Atatrk niversitesi

Mhendislik Fakltesi
Elektrik-Elektronik Mh. Bl.
Elektromagnetik Dalga Teorisi
Final Snav
22 asm 2!"! Sre# "!! dakika
$%mara # Ad So&ad #
Sor% ". Aadaki ekillerde verilen her bir iletken evrimin durgun olduu bilindiine gre, hangi
konfigrasyonda verilen akm ( I ) yn ve manyetik ak deiimi dorudur ve bu aknn boyut ve zaman
ile deiiminin nasl olduunu belirtiniz !er iki soru iin aklama ya"nz ("! '%an)
(eva) ". #u soruda amalanan nokta, ren$inin % &araday'n indkleme yasasn kavramsal olarak
anlay" anlamadn lmektir (letken evrimin sabit olduu ve telde bir akm indklendii bilgileri
soruda verildiine gre, bu akm an$ak transformatr elektro)motiv kuvvet (emf) 'den dolay indklenmi
olabilir #u emf ile ilgili * nemli nokta vardr+
,) #u emf 'de zaman ile deien manyetik alan iddeti (veya manyetik ak younluu, soruda
verildii gibi) telde manyetik alan indkler ve -enz yasas uyarn$a (bu yasa, etki-te)ki
)rensi*ine gre alr, ve herhangi bir zamanda ve herhangi bir boyutta bulunan bir ak ve
korunumlu bir sistem iin, sistem kendisine verilmek istenen etkiye kar, kendi kararl halini
korumak isteye$ek ve te"ki gstere$ektir) telde indklenen akm zaman ile artan manyetik alan
iddetine (veya manyetik ak) kar gele$ek ekildedir
*) #una ilaveten, bu emf 'de (tel sabittir) manyetik alan iddetinin boyut ile deimesi (veya
deimemesi) telde indklenen akm ile alakal deildir %anyetik alan iddetinin boyut ile
deimesi (veya deimemesi) magneto)statiin konusudur
.ukardaki bilgiler nda,
a) %anyetik ak younluu iin, ( ) , B B r t
r r
veya ( ) B B t
r r
diyebiliriz (burada
r
uzay ile deiimi ve
t
ise zaman ile deiimi simgelemektedir)
b) (a) ve ($) klar dorudur/ nk, indklendii dnlen teldeki akmn yaratm olduu
manyetik alan iddeti (veya telin ierisinden geen manyetik ak) telin ierisinden geen (dsal)
manyetik ak younluunun zaman ile deiimine (artna veya azalna) zt ekildedir
artyor
I
(a)
azalyor
I
(b)
azalyor
I
($)
artyor
I
(d)
,
Atatrk niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Elektrik-Elektronik Mh. Bl.
Elektromagnetik Dalga Teorisi
Final Snav
22 asm 2!"! Sre# "!! dakika
Sor% 2. Aadaki ekilde verilen konfigrasyonda, iletken tel yukar doru ( )
0
$os u u t
hz ile
hareket ettiriliyor ("+ '%an)
*,) 1istemdeki manyetik ak younluk deerinin
0
2
y
B B a
r
eklinde olduu bilindiine gre,
telde indklenen elektro)motiv kuvvet ( emf
V
) deerini bulunuz ve "olaritesini belirtiniz
**) %anyetik aknn yn sabit kalmak koulu ile, tel hangi ynde (veya ynlerde) hareket
ettirilirse, telde herhangi bir volta3 indklenmez (telin filament olduunu, yani yar a"nn ihmal
edilebile$ek kadar kk olduunu dnnz 0 r )
(eva) 2. #u soruda amalanan nokta, ren$ilerin hareketsel emf (elektro)motiv kuvvet) bilgilerini
lmektir/ nk, bu emf motorlarn veya 3enaratrlerin teorisini oluturmaktadr #u sorunun zm
iin iki denklem kullanlabilir+
, , ,
m
emf m e f
c s
V E dl B dS E E E
t

r r r r r r r
g g

veya
,
emf m e f
c c
V E dl E dl E E E +

r r r r r r r
g g

#urada,
e
E
r
elektro)statik alan iddeti (veya statik elektrik alan iddeti),
f
E
r
emf elektrik alan iddeti,
m
E
r

