OSVAJANJE PROIZVODNJE NEVARNIEIH ALATA TOPLIM KOVANJEM OD SPECIJALNIH BRONZI

BAKAR 34 (2009) 1 COPPER

35

UDC: 628.551:62.004.8(045)=861

PRILOG IZBORU POSTUPKA ZA PRORAUN ASPIRACIONIH SISTEMA ZA OTPRAIVANJE U POGONIMA ZA PRERADU GRAEVINSKOG OTPADA * CONTRIBUTION TO OPTIMAL PROCEDURE FOR CALCULATION OF ASPIRATION SYSTEMS FOR DEDUSTING IN OBJECTS FOR REFINEMENT OF BUILDING WASTE Dr Dragoljub Uroevi Institut za ispitivanje materijala a. d. Beograd
Izvod
Prilikom prorauna aspiracionih sistema za otpraivanje najvanije je odrediti prenike cevovoda kako bi se obezbedio optimalni protok optimalnih koliina vazduha za otpraivanje u svim ograncima sistema. Za ispunjenje ovog zahteva brzine strujanja vazduha kroz sistem cevovoda moraju biti optimalne i stabilne,a aerodinamiki otpor sistema ne sme da pree zadati pad pritiska. Pridravanje ovih ogranienja otvara put ka kvalitetnom proraunu i izradi matematikog modela i programa za rad na kompjuteru, koji su opisani u ovom radu. Matematiki model omoguuje proraune sistema cevovoda od bilo kog materijala i kada su dati ukupan pad pritiska na kraju sistema i potrebne brzine vazduha u ograncima magistrale, bez obzira na broj ogranaka sistema. Model prorauna aspiracionog sistema za otpraivanje omoguava relativno brz i precizan proraun prilikom projektovanja sistema okruglog, pravougaonog ili kombinovanog preseka delova cevovoda, od bilo kog materijala. Takoe, ovaj postupak se moe koristiti i prilikom revizije i rekonstrukcije postojeih aspiracionih sistema. Kljune rei: aspiracioni sistemi, otpraivanje, matematiki model

Abstract
In a calculation of aspiration systems for dedusting, most important is to determine diameters of piplines, in order to ensure optimum flow of optimum amounts of air for dedusting in all system branches. To fulfill this requirement-speed flows of air through the system must be optimal and stable, and aero dynamical resistance system cannot exceed define pressure. These limits give a quality calculation and better mathematical model and computer program, which are described in this paper. Mathematical model gives the calculation for piping system, made of any material, and it is useful in cases when are known total pressure drop at the end of the system and the required speed of air in the branches, regardless of the number of branches of the system. This model for aspiration systems allows relatively quick and precise calculation in projecting of systems of round, rectangle or combined intersection of pipelines made of any material. Also, this procedure can be used during the revision and reconstruction of existing aspiration systems. Key words: building waste, aspiration system, dedusting, optimisation of energy and materials.

Ovaj rad je proistekao iz Projekta broj 19017 koji je finansiran sredstvima Ministarstva za nauku i tehnoloki razvoj Republike Srbije

36

D. Uroevi

UVOD Osnovni zadatak pri proraunu aspiracionih sistema za otpraivanje je odreivanje prenika cevovoda, kako bi se obezbedio optimalni protok optimalnih koliina vazduha za otpraivanje u svim ograncima sistema. Za ispunjenje ovog zahteva neophodna su sledea dva uslova: (1) brzine strujanja vazduha kroz sistem cevovoda moraju biti optimalne i stabilne i (2) aerodinamiki otpor sistema ne sme da pree zadati pad pritiska (ukoliko je ukupan pad pritiska u sistemu unapred definisan, to je sluaj kod rekonstrukcije aspiracionog sistema). Pridravanje ovih ogranienja otvara put ka kvalitetnom proraunu i izradi matematikog modela i programa za rad na kompjuteru. Pritom treba imati u vidu da cevovodi okruglog, odnosno pravougaonog preseka moraju biti standardizovani, kako bi se izbegle tekoe kod projektovanja i izrade cevi. REFERENTNI SISTEM Metoda prorauna sistema mree cevovoda za aspiraciju, u pogonima prerade graevinskog otpada, zasniva se na principu izjednaavanja pritiska na mestima spajanja ogranaka cevovoda. U sistemu cevovoda u kome su poznati koliina protoka i brzine vazduha po ograncima, duine i lokalni otpori svih ogranaka, kao i brzine strujanja vazduha u ograncima (delovima) magistralnog cevovoda, mogu se odrediti potrebni prenici svih ogranaka i uskladiti otpori u celom sistemu cevovoda. U literaturi je ovaj princip poznat i kao metoda ekvivalentnih otpora. METODOLOGIJA Potrebni prenici deonica magistrale, di, slika 1. (npr. 0101-0107 dvostruka linija, 0201-0203 trostruka linija) i prikljunih ogranaka (npr. 010101, 010202, 020104, 010506 i dr. jednostruka linija) i njihovi aerodinamiki otpori hi, mogu da se odrede po poznatim relacijama:
d i = 0 ,0188 Qi Vi
i i hi = d li + i

