I.

Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

Ana Sayfa Ana Sayfa
Search

Bulanlar Arayanlardr

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda

Aye iek Tarafndan 28 Mays, 2011 Tarihinde Yazld | Yorum:0

Map: Abraham Ortelius Turkish Empire

bulundurduu siyasi, askeri otoriteyi salamak zaruriyeti ncelikli olduundan ilk adm kar karya bulunulan tehlikenin yok edilmesine yneliktir. Devlet politikasn en iyi biimde uygulama istediinde olan I.Selim, Douda var olan siyasi tehlikeyi ok nceden fark ederek, Batda yaplacak bir seferden nce ah smail tehdidini ortadan kaldrmaya ynelecektir. Dier devletlerle anlamalarn yenilemek ve bir cepheden savamak iin Bat ve gneyden gelecek tehlikelerin n alnmak kaydyla ran zerine sefere klma karar alnmaktadr. Grld gibi, Osmanl devlet sisteminin en nemli dayana tehlikeyi sezmek ve onun kendisini yok etmesine frsat vermeden zerine gitmektir. Bu makalemizde, I.Selim hkimiyetinde Osmanl devletinin Dou

smanl Devletinin i ve d siyaseti, dnemin mevcut artlar ierisinde ekilllenmektedir. Devlet tehdit algs oluturan gler ortaya kt vakit politikasn bu gleri yok etmek zerine ina eder. Elinde

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

politikasn, dini ve siyasi ynelimlerle, mevcut dzenin tedrici deiimini ve esasen Acem ah smail ile uzun sren mcadelelerini inceleyeceiz. Bu uzun sren mcadele dneminde Osmanl Dou politikasnn temelinde yer alan nedenleri ele alacak, dier taraftan dini propaganda faaliyetleri ile Anadolu beylikleri zerinde etkin bir hale gelen, Safevi devletinin stnlk iddiasn deerlendireceiz. Osmanl din dzenine en bandan beri aykr bir anlay sergileyen, Kzlba olarak adlandrlan Heretik hareketin, siyasal bir g olarak tehlikeli bir hal almas, I.Selimi bu sorunu kkten zmek zere harekete geirmitir. Trabzonda ehzadelik dneminde de bu tehlikeyi gren ve babas II. Beyazta bu noktada temkinli olmas gerektii noktasnda uyarda bulunan I.Selim, 1512 senesinde kardeleriyle verdii uzun mcadeleler akabinde- tahta kmasyla byk bir ordu ile ran zerine sefere kmtr. Osmanl tarihinde farkl alardan ele alnmas gereken bu dnemde en ok karmza kan sylem slam dininin muhafazas dr. Tarihsel gereklikler nda dnemi anlayabilmek, Bu olaylara geni bir zaviyeden bakabilmeyi gerektirir. sebepten makalemizde dnemin

olaylarn, farkl kaynaklardan elde ettiimiz bilgilerle, mukayeseli bir slupla inceleyeceiz. Kaynaklarn Tahlil ve Tenkiti: ncelikle, I.Selim dnemini anlatan fazla sayda ada eserin bulunmas ve dnemi farkl alardan mahede etmi bu kiilerin geni bilgilerinin bize kadar ulam olmas, olaylarn yaand dnemi anlamamz kolaylatrmtr. Genel olarak Selim-name olarak adlandrlan bu kronikler, eyhl-islam, kazasker, vezir, reisl-kttab, nianc, kad gibi sarayda o dnemde padiahn en yaknnda bulunun nemli ahsiyetler tarafndan kaleme alnmtr. Bu yakn iliki ve tarihi gerekler gz nne alnarak bu eserleri incelemek bizi sadece sarayn penceresinden olaylara bakmaktan alkoyacaktr. Mmkn mdr ki padiahn en yakn adamlar dnemin dnce snrlar dna kabilsin. yleyse bu kaynaklar genel geer dorular olarak kabul edilemese de dnemi anlayabilmek iin incelenmesi ve tetkik edilmesi gereken eserler olarak dnlmelidir. Makalemizi yazarken bavurduumuz temel kaynaklar ve ahslar tanmak n bir bilgi olmas hasebiyle gereklidir. nk eserlerin kimler tarafndan yazldn bilmek, alnt olarak kullanlan bilgileri daha iyi anlamay ve deerlendirmeyi salayacaktr. a) Hoca Saadettin Efendi, Tact-Tevarih eyhl-islamlk vazifesiyle Yavuz Sultan Selimin saraynda

bulunmu Hoca Saadettin Efendi nin kaleme ald Tact-Tevarih adl kronik, faydalandmz nemli eserlerden biridir. Hoca Saadettin, yaanm olaylar ve mevcut durumu bizlere hem nesir hem manzum ekilde, sabit bir dnce merkezinin etrafnda ele alarak anlatmtr. vg ve methiyeler eliinde Yce Padiahn

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

zaferlerini ve slam dinini ve dnyasn kfir, inansz bir toplumdan temizlemek iin ne derece takdire ayan bir gayret gsterdiini anlatmaktadr:

Bylece ol padiahn dodu gnlne, Zamane de olan bidatleri yok ide,

eriat era ki yannca; Dou ve Batnn gzleri aydn ola [1]

Alemleri glgeleyen Padiah, Aya uurlu Padiah, Yeryznn padiah gibi tazim ve taltif ierikli hitaplar ve vgler ise padiahn stn kudretinin tezahrdr. Acem ah olarak bahsedilen ah smail, ise sapkn, fesat, dinsiz ve zndk gibi sfatlarla anlmakta ve hakir ifadelerle anlatlmaktadr.

aldran olayndan akn ah, zaferler glgesi olan askerin nnde topal tilki gibi arduna bakmadan ura alanndan raka ve ran vilayetinden de Irak diyarna gmt. [2]

Hoca Saadettinin eserinde bir baka dikkat eken unsur Yavuz Sultan Selimin yapt her ii ve syledii her ifadeyi bir ayet veya hadis mukabilindeymi gibi gstermesidir. rnein, Sahabe sevgisini konu edilen hadislerin ardndan ah smailin Hulef-i Raidine kfr edilmesine msaade etmesinden dolay -Peygamberin bu hadisini yerine getirmek iin- Padiahn bu sefere kmak istediini syler. yle ki Peygamber emrini yerine getiren muzaffer padiah Tanrnn destei padiahn baarsna uz dmekle seferlerinde baarl olmaktadr. unu syleyebiliriz ki Hoca Saadettinin bilgisi dhilinde olan ayet ve hadisleri kitabn birok blmnde grmek mmkndr. b) Celal-zade Mustafa, Selim-name Bir dier ada kaynamz ise Celal Zade Mustafanin eseri olan, Selimnamedir. Celal-zade Mustafa, I.Selim dneminde yaam, reisl-kttab, nianc olarak sarayda grev alm bu nedenle de devrin nemli olaylar hakknda geni bilgi sahibi olmutur. Eserini ise 1564 ylnda tamamlamtr. Onun eserinden de birok noktada faydalanyor, zellikle de siyasi tarih asndan daha geni bilgi

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

sahibi oluyoruz. Askeri kuvvetleri yneten komutanlardan, padiahn dant ba vezirden ve seferlerde yararlk gstermi birok devlet adamndan bahsetmi ve eserinde zafere katk salayan her kii iin ayr bahis amtr. Padiahn nc veziri ve Diyarbakr Fatihi Piri Mehmet Paadan ve Seydi Paadan u ekilde bahsetmitir. nimet bahedenin ltfu olan Piri Paa, biri de belagat ls gurubunun ba ve efendisi olup ad Seydi olan yce divan katibi idi.[3] Celal-zade Mustafann her ne kadar alim kalemine sahip olmadn sylesek de dnemin artlar ve havas onun syleminde de eriat koruyucusu Padiah ibaresini yerletirmitir. Cennet mekan padiah hazretleri olan Selimin Douya yneliine yer verirken ah smail ve cemiyetine ar ithaflarda bulunmutur: Kafirin suu Kuran- azime muhalefet, bulunan en yce

