POTANSKI SAOBRAAJ

Realizuje se svim transportnim sredstvimana kopnu, vodi i vazduhu.Danas pota podrazumeva otpremanje poiljke, saob.sredstva iskoritena za prenos potanskih poiljki i potanske ustanove (zgrade).U starom vijeku potanski saobraaj je bio uslovljen prvenstveno administrativim i vojnim potrebama.U srednjem veku s razvojem gradova razvija se i potanski saob.koji postaje vaan faktor njihovog razvoja i prosperiteta.Obim potanskog prometa zavisi od nacionalnog dohotka, strukture i razvijenosti privrede, cena usluga, broja stanovnika i gustine i opremljenosti potanski mrea.Zemlje s najveim unutranjim i me.potanskim saob. su: SAD, Japan, Francuska, V.Britanija, Njemaka, Italija itd.

TELEKOMUNIKACINI SAOBRAAJ I INF.TEHN

Telekomunikacino saob.koristi najnovije sofisticirane tehnologije za prenos razgovora, informacija, animacija i slika.Pronalaskom radija i tv-a ovaj sistem saob.je dobio velike mogunosti saoptavanja informacija u pokrivanju cele planete.Posle II sv.rata klasini Morzeovi aparati za otpremu i prijem signala zamenjuju se novim aparatima, teleprinterima koji su omoguili da se na predajnom aparatu dobije tekst koji je otkucan na otpremnom aparatu. Korak dalje uinjen je sa pojavom fotografije koja je omoguavala prenos slika icom i beinim prenosom.Telefonija je dr.pravac prenosa veza.Satelitske veze su obiljeile 20-ti vek.Prvi vetaki satelit sputnik lansiran je u bivem SSSR-u 1957.Time zapoinje nova era koja je dala nesluene mogunosti u komunikacijama na daljinu.

Uticaj vazdunog saobraaja na ivotnu sredinu

Avioni su veliki potroai goriva koji emituju tetne izduvne gasove i stvaraju buku; to stvara ponekad velike ekoloke probleme. Avioni ne zagauju samo vazduh nego su i veliki potroai kiseonika koji je neophodan za rad njihovim snanim motorima. Avionska buka spada u visokokvalifikovane buke. Naroita buka se stvara prilikom polijetanja i slijetanja aviona. Tada ona iznosi preko 100dB (decibela), to je znatno vie od dozvoljenog intenziteta koji iznosi 75-80dB. Buka vea od dozvoljene izaziva oteenja srednjeg i spoljanjeg uha koje se lijeenjem ne moe popraviti. Smatra se da iznenadna buka dovodi do oslobaanja hormona koji podie krvni pritisak, izaziva ubrzan rad srca, disanje i grenje miia, prioritet je tehniko usavravanje motora kod kojih e se buka smanjiti proizvoenjem novih uguivaa buka. Aerozagaenost je prisutna zbog injenice da se kao pogonsko gorivo kod aviona koristi korozin. Produkti sagorijevanja korozina su ugljen monoksid i dim. Prilikom sagorijevanja troe se velike koliine. Lokacija aerodroma je bez obzira na pogodnosti koje donosi negativan inilac u ouvanju ivotne sredine. Prilikom izgradnje piste vodi se rauna o pravcu vjetrova, prilaznim ravnima i dovoljnoj duini pista iji nagib ne smije da bude vei od 2%. Tako se npr aerodrom u Tivatu lokaciono smatra nepovoljnim zbog blizine grada i konfiguracije planinskog terena u zaleu, buka je velika zbog udarnih zvunih talasa koji se vraaju kao eho zbog blizine visokih planina koje zatvaraju zaliv s gradom.

Avio arter letovi

Prvi arter let obavljen je u Americi 1927 godine izmeu Njujorka i ikaga. Bio je to poetak jednog novog naina organizovanja avio saobraaja. U poetku su se razlikovala 3 tipa ugovora o zakupu: *Vazdune takse, *interprevoznika transakcija, *specijalni let. Kasnije je IATA uticala da se problematika zakupa aviona definie sa sedam vrsta ugovora i to: 1.taksi letovi, 2.ABC(Advence Booking Charter) letovi koji podrazumevaju unapred knjienje putnika ili robe, 3.arter letovi za sopstvene potrebe, 4.letovi za grupe zatvorenog tipa, 5.studentski letovi, 6.radniki letovi i 7.kargo letovi. Ugovor o arrter letovima je ugovor o prevozu putnika i robe koji se zasniva na zakupu aviona ili prostora u avionu i zakljuuje se izmeu vlasnika aviona i zakupca odnosno artera. Avion se moe iznajmiti sa ili bez posade. Cijene karata za arter letove su obino pod kontrolom vlade drava dok su cijene za redovne linije pod kontrolom IATA. arter letovi su popularnost stekli 60-tih godina 20-og vijeka kada je turizam postao nasovnija pojava. Nabavkom aviona kompanije su na raspolaganju imale slobodnih letelica. Deava se da pojedine osobe zakupe celi avion. U ugovoru se stavlja klauzula o nainu plaanja. Sklapanje ugovora vri se na dva naina po asovima leta ili po tarifama koje su objavljene u Charter Passanger Tarifi koje primjenjuju sve lanice IATA. Zakupac moe zakupiti dio sjedita na redovnoj liniji i to obino do 40 sjedita.

