Professional Documents
Culture Documents
Definicja wahy
Dla większej precyzji w rozumieniu poglądu Islamu na Boże objawienie czy słowo
Boże trzeba zapoznać się z terminem wahy. W języku arabskim pojęcie to dosłownie oznacza
szybki i ukryty przekaz wiadomości za pomocą gestu, pisma czy natchnienia. Słowo to było
używane w tym znaczeniu zarówno przed Islamem (np. w poezji), jak i po nadejściu Islamu.
Istnieje także sens fachowy, w którym używa się słowa wahy dla oznaczenia „przekazu
Bożego skierowanego do proroków”. Jak zwykle, relacja pomiędzy dwoma znaczeniami jest
oczywista: znaczenie fachowe jest specyficznym i sprecyzowanym przypadkiem znaczenia
dosłownego. Innym przykładem jest termin salāt, który pierwotnie oznaczał „wołać”, a
później zaczął oznaczać modlitwę rytualną.
Słowo wahy lub jeden z pokrewnych mu wyrazów pojawia się w Koranie 78 razy i jest
używane w swym szerokim znaczeniu. Z wyjątkiem pięciu, wszystkie przypadki użycia
odnoszą się do Boga jako dawcy przesłania1. Od razu nasuwa się myśl, że w Koranie pojęcia
tego używa się przede wszystkim w stosunku do Bożego objawienia, chociaż mamy tutaj
również do czynienia z bardziej ogólnym znaczeniem jako przekazu jakiejkolwiek
wiadomości. Badając wersety, w których termin wahy lub słowa mu pokrewne są użyte na
oznaczenie boskiego aktu przekazu przesłania, można je sklasyfikować według tego, kto jest
odbiorcą, w następujący sposób:
a. Prorok Muhammad. Jest paradygmatycznym odbiorcą wahy według Koranu.
Blisko połowa przypadków, w których termin wahy lub pokrewne są użyte w
Koranie, odnosi się do niego.
b. Prorocy żydowscy, spośród których Mojżesza wspomina się najczęściej.
c. Uczniowie Jezusa i matka Mojżesza.
d. Aniołowie.
e. Pszczoła.
f. Niebiosa.
Jak widać, wahy nie jest zastrzeżona dla proroków, lecz używa się tego słowa w
ogólniejszym sensie, odnosząc je do różnych rodzajów przewodnictwa danego stworzeniom
przez Boga. A ponieważ Jego Boże kierownictwo obejmuje wszystko, Jego wahy dotyczy
wszystkich form stworzenia. Koran naucza, że mądry Bóg zapewnił swemu stworzeniu
1
Jeden z tych wyjątków wiąże się z Zachariaszem. Kiedy otrzymał on dobrą nowinę, że będzie miał dziecko,
poprosił Boga o znak. Znakiem było to, że nie mógł mówić przez trzy dni. Dlatego kiedy opuścił świątynię,
zamiast przemówić do ludzi, uczynił to, co nazywa się awha, to znaczy dał ludziom znak, by sławili Boga dniem
i nocą (19:11).
kierownictwo, tak by każde mogło osiągnąć stosowną dla siebie doskonałość. Pierwszą formą
Bożego przewodnictwa jest wewnętrzne i instynktowne pouczenie, wrodzone wszystkim
istotom. To od Boga każde stworzenie otrzymało swą formę i naturę, łącznie z wolną wolą i
mocą człowieka. Bóg przeznaczył wszystkiemu wszelkie środki i możliwości rozwoju. Koran
mówi:
Z drugą formą Bożego kierownictwa mamy do czynienia wtedy, gdy Bóg posyła
ludziom proroków i przekazuje im Boskie księgi, by dowiedzieli się, jaki jest cel stworzenia
ich i jak mają zrealizować swój prawdziwy potencjał. Prorocy odsłaniają człowiekowi to, co
leży poza dziedziną jego wiedzy i doświadczenia, wyjaśniają mu konsekwencje jego działań,
potwierdzają i podtrzymują w człowieku to, co może on zrozumieć mocą swego umysłu,
służą również jako wzór do naśladowania. Tak więc istoty ludzkie doznają dwóch rodzajów
kierownictwa: kierownictwa powszechnego (al-hidāyat al-‘ammah), któremu podlegają
wszystkie stworzenia i kierownictwa specjalnego (al-hidāyat al-khāssah ), które jest
wyłącznie dla tych istot, które mają rozum i wolną wolę. W ten sposób, określany przez
islamskich teologów jako wahy, Bóg komunikuje się z ludźmi przez proroków.