2g
i

Vi 2

(1.1 i 1.2)

gde su: Q koliina protoka vazduha u deonici, V brzina kretanja vazduha u deonici, - koeficijent trenja, l duina deonice, - specifian otpor trenja deonice i

PRILOG IZBORU POSTUPKA ZA PRORAUN ASPIRACIONIH SISTEMA ZA OTPRAIVANJE U POGONIMA ZA PRERADU GRAEVINSKOG OTPADA

37

- specifina gustina vazduha.

Slika 1. ema mree aspiracionog sistema za otpraivanje (obeleavanje delova sistema).

Znajui aerodinamike otpore ogranka magistrale, mogue je odrediti potrebne aerodinamike otpore svih prikljunih ogranaka, hop, (jer se metoda zasniva na izjednjaavanju pritiska u taki spajanja magistralnog i prikljunog ogranka), a onda, obrnutim postupkom iz prethodne relacije, i potrebne prenike prikljunih ogranaka. Mogue je, umesto raunanja preko potrebnih prenika i potrebnih aerodinamikih otpora, proraun sprovesti preko potrebne aerodinamike karakteristike ogranka, Si, tj. funkcije geometrijskih parametara ogranka, Si =
hi Qi 2

. Od-

nosno, ako se u ovu relaciju uvede zamena za Qi iz relacije (1.1), i za hi iz relacije (1.2), pri emu je = 1,21 kg / m3 a g = 9 ,81 m / s 2 dobie se adekvatna relacija za proraun aerodinamike karakteristike ogranka:
i S = 0,775 10 8 d li + i

d
i

....................................................(2)

U relaciji (2) nepoznata veliina je samo prenik ogranka, dok se koeficijent aerodinamikog otpora trenja () odreuje po relaciji:

38

D. Uroevi

1,488 5,5d ln 2,44d 2 K + Q

2

....................................................................(3)

gde je: K - koeficijent hrapavosti zidova cevovoda (za elik K =0,1 x 10-3, a za fiberglas K =0,1 x 10-6). Vrednosti brzina kretanja vazduha kroz ogranke magistrale su u funkciji namene sistema za aspiraciju i vrste praine koja se transportuje cevovodom. Ukoliko unapred nije zadat ukupan pad pritiska u sistemu, vrednosti za brzine ostaju neporomenjene, a izraunava se ukupan aerodinamiki otpor sistema. Meutim, ukoliko je dat ukupan pad pritiska u sistemu, se onda u skladu sa proraunom prenika (odnosno potrebnih aerodinamikih karakteristika S), umanjuju brzine strujanja vazduha, kako bi se izraunati aerodinamiki otpor sistema izjednaio sa raspoloivim. Nakon odreivanja potrebnih prenika (ili potrebnih aerodinamikih karakteristika) svih ogranaka, usvaja se prvi vei standardni prenik za okrugle cevovode, odnosno ekvivalentni prenik standardnih pravouglih cevovoda. Na ovome bi proraun mogao da se zavri, meutim, imajui u vidu ogranienost razvrstavanja cevovoda, zbog usvojenih standardnih prenika koji se razlikuju od potrebnih moe se dogoditi da raspodela vazduha po ograncima odstupa od proraunate i do 20%, to je nedopustivo. Da bi se ovo izbeglo potrebno je na krajevima odgovarajuih ogranaka ugraditi prigunice. Potreban prenik otpora prigunica moe se odrediti zajednikim reavanjem sledeih relacija:
V pr 2 V 2 H pr Qi i ; i S pr = 2 .............. (4.1, 4.2. i 4.3.) ; H pr = F= 3600V pr 2g 2g Qi

Ako se usvoji da je koeficijent gubitka = 0,98 i = 1,21 kg / m3 dobie se sledea relacija za odreivanje potrebnog prenika prigunice:
d pr = di
4

0,124 109 S pr d i + 0,96

...................................................(5)

U relacijama (4.1, 4.2, 4.3 i 5) indeks ''pr'' se odnosi na adekvatan parametar prigunice. Odreivanjem prenika svih prigunica u sistemu zavrava se proraun.

