1923-1950 Döneminde Türkiye'de Nüfusu Arttırma Gayretleri Ve Mecburi Evlendirme Kanunu (Bekârlık Vergisi)

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 423
19231950 Dneminde Trkiyede Nfusu Arttrma Gayretleri ve Mecburi Evlendirme Kanunu (Bekrlk Vergisi)
Turkeys Population Growth Policy During The 1923-1950 Period And The Issue Of Compulsory Marriage Law (Bachelor Tax)
ZET
Yaar SEMZ*
ki blmden oluan bu almann giri ksmnda devletin ynetim kadrosunda yer alanlarn nfusun attrlmas ihtiyac ile ilgili grlerine yer verilmektedir. almann birinci blmnde 1923-1950 dneminde Trkiyede nfusu arttrmak iin yaplan dorudan ya da dolayl yasal dzenlemeler ve gsterilen abalar ele alnmaktadr. Bunlarn belli bal olanlarn u ekilde sralamak mmkndr: 18 Mart 1926 tarihli Memurlar kanunu. ok ocuklu hkimlere yardm edilmesi ile ilgili 12 Haziran 1937 tarih ve 3253 sayl kanun. 12 Haziran 1929 tarih ve 1525 sayl halk arasnda yol vergisi olarak bilinen ose ve kprler hakkndaki kanun. 6 Mays 1930 tarih ve 1593 sayl genel salk kanunu. Bu blmde ayrca belediyeler kanununda yer alan saln korunmas ve nfusun arttrlmas giriimleri, gizli nfusun kayt altna alnmas ile yurt dndan gelecek nfusun iskn da deerlendirilmitir. almann ikinci blmnde Trkiyede Bekrlk Vergisinin nasl gndeme geldii ve gelimelerin nasl devam ettii ele alnmaktadr. Burada verginin ilk defa vatan savunmas iin gen nfusa ar ihtiya duyulduu Milli Mcadele yllarnda gndeme geldii vurgulandktan sonra. I. Meclise Canik (Samsun) Milletvekili olarak katlan Hamdi Beyin ilk bekrlk kanunu teklifini 19 Ekim 1920de TBMMye sundu. Onu Erzurum Milletvekili Salih Efendinin 22 ubat 1921deki teklifi izledi. Her iki teklifin I. maddesine gre TBMM Hkmetinin kontrol dhilinde bulunan yerlerde evliliin balang ya 18 sonu 25tr. 25 yan doldurup da mazeretsiz olarak evlenmeyenler bekrlk vergisi ile mkellef olacaklard. O dnemde her iki teklif de yasalamad. Ancak konu 1950ye kadar hi gndemden dmedi. Milli Mcadeleden sonra Anadoluda nfus ok azalmt. Bu nedenle Cumhuriyetin ilanndan sonra nfusu arttrmak iin eitli araylara girildi. Bu aray iinde Yozgat Milletvekili Sleyman Srr Bey ilki 1929 ylnda olmak zere 1932, 1940 ve 1944 yllarnda Meclise bekrlk vergisi iin kanun teklifleri sundu. Sleyman Srr Bey teklifini sunarken bundan bekledii faydalar u ekilde aklamt: ok ocuklu fakir ailelere yardmda bulunmak iin bekrlardan vergi alnmasn teklif ettim. Teklifim bekrlar evlenmee mecbur etmek deil Sadece onlar evlenmee tevik ve ok ocuklu ailelere belli llerde de olsa destek
*
Do. Dr. Seluk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits retim yesi.
424 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
salamak iindir. Konu meclis tutanaklarndan halkn gndemine de yansd. Gazetelerde vergi tasars gnlerce tartld. Anketler dzenlenerek halkn ve aydnlarn grlerine yer verildi. Tartmalar kimine gre bir hayaldi. Onlara gre Trkiyede zaten insanlar yeteri kadar erken yalarda evleniyor ve nfus artn salayacak kadar da ocuk dnyaya geliyordu. Asl sorun doan ocuklarn yaatlamamas idi. Bu yzden bekrlk vergisi koymak yerine doan ocuklarn yaatlmas iin nlem alnmas gerektiini ileri sryorlard. Buna karlk kanun tasarsnn hayata geirilmesi iin uygun zamann beklenmesi gerektiini savunanlar, bekrlardan alnacak verginin ocuk ve anne sal ile ok ocuklu aileler iin harcanacan ileri srmlerdi. Sleyman Srr Beyin teklifi birka defa reddedilmesine ramen 1949 ylnda dolayl ekilde de olsa gelir vergisi kanununun 90. Maddesi ile bekrlk vergisi bekrlk zamm adi ile yasallat. ANAHTAR KELMELER bekrlk vergisi, nfus, anket, meclis, gelir vergisi ABSTRACT This study consists of two parts. At the beginning of this article, the views of the Turkish governing elites of the time have been briefly introduced. They claimed that the population needed to be raised. The first part of the study reviews the political efforts that were undertaken to regulate and raise the population of Turkey. Some of the most important regulations are; 18 March 1926 of the Law of Officer. The law which states that the judges having more than one child should be assisted dated to June 12, 1937, Law No. 3253. The law dated to 12 June 1929, No 1525, the law about the 'road tax, known as' the law on highways and bridges. The law with No: 1593 and dated to May 6, 1930 which is about general health law. You can also find the topics; protection of health and efforts to raise the population, located in Municipality Law in this section. In addition to that, housing of the people emigrated from other countries is discussed. At the second part of the study, Bachelor Tax' in Turkey has come into question, and how the developments continued is discussed. This part starts with highlighting the need of rise in the young population for defending homeland is firstly noticed in the National Struggle. After that Hamdi Bey who participated First Assembly as Canik (Samsun) deputy, submitted his first proposal about bachelor law to the Parliament on October 19, 1920. This is followed by Erzurum deputy Salih Efendis proposal on February 22, 1921. In both proposals first article it is claimed that the earliest starting point of a marriage could be 18 and the latest marriage age could be 25 in places that are controlled by the government. The people who passed the age of 25 without any excuse were obliged to pay bachelor tax. At that time, neither of the propositions was accepted. However, the issue did not fall from the political agenda until 1950. Population was very low after the National Struggle in Anatolia. Therefore, after the proclamation of the Republic numerous efforts were made to increase the population. During this tries, Yozgat deputy Sleyman Srr Bey submitted four proposals. The first proposal was submitted in 1929 and the others were submitted in 1932, 1940 and 1944. Sleyman Srr Bey explained this four proposals like that; I offered a tax to be taken from the bachelors to help the families who have more than one child. My offer does not include forcing bachelors to marry. Rather my offer only aims to encourage the marriage and helping the families. After discussed in parliament, the topic added to public agenda. Survey about the topic had been debated in the newspapers for long days. These surveys were conducted to learn the views of intellectuals and public opinions in general about the topic. According to some people, debate was a dream. Ac-
cording to them, enough people in Turkey were already married at an early age, and population growth was enough to keep the children to come into the world. The real problem was to make new born children to stay in the life. For this reason they insisted that the precautions should be taken to make the children live, instead of taking bachelor tax. However the ones, who stated that the government should wait until the right time, thought that the taxes taken from bachelors could be used to help the families who have more than one child. Sleyman Srr Beys proposal which was dismissed several times before finally accepted as a part of the income tax laws Article 90th, which was making the bachelor taxes legal, which was enacted in 1949. KEY WORDS bachelor tax, Population, survey, assembly, income tax.
