prava

Univerzitet Crne Gore Pravni fakultet Podgorica Seminarski rad iz Krivino procesnog

Naelo ne bis in idem u krivinom postupku

Student: Dimitrije Drakovi 2009/13 Markovi

Mentor: Milorad

Podgorica, novembar 2011. godine

Uvod
Norme koje reguliu ljudski ivot i odnose veoma su brojne. Kako je drutvo heterogen i dinamian predmet regulacije, tako su i pravila koja ga ureuju izuzetno kompleksna, iroka i esto neodreena. Pravo, kao veoma znaajna drutvena nauka, sastoji se upravo od takvih pravila, zahtjeva, koje postavlja pred svaku individuu kao drutvenog inioca. Norme ne propisuje samo pravo, ve i sami ljudi, reguliui vlastite odnose i ureujui ivot kako bi funkcionisao u interesu najireg dijela drutva. Pravne norme se po tome razlikuju od drutvenih, jer predstavljaju volju vladajue klase izraenu u vidu pravila, zakona, naredbi. Takve norme ovjeku ostavljaju izbor izmeu postupanja po njima i njihovog nepotovanja, ali iskljuivo u formalnom smislu. Faktiki, subjekt je prinuen da ih potuje pod prijetnjom negativne sankcije koja, zavisno od tete koju bi izazvalo nepotovanje dotine norme po vladajuu klasu, see od moralnih do smrtnih kazni. Treba rei da se kazne koje se sastoje u oduzimanju ivota prekriocu norme sve rijee primjenjuju u modernom (krivinom) pravu, bivajui zamijenjene humanijim i efikasnijim metodom - rehabilitacijom i prevaspitanjem prekrioca, kako on ne bi ubudue krio iste norme i u skladu sa tim postao koristan lan drutva. Druga vrsta pravila jesu drutvene norme. One su nastale radi potrebe regulisanja drutvenog ponaanja individua. Ljudi se u drutvu ponaaju svjesno, a ne iskljuivo prema prirodnim zakonima 1. Stoga, da bi se takvo ponaanje uredilo i uskladilo sa optim interesom drutva, ljudi propisuju drutvena pravila. Drutvena norma nije nita drugo do pravilo o ponaanju ljudi u drutvu. Nju donosi samo drutvo i usmjerena je na svijest i volju pojedinca. Upravo se na taj nain i razlikuju od prirodnih zakona. Prirodni zakoni utvruju ono to se stvarno deava, nezavisno od ovjekove volje i htjenja. Drutvene norme, pak, propisuju i zahtevaju od ovjeka odreeno injenje, koje on moe, ali ne mora izvriti. On e postupiti suprotno normi onda kada smatra da njeno dejstvo nije u skladu sa njegovim linim interesima. Budui da su za drutvo bitni opti interesi, a ne lini, dolazi do sukoba drutvene veine i izolovanih individua. Zbog toga drutvo, jednako kao i pravo, propisuje norme odnosno pravila ponaanja ljudi koja su oni obavezni potovati, pod prijetnjom drutvene sankcije. Drutvene norme su veoma brojne, heterogene i raznorodne. Uprkos njihovoj sloenosti, mogue ih je podijeliti na osnovu toga ko je zaduen za njihovo sprovoenje, odnosno ko primjenjuje sankciju u sluaju njihovog nepotovanja. Prema tom mjerilu, norme dijelimo na one iju sankciju primjenjuje neorganizovano drutvo, norme iju sankciju izvrava neka drutvena organizacija i norme koje primjenuje sama drava, kao najvei pravni inilac. Slino je i sa krivinim pravom. Kako krivino djelo uvijek predstavlja napad na drutvene i civilizacijske vrijednosti kojima svaka drava nastoji da osigura najveu moguu zatitu, sve savremeni pravni poretci zainteresovani su za pravovremeno reagovanje na ugroavanje ili pokuaj ugroavanja tih vrijednosti, putem njihovog spreavanja i sankcionisanja.

dr Radomir Luki: Uvod u pravo, Nauna knjiga, Beograd, 1973, str. 19.

