Braco Kova~evi}

NOVE RELIGIJE

Braco Kovaevi NOVE RELIGIJE

Izdava: Evropski defendologija centar za nauna, politika, ekonomska, socijalna, bezbjednosna, socioloka i kriminoloka istraivanja Banja Luka Za izdavaa: Dr Duko Vejnovi Recenzenti: Dr Zoran Miloevi Dr Lazo Risti Dr Duko Vejnovi

Braco Kovaevi

NOVE RELIGIJE

Banja Luka, 2012. 3

SADRAJ

PREDGOVOR .......................................................... 7 1. NOVE RELIGIJE ............................................... 9 Nastanak i pojam ................................................ 11 Vrste ..................................................................... 21 Razlozi pristupanja ............................................. 25 2. ODNOS PREMA NOVIM RELIGIJAMA ..... 43 LITERATURA ......................................................... 57

PREDGOVOR

Od ezdesetih i sedamdesetih godina XX vijeka u Zapadnom svijetu je nastao veliki broj raznih novih religija, religijskih pokreta, sekti, kultova i alternativnih duhovnih pokreta. Sociolozi pokazuju veliko interesovanje za njih ne samo zato to se masovno pojavljuju i to su interesantni za analizu, nego i zato to imaju znaajnu ulogu u drutvu i istoriji religije i to su kontroverzni. Postojanje novih religija, religijskih pokreta, sekti i alternativnih duhovnih pokreta i nije nekakva novost, jer ih je u istoriji religija uvijek i bilo. Novo je to to se u savremenom dobu izrazitog postojanja pluralizma naina ivota i postojanja religijskog pluralizma, pojavio veliki broj novih i obnovljenih religija i pokreta i, u dobroj mjeri, kao rezultat susreta kultura i religija, sjedinjavanja religijskih tradicija, pa i otpora prema stranim kulturama i religijskim tradicijama.

1. NOVE RELIGIJE

10

Nastanak i pojam
Prve sekte su se pojavile jo u doba ranog hrianstva zbog nezadovoljstva prema religijskim dogmama. Crkva je u srednjem vijeku koristila izraz sekta da stigmatizira sva jeretika uenja koja su joj se suprotstavljala, a kasnije je naziv sekta predstavljao oznaku za odvojenost od neke vjere. Pojava novih religijskih pokreta posebno se vee za period nakon Drugog svjetskog rata. Da li su novi vjerski i novi religijski pokreti sekte? Neki teoretiari potvrdno odgovaraju na prethodno pitanje, i veoma esto pojmove novih religija i sekti izjednaavaju, ali to je previe simplicirajue stajalite. S druge strane, smatra se da se izmeu novih religijskih zajednica i pokreta i sekti ne moe stavljati znak jednakosti; smatraju da novi vjerski pokreti predstavljaju grupe i udruenja koji su se od 60-tih godina prolog stoljea pojavili na Zapadu, i koji ne odgovaraju pojmu sekti, i da je za njih karakteristino egzotino porijeklo, novi kulturoloki stil ivota, vei nivo harizmatinosti, vee prisustvo mladih, obrazovanijih i kultivisanijih osoba srednjeg stalea.1
J. Vernette, Sekte: sve o novim religioznim pokretima i sljedbama, Split, Verbum, 2006, str. 111.
1

11

Pod pojmom sekte (latinski secta od sequi pratiti naela kojih se neko dri, stranka, kola) se u obinom govoru odreuje vjerska i religijska grupa koja se odvojila od neke vjerske zajednice. Teko je precizno denisati pojam sekte, a da je to tako, naveemo nekoliko gledita koja istiu da je sekta: mala grupa istomiljenika koja se odvojila od neke religijske zajednice u samostalnu religijsku grupu u kojoj zahtijeva potpunu pokornost svojih lanova; ona ima neprijateljski odnos prema tradicionalnim religijskim zajednicama; manja vjerska stranka, ili manje udruenje koje se odvojilo od neke vee vladajue vjerske stranke ili religije, kao neko ko slijedi, prati naela kojih se dri; skup vjernika neke institucionalizovane religije koja je zauzela posebno gledite o pitanjima uenja, obreda, ivota; manja drutvena grupa koja slijedi neku linost, uenje, neki pravac uenja ili kolu, s ciljem odbacivanja opteprihvaenih drutvenih ili crkvenih ciljeva, normi i sredstava drutvene sredine iji dio predstavlja i, suprostavljajui se postojeem vrijednosnom sistemu i normama, stvara svoje vlastite smatrajui ih jedino ispravnim; zajednica koja izgrauje vlastite norme i vrijednosti, sa strogim obrascem ponaanja; odbacuje mnoge norme i vrijednosti drutva (kontrakultura) mijenjajui ih svojima koja se nevjerniku ponekad ine neobinim;
12

 posebni, autonomni i manjinski religijski pokret koji obuhvata grupu sljedbenika odreenog vjerskog shvatanja ili pravca; naprijateljski raspoloena zajednica prema tradicionalnoj religijskoj zajednici koja, uz to, snano pokorava svoje sljedbenike i doslijedno slijedi svoga osnivaa, odnosno vou; zajednica koje je formirana na nekoj totalitarnoj ideologiji, a ije ponaanje njenih lanova dovodi u pitanje slobode ljudi i stabilnost drutva; svaki oblik ideolokog i politikog manjinskog grupisanja sa elementima zastraivanja; zatvorena i nepristupana grupa zasnovana na lojalnosti i prisnom odnosu u grupi; zajednica koja raskida sa ranijim vjerovanjima i nainom ivota, odbacuja crkvene istitucije, hijerarhiju i simbole, bez birokratske mree slubenika, odbacuju hijerarhiju plaenih slubenika i institucionalnu birokratsku organizaciju.2 U teolokom pogledu, sekte predstavljaju odvajanje neke manje religiozne grupe od vee, manjinske grupe od tradicionalne veinske crkvene
I. Cvitkovi, Rjenik religijskih pojmova, Sarajevo, 1991, str. 249; M. Vujaklija, Leksikon stranih rei i izraza, Beograd Prosveta, 1970, str. 860 ; Rjenik sociologije i socijalne psihologije, Zagreb, Informator, 1977, str. 568; Socioloki leksikon, Beograd, Savremena administracija, 1982, str. 575; Socioloki renik, Beograd, Zavod za udbenike, 2007, str. 507; V. Pavievi, Sociologija religije sa elementima lozoje religije, Beograd, BIGZ, 1980, str. 161; E. Gidens, Sociologija, Beograd, Ekonomski fakultet, 2003, str. 552; Z. Miloevi, Sekte i demokratija, abac, VHT, 1999.
2

13

organizacije; pod pojmom sekte se podrazumijeva religijska grupa koja osporava (negira) tradicionalnu crkvu i cijelo drutveno ureenje i kulturu, nastojei da odvajanjem pojedinaca od istih stvore neto drugo ili bar da razore postojee. Sekte nastaju odvajanjem od vee religijske zajednice, a u novije vrijeme i samonansiranjem od nekog ivog mesije-proroka, a koji je to jer je sam sebe proglasio za takvog. Otuda sekta, zajedno sa kultom, ima duboko destruktivno znaenje i ulogu kada je u pitanju tradicionalna crkva, drava, kultura, tj. sistem vrijednosti. Sutina sekte se upravo sastoji u njenoj opoziciji prema Crkvi, u poricanju crkvene vjere, crkvene organizacije i crkvene vlasti.3 Evo odredbe koja pojam sekte dovodi jedino u vezu sa iskrivljenim biblijskih hrianstvom: sekta je izopaeno, iskrivljeno biblijsko hrianstvo i kao takvo odbacuje istorijsko uenje hrianske crkve.4 I naredna denicija pojam sekte dovodi u odnos sa odstupanjem od pravovjernog hrianstva: sekta je, dakle, grupa ljudi okupljenih oko neijeg tumaenja Biblije, karakterie se velikim odstupanjem od pravovjernog hrianstva u vezi sa bitnim doktrinama hrianske vjere, naroito injenice da je Bog postao ovjek u Isusu Hristu. Za sekte je karakteristino skretanje od biblijskog
Z. Miloevi, Verske sekte i kultovi (Rasprava o nekim hrianskim, istonjakim i okultnim sektama i kultovima), abac, Beli aneo, 1997, str. 45; L. Milin, Nauno opravdanje religije, knj. 6, Crkva i sekte, Beograd, 1982, str. 33. 4 D. Mekdauel, D. Stjuart, Kako razumeti sekte: Prirunik o dananjim religijama, s.l., LDI Veternik, 1997, str. 15.
3

14

hrianstva, a znak raspoznavanja sekti je ono to propovijedaju o linosti Isusa Hrista. Sve sekte sigurno poriu injenicu da je Isus Hrist Boji Sin, druga osoba Trojstva i jedina nada ovjeanstva.5 to je karakteristino za sekte i po emu se one razlikuju od nekih drugih religija i vjerskih pokreta? Ono to je za njih karakteristino i to ih bitno odvaja od drugih religija i vjerskih pokreta je uenje o novoj istini, novo tumaenje Biblije, uenje o neobiblijskom izvoru autoriteta, drugom Isusu, odbacivanje pravovjernog hrianstva, neobiblijsko uenje o Boijoj prirodi (Trojstvu), promjena teologije, snano vostvo, spasenje djelima, lano proroanstvo. Mnogi smatraju da su novi religijski pokreti marginalni u odnosu na velike religije. Iako je teko osloniti se na tanost statistikih podataka kada je u pitanju broj novih religijskih pokreta, sekti i alternativnih pokreta u svijetu, ipak emo, sa odreenom manjom rezervom, navesti neke podatke kako bi predstava o ovim drutvenim pojavama bila potpunija. Preko10.000 novih religija i pokreta ima meu plemenskim narodima, u Japanu nekoliko hiljada, u Evropi 2.000 i isto toliko u SAD. U SAD ima preko 20.000 sekti, malih vjerskih zajednica, novih religijskih pokreta. U SAD djeluje preko 450 hrianskih zajednica i denominacija, a u toku svog ivota Amerikanci prosjeno tri puta promijene svoje religijsko opredjeljenje. Veliki broj
W. Martin, The Rise of the Cult; Cit. prema: D. Mekdauel, D. Stjuart, op. cit. p. 15, 26.
5

