùp luaän cuûa noù. Ñaây laø tình traïng chung cuûa taát caû söï öùng duïng coù
hieäu quaû treân thöïc teá cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh, trong caùc lónh
vöïc thieân vaên, ñòa lyù, y lyù, döï ñoaùn… nhöng ñeàu laø nhöõng hoïc thuaät coù
tính tieân ñeà raát khieân cöôõng; bôûi vaäy, deã daøng bò coi laø “meâ tín dò
ñoan”. Hay noùi moät caùch khaùc – noâm na nhöng hình töôïng hôn – theo
ngoân ngöõ cuûa troø chôi “Roàng raén leân maây”: Khuùc ñaàu cuûa con Roàng
– nhöõng xöông cuøng xaåu (söï mô hoà cuûa nhöõng nguyeân lyù caên baûn cuûa
thuyeát AÂm döông Nguõ haønh); khuùc giöõa – nhöõng maùu cuøng me (söï
huyeãn aûo cuûa heä thoáng lyù luaän lieân heä); khuùc ñuoâi – tha hoà thaày ñuoåi
(“Thaày” trong troø chôi naøy laø thaày thuoác – raát khoù ñuoåi, vì luoân bò caûn
trôû bôûi ñaàu con roàng; neáu may maén toùm ñöôïc thì cuõng chæ laø khuùc
ñuoâi; töùc laø söï öùng duïng cuï theå cuûa noù – ñaëc bieät trong Ñoâng y).

COÄI NGUOÀN & NHÖÕNG SAI LEÄCH

PHÖÔNG VÒ TRONG THUAÄT PHONG THUÛY
Do chuû ñeà cuoán saùch khoâng coù muïc ñích tìm hieåu veà thuaät phong
thuûy, vì vaäy chæ xin ñöôïc trình baøy moät soá vaán ñeà caên baûn trong phöông
phaùp öùng duïng lieân quan – nhaèm theå hieän tính nhaát quaùn cuûa nhöõng
luaän ñieåm ñaõ trình baøy trong saùch naøy vaø tính hôïp lyù khi lyù giaûi nhöõng
vaán ñeà lieân quan ñeán noù – nhö sau:
Trong thuaät Phong thuûy, khi choïn höôùng nhaø ngöôøi ta duøng
tuoåi cuûa chuû nhaân öùng vôùi moät quaùi trong Baùt quaùi roài ñaët taïi trung
cung. Töø ñoù lieân heä vôùi caùc quaùi khaùc vaø ñöôïc taùm baûng phöông vò toát
xaáu cho töøng tuoåi. Phaàn trình baøy döôùi ñaây goàm taùm baûng phöông vò
toát xaáu theo coå thö chöõ Haùn (Haäu thieân Baùt quaùi lieân heä vôùi Laïc thö)
vaø taùm baûng phöông vò toát xaáu theo Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy

272
lieân heä vôùi Haø ñoà.

Phöông vò toát xaáu theo coå thö chöõ Haùn

ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA

LAÏC THÖ VAØ HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI
(theo coå thö chöõ Haùn)

Tröôùc heát baïn ñoïc xem laïi doà hình Haäu thieân Baùt quaùi lieân heä
vôùi Laïc thö theo coå thö chöõ Haùn.
Tröôùc heát, chuùng ta phaân laøm boán caëp cuøng haønh laø:
Caëp cuøng haønh Thuûy goàm: Caøn (AÂm thuûy); Khaûm (Döông thuûy)
Caëp cuøng haønh Moäc goàm: Caán (AÂm moäc); Chaán (Döông moäc)
Caëp cuøng haønh Kim goàm: Toán (AÂm kim); Ly (Döông kim)
Caëp cuøng haønh Hoûa goàm: Khoân (AÂm hoûa); Ñoaøi (Döông hoûa)
Treân cô sôû phaân loaïi naøy (xem hình treân) – nhaát quaùn vôùi giaû
thuyeát cho raèng Baùt quaùi laø sieâu coâng thöùc cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ
haønh – chuùng ta laàn löôït xeùt töông quan cuûa töøng caëp quaùi cuøng haønh

273
 Caëp cuøng haønh Thuûy: Caøn Khaûm

ôû vò trí trung cung vôùi phöông vò toát xaáu töông öùng cuûa boán caëp theo
coå thö chöõ Haùn. Chuùng ta seõ coù moät nhaän xeùt baét ñaàu töø caëp cuøng
haønh Caøn Khaûm, nhö sau:
Qua caëp cuøng haønh Caøn Khaûm (Thuûy) chuùng ta thaáy raèng:
* Khi caëp Caøn, Khaûm taïi trung cung töông öùng vôùi chính noù
(Thuûy) thì ta seõ ñöôïc tính chaát Luïc saùt, Phuïc vò ñoåi choã cho nhau.
* Khi caëp Caøn, Khaûm taïi trung cung töông öùng vôùi caëp Caán,
Chaán (Moäc) thì ta seõ ñöôïc tính chaát Thieân y, Nguõ quyû ñoåi choã cho
nhau.
Nhöng khi caëp Caøn, Khaûm taïi trung cung töông öùng vôùi caëp
cuøng haønh Kim (Toán, Ly) vaø Hoûa (Khoân, Ñoaøi) thì söï töông öùng cuøng
tính chaát ñoåi choã cho nhau khoâng thöïc hieän ñöôïc ôû hai caëp naøy. Ñaây
cuõng laø hai caëp coù söï sai leäch ôû vò trí Toán, Khoân theo Haäu thieân Baùt
quaùi nguyeân thuûy ñaõ trình baøy ôû treân. Chöùng minh töông töï töøng caëp
cuøng haønh taïi trung cung vôùi caùc caëp cuøng haønh khaùc, chuùng ta seõ
thaáy moät söï taïp loaïn ôû ñuùng phöông vò Toán, Khoân naèm ôû hai caëp cuøng
haønh Kim (Ly, Toán) vaø Hoûa (Khoân, Ñoaøi).
* Ngoaøi ra, baïn ñoïc cuõng löu yù ñeán tính chaát ñoái nghòch AÂm
döông ôû hai caëp cuøng haønh Thuûy(Caøn, Khaûm) vaø Moäc (Caán, Chaán).
ÔÛ nhöõng caëp naøy vò trí toát xaáu töông öùng (phaàn xaùm vaø traéng) ñoåi choã
cho nhau.
Thí duï: ôû caëp Caøn (AÂm thuûy), Khaûm (Döông thuûy) phöông vò toát
274
 PHÖÔNG VÒ TOÁT XAÁU THEO COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN
(Haäu thieân Baùt quaùi lieân heä vôùi Laïc thö)
Caëp cuøng haønh Thuûy: Caøn Khaûm

Caëp cuøng haønh Moäc: Caán Chaán

Treân ñaây laø hai caëp cuøng haønh Thuûy, Moäc. Baïn ñoïc nhaän thaáy
raèng neáu choàng khôùp leân nhau thì phöông vò xaáu cuûa phaàn naøy seõ
choàng leân phöông vò toát cuûa phaàn kia. Töùc laø coù söï hoaùn vò AÂm Döông.
Ñaây cuøng laø 2 caëp maø caùc quaùi vò oån ñònh.

275
 Caëp cuøng haønh Kim: Toán Ly

Caëp cuøng haønh Hoûa: Khoân Ñoaøi

Treân ñaây laø hai caëp cuøng haønh Kim, Hoûa , nôi coù vò trí sai leäch
phöông vò cuûa quaùi Toán & Khoân. Do ñoù, söï sai leäch ñöôïc chöùng toû
ngay khi phaân caëp: Toán Ly vaø Khoân Ñoaøi. Khoâng coù moät quy luaät naøo
ñöôïc theå hieän ôû ñaây.

276
xaáu (phaàn xaùm vaø traéng) ñoåi choã cho nhau. Nhöng ôû caëp Toán, Ly vaø
Khoân, Ñoaøi laø nhöõng caëp coù söï sai leäch ôû phöông vò Toán, Khoân thì
hieän töôïng naøy khoâng theå hieän. Xin xem hình minh hoïa döôùi ñaây:

Phöông vò toát xaáu theo Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy
Treân cô sôû nhöõng luaän ñieåm ñaõ trình baøy trong cuoán saùch naøy
ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA
HAØ ÑOÀ VAØ HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI NGUYEÂN THUÛY

veà söï ñoåi choã hai quaùi Toán, Khoân vaø keát hôïp Haäu thieân Baùt quaùi
nguyeân thuûy vôùi Haø ñoà, chuùng ta tieáp tuïc phaân thaønh boán caëp cuøng
haønh töông öùng vôùi caùc phöông vò toát xaáu töông quan nhö sau:
Chuùng ta tieáp tuïc phaân laøm 4 caëp cuøng haønh laø:
Caëp cuøng haønh Thuûy goàm: Caøn (AÂm thuûy); Khaûm (Döông thuûy)
Caëp cuøng haønh Moäc goàm: Caán (AÂm moäc); Chaán (Döông moäc)
Caëp cuøng haønh Hoûa goàm: Khoân (AÂm hoûa); Ly (Döông hoûa)
Caëp cuøng haønh Kim goàm: Toán (AÂm kim); Ñoaøi (Döông kim)
Treân cô sôû phaân loaïi naøy (xem hình treân), chuùng ta laàn löôït xeùt
töông quan cuûa töøng caëp quaùi cuøng haønh ôû vò trí trung cung vôùi phöông

277
 Caëp cuøng haønh Thuûy: Caøn Khaûm

vò toát xaáu töông öùng cuûa boán caëp theo Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân
thuûy, chuùng ta baét ñaàu töø caëp cuøng haønh Caøn Khaûm taïi trung cung
töông öùng vôùi phöông vò toát xaáu nhö sau:
Qua caëp cuøng haønh Caøn Khaûm chuùng ta thaáy raèng:
* Khi caëp Caøn, Khaûm taïi trung cung töông öùng vôùi chính noù thì
ta seõ ñöôïc tính chaát Luïc saùt, Phuïc vò ñoåi choã cho nhau.
* Khi caëp Caøn, Khaûm taïi trung cung töông öùng vôùi caëp Caán,
Chaán (Moäc) thì ta seõ ñöôïc tính chaát Thieân y, Nguõ quyû ñoåi choã cho
nhau.
Quy luaät naøy tieáp tuïc ñöôïc laëp laïi khi caëp Caøn, Khaûm taïi trung
cung töông öùng vôùi caëp cuøng haønh Hoûa (Khoân, Ly) vaø Kim (Toán,
Ñoaøi). Ñaây cuõng laø hai caëp coù söï hieäu chænh ôû vò trí Toán, Khoân theo
Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy ñaõ trình baøy ôû treân.
Söï töông öùng cuûa moãi caëp cuøng haønh taïi trung cung vôùi caùc caëp
cuøng haønh ôû taùm phöông vò toát xaáu taïo ra tính chaát khoâng ñoåi nhöng
hoaùn vò cho nhau, hoaøn toaøn ñuùng trong tröôøng hôïp öùng duïng Haäu
thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy. Hay noùi moät caùch khaùc: ÔÛ Haäu thieân Baùt
quaùi nguyeân thuûy, söï töông öùng nhöõng caëp cuøng haønh taïi trung cung
vôùi caùc phöông vò toát xaáu töông öùng coù qui luaät hôïp lyù cho nhöõng vaán
ñeà ñöôïc ñaët ra. Ngoaøi ra, tính chaát ñoái nghòch AÂm Döông ôû caùc phöông

278
 PHÖÔNG VÒ TOÁT XAÁU
THEO HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI NGUYEÂN THUÛY

Caëp cuøng haønh Thuûy: Caøn Khaûm

Caëp cuøng haønh Moäc: Caán Chaán

279
 PHÖÔNG VÒ TOÁT XAÁU
THEO HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI NGUYEÂN THUÛY

Caëp cuøng haønh Hoûa: Khoân Ly

Caëp cuøng haønh Kim: Toán Ñoaøi

280
vò toát xaáu cho caùc caëp cuøng haønh cuõng hoaøn toaøn truøng khôùp. Ñieàu
naøy khoâng theå thöïc hieän ñöôïc ôû Haäu thieân Baùt quaùi maø coå thö chöõ
Haùn ghi nhaän vì söï sai leäch phöông vò Toán, Khoân. Xin xem ñoà hình
minh hoïa sau:
Söï chöùng minh ôû treân ñaõ cho thaáy raèng:
@ Tính hôïp lyù cuûa phöông vò Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy,
khoâng chæ giôùi haïn trong Kinh dòch maø ôû caû nhöõng vaán ñeà lieân quan
trong nhöõng hoïc thuaät coå Ñoâng phöông coù öùng duïng thuyeát AÂm döông
Nguõ haønh. Cuï theå trong tröôøng hôïp naøy laø thuaät Phong thuûy.
@ Qua söï töông öùng cuûa töøng caëp phaân theo Nguõ haønh vaø söï
töông quan vôùi caùc haønh khaùc ñaõ chöùng toû Baùt quaùi chæ laø nhöõng kyù
hieäu sieâu coâng thöùc theå hieän tính chaát cuûa Nguõ haønh.
Trong thuaät Phong thuûy thì queû Khoân (töôïng Ñaát – töùc Ñòa) coù
moät yù nghóa raát quan troïng. May thay, noù laïi sai leäch. Coù leõ Cao Bieàn
thaát baïi töø ñaáy.
Ñaõ coù moät baøi vieát ngaén treân moät taïp chí khaù phoå bieán, giôùi
thieäu veà giaû thuyeát cuûa moät nhaø khoa hoïc Hoa kyø cho raèng: “Traùi ñaát
laø moät sinh theå soáng”. Giaû thuyeát naøy seõ coù khaû naêng chöùng minh
ñuùng, neáu thuaät Phong thuûy khoâi phuïc hoaøn chænh nhöõng luaän thuyeát
cuûa noù, chöùng minh ñöôïc raèng nhöõng sinh khí trong huyeät ñaïo cuûa
Ñòa caàu lieân quan ñeán söï phaùt trieån cuûa con ngöôøi.

LYÙ GIAÛI VEÀ NGUYEÂN NHAÂN HIEÄN TÖÔÏNG QUEÛ CAÁN ÔÛ

TRUNG CUNG TRONG ÖÙNG DUÏNG CUÛA THUAÄT PHONG
THUÛY TÖØ VAÊN MINH VAÊN LANG
Trong söï öùng duïng cuûa thuaät Phong Thuûy, caùc thaày ñòa lyù duøng
queû Caán ñaët ôû trung cung cho maïng ngöôøi nöõ, queû Khoân cho maïng
ngöôøi nam. Ñaây laø moät trong nhöõng hieän töôïng quan troïng mang tính
tieân ñeà cuûa thuaät Phong Thuûy, cho ñeán nay vaãn chöa coù söï lyù giaûi.
Neáu lieân heä vôùi kinh Dòch thì queû Caøn laø trôøi, laø cha, laø ñaøn oâng…; queû
Khoân laø ñaát, laø meï, laø ñaøn baø… Nhö vaäy, taïi sao khoâng ñeå queû Caøn ôû
trung cung cho nam maïng, Khoân cho nöõ maïng maø laïi laø Khoân & Caán?
Söï lyù giaûi vaán ñeà naøy, lieân quan ñeán söï hình thaønh Haäu thieân
Baùt quaùi nguyeân thuûy ñaõ lyù giaûi ôû treân; ñoàng thôøi cuõng laø söï minh

281
chöùng boå sung, roõ neùt hôn veà tính lyù giaûi söï vaän ñoäng cuûa vuõ truï töø
khôûi nguyeân cho ñeán nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán con ngöôøi cuûa kinh
Dòch. Söï lyù giaûi xin ñöôïc trình baøy nhö sau:
Khi traùi ñaát ñöôïc hình thaønh vaø chòu aûnh höôûng cuûa nhöõng söï
töông taùc trong vuõ truï, thì aûnh höôûng lôùn nhaát chính laø söï vaän ñoäng
cuûa Thaùi döông heä. Trong 9 haønh tinh cuûa heä Maët trôøi maø nhaân loaïi
phaùt hieän ñöôïc tính töø trong ra ngoaøi laø:
1) Sao Thuûy – 2) sao Kim – 3) traùi Ñaát – 4) sao Hoûa – (Giöõa quó
ñaïo cuûa sao Hoûa & Moäc, coù moät “Vaønh ñai thieân thaïch” vôùi soá löôïng
leân tôùi haøng 100.000 taûng; kích côõ moãi taûng töø haøng traêm meùt ñeán vaøi
traêm km, bay chung quanh Maët trôøi) – 5) sao Moäc – 6) sao Thoå – 7)
Thieân Vöông – 8) Haûi Vöông – 9) Dieâm Vöông.
Caùc nhaø Thieân vaên hoïc hieän ñaïi ñaõ chia 9 haønh tinh naøy thaønh 2
nhoùm. Ñoaïn trích daãn sau ñaây trong saùch Vuõ truï quanh em (Nxb Giaùo
duïc – 1998 – Nguyeãn Thò Vöôïng & Nguyeãn Thanh Höông; trang 48)
chöùng toû ñieàu naøy:
Caên cöù vaøo caùc tính chaát vaät lyù, ngöôøi ta chia caùc haønh tinh
cuûa heä Maët trôøi thaønh 2 nhoùm:
– Nhoùm I goàm coù Thuûy tinh, Kim tinh, Traùi ñaát vaø Hoûa tinh.
– Nhoùm II goàm coù Moäc tinh, Thoå tinh, Thieân Vöông tinh vaø Haûi
Vöông tinh.
Caùc haønh tinh trong cuøng moät nhoùm coù caùc tính chaát nhö: Tæ
troïng trung bình, kích thöôùc, thaønh phaàn hoùa hoïc gaàn gioáng nhau.
Nhö vaäy, chuùng ta coù 2 nhoùm haønh tinh moãi nhoùm goàm 4 haønh tinh.
Vaäy, haønh tinh thöù 9 Dieâm Vöông tinh thuoäc nhoùm naøo? Thaät khoù
xeáp haønh tinh naøy vaøo nhoùm naøo, vì noù coù thaønh phaàn hoùa hoïc
gioáng haønh tinh nhoùm 2, nhöng laïi coù kích thöôùc gioáng caùc haønh
tinh nhoùm I.
Qua ñoaïn trích daãn treân ñaây, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng: caùc
nhaø khoa hoïc hieän ñaïi ñang ñaët vaán ñeà nhoùm loaïi caùc haønh tinh cuûa
heä Maët trôøi; nhöng hoï cuõng ñang luùng tuùng khi xeáp loaïi sao Dieâm
Vöông tinh. Ngöôøi vieát nhaän xeùt raèng: söï phaân caùch töï nhieân giöõa 2
nhoùm chính laø “Vaønh ñai Thieân Thaïch” ñaõ trình baøy ôû treân. Treân cô sôû
thuyeát AÂm döông Nguõ haønh lieân heä vôùi caùc haønh tinh ñöôïc ñaët teân
theo Nguõ haønh, xin ñöôïc trình baøy moät yù töôûng phaân loaïi caùc haønh
tinh trong heä Maët trôøi thaønh hai nhoùm AÂm & Döông. Söï phaân loaïi

282
naøy, veà caên baûn khoâng thay ñoåi so vôùi söï phaân loaïi cuûa Thieân vaên hoïc
hieän ñaïi, nhöng ñöa theâm Maët trôøi vaøo heä thoáng phaân loaïi cuûa 9 haønh
tinh thuoäc Thaùi döông heä. Vôùi caùch phaân loaïi theo AÂm döông Nguõ
haønh seõ daãn ñeán söï lieân heä vôùi quaùi Caán ôû trung cung cho maïng phuï
nöõ trong thuaät Phong Thuûy nhö sau:
Trong söï phaân loaïi naøy, thì hai nhoùm theo caùch chia cuûa Thieân
vaên hoïc hieän ñaïi, ñeàu naèm trong hai nhoùm theo thuyeát AÂm döông
NHOÙM AÂM - theo Nguõ haønh
Thuûy Kim Ñòa Caàu Hoûa
Maët
trôøi

Nhoùm I theo khoa hoc hieän ñaïi

VAØNH ÑAI THIEÂN THAÏCH - Söï phaân caùch töï nhieân

NHOÙM DÖÔNG - theo Nguõ haønh

Moäc Thoå Thieân Vöông Haûi Vöông Dieâm Vöông

Nhoùm II theo khoa hoc hieän ñaïi

Nguõ haønh. ÔÛ nhoùm AÂm, ñaët vaán ñeà Maët trôøi thuoäc haønh Thoå ôû trung
taâm Thaùi döông heä. Ñieàu naøy phuø hôïp vôùi tính chaát trung taâm thuoäc
Thoå trong Laïc thö Haø ñoà. Xin xem hình minh hoïa döôùi ñaây.
Ñeán ñaây, xin löu yù baïn ñoïc laø: theo thieân vaên hoïc coå Ñoâng
Phöông thì sao Thuûy (theo caùch goïi ngaøy nay, coù xuaát xöù töø vaên minh
Taây Phöông), tröôùc ñaây goïi laø sao Kim; sao Kim (theo caùch goïi ngaøy
nay), tröôùc ñaây goïi laø sao Thuûy. Hieän töôïng naøy, ñöôïc chöùng toû bôûi
ñoaïn trích daãn döôùi ñaây, trong saùch Chu Dòch Vuõ truï quan (saùch ñaõ
daãn, trang 160):
Caên cöù vaøo chu kyø haønh tinh thôøi coå ñaïi ghi cheùp (Ban Coá,
Tieàn Haùn thö), ñoái chieáu vôùi thieân vaên hoïc hieän ñaïi, ñöa ra cöù lieäu
con soá thì ña soá chu kyø haønh tinh phuø hôïp töông ñoái toát. Khaùc bieät
duy nhaát laø sao Kim ñôøi coå töông ñöông vôùi sao Thuûy (Mercury), vaø

283
 sao Thuûy ñôøi coå töông ñöông vôùi sao Kim (Venus).
Nhö vaäy, trong nhoùm AÂm goàm 4 haønh tinh trong thieân vaên hieän
ñaïi – neáu goïi teân theo thôøi coå seõ laø: sao Kim – sao Thuûy – Ñòa caàu –
sao Hoûa; thì trong nhoùm naøy – neáu tính luoân Maët trôøi thuoäc haønh Thoå

* Chuù thích: Lyù Nguõ haønh töông sinh thuoäc Döông, nhöng vaät theå hieän lyù thuoäc AÂm;
theo nguyeân taéc trong AÂm coù Döông vaø ngöôïc laïi. Ñieàu naøy ñaõ minh chöùng ôû phaàn
treân”Truyeàn thuyeát Con Roàng Chaùu Tieân vaø Laïc thö Haø ñoà”: Toå Maãu bieåu töôïng
cuûa AÂm sinh; “leân nuùi“ bieåu töôïng cuûa Döông.