Po tym, co zostało powiedziane, możemy teraz powrócić do tych miejsc na kartach
Koranu, gdzie pojawia się Boska wahy i sklasyfikować je według istoty przesłania:
- instynkt naturalny. Zwykliśmy podziwiać wspaniałe wyczyny małych owadów,
takich jak np. pszczoły, mrówki, pająki4. To samo dotyczy praw natury, takich jak:
grawitacja, ruch atomów, ruch planet. Wszystko to dzieje się za sprawą powszechnego
ukierunkowania, jakie nadał Bóg5.
- natchnienie. Niekiedy Bóg wzbudza pewne myśli lub inspiruje sposób działania u
ludzi, którzy niekoniecznie są prorokami6, na przykład czytamy w Koranie, że aby ocalić
2
Polskie cytaty z: Koran, tłum. Z arabskiego i komentarz Józef Bielawski, PIW, Warszawa 1986.
3
Komentując te wersety, Yusuf Ali powiada: „Historia stworzenia jest cudowna i nieustanna. Kiedy
wysławiamy imię Allaha, kontemplujemy kilka procesów. Po pierwsze to, że daje nam istnienie. Po drugie,
wyposaża nas w narzędzia i zdolności dokładnie dostosowane do tego, czego od nas oczekuje i do środowiska, w
jakim znajdzie się nasze życie, nadając wszystkiemu właściwy porządek i proporcje (87:2). Po trzecie, ustanowił
prawa, dzięki którym możemy się rozwijać i znajdować nasze miejsce w Jego planie rozwoju całego stworzenia.
Dokładnie zważył potrzeby wszystkich, wyposażył nas w instynkty i predyspozycje fizyczne, które odpowiadają
Jego zamiarowi. Po czwarte, prowadzi nas tak, że nie jesteśmy zabawką praw mechanicznych. Nasz rozum i
wola są ćwiczone, abyśmy mogli dojść do wyższego przeznaczenia człowieka (87:3).
4
Koran mówi: <I objawił twój Pan pszczołom: „Wybierajcie sobie wasze mieszkania w górach, w drzewach i w
tym, co ludzie budują; następnie jedzcie ze wszystkich owoców i chodźcie pokornie drogami swego Pana.” Z
wnętrzności ich wychodzi napój różnego koloru, w którym ludzie znajdują uzdrowienie. Zaprawdę, w tym jest
znak dla ludzi, którzy się zastanawiają” (16:69-70). Wahy polega tutaj na Bożej wskazówce co do tego, gdzie
mieszkać, co jeść i jak się zachowywać.
5
Wahy polega tutaj na wydanych siedmiu niebiosom Bożych rozkazach co do działań, które do nich należą.
6
Koran mówi, że Szatan i jego zwolennicy otrzymują też natchnienie przeciwne, które polega na sugerowaniu i
instruowaniu serc niektórych ludzi co do zła. Na przykład werset 6:121 powiada: „I zaprawdę szatani nakłaniają
swoich popleczników, aby się z wami sprzeczali. Ale jeśli ich posłuchacie, to z pewnością będziecie
bałwochwalcami”.
Mojżesza, Bóg natchnął (awhaynā) jego matkę, aby umieściła dziecko w rzece7. Natchnienie
to nie było przekazane przez anioła ani też matka Mojżesza nie była prorokiem.