hareketsel elektrik alan iddetidir ( ( )
m m
F Q u B QE
r r r
r
,
Q
hareketli $ismin ktlesi ve
m
F
r
hareketsel
veya manyetik kuvveti gstermektedir) nolu denklem genel emf denklemi olu", transformatr emf veya
hareketsel emf sorularnn zm iin kullanlabilir nolu denklem ise, sade$e hareketsel emf sorular
iin kullanlabilir 1oru, ka"al (evrim) olmayan iletken telde indklenen volta3 ile ilgili bir soru olduu
ve iletkenin hz zaman ile deitii iin, nolu denklem ile zm ya"mak yerinde ola$aktr
*,) nolu denklemden de grle$ei zere, integrand deeri olan
m
E
r
ifadesi yle bulunur+
( )
0 0
2 2 , $os , ,
m z y
E u B u a u t B B a
r r r
r r
( ) ( )
( )
( ) ( )
0 0 0 0 0 0
2 2 2 2 2 $os $os $os ,
m z y z y x
E a u t a B B u t a a B u t a
r
z
y
x
u
r
B
r
L
*
Atatrk niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Elektrik-Elektronik Mh. Bl.
Elektromagnetik Dalga Teorisi
Final Snav
22 asm 2!"! Sre# "!! dakika
nolu denklem bize, manyetik kuvvet (
m
F
r
) iletken teldeki "ozitif ykl "ara$klar (eer var ise, mesela
yar iletkenlerdeki boluk tay$lar)
x
ynnde ve negatif ykl "ara$klar (rnek, elektron) ise
x +

ynnde hareketlendirir (ykl "ara$klar iletken telin dna kamazlar) 4olays ile daha n$e ntr
olduu varsaylan iletken telin ierisindeki "ozitif ve negatif ykl "ara$klar, sanki elektrik di"ole etkisi
gibi birbirinden ayrlrlar #u ayrm (kararl bir sistem iin) sonsuza kadar gitmez/ nk, telin ierisinde
zt ykl ykler birbirlerini 5ouloumb yasas uyarn$a birbirlerini ekerler 1onu olarak, telde
indklenen volta3n "ozitif "olaritesi 0 x noktasnda ve negatif "olaritesi ise x L noktasnda ola$aktr
6abi yukardaki durum, hzn zaman ile sabit olduu bir zaman aral veya hzn srekli artt bir zaman
aral iin geerlidir
.ukardaki bilgileri, nolu denklem yardm ile, nolu denkleme uygularsak, aadaki sonu$u buluruz+
( ) ( )
0
0 0
2 2 $os ,
emf m x x x
L x L
V E dl B u t a a d

r r
g g
( ) ( ) ( )
0 0
0 0 0 0 0 0
$os $os $os
emf m x x
L x L x L
V E dl B u t d B u t d B u t L



r r
g
nolu denklemdeki, tanml integralin integral deerleri, iletken telin ilk konumu ile ( 0 t , 0 z ) belirli
bir zaman sonraki (
0
t t
) konumundan (
( )
0 0 0
$os z z u t t
) oluan ka"al alan birim normalinin
y +

ynnde (
B
r
ile ayn ynde) seilmesi ile bulunabilir 1onu olarak, u
r
zaman ile yukar doru artar iken
(yani ( )
0 0
$os 0 B u t L >
), telde indklenen volta3n "olaritesi/ "ozitif u$u
x
ynnde ve negatif u$u ise
x +
ynnde ola$aktr
1orunun bu kk, nolu denklem kullanlarak da zlebilir/ fakat, bu durumda hz zaman ile deitii
iin sorunun zm biraz daha zor ola$aktr
**) #u sorunun zmn bulmak iin, herhangi bir
0
t t
zamannda emf
V
deerinin hangi koullarda
sfr ola$an bulmamz gerekmektedir (hzn zaman ile deiimi srekli ($osins sinyali) olmasa idi
(mesela karesel dalga) baz
t
deerlerinde de
0
emf
V
sfr olma koulu oluabilirdi) 6elin uzunluu
sabit olduu ve yara"nn ok kk olduu bir durumda, nolu denklemden grle$ei zere,
0
emf
V