284
theo caùch chia môùi thì chuùng ta seõ thaáy moät chieàu Nguõ haønh töông
sinh (*) töø trong ra ngoaøi; nhöng thieáu haønh Moäc ôû ñuùng vò trí cuûa Ñòa
caàu. Xin xem hình minh hoïa döôùi ñaây:
Trong khi ñoù, theo phaàn chöùng minh ôû treân thì quaùi Caán thuoäc
AÂm Moäc – khi lieân heä Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy vôùi Haø ñoà.
Nhö vaäy – (truøng khôùp vôùi caùc hieän töôïng lieân quan giöõa kieán thöùc
Thieân vaên hoïc hieän ñaïi vaø caùc vaán ñeà ñaõ ñaët ra veà nhöõng nguyeân lyù
caên baûn cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh vaø Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân
thuûy – ñaõ ñöôïc chöùng minh vaø phuïc hoài töø neàn vaên minh Vaên Lang) –
chuùng ta hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå ñaët Traùi ñaát chính laø haønh Moäc, cuï theå
laø AÂm Moäc – töôïng laø quaùi Caán (Ñaõ chöùng minh ôû treân: Haø ñoà & Haäu
thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy). Xin xem hình minh hoaï ôû treân.
Vôùi caùch phaân chia theo thuyeát AÂm döông Nguõ haønh seõ lyù giaûi
nhöõng hieän töôïng ñang ñöôïc quan taâm sau ñaây:
@ Theo lyù AÂm döông Nguõ haønh – trong caùch phaân chia nhö treân
– seõ khoâng coù haønh tinh thöù 10 trong heä Maët trôøi sau Dieâm Vöông
tinh, coù thuoäc tính töông töï nhö nhöõng haønh tinh ñaõ phaùt hieän maø
khoa thieân vaên hoïc hieän ñaïi ñang tìm kieám. Neáu coù, thì khaû naêng chæ
laø vaønh khaên khí hoaëc buïi bao quanh Thaùi döông heä. Bôûi vì, ñaõ coù söï
caân baèng AÂm döông vaø Nguõ haønh nhö sau:
Nhoùm 1– thuoäc AÂm: Maët trôøi vaø 4 haønh tinh voøng trong –theo
lyù töông sinh thuoäc Döông laø: Thoå – Kim – Thuûy – Moäc (Ñòa caàu) –
Hoûa. Trong ñoù, Maët trôøi – trong cuøng – coù kích thöôùc cuûa haønh tinh
nhoùm II (maëc duø lôùn hôn raát nhieàu).
Nhoùm 2 – thuoäc Döông: naêm haønh tinh voøng ngoaøi – theo lyù
töông khaéc thuoäc AÂm laø: Moäc – Thoå – Thuûy (Thieân Vöông) – Hoûa
(Haûi Vöông) – Kim (Dieâm Vöông). Trong ñoù, haønh tinh Dieâm Vöông
– ngoaøi cuøng – keát thuùc chu kyø AÂm döông Nguõ haønh sinh – khaéc, neân
coù kích thöôùc cuûa haønh tinh nhoùm I (trôû laïi traïng thaùi ban ñaàu).
Luaän ñieåm naøy traùi ngöôïc vôùi luaän ñieåm cuûa oâng Löu Töû Hoa.
Trong luaän vaên tieán só baûo veä taïi Paris, oââng Löu Töû Hoa chöùng minh
raèng: coù khaû naêng toàn taïi moät haønh tinh thöù 10 trong Thaùi döông heä.
Ñoaïn trích daãn sau ñaây trong saùch Chu Dòch vuõ truï quan (saùch ñaõ daãn,
trang 159) ñeå baïn ñoïc tham khaûo:
Trong trôøi ñaát, muoân vaät ñeàu xuaát phaùt töø trung taâm, nhöng

285
 phaûi ñeán AÂm döông taùc ñoäng vaøo vuõ truï ñeå sinh ra muoân vaät. Thöïc
theå muoân vaät cuõng ñeàu laø AÂm döông. Phuø hieäu döông ñöôïc theå hieän
baèng moät vaïch lieàn, phuø hieäu aâm theå hieän baèng moät vaïch ñöùt. Caùc
queû trong Baùt quaùi chæ laø nhöõng phuø hieäu vaïch lieàn vaø vaïch ñöùt maø
thoâi. Söï saép xeáp cuûa Baùt quaùi laø ñaïi bieåu toå hôïp cuï theå nhaát vaø coù heä
thoáng nhaát trong vuõ truï. Trong vuõ truï, thaùi döông heä ñaõ ñöôïc nghieân
cöùu khaù töôøng taän. Do ñoù, muoán luaän chöùng yù nghóa vuõ truï cuûa Baùt
quaùi, tröôùc heát, phaûi luaän chöùng noù toàn taïi trong thaùi döông heä hay
khoâng.
OÂng Löu Töû Hoa saép xeáp haønh tinh trong thaùi döông heä phoái
hôïp vôùi Baùt quaùi, moãi queû cuûa Baùt quaùi ñoái öùng vôùi moãi tinh caàu, vaø
phaùt hieän tính quy luaät roõ raøng (1).
Coù theå ñònh ra thuoäc tính queû cuûa ba thieân theå trong Baùt quaùi.
Ngay trong “Thuyeát quaùi” cuõng ñaõ vieát:
“Ly vi nhaät, Khaûm vi nguyeät, Khoân vi ñòa”.
(Ly laø Maët trôøi, Khaûm laø maët traêng, Khoân laø ñaát).
Trong quan nieäm ngöôøi Trung Quoác coå ñaïi thöôøng coù 5 tinh
caàu: kim, moäc, thuûy, hoûa, thoå. Caên cöù vaøo thuoäc tính Nguõ haønh coù
theå xaùc ñònh phöông vò saép xeáp khoâng gian. OÂng Löu Töû Hoa cho
ñoâng nam laø vò trí döông, taây baéc laø vò trí aâm, thì ba sao moäc, hoûa, thoå
cuûa vò trí döông ôû cuøng moät vò trí cuûa ba queû Chaán, Ñoaøi, Kieàn thuoäc
vò trí döông cuûa Baùt quaùi, cho neân coù theå theo thöù töï ñem queû Chaán
hôïp vôùi sao moäc, queû Ñoaøi hôïp vôùi sao hoûa, queû Kieàn hôïp vôùi sao
thoå. Cuõng nguyeân lyù ñoù, hai queû Toán, Caán ôû vò trí döông coøn laïi, ñoái
öùng vôùi hai sao Kim, Thuûy, vì vaäy, ñem queû Toán hôïp vôùi sao kim ñôøi
coå, queû Caán hôïp vôùi sao thuûy ñôøi coå. Caên cöù vaøo chu kyø haønh tinh
thôøi coå ñaïi ghi cheùp (Ban Coá, Tieàn Haùn thö), ñoái chieáu vôùi thieân vaên
hoïc hieän ñaïi, ñöa ra cöù lieäu con soá thì ña soá chu kyø haønh tinh phuø
hôïp töông ñoái toát. Khaùc bieät duy nhaát laø sao kim ñôøi coå töông ñöông
vôùi sao thuûy (Mercury), vaø sao thuûy ñôøi coå töông ñöông vôùi sao kim
(Venus).
Ngoaøi ra, Maët trôøi, maët traêng, nguõ tinh (5 sao), Löu Töû Hoa
thoáng nhaát goïi laø tinh caàu sô kyø. Trung Quoác coå ñaïi phaùt hieän coù boán
sao, goïi laø boán sao goùc, Löu Töû Hoa thoáng nhaát goïi laø tinh caàu haäu
kyø. Löu Töû Hoa ñem ba sao coù trong ñoù so saùnh vôùi ba sao Vöông
tinh (Thieân vöông tinh, Haûi vöông tinh vaø Minh vöông tinh), töùc laø:
Ñaïo tinh (sao Ñaïo) töông ñöông vôùi Thieân vöông tinh (sao Thieân
vöông), Thieân Caåu tinh (sao Thieân caåu) töông ñöông vôùi Haûi vöông
tinh (sao Haûi vöông), Chuûng laêng tinh (sao Chuûng laêng) töông ñöông
vôùi sao Minh vöông tinh (sao Minh vöông). Coøn coù (sao) Nöõ baïch vaãn
khoâng coù haønh tinh hieän ñaïi ñoái öùng vôùi noù. Nhö vaäy, vaãn thieáu moät
haønh tinh coù theå ñoái öùng vôùi Nöõ baïch tinh (sao Nöõ baïch). Löu Töû Hoa

286
ñeà xuaát moät giaû thuyeát, vaãn toàn taïi moät haønh tinh coøn chöa phaùt hieän,
ñaët teân laø Moäc vöông tinh (sao Moäc vöông) (2). Taát caû nhöõng ñieàu
Löu Töû Hoa trình baøy treân, laø ñeå chöùng minh tinh caàu cuûa thaùi döông
heä cuõng phaûi toàn taïi töøng ñoâi phoái hôïp. Neáu khoâng, quan heä AÂm
döông ngang haøng cuûa thaùi döông heä seõ khoâng theå duy trì ñöôïc löïc
löôïng AÂm döông ngang haøng, thaùi döông heä seõ choùng tan vôõ. Do ñoù,
oâng ñaõ keát hôïp nguyeân lyù Dòch hoïc vôùi tri thöùc thieân vaên hoïc hieän ñaïi
ñeå tieán haønh nghieân cöùu. Tröôùc heát, oâng suy luaän theâm hình sao
choân oác cuûa Mor (nhaø thieân vaên hoïc ngöôøi Phaùp, 1928) keát hôïp vôùi
soá Haø ñoà Laïc thö. Mor cho raèng: caáu taïo heä thaùi döông laø aùnh saùng
Maët trôøi chieáu treân vaân sao choân oác, do ñoù, laáy thaùi döông heä laøm
trung taâm chia thaønh hai chi nhaùnh, moät chi nhaùnh saûn sinh sao kim,
ñòa caàu, sao moäc; moät chi nhaùnh saûn sinh nhaát caàu, sao thuûy, sao
hoûa. Löu Töû Hoa thay soá Haø ñoà, Laïc thö vaøo hình thaùi cöïc vaø cuõng
chia thaønh hai heä, duøng Baùt quaùi phoái hôïp vôùi noù. Sau ñoù, tính toaùn
öôùc giaûn maät ñoä vaø toác ñoä tinh caàu, thì haèng soá cuûa noù ñeàu thaønh
töøng ñoâi phoái hôïp vôùi nhau, chæ coù thieân vöông tinh (sao thieân vöông)
vaãn thieáu ñoâi phoái hôïp, ñieàu ñoù giuùp Löu Töû Hoa döï ñoaùn ra heä thaùi
döông toàn taïi haønh tinh thöù 10 (xem hình veõ).
Chuù thích hình veõ:
1. Hình naøy veõ ra theo soá lyù phoái hôïp töøng ñoâi vôùi tinh caàu, keát
hôïp vôùi Dòch hoïc laø boä phaän haït nhaân luaän vaên tieán só cuûa Löu Töû
Hoa.
2. Hình naøy laáy taùm sao thôøi kyø ñaàu (sô kyø) phoái hôïp vôùi Baùt
quaùi, vaø caên cöù vaøo soá lyù chia thaønh ba ñoâi phoái hôïp, chöùng minh cho
nhau theo cöù lieäu con soá (maät ñoä) toác ñoä tinh caáu töøng ñoâi phoái hôïp.
Öôùc soá moãi ñoâi phoái hôïp laø 60. Trong ñoù, phoái hôïp töøng ñoâi: heä ñòa
nguyeät vôùi heä thoå nhaät; Moäc tinh vaø Kim tinh; Thuûy tinh vaø Hoûa tinh.
Ñieàu ñoù hieån nhieân phuø hôïp quy luaät thaùi cöïc goäp ba laøm moät, AÂm
döông Nguõ haønh phoái hôïp vôùi nhau.
3. Chaán, Caán, Ñoaøi, Toán ñaïi bieåu boán sao moäc, hoûa, kim, thuûy,
laø phaùt trieån ra töø hai sao chuû theå, ñaïi bieåu laø Kieàn Khoân, trôû thaønh 4
sao meï trong haønh tinh. Töø 4 sao meï sinh ra 4 sao con, ñaïi bieåu laø
laâm, caáu, ñoän, phuïc (4 sao vöông tinh).
4. Boán sao vöông tinh bao goàm caû moät vöông tinh ñaõ döï ñoaùn,
9 laø haèng soá gioáng nhau cuûa (maät ñoä) toác ñoä cuûa moãi ñoâi vöông tinh
phoái hôïp.
5. Ba ñoâi cuûa taùm sao thôøi kyø ñaàu (sô kyø) phoái hôïp thaønh ñoâi
vaø dung hoaø (maät ñoä) toác ñoä cuûa hai ñoâi vöông tinh laø 198, ñoù laø
trung taâm tuyeät ñoái cuûa heä thaùi döông, töông ñoái vôùi quan heä Baùt
quaùi vaø thaùi cöïc (3).

Chuù thích trong saùch ñaõ daãn:

287
 PHOÁI HÔÏP TOÁC ÑOÄ 12 TINH CAÀU HEÄ THAÙI DÖÔNG

ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA TRONG CHU DÒCH VUÕ TRUÏ QUAN

288
 (1) Löu Töû Hoa hoïc vaø baûo veä luaän vaên Tieán só taïi Paris thaùng 11 naêm 1940.
Luaän vaên cuûa oâng laø: “Baùt quaùi vuõ truï luaän döõ thieân vaên hieän ñaïi – nhaát khoûa taân haønh
tinh ñích döï traéc – nhaät nguyeät chi thai thôøi ñòa vò” Luaän vaên ñaõ xuaát baûn ôû Phaùp naêm
1940, 1980 taùi baûn ôû Phaùp. Naêm 1989 luaän vaên vieát baèng Trung vaên (coù söûa chöõa) vaø
xuaát baûn ôû Thaønh Ñoâ, Trung Quoác.
(2) Töø Ñaïo Nhaát, Sññ. Tr 69.
(3) Traân Ngoïc Hy chuû bieân, Sññ, tr.168.
Qua ñoaïn trích daãn treân – do trình ñoä coù haïn, hoaëc do phaàn giôùi
thieäu quaù giaûn löôïc – bôûi vaäy khoù naém ñöôïc phöông phaùp chöùng
minh cuûa taùc giaû, neân khoâng daùm coù yù kieán; nhöng coù theå hieåu ñaïi
khaùi laø: Caùch ñaây 60 naêm, töùc laø vaøo thôøi kyø kinh Dòch vaãn coøn naèm
trong söï huyeãn aûo; nhöng oâng Löu Töû Hoa ñaõ caên cöù vaøo Baùt quaùi ñeå
chöùng minh cho heä quaû cuûa söï huyeãn aûo laø: coù haønh tinh thöù 10 trong
heä Maët trôøi. Hieän töôïng naøy, gioáng nhö vieäc chöùng minh thaønh phaàn
hoùa hoïc cuûa chieác söøng con thoû, trong khi ñaùng leõ phaûi chöùng minh
söøng thoû toàn taïi treân thöïc teá. Luaän ñieåm naøy cuûa oâng Löu Töû Hoa
hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi luaän ñieåm ñöôïc trình baøy trong cuoán saùch
naøy laø: khoâng coù haønh tinh thöù 10 trong Thaùi Döông heä. Trong tröôøng
hôïp naøy khoâng theå caû hai ñeàu sai, maø chæ coù moät ngöôøi ñuùng. Nhöng
theo nhöõng saùch ñöôïc tham khaûo xuaát baûn trong nhöõng naêm gaàn ñaây
thì quyõ ñaïo cuûa Dieâm Vöông tinh raát oån ñònh, söï vaän ñoäng cuûa noù
ñuùng vôùi söï tính toaùn cuûa caùc nhaø khoa hoïc – keå töø khi noù ñöôïc phaùt
hieän ñeán nay; hay noùi moät caùch khaùc: khoâng phaùt hieän moät löïc haáp
daãn cuûa moät haønh tinh laï, naèm ôû quó ñaïo ngoaøi Dieâm Vöông tinh laøm
sai leäch söï vaän ñoäng cuûa noù, nhö tröôøng hôïp sao Haûi Vöông tinh.
@ Lyù giaûi tính chaát cuûa sao Dieâm Vöông “coù thaønh phaàn hoùa
hoïc gioáng haønh tinh nhoùm 2, nhöng laïi coù kích thöôùc gioáng haønh tinh
nhoùm 1”. Theo thuyeát AÂm döông Nguõ haønh thì ñaây laø söï keát thuùc chu
kyø vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh, neân coù hieän töôïng laëp laïi.
@ Söï lyù giaûi quaùi Caán lieân quan ñeán ñòa caàu vaø nöõ maïng trong
thuaät Phong Thuûy seõ coù moät söï töông quan hôïp lyù sau ñaây: thuaät
Phong Thuûy laø söï öùng duïng cuï theå nhöõng lieân heä cuûa con ngöôøi vôùi
Ñòa caàu – töùc laø söï lieân heä cuï theå caùc thuoäc tính vaän ñoäng cuûa AÂm,
theo thuyeát AÂm döông Nguõ haønh – Bôûi vaäy, quaùi Khoân laø “ñaát” thuoäc
Tieân thieân – töùc Döông Thoå khi öùng duïng trong thuaät Phong Thuûy –
öùng vôùi Nam maïng (Döông); quaùi Caán (AÂm Moäc)– Ñòa caàu – töùc AÂm
Thoå trong Haäu thieân nguyeân thuûy – öùng vôùi Nöõ maïng (AÂm). Do ñoù,
quaùi Caán ôû vò trí trung taâm (thuoäc Thoå).

289
 @ Söï töông quan giöõa Maët trôøi – treân thöïc teá laø Hoûa, cuï theå laø
AÂm Hoûa – theo nguyeân lyù trong AÂm coù Döông – xeáp vaøo haønh Thoå –
Khoân; laø moät söï minh chöùng lieân heä tieáp tuïc cho söï töông quan hôïp lyù
giöõa nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán noù. Ñieàu naøy chöùng toû raèng quaùi
Khoân phaûi naèm ôû vò trí AÂm Hoûa – Ñoâng Nam treân Haø ñoà. Ñoàng thôøi
cuõng chöùng toû tính hôïp lyù cuûa söï lieân quan giöõa Haø ñoà vaø Haäu thieân
Baùt quaùi nguyeân thuûy, qua vieäc quaùi Caán naèm ôû vò trí AÂm Moäc. Ñaây
cuõng laø söï khaúng ñònh: ñoà hình Baùt quaùi chính laø kyù hieäu sieâu coâng
thöùc cuûa hoïc thuyeát vuõ truï quan AÂm döông Nguõ haønh, phaûn aùnh töø söï
hình thaønh vuõ truï cho ñeán moïi vaán ñeà lieân quan ñeán con ngöôøi treân cô
sôû söï lyù giaûi hôïp lyù nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán noù.
Ñeán ñaây baïn ñoïc coù theå ñaët vaán ñeà: Taïi sao Maët trôøi thuoäc Hoûa
(Ly vi Nhaät, vi hoûa) (*) laïi xeáp vaøo Thoå? Toaøn boä Haäu Thieân Baùt quaùi
nguyeân thuûy ñaõ laø söï vaän ñoäng vaø töông taùc cuûa ñòa caàu, taïi sao laïi chæ
laø queû Caán ôû ngay trong Haäu thieân nguyeân thuûy laïi laø töôïng cuûa ñòa
caàu? Vaán ñeà naøy xin ñöôïc lyù giaûi nhö sau:
Hoïc thuyeát vuõ truï quan AÂm döông Nguõ haønh nguyeân thuûy xuaát
phaùt töø neàn vaên minh Vaên Lang quan nieäm raèng: “Thaùi cöïc sinh Löôõng
nghi, Löôõng nghi sinh Töù töôïng”, töùc laø boán daïng traïng thaùi töông taùc
cuûa Nguõ haønh (ñaõ chöùng minh ôû treân). Nguõ haønh laø nhöõng daïng vaät
chaát nguyeân thuûy caáu taïo neân vuõ truï, goàm haøng tæ thieân haø trong ñoù
coù Ngaân haø, Thaùi döông heä vaø traùi ñaát cuûa chuùng ta; Maët trôøi cuõng chæ
laø moät hieän töôïng trong söï vaän ñoäng cuûa vuõ truï. Do ñoù, taát caû vaïn vaät
trong vuõ truï ñeàu mang nhöõng thuoäc tính cuûa Nguõ haønh. Söï töông quan
giöõa nhöõng hieän töôïng, söï vaät töø vi moâ ñeán vó moâ trong quaù trình vaän
ñoäng vuõ truï, cuõng khoâng vöôït ra ngoaøi caùc thuoäc tính cuûa Nguõ haønh
theo quan nieäm cuûa hoïc thuyeát naøy. Thí duï: moät hieän töôïng hoaëc söï
vaät coù theå laø moät phaàn töû trong moät taäp hôïp thuoäc haønh Moäc. Nhöõng
toaøn boä nhöõng phaàn töû trong taäp hôïp Moäc naøy laïi coù theå laø moät thaønh
phaàn trong moät taäp hôïp lôùn hôn, thuoäc haønh Hoûa. Vaán ñeà naøy töông
töï nhö nhöõng nguyeân toá hoùa hoïc laø nhöõng thaønh phaàn trong moät teá
baøo ôû moät cô theå soáng; nhöng teá baøo trong cô theå soáng naøy laïi laø
thaønh phaàn cô theå sinh vaät thuoäc moät loaøi naøo ñoù. Giöõa nhöõng chuûng
loaïi cuûa sinh vaät naøy laïi naèm trong heä thoáng phaân loaïi vó moâ hôn.
Töông töï nhö vaäy, Nguõ haønh vaãn coù theå phaân loaïi cho töøng nguyeân toá

* Chuù thích: chöõ in nghieâng trích töø Thuyeát quaùi.

290
caáu taïo neân teá baøo, cho töøng loaøi, cho töøng heä thoáng sinh vaät. Bôûi vaäy,
Maët trôøi laø Hoûa ôû trong tröôøng hôïp naøy, coù theå laø Thoå ôû trong tröôøng
hôïp khaùc; chöùng minh töông töï nhö vaäy vôùi traùi ñaát. Bôûi vì Maët trôøi,
traùi ñaát ñeàu chæ laø nhöõng hieän töôïng trong söï vaän ñoäng cuûa vuõ truï (keå
caû con ngöôøi vaø söï toàn taïi xaõ hoäi cuûa nhaân loaïi, cuõng chæ laø moät hieän
töôïng trong söï vaän ñoäng cuûa vuõ truï). Ñieàu naøy giaûi thích vì sao “caây”
thuoäc Moäc (chöù khoâng phaûi Moäc laø “caây” nhö trong Tam töï kinh),
nhöng “caây coù maáu” (*) laïi thuoäc quaùi Caán cuøng vôùi “nuùi“(*) coù cuøng
tính chaát vôùi ñaát, hoaëc “caây coù loõi cöùng vaø to”(*) laïi thuoäc quaùi Khaûm
(Thuûy).
Söï lyù giaûi naøy chöùng toû roõ neùt hôn tính bao truøm cuûa thuyeát AÂm
döông Nguõ haønh vaø sieâu coâng thöùc Baùt quaùi.
Tröôùc khi keát thuùc phaàn naøy, ngöôøi vieát xin ñöôïc chia seû yù töôûng
cuûa mình vôùi baïn ñoïc veà phöông phaùp öùng duïng ñang hieän haønh cuûa
thuaät Phong Thuûy theo coå thö chöõ Haùn. Hieän nay vôùi caùi nhìn môùi,
thuaät Phong Thuûy khoâng coøn bò coi laø “meâ tín dò ñoan” maø laø ñoái
töôïng nghieân cöùu cuûa nhieàu hoïc giaû. Treân baùo Saøi Goøn giaûi phoùng soá
ra ngaøy thöù baûy 11–9–1999, trang 4 – coù baøi “Toâi chæ muoán goùp phaàn
ñaët Phong Thuûy vaøo ñuùng vò trí cuûa noù...” (taùc giaû Ñoâng Ñöùc Thaønh),
trong lôøi giôùi thieäu coù ñoaïn vieát:
Ñoaøn kieán truùc sö Vieät Nam tham döï vôùi 12 ñaïi bieåu ñaõ ñöôïc
söï chuù yù cuûa Ñaïi hoäi Lieân hieäp kieán truùc sö quoác teá (toå chöùc taïi Baéc
Kinh thaùng 6 vöøa qua) khoâng chæ ôû leã phuïc long troïng: 11 boä comleâ
vaø 1 taø aùo daøi nhung tha thöôùt, maø chính ôû noäi dung baûn tham luaän
cuûa ñoaøn vôùi ñeà taøi “Phong Thuûy, giao ñieåm giöõa hai neàn kieán truùc vaø
ñoâ thò Ñoâng – Taây“ cuûa taùc giaû Lyù Thaùi Sôn.
Trong phaàn chuù thích cuûa baøi baùo coù ghi:
KTS Lyù Thaùi Sôn toát nghieäp khoa kieán truùc Vieän Ñaïi hoïc Saøi
Goøn 1973, hoäi vieân Hoäi Kieán truùc sö Vieät Nam, Chuû nhieäm ñeà aùn caáp
1; Giaùm ñoác Coâng ty Thieát keá vaø Tö vaán SQ (TPHCM).
Nhö vaäy, thuaät Phong Thuûy ñaõ laø moät ñoái töôïng ñöôïc caùc nhaø
khoa hoïc hieän ñaïi nghieân cöùu nghieâm tuùc. Nhöng – tröôùc caû khi nhöõng
nhaø khoa hoïc baøn veà tính khoa hoïc hay phi khoa hoïc – thuaät Phong
Thuûy ñaõ öùng duïng haøng ngaøn naêm nay vaø vaãn ñang tieáp tuïc öùng duïng.

* Chuù thích: chöõ in nghieâng trích töø Thuyeát quaùi.

291
Cho raèng caùc nhaø khoa hoïc xaùc nhaän tính khoa hoïc cuûa thuaät Phong
Thuûy –(vieäc naøy chæ coù theå baét ñaàu, sau khi nhöõng nguyeân lyù caên baûn
cuûa hoïc thuyeát AÂm döông Nguõ haønh ñöôïc phuïc hoài hoaøn chænh) – thì
cuõng khoâng coù nghóa laø nhöõng phöông phaùp öùng duïng cuûa thuaät Phong
Thuûy laø ñuùng. Töø nhaän xeùt cho raèng: thuaät Phong Thuûy coù nhöõng sai
leäch raát phöùc taïp, vì lieân quan ñeán nhieàu vaán ñeà coù tính caên baûn vôùi
phöông phaùp öùng duïng cuûa thuaät naøy ñaõ sai leäch. Nhöng do chuû ñeà vaø
muïc ñích cuûa cuoán saùch khoâng nhaèm ñi saâu vaøo thuaät Phong Thuûy; vì
vaäy, trong saùch naøy chæ xin ñöôïc giôùi haïn ôû söï chöùng toû tính töông
quan hôïp lyù ôû vò trí hai queû Toán &Khoân laø vaán ñeà ñöôïc ñaët ra trong
saùch naøy vôùi nhöõng hieän töôïng lieân quan ñeán noù. Treân cô sôû söï phaân
tích tính sai leäch töø caên baûn cuûa thuaät Phong Thuûy, hy voïng baïn ñoïc
coù nieàm tin vaøo thuaät Phong Thuûy – muoán söû duïng – haõy thaän troïng;
neáu nhöõng thoâng soá döõ kieän cuûa baïn, hoaëc gia ñình baïn rôi vaøo tröôøng
hôïp sai leäch lieân quan trong thuaät Phong Thuûy, ñeå traùnh nhöõng haäu
quaû, ñoâi khi cuõng khoâng ñöôïc toát.