Avio saobraaj i globalno trite

Zahvaljajui avio saobraaju mnoga mjesta su postala dostupna i on je postao nezamjenjivo prevozno sredstvo. Danas je nemogue zamisliti poslovni svijet bez avio saobraaja. Meu prvih deset avio kompanija u svijetu est ih je iz SAD-a. Nadmono dominiraju amerike kompanije United, American, Delta i Northwest. Najvie aviona ima American ak 641. najbolji plasman avio kompanija iz Evrope je British Airways koji je sa 330 aviona na petoj poziciji. Najvei porast putnika u avio preduzeu imaju regioni Azije i Pacifika. Krajem 20-og vijeka stvaraju se savezi avio saobraaja. Najvei savez su Oneworld, Star i Wings.

Jezerski saobraaj
Jezerski saobraaj ima veliku ulogu u prometu roba i u odnosu na ostale vidove saobraaja njegovo znaenje je gotovo simbolino. U okviru Evropskih jezera du kojih se odvija jezerski saobraaj, mogu se istai Bodensko, Kaspijsko, Aralsko, Bajkalskko, Onjega i Lagoda. Najznaajniji plovni jezerski sistem su Velika jezera u SAD-u i Kanadi. Ovaj gigantski plovni sistem preko reke San Lorenco spaja Atlanski okean s veliki, jezerima i preko Ohaja je spojen s Misisipijem. Ovaj dinovski sistem je uticao na lokaciju velikih industrijskih i magistralnih tokova. Tako su se na obalama jezera razvili veliki gradovi kao to su: ikago, Detroit, Milvoki i Bufalo.

Aerodromi u regionu
Kada uporedimo aerodrome na Balkanskom poluostrvu sa najveim aerodromima u svijetu stie se prva slika o nadmonosti tih drava u regionu u odnosu na njih. Zahvaljujui povoljnom geografskom poloaju, ekonomskom razvoju i evropskim integracijama trebalo bi oekivati ekspanziju u vazdunom saobraaju. Aerodrom Beograd je jedan od najstarijih na Balkanu. Od 1962 godine aerodrom Beograd se seli na novu lokaciju u Surinu koja je od centra udaljena 18 kilometara gde se i sada nalazi. Podignut je savremeni aerodrom za interkontinentalne letove sa potrebnom i savremenom navigacijom, meteorolokom i tehnikom opremom. Godinji promet na aerodromu iznosi 2032000 putnika i po tome je drugi u regionu odmah iza Bukureta. Od 2006 godine nosi ime Nikola Tesla to je povodom obiljeavanja 200 godina od roenja svjetskog naunika i dobio je ime u tu ast.

Aerodromi
Omi su destinacije od kojih poinju ili se zavravaju putovanja u vazdunom saobraaju. Aerodromi su mjesta gdje se vri prijem, smjetaj, utovar i dr agencijski poslovi. Danas se koristi vie klasifikacija aerodroma od kojih izdvajamo podelu na: *meunarodne aerodrome i *aerodrome koji se s obzirom na funkciju mogu podjeliti na: putnike, vojne, sportske, privredne i aerodrome za obuku pilota. Razvoj aerodromskih sadraja poeo je od ekaonica za putnike da bi danas postali prestina stvar sa svim moguim sadrajima od poslovnih konferencija do salona ljepote i sl. Neki ak imaju automobile na elektrini pogon u krugu aerdroma. Udruenje meunarodnih aerodroma predstavilo je najbolje aerodrome po regionima. Vodei aerodrom u Aziji je Hong Kong, zatim u Evropi je vodei u Cirihu, a u S.Americi je Fort Vort u Dalasu, na Bliskom Istoku je u Abu Dabiju.

Vazduni saobraaj i arita krize na Bliskom Istoku

Poetkom 80-tih godina avio saobraaj se suoio sa prvom ozbiljnom krizom. Osjetan pad za putovanje avionima nastao je zbog kriznog arita na Bliskom Istoku koje je ekskaliralo sa ratom izmeu Irana i Iraka. Ove dvije drave su znaajni proizvoai nafte u svijetu. Cijena goriva skoila je u tom periodu za 50%. Poetak rata na bliskom Istoku doveo je do kolapsa u vazdunom saobraaju. Sve kompanije su se suoile sa najveom krizom u istoriji vazduhoplovstva. Mnoge velike kompanije su poslovale s gubitkom ili su bankrotirale. Tada je amerika kompanija Esterm Arlines bankrotirala. Uz pomo Njujorkih bankara i Vilijema Rokfelera osnovana je prva ozbiljnija avio kompanija, kasnije poznata kao Pam Am, prva je uvela mlazne avione i uveni Dambo Det. Poznati avion bio je biong 314, to je bilo zlatno doba ove kompanije, da bi 1991iz sledeih razloga bankrotirala. Pored naftnog udara 80-tih ova kompanija je bila izloena brojnim teroristikim napadima od kojih je presudan bio onaj kod Lokerbija. Gde kompanija porodicama nastradalih plaa 300 miliona dolara odtete. Posle toga posebna panja posveuje se bezbjednosti u vazdunom saobraaju naroito posle 11 septembra 2001 godine i samoubilakog napada na Vaington. To je najvea katasrofa u istoriji vazduhoplovstva.

Vazduni saobraaj
Vazduni saobraaj je jedan od najnovijih vidova saobraaja. Nakon samo jednog vijeka postao je najefikasnija grana saobraaja. Danas se moe rei da je to pored ozbiljne oopasnosti od teroristikih napada , najznaajnija vrsta saobraaja.