Istorijat i razvoj krivinog postupka

Pravo, po vaeem i usvojenom naunom stavu jedna od tri najstarije discipline (uz medicinu i teologiju), svoj nastanak vezuje za same poetke ljudskog roda. Kao temeljna drutvena nauka njena istorija, razvoj i dometi neraskidivo su vezani za uspone i padove kako ovjeka kao jedinke, tako i drutva u cjelini. Do oblika u kakvom ga poznajemo danas, pravo je prelo dug put od nepisanih, stihijskih obiaja i kvazi normi nomadskih ljudskih skupina do ureenog sistema pravila precizno organizovanih u kompleksnu hijerarhiju pravnih normi, grana i nauka. Jednu od najsveobuhvatnijih grana naeg pozitivnog prava ini skup pravnih pravila pod nazivom krivino pravo. Krivino pravo pripada najstarijim granama ove nauke i, u svojim osobenim formama, nastalo je zajedno sa zaetkom samog prava kao cjeline kojoj ono pripada. Oblici u kojima se Krivino pravo manifestovalo u okruenju primitivnih, preddravnih drutava vrlo su razliiti i za dananju svijest gotovo nepojmljivi. Tek sa nastankom drave moe se govoriti o krivinom pravu u pravom smislu. Drava je politika organizacija koja obezbjeuje svoju vlast (a istovremeno i funkcionisanje drutva u cjelini) koristei monopol fizike sile koji joj stoji na raspolaganju. Dravni aparat prinude sankcionie svako ponaanje koje nije u skladu sa pravilima koje je ona propisala. Postojanje prinude inherentno je ostvarivanju cilja pravnih normi, stoga se o krivinom pravu moe govoriti tek sa nastankom drave. Nestankom prvobitne drutvene zajednice i uspostavljanjem aparata dravne prinude postojee norme koje su regulisale ponaanja u drutvu dobijaju drugaiju prirodu. Zato se paralelno sa postepenim jaanjem drave jo dugo sreu ustanove koje su postojale prije njenog nastanka kao to su progonstvo, talion, kompozicija. Neke od njih, poput krvne osvete, prisutne su i danas u nerazvijenim regionima Evrope (Albanija, Kosovo, Krit) 2. Najvei broj sankcija ovog tipa zasniva se na privatnoj reakciji (osveti) bez kontrole vieg drutvenog aparata, to je tradicija koju je teko iskorijeniti. Kao i na primjeru drugih velikih i kompleksnih pravnih oblasti, tako je i proces heterogenizacije i paranja krivinog prava u vie samostalnih i relativno odvojenih pravnih disciplina tekao dugo vremena i to na takav nain da je intenzitet njegovog razdvajanja na manje cjeline varirao u skladu sa burnim i temeljitim drutvenim promjenama i procesima. Prvi propisi o krivinim djelima i kaznama pojavili su se polovinom sedamnaestog vijeka (Constitutio Criminalis Carolina iz 1532. godine), dok je proces diferencijacije krivinopravnih nauka zapoeo krajem osamnaestog, trajao tokom cijelog devetnaestog, da bi se nastavio u dvadesetom vijeku u drastino drugaijem i kompleksnijem geopolitikom i socio ekonomskom ambijentu posleratovske Evrope. Taj proces tekao je od homogenog ka heterogenom, a u retrospektivnoj liniji istorijskog razvoja prvo je dolo do diferencijacije materijalnog i procesnog prava stvaranjem prvih kodifikacija 3. Kao i do tad, cjelokupno sazrijevanje krivinopravne nauke odvijalo se u neposrednoj vezi sa zahtjevom za zatitu prava graana. Dalji tok diferencijacije krivinog prava tekao je kroz devetnaesti vijek, a poseban trag na njegov razvoj ostavila je italijanska pozitivna kola (kao reakcija na klasinu
2 3

dr Zoran Stojanovi: Krivino pravo, CID, Podgorica, 2009., str. 48 dr Drago Radulovi: Krivino procesno pravo, Pravni fakultet, Podgorica, 2009., str, 2

