SORULARLA PARKNSON HASTALII

HASTA VE YAKINLARI N BR REHBER PARKNSON HASTALARI N EGZERSZLER

DR. OKAN DOU

indekiler
I. Parkinson Hastaln anlamak a. Genel bilgiler b. Parkinson Hastal nedir? c. Nasl tedavi edilir? d. Parkinson Hastalnn motor olmayan belirtileri nelerdir ve tedavileri II. lalar ve dier tedavi yntemleri III. Egzersiz klavuzu 19 37 2

SORULARLA PARKNSON HASTALII

HASTA VE YAKINLARI N BR REHBER PARKNSON HASTALARI N EGZERSZLER
Sevgili Dostlar, Parkinson Hastalna sahip olanlar, bir Parkinson hastas ile birlikte yaayanlar, aile yeleri, arkadalar; bu hastaln tedavisinde grev alan uzmanlar, aratrmaclar, hepimizin ortak beklentisi Parkinson Hastal ile birlikte yaamay kolaylatracak yntemler bulmak ve elbette kesin tedaviye ulamaktr. Parkinson Hastal ile birlikte karlalacak sorunlar aabilmek iin ncelikle hastalk konusunda daha donanml olmalyz. Bu bilgi ile birlikte daha iyi olma arzusu birleince inanyoruz ki hastalk ile daha kolay bir yaam mmkn olabilecektir. Parkinson Hastal bir ok belirtiye neden olmaktadr ve her hastada farkl belirtiler kmesi ve sonular bulunur. Ancak hemen her hastada temel sorun hastalk belirtilerinin hayat kalitesi zerine yapt olumsuz etkilerdir. Bu kitapk sizlere hastal tantmak, gnlk yaam sorunlar ile baetmeye ynelik baz stratejiler nermek zere yazlmtr. Umuyorum ki bu alandaki bir a kapatacak bu kaynak sizlere yardmc olacaktr. Kitapk hastalk hakknda baz bilgiler ardndan srasyla hastalk belirtilerinin gnlk yaamda yol at sorunlarla baetme yntemleri hakknda bilgiler ve neriler sunacaktr. Bu kitapn hazrlanmas sresince desteklerini esirgemeyen ve gereklemesini salayan Lundbeck laa ve yetkililerine teekkr ederim. Kitap ierisinde kendi yklerini yazan sevgili hastalarmz ve yaknlarna zellikle Glnur Kele Hanmefendiye de destekleri iin sonsuz teekkrlerimi sunuyorum. Egzersiz nerileri blmnde gnlk yaamda kolaylkla uygulanabilecek hareketler resimlerle gsterilmitir. Yararl olmas dileiyle, Okan Dou Mersin, 2012
1

Parkinson Hastal nedir?

Parkinson Hastal (PH) kronik ilerleyici bir hareket hastaldr. Beyinde bulunan ve nron ad verilen sinir hcrelerinin kayb ve ardndan gelien deiiklikler nedeniyle ortaya kar. Nron ad verilen beyin hcrelerinin zel bir grubu dopamin ad verilen bir kimyasal madde retir. Dopamin bir kimyasal mesaj ileticisidir ve zellikle hareketlerimizin kontrolnde ve koordinasyonunda grev alr. PHde ortaya kan belirtilerin byk bir ksmndan dopamin reten hcrelerin yava yava lmesi sorumludur. Bu hcrelerin %60-80 orannda kayba uramas sonucu hastalk belirtileri ortaya kar. Hastaln yllar iinde ilerlemesi ile birlikte beyinde retilen dopamin miktar giderek azalr ve hareketler zorlamaya balar.

Parkinson Hastalnn belirtileri nelerdir?

PH, hareketlerde yavalama yani bradikinezi, istirahat halinde beliren titreme, kaslarda sertlik ve denge sorunlarndan oluan ana belirtilere sahiptir. Bu belirtilerden bradikinezi kendisini ok farkl ekillerde gsterebilir. Sklkla yzn mimik kaslarndaki yavalamann bir sonucu olarak bradimimi olarak bilinen belirti ile hastalarn yz ifadesi donuklar, canlln yitirmeye balar. Gz krpma says azalr. Bu erken belirti zaman zaman yalln bir sonucu olarak yorumlanabilir. Bir dier belirti yaz yazarken harflerin klmesidir. Hastalk uzuvlarda yavalamaya neden olduundan, rnein kolda baladnda, tutulan koldaki yavalk kendisini canszlk, beceriksizlik, abuk yorulma eklinde belli edebilir. Ayrca tutulan kolun yrrken dier tarafa gre az salland ya da sallanmad dikkati ekebilir. Eer hastalk ayak ya da bacakta yavala neden olursa tutulan ayan yrrken yere srnmesi ve bu durumun yrmenin devam ile belirmesi gzlenebilir. Konumada yavalama ve ses tonunun monotonlamas da bir dier yavalk rneidir. Dnce akmnn yavalamas sonucu konumaya verilen tepkilerde yavalama da gzlenebilir. stirahat titremesi en sk karlalan balang belirtisidir ve en sk hekime bavuru nedenidir. En sk eller-kollar olmak zere, ene, dudaklar ve bacaklarda da titreme grlebilir. Bu titremenin en nemli zellii tutulan uzuv tamamen istirahat halinde iken ortaya kmasdr. rnein bir koltukta oturur halde kollar desteklenmiken bir kolda balayan titreme bir rnek olarak verilebilir. Ayrca yrrken ortaya kan titreme de bunun bir dier grnmdr. Bu titreme genellikle hareket ile ortadan kalkma ya da azalma eilimindedir. Yani hastann titreyen eli rnein bardak tutarken, bir eye
2

uzanrken ya da dikkati o uzva verildiinde yatr. Zaman zaman ise sregiden bir hareket veya pozisyon sresince istirahat halindeki titremenin tekrar ortaya kt da gzlenir. Rijidite olarak adlandrlan kaslarda sertlik, birbirine ters alan kaslar arasndaki uyumsuzluun bir yansmas olarak tutulan kaslarn muayene edildiinde hareket esnasnda harekete kar diren gstermesi eklinde farkedilir. Denge bozukluu, genellikle hastaln ileri evrelerinde ortaya kan bir belirti olup dmelerin ana nedenini oluturur.

lkemizde ve dnya zerinde Parkinson hastalarnn says nedir? Ne kadar sk rastlanan bir hastalktr?

Tm dnya zerinde halen 5 milyon hasta olduu tahmin edilmektedir. lkemizde gerekletirilen birka almaya gre hastaln skl dier lkelerle benzerlik gstermektedir ve tahminen 100.000 hasta olduu dnlmektedir. Hastalk 65 ya st bireylerde %1 orannda grlr ve 85 ya zerinde bu oran %5lere kadar kmaktadr. Bu nedenle yalln sk grlen hastalklar arasndadr. lkemizde ve gelimekte olan birok lkede en nemli sorunlardan birisi Parkinson Hastal belirtileri gstermesine ramen hastalarn tedavi iin hekime ya da bir salk kuruluuna bavurmamalardr. Van ili Bakale ilesinde Dr. Burcu Dursun ve arkadalarnn yapt almaya gre tespit edilen hastalarn %60 ortalama 4.6 yllk hastala ramen doktora bavurmamlardr. Bu veri lkemizde halen tedavi almayan ok sayda hasta olduuna iaret etmektedir.

Parkinson Hastalnn 10 erken belirtisi

Bazen Parkinson Hastal tans koymak zor olabilir. Parkinson Hastalnda beyninizde nemli bir kimyasal madde olan Dopamin retimi durur. Bu kimyasal madde vcudunuzun hareket etmesine yardmc olur. Parkinson Hastalnz varsa, bu maddenin yerine geen bir ila aldnzda daha iyi hareket edersiniz. Parkinson Hastal zamanla art gsterecektir, fakat doktorunuz uzun sre salkl kalmanzda yardmc olacaktr. Aada listelenen baz problemler Parkinson Hastalnn belirtisi olabilir. Tek belirti tek bana Parkinson Hastaln iaret etmez. Birden fazla belirti varsa doktorunuzu aramanz gerekir. 1. Titreme: Parmaklarnzda, elinizde, enenizde veya dudaklarnzda titreme fark ettiniz mi? Oturduunuzda bacanzda titreme var m? El ve bacaklarda titreme Parkinson Hastalnn erken belirtisi olabilir. Normal olan nedir? Ar egzersiz ve yorgunluk sonras olan titreme, ilalara bal titreme ve baz yaralanmalar sonrasnda ortaya
3

kan titreme normal insanlarda da grlebilir. Bu nedenlerle ortaya kan titremeler Parkinson Hastalna bal deildir. 2. El yazsnda klme: El yaznzda geen yllara gre aniden klme oldu mu? Yazdnz harflerin kldn, kelimelerin adeta skm grnmde olduunu fark edebilirsiniz. El yazsnda ortaya kan ani deiiklik Parkinson Hastalnn belirtisi olabilir. Normal olan nedir? Bazen yalanmakla, el veya parmaklarnzda sertleme varsa veya grme bozukluunuz belirginse, el yazs deiebilir. Fakat bu zaman iinde yavaa geliir, aniden ortaya kmaz. 3. Koku duyusunda kayp: Baz yiyeceklerin kokusunu alamadnz fark ettiniz mi? Eer muz, turu, meyan kk gibi yiyeceklerin kokusunu alamadnz fark ediyorsanz doktorunuza Parkinson Hastaln sormalsnz. Normal olan nedir? Koku duyusu nezle, grip, burun tkankl, st solunum yolu enfeksiyonlarnda deiebilir. Bu durum geicidir, hastalnzn dzelmesi ile birlikte dzelir. 4. Uyku sorunu: Derin uyku srasnda yatakta tekmeleme, vurma, rpnma gibi hareketler yapyor musunuz? Einiz bundan etkilenerek ayr yataa gemek istiyor olabilir. Uyku srasnda bu hareketler nedeniyle yataktan dyor olabilirsiniz. Uykuda ani hareketler Parkinson Hastalnn belirtisi olabilir. Normal olan nedir? Herkesin arada bir yatakta fazlaca dnerek uyuyamad bir gn olabilir. 5. Hareket etmede veya yrmede zorluk: Gvdenizde, kol ve bacaklarnzda katlk hissediyor musunuz? Bazen hareket ettike bu katlk azalr. Eer azalmazsa Parkinson Hastalnn bir belirtisi olabilir. Yrdnzde kollarnz sallamadnz fark edebilirsiniz veya baka insanlar size bunu syleyebilir. Erken belirtilerden biri omuz veya kalada ar veya katlk hissi olabilir. Hastalar bazen ayaklarnn yere yapm gibi olduunu sylerler. Normal olan nedir? Eer kolunuzu veya omzunuzu incittiyseniz, dzelene kadar o kolu kullanamayabilirsiniz. Ya da artrit gibi baka hastalklar da benzer belirtilere yol aabilir. 6. Kabzlk: Tuvalete kmakta zorlanyor musunuz? Kabzlk Parkinson Hastalnn erken bulgusu olabilir, doktorunuzla konuun. Normal olan nedir? Yeteri kadar su ve lifli yiyecek almazsanz tuvalete kmakta zorlanrsnz. Ayrca bazen ilalar kabzlk sebebi olabilir. Eer diyet ve ilalarla ilikili deilse kabzlk sorununuz iin doktorunuzla konuun. 7. Dk tonlu konuma: Normal sesinizle konutuunuzda baka insanlar sesinizin ok dk veya ksk olduu syledi mi? Eer ses tonunuzda deiiklik olduysa doktorunuzla grn. Bakalarnn iitme problemleri olduunu zannettiinizde, aslnda sorun sizin fazla yumuak ve ksk
4

sesiniz olabilir. Normal olan nedir? Souk algnl sesinizde deiiklie neden olabilir. Hastalnz dzeldiinde sesiniz de dzelir. 8. Maske yz: Kt bir ruh halinde olmamanza ramen, ciddi, depresif ve kzgn bir grnmde olduunuz sylendi mi? Bu ciddi grnml yz maske yz olarak adlandrlr. Bakalar bo baktnz veya pek gz krpmadnz sylyorsa doktorunuza Parkinson Hastaln sorun. Normal olan nedir? Baz ilalar bu tip ciddi bak ve yz grnmne neden olabilir, ila kesilince bu durum dzelir. 9. Ba dnmesi ve baylma: Sandalyeden kalktnzda ba dnmesi oluyor mu? Ba dnmesi ve baylma, Parkinson Hastal ile ilikili dk kan basncna bal olabilir. Normal olan nedir? Herkesin nadiren ayaa kalktnda benzer yaknmas olabilir. Fakat bu srekli olan bir durumsa doktorunuzla grn. 10. ne eilmek / Kamburlamak: Eskisi gibi ayakta dik duramyor musunuz? Eer aileniz, arkadalarnz vcudunuzda ne / yana doru eilme fark ediyorlarsa, bu Parkinson Hastalnn belirtisi olabilir. Normal olan nedir? Eer bir arnz varsa veya kemiklerinizde bir problem varsa duruunuz deiiklik gsterebilir.

Parkinson Hastal hangi yalarda balar?

Parkinson Hastalnn ortalama tan konma ya 60 ya civardr. Hastaln skl ya ile artmaktadr ancak tm hastalar iinde 50 ya altnda hastaln oran %510 civarndandr. Bu hastalar erken balang ya da gen balangl olarak kabul edilirler. Ayrca hastalk ok erken yalarda da balayabilmektedir. Hastaln 20 ya altnda balamas nadir deildir ve genellikle ailesel Parkinson Hastal mevcuttur. Erken balayan hastalarda ailede baka Parkinson hastalarnn bulunmas sk rastlanan bir bulgudur ve hastaln genetik kkenli olduuna iaret eder. lkemizde akraba evliliklerinin sk olmas nedeniyle ailesel Parkinson Hastal vakalar da sk grlmektedir. Bu hastalar ayr bir grup oluturmakta ve genetik danmanlk gerekli olabilmektedir. Sonu olarak Parkinson Hastal 16 ya ve zerinde her yata grlebilir ancak en sk olarak balang ya 60 ya civardr.

Parkinson Hastal ile Parkinsonizm arasnda ne farklar var?

