Transformatrler

Transformatr nedir ?
Alternatif akmn gerilimini veya akmn alaltmaya veya ykseltmeye yarayan devre elemanlarna "transformatr" denir. Alternatif akm elektromanyetik indksiyon yoluyla bir sargdan dier sargya aktarlr ve frekans deimez.

Nerelerde kullanlr?
Gerilim veya akm drmek ya da ykseltmek Empedans uygunluu salamak. Ayn g hattna bal aseleri ortak birden fazla devreyi ters balant durumunda oluabilecek ksa devrelerden korumak.

Yaps
Primer sarg: Giri olarak kullanlan sarmdr. Bir transformatre gerilim primer sarglarndan uygulanr. Sekonder sarg : k olarak kullanlan sarmdr. Primer sarglarna uygulanan alternatif gerilim, elektromanyetik indiksiyon yoluyla sekonder sarglarna aktarlr. Nve (ekirdek) : Transformatrlerin en i ksmnda hava veya demir dolgulu olmak zere primer ve sekondere ait tellerin sarld nve (ekirdek) bulunur.

Primer Sargs

Demir ekirdek

Manyetik Ak

Sekonder Sargs

alma Prensibi

Primer sarglarna uygulanan alternatif gerilim nve zerine sarl primer sarglar tarafndan manyetik bir alan oluturur Oluan manyetik alan sekonder sarglarn keserek sekonderde bir gerilim indklemesine sebep olur Primer ve sekonder arasnda direkt bir kablo balants olmamasna ramen oluan elektro manyetik alan ile primerden sekondere bir g transferi gerekletirilmi olur.

Transformatrn sekonderinde devaml bir gerilim indklemesi oluabilmesi iin manyetik alann devamll gerekir. Manyetik alan oluumu iin ise deiken bir akm uygulanmas arttr. DC akmda nve zerinde bir manyetik alan olumaz. Bu nedenle transformatrler alternatif akm esasna gre alrlar.

Sembollerde primer ve sekonder noktalarnn karlkl konmas ayn fazda olduklarn, zt ynde konmas ise 180 faz fark olduunu gsterir . Eer sembol zerinde nokta kullanlmamsa bu kez primer ve sekonder gerilimlerinin 180 faz farkl olduu kabul edilir.

eitleri

1- G transformatrleri
Bu tip transformatrler genellikle g kaynaklarnda kullanlan ve giri gerilimini artrp azaltan transformatrlerdir. Kendi iinde azaltan ve oaltan tip olmak zere ikiye ayrlr.

a) Azaltan tip transformatrler :

Primere uygulanan AC gerilimin sekonderden azaltlm olarak elde edilmesini salayan transformatr eidine "azaltan tip transformatr" denir. Elektronikte g kayna yapmnda azaltan tip transformatrler kullanlr. Bu tip transformatrlerin primer sargs ince kesitli tellerden ve ok sarml iken sekonder sargs kaln kesitli ve az sarml olarak imal edilir.

b) oaltan tip transformatrler :

Primere uygulanan AC gerilimin sekonderden ykseltilmi olarak elde edilmesinin salayan transformatr eidine "oaltan tip transformatr" denir. Bu tip transformatrlerde primer sargs az sarml iken sekonder sargs ok sarmldr.

2- zolasyon transformatrleri
Ayn g hattna bal farkl iki elektronik cihaz ortak ase kullanlmak durumunda kalndnda aseler arasnda meydana gelebilecek ters balantnn nne gemek iin izolasyon transformatrleri kullanlr. zellikle elektrik-elektronik atelyelerindeki prizler ile ebeke gerilimi arasna balanr. Sekonder ularndan alnan gerilim ise atelyedeki prizlere uygulanr. Bu durumda atelye prizleri ile ebeke birbirinden izole edilmi olur. Dolaysyla sekonder tarafndaki ulardan: sadece birisiyle birlikte ayn anda topraa yada; herhangi bir yere dokunulduunda elektrik arpmaz. Ancak sekonder ularnn ikisine ayn anda dokunulursa elektrik arpar.

3- Ses frekans transformatrleri

Genellikle ses frekans (audio) amplifikatr devrelerinde katlar aras veya mikrofon ve hoparlrlere empedans uygunluunu salamak amacyla kullanlrlar. Giri, k, hat ve kademe olmak zere drt eit transformatr kullanlr.

a- Giri transformatrleri
Empedans uyumluluu ve sinyal ykseltme ilemleri iin kullanlr. Bu tip transformatrlerin primer ve sekonder sarglarnn sarm saylarna gre farkl empedans deerleri elde edilir. Farkl sarm saylar deiik sinyal dzeylerinin olumasna neden olur. Mikrofonlarn empedans ortalama 200-600 arasnda deiir. Bir ses ykseltecinin giri empedans ise ortalama 200K gibidir. Bu deerler yaklak olup kullanlan mikrofonun cinsine ve ykseltecin tipine gre deiim gsterir.

b-k transformatrleri
Amplifikatr devresi k empedansn hoparlr empedansna uygunlatrr. Hoparlrlerin empedanslar genelde 4 -16 civarnda dk deerlidir. Eer ses frekans ykseltecinin k daha yksek deerlerde ise Aradaki empedans uygunluu transformatrler yardmyla gerekletirilir. Bylelikle hoparlre maksimum g aktarm salanm olur.

c- Hat transformatrleri
Amplifikatr ve hoparlr arasndaki mesafeden dolay oluacak kayplar nlemek amacyla, Ayn amplifikatre ok sayda hoparlr bir arada uygun ekilde balamas amacyla kullanlrlar

d- Kademe transformatrleri
Bir ses ykseltecinin kn dier bir ses ykseltecinin giriine uygulamak iin kullanlan bir baka kuplaj transformatr ise kademe transformatrleridir. Kademe transformatrleri ykselte katlar arasnda empedans uygunluu saladndan ykselte sisteminde ilave gerilim kazanc salar. Kademe transformatrlerinin ortalama giri empedans deeri lOK'dan 200K'ya kadar deiim gsterirken k empedanslar 1K veva 2K civarndadr.

4- Yksek frekans transformatrleri

Yksek frekans transformatrleri, ses frekans dzeyinin st snr olan 20KHz'in zerindeki frekanslarda alrlar. Bu tr transformatrlere ayn zamanda "radyo frekans (RF) transformatrleri " denir. Radyo frekans transformatrleri gevek kuplajl olup kuplaj katsays 0,65 civarndadr. Radyo frekans transformatr olarak kullanlan dier bir transformatr eidi "arafrekans (IF) transformatr" dr. Bu transformatrler radyo frekans snrlar ierisinde olmak kaydyla belirli ve dar bir frekans bandnda alan transformatrlerdir.

5- Pals transformatrleri
Darbe transformatrleri, darbe iaretini grltsz olarak geiren geni frekans bantl transformatrlerdir. Bu tip transformatrler AC/DC evirici, DC/DC evirici olarak zellikle telekomnikasyon sistemlerinde tercih edilirler. Gnmzde PC'lerde modem kartlar zerinde ska kullanlrlar. Tristr ve triyak gibi elemanlar tetikleme ilemi iin kullanlar.