Giri Tarih boyunca insanlar yeryzne egemen olmak istemilerdir. Bundan dolay saysal oranlarn arttrmak iin ncelikle remeyi tevik etmiler, ayn zamanda salkl yaama srecini uzatabilmek amacyla eitli tbbi tedbirleri almlar, kii, aile, toplum ve nihayet millet olarak varlklarn srdrmek iin savamlard. lenlerin yerine yeni doanlar almadka aile devamllnn salanamayaca, zirai toplumlarda geimin salanmas iin yeterli retimin yaplamayaca, sanayi salanamayaca, aile gvenliinin temin edilemeyecei gibi kanatlar yerlemiti. Bu sebepledir ki insanlar tarih boyunca ok ocuk sahibi olmann, toplum ve insanlk iin iyi olduu kanaatini srdrmlerdi Ancak yine de nfusu arttrma dncesinin ekillenmesinde devletlerin asker stnlk kurma endielerinin n planda olduunu sylenmek mmkndr. Gerekten de eski Yunanistanda srekli savalarn yol at insan kayplarn telafi edebilmek iin ok sayda ve salkl bir genlie iddetle ihtiya duymu ve bunun iin de belirli bir yaa gelenler iin evlenme mecburiyeti getirmiti. Ayrca ok ocuklu babalara eitli ayrcalklar vermiti1. Platon ve Aristo gibi dengeli, istikrarl nfus ilkesini savunan dnrler dahi devletin asker bakmdan gl saylabilmesi iin nfus fazlalnn gerekli olduunu ileri srmlerdi. Romada nfus artn tevik edip, ocuklarn yetitirilmesinin bir kamu hizmeti saylmasn, hatta meydana gelen nfus azalmasnn nlenmesi iin Sezar ve August tarafndan ksrlar ve bekrlar aleyhine kanun karlmasn ve veraset dzeninin evli olan aile fertlerini koruyacak biimde oluturulmasn istediler2. Eski Yunan ve Romada olduu gibi Hristiyanlk inancnda da nfusu arttrmak iin bilinli bir politika izlenmekteydi. ncilin Genese3 blmnde yer alan veld ol, oal, arz doldur ifadesinden de anlalaca gibi halka gen yata evlenme ve ok ocuk sahibi olmalar tavsiye edilmektedir. Genel olarak Katolik Hristiyanlara ait olan bu gr Protestan Kilisesi tarafndan da benimsenmektedir. rnein, Ltherin oalma yolundaki ilahi emri uyarnca Tanr her kuluna rzk1
2 3
Kenan Grtan, Demografik Analiz Metotlar, stanbul niv. Yay. No 1497, Sermet mat. stanbul 1969, s., 24; Kayhan zouz, Nfus Hacmi ve Art zerine alar Boyu Sregelen Tartmalara Toplu Bir Bak, stanbul niversitesi ktisat Fak. Mec., C. 32, No 1-4, Ekim 1972-Eyll 1973, s., 46. zouz, s., 46; Erman, s., 24. Genese, yaratl ve Hz. Musann doumuna kadarki dnemleri kapsayan ncilin birinci kitabdr.
n verir inancn savunduu bilinmektedir 4. Hristiyanlkta olduu gibi slam dininde de nfus konusu ile ilgili ok sayda bilgi mevcuttur. Evleniniz ve oalnz, kyamet gnnde sizin okluunuzla vneceim hadisi ve servet ve ocuklar bu dnyadaki yaantnzn ziynetleridir ayeti slam dininin evlenmeyi ve ok ocuk sahibi olmay zendirici konumunu belgelemektedir5. Nfus okluunun bir siyasal g ve stnlk unsuru olduu gr daha sonraki dnemlerde de varln srdrd. Orta ada 4. Henri, Kral ve prenslerin kudret ve zenginliinin tebaasnn okluu ve bolluuna dayandn belirtir6. Nfus adet ve kuvvettir7. Nfus devletin hakiki sermayesidir8. Ya da J. Bodinin deyiiyle Tek gerek g ve zenginlik insandr gibi ifadelerden de anlalaca gibi nfusu arttrma ihtiyac ekonomik ve toplumsal ihtiyatan kaynaklanmakla birlikte Rnesans ve Reformun dnya ilerine ve insana verdii deer ve nceliin de bir ifadesidir. Geri saysal ounluun her zaman kuvvet ve zenginlik anlamna gelmediini gsteren ok sayda rnek varsa da ou lke byk insan kayplarnn yaand savalardan sonra gen nfusun ekonomik siyasal ve asker g asndan byk yararlar salayaca dncesiyle nfus artn hzlandracak yollar aradlar. Bu cmleden olarak evre koullarnn dzeltilerek lmler azaltlmaa, evlilii tevik etmee, bekrlardan vergi almaa ynelmiler ve ok ocuklu aileleri destekleyerek doumlar zendirmiler, da gleri olabildiince engelleyerek ie gleri kolaylatrmlardr9. Bu durum nemli lde dnemin ekonomik ve sosyal ihtiyalarndan kaynaklanmakla birlikte bu grte, yeni maddi artlara uygun dmeyen geleneksel Katolik retisine tepkinin ve dnemin ykselen deeri olan Rnesans ve Reformun dnya ilerine ve insana verdii deer ve nceliin etkisinin olduu da kukusuzdur. Avrupada 20. yzyln ortalarna kadar nfus artn tevik devam etmitir. rnein ngilterede yle bir dnce gelimitir. ngiliz erkekleri evlenince en az ocuk ister, biri kendisi, biri kars, biri de vatan iin10. Bu ve benzeri dnce4 5 6 7 8 9
10
zouz, s., 48-49; Erman, s., 24. Erman, s., 25-26; zouz, s., 49; Daha geni bilgi iin bak. . Ersoy (derleyen ve eviren), Aile Planlamas le lgili slami Grler, Ankara 1970, s., 64-66. zouz, s., 47. Celal Ayar, Trkiyenin Nfus Politikas Nasl Olmaldr, Siyasi limler Mecmuas, S., 175, Ekim 1945, s., 363. Hamit Sadi, ktisadi Trkiye, Ahmet Sait mat, stanbul 1934, s., 36. Cppola C. M. (ed), The Fontana Economic History of Europe 14 th and 15 th Centurirs, Glasgov 1979dan nakleden Yakut Irmak, Atatrk Dneminde Nfus Politikamz, Atatrk Dneminde Trkiye Ekonomisi Semineri, 7- 8 Haziran 1981,Yap ve Kredi Bankas Atatrk Yl Armaan, stanbul ty, s., 211. efik nan, Nfus Saym ve Nfus Meselesi, Siyasal limler Mecmuas, S. 175, s., 371.
