marife, yl. 7, say. 2, gz 2007, s.

251-264

OK KLTRL TOPLUMLARDA DN HAKKINDA RENME VE DNDEN RENME MODEL

Muhiddin OKUMULAR
ZET Farkl kltr ve dinlere sahip insanlarn bir arada yaad ortamlarda eitim politikalarnn belki de en ok ilgilenmesi gereken alan din retimidir. Bu alanda yaplan almalar iinde, akademik evrelerde en ok kabul gren ve eitim programlarnca uygulanan modelin, ngiliz din eitimcisi Michael Grimmittin din hakknda renme ve dinden renme yaklam olduu sylenebilir. Geleneksel ya da bilinen din eitimi, bir dinin kendi dinamiklerini mensuplarna ve dier insanlara retme biimindedir. Dini renme olarak adlandrlan bu eitim biiminde o dini kabul etmi retmenler tarafndan dini bilgiler rencilere telkin edilir. Din hakknda renme aamasnda rencilere ncelikle dinin anlam, dine olan ihtiya anlatlmal; din herhangi bir din olarak deil bir fenomen olarak retilir. Dinden renmeye gelince bu aamada yine belirlenen dinlere ait konular kendi kaynaklarndan yararlanlarak retilir. Mfredat modeli olarak belli bir ne ulaan bu iki form, din eitimi hakkndaki dncede olduka yararl bir aklama olduu grlmektedir. Anahtar kelimeler: ok kltrllk, ok kltrl din eitimi, din hakknda renme, dinden renme. LEARNING ABOUT RELIGION AND LEARNING FROM RELIGION MODEL IN MULTICULTURAL SOCIATIES Some factors like globalization shift from nation state to multi cultural life and pluralism revealed many changes in many fields and the education area is one of them. Religious education is one of the important areas in a medium where different cultures and religions live together. Among the studies in this field, the most accepted model is the Learning About Religion And Learning From Religion model by Michael Grimmitt. The traditional religious education is in the format of teaching a religions own dynamics and beliefs to its believers and the other people. In this model which is called Learning Religion religious information is given by teachers who accepted the same religion. In the learning about religion stage before all else the meaning of religion and the need for religion should be taught. Here religion is not taught as any religion but its is taught as a phenomenon. In the learning from religion stage the specified topics for every religion are taught from its own sources. Those two forms which became widely-known can be seen as a good explanation for the conception about religious education, because this approach helps the students to understand the others in a sympathetic and emphatic way.

Dr., Seluk niversitesi lahiyat Fakltesi, okumuslar@hotmail.com

252

Muhiddin Okumular

GR Gnmzde oulculuk, yaadmz toplumlarn neredeyse doal bir yaps haline gelmeye balamtr. Bir yandan kresellemenin getirdii toplumsal dnmler ve buna bal olarak ortaya kan oul kimliklerle ulus tesi kurumlarn artan rol sonucu her geen gn daha da artmakta olan farkllam kimlikler yaadmz dnyann birer gerei haline gelmitir. Bugn iin insanlar gemite hi olmad kadar i ie yaamakta, ou lke kltrel bakmdan nemli eitlilikler gstermektedir. Yaadmz bu sre bizleri, kltrel adan homojen bir ulus devlet modelinden gittike uzaklaarak farkllklarn toplum hayatnda daha fazla kabul grd bir boyuta yaklatrmtr. Kltrel yaam biimlerindeki eitliliin, etnik gruplarn, mezheplerin ve dnya grlerinin says ve etkinlikleri gn getike artmaktadr. Farkllklarn kabul grmesinin doal bir uzants olarak da fakl etnik ve kltrel unsurlarn beraberce bir arada yaadklar bir toplum tasarm olarak ekillenen ok kltrllk politikalar gndeme gelmektedir (an, 2006). Din eitimi uygulamalar da bu politikalarn iinde nemli bir yer tutmaktadr. Sosyo-kltrel oullukla ilgili sylemler ve bunlarn din eitimi alanndaki yansmalar pek ok platformda gndeme gelmektedir. Bu sylemlerden ilki, dorudan eitim faaliyetinin iinde yer almayan aratrmaclara ait olup retmen yetitirme sreci yoluyla okullardaki uygulamalar dolayl olarak etkileyen bilimsel bir sylemdir. kincisi, retmenlerle eitim ve sosyalizasyon ileriyle uraan dier mesleklere ait mesleki bir sylemdir. Son olarak, genel bir sylem grlmektedir ki ounlukla politik karar alma sreciyle ilikilidir. Bu nc sylem hem aratrmaclar hem de bu meslekte alanlar kapsamakla birlikte din eitiminin gnlk konularndan nispeten uzak olup genel amalara odaklanr. oullua ilikin farkl kabuller ile oulluun geleneksel ve modern iki boyutunun konuyla ilgili pek ok tartma alannda kullanlabilecek analitik aralar olduu dnlebilir. Din eitimi konusuyla ilgilenenler iin oulluun nemli bir konu olduu aktr. Bunu farkl lkelerde din eitimi iin ortaya konulan amalarda grmek mmkndr. ok saydaki amalar u ekilde zetlenebilir: 1. rencilerin, kendilerinden farkl inanca ve kltre sahip insanlar anlama ve onlara sayg duymalarn destekleme; oul bir toplumda yaamaya ynelik olumlu bir tutum gelitirmelerine katk salamaktr. 2. rencileri din(ler) hakknda bilgi edinme ve anlay gelitirme konusunda yetenekli klmaktr. 3. rencilerin kiisel, ahlaki ve manevi geliimine destek olmaktr. (Skeie, 2002) Din eitimi srecinde bu amalarn tmnn ayn anda gereklemesi ok kolay olmayacaktr. nk bu amalara gre din eitimi yaplabilmesi iin ierik

