Bilgisayarlidevrecizimivesimulasyonu

TC MLL ETM BAKANLII
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS
BLGSAYARLA DEVRE ZM VE SMLASYONU
ANKARA 2007
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...............................................................................................................iv GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET-1 .................................................................................................3 1. UYGULAMA PROGRAMI .............................................................................................3 1.1. Program altrmak in Gerekli Donanm ve Yazlmlarn Tantlmas ...................3 1.1.1. Programn altrlabilmesi in Gerekli Donanm ve Yazlmlar.......................3 1.1.2. Proteus ile Birlikte Yklenen Dosyalar ...............................................................4 1.1.3. ISIS Programnn altrlmas ..........................................................................5 1.1.4. ISIS Programnn Tantlmas .............................................................................5 1.2. Iss Program Ana Mens ........................................................................................7 1.3. Iss Program Ana Men Seeneklerinin Tantlmas ..................................................7 1.3.1. File Mens .......................................................................................................7 1.3.2. View Mens.....................................................................................................9 1.3.3. Edit Mens.....................................................................................................11 1.3.4. Library Mens................................................................................................12 1.3.5. Tools Mens ..................................................................................................14 1.3.6. Design Mens ................................................................................................15 1.3.7. Graph Mens..................................................................................................17 1.3.8. Source Mens ................................................................................................18 1.3.9. Debug Mens .................................................................................................18 1.3.10. Template Mens...........................................................................................21 1.3.11. System Mens ..............................................................................................25 1.3.12. Help Mens..................................................................................................28 1.4. Iss Program Ara ubuklar ..................................................................................28 1.4.1. Mode Selector Toolbar (Tasarm Ara ubuu) ...............................................29 1.4.2. Dosya /Yazdrma Ara ubuu (File/Print Commands)....................................31 1.4.3. Display Ara ubuu (Display Commands) .....................................................32 1.4.4. Editing Commands ( Dzen Ara ubuu )......................................................33 1.4.5. Design Tools ( Dizayn Aralar ) ......................................................................34 1.4.6. Orientation Toolbar( Yn Ara ubuu ) .........................................................35 1.4.7. The Animation Control Panel ...........................................................................35 UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................36 LME VE DEERLENDRME .................................................................................37 RENME FAALYET-2 ...............................................................................................39 2. ANALOG DEVRELERLE ALIMAK........................................................................39 2.1. Mendeki Analog Test Aygtlar ve Kullanlmas ....................................................39 2.1.1. Ampermetre .....................................................................................................39 2.1.2. Voltmetre.........................................................................................................40 2.1.3. Osilaskop .........................................................................................................40 2.1.4. Sinyal Jeneratr..............................................................................................41 2.2. Analog Devre Elemanlarnn Yerletirilmesi ve Dzenlenmesi ................................41 2.2.1. Tasarm Alanna Eleman arlmas ................................................................42 2.2.2. Tasarm Alannda Devre Oluturulmas ............................................................42 2.2.3. Bir Devredeki Elemann Deerinin veya Sembol sminin Deitirilmesi...........44 2.2.4. Tasarm Alannda Bulunan Bir Elemann Silinmesi ..........................................45 i
2.2.5. Tasarm Alannda Blok Oluturmak Ve Oluturulan Bloun Tanmas ............45 2.3. Analog Devreye Test Aygtlarnn Balanmas ........................................................45 2.3.1. Analog Devrede Akm llmesi.....................................................................45 2.3.2. Analog Devrede Gerilim llmesi..................................................................46 2.3.3. Osilaskopla Yarm Dalga Dorultma Devresinin Giri-k Sinyal ekillerinin Gzlemlenmesi..........................................................................................................47 2.3.4. 7812 Entegresiyle G Kayna Devresinin Yaplmas .....................................49 2.3.5. ngerilimli Seri Krpc Devresinin Yaplmas .................................................50 LME VE DEERLENDRME .................................................................................52 RENME FAALYET-3 ...............................................................................................54 3. ANALOG DEVRE UYGULAMALARI ........................................................................54 3.1. Ohm ve Kirof Kanunlarnn Iss Program ile spatlanmas .....................................54 3.1.1. Ohm Kanunu Deneyinin Yaplmas ..................................................................54 3.1.2. Kirof Akm Kanunu Deneyinin Yaplmas ......................................................55 3.1.3. Kirof Gerilim Kanunu Deneyinin Yaplmas ...................................................56 3.2. Transistrl Devre Tasarm ve Analizi ...................................................................56 3.2.1. NPN Tipi Transistrle Yaplan Emiteri Ortak Ykselte Devresi Tasarlanmas .57 3.3. Opampl Devre Tasarm ve Analizini Yaparak Sonularn Deerlendirilmesi..........58 3.3.1. Opampl Alak Geiren Filtre Devresinin Tasarm Alannda Grafiinin Oluturulmas (Frekans Responsu-BGF) ....................................................................58 LME VE DEERLENDRME .................................................................................62 RENME FAALYET-4 ...............................................................................................64 4. DJTAL DEVRELERLE ALIMAK..........................................................................64 4.1. Dijital Test Aygtlarnn Tantlmas ve Kullanlmasnn Aklanmas ......................64 4.1.1. Pattern Jeneratr.............................................................................................64 4.1.2. Lojik Analizr..................................................................................................65 4.1.3. Lojik Frekans Sayc (Counter Timer ) .............................................................66 4.1.4. Clock reteci ...................................................................................................66 4.1.5. Virtual Terminal ( VTerm ) ..............................................................................67 4.1.6. COMPM (Serial Port Model) ..........................................................................67 4.1.7. Lojik Prob & Byk Lojik Prob ( Logicprobe ) ................................................68 4.1.8. Lojik State ( LOGCSTATE )...........................................................................68 4.1.9. Lojik Toogle ( LOGCTOGGLE )....................................................................68 4.2. Tasarm Alanna Dijital Devre Elemanlarnn Yerletirilmesi...................................69 4.2.1. Tasarm Alanna Dijital Elemanlarn Yerletirilmesi.........................................69 4.3. Balant letkenlerinin izilmesi .............................................................................69 4.3.1. Tasarm Alannda Bulunan Elemanlar Arasnda Balant letkenlerinin izilmesi ..................................................................................................................................69 4.3.2. Balant Terminali Uygulamas ........................................................................70 4.3.3. oklu Yol ( Bus ) Uygulamas..........................................................................73 4.4. Dijital Devreye Test Aygtlarnn Balanmas..........................................................75 4.4.1. Lojik Analizrden D Tipi Flip_Flopun k Sinyallerinin ncelenmesi ...........75 4.4.2. Frekansmetre Uygulamas ................................................................................76 4.4.3. Yarm Toplayc Devresinin Yapm .................................................................77 4.4.4. NE 555 Entegresi ile Yaplan Tek Kararl Multivibratr Devresi ......................78 4.4.5. PIC 16F877 ile Seri LCD Displayin Kontrolnn Yaplmas ............................80 LME VE DEERLENDRME .................................................................................81 ii
RENME FAALYET-5 ...............................................................................................83 5. DJTAL DEVRE UYGULAMALARI ..........................................................................83 5.1. Basit Kap Devreleri Tasarm ve Analizinin Yaplarak Sonularn Deerlendirilmesi ......................................................................................................................................83 5.1.1. VE Kaps Deneyi ............................................................................................83 5.1.2. DEL ve VEDEL Kaplar ile ZEL VEYA Kapsnn Elde Edilmesi ........84 5.1.3. Lojik Kaplarla 2 Bitlik Karlatrcnn Yaplmas ..........................................85 5.1.4. AND/NAND Kapl Tetiklemeli RS Flip-Flopun Oluturulmas ve ncelenmesi ..................................................................................................................................86 5.2. eitli Devre Tasarmlar ve Analizlerinin Yaplarak Sonularn Deerlendirilmesi.89 5.2.1. D Tipi FFlu Asenkron Yukar Sayc Devresi ..................................................89 5.2.2. Subcircuit Uygulamas (Entegre Devrenin Oluturulmas) ................................89 5.2.3. PIC le Step Motor Kontrolnn Yaplmas ......................................................94 5.2.4. Eleman Oluturulmas ve Ktphaneye Eklenmesi ...........................................95 5.2.5. Tasarm Alannda Bulunan Devrenin Malzeme Listesinin karlmas ............103 5.2.6. Tasarm Alannda Bulunan Devrede Elektriksel Hatann Test Edilmesi ..........104 LME VE DEERLENDRME ...............................................................................106 MODL DEERLENDRME.........................................................................................108 CEVAP ANAHTARLARI ...............................................................................................110 KAYNAKLAR ................................................................................................................112
iii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 482 BK 0016 Elektrik Elektronik Teknolojisi Alan Ortak Bilgisayarla Devre izimi ve Simlasyonu Elektrik elektronik devre ve emalarn bilgisayar ortamnda izerek simlasyonunu yapabilme ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/32 n koulu yoktur. Elektrik-Elektronik devre ve emalarn bilgisayar ortamnda izerek simlasyonunu yapabilmek. Genel Ama Elektrik elektronik devre emalarn bilgisayar ortamnda izerek simlasyonunu yapabileceksiniz. Amalar 1. Uygulama programnn menlerini ve zelliklerini tanyarak men ilemlerini yapabileceksiniz. 2. Analog test cihazlarn ve devre elemanlarn tanyarak tasarm alannn iine yerleimini yapabileceksiniz. 3. Basit elektrik kanunlarnn ispatland devreleri, transistorl ve opampl devreleri tasarlayarak almalarna ait sonular deerlendirebileceksiniz. 4. Dijital test cihazlarn ve devre elemanlarn tanyarak devre iine yerleimini yapabileceksiniz. 5. Basit kaplarn ve dijital elemanlarn bulunduu devreleri tasarlayarak almalarna ait sonular deerlendirebileceksiniz. Ortam Bilgisayar laboratuvar, elektrik-elektronik bilgisayar iletmeleri. Donanm Bilgisayar, projeksiyon cihaz, topex kamera, ploter, yazc, bilgisayar masalar, switch (veya hub) ile kurulmu a yaps, lisansl elektrik-elektronik devre izimi ve simlasyon program.
MODLN AMACI
ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI
iv
LME VE DEERLENDRME
Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, sorucevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.
vi
GR GR
Sevgili renci, Bu modl sonunda, bilgisayar ortamnda elektrik-elektronik alannda her trl devre izimi, simlasyonu ve analizini yapabileceksiniz. Gnmzde btn lkelerin zerinde nemle durduklar ve giderek daha fazla kaynak saladklar alan, bilim ve teknolojidir. Varlklarn srdrmek isteyen toplumlar gelien teknolojiyi takip etmek, deerlendirmek ve kullanmak zorundadrlar. Hayatmzn vazgeilmez bir paras olan bilgisayarn, zellikle, elektrik-elektronik alannda kullanm her geen gn artmaktadr. Bilgisayarn simlasyon amal kullanm bize hem zaman asndan hem de maddi adan avantajlar salamaktadr. Bu modlde elektronik alannda simlasyon, animasyon ve otomatik bask devre izimi yapan Proteus programnn devre izimi ve simlasyon blmn oluturan ISIS program uygulamal olarak anlatlacaktr.
RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Uygun ortam sa landnda uygulama programn altrmak iin gerekli donanm ve yazlmlar, uygulama programnn menlerini ve zelliklerini tanyarak men ilemlerini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Elektronik alannda kullanlan simlasyon programlarn aratrnz. Elektronik simlasyon programlarnn kullanm avantajlarn aratrnz.
1. UYGULAMA PROGRAMI
Labcenter Electronic firmasnn bir rn olan Proteus grsel olarak elektronik devrelerin simlasyonunu yapabilen yetenekli bir devre izimi, simlasyonu, animasyonu ve PCB izimi programdr. Klasik workbench'lerden en nemli fark mikroilemcilere yklenen .HEX dosyalarn da altrabilmesidir. Proteus gn getike genileyen bir model ktphanesine sahiptir. Proteus program sanal bir laboratuvardr. Her trl elektrik/elektronik devre emasn Proteus yardmyla bilgisayar ortamnda deneyebilirsiniz. Devredeki elemanlarn deerlerini deitirip yeniden altrr ve sonucu gzlemleyebilirsiniz. Bu program, binlerce elektronik eleman ieren devre tasarmlarnn retiminde bile kullanlabilmektedir. Elektriksel hata raporu hazrlayabilmekte, malzeme listesini ok dzenli bir ekilde verebilmektedir.
1.1. Program altrmak in Gerekli Donanm ve Yazlmlarn Tantlmas

Bu blmde Proteus programnn tantlmas, programn alabilmesi iin gerekli donanm ve yazlmlarn tantlmas, programn bilgisayarnza kurulumu, Proteus ile birlikte yklenen dosyalar anlatlacaktr.
1.1.1. Programn altrlabilmesi in Gerekli Donanm ve Yazlmlar

Proteus program, Windows iletim sistemi altnda alan bir programdr. Programn alabilmesi iin bilgisayarnzda Windows 98 ya da st bir iletim sisteminin olmas gerekmektedir. Proteus programnn bilgisayarnzda verimli alabilmesi iin, ilemcinizin en az Celeron ya da Pentium II, RAM belleinizin de en az 32 MB olmas gerekmektedir. 3
Program bilgisayara kurulduunda harddiskinizde en az 60 MBlk bo alana ihtiya duymaktadr. Program bilgisayarnza kurmak iin program CDsini CD ROMunuza taktktan sonra PROMEDO simgesinin zerine ift tklaynz. Karnza proteus kurulum penceresi gelecektir ve program bilgisayarnza kurulmaya balayacaktr. Bu pencereden Next butonuna tklayarak program bilgisayarnza kurmaya balaynz. Programn bilgisayara kurulumu aamasnda program sizi ynlendirecektir. Proteus program siz deitirmediiniz takdirde Windows iletim sisteminde BalatProgramlar- Proteus 6 Demonstration mens altna yerleecektir.
1.1.2. Proteus ile Birlikte Yklenen Dosyalar

Proteus program bilgisayarnza yklenirken beraberinde birok dosya yklenir. ekil 1.1de Proteus 6 Demonstration seenei altnda bulunan dosyalar yer almaktadr.
ekil 1.1: Proteus 6 Demonstration seenei altnda bulunan dosyalar
Proteus 6 Demonstration seenei altnda bulunan dosyalarn grevleri: Proteus VSM Model Help: Proteus Librarysinde bulunan elektronik devre elemanlarnn kullanm ekillerini anlatan yardm dosyalar. About the Proteus Demo: Proteus 6 Professional hakknda dosyas. Bu dosya aracl ile, Proteus program hakknda genel bilgiler alnabilir. ARES 6 Demo: PCB ( baskl devre ) izim program. ARES Help: Bask devre izim programnn yardm dosyas. ISIS 6 Demo: Elektronik devre izim, simlasyon ve animasyon program. ISIS Help: Elektronik devre izim, simlasyon ve animasyon programnn yardm dosyas. Licence Manager: Lisans yneticisi. ProSPICE Help: Prospice yardm dosyas. 4
Read Me: Oku beni dosyas. Bilgisayarnza kurduunuz Proteus 6 programnn eski versiyonlarndan farkn ve ne gibi yenilikler getirdiini aklamaktadr. Sample Designs: Programla birlikte gelen, rnek uygulamalar ve yardm tantm dosyas. Bu seenek kullanlarak proteus program bilgisayarnza kurulurken beraberinde gelen rnek uygulamalar hakknda bilgi alnr.
Bu programlar iinden ISIS 6 Demo konumuzu oluturacaktr.
1.1.3. ISIS Programnn altrlmas

ISIS program Proteusun, devre izim, simlasyon ve analiz programdr. Proteusun temelini tekil eder. ISIS programn kullanarak her trl elektronik devre izimi, simlasyonu ve analizini yapabiliriz. ISISi altrmak iin: Balat Programlar Proteus 6 Demonstration ISIS 6 seenekleri kullanlr. ISIS 6 seeneine tkladktan sonra program almaya balar.
1.1.4. ISIS Programnn Tantlmas

ISIS program aldktan sonra karmza ekil 1.2deki ekran grnts gelir. ISIS programnn penceresinde en stte Balk ubuu yer almaktadr. Balk ubuunun hemen altnda ise Men ubuu vardr. Men ubuunun altnda Ara ubuklar yer almaktadr. Programda toplam 7 adet ara ubuu vardr. ubuklar srasyla; Ekrann en stnde yer alan ara
File/Print Commands ( Dosya/Yazdrma Ara ubuu ) Display Commands ( Display Ara ubuu) Editing Command ( Dzen Ara ubuu) Design Tools ( Dizayn Aralar) Bu ara ubuklar ViewToolbars seenei altnda yer alr. stendiinde bu ara ubuklar ekrandan kaldrlabilir.
ekil 1.2: ISIS program ekran grnts
Ekrann sol tarafnda ise 5. ara ubuu olan Tasarm Ara ubuu yer almaktadr. Ekrann alt tarafnda ise Orientation Toolbar (Yn ara ubuu) ve The Animation Control Panel (Animasyon Kontrol Paneli ) yer almaktadr. Tasarm Alan n Grn penceresinde, tasarm alan ierisine yaptmz almann kltlm yer almaktadr. Fare imlecini bu pencere ierisine gtrp bir kere sol tklama ile tasarm alan iindeki istediimiz blgeyi ekranda grntleyebiliriz. Elemanlar penceresinin st ksmnda yer alan P ve L butonlar eleman a rmak ve ktphane ynetimi ( ktphane silmek, yeni ktphane oluturmak, vb.) amacyla kullanlr. P butonuna bir kere sol tkladmzda karnza ISIS programnda bulunan btn ktphaneler ( st ksmda ) ve devre elemanlar ( alt ksmda ) gelecektir.
Ekrann en alt ksmnda yer alan Durum ubuu o anda yaplan ile ilgili kullancy bilgilendirmek iin kullanlr. Ayrca menler iinde dolarken ve ara butonlarnn zerine fare imleciyle gelince, men seeneinin ve ara butonlarnn grevine dair ksaca bilgi vermektedir.
ekil 1.3: Eleman arma
Koordinatlar yazan ksm, fare imleci tasarm alannda iken pozisyonu hakknda bilgi verir. Tasarm alannn tam ortas koordinatlarn orijin noktasn oluturmaktadr.
1.2. Iss Program Ana Mens