lerin bata ngiltere olmak zere Avrupada da olduka etkili olduu aikrdr. nk 19. yzyln banda ngilterenin nfusu 9.2 milyondan yzyln sonunda 36.1 milyona kmtr. Ayni dnemde Almanyann nfusu da 24 milyondan 64 milyona ykselmitir11 . kinci Dnya Savandan nce ise birok Avrupa Devleti gelir vergisi kanunu iinde bekrlk vergisini andran dzenlemeler yapt. rnein ngiltere 1938de gelir vergisinde bekrlar iin gelirlerinden 100 sterlinlik muafiyet getirirken evli ve ocuklu olanlar iin bu rakam 240 sterlin olarak uygulad. Almanyada savatan hemen nce gelir vergisinde baz dzenlemeler yaparak vergiyi drt gruba ayrd. Birinci grupa65 yandan aa bekr erkeklerle 50 yandan aadaki bekr kadnlar, ikinci gruba be seneden fazla srede evli bulunan fakat ocuu olmayanlar, nc gruba be seneden az bir sre evli olup da ocuu olmayanlar, en asgari tarifeye de bekrlarn gayr meru ocuklar da dahil olmak zere ocuk indiriminden faydalanabilenleri yerletirdi. Ve rnein senelik geliri 2000 mark olan mkelleflerden birinci snfa girenlerden % 12.8, ikinci snfa girenlerden % 9.35, nc snfa girenlerden % 5.9 ve drdnc gruptan olup da ocuu olanlardan sadece % 0.7 vergi alacan belirtti. Fransa ve talyada da evli olanlarla bekrlar arasnda vergi ayrm yapld gibi ayrca evli olanlarn ocuk saylar arttka vergilerinde azalma oluyordu12. I. Dnya Sava ncesi Almanlara kar nasl baarl oluruz sorusuna Fransann eski bakanlarndan Landrynn verdii cevap manidardr. Landry, 1871de Almanlarn miktarna yakn olan Fransann nfusu o zamandan beri Almanlara paralel olarak artsayd 1914 senesinde I. Dnya Sava balad zaman asker vaziyetimiz baka olur, sava kmazd eklinde bir tezi savunur13. Ayn dnemde Osmanl Devletinde nfus oran, uzun sren savala, salk imknlarnn yetersizlii, kt beslenme, dk doum ve yksek lm oranlar yznden Avrupadakine paralel olarak artmad. 1831 yl saymnda Anadolunun nfusu yaklak 7-7,5 ten,1844te 10-10,5e, 1874te 12, ve 1927 saymnda ancak 13.648 milyona ykseldi14. te bu tablodan dolay Mill Mcadele yllarndan itibaren Trkiyede nfusu artrabilmek iin eitli araylara girildi.
11
12 13 14
Bu dnemde Avrupann nfusunu karlatrmal olarak grmek iin bak. Adolphe Landry, Demografik nklp, ev. S. Sabit Aykut, Baveklet mat. Ankara 1938, s., 11-15; Neet Halil, Davamz, Himayeyi Etfal Cemiyeti yay. Ankara 1932, s., 25. F. Neumark, Bekrlk Vergisi, Bar Dnyas, S. 5, 3 Mart 1944, s., 5. Landry, s., 53-54. Haluk Cillov, Trkiye Nfusundaki Gelimeler ve Bu Gelimeye Etken Olan Amiller, Hacettepe Sosyal Beeri ve Bilimler Dergisi, C. 6, S. 1-2, Mart-Ekim 1974, s., 3-4; Daha geni bilgi iin bak. Enver Ziya Karal, Osmanl mparatorluunda lk Nfus Saym, TTK yay.