292
Chöông III
THIEÂN VAÊN COÅ ÑOÂNG PHÖÔNG &
NHÖÕNG HIEÄN TÖÔÏNG THIEÂN VAÊN HIEÄN ÑAÏI

Q
VAÊN MINH VAÊN LANG & THIEÂN VAÊN HIEÄN ÑAÏI

ua phaàn chöùng minh ôû treân vaø trong chöông “Vaên minh

Vaên Lang & thuaät ñòa lyù coå Ñoâng phöông”, lieân quan
ñeán moät soá kieán thöùc Thieân vaên hoïc hieän ñaïi; ñieàu naøy traùi vôùi neáp
nghó cho raèng: thôøi coå ñaïi laø giai ñoaïn phaùt trieån sô khai cuûa xaõ hoäi
loaøi ngöôøi. Do ñoù vaán ñeà ñöôïc ñaët ra seõ laø: phaûi chaêng neàn vaên minh
Vaên Lang ñaõ coù nhöõng tri kieán töông töï nhö khoa thieân vaên hieän ñaïi?
Veà vaán ñeà naøy caàn phaûi ñöôïc khaúng ñònh vaø ñaây cuõng laø ñieàu
kieän toái thieåu cho moät sieâu lyù thuyeát vuõ truï quan, phaûi chöùng toû tính
hôïp lyù cho taát caû moïi vaán ñeà lieân quan ñeán noù. Nhöõng hieän töôïng
minh chöùng cho vaán ñeà naøy ñöôïc lieân heä tieáp noái qua nhöõng ñoaïn
trích daãn sau ñaây:
Ñoaïn sau ñaây ñöôïc trích trong cuoán Vuõ truï quanh em – taäp I
(saùch ñaõ daãn, trang 21):
Ngay töø theá kyû thöù II tr.CN nhaø thieân vaên Hy Laïp Hi – pa –
chus ñaõ phaùt hieän ra söï baát thöôøng lyù thuù: truïc töï quay cuûa traùi Ñaát
luoân ñoåi höôùng trong vuõ truï. Söï thay ñoåi naøy raát chaäm chaïp, chæ coù
nhöõng nhaø thieân vaên chuyeân moân môùi bieát ñöôïc. Theá maø phaûi 19
theá kyû sau, töùc laø sau khi Niu – tôn phaùt hieän ra ñònh luaät vaïn vaät haáp
daãn (naêm 1687) caùc nhaø baùc hoïc môùi hieåu ñöôïc baûn chaát ñeå giaûi
thích hieän töôïng aáy.
Trang 23, saùch ñaõ daãn vieát:
Do truïc töï quay cuûa traùi Ñaát thay ñoåi neân ñieåm Thieân cöïc baéc
cuõng thay ñoåi vôùi chu kyø laø 26000 naêm. Theo söï tính toaùn cuûa caùc
nhaø thieân vaên thì caùc sao sau ñaây ñaõ, ñang vaø seõ laø sao Baéc cöïc:
– Khoaûng hôn 7000 naêm tr.CN laø sao t choøm sao Vuõ Tieân.
– Gaàn 3000 naêm tr.CN laø sao a cuûa choøm Thieân Long.
– Hieän taïi laø sao a choøm Tieåu Huøng Tinh.

293
 – Hôn 7000 naêm sau laø sao a choøm Thieân Vöông.
– Vaø hôn 12000 naêm sau laø sao Chöùc Nöõ (a choøm Thieân
Caàm).
Qua ñoaïn trích daãn treân veà tri kieán cuûa khoa thieân vaên hieän ñaïi,
chuùng ta lieân heä vôùi moät hieän töôïng khaûo coå ñöôïc trích daãn trong saùch
Tìm veà baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam cuûa Phoù giaùo sö tieán só Traàn Ngoïc
Theâm (Nxb TP HCM – 1996, trang 183):
Keát quaû nghieân cöùu cuûa nhöõng naêm gaàn ñaây cho thaáy cö daân
phöông Nam tröôùc thôøi Ñoâng Sôn vaø Ñoâng Sôn ñaõ ñaït ñeán moät trình
ñoä thieân vaên raát cao: Töø 6000 naêm tr.CN, chieác rìu ñaù Baéc Sôn ñaõ
khaéc hình choøm sao Vuõ Tieân (Hercules; hình 8.1) – moät choøm sao
mang tính chu kyø ñaõ xuaát hieän treân baàu trôøi Ñoâng Nam AÙ luùc ñoù.
Troáng Ñoàng Hoaøng Haï (vaø moät soá troáng ñoàng khaùc) ñöôïc xaùc ñònh
laø nhöõng böùc thieân ñoà cho pheùp baèng caùch ño boùng naéng maø xaùc
ñònh ñöôïc caùc ngaøy tieát trong naêm vôùi moác laø nhöõng hoa vaên coù
hình daùng raát gaàn vôùi hình kí hieäu cuûa nhöõng ngaøy tieát aáy trong
thieân vaên hoïc hieän ñaïi [Buøi Huy Hoàng 1974: 364–372].
Nhö vaäy chieác rìu ñaù khaéc choøm sao Vuõ Tieân caùch daây 6000
naêm tr.CN, truøng khôùp vôùi hieän töôïng caùc nhaø thieân vaên hieän ñaïi xaùc
ñònh chính choøm sao naøy laø sao Baéc cöïc 7000 naêm tröôùc, cho ta thaáy
nhöõng nhaø thieân vaên coå Laïc Vieät – töø tröôùc thôøi laäp quoác – ñaõ nghieân
cöùu thieân vaên vaø hoï ñaõ xaùc ñònh ñöôïc vò trí sao thieân cöïc baéc, truøng
khôùp vôùi söï tính toaùn cuûa khoa thieân vaên hoïc hieän ñaïi. Vaät lieäu ñeå theå
hieän choøm sao Vuõ Tieân laø chieác rìu ñaù laø moät hieän töôïng coù theå daãn
ñeán vaán ñeà sau ñaây:
Vaøo thôøi ñaïi ñoà daù (taïm cho nhö vaäy, vì chieác rìu laøm baèng ñaù),
neáu quaû thaät con ngöôøi hoài ñoù chæ saên baét haùi löôïm, thì ngöôøi ta xuaát
phaùt töø nhu caàu gì ñeå ñònh höôùng vaø ñònh höôùng ñuùng sao Baéc cöïc?
Phaûi chaêng beân caïnh nhöõng boä laïc laïc haäu ñaõ coù nhöõng toå chöùc xaõ hoäi
phaùt trieån hôn, neân coù nhöõng nhu caàu tìm hieåu vuõ truï vaø tri kieán cuûa
hoï ñöôïc löu truyeàn?
Vaán ñeà lieân quan tieáp theo laø:
So saùnh chu kyø naêm cuûa sao thieân cöïc baéc maø thieân vaên hoïc
hieän ñaïi tính ñöôïc laø 26000 naêm vôùi chu kyø moät Hoäi trong Thaùi AÁt
thaàn kinh, chuùng coù söï töông ñöông nhö sau:
Trong Thaùi AÁt ñôn vò thôøi gian ñöôïc chia laø:

294
 Moät Nguyeân = 3 Hoa giaùp, chia laøm 3 phaàn: Thöôïng, Trung,
Haï = 180 naêm.
Moät Vaän = Saùu nguyeân = 1.080 naêm (180 naêm x 6).
Moät Hoäi = 12 Vaän = 12.960 naêm (1080 x 12)
Theo Thaùi AÁt thì hieän nay chuùng ta ñang ôû cuoái hoäi Ngoï. Nhö
vaäy, moät Hoäi trong Thaùi AÁt gaàn baèng moät nöûa chu kyø sao thieân cöïc
baéc. Neáu xeùt theo moät chu kyø AÂm döông thì con soá naøy seõ laø:
12.960 naêm x 2 = 25.920 naêm. Sai soá 80 naêm so vôùi söï tính
toaùn cuûa khoa hoïc hieän ñaïi. Nhöng con soá cuûa khoa hoïc hieän ñaïi chæ
laø con soá öôùc tính, sai soá ñeán haøng ngaøn, coøn soá trong Thaùi AÁt chính
xaùc ñeán haøng chuïc. Ñieàu naøy ñaõ chöùng toû raèng: neàn Thieân vaên coå
Vaên Lang ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng tri thöùc veà Thieân vaên töø haøng ngaøn naêm
tröôùc, trong khi khoa Thieân vaên hieän ñaïi chæ môùi phaùt hieän ra chu kyø
thieân cöïc baéc khoaûng moät traêm naêm trôû laïi ñaây. Baïn ñoïc cuõng löu yù
raèng cuoán Thaùi AÁt laø moät kyø thö ngoaïi haïng, chaéc chaén coù sau kinh
Dòch vaø thuyeát AÂm döông Nguõ haønh, nhöng taùc giaû cuûa noù thì coøn mô
hoà hôn caû Laïc thö – Haø ñoà vaø Hoaøng ñeá noäi kinh toá vaán.
Qua ñoaïn trích daãn trong saùch cuûa tieán só Traàn Ngoïc Theâm veà
nhöõng hieän töôïng treân troáng ñoàng (ñöôïc xaùc ñònh chaéc chaén thuoäc veà
vaên minh Vaên Lang) phaùt hieän töø nhöõng naêm 1974 cuûa nhaø nghieân
cöùu Buøi Huy Hoàng vaø nhöõng söï minh chöùng trong saùch naøy, ñaõ cho
chuùng ta moät nhaän ñònh veà nguoàn goác cuûa AÂm döông lòch vaø söï kyø vó
cuûa khoa thieân vaên coå Vaên Lang.

THIEÂN VAÊN COÅ HOA HAÏ & THIEÂN VAÊN HIEÄN ÑAÏI
Ñoaïn trích daãn tieáp tuïc sau ñaây trong cuoán Vuõ truï – phoøng thí
nghieäm thieân nhieân vó ñaïi cuûa giaùo sö tieán só Nguyeãn Quang Rieäu
(Nxb Giaùo Duïc – 1995, trang 16) cho chuùng ta moät söï so saùnh veà tri
kieán thieân vaên coå Trung Hoa vôùi vaên minh Vaên Lang, tieáp tuïc chöùng
minh cho nhöõng luaän ñieåm ñaõ trình baøy:
Quan nieäm phöông Ñoâng veà vuõ truï ôû thôøi thöôïng coå vaø trung
coå:
Vaøo cuoái theá kyû thöù V, trong boä Thieân vaên luïc coù phaân bieät 3
tröôøng phaùi veà quan nieäm caáu truùc vuõ truï. Ñoù laø thuyeát Caùi Thieân
(Trôøi coù caùi naép ñaäy), Tuyeân Daï (ñeâm toái lan traøn khaép nôi, khoâng

295
 trung voâ taän) laø Hoàn Thieân (thieân caàu meânh moâng bao goàm caû Traùi
ñaát). Caùc nhaø hieàn trieát muoán môû ñöôøng “Thieân Loä” cho Hoaøng Ñeá
leân trôøi neân nhöõng lyù thuyeát naøy, tuy coù muïc tieâu khoa hoïc ñeå tìm
hieåu Vuõ truï, nhöng vaãn chòu aûnh höôûng cuûa tö töôûng sieâu hình vaø
chieâm tinh hoïc.
Lyù thuyeát Caùi Thieân, coå nhaát, hình dung voøm trôøi nhö moät caùi
naép hình baùn caàu vaø Traùi ñaát nhö moät caùi baùt uùp ngöôïc cuøng moät
trung taâm. Phía döôùi chaân Traùi ñaát khoâng phaûi hình troøn maø vuoâng
nhö moät baøn côø, coù leõ laø do quan nieäm coù 4 phöông trôøi (ñoâng, taây,
nam, baéc) (hình 3). Möa töø voøm trôøi, nôi coù sao, rôi xuoáng 4 goùc Traùi
ñaát thaønh 4 beå. Hieän nay ta bieát laø nhöõng haït nöôùc möa ñoïng treân
taàng Traùi ñaát chöù khoâng phaûi töø Vuõ truï rôi xuoáng. Voøm trôøi quay loâi
theo Maët traêng cuøng Maët trôøi. Hai thieân theå naøy chuyeån ñoäng töø töø
ngöôïc chieàu vôùi voøm trôøi. Trong “Khung (lôùn) Thieân Luaän” vieát ôû theá
kyû thöù III ví voøm trôøi nhö caùi maøng tröùng trong ñoù coù “nguyeân khí”
neân khoâng chìm xuoáng maët boán beå. Maët trôøi gioáng moät ngoïn ñeøn
chuyeån ñoäng treân voøm trôøi vaø chæ chieáu saùng töøng khu vöïc moät. Tam
Dieäu töùc laø Maët trôøi, Maët traêng vaø sao khi aån khi hieän thaønh coù ñeâm
ngaøy. Thaät ra thuyeát “Caùi Thieân” coù hai giai ñoaïn, thôøi Ñoâng Chu
(theá kyû thöù V, tr.CN) thuyeát “Thieân vieân ñòa phöông” (trôøi troøn ñaát
vuoâng) cho Traùi ñaát ñöùng yeân, Maët traêng, Maët trôøi vaø tinh tuù chuyeån
vaän treân baàu trôøi. Sang ñeán thôøi Chieán Quoác thuyeát naøy môùi phaùt
trieån thaønh thuyeát cho voøm trôøi hình baùn caàu, Traùi ñaát nhö moät caùi
baùt. Töø giai ñoaïn moät cho Traùi ñaát phaúng nhö baøn côø ñeán giai ñoaïn
2 cho Traùi ñaát goàm ñöôøng cung troøn laø moät böôùc tieán cuûa thuyeát “Caùi
Thieân”.
Thuyeát Hoàn Thieân cuûa Tröông Haønh (78 – 139) thôøi Ñoâng
Haùn, ví voøm trôøi nhö moät quaû tröùng gaø nhöng hình troøn, ôû giöõa laø loøng
ñoû töôïng tröng Traùi ñaát. Voøm trôøi coù “khí” ôû trong vaø chaân trôøi coù
nöôùc, Traùi ñaát noåi treân maët nöôùc. Treân trôøi coù 3 “thaàn” coù leõ laø Maët
trôøi, Maët traêng vaø sao, coøn Traùi ñaát coù 3 “hình” coù theå laø thoå, thuûy vaø
khí. Thaân vaø hình ñeàu coù theå quan saùt thaáy ñöôïc. Maët trôøi nhö treân
moät baùnh xe quay khoâng ngöøng. Khoûang khoâng gian ôû giöõa voøm trôøi
khoâng giôùi haïn (voâ cöïc, voâ cuøng), ñöôïc goïi laø “Vuõ truï” vaø coi laø bí
hieåm. Nhö vaäy, thuyeát Hoàn thieân ñaõ hình dung ñöôïc laø ngoaøi phaïm vi
Maët trôøi, Maët traêng vaø sao coøn coù Vuõ truï roäng meânh moâng nhöng
chöa thaêm doø ñöôïc.
Thuyeát Tuyeân Daï cho raèng voøm trôøi troáng roãng (voâ chaát) xa laéc
vaø roäng meânh moâng (voâ cöïc). Maët trôøi, Maët traêng vaø sao laø hôi ñoïng
(tích khí) bay treân khoâng trung. Baåy tinh tuù (thaát dieäu) töùc laø Maët trôøi,
Maët traêng vaø naêm haønh tinh trong Heä Maët trôøi khoâng dính vaøo voøm
trôøi nhöng chuyeån ñoäng töï do, ñi ñi laïi laïi. Naêm haønh tinh naøy laø
nhöõng haønh tinh nhìn thaáy ñöôïc baèng maét traàn, töùc laø Thuûy, Kim,

296
Hoûa, Moäc vaø Thoå. Sao Baéc Ñaåu bao giôø cuõng ñöùng moät choã (vì naèm
gaàn truïc quay cuûa voøm trôøi). Quan nieäm khoâng trung voâ taän phaûi
chaêng coù moái lieân heä vôùi tö töôûng “hö voâ” cuûa ñaïo Laõo vaø “hö khoâng”
cuûa ñaïo Phaät. Trôøi vaø Traùi ñaát tuy roäng lôùn, nhöng chæ nhö hoät gaïo so
vôùi hö khoâng trong ñoù coù theå coù nhöõng Trôøi vaø Traùi ñaát khaùc.
Töø theá kæ thöù 6, quan nieäm hai baùn caàu coù khí, töôïng tröng
Trôøi vaø Ñaát cuûa thuyeát Hoàn Thieân ñöôïc chaáp nhaän. Tuy nhieân, ñaõ
coù caâu hoûi ñöôïc ñaët ra laø neáu chæ nhìn thaáy nöûa quaû caàu töùc laø chæ
nhìn thaáy nöûa söï thaät. Qua nhöõng theá kæ sau, moâ hình vuõ truï daàn daàn
ñöôïc caûi tieán. Chaúng haïn, sao vaø haønh tinh khoâng dính vaøo voøm trôøi,
nhöng ñöôïc moät luoàng “gioù cöùng” (cöông phong) naâng leân, nhö khí
neùn cuûa ñoäng cô phaûn löïc. Treân trôøi coù chín taàng khí coù aùp löïc vaø toác
ñoä khaùc nhau töông töï nhö cöûu truøng. Söï vaän haønh tuaàn hoaøn cuûa
Traùi ñaát vaø thuûy trieàu ñeàu do löïc AÂm döông quy ñònh.
Maët trôøi laø Thaùi Döông (thaùi laø lôùn) vaø caùc ngoâi sao khaùc laø
Tieåu Döông (tieåu laø nhoû). Coøn Maët traêng laø Thaùi AÂm vaø caùc haønh tinh
khaùc laø Tieåu AÂm. Traùi ñaát cuõng thuoäc veà loaïi aâm. Hieän nay ta bieát
raèng Maët traêng laø veä tinh cuûa Traùi ñaát. Maët trôøi vaø sao raát noùng vaø töï
phaùt xaï vì coù naêng löôïng taïo ra bôûi nhöõng phaûn öùng nhieät haïch trong
loøng chuùng. Traùi laïi Traùi ñaát, Maët traêng vaø caùc haønh tinh vì laïnh neân
khoâng töï phaùt xaï maø chæ phaûn xaï aùnh saùng Maët trôøi chieáu tôùi chuùng.
Cho neân xeáp Maët trôøi vaø sao vaøo loaïi döông coøn Traùi ñaát, Maët traêng
vaø caùc haønh tinh vaøo loaïi aâm cuõng coù phaàn ñuùng. Chính Maët trôøi laø
moät ngoâi sao nhö haøng chuïc tæ sao khaùc trong daûi Ngaân haø vaø Maët
traêng laø moät trong nhöõng haønh tinh cuûa Heä Maët trôøi. Vì Maët trôøi vaø
Maët traêng gaàn Traùi ñaát neân troâng to lôùn vaø ñöôïc goïi laø Thaùi Döông vaø
Thaùi AÂm.
Quaù trình tieán hoùa cuûa ngaønh thieân vaên Trung Quoác qua nhieàu
thôøi ñaïi ñaõ chòu aûnh höôûng cuûa tö töôûng Nho giaùo cuûa Khoång Töû (theá
kæ thöù 6 tr.CN), Laõo Töû (khoûang theá kæ thöù 4 tr.CN) vaø Phaät giaùo. Theo
Nho giaùo, Vuõ truï luùc ñaàu moâng lung môø mòt trong moät traïng thaùi goïi
laø “Thaùi cöïc” vaø bieán hoùa ra “aâm” vaø “döông”. Hai thöïc theå AÂm döông,
tuy töông khaéc vôùi nhau, nhöng ñöôïc phoái hôïp theo pheùp ñieàu hoaø vaø
töông ñoái, ñeå taïo ra khí chaát töùc laø thuûy, hoûa, kim, moäc, thoå (Nguõ
haønh). Ñaïo soáng cuûa con ngöôøi trong xaõ hoäi cuõng döïa vaøo thöïc theå
AÂm döông trong Vuõ truï. Ta coù theå ví thöïc theå tröøu töôïng AÂm döông
nhö hai loaïi haït cô baûn trong vaät lí hieän ñaïi, haït vaø phaûn haït coù khaû
naêng töï huyû khi chaïm nhau. Thuyeát Nho giaùo tuy coù phaàn duy lí
nhöng khoâng ñaëc bieät löu taâm ñeán thieân nhieân. Hoïc thuyeát cuûa ñaïo
Laõo thì ñeà caäp nhieàu tôùi thieân nhieân, nhöng laïi thieáu duy lí. Trang Töû
(theá kæ thöù 4 tr.CN) töï hoûi taïi sao Trôøi quay maø Traùi ñaát laïi ñöùng? Maët
trôøi vaø Maët traêng taïi sao thay nhau hieän treân trôøi?
Nhöõng tö töôûng ôû ñôøi thöôïng coå veà vuõ truï, tuy coù tính chaát thaàn

297
 bí vaø sieâu hình, nhöng ñoâi khi cuõng phaûn aùnh nhöõng söï kieän tìm thaáy
baèng nhöõng lí luaän khoa hoïc hieän ñaïi. Qua nhöõng phöông tieän quan
saùt vaø tính toaùn, vaät lí thieân vaên hieän ñaïi cho raèng Vuõ truï ñöôïc taïo ra
caùch ñaây khoûang 15 tæ naêm do moät Vuï Noå Nguyeân Thuûy Vó Ñaïi goïi laø
Bích Baêng (Big Bang). Vuõ truï nguyeân thuûy chæ laø moät ñaùm söông muø
môø aûo (xem chi tieát ôû nhöõng muïc sau) hình dung bôûi hoïc thuyeát Nho
giaùo. Vöông Sung moät nhaø trieát hoïc noåi tieáng trieàu Ñoâng Haùn cho
raèng Traùi ñaát ñöôïc hình thaønh do söï ñoâng ñaëc cuûa moät ñaùm khí.
Giaû thuyeát naøy khoâng ñöôïc phaùt trieån vì thieáu cô sôû vaät lí vaø toaùn
hoïc. Theo nhöõng thuyeát nghieân cöùu hieän ñaïi, nhöõng thieân theå nhö
sao vaø haønh tinh ñöôïc hình thaønh töø nhöõng ñaùm khí khoång loà bò coâ vaø
ñoïng laïi vì söùc huùt cuûa tröôøng haáp daãn trong ñaùm khí. Theo luaät luaân
hoài cuûa ñaïo Phaät, taïo hoùa xoay vaàn nhö moät baùnh xe. Nhöõng traïng
thaùi hoãn ñoän cuûa vaïn vaät coù theå taùi dieãn sau nhöõng traïng thaùi bình
thöôøng. Lí thuyeát nghieân cöùu caáu truùc vaø söï tieán hoùa cuûa Vuõ truï (Vuõ
truï luaän) döïa treân cô sôû khoa hoïc hieän nay ñeà xuaát vuõ truï cuõng coù theå
traûi qua nhöõng giai ñoaïn co daõn tuaàn hoaøn vaø Vuõ truï nguyeân thuûy ôû
trong moät traïng thaùi hoãn ñoän.
Toùm laïi, caùc nhaø thieân vaên hoïc phöông Ñoâng thôøi xöa khoâng
coù moät moâ hình chính xaùc veà Vuõ truï vaø quyõ ñaïo cuûa caùc haønh tinh
trong Heä Maët trôøi, vì ngaønh vaät lí vaø toaùn hoïc, ñaëc bieät laø hình hoïc
chöa ñöôïc phaùt trieån. Tuy nhieân, quan nieäm cuûa hoï veà Vuõ truï coù khaû
naêng thay ñoåi töông ñoái ñuùng vôùi thöïc teá. Nhôø söï phaùt trieån khoa hoïc
qua caùc thôøi ñaïi, hieän nay chuùng ta bieát raèng Traùi ñaát laø moät trong 9
haønh tinh trong Heä Maët trôøi. Traùi ñaát quay chung quanh Maët trôøi vôùi
chu kì khoûang 365 ngaøy theo moät quyõ ñaïo hình elip haàu nhö troøn maø
Maët trôøi ôû moät tieâu ñieåm. Maët traêng laø moät veä tinh quay chung quanh
Traùi ñaát. Caùc ngoâi sao khoâng dính treân voøm trôøi maø xa Traùi ñaát ôû
nhöõng khoaûng caùch khaùc nhau. Vuõ truï coù haøng traêm tæ thieân haø, moãi
thieân haø coù haøng chuïc tæ ngoâi sao nhö Maët trôøi, moãi sao coù haøng chuïc
haønh tinh. Daûi Ngaân haø laø moät trong nhöõng thieân haø, chæ khaùc laø trong
Ngaân haø coù Heä Maët trôøi vaø coù Traùi ñaát chuùng ta ôû. Vì vaäy Ngaân haø
coøn ñöôïc goïi laø “Thieân haø cuûa chuùng ta”. Trung taâm Ngaân haø caùch
Traùi ñaát khoaûng 30 nghìn naêm aùnh saùng (xem nhöõng muïc sau). Traùi
ñaát quay chung quanh Maët trôøi vôùi toác ñoä 30 kilomet/giaây vaø quay
cuøng taát caû Heä Maët trôøi chung quanh trung taâm Ngaân haø vôùi toác ñoä
250 kilomet/giaây. Vôùi toác ñoä lôùn, nhöng vì Ngaân haø vó ñaïi, neân Traùi
ñaát phaûi ñeå 200 trieäu naêm môùi quay heát moät voøng chung quanh taâm
Ngaân haø.
Qua ñoaïn trích daãn treân cuûa giaùo sö Nguyeãn Quang Rieäu noùi veà
thieân vaên coå Ñoâng phöông – maø thöïc teá laø noùi veà thieân vaên coå Trung
Hoa; baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng: Töø thôøi Chu cho deán theá kyû thöù
VI sau CN vaø caû nhöõng theá kyû sau ñoù, quan nieäm vuõ truï quan cuûa vaên

298
minh Hoa Haï chöa heà coù moät nhaän thöùc ñuùng veà thöïc teá vaän ñoäng cuûa
Thaùi döông heä (chöa noùi ñeán vuõ truï). Ñaây laø moät vaán ñeà chöùng toû vaên
minh Hoa Haï khoâng theå laø chuû nhaân cuûa kinh Dòch vaø thuyeát AÂm
döông Nguõ haønh – mang noäi dung cuûa moät sieâu lyù thuyeát vuõ truï quan
ñaõ minh chöùng ôû treân.