15

osoba pripada vjerskim zajednicama jer religija zauzima sredinju ulogu kako u privatnom, tako i u politikom ivotu Amerikanaca.6 U Velikoj Britaniji svakih sedam dana hiljadu osoba pree u neku religijsku grupu, a najee u islam, budizam i New Age.7 U Austriji broj lanova koji okupljaju razliite sekte do sredine 90-tih iznosio je oko 200.000, sa tendencijom porasta broja pripadnika; u Francuskoj deluje 1.300 sekti i njihovih ogranaka, a broj pripadnika iznosi i do 700.000. Sekte su prisutne i u Njemakj, Belgiji, vajcarskoj, Albaniji, Japanu, Ukrajini, Srbiji, Bosni i Hercegovini, Rusiji (prema podacima Ministarstva pravosua, poetkom 1994. godine registrovano je ak 9.000 religijskih grupa u okviru 40 razliitih vjeroispovesti, a kao najznaajniji uzroci poveanja broja sekti i njihovih pristalica navode se teka ekonomska i politika situacija, rat u eeniji, bijeda i porast kriminaliteta, ali i materijalna sigurnost koju neke sekte nude svojim lanovima, i odreeni nedostaci vaeih propisa koji onemoguavaju ekasnu borbu sa sektama).8 Kao to se iz naznaenih statistikih podataka moglo vidjeti, broj lanova u novim religijskim pokretima nije velik da bi se moglo zakljuiti da je rije o ugroenosti velikih svjetskih i tradicionalnih religija. Ali vratimo se - pojmu novih religija.
A. Semprini, Multikulturalizam, Beograd, CLIO, 1999, str. 15. 7 M. Vukomanovi, Sveto i mnotvo: izazovi religijskog pluralizma, Beograd, igoja tampa, 2001, str. 111. 8 V. Petkovi, Verske sekte u sociolokoj perspektivi, Smisao, br. 4-5/1998, str. 167.
6

16

Pojmovi kao to su: male vjerske zajednice, sekte, nove religije, novi religijski pokreti su u literaturi - kontroverzni. Pogledajmo kako i na koji nain. Termin novi pokreti zapravo se odnosi na vienje svijeta iji su nosioci pokreti koji posebno dolaze sa Istoka: rije je o kosmologiji u kojoj je svijet sainjen od boanske materije, o antropologiji u kojoj je ovjek nosilac kosmike iskre, o shvatanju egzistencije u kome reinkarnacija zauzima glavno mjesto i o predstavi o trajanju u kojoj je vrijeme ciklino, a vjerska istorija ne-istorina.9 Zbog derogativne i maglovite upotrebe rei sekta - kao neeg to toboe odstupa od prave ili pravoverne crkve (neto poput jeresi) Vukomanovi je, kako kae, nekako skloniji da koristi neutralniji izraz male verske (religijske) zajednice.10 Sa prethodnim odreenjem se ne slae Lukovi koji dovodi u pitanje izjednaavanje pojmova sekte i male vjerske zajednice. Istie da su male vjerske zajednice u Srbiji jevrejska vjerska zajednica, Slovaka evangelistika crkva, Rumunska pravoslavna crkva, Luterani, Ruska pravoslavna crkva. Iako po broju male, one su zvanine, tradicionalne, domae verske zajednice i, to je najvanije, nita zlonamerno spram drugih naroda i religija u naoj zemlji ne rade. Nita od onog to je do sada reeno o sektama ne odnosi se, naravno, na njih. Ovakvu zamenu teza ne prihvatamo.11
. Vernet, Sekte, Beograd, Plato/XX vek, 1997, str. 91-92. M. Vukomanovi, op. cit., str. 124 f (podvukao B.K). 11 Z. D. Lukovi, Sekte: prirunik za samoodbranu, Beograd, Dragani, 2003, str. 99.
9 10

17

Iako u svijetu nastaju tzv. nove religije, ipak nauka o religiji nije do sada njima posveivala neto znaajniju teorijsku panju. Do sada je ona svoje interesovanje usmjeravala na klasine istorijske religije, odnosno na est velikih religija: judaizam, hrianstvo, islam, hinduizam, budizam i taoizam. Meu njima, hrianska teologija ak i ignorie nove religije i osporava mogunost njihovog nastajanja. Ali, njihovo nastajanje, brojnost i privlanost su upravo izazvali odreenu teorijsku panju.12 Bitno pitanje koje se postavlja glasilo bi: da li su nove religije nove? Ili, samo predstavljaju varijante glavnih tipova religija? Pitanja su opravdana zato to unutar religije ne postoje potpuno nove religije sa do sada nepoznatim formama religijskog iskustva i shvatanja. Pa, ipak, moglo bi se govoriti o novim religijama iz nekoliko razloga: pozivaju se na nova otkrivenja koja dovode do novih liturgijskih formi izraavanja simbola i sakremenata; postavljaju zahtjeve da se prue odgovori na religiozna pitanja koja se javljaju u uslovima nove situacije u svijetu (akulturacije i integracije naroda i kultura, razvoja nauno-tehnike civilizacije, globalizacijskih procesa); pojave mesijanskih linosti koje su u kriznim situacijama uspjele da oko sebe okupe pristalice.13
12

E. Benc, Nove religije, Beograd, igoja tampa, 2005, str. 7. 13 E. Benc, op. cit., str. 107-109.

18

Ono to je za nauku i nanike interesantno, a i razumljivo da je to tako, jeste oduevljenost stvaranjem kategorija, pojmova i njihovih vrsta kako bi se uspostavio neki red meu mnotvom razliitih novih religija, sekti i alternativnih duhovnih pokreta.14 Ali, iako je sasvim razumljivo nastojanje teoretiara da odrede pojmove, ipak je teko precizno odrediti mnoge religijske pojmove, a meu njima svakako treba pomenuti i vjere manjina, manjinske vjere, nove religije, manjinske vjerske zajednice, male vjerske zajednice, alternativne duhovne pokrete i sekte.15 Tako se, na primjer, termin i naziv novi religijski pokreti koristi kao oznaka za religijske organizacije od kojih se veina pojavila pedesetih godina prolog stoljea.16 Meutim, problem se javlja upravo to se u te pokrete svrstavaju i oni koji su ranije nastali, ali su intenzivirali rad u periodu polovine prolog vijeka. Pored izraza novi religijski pokreti (new religions movements) i sekte u istom ili slinom smislu koriste se kao sinonimi i nazivi kao to su: nove religije, novi vjerski pokreti, novi religijski pokreti, rubne religije, nevidljive religije, alternativne religije, male vjerske stranke, male
C. Patrige, Uvod, u: Enciklopedija novih religija: Nove religije, sekte i alternativni duhovni pokreti, - (Ur. C. Partrige), [u daljem tekstu ENR] , Zagreb, Naklada Ljevak, 2005, str. 21 15 D.B. orevi, Nekoliko pitanja sociologije religije i sociologu religije, Socioloki godinjak, br. 4, 2009, str. 35. 16 A. Barker, Novi religijski pokreti. Praktini uvod, Ni, Zograf, 2004, str. 23.
14

19

vjerske zajednice, otpadnici od vjerske zajednice, vjerske enklave, alternativni pokreti, destruktivni kultovi, bazine zajednice, i slino. Sve ove terminoloke razlike ukazuju na problem denisanja sekti, te novih religijskih pokreta. Jedna takva denicija istie da su novi religijski pokreti i grupe primarne religijske grupe i pokreti koji djeluju izvan dominantne kulture, ali trae pristalice iz kulture domaina (Gordon Melton). Na tekoe denisanja novih religijskih poktreta ukazuje i broj pristalica i njihovih lanova. Iako podaci nisu u potunosti tani, gupe LatherDay Saints istie da ima 5 miliona lanova u SAD; Jehovini svjedoci tvrde da imaju milion lanova; pristalice New Age izmeu 4 i 5 miliona lanova; Sajentoloka crkva preko 5 milion lanova, itd. Alternativni duhovni pokreti su vjerovanje bez pripadnosti (Devi), i mogu se denisati vie kao duhovnost nego kao religija. Oni podrazumijevaju otklon od religije koja je usmjerena na stvari a odvojene od sektstva (Bog, Biblija, Crkva) prema duhovnosti koja je usmjerena na sebe i zato je lina i unutranja. Duhovnost je neka vrsta staze koja se, iako okrenuta sebi, nastoji proiriti na sav ivot, a svakako izvan granica institucionalne religije.17 Prema Vilsonovom miljenju, za nove religijske pokrete je karakteristino: egzotino porijeklo, nova kultura i stil ivota, drugaiji oblici angaovanosti u odnosu na one u tradicionalnom hrianstvu, harizmatske voe, mlae osobe, obrazovanije, preteno iz srednje klase, meunarodno
17

ENR, str. 17.

20

djelovanje, nastanak u 60-tim godinama prolog stoljea.18 to rei o denicijama? One su nam potrebne, ali ih je teko precizno formulisati i napraviti. Idealne denicije mogue su u logici, matematici i geometriji, ali ne i u naukama o oveku.19 Denisanje novih religija, religijskih pokreta, sekti i alternativnih pokreta je zamreno. Jer, grupe za koje se smatra da su sekte, mogu postati denominacije i crkve, kao to i labavo organizovani pokreti mogu postati organizovani. Upravo, zato treba izbjegavati iskljuivost i shvatiti da su razvrstavanje, klasikacija i tipologija samo pomono sredstvo za razumijevanje i analizu.20

Vrste
Postoji zaista veliki broj novih religija, novih vjerskih pokreta, alternativnih religija, malih vjerskih stranaka i zajednica i alternativnih pokreta. Prema kriteriju odnosa prema svijetu, odnosno drutvu postoje slijedee vrste novih religija, odnosno novih vjerskih pokreta i sekti tj. onih koje svijet: priznaju armativne, ne priznaju, tj. odbacuju negatorske, i prilagoavaju se svijetu - prilagoene.
A. Barker, op. cit., str. 23. . unji, Religija, t. I, Beograd, igoja tampa, 1998, str. 44. 20 C. Patrige, Uvod, u: ENR, str. 20.
18 19