A - 1923-1950 Yllar Arasnda Trkiyede Nfusu Arttrmak in Bavurulan Yntemler a - Konu le lgili Grler I. Dnya Sava ve Mill Mcadele srecinde ar insan kayplar yaayan Trkiyede I. TBMM dneminden itibaren nfusu arttrma politikalar gndeme getirildi15. Birinci Meclisin ilk aylarndan itibaren tartmaya balanan nfusu artrmann nemini savan bitiminden hemen sonra I Mart 1923te TBMMnin drdnc toplanma yln aarken Atatrk yle dile getirmiti: Efendiler! Nfus meselesi bir memleketin en nemli hayat konularndandr. dari, asker, mal ve ekonomik konularda lke nfusunun gerek saysn bilmek ne kadar gerekli ise her yl yaplacak istatistiklerle nfusun artma ve azalma oran anlalmaldr. Nfus artnn devam ve azalma sebeplerinin ortadan kaldrlmas iin nlem alnmasnn mmkn olmayaca ortadadr. Bunun iin yeniden nfus saym yaplmasna ok acele ve kanlmaz bir gereklilik vardr16. Atatrk, stanbul gazetecileri ile zmit Kasrnda 16-17 Ocak 1923te yapt mlakatta da nfusun artrlmas konusunu gndeme getirdi. Hakikaten memleketin nfusu ayan teesss bir derecededir. Efendiler bu memleket Almanyann iki katdr. Almanyada 70 milyon nfus vardr. Zannederim ki btn Anadolu halk 8 milyonu gemez17, dedikten sonra nfusun sava ve hastalklardan dolay hzla azalm olduunu belirterek szlerini yle srdrd: imdi biz bunu telafi etmek
15
16 17
Ankara 1943, s., 215; Mustafa Mumcuolu, Genel Nfus Saym Dolays ile Nfus Meselesi ve Nfus Saym Hakknda Fikirler, Ankara 1941, s.i 165; Tevfik Gran (haz), Osmanl Devletinin lk statistik Yll 1897, TC Babakanlk statistik Enst. Yay., Ankara 1997, s., 20. Neumark, bir lkede nfusun arttrlmas gayretlerini temel sebebe dayandrr. 1- Demografik bak. ddia ediliyor ki, zel bir verginin ykne maruz kalnca nceleri bekr kalmay tercih eden bekrlar evlenmeyi tercih edecektir. Ve bu evlenmelerden ocuklar doacaktr. phesiz eriilmek istenen asl gaye budur. nk nfusun tabii artnn en geerli ve tercih edilen yolu budur. 2- Konunun ikinci gerekesi sosyal bir mahiyet arz eder. Evli olan ve ocuk sahibi olan ahslarn ekonomik durumlar bekr olanlara gre daha zordur. Bunun neticesi olarak bu iki mkellef snf arasndaki vergi verme kabiliyeti farkn telafi edebilmek iin bekrlar zel surette vergilendirilmelidir. 3- Bekrlk vergisi lehinde ileri srlen nc delil de maliye ile ilgilidir. Hazinenin yeni gelir kaynaklarna ihtiyac vardr ve sz geen vergi bu gaye ile gz nnde tutulmaktadr. Neumark, Bekrlk Vergisi, Bar Dnyas, S. 4, 25 ubat 1944, s., 7. Atatrkn Sylev ve Demeleri, C. I, Atatrk Aratrma Merkezi yay. Ankara 1989, s., 305. Ar nan (haz), Gazi Mustafa Kemal Atatrkn 1923 Eskiehir-zmit Konumalar, TTK yay., Ankara 1982, s., 53-54.
istiyoruz. Telafi etmek iin phe yok ki herkese malum olduu gibi shhi ve itimai tedbirler almak lazm gelir18. Atatrk, nfus azln gidermek iin yurt dndaki Trklerin de Trkiyeye getirilmesine alt. Ve bu konudaki grlerini de yle aklad: Ayn zamanda mill hudutlarmz dnda kalan ayn rk ve ayn harstan olan unsurlar da getirmek ve onlar da mreffeh bir halde yaatarak nfusumuzu teyit etmek lazmdr ki buna da tevessl olunacaktr. Eer Rusyadaki Trkleri de getirmek mmkn olursa, oradan da getireceiz. Fakat bence Makedonyadan, Bat Trakyadan kmilen Trkleri buraya nakletmek lazmdr19. Atatrk, yurt dndan gelecek soydalarmzn iskn iin de I Kasm 1928de TBMMnin nc dnem ikinci toplanma yln aarken Ana vatana kavuan mbadil vatandalarn iskn ve mlk edinebilmeleri iin azami gayret sarf iin hkmete tedbirler almak gereklidir demiti20. Atatrk, Cumhuriyetin ilanndan sonra I Mart 1924te TBMMnin ikinci dnem birinci toplanma yln aarken de nfusun attrlmasnn devlet politikas olarak benimsendiini ve bu konuda gerekli nlemlerin alnacan yle aklamt: Nfusumuzu koruma ve oaltma gayesini nemle belirtelim. Genel salk iin kural olarak gz nnde bulundurulan nlemler srekli olarak geniletilmelidir. Verimli ve retken Trk milleti srekli fenni salkl artlara sahip olunca Trk vatann hzla dolduracak ve enlendirecek kuvvete sahip olacana kimsenin phesi yoktur21. Atatrk salk alannda yaplan reformlarla nfusun arttrlabilecei dncesi ile I Kasm 1926da TBMMnin ikinci dnem drdnc toplanma ylnn alnda bu sahada yaplan almalar yle ifade etmiti: Muhterem efendiler, halkn hayat ve shhati konusunda yldan beri belirgin bir program dhilinde ve btemizin elverdii oranda devam eden almalar srdrlmektedir. lkemizin eitli blgelerinde stma ve dier hastalklarla mcadele kurumlar gelitirilmitir. Salk almalarnda aldmz neticeler olumlu ve sevindiricidir. Salk ve sosyal ilerin eitli blmleri ile ilgili ve Meclisin gndeminde bulunan kanun tasarsnn kabul salk ve sosyal alanda yeni gelimeler salayacaktr22. Atatrkn nfusu arttrma temennileri o dnemin tek siyas partisi olan CHPnin de gndemine girmi ve konu 9-16 Mays 1935te yaplan CHP drdnc byk kurultaynda ayni zamanda ileri Bakan da olan kr Kaya tarafndan u
18 19 20 21 22
nan, s., 53-54. nan, s., 54. Sylev ve Demeler, C. I, s., 374. Sylev ve Demeler, C. I, s., 346-347. Sylev ve Demeler, C. I, s., 365.