Parkinson Hastal tans iin aslnda kesin inceleme testleri yoktur bu nedenle zaman zaman tansal sorunlar ortaya kabilir. Parkinsonizm terimi aslnda Parkinson Hastaln da kapsayan hareket yaval ile giden bir ok hastal ieren bir terimdir. Parkinson Hastal dnda Parkinson-art sendromlar ad verilen; hidrosefali, ilalarn neden olduu Parkinson gibi birok tablo bu kategoriye girmektedir. Bu hastalklarn ortak zellii belirtilerin birbirine benzemesidir ancak muayene bulgular, seyir, bulgularn dalm, ortaya k zellikleri bu tanlar arasnda ayrm yaplmasna olanak salar.

Parkinson Hastal tans nasl konur?

Parkinson Hastal tans genellikle nroloji uzmanlar tarafndan dikkatli bir sorgulama ve muayene ile konulabilir. Zaman zaman Parkinson belirtileri bir baka hekim tarafndan da farkedilebilir ve bu durumda sizi bir nroloji uzmanna ynlendirecektir. Parkinson Hastal tansnda zel bir kan testi veya inceleme yoktur. Ancak sklkla sizi muayene eden hekim ek tetkikler isteyecektir. Bunlarn amac Parkinson Hastaln taklit edebilen ve karabilen dier hastalklar dlayabilmektir. Belirtilerin ok hafif olduu hastalarda zaman zaman hekime bavurmalarna ramen baz belirtiler gzden kaabilir. Byle durumlarda hekimi uyarmak, sorunlar dikkatli bir ekilde anlatmak sizin grevinizdir. Doktorunuz size sorun olmadn belirtir ancak yaknmalarnz devam ederse tekrar muayene olmak yararl olacaktr. Bir Parkinson hastasn doktora gtren en sk belirti titremedir. Bu titreme genellikle vcudun bir tarafnda elde veya ayakta balar. Bazen dudak veya enede de balayabilir. Bu titremenin en nemli zellii kiinin uzvu istirahat halinde iken ortaya kmasdr. Bu nedenle bu belirti istirahat tremoru olarak anlr. Titreyen vcut blgesi hareket ettirildiinde ya da dikkat o yne evrildiinde titreme azalr ya da kaybolur. Yrmekle bu titreme ortaya kabilir ya da art gsterebilir. Bu belirti bir ok hekim tarafnda ok iyi tannr. Hastalar ve yaknlar tarafndan daha ge farkedilen dier belirtiler ise hareketlerde yavalama ve kaslarda katlktr. Sizi muayene eden nroloji uzman Parkinson Hastal iin hareketlerde yavalk, istirahat titremesi ve kaslarda katlk bulgularnn varl; bu bulgularn vcutta ortaya k yerleri; bu belirtilerin geliimi ve ilerleme zellikleri; bu belirtilerin tedaviye yantlar ile bir deerlendirme yaparak
6

byk bir doruluk oranyla Parkinson Hastaln tehis eder. Parkinson Hastalnda tanda phenin olduu baz durumlarda doktorunuz size baz ek testler yapabilir. Tan dorulama testleri ad verilen bu ilemlerde size poliklinik ortamnda ya da hastaneye yatrlarak baz ilalar uygulanr ve hastalk belirtilerinin ne kadar azald gzlenir. Belirtiler bu ilalarla %20 ve zerinde dzelmise bu bulgu Parkinson Hastal tans iin destekleyicidir. Tan ile ilgili sorun yaandnda www.parkinsondernegi.org ile iletiime geerek bilgi alabilirsiniz.

Beyin grntlemesi, beyin emar ya da tomografi ile tan konamaz m?

lkemizde mevcut ve yaygn bulunan beyin emar ya da tomografisi gibi inceleme yntemleri Parkinson ile karabilen baz hastalklarn dlanmasnda kullanlmaktadr ancak Parkinson Hastalnda u anda bu incelemeler hastala zg bulgu gstermezler. lkemizde bulunmayan ve dopamin sistemini ve metabolizmasn len baz ileri tetkikler ile tansal doruluk artrlabilmektedir ancak bu incelemeler hastalarn byk bir ounluunda gerekli olmamaktadr.

Parkinson Hastal hzl m ilerler?

ncelikle Parkinson Hastalnn her hastada farkl bir seyir ile ilerleyecei unutulmamaldr. Baz hastalarda titreme ana yaknma olurken dierlerinde yavalk ya da bir ksmnda dengesizlik n planda olabilir. Baz hastalarda olduka yava bir seyir ve yllar iinde belirtilerde ok az art olurken, baz hastalarda daha hzl ilerledii gzlemlenebilir. Dolaysyla ilerleme hz konusunda bir genelleme yapmak ok kolay deildir. Birok Parkinson Hastal tipi vardr ve her biri farkl seyir zelliklerine sahiptir. Bu konuda en doru ifade Parkinson Hastalnn ilerleyici bir hastalk olduu ancak bu zeliin kiiden kiiye ok byk deikenlik gsterdiidir.

Parkinson Hastalnda beyin hcrelerinde nasl bir deiim grlr?

Parkinson Hastal belirtileri beyinde substansiya nigra ad verilen hcrelerin ilerleyici bir ekilde kayb sonucu ortaya kar. Bu hcreler dopamin ad verilen bir kimyasal retirler ve bu madde beynin hareket ve koordinasyonla ilgili blmlerinde grev alr. Parkinson Hastalnda bu dopamin reten hcrelerin kayb sonucu dopamin miktar azalr. Beyinden vcuda nasl ve ne zaman hareket edeceine ilikin mesajlar yanl gitmeye balar ve kii hareketi balatmakta
7

ve kontrol etmekte glk ekmeye balar. Hastalarn ounda bu hcrelerin kayb ile Parkinson Hastalnn tipik bulgular olan titreme, yavalk, katlk ve dengesizlik ortaya kar. Parkinson hastalarnn sinir sisteminde dopamin reten hcreler dnda da kayplar yaanr ve bu durumda da uyku sorunlar, koku duyusu kayb, kabzlk, psikiyatrik belirtiler ortaya kabilir.

Parkinson Hastalnn sebebi nedir?

u ana kadar ok kapsaml aratrmalar yaplmasna ramen tam olarak Parkinson Hastalnn nedenleri ortaya karlamamtr. Bir ok aratrmac genetik ve evresel faktrlerin birlikte rol oynayarak oluturduunu dnr. Baz insanlarda zellikle gen yalarda balayanlarda genetik faktrler daha nemli bir rol oynayabilir. En nemli risk faktr yatr. Ya arttka hastalk grlme skl da artmaktadr. Genetik Faktrler Parkinson hastalarnn byk ounluu genetik kkenli deildir. Ancak hastalarn %15-25 kadar Parkinsonlu bir yakn olduunu bildirir. Bir ok aratrma ebeveyn veya karde gibi birinci derecede yaknlarnda Parkinson Hastal bulunan bireylerin dier insanlara gre 4 ile 9 kat daha fazla Parkinson Hastal gelitirme riskine sahip olduklarn gstermektedir. Eer ailenizde bir Parkinson hastas varsa sizde de hastalk ortaya kma ihtimali biraz artm bulunmaktadr. Son yllarda Parkinson Hastalnn dorudan genetik nedenleri de tespit edilmitir. Bu hastalar tm hastalarn kk bir grubunu oluturmaktadr. Genetik nedenli Parkinson tiplerinde genellikle ailede baka Parkinsonlu bireyler bulunur. En nemli zellikleri ise gen yalarda balamasdr. Bu nedenle genetik Parkinson tipleri tipik Parkinson Hastalndan farkl seyir zelliklerine sahiptir. Tespit edilen genler oluum mekanizmalarnn anlalmasna byk katklar salamtr ve tedaviye ynelik baz gelimeleri de beraberinde getirmeye adaydr. evresel Faktrler Bu gne kadar yrtlm birok toplum almasnda Parkinson Hastal geliimi ile belli evresel faktrleri arasnda bir iliki gsterilmitir. Bunlar ierisinde zerinde uzlalm olanlar krsal alanda yayor olmak, tarm ilalarna maruziyet ve kuyu suyu kullanmdr. Bu bilgiler yorumlanrken unutulmamas gereken bu sralanm faktrlerin sadece risk artna neden olduudur. Yani
8

bir hastann tarm ilalar uyguluyor olmas dorudan hastalk nedeninin bu maruziyet olduu anlamna gelmez. Parkinson riskini artran tarmsal ilalar insektisidler permethrin ve beta-hexachlorhexane; herbisidlerparaquat ve 2.4-dichlorophenoxyacetic asid ve fungisidmaneb iyi bilinenleridir. Bu ilalara tek bir kez maruz kalmak asla Parkinsona neden olmaz. Bu ilalara maruz kalm birok insanda Parkinson gelimemektedir. Bu nedenle bu veriler dikkatli yorumlanmaldr. u anda bu maddelerin hastalk oluumundaki olas rollerine ilikin deneysel almalar yrtlmektedir.

Kafa travmas, kazalar veya stres Parkinsona neden olur mu?

Birok Parkinson hastas, hastalk belirtilerinin kafa travmas, ciddi bir hastalk, bir ameliyat veya psikolojik stres gibi ar bir ok sonras ortaya ktn belirtir. Parkinson Hastal yava ilerleyici bir hastalktr ve belirtileri balamadan yllarca nce beyin hcrelerinde kayp balar. Bu nedenle tek bir olayn hastala neden olmas pek olanakl deildir. Kafaya alnm yaralanmalarn Parkinson Hastalna yol atna dair bir bilimsel veri sz konusu deildir. Boksrlerde ortaya kan ve Parkinson Hastaln ve bunamay andran tablo, yllar boyunca kafaya alnan srekli darbeler ile oluan ve Parkinson Hastal ile ilikisiz bir durumdur. Parkinson Hastal bir dme, kafa darbesi, ar stres ile balayan hastalarda makul aklama bireylerin halihazrda zaten ok hafif Parkinson hastalklarnn olmas ve bu olaylar sonrasnda tablonun belirginlemesidir.

lalarn neden olduu Parkinson nedir?

lalarn neden olduu Parkinsonizm, Parkinson Hastaln taklit eden bir durumdur. Bu tablo beyinde dopaminin etkilerini basklayan ilalar tarafndan oluturulur. lalarn neden olduu Parkinsonizm tablosuna sahip hastalarda da titreme, hareketlerde yavalk, kaslarda katlk ve denge sorunlar ortaya kar ve Parkinson Hastalna ok benzer. Birok ila parkinsonizme neden olabilir. zellikle psikiyatri hastalarnn tedavisinde kullanlan ve nroleptik ad verilen haloperidol, flufenazin, pimozid, risperidon, olanzapin isimli etken maddeler en sk sorumlu olanlardr. Ayrca bulant-kusma tedavisinde kullanlan metoklopromid ve proklorperazin de beyinde dopamini bloke ederek Parkinsonizme neden olabilir. Kalp hastalklarnn tedavisinde kullanlan amiadoron ve kalsiyum kanal brokerleri de Parkinsonizme neden olabilir. lkemizde yaygn kullanlan sinnarazin isimli etken madde de olduka sk Parkinsonizme
9

neden olan bir ilatr ve Parkinson hastalar kullandnda belirtileri ok ktletirebilir. Bu ilalar kesildiinde dopamin sistemi tekrar normale dner ve Parkinsonizmin tm belirtileri geriler. Ancak eer bir Parkinson hastas bu ilalar kullanrsa mevcut Parkinson belirtileri ktleebilir. Dopamin sistemi zerine etkili bir ok ila bulunduundan doktorunuzla grrken kullandnz tm ilalar gstermeniz doru olacaktr.

Parkinson Hastalnn motor belirtileri nelerdir?

Parkinson Hastal 1817 ylnda James Parkinson isimli bir ngiliz doktor tarafndan tanmlanmtr. lk tanmlanmasndan bu yana 200 yl gemi ve hastalk hakknda ok fazla bilgi edinilmi olmasna ramen Parkinson tehisi hala James Parkinson tarafndan tanmlanan ana belirtileri olan titreme, yavalama ve katlk bulgularnn tannmas esasna dayanr. Parkinson tans bir tetkik ile deil dikkatli bir tbbi grme ve nrolojik muayene ile bu ana belirtilerin saptanmas ile gerekletirilir. Parkinson Hastalnn ana belirtileri srasyla istirahat halinde titreme, hareketlerde yavalama ve katlktr. imdi srasyla bu belirtiler aktarlacaktr. stirahat titremesi (Tremoru) Hastaln erken dnemlerinde hastalarn %70i vcudun sadece bir tarafnda el veya ayakta nadiren de enede titreme yaar. En tipik balang belirtisi bir parmakta ortaya kan titremedir. Parkinson titremesinin en nemli zellii titremeye balayan vcut blgesinin gevedii, istirahat haline getiine ortaya kmasdr. Bu nedenle istirahat titremesi ad verilir. Bu titreme yrrken de ortaya kabilir ya da art gsterebilir. Titremenin olduu vcut blgesi herhangi bir harekete baladnda ise titreme kaybolur ya da belirgin bir ekilde azalma gsterir. Parkinson titremesi stres veya heyecanla art gsterebilir. Baz hastalarda titreme son derece iddetli olabilirken baz hastalarda ok hafif seyredebilir. Hastalk ilerledike titreme genellikle dier vcut blgelerine yaylr ancak balad tarafta daha belirgin olma zelliindedir. Her ne kadar titreme Parkinson Hastalnn en dikkat ekici bulgusu olsa da her hastada titreme bulunmaz. Hareketlerde yavalama (Bradikinezi) Hastaln ana belirtilerinde olan yavalama kendiliinden ortaya kan hareketliliin azalmas, anormal bir ekilde
10

duraanlama ve yz ifadesinde azalma ile gsterir. Yavalk muayene esnasnda bir ok doktorun uygulad tekrarlayc hareketlerde (parmaklar vurma, el ap kapama gibi) zorlua neden olur. Bu yavalk nedeniyle hasta gnlk yaamnda rnein dmelerini iliklemek, yemek yerken bak kullanmak, di fralamak ve tra olmak gibi aktivitelerinde zorluklara neden olabilir. Ayrca yrme hznda azalma, adm aralklarnda daralma, ayak srme gibi de kendisini gsterebilir. Konuma da yavalktan etkilenebilir ve hasta daha sessiz ve monoton konuur hale gelebilir. Katlk (Rijidite) Katlk kollar, bacaklar, boyun ve gvdede hareket kstll ve sertlie neden olur. Normal artlarda kaslar hareket ettirildiinde gerilirler ve ardndan istirahate geince geverler. Parkinson Hastalnda tutulan uzuv devaml katlk gsterir ve geveyemez. Bunun sonucu olarak zaman zaman harekette kstllklar yaanr. Sizi muayene eden doktor kollarnz, el bileiniz, bacaklarnz ve boyunuzda bu belirtiyi arayacaktr. Hareketlerde yavalk ve katlk bir arada bulunduunda yrme esnasnda kollarn sallanmad ya da az salland dikkati eker. Katlk bazen arl da olabilir. Dengesizlik (Postral nstabilite) Parkinson Hastalnn nemli belirtilerinden birisi olan dengesizlik ayakta durma esnasnda bir kararszlk yaanmas ve dme eilimi ile kendini gsterir. Bu belirtiye sahip hastalar vcutlar basit bir ekme ile dahi arkaya doru dme eilimi gsterirler. Ayrca oturma esnasnda vcutlarn bir anda sandalyeye brakma, ayaa kalkarken geriye doru ekilme de gzlenebilir. Muayenesi ekme testi ad verilen bir test ile yaplr. Ayakta durma halindeyken arkanzda yer alan doktor omuzlarnzdan sizi aniden geriye doru eker ve bu esnada vcudunuzun verdii tepkiyi gzler. Normal yant kiinin dmeyi engellemek zere belki bir adm geri gelerek dengesini korumasdr. Bu belirtinin gelitii Parkinson hastalar bu ekme ile geriye doru yklabilirler. Dengesizlik genellikle orta ve ileri dnemlerde ortaya kan bir belirtidir ve olas yaralanmalar ve krklara neden olabilmesi riski nedeniyle zel dikkat gerektirmektedir.