21

U prvu grupu spadaju religije koje imaju armativni odnos prema svijetu i drutvu, one koje prihvataju mnoge vrijednosti, ciljeve i tenje drutva smatrajui da mogu ponuditi bolja rjeenja za njihovo ostvarenje kako bi ljudi bili sretniji i uspjeniji. U ovu grupu Volis svrstava transcendentalnu medicinu (Landmark forum) i scijentoloku crkvu. U drugu grupu spadaju oni koji imaju negatorski odnos prema svijetu i drutvu istiui da su izopaeni i tetni za razvoj duhovnosti. Pristalice ovih religija i lanovi pokreta se izdvajaju iz drutva, esto odvajaju od porodice i prijatelja. Unutranja organizacija ovih grupa temelji se na apsolutnoj predanosti, poslunosti i pokornosti, ak i na celibatu. Njihovi lanovi vjeruju u apokalipsu koja e dovesti do kraja svijeta. U ovu grupu spadaju: Davidova grana, Federacija porodice za svjetski mir i ujedinjenje (Crkva ujedinjenja), Djeca Boja (Porodica), Hram naroda. U treu grupu spadaju pokreti i religije koje se svijetu prilagoavaju. Rije je o grupama koje doista svijet kritikuju istiui da se vratio grijehu i da ne ivi prema Bojim namjerama, ali se svijetu prilagoavaju s ciljem da se u njemu obnovi duhovni ivot. U ovu grupu spadaju nepentekostalne i harizmatino hrianstvo.21 Naveemo i podjelu novih religijskih pokreta na: azijske i kontrakulturne pokrete koje su osnovali i irili ne samo imigranti iz Azije, nego pristalice kontrakulturnih pokreta 60-tih godina,
Ovo je podjela koju je napravio Volis u knjizi Osnovni oblici religioznog ivota. Vidjeti u: ENR, str. 22.
21

22

a u ovu grupu spadaju Zen budizam, Hinduizam, Transcendentalna medicina, Internacionalno drutvo za svjesnost Krine, Unikaciona crkva, Sajentoloka crkva; oboavanje boginja kao pokreti koji su nastali fuzijom feminizma i magijskog vjetiarenja; neohrianske i harizmatske koje su orijentisane prema izuavanju onih segmenata hrianske religije koji su zapostavljeni u zvaninim religijama (Crkva podmornica Submarine Church).22 Melton i Mur svrstavaju nove religije, sekte i alternativne duhovne pokrete u osam grupa, tzv. porodica od kojih svaka predstavlja zajedniko razmiljanje o svijetu, ivotu i naslijeu: Porodica Svetaca posljednjih dana koja ukljuuje Mormonsku crkvu; Zajednika porodica je nastala od alternativnih religija koje zagovaraju alternativni oblik zajednikog ivota u komunama; Metazika porodica svoje uenje temelji na idejama koje je u XIX vijeku razvio pokret Nova misao u SAD; osporava postojanje zla i istie mo uma i ispravnog razmiljanja nad materijom i linim zdravljem; Psiho-spiritistika porodica okrenuta je prema paranormalnom i okultnom i obuhvata vei broj grupa;
Kurtz, Lester, Gods in Global Village, Thousand Oaks, California, Press 1995.
22

23

 Porodica drevne mudrosti istie vanost starih kultura i tradicija; Magijska porodica takoe svoje djelovanje temelji na isticanju znaaja drevne mudrosti i paranormalnog; Istona porodica svoje djelovanje takoe temelji na religijama Istoka (budizmu, hinduizmu, daoizmu, sikizmu), ima svog gurua, uitelja; Srednjoistona porodica svoje ideje crpi iz religija srednjeg Istoka (jevrejstva, hrianstva, islama).23 Iako se nastoji tipologizovati i klasikovati razliite nove religije, religijske grupe i pokrete, ipak se mora rei da je taj posao teak, a i problematian. Ali, on je i izazovan i zato dobar jer nuno zahtijeva daljnje kategorizacije kako bi se nekako smjestile mnogobrojne nove religije, sekte i alternativni duhovni pokreti.24 Zato je teko klasikovati religije i pokrete u nove i alternativne, mada je to nuno? Prije svega, zato to veina njih predstavlja stare religije u novom kontekstu. Najee su to religijske nove varijacije na stare teme. Meutim, poto su se pojavile poslije Drugog svjetskog rata, smatra se da se onda moe govoriti o novim religijama i religijskim pokretima. Drugo, alternativne religijske tradicije su se na Zapadu pojavile od XVI vijeka (okultizam, danas zapadni ezoterizam koji je prepoznatljiv u formi rozenkrojcera
23 24

ENR., str. 21-22. ENR, str. 23.

24

koji su proizveli masonstvo, spiritualizam, teozoju, Vika - Wicca, i Novo doba - New Age). Tree, nove religije su proizvod stalnih promjena koje su se deavale u svim religijama a u skladu sa vremenom.25 Teko je kategorizovati i napraviti naki jasan sistem koji bi odgovarao naunim zahtjevima pa se, zato, okvirno razlikuju neke od glavnih vrsta verskih organizacija.26 Kao to je pojam religije kontroverzan i irok, moemo rei i da je pojam novih religijskih pokreta kontroverzan, odnosno da se ti pokreti mogu shvatiti na razliite naine i da je sve to arenilo teko situirati u jednu deniciju. Zato je iroko tumaenje, to i jeste paradoksalno, potpuniji nain objanjenja.

Razlozi pristupanja
Znaajno pitanje koje se postavlja jeste: zato ljudi prilaze novim religijama? Iz kojih razloga ljudi pristupaju novim religijama, religijskim pokretima, pa i sektama? Da li je to zbog nezadovoljstva, razoarenja, inata, potrebe za promjenom, snobizma, otuenosti, usamljenosti, potrage za izgubljenim identitetom, razoaranosti u Crkvu, i tome slino? Kada postavlja pitanje zato ljudi prilaze novim religijama Gordon Melton istovremeno istie
25 26

ENR, str. 70, 71. M. Haralambos, M. Holborn, Sociologija teme i perspektive, Zagreb, Golden marketing, 2002. str. 453. 25

da je zanimanje za njih posljedica postojanja alternativa u drutvu a, prije svega, onih koje se odnose na ozakonjenost religijskih sloboda. S druge strane, istie da je moda jo vanije postaviti pitanje koje se odnosi na to zato i neke drave, kao i kulture, odbijaju moderna kretanja koja ljudima daju mogunost izbora kada su u pitanju duhovna i vjerska opredjeljenja.27 Prethodno postavljeno pitanje o razlozima irenja novih vjerskih pokreta je postavila i katolika crkva i iz 75 nacionalnih biskupijskih konferencija stigli su odgovori koji su istaknuli da su mnogobrojni razlozi pojave i irenja vjerskih pokreta i sekti. Naveemo i njih, ali i druge razloge njihove pojave i irenja. Razlozi zbog kojih ljudi ulaze u nove religijske pokrete se mogu traiti u mnogobrojnim linim, religijskim i drutvenim injenicama, kao to su: lino nezadovoljstvo crkvom; liberalizacija i sekularizacija, te kriza tradicionalne organizacije religijskog ivota u crkvama; psiholoka potreba za grupom i voom; vjerovanje u dolazak Apokalipse; duhovna privlanost, grupna interaktivnost, solidarnost, sloboda religijskog izraavanja; imigracija sa Istoka u zapadne zemlje (priliv novih religijskih shvatanja); postojanje mnogih etnikih, kulturnih i jezikih grupa, kao i nepostojanje vrste tradicije (npr. u SAD);
27

ENR, str. 13.

26

 nastavak okultnog misticizma i istonjake misli od poetka XIX vijeka i njihovo ponovno oivljavanje s kraja 60-tih godina i poetkom 70tih godina prolog stoljea razvili su ubjeenja i oduevljenje o novom misionarstvu; drutveni uslovi i drutvene promjene koje sa sobom nose nestabilnost i neizvjesnost, i koje izazivaju potrebu za utjehom; nagle drutvene promjene koje razaraju tradicionalne dominantne sisteme vrijednosti i normi; drutvena kriza i kriza drutvenih vrijednosti i normi, krizna i ratna stanja drutava koja izazivaju osjeanja emocionalne nesigurnosti i besperspektivnosti, te krizu identiteta; promjene u ekonomskom poloaju, ostajanje nekih drutvenih grupa izvan procesa industrijalizacije i urbanizacije izazivaju nesigurnost i zabrinutost kod osoba to podstie nastanak sekti i religijskih pokreta; raspadanje malih drutvenih grupa, porodice i braka, nepostojanje prijatelja, otuenje, porodini problemi;28 drutvena marginalizacija, segregacija i socijalne ekskluzija, kultura siromatva, bijeda;
Angaovanost u nekom pokretu i lanstvo u nekoj grupaciji mogu da prue taj oseaj zajednitva. Za mnoge mlade ljude, vrste veze, druenje i oseanje zajednitva, koje mnogi od tih pokreta pruaju, naroito oni koji zastupaju zajedniki ivot, imaju veliku privlanost. I, zato oni mogu posluiti kao zamjena za porodice. M. Hamilton, Sociologija religije (teorijski i uporedni pristup), Beograd, CLIO, 2003, str. 414.
28

27

 nacionalne i rasne frustracije koje ugroavaju identitet; psihike i duhovne frustracije, otuenost i usamljenost, anonimnost i osjeaj besmisla; uticaj masmedija (novi religijski pokreti su vjeti u koritenju medija u irenju svojih poruka); uvrenje civilnog drutva, poveanje ivotnog standarda, razvoj potroakog drutva, razvoj trita; antimaterijalizam i protest protiv american way of life (amerikog naina ivota); novi religijski pokreti su uspjeni nasljednik kontrarevolucije iz 60-tih godina prolog stoljea koja je bila usmjerena protiv materijalistikog i utilitaristikog individualizma savremenog potroakog drutva i tehnike racionalistike nauno orijentisane kulture (Hamilton); mladost; traganja (za pripadnou, odgovorima na sloena lina i drutvena pitanja, za linim i kulturnim identitetom - mnoge osobe, tragajui za vlastitim identitetom u birokratizovanom, otuenom i bezlinom svijetu priklanjaju se novim religijskim pokretima, sektama i alternativnim duhovnim pokretima, neki od tih pokreta se prikazuju kao holistiki nastojei da ostvare terapeutske i mistike efekte); ostali razlozi (pokreti i sekte svojim lanovima daju zaposlenje i drutveni poloaj, podstiu razvoj samodiscipline za postizanje uspjeha u i28

votu, neke odbacuju devijantna ponaanja, pruaju podrku u situacijama neizvjesnosti i ugroenosti, neki ostaju na marginama u drutvu komune - neke uestvuju u prekidu koritenja droge preusmjeravajui njihove aktivnosti u produktivnom opravcu, itd.). Naveemo neke od tih razloga i ukratko ih objasniti. Protest prema drutvu Brze drutvene promjene su dovele u pitanje tradicionalne vrijednosti i norme tako da mnoge osobe nastoje da u manjim zajednicama armiu svoje vrijednosti i norme. Savremeno doba je doba nestabilnosti koje osobe tjera da budu preputeni sami sebi. Protest prema drutvu i njegovim vrijednostima, kao i politikoj orijentaciji, te sukob izmeu ideologije grupe, tj. religijska zajednice i vrijednosti drutvene zajednice, mogu predstavljati bitan uslov nastanka i razvoja novih religija, religijskih pokreta i sekti, kao i ulaska osoba njih. Drutvene podjele, sukobi i krize su povoljni uslovi pojave novih religijskih pokreta i sekti. U takvom drutvenom okruenju ti pokreti nastoje da izgrade drugaije drutvo utemeljeno na drugaijim vrijednostima. Dakle, na neki problem pokreti nastoje odgovoriti kompenzacijom i razliitim kompenzatorima.