- Objawienie profetyczne. Dotyczy wyłącznie proroków, a jest o nim mowa w Koranie
ponad 70 razy8. I tak na przykład czytamy:
I tak objawiliśmy tobie Koran arabski, abyś ostrzegł Matkę miast [Mekkę] i tych,
którzy mieszkają wokół niej; i abyś ostrzegał, że w Dniu Zebrania – co do jego nadejścia
nie ma wątpliwości – jedni znajdą się w Ogrodzie, a drudzy w płomieniach! (42:7)
Bóg nie posyła proroka (nabiyy) ani apostoła (rasūl), jeżeli nie udoskonalił on swego
intelektu i jeżeli jego intelekt nie przewyższył wszystkich innych w całym jego narodzie.9
Zaprawdę, kiedy Bóg wybiera swojego sługę na proroka, daje mu ufność i pokój,
tak, że to, co otrzymuje od Boga, wygląda jak to co widzi własnymi oczami. 11
7
Na przykład Koran powiada: <I objawiliśmy matce Mojżesza: „Karm go piersią, a kiedy będziesz się obawiać
o niego, to wrzuć go w morze! Nie obawiaj się i nie smuć! My go tobie zwrócimy i uczynimy go jednym z
posłańców”> (28:7). Patrz także wersety 20:37-40.
8
Oprócz użycia słowa wahy w znaczeniu profetycznego objawienia, Koran często (ponad 200 razy) stosuje
wyrazy pokrewne zawierające korzeń nuzul, który oznacza „zstępować”, a w swej formie przechodniej –
„zsyłać”.
9
Usul al-Kafi, t. 1, s. 13.
10
Bihar al-Anwar, t. 18, s. 205.
11
Tamże, s. 262 i Tafsiral-‘Ayyashi, t. 2, s. 201.
jakiekolwiek opowiadania, które sugerowałyby, że Prorok Muhammad czy jakikolwiek inny
prorok miał kiedykolwiek wątpliwość co do swojej misji. Gdyby Prorok nie miał pewności,
czy jest prawdziwym prorokiem czy nie, a potem został upewniony o tym przez kogoś
innego, byłoby to zupełnie niezgodne z koraniczną koncepcją profetyzmu.
3. Chociaż otrzymanie Boskiego objawienia jest darem niezwykłym, żadną miarą nie
powinno być traktowane jako zjawisko dziwne, wątpliwe czy podejrzane. Koran powiada:
Czy to jest dziwne dla ludzi, że objawiliśmy jednemu spośród was: „Ostrzegaj
ludzi i głoś radosną wieść tym, którzy uwierzyli, iż będą mieli zasługę szczerej wierności
u swego Pana”? Mówią niewierni: „To na pewno jest czarownik”. (10:2)
W historii ludzkości było wielu proroków, którym przekazał Bóg swoją wahy.
Pierwszym prorokiem był Adam, a ostatnim Muhammad, Pieczęć Proroków (33:40). Koran
mówi:
W sumie Koran wymienia 25 proroków i stwierdza, że było ich wielu więcej (40:78).
Dzięki wskazówkom hadisów muzułmanie wierzą, że było na świecie 124 tysiące proroków.
Do najwybitniejszych spośród nich należą: Noe, Abraham, Mojżesz, Jezus i Muhammad.
Nazywa się ich Ulū al-‘Azm, czyli ludźmi o wielkiej determinacji. Wszyscy prorocy otrzymali
Boże objawienie. Koran mówi: „My przed tobą posyłaliśmy tylko ludzi spośród
mieszkańców miast, którym zsyłaliśmy objawienie” (12:109). Jednakże nie znaczy to, że
im wszystkim przekazano księgi. Koran mówi, że poza nim istnieją cztery inne Księgi
Niebiańskie: Księga Abrahama (87:19), Psalmy Dawida (4:163 i 17:55), Tora Mojżesza
(2:87; 3:3,4; 6:91; 6:154), a także Ewangelia Jezusa (5:46). Nie oznacza to koniecznie, że nie
było innych ksiąg, ale z pewnością było wieku proroków, którzy nie otrzymali ksiąg i głosili
księgę poprzedniego proroka.