durumu 0
m
E
r
olduunda olua$aktr #u durum ise, vektrsel ar"mlar ya"lan u
r
ve
B
r
vektrleri
birbiri ile ayn (veya zt) ynde olduunda gereklee$ektir %anyetik alann ynnn sabit kalmas
koulu ile (soruda verilmitir), iletken telin hznn sade$e
y
ynnde bir bileeni olduunda
0
emf
V

ola$aktr &akat, telin yara"nn sfr kadar kk olduu bir koul da dnldnde, telin hznn
z

ynnde herhangi bir bileeni olmad zaman
0
emf
V
ola$aktr
Sor% ,. %a78ell denklemlerindeki hangi denklem blmleri veya ksmlar, bir sisteme verilen
elektromanyetik dalgann ener3isini koruyan devre elemanlarn simgeler Aklaynz ("! '%an)
(eva) ,. #u soruda, ren$ilerin kendilerine bir sisteme ait herhangi bir denklem sistemi verildiinde,
denklem sistemindeki hangi denklem "aralarnn sisteme verilen ener3iyi sakladn ve hangi denklem
"aralarnn verilen g$ har$adnn analizini ya"abilme kabiliyetlerinin arttrlmas amalanmtr
9
Atatrk niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Elektrik-Elektronik Mh. Bl.
Elektromagnetik Dalga Teorisi
Final Snav
22 asm 2!"! Sre# "!! dakika
1orunun zm iin, zaman uzaynda (veya reel uzay), noktasal (differansiyel) formda, ve herhangi bir
koordinat sistemi iin geerli olan %a78ell denklemlerinden elektrik ve manyetik alan iddetlerinin
vektrel ar"m ile ilgili u denklemler kullanlr+
,
icv
B D
E H J
t t

+

r r
r r r r r
nolue denklemde,
icv
J
r
kaynak (im"ess), iletim veya konvansiyonel akm younluudur 1istemde sade$e
c
J
r
(yani, iletim akm younluu) olduu kabl ve sistemdeki elektriksel zellikleri tayin eden
"arametrelerin (

ve

) izotro"ik, lineer ve zaman)bamsz (time)invariant) olmas (homo3en

olmas gerekmez) durumu ile, nolu denklem u ekilde yazlabilir+
,
H E
E H E
t t


+

r r
r r r r r
1isteme verilen ener3inin zaman gre deiiminin
j t
e

formatnda olduu ve uzun bir sre boyun$a
sisteme verildii (durgun durum analizi) kabul ile,
E
r
'nin zaman ile deiimi ( ) $os t
veya ( ) sin t
formatnda ola$aktr 4olaysi ile, (

ve

'nn zaman ile deiimlerinin olmad varsaym iin)

E
r
'nin
zamana gre trevi ile zamana gre deiimi arasnda
0
:0
faz fark olua$aktr ;o"leks uzayda, bu reel
ve sanal ksmlarn olmas anlamna gele$ektir <aman uzayndaki,
E
r
'nin deiimi iin oluan bu
0
:0
'lik
faz fark, E t
r
'li terimi ener3iyi saklayan ve E
r
'li terimi ise g$ har$ayan eleman olarak bulmamz
salar %antetik alann zamana gre H t
r
formatnda tek bir deiimi olduu iin, bu denklem "aras
ener3iyi koruyan devre elemandr .ukardaki sonulara, kom"leks uzayda,

, ve

'nin ima3iner
ksmlarnn olmad bir durumda rahatlk ile bulunabilir =er, bu elektriksel "arametrelerin ima3iner
ksmlar mev$ut ise, bu kisimlar g$ har$ayan ksmlar olarak karmza kar
Sor% -. 4zlemsel elektromanyetik bir dalga, elektriksel zellikleri birbirinden farkl olan ortamlara dik
gele$ek bir ekilde yaklayor 1orular aada verilen bilgiler nda $eva"laynz ("+ '%an)
>,) 4alga, yaklat ortamdan tamamen yansmaktadr #u durumda, ortamn elektriksel
zelliklerinden

'y

ve

ile kyaslaynz (

ve

deerlerinin sonlu olduunu dnnz)