29

Drutvene krize Sekte nastaju u kriznim i anominim drutvenim situacijama u okviru kojih je doveden u pitanje ili nestaje jedan sistem drutvenih vrijednosti i institucija, dok se drugi sistem drutvenih vrijednosti jo nije uspio legitimirati. U takvom stanju prelegitimiteta i anomije, sekte nude svoj svijet zatite i utoita. Brajan Vilson je pokazao da je metodizam upravo nastao kao reakcija nove urbane radnike klase na haos i nesigurnost ivljenja u novim industrijskim drutvima. Slino se pokazalo i na naem podruju. Tako su se na podruju Vojne Krajine (nekadanjeg dijela Austro-Ugarske) pojavile sekte kao posljedica postojanja snane drutvene i ekonomske krize, sloma tradicionalnih vrijednosti i slabljenja uticaja Pravoslavne crkve. Pa, i u posljednjem ratu na prostorima bive Jugoslavije (u posljednjoj deceniji prolog stoljea i drugog milenijuma), a i poslije rata, sekte su se pojavljivale i kao izraz duboke drutveno-ekonomske, politike, etnike i konfesionalne krize. Kriza porodice i porodinih vrijednosti Zadnjih nekoliko decenija je dolo do naglog prelaska iz patrijarhalne u potroaku porodicu, to je za posljedicu stvorilo popucale veze sa porodicom i drutvenom zajednicom, te krizu roditeljskog autoriteta.
30

Kao znaajan faktor ulaska u nove religije i sekte upravo treba pomenuti krizu i raspadanje porodice i porodinih vrijednosti. Neki komentatori tvrde da je upravo raspadanje moderne porodice to to navodi pojedince na potragu za porodinim vrijednostima u novim religijskim pokretima a to, drugim rijeima, znai da privuenost mladih ljudi pokretima predstavlja simptom, a ne uzrok, dezintegracije porodinog ivota.29 Nove religije i novi religijski pokreti osobama pruaju osjeaj zajednitva, pripadnosti i sigurnosti, meusobnu naklonost, panju i pomo, lini i grupni identitet i osjeaj uzvienosti. Rigidnost crkve, modernizacija i sekularizacija Ubrzani razvoj sektatva i sektakih pokreta moe nastati kao rezultat odnosa izmeu crkve i drave, onda kada crkva pravi odreene kompromise sa svjetovnim vrijednostima drave. A to se najee deava kada se nadlenosti crkve i drave podudaraju, odnosno kada je crkva nacionalna, zvanina (Stark). Procesi liberalizacije i sekularizacije su doveli u pitanje autoritet tradicionalne crkve. Mnogi smatraju da su crkve postale obine ritualistike institucije u kojima je izraena otuenost i nedostatak duhovnih sadraja koje neki pokuavaju da nau u novim religijskim pokretima. Za sebe satanisti govore da su revolucionari upravo zato
29

A. Barker, op. cit., str. 128. 31

to tvrde da oslobaaju ovjeanstvo od crkve. Sekte obino zauzimaju negativne stavove prema Crkvi, protive se njenom bogatstvu i pohlepnosti te odbacuju ideje koje ona zagovara. Na nastanak novih religijskih pokreta, a sekti posebno, moe uticati i sektaki protest prema crkvi i crkvenom poretku, te njenom monopolu nad natprirodnim. Rigidnost i nedostaci unutranjeg ivota u tradicionalnim crkvama gue duhovnost i dovode do slabljenja uticaja crkve. U takvim uslovima trae se alternativni oblici religioznog ispoljavanja. Pojava novih i razliitih grupa unutar velikih vjerskih zajednica svjedoi pojavu novog tipa religioznosti, elje za istinskijim i produbljenijim ivljenjem religioznosti. Prva oznaka te nove religioznosti je iskustvo. Boga treba doivjeti, a ne samo (ili uopte) shvatiti. Religiju valja ivjeti, a ne samo (ili uopte) poznavati. Religioznost postaje neodreenija, subjektivnija, podlonija potrebama i oekivanjima samog ovjeka.30 Religijski pluralizam, multikulturalnost i multireligioznost su u izvjesnoj mjeri postojali i ranije (ne toliko u Evropi, koliko u drugim sredinama, npr. Indiji), ali je dvadeseto stoljee dovelo u pitanje hegemoniju i ekskluzivnost tradicionalnih religija i njihovih institucija donijevi vee razumijevanje kada je u pitanju vjerovanje drugih. Mogunost izbora u situaciji postojanja duhovne krize doveo je do pojave mnogih religijskih pokreta i sekti. Danas postoje
S. Zrinak, Sociologija religije (Hrvatsko iskustvo), Zagreb, 1999, str. 142 (podvukao B.K.).
30

32

hiljade religijskih grupa u kojima ljudi mogu da izaberu ne samo religiju, ve i nivo vjerskih aktivnosti.31 Da li religija i religioznost slabe u procesu modernizacije? Postojala su gledita koja su isticala da ekonomska i drutvena modernizacija dovodi do slabljenja uticaja religije. Ali, druga polovina XX vijeka je pokazala da su ta gledita neosnovana. Ekonomska i drutvena modernizacija su postale globalnom pojavom a, istovremeno sa njom, dogodila se globalna revivalizacija religije.32 Hamiltonov kae: Moe se rei da je kljuno pitanje ove rasprave denisanje religije. Da li je moderno drutvo sekularizovano, ili je zahvaeno prosecom sekularizacije, u znatnoj meri zavisi od toga ta se podrazumeva pod religijom, te, stoga, i pod sekularizacijom. Veliki deo rasprave o sekularizaciji rezultat je injenice da postoje razliita miljenja o tome ta je religija.33 Zato se danas vie ne ui, to je molitva, nego se ui moliti i ne postavlja se pitanje postoji li Bog
31 ENR., str. 12. 32 S. Hantington, Sukob civilizacija (i preoblikovanje svetskog poretka), Podgorica, CID, 1998, str. 105. Kao primjer Hantington navodi da se u Latinskoj Americi broj protstanata od 1960. do 1990. popeo sa 7 na 50 miliona. Razlog ovog uspjeha se nalazi u sporosti Katolike crkve u slaganju sa tehnologijama urbanog ivota i sposobnosti protestantske crkve da odgovori na osnovne potrebe linosti ljudsku toplinu, isceljenje, duboko duhovno isceljenje (str. 108). 33 M. Hamilton, op. cit., str. 306. 33

nego jednostavno kako se Bog moe iskustveno doivjeti, kako se moe doi s njim u dodir.34 Neki istiu da je sekularizacija pojava koja dovodi u pitanje religioznost ljudi umanjujui znaaj religije za njih. I, kada je rije o novim religijskim pokretima, oni koji brane stav o sekularizaciji, istiu da, iako snano utiu na ivot svojih sljedbenika, ipak novi religijski pokreti postaju drutveno perifernim i marginalnim drutvenim pojavama. S druge strane, kritiari sekularizacije istiu da religioznost i duhovnost ostaju i dalje bitni elementi ivota savremenog ovjeka. Doista, tradicionalne religije dolaze u krizu, ali religija ne nestaje, nego se preusmjerava pa i kroz djelovanje novih religijskih pokreta.35 Mnogi novi religijski pokreti odbacuju sekularnost, univerzalizam i zapadni nain ivota, njegovu kulturu i duhovnost. Otuenje lanovi novih religijskih pokreta su najee samci, privremeno nezaposleni, osobe koje trae posao, osobe koje nemaju stalno mjesto prebivalita, adolescenti, osobe krize srednjih godina, iz srednjeg sloja, labilne i otuene osobe.
Lj. Plako, Religioznost u malim vjerskim zajednicama Zagreba, Zagreb, IDIS, 1991, str. 69. 35 E. Gidens, op. cit., str. 566.
34

34

Otuenost je takoe bitna determinanta i pojave sekti, odnosno ulaska ljudi u njih. A, kako mnoge sekte razvijaju kolektivni, lokalni, komunalni pristup organizovanja i djelovanja, razumljivo je da je taj osjeaj pripadanja lokalnoj zajednici znaajan faktor opredjeljivanja ljudi za sekte i njihovom okretanju prema njima. Otuenje (alijenacija) izmeu ljudi moe biti uzrok pristupanja osoba novim religijskima zajednicama, vjerskim pokretima, sektama. From se bavio subjektivnim problemom otuenja odreujui ga kao nemogunost osobe da postane ono to jeste ljudsko bie koje bi ostvarilo temeljne ljudske potrebe za identitetom, integracijom, stvaralatvom (dakle, one potrebe zbog ijeg nedostatka treba objasniti razloge pristupanja vjerskim zajednicama). Egzistencijalistiki lozo su istakli da je ovaj ivot ivot apsurda, munine i straha od besmisla i kratkoe trajanja, to navodi osobe da se priklanjaju nekim izazovnim grupama koje obeavaju spas i rjeenje ezistencijalnih problema. Lipovecki je isticao da je ovo doba doba praznine, to je takoe bitan uslov nastanka vjerskih zajednica. Danas postoji sve vie usamljenika (Pol Valeri) koji lutaju u potrazi za duhovnou, ljudskom toplinom to neke navede i na put koji vodi u nove religije, sekte i alternativne duhovne pokrete. Jer ovjek ne moe samo da ivi od materijalnih sredstava obezbjeenja egzistencije; njemu su neophodni i razlozi za ivot i, kada bi ti razlozi izostali, sekte bi imale lijepu budunost.36
36

. Vernet, op. cit., str. 123-124. 35

U odnosu na religijsku pripadnost iz koje dolaze, najvie je onih koji su pripadali jevrejskoj religiji, a zatim oni koji su pripadali protestantizmu i katolianstvu (Rimokatolikoj crkvi). Upravo, jedan od znaajnih razloga zbog kojih se osobe priklanjaju sektama, vjerskim zajednicama i novim religiskim pokretima odnosi se i na rigidnost crkvi i njihovu nesposobnost da zadovolje religijske potrebe vjernika, posebno emocionalne i afektivne.