299
Phuï chöông
TRUYEÀN THUYEÁT CON ROÀNG CHAÙU TIEÂN &
CAÙC CHOØM SAO THIEÂN CÖÏC BAÉC

Qua caùc phaàn trích daãn ôû treân, baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy raèng caùc
choøm sao thieân cöïc baéc – theo caùc nhaø khoa hoïc – laàn löôït theo thöù töï
thôøi gian vaø coù teân goïi laø:
– Vuõ Tieân (hôn 7000 naêm tr.CN).
– Thieân Long (gaàn 3000 naêm tr.CN).
– Tieåu Huøng Tinh (hieän taïi).
Qua tham khaûo yù kieán cuûa baïn ñoïc, ngöôøi vieát nhaän thaáy moät söïï
lieân quan chaët cheõ giöõa thöù töï thôøi gian caùc choøm sao vôùi nhöõng töø
nhaân danh trong keát caáu phaû heä cuûa truyeàn thuyeát “Con Roàng chaùu
Tieân” nhö sau:
Vua Huøng thöù nhaát, con cuûa Laïc Long Quaân, chaùu cuûa baø Vuï
Tieân.
Thöù töï trong phaû heä vua Huøng hoaøn toaøn truøng khôùp vôùi thöù töï
theo thôøi gian cuûa caùc choøm sao thieân cöïc baéc ñaàu tieân noùi treân, trong
chu kyø vaän haønh cuûa Thaùi Döông heä. Söï truøng khôùp naøy ñöôïc mieâu taû
nhö sau:
1) Choøm sao Vuõ Tieân töông ñöông theá heä thöù nhaát laø baø Vuï
Tieân (Theo Lónh Nam chích quaùi, hoaøng haäu Vuï Tieân laø vôï cuûa hoaøng
ñeá Kinh Döông Vöông) Truøng hôïp danh töø Vuõ Tieân vaø Vuï Tieân.
2) Choøm sao Thieân Long töông ñöông theá heä thöù hai laø Laïc
Long Quaân. Truøng hôïp danh töø Thieân Long vaø Laïc Long.
3) Choøm sao Tieåu Huøng tinh töông ñöông theá heä thöù ba, baét ñaàu
töø vua Huøng Vöông thöù nhaát. Truøng hôïp danh töø Huøng Vöông vaø Tieåu
Huøng tinh.
Möôøi taùm thôøi vua Huøng laø toå tieân cuûa ngöôøi Vieät, laø con cuûa
Roàng (Laïc Long Quaân), chaùu cuûa Tieân (baø Vuï Tieân). Nhö vaäy, thöù töï

300
phaû heä naøy khoâng phaûi laø moät hieän töôïng ngaãu nhieân, vì söï truøng hôïp
gaàn nhö hoaøn toaøn vaø söï lieân quan ñeán nhöõng tri kieán röïc rôõ veà thieân
vaên hoïc coå Vaên Lang ñaõ ñöôïc trình baøy trong saùch naøy. Hôn nöõa, ñeå
coù ñöôïc moät nhaän thöùc veà qui luaät vaän ñoäng cuûa caùc choøm sao trong
Ngaân haø (töø ñoù phaùt hieän nhöõng hieäu öùng vuõ truï lieân quan), ñieàu kieän
tieân quyeát laø phaûi ï ñònh vò ñöôïc ñieåm chuaån cuûa taát caû söï vaän ñoäng ñoù
(trong ñoù bao goàm caû traùi ñaát); töùc laø phaûi xaùc ñònh ñöôïc choøm sao
thieân cöïc baéc. Do ñoù, söï lieân heä giöõa noäi dung cuûa truyeàn thuyeát “Con
Roàng – Chaùu Tieân” bao goàm töø phaû heä vua Huøng cho ñeán ñoä soá Laïc
thö – Haø ñoà laø moät söï lieân heä nhaát quaùn, chaët cheõ vaø truøng khôùp hôïp
lyù veà nhöõng tri kieán vuõ truï kyø vó cuûa neàn vaên minh Vaên Lang.
Söï lieân heä treân ñaây minh chöùng roõ neùt truyeàn thuyeát “Con Roàng
– chaùu Tieân“ khoâng theå laø “truyeàn thuyeát nguïy taïo cuûa caùc nhaø nho vaøo
theá kyû 14”. Bôûi vì — keå töø khi neàn vaên minh Vaên Lang thaát truyeàn –
trong hôn 2000 naêm lòch söû cuûa nhaân loaïi – cho ñeán sôùm nhaát vaøo
ñaàu theá kyû 19 khoa hoïc hieän ñaïi vaãn chöa phaùt hieän ra caùc choøm sao
thieân cöïc baéc.

Giôø Daäu
Thaùng 9
Giôø Thaân
Thaùng 10 Giôø Tuaát
Thaùng 8
Giôø Muøi
Giôø Hôïi
Thaùng 11
Thaùng 7

Giôø Ngoï Giôø Tí

Thaùng 12 Thaùng 6

Giôø Söûu
Thaùng 5
Giôø Tî
Thaùng 1 Giôø Daàn
Thaùng 4
Giôø Thìn Giôø Maõo
Thaùng 2 Thaùng 3

Höôùng giaû ñònh söï vaän ñoäng cuûa maët trôøi treân quyõ ñaïo

301
 Ñeå boå sung cho söï lieân heä giöõa khoa thieân vaên hoïc hieän ñaïi vôùi
vaên minh Vaên Lang, baïn ñoïc tham khaûo moät hieäu öùng vuõ truï töø söï
vaän ñoäng cuûa caùc thieân theå ñoái vôùi con ngöôøi (ñaõ trình baøy trong
“Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi”). Hieäu öùng naøy
ñaõ ñöôïc Gs. Leâ Vaên Söûu phaùt hieän vaø noùi ñeán trong cuoán “Nguyeân lyù
thôøi sinh hoïc coå Phöông Ñoâng” (Nxb VHTT 1996), ñöôïc boå sung vaø
hieäu chænh laïi trong saùch naøy. Ñoù laø vaán ñeà maø coù leõ caùc baø meï lôùn
tuoåi ñeàu bieát veà tröôøng hôïp treû sinh vaøo giôø Quan Saùt. Hieän töôïng
naøy, Gs. Leâ Vaên Söûu giaûi thích nhö sau.
b. Giôø Quan Saùt. Baøi ca veà giôø sinh phaïm giôø Quan Saùt nhö
sau:
Chính, thaát, sô sinh Tî, Hôïi thì
Nhò, baùt Thìn, Tuaát baát thaäm nghi
Tam, Cöûu, Maõo, Daäu ñinh thöôïng nhieân
Töù, Thaäp Daàn, Thaân kyû ñònh kyø
Nguõ, ñoàng thaäp nhaát Söûu, Muøi thöôïng
Luïc ñoàng thaäp nhò Tyù, Ngoï chi,
Nghóa laø: giôø Quan Saùt theo thaùng AÂm lòch vaø giôø ñòa chi
Thaùng gieâng - giôø Tò Thaùng baûy - giôø Hôïi
Thaùng hai - giôø Thìn Thaùng taùm - giôø Tuaát
Thaùng ba - giôø Maõo Thaùng chín - giôø Daäu
Thaùng tö - giôø Daàn Thaùng möôøi - giôø Thaân
Thaùng naêm - giôø Söûu Thaùng möôøi moät - giôø Muøi
Thaùng saùu - giôø Tyù Thaùng Chaïp - giôø Ngoï
Ngöôøi xöa cho raèng treû em sinh phaïm giôø Quan Saùt khi nhoû
thöôøng oám yeáu khoù nuoâi, lôùn leân thì ñaàu troäm ñuoâi cöôùp. Nhöõng baäc
laøm cha meï khi coù con sinh giôø Quan Saùt thöôøng voâ cuøng ñau khoå.
Theo nhöõng ñieàu toâi thaâu löôïm ñöôïc baáy laâu nay thì nhöõng treû
sinh phaïm giôø Quan Saùt thöôøng coù chöùc naêng gan khoâng oån ñònh,
soá lôùn deã bò maéc beänh vieâm gan khi coù dòch truyeàn nhieãm beänh
naøy. Ñeå tìm hieåu giaù trò thaät cuûa giôø Quan Saùt ta tieán haønh moâ hình
hoùa giôø Quan Saùt trong moät ñoà nhö sau. Trong ñoà treân chuùng ta thaáy
ñieåm giôø Tyù cuûa thaùng ñeàu ôû treân quaû ñaát coù höôùng ñoái chieáu vôùi Maët
trôøi qua taâm quaû ñaát, töø ñoù theo caùc thaùng vò trí giôø Quan Saùt ñeàu coù
höôùng gaàn ñoái chieáu vôùi höôùng Baéc cuûa quyõ ñaïo naêm. Nhö vaäy giôø
Quan Saùt coù giaù trò laø thôøi ñieåm nôi sinh ñöùa treû chòu taùc ñoäng aûnh

302
 höôûng vuõ truï töø ngoaøi Maët trôøi.
Hình treân ñaây ñöôïc thöïc hieän laïi döïa treân yù töôûng cuûa giaùo sö
Leâ Vaên Söûu. Höôùng giaû ñònh söï vaän ñoäng cuûa Maët trôøi treân quyõ ñaïo
treân thöïc teá coù theå sai vôùi vi trí töông öùng vôùi boán muøa, trong söï töông
quan traùi ñaát vaø Maët trôøi. Nhöng duø höôùng vaän ñoäng cuûa Maët trôøi theo
höôùng naøo trong vuõ truï, thì vò trí giôø Quan Saùt treân traùi ñaát töông öùng
vôùi nhau vaãn khoâng thay ñoåi so vôùi Maët trôøi. Töùc laø ñöôøng noái töø taâm
traùi ñaát vôùi vò trí giôø Quan Saùt vaãn taïo thaønh nhöõng ñöôøng thaúng song
song nhö hình veõ treân. Nhö vaäy baïn ñoïc seõ nhaän thaáy moät hieäu öùng vuõ
truï naøo ñoù, taùc ñoäng leân con ngöôøi ôû caùc vò trí giôø Quan Saùt.
Qua söï phaùt hieän cuûa Gs. Leâ Vaên Söûu vaø ñoà hình trình baøy ôû
treân, chöùng toû raèng: neàn vaên minh coå Ñoâng phöông ñaõ phaùt hieän hieän
töôïng traùi ñaát vaän ñoäng quanh Maët trôøi. maø coøn phaùt hieän ra Maët trôøi
phaûi vaän ñoäng theo moät quyõ ñaïo cuûa noù. Ñeå noùi leân ñöôïc ñieàu naøy,
nhöõng ngöôøi tieân phong cuûa neàn thieân vaên hoïc hieän ñaïi ñaõ phaûi ra toøa
hoaëc leân giaøn hoûa thieâu. Ñoù laø tröôøng hôïp cuûa Galile vaø Bruno ôû nöôùc
YÙ vaøo theá kæ 15 - 16.
Hieän töôïng giôø Quan Saùt neâu treân ñaõ chöùng toû raèng: tri thöùc cuûa
neàn thieân vaên coå Vaên Lang veà nhieàu maët ñaõ vöôït xa khaû naêng cuûa tri
thöùc thieân vaên hoïc hieän ñaïi, khi xaùc ñònh moät hieäu öùng vuõ truï vôùi ñôn
vò thôøi gian nhoû nhaát laø giôø aûnh höôûng ñeán con ngöôøi.
Vôùi nhaän ñònh treân, coù theå laäp luaän phaûn baùc theo nhöõng khaû
naêng sau:
@ Nhaän xeùt cho raèng giôø Quan Saùt chæ laø kinh nghieäm daân gian,
ñöôïc ñuùc keát töø thöïc teá cuoäc soáng.
Ñaây chæ laø moät nhaän xeùt khieân cöôõng. Bôûi vì, moät hieän töôïng
xaûy ra cho moät con ngöôøi laø keát quaû cuûa söï toång hôïp cuûa raát nhieàu
yeáu toá. Moãi con ngöôøi coù nhöõng hieän töôïng gioáng nhau laïi khoâng theå
cuøng soáng trong moät thôøi ñieåm khoâng gian vaø thôøi gian nhö nhau.
Trong khi ñoù hieäu öùng vuõ truï naøy taùc ñoäng leân cuoäc ñôøi cuûa con ngöôøi
qua ñôn vò thôøi gian nhoû nhaát laø giôø; hôn nöõa heä quaû cuûa noù laïi khoâng
phaûi chæ laø beänh vieâm gan maø laø haønh vi cuûa con ngöôøi.
Neáu nhö toång keát haønh vi töông töï cuûa con ngöôøi ñeå daãn ñeán
moät keát luaän veà söï truøng hôïp trong moät soá giôø sinh nhö giôø Quan Saùt

303
304
thì ñaây laø moät vieäc laøm khoâng theå thöïc hieän ñöôïc treân thöïc teá, ôû ngay
trong xaõ hoäi hieän ñaïi vôùi taát caû nhöõng ñieàu kieän huy ñoäng ñöôïc cuûa
nhaân loaïi. Keát luaän veà beänh vieâm gan lieân quan ñeán giôø Quan Saùt cuûa
giaùo sö Leâ Vaên Söûu chæ laø söï kieåm chöùng moät hieän töôïng ñaõ coù saün.
@ Cho raèng ñaây chæ laø moät troø chôi toaùn hoïc ngaãu nhieân:
Baét ñaàu töø thaùng 12 ( thaùng Söûu) vôùi giôø Ngoï, sau ñoù cöù luøi moät
thaùng thì laïi tieán moät giôø (thaùng 11 – giôø Muøi)… Cho ñeán heát 12 giôø.
Töø troø chôi ngaãu nhieân naøy ngöôøi ta ñaët ra giôø Quan Saùt.
Vôùi moät laäp luaän nhö vaäy, chæ laø moät daïng cao caáp hôn vieäc laøm
moät con toaùn chia 2622 naêm cho 18 ñôøi vua Huøng, ra con soá hôïn 145
naêm vaø keát luaän: khoâng theå coù tuoåi thoï sinh hoïc trung bình 145 naêm
cho ñôøi moät con ngöôøi. Bôûi vì, giöõa moät troø chôi toaùn hoïc ñôn giaûn vaø
heä quaû cuûa giôø Quan Saùt treân con ngöôøi laïi hoaøn toaøn khoâng coù moät
söï lieân heä naøo. Trong khi ñoù hieäu öùng “giôø Quan Saùt” ñaõ toàn taïi trong
vaên minh Ñoâng phöông, cuï theå laø Vieät Nam ñaõ nhieàu theá kyû.
Vì vaäy, hieän töôïng giôø Quan Saùt neâu treân chæ coù theå giaûi thích
moät caùch hôïp lyù laø: ñoù laø keát quaû cuûa moät tri kieán thieân vaên sieâu vieät
ñöôïc keát hôïp vôùi söï öùng duïng phöông phaùp luaän cuûa moät lyù thuyeát vuõ
truï quan hoaøn chænh ñeå lyù giaûi cho nhöõng hieän töôïng lieân quan ñeán
con ngöôøi. Hieän töôïng naøy töông töï nhö vieäc neàn vaên minh hieän ñaïi
söû duïng moät lyù thuyeát khoa hoïc ñeå tìm hieåu hoaëc lyù giaûi caùc vaán ñeà
lieân quan.
Treân ñaây chæ laø moät thí duï ñeå thaáy raèng: vieäc khoa hoïc hieän ñaïi
phaùt hieän ra hieäu öùng vuõ truï töø nhöõng vuï noå cuûa Maët trôøi gaây aûnh
höôûng ñeán cuoäc soáng ôû traùi ñaát, thaät söï laø khieâm toán so vôùi kho taøng
tri thöùc vuõ truï cuûa thôøi Huøng Vöông. Khoa hoïc vuõ truï hieän ñaïi coù theå
öôùc mô haøng traêm naêm sau seõ ñöa caùc phi thuyeàn tôùi nhöõng ngoâi sao
caùch traùi ñaát haøng chuïc naêm aùnh saùng. Cho duø ñieàu vieãn töôûng ñoù
ñöôïc thöïc hieän thì so vôùi vieäc tìm ra nhöõng hieäu öùng vuõ truï aûnh höôûng
ñeán traùi ñaát vaø con ngöôøi – nhö neàn vaên minh Vaên Lang ñaõ chöùng toû
– vaãn coøn laø moät öôùc mô xa xoâi khoù thöïc hieän cuûa khoa hoïc vuõ truï
hieän ñaïi. Phuï chöông naøy nhaèm boå sung nhöõng yeáu toá chöùng toû thôøi
Huøng Vöông ñaõ toàn taïi gaàn 3000 naêm vaø laø moät neàn vaên minh kyø vó;
töùc laø saùnh ngang veà thôøi gian vaø taàm voùc vôùi nhöõng neàn vaên minh coå
ñaïi treân theá giôùi.

305
Chöông IV
VAÊN MINH VAÊN LANG
VAØ MUÏC ÑÍCH RA ÑÔØI CUÛA KINH DÒCH

M oät nhaän ñònh ñaõ ñöôïc chöùng minh vôùi baïn ñoïc raèng: thuyeát
AÂm döông Nguõ haønh laø moät hoïc thuyeát vuõ truï quan coå
ñaïi, lyù giaûi töø söï hình thaønh vuõ truï cho ñeán moïi vaán ñeà lieân quan ñeán
con ngöôøi vaø kinh Dòch laø moät sieâu coâng thöùc cuûa hoïc thuyeát naøy.
Vieäc chöùng minh naøy môùi chæ giôùi haïn ôû nhöõng tieàn ñeà caên baûn cuûa
kinh Dòch, trong moät coá gaéng chöùng toû söï töông quan hôïp lyù vôùi nhöõng
vaán ñeà lieân quan ñeán noù. Ñieàu kieän caàn tieáp theo ñeå chöùng toû tính hôïp
lyù cuûa nhöõng luaän ñieåm ñaõ trình baøy laø: söï lyù giaûi muïc ñích ra ñôøi cuûa
kinh Dòch. Ñaây cuõng laø moät ñeà taøi tranh luaän keùo daøi nhöng chöa ñi
ñeán moät keát luaän thoûa ñaùng, nhö ñaõ trình baøy ôû treân. Vì neàn vaên minh
Vaên Lang laø chuû nhaân cuûa söï saùng taïo ra kinh Dòch neân phaûi bieát
ñöôïc muïc ñích vieäc laøm cuûa mình.
Söï töông quan hôïp lyù giöõa caùc vaán ñeà ñaõ chöùng toû raèng: muïc
ñích ra ñôøi cuûa kinh Dòch ñaõ ñöôïc dieãn taû moät caùch chu ñaùo ngay
trong phaàn Thaäp döïc. Nhöng söï lyù giaûi naøy chæ hôïp lyù vôùi moät tieàn ñeà
laø: kinh Dòch laø sieâu coâng thöùc vuõ truï quan. Neáu khoâng xuaát phaùt töø
tieàn ñeà naøy, thì nhöõng ñoaïn trích daãn trong Heä töø cuûa phaàn Thaäp döïc
döôùi ñaây seõ raát khoù hieåu – vaø khoâng coù cô sôû ñeå cho raèng: noäi dung
cuûa noù noùi veà muïc ñích xuaát hieän cuûa kinh Dòch. Trong nhöõng ñoaïn
trích daãn töø Heä töø cuûa Thaäp döïc döôùi ñaây ñaõ ñöôïc saép xeáp laïi; thöù töï
cuõ ñöôïc ghi ôû ñaàu moãi ñoaïn trích daãn ñeå baïn ñoïc tieän vieäc tham khaûo,
ñoái chieáu; sau moãi ñoaïn trích daãn laø phaàn trình baøy töø quan nieäm nhaát
quaùn cho raèng: kinh Dòch laø sieâu coâng thöùc vuõ truï quan cuûa thuyeát
AÂm döông Nguõ haønh.
Heä töø thöôïng truyeän
Chöông V – Tieát 2: Ngöôõng dó quan ö thieân vaên, phuû dó saùt ö
ñòa lyù, thò coá tri u minh chi coá; nguyeân thuûy phaûn chung, coá tri töû
sanh chi thuyeát; tinh khí vi vaät, du hoàn vi bieán, thò coá tri quyû thaàn
chi tình traïng.
Ngöôõng leân xem thieân vaên, cuùi xuoáng xeùt ñòa lyù, cho neân bieát

306
 caùi côù cuûa saùng toái. Quay veà nguyeân thuûy cuûa vaïn vaät, theo doõi ñeán
cuoái cuøng, neân bieát ñöôïc baøi hoïc veà soáng cheát. Tinh khí hôïp laïi sinh
ra vaïn vaät, hoàn thoaùt ra taïo neân bieán hoùa, neân bieát ñöôïc tình traïng
cuûa quyû thaàn.
Baét ñaàu töø söï toång hôïp nhaän thöùc veà qui luaät töï nhieân, phaùt hieän
ra AÂm döông laø nguyeân lyù caên baûn cuûa moïi hieän töôïng (caùi côù cuûa
saùng toái); töø ñoù suy ra töø söï hình thaønh khôûi nguyeân cuûa vuõ truï (quay
veà nguyeân thuûy cuûa vaïn vaät) cho ñeán söï huyû dieät (baøi hoïc veà soáng
cheát); phaùt hieän nguyeân lyù hình thaønh vaïn vaät vaø chu kyø vaän ñoäng
cuûa moïi hieän töôïng.
Chöông V – Tieát 1: Dòch, döõ thieân ñòa chuaån, coá naêng di luaân
thieân ñòa chi ñaïo.
Kinh Dòch chöùa ñöïng möùc thöôùc cuûa trôøi ñaát, neân cho ta hieåu
ñaïo vaø traät töï cuûa trôøi ñaát.
Kinh Dòch laø heä quaû cuûa söï toång hôïp nhöõng nhaän thöùc veà moïi söï
vaän ñoäng trong vuõ truï; do ñoù, kinh Dòch phaûn aùnh moïi qui luaät vaän
ñoäng cuûa vuõ truï.
Chöông IV – Tieát 4: phaïm vi thieân ñòa chi hoùa, nhi baát quaù;
khuùc thaønh vaïn vaät, nhi baát di; thoâng hoà truù daï chi ñaïo, nhi tri; coá
thaàn voâ phöông, nhi Dòch voâ theå.
Goàm caû khuoân khoå bieán hoùa cuûa trôøi ñaát neân khoâng coù gì thoaùt
khoûi. Hoaøn thaønh moïi vaät maø khoâng boû soùt vaät gì. Thaâm nhaäp vaøo
ñaïo, ngaøy ñeâm maø bieát heát, cho neân caùi thaàn khoâng bò haïn cheá nôi
naøo caû, kinh Dòch cuõng khoâng bò giôùi haïn trong baát cöù hình theå naøo.
Kinh Dòch laø moät sieâu coâng thöùc vuõ truï quan, cho neân coù moät
giaù trò toång hôïp (thaàn khoâng bò haïn cheá nôi naøo caû) vaø cuõng khoâng theå
giôùi haïn kinh Dòch vaøo moät giaù trò cuï theå (Töùc laø khoâng phaûi laø saùch
söû, saùch ñaïo ñöùc, saùch boùi…).
Chöông I – Tieát 8: Dò giaûn, nhi thieân haï chi lyù ñaéc hyõ, thieân
haï chi lyù ñaéc, nhi thaønh vò hoà kyø trung hyõ.
Nhôø giaûn dò maø bieát ñöôïc caùi leõ cuûa thieân haï. Bieát ñöôïc caùi leõ
cuûa thieân haï maø troïn veïn caùi ngoâi cuûa ngöôøi trong trôøi ñaát vaäy.
Do ñoù, nhöõng kyù hieäu (giaûn dò) cuûa Baùt quaùi (nguyeân thuûy) trong
kinh Dòch, khoâng chæ phaûn aùnh söï vaän ñoäng cuûa vuõ truï maø coøn phaûn
aùnh söï vaän ñoäng cuûa xaõ hoäi (Thieân haï) vaø con ngöôøi. Bôûi vì söï xuaát
hieän cuûa loaøi ngöôøi, cuõng chæ laø moät hieän töôïng trong giai ñoaïn vaän