4. Całość przesłania otrzymanego przez proroków jest spójna i homogeniczna.
Muzułmanie wierzą, że harmonia i spójność Bożego stworzenia rozciąga się na Jego
objawienia. Boskie przesłania przekazywane ludziom przez Jego posłańców także cechuje
harmonia. Skoro zostają objawione przez tego samego Boga odbiorcom (istotom ludzkim),
którzy mają tę samą naturę i autentyczną potrzebę poznania drogi do możliwie największego
szczęścia i zbawienia – muszą mieć podobną naturę. Oczywiście, w zależności od różnych
uwarunkowań i czynników pewne szczegóły mogą ulec zmianie.
Tak więc, muzułmanie potwierdzają wszystkich proroków i wierzą w nich, jak
również uważają wszystkich wierzących w Boga za członków tej samej wspólnoty wiary:
12
Komentując te wersety Yusuf Ali powiada: „Ludzie są tu wymienieni w trzech grupach. Pierwsza to rodzina
Abrahama, która występuje w wersetach 2:136 i 3:84. Potem następują prorocy: Jezus, Hiob i Jonasz, którzy
symbolizują cierpliwość i wytrwałość. W końcu mamy kapłana Aarona i króla Salomona, wielkie postaci, lecz
obie podporządkowane innym postaciom pierwszoplanowym – odpowiednio: Mojżeszowi (który zostaje
wymieniony w następnym wersecie) i Dawidowi (wymienionemu na końcu tego wersetu). Specjalnością Dawida
były psalmy, część z nich przetrwała do dzisiaj.
Posłaniec i ludzie wierzący uwierzyli w to, co im zostało zesłane od ich Pana.
Wszyscy uwierzyli w Boga i w Jego aniołów, w Jego Księgi i w Jego posłańców. My nie
czynimy żadnej różnicy między żadnym z Jego posłańców! Oni powiedzieli:
„Usłyszeliśmy i posłuchaliśmy! Twoje przebaczenie! Panie nasz! Do Ciebie zmierza
wędrowanie”. (2:285)
I nie zostało dane żadnemu śmiertelnikowi, aby przemawiał do niego Bóg inaczej,
jak przez objawienie albo też spoza zasłony, albo przez posłańca; i jemu objawia – za
Swoim zezwoleniem – to, co chce. Zaprawdę, On jest wyniosły, mądry! W ten sposób
objawiliśmy tobie [Muhammadowi] Ducha pochodzącego od Naszego rozkazu. (42:51-
52)
„Jego zasłoną jest Światło: jeśliby ja usunął, wówczas królewski blask Jego
oblicza z pewnością pochłonąłby wszystko, co pojawiłoby się w zasięgu Jego Wzroku.”
W tym sposobie przekazu prorok słyszy głos lecz nie widzi tego, do kogo głos należy.
Porównywano to do słyszenia głosu osoby zza kurtyny. W ten sposób otrzymał od Boga
objawienie prorok Mojżesz na Górze Synaj. Podobnie Prorok Muhammad w Noc
Wniebowzięcia (Noc Mi’raj)13.
(3)Przez Posłańca (rasūl) – anioła Gabriela, poprzez którego objawienia zostały dane
świętemu Prorokowi. Prorok Muhammad zwykle otrzymywał objawienie w ten sposób.
Koran powiada:
To jest objawienie Pana światów! Z nim zeszedł Duch wierny na twoje serce, abyś
był w liczbie ostrzegających w języku arabskim, jasnym. (26:192-195)
13
Ajatollah M. H. Ma’rifat, ‘Ulum-e Qur’ani, s. 25.