Globalni distribucioni sistemi i prodaja saobraajnih usluga

Razvoj saobraaja i masovna turistika putovanja na planetarnom nivou zahtijevaju snanu upotrebu novih informacionih tehnologija u ukupnom poslovanju. Vei interes za turistika putovanja uslovio je potrebu za stvaranjem globalnih distribucionih sistema koji se uvode radi praenja brojnih rezervacija usluga i proizvoda koji se koriste na turistikom tritu. Danas se poslovanje avio kompanija ne bi moglo zamisliti bez dobro razraenih globalnih distribucionih sistema. Tako je najprije u SAD-u uveden CRS-sistem a zatim evropske kompanije uvode i razvijaju svoj vlastiti CRS sistem koji slui da bi se na osnovu brojnih informacija uveo red na planetarnom tritu avio usluga i bio konkurentan liderskom amerikom sistemu. U SAD-u su razvijeni: SABRE, Galileo International, AMADEUS, World span. Evropski avio prevoznici osnivaju svoj CRS. Galileo i Amadeus.

Tarife u meunarodnom avio saobraaju

Tarife u meunarodnom avio saobraaju formiraju se na IATA konferencijama ili putem glasanja potom Mail Vote, lanica IATA-a kako bi se standardizovali uslovi u vazdunom saobraaju. Kategorisane su kao: NORMALNE, SPECIJALNE I GRUPNE. *Normalne tarife obuhvataju prvu klasu, biznis klasu, punu ekonomsku klasu i supersonik. Ove tarife vae maksimalno godinu dana sa mogunou promjene rezervacija. U normalne tarife spadaju i tarife za djecu i bebe koje se formiraju na osnovu procenta u odnosu na tarifu koja se primjenjuje za odrasle. *Specijalne tarife ekonomske klase formiraju se na osnovu Standardne Rezolucije 100, koja regulie sve restrikcije i ogranienja po kojima se ova tarifa izdvaja u odnosu na normalne tarife. Specijalna tarife se objavljuju kao povratne i nemogu se koristiti za putovanje samo u jednom pravcu kao normalne tarife. Specijalne tarife mogu biti:PEX, SUPERPEX i APEX tsrife. *Grupne tarife definiu se na osnovu odreenog procenta u odnosu na Y-tarifu, ove tarife su atraktivne za ekskluzivne turistike destinacije i nisu u slobodnoj prodajiza pojedinane ili grupne interesante.

Bilateralne i turistike tarife

*Bilateralne tarife su dogovorene izmeu zainteresovanih kompanija. Uvodi se kako bi se izmeu IATA i kompanijskih tarifa popunio prostor. Avio prevoznici se dogovaraju na bilateralnoj osnovi i uvode treu kategoriju tarifa bilateralne tarife. *Turistike tarife su se objektivno pojavile sa sve veim interesom za putovanja iz turistikih razloga. Takva putovanja se odvijaju na razliitim relacijama i esto su to nepokriveni pravci u redovnom avio prevozu. Da bi se postigla vea popunjenost kapaciteta i time postigao zadovoljavajui nivo rentabilnosti, kompanije propagiraju avio prevoz kod klijentele koja putuje u turistike svrhe. Imamo nekoliko vrsta specijalnih tarifa : individualne IT-tarife koje se primjenjuju na turistika putovanja pojedinaca, grupne IT-tarife koje se primjenjuju na turistike grupe, IT-tarife koje se primjenjuju za grupna putovanja sa ogranienim brojem relacija itd., specijalne IT-tarife se primjenjuju na putovanjima izmeu Evrope, Afrike i Srednjeg Istoka, vazduh-more tarife se koriste za kombinovana putovanja koja se obavljaju avionom i brodom.

Tarife u domaem saobraaju

U domaem saobraaju kao i u svijetu postoje dvije grupe tarifa. To su tarife koje su prijavljene kod IATA i nalaze se u globalnim distributivnim sistemima. Tarife za domai saobraaj prevoznici donose samostalno. Tarife je potrebno prijaviti kod civilnih vazduhoplovnih vlasti i kod IATA. Pri tome se trebaju potovati pravila IATA radi pokrivanja svih klasa koje prevoznici nude u domaem saobraaju. Drugu kategoriju tarifa koriste kompanije za svoju prodaju. Tako suto kod IATA kompanijske tarife i one su znatno niih nivoa od pravih.

AMADEUS Amadeus se smatra najveim globalnim distribucionim sistemom u svijetu po broju korisnika turistikih agenata. Prema broju terminala Amadeus je na drugom mjestu posle Sabre. Amadeus omoguuje turistikim agencijama: uvid u redove letenja najveem broju avio kkompanija, bukiranje avio karata za najvei broj avio kompanija, rezervaciju smjetaja u preko 300 svjetskih lanaca hotela, iznajmljivanje auta rent-a-car kompanija irom svijeta, rezervacija i prodaja raznih programa krstarenja, rezervacija brodski karata itd. GALILEO Galileo je osnovan 1993 godine. Formirale su ga 13 avio kompanija kako bi obezbedili globalno ue na turistikom tritu. Galileo se kao globalni distributivni sistem razvijao i irio poslije Amadeusa je drugi globalni sistem na planeti. On prua usluge u preko 110 drava u brojnim poslovnim agencijama i terminalima kao to su: letovi avio-kompanija, usluge rent-a-car agrncija, prodaja hotelskih kapaciteta, i dr poslovi. Poslovna deviza Galilea je poslovnost, povezivanje i popujenost.

Povlastice u meunarodnom saobraaju

U meunarodnom saobraaju mogu se koristiti specijalne povlastice i ponude. Najznaajnije su INTER RAIL, EURO DOMINO I RAIL EUROP. Inter rail karta izdaje se po povlaenoj cijeni za graane drava potpisnica. Povlastice se mogu koristiti za putovanja kroz 29 evropskih drava, Maroki i na trajektima izmeu Grke i Italije. Inter rail su povlastice podijeljene na 8 geografskih zona od kojih putnik za posjetu bira jednu. Euro domino karta se koristi u 28 evropskih zemalja. Moe se izdati svim putnicima koji imaju prebivalite u nekoj od zemalja evrope, zemljama bive SFRJ, SSSR-a, Maroku, Tunisu, Aliru. Rail europs legitimacija omoguuje svim putnicima starijim od 60 godina povlasticu u vonji od 30%. Na osnovu legitimacije RES izdaju se karte koje imaju rok vaenja po TCV tarifi koji je usklaen sa rokom vaenja legitimacije.