307
ñoäng cuûa vuõ truï (caùi ngoâi cuûa ngöôøi trong trôøi ñaát).
Chöông I – Tieát 1: Thieân toân ñòa ty, Kieàn Khoân ñònh hyõ; ty
cao dó traàn, quyù tieän vò hyõ; ñoäng tònh höõu thöôøng, cöông nhu ñoaùn
hyõ; phöông dó loaïi tuï, vaät dó quaàn phaân, caùt hung sinh hyõ; taïi thieân
thaønh töôïng, taïi ñòa thaønh hình, bieán hoùa hieän hyõ.
Trôøi cao ñaát thaáp thì Kieàn, Khoân ñaõ ñònh. Thaáp cao baøy ra thì
sang heøn chia thaønh ngoâi. Ñònh tónh coù thöôøng thì cöùng meàm phaân
bieät. Caùc loaïi töï töøng phöông, caùc vaät chia thaønh baày thì toát xaáu sinh
ra. Treân trôøi bieán thaønh töôïng; döôùi ñaát hoùa thaønh hình thì bieán hoùa
hieän ra vaäy.
Nhöõng kyù hieäu (Baùt quaùi vaø heä thoáng queû) cuûa kinh Dòch laø
nhöõng bieåu töôïng, maø trong ñoù söï vaät, söï vieäc vaø nhöõng hieän töôïng
cuõng nhö baûn chaát cuûa noù ñeàu ñaõ ñöôïc phaân loaïi.
Chöông II – Tieát 1: Thaùnh nhaân thieát quaùi, quan töôïng, heä töø
yeân; nhi minh caùt hung.
Thaùnh nhaân ñaët ra queû ñeå xem xeùt caùc hieän töôïng, keøm theo
lôøi ñeå chæ söï xaáu toát.
Treân cô sôû töông quan cuûa söï vaät, söï vieäc vaø nhöõng vaán ñeà lieân
quan – qua kyù hieäu bieåu töôïng cuûa noù trong kinh Dòch – baäc trí giaû ñaõ
phaân ñònh söï toát, xaáu cho con ngöôøi.
Chöông III – Tieát 5: Thò coá, quaùi höõu tieåu ñaïi, töø höõu hieåm dò,
töø daõ giaû, caùc chæ kyø sôû chi.
Ñoù laø taïi sao coù lôùn nhoû trong caùc queû; lôøi coù hieåm hoùc deã
daøng. Lôøi chæ xu höôùng tieán trieån.
Bôûi vaäy, ñoù laø nguyeân nhaân ñeå trong lôøi queû coù luùc theå hieän söï
khoù khaên, maïo hieåm; coù luùc theå hieän söï hanh thoâng. Nhöng duø laø söï
hanh thoâng hay khoâng – thì trong kinh Dòch cuõng chæ ra nhöõng nguyeân
lyù cho söï vaän ñoäng cuûa noù (Lôøi chæ xu höôùng tieán trieån).
Chöông II –Tieát 6: Thò coá, quaân töû, cö, taéc quan kyø töôïng,
nhi ngoaïn kyø töø, ñoäng, taéc quan kyø bieán, nhi ngoaïn kyø chieâm; thò
dó töï thieân höïu chi, caùt voâ baát lôïi.
Cho neân, quaân töû khi voâ söï maø tinh thì xem töôïng vaø ngaãm
nghó ñeán lôøi ñoaùn, do ñoù, ñöôïc trôøi giuùp cho. Toát, khoâng coù gì maø
khoâng lôïi.
Vì kinh Dòch phaûn aùnh qui luaät vaän ñoäng cuûa töï nhieân, xaõ hoäi vaø
con ngöôøi; cho neân caàn phaûi tìm hieåu, hoïc hoûi ñeå bieát leõ tieán hoùa,

308
thònh suy; töø ñoù coù nhöõng öùng söû phuø hôïp vôùi qui luaät töï nhieân neân
moïi vieäc hanh thoâng (trôøi giuùp cho).
Chöông II –Tieát 5: Thò coá, quaân töû sôû cö nhi an giaû, dòch chi
töï daõ; sôû laïc nhi ngoaïn giaû, haøo chi töø daõ.
Cho neân, quaân töû theo thöù töï cuûa Dòch maø ñöôïc yeân, suy gaãm
haøo maø ñöôïc vui.
Vì bieát vaø öùng söû thuaän theo qui luaät cuûa töï nhieân (theo thöù töï
cuûa Dòch), cho neân luoân ñöôïc bình yeân vaø vui veû
Chöông V –Tieát 3: Döõ thieân ñòa töông töï, coá baát vi; tri chu hoà
vaïn vaät nhi ñaïo teà thieân haï, coá baát quaù; baøng haønh, nhi baát löu;
laïc thieân tri meänh, coá baát öu; an thoå ñoân hoà nhaân, coá naêng aùi.
Nhö theá, ngöôøi ñi ñeán choã gioáng nhö trôøi ñaát, khoâng coù gì traùi.
Trí tueä bao truøm vaïn vaät, ñaïo nhaân giuùp ñôõ caû thieân haï, cho neân
chaúng sai laàm. Quyeàn bieán maø khoâng bò loâi cuoán. Vui leõ trôøi, thaáu
meänh trôøi, cho neân chaúng coù gì lo ngaïi. An taâm vôùi caûnh ngoä, chaân
thaät vôùi ñieàu nhaân, cho neân coù theå thöïc haønh ñieàu baùc aùi.
Do thuaän theo qui luaät töï nhieân, neân söï öùng xöû seõ phuø hôïp vôùi töï
nhieân (gioáng nhö trôøi ñaát). Vì hieåu bieát qui luaät töï nhieân (Trí tueä bao
truøm vaïn vaät), cho neân coù theå ñem söï hieåu bieát ñoù ñeå giuùp ích cho ñôøi
maø chaúng sai laàm. Chính vì bieát qui luaät cuûa töï nhieân, neân söï öùng xöû
seõ khoâng rôi vaøo traïng thaùi chuû quan, hoaëc bò taùc ñoäng (khoâng bò loâi
cuoán); chaáp nhaän caûnh ngoä do söï hieåu bieát (chöù khoâng phaûi do ñònh
meänh ñaõ an baøi). Ñoù laø cô sôû ñeå con ngöôøi luoân giöõ ñöôïc loøng nhaân
aùi, maø khoâng theå hieän nhöõng tính xaáu trong hoaøn caûnh baát thöôøng.
Chöông I – Tieát 7: Dò, taéc dò tri; giaûn taéc dò toøng; dò tri, taéc
höõu thaân, dò toøng taéc höõu coâng; höõu thaân taéc khaû cöûu, höõu coâng
taéc khaû ñaïi; khaû cöûu taéc hieàn nhaân chi ñöùc, khaû ñaïi taéc hieàn nhaân
chi nghieäp.
Deã daõi thì deã bieát, ñôn giaûn thì deã theo. Deã bieát taát ñöôïc thaân
thieát, deã theo taát coù coâng. Thaân thieát thì laâu beàn, coù coâng thì trôû neân
lôùn lao. Laâu beàn laø ñöùc cuûa ngöôøi hieàn, lôùn lao laø nghieäp cuûa ngöôøi
hieàn.
Bôûi vaäy, nhöõng nguyeân lyù cuûa Dòch (töùc söï nhaän thöùc theå hieän
trong vuõ truï quan AÂm döông Nguõ haønh) ñöôïc theå hieän baèng nhöõng kyù
hieäu ñôn giaûn ñeå moïi ngöôøi deã hieåu, deã hoïc. Vì deã hieåu (so vôùi caû moät
hoïc thuyeát vuõ truï quan vaø nhöõng öùng duïng ñoà soä cuûa noù) neân moïi
ngöôøi deã gaàn vôùi Dòch (thaân thieát). Khi deã hoïc thì deã bieát, khi ñaõ bieát

309
taát söï hieåu bieát ñoù seõ giuùp con ngöôøi thaønh ñaït. Coøn muoán söï nghieäp
laâu beàn thì phaûi tích ñöùc; muoán söï nghieäp to lôùn thì phaûi coù tích luõy
(nghieäp).
Tieát 3: Nhaân giaû kieán chi vò chi nhaân, trí giaû kieán chi vò chi tri,
baùch tính nhaät duïng nhi baát tri, coá quaân töû chi ñaïo, tieån hyõ.
Ngöôøi nhaân thaáy ñaïo aáy, goïi laø nhaân. Ngöôøi trí thaáy ñaïo aáy, goïi
laø trí. Traêm hoï ñeàu duøng haøng ngaøy maø chaúng bieát, vì ñaïo quaân töû
hieám coù vaäy.
Qui luaät töï nhieân thöôøng haèng trong cuoäc soáng, nhöng ít ai ñeå yù,
cuõng nhö hôi thôû vaäy. Bôûi vaäy, traêm hoï duøng haøng ngaøy maø chaúng
bieát, nhöõng ngöôøi hieåu ñöôïc noù thaät hieám hoi.
Chöông V –Tieát 4: Hieån chö nhaân, taøng chö duïng, coå vaïn
vaät, nhi baát döõ thaùnh nhaân ñoàng öu, thònh ñöùc ñaïi nghieäp chí hyõ
tai.
Hieån loä ñöùc nhaân, nhöng daáu kín caùi duïng cuûa noù. Ban ñôøi
soáng cho vaïn vaät, nhöng khoâng chia seû caùi lo laéng cuûa thaùnh nhaân.
Ñöùc thònh, nghieäp lôùn, ñaït tôùi cöïc ñieåm.
Töï nhieân vaän ñoäng sinh hoùa khoâng ngöøng (sinh sinh vò chi Dòch),
söï vaät phaùt trieån cuõng töø ñaáy (Hieån loä ñöùc nhaân. Ban ñôøi soáng cho vaïn
vaät). Vì laø söï vaän ñoäng khaùch quan, neân – khoâng chia seû caùi lo laéng
cuûa thaùnh nhaân. Nhöng con ngöôøi bieát thuaän theo thì coù theå ñaït tôùi söï
hoaø nhaäp vôùi Taïo hoùa.
ChöôngVI – Tieát 1: Phuø Dòch quaûng hyõ; dó ngoân hoà vieãn taéc
baát ngöõ; dó ngoân hoà nhó taéc tónh nhi chính; dó ngoân hoà thieân ñòa chi
gian taéc bò hyõ.
Dòch lôùn thay! Roäng thay! Noùi veà xa maø khoâng giôùi haïn; noùi veà
gaàn thì tónh maø chính; noùi veà khoaûng giöõa trôøi ñaát thì bao truøm taát caû.
Kinh Dòch vaø nhöõng kyù hieäu cuûa noù laø sieâu coâng thöùc cuûa sieâu
lyù thuyeát vuõ truï quan AÂm döông Nguõ haønh. Bôûi vaäy, ôû ngoaøi khi noùi
ñeán caùi xa nhaát thì ñaït tôùi tính voâ bieân cuûa vuõ truïï; ôû trong con ngöôøi
thì noùi veà caùi chí tònh cuûa taâm linh (Noùi veà gaàn thì tónh maø chính – caâu
naøy coù theå hieåu raèng: caùi gaàn nhaát khoâng phaûi ôû beân caïnh con ngöôøi,
cuõng khoâng phaûi ôû beân trong cô theå con ngöôøi; maø chính laø giaù trò taâm

* Chuù thích : Trong nguyeân vaên saùch ñaõ daãn dòch chöõ “Töû“ laø Khoång Töû; trong saùch
naøy theo giaùo sö Buøi Vaên Nguyeân ñoåi laø “Thaày“

310
linh cuûa con ngöôøi. Ngöôøi xöa quan nieäm giaù trò toät cuøng cuûa taâm linh
laø söï chí tònh, troáng roãng; vì vaäy, xin ñöôïc maïn pheùp lyù giaûi nhö treân).
Tri kieán cuûa Dòch bao truøm töø söï chí tònh trong coõi taâm linh cuûa con
ngöôøi cho ñeán söï vaän ñoäng trong vuõ truï.
Chöông VII – Tieát 1: Töû vieát: Dòch kyø chí hyõ hoà. Phuø dòch,
thaùnh nhaân sôû dó suøng ñöùc nhi quaûng nghieäp daõ. Tri suøng leã ti,
suøng hieäu thieân, ti phaùp ñòa.
Thaày noùi (*): Kinh Dòch khoâng cöïc kyø tinh dieäu sao? Nhôø ñoù
maø thaùnh nhaân suøng cao ñöùc, môû roäng nghieäp. Trí thì cao sieâu, leã thì
khieâm haï. Cao laø baét chöôùc trôøi, thaáp laø baét chöôùc ñaát.
Chöông VII – Tieát 2: Thieân ñòa thieát vò nhi Dòch haønh hoà kyø
trung hyõ. Thaønh tính toàn toàn, ñaïo nghóa chi moân.
Trôøi ñaát ñònh ngoâi maø dòch löu haønh ôû trong. Chí tính ñaõ hoaøn
thaønh vaãn coøn maõi maõi, ñoù laø caùi cöûa cuûa ñaïo nghóa.
Chöông VIII –Tieát 3: Ngoân thieân haï chi chí traùch nhi baát khaû oá
daõ. Ngoân thieân haï chi chí ñoäng nhi baát khaû loaïn daõ.
Noùi caùi phöùc taïp nhaát maø khoâng chaùn, noùi caùi ñoäng nhaát maø
khoâng loaïn.
Sôû dó nhö vaäy vì kinh Dòch dieãn taû qui luaät vaän ñoäng cuûa töï
nhieân.
Chöông VIII –Tieát 4: Nghó chi nhi haäu ngoân. Nghò chi nhi haäu
ñoäng. Nghó nghò dó thaønh kyø bieán hoùa.
So saùnh roài môùi noùi, baøn baïc roài môùi haønh ñoäng; so saùnh vaø
baøn baïc ñeå hoaøn thaønh coâng vieäc bieán hoùa.
Treân cô sôû hieåu bieát qui luaät vaän ñoäng cuûa töï nhieân, xaõ hoäi vaø
con ngöôøi; so saùnh, baøn baïc ñeå tìm moät bieän phaùp thích hôïp cho söï
toàn taïi hoaëc phaùt trieån cuûa coâng vieäc (hoaøn thaønh söï bieán hoùa).
Chöông IX –Tieát 10: Töû vieát: tri bieán hoùa chi ñaïo giaû, kyø tri
thaàn chi sôû vi hoà.
Thaày noùi: “Ai bieát ñöôïc ñaïo bieán hoùa thì bieát caû vieäc laøm cuûa
thaàn linh”.
Khi ñaõ bieát ñöôïc qui luaät vaän ñoäng töø caùi chí tònh gaàn nhaát ñeán
söï voâ bieân cuûa vuõ truï thì seõ bieát ñöôïc caû söï suy nghó, tinh thaàn cuûa
con ngöôøi (kyø tri thaàn chi sôû vi hoà)
Chöông X –Tieát 1: Dòch höõu thaùnh nhaân chi ñaïo töù yeân, dó
ngoân giaû thöôïng kyø töø, dó ñoäng giaû thöôïng kyø bieán, dó cheá khí giaû
311
 thöôïng kyø töôïng, dó boác pheä giaû thöôïng kyø chieâm.
Kinh Dòch coù boán ñieàu veà ñaïo thaùnh nhaân: veà lôøi noùi, caùc lôøi
queû höôùng daãn ta; veà haønh ñoäng, caùc bieán hoùa höôùng daãn ta; veà cheá
taïo vaät duïng, caùc hình töôïng höôùng daãn ta; veà boùi toaùn caùc döï ñoaùn
höôùng daãn ta
Vôùi quan nieäm cho raèng kinh Dòch laø sieâu coâng thöùc vuõ truï, coù
khaû naêng dieãn ñaït moïi qui luaät vaän ñoäng trong vuõ truï, töø caùi lôùn nhaát
ñeán caùi nhoû nhaát. Bôûi vaäy, coù theå caên cöù vaøo hieän töôïng ñeå tìm söï
dieãn bieán cuï theå cuûa söï vaät, söï vieäc ñoù, roài döïa treân söï höôùng daãn cuûa
Dòch – laø söï toång hôïp nhöõng qui luaät vaän ñoäng cuûa söï vaät, söï vieäc (ñaõ
theå hieän baèng nhöõng kyù hieäu) ñeå döï ñoaùn töông lai. Ñoù chính laø nguyeân
nhaân nhöõng kyù hieäu cuûa Dòch coù theå duøng ñeå “Boùi”. Nhöng khi chöa
tìm hieåu ñöôïc baûn chaát cuûa Dòch, thì vieäc boùi toaùn mang tính sieâu
hình. Boùi laø moät trong nhöõng coâng duïng cuûa Dòch, chöù khoâng phaûi
muïc ñích cuûa Dòch. Vieäc caùc nhaø nghieân cöùu duø chæ laø taïm thoáng nhaát
cho raèng Dòch duøng ñeå “boùi” laø sai laàm; sai laàm naøy coù nguoàn goác
treân hai thieân nieân kyû, baét ñaàu töø söï thaát truyeàn cuûa neàn vaên minh
Vaên Lang.
Chöông X –Tieát 2: Thò dó quaân töû töông höõu vi daõ, töông höõu
haønh daõ, vaán yeân nhi dó ngoân, kyø thuï meänh daõ nhö höôùng, voâ höõu
vieãn caän u thaâm, toaïi tri lai vaät, phi thieân haï chi chí tinh, kyø thuïc
naêng döõ ö thöû.
Cho neân ngöôøi quaân töû saép laøm vieäc gì, saép tieán haønh ñieàu chi
caàn tham khaûo kinh Dòch maø laáy lôøi. Chòu meänh nhö tieáng vang,
khoâng coù xa gaàn saâu kín, maø bieát ñöôïc vieäc töông lai. Neáu khoâng
phaûi laø vaät tinh vi nhaát trong thieân haï thì laøm sao ñöôïc nhö theá?
Chöông X –Tieát 5: Phuø dòch, thaùnh nhaân chi sôû dó cöïc thaâm
nhi nghieân cô daõ.
OÂi ñaïo dòch, thaùnh nhaân nhôø ñoù maø bieát raát saâu vaø xeùt raát tinh
vi.
Chöông X –Tieát 6: tuy thaâm daõ, coá naêng thoâng thieân haï chi
chí, tuy cô daõ, coá naêng thaønh thieân haï chi vuï, tuy thaàn daõ, coá baát
taät nhi toác, baát haønh nhi chí.
Chæ coù saâu thaúm môùi hieåu ñöôïc caùi chí cuûa thieân haï; chæ coù tinh
vi môùi hoaøn thaønh ñöôïc vieäc cuûa thieân haï; chæ coù thaàn dieäu môùi
khoâng voäi vaøng maø laïi mau choùng, chaúng ñi maø laïi ñeán ñöôïc ñích.
Chöông XI –Tieát 1: Töû vieát: phuø dòch haø vi giaû daõ, phuø dòch
khai vaät thaønh vuï, maïo thieân haï chi ñaïo, nhö tö nhi dó giaû daõ.

312
Phuï chöông
HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI NGUYEÂN THUÛY
& SÖÏ LIEÂN HEÄ VÔÙI NHÖÕNG HIEÄN TÖÔÏNG BÍ
AÅN THUOÄC CAÙC NEÀN VAÊN MINH COÅ ÑAÏI

Daáu aán cuûa vua Salomon

& Haäu thieân baùt quaùi nguyeân thuûy
Moät trong nhöõng hieän töôïng vaø cuõng laø söï bí aån thuoäc theá giôùi
coå ñaïi laø bieåu töôïng ñöôïc trình baøy döôùi ñaây:

Baïn ñoïc seõ nhaän ra ñaây chính laø bieåu töôïng treân quoác kyø cuûa
nöôùc Israel hieän ñaïi. Bieåu töôïng naøy xuaát hieän vaøo moät thôøi kyø raát xa
xoâi trong coå söû. Ñoù chính laø daáu aán kyø bí cuûa vua Salomon – moät vò
hoaøng ñeá vó ñaïi cuûa daân toäc Do Thaùi. Daáu aán naøy ñaõ ñöôïc löu truyeàn
qua haøng thieân nieân kyû vaø ñöôïc nhaéc ñeán raát nhieàu trong caùc coâng
trình nghieân cöùu, trong vaên hoïc ngheä thuaät lieân quan ñeán theá giôùi coå
ñaïi.

313
 Daáu aán huyeàn bí naøy theo truyeàn thuyeát laø söùc maïnh vuõ truï coù
khaû naêng huyû dieät, phaùt trieån vaø tieân tri. Cho ñeán nay vaãn chöa coù söï
khaùm phaù noäi dung cuûa noù. Nhöng vôùi keát caáu cuûa ñoà hình cuûa Haäu
thieân baùt quaùi nguyeân thuûy – sieâu coâng thöùc vuõ truï quan cuûa ngöôøi
Laïc Vieät ñaõ chöùng minh ôû treân – thì giöõa daáu aán cuûa Salomon vaø Haäu
thieân baùt quaùi nguyeân thuûy coù moät söï lieân heä sau ñaây:

Ñoà hình treân chöùng toû vôùi baïn ñoïc nhöõng vaán ñeà sau:
@ Chæ vôùi keát caáu ñoà hình Haäu thieân baùt quaùi nguyeân thuûy (ñeå
taïo thaønh 6 cöïc goàm 4 quaùi baát dòch vaø 2 cuïm baát dòch ñöôïc taïo neân
bôûi 2 quaùi cuøng haønh Ñoaøi & Toán, Caán & Chaán) môùi coù khaû naêng lieân
heä töông öùng vôùi daáu aán huyeàn bí cuûa vua Salomon.
@ Söï truøng khôùp veà noäi dung giöõa Baùt quaùi Haäu thieân nguyeân
thuûy vôùi daáu aán cuûa vua Salomon ñeàu laø bieåu töôïng theå hieän söï toång
hôïp nhöõng qui luaät vaän ñoäng cuûa vuõ truï chi phoái taát caû moïi hieän töôïng
töï nhieân, cuoäc soáng vaø con ngöôøi. Hay noùi moät caùch khaùc theo ngoân
ngöõ coå ñieån nhö truyeàn thuyeát veà daáu aán cuûa vua Salomoân laø: khaû
naêng huyû dieät, phaùt trieån vaø tieân tri.