kolu krivinog prava) usljed ijeg uticaja dolazi do odvajanja kriminologije kao samostalne krivinopravne nauke. Proces diferencijacije, barem u njegovom najkrupnijem obliku, okonava se autonomijom penologije kao posebne discipline. Najvidljivija posledica procesa diferencijacije krivinog prava jeste podjela na krivino materijalno i krivino procesno pravo. Normama krivinog materijalnog prava odreuje se pojam krivinog djela, propisuju se krivine sankcije, kao i uslovi za njihovu primjenu. Sa druge strane, krivino procesno pravo za predmet prouavanja ima krivini postupak, kao zakonom ureeni tok rasvjetljenja i reenja krivine stvari. Preduzimanjem odreenih radnji od strane dravnog organa, drava mora da utvrdi stepen istinitosti dokaza koji ine osnovanu sumnju u postojanje krivinog djela (a koja je temelj pokretanja istrage kao prethodne faze krivinog postupka) odnosno da istrai da li je krivino djelo uinjeno, ko je uinilac i da li postoje svi neophodni uslovi za primjenu krivine sankcije. Nabrojane radnje upravo su sr krivinoprocesnog prava kao nauke, a njegova sutinska povezanost sa krivinim materijalnim pravom izraena je u lanu 2 Zakona o krivinom postupku: Krivinu sankciju uiniocu krivinog djela moe izrei samo nadleni sud u postupku koji je pokrenut i sproveden po ovom zakoniku. . Tri osnovna sistema krivinog postupka razvila su se i izdvojila u razliitim vremenskim periodima tokom duge istorije razvoja krivinoprocesnog prava. To su akuzatorski (optuni), inkvizitorski (istrani) i savremeni (mjetoviti) sistem krivinog postupka. Akuzatorski tip krivinog postupka javio se u periodu robovlasnikog drutva, a iru primjenu naao je u klasnim drutvima antikih civilizacija Grke i Rima. Stranke u akuzatorskom postupku jesu tuilac i tueni, a karakteristino je da se u funkciji tuioca nije moglo nai lice koje predstavlja javnog tuioca jer takva funkcija nije postojala. Ovaj tip krivinog postupka odvija se u vidu spora izmeu dvije stranke pred objektivnim sudom, a teret dokazivanja leao je na tuiocu. Za razliku od akuzatorskog sistema krivinog postupka u kojem je akcenat stavljen na zatitu prava tuene strane, u srednjem vijeku javio se novi tip krivinog postupka koji je u prvi plan isticao potrebu za brom i efikasnijom krivinopravnom procedurom, a to je trebalo postii jednostavnijom formom postupka. Inkvizitorski sistem po prvi put je podjelio krivini postupak na vie faza, to je tekovina koju je preuzeo i dananji sistem rasvjetljenja i reenja krivine stvari. Osnovna karakteristika ovog postupka jeste kumulacija sve tri krivinoprocesne funkcije (funkcije optube, odbrane i suenja) u rukama jednog lica inkvirenta, to mu je garantovalo gotovo neograniena ovlaenja u krivinom postupku, a okrivljenog umjesto na subjekta, svelo na objekat istog postupka. Nakon francuske buroaske revolucije, a u skladu sa optim pravilom da je krivino pravo, kao i pravo uopte, refleksija drutvenih odnosa i socijalnog stanja u jednom drutvu, nastao je novi tip krivinog postupka savremeni (mjetoviti) tip koji se primjenjuje i danas. Ovaj postupak predstavlja sintezu elemenata oba istorijska tipa krivinopravne procedure i to u onom obimu i na onaj nain koji predstavlja skladan dio modernog graanskog i demokratskog drutva, a jo preciznije otjelotvorenje vrstog humanog principa presumpcije nevinosti okrivljenog u krivinom postupku. Savremeni krivini postupak ima dva stadijuma: prethodni i glavni krivini postupak (koji su dalje podjeljeni na vie manjih 4