11

Dier motor belirtiler

Biraz nce sralanm olan ana Parkinson belirtileri yannda bir ok baka belirti vardr. Donma: zellikle yrme esnasnda ortaya kan bu belirti dier bir ok harekette de grlebilir. Harekete balamakta zorluk, hareketin devamnda hareketin durmas eklinde ortaya kar. En sk yrme donmas grlr. Donmas olan hastalar admlarn atmakta tereddt ederler. Ayaklar sanki yere yapm gibidir ve ne doru dme eilimi gsterebilirler. Ayrca yrmeye baladktan sonra dnlerde, kap aralklar gibi dar yerlerden geerken aniden donabilirler. Donma geici bir belirtidir. lk adm balatldktan sonra genellikle yrme devam ettirilir. Donma belirtisinin tipleri olduundan bu belirtinin ortaya kt zamanlar ile tedavi arasndaki iliki nemli olabilir. Donma tedavisi ila tedavisinden ok baz ek nlemler ile gerekletirilebilir. rnein hastann iinden say sayarak harekete balamay denemesi, lazerli bastonlar, yere izgi izilmesi gibi yntemler baarl olabilir. Mikrografi (El yazsnn klmesi) El yazsnn klmesi ok tipik bir Parkinson belirtisidir. Bu belirtinin nedeni tekrarlayc hareketlerdeki yavalamadr. Azdan salya akmas Baz hastalarda tkrk salgsnn az kenarnda dar szmas ortaya kabilir. Bu belirti tkrk miktarnn art deil yutmann yavalamas ile ilikilidir. Yzdeki donuk ifade (maske yz): Parkinson hastalarnn yz ifadeleri donuk olabilir. Gz krpma miktar azalmtr. Bu grnm yzn mimik kaslarnn yavalamas ile ilikilidir ve daha az duygu ifade ediyor gibi grnrler. ne eik duru: Hastaln ilerleyen dnemlerinde baz hastalar zellikle ayakta iken ne doru eik bir duru sergilerler. Nedeni yavalk ve kaslardaki sertliktir. Hareketlerde hzlanma: Baz hastalarda yavalamann tersine belli hareketlerde bir geici hzlanma da gzlenebilir. Bu zellikle konuma ve yrme esnasnda ortaya kar. Konuma o kadar hzl olabilir ki anlalmas gleebilir. Ayrca yrrken hzlanan hastalar aniden durma zorluu da yaayacaklarndan dme riski altndadrlar.
12

Parkinson Hastal vcudun bir tarafn m tutar?

Kural olarak Parkinson Hastal ilerleyici bir hastalktr. Hastalk belirtileri yine kural olarak bir tarafta balar ve yllarca bu tarafta belirtiler ilerler. Ancak daha sonra belirtiler dier tarafta da geliir. Ancak balad taraftaki iddeti hastalk seyri boyunca daha belirgin olur. rnein sa elde titreme eklinde balayan hastalk daha sonra sa bacakta titreme ile devam edebilir ve yllar iinde sol tarafta da benzer belirtiler balayabilir. Bu durumda sa eldeki titreme daha iddetli seyreder.

Stres Parkinson Hastal belirtilerini artrr m?

Stres, insandan insana anlam deien bir kavramdr. Olumsuz olaylar da strese neden olabilir, olumlu olaylarda. Olumlu rnekler kutlamalar ve sosyal etkinlikler olabilir. Yaralanmalar, atmalar, hastalklar, ameliyat geirmek, fiziksel olarak rahatszlk, uyku bozukluu olumsuz stres rnekleridir. Stres Parkinson Hastalna neden olmaz. Ancak stres herhangi bir Parkinson belirtisini ktletirebilir. Stres ile belirtilerin art gstermesi (rnein titremede art) geicidir ve stres ortadan kalknca belirti tekrar eski haline dner. lgin bir ekilde baz hastalarda zellikle duygusal olaylarn neden olduu stres Parkinson belirtilerinde geici bir iyilemeye de neden olabilir. Sklkla doktor muayenesi esnasnda belirtilerin azaldn bildiren hastalarla karlalr. Byle durumlarda doktorunuzu uyarmanz ve belirtilerin evde veya dier ortamlarda daha farkl olduunu anlatmanz doru olacaktr.

Doktorum dalgalanmalardan bahsediyor. Dalgalanma nedir?

Dalgalanma Parkinson belirtilerinin gn ierisinde zaman zaman azalmas ve sonra tekrar art gstermesi ve bu dnemlerin birbirini izlemesi anlamna gelir. Dalgalanmalarn nedeni Parkinson tedavisinde kullanlan ilalarn zellikle de levodopann etki sresinin ksalmas sonucu ila alndktan belli bir sre sonra etkisini yitirmesi ile hastalk belirtilerinin geri dnmesidir. Hastaln ilk yllarnda kullanlan ilalar gn boyu iyilik salarken ilerleyen yllarda ilalarn etki sresi ksalmaya balar. Ayrca beyindeki hcre kaybnn da devam ediyor olmas dalgalanmalara katkda bulunur. Tipik olarak Parkinson hastas sabah uyandnda hareket gl eker, titremesi belirgin hale gelebilir. lacn aldktan bir sre sonra belirtiler azalr ancak ilacn etkisi bir-iki saat sonra azalmaya balar ve belirtiler tekrar ortaya kar. Gn boyunca bu
13

tekrarlar. Hastann iyi oluu dnemler akbelirtilerin tekrar balad dnemler kapalolarak adlandrlr. Bu ak-kapal dnemlerin varl genellikle hastalk zerinden 5 yl gibi bir zaman getikten sonra ortaya kmaktadr ama kiiden kiiye gelime sresi farkllk gsterir. Gen hastalarda daha erken gelime eilimindeyken yal hastalarda daha az geliir. Dalgalanmalar ila dzenlemeleri ile ksmen tedavi edilebilmektedir. Baz hastalarda bu dalgalanmalara baz istem d hareketler/ kaslmalar da elik edebilir.

Doktorum istem d hareketlerim iin diskineziifadesini kullanyor. Diskinezi nedir?

Diskinezi istem d kaslmalar/hareketleri tanmlayan bir szcktr. Bu hareketler genellikle dopaminerjik tedavinin bir komplikasyonu olarak ortaya kar ve dalgalanmalar gibi ortaya kmas ortalama 5 yldr. stem d hareketler/ kaslmalar kendisini kollarda, ellerde kaslmalar, savrulmalar, zaman zaman sramalar, ellerin kollarn kontrolsz bir ekilde savrulmas, oturduu yerde sakin duramama, daha az sklkta boyunda ve yzde kaslmalar eklinde gsterir. Tamamen kullanlan ilalarn (levodopa ieren ilalar) yan etkisidir ve ilalarn alnd zamanlarla yakn iliki gsterir. Parkinson tedavisinde kullanlan baz ilalar (uzun etkili levodopa, COMT inhibitr ieren ilalar) bu istem d kaslmalar artrabilmektedir. Genellikle hafif olduunda hastay rahatsz etmeyen diskinezilerin ilgin bir zellii ounlukla hastann ak olduu dnemlerde ortaya kmasdr. Bu nedenle hastalar bu belirtileri ok sorun etmeyebilirler. Ancak zaman zaman ok iddetli olabilir. Baz hastalarda zellikle ayak/bacaklarda kaslmalar arl olabilir. Diskineziler ila dzenlemeleri (levodopa dozlarnn azaltlmas) ile veya ila eklenmesi (amantadin) ile azaltlabilir veya tamamen ortadan kaldrlabilir. Ayrca uygun hastalarda beyin pili ameliyat bu sorunu byk oranda ortadan kaldrr. stem d kaslmalar doktor muayenesi esnasnda grlmeyebilir. Bu nedenle doktorunuzu bu konuda uyarnz. Gerekirse doktorunuz sizi bekletip bu belirtilerin ortaya k an ve zelliklerini grmek isteyebilir.

Doktorunuza yardmc olmak iin evde gzlediiniz deiik durumlar bir kamera ile kaydederek doktorunuza gstermeniz, evde yaadnz sorunlarn anlalmasna yardmc olabilir.
14

Parkinson Hastalnn motor olmayan belirtileri

Motor olmayan belirti ne anlama gelir? Kitapn nceki blmlerinde ayrntl bir ekilde Parkinson Hastalnn ana belirtilerinden bahsedildi. Hareketlerde yavalama, kaslarda sertlik ve titreme ve dengesizlik motor belirtileridir. Yani hareket ile dorudan ilikili belirtilerdir. Motor olmayan belirtiler hareket, denge ve koordinasyon dndaki belirtileri kapsar. Hareketleri etkilemekten ok hayat kalitesinin azalmasna neden olabilirler. Ayrca motor olmayan belirtilerin bir ksm Parkinson Hastalnn ana belirtilerinden nce de balayabilir. Motor olmayan belirtiler nelerdir? Koku duyusunda azalma veya kayp; uyku bozukluklar; kabzlk; duygusal deiiklikler (depresyon), kan basnc dzensizlikleri; ar; ieme sorunlar, cinsel sorunlar; unutkanlk ve bunama; hayal grme (halsinasyonlar), hezeyanlar gibi psikiyatrik belirtiler motor olmayan belirtilerin balcalar olarak sralanabilir. Ayrca tedavide kullanlan ilalarn da baz zorlayc yan etkileri ortaya kabilir. Parkinson Hastalnda uyku bozukluklar nelerdir? Parkinson hastalar sklkla gece titremeleri, katla bal fiziksel rahatszlk, yatakta dnme gl, sk idrara kma, huzursuzluk ve arl kaslmalar nedeniyle uyuma gl ekerler. Birok hasta uyku esnasnda ok canl ryalar ve kabuslar grr, zaman zaman ryalarla birlikte barma, lk atma, etrafa el kol savurma, vurma gibi davranlar gsterebilirler. REM uykusu davran bozukluu ad verilen bu durumun Parkinson Hastal belirtileri balamadan nce de bulunabilecei anlalmtr. Uykuda gsterilen iddet davran nedeniyle yaralanmalar grlebilir. Baz hastalar gndz saatlerinde ok kolay uykuya dalarlar ve bu nedenle gece uyuyamamaktan ikayet edebilirler. Bir dier sorun ise gece kolayca uykuya dalmak ama bir ka saat sonra uyanmak ve uykuya geri dnememek eklindedir. yi bir uyku salkl bir gn geirebilmemiz iin son derece nemlidir. Uykuyu yeterince alamamak bir Parkinson hastasnn gnlk aktivitelerinde aksamalara yol aabilir. Ayrca yeterince alnamayan gece uykusu, gndz uykululuk ve dalgnla yol aabilir. Doktorunuzla grmenizde mutlaka uykunuz ile ilgili yaknmalarnz belirtiniz. Baz sorunlar kolaylkla zlebilir.
15

Uyuyamama iin baz neriler: Kahve, ay, ikolata ve alkol gibi maddelerden akam saatlerinde uzak durunuz. Akam saatlerinde ekerlemeden uzak durunuz. Yatma saatinden nce gece sk idrar kmay nlemek zere sv almndan kannz. Gece ek doz ila kullanmak baz hastalarn daha rahat uyumasna yardmc olabilir. Baz hastalarda ise uykuya yardmc olmak amacyla uyku ilac kullanlmas gerekebilir. Kabuslar ve davran bozukluu iin zel bir ila kullanm gerekli olabilir. REM uykusu davran bozukluu hakknda detayl bilgiyi www.parkinsondernegi.org sitesinde bulabilirsiniz. Kabzlk (konstipasyon) neden Parkinson Hastalnda sk grlr? Kullanlan ilalarn bir yan etkisi midir? Gastroenteroloji uzmanlar haftada kereden az dklamay kabzlk olarak tanmlarlar. Parkinson Hastalnda kabzlk barsak hareketlerinin yavalamas, ilalarn etkisi ve diyetle ilikilidir. Ayrca baz hastalarda dklama zorluu alt karn blgesinde dknn dar atlmas esnasnda gevemesi gereken kaslarn katl ve yavalamasdr. Kabzl zmenin ilk basama lif ve su miktarn artrmaktr. Alkn olmayan insanlar iin bu uygulama zor gelebilir. Ayrca aktif ve hareketli olmak da yardmc olacaktr. Dk yumuatclar da yararl olabilir. Kabzlk iin ila kullanmadan nce bu konuda doktor tavsiyesi almanzda yarar vardr. Eer alt karn kaslarndaki sertlik nedeniyle kabzlk yaanyorsa bu durumumda dk boaltc ilalar sorunu zmeyecektir. Sorun devam ederse mutlaka bir gastroentoroloji uzman ile grlmesi gereklidir.