314
 Boä phim “Tam giaùc Thuûy tinh”
vaø böùc thoâng ñieäp cuûa CHUÙA
(CRYSTAL TRIANGLE - the forbidden revelation)
Ñaây thöïc ra chæ laø moät boä phim hoaït hoïa do haõng Sonny Video
Software International and Movic thöïc hieän. Nhöng lôøi giôùi thieäu boä
phim laïi mang tính tö lieäu veà moät söï bí aån lieân quan ñeán moät neàn vaên
hoùa coå vaø moät hình töôïng trong phim laïi lieân quan ñeán noäi dung ñöôïc
trình baøy trong saùch naøy. Lôøi giôùi thieäu cuûa boä phim noùi:
Kinh Cöïu öôùc ñaõ ghi nhaän raèng: “Chuùa ñaõ cho Moses 10 ñieàu
raên”. Tuy nhieân, coù nhieàu huyeàn thoaïi ôû khaép theá giôùi vaø ngay caû
nhöõng saùch vôû coå cuûa Nhaät Baûn cuõng ñaõ noùi veà moät böùc thoâng ñieäp
raát quan troïng: Moät böùc thoâng ñieäp khaùc cuûa Chuùa, hình nhö ñaõ
mang nhöõng lôøi khaûi minh lieân quan ñeán töông lai cuûa nhaân loaïi. Böùc
thoâng ñieäp ñoù ñaõ ñöôïc ñoùng kín vaø daáu ñi. Nghe noùi raèng: “Keû naøo
naém ñöôïc nhöõng thoâng tin trong böùc thoâng ñieäp ñoù seõ naém ñöôïc
töông lai”.
Boä phim coù noäi dung veà cuoäc truy tìm böùc thoâng ñieäp cuûa moät
nhaø khaûo coå Nhaät Baûn. Taát nhieân laø gay caán, haáp daãn vôùi nhieàu tình
tieát ly kyø ñaày tính hö caáu. Keát quaû cuoái cuøng laø ngöôøi ta tìm ñöôïc moät
caùi ñóa bay (?). Nhöng sau ñoù caùi ñóa bay noå tung. Heát phim. Moät söï
keát thuùc hôïp lyù, vì cho ñeán nay ngöôøi ta vaãn chöa bieát gì veà böùc thoâng
ñieäp ñoù, maø chæ döïa treân nhöõng thö tòch coå noùi veà noù roài döïng thaønh
phim cho vui. Nhöng ñieàu ñaùng löu yù ôû ñaây laø: chieác chìa khoùa môû
kho taøng bí aån ñeå laáy böùc thoâng ñieäp ñoù laïi chính laø bieåu töôïng cuûa
hai tam giaùc treân daáu aán cuûa vua Salomon. Neáu quaû laø daáu aán cuûa vua
Salomon chính laø chieác chìa khoùa ñi tìm bí aån cho töông lai cuûa nhaân
loaïi, thì chieác chìa khoùa naøy khoâng naèm ôû vuøng Trung Ñoâng nhö boä
phim ñaõ noùi ñeán, maø naèm ôû trong neàn vaên minh Laïc Vieät vôùi Haäu
thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy.
Ñaây cuõng laø moät yeáu toá nöõa laøm saùng toû hôn veà tính hôïp lyù cuûa
ñoà hình Haäu thieân baùt quaùi nguyeân thuûy trong vieäc lyù giaûi caùc hieän
töôïng lieân quan.

Kim töï thaùp & tam hôïp AÂm döông

cuûa Haäu thieân baùt quaùi nguyeân thuûy
Töø söï lieân heä treân ñaây, chuùng ta tieáp tuïc lieân heä moät hieän töôïng

315
ñöôïc thöøa nhaän tính kyø bí trong theá giôùi coå ñaïi ñoù chính laø Kim töï thaùp
cuûa neàn vaên minh Ai Caäp.
Tröôùc khi ñi vaøo söï lieân heä naøy, xin ñöôïc trình baøy vôùi baïn ñoïc
söï phaân tích toå hôïp ñoà hình Haäu thieân baùt quaùi nguyeân thuûy vaø daáu aán
cuûa vua Salomon thaønh hai phaàn AÂm döông nhö sau:

@ Phaàn Döông goàm: Caøn, Caán – Chaán. Ly & tam giaùc ngöôïc.
Trong hình naøy thì toång soá vaïch Döông = 7; toång soá vaïch aâm =

316
5
@ Phaàn AÂm goàm: Khoân, Ñoaøi – Toán, Khaûm & tam giaùc thuaän.
Trong hình naøy thì toång soá vaïch AÂm laø7; toång soá vaïch Döông =
5
Töø ñoà hình phaàn AÂm ôû treân, lieân heä baát kyø vaøo maët chieáu ñöùng
naøo cuûa Kim töï thaùp baïn seõ coù moät söï lieân heä sau ñaây:
Qua hình veõ treân baïn seõ nhaän thaáy ngay raèng ba ñænh goùc cuûa
Kim töï thaùp naèm ôû ba cöïc tam hôïp chieáu thuoäc AÂm cuûa Haäu thieân baùt
quaùi nguyeân thuûy goàm: Khoân, Ñoaøi – Toán, Khaûm. Trong thuyeát AÂm
döông Nguõ haønh thì AÂm thuoäc hình theå. Phaûi chaêng coù söï lieân quan
gaàn guõi naøo ñoù giöõa boá cuïc AÂm cuûa Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy
vôùi caáu truùc hình tam giaùc cuûa Kim töï thaùp?

Caáu truùc 32 queû keùp thuoäc heä thoáng Haäu thieân baùt quaùi
nguyeân thuûy vaø 32 laù baøi Taây huyeàn bí.
Ngoaøi nhöõng hieän töôïng kyø bí ñöôïc lieân heä ôû treân, boá cuïc 32
queû keùp coù tính ñoái xöùng cuûa Haäu thieân baùt quaùi nguyeân thuûy ñöôïc
trình baøy ôû treân coøn gôïi yù cho chuùng ta moät söï lieân heä vôùi moät hieän
töôïng huyeàn bí khaùc toàn taïi töø laâu trong neàn vaên minh coå nhaân loaïi.
Ñoù chính laø hieän töôïng söû duïng 32 laù baøi Taây trong vieäc döï ñoaùn
töông lai. Hieän töôïng boùi baøi Taây toàn taïi töø laâu trong neàn vaên minh coå
Taây phöông. Hieäu quaû cuûa nhöõng döï ñoaùn do phöông phaùp boùi baøi
thuyeát minh ñaõ baûo ñaûm cho söï toàn taïi cuûa noù haøng thieân nieân kyû
trong vaên minh nhaân loaïi (hieäu quaû naøy coøn phuï thuoäc vaøo khaû naêng
cuûa ngöôøi döï ñoaùn). Trong phaàn naøy chöa theå baøn ñeán tính khoa hoïc
hoaëc phi khoa hoïc cuûa phöông phaùp boùi baøi. Nhöng, so saùnh moät trong
nhöõng coâng duïng cuûa Dòch laø duøng ñeå coi boùi vaø phöông phaùp boùi baøi
Taây thì chuùng coù moät söï lieân heä truøng khôùp kyø laï sau ñaây:
@ Soá löôïng 32 laù baøi duøng ñeå boùi vôùi 32 caëp queû cuûa Haäu thieân
baùt quaùi nguyeân thuûy.
@ Trong moät boä baøi Taây 52 laù (khoâng tính 2 con Phaêng) khi söû
duïng ñeå boùi, ngöôøi ta boû nhöõng laù baøi coù soá töø 2 ñeán 6. Ñaây chính laø
ñoä soá Cuïc cuûa khoa Töû vi ( Töø Hoûa 2 cuïc, Moäc 3 cuïc, Kim 4 cuïc, Thoå
5 cuïc ñeán Thuûy 6 cuïc)

317
 @ Baùt quaùi haäu thieân nguyeân thuûy lieân heä vôùi 4 haønh laø Kim –
Moäc – Thuûy – Hoûa; trong 32 laù baøi Taây cuõng goàm 4 chaát laø Cô, Roâ,

Chuoàn, Bích. Xin xem hình minh hoïa sau ñaây.

@ Neáu baïn ñoïc ñaõ moät laàn söû duïng baøi Taây ñeå giaûi trí thì baïn seõ

Hình minh hoïa söï lieân heä giöõa 4 haønh cuûa Haø ñoà vôùi Haäu thieân baùt
quaùi nguyeân thuûy & 4 chaát trong baøi taây

318
nhaän thaáy söï lieân heä tính ñoái xöùng ngöôïc trong moät laù baøi Taây vôùi tính
ñoái xöùng ngöôïc trong caëp queû.
@ 4 chaát Bích, Chuoàn, Cô, Roâ vôùi nhöõng thuoäc tính cuûa noù trong
boùi baøi Taây, coøn coù söï truøng hôïp vôùi tính chaát cuûa caùc queû chính trong
Haäu thieân baùt quaùi nguyeân thuûy nhö sau:
* Thuoäc tính cuûa queû Khaûm: laø ngaên trôû, hieåm aùc, söï aâm möu,
söï thaát baïi vaø cheát choùc. Ñaây cuõng laø thuoäc tính cuûa chaát Bích trong
baøi Taây.
Trong thuyeát Nguõ haønh thì Thuûy laø haønh ñaàu tieân sinh (Thieân
nhaát sinh Thuûy), so vôùi bieåu töôïng cuûa con AÙt Bích cuõng laø con AÙt
ñöôïc trang trí coâng phu hôn caû.
* Thuoäc tính cuûa queû Chaán thuoäc Moäc: bieåu töôïng cuûa muøa
xuaân, söï phaùt trieån doài daøo, may maén. Ñaây cuõng laø thuoäc tính cuûa
chaát Chuoàn trong baøi Taây. Bieåu töôïng cuûa chaát Chuoàn cuõng laø bieåu
töôïng cuûa caây, hoa.
* Thuoäc tính cuûa Ñoaøi, haønh Kim: söï vui veû, may maén vaø tin
töùc. Ñaây cuõng laø thuoäc tính cuûa chaát Roâ trong baøi Taây.
* Thuoäc tính cuûa chaát Cô: mang tính tình caûm, nhöõng quan heä
xaõ hoäi cuõng truøng hôïp vôùi tính chaát cuûa queû Ly. Cô mang hình töôïng
cuûa traùi tim. Trong Ñoâng y, Ly cuõng laø bieåu töôïng cuûa traùi tim (quaân
Hoûa).
* Söï saép xeáp cuûa Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy vôùi truïc Caøn
Khoân gaàn truøng khôùp hoaøn toaøn vôùi truïc ñòa caàu chia ñoà hình Haäu
thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy thaønh hai phaàn AÂm döông laø: Caøn, Ñoaøi -
Toán, Ly (Döông) vaø Khaûm, Caán - Chaán, Khoân (AÂm) thì trong caùch
saép xeáp töông öùng truøng hôïp cuûa 4 chaát baøi Taây ôû treân cuõng thaønh hai
phaàn ñoû ñen töông öùng (AÂm döông) roõ reät.
@ Ngoaøi söï truøng khôùp veà hình thöùc trình baøy ôû treân thì coøn laø
söï truøng hôïp veà muïc ñích söû duïng cuûa 32 laù baøi Taây vôùi moät trong
nhöõng coâng duïng cuûa Häaäu thieân baùt quaùi nguyeân thuûy laø duøng ñeå döï
ñoaùn töông lai.
@ Trong phaàn phuï chöông “Daáu aán Haø ñoà trong coå thö chöõ Haùn
tröôùc Taàn” ñaõ löu yù baïn ñoïc veà söï öùng duïng ñoä soá AÂm trong haønh
Thuûy vaø Moäc (Thuûy 6 - muøa ñoâng; Moäc 8 - muøa xuaân) vaø ñoä soá
319
Döông trong haønh Hoûa vaø Kim (Hoûa 7 - muøa haï, Kim 9 - muøa thu)
trong caùc coå thö tröôùc Taàn laø: Hoaøng ñeá noäi kinh, Laõ Thò Xuaân Thu, Leã
Kyù. Lieân heä vôùi chaát Bích vaø Chuoàn maøu ñen (thuoäc AÂm) thuoäc hai
haønh Thuûy vaø Moäc; Roâ vaø Cô maøu ñoû (thuoäc Döông) thuoäc hai haønh
Kim vaø Hoûa, ta laïi thaáy moät söï truøng khôùp nöõa trong söï lieân heä giöõa
caùc chaát trong baøi taây lieân quan ñeán thuyeát AÂm döông - Nguõ haønh, cuï
theå laø Haø ñoà vaø Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy.
Söï truøng hôïp veà hình thöùc, soá löôïng vaø muïc ñích chæ khaùc nhau
veà phöông phaùp thöïc hieän trong vieäc döï ñoaùn töông lai cuûa boùi baøi
Taây vaø kinh Dòch, coù khaû naêng daãn ñeán moät yù töôûng trong söï lieân heä
boå sung laãn nhau veà maët noäi dung cuûa caùc queû trong kinh Dòch vôùi
nhöõng hieän töôïng lieân quan ñeán con ngöôøi trong vieäc döï ñoaùn töông
lai.
Nhö vaäy, vôùi ñoà hình Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy ñöôïc
minh chöùng töø neàn vaên minh Vaên Lang, khoâng nhöõng lyù giaûi ñöôïc
nhöõng vaán ñeà lieân quan thuoäc phaïm truø kinh Dòch maø coøn coù khaû
naêng lieân heä lyù giaûi vôùi nhöõng neàn vaên minh coå ñaïi khaùc ñoàng thôøi.
Phuï chöông naøy boå sung cho tính hôïp lyù vaø nhaát quaùn cuûa ñoà hình
Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy.

Neàn vaên minh coå Sumer

& Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy
Ngaønh khaûo coå ñaõ phaùt hieän di tích cuûa moät neàn vaên minh toái coå
so vôùi caùc neàn vaên minh ñöôïc bieát ñeán töø tröôùc ñeán nay. Ñoù laø neàn
vaên minh Sumer ôû khu vöïc Löôõng haø, coù nieân ñaïi öôùc tính khoaûng
4000 naêm tröôùc CN. Taïi ñaây, ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy nhöõng baûn vaên
baèng ñaát seùt, treân ñoù ghi nhaän nhöõng hieän töôïng raát ñaùng chuù yù. Moät
trong nhöõng noäi dung cuûa noù, ghi nhaän moät hieän töôïng bí aån lieân quan
ñeán vaán ñeà ñöôïc ñaët ra nhö sau:
Ai laø keû thanh cao treân trôøi?
Chæ coù ba.
Ai laø keû thanh cao döôùi ñaát?

* Chuù thích: ñoaïn thô treân trích laïi trong saùch “Lòch söû trieát hoïc Ai Caäp vaø Löôõng Haø
coå ñaïi”, Tieán só Vuõ Quang Haø, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi.

320
 Chæ coù ba.(*)

Töø baûn vaên naøy, lieân heä vôùi caùc hieän töôïng trong kinh Dòch &
Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy, chuùng ta seõ thaáy nhöõng söï truøng
khôùp nhö sau:

Treân trôøi
chæ coù
3

Döôùi ñaát
chæ coù
3

@ YÙ nieäm veà Trôøi – Ñaát laø nhöõng bieåu töôïng bao truøm vaø laø
nhöõng thuoäc tính cuûa AÂm döông khi vuõ truï ñaõ hình thaønh. Trôøi & Ñaát
ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu laàn trong kinh vaên cuûa kinh Dòch.
321
 @ Vôùi caâu “Treân trôøi chæ coù 3”, “döôùi ñaát chæ coù 3”, coù theå hieåu
laø con soá coù giaù trò bieåu töôïng cho yù nghóa caên nguyeân bao truøm cuûa
moät heä tö töôûng vuõ truï quan. Ñieàu naøy cuõng coù söï lieân heä vôùi ñoà hình
Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy nhö sau:
Con soá “ba” huyeàn bí khoâng phaûi chæ duy nhaát coù trong baûn vaên
cuûa neàn vaên minh Sumer. Chuùng ta coøn coù theå tìm thaáy ôû nhieàu baûn
vaên coå khaùc, hoaëc ôû caû nhöõng hình töôïng thuoäc caùc neàn vaên minh coå
ñaïi khaùc nhau, nhö: Chuùa ba ngoâi, ba caïnh cuûa moät maët Kim töï thaùp,
töôïng Phaät ba maët… Ngay caû treân moät soá di vaät ñoàng tìm thaáy thuoäc
neàn vaên minh Laïc Vieät cuõng coù hình töôïng lieân quan ñeán con soá “ba”,
nhö hình aûnh ba con höôu treân troáng ñoàng. Trong Nam Hoa kinh cuûa
Trang töû, chuùng ta cuõng tìm thaáy yù töôûng thoaùt tuïc ñeå tieâu dao “saùu
coõi”. Taát caû nhöõng hieän töôïng ñoù ñeàu coù theå giaûi thích baèng bieåu
töôïng cuûa Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy, töùc laø bieåu töôïng cuûa söï
vaän ñoäng vuõ truï, sau khi trôøi ñaát ñaõ hình thaønh vaø con ngöôøi ñaõ xuaát
hieän ñeå nhaän thöùc noù.
Coøn moät neàn vaên minh coå ñaïi ñöôïc phaùt hieän gaàn ñaây coù lieân
quan ñeán nhöõng tri kieán vuõ truï kyø vó, ñoù laø neàn vaên minh Maya. Do
chöa coù tö lieäu veà neàn vaên minh naøy neân chæ xin ñaët vaán ñeà moät caùch
chung nhaát veà khaû naêng lyù giaûi lieân heä. Bôûi vì, cho ñeán ngaøy nay
(neáu chöa coù phaùt hieän naøo môùi) thì nhöõng neàn vaên minh coå ñaïi lôùn
treân theá giôùi ñeàu ñeå laïi nhöõng daáu aán veà nhöõng tri kieán vuõ truï kyø vó.
Nhöng duy nhaát coù neàn vaên minh Vaên Lang coù haún moät heä thoáng lyù
thuyeát vuõ truï quan lyù giaûi nhöõng bí aån cuûa vuõ truï theo caùi nhìn cuûa
thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh.
Do ñoù, neáu chaân lyù laø söï toàn taïi khaùch quan vaø duy nhaát, thì
thuyeát AÂm döông Nguõ haønh vaø sieâu coâng thöùc Baùt quaùi nguyeân thuûy
– thuoäc veà vaên minh Vaên Lang kyø vó, döôùi thôøi trò vì cuûa caùc vua
Huøng, toå tieân ngöôøi Vieät Nam hieän nay – laø hoïc thuyeát vuõ truï quan
duy nhaát coøn laïi töø thôøi coå ñaïi trong vaên minh nhaân loaïi seõ lyù giaûi taát
caû; hoaëc laø noù chaúng coù noùi leân ñöôïc ñieàu gì.
Treân ñaây chæ laø söï lieân heä truøng khôùp nhöõng hieän töôïng thuoäc
caùc neàn vaên minh coå ñaïi lôùn treân theá giôùi. Nhöõng vaán ñeà thuoäc thuyeát
AÂm döông Nguõ haønh vaø sieâu coâng thöùc Haäu thieân baùt quaùi nguyeân
thuûy chöa phaûi laø moät söï minh chöùng veà nhöõng moái lieân heä baûn chaát

322
cuûa nhöõng hieän töôïng truøng khôùp ñaõ trình baøy. Tuy nhieân, nhöõng hieän
töôïng truøng khôùp treân ñaõ daãn ñeán moät yù töôûng veà söï toàn taïi trong quaù
khöù xa xoâi:
Phaûi chaêng ñaõ coù moät neàn vaên minh toaøn caàu kyø vó cuûa nhaân
loaïi. Neàn vaên minh ñoù ñaõ bò huyû dieät vaø nhöõïng boä phaän khaùc nhau
coøn soáng soùt cuûa nhaân loaïi ñaõ giöõ laïi nhöõng maûnh vuïn khaùc nhau veà
moät thôøi hoaøng kim cuûa loaøi ngöôøi?
Phaûi chaêng, ñieàu naøy ñaõ ñöôïc ghi laïi trong thaàn thoaïi, coå tích
cuûa haàu heát nhöõng daân toäc coù neàn vaên minh laâu ñôøi vaøtrong kinh Cöïu
öôùc. Trong baûn vaên coå cuûa neàn vaên minh Sumer (ñöôïc coi laø baûn vaên
coå nhaát, coù tröôùc kinh Cöïu öôùc) cuõng ghi nhaän nhö sau:
Côn möa lôùn baûy ngaøy baûy ñeâm.
Caày xôùi treân maët ñaát.
Moät quaù khöù chìm saâu.
Söï im laëng bao truøm taát caû
Moïi ngöôøi thaønh ñaát seùt.(*)

* Chuù thích: ñoaïn thô treân trích laïi trong saùch “Lòch söû trieát hoïc Ai Caäp vaø Löôõng Haø
coå ñaïi”, saùch ñaõ daãn.

323
 OÂNG KHIEÁT VAØ CHOØM SAO TIEÅU HUØNG TINH
Bieåu töôïng cuûa tri kieán vuõ truï kyø vó
thuoäc veà neàn vaên minh Khoa Ñaåu

324
 Thaày noùi: “Coù Dòch ñeå laøm gì? OÂi Dòch môû mang moïi vaät, laøm
neân moïi vieäc, bao truøm moïi ñaïo trong thieân haï, chæ coù nhö theá maø
thoâi! Cho neân thaùnh nhaân duøng ñeå thoâng caùi chí thieân haï, ñònh caùi
nghieäp thieân haï vaø quyeát ñoaùn caùi ngôø vöïc cuûa thieân haï”.
Nhöõng ñoaïn trích daãn treân ñaây töø trong saùch Kinh Dòch vaø ñôøi
soáng (saùch ñaõ daãn, baét ñaàu töø trang 54).
Qua nhöõng ñoaïn trích daãn treân ñaây vaø nhöõng chuù giaûi keøm theo
ñaõ chöùng toû vôùi baïn ñoïc veà muïc ñích ra ñôøi cuûa kinh Dòch – moät ñeà
taøi tranh luaän soâi noåi cuûa caùc nhaø nghieân cöùu coù nguoàn goác ñaõ traûi
haøng thieân nieân kyû.

325
Chöông V
TÍNH HIEÄN THÖÏC CUÛA HUYEÀN THOAÏI
THÔØI HUØNG VÖÔNG

v N ieàm töï haøo cuûa daân toäc Vieät Nam veà moät truyeàn thoáng
a ê
hieán keùo daøi gaàn 5000 naêm laø ñöôïc tính töø thôøi Huøng
n

Vöông – moät thôøi ñaïi maø söï xuaát hieän saùnh ngang vôùi nhöõng quoác gia
coå nhaát cuûa nhaân loaïi (Theo coå söû, thôøi Huøng Vöông baét ñaàu töø 2879
tr.CN, ñeán nay laø 4879 naêm, töùc gaàn 5000 naêm). Nhöng nhöõng tö lieäu
veà thôøi kyø naøy ñeå laïi raát ít vaø ñoä xaùc tín khoâng baûo ñaûm, bôûi vì nhöõng
tö lieäu ñoù hoaøn toaøn ñöôïc vieát baèng chöõ Haùn, töùc laø loaïi vaên töï ñöôïc
du nhaäp vaøo Vieät Nam sau gaàn nöûa thieân nieân kyû – tính töø khi chaám
döùt thôøi ñaïi cuûa caùc vua Huøng. Nhöõng di vaät tìm ñöôïc lieân quan ñeán
thôøi kyø naøy cuõng gaàn nhö khoâng coù – keå caû troáng ñoàng laø nhöõng coå
vaät theå hieän baûn saéc vaên hoùa ñoäc ñaùo tìm thaáy ñöôïc ôû ñoàng baèng Baéc
boä, nhöng cuõng coù ôû mieàn Nam Trung Quoác vaø ôû nhöõng vuøng ñaát
thuoäc Chieâm Thaønh, Phuø Nam; thaäm chí ôû caû vaøi vuøng Ñoâng Nam AÙ.
Ñoù chính laø nguyeân nhaân ñeå cho ñeán baây giôø – maëc duø khoa hoïc lòch
söû tieán boä hôn nhieàu – nhöng chöa heà coù moät giaû thuyeát naøo ñuû söùc ñeå
chöùng minh moät caùch thuyeát phuïc cho thöïc traïng cuûa nöôùc Vaên Lang
döôùi thôøi vua Huøng, maø môùi chæ chöùng toû ñöôïc söï toàn taïi treân thöïc teá
cuûa thôøi ñaïi naøy. Ñieàu ñoù chæ phaûn aùnh ñöôïc moät trong nhöõng noäi
dung cuûa chính nhöõng truyeàn thuyeát ñaõ noùi tôùi.
Chuùng ta thöû ñaët moät giaû thuyeát: neáu nhö khoâng coù nhöõng truyeàn
thuyeát töø thôøi Huøng Vöông ñeå caùc hoïc giaû ñôøi sau haøng ngaøn naêm ghi
laïi trong nhöõng boä quoác söû, thì lieäu nhöõng tö lieäu khoâng lieân quan ñeán
truyeàn thuyeát vaø nhöõng di vaät, coù theå coù moät ñònh höôùng nhanh choùng
cho vieäc tìm veà nguoàn coäi vaø khaúng ñònh söï toàn taïi treân thöïc teá cuûa
nöôùc Vaên Lang hay khoâng?
Ñieàu naøy ñaõ chöùng toû: Nhöõng truyeàn thuyeát töø thôøi Huøng Vöông

* Chuù thích: Xin tham khaûo baøi vieát “Töø Hoa Lö ñeán Thaêng Long”. Baùo Nguoàn Saùng
soá thaùng 8/99.