maksatlar mutluluk sfatl apak dine muhalefettir, Kafirin en derin arzusu ncilin hkmlerini yaymak, bunlarn en byk gayretleri Kurannn prensiplerini bozmakta arlktr. Kafirlerin mitleri hac tertibini gzetmek, bunlarn arzular sevgili (peygamber)nin dinini bozup, kmsemektir. [4] Osmanl dneminde kaleme alnan bu eserlerin edebi zellii de dikkat edilmesi gereken bir baka unsurdur. Fazlaca tebih ve mbalaa sanatnn kullanlmas ile, yaanan olaylarn daha etkileyici bir hal ald grlmektedir. Okurken dikkati celp eden bu slup eserin gerekleri dnemin kendi artlar ierisinde yansttn anlamamza katk salamaktadr. Celal-zadenin yazd Selimnamede askerlerin Tebriz ehrine giriinde, orduda ok sayda askerin var olduu vurgusu yaplrken, askerin grlts kyamete benzetilmitir. Ayrca Kemah Kalesinin alnmasnn Osmanl Devleti iin olduka nemli olduu Celal-zadenin u szleri ile ifade edilmitir: Kemah kalesi da gibi kulelerle dolu, duvarlar gk kalesini andran, alt ve st yksek burlarla dolu, ierisi mezhepleri inciten Kzlba anaristleriyle dopdolu, hendekleri zorluk gsteren helak yeri kuleleri ge e, semann zirvelerine arkada, geilmesi g yksek bir kale, almas zor yce bir burtur .[5] c) kri-i Bitlisi, Selim-name Bu dnemi incelerken bavurduumuz bir dier kronik kri-i Bitlisi nin Selim-name adl eseridir. kri uzun zaman sarayda air olarak bulunduundan, dnemin olaylarn sarayn ierisinden gzlemleyebilme ansna sahip olmutur. Ayrca kadlk, mftlk ve mderrislik grevlerinde de bulunmutur. air olarak saraya bulunduu srada ehsuvarolu Ali Bey ve onun lmnn ardndan Koi Beyden -ki onlar I.Selimin en yaknnda bulunan devlet adamlardreserini yazarken faydalanmtr. Her ikisinin anlatlaryla oluturduu biri 1520 dieri 1524 iki adet Selim-name

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

kaleme almtr. Koi Bey anlatlaryla oluturduu bu eseri dili olduka ar olmakla beraber, manzum-iir eklinde kaleme almtr. Farsa, Arapa kelimelerden oluan eseri, dnemin olaylarn air diliyle anlatmas hasebiyle, daha ok edebi zellikleriyle n plana kmaktadr:

U bu hal iinde ah- tire-baht [6] Yrd cemi silah-dar zre saht

Bir neberd itti Kzlba- aki [7] Kim uvatd gkte sancak sancak Grz grze degdi matrak matraka Er ere kart sancak sancaka Kan revan Ceyhuna dnd aikar Nizelerden kpr dzdi rz-gar Subhtan ta ar peygar itdiler[8] Adem in ebri [9] hun-bar idiler[10] n silahdarn bu demde grdi ah Hsrev-i gazi Selim-i din-penah[11]

d) dris-i Bitlisi, Selim ah-name I.Selim dnemini en detayl ele alan, en geni kaynak ise dris-i Bitlisin Selim ah-name adl eseridir. Birok noktada yararlandmz bu eser, ayn zamanda modern aratrmalarn da kaynak gsterdii, olaylar yaayan bir devlet adamnn dilinden kaleme alnmtr. Bu yaanmln izi esere ayr bir deer katm ve ald grev ve sorumluluklar daha iyi anlayabilmemizi salamtr. dris-i Bitlisi o dnemde yazlan birok eserde de yer ald zere Dou topraklarnn ve -slam dininin balaryla- Krt Beylerinin Osmanl hkimiyetine girmesi hususunda aba gstermi ve muvaffak olmasyla devlet ve ahs adna olduka nemli bir baar kazanmtr. Celalzade Mustafann eserinde geen dris-i Bitlis-i ile ilgili ksma burada yer veriyoruz:

Beyazd Han zamannda, Bitlisten gelmi olan gerekleri anlayan, incelikleri bilen stn ve ok bilgili bir insan ki, salam ve deerli dnceyle devrinin teki ve az bulunan, gzel sfatl ahs, Salih erefli

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih ileriyle, deerli ve gzel, anlayllarn asl, kutsal kimselerin z uurlu isimleri Mevlana dris idi. yilik ve olgunlukla devrin son olarak yetitirdii isabetli grleri, parlak fikirleri ile devirlerin zetidir. [12]

Bitlis-inin eserini incelediimizde dier kroniklerle mukayese edilemeyecek derecede ayrntl bilgilerle karlayoruz. Dier kaynaklarda rastlamadmz, sadece dris-inin eserinde yer alan bir mektup Osmanl Devletini, ran seferine kma noktasnda hareket geirmi, bir baka faktr olarak karmza kmaktadr. Ayrca eserin birok ynden ran Seferinin gerekliliine dikkat ektiini, Yavuz Sultan Selimin politikasn meru bir zemine oturtmak iin olaylar dini ve dnyevi bir kisveye brndrdn syleyebiliriz. te bu amala dris-i Bitlisi, smailin yayd zlm ve kfrden Horasan ve Maverannehir blgesine kaan Hace-Molla sfehaninin Osmanl Sultanna Trke ve Farsa yazlan mektuba kitabnda yer vermitir.

Hanedanlar bars bold harab

Kalmad er iinde b ile tb Barm kfr ot kebab itdi Din slam harab itdi[13]

dris-i Bitlisinin eserinin bir dier zellii anlatt olaylar hem dzyaz eklinde hem de akabinde tekrar fezleke adn verdii blmlerde nazm eklinde anlatm olmasdr. Bu anlatm ekliyle nesir ve manzum bir arada yer alm ancak manzumeler ou zaman edebi zelliklerine dikkat edilmeksizin nemli olaylarn bir nevi tekrar eklinde yer almtr. Bir dier nokta Sultan Selime kulland ifadelerin dier kroniklerden farkl olarak benzetmeler iermesidir. skender iarl Padiah, Sleyman hasletli Sultan gibi tarihsel ahsiyetlere benzetmeler ieren hitaplar ayn zamanda Sultan Selimin yaptklar ynyle de bir ahsa benzetildiini gstermektedir. Esas nemli nokta -Hoca Saadettin ile bu konuda benzerdirolaylarn anlatmnda kulland dini sylemlerdir. Olaylarn meru zemine oturtulmas caiz halkn ikna dini edilmesi faktrlerin asndan olduka ne derece etkili nemlidir. Daha en bandan sefer kararnn verilmesinin fetvalar karlarak grlmesi,

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

olduunun ispat niteliindedir. Bu zaviyeden baklnca eserlerin en byk ortak noktasnn, ranla mcadelenin dini amal olmasnn tesadf olmadn gryoruz. zellikle ran lkesinin avareleri ve Acem diyarnn mazlumlar Kzlba kavminin adlar ve sufi olan kfir kalpli isyankrlar yznden evlerini barklarn terk etme yolunu semiler ve yol gsterici Fitne srasnda oturan ayakta durandan, yryen alandan daha hayrl olacaktr. Kim bir snak bulursa oraya snsn. hadisi gereince gvenli Osmanl topraklarna ynelmilerdi. [14] e) Dnemin Yer Ald Kronikler Makalemizi yazarken yararlandmz dier kaynaklar da ksaca tantarak bu blm sonlandracaz. Saydmz bu nemli kronikler dnda bn Kemal, Tevarih-i Ali Osman VIII.Defterde yer alan I.Selim ile ilgili blm okuyarak farkl kroniklerde dnemin ne ekilde yanstldn gryoruz. bn-Kemal, dili olduka ar olan bu eserde manzum ve nesir eklini bir arada kullanm ve olaylar tebih ve mbalaa sanat kullanlarak anlatmtr. Knalzade Ali elebinin Ahlak- Al eserinde de I.Selim dnemi olaylar birka blmde yer almtr. 1565 yllarnda tamamlad eserinde Sultan Selimi sahib-kran-[15] cihan iftihar-i Ali Osman Sultan Selim ah Han eklinde tavsif etmitir. Bu ifadenin akabinde Knalzade, ah smail tehlikesine kar slam birliine halel gelmemesi iin yaplan ran seferinden ksaca bahsetmitir. Yavuz Sultan Selim dnemini anlatan fazla sayda eser olduundan giri ksmnn balarnda bahsetmitik. Fakat makalede ele alacamz kronikler bunlarla snrl olmakla beraber modern kaynaklar kullanlarak olaylara farkl perspektiften baklm ve bazen birbirinden zt iki tarih ortaya kmtr. Buna neden olan etken, olaylara saray ierisinden bakmakla, yaklak be asr sonra siyasi basknn uzanda, yaanm ve uzun sren sonular tahlil edilmi bir ekilde bakmaktr. Dini nedenlerle (!) gerekletirilmi bu seferler, eletirel bir yaklam tarzyla deerlendirildiinde, tarih gereklerin sadece dnemin kaynaklarnda yer ald ekliyle aktarlmasnn yanl bir yaklam olaca sonucu karlmaktadr. I.Selimin Dou Politikas: I.Selim dneminin siyasi durumu ierisinde gerekli grlen