Tarife u avionskom saobraaju

Avionski saobraaj je zbog brzine i efikasnosti naroito na udaljenim relacijama postaou dananje vrijeme veoma interesantan i nezamjenjiv vid prevoza. Stoga je korisno upoznati se s tarifama u avio saobraaju. Putnika tarifa predstavlja cijenu prevoza u vazdunom saobraaju od aerodroma kao mjesta polaska do aerodroma kao mjesta opredeljenja. Postoje tri vrste tarifa: *tarife u domaem avionskom saobraaju, *tarife u arter letovima, *tarife u meunarodnom avionskom saobraaju. Odluku o tarifama donose prevoznici koji imaju pravo glasa jednoglasno. U sluaju da takav sporazum nije mogue postii vaea je tzv otvorena situacija u pogledu putnikih tarifa. Tada svaki prevoznik na svojim linijama primjenjuje vlastite najpovoljnije tarife. Podjela tarifa u meunaronom vazdunom saobraaju vri se prema: kategoriji, klasi, vrsti i pravcima prevoza. Prema kategoriji tarife mogu biti: normalne, specijalne i povlaene. Normalne tarife su najbrojnije i primjenjuju se za prvu ili ekonomsku klasu u fiksnom iznosu i objavljuju se u tarifnom priruniku. Specijalne tarife odreuju prevoznici koji su lanovi IATA radi propagandnih razloga i efikasnijeg praenja prodaje raspoloivih kapaciteta. Povlaene tarife postavljaju se u skladu sa interesima avio prevoznika i ciljnih kategorija putnika zainteresovanih za prevoz. Prema vrsti prevoza tarife mogu biti: u jednom pravcu, povratne, round trip-rt, kruna putovanja i putovanja oko svijeta. Prema pravcima putovanja tarife se utvruju izmeu Sjeverne Amerike i mjesta u saobraajnoj zoni TC-2.

Ekonomsko-tehnike mogunosti i mjesto u sistemu drumskog saobraaja

Osnovna odlika drumskog saobraaja je da se vozila kreu po hrapavim povrinama kolovoza hrapavim tokovima. Hrapave povrine utiu na velike otpore trenja. Odlika drumskog saobraaja je meusobna nezavisnost kretanja vozila. Svako vozilo je nezavisno u svom kretanju. Drumski saobraaj je elastian i prilagodljiv zahtjevima prevoza. Moe prihvatiti svaku koliinu robe. Vrijeme polaska vozila se prilagoava prema potrebama prevoza tereta ili putnika. Pravci kretanja mogu zadovoljiti potrebe vie nego bilo kojo drugo prevozno sredstvo. Odlika drumskog saobraaja je to omoguuje jednostavniju organizaciju prevoza. Mogue je svako pojedinano vozilo organizovati nezavisno od drugog. Bez obzira na jednostavniju organizaciju prevoza drumski saobraaj ima sloenu organizaciju prometa. Nezavisnost voznih jedinica utie da je bezbjednost saobraaja na putevima manja nego kod bilo koje druge vrste saobraaja. Takoe drumski saobraaj pogodan je za disperzivan transport tereta i putnika. On se sastoji od pojedinano manjih zahtjeva za prevoz manjih koliina robe i putnika na razliitim relacijama i u razliitim vremenima.

Pan-evropski koridor Vc i putna mrea u BiH

Evrpski putevi u BIH u mnogim dionicama ne podravaju intenzitet saobraaj i eljene brzine. Razlozi za to su izmeu ostalog mali radijusi krivina, prolazak kroz naselja i neadekvatno odravanje. Glavna mrea puteva u BIH je duga 3778 km. Mrea regionalnih puteva je duga 4842km, a mrea lokalnih puteva oko 14000km. Ukupna duina mree puteva u BIH iznosi oko 22630 km ,od kojih su 14020 km makadamski putevi. Duina Evropskih puteva u BIH iznosi 995 km. Koridor Vc je ukljuen u saobraajnu mreu jugoistone Evrope i vodi od Budimpete preko Osijeka, Sarajeva do Ploa. Duina puta kroz BIH iznosi 330 km. Saobraajni koridor Vc ukljuuje u saobraajni sistem : put E-73 amac-Doboj-Sarajevo-Mostar-apljina-Metkovii; aerodrome Sarajevo i Mostar; rijeni putevi i pristanita na Savi, Bosni i Nertvi.

eljezniki saobraaj
eljezniki saobraaj je drugi osnovni vid kopnenog saobraaja. Kroz faze razvoja od poetka do sada proao je razvojni uspon i dostigao razvojni vrhunac polovinom 20-og vijeka. Gustina eljeznike mree kao i kod stepena motorizacije dovodi se u vezu sa razvojem privrede jedne zemlje. U zavisnosti od tehnikih karakteristika razlikujemo: normalan i specijalan tip. Kod normalnog tipa kolosijeci se sastoje od dvije ine koje su paralelno postavljene, a eljeznice specijalnog tipa umjesto dvije ine imaju jednu ili tri ine ili pak vozila o elinom uetu. Kada su u pitanju irine ina kolosijeka razlikuje se: normalni, iroi i uski kolosijek. Normalni ima irinu od 1435 mm. iroki kolosijek nije standardizovan i razlikuje se od drave do drave. Uskotrane eljeznice su izgubile na znaenju i danas su na tlu Evrope ostale u funkciji turistike atrakcije. Na osnovu konstrukcionog nivoa mogu se izdvojiti: normalan nivo kojem pripada najvei broj pruga u svijetu, podzemni tip eljeznice koji se najee upotrebljava u velikim gradskim aglomeracijama, izdignuti tip ili eljeznice nad zemljom.