Din Hakknda renme ve Dinden renme

253

ve yntem asndan bir takm yeniliklere ihtiya vardr. Yukarda dile getirilen ok kltrl veya oulcu yaklamlar aslnda bu yeniliklerin temellerini oluturmaktadr. Bugn, tm dnyada uygulanan din eitimi etkinlikleri kresel srecin zorlad dnm araylar iindedir. Bu araylarda, din eitimi etkinliklerini oulcu bir yapya sahip olan rencilere ynelik olarak yeniden dzenlemeyi amalayan modeller ne kmaktadr. Kltrleraras din eitimi, fenomonolojik din eitimi, mezhepler st din eitimi, (Alta, 2003) ieriksel ve yorumlayc din eitimi, eletirel din eitimi ya da dini literal yaklam (Hella, 2007) olarak literatre geen modeller, ok kltrl ve oulcu yaklama dayanmaktadr. Bu yaklamlara gre alann uzmanlarnca din eitimi uygulamasnn nasl gerekletirilebilecei hakknda nemli teoriler ortaya konulmutur ve bu konularda yeni almalar yaplmaya devam edilmektedir. Bu alanda ortaya konulan uygulama biimlerinden en ok kullanlan ya da kabul greni, ngiliz din eitimcisi Michael Grimmittin ne srd din hakknda renme ve dinden renme yaklamlardr. Grimmitt, teorilerini ortaya koyduu zamana kadar din eitimi hakknda youn tartmalarn yaand kiliselerin eitim anlayndan aka farkl bir pedagoji nermitir (Burgess, 1996). ngiliz devlet okullar iin kabul edilen, Hristiyanlk ve Hristiyan eitim paradigmasnn egemen olduu ders programlarndaki arka plann aksine Grimmitt, din eitim ve retiminde devlet ile kilisenin rollerinin farkl olduunu tartmtr. Buradaki ana fark, eitim ile retim arasndadr. Grimmite gre Hristiyanl insanlarn anlam aray farz eden yaklam, kutsal kitabn vahiy telkin arac olmas, dini eitimle gnah karlmasn amalamas ve rencilere sadece Hristiyan olma yollarn gstermesi sebebiyle Kilise eitim yapmaktadr ve bu din retiminden farkldr (Grimmitt, 1973). te yandan Grimmitt, devlet okullarnda din retiminin genel eitim alanlar arasnda hakl bir yere ihtiyac olduunu ne srmtr. Bireysel ve sosyal realiteler ile objektif ya da geerli bilgi arasndaki diyalektik, din eitimine pedagojik yaklamnn temelidir. Bu, Grimmittin 1973te nerdii, 1978deki konferans serilerinde alm yapp 1987de yaynlanan Din Eitimi ve nsan Geliimi adl eserinde ve daha sonraki dnemlerde sosyal yaplandrmac yaklama gre din retimi izahnda ileri dzeyde gelitirdii yaklamdr (Grimmitt, 2000). Grimmitt iin eitimin temel amac bireysel ve sosyal boyutlarn tm iinde insan geliimidir. Bunu gerekletirebilmek iin de ierik ve pedagojik yaklamlarn seimi iin youn abalara ihtiya olduunu dile getirmektedir. Eitim alanlarnn tmnde gerekli olan bu abalar Grimmitt din retimi alanna da uygulayarak zgn bir yaklam ortaya koymutur. Buna gre din retimi, renen merkezli olmak zere iki farkl tema halinde gerekletirilmelidir. Bu temalar da din hakknda renme ve dinden renme olarak adlan-