harektlar Osmanlnn yzn Balkanlara dnd corafyadan farkl olarak daha ok Douya ynelik olmutur. Bunun en byk nedeni ise Dou topraklarnda dini otoritesi var olan liderlerin Osmanl hkimiyet alannda glenerek siyasi bir tehlike olarak ba gstermesi olmutur. Aslnda Osman Bey dneminden beri var olan bu tarikat tasavvuf ehli insanlar yetitirmi ve II. Muratn ada olan eyh Cneyd
http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

nclnde Trabzon Rum Devletine ve Kafkaslardaki Hristiyanlar zerine giderek dini otoritesini ayn zamanda askeri g olarak gayri-mslimlere kar kullanmt. eyh Haydar dneminde de tarikat eyhlii aknc gazi dervi olarak kendini gstermiti. Ancak, Osmanl-Safevi gleri bu dnemlerde farkl corafyalarda hkm srdkleri iin kar karya gelmemiti. yle ki Osmanl ilerleyii Balkan topraklar ilerinden Avrupa topraklarna, tarikat eyhleri nderliinde aknclar ise Kafkaslar ynnde kendini gstermiti. Akkoyunlu hkimiyetinin ortadan kalkt topraklarda hkimiyetini kuran Dedelerinden kendine intikal eden eyhlii, ahla evirmeye muvaffak olan smailin, propaganda ile beraber Anadoludaki siyasi faaliyetlerinin de artt grlmtr. Her gn biraz daha glenmek de olan smailin bu faaliyetlerinin nne gemek ancak kesin bir ekilde malup edilmesiyle mmkndr .[16]Artk Osmanl bnyesinde yer alan Dou topraklar dini bir btnlk arz etmedii gibi bu dini otorite boluu siyasi bir blnmeye zemin hazrlamt. Asl unsur Osmanl Snni inancnn kabul edilmemesi olmad gibi, inanlarn baz noktalarda farkll da hkimiyetin gl ve birliin salam olduu durumda Padiah harekete geirmek iin kafi deildir. Ancak uras bir gerek ki Osmanl Devletinin Kzlbalara kar olan tutumu, onlarn sadece ve sadece Kzlba olmalarndan dolay deil devlete isyan etmelerinden dolaydr. [17] Douda Osmanl otoritesinin karsnda duran en byk engel allm yaam koullarnn bu corafyada bulunan halklarn i blgelerden ve fethedilen Rumeli topraklarndan farkl olmasdr. Bu topraklarn fethinin akabinde uygulanan vergiler, kat ve kesin kurallar, koyun yaylak vergisi gibi ykmllkler, dier kylkentlilere olduu gibi, Trkmen obalar ve boylarnn serbestlik anlayna uymamaktadr. Onlar ba een, yerleik bir dzene gemeye zorlamak ise Osmanl ynetimi ve brokrasisinden uzaklamay ve kendilerine serbest bir hayat vadeden, hem nemli bir siyasi-askeri rol, hem de tarikat evresi iinde dini bir heyecan vadeden ah smaile yaknlamalarna neden olmutur. [18] Osmanl-Safevi atmas baz tarihlerde getii gibi, Trk-ran kavgas deil, devlet kanunlarnn ve eriatn ar bast bir merkez imparatorluk dzeni ile yeni bir dini ereve iinde btnleen Trkmen siyasal-askeri gcne dayal cokulu ve evkli bir hareketin arpmasdr. [19] a) I.Selim-ah smail Mcadelesinin Sebepleri Dou blgesinin en ateli arpmas, ierisinde farkl ideolojik amalar barndrmaktadr. Cihan-mul devlet anlayna sahip Osmanl karsnda farkl bir g olabilmek isteyen Safevi Devleti mevcut artlar kendi lehine deitirmek ve nfuz alann geniletmek istemektedir. Bu amacn gerekletirmek iin uygun zemini Dou Anadolu topraklarnda bulmu ve merkezi otoriteyi kabullenmeyen bu insanlar siyasi amacna ulamak iin kendi safna
http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

ekmeyi baarmtr. Osmanlnn uzun sre Batda seferlere kmas ve Anadoluda yneliin farkl alana ilerledii, mirass olduu Bizans ve fethe yneldii Balkan topraklarnn hkimi olduu anlay da ayn zamanda Dou Anadolu halkn da etkilemi ve kendilerine sosyal-dini anlamda daha yakn bulduklar ah smail tarafna ynelmelerini salamtr. ran snr blgesinde yaayan ve devlete sorun tekil eden bu halkn, smailin davetine uymas Osmanl hkimiyetine aykr bir anlayt. Ayn zamanda kendisine ou zaman sknt olan bu insanlar, ah smailin kendi askeri ve siyasi karlar dorultusunda kullanmas ise Osmanl Devleti iin kabul edilebilir bir durum deildir. [20] XVI-XVII. asr Osmanl-Safevi mcadeleleri, bu uzun atmalar tarihinin son perdesiydi. Bu mcadeleler, slam tarihinin genel seyri iinde bir manada Snnilik-iilik rekabetinin teolojik boyuttan siyasi boyuta intikal eden ok mhim bir safhasn tekil ettii kadar, Osmanl tarihinin de en nemli dnemlerinden birini meydana getirir. [21] ada eserlere baktmzda ise ran Seferini anlatan blmlerde bu tr yorumlarla karlamak ok zordur. Dnemin artlar ierisinde algnn ne ynde olduunu benzer ifadelerle anlatan bu eserler, din merkezden olaylara yaklam ve meru zemine oturtmak adna dini farkl uygulamalarnda varln bizlere aktarmtr. Bu dini dayanak Osmanl tarihinde sk sk karmza kan ve olaylar halk nnde meru klan fetvalar dr. Bir eyhlislam olan Hoca Saadettin ve dier melliflerin ah smaile kar 1514 ylnda dzenlenecek seferi din ve devlet zihniyeti ierisinde nasl deerlendirdiine bir bakalm: n ol sapknlar topluluu ba ve buunun fesatlk ve

yaramazl, dinsizlik ve zndklk gsterileri yle bir dereceye ulamt ki, szde dinini de korumak yoluna gitmezdi. Ulu sahabeleri, byklkle tanyan temiz inan sahiplerini kafirlik thmetinden de kanmazd. Bu nedenle din bilginleri ve tek Tanrya inanan olgun kiiler, ol saknlmas gereken namus yerlerini halal sayan, deerli kiilerin kanlarn dkmekten saknmayan, mescit ve tapnaklar ykan, trbe ve kabirleri yakan, ulu sahabelerin temiz torunlarna hezeyan kazanlarna benzeyen mara gibi azyla kfrler saan, fska sevgi gsteren, dostlara dil uzatan bu znda dal klla saldrp gereksiz varln yok etmek ve fesat kaplarn kapamak iinin vacip idine inanm, yaygn ktlklerin kaynaklar olan yandalaryla adamlarnn kanlarnn dklmesinin helal, kle ve cariyelerinin yamalanmasnn mbah olduuna fetva verdiler. Hoca Saadettin sapklk iinde grd smailin dini kurallar deitirdiini ve slam dininin muhafz olan Padiahn bu bozguncu zihniyeti ortadan kaldrmaya hakk olduunu sylerken yine de verilen fetva dorultusunda ordunun harekete geirilmesine karar verildiini vurgulamtr. Bu sylemin dier kroniklerde ok da farkl olmadn rahatlkla syleyebiliriz. Ancak mana olarak birbirine
http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