(…) to jest Księga wspaniała! Nie przenika do niej fałsz z żadnej strony. To jest
objawienie pochodzące od mądrego, godnego chwały! (41:41-42)
7. Przesłanie rodzi się z wiedzy Bożej, tak więc z pewnością jest prawdziwe i
całkowicie czyste:
Lecz Bóg zaświadczy o tym, co zesłał tobie! Zesłał on to w pełni Swojej wiedzy. I
zaświadczą aniołowie. A Bóg wystarczy jako świadek” (4:166)
Posłańca, który przynosi przesłanie z góry, to znaczy Gabriela, darzy się zaufaniem.
Podobnie odbiorcę przesłania, który staje się posłańcem do ludzi. Prorok odgrywa pod tym
względem bierną rolę, to znaczy nie dodaje nic ze swej osobowości do tego, co zostało
objawione. Działa jedynie jako czysty przekaźnik. Koran wyraźnie odrzuca jakąkolwiek
możliwość dodania czegokolwiek do Koranu przez Proroka:
Głoś! w imię twego Pana, który stworzył! Stworzył człowieka z grudki krwi
zakrzepłej! Głoś! Twój Pan jest najszlachetniejszy! Ten, który nauczył człowieka przez
pióro; nauczył człowieka tego, czego on nie wiedział. (96:1-5)
Alif. Lam. Ra. Oto Księga, której znaki są utwierdzone, następnie jasno
przedstawione. (11:1)
Ten sam fakt należy widzieć w tych wersetach Koranu, w których przedstawia się go
jako Kalāmullāh, to znaczy jako Słowo albo Mowę Boga. Czytamy na przykład:
14
Jest to jeszcze bardziej oczywiste, jeśli idzie o termin tilāwah i jemu pokrewne, których w wielu przypadkach
używa się w odniesieniu do Koranu.
A jeśli ktoś z bałwochwalców poszukuje u ciebie schronienia, to daj mu
schronienie, tak by mógł usłyszeć słowo Boga, a następnie doprowadź go do miejsca
bezpiecznego. Tak się stanie, ponieważ to są ludzie, którzy nie wiedzą. (9:6)
To jest objawienie Pana światów! Z nim zeszedł Duch wierny na twoje serce, abyś
był w liczbie ostrzegających w języku arabskim, jasnym. (26:192-195)15
Werset ten powtarza się cztery razy w tym samym rozdziale (54:17, 22, 32, 40). Mówi
też Koran:
Daliśmy ludziom w tym Koranie wszelkiego rodzaju przykłady. - Być może, oni
się opamiętają! - To jest Koran arabski, nie posiadający żadnej zawiłości, być może, oni
będą bogobojni! (39:27-28)
10. Są też głębsze pokłady rozumienia Koranu, do których potrzebne jest dodatkowe
pouczenie Koranu lub Sunny. Chodzi o miejsca, w których stosuje się tafsir. Tafsir w języku
arabskim jest głębokim pojęciem, które dosłownie oznacza „odkryć” lub „odsłonić”. W sensie
fachowym oznacza to wyjaśnić ukryte aspekty znaczenia tekstu. Czasami tekst zawiera różne
możliwości znaczeń alternatywnych, wówczas zachodzi potrzeba interpretacji przy pomocy
tafsir, aby wyjaśnić, jakie znaczenie mówca czy autor miał rzeczywiście na myśli. Niekiedy
tekst posiada widoczne na pierwszy rzut oka jasne znaczenie, pod którym jednak może się
kryć więcej warstw znaczeniowych, także o charakterze fundamentalnym. W takiej sytuacji
tafsir oznaczałby akt odsłonięcia i wyeksponowania tych wewnętrznych znaczeń.