ISIS program ana mensnde 12 seenek bulunmaktadr. Bu men seeneklerinden her birinin zerine farenin imleciyle gelip sol tkladnzda, o men alacak ve eitli seenekler ieren pull-down bir men karnza gelecektir. ISIS programnda File, View, Edit, Tools, Design, Graph, Source, Debug, Template, System ve Help ana menleri yer alr.
1.3. Iss Program Ana Men Seeneklerinin Tantlmas

1.3.1. File Mens
Dosyalar ilgilendiren mendr. File mensnde dosyalarla ilgili komutlar yer alr. New Design: Tasarm alan zerinde yeni bir devre izimine balamak iin bu seenek kullanlr. Bu seenek kullanldnda yeni bir tasarm alan alacak ve ismi UNTITLED.DSN olacaktr.
Tasarm alan zerinde bir devre varsa ve bu devrede deiiklikler yapldktan sonra New Design seenei altrlrsa, yeni bir tasarm alan almadan nce bu devredeki deiiklikleri kaydedip kaydetmeyeceimiz sorulur. Load Design: Daha nce oluturulan dosyay tasarm alanna armak iin bu seenek kullanlr. Bu seenek altrldnda, yeni bir iletiim penceresi gelir. Bu iletiim penceresinden, arlacak olan dosyann nce konumu, sonra da dosya ad seilerek a butonuna tklandnda o dosya tasarm alanna yklenir. Save Design: Tasarm alannda yapm olduunuz almalar kaydetmek iin bu seenek kullanlr. Yeni oluturduunuz bir almay kaydederken bu seenei altrdnzda bir iletiim penceresi alr. Bu iletiim penceresini kullanarak dosyaya bir isim verdikten sonra dosyay bilgisayarda kaydedeceiniz konumu belirleyerek kaydedebilirsiniz. Dosyay daha nce bir isimle kaydettiyseniz bu seenei altrdnzda, yaptnz deiikliklerle birlikte bu seenei tekrar stne kaydetmi olursunuz. 7
ekil 1.4: File mens
Save Design As: Tasarm alanndaki almanza bir isim vererek kaydetmenizi salar. zerinde alma yaptnz dosyay baka bir isimle kaydetmek iin de bu seenek kullanlr.
Save Design seeneinden fark, bu seenek her altrldnda Save Design iletiim penceresi karnza gelir. Import Section: Bu seenek ile daha nce yaplm bir almann, bir blm ya da tamam ( Export Section seenei ile kaydedilmi olmas artyla) tasarm alanna arlarak dosyamza eklenebilir.
Bu seenein kullanlmasndaki ama; yapm olduumuz almalarda, devrenin bir blm ya da tamam tekrar baka almalarda kullanlyor ise yeniden oluturmak yerine hazr izimi kullanmak ve bylece zamandan tasarruf salamaktr. Export Section: Tasarm alanndaki almann bir blmnn ya da bir ksmnn daha sonra baka almalarda kullanlmak zere kaydedilmesini salar. Devrenin bir blmn kaydetmek iin; farenin imleci blmn balang noktasna getirilerek sa tua basl tutar blok ierisine alrz ve daha sonra bu seenei kullanarak bir isim veririz. Bu blm tekrar baka bir almada kullanmak istediimizde ise Import Section seeneini kullanrz. Export Graphics: Tasarm alanndaki dosyamz resim dosyas olarak kaydetmek iin kullanlr. Bu seenein alt seenekleri vardr ve resim dosyas formatn semek sizin elinizdedir. Devrenizi deiik formatlarda kaydetme olananz mevcuttur. Bu seeneklerden en ok tercih edileni Export Bitmapdir. 8
Mail To:Tasarm alannda zerinde altnz dosyay veya bitmi almay Outlook Express program aracl ile baka birisine e-posta olarak gndermenizi salar. Print: Tasarm alanndaki almay kada aktarmak iin kullanlr bu seenek altrldnda karmza bir iletiim penceresi gelir. almanz kada aktarmadan nce gereken ayarlar bu iletiim penceresindeki seenekleri kullanarak yapabilirsiniz. Printer Setup: ISIS program Windows iletim sistemi tarafndan tanmlanp yklenmi olan yazcy kullanmaktadr. Siz aktif olan yazcy deitirmek, yazc ayarlarn yapmak, kat boyutunu semek istiyorsanz bu seenei kullanabilirsiniz. Set Area: Bu seenek tasarm alanndaki almann istenen blmnn kada aktarlmas iin kullanlr. Set Area seenei altrldktan sonra, tasarm alanndaki almamzn, kada aktarlacak blm, farenin imleci balang noktasna getirilir ve sol tua basl tutularak, biti noktasna doru srklenir. Yani yazlacak blm blok ierisine alnr. Daha sonra File mensnden Print seenei altrlarak karmza gelen pencereden Marked Area seenei iaretlenir ve dier ayarlar yaplarak OK butonuna baslr ve ilem tamamlanr. Exit : ISIS programndan kmak iin bu seenek kullanlr.
1.3.2. View Mens

Bu seenek ISIS programnn ekran grntsn ayarlamak iin kullanlr.
ekil 1.5: View mens
Redraw: Tasarm alannda bulunan almann ekran grntsn tazelemek iin kullanlr. Ekran grntsn tazelememizin sebebi, tasarm alannda bir devre olutururken yeni bir balant yapmamzda veya varolan bir balanty sildiimizde o an iin ekran grntmz olmas gerektii gibi grnmeyebilir. Bu durumdan kurtulmak iin Redraw seenei kullanlmaktadr. Grid: Tasarm alannda bulunan zgarann grnp/grnmemesini bu seenek salar. Orijin: Tasarm alannda yeni bir orijin noktas tanmlamak iin kullanlr. ISIS programnda tasarm alannda default orijin noktas, tasarm alannn tam orta noktasdr. Fakat kullanc isterse kendisi bu seenei kullanarak farkl bir orijin noktas tanmlayabilir. Bu ilemi yaparken; farenin imlecini tasarm alannda orijin noktas olarak tanmlayacamz yere getirir ve bu seenei altrrsak yeni orijin noktamz artk buras olur. Koordinatlar gsteren ve durum ubuunun sa tarafnda yer alan rakamlar ise krmz rengi alr, bu da bize orijin noktasnn kullanc tarafndan tamamlandn gsterir.
Ayrca bu seenek ktphaneye yeni bir eleman oluturup eklemek iin, kullanc tarafndan oluturulan elemann orijin noktasn belirlemede kullanlmaktadr. X Cursor: Tasarm alannn iindeki fare imleci eklinin belirlenmesinde bu seenek kullanlr. ISIS program altrldnda tasarm alanndaki fare imleci default deerinde ve normal ok eklindedir. Fakat bu seenek altrldnda tasarm alannda fare imleci ekil 1.6daki eklini alr. Bu seenek bir defa daha altrldnda ise ekil 1.7deki eklini alr.
ekil 1.6: Fare imlecinin x grnts
ekil 1.7: Fare imlecinin + grnts
Snap 10th- 50th- 100th-500th: Fare imlecinin tasarm alannda iken hareket admlarn belirler. Bu admlar grebilmek iin bu seenekleri kullandmzda koordinatlara bakmanz yerinde olur. Pan: Bu seenek altrldktan sonra tasarm alannda iken fare imlecinin grnts ekil 1.8deki halini aldktan sonra, tasarm alannda farenin sol tuu ile herhangi bir yere tklandnda oras merkez seilir ve ekran o noktadan merkezlenir. Bu seenein amac tasarm alannda bulunan devrenin istediimiz blgesini ekranda merkezlemektir.
ekil 1.8: Pan seeneinden sonra fare imlecinin grnts
Zoom In: Tasarm alannda bulunan almann ekran grntsn bytr. Zoom Out: Tasarm alannda bulunan almann ekran grntsn kltr. 10
Zoom All: Tasarm alannn tamamn ekran kaplayacak ekilde gsterir. Zoom to Area: Tasarm alannda bulunan almann seilen ksmn bytmek iin kullanlr. Bu seenek altrldktan sonra tasarm alannda fare imleci ekil 1.9daki grntsn alr ve alma zerinde bir alan belirlenir. Alan belirleme ilemi bittikten sonra o ksm grnt olarak bytlr.
ekil 1.9: Pan seeneinden sonra fare imlecinin grnts
Toolbars: ISIS program ara ubuklarnn istenenin ekranda gizlenip, grnmesini salar. Bu seenek altrldnda karmza ekil 1.10da verilen iletiim penceresi gelmektedir. Bu pencere iindeki onaylardan istediimizi kaldrp, OK tuuna basarak ara ubuklarndan isteneni ekran zerinden kaldrabiliriz.
ekil 1.10: Ara ubuklarnn ekranda grntlenmesi
1.3.3. Edit Mens

Edit, kelime anlam olarak dzenleme, deiiklik yapma gibi anlamlara gelmektedir. Bilgisayar literatrnde ise bu kelime, geri alma, yenileme, kopyalama, kesme, yaptrma gibi ilemleri ifade etmektedir.
ekil 1.11: Edit mens
11
Undo: Bu seenee her tklamada, srayla son yaplan ilemleri geriye doru birer birer geri alr. Redo: Son geri alnan ilemi tekrarlar, yani ilemi yeniden yapar. Find and Edit Component: Tasarm alannda bulunan devredeki elemanlar dzenlemek iin bu seenek kullanlr. Bu seenek altrldnda karnza gelen iletiim penceresinde component yazsnn yanndaki kutuya elemann sembol ismini girip OK butonuna basarsanz elemann dzenleme penceresi karnza gelir. Edit Object Under Cursor: Bu seenek altrldnda fare imlecini tasarm alanndaki herhangi bir elemann zerine getirdiinizde o elemanla ilgili dzenleme penceresi karnza gelir. Cut to clipboard: Seilen elemann ya da belirlenen alan bulunduu yerden kesip alr ( Kesilip alnan eleman ya da blok silinmez, Windows iletim sistemi panosuna alnr.). Copy to clipboard: Seilen elemann ya da belirlenen alann bir kopyasn alr ( Kopyalanan eleman ya da alan, Windows iletim sistemi panosuna alnr ve Paste from clipboard, seenei kullanlmadan grlemez.). Paste From clipboard: Bu seenek Cut to clipboard veya Copy to clipboard seenekleri ile panoya alnan eleman ya da blou istenen yere yaptrr. Bu seenek altrldnda panodaki eleman ya da blok, krmz renkli ve fare imlecinin ucunda ekrana gelir ve onunla birlikte hareket eder. Bunun nedeni ise yaptrlacak alana gtrlmesi gerektiindendir. Gtrldkten sonra farenin sol tuuna baslr ve ilem tamamlanr. Send to back: Birbirinin zerine istenmeden veya istenerek konmu olan elemanlardan seileni tekinin altna gnderir. Bir eleman yerine konmadan ( yani st ste gelmeden ) nce seilerek bu seenek altrldnda, o eleman hep altta kalr. Bring to front: Birbirinin zerini istenmeden veya istenerek konmu olan elemanlardan seileni tekinin stne alr. Bir eleman yerine konmadan ( yani st ste gelmeden ) nce seilerek bu seenek altrldnda, o eleman hep stte kalr. Tidy: Bu seenek altrldnda elemenlar kutumuzda bulunan ve tasarm alannda hi kullanlmayan elemanlar silinir. Dolaysyla daha temiz ve derli toplu bir alma alan olur.
1.3.4. Library Mens

Library, kelime anlam olarak ktphane demektir. Eleman arma, eleman oluturma, ktphaneyi dzenleme gibi ktphane ile ilgili ilemleri yapmamz salar.
12
ekil 1.12: Library mens
Pick Device/Symbol: Libraryden tasarm alanna ismini bildiimiz bir eleman armak iin bu seenek kullanlr. Make Device: Ktphaneye yeni eleman oluturulup eklemek iin kullanlr. Make Symbol: Ktphaneye eklemek iin oluturulan yeni elemana sembol ismi vermek iin kullanlr. Packaging Tool: Ktphaneye eklemek iin oluturulan yeni eleman paketlenerek ktphaneye konulur. Store Local Object: Yeni oluturulan eleman ktphane iinde istenen yere yerletirilir. Decompose: Ktphanede var olan bir eleman tasarm alanna ardktan sonra, ayrtrmak ( text, box, pin, pin number, vb.) iin kullanlr. Ayrtrmann nedeni; bu elemandan faydalanarak yeni bir eleman yapmay ya da bu elemana yeni zellikler kazandrmay salamaktr. Bu seenei kullanabilmek iin nce tasarm alanna eleman arlr. Daha sonra fare imleci zerine getirilip sa tklanarak eleman seilir ve krmz renk almas salanr. Bu ilemlerden sonra Decompose seenei altrlrsa eleman ayrtrlm olur. Compile to Library: Oluturulan yeni eleman ktphaneye derlenir. Autoplace Library: Herhangi bir ktphane dosyas seilerek bu ktphane iinde bulunan elemanlar DEVICES elemanlar kutusuna alnr. Verify Packaging: Ktphaneye paket olarak yerletirilen elemanlarn doru olarak yerletirildii test edilir. Library Manager: Ktphane ile ilgili her trl ilem bu seenek araclyla yaplr.
13
1.3.5. Tools Mens

Tools, kelime anlam olarak aralar demektir.
ekil 1.13: Tools mens
Real Time Annotation: Bu seenek onayl olduunda tasarm alanna yerletirilen elemanlara sembol numaralar srasyla verilir. Real Time Snap: Bu seenek onayl olduunda, tasarm alannda bulunan eleman pinlerinden herhangi birinin zerine fare imleci getirildiinde pin zerinde x ekli oluacak ve balant yaplmas daha kolay olacaktr. Bu seenek onayl deilse pin ularnda x ekli olumayacaktr. Wire Auto Router: Bu seenekte otomatik balant yollar belirlenir. Enable ise, program ba lant yollarn kendisi belirler, disable ise kullancnn kendisi belirler. Search and Tag: Tasarm alannda bulunan emada verilen kriterlere gre arama yapar ve arama sonularna gre bulunan eleman ya da elemanlar etiketler. Ayrca durum ubuunda ka adet eleman bulunduu ve etiketlendii hakknda bilgi verir. OR Search and Tag: Bu seenein grevi, Search and Tag seeneine benzer. Fark, ekstra bir kriter kullanlarak arama yapmaya olanak salar. AND Search and Tag: Bu seenein grevi Search and Tag seeneine benzer. Fark, ekstra kriterler ile yaplan aramay snrlar. Arama esnasnda karlalmas mmkn olmayacak tm sonular etiketten temizler ve gerekli olanlarn kalmasn salar. Property Assigment Tool: zellik tanmlama seeneidir. Librarye eklemek iin tasarm alannda oluturulan elemana zellik tanmlamak iin kullanlr. Global Annotator: Tasarm alannda bulunan almada, seilen bir veya btn elemanlarn sembol numaralarn istenen ekilde dzenlememizi salar. 14
ASCII Data Import: Tasarm alannda bulunan almaya ASCII data dosyas eklemek iin kullanlr. Bu seenek ile mevcut eleman ( ASCII ) zelliklerinin ISIS dizayn dosyasna ya da sonradan oluturulan ktphane dosyasna aktarr. Bill of Materials: Tasarm alannda bulunan almann eleman listesini karr ve bu listeyi bir dosya haline getirerek bize sunar. Electrical Rule Check: Tasarm alannda bulunan devrede elektriksel hata olup olmadna dair rapor verir. Netlist Compiler: Tasarm alannda bulunan devrenin ARES de PCB ( baskl devresi )yi otomatik olarak hazrlayabilmek iin netlistini karr.
Tasarm alannda bulunan devrenin otomatik olarak baskl devresini karabilmek iin yukarda verilen netlist ayarlarnn ok iyi yaplmas gerekir. Model Compiler: Yeni model dosyas derlemek iin kullanlr. Netlist to ARES: Tasarm alannda bulunan devrenin netlistini karr ve ARESe gei yapar. Backannotate from ARES: ARES program iinden Pinswap ve Gateswap sonularn ISIS programna tekrar transfer eder.
1.3.6. Design Mens

Bu men tasarm alannn dzenlenmesi ile (balk, dokman no, revizyon, yeni tasarm alan oluturma, var olan tasarm alann silme, tasarm alanlar aras gei, vb.) ilgili ilemleri yapmak iin kullanlr.
ekil 1.14: Design mens
Edit Design Properties: Bu seenek tasarm dosyamza; isim, dokman numaras, revizyon numaras ve aklamalar eklemek iin kullanlr. Bu seenek altrldnda karnza ekil 1.15deki pencere gelir.
15
ekil 1.15: Edit design properties penceresi
Title: Dizayn dosyasnn bal yazlr. Bu balk dosya raporlarnda, netlist karmada, vb. gibi ilemlerde kullanlr. Doc.No: Dokman numaras yazlr. Revizyon: Revizyon numaras yazlr. Author: almay yapan kiinin ismi yazlr. Global Power nets? Cache Model Files? : Netlist ilemleri iin onaylanr.
Edit Sheet Properties: Bu seenek zerinde alma yaplan tasarm alanna balk ve isim vermek iin kullanlr. Sheet Title: Tasarm alan bal yazlr. Sheet Name: Tasarm alan ismi yazlr. Annotator Init: Otomatik sembol numaralar iin balang deeri yazlr.
ekil 1.16: Edit sheet properties penceresi
New Sheet: Yeni bir tasarm alan aar. ( Design mensnden istenene geilir.) Remove Sheet: allan tasarm alann yok eder. Goto Sheet: stenen tasarm alanna geilir. Bu seenek altrldnda karmza gelen pencereden istenen tasarm alan seilir ve OK butonuna tklanr. Zoom to Child: Tasarm alannda bir elemann hiyerarik olarak, i yaps hakknda veya baka bir bilgi veriliyorsa, o bilgiyi grmek iin kullanlr. 16
Exit to Parent: Sub-circuit alanndan ana alma alanna dnmek iin bu seenek kullanlr. Root Sheet: O anda zerinde allan tasarm alma alann gsterir ve bu tasarm alanlar arasnda gei yapmak iin kullanlr. ISIS program ilk altrldnda bir tane tasarm alan otomatik olarak oluturulur ve default olarak Root Sheet 1 adn alr. New Sheet seenei ile ikinci bir tasarm alan daha oluturulursa bu tasarm alan da Root Sheet 2 olarak adlandrlr. Bu tasarm alanlarna istediimiz ismi vermek, daha nce anlattmz gibi Edit Design Properties seenei ile gerekletirilir. stenen tasarm alanna gemek iin Design mensnden o tasarm alannn isminin zerine gelinerek tklanr ve istenen tasarm alanna gemi olursunuz.
1.3.7. Graph Mens