>*) 4alga, yaklat ortamdan ksmi olarak yansmakta ve yansma orann veren yansma
katsaysnn bykl 0? olarak veriliyor #u ortamlar (emde"ans) iin neler sylenebilir Aklaynz
(eva) -. #u soru ile, ren$ilerin elektromanyetik "roblemlerin zmnde gerekli olan * "arametreden
("ro"agasyon (yaylm) sabiti ve em"edans) birinin hakkndaki bilgisi llmtr #u sorunun zm
iin kullanla$ak olan forml (dzlemsel dalga, sonsuz uzunluktaki dz ve elektriksel (bizi fiziksel i
ya"s u aamada ilgilendirmiyor) olarak farkl iki ortamdan oluan arayzeye yaklatnda), yzey
snrnda oluan yansma ile ilgili yansma katsaysn veren formldr+
* ,
* ,
, , ,, *
k
b k
k k
j
k
j

+ +
-.". 6amamen yansmann olmas iin,
b

deerinin maksimum deeri olan , veya , + deerini almas

gerekir/ nk
,
b

(lk deeri (
,
b

) dndmzde,
>
Atatrk niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Elektrik-Elektronik Mh. Bl.
Elektromagnetik Dalga Teorisi
Final Snav
22 asm 2!"! Sre# "!! dakika
( )
* ,
* , * , *
* ,
, , 0,
b

+
+
* * *
* *
* * * * *
*
* *
,
0, 0
, ,
j j j
j
j j

_



+ _ _
,
+ +

, ,
(kin$i durum ise (
,
b

), teorik olarak mmkn deildir/ nk bu durumda
,

ola$ak ve
elektromanyetik dalga (zaman ve uzay ile deien ve hi"erbolik formdaki ksmi differensiyel denklemi
salayan sinyaller) byle bir ortamda yaylamaya$aktr (

durumu zayflama sabitinin deerini
sonsuz ya"maktadr)
-.2. #uruda,
b

'nin bykl deer olarak verilmitir #u deeri kullandmzda aadaki iki sonu$a
varrz+
* , * ,
* , * ,
* , * ,
,
, 9
*
b




>
+ +
( )
* , * ,
, * , *
* , * ,
,
, 9
*
b




>
+ +
Sor% +. #oluk)uzay ortamnda (snrsz hava ortam) elektrik alan ile ilgili verilen
( )
0
2 sin
D
D D t z a +
r
ve
0
+ D
sabit (
D
r
,

, ve

iin derslerde kullandmz %a78ell

denklemlerindeki notasyonu baz alnz) ifadesinden yola karak aadaki sorular yantlaynz ("+
'%an)
?,) @rtamn elektriksel zelliklerinin lineer, isotro"ik ve homo3enlii hakknda ne sylenebilir
?*) 4algann "olarizasyonu
x
ynndedir #una gre,
2
D
a
'nin yn hakknda ne sylenebilir
?9) 1oruda verilen
D
r
ifadesindeki,

ve

neyi simgelemektedir (sade$e isim vermeyiniz)

aklaynz
?>) 4alga hangi ynde yaylmaktadr (
j t
e

notasyonunu baz alnz), ekil izerek aklaynz
??) Aadaki forml dorulaynz,
( )
0 0
2 sin
y
D
B t z a