Deprivacija i socijalna ekskluzija Pod pojmom deprivacije ili uskraenosti (l. deprivatio lienost, uskraenost, liavanje, izuzimanje) podrazumijeva se iskljuenost iz poeljnih vrijednosti, odnosno stanje nezadovoljenja ljudskih potreba, stanje u okviru kojeg drutvena dobra nisu svima podjednako dostupna kako bi se njima mogle zadovoljiti potrebe. Dakle, pojam deprivacije ili uskraenosti (lienosti) se koristi kada je rije o nepovoljnom poloaju u kojem osobe ostaju sa nezadovoljenim ili nepodmirenim potrebama, interesima, oekivanjima. Bez obzira na vrstu uskraenosti (ekonomsku, politiku, drutvenu, ziku, psihiku, etiku), svaka od njih moe dovesti do nastanka razliitih vjerskih organizacija i religijskih pokreta i ukljuivanja osoba u njih. Mnogi religijski pokreti u obliku sekti nastaju tamo gde je prisutan podsticaj ekonomske uskraenosti, u obliku crkvi tamo gde je ta
36

uskraenost drutvene prirode, dok kultovi nastaju u uslovima psihike uskraenosti.37 Teko bi se moglo prihvatiti prethodno stanovite o uticaju posebnog tipa uskraenosti na oblik vjerske organizacije jer jedan tip uskraenosti ne mora da bude iskljuivo determinantan faktor pojave nekog posebnog oblika vjerskog organizovanja jer on moe isto tako da uslovi nastanak vjerske organizacije i ulazak osoba u neku drugu organizaciju. Ekonomska ili psihika uskraenost moe istovremeno da bude podsticajan faktor crkvene ili sektake organizacije, kao i organizovanja alternativnih duhovnih pokreta. Obino se smatra da je nedostatak - korijen fundamentalistikih (pa i sektakih) pokreta i da se taj nedostatak ne moe lako objasniti zikim ili ekonomskim liavanjem, nego nedostatkom starih drutvenih struktura koje su ranije pruale sigurnost i ulijevale povjerenje. Novi oblici komunikacija i porast stanovnitva izazivaju velike poremeaje, linu nesigurnost, izolaciju, razoaranost i napetost koja vodi u fundamentalistike pokrete. S druge strane posmatrano, ne mora sirotinjsko liavanje samo da dovede do vjerskog fundamentalizma; to moe da bude i relativno lagodan i luksuzan ivot.38

Cf. M. Hamilton, op.cit., str. 392 (podvukao B. K.). 38 M. Daglas, S. Nej, Osobe koje nedostaju (kritika drutvenih nauka), Beograd, Samizdat B92, 2003, str. 125-126.
37

37

Reakcija na kontrakulturu Novi religijski pokreti su predstavljali reakciju na kontrakulturu. Odbacivanje normalnog pristojnog drutva od strane kontrakulture su novi religijski pokreti preinaili u novi stav odbacivanja anarhinog, nedisciplinovanog i samounitavajueg naina ivota koji je zastupala kontrakultura. Kontrakultura je dovela do haosa i poremeaja linog ivota i linih odnosa, loeg iskustva sa drogom, duevnih oboljenja, drutvene izolacije, nepovjerenja i usamljenosti. Poetni radikalistiki zanos pretvoren je u komercijalizaciju i iskoritavanje kontrakulture i njeno izopaavanje u pomodnost. Bio je to kraj kontrakulture a poetak dramatinog rasta novih religija, alternativnih duhovnih pokreta i sekti. Na fenomen sveopte otuenosti, kontrakultura je odgovarala isticanjem znaaja tolerancije, neposrednosti, zajednitva, slobode i ljubavi. No, i pored plediranja na tim vrijednostima, kontrakultura je dovela do poremeaja linog ivota, loeg iskustva sa drogom, haosa i kontrakulturnog poremeaja u linim odnosima, duevnih oboljenja i potpune drutvene izolacije, nepoverenja i usamljenosti. Najveu ironiju predstavljala je sveopta komercijalizacija i iskoritavanje kontrakulture i njeno izopaavanje u obinu pomodnost. Tada je broj novih lanova sekti poeo dramatino da raste.39
39

M. Hamilton, op. cit., str. 421.

38

Sekte su zadrale neto od kontrakulture: antimaterijalizam, antibirokratizam, komunitarizam. Ali, dok je kontrakultura glorikovala zatitu individualnosti, ono to je kod sekti bilo drugaije upravo se odnosilo na potpuno potinjavanje i podreivanje linosti vrijednostima discipline, reda, naina ivota zajednice, prihvatanje harizmatine uloge duhovnog voe. Sekte su preokrenule vrijednosti kontrakulture dajui im novo znaenje. Sloboda i neposrednost su stvarni samo ako podrazumijevaju dobrovoljno potinjavanje redu i disciplini. Slobodu u stilu hipija smatrale su prividnom i nedovoljnom. U hegelijanskom stilu da se sloboda ostvaruje u dravi, sekte su smatrale da se sloboda ostvaruje potinjavanjem odreenom autoritetu i da se potvruje odricanjem prava na nju samu. Potinjavanje primjerenom harizmatinom autoritetu u sutini nije potinjavanje ve najvii stepen oslobaanja. Samoostvarenje se postie posveenou ciljevima grupe, a ne zadovoljavanju udi pojedinca.40 Neke kontrakulturne rok grupe i njihovi tekstovi su podraavali sektake ideje. Poruke nekih kompozicija rok grupa su satanistike. Poznate svjetske grupe za koje se smatra da pripadaju satanizmu su: Led Cepelin, KISS (Kings in Service to Satan), Rolingstounsi, ABBA, Bee Gees, Queen, Blek Sabat, Venom, Slejer, Sodom, Mersiful fejt. Rok muzika je u dobroj mjeri eksploatisala potrebe mladih i tako ih odvajala od porodice i zajednice.41
40 41

M. Hamilton, op. cit., str. 421-422. S. Frit, Sociologija roka, Beograd, 1987, str. 248-249. 39

U 1968. godini Bitlsi borave u Indiji oduevljavajui se istonjakim duhom. Dord Harison je 1969. godine snimio maha-mantru i album Godess of Fortune (Boginja sree). Pjesme, kao to su All Things Must Pass, Living in a Material World i My Sveet Lord imale su krinaistiki prizvuk. Pol Makartni je plou This One obloio omotom na kojem Krina svira a labud ga nosi. Od kada su Don Lenon i Dord Harison, kao i njihova rok grupa Bitlsi podrali i propagirali sektu Hare Krina, ona je postala miljenik rok muziara. Bitlsi su bili opredjeljeni i za transcendentalnu meditaciju od kada je ona i zadobila svetsku promociju i popularnost.42 Krinaisti su imali uticaj i na Eni Lenoks, Ninu Hagen, Boj Dorda, i druge. U kompoziciji Revolution se Bitlsi distanciraju od pobune i revolucije zagovarajui konformistiko prihvatanje Ustava i Institucija. I to je naznaka poetka kraja kontrakulture, ali i grupe Bitsli. U pjesmi Imagine (Zamisli) Don Lenon alje Marksove poruke za kojeg se smatra da je bio satanista, a marksizam u funkciji satanizma u ostvarenju projekta novog svjetskog poretka.43 Pristalice okultistikih i satanistikih sekti vole da sluaju muziku koja ismijava hriansku tradiciju, naroito hevi metal grupe i potkulture hevi metal i blek metal u koje spadaju grupe: Blek sabat, Venom, Slejer, Sodom, Mersiful fajt. Dio teksta jedne pjesme glasi: Ja sam prokleti antihrist, vjerujem samo u zlo, pljujem na crkvu.
Z. Miloevi, op. cit., str. 92. Cf. Eperson R., Nevidljiva ruka, Beograd, Plavi krug, 1999, str. 226-228.
42 43

40

Na ovom mjestu treba pomenuti i - New Age (Novo doba). On predstavlja skup teorija ili metoda kojima se na nestandardizovane naine trae reenja ovekovih problema i, u okviru globalne vizije svijeta, istiu veze izmeu sveta i pojedinca.44 Ima vie razloga zbog kojih je New Age obnovljen u periodu kontrakulture. Prije svega, rije je o razoaranosti u industrijsko drutvo koje je nemono da zadovolji autentine potrebe ljudi i rijei civilizacijske probleme. Takoe, rije je i o odbacivanju nauke i naunih dostignua na Zapadu, a naroito kartezijanizma iji je razum saveznik kapitalistikog sistema koji je doprinio materijalnom napretku, ali ne i razvoju linosti. I razoaranost hrianstvom, koje nije uspjelo da pojedincima pomogne u rjeavanju njihovih konkretnih problema, je jedan od tih znaajnih razloga obnavljanja New Age-a. Upravo je zato New Age bio sklon da se prikloni pobunjenicima kontrakulture kojima su bila interesantnija neka nova i ivopisnija vjerovanja, kao i interesovanja za neke naune aktivnosti (npr. astrologiju).45 Osim prethodnih razloga, ima miljenja da, s obzirom da projektanti novog svjetskog poretka nastoje da stvore svjetske institucije kao to su svjetska vlada, banka, sud, armija, obrazovne institucije, oni nastoje da stvore i svjetsku religiju. Ta nova religija novog svjetskog poretka je pokret New Age koja e ukinuti tradicionalne crkve.46
K. Sen-en-Polen, Kontrakultura, Beograd, CLIO, 1999, str.159. 45 K. Sen-en-Polen, op. cit., str. 160-161. 46 Z. Miloevi, Politika i teologija, Ni, Gradina/JUNIR, 1994, str. 119.
44

41

42

2. ODNOS PREMA NOVIM RELIGIJAMA

43

44

Hrianstvo na Zapadu doivljava pad, pokreti kao Jehovini svjedoci i Crkva Isusa Hrista posljednjih dana, te alternativni pokreti i paganstvo porast. Od Konstantinovog doba pa do danas, hrianstvo je izgubilo ekskluzivnost i hegemoniju Zapadnog religijskog djelovanja jer je znatno porastao broj nehrianskih i neortodoksnih hrianskih religija koji nastoje pridobiti javnost i pristalice. Neki su proglaavali godinu nestanka religije te je, tako, Toma Vulston jo 1710. godine pisao da e hrianstvo nestati 1900. godine. Ali, prema anketi o vjeri u Boga, obavljenoj s kraja XX vijeka, ispitanici su u jednom dijelu Evrope potvrdno odgovorili, i to: 96% u Irskoj; 83% u Italiji; 81% u paniji; 80% u Portugalu; 76% u Finskoj; 71% u Engleskoj; 63% u Belgiji; 57% u Francuskoj; 45% u vedskoj.47 Iako je zapadalo u krizu i stagnaciju, hrianska religija nije nestala. Danas i ona, kao i druge religije, imaju nove religijske izraze. Kriza religije u zapadnim drutvima druge polovine XX vijeka iznjedrila je mnoge religije, religijske i alternativne duhovne pokrete i sekte. Svojim devijantnim djelovanjem neke sekte su uznamirile javnost. Nisu sve miroljubive i takve da se bave svojom normalnom duhovnou. U
G. Davie, Religion in Modern Europe (A Memory Mutates), Oxford, Oxford University Press, 2000, p. 3.
47