254

Muhiddin Okumular

drmaktadr. Grimmitt, nerdii yeni yaklam dndaki geleneksel din eitimine de dini renme adn vermektedir. imdi srasyla bu temalar incelemeye geebiliriz. DN RENME Dini renme, din eitim mfredat olarak bir tek dini gelenein, kendi dinamiklerinden hareketle retildii durum olarak tanmlanr. retmenlerin o dine inanan kimseler olmas beklenir ve retimin amac rencilerin dine inanmalar ya da dinle balarnn glendirilmesidir. Bu yaklamda genel olarak retim programn ve metotlarn, ounlukla insani norm ve deerlerin hkim olduu hissedilen eitim sisteminden daha ok belirli dini gruplar kontrol eder. Ancak, gl din kart sekler hareketlerin bulunduu durumlarda bir kimse, sempatik olmayan bir seklerlie maruz kalmaktan daha ok kendi eitiminin din tarafndan kontrol edilmesine istek ve ihtiya hissedebilir. Bu nedenle dini renme, rencilerin kendi dinlerinin asl olduunu ve bu dine uygun yaamak gerektiini renmeleridir. Bu tr din eitimi vermede zgrlk olduka kstldr. Bu yaklam retilen dine zgrlk salar fakat rencilerin zgrln artrmaz. nk bu tr din eitimi, rencilerin bilisel ufkunu geniletmez. Dini renme yaklamnn bir eidi de bir dinin bak asndan dier dinleri retme abasnda olan inan temelli din eitimidir. Bu tr renme biimi oulcu olmay denese de yaklamlar bir dinin inanlarna dayand iin oulculuk giriimini kendi inanlar zerine kurmaya alr. Dier bir deyile baka dinleri kendi inan sistemine gre deerlendirerek yarglar oluturur ki bu da baka din mensuplarnn dnyalarn anlamay engeller. Toplumda dini oulculuk ortaya kt zaman artk bu tr din eitimi tartlmaya balanr. Eskiden beri tek yapl olan toplumlarda oulculuk gelitii zaman iki olas reaksiyon gzlenebilir. Birincisi din eitimi tamamen terk edilebilir ve resmi eitim sistemi btnyle sekler olabilir. Bu durumda dini inanlarn retilmesi ocuklarn evlerine ya da dini cemaatlere havale edilmi olur. kinci olas reaksiyon ise, din eitiminin rencilere paralel bir eitim sistemi biiminde sunularak oulcu hale getirilmesi olarak tanmlanabilir. Bir baka ifadeyle her inantan ocuun farkl snflarda eitilmesi ve o inancn temsilcilerinden eitim almalardr. rnein Mslman ocuklar Mslman retmenlerden, Ortodoks renciler Ortodoks retmenlerden vb. eitim almalar eklinde din eitimi yaplabilir (Hull 2002). oulculuun benimsendii toplumda dini renmeye bir reaksiyon olarak ortaya konulduu dnlse de ok kltrl ya da oulcu anlay gelitirmeye yardmc olacak bir din eitimi uygulamas, Grimmittin nerdii din hakknda renmedir.

Din Hakknda renme ve Dinden renme

255

DN HAKKINDA RENME Herhangi bir dinin inan esaslar, ibadet ve ahlak kurallarndan nce, bir fenomen olarak dinin anlam, bireysel ve toplumsal adan nasl bir ihtiya olduu, dine inanan insanlarn hayata bak alar gibi konularn retilmesi, rencilerin din hakknda daha salkl bilgi kazanmalarna katk salayacaktr. Ayn zamanda rencilerin dini deneyimleri taklit ya da n kabul yerine kendi zihin srelerinde yaplandrp anlamlandrmalarna yardmc olacaktr. Bu nedenle din hakknda renme, rencilere herhangi bir dinin ieriinin deil, din olgusunun dinlerin ieriklerinden rneklerle objektif biimde sunulmasdr. Din hakknda renme, dini aratrmalar yaklam olarak adlandrlabilir. Dinin, iinden yani kendi dinamiklerinden retilmesi yerine tanmlayc ve tarihsel perspektiften hareketle darndan retilmesidir. ncil ve Kuran gibi kutsal kitaplar dini ya da kutsal kitaplar olarak retilmez, aksine ou zaman dini olmayan bak asyla bir literatr olarak retilir. Bu yaklam, inanlar, deerler ve dini pratikler hakknda renmeyi gerektirir. Bundan baka, dinin bireylerin davranlarn hangi yntemlerle etkileyebildiini ve topluluklar nasl ekillendirdiini kavramay kapsar. Bazen bu tr din eitimi, karlatrmal din eitimi diye adlandrlp antropolojiye dayandrlabilir. Kimi zaman da konu dini aratrmalar olarak adlandrlr ve dini aratrmalar tarafndan gelitirilen dinler tarihi, din fenomenolojisi veya dinlerin etnografisi gibi bir ya da birden ok farkl disiplini izler (Jackson 1997). Bu yaklam, bir tek dinin retilmesi olan dini renme durumuna bir reaksiyon olarak grnmektedir ve din eitiminin oulcu eitim formunu oluturma arzusuyla ortaya konmutur. Buna gre renciler belirli bir dinin telkinlerini kabul etmeye zorlanmayacaktr. Dier bir deyile, ok kltrl ortamda herhangi bir dinin lehine avantaj verilmemi olacaktr. Din hakknda renmek iin birey, Grimmitin geleneksel inan sistemleri olarak belirttii inan yansmalarn soruturmaldr. nk bu soruturma, sosyal hayattaki anlamlar dini adan ak ve anlalr biimde yorumlamaya yardmc olur. Bununla birlikte dini inan yansmalarnn gnlk hayat deneyimleriyle olan zorunlu ilikisini takdir etmek iin bireyin ayn ekilde paylalan insan deneyimlerini sorgulamas gerekir (Grimmitt, 1987). Din hakknda renmenin olumsuz yan ise, yaklamn dinlerin ieriine odaklanmas nedeniyle rencilerin ou zaman konular renmeye motive olamamalardr. te yandan bu tr din eitimi, rencilerin kendi dnyalar ile ilgilenmedii gibi genel olarak onlarn ahlaki ve ruhsal deer araylarna da aka yardmc olmaz. nk bu yaklamda bireysel deneyimleri gelitirmek yerine dinlerin ieriinin objektif olarak sunulmas esastr. Bununla beraber bu tr din eitimi dini hogrszl nlemede nemli bir role sahiptir. nk rencilere din fenomenini yorumlama iin eletirel beceri kazandrmasnn yan sra, rencileri tetkik edilmemi inanlardan kurtulmaya