yakn olsa da her bir sylemin zgnl olduuna inandmz iin dier kaynaklara da makalemizde yer vereceiz: Anadoluda eriat gelenekli nallarn yerinde kt otlar bittiinde dzeni salamak iin tam adaleti gzetip aratrarak din bahesinden kt otlar kin ora ve klcyla bimek aha vacip oldu. [22] Zira ol zamanda ah smail bin Haydar- Erdebili temamet-i Irak u Azerbaycan u Horasan vilayetlerine tegallb edip rafz- galmezemmetini [23] izhar edip ur u err ve katl-i asnaf- beerle alemi pr zarar klm idi. Ve etraf- Rum- behet-i mevsuma dahi hcum edip ok fitne ve fesat etmi idi.[24] b) aldran Sava ah smail zerine sefere klma srecinde oluturulan kamuoyu, karlan fetvalarn akabinde balamt. Sleyman hasletli Sultan, bu apak sapklk sahiplerinin varlklarndan kaynaklanan mlk yarasn tedavi edip, ortadan kaldrma ve btn ran topraklarnda mlk ve dinin grd zararlarn nne geme dncesiyle harekete geti ve bu slami maslahat kendisi zerine lazm ve zaruri sayd. Bu faciay nleme ve bylesine yaygn fitneyi durdurmak iin ilk olarak, Sana uyan mminlere kanat ger. kesin emrine uyulmasn buyurdu. kinci olarak da apak kitap Kurann Karar verirken onlara dan.hkmne uyarak iki hikmetli toplant dzenledi.[25] Divan toplantlarnda seferin artlar, ordunun durumu mzakere edildi ve Mart aynda (1514) Edirneden hareket edilmesi kararlatrld. Ordunun Devletinin sefere sefer hazrl esnasnda devam ite ederken ve dta Padiah, Osmanl baka skntlarla

karlamamas iin nlem almaya balamt. I.Selim slam birliini gerekletirmek zere yola kaca bu sefer ncesinde Batdan gelecek tehlikelerin nn almak iin babas II. Beyazt dneminde yaplan anlamalar yeniledi ve anlama artlarn daha iyi koullarla yenilemek isteyen elileri huzurunda kabul etti. [26] Ayrca gneyde Memluk Devletinin kendisine ran seferi sresince saldrmasnn nne gemek iin anlama yoluna gitti. Msr sultan Kansu Gavri tarafndan bir eli, kulu clusu tebrik etmek iin fil ve buna benzer ahane hediyelerle Edirneye geldi. Daha nce kutlu Sultan Bayezid ile onun arasnda yaplm olan sadakat ve uzlama anlamalarn yeniledi.[27] Yavuz Sultan Selim, siyasi tedbirlerin akabinde ran ile yaplan ticarete ambargo uygulanmas emrini verdi. Bylece ekonomik gcn kontrol edilmesi amalanyordu. ran ile snrlar kapatlarak, tccarlarn giri k engellenmi oldu. Ayrca ran ipeinin Batya girii yasakland. pek ticaretini engelleyerek siyasi atmay ekonomiye yanstan Osmanl Devleti bu sefer iin kapsaml bir hazrlk yaparak yola kmtr. Uzun yollar kat edilerek, byk bir ordu ile ran topraklarna varmak olduka meakkatli olacandan Padiah kesin zaferin kazanlmas iin tm nlemleri almt. Dou topraklarndaki ordusunun ilerleyii

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

karsnda

tehdit

oluturabilecek

Kzlba

tutkunlarn farkl

ekillerde ortadan kaldrmtr:

nce aya uurlu Padiah, Rum diyarnda yerlemi bulunan Kzlba tutkunlarn ve alevi tavanlarn yediden aratrmak yetmie iin lke varnca ol yneticilerine uyulmas gerekli buyruklar gnderip, adlar Cihanda saylar ortadan yaramazlklardan id saptanan ekiyann defter geerli krk bini olunub bu mutlu buyruk kapuya gereince bildirilmesine ferman- hmayun kmt. yneticilerin aratrma ve taramalaryla bulan kimi bunlarn kimi de hapse kaldrlp,

attrld. [28]

Sava iin gerekli hazrlklar bitiren Padiah 20 Mart 1514 gn Edirneden stanbula hareket etti. ah smaile yazd ilk mektubu buradan gnderdi. Allahn emirlerini yerine getirmek, zulm grenlere, yardm etmek ve merasim-i namus- Padiah iin ipekli elbiselerimi kardm, zrh giydim, kl kuandm, ata bindim ve safer aynn banda Anadolu yakasna getim. Maksadm Allahn inayetiyle senin padiahln yok etmek ve bu suretle acizler zerinden zulmn ve fesadn kaldrmaktr[29] Bu mektubu ile ah smaile kar sefere ktn haber vermi ayn zamanda kalbine korku salmtr. Osmanl ordusu stanbulda ksa sre konakladktan sonra zmitten Yeniehire oradan da Konya, Kayseri zerinden Sivasa vard. Sivasn geni sahrasnda ve ak havasnda eitli memleketlerden deerli beyler, byk emirler, nl yneticiler ve btn ordu sahipleriyle ordu komutanlarnn nlleri cokun nehirler gibi ikbal ordughnn dalgal denizine doru yola ktlar. [30] Padiah toplanan ordunun saysn hesap ettirmi, 140 bin askerin bu sefer iin fazla olduuna karar vermi ve 40 bin dolaynda askeri burada brakmtr. ah smaile yazd mektubunda bahsettii zere bu askerleri dman fazla korkutmamak iin braktn dnmek tarihi gereklerle asla uyumaz. Sultan Selim fazla sayda ordunun yiyecek skntsn karlamann Trk-ran snr civarnda ve sonrasnda ok sknt olacan dnmtr. Ayrca Anadolu topraklarnda muhtemel bir Kzlba isyann engellemek, sefere katlmayan Dulkadir Beyi Aladdevleye kar hazr bir kuvvet bulundurmak ve ordunun ikmal yollarn denetim altnda tutmas iin bu askerleri brakmtr.[31] Padiah Erzincan civarnda ehsuvar olu Ali Beyi dman
http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

hakknda bilgi toplamas iin ran zerine gnderdi ve Alilik edip, sana bagl, dman zabt eden yigitlerle bu gece atl akn edip, mutlaka dman tarafndan bir haber getirmeye atlp, gayret eyle, hizmetin teekkre deer! diyerek biran nce kendisine dmann yerini bildirmesini istedi. [32] Sultan Selim ordusu yrye devam etmekte ve Safevi

topraklarnda ilerlemekteydi. Dman henz karsna kmamt ve Sultan Selim, ah smaile olduka ar ifadeler ieren, namusu olan toprana girmesine ramen kendisinin yiit olarak karsna kmamasn eletirdii, ikinci bir mektup yazd: Padiahlarn memleketleri arus- harem-i haslar gibidir. Nie zemandr ki asakir-i mansura anda tasarruf ederler. Senin vcudundan eser peyda deil. Eer havfin kesret-i asakir-i nusretmeasirden ise ann defi iin krk binden ziyade mbariz tiz ceng efraz olunup Kayseriyye ile Sivas mabeyninde ikamet emr olunmutur. Hasma irha-y inan bundan artk nice olur? Ve bu mertebeden sonra meydan- karzara gelemezse, erlik ad min badin sana haram- mahzdr.[33] Osmanl ordusu dman topraklar zerinde padiahn emriyle ilerlemekteydi ancak dman kuvvetlerinin henz grlmemi olmas, gda skntsnn ba gstermesi en nemlisi de ah smailin sava meydanna gelip gelmeyeceinin muallk olmas Hemdem Paann ldrlmesiyle sonulanan bir ayaklanmaya neden oldu. Sultan Selim ise askerlere hitap ederek: u anda varmak istediimiz yerde deiliz. Dmanla karlamadan dnmek ise mmkin deildir, bunu dnmek bile kt bir eydir .[34] diyerek buraya kadar gelinmiken eli bo dnmenin mmkn olmadn sylemitir. Nitekim ehsuvar olu Ali Beyin Padiaha dmann yerinin belli olduunu bildiren bir haber yollamas ve ah smailin meydana kmas ile 2500 kilometrelik yoldan gelen Osmanl ordusu savaa hazrdr. 23 Austos 1514, tarihte aldran Sava ile anlmaya balayacaktr. Sultan Selim ordusunu sava meydanna yerletirmi ve sa kolu Anadolu Beylerbeyi Sinan Paay, sol kolu Rumeli Beylerbeyi Hasan Paay komuta etmesi iin grevlendirmiti. ah smail ise ordusunu sa, sol ve merkez olmak zere kola ayrm bunda da amac Osmanl kuvvetlerinin iki kanadna birden hcum ederek iki taraftan bir kuatma hareketi uygulamak ve suretle de Osmanl merkezindeki kuvvetleri arkadan vurmak istiyordu. te, o devrin iki gl ordusu, birbirlerini imha etmek zere, kar karya gelmi bulunuyordu. [35] Sava srasnda yaanan bu iddetli arpmalar kroniklerde olduka geni ve etkileyici biimde yer almtr:

Satld yaamn pulu ucuzdan

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih Can yrek ditreti ol kaygudan Dkld kzlban kanl tac Kara topraa dt kzl ba Uar oldu havanda zenberekler Gkleri deldi nice bin tfekler Glleler ki utu ura yerinden G pencere at Ayla Gneten [36]

dris-i Bitlisi ise, sava dini kavramlarla aklam ve dehet verici kyamet gnne benzetmi Kfir Kzlbalarn iinde bulunduu hali ise cehennem olarak tasvir etmitir:

Sanki yerin bir baka yerle, gklerin de baka gklerle deitirildii gn diye ifade edilen doru vaat ta edilmi ve ve kyamet saatinin alametleri ve maher annn belirtileri, ge toprak atlarn paralarnn ayaklarndan ykseliinden

tozlarn kalkndan Saffat ve Adiyat aka ortaya kyordu. O sava ve vuruma zamannda Memleketlerini altst ettik slubunca, zamann kahhar salan gururlu olan tozlarn kalkp inii, balaryla basiret aka atlarn inip ykselii, yerin alt st oluu ve kiilerinin boyunlarnn dp topraa karmalar ile Allahn azab sahiplerinin grlyordu. [37] gzlerine

Savatan Osmanl ordusu galip gelmi olsa da sol kanattan byk yara alm ve ok sayda askerini ve komutann kaybetmitir. ah smail ordusu ise byk bir diren gstermi ancak askeri stnlk elde etmi, daha disiplinli ve dzenli olan Osmanl ordusu karsnda kamaktan baka are bulamamtr. kri Bitlisi iirinde bu durumu u ekilde anlatmtr:

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih Ddi dman ire feryad u nefir Erkei katl oldu el-baki esir

Kend na-peyda olup gitti griz Bana n grd kopd rst-e hiz[38] Erdebil Olu olup mecruh u zar [39] Eyledi Rumi mbarizden firar [40]

Sava bittiinde ortaya kan manzara karsnda sylenen tm szler mbalaa ierse de Osmanl ordusu eriat kanunlarn ezen bu askerleri sava sonrasnda da olduka sert ekilde cezalandrmtr. dris-i Bitlisi, en ak biimde sava esirlerine neler yapldn, ordunun ganimet paylamn fezlekesinde aktarmtr: Kesilmi balar ve tutuklu adamlarla birlikte altn, mal ve ordunun hakk olan yama, Padiahn dergahna getirildi. Seri kalemli bilgili katipler tutuklular ve kesik balar saymaktan yoruldular. Gmten ve hazineler, Arap atlar, silahlar ve zrhlar Yce dergahta bir maher olutu, sanrsn mahere bir kap ald. aha kurban olarak saysz insan ldrld, binlerce Kzlba hapsedildi. Dmanlar sra sra zincirlere vuruldu, balar katr boncuu gibi mzraktan iplere dizildi. [41] c) Osmanl Ordusunun Tebrize Girii Asker elde ettii baar karsnda bir an nce hakk olan ganimete kavumu olarak memleketine dnmeyi arzuluyordu. Tebriz ehrini yamalamak zere iki gn sonra Osmanl ordusu aldran Ovasndan ayrld. Bu skender iarl Padiah menzili ve medeni hikmette, riayette, miza ve beden shhatini korumada dnyay ssleyen ran memleketlerinin baehri olan Tebriz ehrine sultann adalet sirayetli sancan sahih gr sahiplerinin grlerine uygun olarak yneltti. Yce Padiahn niyetinin asl ve himmet nazar tehlikelerle dolu o memleketi, mzmin hastal yok etmek yoluyla tam shhatine kavumaya ve din ile devlet dmanlarn bir anda def etmek ve tedrici olarak da ortadan kaldrmak yoluyla o lkede tam bir intizam salamaya ynelikti [42] . Bahtl taht eii (saray) hizmetlilerinden Tebriz ehrini alarak, elde tutmak iin kimseler tayin edilip, darphane de mutlu padiah adna para baslp, hidayet camileri ibadet yerlerinde, uurlu adlarna erefli hutbalar okunup,

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

din-i mbinin eri usulne hutbada, iyilerin ulusu, yaratlarn efendisinin drt byk halife alnp, her ynyle slam ve snnet yoluna gidilip, irkin ia adetleri terk edilip, Muhammet dininin ibadet tarz tamamen yenilendi.[43] ehrin alnmasyla Snni inancnn gerei olarak birok ey deitirildi, akabinde ise oradan ganimetin yansra ve birok lim ve sanatkr ile ayrld. Bin kadar kii, aileleri ve eyalar ile stanbula yerletirildi. [44] Tebriz ehrinde kalmann ordunun gvenlii asndan sknt tekil edeceine inananlar, havalarn soumas, yiyecek miktarnn azalmas ve k mevsiminin yaklamasyla ordunun dn yolunda telef olma tehlikesiyle kar karya geleceini; bu sebepten bir an nce Anadolu topraklarna dnlmesi gerektiini Padiaha bildirdiler. Bunun akabinde 14 Eyll 1514 tarihinde, Tebrizden Karabaa harekete geen ordu ganimet toplayarak memlekete dnecekti. Grcistan yamaladktan sonra Nahcivan zerinden Bayburta gelen ordu ihtiyac olan malzemeyi buradan temin etmeye almt. bn Kemal eserinde ordunun toplad ganimetin fazlaca olduunu u ekilde ifade etmitir:

Girdiler khir u zahir u galib kdlar gnim u salim u galib

ahzade-i kmkr diyar- Grciye girmekle, harmen-i mlk-i dmen-i bedkirdar bade virmekle sit u seday mehabeti afak- aleme brakd, Trabuzana mal- derya ganimet misal darul-mlk-i akd. Dergah-

asman-itibah- hazret-i padiah- cihanpenaha feth-name irsal idb, ahvali ilam itdi, o ah aliye layk olan ihsan ve tahsini cenab- kam-yab- afitab himmetden grdi ve iitdi.[45]

Tm ganimetlere ramen ordu ar ka artlarnda ilerlemekte sknt ekmekte ve len hayvan ve insanlarn says artmaktayd. K ayn payitahta geirmek yerine Amasyada geirmek isteyen Sultan Selim bu davranla niyetinin ne olduunu ortaya koymaktayd. Dou blgesine daha yakn bir yerde konaklamas olas bir sava tehlikesine kar alnm bir nlemdi. Ancak ksa bir sre sonra grlyor ki ah smail yeni bir sava gze almak yle dursun gnderdii ran heyetiyle Osmanl Devletine bar teklifi sunarak, kendisine yaplmas muhtemel olan bir bahar seferinden de ekinmekteydi. Ancak Sultan Selim bu elilere mspet cevap vermedii gibi onlarn ounun hapse atlmasn emretmiti. [46] Mektuba verilen cevap u ekildedir:

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

Sekinlik konusunda, dostluk ve saygda ok kt gittin. Senin btn kt ilerin ve fena hallerin tevatr derecesine varmtr. Bundan dolay din gayreti ve Mslmanlk kuvveti, sultanln zafer alametli sancaklarnn ynelmesine sebep oldu. [47] Bu durum unu gstermekteydi ki, aldran Sava sonrasnda Osmanl-Safevi mnasebetleri mspet bir ilerleme kaydedemeyecek, aksine kazand galibiyet ile, Sultan Selimin daha geni alanda hkimiyetini yaymasyla devam edecektir. Yavuzun aldran galibiyeti, Osmanl Devletini Safevi Devleti karsnda olduka gl bir konuma getirmekle beraber, sahip olduu konumdan olduka mahir bir ekilde istifade eden Osmanl ynetiminin, Dou ve Gneydou blgesinde nfuzunu arttrmasn salayacaktr. [48] d) Dou Anadoluda Hakimiyetin Salanmas aldran zaferi, Anadolu zerindeki Kzlba emellerine kati bir darbe indirmi olsa da tahrikler sona ermedi ve bu kiiler gvendikleri ran ahnn yannda yer almak zere beklemekteydi.[49] Hala ah smailin taraftar olan gruplar Osmanl Devletini iin byk bir tehlike oluturmaktayd. Amasyada bulunduu srada Sultan Selim tm bu gruplarn ne ekilde muameleye tabi tutulacan planlam, Dou blgesinde merkezi gcn artrmak ve orada mutlak hkim olmak iin ordularna emirler vermitir. Ayn zamanda Douda hkim olmak stratejik adan da olduka nemliydi nk snrn gvenlii ve rann bat ve kuzey kesimlerinin bask altnda tutulmas ve olas seferin glklerinin ortadan kaldrlmas iin de gerekliydi. Dounun fethinde olduka nemli yeri olan dris-i Bitlisi, dnya fatihlii slubundaki fikri hareketi ve zati tevecch ile Bat tarafndan Dou beldelerini aydnlatmaya ynelen Sultann, dman alaa eden ve dnyay aydnlatan klarnn galebesiyle, rann viran olmu karanlklar diyar arsasn zulm ve ilhadn karanlndan temizlemi olduunu sylemektedir. [50] yle ki; ah smailin yayd inanca mensup olan insanlarla -nasl ki randa savald ise- imdi de Dou topraklarnda gerekliydi. Bu ama dorultusunda fethedilmesi olduka nemli ilk yer Kemah Kalesi idi. Erzincana ok yakn olan bu kale Kzlba anaristleriyle dopdolu gl surlarla evrili, Dounun gei yolu zerindeydi. Bu gl kalenin sahibi olan Kzlbalar iken Erzincan ve evre ehirlerde emniyeti salamak neredeyse imknszdr. Bu durumun bilincinde olan I.Selim, fetih iin grevlendirilen Bykl Mehmet Paa komutasnda ordularyla 19 Mays 1515 tarihinde kaleye byk bir hcum yapmlar ve kaleyi ele geirmilerdi. dris-i Bitlisi Kemah Kalesinin alnmasn fezlekesinde yle anlatmtr. savalmas eriat koruyucusu Padiah iin

Deki azmim yenilendi, ran kuatmada

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih azmimin srar artt.

Fakat bu kez yava yava her kapall aaym, ran serhaddnda kaleler fethedeyim de hibir mlkte kavga grlt kalmasn. ran ularndan Osmanl snrlarna dek o topraklar dmandan temizleyeyim. Beldeleri fethetme tresiyle, dnyay fetheden klla inad defedeyim. Erzincan ve Bayburt ehirlerinde ordum dman tamamen temizlemiken, Nasl olur da o diyarda halka zarar verecek dmana kale brakrm? ran snr boyunda, fetihlerin anahtar ve ehirlerin kaps olan Kemah Kalesi Soylu Sultan, soylu Padiah atam Yldrm Hann miras [51]

Sultan Selimin kaleyi fethinin siyasi nedeninin, ran seferine kacaklar vakit yollarnda kmas muhtemel sorunlar ortadan kaldrmak basksndan olsa da, sylemde ne karlan halkn Kzlba kaynaklarn kurtarlmas olmutur. Dnemin

deerlendirirken siyasi yaklam tarznn ne karlmadn, bu rnekte de olduu gibi sosyal devlet anlayna uygun biimde ya da dini vazife olarak eylemlerin gerekletirildii sylemini byle bir algnn var olduundan m yoksa bu ekilde yanstlmak istendiinden mi bilinmez- gryoruz. yle ki Osmanl tarihi sadece bu kaynaklardan okunduu takdirde devlet politikasnn temelinin din ve halk; devletin amacnn ise dinin btnl ve halkn refahn salamak olduu sonucu karlabilir. Kemah Kalesinin Sultan Selimin ordular tarafndan alnmasnn hemen ardndan ehsuvarolu Ali Bey ve Vezir-i Azam Sinan Paa komutasnda Dulkadirli lkesini almaya yneldiler. Bunun sebebi Aladdevlenin , ran seferi srasnda ihtiya duyulan asker ve malzemenin gnderilmemi olmasdr. Sultan Selimin gnderdii ordu karsnda da Aladdevle teslim olmay kabul etmeyerek sava balatmtr:

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih yle ki Cem grnmndeki padiah, Acem lkesini ele getirmek tasasyla ordularn yola karp Zlkadirli snrlar yaknlarnda sancaklarn dalgalandrdnda, kendini bilmezliini bir kez daha gsterdi.Yal bir tilki gibi ininden kmad. Bylece devletin yapsn ykt. Nefs-i emaresi ve de acmasz yaradlnn sonucuyla rd atma ya da ayrlk duvarn kukulanma dncesiyle ykmad. Padiahn ars karsnda ileri aradaki anlamazlklar kaldrma ve uyuma geleneklerini kapya yz dnmeyip zrler srmemekle teden beri ba ee geldii srmekten kand, yanamad. [52]

12

Haziran

1515

tarihinde,

Aladdevle

ldrlerek yerine

ehsuvarolu Ali Bey vali olarak atanmtr. rana yaplan sefer sonunda Safevi Devletine byk darbe indirilmesinin ardndan, devlete ayak ba olabilecek bu beyliin de ortadan kaldrlm olmas, Osmanl Devletinin etki alannn genilemesine katk salamtr. e) dris-i Bitlisinin Dou Anadoluda Grevlendirilmesi Dier taraftan, Dou topraklarnda devletten daha bamsz, bey ve airet yaplardan oluan Krt gruplar varlklarn srdrmekteydiler. ran seferi balarnda nem kazanan bu insanlar ah smail ve Sultan Selimin iktidar mcadelesinde olduka etkin rol oynamaktaydlar. ran zerine sefere kan Padiah bir ksm beyleri kendine balam olsa da paralanm bu yapnn tamamna hkim olmay baaramamt [53]. Snni inancna sahip olan Krtler, ah smailin baskna maruz kalmamak adna mstakil airetler olarak ona ballklarn bildirmilerdi. Bu nedenle de ou yurt ve kaleleri Kzlba yetitirmeleriyle dolmu bulunup, para ve hutbe yaam kt Kzlba adna okunur olmutu. Ol temiz inanl Snnilerin bakml lkeleri dinsizlik ve sapknlk treleriyle dolmutu. [54] Bu durumdan haberdar olan Sultan I.Selim bu blgede krt adetleri ve geleneklerini bilen ayn zamanda Krtler zerinde nfuz sahibi olan dris-i Bitlisiyi, gerekli propaganday yapmaya ve Krtlerin tabiiyetlerini salamaya memur etmitir.[55] Bu dorultuda farkl bir uygulamaya tabi tutulan bu blgede Osmanl Sultanna tabi olan beylerinin kabile ve toprak zerindeki haklar artk babadan ola rsi bir ekilde geecekti [56]. Osmanl Devletine tabi olmay kabul eden airet reislerini Selim-namede yer ald zere Cennet mekan padiah- Allah delilini nurlandrsn- hazretleri uurlu anslar fetih ve zafer arkada olup, Acemlerin snrlarn fetihle mensur ve muzaffer olduklarndan Erdebil ah smailin zlm ve tecavz

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

elleri ile zararlarda ve kaypta olan vilayet ve memleket ileri gelenleri ve valileri hep slam yuvasna (Osmanl sarayna) snmlardr. [57] ekliyle aklamak grld gibi kroniklere zgdr. Oysaki ah smail tarafndan bask gren ve ayn zamanda zerklik haklarn korumay kabul eden Osmanl Devletinin korumas altna girmek bu airet reislerinin karna mukabil olmakla beraber; onlarn toprak haklarn da gvence altna alma dorultusunda yaptklar bir hareketti. [58] Osmanl bu corafyada var olan dzen dorultusunda bir politika uygulayarak Dou Anadolunun alnndan sonra hkimiyetine gemesinde yardmn grd mahalli beylere baz haklar vermi olmasyla Osmanl idaresi altnda birleme salanm, mahalli beylerin tahakkm byk lde krlmt. [59] Dou topraklarnda slam Birliini salamak iin grevlendirilmi olan dris-i Bitlisi, Selimname adl eserinde, ierisinde bulunduu durumu ifade eden bir fezleke kaleme almtr. Kendisinin airet beyleri ile olan mnasebetlerini ve Osmanl tabiliine giden sreci anlatm ve bir nevi grevini ne ekilde icra ettiini eserinde de aklamtr. stn baars Padiah tarafndan ziyade bir ltufla karlk bulmutur.