Tasarm alannda bulunan almamza grafik eklemek, varolan grafii dzenlemek, vb. gibi ilemleri bu men yardmyla gerekletirebilirsiniz. Edit Gragh: Tasarm alannda bulunan almamza grafik eklemek ,oluturulmu grafii dzenlemek, simlasyon ilemini yapmak, vb. iin kullanlr. Bu seenek altrldnda karmza gelen grafik dzenleme penceresindeki bilgiler grafiin zelliine gre deiir. Add Trace: Tasarm alannda bulunan grafie izleme noktas ( veya noktalar ) eklemek iin kullanlr. Bu seenein altrlabilmesi iin, tasarm alannda bir grafik elamannn olmas gerekir.
ekil 1.17: Graph mens
Operating Point: DC ilem noktasn hesaplar. Tasarm alannda bulunan devrenin knda voltaj ya da akm probu varsa ve grafikte de bu k sinyali y ekseninde gsteriliyorsa, bu seenek altrldnda k sinyali balang noktas gsterilir. Simulate Graph: Tasarm alannda bulunan devrede deiiklik yaplm ve bu deiiklik grafii etkiliyorsa bu seenek kullanlarak grafik tekrar oluturulur. View Log: Tasarm alannda oluturulan grafiin Simulate Graph seenei ile simle ilemini yaptktan sonra bu seenek altrldnda, simlasyon ile ilgili bilgiler veren pencere karnza gelecektir. 17
Export Data: Tasarm alannda bulunan grafiin zamana bal olarak matematiksel verilerini bir dosya olarak kaydetmek iin kullanlr. Restore: Grafiin simle ilemini yenilemek iin kullanlr. Conformance Analysis: Tasarm alannda oluturulan grafiin kontroln yapar.
1.3.8. Source Mens

Tasarm alannda bulunan devremizde, programlanabilen entegrelerden herhangi biri veya birka bulunuyorsa, bu entegrelerin altraca kaynak kodlarla ilgili ilemler yaplr.
ekil 1.18: Source mens
Add/Remove Source Files: Tasarm alannda bulunan programlanabilir entegreye yklenecek olan kaynak kod Assembly formatnda ise bu seenek ile kaynak kod tanmlanmal ve hangi formata gre ( intel, motorola, microchip, vb. gibi ) kod retilip altrlaca belirlenmelidir. Define Code Generation Tools: Bu seenek altrldnda karmza gelen pencereden ayrntl olarak kod retme seenekleri ayarlanabilir. Setup External Text Editr: Kaynak kod iin text editr tanmlamas yaplr. Build All: Tanmlanan kaynak dosya almaya hazr hale getirilir.
1.3.9. Debug Mens

Tasarm alannda bulunan devrenin almas, durdurulmas, adm adm altrlmas, vb. gibi ilemlerin yaplabilmesi iin kullanlr. Bu men iki durumda incelenmelidir. Bu iki durumdan birincisi; tasarm alannda bulunan devrenin altrlmadan nceki durumu, ikinci durum ise; tasarm alannda bulunan devrenin altrldktan sonraki durumudur.
18
ekil 1.19: Tasarm alannda bulunan devrenin altrlmadan nceki debug mens
ekil 1.20: Tasarm alannda bulunan devrenin altrldktan sonraki debug mens
Start / Restart Debugging: Tasarm alannda bulunan devreyi adm adm incelemek zere altrr ve hemen pause yapar. Pause Animation: Tasarm alannda bulunan devrenin almasna ara verir. Devrenin almas o anda durur ve devre Restart yapld anda devrenin almas kald yerden devam eder. 19
Stop Annimation: Tasarm alannda bulunan devrenin almasn durdurur. Devrenin almas tekrar start yapldnda simlasyon ilemi tekrar batan balar. Step Over: Tasarm alannda bulunan devreyi adm adm altrr. Step Into: Aktif olan fonksiyonu veya alt program (subroutine) altrr. Ayrca bu seenek, kaynak pop-up penceresi aktif iken kullanlr. Step Out: Devrenin almas adm adm altrlmama durumundan karlarak normal alma moduna dnlr. Step To: Bu seenek animasyonu, kursrn o anki pozisyonuna ulaana kadar altrr. Ayrca bu seenek, kaynak pop-up penceresi aktif durumdayken kullanlabilir. Excute: Tasarm alannda bulunan devreyi altrr. Reset Popup Windows: Bu seenek altrldnda, VSM simlasyon pencereleri normal ayarlarna dner. Reset Persistent Model data: EPROM ve EEPROM serisi elemanlarda datay resetler. Yani simlasyon ilemi baladktan sonra EPROMarn ierii deiti ise bu seenek altrldktan sonra EPROMlarn ierii simlasyon balad andaki deerini alr. Use Remote Debug Monitor: VSM simlasyonu iin Virtual Debug Monitr enable eder. Tile Horizontally: ISIS program iinde ak ak bulunan pencereleri, ekran yatay kaplayacak ekilde yerletirir. Tile Vertically: ISIS program iinde ak ak bulunan pencereleri, ekran dikey kaplayacak ekilde yerletirir.
1.3.9.1. Tasarm Alannda Devre alyor Durumdayken Debug Mens Altnda Oluan Seenekler Simulation Log: bu seenek devre altrldktan sonra seilebilir. Bu seenek bize, devre simlasyonunun almas ile ilgili( netlist, spice models, devrenin derlenmesi, besleme hatalar, vb. gibi. ) bilgiler verir. Eer devremizde hata varsa karmza gelen Simulation Log penceresinde hatann bildirildii satr en son satr olan ve Warning ile balayan ksmdr. Watch Window: Bu seenek altrldnda izleme penceresi adn verebileceimiz pencere karnza gelir. Bu pencere aracl ile devremiz ile ilgili izleme noktalar ve breakpoints ad verilen kontrol noktalar oluturabiliriz.
20
1.3.10. Template Mens

Bu men, tasarm alannn ve tasarm alannda bulunan her eyin ( zgarann, yollarn, grafiklerin, asenin, kutularn, yazlarn, vb. gibi ) rengini, yazlarn yaz tipi ile bykln, yollarn kalnln vb. ilemleri yapar.
ekil 1.21: Template mens
Set Design Defaults: Bu seenek tasarm alannn rengini ve simlasyon srasnda oluan sinyal renklerini ayarlamak iin kullanlr.
ekil 1.22: Set Design Defaults penceresi
Colours Grubu o o o o o Paper Colour: Tasarm alannn rengi seilir. Grid Dot Colour: Izgarann rengi seilir. Work Area Box Colour: Tasarm alan n grn ksmnda, alma alan kutusunun rengi seilir. Worl Box Colour: Tasarm alann evreleyen izginin rengi seilir. Highlight Colour: Tasarm alannda bulunan devrede seili elemann rengi ayarlanr. 21
Drag Colour: Tasarm alannda bulunan bir devrede bir eleman srklenirken alaca rengi ayarlanr.
Animation Grubu o o o o o Positive Clour: Pozitif potansiyele sahip yollarn rengi seilir. Ground Colour: ase potansiyeline sahip yollarn rengi seilir. Logic 1 Colour: Lojik 1 seviyesi rengi seilir. Logic 0 Colour: Lojik 0 seviyesi rengi seilir. Logic ? Colour: Devaml deien lojik seviye rengi seilir.
Hidden Objects Grubu o o o Show hidden text ?: Onaylanrsa gsterilmeyen gizli yazlar gsterilir. Show hidden pins: Onaylanrsa gsterilmeyen gizli pinler gsterilir. Hidden Colour: Gsterilmeyen yaz ve pin rengi seilir.
Font face for Default Font Grubu
Tasarm alannda bulunan yazlarn yaz tipi seilir. Set graph colours: Bu seenek grafik ile ilgili renk ayarlarn yapmak iin kullanlr. General Appearance Grubu o o o o Graph Outline: Grafik kenar izgi ve blme izgisi renkleri seilir. Background: Grafik arka plan rengi seilir. Graph Title: Grafik balk rengi seilir. Graph Text: Grafik yaz rengi seilir.
ekil 1.23: Graph colour configuration penceresi
22
Analogue Traces Grubu
Analog sinyal renkleri seilir. Digital Traces Grubu
Dijital sinyal renkleri seilir. Set Graphics Styles: Bu seenek global ( analiz grafikleri haricindeki dier grafikler ) grafik stillerini ayarlamak iin kullanlr.
ekil 1.24: Edit global graphics style penceresi
Style Grubunda aa alr kutudan hangi grafik ayarnn yaplaca belirlenir. Line Attributes Grubu o o o Line style: Grafii evreleyen izgi stili seilir. Width : izgi kalnl seilir. Colour: izgi rengi seilir.
Fill Attributes Grubu o o o o Fill Style: Grafiin iini belirlenen stille doldurur. Fg. Colour: Grafiin iini dolduran stilin rengi seilir. Use Bk. Colour: Arka plan rengi kullanlp kullanlmayaca sorulur. Eer onaylanrsa arka plan rengi kullanlr. Bk. Colour: Arka plan rengi seilir.
Sample kutusunda yaplan ayarlara gre grafiin nizlemesi gsterilir. New butonu ile kullanc yeni bir grafik stili oluturabilir.
23
Set Text Styles: Bu men tasarm alannda oluturulan devre elemanlarn sahip olduu yazlarn yaz tipini, yksekliini, rengini ve efektifini ayarlamak iin kullanlr.
ekil 1.25: Edit global text styles penceresi
Style yazsnn yanndaki aa alr kutudan ayar yaplacak olan blm seilir. Font face: Yaz tipi seilir. Height: Yaznn ykseklii seilir. Colour: Yaznn rengi seilir.
Set Graphics Text: 2D grafiklerinde kullanlan yazlarn yaz tipini, bykln ve efektini ayarlamak iin kullanlr. Set Junction Dots: Bu seenek tasarm alannda oluturduumuz devrede kullanlan balant noktalarnn ayarlarn yapmak iin kullanlr ( ekil 26 ).
ekil 1.26: Configure junction dots penceresi
Size: Balant noktalarnn bykl seilir. Shape: Balant noktalarnn ekli ayarlanr ( Square: kare, Round: yuvarlak, Diamond: baklava dilimi).
24
Apply Template From Design: Bu seenek baka bir ISIS dosyasnn ayarlarn altmz dosyaya uygular. altrldnda karmza gelen pencereden dosya seilir ve butonuna tklanrsa, bu dosyann tasarm alan ayarlar o an allan dosyaya uygulanr. Save Default Template: Yaplan ayarlar kaydetmek iin kullanlr.
1.3.11. System Mens

Bu men ISIS programnn sistem ayarlarn yapmak iin kullanlr. System Info: Programn versiyonu ve lisans ile ilgili bilgiler verir. Text Viewer: Hata, simlasyon log, vb. gibi mesajlar gsterir. Set BOM Scripts: Bu seenek Tools-Bill of Materials seeneinin altrlmasyla elde edilen devrenin eleman listesi raporunun konfigrasyon ayarnn yaplmasna olanak salar.
ekil 1.27: System mens
Set Environment: Bu seenek altrldnda karmza gelen menden ortam ayarlar yaplr (ekil 1.28). Autosave Time (minutes): almay otomatik kaydetme sresi seilir. Number of Undo Levels: Undo (geri al) seeneinin ka ilemi hafzada tutaca seilir. Tooltip Delay (milliseconds): Bilgi penceresi gecikme sresi seilir. Number of filenames on File menu: Dosya mens altnda son allan ka dosyann grntlenecei seilir. 25
Auto Syncronise/Save with ARES?: Onaylandnda ISIS program n plana geldiinde ARESde allan dosya otomatik olarak kaydedilir.
ekil 1.28: Environment configuration penceresi
Save /load ISIS state in design files: Onaylandnda tasarm alannda bulunan dosya ile birlikte ISIS programnn ayarlarnda yaptnz deiiklikler de otomatik olarak kaydedilir ve bu dosya ile birlikte ayn ayarlar arlm olur. Initial Menu Settings Grubu o Grid Dots: ISIS program altrlrken zgarann ekranda grnp grnmemesini ayarlar. Bu seenein onayn kaldrp System-Save Preferences seenei ile deiiklii kalc hale getirirseniz zgara artk ekranda grnmez. Real Time Annotation: ISIS programnn ilk alnda Real Time Snap seeneinin aktif olup olmamasn ayarlar. Wire Autorouter: ISIS programnn ilk alnda Wire Autorouter seeneinin aktif olup olmamasn ayarlar.
o o
Yukarda anlatlan seeneklerde deiiklik yapldnda, bu deiikliklerin geerli olabilmesi iin System-Save Preferences seeneini onaylamanz gerekir. o Cursor Type Grubu
None: Onaylanrsa ISIS programnn her alnda fare imleci ok eklinde grnr. Small X Cursor: Onaylanrsa ISIS programnn her alnda fare imleci X eklinde grnr. Cross Hair Cursor: Onaylanrsa ISIS programnn her alnda fare imleci + eklinde grnr. Set Paths: ISIS programnn kullanld Library, Model ve simlasyon sonular yollar tanmlanr, yeni yollar varsa + butonu ile eklenir. 26
Set Property Definitions: ISIS program ktphanesine yeni elemanlar oluturulurken oluturulacak olan elemanlarn genel tanmlama ayarlar yaplr. Set Sheet Sizes: Tasarm alan boyutlar ayarlanr. Bu seenek altrldnda karnza gelen iletiim penceresinden istenen ayarlar yapabilirsiniz. Set Text Editr: Text editr yaz tipi, yaz tipi stili, yaz boyutu, yaz efekti ve rengi ayarlanr. Set Animation Options: Programn animasyon ayarlarn yapmak iin kullanlr. Bu seenek altrldnda ekil 1.29daki pencere karnza gelir. Simulation Speed Grubu o o o Frames per Second: Saniye bana ereve says belirlenir. Time per Frame: ereve bana zaman dilimi belirlenir. Single Step Time: Tek adm zaman belirlenir.
ekil 1.29: Animated circuits configuration penceresi
Voltage/Current Ranges Grubu o o Maximum Voltage: Maksimum voltaj deeri belirlenir. Current Threshold: Eik akm deeri belirlenir. Show Voltage&Current on Probes?: Onaylanrsa voltaj ve akm problarn gsterir. Show Logic state of pins?: Onaylanrsa pinlerde lpjik durumlar gsterir. Show Wire Voltage by Colour?: Onaylanrsa gerilim yolunu renkli gsterir. Show Wire Current with Arrows: Onaylanrsa akm yolunu ok ile gsterir.
Animation Options Grubu o o o o
27
Set Simulator Options: Simlasyon ayarlarn yapmak iin kullanlr. Bu seenek altrldnda alan Interactive Simulation Options penceresinden simlasyon ayarlarnz yapabilirsiniz. Save Prefences: Bu seenek System mens altnda yapm olduumuz ayarlarn kaydedilmesi iin kullanlr.
1.3.12. Help Mens

Proteus program yardm mensdr.
ekil 1.30: Help mens
ISIS Help: Bu seenek altrldnda karnza standart Windows yardm iletiim penceresi gelecektir. Yardm istenen konu sol taraftaki blmeden seilerek sa taraftaki blmeden aklama okunur. Proteus VSM Help: Proteus VSM simlasyonu hakknda yardm penceresini ekrana getirir. Proteus VSM SDK: Proteus VSM SDK hakknda yardm penceresini ekrana getirir. Sample Design: Proteus programnn SAMPLES klasrnde bulunan rnek almalar listelenir ve arlarak incelenebilir. Stop Pres: Bu seenek altrldnda Proteus Readme Help File penceresi karmza gelir ve bu versiyonda ne gibi yenilikler olduu anlatlr. About ISIS: Proteus programnn versiyonu, lisans, bo hafza ve iletim sisteminiz hakknda ksaca bilgi veren bir pencere karnza gelir.
1.4. Iss Program Ara ubuklar

ISIS programnda 7 adet ara ubuu bulunmaktadr. Mode Selector Toolbar ( Tasarm [ Mod Seim ] Ara ubuu ) File/Print Commands ( Dosya/Yazdrma ) Display Commands ( Display ) 28
Editing Commands ( Dzen ) Design Tools ( Dizayn Aralar ) Orientation Toolbar ( Yn Ara ubuklar ) Animasyon Kontrol Paneli
1.4.1. Mode Selector Toolbar (Tasarm Ara ubuu)