256

Muhiddin Okumular

ynlendirir ve baka dinler hakkndaki basmakalp yarglarn krlmasna yardmc olur (Hull 2002). Din hakknda renmenin birok yarar iermesine karn kimi sakncalar da bulunduu iin Grimmitt yaklamn dinden renme temasyla tamamlamaktadr. DNDEN RENME ok kltrl toplumlarda farkl dinlere inanan rencilerin din fenomeni hakknda genel bilgi sahibi olmalar yeterli deildir. Bunun yan sra rencilerin hem kendi inandklar hem de dier dinlerle ilgili bilgileri renerek bireysel deneyimlerini kefetmeleri ve bakalarnn hayat anlamlandrmas ile ilgili bak alarn kavramalar daha uygun grnmektedir. Dinden renme temas, bu kazanmlar salamak zere, rencilerin farkl dinleri, her dinin kendi bak as ve kaynaklarna gre renmeleri anlamna gelmektedir. Dinden renme ile dini renme arasndaki fark udur: Dini renmede rencilerin retilen dinin inan ve pratiklerine katlmalar beklenir. Buna alternatif olarak dinden renme yaklamnda, din hakknda renmenin tipik zellii olan, rencilerle dini ierik arasndaki mesafe tam anlamyla korunur. Ama ayn zamanda dinin iyapsndan daha ok rencilerin dnyas nemlidir. te yandan dini renme dinin kendi anlaynn, din hakknda renme ise bilimsel din almasnn kontrol altnda iken dinden renme eitimsel almalarn iinde bir disiplin olmutur. Bu nedenlerle dinden renme, ok kltrl toplumlarda oalan bir ilgi kazanmakta, profesyonel din eitimcileri tarafndan desteklenmekte ve retim programlarnda yer almaya balamaktadr. lk iki tr din eitiminde yani dini renme ve din hakknda renmede din, ister ocuklarn arld inan objesi olsun ister eletirel almaya uygun bir obje olsun, her iki durumda da din, din iin retilir. Ancak nc tr olan dinden renme yaklamnda asl odak noktas, ocuklar renenler olarak deitirmedir.1 Dier bir deyile ama, ocuklarn eitimine katkda bulunmak olduu iin dinden renme ile onlarn aktif olarak dini renen bireyler olmalar salanmaya allr. Bu yaklamda nemli olan, ocuklarn ve genlerin dinin aratrlmasndan ne kadar zamanda ve hangi aralarla eitsel yararlar kazanabileceidir (Hull, 2002).

Hulln Din retiminde Yeni Yntem Araylar, 28-30Mart 2001 sempozyumunda sunduu bildiride bulunan However, in the third kind, 'learning from religion,' the central focus switches to the children as learners. (s.36) cmlesi, Didem Nasman tarafndan Ama bu nc tr olan dinden renmede ocuklar ile retmenlere odaklanlr ve din onlar iin retilir eklinde evrilmitir. ngilizce metinde bulunmayan retmenler kelimesi konuda anlatlan fikri tamamen deitirmekte ve anlam kaybolmaktadr. Bu Trke cmle Recep Kaymakcan tarafndan da ayn eviri hatasyla kullanlmtr. Bkz. Kaymakcan R. Trkiyede Din Eitiminde oulculuk ve Yaplandrmaclk: Yeni Ortaretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi Program Balamnda Bir Deerlendirme, Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri, yl.7 s.1, Ocak 2007, stanbul, s.197.

Din Hakknda renme ve Dinden renme

257

Genel olarak bu yaklamda, rencilerin kiisel tercihleri ve benimsedikleri dnya grleri hakkndaki yansmalar nedeniyle rencilerin kiisel geliimlerine odaklanmak iin bir eilim meydana getirme amalanmaktadr. Dinden renme bir bakma rencilerin dini geleneklerin gerek taleplerini aslnda nasl anlayacaklarn kefetmeleri ya da onlarn ontolojik durumlarn yarglamalarndan daha ok din hakknda rendiklerinin neleri kapsad hakknda bilgi vermek iin uygulanr (Hella, 2007). Dinden retim rencilere nemli dini ve ahlaki sorunlara farkl cevaplar zerinde dnme frsatlar verir. Bylece onlar yanstc yntemle kendi grlerini gelitirebilirler. Bu yaklam rencilerin deneyimlerini retimin merkezine koyar. Bu tr din retiminin esas amac, rencilere insani davran kazandrp onlarn ahlaki ve ruhsal geliimlerine katk salamak ya da rencilerin dini konular hakknda kendi bak alarn gelitirmeye yardm etmektir (Jackson and Steele 2004). DN HAKKINDA VE DNDEN RENMEYE LKN DEERLENDRMELER Bu yaklamlarn ikincisi olan din hakknda renme ve ncs dinden renme ou zaman birlikte ele alnr. Burada anlay, bilgi, dnce ve yapc eletiri, btnletirilmi renme srecinin temel ilkeleri olarak dikkate alnmaktadr (Jackson, 1997). Dinin anlam ve ada dnyadaki rol hakkndaki genel soru, dini ierikle din eitimindeki renme sreleri arasndaki ilikinin sorular arasnda dnlmektedir. Din hakknda renme ile dinden renme arasndaki kavramsal blmleme bilgi kazanma ve genel eitim iindeki kiisel geliimin ayrmna baldr. Bu bak alar arasndaki ayrm, konu merkezli geleneki eitsel anlay ile renen/ocuk merkezli ilerlemeci yaklam arasndaki gerilimin asln bulmak olabilir. Byle bir ayrm ayn zamanda hem ierik ve deneyimi hem de amalarla yntemleri birbirinden ayrt etmektedir. Din hakknda renme ve dinden renme temalar arasnda iliki kurmann dnda analitik ynden ayrm yaparak Grimmitt, din hakkndaki bilginin ierii ile rencilerin yaam tarzlar ve kiisel geliimlerini bir araya getirmitir. O, rencilerin ahlaki, dini ve ruhi farkndalklarn gelitirmek iin nemli nkoul olarak eletiri bilinlerini ve kendi farkndalklarn gelitirmeye almalarn istemektedir. Din hakknda retim sreci, sadece dini inanlar ve deerler hakknda rencilerin bilgilendirilmesi niyetini gerekletirmez. Ayn zamanda rencilere kendi inan ve deerlerinin eletirel deerlendirmesi iin gerekli olan enstrmanlar sunarak dini inan ve deerleri kullanmalarna yardmc olur. Bu yaklam, rencileri din hakknda renmeye sevk ederken ayn zamanda onlarn kendileri iin dinden renmelerini de salayacaktr. Bu gre gre din hakknda renme rencilere, doru istekler, inanlar, dini gelenekler ve dinin kendisine ilikin eletirel deerlendirme yapma imkn tanrken ayn zamanda gereki bilgi salamaktadr. Grimmitt ayn zamanda din