326
ñaõ phaûn aùnh thöïc teá cuûa thôøi ñaïi naøy döôùi hình thöùc naøy hay hình thöùc
khaùc. Noù khoâng chæ ñôn thuaàn laø nhöõng caâu chuyeän coå tích phaûn aùnh
caùi nhìn hoang sô cuûa con ngöôøi veà caùc hieän töôïng töï nhieân vaø xaõ hoäi
nhö moät soá huyeàn thoaïi coå tích cuûa nhieàu daân toäc treân theá giôùi.
Nhöng ñaõ coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu vôùi quan ñieåm cho
raèng nhöõng truyeàn thuyeát huyeàn thoaïi thôøi Huøng Vöông khoâng coù
tính hieän thöïc, hoaëc ñöôïc nhìn döôùi goùc ñoä xaõ hoäi nhieàu hôn tính chaát
lòch söû moät quoác gia; trong khi taát caû nhöõng truyeàn thuyeát lòch söû thôøi
Huøng Vöông, ñeàu baét ñaàu baèng caâu: “Vaøo thôøi Huøng Vöông thöù …”
ñaõ tröïc tieáp khaúng ñònh ñieàu naøy. Thaäm chí, coù ngöôøi coøn cho raèng
caùi teân Vaên Lang xuaát hieän raát muoän vaøo thôøi nhaø Ñöôøng vaø trích daãn
yù kieán cuûa moät hoïc giaû Hoa Kyø laø giaùo sö tieán só Keilh Taylor ñaõ goïi
caùc vua Huøng moät caùch “taøi hoa vaø laïnh luøng” laø “Overlord” ñeå minh
chöùng cho luaän ñieåm cuûa mình (*).
Noäi dung trong chöông naøy nhaèm minh chöùng vôùi baïn ñoïc veà
tính hieän thöïc cuûa truyeàn thuyeát thôøi Huøng Vöông, bôûi tính hôïp lyù
trong söï töông quan giöõa nhöõng vaán ñeà thuoäc phaïm truø cuûa noù.
Neáu kinh Dòch toàn taïi trong vaên hoùa Haùn treân 2000 naêm - maëc
duø ñöôïc raát nhieàu hoïc giaû quan taâm - chöùa ñaày nhöõng maâu thuaãn
thaùch ñoá tri thöùc cuûa con ngöôøi, thì nhöõng truyeàn thuyeát ñaày huyeãn aûo
veà hình thöùc cuûa neàn vaên minh Vaên Lang cuøng vôùi nhöõng di saûn vaên
hoùa truyeàn thoáng lieân quan, laïi coù keát caáu chaët cheõ moät caùch kyø dieäu
trong noäi dung veà khoâng gian, thôøi gian; trong ñoù – hoaëc tröïc tieáp,
hoaëc giaùn tieáp baèng maät ngöõ – theå hieän moät caùch vi teá lòch söû thôøi
Huøng Vöông vaø xaõ hoäi Vaên Lang. Ñoù laø nhöõng truyeàn thuyeát mieâu taû
ñaày huyeàn thoaïi veà thôøi Huøng Vöông theo trình töï thôøi gian laø:
Con Roàng chaùu Tieân = Thôøi Huøng Vöông thöù I.
Traàu Cau = Thôøi Huøng Vöông thöù III.
Phuø Ñoång Thieân Vöông = Thôøi Huøng Vöông thöù VI
Baùnh Chöng, baùnh Daày = Thôøi Huøng Vöông thöù VII
Chöû Ñoàng Töû = Ñaàu thôøi Huøng Vöông thöù XVIII
Sôn Tinh, Thuûy Tinh = Cuoái thôøi Huøng Vöông thöù XVIII
Di saûn vaên hoùa truyeàn thoáng baûo chöùng cho tính hieän thöïc lieân

327
quan ñeán nhöõng truyeàn thuyeát thôøi Huøng Vöông laø traàu cau vaø baùnh
chöng, baùnh daøy.
Neáu taùch rieâng ra töøng truyeàn thuyeát thì ngöôøi ta coù theå ñöa ra
nhöõng luaän cöù, vaät chöùng ñeå chöùng toû quan ñieåm rieâng cuûa mình veà
noäi dung vaø khoâng gian, thôøi gian xuaát hieän cuûa töøng truyeàn thuyeát.
Sai laàm (neáu coù) cuûa nhöõng luaän ñieåm naøy laø baét ñaàu töø phöông phaùp
nghieân cöùu: taùch rôøi töøng truyeàn thuyeát ra khoûi söï lieân keát höõu cô cuûa
noù. Ngöôøi ta seõ khoâng theå naøo bieát ñöôïc moät con voi, neáu chæ nhìn
hoaëc sôø thaáy moät boä phaän cuûa con voi. Tính phi lyù (neáu coù) cuûa nhöõng
luaän ñieåm naøy laø: söï phuû nhaän tính thôøi gian ñöôïc khaúng ñònh ngay
trong noäi dung truyeàn thuyeát. Tính phi lyù naøy ñöôïc chöùng toû, neáu xuaát
phaùt töø caùi nhìn toång theå toå hôïp truyeàn thuyeát thôøi Huøng Vöông vaø di
saûn vaên hoùa truyeàn thoáng lieân quan laø traàu cau vaø baùnh chöng, baùnh
daøy. Ñieàu naøy coù theå khaúng ñònh moät caùch chaéc chaén raèng söï xuaát
hieän cuûa baùnh chöng, baùnh daøy khoâng theå ñaët vaøo baát cöù moät thôøi
ñieåm lòch söû naøo trong giai ñoaïn töø thôøi Haùn cho ñeán ngaøy nay trong
lòch söû caû hai quoác gia. Tuy nhieân, hieän thaân cuûa chieác baùnh chöng
baùnh daøy – neáu khoâng xeùt ñeán noäi dung AÂm döông Nguõ haønh cuûa noù
– thì ñaây chæ laø moät hieän töôïng vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa rieâng coäng
ñoàng ngöôøi Laïc Vieät; noù chöa chöùng minh ñöôïc tính hôïp lyù cuûa laõnh
thoå Vaên Lang ñeán taän bôø Nam soâng Döông Töû. Nhöng chính vieäc söû
duïng traàu cau nhö laø moät di saûn vaên hoùa truyeàn thoáng mang tính nghi
leã cuûa coäng ñoàng ngöôøi Laïc Vieät vaø tuïc aên traàu theo thoùi quen ñöôïc
phoå bieán khaép mieàn Nam soâng Döông Töû – cho ñeán ñôøi Toáng vaø ñeán
taän ngaøy nay ôû Ñaøi Loan – laïi chöùng minh laõnh thoå Vaên Lang caùch
ñaây haøng ngaøn naêm veà tröôùc. Ngöôøi ta cuõng khoâng theå naøo chöùng
minh ñöôïc tuïc aên traàu naøy xuaát phaùt töø vaên minh Hoa Haï. Chính
nhöõng di saûn vaên hoùa naøy laïi laø baèng chöùng saéc saûo cho noäi dung
nhöõng truyeàn thuyeát lieân quan ñeán noù. Nhöõng truyeàn thuyeát naøy laïi
naèm trong moät keát caáu chaët cheõ veà thôøi gian trong söï töông quan cuûa
heä thoáng truyeàn thuyeát thôøi Huøng Vöông. Bôûi vaäy – maëc duø ñöôïc theå
hieän döôùi hình thöùc huyeàn thoaïi – moät hình thöùc raát deã phoå bieán vaø
löu truyeàn – nhöng chính söï keát caáu hôïp lyù moät caùch raát chaët cheõ laø
moät trong nhöõng nguyeân nhaân huyeàn dieäu, ñeå nhöõng truyeàn thuyeát
naøy vöôït qua ñöôïc moät khoaûng thôøi gian ñen toái trong lòch söû laø hôn
1000 naêm vaên hieán Vaên Lang bò ñaém chìm döôùi thôøi Baéc thuoäc. Nhöõng
di vaät khaûo coå – neáu coù – ñöôïc xaùc minh thuoäc veà neàn vaên minh Vaên
328
Lang vaø chöùng toû ñöôïc tính kyø vó cuûa neàn vaên minh naøy, thì ñoù cuõng
chæ laø moät söï hoã trôï saéc saûo theâm cho nhöõng truyeàn thuyeát maø töï noù
ñaõ chöùng toû veà caên baûn söï toàn taïi cuûa moät quoác gia Vaên Lang coå ñaïi.
Söï phoå bieán treân moät khoâng gian roäng lôùn vaø toàn taïi haøng thieân nieân
kyû cuûa baùnh chöng, baùnh daøy vaø nghi leã söû duïng traàu cau, ñaõ theå hieän
moät tö duy cao caáp trong moät xaõ hoäi, maø nhöõng quan heä xaõ hoäi ñoù
khoâng theå goïi baèng nhöõng danh töø: moät boä laïc, moät lieân minh boä laïc,
hoaëc moät nhaø nöôùc sô khai; maø chæ coù theå coi ñaây laø moät quoác gia coù
toå chöùc chaët cheõ vì tính phoå bieán cuûa moät truyeàn thoáng vaên hoùa treân
khaép khoâng gian ñòa lyù
roäng lôùn vôùi thôøi gian
toàn taïi haøng thieân nieân
kyû.
Chuùng ta haõy thöû
so saùnh moät hieän töôïng
vaên hoùa theå hieän trong
nghi leã cöôùi hoûi baèng
traà u cau cuû a ngöôø i
LaïcVieät vôùi baát cöù moät
nghi leã cöôùi hoûi theå
HÌNH MINH HOÏA CUÛA BAØI BAÙO
hieän tính vaên hoùa, cuûa
baát cöù moät daân toäc, taàng lôùp naøo trong lòch söû nhaân loaïi, cho ñeán taän
ngaøy hoâm nay maø baïn coù theå bieát ñöôïc; baïn seõ thaáy ñaây laø moät trong
nhöõng nghi leã hoân nhaân coù tính vaên hoùa vì bieåu töôïng ñoäc ñaùo vaø gíaù
trò nhaân baûn cao caáp. Söï giaûn dò cuûa nghi leã duøng traàu cau trong cöôùi
hoûi cuûa ngöôøi Laïc Vieät, cho pheùp taát caû ñoâi löùa yeâu nhau ñeàu coù theå
keát hoân, chính laø tính nhaân baûn cuûa nghi leã naøy. Ñieàu naøy cuõng phuø
hôïp vôùi kinh vaên cuûa kinh Dòch: “Trí thì cao sieâu, leã thì khieâm haï. Cao laø
baét chöôùc trôøi, thaáp laø baét chöôùc ñaát”.

Chæ vôùi söï toàn taïi haøng ngaøn naêm – nhö truyeàn thuyeát ñaõ noùi
ñeán vaø ñöôïc caùc söû gia Ñaïi Vieät ghi nhaän – trong moät xaõ hoäi oån ñònh
veà vaên hoùa, môùi laø thôøi gian hôïp lyù ñeå hình thaønh vaø phaùt trieån moät
hoïc thuyeát vuõ truï quan AÂm döông Nguõ haønh vaø sieâu coâng thöùc Baùt
quaùi, lyù giaûi töø söï hình thaønh vuõ truï ñeán moïi söï vaän ñoäng lieân quan
ñeán con ngöôøi. Vôùi moät thôøi gian töông töï nhö vaäy – trong lòch söû
2000 naêm cuûa vaên minh nhaân loaïi, cho ñeán khi coù böôùc vaøo nhöõng

329
naêm ñaàu cuûa thieân nieân kyû thöù III, nhöõng tri thöùc cuûa nhaân loaïi hieän
ñaïi – maëc duø ñaõ ñaët nhöõng böôùc chaân leân maët Traêng – vaãn coøn ñang
mô öôùc veà moät sieâu lyù thuyeát maø neàn vaên minh Vaên Lang ñaõ chöùng toû
ít nhaát töø gaàn 4000 naêm veà tröôùc: vaøo cuoái thôøi Huøng Vöông thöù 6.
Nhöõng ñoøi hoûi veà di vaät khaûo coå laø moät ñieàu caàn thieát, nhöng
khoâng phaûi vaø cuõng chöa theå laø moät baèng chöùng thuyeát phuïc cho söï
minh chöùng lòch söû cuûa moät thôøi ñaïi. neáu nhö khoâng coù söï nhaän thöùc
veà nhöõng daáu aán vaên hoùa lieân quan. Bôûi vì, töï thaân nhöõng di vaät khaûo
coå khoâng noùi leân ñöôïc ñieàu gì, ngoaøi söï toàn taïi cuûa chính noù. Tính
thuyeát phuïc cuûa di vaät lòch söû vaãn phaûi thoâng qua söï minh chöùng phuï
thuoäc vaøo trí tueä con ngöôøi.
Moät ví duï sinh ñoäng cho tröôøng hôïp naøy laø: theo baùo Tieàn Phong
soá ra ngaøy 3/10 – 1999, coù baøi “Chieác saùo coå 9000 naêm vaãn coøn thoåi
ñöôïc”. Thoâng tin cuûa baøi baùo cho bieát: “Caùc nhaø khaûo coå Hoa Kyø vaø
Trung Quoác ñaõ tìm thaáy raát nhieàu nhöõng caây saùo baèng xöông caùnh
chim seáu (töùc laø moät loaøi cuøng hoï vôùi chim Laïc treân troáng ñoàng) ôû
Jiahu, moät ñòa ñieåm khaûo coå vuøng chaâu thoå soâng Hoaøng Haø, baøi baùo
vieát :
Harbottle nhaän xeùt: “Baïn chaéc seõ khoâng bao giôø söû duïng moät
trong nhöõng caây saùo ñoù trong daøn nhaïc giao höôûng. Nhöng roõ raøng
moät con ngöôøi coå xöa ñaõ bieát theá naøo laø Baùt ñoä. Caây saùo coù theå taïo
ra aâm thanh gioáng nhö gam “ñoà, reâ, mi”. Noù thaäm chí coøn coù moät loã
nhoû ñöôïc ñuïc ôû gaàn loã soá 7, döôøng nhö coù taùc duïng ñieàu chænh aâm
thanh.
Caùc nhaø khaûo coå chöa cho bieát nhöõng caây saùo naøy thuoäc veà neàn
vaên minh naøo. Bôûi vì, ngay caû neàn vaên minh xöa nhaát voán ñöôïc coi laø
cuûa Trung Hoa toàn taïi ôû vuøng chaâu thoå soâng Hoaøng Haø, môùi xaùc ñònh
laø hôn 5000 naêm, coøn caây saùo ñaõ coù 9000 naêm tuoåi. Ñöông nhieân caây
saùo khoâng theå töø treân trôøi rôi xuoáng; nhöng noù ra ñôøi trong moät hoaøn
caûnh xaõ hoäi nhö theá naøo? Töï noù khoâng noùi leân ñieàu gì.
Cuõng vì thieáu moät neàn taûng vaên hoùa söû lieân quan, cho neân moät
hieän töôïng khaûo coå heát söùc quan troïng veà thôøi Huøng Vöông laø: söï
phaùt hieän nhöõng böùc thieân ñoà treân troáng ñoàng cuûa nhaø nghieân cöùu Buøi
Huy Hoàng töø nhöõng naêm 1974 – (ñaõ trích daãn ôû treân, qua saùch Tìm veà
baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam), ñaõ khoâng gaây aán töôïng khoa hoïc cho
nhöõng yù töôûng môùi nhaân danh khoa hoïc – xuaát hieän chính thöùc gaàn

330
hai thaäp nieân sau ñoù vaø coù aûnh höôûng – veà thôøi Huøng Vöông, khi cho
raèng: ñaây chæ laø moät lieân minh boä laïc, moät nhaø nöôùc sô khai. Nhöng
vôùi quan nieäm cho raèng Thuyeát AÂm döông Nguõ haønh laø moät sieâu lyù
thuyeát vuõ truï quan, Baùt quaùi laø sieâu coâng thöùc cuûa hoïc thuyeát naøy,
ñöôïc taïo döïng töø neàn vaên minh Vaên Lang; thì nhöõng böùc thieân ñoà
ñöôïc phaùt hieän treân troáng ñoàng cuûa hoïc giaû Buøi Huy Hoàng chính laø
moät baèng chöùng chöùng minh tính thuyeát phuïc cuûa luaän ñieåm naùy.
Toå hôïp nhöõng truyeàn thuyeát ñaày huyeãn aûo vôùi nhöõng di saûn vaên
hoùa truyeàn thoáng cuûa ngöôøi Laïc Vieät laïi coù moät keát caáu raát chaët cheõ.
Bôûi vaäy, coù theå khaúng ñònh raèng:
Khoâng theå coù moät phöông phaùp luaän – xuaát phaùt töø baát cöù moät
luaän thuyeát naøo ñöôïc hình thaønh trong lòch söû vaên minh nhaân loaïi, keå
caû nhöõng luaän thuyeát nhaân danh Thöôïng Ñeá – baùc boû ñöôïc tính hieän
thöïc cuûa thôøi Huøng Vöông qua söï toàn taïi cuûa nhöõng truyeàn thuyeát naøy
vaø nhöõng di saûn vaên hoùa lieân quan, bôûi tính chaët cheõ trong keát caáu cuûa
noù.
Ñaây cuõng laø moät baèng chöùng chöùng toû: Chæ coù theå xuaát phaùt töø
trí tueä sieâu ñaúng cuûa toå tieân ngöôøi Laïc Vieät môùi coù söï toàn taïi vaø phaùt
trieån lyù thuyeát AÂm döông Nguõ haønh vaø sieâu coâng thöùc Baùt quaùi, maø
söï öùng duïng phoå bieán cuûa noù trong lòch söû vaên minh Ñoâng phöông gaàn
5000 naêm treân nhöõng lónh vöïc quan troïng trong ñôøi soáng con ngöôøi.
Ngöôøi vieát saùch naøy cho raèng: töø nhöõng truyeàn thuyeát huyeàn
thoaïi ñôøi Huøng vaø nhöõng di saûn vaên hoùa cuûa ngöôøi Laïc Vieät, coù khaû
naêng daãn ñeán söï lyù giaûi vaø phuïc hoài toaøn boä nhöõng nguyeân lyù caên baûn
cuûa sieâu lyù thuyeát AÂm döông Nguõ haønh – moät hieän töôïng bí aån lôùn
nhaát trong neàn vaên minh Ñoâng phöông vaø cuûa caû nhaân loaïi – treân cô
sôû söï töông quan hôïp lyù cuûa taát caû nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán noù.
Chính hieäu quaû cuûa nhöõng phöông phaùp öùng duïng traûi haøng thieân
nieân kyû cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh, laø cô sôû hieän thöïc cho vieäc
phuïc hoài nhöõng nguyeân lyù caên baûn cuûa thuyeát AÂm döông Nguõ haønh.
Söï toàn taïi kyø vó cuûa hoïc thuyeát naøy, laïi laø baèng chöùng saéc saûo cho
thöïc teá toàn taïi cuûa quoác gia Vaên Lang – khôûi nguyeân cuûa neàn vaên
minh Vieät Nam traûi gaàn 5000 vaên hieán.
Cho ñeán taän baây giôø, vaøo nhöõng ngaøy Teát Nguyeân ñaùn, nhöõng
baäc sinh thaønh laïi thaønh kính daâng leân toå tieân nhöõng chieác baùnh chöng,

331
baùnh daøy – linh vaät cuûa neàn vaên minh Laïc Vieät – maø trong ñoù haøm
chöùa caû moät söùc maïnh vuõ truï vaø trí tueä cuûa tieân thaùnh.

332
 PHAÀN KEÁT

H y voï n g taá t caû söï chöù n g minh trong saù c h naø y seõ
chöùng toû vôùi baïn ñoïc veà coäi nguoàn ñích thöïc cuûa vaên
minh Ñoâng phöông chính laø neàn vaên minh Vaên Lang kyø vó – quoác gia
ñaàu tieân cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Neàn vaên minh naøy ñaõ taïo ra moät sieâu lyù
thuyeát maø taát caû caùc nhaø khoa hoïc cuûa nhaân loaïi hieän ñaïi ñang mô
öôùc, ñeå giaûi thích töø söï khôûi nguyeân cuûa vuõ truï cho ñeán nhöõng söï vaän
ñoäng lieân quan ñeán con ngöôøi. Trong suoát quaù trình phaùt trieån cuûa xaõ
hoäi loaøi ngöôøi – tröø thuyeát AÂm döông Nguõ haønh vaø sieâu coâng thöùc cuûa
noù laø Baùt quaùi – loaøi ngöôøi cuõng ñaõ coù nhöõng coá gaéng laäp neân nhöõng
sieâu lyù thuyeát, keå caû nhöõng sieâu lyù thuyeát giaûi thích söï hình thaønh vuõ
truï cho ñeán moïi söï vaän ñoäng lieân quan ñeán con ngöôøi nhaân danh
Thöôïng ñeá. Nhöng taát caû ñeàu khoâng thuyeát phuïc ñöôïc thôøi gian, maëc
duø nhöõng lyù thuyeát vuõ truï quan ñoù ñaõ chieám moät khoâng gian lòch söû.
Chæ coù thuyeát AÂm döông Nguõ haønh vaø sieâu coâng thöùc Baùt quaùi laø toàn
taïi coù theå noùi laø laâu nhaát trong lòch söû nhaân loaïi. Nhöõng yù töôûng minh
chöùng trong cuoán saùch naøy, cuõng chæ laø nhöõng söï khôûi nguyeân cho
vieäc phuïc hoài moät sieâu lyù thuyeát ñaõ maát ñi nhöõng nguyeân lyù baûn caên,
chæ coøn laïi nhöõng phöông phaùp öùng duïng. Moät khoaûng troáng coøn raát
lôùn vaãn ngaên caùch giöõa nhöõng luaän thuyeát caên baûn vaãn chöa hoaøn
chænh vôùi nhöõng phöông phaùp luaän cuûa noù treân thöùc teá öùng duïng traûi
haøng thieân nieân kyû. Ñeå laáp khoaûng troáng naøy, chaéc chaén phaûi coù moät
kieán thöùc toång hôïp voâ cuøng lôùn vaø söï coá gaéng hôïp taùc cuûa nhieàu
ngaønh khoa hoïc, Maëc duø, thuyeát AÂm döông Nguõ haønh coù theå laø moät
hoïc thuyeát khoa hoïc hay phi khoa hoïc; nhöng chaéc chaén söï phuïc hoài
moät hoïc thuyeát toàn taïi laâu nhaát trong lòch söû nhaân loaïi vôùi söï chöùng
nghieäm treân thöïc teá traûi haøng ngaøn naêm, seõ mang laïi moät lôïi ích khoâng
nhoû cho söï tieán boä cuûa con ngöôøi. Söï phuïc hoài naøy chæ coù theå coù ñöôïc,
neáu baét ñaàu töø nhöõng di saûn vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa ngöôøi Laïc
Vieät, chuû nhaân ñích thöïc cuûa nhöõng giaù trò caên baûn thuoäc neàn vaên
minh Ñoâng phöông.
Traûi qua hôn hai thieân nieân kyû thaêng traàm cuûa lòch söû, thôøi Huøng
Vöông – moät giai ñoaïn kyø vó trong lòch söû Vieät Nam – ñaõ trôû thaønh
huyeàn söû. Nhöng may maén thay, nhöõng di saûn vaên hoùa maø toå tieân

333
truyeàn laïi ñaõ höôùng con chaùu tìm veà coäi nguoàn.
Vieát cuoán saùch naøy, veà phía khaùch quan coù theå coi nhö moät giaû
thuyeát, nhöng ngöôøi vieát mong ñöôïc chia seû vôùi baïn ñoïc nieàm hy
voïng phuïc hoài laïi lòch söû kyø vó cuûa ñaát nöôùc Vaên Lang – quoác gia ñaàu
tieân cuûa ngöôøi Laïc Vieät, toå tieân cuûa daân toäc Vieät Nam hieän nay.
Xin chaân thaønh caûm taï baïn ñoïc.