Bu ara ubuu blmden oluur. 1.4.1.1. Main Modes (Ana Modlar) Component: Tasarm alanna eleman armak ve elemanlar listelemek iin kullanlr. Junction dot: Junction ( birleme noktas ) koyar. Wire label: Wire ( iletken balants ) etiketlemek, isimlendirmek iin kullanlr. Text scripts : Text ( metin ) yazmak iin kullanlr. Bus : Bus ( oklu iletken ) izmek iin kullanlr. Sub- circuit: Entegre devre oluturmakta kullanlr. Instant edit mode: Eleman semek ve dzenlemek iin kullanlr.
29
1.4.1.2. Gadgets Inter-sheet Terminal: Terminal eklemek iin kullanlr. Device pin: Pin eklemek iin kullanlr. Simulation Graph: Simlasyon grafii oluturmak iin kullanlr. Tape Recorde: Bir devrede bir blmn kn yakalamak iin kullanlr. Generator: Sinyal reteleri. Her trl sinyal retilebilir. Voltage Probe: Gerilim probu Current Probe: Akm probu Display operating point data: Kullanc ktphanesinde VSM cihazlar listeler ve kullanmmza sunar. Ayrca simlasyon esnasnda, devredeki bir ilem noktasnn tespitinde bulunur.
30
1.4.1.3. ki Boyutlu Grafik (2D Graphics) 2D Graphics Line : izgi izer. 2D Graphics Box: Kutu izer. 2D Graphics Circle: ember izer. 2D Graphics Arc: Yay izer. 2D Graphics Path: stenen bir geometrik ekil izer. 2D Graphics Text: yaz yazmak iin kullanlr. 2D Graphics Symbol: Tasarm alannda bulunan sembol dzenlemek veya yeni oluturulan elemana sembol ismi vermek iin kullanlr. Markers for component orgin, etc: Tasarm alan orijinini ve yeni oluturulann elemann orijinini belirlemede kullanlr.
1.4.2. Dosya /Yazdrma Ara ubuu (File/Print Commands)

Create a new design: Yeni bir dizayn dosyas oluturur. Load a new design: Daha nceden var olan bir dizayn dosyasn arr. Save current design: allan dizayn dosyasn kaydeder. Import ISIS section file: Baka bir dizayn dosyasndan belirlenmi bir blou allan dizayn dosyasna alr. Export tagged objects to section file: allan bir dizayn dosyasndan belirlenmi bir blou baka bir dizayn dosyasna tar. Print or plot design: Aktif olan dizayn dosyasn yazdrr. Mark area to be printed: Bu buton seildikten sonra tasarm alanndaki devreden belirli bir alan seilir ve print butonsi seilirse, yalnzca belirlenen alan yazdrlr. 31
1.4.3. Display Ara ubuu (Display Commands)

Readraw editing and overview Windows: Tasarm alan ekrann yeniler. Enable/Disable grid dot display: Izgaray arr ya da gizler. Enable/Disable manuel origin specification: Manuel orijin zelliklerini enable/disable Re-centre the display: Bu buton seildikten sonra, tasarm alannda herhangi bir yere tklanrsa oras merkez seilir ve ekran o noktadan merkezlenir. Increase magnification: Tasarm alanndaki grnty bytr. Decrease magnification: Tasarm alanndaki grnty kltr. View entire sheet: Tasarm alannn tamamn ekranda gsterir. View selected area: Bu buton seildikten sonra bir alan belirlenirse o alan bytlr.
32
1.4.4. Editing Commands ( Dzen Ara ubuu )

Undo last operation: Son yaplan ilemi geri alr. Redo the last undone operation: Son yaplan geri alma ilemini iptal eder. Cut the specified items to the clipboard: Seilen eleman ya da belirlenen blou keserek, panoya alr. Copy the specified items to the clipboard: Seilen eleman ya da belirlenen blou panoya kopyalar. Paste the specified items from hte clipboard: Panodaki eleman ya da blou yaptrr. Copy tagged objects: tasarm alannda seilen bir eleman ya da belirlenen bir blou kopyalayarak oaltr. Move tagged objects: Tasarm alannda seilen bir eleman ya da belirlenen bir blou baka bir yere tar. Delete tagged objects: Tasarm alannda seilen bir eleman ya da belirlenen bir blou siler. Pick or update device/symbol: Ktphaneden tasarm alanna eleman armak iin kullanlr. Form tagged graphics/pads into device and place in libraray: Yeni bir eleman oluturmak iin kullanlr. Launch the Visual Packaging Tool: Tasarm alannda bir eleman seilir ve bu butona tklanrsa, seilen elemann PCB ayak balantlar ekrana gelir. Break tagged object(s) into primitives: Ktphaneye eleman olutururken etiketlemede kullanlr.
33
1.4.5. Design Tools ( Dizayn Aralar )

Enable/Disable real-time snap: Bu buton aktifken tasarm alannda bulunan eleman pinlerinden herhangi birinin zerine gelindiinde x iareti oluacak ve balant yaplabilecektir. Enable/Disable wire auto-router: Bu buton aktifken, proram balant yollarn tomatik olarak belirler ( enable ). Buton aktif deilken balant yollarn kullanc kendisi belirler ( disable ). Search and tag components with matched property values: bu buton aktif hale getirildiinde eleman arar ve denk olan elemanlar etiketler. General property penceresini arr. management tool: Property Assigmant Tool
Create a new root sheet: Yeni bir tasarm alan aar. Remove current sheet: zerinde allan tasarm alann siler. Goto specfic root or hierarchical sheet: stenen tasarm alanna gitmek iin kullanlr. Enter sheet of object pointed at ( use keyboard ): Hiyerarik tasarmda alt alma sayfasna gemek iin kullanlr. Leave current sheet and return to parent: zerinde allan tasarm alanndan kp kk alma alanna gitmek iin kullanlr. Generate bill of materials reports: Tasarm alannda kullanlan elemanlarn listesinioluturmak iin kullanlr. Generate electrical rules check report: Bu butona tklandnda karnza gelen iletiim penceresinden devrede elektriksel hata olup olmadn renebilirsiniz. Generate netlist and switch to ARES: Netlist karlr ve ayn anda ARES programna geilir. ISIS program da aktif kalr.
34
1.4.6. Orientation Toolbar( Yn Ara ubuu )

Rotate Clockwise: Seilen eleman 90 saa dndrr. Rotate Anticlocwise: Seilen eleman 90 sola dndrr. Angle : Eleman istediiz derecede dndrmek iin kullanlr. Horizontal reflection : Elemann yatayda ayna grntsn alr. Vertical reflection: Elemann dikeyde ayna grntsn alr.
1.4.7. The Animation Control Panel

Play button: Devreyi altrr. Step button: Devreyi adm adm altrr. Pause button: Devrenin almasna ara verir. Stop button: Devrenin almasn durdurur.
35
UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

lem Basamaklar
Yeni bir tasarm dosyas anz. Tasarm dosyanz arzu ettiiniz bir isimde kaydediniz. alma alannn orijin noktasn deitiriniz. File Toolbar, View Toolbar, Edit Toolbar ve Design Toolbar ara ubuklarn gizleyiniz ve ardndan grnr yapnz. Edit Design Properties penceresini anz ve istediiniz numaralar giriniz. Edit Sheet Properties penceresini anz ve istediiniz numaralar giriniz. Edit Design Defaults penceresini anz ve tasarm alan renklerini ve animasyon renklerini deitiriniz. Graph Colour Configuration penceresini anz ve grafik renklerini deitiriniz. Edit Global Text Styles penceresini anz ve metin biimlerini deitiriniz. Environment Configuration penceresini anz ve ortam deikenlerini deitiriniz. ViewToolbars kullanabilirsiniz. komutunu
neriler
Bu ilem iin ilgili ara ubuunu ve dosya mensn kullannz.
DesignEdit Design Properties komutunu kullanabilirsiniz. DesignEdit Sheet Properties komutunu kullanabilirsiniz. TemplateSet Design Defaults komutunu kullanabilirsiniz. Template Set Graph Colours komutunu kullanabilirsiniz. Gznze en uygun ve en uyumlu renkleri semeye alnz. Template Set Graphics Styles komutunu kullanabilirsiniz. Bilgisayarnz iin en uygun deerleri belirlemeye alnz.
36
LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

Bu blmde 1 nulu renme faaliyetinde anlatlan konular hakknda bilginizi ve yeteneinizi lmek amacyla oktan semeli sorular sorulacaktr. Sorular duyarllkla yantlamanz nerilir.
LME SORULARI
1. Yeni bir tasarm alan amak iin aadaki ilemlerden hangisi yaplr? A) File New Design B) File Load Design C) File Save Design D) File Save Design As 2. Aadaki eylemlerden hangisi alma alan grnts byklnn deitirilmesinde kullanlmaz? A) View Zoom in B) View Zoom out C) View Zoom All D) View Pan
3. Tasarm alanna ismini bildiimiz bir eleman armak iin aadaki ilemlerden hangisi yaplr? A) Library Make Symbol B) Library Pick Device/Symbol C) Library Make Device D) Library Compile to Library
4. Tasarm alanna yerletirilen elemanlara sembol numaralarn srasyla vermek iin aadaki ilemlerden hangisi yaplr? A) Tools Real Time Snap B) Tools Wire Auto Router C) Tools Real Time Annotation D) Tools Model Compiler 5. zerinde allan tasarm alanna balk ve isim vermek iin aadaki ilemlerden hangisi yaplr? A) Design Edit Design Properties B) Design Edit Sheet Properties C) Design New Sheet D) Design Goto Sheet
37
6. Tasarm alannda bulunan grafie izleme noktas ( veya noktalar) eklemek iin aadaki ilemlerden hangisi yaplr? A) Graph Add Trace B) Graph Edit Graph C) Graph Operating Point D) Graph Simulate Graph 7. Ana Modlar ara ubuunda yer alan yandaki simgenin ( ) ilevi nedir?
A) Eleman semek ve dzenlemek iin kullanlr. B) Tasarm alanna eleman armak ve elemanlar listelemek iin kullanlr. C) Terminal eklemek iin kullanlr. D) Eleman aya eklemek iin kullanlr. 8. Gadgets ara ubuunda yer alan yandaki simgenin ( ) ilevi nedir?
A) Eleman semek ve dzenlemek iin kullanlr. B) Tasarm alanna eleman armak ve elemanlar listelemek iin kullanlr. C) Terminal eklemek iin kullanlr. D) Eleman aya eklemek iin kullanlr. 9. Gadgets ara ubuunda yer alan yandaki simgenin ( ) ilevi nedir?
A) Kullanc ktphanesinde VSM cihazlar listeler. B) Kullanc ktphanesinde sinyal reteleri listeler. C) Devreye Voltaj Probu eklemek iin kullanlr. D) Devreye Akm Probu eklemek iin kullanlr. 10. Ana Modlar ara ubuunda yer alan yandaki simgenin ( A) oklu yol izmek iin kullanlr. B) Entegre devre oluturmak iin kullanlr. C) Birletirme noktas koymak iin kullanlr. D) Eleman semek ve dzenlemek iin kullanlr. ) ilevi nedir?
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
38

AMA
Uygun ortam salandnda analog test cihazlarn ve devre elemanlarn tanyarak, devre iine yerleimini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Bir elektronik laboratuvarnda bulunan analog test cihazlarnn isimlerini ve hangi amala kullanldklarn aratrnz. Bir elektronik laboratuvarnda bulunan analog elemanlarn isimlerini ve hangi amala kullanldklarn aratrnz.
2. ANALOG DEVRELERLE ALIMAK

Minimum ile maksimum deerler arasnda ok sayda deer alabilen sinyalleri ileyen devrelere analog devreler denir. Diren, kondansatr, transistr gibi elemanlardan kurulan g kayna, ykselte, dimmer gibi devreler analog devrelerdir. Bu blmde ISIS simlasyon programnda analog test aygtlarnn tantlmas, analog devre elemanlarnn yerletirilmesi, analog devreye test aygtlarnn yerletirilmesi konular ilenecektir.
2.1. Mendeki Analog Test Aygtlar ve Kullanlmas

ISIS programnn elektronik laboratuvarnda 12 tane l aleti ve cihaz bulunmaktadr. Bunlardan 4 tanesi analog test cihaz, 8 tanesi dijital test cihazdr. imdi analog test cihazlarn inceleyeceiz.
2.1.1. Ampermetre
Ampermetreler analog veya dijital olarak iki ayr trde kullanlabilen l aletleridir. Devreden gemekte olan akm ler. Yapm amalarna gre bir ka Miliamper'den yzlerce Amper'e kadar lm yapabilir. Bu lm DC veya AC akm lm olabilmektedir. ISIS program ktphanesinde birok ampermetre bulunmaktadr. lm yapacanz devrede en uygun olan hangisi ise ktphaneden o ampermetreyi a rmalsnz.
39
ekil 2.1: DC ampermetre
2.1.2. Voltmetre
Voltmetreler gerilim (potansiyel fark) lmeye yarayan cihazlardr. Devreye paralel balanrlar. Temel olarak DC voltaj ve AC voltaj ayr llrler. ISIS program ktphanesinde birok voltmetre bulunmaktadr. lm yapacanz devrede en uygun olan hangisi ise ktphaneden o voltmetreyi armalsnz.
ekil 2.2: DC voltmetre
2.1.3. Osilaskop
Elektriksel iaretlerin llp deerlendirilmesinde kullanlan aletler iinde en geni lm olanaklarna sahip olan osilaskop cihazdr. Osilaskop, iaretin dalga eklinin, frekansnn ve genliinin ayn anda belirlenebilmesini salar.
ekil 2.3: Osilaskop
Osilaskop tasarm alanna arldktan sonra lm yaplacak noktalara osilaskobun balants yaplr. ki kanal birden kullanlabilir. Balant ilemi bittikten sonra devre altrlrsa ekrana osilaskop paneli gelir. Osilaskop panelinden istenen ayarlar yaplr.
40
ekil 2.4: Osilaskop npaneli
2.1.4. Sinyal Jeneratr

Sinyal jeneratr devrenize uygulayacanz sinsoidal, kare dalga ya da gen dalga, testere dii biiminde sinyaller retir.
ekil 2.5: Sinyal jeneratr
Sinyal jeneratr tasarm alanna arldktan sonra lm yaplacak noktalara Sinyal jeneratrnn balants yaplr. Balant ilemi bittikten sonra devre altrlrsa ekrana Sinyal jeneratrnn n panel grnts gelir. Devrenizin simlasyonu esnasnda sinyal jeneratr ile ilgili ayarlar n panel aracl ile yapabilirsiniz.
ekil 2.6: Sinyal jeneratr npaneli
2.2. Analog Devre Elemanlarnn Yerletirilmesi ve Dzenlenmesi

ISIS program simlasyon ve analiz programlar iinde ktphanesi en zengin olan programlardan biridir. 41
Bu blmde ISIS programnn ktphanesinden analog devre elemanlarnn arlmas ve yerletirilmesi uygulamal olarak anlatlacaktr.
2.2.1. Tasarm Alanna Eleman arlmas

lem Admlar Yeni bir tasarm alan anz. Elemanlar kutusunun ( Devices) sol st ksmnda bulunan P butonuna tklaynz. ( ISIS eleman ktphanesi olan Pick Devices penceresi alacaktr.) Alan pencereden Libraries blmnden ACTIVE ktphanesini bulunuz ve fare imleciyle zerine gelip bir kere sol tklaynz. Pencerenin alt ksmnda bulunan Objects blmnde bu ktphane iinde bulunan elemanlar listelenecektir. Bu elemanlardan Battery elemannn zerine geliniz ve farenin sol tuuyla ift tklaynz. Bu ilemi yaptktan sonra ISIS program ana penceresinde bulunan Devices kutusuna baknz. Battery eleman ktphaneden arlmtr. Ayn ktphanede bulunan SWITCH, CAPACITOR elemanlarn arnz. Tekrar Libraries blmnden Device ktphanesini bulunuz ve bu ktphaneden RES elemann arnz. Pick Devices penceresini kapatnz. ISIS program ana penceresinde bulunan Devices kutusunda bulunan Battery elemannn zerine tklayarak seili hale getiriniz. (Seilen elemann sembol tasarm n grn ksmnda grnmelidir ) Fare imlecini tasarm alanna gtrerek herhangi bir yere sol tkladnzda Battery eleman tasarm alanna tanm olacaktr. Ayn yntemi kullanarak dier elemanlar da tasarm alanna taynz. aracanz elemann ismini biliyorsanz LibraryPick Device/ Symbol seeneklerini altrnz. Pick/Replace Library Part penceresi alacaktr. Name or text to search for yazsnn altndaki kutuya elemann ismini yaznz. Mathcs blmnde, bu elemann ismi ve hangi ktphanede olduu grlr. OK butonuna basarak eleman malzeme kutusuna arabilirsiniz.
2.2.2. Tasarm Alannda Devre Oluturulmas

2.2.1de tasarm alanna tadnz elemanlarla devre oluturacaz.
42
lem Admlar Fare imlecini tasarm alannda bulunan Battery elemannn zerine gtrnz ve bir kere sa tklaynz. Elemann rengi krmz olacaktr (Bylece tasarm alanndaki eleman seili hale getirdiniz.). Eleman seili hale geldikten sonra, fare imleci yine elemann zerinde iken bir defa sol tklaynz. Farenin sol tuunu brakmadan bataryay devrenizi kurmak istediiniz yere taynz. Eleman tamak istediiniz yere gelince farenin sol tuunu braknz. lemi sonlandrmak iin fare imlecini tasarm alannda bo bir alana gtrnz ve bir kere sa tklaynz (Bylece tasarm alanndaki bir eleman istediiniz yere tam oldunuz.). Ayn yntemi kullanarak btn elemanlar ekil 2.7de grld gibi yerletiriniz. Elemanlar aras balant yapmak iin fare imlecini balant yapmak istediiniz elemann pini zerine gtrnz. Gstergenin ucunda x iareti oluunca bir kere sol tua tklaynz ve braknz. Balant yapacanz dier elemann pini zerine gidiniz. Yine x iareti oluunca bir kere sol tklaynz ve braknz. Bylece iki eleman arasnda balant yapm oldunuz. Elemanlar aras balant yaplrken Dizayn Aralar ubuunda bulunan (Enable/Disable wire auto-router) butonunu aktif hale getiriniz. Bilgisayarnz balant yollarn otomatik olarak kendisi birleyecektir. Play butonuna basarak devrenizi altrnz ( Devre elemanlar Default deerindedir). Devrede bulunan anahtarn zerine farenin sol tuuyla bir defa tkladnzda anahtar konum deitirecektir.
ekil 2.7: Kondansatrn arj devresi
Devredeki akm yollarn grmek ve gerilim hattn renklendirmek iin srasyla SystemSet Animation Options seeneklerini aktif hale getiriniz. Karnza gelen iletiim penceresinden Show Wire Voltage by Colour ile Show Wire Current With Arrows seeneklerini aktif hale getiriniz. 43
2.2.3. Bir Devredeki Elemann Deerinin veya Sembol sminin Deitirilmesi