ekilde dile getirilmiti23. En byk felaket de nfus ktlna uramaktr. Bizim memlekette nfus durumu bugn muhtelif sebepler dolaysyla layk olduu ve lazm geldii derecede deildir. Orta Anadolunun nfusu bu memleketin ark ve garp hudutlarnn bekisi gibidir. Her eyden evvel nfusumuzun artmas lazmdr. Nfusumuzun ne kadar artmas gerektii de u ekilde aklanr. Bizim memleketimizin nfusunun kilometre kareye den insan saysna gre 50 ve 100e kmamas iin hibir sebep yoktur. En ok nfusu bytecek ey yerli halkn oalmasdr. Yaplan tecrbelere gre 25 senede bir yerli halk duble yan iki kat olabilir. 100 sene sonra da drt misli olabilir. imdiki nfusumuzu 18 milyon kabul edersek demek ki 100 sene sonra 60-70 milyon olacaktr ve buna layktr24. O dnemde Atatrk, bu dnceye sevk eden sebepleri u ekilde sralamak mmkndr: a) I. Dnya Sava ve Mill Mcadele dneminde nemli sayda erkek nfusu kayb yaanm olmas ve bu a kapatma endiesi. b) Bata talya olmak zere Rusya, Fransa, Almanya gibi batl lkelerin nfusu arttrma lehinde gl kampanyalar srdrmeleri. c) Osmanl Devletinin son dneminde artan savalar ve salk alannda yeterli yatrmn yaplamamasndan dolay lm oranlarnn ok arm olmas25. d) Sava ve isyanlarn etkisinden bir trl kurtulamayan Trkiyenin nfusunu arttrma yntemiyle lkenin asker ve siyas alanda g kazanaca dncesi. e) Artacak nfusla Trkiyede henz iletilmeyen doal kaynaklarn iletilebilecei ve Trkiyenin dnyada hatr saylr bir ekonomik g olacana inanlmas. Baka bir ifade ile nfusu belirli bir seviyeye getirmeden sosyal ve syas ihtiyalarmz istediimiz oranda kolaylkla temin edemeyeceimiz endiesi26 . b - Nfusu Arttrmak in Yaplan Yasal Dzenlemeler Atatrk ve ynetici kadrosu bu beklentileri dorultusunda 1926dan itibaren nfusu arttrmak iin dorudan ya da dolayl olarak birok dzenlemeler yaptlar. Yaplan yasal dzenlemelerin belli bal olanlarn u ekilde sralamak mmkn23 24 25 26
CHP Drdnc Byk Kurultay Grmeleri Tutulgas, 9-16 Mays 1935, Ulus mat., Ankara 1935, s., 143-144. CHP Drdnc Byk Kurultay Grmeleri Tutulgas, s., 143. kr Kaya, Osmanl Harpleri ve Nfus Meselesi, Yedi Gn, C. 17, no, 428, 19 Mays 1941, s., 12-13; kr Kaya, Eski Harplerde Nfus Kayb, Yedi Gn, C. 17, no. 427, s., 5. brahim Fazl Pelin, Nfus Siyasas ve Nfus Saym, Belediyeler Dergisi, Yl , say 4-5, Eyll- lk terin 1935, s., 3.
dr. Bunlardan ilki 18 Mart 1926 tarih ve 788 sayl Memurin Kanununun 88. Maddesi ile belli srelerle grev yapm olan memurlarn ocuklarndan ilkine yar, dier ocuklar ise cretin te biri alnarak yatl okullara kabul edilecekti. On yl hizmet etmi bir memurun ise bir ocuunun parasz, dier ocuklarnn yar cretle yatl okullara kabul edilecei kararlatrlarak memurlarn ocuk sahibi olmalar tevik edildi27. ok ocuklu memurlarn desteklenmesi ile ilgili dier bir yasal dzenleme de 12 Haziran 1937 tarihli ok ocuklu hkimlere yardm paralar ile ikramiye hakknda 3253 sayl kanundur28. Kanunun 15. Maddesinde hkim tabirinden 2556 satl hkimler kanununa gre Adliye btesinden maa alan btn hkim ve mddei umumilerle bunlarn yardmclar ve sorgu hkimleri ile vekilleri ve hkim snfndan saylan memurlarn tamam ifade edilmektedir. Adliye Vekleti btesinden maa almakta olan adli tabipler de bu hkme tabidirler. Kanunun I. maddesi ok ocuklu hkimlere datlacak yardm paralar ile ikramiyelerin hangi kaynaklardan temin edilecei yazldr. Buna gre; a) Ylda bir defaya mahsus olmak ve Birinci knun maalarndan kesilmek zere hkimlerin senelik maa emsali hsl toplamnn yzde yarm. b) Adaylar da dhil olmak zere, mal yln bandan beri bo bulunan hkim kadrolarndan her yl Austosun ilk gn kadrolarn ilk ayl, c)Adaylardan hkim yardmclna alnanlar da dhil olduu halde terfi eden btn hkimlerin ilk iki aylk zam farklar, d) Umum hkimlerin ubat maalarndan kesilecek birer lira. Madde 2- Grevde bulunan hkimlerden 25 yan doldurmu olanlarn evli olanlar ile 28 yan bitirenlerden bir, 33 yan bitirenlerden iki, 37 yan bitirmi olanlardan ocuklu olanlar birinci maddenin A ve B fkralarnda yazl mecburiyetlere tabi deildirler. Madde 3- Birinci maddenin A, B, C fkralarnda yazl gelirlerden toplanacak paralar 28 yan bitirip de birden, 30 yan bitirmi olup da ikiden, 37 yan bitirmi olup da ten ve 42 yan bitirmi bulunanlardan drtten fazla ocuu olanlara fazla ocuklarn saysna gre datlr. Bu maddenin uygulanmasnda 21 yan bitirmi ocuklar hesaba katlmaz. Ancak 21 yan doldurmu olsalar bile eitimle-
27 28
T C Sicilli Kavanini, C. 2, 21 Terini san 1341 (1925) - 10 Haziran 1926, stanbul 1926, s., 456. T C Sicilli Kavanini, C., 18, stanbul 1938, s., 649-650; TBMM Zabit Ceridesi, Devre 5, C., 19, ., 75, 12/06/1937, s., 27; Avni Gktrk, Devlet Hizmetleri ve Maalar, Millet, S., 2, Haziran 1942.
rini srdrmekte olan ocuklarn eitimleri sresince yardmdan faydalanmalarna imkn tannmtr. Madde 4- Birinci maddenin D fkrasna gre toplanan paralar en ok ocuklu olan hkime nc madde gereince datlacak paralardan ayr olarak ocuk says orannda ikramiye olarak verilir. Madde 5- Drdnc maddeye gre ikramiye alan hkimlerin ocuklar oalm ise ikramiye aldklar seneyi takp eden iki sene iinde datlacak ikramiyeden istifade edemez. Madde 7 - Hkimlerin yardm alma hakkn kazandktan sonra lmeleri durumunda lenin ocuklarnn anne veya babasna, o da yoksa (lmse) ocuklarna verilir. Madde 9- Yardmlar her trl vergiden muaftr. Madde 14 - Elerden her ikisi de hkim snfnda ise her ikisinin de ayr ayr yardmdan faydalanaca belirtilmektedir. Ancak ok ocuklu hkimlere yardm paras verilmesi ile ilgili 3253 sayl kanunun baz maddelerinde 16 ubat 1949 tarih ve 5337 sayl kanunla deiiklik yaplarak 3253 sayl kanunla toplanan paralarn hukuk alannda yksek renim yapacak olan ihtiya sahibi ocuklara burs olarak verilmesi kararlatrld. Yardma muhta ocuklarn tespiti iin de Adalet ve Mill Eitim Bakanlklarna yetki verildi29. Nfusu attrma gayretleri Yol Vergisi, Umum Hfzsshha Kanunu, Gelir Vergisi, Gizli Nfuslarn Yazm, Evlilik D Doan ocuklarn Kayt ve Tescili, Yurtdndan Gelecek Nfusun Kayd gibi kanunlarda daha ak ekilde grlmektedir. Bunlardan 12 Haziran 1929 tarih ve 1525 sayl ose ve Kprler Hakkndaki Kanununun (Halk arasndaki ad yol vergisidir)30 9. Maddesinde 18 yandan 60 yana kadar her erkek yol mkellefiyetine tabidir. Yol mkellefiyeti, bedenen ve bizzat almak istemeyenler tarafndan nakit da denebilmektedir. Ancak bu vergiden malliyeti sabit olan fakirler ve hayatta en az be ocuu bulunanlar muaf tutularak ok ocuk sahibi olan aileler tevik edilmitir. Cumhuriyetin ilk yllarnda devletin nfusu arttrmak iin en etkili yollardan biri de hi phesiz salk alannda ald nlemlerdir. Yurdun her tarafnda salk
29 30
T C Sicilli Kavanini, C., 30, stanbul 1950, s., 87-88. Dstur, C. 10, 3. Tertip, Terini san 1929-Terini san 1930, Baveklet mat., Ankara 1934, s., 1827-1829; Resmi Gazete, 2 Haziran 1929, No., 1214.