faza), a osnovne krivinoprocesne funkcije odvojene su i date posebnim subjektima: ovlaenom tuiocu, okrivljenom i sudu. Tri su tipa tuioca u savremenom krivinom postupku: dravni tuilac (kao predstavnik dravne vlasti i njene funkcije monopola fizike prinude kojim ona nastoji obezbjediti pravilno odvijanje javnog ivota i drutvenih procesa), oteeni kao privatni tuilac i oteeni kao supsidijarni tuilac u sluaju kada dravni tuilac ne preduzme krivino gonjenje ili od njega odustane. Ovaj tip postupka predstavlja spoj suprotnih tendencija koje su odlikovale prethodne istorijske postupke: nastojanja da se zatite sloboda i prava ovjeka, ali u isto vrijeme obezbjede brzina i efikasnost krivinog postupka. Zakon o krivinom postupku Crne Gore donesen 2009. godine usvojio je mjeoviti sistem procedure krivinog gonjenja, uz prisustvo elemenata akuzatornosti u veoj mjeri to je odlika krivinopravnih sistema utemeljenih na evropsko kontinentalnom pravu. Meutim, trend opte globalizacije i ujednaavanja pravnih i politikih sistema razliitih drava svijeta ostavio je traga i na nova zakonska reenja usvojena kod nas pa tako i nae pravo usvaja neke pravne principe i iskustva anglo saksonskog prava. Osnovne novine koje donosi Zakon o krivinom postupku ogledaju se u prelasku sa sudske na tuilaku istragu, davanja jo veeg znaaja naelima neposrednosti i kontradiktornosti u krivinom postupku, kao i uvoenju novog instituta sporazuma o priznanju krivice.

Naelo ne bis in idem

Krivini postupak i njegovo odvijanje osnovni su predmet krivinoprocesnog prava. Moe se definisati na vie naina, izmeu ostalog i kao skup zakonom predvienih procesnih radnji upravljenih na donoenje sudske odluke (realistiko shvatanje)4 ili kao sistem pravno ureenih drutvenih odnosa koji nastaju izmeu dvije strane u procesu rjeavanja krivine stvari: dravnih organa i pojedinih pripadnika drutva. Meutim, opteprihvaena i sadrajnija definicija krivinog postupka jeste ona koja predmet krivinoprocesnog prava identifikuje kao pravno ureeno ponaanje krivinoprocesnih subjekata u postupku rasvjetljenja i reenja krivine stvari. Postoji vie vrsta krivinog postupka, od kojih su najznaajniji redovni i posebni krivini postupak, a svaki od njih odvija se kroz odreene faze, u skladu sa savremenim sistemom postupka: faze istrage, optuivanja, pripremanja glavnog pretresa, sam glavni pretres (kao najvaniji stadijum itavog krivinog postupka) i donoenje presude. Krivini postupak temelji se na vie optih naela koja vuku korijene iz rimskog i srednjevjekovnog prava, poput principa presumpcije nevinosti ili pravila in dubio pro reo. Naelo drugaije sadrine, ali jednakog znaaja za krivini postupak jeste ne bis in idem. Ne bis in idem je latinski izraz koji znai ne dva puta o istom , a sutinski oznaava pravilo po kom se nikom ne moe suditi za krivino djelo za koje je ve pravosnanom sudskom odlukom osuen ili osloboen optube. Drugim rijeima, ovo naelo garantuje da ni protiv koga ne moe biti dvaput pokrenut isti pravni postupak po istoj stvari o kojoj je prethodno ve odlueno
4

dr. Toma ivanovi: Osnovni problemi krivinog i graanskog procesnog prava (postupka), Beograd, 1940., str 5,