2.2.2de oluturduunuz devredeki elemanlarn deerini veya sembol isimlerini aadaki ilem basamaklarn takip ederek deitiriniz. lem Admlar Main Modes ara ubuu zerinde bulunan (Instant edit mode) butonuna sol tklaynz. Fare imlecini tasarm alannda bulunan direncin zerine gtrnz ve bir kere sol tklaynz. Edit Component penceresi alacaktr ( ekil 2.8). Component Reference kutusundan direncin semboln R2 yapnz. Resistance kutusundan direncin deerini 5K yapnz. Edit component penceresinde bulunan Hidden kutular onaylarsanz elemann sembol ve/veya deeri tasarm alannda gzkmez. Edit component penceresinde bulunan Edit all properties as text seenei sayesinde istediiniz deiiklikleri text olarak yapabilirsiniz. Edit Component penceresini kapatnz. (Instant edit mode) Butonu aktif iken kondansatr zerine sol tklaynz. Kondansatr iin alan Edit Component penceresinden kondansatrn semboln C2, kapasite deerini 100F olarak deitiriniz.
ekil 2.8: Diren iin edit component penceresi
Ayn yntemi uygulayarak bataryann semboln E, deerini 15V yapnz. Play butonuna basarak devrenizi altrnz. 44
Kondansatrn arj olmasn izleyiniz. Devrenizdeki gerilim hatlarn ve akm yollarn gzlemleyiniz. (2.2.2ye baknz.)
2.2.4. Tasarm Alannda Bulunan Bir Elemann Silinmesi

lem Admlar Tasarm alannda bulunan bir eleman seili hale getiriniz. Klavyeden Delete tuuna basnz veya Edit Toolbar zerinde bulunan (Delete All Tagged Objects ) butonuna tklaynz. Elemannz silinecektir. Silmek istediiniz elemann zerine farenin sa tuuyla iki kere tkladnzda da eleman silinecektir.
2.2.5. Tasarm Alannda Blok Oluturmak Ve Oluturulan Bloun Tanmas

lem Admlar Tasarm alannda blok oluturmak istediiniz blgenin sol st noktasna fare imlecini getiriniz. Farenin sa tuuna basl tutarak oluturmay dndnz bloun sa alt kesine doru srkleyiniz. Biti noktasna vardnzda sa tuu braknz. Oluturduunuz blok iindeki elemanlar ve yollar krmz rengi alr. Bloun erevesi ise ak mavi renk olur. Bylece blou oluturmu oldunuz. Oluturduunuz blou tasarm alannda istediiniz yere tamak iin Edit ( Move Tagged Objects ) butonuna Toolbar zerinde bulunan tklaynz. Fare gstergenizi tamak istediiniz yere doru srkleyiniz. Blou tamak istediiniz alana gtrdkten sonra sol tklaynz. Bylece blou tam oldunuz.
2.3. Analog Devreye Test Aygtlarnn Balanmas

2.3.1. Analog Devrede Akm llmesi
lem Admlar BATTERY, RES ve CAPACITOR elemanlarn tasarm alanna arnz. ISIS program ana penceresinde Tasarm Ara ubuunda bulunan (Virtual Instruments ) butonuna farenin sol tuu ile bir kere tklaynz. 45
Malzeme kutusunun ismi INSRUMENTS olarak deiecektir. eriinde ise ISIS ktphanesinde bulunan cihazlarn ve l aletlerinin ismi yer alacaktr. Bunlardan DC AMMETERyi seiniz. ekil 2.9daki devreyi kurunuz. DC g kaynanzn deerini 20Va, semboln E olarak deitiriniz. Diren deerinizi 1k yapnz. Kondansatr kapasitesini 1000F, alma voltajn 25V olarak ayarlaynz.
ekil 2.9: Akm lmek
(Instant edit mode ) butonu aktif iken ampermetrenin zerine tklaynz. Karnza gelen Edit Component penceresinden ampermetreyi microampers olarak ayarlaynz. Play butonuna basarak devrenizi altrnz ve ampermetreyi gzlemleyiniz. Devrenizdeki elemanlarn deerlerini istediiniz deerlerde deitirerek ampermetreyi tekrar gzlemleyiniz.
2.3.2. Analog Devrede Gerilim llmesi

lem Admlar Tasarm alanna ekil 2.10daki devreyi kurunuz.(2.2.2 ye baknz) Voltmetre olarak DC VOLTMETTERi seiniz.
ekil 2.10: Gerilim lmek
46
Devrenizi altrnz. Voltmetreyi ve ampermetreyi gzlemleyiniz. Devrenizdeki elemanlarn deerlerini deitirerek voltmetreyi ampermetreyi tekrar gzlemleyiniz.
ve
2.3.3. Osilaskopla Yarm Dalga Dorultma Devresinin Giri-k Sinyal ekillerinin Gzlemlenmesi
lem Admlar Device ktphanesinden RES, TRAN-2PS, 1N4001 elemanlarn arnz. Osilaskobu ve AC Voltmetreyi tasarm alanna arnz. ( Generatr ) butonuna sol Gadgets ara ubuunda bulunan tklaynz. Malzeme kutusuna getirilen jeneratrlerden SINE olann seiniz. ( Inter-sheet Terminal ) butonuna Gadgets ara ubuunda bulunan sol tklaynz. Malzeme kutusuna getirilen terminallerden GROUND elemann seiniz. ekil 2.11deki devreyi kurunuz.
ekil 2.11: Yarm dalga dorultma devresi
(Instant edit mode) dzenleme moduna giriniz ve tasarm alannda bulunan SINE elemann seiniz. ekil 2.12deki ayarlar yapnz. Tekrar tasarm alanna dnnz ve dzenleme modundayken transformatr seiniz Karnza gelen dzenleme penceresinden ekil 2.13teki ayarlar yapnz. ISIS programnda transformatrn almas iin primerine bir diren balanmas zorunludur. Bu direncin deeri 1dur.
47
ekil 2.12: SINE jeneratrnn dzenleme penceresi
ekil 2.13: Transformatr dzenleme penceresi
Play butonuna basarak devrenizi altrnz. Devre almaya balaynca osilaskobun npanel grnts ekrana gelecektir. Osilaskop ayarlarn ekil 2.14teki gibi ayarlaynz.
ekil 2.14: Osilaskobun npanel grnts
Eer osilaskobun npanel grnts ekrana gelmezse DebugVSM Oscillocope seeneklerini altrnz.
48
2.3.4. 7812 Entegresiyle G Kayna Devresinin Yaplmas

lem Admlar ekil 2.15te grlen elemanlar malzeme kutusuna arnz.
ekil 2.15: Malzeme kutusu
1. 2.
ekil 2.16daki devreyi tasarm alanna kurunuz. (Instant edit mode) dzenleme moduna giriniz ve tasarm alannda bulunan SINE elemann seiniz. Alan dzenleme penceresinden sinyalin ismini VSIN, RMS deerini 220V ve frekansn 50Hz olarak ayarlaynz. (2.3.3e baknz. )
ekil 2.16: 7812 Entegresi ile yaplan g kayna devresi
Play butonuna basarak devrenizi altrnz. Devrenin kna balanan DC voltmetre 12V gsterecektir.
49
2.3.5. ngerilimli Seri Krpc Devresinin Yaplmas

lem Admlar Ktphaneden 1N4001, RES, CELL, ALTERNATOR elemanlarn arnz. ekil 2.17deki devreyi kurunuz. Dzenleme modundayken alternatrn genliini 12V, frekansn 100Hz olarak ayarlaynz.
ekil 2.17: ngerilimli seri krpc devresi
Yine dzenleme modundayken DC gerilim kaynann semboln E, gerilim deerini 5V olarak ayarlaynz. 5V zerine sol tklaynz. Alan Edit Component Value penceresinden Style butonunu aktif hale getiriniz ekil 2.18deki dzenlemeyi yapnz. Yaznn boyutu byyecektir (Edit Component Value Style penceresinden istediiniz elemann stil ayarlarn yapabilirsiniz. ). Direncin deerini 1K yapnz.
50
ekil 2.18: Eleman deerlerinin stil ayarlarnn yaplmas
Devrenizi altrnz. Devrenizin giri-k sinyallerini osilaskoptan gzlemleyiniz. (ekil 2.19)
Seri krpc devrelerde k sinyali devreye balanan DC gerilim kaynann ve diyodun deerine ve ynne bal olarak deiir.
51

LME SORULARI
1. Devredeki akm yollarn grmek iin aadaki ilemlerden hangisi yaplr? A) System Set Animation Options Show Voltage& Current on Probes? B) System Set Animation Options Show Logic State of Pins? C) System Set Animation Options Show Wire Voltage by Colour? D) System Set Animation Options Show Wire Current with Arrows? 2. Aadaki seeneklerden hangisi tasarm alannda bulunan bir eleman silmek iin kullanlmaz? A) Eleman seili hale getirilir. Klavyeden Delete tuuna baslr. B) Eleman seili hale getirilir. Klavyeden Enter tuuna baslr. C) Eleman seili hale getirilir. Edit Toolbar ara ubuu zerinde bulunan Delete All Tagged Objects Butonuna baslr. D) Elamann zerine farenin sa tuuyla ift tklanr. 3. Aada verilen cihazlardan hangisi analog test cihaz deildir? A) Pattern Jeneratr B) Sinyal Jeneratr C) Osilaskop D) DC Voltmetre
4. ENERATORS malzeme kutusunda bulunan SINE jeneratr hangi amala kullanlr? A) Devrenin giriine pals vermek iin kullanlr. B) Devrenin giriine istediimiz frekansta tetikleme sinyali vermek iin kullanlr. C) Devrenin giriine sabit genlikte DC sinyal vermek iin kullanlr. D) Devrenin giriine istenen genlik ve frekansta AC sinyal vermek iin kullanlr. 5. Aada verilen seeneklerden hangisi ISIS programnda kullanlan sinyal jeneratrnn zelliklerinden deildir? A) Sinsoidal, testere dii, gen dalga ve kare dalga sinyal retir. B) Genlik ve frekans modlasyonu girileri vardr. C) k sinyali frekans 0-20MHz aralndadr. D) k sinyal genlii 0-12V aralndadr. 52
6. Gadgets ara ubuunda yer alan butonu aktif hale getirildiinde alan malzeme kutusunda aadaki malzemelerden hangisi yer almaz? A) Sinyal jeneratr B) Pattern Jeneratr C) Alternatr D) Virtual terminal 7. Tasarm alannda bulunan bir eleman deerinin sitil ayarlarn yapmak iin aadaki ilemlerden hangisi yaplr? A) B) C) D) Deerin zerine sol tklanrEdit Component ValueStyle Elemann zerine sol tklanrEdit Component ValueStyle . Elemann zerine sol tklanrEdit Component ValueStyle . Deerin zerine sol tklanrEdit Component ValueStyle
8. Tasarm alannda oluturulan blou tamak iin aadaki butonlardan hangisi kullanlr? A) B) C) D)
9.
( GROUND ) eleman aadaki malzeme kutularndan hangisinin iinde yer alr? A) B) C) D)
10. Ktphaneden RES elemann malzeme kutusuna armak iin aadaki ilevlerden hangisi yaplr? A) B) C) D) ACTVERES DEVICERES ANALOGRES RESISTORSRES
DEERLENDRME
53

AMA
Uygun ortam sa landnda basit elektrik kanunlarnn ispatland devreleri, transistorl ve op-ampl devreleri tasarlayarak, almalarna ait sonular deerlendirebileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Ohm kanunlarn ve kirof kanunlarn aratrnz. Transistr eitlerini ve alma prensiplerini aratrnz. Op-ampl devrelerin eitlerini ve alma prensiplerini aratrnz.
3. ANALOG DEVRE UYGULAMALARI

3.1. Ohm ve Kirof Kanunlarnn Iss Program ile spatlanmas
Elektrik-Elektronik devrelerinin kavranmasnda son derece nemli olan ohm kanunu, Kirof akm ve gerilim kanunlarn ISIS simlasyon programn kullanarak yapabiliriz. ISIS simlasyon programnda malzemelerin deerlerini kolaylkla deitirebildiimiz iin bu deneyleri ok geni deerler aralnda tekrarlamak ve bylece konular tam manasyla kavramak mmkndr. Bir elektrik devresinde akm,voltaj ve diren arasnda bir balant mevcuttur. Bu balanty veren kanuna Ohm Kanunu ad verilir. Kirof Akm, kanununa gre bir elektrik devresinde bir noktaya giri yapan akmlarn toplam o noktadan kan akmlarn toplamna eittir. Kirof Gerilim, kanununa gre bir elektrik devresinde seri bal direnlere den gerilimlerin toplam devreye uygulanan gerilime eittir.
3.1.1. Ohm Kanunu Deneyinin Yaplmas

lem Admlar ekil 3.1de grlen devreyi kurunuz. Bataryann deerini 10V, direncin deerini 6 olarak ayarlaynz.
54
Play butonuna basarak devrenizi altrnz. Ampermetre ve voltmetredeki deerleri okuyarak bir yere kaydediniz. Diren deeri 6 olarak sabit iken, devreye uygulanan gerilimi 9V olarak tanmlaynz. Play butonuna basarak devrenizi altrnz. Ampermetre ve voltmetredeki deerleri okuyarak bir yere kaydediniz. Bataryann deerini 10Vda sabit tutarak devredeki direnci 8 olarak tanmlaynz. Play butonuna basarak devrenizi altrnz. Ampermetre ve voltmetredeki deerleri okuyarak bir yere kaydediniz. Kaydettiiniz deerlere bakarak devreye uygulanan gerilimle devreye balanan direncin deerlerine bal olarak akmn nasl deitiini gzlemleyiniz.
ekil 3.1: Ohm kanunu deneyi
3.1.2. Kirof Akm Kanunu Deneyinin Yaplmas

lem Admlar ekil 3.2de verilen devreyi kurunuz. Bataryann deerini 10V, Direnlerin deerini 5, 6, 7, 8, olarak tanmlaynz. Devrenizi altrnz. Ampermetreden okuduunuz deerleri bir yere kaydediniz. Bataryann deerini 15V olarak tanmlaynz. Devrenizi altrnz. Ampermetreden okuduunuz deerleri bir yere kaydediniz. Bataryann deeri 10Vda iken diren deerlerini 1K, 3K, 5K ve 7K olarak tanmlaynz.
ekil 3.2: Kirof akm kanunu deneyi
55
Devrenizi altrnz. Ampermetreden okuduunuz deerleri bir yere kaydediniz. Kaydettiiniz deerlere bakarak devreye uygulanan gerilimle devreye balanan direncin deerlerine bal olarak akmn nasl deitiini gzlemleyiniz.
3.1.3. Kirof Gerilim Kanunu Deneyinin Yaplmas

lem Admlar Tasarm alannda ekil 3.3te verilen devreyi kurunuz. Bataryann deerini 30V, Direnlerin deerini 10, 20, 25, olarak tanmlaynz.
ekil 3.3: Kirof gerilim kanunu deneyi
Devrenizi altrnz. Voltmetrelerden okuduunuz deerleri bir yere kaydediniz. Bataryann deerini 40V olarak tanmlaynz. Devrenizi altrnz. Voltmetrelerden okuduunuz deerleri bir yere kaydediniz. Bataryann deeri 30Vda iken diren deerlerini 5K, 10K, ve 15K olarak tanmlaynz. Devrenizi altrnz. Voltmetrelerden okuduunuz deerleri bir yere kaydediniz. Kaydettiiniz deerlere bakarak seri bal farkl deerlerdeki direnlerin devreye uygulanan gerilimi nasl paylatklarn gzlemleyiniz.
3.2. Transistrl Devre Tasarm ve Analizi

Transistr en basit ekliyle kk bir akmla daha byk bir akmn kontrol edilmesini salayan yar iletken bir elemandr. Bu sayede ykseltme ve kontrol ilemleri yaplabilmektedir. 56
3.2.1. NPN Tipi Transistrle Yaplan Emiteri Ortak Ykselte Devresi Tasarlanmas
lem Admlar ekil 3.4teki devreyi kurunuz. Devreyi altrnz.
ekil 3.4: Emiteri ortak transistorl ykselte devresi
Sinyal jeneratr npanelini ekil 3.5teki gibi ayarlaynz.
ekil 3.5: Sinyal jeneratrnn npanel grnts
Osilaskop ayarlarn ekil 3.6daki gibi ayarlaynz.
57
Osilaskop ekran gzlemleyiniz. ( stteki sinyal giri sinyalidir, alttaki sinyal ise k sinyalidir. ) Osilaskop ekrannda da grld gibi giriteki sinyal kta ykseltilmitir. Devredeki diren deerlerini deitirerek osilaskoptaki dalga ekillerini gzlemleyiniz.
3.3. Opampl Devre Tasarm ve Analizini Yaparak Sonularn Deerlendirilmesi