45

nekima su prevladavali pokvarenost, gramzivost, prostitucija, prosjaenje, homoseksualizam, narkomanija, kolektivna histerija i ludilo, pa ak i zloini. Neke sekte su optuivane za razne nelegalne aktivnosti: prodaju droge i trgovinu narkoticima i oruja, ugroavanje zdravlja, nasilje, ubistva, samoubistva, podsticanje na samoubistvo i ubistvo, ugroavanje javnog reda i mira, terorizam, prosjaenje, prostituciju, utaju poreza, kontrolu uma, nansijsku megalomaniju i prevare, obmane, trgovinu bijelim robljem, politike intrige, zlostavljanje djece, itd. Razliite su sekte, a i razliite su im forme i metode djelovanja i to zavisi od situacije, obrazovanosti, mentaliteta osoba, itd. Bez obzira na sve te razlike, neke sekte zavode, upotrebljavaju i zloupotrebljavaju ljude, uzimaju imovinu istiui da je bogatstvo veliki porok. Za voe nekih vjerskih sekti se istie da su najee prevaranti koji stiu veliko bogatstvo od svojih vjernika postajui tako veoma imuni ljudi. Za mnoge voe se smatra da su mentalno poremeene osobe koje, kad se ili zasite takvog ivota ili shvate da su im nepotene namjere od strane masa shvaene, obino sebi oduzimaju ivot zahtijevajui to isto od svojih vjernika.48 Odreeni nivo devijantnosti, pa i kriminaliteta, su prisutni kod pripadnika nekih sekti, ali su oni nii meu pripadnicima sekti nego inae.49 lanovi radikalnih sekti apokaliptikih ubjeenja vjeruju da su obuzeti demonima i demonskim silama,
48 49

V. Petkovi, Verske sekte, Vaseljenja, br. 4, str. 31. M. Ivanovi, Religioznost i kriminalitet, Beograd, Institut za kriminoloka i socioloka istraivanja, 2008, str. 47.

46

da je kraj svijeta blizu, i zato moraju da budu spremni za rtvu, pa i gubitak ivota, kako bi otklonili strah. Mnogi tako ive u strahu utemeljenom na osjeaju paranoine manije proganjanja i zato prikupljaju oruje kojim, kako misle, postaju spremni za ubijanje i ratovanje. Posljedica ovakvih ubjeenja su evidentni u stranim bilansima masovnim ubistvima, pa i samoubistvima. Neke sekte propagiraju terorizam, suicid, ire ideje o besmoslenosti ivljenja. Mali je broj sekti koje koriste nasilje u svojim vjerskim ceremonijama i ritualima a, ako ga i koriste, onda to nasilje ima teroristika svojstva. Zato je jedina savremena sekta koja je sprovodila terorizam Aum Shinrikyo (Vrhovna istina).50 Da bi ilustracija o tamnoj strani djelovanja nekih sekti bila potpunija, naveemo ukratko poznatu listu masovnih ubistva i samoubistva koje su poinile neke sekte: 11. avgusta 1969. godine su ubijene 4 osobe (i gravidna ena) u Los Anelesu; 20. novembra 1978. u selu Donstaun u Gvajani je 913 lanova Hrama naroda Dima Donsa izvrilo masovno ritualno samoubistvo; osamdesetih godina prolog satanisti su ritualno ubili 15 osoba; stoljea

1987 - u smrt su otila 32 lana kulta Park Sun-ja iz Koreje;

D. Simeunovi, Terorizam, Beogad, Pravni fakultet, 2009, str. 235-236.
50

47

 28. februara 1993. godine je, oekujui smak svijeta, preko 86 lanova (17 djece) komune Loza Davidova (Davidova grana) u Teksasu (SAD) izgorjelo u poaru koji je podmetnuo voa David Kore; 1993. godine u kasarni u Vranju je pripadnik Crne rue ubio 7 vojnika, a zatim izvrio samoubistvo; nekoliko dana kasnije slino se dogodilo i u apcu; 1994. godine 74 lana je sa svojim voom sekte Solarnog hrama izvrilo kolektivno samoubistvo; 29.09.1994. godine je pripadnik sekte uzrokovao samoubistvo 53 osobe u Kanadi, a istog dana ista sekta je dovela do samoubistva 22 osobe u vajcarskom selu Seiri, to se ponovilo u jesen 94 na istom mjestu; 20. marta 1995. godine pripadnici sekte Aum Shinrikyo su podmetnuli otrovni plin sarin koji je usmrtio 12 i povrijedio preko 5500 osoba, a neto kasnije su podmetnuli plin u drugom gradu, od kojeg je umrlo 7 osoba; 1995. godine je u vajcarskoj 69 lanova Kulta nebeskih vrata izvrilo samoubistvo; 1995. godine kod sela San Pjer de Peren u francuskim Alpima je u ritualnom obredu poginulo 16 osoba (troje djece); 22. marta 1997. godine u kanadskoj provinciji Kvebek je u ritualnom samoubistvu izgubilo ivot 5 pripadnika Reda sunevog hrama;
48

 27. marta 1997. godine u San Dijegu u Kaliforniji (SAD) je 39 (21 ena i 18 mukaraca) pripadnike sekte Rajska vrata izvrilo samoubistvo; nad dvjema osobama su pronaeni tragovi nasilja to je znailo da su ubijene, dok su ostali izvrili suicid; 2000. godine u Kanungu (Uganda) je preko 500 osoba izvrilo samoubistvo, itd.51 Otkud ta potreba za nasiljem? Da li ba zbog toga to se misli da je sekta manjina koja izraava potpuno neslaganje sa okruenjem i koja zato ne moe oekivati da e ostvariti svoje ciljeve normalnim sredstvima pa, onda, u tom izraajnom neslaganju sa drutvenim okruenjem, posee za drugim sredstvima pa i oajnikom nasilju?52 Kritiari novih religija, religijskih pokreta i sekti kao argumante za svoj stav navode slijedea negativna svojstva, kao to su: pogrenost uenja; razaranje psihikog zdravlja lanstva, deprivacija (sna, hrane), razvijanje psihoze Apokalipse, nametanje strahova; psiholoka manipulaU SAD godinje pogine preko 50.000 osoba koje pripadaju satanistikim sektama. Potpunije o kultovima, sektama i nasilju vidjeti u: ENR; O. Platonov, Zato e propasti Amerika, Beograd, Altera, 2001, str. 77, pass; Poslednje misterije sveta, Beograd, Mladinska knjiga, 2008, str. 163169; J. iri, Religija i kriminalitet, ARHIV, br. 4, 1998, str. 106, pass. 52 M. Daglas, S. Nej, op. cit., str. 127.
51

49

cija (mind control), kontrola uma i ispiranje mozga (brainwashing);53 isticanje doktrine harizmatinog liderstva (rer-princip), dominacija voe i subordinacija lanstva (podreenost i nadreenost kao izrazi nedemokratinosti unutranje organizacije), svoenje potreba lanstva na interes voa ili religijske zajednice; fanatizam; nansijska megalomanija i prevare, nansijska eksploatacija lanstva, prisvajanje imovine, ustupanje imovine i novca, iskoritavanje starih osoba (npr. prepisivanjem imovine), gomilanje novca, diskriminacija pri zaposlenju (samo lanoPreobraanje predstavlja promjenu linosti usvajanjem nove religiozne svijesti. Proces preobraanja se odvija u etapama: novi lan je pohvaljen to je odluio da prihvati novo drutvo, obasipan ljubavlju (love bombing) i panjom, daje mu se hrana i lijekovi. Zatim slijedi faza intelektualnog bombardovanja u kojoj se u ambijentu stroge izolacije vri pranje mozga (brain washing) koje ima za cilj potpuno naputanje ranijeg vjerovanja, naputanje prijatelja, rodbine, pa i porodice, ako prihvataju ideje sekte. Najee se deava posjeivanjem domainstva. Uz poetni razgovor, potencijalni preobraenik doputa ponovnu posjetu ljudima iz sekte, upoznaje ih, stie njihovo povjerenje, prihvata njihove stavove, odlazi na sastanke sekte, upoznaje lanove, proiruje mreu poznanstava i druenja, uestvuje u radu grupe i poinje prihvatati njihove stavove i vrijednosna opredjeljenja. U mnogim sektama se obavlja pranje mozga novih lanova. Ulazak u sektu istonjakog karaktera za zapadnjake predstavlja traumatian skok u jednu sasvim nepoznatu i stranu kulturu. Tehnologija preobraanja ukljuuje tehnike bombardovanja ljubavlju, udvarakog primamljivanja, zavoenja, ispiranja mozga, deprogramiranja.
53

50

vi religijskih zajednica mogu dobiti posao); preuzimanje privrednih objekata; nezakonite, nelegalne radnje (prostitucija, prosjaenje, trgovina narkoticima, bijelim robljem i orujem, nasilje, teror, ubistva i samoubistva, nasilno preuzimanje vlasti, amoralnost heteroseksualnost, poligamija, grupni seks, perverzije, seksualno zlostavljanje i seksualne izopaenosti - seksualno optenje lanova sekti, grupni seks u stanovima komunama); netolerantnost i maniheizam (u smislu da su njihovi lanovi posveeni, a drugi graani drugog reda); nasilje u porodici - svae u porodici izmeu lanova sekti i onih koji to nisu, tiranija lanova sekti u kui, isticanje stereotipnih razlika izmeu polova; negiranje seksualnosti; izbjegavanje obaveza jednog suprunika koji je u nekoj religijskoj zajednici spram drugog koji nije, budue suprunike bira voa religijske zajednice, potiskivanje seksualnosti ili insistiranje na seksualnom promiskuitetu i prostituciji; razaranje nacionalne, etnike, duhovne, kulturne supstance; nametanje osjeaja krivice zbog prethodnog dijela ivota; nuenje zaborava i zaobilaenje ivotnih problema, ugroavanje zdravlja, problematine terapije, lijeenja; nestanak osoba - izvlaenje lanova sekti iz demonske eljusti porodice i rodbine;
51

 ugroavanje javnog reda i mira - skrnavljenje vjerskih objekata, crkava, bogomolja, grobalja; lano predstavljanje (naunici, umjetnici, dobrotvorne i humanistike organizacije); obmane, politike intrige; tekoe izlaska iz sekti. Da li su sekte i novi vjerski pokreti opasni? Neke se odlikuju anticivilizacijskim, antiliberalnim, antihrianskim postupcima koji ugroavaju ljudska prava i slobode. Zato neki teoretiari koriste izraz destruktivne sekte a neki, opet, naziv totalitarne sekte. Rije je o sektama u kojima harizmatska linost ima apsolutnu dominantnu ulogu u odnosu na lanstvo. Pojedine sekte egzistiraju kao totalitarne sekte, odnosno kao sekte u kojima se njihovi lanovi nalaze kao u totalnoj instituciji. Izraz totalitarne sekte odnosi se na sekte sa harizmatskim liderima koji sektu pretvaraju u totalnu instituciju u kojoj lanovi gube svoj dotadanji identitet zadobivajui jedan sasvim novi identitet koji je apsolutno podreen totalitarnoj sekti. Posebna kritika je upuena satanistikim sektama. Kao to neke sekte vernika umesto izbora dobrog boga za predmet oboavanja izaberu sotonu koga smatraju boanstvom i kojem slue ispunjavajui njegove zapovesti sa stanovita psihijatrije to moe biti racionalizacija da se opravda robovanje strastima ili sluenje depriviranom odnosno bolesnom umu.54
54