pravosnanom sudskom odlukom. Ovaj princip vue korijene iz rimskog graanskog prava, ali sutinski potie od pravila zabrane dvostruke optube (autrefois acqiot) koje se nalazi u common law sistemu. Naelo ne bis in idem nalo je svoje mjesto i u Ustavu Crne Gore u poglavlju koje govori o zatiti ljudskih prava i sloboda, gdje je uvrteno u grupu linih prava i sloboda. lan 36 Ustava tako utvruje da se nikome ne moe ponovo suditi niti moe biti ponovo osuen za isto kanjivo djelo, to predstavlja dosljednu primjenu pomenutog naela. Zakon o krivinom postupku takoe sadri ovo pravilo, propisujui na decidan i saet nain u lanu 6 da Niko ne moe biti ponovno suen za krivino djelo za koje je pravosnanom odlukom osuen ili osloboen optube, osim u sluaju predvienom ovim zakonikom . Ovom odredbom na Zakon o krivinom postupku slijedi praksu usvojenu u zakonodavstvu Evropske unije, kao i odredbe koje ine sastavni dio drugih akata evropske zajednice poput engenskog sporazuma o slobodnom protoku ljudi, robe i kapitala meu zemljama lanicama Evropske unije (lanovi 54 58 Konvencije o implementiranju engenskog sporazuma CISA), Zelenom papiru (The Green Paper) Evropske unije koji govori o pitanju sukoba nadlenosti u krivinom pravu meu dravama lanicama, a dotie se i principa ne bis in idem, ili odredbi Evropske konvencije o ljudskim pravima (ECHR). Naelo ne bis in idem proistie iz pravnog dejstva pravosnanih sudskih odluka (kao i instituta pravosnanosti u pravnom sistemu uopte), a njegova primjena, izmeu ostalog, opravdava se razlozima pravinosti, ljudskih prava i pravne sigurnosti graana. U suprotnom, postojala bi opasnost da jednom licu bude vie puta sueno za krivino djelo za koje je ve na osnovu pravosnane sudske odluke odsluio kaznu ili bio osloboen od optube, a pravna nesigurnost podriva osnovne temelje na kojima se zasniva funkcionisanje i stabilnost drutva. Ovo naelo iskljuuje i zabranjuje mogunost da se jedno lice - krivinoprocesni subjekt dva ili vie puta u isto vrijeme ili sukcesivno pojavi u krivinom postupku u tom svojstvu u istoj krivinoj stvari i titi ga od tereta da se po istom predmetu sa istim strankama vodi vie paralelnih postupaka. Meutim, kao posledica pravosnanosti sudske odluke javlja se mogunost prigovora res iudicata (prigovor presuene stvari). Naelo ne bis in idem nalazi svoju primjenu samo ukoliko se radi o krivinom postupku koji se bavi istovjetnim krivinim djelom i uiniocem kao i u krivinoj stvari po kojoj je ve donesena pravosnana sudska odluka ili o kojoj postupak jo tee. Zato je prethodno neophodno utvrditi identitet krivinog djela i njegovog uinioca (objektivni i subjektivni identitet). Objektivni identitet postoji kada, u sluaju voenja krivinog postupka za koji se sumnja da je istovjetan sa krivinim postupkom za koji je ve donesena pravosnana sudska odluka, injenino stanje iz nove optube i injenino stanje iz pravosnane presude ine jednu kriminalnu koliinu. Takoe, o istom objektivnom identitetu radie se i onda kada nova optuba sadri nove injenice koje nisu u neophodnoj mjeri razliite od ve okonanog krivinog postupka da bi se mogao graditi novi. Za razliku od objektivnog identiteta, kojeg je po pravilu tee utvrditi, subjektivni identitet postojae uvijek kada je pokrenut novi postupak ili podignuta optuba protiv istog lica na koje se odnosi ranija sudska presuda, a uz to se radi o istom krivinom djelu. Istovjetnost postoji i kada se isto okrivljeno lice u novom krivinom postupku pojavljuje sa neto drukijim obiljejima, npr. ovog puta nalazi se u svojstvu lica optuenog za saizvrilatvo 6

u krivinom djelu, umjesto za direktnog uinioca, kako je to bio sluaj u ranije okonanom krivinom postupku na osnovnu pravosnane sudske presuda nadlenog suda.