+
r
(eva) +. #u soruda, ren$ilerin %a78ell denklemlerini kullanarak, elektrik ve manyetik alan iddetleri
ile ilgili sorularn $eva"larn bulmas konusunda bilgileri llmtr
+.". 4erslerde belirttiimiz zere, ortamn elektriksel zelliklerinin lineer, izotro"ik, ve homo3enliini
matematiksel formatta aadaki gibi ksa$a tasvir edebiliriz+
( ) ( ) ( ) , , , homo3en r r r
?
Atatrk niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Elektrik-Elektronik Mh. Bl.
Elektromagnetik Dalga Teorisi
Final Snav
22 asm 2!"! Sre# "!! dakika
( ) ( )
, 0 * 0 9 , * 9
, , , , , lineer
r r
k k k k k k sabit
, , , izotro"ik
c
D E B H J E
r r r r r r
1oruda verilen ortam (boluk)uzay) ortam lineer, homo3en, ve izotro"ik bir ortamdr
+.2. 4algann "olarizasyonunu (elektrik alan iddeti vektrnn zaman uzaynda, belirli bir boyut uzay
noktas (referans nokta, genelde 0 r alnr) iin vektrrn dorultusunun zaman ile deiimi
"olarizasyonu vermektedir) elektrik alan iddeti vektrnn yn tayin etmektedir 4algann
"olarizasyonu
x
ynnde ise, elektrik alan vektrnn ynnnde
x
ynnde olmas gerekmektedir
Ayr$a, "olarizasyon iin tek bir ynden bahsedildii iin, dalgann "olarizasyonu lineer "olarizasyondur
@rtam izotro"ik bir ortam olduu iin, nolu denklemden de grle$ei zere,
D
r
ile
E
r
ayn yndedir
4olays ile
2 2
D x
a a
ola$aktr
+.,. 4erslerde bir ok kez tekrarladmz gibi, reel uzaydaki elektrik ve manyetik alan vektrlerinin faz
ksmlarnn zaman ve uzay ile deiimini (sinssel ve kosinssel sinyaller iin) ( ) , r t t z +
olarak
tanmlamtk #u fazn sade$e zaman ile deiimi (yani
0
z z
noktasnda sabit bulunan kaynak iin)
bize kaynan frekans hakknda bilgi vermektedir #urada, unu da belirtmek gerekmektedir+ kaynain
belirli bir lokasyonda stabil olduu yani lokasyonunun deimedii dnlmtr =er kaynan
lokasyonu deiiyor ise, 4o""ler etkisinin de iin iinde olmas gerekir 1onu olarak/
[ ]
0
0 z z
t



buluruz ve kaynan asal frekansnn (radianAsaniye) dalgann (zaman uzaynda belirli bir konum iin)
faznn zaman ile deiimi olarak tanmlayabiliriz
4ier taraftan, ayn faz gsterimini kullanarak, zaman uzaynda ( ) , r t t z +
faz deerinin belirli bir
zaman iin (
0
t t
) konum ile deiiminin bykl, faz sabitini vermektedir .ani, [ ]
0
0 t t
z

#urada unu da belirtmekte yarar vardr+ dalgann faz ksmn gsteren ( ) , r t

deikeni ile elektrik
devre temelleri (veya elektrik devre teorisi) dersinde grm olduunuz faz ksm gsteren ( )
* *
t

deiken arasndaki fark, boyutun da dalga terosinde bir deiken olarak ele alnmas gerektiidir <aten,
elektrik devre temllerinde kullanlan temel formller (;ir$hhoff (Bustav Cobert ;ir$hhoff ) evrim
(dng) gerilim yasas ve ;ir$hhoff dm akm yasas) elektromanyetik teorisi frmllerinde
, z =

koulu kullanlarak tretilmitir
+.-. 4algann yaylm ynn (kavramsal olarak) belirlemek iin, belirli zaman deerlerinde (
0
t t
,
,
t t
, )
D
r
vektrnn konum ile deiimi bir ekil izerek belirtmek gerekir 1orudaki bilgiler nda, bu
grafik ("ozitif
t
deerleri iin) aadaki gibi ola$aktr Dekilde grld zere, artan zaman
deerlerinde, seilmi olan bir faz deeri (
0
9 *
) sola doru hareket etmektedir (yani
z

ynnde) 4algann yaylm yn ile ilgili bilgiye, dalgann hznn bulunmas ile de ulalabilinir &akat,
bu yntem kavramsaldan daha ok matematikseldir
E
Atatrk niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Elektrik-Elektronik Mh. Bl.
Elektromagnetik Dalga Teorisi
Final Snav
22 asm 2!"! Sre# "!! dakika
+.+. #u forml dorulamak iin, %a78ell denklemlerinin kullanlmas gerekmektedir/ nk, herhangi
bir elektrik veya manyetik alan vektrnn %a78ellsel (%a78ellian) olabilmesi veya gerekte var
olabilmesi (e7isten$e) iin %a78ell denklemlerini salamas gerekir 1oruda verilen
D
r
vektrn
%a78ell denklemlerinden
E B t
r r r
denkleminde yerine yazarsak, (elektrik alan iddeti veya elektrik ak younluu vektr (boyut ile
deiimi) verildii zaman bu formln kullanlmas ilemleri kolaylatrr) aadaki sonu$u buluruz