Informacioni sistemi na bivim jugoslovenskim eljeznicama

Sredinom 80-tih godina planirano je uvoenje raunarske tehnologije. Krajem 60-tih formiran je jedinstven informacioni sistem bive SFRJ koji je bio standardizovan i kompatibilan sa tadanjim evropskim sistemom. Od 1983 godine u raunarskim centrima razvijali su se aplikativni programi koji su vezani za obradu podataka i obradu osnovnih podataka iz procesa prevoza robe. Od 1983 godine poinju se uvoditi prve ON_LINE obrade, a kasnije i ostale za sledee sektore: upravljanje teretnim kolima, lokomotivama, finansijsko knjigovodstvo, kadrovska evidencija, prodaja voznih isprava i rezervacija sjedita itd.

Sistem GTCM
Sistem GTCM je postavljen za centralizovano upravljanje teretnim saobraajem na francuskim eljeznicama. Sistem je baziran na centralizovanom upravljanju teretnim saobraajem na francuskim eljeznicama i pokriva tri osnovne oblasti reda francuskih eljeznica i to: oblast saobraajne djelatnosti ( aktivnost vezane za manipulaciju kojima ), oblast komercijalne djelatnosti ( aktivnosti vezane za prodaju usluga ), oblast redovnog saobraaja i njihove tekue opravke.

Daljinska detekcija i saobraajni sistem

Daljinska detekcija obuhvata metode koje se koriste elektromagnetnom energijom kao sredstvom za otkrivanje i mjerenje osobina objekata. U zavisnosti od boje objekta, sastava, sposobnosti apsorpcije suneve energije i emitovanja sopstvene energije, energija se razliito emituje. Dio energije se gubi u atmosferi a manji dio prima posebna obiljeja. Svaka promjena energije se biljei, a njen prikaz predstavlja sutinu daljinskih istraivanja i naziva se daljinski snimak. Na taj nain se dobijaju razliite informacije o kvalitetu i kvantitetu objekata koji se istrauju na zemljinoj povrini ali se utvruju i odnosi meu njima, u ovom sluaju saobraajnih sistema vidljivih na povrini zemlje.

Pravci daljeg razvoja saobraajnih sistema putem gis-tehnologije

Godine 1982 formiran je nacionalni komitet za dihitalno kartiranjei standardizaciju digitalnih karata koji se bavi kvalitetom podataka iz oblasti informacionih sistema . Najvaniji elementi i sutina ovog sistema su: porijeklo, pozicina tanost, atributska tanost, sveobuhvatnost podataka i logika kozistencija podataka. 9 godina kasnije odreena je komisija za kvalitet prostorni baza podataka. Defisani su i glavni zadaci komisije: razvoj i izrada dokumentacije sveobuhvatnog kriterijuma za utvrivanje digitalnih baza podataka, razvoj i izradu dokumentacije za standardizaciju metoda ocjena na osnovu prethodno definisani kriterija, ravoj tehnologije za testiranje kvaliteta i izrada pravilnika za ocjenu kvaliteta digitalni baza podtaka.

Etape u razvoju eljeznikog saobraaja

Prostorno irenje eljeznica odvijalo se u vie etapa. Svaka od tih etapa imala je specifina strateka opredeljenja koja su odgovarala vremenu u kome se gradila pruga koja je spajala mjesta na razliitim geografskim irinama i duinama. Prva etapa graenja je pruga bila je strateki usmjerena od poznatih morskih pristanita do znaajnih industtrijskih i rudarskih centara u unutranjosti. Druga etapa karakteristina je po izgradnji transkontinentalnih pruga. Prva transkontinentalna pruga izgraena je u SAD-u 1869 godine. Povezivala je istone i zapadne obale. Trea etapa je dananja strategija izgradnje superbrzih vozova i udobnih vozova. Gradnja ovih vozova su udo tehnolokih dostignua. Super brzi voz francuske eljeznice TV postavio je svjetski rekord u brzini na inama 3 aprila 2007 godine kada je eksperimentalna kompozicija postigla brzinu od neverovatnih 574,8 km/h na dionici brze pruge izmeu Pariza i Strazbura.

Tendencije razvoja informacionih sistema na eljeznicama u Evropi

Uvode se globalni informacioni sistemi i njihove infrastruktureod kojih su najvaniji GPS, GSM I INTERNET. Unija je pokrenula izradu evropskih projekata: projekat informacija o poiljci na eljeznici koji obrauje praenje i nadzor teretnih kola i robe koritenjem GPS-GSM tehnike i opreme kao izvora informacija. Projekat o upotrebi interneta u intermodalnom transportu je dio ireg projekta oznaenog kao TEOM koje finansira Evropska Unija.

Sistem za globalno pozicioniranje GPS I GSM globalni sistem mobilnog pozicioniranja

Sisitem za globalno pozicioniranje GPS omoguuje pozicioniranje mobilnih vozila koritenjem satelita a s dovoljnom preciznou po cijelom svijetu. A GSM je digitalni komunikacioni i prenosni radio sistem za evropske eljeznice koji koristi standard za javne mobilne radio sisteme mree GSM sa mogunostima razvijenim specijajno za potrebe eljeznica.