Ne bis in idem u zakonodavstvu Evropske unije

Kada je rije o zakonskim reenjima u evropskom pravu, od znaaja je Rimski statut koji predstavlja temeljni osnov na kom je formiran Meunarodni krivini sud (International Criminal Court - ICC). Prema Rimskom statutu, naelo ne bis in idem ima neobino znaenje u poreenju sa nadnacionalnim pravnim reenjima Evropske unije. Iako je nadlenost Meunarodnog krivinog suda istovjetna nadlenostima sudova zemalja lanica Evropske unije, lanovi 9 i 10 ovog Statuta polaze od drugaijeg stanovita i propisuju da naelo ne bis in idem, izmeu ostalog, ima ulogu u pojanjavanju znaenja presuda Meunarodnog krivinog suda koje generalno imaju veu pravnu snagu od presuda domaih sudova drava lanica EU. Drugim rijeima, sudovi drava lanica ne mogu nastupati kao drugostepene sudske instance u sluajevima koji potpadaju pod nadlenosti Meunarodnog krivinog suda ako je dotini ve donio presudu po istoj krivinoj stvari. Meutim, ICC moe da sudi licima kojima je ve presueno pravosnanom sudskom odlukom u postupku voenom pred domaim sudovima i to u dva sluaja: ako je nacionalni sud krivino djelo oznaio kao ordinarno i ukoliko postoje sumnje u nepristrasnost i objektivnost nacionalnog sudstva, sumnju da se on u jednom krivinom postupku postavio kao tit okrivljenom od primjene pravnih odredbi domaeg ili evropskog zakonodavstva, kao i u sluaju da se domae suenje smatra nepravinim po nekim fundamentalnim pravnim naelima. Rasprava o naelu ne bis in idem nala je svoje mjesto i u praksi Evropskog parlamenta i Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu. Zakonodavstvo evropske zajednice na vie mjesta definie naelo ne bis in idem kao pravo svakog lica da ne bude sueno ili kanjeno u krivinom postupku za isto krivino djelo za koje je ve pravosnano osueno ili osloboeno optube u okviru zakonske regulative Evropske unije. Ne bis in idem je opti pravni princip, povezan sa naelom potovanja injenice da je o jednoj krivinoj stvari ve na zakonit nain presueno, kao i injenice da ljudska prava i slobode predstavljaju nosei stub na kojem je zasnovan cjelokupan projekat evropskoj jedinstva olienog u ekonomsko politikoj tvorevini pod nazivom Evropska unija. U kontekstu pravne saradnje u oblasti krivinog prava i prevencije kriminaliteta, drave lanice dune su da rade na zajednikom regulisanju kaznenih normi, gdje spada i pitanje naela ne dva puta o istom koje je takoe regulisano brojnim normama evropskog zakonodavstva. Konano, pitanje primjene ovog principa od posebnog je znaaja i u oblastima imigracije, ekstradicije i azila, kako u kontekstu osnivakog akta Evropske unije (lan 50), tako i kada je rije o sporazumima izmeu lanica EU (ili same unije u cjelini kao pravnog subjekta) i treih drava. lanovi 54, 55, 56, 57 i 58 engenskog sporazuma posveeni su principu ne bis in idem.5 Ovo naelo trenutno se primjenjuje na najviem nivou u svim
5

European Parliamant legislation (www.europarl.com)

dravama koje pripadaju engenskoj zoni, kao i u dravama koje su pristupile evropskoj zajednici u poslednjem velikom proirenju 2004. godine i ostrvskim dravama (Ujedinjenom Kraljevstvu i Irskoj). Pomenuti princip svoje mjesto naao je i u Povelji o osnovnim ljudskim pravima Evropske Unije, Evropskoj konvenciji o ljudskim pravima (EHCR), kao i Zelenom dokumentu Evropske komisije koji govori o pitanjima sukoba sudskih nadlenosti u oblasti krivinog prava.