Krt ileri gelenlerinden byk melikler, biatle itaat etmeyi ibadet saydlar.

Mlhitlerden

uzak

olduklarn

ilan edip

ikmal sahibi sultann dostluuna girdiler. Krt kavimleri ile ahitleildiinde yabanc Krtlerle akraba gibi oldum. Urmi ve Uni snrndan ama kadar olan Krt hakimlerinden sz alnd. Hzlca Tebrizden Urmiye ulatm,

kavimlerden zel biat aldm. Beradust kavmi yaknlk gsterip padiahla ahitlemede nce davrannca, Gazi sultana insanlar ynelterek Sorana ve orann yneticilerine vardm.[60]

Diyarbakr ehri dris-i Bitlisinin gayretiyle Osmanlya tabi klnm Douda stratejik adan olduka nemli bir ehirdi.(19Eyll 1515) Acem ahn gayret ve hamiyyet kuatp, lke fetheden byk ordu
http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

ile Mehmet Paann Diyarbakr ele geirmesinden ziyade huzursuz ve halleri ters dndnden mecburen o yana Acem ordusundan bir byk kumandan ile dman avlayan ordu gnderilme sebepleri galip olmakla, Acem hakanlarndan Kara Han diye mehur, naml kimseyi gruplarla babu uzun edip, sren saysz Acem askerleriyle Diyarbakra yaanmtr. Diyarbakrn gnderilme kararlatrmt.[61]ehre giren Kara Han ve taraftar mcadeleler ardndan mcadele Mardine tanmtr. Bu ehirde bulunan Kzlbalarn kendisi iin tehlike oluturacann farknda olan Sultan, oraya ordular gnderilmesini emretmitir. Diyarbakr fethinden sonra Mardin ehrini almak isteyen ordular karsnda ehir Kara Hann kardei Sleyman Bey tarafndan savunuluyordu. Hsrev Paa komutasndaki az sayda ordunun bir yl boyunca almaya muvaffak olamad ehir Sultan Selimin Mercidabk seferinden (1517)[62] Mardin ehrinin dmesi ve Krt Beylerinin Padiaha itaat etmesiyle bu blgede ran hkimiyetinin son bulmas, Osmanl devletinin dier gler karsnda stnln salamtr. Mezhep Birlii kavram erevesinde Krt airet beyleri itaat altna alnm, o blgede grevlendirilen dris-i Bitlisinin gayretleriyle de savasz bir anlama yolu bulunmutur. Ancak bu dnemde yer yer grlen isyanlar ve baz gruplarn rana gme etmesi Anadoluda demografik ve iktisadi dzeni olumsuz ynde etkilemitir. Dier taraftan ranllar iin telafisi olmayan bir durum mevcuttu. Anadoludaki karkln sebebi olarak grlen Safevi Devletinin ortadan kaldrlmas Dou politikasnn ana unsuruydu. Bar yoluyla bir mnasebet kurulmas hibir zaman dnlmemi ve her frsatta askeri seferler planlanmt. Etkin olduu Dou Anadolu topraklarnn Osmanl Devletine balanmas ise Safevi devletinin Anadoluya uzanan kolunu krmt. XVI. yy sonras dnemde de bu iki gcn ayn corafi alan zerinde hkimiyet mcadelensinin devam ettiini gryoruz. yle ki devletlerin politikas tarihi sre ierisinde belirlenir ve bu uzun zaman dilimini kapsayan bir tarih gelenei haline gelir. Tarihin olduka geni kesiti dnldnde de ii ve Snni inancna bal bu iki devletin mcadelesinin gelenekselletiine tank oluruz. Sonu: inde bulunulan dnemin konjonktrn anlamak ya da dnnde byk toplar sayesinde fethedilmitir.

anlamlandrmak; olaylarn, mcadelelerin vuku bulduu tarihsel artlarn ve dnemin st kavramlarnn bilinmesiyle mmkn olur. 16.yyda Osmanl-Safevi mcadelelerinin belirleyicisi olan -esasen kavramsal olarak dnyann dier corafyalarna da damgasn vurmutoprak ve din kavramlardr. Bu iki kavramn tezahrn kroniklerde yer alan ifadelerden anlayabiliyoruz. yle ki Knalzade Alinin eserinde yer alan I.Selimin ah smaile yazd mektupta dikkate ayan Padiahlarn memleketleri arus- harem-i haslar gibidir ifade ile toprak namusa benzetilmitir. Toprak
http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

devletin sahip olduu en mahrem unsur olarak -Ortaa Avrupasn da olduu gibi- karmza kmaktadr. Bir dier st kavram, kutsallk atfedilerek dini unsurlar

dorultusunda hareket etme dncesidir. Osmanl Devletinin bu dnemde din-i slamn hamisi konumunda olmasyla, tamamen bu kavram dorultusunda seferlere karar verildiini ve bylece halkn desteinin salandn gryoruz. Bu misyona sahip Padiahn tavsif edilmesinde kroniklerde kullanlan hitaplar da dini unsurlar zellikle vurgulamaktadr. rnein, din-penah slam dininin birliini salamak zere dine hizmet edilmesi, halk etkilemek ve siyasi etkenleri merulatrmak iin kullanlm bir kavramdr. I.Selim dneminde -II. Mehmet ya da Sultan Sleyman dneminde olaca gibi- Batya ynelinmesinden ziyade Douda mevcut tehlike ile mcadele edilmesi sz konusudur. Bu nazardan olaya bakldnda, kffar zerine aknlar dzenlenmemesi onun yerine slam kirleten ve yozlatran bir din dman zerine hareket edilmesi, dier dnemlerden farkl bir din vurgusunun yaplmasna neden olmutur. Divan toplantlarnda sz konusu tartma Kafir zerine mi gidilmeli yoksa dini tahrif eden Kzlbalar zerine mi gidilmeli? eklindedir. Bu aamada halife Ebu Bekir dnemi rnek gsterilerek nce ilhad edenler ile savalmasnn mucip olduuna fetva verilir. Bu karar akabinde atlan her admda dini elerin ne ktn, Edirneden hareket eden ordunun stanbul, Bursa, Konya, Sivas gzargah boyunca ehirlerde bulunun mbarek zatlarn ve evliyalarn mezarlarn ziyaret ederek ilerlemesiyle gryoruz. Kroniklerde geni yer alan dini kavramlarla tarif edilen OsmanlSafevi mcadelelerinin, askeri ve ideolojik atmadan uzak olduu gibi bir yanlgya dmemeliyiz. 16. yy Dou politikasnn baarya ulamas I.Selimden sonra tahta kan Sultan Sleymann Batya ynelik seferler yapmasnn yolunu amtr. Belgrad zerine sefere kan Padiah, daha sonra Avusturya ve Almanya ile savam ve feth alann olduka geniletmitir. ran seferine 1553-1555 yllarnda iki sefer dzenlemi olsa da ilerlemeyi salayacak ortamn baskdan bir sreliine uzak olmas tahta kt dnemde Sultan Sleymann ilerleyiinde olduka etkili olmutur. Snni-ii inan gruplar asndan bakldnda ise aldran Sava sonras esirlerin ounun ldrld iddias ve ncesinde Anadolu ilerinde bulunan Kzlba gruplarnn katledilmesi, bu iki toplumun ayrmasna neden olmutur. Ortodoksluk olarak grlen Snni inancnn devlet politikas gerei dier insanlar zerinde etkin bir g haline getirilmesi abalar -birletirmek yerine- toplumun iine ayrlk tohumlarn brakmtr. Gnmz dnyasnda yer alan baz konularn tarihi temellerini aratrmak, ite bu noktada gereklidir. Kaynaka: 1. Allouche, Adel, The Origins and Development of the Ottoman
http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