Internet kao mogunost praenja kola i robe

Primjena interneta na eljeznici se ogleda kroz sledee aktivnosti: predstavljanje eljeznikih uprava, komunikacija s korisnikom usluga, predstavljanje marketinke funkcije na eljeznici, rezervacije i prodaje karata i praenje robe korienjem interneta.

Transport cjevovodima
Transport cjevovodima spada u specifinu vrstu saobraaja.danas se koristi prvenstveno za transport nafte i naftnih derivata i zemnog gasa. Zbog toga ga nazivaju naftovodima odnosno gasovodima. Cjevovodi se koriste i za transport ruda i itarica. Gasovodi su se poeli graditi s poveanjem potronje i potranje za gasom. Grade se uglavnom uporedo sa naftovodima poto su izvori gasapo pravilu zajedno s izvorima nafte.

Uticaj saobraaj na razvoj turizma

Saobraajni sistem direktno utie na razvoj turizma. Izgradnja savremene saobraajne infrastrukture vaan je dio politike i strategije svake drave. Savremena saobraajna infrastruktura se ne moe odvojeno posmatrati od razvoja turizma u jednoj dravi. Samo dobro razvijena saobraajna infrastruktura e omoguiti turistima da dou do odreenih turistikih destinacija. Dobra saobraajna povezanost je kljuni faktor u razvoju turizma. Saobraaj utie na rast drutvenog dohotka i standarda ivota u svakoj dravi. U ukupnoj turistikoj potronji saobraaj znatno uestvuje i utie u prosjeku od 20-25%. To je vaan pokazatelj uticaja saobraaja na turiza.

Interregionalni turistiki tokovi

Interakcije izmeu emativnog i receptivnog prostora se odvija u tzv vezanom ili tranzitnom meuprostoru. Ovaj prostor se nalazi izmeu emativnih i receptivnih regija i on ih istovremeno razdvaja i povezuje. Od veliine tranzitnog prostora zavisi intenzitet turistikih tokova.

Tranzitni meuprostor i saobraaj

Kada je rije o turizmu imamo pozitivan i negativan otpor. Negativan otpor zavisi od razdaljine , kvaliteta puteva, brdovitosti terena, saobraajne guve, graninih prelaza itd. Pozitivni otpor zavisi od turistike atraktivnosti tranzitnog prostora. Razdaljina izmeu emitivnog i receptivnog predstavlja otpor kretanju. Razdaljina se obino javlja u 4 dimenzije: fizika razdaljina u kilometrima, vremenska razdaljina u trajanju putovanja, trokovna razdaljina vezana za trokove i psiholoka razdaljina predstavlja unutranje psiholoko doivljavanje putovanja.

Elementi transporta
Materijalni elementi transportnog sistema obuhvataju tri elementa sistema puteve, terminale i vozila; ili etiri osnovna fizika elementa transportnog sistema:puteve, terminale, nosee konstrukcije i pokretaki pogon. Putevi su medijum kretanja koji koriste razliite vrste transportnih sredstava. Mogu biti vjetaki kao to su drumovi i eljeznike pruge; prirodni kao to su vode ili vazduh ili kombinovani. Terminali omoguavaju pristup korisnicima a istovremeno predstavljaju najudaljeniju taku do koje odreeni transportni sistem dopire. Nosee jedinice zahtijevaju specifian oblik avion za vazduh, brod za vodu, vozila za puteve, vozovi za eljeznike pruge i vezane su za svaki put. Pogonska snaga transportnih sredstava je usko vezana za kljune faze u razvoju turizma.

Drumski saobraaj
Glavne prednosti drumskog saobraaja su komfor, privatnost, fleksibilnost za izbor vremena i pravca kretanja i prevoz od vrata do vrata. Putovanja dr transportnim sredstvima esto poinju i zavravaju s drumskim saobraajem. Bez obzira to automobili prevoze mali broj putnika i imaju relativno malu brzinu ipak se smatraju posebno pogodnim za putovanja na malim i srednjim relacijama. Primarni nedostatak drumskog saobraaja je taj to ga dele brojni korisnici i to esto dolazi do zakrenja saobraaja u picevima.takav je sluaj s velikim sezonskim koncentracijama prometa vezanim za turizam.

eljezniki saobraaj
Osnovni nedostatak eljeznice je to se pruga, signalizacija i dr oprema finansiraju i odravaju iskljuivo od strane jednog korisnika, dravne ili privatne eljeznike kompanije. Izgradnja savremenih eljeznikih pruga je veoma skupa. Podizanje prunih komunikacija je vezano za velike graevinske radove koji dugo traju. Neophodno je veoma intenzitivno koritenje kapaciteta da bi se obezbedio rentabilno poslovanje eljeznice. Sposobnost eljeznica da transportuju veliki broj putnika i brzina prevoza, ine je pogodnom za putovanja na relacijama 200-500km, izmeu velikih gradova. Meutim fiksiranost eljeznica za prugu je ini veoma nefleksibilnom to utie na njenu nepogodnost za odreene vrste turizma.

Vazduni saobraaj
Danas nema nijedne take na zemlji do koje se ne moe doi u toku dana zahvaljujui vazdunom saobraaju. Prednost vazdunog saobraaja je dvostruka. Vazduni saobraaj koristi prirodni vazduni put, koji omoguava avionima direktnu liniju leta, neometanu preprekama kao to su: planinski lanci, okeani ili dungle. I ne uporedivo vea brzina u odnosu na dr transportna sredstva. Vazduni transport ima i veliki kapacitet za prevoz putnika to ga ini idealnim za velike razdaljine od preko 500 km, za putovanja iznad tekih terena i za kratka putovanja tokom kojih bi inae bilo neophodno menjati transportna sredstva. Nedostatak vazdunog prevoza je taj to su mu neophodni terminali velikog kapaciteta koji se nalaze na odreenoj udaljenosti od destinacije koju opsluuju. To utie na veliko gubljenje vremena na kopneni transport do ili od aerodroma.