PRILOG IZBORU POSTUPKA ZA PRORAUN ASPIRACIONIH SISTEMA ZA OTPRAIVANJE U POGONIMA ZA PRERADU GRAEVINSKOG OTPADA

39

MATEMATIKI MODEL

Koristei prethodne informacije, mogua je izrada matematikog modela prorauna aspiracionog sistema za otpraivanje, iji se elementi prikazuju u nastavku, odnosno, prikazani su postupak i algoritam matematikog modela koji dalje mogu da poslue izradi programa za kompjutersku obradu. Ovaj matematiki model omoguuje proraune sistema sa okruglim i pravougaonim presecima cevovoda od bilo kog materijala. Model funkcionie i kada je dat ukupan pad pritiska na kraju sistema i kada su date potrebne brzine vazduha u ograncima magistrale, bez obzira na broj ogranaka sistema. Svi podaci se unose u tabelu 1. koja je istovremeno i definitivni dokument prorauna. U tabeli 1, kod ifara delova sistema unose se ifre: utvrenih magistrala (kolona 0/1), deonica magistrala (kolona 0/2) i prikljunih ogranaka (kolona 0/3), npr. kao na slici 1 sa delom tabele 1 (kolone 0/1, 0/2 i 0/3). Postupak aerodinamikog prorauna aspiracionog sistema ide sledeim redom: najpre se raunaju delovi glavne magistrale po kojima su najvea optereenja i najvee duine, polazei od krajnjeg (poslednjeg) ogranka. Zatim se raunaju delovi sporednih magistrala i najzad prikljuni ogranci sistema. U nastavku je predstavljen algoritam (korak po korak) prorauna aspiracionog sistema, u kome pozicije u algoritmu oznaavaju i redosled u proraunu.
Algoritam

1. Odreivanje prenika svih ogranka (okruglog preseka) po relaciji:

di = 0,0188 Q . V

2. Odreivanje koeficijenta za sve ogranke, po relaciji:

i =
1,488

5,5d ln 2 K + 2,44d Q

3. Odreivanje aerodinamike karakteristike Si za sve ogranke, po relaciji: Si = 0,775 10 8 l + d 4

d

4. Odreivanje koliine vazduha u narednom ogranku po relaciji: Qn = Qi + Q p .

40

D. Uroevi

5. Odreivanje ukupne aerodinamike karakteristike serijski prikljuenih S ser = S pr + Si . ogranaka, po relaciji:

6. Odreivanje ukupne aerodinamike karakteristike paralelno prikljuenih ogranaka po relaciji:

Qi S par = Si Q . n

7. Odreivanje potrebne aerodinamike karakteristike prikljunog ogranka,

Qi po relaciji: S0 = Si Q . 0

8. Provera: da li je definisan ukupan pad pritiska u sistemu? Ako nije, proraun se nastavlja, a ako jeste koriguje se mrea aspiracionog sistema. 9. Odreivanje potrebne ukupne aerodinamike karakteristike sistema, po relaciji:

sp

He Qs2
sp s

10. Odreivanje potrebne promene aerodinaminog otpora sistema po relaciji: =

S S

11. Odreivanje brzine strujanja vazduha u narednom ogranku magistrale po relaciji: Vn = V +

Vk V p n

12. Odluka: da li proraun raditi za cevovod okruglog ili pravougaonog preseka. 13. Unoenje najmanjeg standardnog prenika okruglog cevovoda, da bi se obraunao Si i uporedio sa S sp . 14. Unoenje ekvivalentnog prenika najmanjeg pravougaonog cevovoda standardnog preseka, da bi se obraunao Si i uporedio sa S sp . 15. Provera: da li je aerodinamika karakteristika ogranka Si, manja ili vea od potrebne S sp ? 16. Unoenje narednog standardnog prenika okruglih cevovoda ili ekvivalentnih prenika pravougaonih cevovoda, da bi se obraunala Si i uporedila sa S sp . 17. Odreivanje prenika otvora prigunice po relaciji: d . d pr = 9 4 0, 124 10 S pr d 4 + 0.96

PRILOG IZBORU POSTUPKA ZA PRORAUN ASPIRACIONIH SISTEMA ZA OTPRAIVANJE U POGONIMA ZA PRERADU GRAEVINSKOG OTPADA

41

18. Odreivanje stvarne brzine vazduha u okruglim cevovodima po relaciji:

Vis = 0,01882 Qi di 2

19. Odreivanje stvarne brzine vazduha u pravougaonim cevovodima po relaciji: Vis = 0,01882
Qi di 2

20. Odreivanje gubitaka pritiska zbog trenja i lokalnih otpora (bez prigunice) u ogranku po relaciji: H i = Si Qi2 . 21. Odreivanje gubitka pritiska na prigunici po relaciji: H ipr = Si Qi 2 .
Objanjenje (opis) za kolone u tabeli 1