258

Muhiddin Okumular

hakknda renmenin tek bana yeterli olmadn vurgulamaktadr. Bununla, ard ardna gelen, tamamen ezamanl ve dini inanlar tarafndan dile getirilen realitenin farkna varmakla birbirine gemi iki sreci ima eder. Attfield bu temalarn, bilgi ve anlama ile deneyimlerin birbirinden ayrlmas anlamna geldiine dikkat eker. (Attfield 1996) Din eitiminin gncel modelleri daha ok liberal yaklam olma eilimindedir ki dinlerin geerlilikleri ve doruluklaryla eletirel ynden uramakszn rencilerin farkl dini gelenekler hakknda ve o dinlerden renmelerine imkn vermeye almaktadr. Bu konuda unlar sylenebilir: Din hakknda renmenin birok rnei dini fenomenin tanmlanmas ve kategorize edilmesini kapsamakta, bir bakma yzeysel kavrama dzeylerini tevik etmektedir. Dinden renme ise ou zaman sadece rencilerin kendi bireysel inanlarn ifade etmelerini iermektedir. Din hakknda renme ile dinden renme dncelerinin eletirel analizi, bunlar ayn srecin birbirinden ayrlmaz iki yn olarak gren Wright (2003) tarafndan gerekletirilmitir. Din eitiminin eletirel bir modele sahip olmas gerektiini savunan Wrighta gre gerei bulmaya alma amacyla dinden renme iin ve eletirel bir ykmllkle renmeye din hakknda renmeden balamak gerekir. Ayn zamanda dinden renme, rencilerin sekler ortam iinde farkl dini geleneklerin itiraz edilen bilgisine kar eletirel ykmllk nedeniyle din hakknda renme etkisine ak braklmaldr. Eletirel din eitimi, nihai gereklik hakkndaki doru yaanty arad gibi ayn zamanda nihai gerekliin doru bilgisini aratrma zerinde dnr. Buna gre din hakknda ve dinden renme arasnda farkllk olmayabilir. nk bir ey hakknda renme e zamanl olarak onunla nasl iliki kurulacan da renmektir. (Hella, 2007) Mfredat modeli olarak belli bir ne ulaan bu iki form, din eitimi hakkndaki dncede olduka yararl bir aklama olduu grlmektedir. nk bu yaklam, bir dine inanan rencilerin dierlerini sempatik ve empatik yolla anlamaya almalarna yardmc olur (Bastide, 1999). Din hakknda renme ve dinden renmenin sonunda unlarn ortaya kmas beklenir: 1. renciler, dindar insanlarn inan detaylarnda farkllamalar olduunu ve bu farkllklarn dnya ilerinin gidiatna ok geni bir etkide bulunduunu renmelidirler. 2. Eitimciler rencileri hayatn, maddi eylerden daha nemli olduunu tasavvur etmeleri iin tm gemi deneyimler hakknda desteklemeli ve onlarn dinin birok kii iin niin yaam gc olduunu anlamalarna yardm etmelidirler. 3. Eitimciler, karakter eitiminin blmlerinden daha ok varlk, anlam ve ama gibi din temelli anlaylar zerinde durmaldrlar. (Sewall, 1998)

Din Hakknda renme ve Dinden renme

259

Buraya kadar anlatlanlara gre dini renme, din hakknda renme ve dinden renmenin, biim, ama, yntem ve kazanmlar asndan karlatrmas u ekilde yaplabilir:
Dini renme renme biimi renme amac renme yntemi renme kazanm Dinin iinde renme Dini bilme ve sayg duyma Yzleme Varolusal beceri Din hakknda renme Din fenomenini ve birok din renme Bakasnn din ve kltrn renme Belgeleme Bulgusal beceri Dinden renme Dinler aras renme Bakasna sayg gsterme letiim Sosyal beceri