Kabzlkla ilgili diyet nerileri iin ltfen kitapktaki beslenme nerileri blmn okuyunuz.
Parkinson Hastal idrar yapma zorluu ya da idrar karmaya neden olur mu? drar aciliyeti veya sk idrara kma Parkinson Hastalnda sk karlalan bir mesane sorunudur. Baz hastalar sk sk mesanelerini boaltmak zorunluluu hissederler. Eer tuvalete yetiemezlerse zaman zaman idrar karlabilir. Geceleri sk idrara kma ise uykuyu olumsuz etkileyen bir durumdur. Erkeklerde prostat ok yaygndr ve Parkinson Hastalnn neden olabilecei mesane sorunlarndan ayrt edilmesi gereklidir. Bu sorunlarla baetmek zere doktorunuzun nerisiyle bir rolojik deerlendirme gerekli olabilir. Halen
16

idrar aciliyeti ve sk idrara kma sorunu iin uygun tedavi seenekleri mevcuttur. Parkinson Hastal cinsel hayat nasl etkiler? Parkinson hastalarnn nemlice bir ksm hasta olduklarn rendikten sonra cinsel hayatlarnn nasl deiecei konusunda kayg yaamaya balarlar. Hareket zorluu cinsel kstlla da neden olabilir mi, eim beni artk ekici bulmayabilir mi? gibi sorular hastalarn ilk akllarna gelenlerdir. Toplumumuzun genel tutumu nedeniyle de bu sorunlar doktorla ve e ile konuulmaz. Salkl bir yaamn nemli bir paras olan cinsellikle ilgili yaplan almalar Parkinson hastalarnn salkl insanlar gibi bir cinsel yaam srebileceklerini gstermektedir. Erkek hastalarda sk yaanan sorun sertleme gldr. Kadnlarda vajinal kuruluk ve orgazm olamama sk yaanr. Hem erkek hem kadn hastalar libido kayb yani cinsel istekte azalma yaarlar. Ayrca depresyonun sk grlmesi de cinsel yaam olumsuz etkileyen bir nedendir. Cinsellikle ilgili sorunlarn ou zmlenebilir bu nedenle doktorunuzla bu sorunu ak bir ekilde konumalsnz. Parkinson hastalarnda bazen kullanlan ilalara bal olarak ar cinsellik davran ortaya kabilir. Uygunsuz bir cinsel arlk eklinde beliren bu durum ciddi sorunlar dourabilir. Bu sorunlarn gizlenmeyerek doktor ile tartlmas en doru yoldur. Neden Parkinson Hastalarnn tkrk salglar fazladr ve dar akar? Aslnda Parkinson Hastalnda tkrk miktarnda art olmaz hatta tersine azalr. Tkrk salgsnn fazlaym gibi grnmesinin esas nedeni yutma sklndaki azalmadr. Normal artlarda azda biriken tkrk kendiliinden yutkunmalarla mideye gnderilir. Yutma sklndaki azalma sonucu tkrk salgs azda birikmeye ve bir sre sonra da az kenarndan dar akmaya balar. Azdan salya akmas bir ok hastann sosyal ortamlara girmelerinde ekince yaratr. Tedavisi bir ok yntemle mmkndr. Tkrk bezlerine uygulanan botulinum toksin inesi ile belirgin olarak iyileme salanmaktadr.

Her Parkinson hastas ayn belirtileri gstermez. Tm belirtilerin bir arada olmas gerekli deildir. Belirtilerin oluumu iin bir sralama yoktur. Her Parkinson hastas bir dierinden farkldr. Bu nedenle her hastann tedavisi de farkllklar gsterebilir. Ayrca ilerleme hz da farkllk gsterecektir.
17

HASTA HKAYELER
., 63 yanda, Sosyal Hizmet Uzman
6 yl nce tat alma ve koku alma duyum yava yava azald. Ardndan dizimde arlar balad ancak tetkiler sonucu normal bulundu. Drt yl nce bel ars ve sa omuzumda arlar balad. Ortopedi ve fizik tedaviye ramen yaknmalarm devam etti. Beraberinde sa kolum istem d hareketsizleti. Ancak kolumda g kayb yoktu. Yz ifadem donuklat, konumam pelteklemeye balad. Yaz yazarken harfleri ok kk yazyordum. Bu bulgulara ramen hastalm tannamad. ok sonra Parkinson Hastal tehisi kondu ve tedavi baland. Ancak halen hareketlerim canlanmamt ve hastalm giderek art gstermekteydi. u anda doru doktor ile bulutum ve almakta olduum tedavi sayesinde zaman zaman hasta olduumu bile unutacak kadar iyiyim.

M.K, 45 yanda, Parkinson Hastas

Ailemde ve de gemiimizde hi Parkinson hastas yok. Benim hastalm askerden dndkten ksa bir sre sonra sa kolumda uyumayla balad. irket doktoru kas tutulmas olabileceini syledi ve kas gevetici ilalar vedi. 1996 ylnda balayan bu uyumann yannda ailem yzmdeki donuk ifadeden de sz etmeye balad. Sa kolumu kullanamamaya balamtm, vcudumda hi sallanmadan yle sabit duruyordu. Bir doktor arkadamzn ynlendirmesiyle tahliller, emarlar, ila denemeleri ile konunun uzmanyla ve Parkinson ile tantm, ilk zamanlar bu hastalktan ok korkmutum konu ilgili bir ey bilmiyordum. Tabii ilk zamanlar kabullenmek ok zordu ama tedavimin ilk yllarnda ilalarla tedaviye iyi yant verdim. 7-8 yl alma hayatm ve sosyal hayatmda byk sknt yaamadm, ilalarla idare edebiliyordum. En sonunda alamaz hale geldim ve emekliye ayrlmak zorunda kaldm. lalar son dozlarda kullanyordum, istem d hareketlerim inanlmaz artmt ama ila almadm zaman, hatta sonra aldm halde ihtiyalarmn hibirini yapamaz duruma gelmitim. Ne yapacam arm haldeydim. Artk tek ayaa kalkabilme ansmn PL AMELYATI olduu sylendi. Ameliyat olmaya karar verdim. ok gentim ve hayatma yardmsz devam etmek istiyordum. 2007 ylnda pil ameliyat olabilmeyi baardm. Ara ara yaplan pil ayarlaryla ve yllarca o kadar ok aldm ilalardan sonra tek ve az dozda aldm ilala artk kendi ihtiyalarm karlayabiliyordum. 2010 ylnda da pil deiim ameliyat geirdim. PL AMELYATI ARENN TKEND ZAMAN PARKNSONLUYA YEN BR HAYAT YEN BR YAAM UMUDU OLUYOR.

18

PARKNSON HASTALIINDA TEDAV

Parkinson Hastal hangi uzman doktor tarafndan tedavi edilmelidir?
Parkinson Hastal tedavisi nroloji uzmanlar tarafndan yaplmaldr. Eer nroloji uzman gerek duyarsa ek sorunlarnz iin baka uzman hekimlerle grmenizi isteyebilir.

Doktor kontrollerine hangi sklkta gitmeliyim?

Tedavi almakta olan bir hastann 3-6 ayda bir mutlaka doktor kontrolne gitmesi gerekmektedir. Hastaln doas gerei belirtilerde zaman iinde deiiklikler ortaya kmas nedeniyle kontroller bu belirtilerin belirlenmesi ve tedavisinin salanmas iin nemlidir. Baz hastalarn ila dzenlemeleri, yeni tedavilerin etkisinin gzlemesi ya da baka sorunlar nedeniyle daha sk grlmesi gerekebilir. Doktorunuzla ziyaret gerektirmeyen sorunlar iin telefon ile grmek sk bavurulan bir yntemdir.

Parkinson Hastalnda tedavi seenekleri nelerdir?

Parkinson Hastalnn en nemli zellii her bireyde farkl bir seyre sahip olmasdr bu nedenle her hasta iin ayr bir tedavi dzenlenmesi gereklidir. Birok aratrmaya ramen henz Parkinson Hastaln durduracak ya da ortadan kaldracak bir tedavi bulunamamtr. Tedavinin amac hastann Parkinson belirtilerini azaltarak gnlk yaamn normal olarak srdrmesini salamaktr. Mevcut tedavi yntemleri ilalar ve cerrahiden oluur.

19

Parkinson Hastalnn tedavisinde hangi ilalar kullanlmaktadr?

Parkinson Hastalnn belirtileri iin kullanlan bir ok ila mevcuttur. Bunlar arasnda alt ana grup ilatan bahsedilebilir 1) Levodopa, 2) Dopamin Agonistleri, 3) KOMT inhibitrleri, 4) MAO-B inhibitrleri, 5) Antikolinerjikler ve 6) Dier lalar. Her bir grup ierisinde bir ok eit ila vardr. Aadaki tabloda lkemizde bulunan ve bulunmayan ilalarn listesi sunulmutur. Parkinson ilalarnn ou hareket, koordinasyon ve davran ile ilikili bir beyin kimyasal olan dopamini etkileyerek yarar gsterirler. Tedaviden tam yarar grmek iin ilalar dzenli bir ekilde, size nerilen saatlerde alnmal ve dzenli egzersiz, salkl bir beslenme ve yeterli uyku ile tamamlanmaldr. Dopamin zerinden etki gsteren ilalarn ortak yan etkileri bulant, dalgnlk, kan basncnda dme, hayal grme (halsinasyon) ve istem d hareketlerdir. Zaman zaman bu yan etkilerin iddeti ila deiikliklerini gerekli klacak iddette olabilir. Levodopa Parkinson Hastalnda en etkili ilatr. 1960l yllarda kefi tp tarihindeki en nemli devrimlerden bir olmutur. Levodopa tek bana alndnda ok yksek dozlarda kullanlmas gerekir ve ok iddetli bulant kusma yapar. u anda levodopann bu yan etkilerini nlemek zere karbidopa veya bensezarid ile birlikte kullanlmaktadr. Hangi levodopa ilacn aldnz daha da nemlisi hangi dozda aldnz bilmeniz ok nemlidir. Yanllkla dk dozdaki bir form ya da yksek dozdaki bir form size reete edilebilir, bu durumda dk doz ya da yksek doz ila kullanmna bal sorunlarla karlaabilirsiniz. Halen Parkinson Hastalnn en etkili tedavisi levodopa ieren ilalarla gerekletirilmektedir. Levodopa tedavisinin ne zaman balanmas gerektii tartmal bir konudur. Baz aratrmaclar bu ilaca balamann geciktirilmesi gerektiini ileri srerler. Bu konuda bir genelleme yapmak doru olmaz. Levodopann etkisinin zamanla azalmas ve yan etkilerinin younlamas nedeniyle zellikle gen hastalarda geciktirilmesi u an iin zerinde uzlalm bir tedavi yaklamdr. Dopamin agonistleri Dopamin agonistleri beyinde dopaminin etkiledii blgeleri uyararak etki gsteren ilalardr. Genel olarak dopamin agonistleri levodopa kadar gl etki gstermezler. Tek bana veya levodopa ile birlikte kullanlabilirler. Dopamin agonistleri sklkla bulant, halsinasyonlar, uyku hali, ba
20

dnmesi gibi yan etkilere neden olurlar bu nedenle tedaviye dk dozlarda balanr ve dozlar yava artrlr. Bu ilalarn ok sk olmasa da kumar oynama, ar alveri gibi bir takm davran bozukluklar oluturma zellikleri vardr. Bu nedenle kullanmlar esnasnda bu yan etkiler asndan dikkatli olunmaldr. Apomorfin isimli dopamin agonisti gl ve hzl etki gsteren bir ilatr ancak etkisi 30-60 dakika srer. Ayrca bu ila ine eklinde uygulanmaktadr. zellikle ani kapanma dnemleri olan hastalarda kullanm hzlca hastann almasna neden olur. Pompa yardmyla srekli kullanm gerektiinde uygulanmaktadr. ne yerinin her gn deitirilmesi gibi zorluklara sahiptir. KOMT inhibitrleri Entakapon ve Tolkapon adnda iki eit KOMT inhibitr ila bulunmaktadr. Bu ilalar tek bana herhangi bir etki gstermezler ve kullanlmamaldr. Levodopa ieren ilalar ile birlikte kullanlmalar halinde levodopann etkisini uzatrlar. Bu ilalar zellikle levodopa kullanan hastalarda ila etkisinin azalmas sonucu ortaya kan dalgalanmalarn tedavisinde kullanlabilirler. MAO-B inhibitrleri ki eit MAO-B inhibitr ila bulunmaktadr ve bu ilalar beyinde dopamini ykan enzimi engelleyerek etki gsterirler. Parkinson Hastal belirtilerini azaltmaktaki etkileri ok gl olmasa da zellikle erken dnemde kullanlabilirler. Ayrca orta ileri dnemde dalgalanma gsteren hastalarda ek tedavi olarak kullanlabilmektedirler. Amantadin Amantadin genellikle levodopa kullanmna bal istem d hareketlerin tedavisinde kullanlmaktadr. Ayrca titreme tedavisinde kullanlabilir. Az kuruluu, kabzlk, idrar yapma zorluu, ayak bileinde dem ve deri dknts gibi yan etkilere sahiptir. Antikolinerjikler Antikolinerjik ilalar titreme ve levodopa kullanan hastalarda ortaya kan baz kaslmalarn tedavisinde kullanlmaktadrlar. Parkinson Hastalnn dier belirtilerine etkisi ok azdr. Bir ok yan etkiye sahip olmas nedeniyle artk kullanm ok snrldr. zellikle yal insanlarda kullanlmas nerilmez. lk nce hangi ila balanmaldr? Bir ok Parkinson uzman tedaviye zellikle 65 yan altndaki hastalarda levodopa yerine daha az etkili olan ilalarla balamay nerirler. Bu yaklamn esas levodopann uzun yllar kullanlacak olmas nedeniyle gerektiinde kullanlmaya balanmas ve hastann yararlanaca srenin
21

uzatlmas ve yine levodopann neden olaca yan etkilerin geciktirilmesidir. Ancak tersi grte olan uzmanlar da bulunmaktadr ve Parkinson Hastal tedavisinin en etkili ilac olan levodopann hemen balanmasn nerirler. Bu tartmalar devam etmektedir. u an iin belirtileri hafif olan hastalarda tedaviye bir MAO-B inhibitr veya dopamin agonisti ile balamak ve yeterli gelmedii taktirde levodopa eklemek en doru yaklamdr.