3.3.1. Opampl Alak Geiren Filtre Devresinin Tasarm Alannda Grafiinin Oluturulmas (Frekans Responsu-BGF)
lem Admlar ekil 3.7deki devreyi kurunuz. ( Generator ) butonuna tklaynz. Gadgets ara ubuunda bulunan Alan sinyal eitleri arasndan SINE sinyalini seiniz. SINE sinyalinin devre balantsn yapnz. ( Instant edit mode) Dzenleme moduna giriniz. SINE zerine sol tklaynz. smini Vg olarak deitiriniz. Amplitude deerini 10V ve Frekansn 1MHz olarak ayarlaynz. kta bulunan k probunu ise Gadgets ara ubuunda bulunan (Voltage Probe) dmesi ile oluturunuz. Dzenleme moduna giriniz ve ismini Vo olarak deitiriniz.
ekil 3.7: Alak geiren filtre devresi
Gadgets ara ubuu zerinde bulunan ( Simulation Graph ) dmesine tklaynz. Alan malzeme kutusundan FREQUENCY grafik eidini seiniz. Fare imlecini tasarm alanna gtrnz. Grafii oluturmay dndnz yere sol tklaynz ve sol tua basl tutarak bir dikdrtgen 58
oluturunuz. Biti noktasna geldiinizde sol tuu braknz. i bo olan bir grafik eleman tasarm alannzda oluacaktr ( ekil 3.8 ).
ekil 3.8: Frekans Responsu grafii oluturmaya balama
GraphAdd Trace seeneklerini altrnz. Alan Add Phasor Trace penceresinden Probe 1 aaya alr kutudan Vgyi seiniz ve OK butonuna basnz (ekil 3.9). Tekrar GraphAdd Trace seeneklerini altrnz. Yine Probe 1 aaya alr kutudan Voyu seiniz ve OK butonuna basnz.
ekil 3.9: Add phasor trace penceresi
Bu ilemleri yaparak grafiimizde gstermek istediimiz sinyalleri belirlemi olduk. Grafiimizin y eksenini oluturmu olduk (ekil 3.10).
ekil 3.10: Grafikte y ekseninin oluturulmas
59
Grafiin sinyalleri gstermesi iin GraphSimulate Graph seeneklerini altrnz. Grafik ekil 3.11deki gibi olacaktr. Bu grafikte de frekans responsu grlmez.
ekil 3.11: Frekans responsu grafii oluturuluyor
Frekans Responsunu grebilmek iin Graph Edit Graph seeneklerini altrnz. ekil 3.12de gsterildii gibi dzenlemeleri yapnz. OK butonuna basarak ileminizi onaylaynz.
ekil 3.12: Edit transient graph penceresi
Graph Simulate Graph seeneklerini altrnz. Bylece frekans responsu grafiini oluturmu oldunuz ( ekil 3.13).
ekil 3.13: Frekans responsu grafii
Templatte Set Graph Colours seeneklerini altrarak grafiiniz ile ilgili renk ayarlarnz kendiniz yapabilirsiniz. 60
Graph Frequency Response seeneklerini altrarak grafii zoomlaynz. Pencerenin altndaki ara dmelerini kullanarak grafiin grntsn istediiniz gibi ayarlayabilirsiniz.
61

LME SORULARI
1. Osilaskop ile lm yaplan bir devreyi altrdnzda osilaskop npaneli ekrana gelmiyorsa aadaki ilemlerden hangisi yaplr? A) Debug VSM Ossillocope B) Source VSM Ossillocope C) System VSM Ossillocope D) Tools VSM Ossillocope ( Generatr ) butonu aktif hale getirildiinde alan malzeme kutusunda aadaki 2. elemanlardan hangisi bulunmaz? A) CELL B) PULSE C) DCLOCK D) DSTATE
3. Edit Component penceresindeki Component Reference kutusunun yanndaki Hidden kutusu onaylanrsa aadaki ilemlerden hangisi gereklemi olur? A) Elemann deeri tasarm alannda grnmez. B) Elemann ismi tasarm alannda grnmez. C) Elemann modeli tipi tasarm alannda grnmez. D) Elamann kendisi tasarm alannda grnmez. 4. Tasarm alannda frekans responsu oluturmak kullanlr? A) B) C) iin aadaki butonlardan hangisi
D)
5. GraphAdd Trace seenekleri aadaki ilevlerden hangisini gerekletirir? A) Tasarm alannda oluturulan grafiin simlasyon ilemini yeniler. B) Tasarm alannda oluturulan grafiin kontroln yapar. C) Tasarm alannda oluturulan grafie izleme noktas veya noktalar ekler. D) Tasarm alannda bulunan grafiin zamana bal olarak matematiksel verilerini bir dosya olarak kaydeder. 62
6. Aadaki seeneklerden hangisi tasarm alannda bulunan grafik ile ilgili renk ayarlarn yapmak iin kullanlr? A) Graph Edit Graph B) Graph Simulate Graph C) Template Set Design Defaults D) Template Set Graph Colours 7. GraphFrequency Response seenekleri aadaki ilevlerden hangisini gerekletirir? A) Tasarm alanndaki grafikle ilgili bilgiler veren bir pencere alr. B) Tasarm alanndaki grafii zoomlar. C) DC ilem noktasn hesaplar. D) Tasarm alanndaki devrede deiiklik yaplmsa ve bu deiiklik grafii etkiliyorsa bu seenek kullanlarak grafik tekrar oluturulur. 8. Yn ara ubuunda yer alan yandaki simgenin ( A) Seilen eleman 90 saa evirir. B) Elemann yatayda yansmasn alr. C) Elemann dikeyde yansmasn alr. D) Seilen eleman 90 sola evirir. ) ilevi nedir?
DEERLENDRME
63

AMA
Uygun ortam salandnda dijital test cihazlarn ve devre elemanlarn tanyarak, devre iine yerleimini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Bir dijital elektronik laboratuvarnda bulunan cihazlarn ve test aygtlarnn isimlerini ve alma prensiplerini aratrnz. Dijital devre elemanlarnn isimlerini ve alma prensiplerini aratrnz.
4. DJTAL DEVRELERLE ALIMAK

Bu blmde dijital test aygtlarnn tantlmas ve kullanmnn aklanmas, dijital devre elemanlarnn yerletirilmesi, balant iletkenlerinin izilmesi, dijital devreye test aygtlarnn balanmas ve dijital devrenin altrlmas konular uygulamal olarak aklanacaktr.
4.1. Dijital Test Aygtlarnn Tantlmas ve Kullanlmasnn Aklanmas

4.1.1. Pattern Jeneratr
VSM Pattern Jeneratr; analog sinyal jeneratrnn dijitalidir. Jeneratrnn 1KBa kadar hafza destei vardr ve 8 Bitliktir. VSM Pattern
ekil 4.1: Pattern jeneratr
64
4.1.1.1. ISIS Programnda Pattern Jeneratrnn Kullanlmas lem Admlar Virtual Instruments dmesini kullanarak, kullanc ktphanesinde isimleri listelenen VSM cihazlar iinden pattern jeneratr zerine tklaynz. Tasarm alanna Pattern jeneratrn yerletirmek istediiniz yere farenin sol tuuyla bir kere tklaynz. Pattern jeneratrn tasarm alanna yerletirmi oldunuz. ema zerinde pattern jeneratr ile ilgili gerekli balantlar yapnz. Play butonuna tklayarak devrenizi altrnz.
4.1.2. Lojik Analizr

Dijital devrelerdeki lojik sinyallerin durumunu diyagram eklinde gsterir. A1, A2, A8 ular lojik devrede durumunu grmek istediiniz noktalara balanr.
ekil 4.2: Lojik analizr
4.1.2.1. ISIS Programnda Lojik Analizrn Kullanlmas lem Admlar Virtual Instruments dmesini kullanarak, kullanc ktphanesinde isimleri listelenen VSM Cihazlar iinden Logic Analyser zerine tklaynz. Tasarm alanna Lojik Analizr yerletirmek istediiniz yere farenin sol tuuyla bir kere tklaynz. Lojik Analizr tasarm alanna yerletirmi oldunuz. ema zerinde Lojik Analizr ile ilgili gerekli balantlar yapnz. Play butonuna basarak simlasyonu balatnz. Sinyalleri grntleyebilmek iin Trigger Mode dmesine basarak Armed ledinin yanmasn salaynz. Sinyallerinizi daha iyi grntleyebilmek iin resulation ve zoom dmelerini ayarlaynz.
65
4.1.3. Lojik Frekans Sayc (Counter Timer )

Lojik frekans sayc, CLK giriine balanan hattaki lojik sinyalin deiim saysn ler. lt deeri ekrannda dijital olarak gsterir. Lojik frekans sayc zerinde bulunan CE girii; Frekans saycmzn aktif etme pinidir. RST girii ise saycmz resetleme pinidir.
ekil 4.3: Lojik frekans sayc
4.1.3.1. ISIS Programnda Lojik Frekans Saycnn Kullanlmas lem Admlar Virtual Instruments dmesini kullanarak, kullanc ktphanesinde isimleri listelenen VSM cihazlar iinden Counter Timer zerine tklaynz. Tasarm alanna Counter Timer yerletirmek istediiniz yere farenin sol tuuyla bir kere tklaynz. Lojik frekans saycy tasarm alanna yerletirmi oldunuz. ema zerinde frekans sayc ile ilgili gerekli balantlar yapnz. Play butonuna tklayarak devrenizi altrnz.
4.1.4. Clock reteci

Lojik devreler iin istenen frekansta ve genlikte kare dalga sinyal retmek iin kullanlr. Clock reteci zerinde tek bir k vardr ve bu k kare dalga sinyalin uygulanaca yere balanr.
ekil 4.4: Clock reteci
4.1.4.1. ISIS Programnda Clock retecinin Kullanlmas lem Admlar Active ktphanesinden Clock retecini Devices kutusuna arnz. Device kutusunda yer alan Clock zerine tklaynz. Tasarm alanna Clock retecini yerletirmek istediiniz yere farenin sol tuuyla bir kere tklaynz. reteci tasarm alanna yerletirmi oldunuz. Dzenleme modundayken retecin frekansn ayarlaynz. 66
ema zerinde Clock retecini ile ilgili gerekli balantlar yapnz. Play butonuna tklayarak devrenizi altrnz.
4.1.5. Virtual Terminal ( VTerm )

Virtual terminal, seri iletiim arabirimidir. Seri data retebilir ve alabilir, ald datay istenen formatta gsterebilir. Bu datalar ASCII kod formatna uygun biimde olmaldr. Virtual terminal zerinde yer alan TXD pini zerinden lojik sinyali seri olarak vermekte, RXD pinine uygulanan seri sinyali ise ASCII kod yapsna gre karakter biimine dntrmektedir.
ekil 4.5: VTerm
4.1.5.1. ISIS Programnda Virtual Terminalin ( Vterm ) Kullanlmas lem Admlar Virtual Instruments dmesini kullanarak, kullanc ktphanesinde isimleri listelenen VSM cihazlar iinden Virtual Terminal zerine tklaynz. Tasarm alanna Virtual Terminal yerletirmek istediiniz yere farenin sol tuuyla bir kere tklaynz. Virtual Terminal tasarm alanna yerletirmi oldunuz. ema zerinde Virtual Terminal ile ilgili gerekli balantlar yapnz. Play butonuna tklayarak devrenizi altrnz.
4.1.6. COMPM (Serial Port Model)

Bir PC seri port ( UART) modelidir. PC seri portunun sahip olduu btn zelliklere sahiptir ve fiziksel olarak simle edilebilir. Bu companenette baund hz, data biti, parity biti, stop biti ve COM numaras vb. gibi zellikler ayarlanabilir.
67
ekil 4.6: Compm
4.1.7. Lojik Prob & Byk Lojik Prob ( Logicprobe )

Bu eleman lojik devrelerde kullanlr. Baland noktann lojik seviyesini gsterir. LGICPROBE ve LOGCPROBE ( BIG ) olmak zere iki eidi vardr. Aralarnda yalnzca boyut fark vardr. Kullanm ve ilev bakmndan aralarnda fark yoktur.
ekil 4.7: Tasarm alanna arlan lojik prob ekli
ekil 4.8: Simlasyon esnasnda lojik prob ekli (lojik 1ve lojik 0 konumunda)
4.1.8. Lojik State ( LOGCSTATE )

Bu eleman lojik devrelerde kullanlr ve balandklar noktaya lojik sinyal uygular. Farenin sol tuuyla zerine tklanrsa konum deitirir ve tekrar tklayana kadar ayn konumda kalr.
ekil 4.9: Lojik statenin ald iki farkl konum
4.1.9. Lojik Toogle ( LOGCTOGGLE )

LOGCSTATE ile ayndr. Tek fark fare imleciyle zerine sol tklandnda lojik 1 seviyesine gelir sol tu braklnca lojik 0 seviyesine geri dner.
ekil 4.10: LOGICTOGGLEnin ald iki farkl konum
68
4.2. Tasarm Alanna Dijital Devre Elemanlarnn Yerletirilmesi

4.2.1. Tasarm Alanna Dijital Elemanlarn Yerletirilmesi
lem Admlar ISIS elemanlar ktphanesini anz. Libraries ksmndan 74STD ktphanesini bulunuz. Farenin sol tuuyla bir kere tklaynz. 74STD Ktphanesi alacaktr. Alan 74STD ktphanesi iinden 7400, 7432 elemanlarn arnz. Tekrar libraries ksmna dnnz. Active ktphanesinden, LOGIGSTATE ve LOGICPROBU (BIG) elemanlarn a rnz. arnz. Pick Devices penceresini kapatnz. Devices blmmden ktphaneden ardnz elemanlar tasarm alanna ekil 4.11deki gibi yerletiriniz.
ekil 4.11: Elemanlarn tasarm alanna yerletirilmesi
4.3. Balant letkenlerinin izilmesi

4.3.1. Tasarm Alannda Bulunan Elemanlar Arasnda Balant letkenlerinin izilmesi
lem Admlar ekil 4.11deki elemanlar arasnda balant oluturmak iin (Component) dmesini aktif hale getirin. Fare imlecini ba lant yapmak istediiniz elemann pini zerine gtrnz. Gstergenin ucunda x iareti oluunca bir kere sol tua tklaynz ve braknz. Balant yapacanz dier elemann pini zerine gidiniz. Pin zerinde x iareti oluunca bir kere sol tklaynz ve braknz. Bylece iki eleman arasnda balant oluturmu oldunuz. Ayn yntemi uygulayarak ekil 4.12deki gibi dier elemanlarn balantlarn yapnz. Play butonuna basnz ve devrenizi altrnz.
69
Farenin sol tuunu kullanarak LOGIGSTATE elemanlarn konumlarn lojik 1 ve lojik 0 olarak deitiriniz. Her deiimden sonra devrenizin lojik kn gzlemleyiniz.
ekil 4.12: Balant iletkenlerinin izilmesi
4.3.2. Balant Terminali Uygulamas

lem Admlar Ktphaneden AND, NOT, OR, LOGICSTATE elemanlarn arnz. 74HC86, LOGIGPROBE ve
(Inter-sheet) terminal ara Gadgets ara ubuunda bulunan dmesine basnz ve malzeme kutusuna gelen terminal ularndan DEFULTu seiniz. ekil 4.13te verilen devreyi kurunuz ( terminal ularnn devreye balants iki pinin birbirine balants gibidir.). (Instant edit mode ) dzenleme moduna geiniz. Tasarm alannda en stteki Logigstate zerine sol tklaynz. Alan dzenleme penceresinden Component Reference yazsnn yanndaki alana A yaznz. OK butonuna basarak yaptnz ilemi onaylaynz. Bylece Logigstateyi A olarak adlandrnz. Ayn yntemle dier lojik girileri B ve C olarak adlandrnz.
ekil 4.13: Tam karc devresi
70
Lojik probun zerine sol tklaynz. Alan dzenleme penceresinde Component Reference yazsnn yanndaki alana BO, Component Value yazsnn yanndaki alana Bor k yaznz. OK butonuna basarak yaptnz ilemi onaylaynz. Ayn yntemle dier probun semboln D, deerini fark olarak isimlendiriniz. Dzenleme modundayken ismi A olan logicstate kna bal bulunan giri terminalinin zerine farenin sol tuuyla tklaynz. Alan Edit Terminal Label penceresinde bulunan String kutusuna TA yaznz. konumunu ekil 4.14teki gibi dzenledikten sonra OK butonuna basarak pencereyi kapatnz. Bylece terminalinizi isimlendirmi oldunuz. Ayn yntemi kullanarak dier terminalleri de isimlendiriniz. (Aralarnda balant olan terminallere ayn isimleri vermelisiniz.)
71
Yine dzenleme modundayken TA isminin zerine sol tklaynz. Alan Edit Terminal Label penceresi zerinde bulunan Style butonuna sol tklaynz. Alan pencereden Fallow Global? seeneinin onayn kaldrnz. Height kutusu aktif hale gelecektir. Bu kutudan yaznn yksekliini 0.2in olarak ayarlaynz. OK butonuna basarak ileminizi onaylaynz ( ekil 4.15). Tasarm alanna baktnzda TA yazsnn boyutunun bym olduunu greceksiniz. Ayn pencereyi kullanarak yaznn rengini, yaz tipini, kalnln, vb. zelliklerini deitirebilirsiniz.
ekil 4.14: Terminal ularnn isimlendirilmesi
Ayn yntemi kullanarak dier terminallerin de isimlerinin boyutlarn bytnz.
72
ekil 4.15: Terminal isimlerinin stil ayarlarnn yaplmas
Devrenizi altrnz. Devrenin girilerine Tablo 4.1de verilen lojik durumlar srasyla uygulaynz. Devrenin lojik klarn gzlemleyiniz. C A B D BO 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 0 1 0 1 0 0 1 1 0 0 1 0 0 1 1 1 0 1 0 1 1 1 0 0 0 1 1 1 1 1
Tablo 4.1: Tam karcnn doruluk tablosu
Balant terminalleri kopmlex devrelerde elemanlar aras balanty oluturmak iin kullanlr. Devrenin daha sade grnmesini salar.
4.3.3. oklu Yol ( Bus ) Uygulamas

lem Admlar AND, OR, NOT, 74136, LOGIGPROBE (BIG) ve LOGICSTATE elemanlarn tasarm alanna arnz. ekil 4.16da gsterildii gibi elemanlar tasarm alanna yerletiriniz. 73
ekil 4.16: Elemanlarn tasarm alanna yerletirilmesi
Main Modes ara ubuunda bulunan (Bus) butonunu aktif hale getiriniz. ekil 4.17de gsterildii gibi tasarm alannda oklu yol oluturunuz. oklu yol ile balants yaplacak btn pinleri ekil 4.17de grld gibi yapnz. (Elemanlarn oklu yol ile balantsnn yaplmas iki pinin birbirine balants gibidir.) dmesini aktif hale Main Modes ara ubuu zerinde bulunan getiriniz. Fare imlecini pin ile oklu yol arasnda kalan hattn zerine gtrnz. Fare imleci ucunda x ekli oluunca sol tklaynz. Karnza gelen Edit Wire Label penceresinden String yazsnn yanndaki kutu ierisine hattn ismini yaznz ve OK butonuna basarak ileminizi onaylaynz. Hatta verdiiniz ismin yksekliini 0.2in olarak deitiriniz ( Uygulama 23e baknz.). Ayn yntemi kullanarak btn hatlar isimlendiriniz (Aralarnda balant olan hatlara ayn isimleri vermelisiniz.).
ekil 4.17: oklu yol kullanlarak yaplm lojik diyagram
Devrenizi altrnz. Devrenizin girilerinde kullanlan lojik sinyallerin deitirerek devrenizin k konumunu gzlemleyiniz. 74
konumlarn
4.4. Dijital Devreye Test Aygtlarnn Balanmas