MODELN UYGULANMASI Din hakknda renme ve dinden renme modeli, en yaygn biimde ngilterede uygulanmaktadr. ngilterede din eitimi iin iki aamal renci kazanm belirlenmi, bunlarn birincisinde din hakknda renme (Din bilgisi ve dinin anlalmas), ikincisinde ise dinden renme (Anlam zerine yansma) biimleri benimsenmitir. Buna gre oluturulan renci kazanmlarn tablo halinde u ekilde zetlemek mmkndr:
renci kazanm 1 Bu kazanm unlar ierir Dini inanlar belirleme ve inananlarn dnyaya cevabnn tutarl aklamalarn vermek iin retimler Dini pratik ve hayat tarznn, dini gelenek iinde tanmlanmas, bakalaryla benzerlik ve kartlklarn belirlenmesi Dini dil, hikye ve sembolizmin anlamnn aklanmas renci kazanm 2 Bu kazanm unlar ierir nsan kimlii, kiilii ve deneyiminin kefedilmesi. Anlam ve amacn sorunlar zerine dnlmesi. Kendi ilerinde ve bakalar arasndaki deerleri ve ykmllklerin saptanmas ve bunlarn karlklarnn verilmesi.

Bu kazanmlarn ilenilen dinin konularna uyarlanmas hususunda da slam dini retimi rnek olarak ele alnabilir. ngilteredeki okullar retim programlarnda retilecek dinler arasna slam almlarsa, retim planlarn yaparken genellikle aadaki renme alanlarn kullanmaktadrlar.

260

Muhiddin Okumular

1. Kademe (5-7 ya aras)

renci kazanm 1 Din Hakknda renme Esmai Hsnnn kullanm Yaratc olarak Allah slamda Tanrya Allah denildiinin renimi Doal olanla yapay olann ayrm Baz peygamberlerin kssalarn dinlemek Mslmanlarn kutsal kitabnn Kuran olduunu renmek Kurana saygl davranmak Hz. Muhammedin hayatn kefetmek Mslmanlarn her gn ibadet ettiklerini anlamak Ramazan ve Kurban bayramlarn renmek renci kazanm 2 Dinden renme Dnya hayatn ilgilendiren yollarn kefedilmesi simlerin iyi niyetle kullanm Dnyann gzelliine kusur bulma Yaamla ilgili deneyimler Hayran kaldmz kiileri taklit etmek renen iin zel bir yere sahip olan kiiler

ALLAH NANCI

SLAMIN RETM

SLAM BADETLER

Sayg belirtisi olarak temizlik Hayatn iindeki zel gnler Hz. brahimin kssasn dinlemek ve tepki vermek Ramazan ve Kurban bayram resimlerine tepki vermek Herkesin birbirine saygl olmas Byklere sayg gstermek Drstln nemi

SLAMIN YAAMA TARZI

Sayg gstermenin Mslmanlar iin nemli olduunu bilmek Mslman ocuklar iin aile hayatn kefetmek

2. Kademe (8-11 ya aras)

renci kazanm 1 Din Hakknda renme Mslmanlar, Allahn yaratc olduuna inanr. irkin anlam Yaratl konusunda Kuranda aratrma yapmak renci kazanm 2 Dinden renme Dnya hakkndaki duygu ve dncelerini ifade etmek evre zerinde kiisel etkilerini deerlendirmek Birileri iin idol olarak rol oynayan eyleri dikkate almak Dnyann yaratl hakkndaki iddialar deerlendirmek ve bunlar kendi inanlarna yanstmak

ALLAH NANCI

Din Hakknda renme ve Dinden renme

261

SLAM RETM

Kurann nasl indiini renmek renmenin farkl kaynaklar olduunu bilmek Mslmanlar iin Peygamber kssalarnn nemini takdir etmek Namaz, abdest, zekat, humus ve hacc bilmek Hac konusunda aratrma yapmak Doum ve isim verme merasimlerini aratrmak slamn selamlama slubunu aratrmak Bir camide ibadet Cami adabn renmek

Hangi kitaplar ve kiilerin onlar iin zel bir neme sahip olduunu dikkate almak radeye sahip olmann nemi slam tarihi ile ilgili olaylara tepki vermek Hayr vermek Yoksulluk ve zenginlik sorunlarnn kusurlarn bulmak Tatiller ve oluum ekilleri Misafirperverlik Yetkili ya da yal kiilere kar davran

SLAM BADETLER

SLAMIN YAAMA TARZI

Din hakknda renme ve dinden renme, Amerika Ders Kitab Kurulunun 1995 ylnda yaynlad raporunda okullarda din dersi projesi olarak sunulmu ve bu tarihten itibaren okullarda uygulanmaya balanmtr (Sewall, 1998). ngiltere ve Amerika dnda modeli uygulayan dier bir lke de Finlandiyadr. Finlandiya din eitimi politikas rencilerin, kendileriyle bakalarnn dinlerden anladklar arasndaki farkllklar ve bakalarnn dini inanlarn anlamalarn hedeflemektedir. Bu nedenle de din hakknda renme ile dinden renme srelerini kullanan din eitimi yaklamn benimsemitir (Hella, 2007). Bunun dnda 2001 ylnda Viyanada Avrupada Din Eitimi in Koordinasyon Grubu, Din Hakknda renme ve Dinden renme: Anlamazlklarn Olduu Avrupada Birlikte Yaamak in Din Eitiminin Rol temasn esas alarak, Avrupann gncel durumu, Avrupada din eitiminin iyi uygulamalar ve din eitimi Avrupann geleceini nasl etkileyebilir? konularnda almalar yapmtr (Schreiner, 2001). Dolaysyla Avrupann birok lkesinde ok kltrl din retim modeli uygulamas araylar srmektedir. te yandan din hakknda renme ve dinden renme yaklamlar, birok Hristiyan din eitimcisi tarafndan eletirilmektedir. rnein Schreiner bu modelin benimsenmesi durumunda ortaya kacak sonular Hristiyanlk asndan sorgulamaktadr: Biz Hristiyanln dier dinler ve dnya grleriyle ilikisini nasl grrz? Sadece bizim dinimiz araclyla mmkn olan kurtulu anlamndaki zel alglar paylar myz? Ya da dinin, tanrnn evrensel gereklii tek bana eline geirebilmesini reddeden oulcu gr paylar myz? oulcu din eitimi yaklamlarnda diyalog sreci ve dinlerin teolojilerinin incelenmesi temel istektir. Bunun yan sra kurumlam dinler byk ounluklarn dinden uzaklamasyla g kaybetmektedir. Bir eye dini deme arzusu sanki yeni ifade bi-