$afavid Conflict, Berlin, 1983 2. Altunda, inasi, I.Selim, slam Ansiklopedisi, c.X, 423-434, MEB, stanbul,1980 3. Celal Zade Mustafa, Selimname , Haz. Prof. Dr. Ahmet Uur r.Gr. Mustafa uhadar, Kltr Bakanl Yaynlar 4. Ekinci, Mustafa, Yavuz Sultan Selim Dneminde Osmanl Safevi likileri, 446-458,Trkler, c.IX, Ankara, 2002 5. Emecen, Ferudun, Selim I , slam Ansiklopedisi, c.36, 407-414, Diyanet Vakf, stanbul, 2009 6. Ercan, Yavuz, Yavuz Sultan Selim Dnemi, Trkler, c.IX, 421446, Ankara, 2002 7. Finkel, Caroline Ryadan mparatorlua Osmanl ,stanbul,2010 8. Gebakan, Gknur , Dou Anadolunun Osmanl Hakimiyetine Girii, Trkler, c.IX, 459-469 Ankara, 2002 9. Hoca Saadettin Efendi, Tact-Tevarih, c.IV,Kltr Bakanl,stanbul,1979 10. bn Kemal, Tevarih-i Ali Osman, VIII. Defter, Haz. Ahmet Uur, TTK Yaynlar, Ankara, 1997 11. dris-i Bitlisi, Selim ah-name, Kltr Bakanl,2001 12. nalck, Halil, Osmanl mparatorluu: Klasik a (13001600), stanbul,2004 13. nalck, Halil, Devlet-i Aliyye, Trkiye Bankas Yaynlar, 26.Bask, stanbul, 2009 14. Kara, smail, Osmanl Hilafeti ve ktidar , c.2, Osmanl Ansiklopedisi, Yn. Kur. Mustafa Armaan, zkul Eren, smail Kara, 180-188, z Yaynclk, stanbul, 1996-1999 15. Knalzade Ali elebi, Ahlak- Al, Haz.Mustafa Ko,Klasik Yaynlar,stanbul,2007 16. Kunt, Metin, Siyasi Tarih, Trkiye Tarihi II, Osmanl mparatorluu 1300-1600, Yn.Sina Akin, 102-111, Cem Yaynlar, 1987 17. Ktkolu, Bekir, Osmanl-ran Siyasi Mnasebetleri, stanbul Fetih Cemiyeti, 1993 18. Ocak, Ahmet Yaar, Osmanl Kaynaklarnda ve Modern Trk Tarihiliinde Osmanl-Safevi Mnasebetleri (XVI-XVII. Yzyllar), Trk Tarih Kurumu,2003 19. kri-i Bitlisi, Selimname , Haz.Mustafa Argunah, Erciyes niversitesi Yaynlar,1997 20. Tansel,Selahattin, Selim,MEBYaynlar,Ankara,1969 21. Uzunarl, smail Hakk, Osmanl Tarihi , c.II, 7.Bask, Ankara [1] Hoca Saadettin Efendi, Tact-Tevarih, Cilt IV, s.167 [2] Hoca Saadettin, a.g.e. s.252 [3] Celal Zade Mustafa, Selimname , ,s. 327 Yavuz Sultan

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

[4] Celal-Zade Mustafa, a.g.e. s.357 [5] Celal-Zade, a.g.e. s.390-391 [6] Tire-baht:bahtsz kimse [7] aki:haydut [8] Peygar:kavga [9] Ebri:bulut [10] Hun-bar:yadrc [11] kri-i Bitlisi, Selim-name, s.177 [12] Celal-Zade Mustafa, a.g.e. s.355 [13] dris-i Bitlisi, Selim ah-name, s.128 [14] dris-i Bitlisi, a.g.e. s.120 [15] Sahip-kran:Her zaman baar,stnlk kazanan hkmdar [16] smail Kara, Hilafet ve ktidar, Osmanl Ansiklopedisi, c.2, s.183-184 [17] Mustafa Ekinci, Yavuz Sultan Selim Dneminde Osmanl Safevi likileri, Trkler, c.IX, s.456 [18] Metin Kunt, Siyasi Tarih, Trkiye Tarihi II, Osmanl Devleti 1300-1600,Yn.Sina Akin, s.106 Sina Akin, a.g.e. s.107 [20] Caroline Finkel, Ryadan mparatorlua Osmanl , s.87 [21] Ahmet Yaar Ocak, Osmanl Kaynaklarnda ve Modern Trk Tarihiliinde Yzyllar) , s.503 [22] dris-i Bitlisi, a.g.e. s.136 [23] Gali-mezemmet:galeyan eden knama [24] Knalzade Ali elebi, Ahlak- Al,, s.470 [25] dris-i Bitlisi, a.g.e. s.121-122 [26] Yavuz Ercan, Yavuz Sultan Selim Dnemi, Trkler, c.IX, s.425 Osmanl-Safevi Mnasebetleri (XVI-XVII.

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

[27] dris-i Bitlisi, a.g.e. s.116-117 [28] Hoca Saadettin, a.g.e. s. 176 [29] Saadettin Tansel, Yavuz Sultan Selim , s. 40 [30] dris-i Bitlisi, a.g.e. s.146 [31] Mustafa Ekinci, Yavuz Sultan Selim Dneminde Osmanl Safevi likileri, Trkler, c.IX, s.450 [32] Celal-Zade Mustafa, a.g.e. s. 375 [33] Knalzade, a.g.e. s.503 [34] Salahattin Tansel, a.g.e. s. 49 [35] Salahattin Tansel, a.g.e. s.55 [36] Hoca Saadettin, a.g.e. s.204 [37] dris-i Bitlisi, a.g.e. s.174-175 [38] Rst-e-hiz:kyamet [39] Zar:gsz [40] kri Bitlisi, a.g.e. s.179 [41] dris-i Bitlisi, a.g.e. s.190 [42] dris-i Bitlisi, a.g.e. s.195 [43] Celal-Zade Mustafa, a.g.e. s.383 [44] Hoca Saadettin, a.g.e. s.223 [45] bn Kemal, Tevarih-i Ali Osman VIII.Defter , s.275 [46] Selahattin Tansel, a.g.e. s.72 [47] Celal-Zade, a.g.e. s.387 [48] Mustafa Ekinci, a.g.e. s.456 [49] Bekir Ktkolu, Osmanl-ran Siyasi Mnasebetleri, s..3 [50] dris-i Bitlisi, a.g.e. s.212 [51] dris-i Bitlisi, a.g.e. s.230

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

[52] Hoca Saadettin, a.g.e. 237 [53] aldran zaferinin kazanlmasnda Yavuzun yannda yer alan o blgenin Snni Krt ve Trkmen Beylerinin de byk rol olmutur. Mustafa Ekinci, a.g.e. s.453 [54] Hoca Saadettin, a.g.e. s.245 [55] Saadettin Tansel, a.g.e. s.78 [56] Halil nalck, Devlet-i Aliyye, s.140 [57] Celal-Zade Mustafa,a.g.e. s.398 [58] Bu airetlerin bazlar unlardr: Urmiye, tak, madiye, Cizre, Eil, Bitlis, Hzran, Palu,Siirt [59] Gknur Gebakan, Dou Anadolunun Osmanl Hakimiyetine Girii , Trkler, c.IX, s.466-467 [60] dris-i Bitlisi, a.g.e. s.243 [61] Celal-Zade, a.g.e. s.401 [62] Mustafa Ekinci, a.g.e. s.455

0
Tweet

0
Like Unlike

Share

nceki Yaz

Sonraki Yaz

Yazar Hakknda Aye iek

E-Posta: st07230018@etu.edu.tr

7 Tane Yaz Yazd

Yorum Yaz
sim* E-Posta*

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]

I.Selimin Dou Politikas Kronikler ve Modern Kaynaklar Inda Aks-i Tarih

Yorumu Gnder Yorumu Gnder

Yaz ve Materyalleri Kaynak Gstermek Kaydyla Kullanabilirsiniz 2011-2013

aksitarih.com

http://www.aksitarih.com/i-selimin-dogu-politikasi-kronikler-ve-modern-kaynaklar-isiginda.html[19.08.2013 23:01:05]