Unutulmamaldr ki Parkinson Hastalnn tedavisi her hastada farkldr. Tedavi btnyle hastann hayat kalitesini artrmaya ynelik planlanmaldr.
Parkinson Hastal Tedavisi in Onaylanm Etken Maddeler
Snf/Tip Levodopa la Karbidopa/Levodopa Benserazid/Levodopa Karbidopa/Levodopa/Entakapon Apomorfin Bromokriptin Pramipeksol Ropinirol Piribedil Kabergolin Entakapon Tolkapon Rasajilin Selejilin Biperiden Bornaprin Amantadin Rivastigmin Rotigotin Triheksifenidil

Dopamin agonistleri

KOMT inhibitrleri MAO-B inhibitrleri Antikolinerjikler Dierleri lkemizde bulunmayan ilalar

22

Parkinson Hastalnda cerrahi tedavi (beyin pili ameliyatlar)

1990l yllarda gelitirilen ve halk arasnda pil olarak bilinen tedavi yani derin beyin stimlasyonu Parkinson Hastal tedavisindeki en nemli gelimelerden biri olmutur. u ana kadar lkemizde yzlerce hastaya bu tedavi uygulanm ve sonular da son derece baarldr. Bu tedavi hangi hastalara uygulanmaktadr? ok iddetli ve hastay zrleyen titreme, alma-kapanma (dalgalanma) ve ilalara bal ar istem d hareketleri olan hastalar bu tedaviye adaydrlar. Ayrca pil taklan hastalarda kullandklar ila dozlar ok ciddi miktarlarda azalmaktadr. Ameliyatn etkili olmad belirtiler denge bozukluklar ve donmadr. Parkinson Hastalnn cerrahi tedavisi ve pil ameliyatlar konusunda detayl bilgi iin www.parkinsondernegi.org sitesinden yararlanabilirsiniz.

Tamamlayc ve alternatif tedaviler

Parkinson Hastalnda baka ne tedavi seenekleri vardr? Parkinson Hastal tedavisinde ideal artlarda fizyoterapist ve konuma terapistinin de bulunmas son derece yararldr. Fizyoterapistler zellikle hareket ve denge egzersizleri konusunda hastalar eitebilirler. Ayrca baz hastalarda ne tr destek aralarnn (baston, yrte) kullanlmas gerektii konusunda yardmc olurlar. Ayrca Parkinson hastalar psikolojik yardm ihtiyac duyduklarnda bavurabilecekleri bir psikolog ya da psikiyatristin de tedavi ekibinde bulunmas yararldr. Akupunktur, hipnoz ve masaj tedavilerinin Parkinson Hastal tedavisinde yeri var mdr? Akupunktur vcuttaki belli noktalara ine batrlmas yolu ile yaplan bir uygulamadr. Hipnoz bir geveme tekniidir. Masaj ise kaslarda geveme salayan bir yntemdir. Bu yntemlerin hibiri Parkinson Hastalnda ciddi bir ekilde aratrlmamtr ve bu yntemin etkili olduuna ilikin bilimsel kant yoktur. Dier yandan Yoga ve Taichi gibi fiziksel aktivitelerin ve dans etmenin yararl olduuna ilikin kantlar artmaktadr. Vitamin ve dier doal katk maddelerinin Parkinson tedavisinde rol var mdr? Bir ok hastann vitamin ve baz doal katk maddelerini kullandklar dorudur. En sk olarak B, C, E ve D vitaminleri kullanlmaktadr. Ayrca Koenzim Q10 gibi maddeler de tketilmektedir. Parkinson Hastal tedavisinde bu sralanan
23

vitamin ya da katk maddelerinin herhangi bir yarar olduuna dair bir bilimsel kant sz konusu deildir. Vitamin E ile yaplan almalar etkisiz olduunu gstermitir. Doktorunuza danmadan bu tip maddeleri almamanzda yarar vardr.

almaya devam edebilir miyim?

almak sadece para kazanmak iin deil insann kendine gveni, saygs ve kiisel tatmini iin gereklidir. Eer iinize devam etmek istiyorsanz doktorunuzla bu konuda konumalsnz ve size en uygun tedavinin uygulanmasn salamalsnz. Eer i yerinde alma ortam ile ilgili sorunlar yayorsanz i yerinizde yaplmas gereken dzenlemeler iin doktorunuzla ve ivereninizle de grmelisiniz. Eer bu koullar salayabilirseniz iinize yllarca devam edebilirsiniz. Unutmaynz ki u anda hem kamu hem zel sektrde aktif olarak iini srdren birok Parkinson hastas bulunmaktadr. inizin nitelii bu kararnzda nemli bir etkendir. Eer ar bedensel faaliyet gerektiren bir iiniz varsa zaman zaman zorlanabilirsiniz. Bu durumda grev deiiklii talep edebilir ya da alma saatlerinizde dzenleme isteyebilirsiniz. Bu nedenle ivereninizle yakn iletiimde olmanz yararnza olacaktr.

Eer iimi brakmak istersem Parkinson Hastal nedeniyle erken emekli olabilir miyim?

Bu karar vermeden nce dikkatlice emekliliin sizi duygusal ve ekonomik olarak nasl etkileyeceini iyi dnnz. Karar vermek iin acele etmeyiniz. Tedavi iin kendinize zaman tanynz. Ayrca iveren ve sendika ile grerek sizin iin en uygun koullar konusunda bilgi alnz.

Trkiyedeki mevcut mevzuata gre nasl erken emekli olabilirim?

ncelikle yeterli prim deme gn saysna ulam olmanz gereklidir (en az 10 yldan beri sigortal bulunup, toplam olarak 1800 gn veya baka birinin srekli bakmna muhta derecede mall olan sigortallar iin ise en az 5 yldan beri sigortal bulunup toplam 900 gn malllk, yallk ve lm sigortalar primi bildirilmi olmas arttr). Daha sonra bal olduunuz Sosyal Gvenlik Kurumu sevkiyle veya kendiniz salk kurulu raporu almak zere tam teekkl bir kamu hastanesinde salk kuruluna bavurmalsnz. Bu konuda kapsaml bilgi iin: http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5489. html internet adresine bavurabilirsiniz.
24

Salk kuruluna bavurdum ancak bana yeterli maluliyet oran verilmedi? Ne yapabilirim?

Bu ska yaanan bir sorundur. Ynetmelie gre malulen emekli olabilmeniz iin en az %60 orannda meslekten kazanma gcnzde kayp art aranmaktadr. Parkinson Hastal zellikle ilk yllarnda bu derece zrlle yol amayabilir. Bu nedenle hastalnzn ilerleyici zellii gz nnde bulundurularak bir yl veya iki yl sonra tekrar bavurabilirsiniz.

Parkinson hastas araba kullanmaya devam edebilir mi?

Araba kullanmak hem hasta hem ailesi iin bir ok zorluklar tar. Tepki verme zamanndaki yavalk, grsel ve uzamsal bilgi ilemedeki sorunlar ve muhakeme sorunlar nedeniyle araba kullanm risk oluturabilir. Dalgalanmalar olan bir hasta ara kullanrken kapal dneme geebilir ve hareketsizlik nedeniyle kazalara neden olabilir. Baz ilalarn uyku oluturabilmesi nedeniyle direksiyon banda uyuklama ya da ani uyku ata da son derece tehlikeli sonular dourabilir. Eer aileniz ara kullanmanzdan kayg duyuyorsa bu konuyu doktorunuzla grmelisiniz. ounlukla ara kullanmay brakmak en doru seenektir.

Alkol kullanabilir miyim?

Eer alkol almanz kstlayacak baka bir hastalk yok ise ve/ veya alkol almanz engelleyecek baka bir ila kullanm sz konusu deilse az miktarda (bir bardak bira, arap veya benzeri) alkol tketmek sorun oluturmaz. Ama alkoln zararl bir madde olduunu unutmaynz.

Dmelerden nasl kanabilirim?

Dme Parkinson Hastalnn sk grlen komplikasyonlarndan biridir, yaralanmalar ve krklarla sonulanabilir. Parkinson hastalarnda krk, zellikle kala kr, oranlar yksektir.

Dme neden ortaya kar?

Parkinson Hastalnn ilerleyici zellii nedeniyle yllar iinde denge ile ilgili beyin merkezlerinin etkilenmesi, vcutta ekil deiiklikleri ve sertlik, yavalamann artmas, yrrken donmalar, halsizlik ve kan basnc dkl dmelerin nedenidir. zellikle hastaln ileri evrelerinde bir ok hasta geriye doru dme eilimi iindedirler. Bir grup hastada ise harekete balarken, zellikle yrmede ilk adm atmakta zorlanr ve yrmeyi balatamayabilirler. Bu belirtiler
25

zellikle dar mekanlarda, kap nlerinde daha belirgin olarak gzlenir. Asansrler, dner kaplar, kalabalk ortamlar zellikle donma sorunu olan hastalarda zorluk yaratmaktadr. Baz hastalar bu belirtileri daha az yaamak ve dmeyi nlemek iin baz nlemler almaktadr. Ancak bu sorunlarna dikkat etmeyen hastalar da vardr ve dme iin ciddi risk tarlar.

Dme riski nasl azaltlabilir?

Dme riskini azaltmak iin bir ok yntem vardr. rnein tedavide kk bir deiiklik yardmc olabilir. Hastalarn bir ksm yrme eitimlerinden yararlanr. Baston veya yrte gibi cihazlar ise yrmeye destek salayarak riski azaltabilir. Parkinson hastalarnn trmanma gibi zorlayc aktivitelerden ya da her iki el dolu iken merdiven inmekten kanmalar gerekmektedir. Belli tehlikeli durumlarda yardm gereklidir: Eimli yollar, kalabalk ortam, bozuk zeminli, ukurlar bulunan yrme yollar, ayaklarn taklmasna neden olabilecek, yerde bulunan engeller veya kaygan zeminler. Bu durumlarda geriye dme eilimi olanlarn ayaklarn ok salam bir ekilde basmalar ve destek almalar yardmc olabilir.

Doktorunuzla randevu

Parkinson Hastal (PH) iin bir doktordan randevu aldnzda doktorla grtnz ksa zamandan azami derecede yararlanmanz nemlidir. Sormak istediiniz sorular yazp belirtilerinizin ve tedavinizin grmek istediiniz nemli noktalarn kaydederek randevunuza hazrlann. Hazrlnza yardmc olmak iin bu iletiim kart baz nemli sorularn ve Temel noktalarn bir baks asn sunar. Sormak isteyebileceiniz daha baka kiisel sorular olabileceinden bu kart sadece yol gsterme amacn tar. Aada doktorunuza sormak isteyebileceiniz baz soru rnekleri bulunmaktadr. Bu ilac neden alyorum? Bu ila neden deitirildi/tedavime eklendi? Bu ilac ne kadar sreyle alacam? Bu ilala ne gibi yan etkiler oluabilir? lacm uzun vadede komplikasyon yaratr m? Tedavimin bir ksmndan memnun deilim. Bu konuda herhangi bir ey yaplabilir mi? Bir belirti beni ok rahatsz ediyor. Bunun tedavisi mmkn m? Kullandm ilalarn yan etkileri olursa ne yapmalym?
26

 imdi ya da ileride evde yardma ihtiyacm olacak. Bu konuda kiminle irtibat kurmalym? Parkinson Hastal olan bir kii olarak ev ortamm dzenlemek iin ne yapabilirim? Kendimi bunalm hissediyorum ve biraz duygusal destee ihtiyacm var. Ne yapmalym? Kas ve eklemlerinizde sertleme varsa ve/veya bir koltuktan kalkma, yatakta dnme veya dengenizi koruma gibi hareketlerde zorluk ekiyorsanz: Hareket edebilme problemlerim hakknda tavsiye almak iin bir fizik tedavi uzmanna havale edilebilir miyim? Doktorunuzla grtnzde belirtmenizin nemli olduu baz hususlar vardr. Yaam olduunuz herhangi bir belirtiyi, bunun son doktor ziyaretinizden beri daha ktleip ktlemediini veya dzelip dzelmediini anlatn, rn., hareketlerinizi kontrol edebilmede bozukluk, sertleme, titreme, yrme gl, ba dnmesi vb. Belirtilerinizin ne zaman ortaya ktn anlatn, rn., bir sonraki ila dozundan nce, sabahleyin erkenden, belirli bir olay/tetikleyici olduunda veya yiyecek ile ilikili olarak. Parkinson Hastal ya da aldnz ila hakkndaki tm endielerinizi grnz, rn., PH ve onun tedavileri hakkndaki grlerinizi ifade edin. lacnzda deiiklik yapmak isterseniz bunu doktorunuza bildirin. Doktora reetesiz ilalar dahil olmak zere aldnz tm dier ilalar syleyin. Yaamnzdaki nemli olaylardan doktorunuzu haberdar edin rnein, stres yaratan olaylar ve tbbi durumunuzu etkileyen deiiklikler gibi. Buolaylar belirtilerinizi etkileyebilir. Etrafnzdaki yaknlarnzn bu hastalkla ve onun tedavisiyle nasl ba ettiini grn. Muayenehaneden/klinikten ayrlmadan nce ilacnzn nasl ve ne zaman alnacan tam anlamyla anladnzdan emin olun. Gerekirse talimat yazn veya sizin iin yazlmasn isteyin.