Vodeni saobraaj
Kada je u pitanju turizam osnovni komparativni nedostatak vodenog transporta je sporost u odnosu na ostale vidove saobraaja. Brodovi dobijaju sve vei znaaj na triptu krstarenja po morima na kojima putnici putuju radi uivanja u samoj plovidbi. Luksuzni brodovi predstavljaju prave plovee hotele. I mogu da prevezu veliki broj putnika uz malu potronju energije. Vodeni transport takoe pogodan za kratke prelaze i za bri transport automobila. Za brodove su neophodni terminali u obliku manjih ili veih luka i dokova.

Saobraajni putevi i mree

Saobraajni putevi se ne javljaju izolovano od fizikog i ekonomskog pejzaa svijeta. Planinski lanci, brdoviti tereni, rijene doline, movarni tereni, pa i klimatski faktori utiu na lokaciju puteva kao to utiu na lokaciju gradova, luka, brana itd. Odreene vrste transportni sredstava imaju usko ogranien put drum, ine ili kanal i ograniavaju kretanje na mrei takvih puteva. Svaka saobraajna mrea sainjena je od niza pojedinanih veza i vorita na mjestima ukrtanja ili veza, terminala i taaka saobraajne refrakcije. Po teoriji to je via spona u mrei to je vei stepen njene konektivnosti. Pristupanost mjesta u mrei je od posebnog interesa za turistiku geografiju jer jedino kad je vod povezan s dr vodom on postaje pristupaan.

Veliki evropski pravac

Zapadna evropa je najznaajniji turistiki prostor u svijetu. Prema ovom pravcu kree se 2/3 meunarodnih turista i 3/4 meunarodnih turistikih kretanja. Masovni turizam jo uvek je dominantno evropski fenomen. Razlikujemo sledee glavne pravce: melotropni i balnotropni pravci prema junoj evropi, pravci prema bijelom zlatu, pravci prema sjevernoj evropi , pravci u istonoj evropi.

Heliotropni i balneoloki pravci prema junoj evropi

Ovaj pravac je najvei turistiki tok, zbog atraktivnih plaa u junoj Evropi. Prema mediteranskim obalama usmjereno je preko 100 miliona turista. Najvei broj turista dolazi iz hladnijeg, sjevernijeg i centralnog dijela Evrope, koji su ekonomski najrazvijeniji. Turistiki pravci su usmjereni prema obalama panije, Portugalije, Italije, Hrvatske, Crne Gore itd.

Pravci prema bijelom zlatu

Brzim razvojem zimskog turizma porastao je interes za bijelim zlatom tj snijenim terenima na planinama irom Evrope. Alpi privlae najvei broj turista iz itave evrope. Ostali ostali planinski lanci pirineji, Vogezi, Jura, Dinaridi, Karpati i dr imaju mnogo manji broj posjetilaca. Alpe spadaju u jednu od najznaajnih turistikih destinacija u svijetu. Poseban doprinos tome daju brojna skijaka takmienja koja se odravaju na Alpama.

Pravci prema sjevernoj Evropi

Vie desetina miliona turista provode svoje odmore u gradovima, selima i plaama sjeverne Evrope. Premda je teko utvrditi broj turista koji posjeuju sjevernu evropu ipak je mogue utvrditi nekoliko najtraenijih pravaca: obalni sjeverozapadni pravac prema engleskim obalama Lamana, Francuski pravac od Flandrije prema obalama. Ovi tokovi su istovremeno nacionalni i internacionalni, ali su znatno krai od onog koji vodi od sjeverne ka junoj Evropi.

Pravac u istonoj Evropi

Turizam na ovim prostorima nema ni priblian geografski uticaj kao turizam u zapadnoj evropi. Meutim turistiki pravci su se razvili u nekoliko glavnih turistikih arita: Crnomorska obala Bugarske, Ukrajine i Rumunije, veliki gradovi kao to su Varava, Krakov, Prag i Budimpeta koji ne privlae samo turiste iz istone ve i iz drugih dijelova Evrope.

Ameriki pravac
Sjeverna Amerika drugu po znaaju turistiku raskrsnicu u svijetu. Odah je iza Evrope sa vie od 20 miliona sttranih turista i deset outa vie domaih. Ovdje se razlikuje unutranji pravac koji ukljuuje i domau i meunarodnu klijantelu i spoljni pravci koji vode iz sjeverne Amerike prema svijetu uglavnom prema Evropi. Za razliku od od glavni evropski pravaca koji su aktivni tokom cijele turistike sezone ameriki pravci su ravnomjernije rasporeeni u toku godine.

Sporedni turistiki pravci

Sa udaljavanjem od industrijskih i urbanih dijelova Evrope i sjeverne Amerike, intenzitet turistikih tokova znatno slabi. Najvaniji sporedni pravci su: pravci ka junom mediteranu, sporedni azijski pravci, afriki sporedni pravci, junoameriki sporedni pravci, sjevernoevropski sporedni pravci i sporedni pravci ka tropskim ostrvima.