V. Stanovi, Politike ideje i religija, t. II, str. 88-89.

52

Mnoge sekte su ekskluzivne zajednice koje od svojih lanova zahtijevaju da se izdvoje iz drutva. Tako one zabranjuju druenje sa onima koji nisu lanovi sekte, namee zabrane, propise i obaveze u smislu noenja odjee, uzimanja ili zabrane uzimanja neke hrane i pia. Veliki je uticaj sekti na moderno drutvo. Doista, neke od njih stvaraju probleme u drutvu i zato drava preduzima odreene mjere kako bi zatitila graane, njihova prava na slobodno ispovijedanje religije, ali i prava na ivot, slobodu, dostojanstvo, porodicu, pravo na privatnu svojinu i pravo na ispoljavanje osjeanja i nacionalnog i sopstvenog identiteta. Treba rei da je nepravedno osuivati svaku sektu, jer neke nastoje ostvariti pozitivne ciljeve i unaprijediti drutvo. Ipak, mnogi kritiari sekti smatraju da one vie nisu problem jedne zemlje ili naroda, ve da predstavljaju univerzalni i globalni problem jer razaraju osnovne drutvene i dravne vrijednosti i da su, zato, postale opasnost za drutvo i dravu. Prvo ukazivanje na drutveni problem sekti desilo se u Francuskoj 1983. godine kada zapoinje i pravno sankcionisanje borbe protiv totalitarnih sekti, a ve 2001. godine je francusko pravosue procesuiralo 160 krivinih dijela sekti iji su se motivi odnosili na vjersko uenje. Skuptina Savjeta Evrope je 1982. godine usvojila deklaraciju u kojoj izraava uznemirenost od djelovanja totalitarnih i destruktivnih sekti. U dokumentu O ograniavanju u presjecanju djelatnosti sekti (1996) istie se da vjeske sekte naruavaju osnovna ljudska prava, seksualno zloupotrebljavaju, da
53

osobe nezakonito liavaju slobode, bave se trgovinom ljudi, oruja i narkotika, podstiu nasilje, ire rasistike ideje, itd. Prema ruskoj Koncepciji nacionalne bezbjednosti i suprostavljanju religioznom ekstremizmu (2000), sekte su dole iz inostranstva s ciljem da razore ruski pravoslavni nain miljenja i obrazac ivota, da urue Rusku pravoslavnu crkvu, oslabe rusku naciju i dravu.55 U nastojanju da se kontolie djelovanje vjerskih zajednica u Austriji je 1998. godine doneen Zakon o pravnom poloaju optina religioznog korijena. U njemu se posebno naglaava da vjersko uenje ne smije dolaziti u sukob sa zakonom i interesima drutvene bezbjednosti, drutvenim poretkom, zdravljem, pravima i slobodama ljudi. U Poljskoj je formirano posebno odjelenje za borbu protiv religioznih sekti...

Z. Miloevi, Sekte i demokratija, abac, VHT, 1999, str. 5.

55

54

* * * *

Danas na Zapadu tradicionalne hrianske crkve nemaju vie onu ekskluzivnu hegemoniju. Pojava velikog broja vjerskih zajednica, novih religija i religijskih pokreta, sekti i alternativnih pokreta, govori o postojanju snanog religijskog pluralizma na Zapadu. Nove religije, religijski pokreti, sekte i alternativni duhovni pokreti postali su predmetom zanimanja mnogih strunjaka sociologa, lozofa, psihologa, psihijatara, teologa, pravnika, politiara i dravnika. Zbog nekih destruktivnih radnji, ugroavanja reda, ljudskog dostojanstva, prava i sloboda ljudi, socijalno-patolokih i psiho-patolokih pojava, neki su postali i predmetom policijskog nadzora, zakonodavnog djelovanja i zabrana. Drutveni, kulturni, ideoloki, politiki i duhovni pluralizam koji se sve vie razvija u modernim drutvima, daje mogunost raznovrsnijih religijskih opredjeljenja. Vjerska tolerancija i kulturni i religijski pluralizam pogoduju nastanku novih religija, religijskih orijentacija i pokreta, sek55

ti. Iskljuiva i netolerantna shvatanja zavravaju inkvizicijama, ekskomunikacijama, progonima, pogromima, genocidom. Zato je neophodna tolerancija drave i drutva prema pozitivnom djelovanju religijskih grupa. Ustavi demokratskih drava garantuju postojanje vjerskih prava i sloboda, lino pravo svakog graanina da pripada religiji koju eli, pravo religijskih zajednica da slobodno obavljaju obredne radnje. Jasno je da je, s druge strane posmatrano, obaveza vjerskih zajednica da se registruju i dravi prijave svoje objekte, status, prihode i osnovne dogme, kako bi se i drava i drutvo zaititli od djelovanja opasnih vjerskih organizacija. Tako se pokazuje da vrijednosni odnos prema novim religijskim pokretima ne treba biti unidimenzionalan jer su oni raznoliki i onda negativan sud o jednom pokretu nuno implicira negativan sud o svim pokretima. Ovaj metodski pars pro toto, kao i svaki slian njemu je potpuno pogrean.

56

LITERATURA Acquviva S. Pace E., Sociologija religije, Zagreb, Zavod za sociologiju, 1996. Armstrong K., Bitka za Boga, Sarajevo, TDK ahinpai, 2007. Baril R., Novi svetski poredak, Beograd, Preporod, 1994. Barker A., Novi religijski pokreti: praktini uvod, Ni, Zograf, 2004. Bartz W., Sekte danas, Zagreb, Kranska sadanjost, 1994. Berger P.L., Desakralizacija sveta, Novi Sad, Mediterran, 2008. Benc E., Nove religije, Beograd, igoja tampa, 2005. Beznjuk D., Uvod u socologiju religije, Beograd, IPS, 2004. Blagojevi M., Religija i crkva u transformacijama drutva, Beograd, Filip Vinji, 2005. Bangen M.B., Hinduizam svetske religije, Beograd, igoja tampa, 2002. Bauman Z., Marksistika teorija drtva, Beograd, Rad, 1996. Brankovi T., Novi religijski pokreti u Srbiji, Religija i tolerancija, br. 5, 2006. Bruce S., Sociologija, Sarajevo, ahinpai, 2005. Buber M., Dva tipa vere: Problem oveka, Beograd, Zepter International, 2000. Bul M. Lokar K., Vrata koja se okreu studja o adventistikim obraenicima i otpadnicima, Teme, 32 (2).
57

 Bus A. E., Maks Veber i Azija, Ni, Gradina\Junir, 1994. Crkva, verske zajednice, mediji i demokratija, (Ur. D.B. orevi), Novi Sad, Novosadska novinarska kola, 2004. Cvitkovi I., Religije suvremenoga svijeta, Sarajevo, DES, 2010. Cvitkovi I., Rijenik religijskih pojmova, Sarajevo, DES, 2005. Cvitkovi I., Sociologija religije, Sarajevo DES, 2007. Cvitkovi I., Socioloki pogled na naciju i religiju, Sarajevo,DES, 2005. Daglas M. Nej S., Osobe koje nedostaju: kritika drutvenih nauka, Beograd,Samizdat B92, 2003. Davie G., Religion in Modern Europe. A Memory Mutates,Oxford, Oxford University Press, 2000. Debeljak A., Suvremeni fundamentalizam i sveti rat, Zagreb, Naklada Jasenski i Turk, 2003. Dejvi G., Religija u suvremenoj Europi: Mutacije sjeanja, Zagreb, Golden marketing-Tehnika knjiga, 2005. Dimitrijevi V., Od Elvisa do Antimadone, Beograd, Zadubina Hilandara, 1997. Dirkem E., Elementarni oblici religijskog ivota, Beograd, Prosveta, 1982. Dojon ., Bila sam Jehovin svjedok (ispovest o jednoj zabludi), Kragujevac, Kaleni 1987. Dugandija N., Boja djeca. Religioznost u malim vjerskim zajednicama (uz zagrebako istraivanje), Zagreb, CDD, 1990. Dugandija N., Kriza i religija, Zagreb, kolske novine, 1989. Dugandija N., Starost i religija, Zagreb, kolske novine,1991.
58

 Dugandija N., Svjetovna religija, Beograd, Mladost, 1980. Duani S., Porodica i religioznost, Banja Luka, Centar za kulturni i socijalni popravak, 2009. Domi V., Sekte, satanizam i lani proroci, Kraljevo, Eparhija ika, 1994. orevi D.B., Proroci nove istine: sekte i kultovi-ta treba da znamo o novim religioznim pokretima, Ni, JUNIR/Drutvo za zatitu i unapreenje mentalnog zdravlja dece i omladine, 1998. orevi D.B., Sekte i kultovi, Beograd, arko Albulj, 2003. urevi-Stojkovi B., Pazi sekta, Beograd, Atrijum, 2004. urevi-Stojkovi B., Verske sekte i pokreti. Lovci na due, Begrad, 1998. Eagleton T., Sveti teror, Zagreb, Naklada Jesenski i Turk, 2006. Elijade M., Okultizam, magija i pomodne kulture, Zagreb, 1981. Elijade M., Vodi kroz svetske religije, Beograd, 1999. Enciklopedija novih religija (Nove religije, sekte i alternativni duhovni pokreti), Zagreb, Naklada Ljevak, 2005. Enciklopedija politike kulture, Beograd, Savremena administracija, 1993. Enciklopedija ivih religija, Beograd, Nolit, 1990. Eperson R., Nevidljiva ruka, Beograd, Plavi krug, 1999. Esposito L. J., Islamska prijetnja mit ili stvarnost, ivinice, 2001.
59