Parkinson Hastalnda iletiim sorunlar ve ba etme yntemleri

Parkinson Hastal esasnda bir hareket hastal olarak bilinse de baz hastalarda zrleyici baka belirtiler de geliebilmektedir. zellikle bellek zorluklar, dnme ve iletiimde yavalama gibi belirtiler ile seyreden demans (bunama) ile ba etmek hem hasta hem de yaknlar iin

27

zorluklarla doludur. Belirtileri tanmak ve bunlara uygun ba etme stratejileri gelitirmek ilevsellii olduu kadar kendine saygy da artrr. ncelikle unutulmamaldr ki bellek kayplar, kafa karkl, yava iletiim, davransal bozukluklar, stres, ilalarn yan etkileri, metabolik bozukluklar ve depresyon nedeniyle de ortaya kabilir. Bu nedenle bu tip sorunlar yaayan hastalarn doktorlar ile grmelerinde yarar vardr. Demans (bunama) konusu getiinde hemen akla bellek bozukluunun n planda olduu ilerleyici bir hastalk olan Alzheimer Hastal gelir. Aslnda bazen Parkinson Hastal ve Alzheimer Hastal bir arada da bulunabilir ancak Parkinson Hastalnda belirtiler Alzheimer Hastalndan olduka farkldr. Parkinson Hastal demansnda unutkanla ek olarak dnce sreci yavalamtr ve hastalar bir soruyu cevaplamadan nce belli bir sre gecikebilirler. Ayrca hatrlayamadklarn belli ipular ile hatrlayabilirler. Hastalarn bir eylemi balatmaktaki tutukluklar ve bir ie odaklanmalarndaki glkler nedeniyle sklkla hasta yaknlar tarafndan pasif olduklar ifade edilir. Bu durum gnlk yaam aktivitelerinde doal olarak ciddi aksamalara yol aabilir. Bunlara ilaveten grsel-uzamsal bozukluk elik edebilir ve bu durum araba kullanma, giyinme, cihaz kullanma gibi gnlk yaam grevlerinde zorluklara neden olabilir. Parkinson Hastaln tedavi eden doktorun en nemli grevlerinden birisi hastalarn dnme glklerini bozabilecek antikolinerjik ya da sedatif ilalarn kesilmesini salayacak nlemler almasdr. Bu nedenle hasta ve yaknlarnn kullandklar ilalarn listesini her zaman kontrollerde yanlarnda bulundurmalarnda yarar vardr. Bir dier nemli nokta Parkinson Hastal demans olan kiilerde Parkinson tedavisinde kullanlan ilalarn kafa karkl ve halsinasyonlar (hayal grme) gibi yan etkileri oluturma olaslklar daha yksektir. Depresyon, Parkinson Hastalnda ok sk grlr; tepkilerde yavalama, younlama gl ve unutkanla yol aabilir. Bu nedenle depresyonun demanstan ayrt edilmesi son derece nemlidir. Doktorunuz eer size Parkinson Hastal demans tehisi koyarsa, bu durumun tedavisinde kullanlan bir ila ekleyebilir.

28

Zorluklarla ba etme nerileri: Parkinsonlu yaknnzn iletiimdeki yavalamas iin gz konta kurmak ve konuma hznz yavalatmak ile sylediklerinizin anlalmasn salayabilirsiniz. Yant vermeleri iin onlara gereken zaman tanynz, onlar konuurken kesmeyiniz. Ak ulu sorular yerine (akam yemeinde ne yemek istersin?) rnekler vererek, seenekleri sralayarak, evet ya da hayr yantl kapal sorular sorabilirsiniz. rnekler: ay ier misin?. Evet ya da hayr cevaplar hem konuma ile hem de sadece hastann ban sallayarak cevap vermesini mmkn klacaktr. Ev ortamnn basitletirilmesi kafa karklklarn nleyebilir. rnein dankln ve gereksiz, kullanlmayan nesnelerin ortadan kaldrlmas bir yntem olarak nerilebilir. Mutfakta yaknnzn kullanmasn istemediiniz keskin baklardan, ayaklarnn taklmasna neden olabilecek zemin eyalar, kk para hallar ve kilimler ortadan kaldrlmaldr. Bedensel egzersizlere ek olarak dzenli zihin egzersizleri hastalar daha aktif halde tutacaktr. Bu amala bulmacalar, yapbozlar, kart oyunlar, kitap okumak, mzik dinlemek ve hobiler ile ura nerilir. Ayrca mzik ile birlikte egzersiz yapmak ya da dans etmek hastann aktivite dzeyini artrabilir. Bu etkinliklerde hastann yaval unutulmamal ve sabrl olunmaldr. Ev iinde, zemin aydnlatmalar kullanlmas ile gece kafa karkl yaayan hastalarn rnein tuvaleti bulmas kolaylatrlabilir. Ayrca tuvalet, banyo gibi ev blmlerinin kaplarna byk harflerle banyo, tuvalet gibi yaz asmak yardmc olacaktr. Akamlar kafa karkl olan ve halsinasyonlar olan hastalarda ortamn karanlk olmas bu durumlarn iddetlenmesine neden olabilir bu nedenle gece ortamn aydnlatlmas son derece yararldr.

29

Yavalam iletiim ve dnme ile ba etmek iin ipular

1. Konuma hznz yavalatn, sylediiniz her eyi anlamasn salayn, cevap vermesi iin sre tanyn 2. Evet ya da Hayr eklinde cevaplanacak sorular sorun 3. Mzik, okuma, yapbozlar ve hobiler iin zaman oluturun 4. Gece aydnlatmasna nem verin 5. Zemini kayganlatran eyalar ortadan kaldrn 6. Tuvalet banyo kaplarna yazlar asn 7. lalarn hastann ulaamayaca ekilde ortada bulundurmayn 8. Doktorunuzla iletiim iinde bulunun

Parkinson Hastal iin beslenme nerileri

Parkinson hastal olan kiilerin salkl bir ekilde beslenmesi nemlidir. Salkl ve dengeli bir beslenme dzeni, vcut salnn korunmasna ve gnlk hayatta Parkinson Hastalndan kaynaklanan zorluklarla baa klmasna yardmc olacaktr. Parkinson Hastal (PH) olan bir kiinin beslenme dzeni ile ilgili en nemli konu salkl, bol lifli ve bol sv ieren gdalarla dengeli olarak beslenmesidir. Baz antiparkinson ilalarn besinlerle olan etkileimi nedeniyle Parkinsonlu hastalar iin 3 n dzenli olarak beslenmek olduka nemlidir. PH tedavisine yardmc olmak iin farkl zamanlarda belirli gdalar, vitaminler veya farkl diyetler nerilebilir, ancak bunu kantlayan bir rnek bulunmamaktadr. Mevcut durumda salkl ve dengeli beslenen birinin beslenme dzenini deitirmesine gerek olmayabilir. Ancak baz zel durumlarda dnlmesi gereken dier etkenler olabilir.

30

Bakla hakknda bilinmesi gerekenler Birok kaynakta baklann Parkinson Hastal iin iyi ve yararl bir besin olduu olduu belirtilmektedir. Bakla ierisinde PH tedavisinde kullanlan bir ilacn etken maddesi bulunmaktadr ancak miktarnn doru ekilde hesaplanmas gtr. Ayrca doktorunuz bakla ierisindeki maddenin hastalnz iin o dnem almamanz gereken bir madde olduunu dnebilir. Ayrca dier ilalarla birlikte alnan bakla ciddi yan etkiler oluturabilir. Bunlarn bir ksm bulant, kusma gibi hafif yan etkiler olabilirken daha ciddi olarak hayaller grme, zehirlenme belirtileri, dalgnlk ve vcutta istem d hareketler eklinde de olabilir.Doktorunuzun bilgisi dnda tedavi amal bakla tketmemenizi tavsiye ederiz. Kilo kontrol Parkinson Hastalnn ilerlemesi vcut arln etkileyebilir. Baz kiiler hareket etme sorunlar nedeniyle daha az egzersiz yaptklarndan bir sre sonra kilo aldklarn fark ederler. Ar kilo eklemlere fazladan yk binmesine neden olarak hareket etmeyi zorlatrabilir ve PH ile ilgili sorunlarn daha da ktlemesine yol aabilir. Bu nedenle, Parkinsonlu bir kii ar kilo alrsa veya zaten ar kiloluysa kalori kontroll bir diyete balamas nerilebilir.Ancak, ou durumda Parkinsonlu kiiler kilo verdiklerini grrler. Kilo kaybnn birok nedeni olabilir: Parkinsonun belirtileri ile baa kmak iin ok enerji tketilmesi gerekebilir tahszlk oluabilir PH ilerledike yemede zorlanma artabilir ve yemekler yarm braklabilir Vcut daha az besin zmseyebilir. Bu nedenle, Parkinson hastalarnn daha fazla kalori almalar iin ou zaman tevik edilmeleri gerekir. Daha byk porsiyonlar denemek yerine, gnn belirli saatlerinde daha kk cezbedici yemekler ile ara nler daha kabul edilebilir olabilir. Yer fst ezmesi, biskviler/tatllar ve meyveli st gibi yksek kalorili gdalar ile kilo alnmasna yardmc olabilir. Kalori almn artrmak iin ara nlerde daha ekerli gdalar yenmesi durumundan, dilerin daha sk fralanmas nem kazanr. Kilonuzu kontrol altna aldnzdan emin olmak iin dzenli olarak tartlmanz ve kilo deiimlerinizin kaydn tutmanz neririz. Tedavi iin levodopa yazlmas durumunda, doktor her dozun nlere gre nasl alnmas gerektiini belirtecektir. Parkinson Hastal iin dier ila tedavilerinin ounda
31

ilalarn yemekle birlikte veya ayr alnmasyla ile ilgili zel talimatlar verilmez. Motor dalgalanmalarn grld ileri Parkinsonlu baz kiilere protein almlarn deitirmeleri nerilebilir (proteince zengin gdalara et, yumurta ve peynir rnek olarak verilebilir). Protein, vcuda ve beyne levodopa emilimini etkileyerek ilacn etkinliini azaltabilir. Bu nedenle, gnlk olarak alnan proteinli gdalarn tmnn akam yemeinde tek nde alnmas sorunlar dzeltebilir. Bunun gerekmesi durumunda, dier nlerde ounlukla ekmek, kahvaltlk tahl gevrei, sebzeler, meyveler, sade veya sebzeli orbalar (kremasz mercimek veya bezelye ieren), bal, reel, tatllar ve yalar gibi protein oran dk gdalar alnmaldr. Bylece proteinin gn iinde levodopann etkisini azaltmas nlenir. Ancak, bu tm durumlarda yardmc olmaz ve baz doktorlar diyetteki bu deiiklii nermeyecektir. Bu nedenle, bir doktora veya uzman bir diyetisyene danmadan diyet bu ekilde kesinlikle deitirilmemelidir. Ayrca dikkat edilmesi gereken bir dier nokta ise, vcudun onarm ve enfeksiyonlarla savamak iin proteine ihtiyac olduudur. Bu nedenle proteinin gnn farkl bir saatinde alnabilecek olmasna karn alnmas gereken gnlk toplam protein miktar azaltlmamaldr. Protein etkisinden kanmann bir dier yolu ise, mide bulantsna neden olmad srece levodopann a karnna alnmasdr (yemekten bir saat nce veya sonra).Proteinin motor dalgalanmalar ktletirdii gibi, ileri Parkinsonu olan hastalar yksek oranda karbonhidrat/eker ieren gdalar aldktan sonra diskinezilerinin daha da ktletiini fark edebilirler. Ancak, karbonhidratlarn diyetin dnda braklmamas gerekir tm gdalarn dengeli olarak alnmas hl nerilmekle birlikte karbonhidratlar vcut arln ve enerji dzeylerini korumak iin gereklidir. Antioksidanlar: Antioksidanlar, oksidasyon olarak adlandrlan normal bir vcut srecinin neden olduu hasar azaltmaya yardmc olan vitaminler ve minerallerdir. Oksidasyon vcuttaki hcrelerin ierisinde gerekleir ve serbest radikaller olarak bilinen maddeler retebilir. Bu maddeler vcudun hasar grmesine neden olabilir ve kalp rahatszl, kanser ve PH gibi durumlarn olumasnda rol oynayabilir.Ancak, antioksidanlarn almnn Parkinson Hastalnn ilerlemesini yavalattna veya PH ila tedavilerinin etkinliini artrd ile ilgili henz bir kant bulunmamaktadr. Ek olarak, dzenli ve dengeli ekilde beslenen kiiler yeterli miktarda antioksidan zaten alrlar.
32

Kabzlk:PH barsaklardaki kaslarn almasn olumsuz etkilediinden PH olan kiilerde kabzlk yaygn grlen bir sorundur. Ancak, kabzlk kolayca stesinden gelinebilen bir sorundur barsaklarn haftada 3 veya 4 defa boaltlmas gerektiini aklnzdan karmayn.Doal bir diyet uygulanarak rahatlama salanmas en ideal ve en salkl yntemdir. Kabzln daha ciddi bir sorun haline gelmesi durumunda ila tedavisi iin bir doktora danlmaldr. Aada kabzlkla yalnzca doal beslenme yoluyla baa kmak iin baz ipular listelenmitir. Lif oran yksek doal gdalar aln. Doal olmayan gdalar midede ar gaz birikmesi gibi dier sorunlara neden olabilir. Her gnde bir lif oran yksek yeni bir gdann alnmas sindirim sisteminin almasna olanak salayacaktr. Lif oran yksek gdalar unlar ierir: -- Tam tahll ekmek ve kahvaltlk gevrek -- Taze meyve (kabuklu veya kabuksuz, ancak kabuk daha fazla lif ierir) ve kurutulmu meyve -- Meyve suyu, zellikle erik, armut veya eftali -- Lahana, karnbahar, brokoli ve kereviz gibi yaprakl sebzeler -- Mercimek ve krk bezelye -- Kepek (kahvaltlk gevree veya gvece eklenebilir) -- Bol su iin (gnde 8-10 bardak). Scak iecekler yumuatc grevi grr, ancak vcudun su kaybetmesine neden olduundan ar ay ve kahveden kann. Mmknse, sabahlar yry gibi dzenli egzersiz yapn. nlerinizi her gn ayn saatte yemeye aln. Sv alm: Gnde 810 bardak sv alnmas birok adan sala faydaldr (kahve ve ay su kaybna yol aar, bu nedenle dier iecekler kadar ok sv salamaz). Bol sv almak salkl bir diyetin nemli bir parasdr ve kabzln giderilmesine yardmc olur. Az kuruluu: PH ile ilikili bir dier sorundur. Daha fazla sv alarak, su ierken daha fazla yudumlayarak, buz parmak emerek ve bir az spreyi veya gargara (eczanelerde zellikle az kuruluu iin satlmaktadr) kullanarak giderilebilir. eker emmek veya sakz inemek de daha fazla tkrk retilmesine ve az kuruluunun giderilmesine yardmc olabilir.
33

Doktor tarafndan aksi nerilmedike, PH iin ila tedavisi alan kiiler istedikleri takdirde bir miktar alkoll iecek tketebilirler.