0 t
x
D
0
D
z
* 9 * *

* t
x
D
0
D
z
* 9 * *

t
x
D
0
D
z
* 9 * *
F
Atatrk niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Elektrik-Elektronik Mh. Bl.
Elektromagnetik Dalga Teorisi
Final Snav
22 asm 2!"! Sre# "!! dakika
( )
0 0
2 sin
x
D D t z a D E E +
r r r r
( ) ( ) ( ) ( )
0 0 0
0 0 0
2 2 2 sin sin $os
x x y
D D D B
t z a t z a a t z
t

_

+ + +

,
r
r r
( )
( )
( )
( )
( )
( )
0 0 0
0 0 0
2 2 2 $os , $os $os
y y y
D D D B
a t z B a t z dt a t z dt
t

+ + +

r
r
( )
( ) ( )
( )
0 0
0 0
2 2 $os sin
y y
D D
B a t z dt t z a



+ +

r
nolu denklemden de grle$ei zere, tanml olmayan integral kullanld iin,
B
r
iin bulunan nolu
denklemdeki sonu$a zaman ile deimeyen (integralin alnd deiken) bir statik deerin de eklenmesi
gerekir &akat, elektromanyetik dalgalar ile ilgilendiimizden (zaman ve uzay ile deiim gerektiren ve
hi"erbolik ksmi differansiyel denklemi salayan sinyaller) bu terim bizim iin nemli deildir ve genelde
ihmal edilir
nolu denklemde
B
r
iin elde edilen denklemi, %a78ell'in dier vektr ar"m ile ilintili denkleminde
yerine yazarsak,
D
r
'yi yeniden aadaki gibi buluruz
, ,
,
i c v
D D
H J
t t

+

r r
r r r
( )
( )
( )
( )
0 0
0 0 0 0
2 2 sin sin ,
y y
D D D
H t z a t z a
t



_

+ +

,
r
r r r r
( ) ( ) ( )
* * *
0 0 0
*
0 0 0 0
0 0
2 2 2 $os , $os sin
x x x
D D D D
t z a D t z a dt a t z
t

+ + +

r
r
nolu denklemde bulunan
D
r
vektr ile soruda verilen
D
r
vektr karlatrldnda, aadaki sonu$u
buluruz+
* *
0 0 0 0 0 0
, , m
nolu denklemde,

deerinin "ozitif deeri alnmtr/ nk, 0 > ,

0
0 >
ve
0
0 >
Ayn zamanda,
ilerleyen bilr dalga iin, dalga boyu tanmldr ve bu deer "ozitif bir deer olmak zorundadr
* 0 >
nolu denklemde

iin bulunan deeri nolu denklemde verilen sonu deerinde

kullanrsak, soruda istenen ( nolu denklem) $evab bulmu oluruz
nolu denklemde
i
J
r
kaynak akm younluu,
c
J E
r r
iletim akm younluu, ve
v ev
J u
r
r

konvansiyonel akm younluu sfr olarak alnmtr/ nk, an$ak ve an$ak kaynaktan uzak bir blgede
dzlemsel dalgalar oluabilir, boluk)uzay ortamnda iletkenlik deeri ( 0 ) sfrdr, ve boluk)uzay
ortamnda izole edilmi herhangi bir elektriksel yk younluu (
ev