262

Muhiddin Okumular

imleri kefetme gibi grnmektedir. Bu gelimeler bizim dini retme ve renmemizi nasl etkiler? Biz toplumumuzdaki seklerlemi insanlarla iletiim kuracak bir dile sahip miyiz? (Schreiner, 2001). Din hakknda renme ve dinden renme yaklamnn Trkiyede uygulanma dncesi asndan Snmez Kutlunun nerilerini burada ifade etmek yerinde olacaktr. Ona gre dinden renme biiminde ama, renciye herhangi bir dini ya da mezhebi retmek deil, yaama ilikin deerleri renmesini salayarak onun ahlk ve manev geliimine katkda bulunmaktr. Bu modelde esas olan, ocuun eitimi ve disipline edilmesidir. Bu sebeple, bu yaklam din eitimi olarak da isimlendirilebilir. Trkiye'de son 25 ylda uygulanan sistemde din hakknda ve ahlak hakknda renme, belli lde de dinden renme ve dini renme sz konusudur. Dinden renme ve dini renmeye ynelik konular ve kazanmlar, din retiminin eitimden tamamen arndrlamamas sorunundan kaynaklanmaktadr. Btn bunlara ramen Trkiye'de din retimi tecrbesi, mezhepler st dinler alml bir yaklamla ilemektedir. Ksaca Trkiye'de ilk ve orta retimde verilen dini eitim veya din eitimi deil, dinin retimidir. Mevcut durumda karlanamayan ihtiya, din eitimidir. Yeni anayasadan beklenen, bu ynde bir alm getirmesidir (Kutlu, 2007). Bu yaklam, din eitimi ve retiminin kavramsal ynden farkl oluuna dayanmas nedeniyle ksmen karmak olsa da almamzda ele alnan din retimi modelinin dikkate alnmas balamnda bir yenilik kabul edilebilir. SONU Kreselleme, ulus devlet anlayndan ok kltrl yaam biimine gei, oulculuk gibi etkenler birok alanda olduu gibi lkelerin eitim anlaylarnda da nemli deiimleri beraberinde getirmitir. Farkl kltr ve dinlere sahip insanlarn bir arada yaad ortamlarda eitim politikalarnn belki de en ok ilgilenmesi gereken alan din retimidir. Bu nedenle ok kltrl anlayn benimsendii lkelerdeki eitimciler, buna uygun din retimi modelleri gelitirmeye almlar ve halen de almalarn srdrmektedirler. Ninian Smartn fenomenolojik din eitimi yaklam, Robert Jacksonn yorumlayc din eitimi yaklam ve Wrightn eletirel din eitimi modeli (Hella, 2007) bu almalara rnek verilebilir. Bu alanda yaplan almalar iinde, akademik evrelerde en ok kabul gren ve eitim programlarnca uygulanan modelin, ngiliz din eitimcisi Michael Grimmittin din hakknda renme ve dinden renme yaklam olduu sylenebilir. Aslnda Grimmittin yaklam ile yukarda anlan yaklamlar arasnda ok byk ayrmlar bulunmamaktadr. Belki de onun dile getirdii temalarn uygulanma imkn yaklamn hretini artrmtr. Her yeni yaklam gibi Grimmittin din hakknda ve dinden renme tanmlar da din eitimcileri tarafndan tartlm ve bunlar yaklam daha da olgunlatrmaya yardmc olmutur/olmaktadr.