4.4.1. Lojik Analizrden D Tipi Flip_Flopun k Sinyallerinin ncelenmesi
lem Admlar ekil 4.18deki devreyi kurunuz. D/FFun D giriine uygulanan bilgi sinyalini tasarm alanna armak iin Gadgets ara ubuunda bulunan (Generatr) dmesine tklaynz ve alan sinyal eitlerinden DCLOCK sinyalini seiniz.
ekil 4.18: D tipi flip- flop
DCLOCK sinyalini ekil 4.19daki gibi dzenleyiniz.
ekil 4.19: DCLOCK sinyali dzenleme penceresi
75
Clock retecinin frekansn 1KHz olarak ayarlaynz. Devrenizi altrnz. ekil 4.20de verilen VSM Lojik Analyser ekran grnts karnza gelecektir. Lojik analizr ekran devreyi ilk altrdnzda botur. Trigger butonuna basarak sinyalleri gstermesini salaynz. Sinyalin grnt olarak geniliini ayarlamak iin Zoom dmesini saasola eviriniz. Sinyalin zaman araln ayarlamak iin Resolution dmesini saa-sola eviriniz (Bu ilemden sonra tekrar Trigger dmesine basmalsnz.).
ekil 4.20: VSM logic analyser ekran grnts
4.4.2. Frekansmetre Uygulamas

lem Admlar Ktphaneden Clock elemann arnz. ( Virtual Instruments) dmesini kullanarak COUNTER TIMER elemann tasarm alanna arnz. ekil 4.21deki devreyi kurunuz.
ekil 4.21: Frekansmetre uygulama devresi
Clock retecinin frekansn 100Hz olarak ayarlaynz. Frekansmetreyi ekil 4.22deki gibi ayarlaynz. 76
ekil 4.22: Frekansmetrenin dzenleme penceresi
Devrenizi altrnz. Frekansmetrenin ekranndan clock retecinin frekans grlecektir.
4.4.3. Yarm Toplayc Devresinin Yapm

lem Admlar Ktphaneden AND, 74136 ve LED-RED elemanlarn arnz. (Generator) dmesini tklaynz. Gadgets ara ubuunda bulunan Alan sinyal eitlerinden DPATTERN sinyal eidini seiniz. ekil 4.23teki devreyi kurunuz.
ekil 4.23: EXOR ve and kapl yarm toplayc devresi
Dzenleme modundayken DPATTERN sinyallerini ekil 4.24deki gibi ayarlaynz. Yine dzenleme modundayken terminal ularn isimlendiriniz. (Uygulama 23e baknz.)
77
ekil 4.24: DPATTERN sinyallerinin dzenlenmesi
Devrenizi altrnz. k ledlerini gzlemleyiniz. DPATTERN elemanlar dijital devrelerin girilerine lojik sinyaller vermek iin kullanlr. DPATTERN sinyalinin dzenleme penceresinde Pulse width ( Secs ) seenei ile devreye verilecek 1 bitlik lojik sinyalin (palsin) genilii saniye olarak ayarlanr. Specific pulse train seenei ile de devreye verilecek lojik sinyallerin (palslerin) srasn kullanc kendisi belirleyebilir.
4.4.4. NE 555 Entegresi ile Yaplan Tek Kararl Multivibratr Devresi

lem Admlar ekil 4.25teki devreyi kurunuz. Clock sinyalinin frekansn 50Hz olarak ayarlaynz.
78
ekil 4.25: NE 555 entegresi ile yaplan tek kararl multivibratr devresi
Clock sinyalini ve multivibratrn k sinyalini Osilaskopta gzlemleyiniz (stteki sinyal multivibratrn k sinyalini, alttaki sinyal Clock palsini gstermektedir.).
ekil 4.26: Osilaskop ekran
5K diren 5Flk kondansatr zamanlama elemanlardr. 555li multivibratr devrelerinde bu direncin deeri 1M ve kondansatrn deeri 100F gibi byk deerde seilir. Biz multivibratrn konum deiimini osilaskoptan daha iyi gzlemleyebilmek iin dk deerli diren ve dk kapasiteli kondansatr setik. Siz de zamanlama elemanlarnn deerlerini deitirerek multivibratrn kn gzlemleyiniz. Tek karal multivibratrler, girilerine tetikleme sinyali uygulandnda konup deitirip zamanlama elemanlarnn belirledikleri srece bu konumda kalan, sre sonunda tekrar ilk konumuna dnen devrelerdir.
79
4.4.5. PIC 16F877 ile Seri LCD Displayin Kontrolnn Yaplmas

lem Admlar FileLoad Design seeneklerini altrnz. SAMPLES\ Milford Serial LCD Demo\ RS232LCD dosyasn tasarm alanna arnz. ekil 4.27deki devre tasarm alannda grlecektir.
ekil 4.27: PIC ile LCD kontrol
Play butonuna basarak devreyi altrnz. VTerm Cihaznn simlasyon penceresi karnza gelecektir (ekil 4.28).
ekil 4.28: VTerm ekran
LCDnin ekrannda gsterilen Milford LCD Demo yazs kp, kursr 2. satra indikten sonra yanp snmeye baladktan sonra Virtual terminal penceresi kullanlarak klavyeden yazlan yazlar LCD ekrannda grnecektir. Bu devrede VTerm cihaz, PICe seri veri gndermektedir. PICde bu seri verilerin kodunu zerek LCD ekrannda gstermektedir.
80

LME SORULARI
1. Aadaki cihazlardan hangisi dijital sinyallerin durumunu diyagram eklinde gsterir? A) Pattern Jeneratr B) Lojik Analizr C) Virtual Terminal D) COMPIM 2. Aadaki cihazlardan hangisi seri iletiim ara birimi olarak kullanlr? A) Pattern Jeneratr B) Lojik Analizr C) Virtual Terminal D) COMPIM 3. Aadaki seeneklerden hangisi COMPIM cihaznn zelliklerinden deildir? A) PC seri port modelidir. B) Baund hz, data biti, parity biti, stop biti ve COM numaras gibi zellikler ayarlanabilir. C) Fiziksel olarak simle edilebilir. D) Giriine balanan hattaki lojik sinyalin deiim saysn ler. 4. Aadaki seeneklerden hangisi Logicstatenin zelliklerinden deildir? A) Logicstate ve Logicstate ( Big) olmak zere iki eidi vardr. B) Baland noktaya lojik sinyal uygular. C) Farenin sol tuuyla zerine tklandnda konum deitirirler. D) Lojik 1 konumunda mavi, Lojik 0 konumunda krmz rengi alrlar. 5. Ana Modlar ara ubuunda yer alan yandaki simgenin ( ) ilevi nedir?
A) Devreye terminal eklemek iin kullanlr. B) Devreye pin eklemek iin kullanlr. C) Birleme noktas eklemek iin kullanlr. D) letken balantsn etiketlemek, isimlendirmek iin kullanlr.
81
6. TERMNALS malzeme kutusunda aadaki elemanlardan hangisi yer almaz? A) INVERT B) OUTPUT C) BIDIR D) INPUT 7. Tasarm alannda oklu yol oluturmak iin aadaki butonlardan hangisi kullanlr? A) B) C) D)
8. Aadaki seeneklerden hangisi DPATTERN sinyalinin zelliklerinden deildir? A) Devrenin girilerine lojik sinyaller vermek iin kullanlr. B) Devreye verilecek bir bitlik lojik sinyalin genilii dakika olarak ayarlanr. C) Devreye verilecek lojik sinyallerin srasn kullanc kendisi belirler. D) GENERATORS malzeme kutusunun iinde yer alr.
DEERLENDRME
82

AMA
Uygun ortam salandnda basit kap devrelerinin tasarmn yaparak almalarna ait sonular deerlendirebileceksiniz. ISIS programnda eitli devre tasarmlar yaparak almalarna ait sonular deerlendirebileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Dijital elektronik kitaplarnzdan lojik kaplarla tasarlanm devrelerin alma prensiplerini inceleyiniz. TTL ve CMOS entegreleri hakknda bilgi edininiz.
5. DJTAL DEVRE UYGULAMALARI

5.1. Basit Kap Devreleri Tasarm ve Analizinin Yaplarak Sonularn Deerlendirilmesi
5.1.1. VE Kaps Deneyi
lem Admlar ekil 5.1de verilen devreyi kurunuz. Bataryann deerini 5V olarak ayarlaynz. SW1 anahtarn A ve SW2 anahtarn B olarak adlandrnz.
ekil 5.1: VE kaps deneyi
83
A ve B anahtarlarnn konumlarn GND ( lojik 0 ) konumlarna getiriniz ( LEDi gzlemleyiniz. LED yanyorsa lojik 1 yanmyorsa lojik 0 olarak deerlendirilir.). A ve B anahtarlarnn konumlarn 5V ( lojik 1 ) konumlarna getiriniz. LEDi gzlemleyiniz. A anahtarn lojik 1, B anahtarn lojik 0 konumuna getiriniz. LEDi gzlemleyiniz. A anahtarn lojik 0, B anahtarn lojik 1 konumuna getiriniz. LEDi gzlemleyiniz. Anahtarlarn pozisyonlarna gre VE kapsnn doruluk tablosu Tablo 5.1deki gibi olacaktr. A 0 1 1 0 B 0 1 0 1 IKI 0 1 0 0
Tablo 5.1: Ve kapsnn doruluk tablosu
VE kapsnn her iki girii lojik 1 seviyesinde ise k lojik 1 seviyesindedir. Girilerden biri veya ikisi lojik 0 seviyesinde ise k lojik 0 seviyesindedir. Ayn deneyi dier kaplarla da yapnz ve sonucu gzlemleyiniz.
5.1.2. DEL ve VEDEL Kaplar ile ZEL VEYA Kapsnn Elde Edilmesi
lem Admlar ekil 5.2de verilen devreyi kurunuz. Devrenin girilerinde anahtar yerine logicstate elemanlar kullanlmtr. Bylece devre hem daha sade hem de daha anlalr olmaktadr. Logicstate elemanlar srasyla A ve B olarak adlandrnz.
ekil 5.2: Deil-ve-vedeil kaplar ile zel veya kapsnn elde edilmesi
84
A ve B girilerinin konumlarn deitirerek LEDin durumunu gzlemleyiniz. A ve B girilerinin konumlarna gre ZEL VEYA kapsnn doruluk tablosu Tablo 5.2deki gibi olacaktr. A 0 1 1 0 B 0 1 0 1 IKI 0 0 1 1
Tablo 5.2: zel veya kapsnn doruluk tablosu
ZEL VEYA kapsnn girilerinin durumu birbirlerinden farkl ise ( biri lojik 1 dieri lojik 0) k lojik 1dir. Giri deikenlerinin durumlar ayn ise k lojik 0dr.
5.1.3. Lojik Kaplarla 2 Bitlik Karlatrcnn Yaplmas

lem Admlar ekil 5.3te verilen devreyi iziniz. Devrenin daha sade grnmesi iin klarnda LED yerine lojik prob kullandk ( steinize bal olarak LED de kullanabilirsiniz.).
ekil 5.3: 2 bitlik karlatrc devresi
Lojik girileri srasyla A ve B olarak adlandrnz. Lojik klar srasyla A>B, A=B, A<B olarak adlandrnz. A ve B girilerinin konumlarn deitirerek devrenin lojik klarn inceleyiniz. A ve B girilerinin konumlarna gre karlatrc devresinin doruluk tablosu Tablo 5.3deki gibi olacaktr. 85
A 0 1 1 0
B 0 1 0 1
A>B 0 0 1 0
A=B 1 1 0 0
A<B 0 0 0 1
Tablo 5.3: 2 bitlik karlatrc devresinin doruluk tablosu
5.1.4. AND/NAND Kapl Tetiklemeli RS Flip-Flopun Oluturulmas ve ncelenmesi

lem Admlar ekil 5.4te verilen devreyi tasarlaynz. Devrenin R ve S girilerine balanan sinyalleri tasarm alanna armak (generatr) dmesine iin Gadgets ara ubuunda bulunan tklaynz ve alan sinyal eitlerinden DPATTERN sinyalini seiniz.
ekil 5.4: AND/NAND kapl tetiklemeli rs flip-flop
(Instant edit mode) butonu aktif iken DPATTERN sinyallerini ekil 5.5teki gibi dzenleyiniz. Devrenin giriine uygulanan clock palsinizi tasarm alanna armak yine iin Gadgets ara ubuunda bulunan (generator) dmesine tklaynz ve alan sinyal eitlerinden DCLOCK sinyalini seiniz. Dzenleme modundayken Clock Palsinizi ekil 5.6daki gibi dzenleyiniz. Dzenleme modundayken AND ve NOR kaplarn ekil 5.7deki gibi dzenleyiniz
Data To Q Delay ( Low-High ) : 100n Data To Q Delay (High -Low) : 100n Deglitch Time For Q Output : 50n 86
ekil 5.5: DPATTERN dzenleme penceresi
ekil 5.6: CLOCK Sinyali dzenleme penceresi
Devrenizi altrnz. Devrenizin lojik sinyallerini grmek iin lojik diyagramn izelim. Gadgets ara ubuunda bulunan (Simulation Graph) dmesine tklaynz. Gsterilen grafik eitlerinden DIGITAL grafik eidini seiniz ve tasarm alannda grafik alannz belirleyiniz (Faaliyet 3 / Uygulama 15e baknz.).
ekil 5.7: NAND ve NOR kaps dzenleme penceresi
GraphEdit Graph seeneklerini altrnz ve ekil 5.8deki dzenlemeleri yapnz.
87
Dzenlemeyi yaptktan sonra grafiin bu deiikliklere gre simlasyonunun tekrar yaplp yaplmayaca sorulur. YES butonuna tklayarak evet cevabn veriniz.
ekil 5.8: Grafik dzenleme penceresi
GraphAdd Trace seeneklerini altrnz. Karnza gelen pencerede ekil 5.9daki dzenlemeleri yapnz ( Her sinyal iin ayn ilemi tekrarlaynz.). Giri ve k ilemlerinin seim ilemi bittikten sonra GraphSimulate Graph seeneklerini altrnz.
ekil 5.9: R giriinin grafikte gsterilmesi
RS Flip-Flopun lojik diyagram ekil 5.10daki gibi olacaktr.
88
ekil 5.10: RS Flip-flopun lojik diyagram
5.2. eitli Devre Tasarmlar ve Analizlerinin Yaplarak Sonularn Deerlendirilmesi