Pravci ka junom mediteranu

Egipat na jugoistoku i Maroko na jugozapadu mediteranskog basena su destinacije prema kojima su usmjereni turistiki tokovi koji su se poeli razvijati 80-tih godina. Tunis takoe apsorbuje preko milion stranih turista privuenih prvenstveno plaom i suncem. Alirprima oko 300 hiljada turista godinje i to najvie u primorskim turistikim mjestima, a u znatno manjoj mjeri u saharskim oazama. Najvei broj turista prima Izrael zbog islamskog i religijskog znaaja Palestine i Jerusalema. Ova zemlja prima oko 3 miliona turista godinje uglavnom iz evrope i sjeverne amerike.

Azijski sporedni pravci

Prema tropskom dijelu Azije, zatim prema dalekom istoku i jugoistoku, usmjereni su novi turistiki tokovi iz zapadne Evrope, sjeverne Amerike i Japana. Japan kao druga najrazvijenija zemlje svijeta privlai tek neto iznad milion turista godinje uglavnom iz Evrope i sjeverne Amerike. Kina pokazuje pozitivan trend interesovanja. S obzirom na njen turistiki potencijal broj turista koji je poseuju iz godine u godinu stalno raste. Indija uprkos brojnim turistikim vrijednostima nije uspjela da privue znaajnije turistike tokove.

Junoafriki sporedni pravci

Crna Afrika prua se juno od Sahare, nudi veliki broj veoma privlanih destinacija stranim turistima koji imaju dovoljno vremena i sredstava. Junoafrika unija predstavlja izuzetak u Africi. Ova zemlje ulae velike napore u turistiku promociju. Godinje je poseuje oko 500 hiljada stranih turista.

Junoameriki sporedni pravci

Prema statistikim podacima turistiki tokovi usmjereni prema junoamerikim zemljama su relativno male vanosti. Cijeni se da je posjeti u prosjeku 4-5 miliona turista godinje. Turisti iz sjeverne Amerike su najbrojniji i to uglavnom u obalnim turistikim centrima Trinidada i Antila.

Sjevernoevropski sporedni pravci

Kada su u pitanju ovi pravci , Irska biljei skok u politikom interesovanju . Bez obzira to je imala slabe turistike tokove koko interne tako i eksterne. U poslednjih 15 godina dolo je do porasta posjetilaca sa 500 hiljada na 1,5 miliona. Skandinavske ztemlje izuzev Danske takoe zauzimaju minorno mjesto u raspodejli evropskih turistikih tokova.

Sporedni pravci prema tropskim ostrvima

Radi se o egzotinim ostrvima. Potreba za takvim predjelima koja su jo uvijek nedirnuta priroda tropskih ostrva usred okeana kao i relativno pristupane cijene za imuniju klijentelu , osnovni su razlog za razvoj turizma na ovakvim ostrvima.

Dunav i plovni sistem

Rajna-Majna-Dunav Najvei saobraaj odvija se na industrijskim razvijenim podruijima kao to je dolina Rajne. Pored Rajne poseban znaaj ima Dunav. Rajna protie kroz najrazvijenije indusrijske oblasti kao to su Rur, Sar, Vestarnja i tee kroz Njemaku, Francusku, vajcarsku i Holandiju. Ue Rajne je u blizini najveeg pristanita na svijetu gedje se slivaju velike koliine tereta, nafte, ruda, iglja, metalurkih i hemijskih proizvoda itd.. Drugi po znaaju plovni put u Evropi bez Rusije je Dunav. Dunav je poslije Volge najvea i najdua plovna rijeka u Evropi. Dunav nastaje od dvije rijeice ispod planine varcvland i u toku dugom 2860 km protie kroz devet drava i prua se od Centralne Evrope do crnog mora. Geografski poloaj Dunava veoma jepovoljan i prua mogunost da se koristi kao najpovoljnija i najbolja vodena saobraajniaca u Evropi . Kao takva Dunav ima vanu ulogu u rqazvoju ekonomske i politike saradnje izmeu podunavskih i zapadano-evropskih zemalja. Najvie se robe prevozi uzvodno i u strukturi robe dominra ljunaak i pijesak. Zatima gvozdena ruda,nafta i vjetaka ubriva. Najznaajnija pristanita na Dunavu su Reni, Ismail, Line, Budimpeta, Rozenborg, Be, Ruse itd..

Sabra
Sabra je jedan od vodeih marketinkih sistema na turistikom tritu. Lider je na planeti u broju terminalskih veza. Sabra prua usluge turistikim agencijama i avio kompanijama: u utvrivanju cijene i kontroli prihoda, planiranju letova i posade, vrenju rezervacija, voenju administracije, kasko poslovanje.

World spain
Formiran je kao savremeni distributivni sistem 1990 godine sa karakteristikama brzog slanja informacija koje su bitne za brzo poslovanje. Ovaj sistem ukljuuje veliki broj n Tour operatora, avio kompanija, lanaca hotela i rent-a-car kompanija. Najvie je prisutan na tritu sjeverne amerike sa 19,8%a potom slijede Evropa , Bliski istok i Afrika sa 12,8% itd.

Kopneni saobraaj
Kopneni saobraaj obuhvata putni i eljezniki saobraaj. Do pojave eljeznice putevi su bili najvanije komunikacije kojima se odvijao kopneni saobraaj. On je kroz vijekove prolazio kroz razliite faze osavremenjivanja. Tu se pre svega misli na faze razvoja putne mree i tehnoloko usavravanje saobraajni vozila. Za meunarodnu putnu mreu u Evropi zaduena je kao odgovorno tijelo europska komisija pri ujedinjenim nacijama. Na konferenciji u enevi 1975 godine formirana je i glavna saobraajna arterija za SAGP za klasifikaciju i standardizaciju putne mree. Osnovna karakteristika ove mree su: glvni meunarodni E-putevi klasa A sa oznakom koja je sastavljena od dva broja; i me putevi klasa B sa oznakama sastavljenim od tri broja.