merkezlerinin, doum ve bakm messeselerinin almas, doum ve doum sonras anne ve ocuk salnn bu kurumlarda yaplmas ile lke genelinde salgn hastalklarla mcadeleyi n plana karlmtr31. Bu amala yaplan en nemli yasal dzenleme 6 Mays 1930 tarih ve 1593 sayl Umumi Hfzsshha Kanunudur32. Kanunun 153. Maddesinde Devletin resm kurumlarnda doum yardm cretsizdir denirken 154. Maddesinde ise Hkmet ve Belediye tabipleri ile ebeleri, fakr kadnlarn dourmasna cretsiz yardma mecbur klnmaktadr. Ayn kanunun 3. Maddesinin 1, 2, 3, 4 ve 7. Bentleri ile 15. Maddesinde devletin doumu arttrmak ve anne ile ocuk lmlerini azaltacak tedbirleri almakla ykml olduu aka belirtilmektedir. Umum Hfzsshha Kanununun nfus artn tevik eden en dikkat ekici maddesi 156. Maddesidir. Buna gre kanunun yaynlanmasndan sonra hayatta alt veya altdan daha fazla ocuu olan kadnlara devlete nakdi mkfat verilmesi iin her sene Salk Bakanl btesinden bir denek ayrlmaya baland. Arzu edenlere nakdi mkfat yerine geecek bir madalya da verilebilecekti. Bununla birlikte kanunun yaynland tarihte hayatta alt ve daha fazla ocuu olanlara da bu madalya verildi. Ayn kanunun 152. Maddesi ile doumu engelleyici veya ocuu drmeye yardmc olan maddelerin ithalinin yasaklanmas sureti ile de nfus artna katk salayan dzenlemeler yaplmt33. Benzer dzenlemeler 1 Temmuz 1926 tarih ve 3038 sayl Trk Ceza Kanununun baz maddelerini deitiren 11 Haziran 1936 tarihli kanunda da yer almt34. rnein TCKnin 468, 669, 470 ve 471. Maddelerinde Kendi istei ve hareketi ile ocuk dren ya da bakasna drten hamile kadnn davrannn, buna yardmc olanlarn ve arac olanlarn cezalandrlacaklar belirtilmitir35. 27 Nisan 1938 tarihli Tevzii Arazi Talimatnamesi ile Hazineye gemi olan veya Rumlarn terk ettikleri arazilerin ihtiya sahibi iftilere datlmas iin uygulanacak esaslar belirleyen dzenlemenin drdnc maddesinde de nfusu arttrma
31 32 33 34 35
Sreyya Malko, Nfus Politikamz Hakknda Dnceler, Ulus, 24 Kasm 1944. Dstur, C. 11, 3. Tertip, Baveklet mat., Ankara 1930, s., 334-335; dare Dergisi, yl 3, S. 26, Mays 1930, Hsntabiat mat., stanbul 1930, s., 757-826. Alettin Cemil, Kanunlarmzda Nfusu Tevik Eden Hkmler, Belediyeler Dergisi, yl 6, S. 66, ubat 1941, 13 ve 29; Ayn yaz iin bak., Tan, 25 ubat 1941. T C Sicilli Kavanini, C. 17, stanbul 1937, s., 600 ve devam:Bir rnek haber iin bak. G.A. ocuk Drenlere Ceza, Ulus, 25 Kasm 1945. Trkiye evre Sorunlar Vakf, Nfus Planlamas, Kadn ve Hukuk, TSV yay., Ankara 1985, s., 65-66.