Prawdziwy tafsir musi być zdolny do ukazania relacji pomiędzy widocznym czy
zewnętrznym znaczeniem a znaczeniem ukrytym czy wewnętrznym. Innymi słowy, tafsir,
który można przyjąć to taki, który potrafi pokazać, w jaki sposób zewnętrzne i wewnętrzne
15
Patrz także: 12:2; 3:43; 16:103.
znaczenie odnoszą się wzajemnie do siebie. Dlatego czasem mówi się o tafsir ta’wil, co
dosłownie oznacza „odnosić się”. (Trzeba tu też zauważyć, że ta’wil używa się czasem w
innych kontekstach).
Najlepszą metodą tafsir jest interpretacja Koranu za pomocą Koranu (tafsir al-Qur’an
bil Qur’an). W tym rodzaju tafsir najważniejszym źródłem rozumienia Koranu jest sam
Koran. Koran został objawiony jako „czytelna księga”, „przypomnienie” i jasny wykaz tego,
czego istoty ludzkie potrzebują do swego szczęścia. Do ludzi zostaje skierowane zaproszenie,
by zastanowili się nad Koranem; jeżeli tego nie uczynią, zostają obciążeni winą (np. wersety
4:82 i 38:29) – zakłada to możność rozumienia przez nich Koranu. Wielu ludzi uwierzyło w
Islam po wysłuchaniu Koranu i stwierdzeniu, że jest on bardzo przekonywujący. Wiele
hadisów podaje, że Prorok, cały jego dom i wszyscy towarzysze zachęcili muzułmanów, by
zwrócili się ku Koranowi i skorzystali z jego kierownictwa.
Najwybitniejszym przykładem takiego komentarza do Koranu jest Al-Mizan fi Tafsir
al-Qur’an al-Karim autorstwa ‘Allamaha Sayyeda Muhammada Hussayna Tabataba’i (1892-
1981). We wstępie do Al-Mizan, a także w swej pracy The Qur’an In Islam („Koran w
Islamie”) wyjaśnia metodę tafsir i sam stosuje ją w odniesieniu do 20 tomów Al-Mizan.
Metoda ta została także przyjęta przez poprzednich egzegetów Koranu, jednak Al-Mizan ma
wagę niepowtarzalną z racji swej jasnej i spójnej metodologii, wyjątkowej znajomości
Koranu u autora, a także jego niekwestionowanej znajomości hadisów, teologii, mistycyzmu i
filozofii. Był też człowiekiem bardzo uduchowionym. Z powodu doniosłego znaczenia Al-
Mizan chciałbym zakończyć swój referat cytatem ze Wstępu do Al-Mizan napisanego przez
męczennika Abu al-Qasim Razzaqiego:
„W swym komentarzu do Koranu ‘Allamah Tabataba’i dowodzi swej wielkiej
oryginalności we wskazaniu przede wszystkim na bliskie powiązania wzajemne pomiędzy
wersetami Koranu, a następnie wykazuje, że dzięki tej nieodłącznej koordynacji wersety
koraniczne wyjaśniają i interpretują się nawzajem. Innymi słowy, ‘Allamah Tabataba’i rzucił
światło na fakt, że niektóre partie Koranu stanowią interpretację innych. Dla zrozumienia i
zinterpretowania wersetów powinniśmy szukać pomocy w samym Koranie”. Autor omówił
problem interpretacji Koranu w swej książce Qur’an dar Islam („Miejsce Koranu w Islamie”).
Po jasnym wykładzie tego tematu ‘Allamah Tabataba’i powiada, że prawdziwa egzegeza
Koranu jest możliwa jedynie na drodze głębokiej kontemplacji wersetów i pod kierunkiem
innych związanych z nimi wersetów Koranu, do których należy się odnieść. (…) Tę samą
metodę zastosował Prorok (s) i Imamowie (a), o czym dowiadujemy się z ich nauczania.
Prorok powiedział: „Niektóre wersety zostały objawione dla zweryfikowania innych
wersetów”. Amir al-Mu’minin ‘Ali (a) powiedział: „Niektóre z wersetów mówią o innych
wersetach – są dla nich świadectwem”.