Osteoporoz (kemik erimesi)

Osteoporoz, kalsiyum ve/veya D vitamini eksiklii nedeniyle kemik dokusunun azalmasna yol aan bir hastalktr. Kemiklerin incelmesine, zayflamasna ve krlmaya yatkn bir hale gelmesine yol aar. PH olan kiilerin ayakta daha zor durmalar ve dmeye eilimli olmalar nedeniyle osteoporozun nlenmesi son derece nemlidir. Parkinson hastalar kemiklerin glenmesine yardmc olan arlk tayan hareketleri (ayaa kalkma, yrme gibi) daha az yaptklarndan daha yksek osteoporoza yakalanma riski altndadrlar . Ayrca osteoporoz daha ok kadnlarda grlr. Doktor veya diyetisyen uygun grmesi durumunda kalsiyumca zengin baz gdalar veya gda takviyeleri nerecektir. Parkinson tansn yeni alm bir hasta iin 10 admda ba etme yollar Yakn tarihte Parkinson Hastal tehisi konuldu. Hastaneden kafanzda bir ok soruyla ayrldnz. Yapmanz gereken ilk ey bilgi sahibi olmak ve geleceinizle ilgili kararlar vermek zere destek almaktr. Size ihtiyacnz olduunu dndmz 10 neriyi sunuyoruz: 1. Gvenilir kaynaklardan bilgi edinin.
nternet ya da dier ortamlarda Parkinson Hastal ile ilgili ok fazla bilgi bulabilirsiniz. Ancak bunlarn tm doru olmayabilir ve gvenmeyebilirsiniz. Bu nedenle gvenli bilgi kaynaklar iin www.parkinsondernegi.org ile iletiime geiniz. Sorularnz dorudan buraya yneltebilirsiniz. Sorularnz Parkinson uzmanlarnca yantlanacaktr.

2. Tehis hakknda konuun.

Hazr olduunuzda aile yelerinizle hastalnz hakknda konuun daha sonar arkadalarnzla konuabilirsiniz. Unutmayn fke, inkr, korku, aknlk, znt, kabul edememe gibi bir ok farkl hisse kaplabilirsiniz. Kendi admlarnz zerinde durun. Size yakn insanlarla bir arada olun.Yardma ihtiyacnz olduunda talep edin.

3. Bir not defteri bulundurun.

Buraya gerekli telefonlar (hastane, doktorunuz, yaknlarnz) yazn. Randevu tarihlerinizi kaydedin. Doktorunuza anlatmak zere sonra unutabileceinizi dndnz nemli yaknmalarnz kaydedin. Doktor muayenelerinde bu defteri mutlaka bulundurun.

34

4. Doktor muayenesinden alabileceklerinizi aln.

Doktorunuzla randevunuza gitmeden nce sorularnz hazrlayn. Doktorunuzun sylediklerini anlamyorsanz ltfen aklayc bilgi isteyin. Unutmayn, doktorunuzun size nerdii tedaviler hakknda bilgi istemek sizin hakknzdr. Doktorunuza ulaabilmek iin telefon yada elektronik posta adresini talep edin.

5. Yardm ve destek iin talepkar olun.

Parkinson Hastal Dernei ile balant iinde olun. Dier hastalarla iletiim halinde olun ve bir araya gelmeye aln. nternet zerindeki destek gruplar ile balant halinde olun.

6. Geleceinizi planlayn.
u anda artk geleceinizi planlama zaman. Parasal konularda ve mlkiyet ile ilgili nemli kararlar vermekten kann. Kayglarnz ailenizle paylan. Eer alyorsanz, Parkinson Hastalnn iinizle ilgili faaliyetleriniz nasl etkileyebileceini dnn. alamayacak kadar ar olduunuzu dnyorsanz malulen emeklilik konusunda destek isteyin.

7. Sosyal hayatnz srdrn.

Ailenizle, yaknlarnzla, arkadalarnzla banz koparmayn ve kendinizi yalnzla mahkum etmeyin. Hobileriniz varsa devam edin ya da yeni hobiler edinin.

8. Kendi ayaklarnz zerinde durun.

Herkesin Parkinsonu farkldr. Bu nedenle kendi hastalnz hakknda bilgi edinin. Yorgunluk hissedebilirsiniz, hastalk buna neden olabilir ancak uyku sorunlar veya ilalar da neden olabilir. Aktivitelerinizi dikkatli bir ekilde planlayn ve tamamlamak iin kendinize zaman tanyn. Dinlenmeyi ihmal etmeyin. Eer kendinizi ok bitkin hissediyorsanz doktorunuzla konuun

9. Salkl beslenin.
Dengeli beslenme herkes iin nemlidir ancak bir Parkinson hastas iin ilave nem tar. Tm besin gruplarn dengeli bir ekilde almaya aln. Doktorunuz size baz deiiklikler nerebilir. Gerek duyarsanz bir diyetisyen ile grn.

10. Aktif olun ve dzenli egzersiz yapn.

Dzenli egzersiz Parkinson ile daha iyi mcadele etmenizi salar. Bu sayede daha esnek olursunuz ve vcudunuz eklini korur. Ayrca egzersiz sayesinde gnlk streslerden de kurtulabilirsiniz. Hibir ey yapamyorsanz dzenli olarak yry yapn.

35

HASTA HKAYELER
A.A., 64 yanda, erkek
5 yldr bu hastalkla yayorum. lk yllar tedavi ile belirtilerim byk oranda dzelmiti ama son zamanlarda sabah uyandmda ok hareketsiz oluyorum. lacm aldktan 1-2 saat sonra alyorum ama lene doru tekrar belirtiler arlayor. Sonra ila alnca tekrar rahatlyorum ama gn iinde hastalk belirtileri tekrar ortaya kyor. En byk sorunum doktorumun dalgalanma adn verdii bu durumlar. Yakn zamanda yaplan ila dzenlemeleriyle biraz daha rahatladm ve gnn ounda Parkinson belirtilerinden uzak kalabiliyorum.

S.O., 71 yanda, erkek

Sekiz yllk Parkinson hastasym. Benim en byk sorunum azmn kenarndan salya akmas. Ailem bile zaman zaman beni bu konuda eletiriyor. Oysa azmda tkrk birikiyor ve ben farknda olmadan dar akmaya balyor. Doktorumun uygulad inelerle byk oranda sorunum zld.

G. K., kadn

Ben bir Parkinsonlu eiyim, eimin de her eyiyim. Ne demek istediimi ok iyi anladnz biliyorum...Hastalkla tantmzda hibir ey bilmiyorduk. Bildiimiz yal insanlarda grlen titreme eklindeki belirtileri olan yallk hastalyd ama biz ok gentik. Eim daha 30 yandayd ok aktif ok hareketli bir insand. Hastal yaarken en zor ksm hastal kabullenme aamasyd. lk oklar atlatldktan sonra ila tedavisi ile normal hayatmza geri dndk. Fakat 7-8 yl sonra birden alamaz yardma ihtiya hisseder hale gelmiti; inanmak zordu insan sevdii kiinin bana byle bir eyin gelmesini kabul etmekte zorlanyor. Zaman iinde hastalmz maalesef ilerlemiti zor yllar balamt; ok mitsizlie kapldmz gnler oldu ama mcadelemize devam edip dimdik ayakta durmaya altk. Bu hastalkta en nemli ey kendimizi brakmamamz gerektiiydi. nk hastalk depresyon yapyordu, depresyonda hastal tetikliyordu bu ksr dngye bir kapldnz m... Hastalk hzl ilerliyordu aslnda hastalkla savamak gerekiyor, direnmek gerekiyordu. Sonunda doktorumuz bizim iin beyin pili ameliyatnn are olabileceine karar verdi. Bu bizim iin nmzde byk bir umut oldu. Eim artk hayatnn byk bir blmn yatarak geirmeye balamken ameliyattan sonra her ihtiyacn kendi karlayabilir hale geldi. Her aamada elbette zorluklar var ama nemli olan bu hastal yaarken hastala sava aabilmek, mitleri hi bir zaman yitirmemek. Her zaman bir umut olduunu unutmamal insan.

36

EGZERSZ KILAVUZU
Balamadan nce
Parkinson hastas olmak oturup kalmak ve aktivitelerden uzak kalmak anlamna gelmez. Aslnda tam tersi geerlidir. Egzersiz hayatnzn en nemli bileenlerindendir.

Egzersiz neden nemlidir?

Aktif olmak hem fiziksel hem zihinsel salnz iin yapabileceiniz en nemli eylerden biridir. Egzersiz Parkinson hastalnn ilerlemesini durdurmaz ama hayat kalitenizi artrr. Ayrca egzersiz size gven kazandrr ve daha enerjik olursunuz. En nemlisi hastalnzn ila d tedavisine, kendiniz tarafndan yaplacak en nemli katkdr. Kendinizi daha iyi hissetmenizi salar Size zindelik salar Kemik ve eklemleriniz glenir Kan dolamnz dzenlenir Yiyecekleri daha kolay hazmedersiniz Soluk alma-verme kapasiteniz artar

Dzenli egzersizin yararlar:

Hayat kalitesinde art Gnlk ilerinizde daha kolay hareket edebilme yetenei Kaslarnzn esnekliinde art Eklem hareketlerinde alma Katlkta azalma Daha iyi bir duru Daha hzl hareket edebilme yetenei
37

Egzersizin Parkinson hastalarna zel yararlar

Bu kitapn ilerleyen sayfalarnda gnlk hayatnzda yapabileceiniz bir ok egzersiz rneini greceksiniz. rnekleri inceleyip sizin iin uygun olmayan hareketlerden kannz. Her hareket iin yaplm olan aklamalar okuyup doru yapp yapamadnz bir yaknnz araclyla kontrol edin. Bu egzersizlerin dzenli yaplmas esastr. Bu nedenle zaman ayrn. Herhangi bir egzersiz programna balamadan nce doktorunuzla veya bir fizyoterapistle konuunuz. Doktorunuz size gvenli olmayan egzersiz rnekleri hakknda yardmc olacaktr.

Nasl nefes alnmas gerektiini renmek size sadece daha fazla oksijen salamakla kalmaz, ayn zamanda gevemenize yardmc olur. Parkinson hastalar genellikle yzeyel nefes alp verirler. Bu tarzda soluk alp vermek ile akcierler ve diyafram tam olarak kullanlmaz. Sadece akcierlerin st ksmlar ile soluk alnr ve gsn st ksm kaslar daha fazla alr. Bu durum gerginlik ve yorgunlua neden olabilir, ayrca konumanzn kalitesini de etkileyebilir. Derin soluk almakla diyafram daha fazla kullanlr ve akcierler daha fazla iirilir bylece her bir nefes alta daha fazla oksijen vcuda alnr. Bu basit egzersiz derin nefes alp vermeniz iin size yardmc olacaktr. Resimde grld ekilde ayakta yaplabilecei gibi uzanrken de yapabilirsiniz. Uzanrken veya otururken avularnz karn blgesinin alt ksmna yerletirin. Burnunuzdan derin bir nefes aln ve diyaframnzn genilediini hissedin. Doru yaptnzda karnnzn yukar doru hareketlendiini farkedeceksiniz. imdi nefesinizi yavaa aznzdan dar verin. Nefes verme sreniz alma srenizden uzun olmaldr. Bu egzersizi gnde 5 kez tekrarlayn ve gn iinde geveme ihtiyac duyduunuzda tekrar yapn.

Soluk alma egzersizi hakknda

38

1. Ayaklar ve kalalarnz aarak dik durun. 2. Kollarnz birbirlerinin zerine aprazlayn. 3. Derin bir soluk aln. Kollarnz ap yukar kaldrmaya aln. 4. Soluk verip kollarnz balang pozisyonuna getirin. 5. Bu hareketi 5 defa tekrarlayn.

39

Esneme hareketleri
Ayakta dururken gs germe hareketi
1. Duvarn bir kesine yz dnk vaziyette ayakta durun. El ayalarnz her iki duvara yerletirin. 2. ne keye doru eilin. 3. Banz yukarda, ayaklarnz dmdz demeye basl vaziyette tutun.

Boyun ve gs gergin durumdayken oturma

1. Elleriniz iskemlenin arkaln kavrarken iskemlede dik oturun. 2. Boynunuzu nazike geriye itin.

Otururken dnerek vcudu germe

1. Bir kolunuz iskemlenin arkasnda olmak zere dik durumda oturun. 2. Dier kolunuzu nden arkaya doru uzatarak iskemlenin arkasn kavrayn. 3. Boynunuzu evirip omzunuzun zerinden arkaya bakn.

40

Kollar ban stnde germe

1. Ayakta dimdik durup parmaklarnz birbirlerine kenetleyin. 2. El ayalarnz darya bakmak zere kollarnz yavaa banzn zerine kaldrn. 3. Nazike boynunuzu geriye yaslayp yukarya doru, ellerinize bakn.

Ayakta dururken srt germe

1. Ayaklarnz ve kalanz aarak ayakta durun. 2. El ayalarnz belinize yerletirin. 3. Nazike gvdeniz ve boynunuzu arkaya yaslayn.

Diz ard kiriini germe

1. skemlede dimdik oturun ve bir bacanz uzatarak baka bir iskemleye koyun. 2. Ayak parmaklarnz yukar baksn. Dizlerinizi ve srtnz gergin durumda tutun. 3. Nazike ayak parmaklarnza dokunmaya aln. 4. Dizinizi krmadan sadece mmkn olduu kadar ileriye uzanmaya aln.

41

Otururken vcudun yan taraflarn germe

1. Kol dayanaklar olan bir iskemlenin bir kenarna oturun. 2. Bir kolunuzu aaya demeye doru uzatn. 3. Dier kolunuzu yukarya ve yana doru uzatn. 4. Ayak tabanlarnz demeye dmdz basl kalsn.