5.2.1. D Tipi FFlu Asenkron Yukar Sayc Devresi
lem Admlar Ktphaneden 74EG-BCD, DTFF ve CLOCK elemanlarn arnz. ekil 5.11de verilen devreyi tasarm alanna kurunuz. CLOCK retecini 1Hz olarak ayarlaynz. Devrenizi altrnz. Clock retecinin frekansn istediiniz deiik frekanslarda ayarlayarak devrenizin almasn inceleyiniz.
ekil 5.11: D/FFlu asenkron yukar sayc devresi
5.2.2. Subcircuit Uygulamas (Entegre Devrenin Oluturulmas)

lem Admlar Bo bir tasarm alan anz. 89
Main Modes ara ubuunda bulunan ( Subcircuit) dmesine tklaynz. Fare imlecini tasarm alannda subcircuit oluturmak istediiniz yere gtrnz. Sol tua basl tutunuz ve fare imlecini srkleyerek bir kare oluturunuz ( ekil 5.12 ).
ekil 5.12: Subcircuit oluturulmas
Subcircuit kutusu oluturulduktan UNNAMED CHLD SHEET isimli bir tasarm alan daha oluur. Bu tasarm alan ana tasarm alanna bal olan bir alt tasarm alandr ve bu tasarm alannda subcircuit kutusunun iinde bulunacak olan devre oluturulur. Bu tasarm alannn ii botur. Bu tasarm alann incelemek iin Design- Goto Sheet seeneklerini altrnz. Karnza ekil 5.13teki gibi bir pencere gelecektir. Fare imlecini UNNAMED CHLD SHEET zerine gtrnz ve OK butonuna basnz. Bylece UNNAMED CHLD SHEET tasarm alan alacaktr. Ana tasarm alanna geri dnmek iin DesignExit to Parent seeneklerini altrnz.
ekil 5.13: Alt tasarm alannn grnm
Ana tasarm alannda bulunan Subcircuit isim vermek iin dzenleme modundayken fare imleciyle Subcircuitin zerine geliniz ve sol tklaynz. ekil 5.14te verilen Edit Subcircuit penceresi alacaktr. Name kutusuna EX-OR, Circuit kutusuna ZEL VEYA yaznz. Ok butonuna basnz. Bylece Subcircuit isimlendirmi oldunuz.
90
ekil 5.14: Subcircuit dzenleme penceresi
8. Subcircuitn ismini EX-OR devrenin ismini ZEL VEYA olarak adlandrm oldunuz.
ekil 5.15: Subcircuita isim verilmesi
Alt tasarm alannn ad da EX-OR olarak deiir. Alt tasarm alanna gemek iin Design Goto Sheet seeneklerini altrnz. Karnza gelen pencereden fare imleciyle EX-OR alt tasarm alanna geliniz ve OK butonuna basnz.
ekil 5.16: Alt tasarm alanna geilmesi
Alan alt tasarm alan bo olacaktr. Bu tasarm alan zerine . Subcircuit olarak oluturmak istediiniz devre izilir. ekil 5.17deki devreyi iziniz.
91
ekil 5.17: Subcircuit devresinin oluturulmaya balanmas
(Inter-sheet Terminal) ara Gadgets ara ubuu zerinde bulunana dmesine basnz ve malzeme kutusuna gelen terminal ularndan INPUT terminalini seiniz. Tasarm alannda bulunan devrenizin giri ularna sol tklaynz. Terminaller devrenizin giri ularna eklenecektir. Malzeme kutusundan OUTPUT terminalini seiniz. Devrenizin kna bu terminali ekleyiniz. ekil 5.18deki gibi bu terminalleri devrenize balaynz.
ekil 5.18: Terminal ularnn devreye balanmas
Dzenleme modundayken devrenizin giri ve k ularn isimlendiriniz (ekil 5.19).
ekil 5.19: Terminal ularnn isimlendirilmesi
92
Yine dzenleme modundayken Q1 terminalinin zerine sol tklaynz. Alan Edit Terminal Label penceresinden Style butonuna basnz. Fallow Global seeneindeki onay kaldrnz. Height kutusu aktif hale gelecektir. Buradan terminal isminin boyutunu 0.2in olarak ayarlaynz. Terminal isminin dier zelliklerini de istediiniz gibi ayarlayabilirsiniz. Ayn yntemi kullanarak dier terminal ularnn isimlerinin boyutlarn 0.2in olarak ayarlaynz.
ekil 5.20: Subcircuit oluturacamz devrenin tamamlanm hali
Bylece Subcircuit oluturacanz devreyi tamamlam oldunuz ( ekil 5.20). imdi ana tasarm alanna dnnz. Main Modes ara ubuunda bulunan (Subcircuit ) ara dmesine basnz. Alan portlardan INPUT portunu seiniz. Fare imlecini tasarm alannda bulunan Subcircuitn sol ste yakn kenarna gtrnz ve bir kere sol tklaynz. Giri terminali Subcircuita balanm olacaktr. ekil 5.21deki gibi giri terminallerini yerletiriniz. Bu defa OUTPUT portunu seiniz ve ekil 5.21de grld gibi Subcircuitn kna yerletiriniz.
ekil 5.21: Subcircuit portlarnn balanmas
Dzenleme moduna geiniz ve portlar isimlendiriniz. Portlara vereceiniz isimler alt tasarm alannda oluturduunuz devrenin giri ve k terminallerine vereceiniz isimlerle ayn olmaldr.
93
ekil 5.22: Subcircuit portlarnn isimlendirilmesi
Subcircuit devrenizi oluturmu oldunuz. ( ekil 5.22 ) ekil 5.23teki devreyi kurunuz. Devrenizi altrnz. Devrenizin almas alt tasarm alannda oluturduunuz devrenin almasyla ayn olmaldr (ZEL VEYA olarak almaldr.).
ekil 5.23: Subcircuit ile oluturulan devrenin altrlmas
5.2.3. PIC le Step Motor Kontrolnn Yaplmas

lem Admlar FileLoad Design seeneklerini altrnz. Samples/Motor Examples /PICSTEPR dosyasn tasarm alanna arnz. ekil 5.24te verilen devre tasarm alannda grlecektir. Play butonuna basarak devrenizi altrnz. Devredeki butonlara srasyla basarak step motoru ileri-geri hareket ettiriniz. Dzenleme modundayken fare imlecini PIC16F84A entegresinin zerine getiriniz ve sol tklaynz. Alan edit penceresinden picin zelliklerini inceleyiniz.
94
ekil 5.24: PIC ile step motor uygulamas
5.2.4. Eleman Oluturulmas ve Ktphaneye Eklenmesi

DS1868 iftli dijital potansiyometre entegresi oluturacaz. Bu entegrenin zellikleri: Ultra dk g tketimi ki dijital kontroll 256 durumlu potansiyometre ki potansiyometre iin Seri portla tanmlanan okuma ve set etme Yksek direnler elde edebilmek iin direnlerin seri balanabilmesi +5 yada +3 volt operasyon Standart diren deerleri DS1868-10 10K DS1868-50 50K DS1868-100 100K lem Admlar Yeni bir alma sayfas anz. ( 2D Graphics Box) ara 2D ara ubuu zerinde bulunan dmesine sol tklaynz. Alan Graphic Styles seeneklerinden COMPONENTi seiniz. Tasarm alannda sol tua basl tutarak istediiniz boyutta bir dikdrtgen iziniz. Bylece elemannzn d erevesini belirlemi oldunuz. Oluturduunuz dikdrtgeni farenin sa tuunu kullanarak blok ierisine alnz. ( ekil 5.25 ) 95
ekil 5.25: Eleman eklinin oluturulmas
Eleman eklinizi oluturduktan sonra LibraryMake Symbol seeneklerini altrnz. Alan Make Symbol penceresini ekil 5.26daki gibi dzenleyiniz.
ekil 5.26: Make symbol penceresi
Gadgets ara ubuu zerinde bulunan (device pin) dmesine basnz ve alan pin eitleri iinden DEFAULT pinini seiniz. Yeni oluturduunuz elemann, pinlerini oluturacanz yerlerine fare imlecini gtrnz ve bir kere sol tklaynz. ekil 5.27de grld gibi elemann pinlerini yerletiriniz.
ekil 5.27: Elemann pinlerinin oluturulmas
Elemann pinlerine numara ve isim vermek iin dzenleme moduna geiniz. Fare imlecini elemann sol en st pini zerine gtrnz ve sol tklaynz. Alan Edit Pin penceresini ekil 5.28deki gibi dzenleyiniz.
96
ekil 5.28: Edit pin penceresi
1 nulu pine isim ve numara verdikten sonra ayn yntemle dier pinlere de isim ve numara veriniz.
ekil 5.29: Pinlerin isim ve numaralandrma ileminin bitirilmesi
imdi eleman blok ierisine alnz. LibraryMake Device seeneklerini altrnz. Karnza gelen Make Device penceresinden elemannza isim ve sembol ismi veriniz. Next butonuna basnz ( ekil 5.30).
97
ekil 5.30: Make device penceresi
Karnza ekil 5.31deki pencere gelir. Bu pencerede Add/Edit butonuna basnz.
ekil 5.31: Elemann PCB tanmlama penceresi
Karnza ekil 5.32deki pencere gelecektir. Bu pencere aracl ile elemannza PCB tanmlamalar yapabilirsiniz ve pinlerde istediiniz deiiklikleri yapabilirsiniz. stediiniz deiiklikleri yaptktan sonra Add butonuna basnz. 98
ekil 5.32: Package device penceresi
Karnza ekil 5.33de verilen pencere gelir. Bu pencere aracl ile yaptnz elemanda baskl devre iziminde kullanlmak zere uygun olan PCB pin balantsn seiniz ve farenin sol tuu ile zerine ift tklaynz.
ekil 5.33: Pick packages penceresi
99
Package device penceresi alacaktr. Pencerenin sol tarafnda elemann pinleri ve zellikleri grlmektedir. Pin isimlerinin zerine sol tklayarak seili hale getirebilir ve seili durumdayken sa tklayarak zelliklerini deitirebilirsiniz (ekil 5.34).
ekil 5.34: Package device penceresi
Package Device penceresindeyken Assign Package(s) butonuna basnz. ekil 5.35deki pencere ekrana gelecektir. Bu pencerede elemannz iin tanmladnz PCB pin balantsnn grn yer alr. Next butonuna basnz.
100
ekil 5.35: Make device penceresi
Ekrana ekil 5.36daki pencere gelecektir. Bu pencerede elemanla ilgili tanmlamalar bulunur. Baka tanmlamalar yapmak istiyorsanz New butonuna basnz. Tanmlamalar bittikten sonra Next butonuna basnz.
ekil 5.36: Elemana zellik ekleme penceresi
101
ekil 5.37de verilen pencerede eleman iin varsa Data sheet dosyas tanmlanr. Eer eleman iin yardm dosyas oluturduysanz bu pencere aracl ile bu yardm dosyas da tanmlanr. Tanmlama ilemini bitirdikten sonra Next butonuna basnz.
ekil 5.37: Elemana data sheet ekleme penceresi
Ekrana gelen pencerede elemann eklenecei ktphane seilir. Bu pencerede sadece USERDVC ktphanesi grlr. OK butonuna basarak eleman bu ktphaneye ekleyiniz. DS 1868 eleman USERDVC ktphanesine yerlemi oldu. Oluturduunuz eleman tasarm alanna arnz (ekil 5.38).
102
ekil 5.38: Oluturduunuz elemann tasarm alanndaki grnts
5.2.5. Tasarm Alannda Bulunan Devrenin Malzeme Listesinin karlmas

lem Admlar FileLoad Design komutlarn altrnz. Alan pencereden SAMPLES-Animated Circuits klasrnn iinde bulunan Opamp01 dosyasn tasarm alanna arnz. ToolsBill of Materials-Defult seeneklerini altrnz. Devrenin malzeme listesi rapor halinde sunulacaktr (ekil 5.39). Pencerenin altnda bulunan Clipboard butonunu kullanarak malzeme listenizi Windows iletim sisteminin panosuna alabilirsiniz. Yine pencerenin altnda bulunan Save As butonunu kullanarak malzeme listesini bir rapor halinde kaydedebilirsiniz.
103
ekil 5.39: Tasarm alannda bulunan devrenin malzeme listesi
5.2.6. Tasarm Alannda Bulunan Devrede Elektriksel Hatann Test Edilmesi

lem Admlar ekil 5.40daki devreyi tasarm alanna kurunuz.
ekil 5.40: Opampn toplar ykselte olarak kullanlmas
Devrenizi altrnz. ToolsElectrical Rules Check seeneklerini altrnz. Alan Electrical Rules Check penceresini inceleyiniz. En son satrda verilen No ERC errors found mesaj devrenizde elektriksel hata olmadn bildirmektedir (ekil 5.41). Komplex devrelerde elektriksel hata testinin yaplmas devrenin doru alabilmesi bakmndan nemlidir.
104
ekil 5.41: Elektriksel hata testi
105

LME SORULARI
1. stenen tasarm alanna gemek iin aadaki ilemlerden hangisi yaplr? A) Design New Sheet B) File Load Design C) Design Goto Sheet D) File New Design 2. Aadaki butonlardan hangisi entegre devre oluturmak iin kullanlr? A) B) C) D)
3. Library Make Device seenekleri ile aadaki ilemlerden hangisi yaplr? A) Ktphaneye eklemek iin oluturulan yeni elemana sembol ismi vermek iin kullanlr. B) Ktphaneye yeni eleman oluturup eklemek iin kullanlr. C) Yeni oluturulan eleman ktphane iinde istenen yere yerletirilir. D) Ktphanede varolan bir eleman tasarm alanna ardktan sonra ayrtrmak iin kullanlr. 4. DesignExit to Parent seenekleri ile aadaki ilemlerden hangisi yaplr? A) allan tasarm alann yok eder. B) Ana alma alanndan kmak iin kullanlr. C) Sub-circuit alanndan ana alma alanna dnmek iin kullanlr. D) Alt tasarm alanna gemek iin kullanlr. 5. ToolsBill of MaterialsDefult seenekleri ile aadaki ilemlerden hangisi yaplr? A) Yeni model dosyas derlemek iin kullanlr. B) Tasarm alannda bulunan devrenin netlistini karr ve ARESe gei yapar. C) Ktphaneye eklemek iin tasarm alannda oluturulan elemana zellik tanmlamak iin kullanlr. D) Tasarm alannda bulunan almann para listesini karr.
106
6. Tasarm alanndaki devrede elektriksel hata olup olmadn test etmek iin aadaki ilemlerden hangisi yaplr? A) Tools Wire Auto Router B) Tools Electrical Rule Check C) Tools Netlist Compiler D) Tools Model Compiler 7. Aadaki butonlardan hangisi yeni bir eleman oluturmak iin kullanlr? A) B) C) D)
8. Yeni oluturulan eleman ktphanede istediiniz yere eklemek iin aadaki ilemlerden hangisi yaplr? A) Library Store Local Object B) Library Packagign Tool C) Library Compile to Libraray D) Library Autoplace Libraray
DEERLENDRME
107
MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki ltlere gre deerlendiriniz. PUAN Sra
DEERLENDRME LTLER
ok yi 3
yi 2
Orta 1
Zayf 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Proteus programn bilgisayara kurmak ISIS programn altrmak Yeni bir tasarm alan amak Tasarm alannn boyutlarn ve zemin rengini deitirmek Tasarm alannda yeni bir orijin noktas belirlemek ISIS program ktphanesini kullanarak malzeme kutusuna istenen eleman armak Tasarm alannda devre oluturmak Tasarm alanndaki bir elemann deerini ve sembol ismini deitirmek Devreyi doru bir ekilde altrmak Devre balantlarn yaparken Bus ( oklu yol ) kullanmak Devre balantlarn yaparken terminal kullanmak Tasarm alannda istenen blgede blok oluturmak Devrenin malzeme listesini karmak Devrenin elektriksel hata kontroln yapmak Test cihazlarn ve l aletlerini devreye doru balamak Test cihazlarn kullanarak devrenin giri-k sinyallerini gzlemlemek 108
17 18 19 20 21 22
ISIS programnn ara ubuklarn doru kullanmak Tasarm alannda grafik oluturmak Oluturulan grafiin renk ayarlarn yapmak Tasarm alannda Sub-circuit (entegre devre) oluturmak Tasarm alannda yeni bir devre oluturup ktphaneye eklemek Dosya kaydedip kaytl dosyay amak TOPLAM
DEERLENDRME
Performans testinden 52 puan almsanz modl baaryla tamamlamsnzdr. stenen sonucu alamamsanz eksik olduunuz noktalar tekrarlaynz.
109
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A D B C B A A C B D

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D B A D A C A C A B

1 2 3 4 5 6 7 8 A A B D C D B B
110

1 2 3 4 5 6 7 8 B C D A D A D B

1 2 3 4 5 6 7 8 C A B C D B D A
111
KAYNAKLAR KAYNAKLAR
AKAR Feyzi, Mustafa YAIMLI, Bilgisayar Destekli TASARIM, stanbul, 2000. AYDINYZ M. Emin, Orhan ZTRK, Kemal YARCI, Bilgisayar Uygulamalar 1, stanbul, 1998. HTYAR smail, Endstriyel Elektronik, stanbul, 1997. MEB, Elektronik Elemanlar ve Devre Teorisi, Ankara, 1994. AHN Hikmet, Bilgisayar Destekli Tasarm, PROTEUS, Sivas, 2004.
112

Bilgisayarlidevrecizimivesimulasyonu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bilgisayarlidevrecizimivesimulasyonu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TC MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

BLGSAYARLA DEVRE ZM VE SMLASYONU

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

1.1. Program altrmak in Gerekli Donanm ve Yazlmlarn Tantlmas

1.1.1. Programn altrlabilmesi in Gerekli Donanm ve Yazlmlar

1.1.2. Proteus ile Birlikte Yklenen Dosyalar

ekil 1.1: Proteus 6 Demonstration seenei altnda bulunan dosyalar

Bu programlar iinden ISIS 6 Demo konumuzu oluturacaktr.

1.1.3. ISIS Programnn altrlmas

1.1.4. ISIS Programnn Tantlmas

ekil 1.2: ISIS program ekran grnts

ekil 1.3: Eleman arma

1.2. Iss Program Ana Mens

1.3. Iss Program Ana Men Seeneklerinin Tantlmas

ekil 1.4: File mens

1.3.2. View Mens

ekil 1.5: View mens

ekil 1.6: Fare imlecinin x grnts

ekil 1.7: Fare imlecinin + grnts

ekil 1.8: Pan seeneinden sonra fare imlecinin grnts

ekil 1.9: Pan seeneinden sonra fare imlecinin grnts

ekil 1.10: Ara ubuklarnn ekranda grntlenmesi

1.3.3. Edit Mens

ekil 1.11: Edit mens

1.3.4. Library Mens

ekil 1.12: Library mens

1.3.5. Tools Mens

ekil 1.13: Tools mens

1.3.6. Design Mens

ekil 1.14: Design mens

ekil 1.15: Edit design properties penceresi

ekil 1.16: Edit sheet properties penceresi

1.3.7. Graph Mens

ekil 1.17: Graph mens

1.3.8. Source Mens

ekil 1.18: Source mens

1.3.9. Debug Mens

1.3.10. Template Mens

ekil 1.21: Template mens

ekil 1.22: Set Design Defaults penceresi

Font face for Default Font Grubu

ekil 1.23: Graph colour configuration penceresi

Analogue Traces Grubu

Analog sinyal renkleri seilir. Digital Traces Grubu

ekil 1.24: Edit global graphics style penceresi

ekil 1.25: Edit global text styles penceresi

ekil 1.26: Configure junction dots penceresi

1.3.11. System Mens

ekil 1.27: System mens

ekil 1.28: Environment configuration penceresi

ekil 1.29: Animated circuits configuration penceresi

Animation Options Grubu o o o o

1.3.12. Help Mens

ekil 1.30: Help mens

1.4. Iss Program Ara ubuklar

1.4.1. Mode Selector Toolbar (Tasarm Ara ubuu)

1.4.2. Dosya /Yazdrma Ara ubuu (File/Print Commands)

1.4.3. Display Ara ubuu (Display Commands)

1.4.4. Editing Commands ( Dzen Ara ubuu )

1.4.5. Design Tools ( Dizayn Aralar )

1.4.6. Orientation Toolbar( Yn Ara ubuu )