) yoktur (tabi, burada boluk)uzay,

dnyamzn zerindeki iyonosfere kadar dnmemiz gerekmektedir/ nk, iyonosferde
0
ev

)
G
Atatrk niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Elektrik-Elektronik Mh. Bl.
Elektromagnetik Dalga Teorisi
Final Snav
22 asm 2!"! Sre# "!! dakika
#u sorunun zm iin &azr uyaz da kullanlabilirdi
$ot# .ukarda bulunan elektrik ve manyetik alan vektrleri, %a78ell denklemlerinden diver3ans ile ilgili
denklemleri salad grlr #u durum, yukarda bulunan denklemlerin kontrol iin de kullanlabilir
Sor% /. Hembersel "olarizasyona sahi" bir elektromanyetik dalga iin, iki tane lineer "olarizasyona sahi"
ve ayn dorultuda ilerleyen dalgalardan olutuu bilgisi veriliyor #u bilginin doru olu" olmadn
aratrnz Ayn soruyu, ikiden fazla lineer "olarizasyona sahi" ve ayn dorultuda ilerleyen dalga iin
$eva"laynz ("! '%an)
(eva) /. #u soruda, ren$ilerin elektromanyetik dalgalarn "olarizasyonlar ile ilgili bilgileri llmeye
allmtr/ nk, "olarizasyon konusu, bir al$ya (anten) gelen dalgalarn "olarizasyonu ile al$nn
"olarizasyonu arasndaki maksimum etkileimin salanmas iin gerekli bir konudur Ayn zamanda,
dalgann ilerledii ortamn zelliine bal olarak, deiik "olarizasyon ti"lerinin iletimi nem arz
etmektedir #u balamda, dalgann "olarizasyonu haberlemede kullanlan modlasyon konusu ile
"aralellik veya analo3i gsterir
a) 4alga embersel "olarizasyona sahi" olduu bilgisi soruda verildiine gre, embersel "olarizasyon
iin yazlan aadaki elektrik alan iddeti denklemi vastas ile soru zlebilir+
( ) ( )
( )
( )
0 , , 0 , * , *
0 0 , *
2 2 , $os $os , ,
, , * , , 0,,, *,9
*
x x x y y y
x y x y
E z t a E t z a E t z
E E ! !

+ + +
+
r
m
nolu denklemde, dalgann
z +
ynnde (
j t
e

notasyonu kullanldnda) ilerledii, asal frekans
deerinin

olduu,
0x
E
ve 0y
E
deerlerinin sabit olduu (uniform dzlemsel dalga iin), ve yaylma
ynnde zayflama olmad (
0, 0
) dnlmtr
nolu denklem nda, ve derslerde retilen lineer "olarizasyon bilgisi ile, embersel "olarizasyona
sahi" bir dzlemsel elektromanyetik dalga
( )
( )
, 0 , , * 0 , *
2 2 $os , $os ,
x x x y y y
E a E t z E a E t z + +
r
eklinde ayn ynde ilerleyen iki lineer "olarizasyona sahi" dalgann s"er"ozisyonu eklinde
dnlebilir
b) #u sorunun zmn yukardaki bilgiler nda rahata $eva"layabiliriz nolu denklemde verilen
,
E
r
ifadesini aadaki gibi yazabiliriz+
( )
( )
( )
( )
( ) ( )
, ,, ,*
,, ,*
0
,
2 2 2 2 $os , $os ,
*, 0, , , ,
x y B x x y B x
x B B B B
E E E
E a E a E t z E a E a E t z
E E E E E E E t E E t

+
+ + +

r r r
r r
:
Atatrk niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Elektrik-Elektronik Mh. Bl.
Elektromagnetik Dalga Teorisi
Final Snav
22 asm 2!"! Sre# "!! dakika
nolu denklemden grld zere,
,,
E
r
ve
,*
E
r
'nin zamana gre deiimleri ayndr (ti"ik bir lineer
"olarizasyon durumu)
Sor% 0. ;ay"l bir ortamda ilerleyen bir elektromanyetik dalga iin aadaki bilgiler veriliyor ("+ '%an)
a) 4alga
y
ynnde yaylmaktadr (
j t
e