Din Hakknda renme ve Dinden renme

263

Geleneksel ya da bilinen din eitimi, bir dinin kendi dinamiklerini mensuplarna ve dier insanlara retme biimindedir. Dini renme olarak adlandrlan bu eitim biiminde o dini kabul etmi retmenler tarafndan dini bilgiler rencilere telkin edilir. Bu tr bir eitimin sonucunda rencilerin dine inanan ve daha dindar bireyler olmas beklenir. ok kltrl ortamlarda farkl dinlere ve inanlara sahip bireylere bir dinin retilmesinin sakncalar ve/veya imknszl nedeniyle farkl bir yntem izlemek gerekmektedir. ki aamal bir renme sreci olan din hakknda ve dinden renme byle bir ihtiyatan dolay ortaya konmutur. Din hakknda renme aamasnda rencilere ncelikle dinin anlam, dine olan ihtiya anlatlmal; din herhangi bir din olarak deil bir fenomen olarak retilmelidir. retim srasnda snfta bulunan rencilerin dinleri ya da program tarafndan retilmesi kararlatrlan dinler, bir n kabul olmakszn rnek olarak ve tamamen dardan sunulmal, retmenler nc ahs olarak din ve dinin mensuplarn tantmaldr. rnein Yahudilikte, Hristiyanlkta ya da slamda inan esaslar unlardr, bu dine inananlar yle davranr gibi kalplar kullanabilir. Dinden renmeye gelince bu aamada yine belirlenen dinlere ait konular kendi kaynaklarndan yararlanlarak retilmelidir. Hibir din bir bakasnn gzyle deerlendirilerek anlatlmamal ve bunlardan herhangi biri rencilere telkin edilmemelidir. Bu tr retim srasnda hem rencilerin kendi dinleri hakknda bilgi sahibi olmalar hem de bakalarnn dinlerini renerek onlara saygl davranmalar salanmaya allr. Dolaysyla rencilerin dini tercihler konusundaki zgrlkleri korunmu olacaktr. KAYNAKA
Alta, N. (2003). Kresellemenin Dini Anlama Biimlerine ve Din retimindeki Yeni Ynelilere Etkisi, Dini Aratrmalar Dergisi, Ankara, c. 6, s. 17, ss. 215-240. Attfield, D. G. (1996). Learning from Religion, British Journal of Religious Education, 18/2, ss. 7884. Bastide D, (1999). Coordinating Religious Education across the Primary School, Falmer Pres, London. Burgess, H. (1996). Models of Religious Education: Theory and Practice in Historical and Contemporary Perspective, Victor Boks, Illinios. Engebretson K. (2006). Learning About and Learning from Religion. The Pedagogical Theory of Michael Grimmitt, M. de Souza et al. (eds.), International Handbook of the Religious, Moral and Spiritual Dimensions in Education, Springer, Dordrecht, ss. 667-678. Grimmitt, M. (1973). What can I do in RE?, Mayhew-McCrimmon, Great Wakering. Grimmitt, M. (1983). Religious Education and Humanisation, Australian Association for Religious Education, Sydney. Grimmitt, M. (1987). Religious Education and Human Development, McCrimmon, Essex.

264

Muhiddin Okumular

Grimmitt, M. (2000). Constructivist Pedagogies of Religious Education Project: Re-Thinking Knowledge, Teaching and Learning in Religious Education, M. Grimmitt (Ed.), Pedagogies of Religious Education, McCrimmon,. Great Wakering, ss. 189207. Hella E. (2007). Variation In The Understanding Of Lutheranism And Its Implications For Religious Education, Meaning Discernment of Students and Teachers in Finnish Upper Secondary Schools, Helsinki. Hull, J. (2002). The Contribution of Religious Education to Religious Freedom: a Global Perspective, Hans Spinder, Jeremy Taylor and Wim Westerman (eds), Committed to Europes Future: Contribitions from Education and religious Education: A Reader, Coordinating Group for Religious Education in Europe (CoGREE) and the Comenius Institut, Mnster, ss.107-110. Hull, J. (2003). Religious Education in Democratic Plural Societies: Some General Considerations, Din retiminde Yeni Yntem Araylar, Uluslararas Sempozyum, Bildiri ve Tartmalar, MEB, Ankara, ss.33-42 Jackson R. and Steele K. (2004). Problems and Possibilities for Relating Citizenship Education and Religious Education in Europe, Papers and Resource Materials for the Global Meeting on Teaching For Tolerance, Respect and Recognition in Relation with Religion or Belief, 2-5 September 2004,The Oslo Coalition on Freedom of Religion or Belief, Oslo. <http://folk.uio.no/leirvik/ OsloCoalition/Jackson0904.htm> Jackson, R. (1997). Religious Education: An Interpretive Approach, Hodder and Stoughton, London Kaymakcan R. (2007). Trkiyede Din Eitiminde oulculuk ve Yaplandrmaclk: Yeni Ortaretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi Program Balamnda Bir Deerlendirme, Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri, yl.7 s.1, Ocak 2007, stanbul, ss.177-210 Kutlu S. (2007). Yeni Anayasa Tasla almalar, Din retimi ve Alevilik zerine Sylei, Mehmet Kalayc, Trk Yurdu, cilt. 27, s. 242, Ekim 2007, http://www.sonmezkutlu.com/index.php?option=com_content&task=view&id =102 Schreiner, P. (2001). Observation-Drawing a Map on Recent Methodological Developments in Teaching of Christianity in Europe, EEF - NET News InformationDiscussions on Ecumenical Learning, No. 7, Education and Ecumenical Formation World Council of Churches, Geneva. Sewall G. T. (1998). Learning about Religion, Learning from Religion, American Textbook Council, New York. Skeie G. (2006). oulluk Kavram ve Din Eitimi Asndan Anlam, ev. Z. eyma Arslan, okkltrllk, Eitim, Kltr ve Din Eitimi, ed. Recep Kaymakcan, Dem Yay., stanbul, ss. 135-153. an M. K. (2006). Farkllk ve ok Kltrllk Siyasetleri stne Bir Deneme, Milel ve Nihal nan, Kltr ve Mitoloji Aratrmalar Dergisi, yl. 3 say. 1-2 Aralk 2005 Haziran 2006, ss. 69-117. Wright, A. (2003). The Contours of Critical Religious Education: Knowledge, Wisdom, Truth, British Journal of Religious Education, 25/4, ss.279291.