0 Opisuje evidentirane delove aspiracionog sistema radi prorauna i sastoji se iz tri odvojene ifre (kolone 0/1, 0/2 i 0/3), obeleavanja na emi (prostornoj raspodeli), a na osnovu elemenata projektovanog aspiracionog sistema, slika 1. Princip obeleavanja je sledei: glavna magistrala ima oznaku 01, a ostale 02, 03..., deonice glavne magistrale imaju oznaku 0101,0102,..., a deonice ostalih 0201, 0202,...0301, 0302... Prikljuni ogranak nosi oznaku kojom se opisuje pripadnost magistrali, veza sa deonicom magistrale na koju se prikljuuje i njegov redni broj 010101, 020104 i sl. Prikljuak magistrale nieg reda na magistralu vieg reda, oznaava se tako to deonica magistrale vieg reda kojoj se prikljuuje deonica magistrale nieg reda ima u koloni 0/3 oznaku * (zvezdica). 01 Koliina vazduha koja prolazi kroz ogranak koji se rauna. 02 Duina ogranka (pod 01). 03 Zbir koeficijenata lokalnih otpora ogranka (pod 01). 04 Uslov za raunanje cevovoda krunog (m=0) i pravougaonog (m=1) preseka 05 Koeficijent ekvivalentan apsolutnoj hrapavosti zidova cevovoda (uzima se iz tabele). 06 Koliina vazduha u prikljunom ogranku (za granu koja se rauna). (Upisuje se za delove magistrale). 07 Broj prikljuaka za magistralu grane koja se rauna. (Upisuje se samo za delove magistrale).

42

D. Uroevi

Tabela 1. Proraun aspiracionog sistema

PRILOG IZBORU POSTUPKA ZA PRORAUN ASPIRACIONIH SISTEMA ZA OTPRAIVANJE U POGONIMA ZA PRERADU GRAEVINSKOG OTPADA

43

08 Zadat hidraulini otpor sistema. Upisuje se samo za osnovne ogranke sistema. U poz. 9 i 10 upisuju se rezultati prorauna I faze i to: 09 Potrebna hidraulina karakteristika ogranka, 10 Veliina potrebne korekcije (za pod 09). U poz. od 11 do 15 upisuju se rezultati prorauna II faze i to: 11 Prenik okruglog cevovoda ili ekvivalentni pravougaoni presek, 12 Brzina strujanja vazduha u cevovodu krunog ili pravougaonog preseka, 13 Gubici pritiska zbog trenja i lokalnih otpora u ogranku (bez prigunice), 14 Gubici otvora prigunice, 15 Gubici pritiska kod prigunice.
ZAKLJUAK

Prikazani model prorauna aspiracionog sistema za otpraivanje omoguava relativno brz i precizan proraun prilikom projektovanja sistema okruglog, pravougaonog ili kombinovanog preseka delova cevovoda, od bilo kog materijala. Takoe, ovaj postupak se moe koristiti i prilikom revizije i rekonstrukcije postojeih aspiracionih sistema. Tabela 1 je istovremeno i lina karta aspiracionog sistema, jer sadri najbitnije podatke, u sluaju defekta radi dovoenja na projektovano stanje, izmene filtera ili ventilatora i sl. Ovaj rad je rezultat istraivakog procesa u okviru programa rada na projektu Istraivaje, razvoj i primena metoda i postupaka ispitivanja, kontrolisanja i sertifikacije nemetalinih graevinskih proizvoda, otpadnih materijala i upravljanje rizikom u skladu sa meunarodnim stendardima ev. br. 19017. Proces je poeo u okviru istraivanja u projektu Istraivanje, razvoj i primena metoda i postupaka ispitivanja, kontrolisanja i sertifikacije graevinskih proizvoda u skladu sa zahtevima meunarodnih standarda i propisa ev. br. TD7024B. Oba projekta je finansiralo Ministarstvo za nauku i tehnologiju Srbije, u okviru kojih je tretirana i problematika usaglaavanja postupaka upravljanja kvalitetom ivotne sredine, kada su u pitanju tehnika reenja zatite u radnoj sredini u pogonima za preradu graevinskog otpada, u ovom sluaju tehniko reenje otpraivanja.

44

D. Uroevi

LITERATURA

[1] D. Uroevi: Upravljanje i regulisanje aspiracionih sistema za otpraivanje, Rudarski glasnik, 1977/2, str. 57-60 [2] D. Jankovi, D. Uroevi: Tehniko reenje kompleksnog otpraivanja na primeru pogona za drobljenje, sejanje i transport rude u RB Veliki Krivelj, Rudarski glasnik, 1979/3, str. 49-56 [3] D. Uroevi: Use of Computer in Analysis of the Rate of Air Polution with Dust, Annual Meeting of American Asociation for Aerosol Research, Albuquerque New Mexico, USA, 1985. [4] D. Uroevi, D. Avramovi: Znaaj i procena vrednosti poslovnih poduhvatau rudarstvu Srbije, asopis Rudarski radovi, br. 1. 2007. god.