Ayakta dururken omuzlar germe

1. Ayaklarnz ve kalanz aarak dimdik durun. 2. Ellerinizi arkanzda kenetleyin. 3. Banz dik tutarak kollarnz nazike yukarya kaldrp srtnzdan uzaklatrn.

Vcudu bir yandan bir yana gererek dndrme hareketi

1. Dizleriniz bkl, ayaklarnz dmdz vaziyette srtst yatn. Kollarnz yanlara doru alm olmaldr. 2. Kollarnz ve gvdenizin st ksmn yerde dz konumda tutarken her iki dizinizi bir yana yatrn. Banz aksi yne evirin. 3. Bu hareketi dizleri aksi yne evirerek tekrarlayn.

42

Baldr germe hareketi

1. Vcudunuzun st ksm iin duvardan destek aln. Duvardan bir kol mesafesi kadar uzakta durun. 2. Bir ayanz geriye atn. 3. Arlnz ne, ndeki ayanza verin. 4. Arkadaki ayanz aaya doru bastrn. Ayak parmaklar ne doru olmak zere topuklar dmdz demeye bassn.

Ayak bileiyle daireler izme

1. ndeki ayanzla tekme vurma hareketi yapn. 2. Ayanzla yava yava tam daireler izin. 3. Bu hareketi her iki yne de tekrarlayn.

43

Glendirme egzersizleri
Duvardan aa kayma
1. Duvardan 15-20 cm uzakta durun. 2. Srtnz ve ellerinizi duvara dayayn. 3. Yavaa dizlerinizi bkerek duvardan aa kayn. 4. Dizleriniz ayaklarnzn hizasn gemesin. 5. Birden bee kadar sayarken bu pozisyonunuzu muhafaza edin.

Krek kemiklerini sktrma hareketleri

1. Ellerinizi gsnzn nne getirin. 2. Dirseklerinizi geriye doru ekin. 3. Omuzlarnz yukar kaldrmayn.

Uyluk kasn glendirme

1. skemleye dik durumda oturun. 2. Ayak parmaklarnz yukarya bakmak zere bacanz dz tutun. 3. Birden ona kadar sayarken bu pozisyonunuzu muhafaza edin.

44

Kprleme hareketi

1. Dizleriniz bkl ve ayaklarnz dz durumdayken srtst yatn. 2. Kalalarnz kaldrn ve kaba etlerinizi skn. 3. Birden bee kadar sayarken bu pozisyonunuzu muhafaza edin.

Gvde, kollar ve bacaklar glendirme

1. Srtnz dzken elleriniz ve dizleriniz zerinde durarak egzersize balayn. 2. Bir kolunuzu ileriye doru dmdz uzatn. 3. Aksi taraftaki bacanz dmdz geriye doru uzatn. 4. veya bee kadar sayarken bu pozisyonunuzu muhafaza edin.

Dirsekler zerine yz st yatma

1. Karnnzn zerine yatn. 2. Arlnz kollarnza vererek vcudunuzun st ksmn kaldrn. 3. Be-ona kadar sayarken bu pozisyonunuzu muhafaza edin.

DKKAT: Bu egzersizin bir nav hareketi olmadn anmsayn. Bu hareketi kollarnzla deil srt kaslarnzn yardmyla gerekletirmelisiniz.
45

Hareket egzersizleri

Bu egzersizler: Boyun ve gvdenizdeki hareket yeteneini artrarak katl azaltr Yatakta daha rahat hareket etmenizi salar Vcut eklinizin dzgn olmasna yardmc olur Her gn yaplabilir Eer her gn yapamayacanz dnyorsanz bazlarn bir gn kalanlarn dier gn yapn Hareketi tam olarak yavaa gerekletirin Her egzersizi iki dakika kadar yapmaya aln Balamadan nce
1. Egzersizler, deme, sert bir minder veya yatak zerinde uygulanabilir. Sizin iin en iyisini sein. 2. Srtst yatarak yaplan tm egzersizler iin banzn altna bir havlu rulosu koyun. Bu rulonun boynunuzun altnda olmadndan emin olun.

3. enenizi tavana doru kaldrmayn. 4. Banz arkaya yatrmayn.

46

Boynu saa sola evirme

1. Dizleriniz bkl srtst yatn.

2. Banz mmkn olduu kadar sola evirin. 3. 3-5 saniye bu pozisyonda tutun.

4. Sonra banz mmkn olduu kadar saa dndrn. 5. 3-5 saniye bu pozisyonda tutun. 6. ki dakika kadar bu hareketleri tekrarlayn.

47

Germe egzersizleri

Bu egzersizler; Esnekliinizi artrr ve katl azaltr Vcut ekliniz ve yrmenize katk salar Her gn yaplabilir Eer hareketlerin tmn bir gnde yapamazsanz bir ksmn bir sonraki gn yapabilirsiniz Nazik bir gerilme hissedene kadar yavaa hareket edin 2-3 kez tekrar edin ve 30 saniye kadar gerin Germe yaparken nefesiniz tutmayn

Boyunla birlikte gvdeyi dndrme

1. Dizleriniz bkl durumda srtst yatn. 2. El ayalarnz yukarya bakmak zere dirsekler gergin durumdayken kollarnz an (gvdenizle birlikte T harfi gibi).

3. Her iki bacanz sa tarafa yaslarken. 4. Banz sola evirin. 3-5 saniye bu pozisyonda tutun. 5. Sonra her iki bacanz solunuza yaslarken. 6. Banz saa evirin. 7. 3-5 saniye bu pozisyonda tutun. 8. ki dakika kadar bu hareketleri tekrarlayn.

48

Bir yandan bir yana dnme

1. Dizleriniz bkl durumda srtst yatn. 2. Kollarnz yana uzatn.

3. Sa kol ve her iki bacanz sol tarafa evirin. 4. Ba ve gvdenizi sol tarafa evirin.

5. Sonra sol tarafnzdan tamamen sa tarafnza dnn. 6. ki dakika kadar bu hareketleri tekrarlayn.

49

Kalay germe hareketi

1. Srtst yatn. 2. Her iki kolunuzla dizlerinizi gsnze doru ekin

3. Sol bacanz gsnze doru ekerken, sa dizinizi aaya demeye doru itin. 4. 20 saniye bu pozisyonda durun. 5. Her iki dizinizi gsnze doru getirin ve sol dizinizi aaya demeye doru itin.

Kala germe hareketinde ska yaplan yanllar

1. Dizinizin elinizden kayp gsnzden uzaklamasna izin vermeyin.

50

2. Dizinizin bklmesine izin vermeyin.

Baldr germe hareketi

1. Destek iin ellerinizi duvara dayayn. 2. Sa ayanz ne getirin. 3. Topuunuz demede, diziniz gergin ve ayak parmaklarnz ileriye bakmak zere sol ayanz arkaya getirin. 4. ndeki bacanz sanki ileriye hamle yapar gibi baldrnzn arkasnda gerginlik hissedene kadar bkn. 5. 20-30 saniye bu pozisyonda durun. 6. Bu hareketi her bir bacanzla 2-3 kez tekrarlayn.

Ska yaplan yanllar

1. Arkadaki bacanz dizden bkmeyin. 2. Bu bacanzn topuunu demeden kaldrmayn.

51

Glendirme egzersizleri
Bu egzersizler Vcut eklinizin dik kalmasna st ve alt vcut gcnzn artmasna Yrme ve merdiven kmanzda glenmeye yardmc olur -- Glendirme egzersizlerini haftada 3-4 kez yapabilirsiniz -- Bu egzersizler bir miktar daha zor olabilir. -- Unutmayn: egzersiz esnasnda ar hissederseniz, kendinizi gvensiz hissederseniz, eer ok zor geliyorsa hareketleri durdurun.

skemleyle nav ekme hareketleri

1. skemleyi duvara dayayn. 2. Ayaklarnz demeye dz olarak baslyken kollarnz kol dayanaklarn tutar pozisyonda oturun.

52

3. Dirseklerinizi dorultarak kalalarnz iskemleden 5-6 cm yukar kaldrn. Arlnzn ou kollarnza binsin. 4. Ayaklarnz demeden kaldrmayn. 5. Balang pozisyonuna geri dnp bu hareketi 8-12 kez tekrarlayn. 2-3 set yapn.

Ska yaplan yanllar

1. Omuzlarnzn yukar kalkmasna izin vermeyin.

Duvarda nav hareketi

1. Parmaklarnz tavana bakmak zere destek iin iki elinizi de duvara koyun.

53

2. Vcudunuzu yava yava duvara yaklatrn. 3. Alnnz duvara demeden durun. 4. Duvar iterek dirseklerinizi dorultun ve balang pozisyonuna geri dnn. 5. Bu hareketi 8-12 kez tekrarlayp 2-3 sete tamamlayn.

Topuk kaldrma hareketi

1. Denge iin ellerinizi duvara dayayn. 2. Vcudunuzun arln kollarnza deil bacaklarnza verin.

Soluk alp vermeyi unutmayn!

3. Vcudunuzu dmdz yukar tavana doru kaldrmak iin topuklarnz demeden kaldrn. 4. Bu hareketi 8-12 kez tekrarlayp 2-3 sete tamamlayn.

54

Tek bacak stnde dengede durmak

1. Bu egzersizi yaparken bir elinizi her zaman duvara koyun. 2. Sa yannz duvara yakn olmak zere ayakta durun. 3. Denge iin sa elinizi duvara koyun. Duvara yaslanmayn . 4. Sa ayanz kaldrn ve 2030 saniye tutun. 5. Bu hareketi 2-3 kez tekrarlayn. 1. Srtnz dnn ve bu kez sol elinizi duvara koyun. 2. Duvara yaslanmayn. 3. Sol ayanz kaldrn ve 20-30 saniye tutun. 4. 2-3 kez tekrarlayn.

Duvara yaslanarak melme

1. Srtnz duvara yaslayarak ayakta durun. 2. Ayaklarnz duvardan uzaklatrn.

Soluk alp vermeyi unutmayn!

55

3. Dizleriniz yarm bklene kadar srtnz duvardan aa kaydrn. 4. Dizlerinizin ayak parmaklarnzn hizasn amasna izin vermeyin (Ayaklarnz duvardan daha fazla uzaklatrmanz gerekebilir). 5. Srtnz duvara yaslyken yeniden ayakta durma pozisyonuna gein. 6. Bu hareketi 8-12 kez tekrarlayp 2-3 sete tamamlayn.

melme
1. Duvara bir iskemle dayayn. 2. Ayaklarnz ileriye doru bakmak zere dorudan iskemlenin nnde ayakta durun.

3. Sanki oturuyormu gibi kalalarnz yavaa iskemleye doru yaklatrn. 4. Yaklak yarm melir pozisyona geldikten sonra yeniden ayaa kalkn. 5. Dizlerinizin ayak parmaklarnzn hizasn amasna izin vermeyin. 6. Bu hareketi 8-12 kez tekrarlayp 2-3 sete tamamlayn.
56

Ska yaplan yanllar

1. Aaya veya srtnzn etrafna bakmayn.

Yrme

Yrrken admlarmn giderek kldn ve yavaladm hissediyorum. Yrmemi dzeltmek iin ne yapabilirim? Admlarnzn klmesi yrme hznz azaltr ve dier insanlar yakalayamaz hale gelirisiniz. Ayrca kk admlarla yrmek daha abuk yorulmanza neden olur. Yrmenize yardmc olacak ipular unlardr: ncelikle dzenli egzersiz yapn, kaslarnz glendirin. Kendinizi gn iinde en iyi hissettiiniz zaman yry yapn. Yrrken admlarnz geni atn, topuklarnz stne tam olarak basmaya dikkat edin ve kollarnz sallayn. Kap aralklarndan geerken zorluk yayorsanz hedefinize odaklann ve yryn. Kap eiine deil ileriye bakn.

57

Eer yrmeye balarken donarsanz unlar deneyin: Yerinizde askerler gibi saymaya balayn ve sonra byk bir adm ile ayanz kaldrp yrmeye balayn Yere kk nesneler atn (bozuk para gibi) ve onun zerinden atlayarak harekete balayn Yry ile geirdiiniz sreyi her gn yava yava artrn Yry iin ak alanlar tercih edin. Etrafnz iyi gzleyin ve nnze kabilecek engellerden kann Ayakkabnzn tabannn kaygan olmamas nemlidir Dnlerde geni bir U yaparak dnn Mzik eliinde yrmek daha hzl yrmenizi salayabilir Birinin eliinde yry onun hzna uyarak admlarnz daha geni atmanz ve hzl yrmenizi salayabilir

1. Daha uzun admlar. 2. nce topuklar bassn. 3. Kollarnz sallayn. 4. Dik durun.

Doru

1. Daha ksa admlar. 2. Dmdz ayak tabanyla yere basma. 3. Kollar hareketsiz. 4. Eik duru.

Yanl

58

Yatakta hareket etme

1. Srtst yatn.

2. Dizlerinizi bkn. 3. Banz evirip gideceiniz yere bakn. 4. Yatan kenarna yakn tarafnza dnmek iin kollarnz ve bacaklarnz kullann.

5. El ayanz yataa koyup vcudunuzu yukarya doru itmeye balayn.

59

6. Her iki kolunuzu kullanarak kendinizi oturur konuma getirin. 7. Ayn zamanda bacaklarnz yatan kenarndan aaya sarktn. 8. Oturma pozisyonuna gelin.

skemleden kalkmak
1. Mmknse salam arkalk ve kolakl dayankl bir iskemle kullann.

2. skemlenin kenarna gelin. 3. Ayaklarnz altnzda olacak ekilde dizlerinizi bkn. 4. Ellerinizi kolaklarn zerine koyun.

60

5. Belinizden ne doru eilin. 6. Kollarnz ve bacaklarnzla kendinizi yukar doru itin. 7. Yrmeye balamadan nce dengenizi kazanmak iin bir mddet bekleyin.

UNUTMAYIN BASTE!
Kenara kayn Ayaklar arkada ne eilin Yukar itin

SALIKLI BR YAAMLA KALIN...

61

NOTLAR

62

NOTLAR

63

NOTLAR

64