 Flere S. Panti M. Kokovi D., Male verske zajednice u Vojvodini, Novi Sad, 1986. Frit S., Sociologija roka, Beograd, 1987. Fromm E., Psihoanaliza i religija, Zagreb, Naprijed, 1984. Gahogen D., Interpersonalno i grupno ponaanje, Beograd, Nolit, 1978. Gidens E., Posledice modernosti, Beograd, Filip Vinji, 1998. Gidens E., Sociologija, Beograd, Ekonomski fakultet, 2005. Goe M., Raaravanje sveta: Politika istorija religije, Beograd, Filip Vinji, 2006. Hamilton M., Sociologija religije: teorijski i uporedni pristup, Beograd, CLIO, 2003. Hantington S., Sukob civilizacija i preoblikovanje svetskog poretka, Podgorica, CID, 2000. Haralambos, H. M. Horborn M., Sociologija teme i perspektive, Zagreb, Golden marketing, 2002. Haris M., Krave, svinje, ratovi i vetice (zagonetke kulture), Novi Sad, Svetovi, 1995. Holrojd S., Renik ezoterije, Beograd, Nolit, 1995. Ili V., Religija i kultura, Ni, Prosveta, 1995. Inglehart R., Norris P., Sveto i svjetovno: Religija i politika u svijetu, Zagreb, Politika kultura, 2007. Ivanovi M., Religiznost i kriminalitet, Beograd, Institut za kriminoloka i socioloka istraivanja, 2008. Jaki B., Ljudi bez krova, Beograd, Republika, 2002. Jeroti V., Psihologija i religija, Beograd-Zagreb, Svjetlost, 1989. Kider R., Etike dileme, Podgorica, CID, 2006.
60

 Kincler K., Vjerski fundamentalizam, Beograd, CLIO, 2000. Knoblauch H., Sociologija religije, Zagreb, Demetra, 2004. Kokovi D., Sociologija religije i obrazovanja, Sombor, Uiteljski fakultet, 1996. Kovaevi B., Kultura i kontrakultura, Evropski defendologija centar za nauna, politika, ekonomska, socijalna, bezbjednosna, socioloka i kriminoloka istraivanja, Banja Luka, 2012. Kovaevi B. Peri R., Socijalna patologija, Banja Luka, Narodna i univerzitetska biblioteka Republike Srpske, 2009. Kovaevi B., Rok muzika, Banja Luka, Pravni fakultet-Centar za publikacije, 2000. Krov nad glavom ogledi o stambenoj bedi i siromatvu (Prir. M.Babi, S.Vujovi), Beograd, Filip Vinji, 1985. Kuki S., Sociologija: teorije drutvene strukture, Sarajevo, Sarajevo Publishing, 2004. Kultura i religija, Beograd, Radnika tampa, 1981. Kurtz L., Gods in Global Village, California Press, Thousand Oaks, 1995. Kulji R. Risti L. Avramovi Z., Kultura religija, Istono Sarajevo, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, 2008. Lakroa M., New Age: Ideologija novog doba, Beograd, Clio, 2001. Lipovecki ., Doba praznine, Novi Sad, Knjievna zajednica, 1987. Lukovi D.Z., Sekte: prirunik za samoodbranu, Beograd, Dragani, 2003. Lukovi D.Z., Sekte: prirunik za samoodbranu,
61


62

Beograd, Dragani Pravoslavna misionarska kola pri hramu Sv. Aleksndra Nevskog, 2000. Lukovi D.Z., Verske sekte i pravoslavlje, Beograd, IF Arhiepiskopije Beogradsko-Karlovake/ Dragani, 2003. Markovi S. M., Nalije jedne utopije (hrianstvo i marksizam), Beograd, Biblioteka Politika i obraz, 1995. Markovi S. M., Pravoslavlje i novi svetski poredak, Beograd, Biblioteka Politika i obraz, 1995. Markuze H., Kontrarevolucija i revolt, Beograd, Grafos, 1979. Markuze H., Merila vremena, Beograd, Grafos, 1978. Marrs T., New Age Cults and Religions, AustinTexas, Living Truth Publishers, 1990. Matrisciana C., Gods of the New Age, Oregon, 1985. Mekdauel D. D. Stjuart D., Kako razumeti sekte: Prirunik o dananjim religijama, s.l., LDI Veternik, 1997. Milin L., Crkva i sekte, Banja Luka, Romanov, 2001. Milin L., Nauno opravdanje religije crkve i sekte, Beograd, 1986. Milosavljevi., Devijacije i drutvo, Beograd, Dragani, 2002. Miloevi Z., Crkva, nauka i politika, Istono Sarajevo, Filozofski fakultet, 2005. Miloevi Z., Okultizam dravna religija? Brko, Srpska pravoslavna crkvena optina Brko, 2002. Miloevi Z., Politika i teologija, Ni, Gradina/ JUNIR, 1994. Miloevi Z., Religija novog svetskog poretka, abac, Beli aneo, 1999.

 Miloevi Z., Sekte i demokratija, abac, Via hemijsko tehnoloka kola, 1999. Miloevi Z., Verske sekte i kultovi (Rasprava o nekim hrianskim, istonjakim i okultnim sektama i kultovima), abac, Beli aneo, 1997. Miloevi Z., Verske sekte i liberalna demokratija, Srpske organske studije, br. 1-2, 2001. Nauka, religija, drutvo, Beograd, 2002. Od utopije do komara, Cetinje Svetigora, 1997. Parsons T. i dr., Teorije o drutvu (osnovi savremene socioloke teorije), t. I-II, Beograd, Vuk Karadi, 1969. Pavievi V., Sociologija religije (sa elementima lozoje religije), Beograd, BIGZ, 1980. Petkovi, V., Sociologija, Beograd, Ekonomski fakultet, 2001. Petkovi V., Verske sekte, Vaseljenja, br. 4, 1998. Plako Lj., Religija i odgoj, Zagreb, kolske novine, 1991. Plako Lj., Religioznost u malim vjerskim zajednicama Zagreba, Zagreb IDIS, 1991. Platonov O., Zato e propasti Amerika, Beograd, 2001. Podkulture 1 (zbornik tekstova), Beograd, IIC SSO Srbije1985. Poslednje misterije sveta, Beograd, Mladinska knjiga, 2008. Povratak svetog?, (prir. D. B. orevi), Ni, Gradina, 1994. Religija i drutvo, Beograd, Zavod za udbenike i nastava sredstva, 1988. Religija i razvoj, Ni, Junir, 1995. Religija u multikultularnom drutvu (Prir. M. Tripkovi), Novi Sad, Filozofski fakultetSocioloko drutvo Srbije, 2005.
63

 Robertson R., (ed.), Sociology of Religion, Penguin Books, 1985. Roof W.C., (ed.)., World Order and Religion, New York, State University of New York Press, 1991. Roszak T., Kontrakultura, Zagreb, Naprijed, 1978. Semprini A., Multikulturalizam, Beograd, CLIO, 1999. Sen-an-Polen K., Kontrakultura (Sjedinjene Amerike drave, ezdesete godine raanje novih utopija), Beograd, CLIO, 1999. Simeunovi D., Terorizam, Beogad, Pravni fakultet, 2009. Sloboda religije u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, s.a. Spasi B., Zato Srbi nestaju, Kragujevac, 2002. Sprung R., Jehovini svedoci zatvor bez zidova, abac, Beli aneo, 1998. Staklene oi Indije (Pravoslavlje i duhovnost dalekog istoka), Cetinje, Svetigora, 1997. Stanovi V., Politike ideje i religija, I-II, Beograd, Udruenje za politike nauke, 2003. Stark R. B.,O crkvama, sektama i kultovima uvodni pojmovi za jednu teoriju verskih pokreta, Marksistike teme, br. 3-4 1987. unji ., Religija, t. I-II, Beograd, igoja tama, 1988. Tomaevi L., Crkva pred izazvom globalizacije: vrednovanje i kransko propitivanje, Zagreb, Hrvatsko lozofsko drutvo, 2007. Trel E., Crkva i sekta, Beograd, 1969. Trnini D., Religija pred izazovima globalizacije, Banja Luka, Udruenje za lozoju i drutvenu misao, 2010.
64

 Uenje, organizacija i delovanje verskih zajednica i pokreta, Ni, JUNIOR ZOGRAF, 2001. Vasovi M., Karakteristike grupnih identikacija i odnosa prema etnikim grupama izmeu osporavanja i podrke, Beograd, 1997. Veber M., Privreda i drutvo, t. I-II, Beograd, Prosveta, 1976. Veber M., Protestanska etika i duh kapitalizma, Sarajevo, Veselin Maslea, 1989. Vere manjina i manjinske vere, Ni, ZOGRAF, 2001. Vernet ., Sekte, Beograd, Plato/XX vek, 1997. Vjerske zajednice u Jugoslaviji, Zagreb, Bionoza, 1970. Vrcan S., Od krize religije k religiji krize, Zagreb, kolska knjiga, 1984. Vrcan S., Vjera u vrtlozima tranzicije, Split, Dalmatinska akcija, 2001. Vukovi B. Vrcan S., Raspeto katolianstvo, Zagreb, Nae teme, 1980. Vukomanovi M., Religija, Beograd, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, 2004. Vukomanovi M., Sveto i mnotvo: izazovi religijskog pluralizma, Beograd, igoja tampa, 2001. Wittek G., Unutarnja molitva, Beograd, Univerzalni ivot, 1996. Wernette J., Sekte: sve o novim religioznim pokretima i sljedbama, Split, VERBUM, 2006. Zrinak S., Sociologija religije (Hrvatsko iskustvo), Zagreb, Pravni fakultet, 1999.

65

66

Braco Kovaevi NOVE RELIGIJE

Grako oblikovanje: Darko Domazet

tampa: Art print, Banja Luka

Za tampariju: Milan Stijak

Tira: 100

Objavljivanje knjige nansijski je podralo Ministarstvo za nauku i tehnologiju Vlade Republike Srpske 67

CIP - , 29 , Nove religije / Braco Kovaevi. - Banja Luka : Evropski defendologija centar za nauna, politika, ekonomska, socijalna, bezbjedonosna, socioloka i kriminoloka istraivanja, 2012 (Banja Luka : Art print). - 65 str. ; 21 cm Tira 100. - Napomene i bibliografske referense uz tekst. - Bibliograja: str. 57-65. ISBN 978-99955-22-34-6 COBISS.BH-ID 2613784

68