Pravosnanost i izvrnost
Naelo ne bis in idem usko je povezano sa institutima pravosnanosti i izvrnosti koja svoju punu pravnu snagu ispoljavaju upravo u procesnim pravima, najvie u krivinoprocesnom pravu. Uslov za primjenu ovog naela nalazi se u neophodnom faktikom stanju u vidu donesene pravosnane sudske odluke po jednoj krivinoj stvari koja je garant pravne sigurnosti krivinoprocesnih subjekata (prvenstveno okrivljenog) da je pravna procedura okonana i da ne moe biti predmet ponovnog odluivanja i izmjene na njihovu tetu i o njihovom troku. Teorija je definisala dvije vrste pravosnanosti materijalnu i formalnu. Materijalna pravosnanost podrazumjeva da je jednom sudskom odlukom stvorena nova pravna situacija, odnosno nova faktika situacija izmeu krivinoprocesnih subjekata koju novom sudskom odlukom (presudom) vie nije mogue izmjeniti. Materijalna pravosnanost moe se dovoditi u pitanje iskljuivo vanrednim pravnim ljekovima6 Formalna pravosnanost znai da se sudska odluka odluka vie ne moe pobijati albom ili alba na odluku nije dozvoljena. Pored ovog, postoje jo dva sluaja kada sudska presuda moe postati pravosnana: ukoliko je ovlaeno lice propustilo prekluzivni rok za podnoenje pravnog lijeka i ako sud odbije izjavljeni pravni lijek. Ista pravila kao i za presude primjenjuju se prema reenjima (u upravnoprocesnom pravu npr.) Kako je izjavljivanje i odluivanje o pravnim ljekovima uslovljeno potovanjem zakonom propisanih prekluzivnih rokova, tako je od velikog znaaja pitanje nastupanja pravosnanosti jedne sudske odluke. Pravosnanost sudske odluke na koju je izjavljena alba nastupa onog dana kada je donesena odluka suda pravnog lijeka (tako npr. ako je alba odbaena, pravosnanost nastupa danom donoenja reenja o odbaaju able). Kada je rije o pasivnom sticanju pravosnanosti, u sluaju proputanja roka za izjavljivanje albe, pravosnanost nastupa narednog dana po isteku roka za albu, a u sluaju da se stranka odrekne prava na njeno podnoenje, sudska odluka smatra se pravosnanom od dana kada je stranka dala izjavu. to se tie izvrnosti kao karakteristike pravnih akata, sudska presuda smatra se izvrnom kad je pravosnana, a za njeno izvrenje ne postoje zakonske prepreke. Ako stranke nisu izjavile albu na donesenu presudu ili su se odrekle prava na albu ili su odustale od njenog podnoenja, onda je jedna sudska odluka izvrna danom isteka zakonom propisanog roka za podnoenje redovnog pravnog lijeka. Neka sudska reenja, poput reenje o odreivanju
6

dr Drago Radulovi: Krivino procesno pravo, op. cit., str. 232.

pritvora, postaju izvrna i prije njihove pravosnanosti, to je izuzetak od uobiajenog pravila. Dakle, pravosnanost u krivinopravnom smislu kao institut usko povezan sa naelom ne bis in idem i njegovom praktinom primjenom, znai da je okrivljeni osloboen ili osuen za krivino djelo koje mu se stavlja na teret: nakon to se nije alio, pa je presuda protekom vremena postala pravosnana; nakon to se nakon donoenja presude odrekao prava na albu, pa presuda istog trenutka postaje pravosnana; ili nakon to je podnio albu na presudu pa je drugostepeni sud (Vii ili Apelacioni sud) donio odluku po albi. albu moe izjaviti ili se nje odrei kako okrivljeni, tako i ovlaeni tuilac u krivinom postupku.

Literatura
* Dr. Drago Radulovi, Krivino procesno pravo , Pravni fakultet, Podgorica, 2009. * Dr. Momilo Gruba, Krivino procesno pravo , Kultura, Beograd, 1995. * Dr. Zoran Stojanovi, Krivino pravo , CID, Podgorica, 2009. godine * Dr. Radomir Luki Uvod u pravo , Savremena administracija, Beograd, 1975. * Zakon o krivinom postupku, Slubeni list Crne Gore br. 57/09, 2009. * Ustav Crne Gore, Slubeni list Crne Gore br. 01 514/22, 2007. www.legal-dictionary.com European Parliament (www.europarl.eu) www.europa.eu

10