334
 NHIEÄT TÌNH VAØ SAÙNG TAÏO

Cuoán “Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi”
ñöôïc phaùt haønh ñaàu naêm 1999 (Nxb Vaên hoùa – Thoâng tin) tieáp theo ñoù,
Nguyeãn Vuõ Tuaán Anh ñaõ cho ra ñôøi cuoán “Thôøi Huøng Vöông vaø bí aån
cuûa Luïc thaäp hoa giaùp” (Nxb Thanh Nieân – 1999)vaø baây giôø laø “Tìm
veà coäi nguoàn kinh Dòch ”. Neáu “Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát
vaø huyeàn thoaïi” ñaõ ñaët laïi vaán ñeà veà coäi nguoàn cuûa neàn vaên hoùa Ñoâng
phöông; thì trong “Tìm veà coäi nguoàn kinh Dòch ” laø moät söï tieáp tuïc
minh chöùng treân cô sôû nhöõng luaän ñieåm cuûa mình qua söï lyù giaûi kinh
Dòch, moät cuoán kyø thö noåi tieáng trong vaên hoùa Ñoâng phöông.
Qua cuoán saùch, chuùng ta thaáy taùc giaû ñaõ phaùt hieän nhöõng maâu
thuaãn trong lòch söû hình thaønh kinh Dòch, chöùng minh söï töông quan
hôïp lyù cuûa noù vôùi nhöõng di saûn vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa Vieät Nam
vaø khaúng ñònh raèng: ñaát nöôùc Vieät Nam ñaõ coù gaàn 5000 naêm vaên
hieán. Cuõng nhö trong “Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát vaø huyeàn
thoaïi”, taùc giaû khoâng phaûi vì chuû quan, cuõng chaúng phaûi vì meâ tín,
ñöa ra nhöõng nhaän ñònh vu vô. Ngöôïc laïi, “Tìm veà coäi nguoàn kinh Dòch
” laø moät yù töôûng taùo baïo, nhöng khoâng mô hoà, vì nhöõng laäp luaän chaët
cheõ vôùi nhöõng chöùng cöù khaù thuyeát phuïc. Ñeå vieát ñöôïc cuoán saùch
naøy, Nguyeãn Vuõ Tuaán Anh phaûi vöôït qua moät raøo caûn cuûa beà daøy thôøi
gian tính baèng thieân nieân kyû, ñeå tìm nguoàn aùnh saùng cho söï huyeàn bí
vaø coäi nguoàn cuûa kinh Dòch. Neáu nhö trong “Thôøi Huøng Vöông qua
truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi” ñuû ñeå “trôû thaønh moät ñeà taøi tranh luaän
khoâng nhöõng ôû trong nöôùc maø caû treân theá giôùi, vì noù ñuïng chaïm nhieàu
vaán ñeà maø töø tröôùc ñeán nay Vieät Nam vaãn bò coi nhö ngöôøi con ngoaøi
giaù thuù, khi baøn ñeán nhöõng neàn taûng cuûa neàn vaên hoùa phöông Ñoâng”,
thì vôùi “Tìm veà coäi nguoàn kinh Dòch ” taùc giaû tieáp tuïc chöùng minh ñieàu
naøy.
Kinh Dòch voán laø ñeà taøi tranh luaän soâi noåi haøng ngaøn naêm qua
cuûa caùc hoïc giaû treân theá giôùi, maø vaãn chöa ngaõ nguõ cho moïi vaán ñeà
cuûa noù. Ngöôïc laïi “Tìm veà coäi nguoàn kinh Dòch ” ñaõ ñöa ra moät luaän
ñieåm khaù hoaøn chænh, trong vieäc lyù giaûi nhöõng vaán ñeà lôùn lieân quan
ñeán kinh Dòch. Maëc duø khoâng khaúng ñònh veà tính khoa hoïc hay phi
khoa hoïc cuûa thuyeát AÂm döông – Nguõ haønh, nhöng Nguyeãn Vuõ Tuaán

335
Anh laïi ñaët vaán ñeà cho raèng Baùt quaùi chính laø moät sieâu coâng thöùc cuûa
thuyeát AÂm döông Nguõ haønh, moät hoïc thuyeát vuõ truï quan Ñoâng phöông
coå vaø vaán ñeà coäi nguoàn cuûa noù. So vôùi haøng ngaøn, haøng vaïn ñaàu saùch
vieát veà kinh Dòch traûi haøng ngaøn naêm – nhieàu ñaàu saùch ñeán noãi “chaát
leân xe, traâu keùo toaùt moà hoâi” – thì cuoán saùch cuûa Nguyeãn Vuõ Tuaán
Anh “Tìm veà coäi nguoàn kinh Dòch” vôùi nhöõng luaän ñieåm môùi laï, chæ laø
“Chaâu chaáu ñaù xe”. Nhöng khoa hoïc laø söï khaùm phaù cuûa trí tueä con
ngöôøi ñoái vôùi chaân lyù maø neàn vaên minh nhaân loaïi luoân höôùng tôùi.
Chaân lyù toàn taïi khaùch quan vöôït ngoaøi moïi ñònh kieán (voán laø söï caûn
trôû moïi tieán boä cuûa khoa hoïc)
Ñoïc cuoán saùch naøy, chuùng ta coù theå caûm nhaän ñöôïc ôû ñaây söï
nhieät tình, naêng löïc saùng taïo, tính ñoät phaù trong tö duy cuûa taùc giaû qua
3 cuoán saùch veà nhöõng ñeà taøi khoâng nhoû trong vaên hoùa Ñoâng phöông
huyeàn bí. Ñieàu ñaùng noùi hôn caû laø nhöõng taùc phaåm naøy ñeàu höôùng tôùi
söï phuïc hoài moät neàn vaên hieán ñaày töï haøo cuûa ngöôøi Laïc Vieät, toå tieân
cuûa ngöôøi Vieät Nam hieän nay. Vaø khoâng phaûi chæ ôû söï nhieät tình maø
coøn laø söï duõng caûm, khi taùc giaû maïnh daïn theå hieän nhöõng yù töôûng ñaày
saùng taïo treân con ñöôøng tìm veà coäi nguoàn vaên hoùa daân toäc Vieät Nam.
Lao ñoäng khoa hoïc ñoøi hoûi nhaø nghieân cöùu phaûi duõng caûm. Ñuùng vaäy,
neáu khoâng coù phaåm chaát naøy thì coù taøi naêng ñeán ñaâu cuõng chaúng
mang laïi ñöôïc ích lôïi gì. Hôn nöõa, toâi nghó raèng taùc giaû muoán coáng
hieán taát caû söùc mình, maëc duø khaû naêng thaønh coâng coù theå chæ hy voïng
raát nhoû beù. Ñöôïc theá chaéc taùc giaû cuõng thoûa maõn laém roài. Vì raèng, khi
ñöùng tröôùc ñaïi döông meânh moâng coù raát nhieàu ñieàu chöa bieát ôû phía
tröôùc chuùng ta. Vaø coù gì sung söôùng hôn khi coù ngöôøi baét ñaàu ñi tieàn
traïm, ñi nhöõng böôùc ñaàu tieân treân con ñöôøng vaïn daëm, nhaän thöùc
nhöõng ñieàu kyø thuù.
T/p Hoà Chí Minh, ngaøy 20 thaùng 3 naêm 2000
Thaïc só TRAÀN THANH LEÂ

336
 TRAÂN TROÏNG VAØ HY VOÏNG

Ñoïc moät soá taùc phaåm cuûa Nguyeãn Vuõ Tuaán Anh qua caùc töïa
Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi, Thôøi Huøng Vöông
vaø bí aån Luïc thaäp Hoa giaùp vaø baây giôø laø Tìm veà coäi nguoàn kinh Dòch,
toâi thaàm thaùn phuïc yù chí, khaû naêng ñoäc laäp trong nghieân cöùu, naêng löïc
phaùt trieån vaø giaûi quyeát vaán ñeà, duõng caûm ñaët laïi vaø vaïch ra moät
höôùng nghieân cöùu môùi, coù yù nghóa veà thôøi ñaïi Huøng Vöông, veà coäi
nguoàn cuûa vaên hoùa vaø trí tueä cuûa daân toäc Vieät Nam trong taùc phaåm
cuûa taùc giaû. Trong nhöõng taùc phaåm cuûa mình, Nguyeãn Vuõ Tuaán Anh
ñaõ maïnh daïn khai phaù moät vaán ñeà hoùc buùa vôùi nhieàu toàn nghi vaø
nhöõng yù kieán coøn khaùc nhau trong vaên hoùa coå Ñoâng phöông. Khi ñaët
ra nhöõng vaán ñeà môùi trong taùc phaåm cuûa mình, taùc giaû ñaõ toû ra duõng
caûm, khoâng e ngaïi ñuïng chaïm, coù baûn lónh trong khoa hoïc vaø taâm
huyeát vôùi coäi nguoàn vaên hoùa daân toäc.
Vôùi söï daøy coâng nghieân cöùu, töø caùc phöông dieän khaùc nhau,
böôùc ñaàu taùc giaû ñaõ khoâng chæ goùp phaàn ñính chính, chính xaùc hoùa
moät soá tö lieäu thôøi Huøng Vöông, maø quan troïng hôn laø ñaõ xaây döïng
ñöôïc moät giaû thuyeát khoa hoïc raát cô baûn veà:
1) Neàn vaên minh coå Vaên Lang, coäi nguoàn cuûa neàn vaên minh
Vieät Nam hieän nay.
2) Neàn vaên minh coå Vaên Lang – Laïc Vieät ñaõ laø moät neàn vaên
minh phaùt trieån cao töø gaàn 5000 naêm tröôùc (chöù khoâng phaûi laø 2500
naêm nhö coù ngöôøi quan nieäm).
3) Neàn vaên minh Vaên Lang laø coäi nguoàn cuûa thuyeát AÂm döông
– Nguõ haønh. Söï theå hieän trí tueä vaø laø heä tö töôûng cuûa daân toäc Laïc Vieät
coå qua caùc thôøi Huøng Vöông – coäi nguoàn cuûa neàn vaên hoùa Ñoâng
phöông coå.
Neáu nhöõng vaán ñeà taùc giaû Nguyeãn Vuõ Tuaán Anh ñaët ra vaø
chöùng minh trong taùc phaåm cuûa mình ñöôïc thöøa nhaän tính khoa hoïc
vaø chaân xaùc, thì seõ laøm saùng toû ñöôïc söï bí aån cuûa moät thôøi huyeàn söû
vaø söùc maïnh cuûa neàn vaên hieán cuûa daân toäc Vieät; vôùi baûn saéc, baûn lónh
ñoäc ñaùo cuûa mình ñaõ khoâng bò ñoàng hoùa trong 1000 naêm Baéc thuoäc vaø
gaàn 100 naêm bò thöïc daân phöông Taây xaâm löôïc, “khai hoùa” cöïc kyø daõ

337
man. Hôn nöõa noù coøn coù cô sôû ñeå tìm hieåu tö duy, trí tueä trieát hoïc cuûa
neàn vaên minh Vaên Lang, thôøi ñaïi caùc Vua Huøng, nhö laø coäi nguoàn cuûa
daân toäc ta coøn trong gen, trong maùu, trong truyeàn thoáng cuûa thôøi hieän
ñaïi.
Cuõng töø nhöõng tieàn ñeà naøy, chuùng ta seõ hieåu saâu hôn veà nguoàn
goác cuûa trí tueä vaø vaên minh phöông Ñoâng – neàn vaên minh vaø vaên hoùa
ñang ñöôïc giôùi hoïc giaû Ñoâng, Taây chuù yù nghieân cöùu hieän nay – goàm
caùc neàn vaên minh lôùn: AÁn Ñoä, Hoa Haï (Haùn), vaø Vaên Lang (Laïc
Vieät).
Toâi hy voïng taùc giaû seõ tieáp tuïc gaët haùi ñöôïc nhieàu thaønh coâng
trong söï nghieäp nghieân cöùu cuûa mình trong töông lai. Toâi cuõng hy
voïng tieáp tuïc ñöôïc ñoïc nhöõng coâng trình cuûa taùc giaû veà thôøi ñaïi Huøng
Vöông – coäi nguoàn vaên hoùa daân toäc Vieät Nam, moät daân toäc ñaõ taïo
döïng moät trong nhöõng neàn vaên minh ñoäc ñaùo trong coå söû cuûa nhaân
loaïi. Toâi cuõng hy voïng raèng: nhöõng vaán ñeà maø taùc giaû Nguyeãn Vuõ
Tuaán Anh ñeà caäp ñeán trong caùc taùc phaåm cuûa mình, seõ ñöôïc caùc nhaø
söû hoïc, caùc nhaø vaên hoùa, trieát hoïc, Ñoâng phöông hoïc nghieân cöùu cho
yù kieán thaûo luaän; hoaëc toå chöùc hoäi thaûo, ñeå laøm saùng toû söï thaät veà moät
thôøi khuyeát söû cuûa daân toäc; hoaëc xaây moät chöông trình nghieân cöùu
caáp quoác gia ñeå ngaøy caøng coù cô sôû hieåu bieát ñaày ñuû hôn, chính xaùc
hôn veà thôøi Huøng Vöông.
Taùc giaû Nguyeãn Vuõ Tuaán Anh ñang vöôït qua nhöõng khoù khaên
veà ñôøi soáng ñeå goùp phaàn coáng hieán cho khoa hoïc. Toâi raát mong ñöôïc
söï hoã trôï cuûa caùc caáp, ñeå taùc giaû sôùm ñaït ñöôïc keát quaû mong muoán,
goùp phaàn vaøo söï nghieäp chung cuûa khoa hoïc vaø neàn vaên hoùa nöôùc
nhaø.
Tieán só trieát hoïc
HOÀ BAÙ THAÂM

338
 SAÙCH THAM KHAÛO

Nhieàu taùc giaû:

Thôøi ñaïi Huøng Vöông, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1973.

Thaønh hoäi Phaät giaùo TP. HCM:

Kinh Thuû Laêng Nghieâm, Phaät lòch 2538,1994.

Leâ Quí Ñoân:

Thaùi AÁt dò giaûn luïc, Nxb VHTT, 1997.

Ngoâ Taát Toá:

Kinh Dòch, Nxb TP. HCM, 1992;
Laõo Töû, Nxb TP.HCM, 1997.

Nguyeãn Hieán Leâ:

Khoång töû, Nxb Vaên Hoïc, 1991;
Kinh Dòch - Ñaïo cuûa ngöôøi quaân töû, Nxb Vaên hoïc, 1994;
Söû Trung Quoác, Nxb VHTT, 1997;
Laõo töû - Ñaïo Ñöùc kinh, Nxb VHTT, 1998;
Trang töû Nam Hoa kinh, Nxb VHTT, 1998;
Maïnh töû, Nxb VHTT, 1998.

Nguyeãn Hieán Leâ & Thieân Giang:

Lòch söû theá giôùi, Nxb VHTT, 1997.

Giaûn Chi & Nguyeãn Hieán Leâ:

Chieán quoác saùch, Nxb Vaên hoùa, 1996.

Will Durant – Nguyeãn Hieán Leâ dòch:

339
 Lòch söû vaên minh Trung Hoa Nxb VHTT, 1997.

Nguyeãn Höõu Löôïng:

Kinh Dòch vôùi vuõ truï quan Ñoâng phöông, Nxb TP HCM, 1992.

Döông Ngoïc Duõng & Leâ Anh Minh:

Kinh Dòch – caáu hình tö töôûng Trung Quoác, Nxb Khoa hoïc xaõ
hoäi, 1999.

Haûi AÂn:
Kinh Dòch vaø ñôøi soáng, Nxb Vaên hoùa daân toäc, 1996.

Leâ Chí Thieäp:

Kinh Dòch nguyeân thuûy, Nxb Vaên hoïc, 1998.

Buøi Vaên Nguyeân:

Kinh Dòch Phuïc Hy, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, 1997.

Thieäu Khang Tieát :

Mai Hoa Dòch, Nxb VHTT, 1994.

Thieäu Vó Hoa:
Chu Dòch vôùi döï ñoaùn hoïc, Nxb Vaên hoùa, 1992;
Döï ñoaùn theo Töù truï, Nxb VVHT, 1996.

Leâ Vaên Quaùn:

Chu Dòch vuõ truï quan, Nxb Giaùo duïc, 1995.

Phan Boäi Chaâu:

Chu Dòch, Nxb Khai Trí, 1971.

Thu Giang Nguyeãn Duy Caàn:

Chu Dòch huyeàn giaûi, Nxb TP. HCM, 1992;
Dòch hoïc tinh hoa, Nxb TP. HCM, 1992.

340
 Ñoã Ñình Tuaân:
Dòch hoïc nhaäp moân, Nxb Long An, 1996.

Buøi Bieân Hoøa:

Khoâng gian kinh Dòch vôùi döï baùo qua Baùt töï Haø Laïc, Nxb VHTT,
1997.

Vöông Ngoïc Ñöùc & Dieâu Vó Quaân & Trònh Vónh Töôøng:
Bí aån cuûa Baùt quaùi, Nxb VHTT, 1996.

Nguyeãn Töû Sieâu dòch:

Hoaøng ñeá noäi kinh toá vaán, Nhaø thuoác Hoàng Kheâ
Haø Noäi, xuaát baûn 1954.

Ñaøm Thaønh Maäu bieân soaïn:

Hoaøng ñeá noäi kinh vôùi suy ñoaùn vaän khí, Nxb VHTT,1998.

Nguyeãn Ngoïc Haûi:

Can chi thoâng luaän, Nxb VHTT, 1998.

Leâ Vaên Söûu:

Hoïc thuyeát AÂm döông Nguõ haønh, Nxb VHTT, 1998;
Nguyeân lyù thôøi sinh hoïc phöông Ñoâng, Nxb VHTT,1996.

Hoaøng Tuaán:
Nguyeân lyù choïn ngaøy theo lòch Can Chi, Nxb VHTT, 1999.

Dieâu Chu Hy:

Vu thuaät thaàn bí, Nxb VHTT, 1993.

Phuøng Höõu Lan:

Ñaïi cöông trieát hoïc söû Trung Quoác, Nxb Thanh nieân, 1999.

341
 Nguyeãn Ñaêng Thuïc:
Lòch söû trieát hoïc phöông Ñoâng, Nxb TP. HCM, 1997.

Leâ Khaùnh Tröôøng & Leâ Vieät Anh dòch:

Ñòa lyù toaøn thö, Nxb VHTT, 1996.

N.Konrat:

Phöông Ñoâng vaø phöông Taây, Nxb Giaùo duïc1997

E. Lip:
Ngheä thuaät kieán truùc theo vaên hoùa Trung Hoa, Nxb VHTT, 1999.

Vieät Chöông:
Vaän duïng khoa nhaân töôùng hoïc trong öùng xöû vaø quaûn lyù kinh
doanh, Nxb VHTT, 1998.

Nguyeãn Thò Vöôïng & Nguyeãn Thanh Höông:

Vuõ truï quanh em, taäp 1 & 2, Nxb Giaùo duïc, 1998.

Nguyeãn Ngoïc Giao:

Vaên minh ngoaøi traùi ñaát, Nxb Giaùo duïc, 1999;
Vuõ truï ñöôïc hình thaønh nhö theá naøo, Nxb Giaùo duïc, 1999.

Phaïm Vieát Trinh:

Thieân vaên phoå thoâng, Nxb Giaùo duïc, 1998.

Nguyeãn Quang Rieäu:

Lang thang treân daûi ngaân haø, Nxb VHTT, 1997;
Vuõ truï – phoøng thí nghieäm thieân nhieân vó ñaïi,
Nxb Giaùo duïc, 1997.

Stephen W. Hawking – Cao Chi & Phaïm Vaên Thieàu dòch:

Löôïc söû thôøi gian, Nxb Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät , 1997.

342
 Cao Quoác Phieân:
Daân tuïc hoïc Trung Quoác coå, Nxb VHTT, 1995.

Laâm Haùn Ñaït & Taøo Duy Chöông:

Lòch söû Trung Quoác 5000 naêm, Nxb VHTT, 1997.

Hoaøi Vieät:
Ngöôïc doøng lòch söû, Nxb Vaên hoùa Daân toäc, 1998.

Nhöõ Thaønh dòch:

Söû kyù Tö Maõ Thieân, Nxb Vaên hoïc, 1988.

Ñaëêng Xuaân Baèng:

Söû hoïc bò khaûo, Vieän Söû hoïc, Nxb VHTT, 1997.

Phan Kyø Nam & Toân Phöông Ly & Traàn Kieát Huøng bieân soaïn
vaø hieäu ñính:
Taû truyeän, Nxb Ñoàng Nai, 1995.

Haøn Theá Chaân & Traàn Kieát Huøng dòch vaø hieäu ñính:
Haøn Phi töû, Nxb Ñoàng Nai, 1995.

Nguyeãn Hoàng Trang & Traàn Kieát Huøng bieân soaïn vaø hieäu ñính:
Trang töû, Nxb Ñoàng Nai, 1996.

Voõ Ngoïc Lieân & Traàn Kieát Huøng:

Thöôïng thö, Nxb Ñoàng Nai, 1996.

Phuøng Quí Sôn & Traàn Kieát Huøng:

Maïnh töû, Nxb Ñoàng Nai, 1996

Leâ Thò Giao Chi & Traàn Kieát Huøng bieân soaïn vaø hieäu ñính:
Lieät töû, – Nxb Ñoàng Nai – 1996.

Nguyeãn Toân Nhan:

343
 Moät traêm nhaân vaät noåi tieáng vaên hoùa Trung Quoác, Nxb Vaên hoïc,
1998.

Leâ Vaên Chöôûng:

Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc töï nhieân TP.
HCM, löu haønh noäi boä, 1996.

Traàn Ngoïc Theâm:

Tìm veà baûn saéc vaên hoùa Vieät Nam, Nxb TP. HCM, 1997.

Nguyeãn Hoaøng Phöông:

Tích hôïp ña vaên hoùa Ñoâng Taây cho moät chieán löôïc giaùo duïc
töông lai, Nxb Giaùo duïc, 1996.

Vuõ Quyønh & Kieàu Nhö:

Lónh Nam chích quaùi, Nxb Vaên hoïc, 1990.

Ñinh Gia Khaùnh:

Thaàn thoaïi Trung Quoác, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, 1998;

Ngoâ Thaønh Ñoàng:

Khaùm phaù veà caùc bí aån cuûa con ngöôøi vaø theá giôùi soáng, Nxb Ñaø
Naüng, 1998.

344
 TÌM VEÀ COÄI NGUOÀN
KINH DÒCH

MUÏC LUÏC
Lôøi giôùi thieäu (Leâ Gia) ................................................................................. 5
LÔØI NOÙI ÑAÀU .............................................................................................. 7
PHAÀN DAÃN NHAÄP .................................................................................... 13

PHAÀN I: LÒCH SÖÛ KINH DÒCH THEO COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN
Chöông I:
Toùm löôïc lòch söû Kinh Dòch theo coå thö chöõ Haùn .................................... 19
Chöông II:
Toùm taét noäi dung & nhöõng kyù hieäu caên baûn cuûa kinh dòch
theo coå thö chöõ Haùn ................................................................................. 27
Chöông III:
Moät soá quan ñieåm khaùc nhau veà thôøi ñieåm xuaát xöù
& taùc giaû cuûa kinh Dòch ............................................................................ 39
Chöông IV:
Moät soá yù kieán cuûa caùc hoïc giaû coå kim
veà nhöõng vaán ñeà caên nguyeân trong kinh Dòch ......................................... 47
Chöông V:
Lòch söû thuyeát AÂm döông vaø thuyeát Nguõ haønh theo coå thö chöõ Haùn ...... 81

PHAÀN II: NHÖÕNG MAÂU THUAÃN TRONG KINH DÒCH

THEO COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN VAØ NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN
Chöông I:
Maâu thuaãn trong söï töông quan nhöõng tieàn ñeà cuûa kinh Dòch ................ 99
Chöông II:
Hoaøng Ñeá noäi kinh toá vaán
Haø ñoà & nhöõng vaán ñeà lieân quan ........................................................... 127
Chöông III:
Khoaûng troáng lyù thuyeát vaø söï öùng duïng cuûa kinh Dòch ......................... 137
Chöông IV:
Maâu thuaãn trong trình töï thôøi gian hình thaønh noäi dung kinh Dòch ........ 151

PHAÀN III: VAÊN MINH VAÊN LANG VAØ BÍ AÅN CUÛA BAÙT QUAÙI
Chöông I :
Vaên minh Vaên Lang vôùi Laïc thö - Haø ñoà ............................................... 171
Chöông II:
Truyeàn thuyeát baø Nöõ Oa vaù trôøi & phöông vò Haäu thieân Baùt quaùi ......... 187

345
Chöông III:
Söï lyù giaûi thuoäc tính Nguõ haønh cuûa quaùi vò töø vaên minh Vaên Lang ...... 205
Chöông IV:
Caên nguyeân cuûa Baùt quaùi ....................................................................... 217
Phuï chöông:
Quaân töôïng treân baøn côø töôùng ............................................................... 233

PHAÀN IV: VAÊN MINH VAÊN LANG

& THUYEÁT AÂM DÖÔNG NGUÕ HAØNH
LYÙ GIAÛI NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN
Chöông I:
Vaên minh Vaên Lang & nguoàn goác AÂm döông lòch .................................. 239
Phuï chöông:
Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy vaø Haø ñoà
lyù giaûi moät soá hieän töôïng lieân quan ........................................................ 261
Chöông II:
Vaên minh Vaên Lang & thuaät ñòa lyù coå Ñoâng phöông ............................. 267
Chöông III:
Thieân vaên coå Ñoâng phöông & nhöõng hieän töôïng thieân vaên hieän ñaïi .... 293
Phuï chöông:
Truyeàn thuyeát Con Roàng chaùu Tieân & caùc choøm sao thieân cöïc baéc 299
Chöông IV:
Vaên minh Vaên Lang & muïc ñích ra ñôøi cuûa kinh Dòch ........................... 305
Phuï chöông:
Haäu thieân Baùt quaùi nguyeân thuûy & söï lieân heä vôùi nhöõng hieän töôïng bí aån
thuoäc caùc neàn vaên minh coå ñaïi .............................................................. 313
Chöông V:
Tính hieän thöïc cuûa huyeàn thoaïi thôøi Huøng Vöông ................................. 325

PHAÀN KEÁT .............................................................................................. 331

Nhieät tình vaø saùng taïo (Thaïc só Thanh Leâ) ............................................ 333
Traân troïng vaø hy voïng (Tieán só Hoà Baù Thaâm) ....................................... 335
Saùch tham khaûo ...................................................................................... 337
Muïc luïc ................................................................................................... 343

346