politikas dikkate alnmtr36. Buna gre Arazisi msait olan yerlerde iki nfuslu bir aileye iyi topraklardan en az 45, en ok 90 dekar toprak verilir. kiden fazla her nfus ii bu miktara iyi topraklardan en az on, en ok 15 dekar ilave edilir ve orta kalitedeki topraklardan da en az 20, en ok 30 dekar ilave edilecekti. Bu suretle her hane iin verilecek araz kendi mevcutlar ile beraber 184 dekar geemeyecekti. Araz msait olmad yerlerde bu miktarlar hane ve nfus mevcuduna gre indirime gidilebilirdi37. Nfusu arttrmak iin bavurulan yntemlerden bir dieri de 29 Mays 1926 tarih ve 861 sayl Mddeti zarfnda nfus ktne yazdrlmayan doum, lm, evlenme veya boanma vakalar ile bu durumdaki kimselerin cezadan aflar hakknda kanundur38. Kanunun birinci maddesine gre Her ne sebeple olursa olsun imdiye kadar nfus ktklerine yazlmam olan kimseler nfus dairelerine bavurarak kaytlarn yaptracak olurlarsa bu kaytlar iin alnacak cezalar af olunur. Bu gibi kimseler askerlik ilemlerinden dolay zorlayc muamele grmeyip askerlik ubeleri tarafndan kendi yalarnda bulunanlarn snflarna kayt edilirler denmektedir. Ancak bu kanun o gnk artlarda yeteri kadar kamuoyuna anlatlamad iin 9 Mart 1933 tarihinde Meclise Evlilik dii doan ocuklarn tescili ve nesep vaziyetleri hakknda bir kanun teklifi sunuldu39. Bu tekliften yaklak bir yl sonra lkenin nfus varln belirlemek iin 2576 sayl Gizli nfuslarn yazm hakknda kanun karld40. 14 Mays 1934 tarihinde de valilik ve kaymakamlklara, kayt ilemlerinde hkimlerin yan sra btn memurlarn da yardmc olmalar talimat verildi41. Gizli nfuslarn yazm hakkndaki kanunun birinci maddesi ile, kanun belediyelere ve muhtarlara teblii tarihinden itibaren bir buuk ay iinde her aile reisi kendi evindeki veya emri altndaki, her vasi, vasiyetindeki nfustan nfus ktklerine yazlmam olanlar, bunlardan evlilikleri kaydedilmemilerin evliliklerini ve lm veya kaybolmu olup da nfustan silinmemi bulunanlar kyde muhtar ve ihtiyar heyetine, kasaba ve ehirlerde belediyelere bildirmeye mecbur tutuldular. kinci maddesinde de belediyelerin ya da grevlendirdikleri kiilerin kayt sresinin bitiminden sonra en ge bir ay iinde kaytlarla ilgili bilgileri makbuz karlnda
36 37 38 39 40 41
Adnan Griz, Trkiyede Nfus Politikas ve Hukuk Dzeni, Trkiye Kalknma Vakf yay., Ankara 1975, s., 171. T C Sicilli Kavanini, C. 19, stanbul 1938, s., 244-245. T C Sicilli Kavanini, C. 3, 13 Mays 1926-18 Haziran 1926, s., 26, dare (Cumhuriyetin Onuncu Yl Dnm Mnasebetiyle Fevkalade Nsha) stanbul 1933, s.,173-176. Babakanlk Cumhuriyet Arivi (BCA), fon kodu: 30. 18. 1.2. yer no: 34. 18. 6. T C Sicilli Kavanini, 1933-1934, C. 10, stanbul 1934, s., 546-548. BCA, fon kodu: 30..10. 0. 0. Yer no: 124,. 886..3; dare (Dahiliye Vekleti Mecmuas) , S., 127, 29 Birinci terin 1938, s., 120-121.
kaymakamlk ve valiliklere bildirmek zorunda olduklar; Drdnc maddede ise vaktinde nfusa kayt edilmeyenler, evlilikleri bildirilmeyenlerin cezalandrlaca; Dokuzuncu madde ile de bu tr cezalarn zaman amna uramayaca belirtilmektedir. Ksa sreyi kapsayan bu dzenlemeden de istenilen netice alnamad ve sakl nfusla ilgili gerekli dzenlemelerin yaplamad dnldnden 29 Kasm 1934te gizli nfuslarn yazlm hakkndaki kanunun sresi 1 Haziran 1935 tarihine kadar uzatld42. Ancak hkmet eitli yasal dzenlemelere ramen hala konunun zme kavumadn dndnden 30 Nisan 1945 tarihinde bir kere daha tescil edilmeyen birlemelerle bunlardan doan ocuklarn tesciline ve gizli kalm nfus vakalarnn cezasz olarak kaydna dair 4727 sayl kanunu iki yl sre ile yeniden yrrle koydu. Kanunun 1. Maddesinde, Medeni Kanunun yrrle girdii 4 Ekim 1926 tarihinden bu kanunun yayn tarihine kadar evlendirme memuru nnde yaplm belgeye dayanarak birleip kar-koca halinde yaam ve evlenmelerine bir engel bulunmam olanlardan ocuk olduu takdirde bu birlemeler evlenme sureti ile ve bundan doan ocuklar da nesebi sahih olarak kadn ve erkee izafe ile tescil edilir. Evli bir erkekle evli olmayan bir kadnn yukarda yazld gibi yaayndan domu olan ocuklar da nesebi sahih olarak kadn ve erkee izafe edilir. Ancak bu kadn ile erkein birlemeleri evlenme sureti ile tescil edilmeyecei belirtildikten sonra gizli nfuslarn cezai yaptrmlardan ekinerek nfus tescilinden kanabilecekler de dnlerek 10. Maddede, bu kanuna gre yaplacak ilem ve tesciller, verilecek dileke ve ilmhaberler ve alacak davalar her trl har, resim ve cezalardan muaf tutulmutur. Nfusu arttrmak iin bavurulan yntemlerden biri de Balkan Sava ve 1. Dnya Sava srasnda Osmanl vatanda olan fakat Mill Mcadele sonrasnda hudutlarmzn dnda kalan soydalarn anavatana getirilmesi gayretidir. CHP 4. Byk Kurultaynda dnemin ileri Bakan kr Kaya konu ile ilgili u aklamay yapmt: Nfusu arttrma konusundaki bir dier kaynamz gmenlerdir. Memleket haricinde son zamanlarda braklan Trk unsurlar gerek anavatana iltihak etmek ve gerek bu memleketin snrlar iinde bir meslek tutarak yaamak iin
42
BCA, fon kodu: 30. 18. 1. 2; yer no: 49. 77. 4; Gizli nfuslarn saym hakkndaki kanun mddetinin uzatlmasna dair kanun layihas ve Dahiliye Encmeni mazbatas (1/1129), TBMM ZC, devre 4, C. 25, itima 4, inikat 29. Kasm 1934, s., 56-57; 1 Aralk 1934 tarihli 10. nikat, s., s., 62-63; 3 Aralk 1934 tarih ve 11. nikat, s., 75 ve 23 Aralk 1934 tarihli 21. nikat, s., 293.