zaman formunu kullannz)
b) 4algann dzlemsel dalga ve "olaritesinin
x
ynnde olduu bilinmektedir ("olarite
belirlenmesinde derslerde rendiiniz genel notasyonu kullannz)
F,) 4alga niform dzlemsel dalga ise, zaman uzaynda elektrik alan vektrnn byklnn
nasl deimesini beklersiniz Ayn soruyu, niform olmayan dalga iin ya"nz &orml kullanarak
sorular znz
F*) =lektrik ve manyetik alan vektrlerini reel ve fazr formda yaznz
(eva) 0. #u sorudaki ama, ren$ilerin elektromanyetik dalgalar ile ilgili, "olarizasyon ve %a78ell
denklemleri konularndaki bilgileri "ekitirilmek istenmitir 1oruda verilen bilgileri, matematiksel olarak
tasvir etmeye alalm
a)
t y + +
b) ( )
2 ,
x x
E a E r t
r
,
2
y
E a
r
ve
2
y
H a
r
0.". Iniform dzlemsel dalgalar, elektrik ve manyetik alan vektrlerinin bulunduu dzlemde,
byklklerinin dzlem boyun$a deimediini sylemektedir .ani,
xz
dzlemi ve ( )
2 ,
x x
E a E y t
r
ve
( )
0
, H H y t
r r
bulunur 4olays ile zaman uzaynda, elektrik alan vektrnn bykl ( ) ,
x
E y t

y
ve
t
ile deimektedir =er dzlemsel dalga niform deil ise, elektrik alan vektrnn bykl,
xz

dzlemi zerinde de deie$ek ve ( )
2 , , ,
x x
E a E x y z t
r
ola$aktr
0.2. 4algann niform dzlemsel dalga olduu ve kay"sz bir ortam olduu kabl ile, nolu denklemden
( ( )
0
2 $os
x
E a E t y +
r
formu ve
0
E
reel koulu iin) aadaki sonular bulunur+
( )
( )
( )
( )
0
0
$os
,
2 2 2 2 , sin
x
x x z z z
E t y
E y t
B
a E y t a a a E t y
y y t


+ 1

]
+ 1
]

r
r
( ) ( ) ( )
0
0 0
2 2 2 sin , sin $os ,
z z z
E B
a E t y B a E t y dt a t y
t

+ + +

r
r
( ) ( )
0 0
2 2 $os $os , ,
z z
E E
H a t y a t y



+ +
r
nolu denklemdeki

iin (eva) -'e baknz

nolu denklemde reel formatta yazlan ve ( )
0
2 $os
x
E a E t y +
r
formu iin, elektrik ve manyetik alan
vektrlerinin fazr uzayndaki formu aadaki gibi ola$aktr+
,0
Atatrk niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Elektrik-Elektronik Mh. Bl.
Elektromagnetik Dalga Teorisi
Final Snav
22 asm 2!"! Sre# "!! dakika
( ) ( )
{ }
( )
0 0
2 2 $os Ce , ,
j t j y
x x
E a E t y E r e E y a E e

+
r r r
( ) ( )
{ }
( )
0 0
2 2 $os Ce ,
j t j y
z z
E E
H a t y H r e H y a e



+
r r r
1oru eer kay"l bir ortam iin ya"lsa idi, elektrik ve manyetik alan vektrlerinin reel ve fazr
uzayndaki ifadeleri aadaki gibi ola$aktr+
( )
( )
0
0
2 2 $os , $os ,
c
y y
x z
c
E
E a E e t y H a e t y

+ +
r r
( ) ( )
0
0
2 2 ,
y y
x z
c
E
E y a E e H y a e

r r
ve nolu denklemde
c

kom"lekstir
#u sorunun zm iin bu iki durum yeterli saylabilir =er soruyu, niform olmayan dzlemsel
dalgalar iin zen var ise, ekstra "uan ala$aktr Iniform olmayan dzlemsel dalga "robleminde, elektrik
alann byklnn boyut ile deiimi de gz nne alnmas gerekir Ayr$a, %a78ell denklemlerinde
diver3ans ile ilgili bantlar da kullanmak gerekir
Sor% 1. Aadaki eletirmelerden hangisi (veya hangileri) dorudur ("! '%an)
a) Ceel uzay

fazr uzay
b) Ceel uzay

zaman uzay
$) ;om"leks uzay

zaman uzay
d) ;om"leks uzay

fazr uzay
(eva) 1. #u soruda, ren$ilerin =lektrik)=lektronik ve !aberleme ve dier mhendislik branlarnda
kullanyor olduklar denklemlerin hangi uzaya ait olduklar konusu hakknda bilgileri ksa olarak
llyor 4erslerde bir ok kere tekrarladmz gibi, reel uzay zaman uzayna ve kom"le7 uzay da fazr
uzayna karlk gelmektedir 4oru klar+ b) ve d) seenekleridir
,,