memleketimize gelmek arzusunu gstermektedirler. Bunlarn miktar toplu olarak 1 milyon 200 bin kadardr43 . Yurtdndan gelen bu nfusun bir ekilde iskn da gerekiyordu. Bunun iin 14 Haziran 1934 tarih ve 2510 sayl iskn kanunu karld44. Kanunun 3. Maddesi ile Trkiyeye yerlemek maksad ile ferdi ya da grup olarak gelmek isteyen ve Trk kltrne bal meskn kimseler ibu kanun hkmlerine gre Dhiliye Vekilliinin emri ile kabul olunurlar. Bunlara muhacir denir tespitinden sonra 7. Maddenin A-bendinde Trk rkndan olup hkmetten iskn yardm istememeyi yaz ile bildiren muhacir ve mlteciler Trkiye iinde istedikleri yerde yerlemeye serbest braklrlar. Hkmetten iskn yardm isteyenler hkmetin gsterecei yerlere gitmee mecburdurlar. 7. Maddenin B-bendinde ise Trk rkndan olmayanlar hkmetten yardm istemeseler bile hkmetin gsterecei yerde yut tutmaya ve buralarda kalmaya mecburdurlar. zinsiz baka yerlere gidenler ilk defasnda yerlerine evrilirler. Tekrar halinde Bakanlar Kurulu karar ile vatandalklar drlr denilerek bir bakma Trk kkenli olmayanlarn lke iinde g etmelerine scak baklmad belirtilmektedir. skn kanununun 17. Maddesinde ise iskn edilecek aileler iin durumlar dikkate alnarak datlacak topraklar iin toprak tevzi cetveli yer almaktadr45. Buna gre iki nfuslu bir aile iin iyi topraklardan en az 30, en ok 45; orta topraklardan en az 45, en ok 60; aa topraktan ise en az 60, en ok 90 dekar toprak verilecei yer almaktadr. Ayn maddenin B bendinde ise ikiden fazla nfusu olan ailelere fazla her nfus iin her grup araziden 1/3 orannda ilave yaplr. Ayn maddenin 2. Ksmnn A bendinde ise kasaba ve ehir civarnda sulu bostan yerleri ile yetikin ba ve verimli narenciye bahesi, zeytinlik, dutluk, fidanlk ve her nevi meyve bahesinden en az 6, en fazla 15 dekar araz verilecektir. B bendine gre de ikiden fazla nfusu olan ailelere her fazla nfus iin iki dekar arttrlacaktr. Grld gibi 2510 sayl skn Kanununun ilgili maddeleri ile Cumhuriyetin kuruluundan sonra devlet lke nfusunu attrabilmek iin yurtdndan Trkiyeye gelmek isteyenlerin g etmesini kolaylatrmtr. lke ekonomisinin tarma bal olmasnn bir gerei olarak da gmenlere toprak datlrken nfus faktrnn gz nnde tutulmas ve ok nfuslu ailelere daha ok toprak verilmesi, yurtdndan Trkiyeye daha ok nfusun getirilmesine ynelik bir giriimdir46. Ancak
43 44 45 46
CHP 4. Byk Kurultay, 9-16 Mays 1935, Ulus mat., Ankara 1935, s., 143. T C, Sicilli Kavanini, C. 10. stanbul 1934, s., 406-408. T C, Sicilli Kavanini C. 10, s.,422. Adnan Griz, Trkiyede Nfus Politikas ve Hukuk Dzeni, Trkiye Kalknma Vakf yay., Ankara 1975, s., 165; dare (1933) s., 138-144 ve 154-158.
btn bu gayretlere ramen 1923-1950 yllar arasnda nfusu arttrma politikalar beklenen sonular vermedii gibi, doum orann arttrma giriiminde de baarl olunamad. Aksine 1930lu yllarda balatlan sanayileme giriimi ile beraber doum oran azalmaya balamt47. Buna karlk salk konusunda alnan nlemler ve iyiletirmeler sayesinde lm orannda belirgin bir azalma olmutur. Bu yllar arasnda lm orannn azalmas ve d glerin etkisi ile yllk nfus art oran binde 107 ile 213 arasnda deimektedir. Bu orana daha nce nfus kayd olmayanlarn kayt iine alnmas ile Hatayn anavatana katlmas ile gelen nfus da dhildir. Hatay ve glerle gelenler karld zaman Trkiyede yllk doal nfus artnn beklentilerin ok altnda kald grlecektir48. te bundan dolaydr ki o dnemde parlamentoda grev alan baz milletvekilleri nfusu arttrabilmek iin farkl araylar iine girdi. Bunlar arasnda en dikkat ekici olan uygulama hi phesiz Mecburi Evlendirme kanun tasarlardr. B - Mecburi Evlendirme (Bekrlk Vergisi) Kanun Tasars Bekrlk vergisi meselesi ilk defa vatan savunmas iin gen nfusa ar ihtiya duyulduu 1920l yllarda gndeme geldi. TBMM bir taraftan vatan her trl igal, bask kstlamalardan kurtarmaya alrken dier taraftan da zaferden sonra Anadolunun sosyal ve ekonomik adan canlandrlmas iin ihtiya duyulan gen nfus eksikliine zm bulmaya alyordu. te byle bir ortamda I. Meclise Canik (Samsun) milletvekili olarak katlan Hamdi Bey, Trkiyenin hi olmazsa sava sonrasnda insan kayna konusunda problem yaamamas iin TBMMnin alndan ksa bir sre sonra 19 Ekim 1336 (1920)de Meclise ilk Bekrlk kanun teklifini sundu49. 23 Eyll 1336 (1920) tarihli kanun teklifi esas olarak 25 yan doldurup henz teehhl etmemi olan (evlenmemi) veyahut her ne suretle olursa olsun einden boanarak bekr kalan erkeklerden vergi alnmasn ngryordu. Teklif, Lyiha Encmeninde grldkten sonra genel kurula geldi. Genel kurulda Lyiha Encmeni mazbatas olarak okundu. Encmen, nfusun artrlmas iin tek arenin evli olmayanlarn yasal yoldan evlenmeye zorlanmas uygun grmedi. Fakat gayr meru evlilik yollarnn yasaklanmas, her tarafta evrenin geleneklerine gre evliliklerde mecburiyet haline gelen fazla masraftan kanmalar, mecburi evlilik mkellefiyetinden fakr halkn muaf tutulmas gibi konular ieren teklifin dier maddelerini uygun grmt. Bununla birlikte Dhiliye Encmenin de grnn
47 48 49
zer Sarper, Trkiye Demografisi, Filiz kitapevi, Ankara 1978, s.,13. Koray Baol, Demografi-Genel ve Trkiye, Dokuz Eyll niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi yay., zmir 1984, s., 60-61. TBMM ZC. Devre 1, C.5, 86. tima, 19. 10. 1336, 2. bs., TBMM mat., Ankara 1942, s., 8586.
alnmasna karar verildi. Meclis Reisinin nerisi ile oylanarak kabul edilen mazbata baz milletvekilleri tarafndan Maliye, bazlar tarafndan Mdafaay Milliye, bazlar tarafndan da Shhiye Encmenine gnderilmesi talebinde bulunuldu. Yaplan oylama sonucunda teklif ounluun talebi ile Mdafaay Milliye Encmenine sevk edildi50. Teklif yasalamad. Ancak o dnemde milletvekillerinin yle bir haklar vard. Bir kanun teklifi reddedilirse ya da tekrar encmenlere geri gnderilirse ayni yasama yl iinde metin itibar ile tam benzeri bir teklif yapamazlar fakat ylnn bitimi ve yenisinin balamas ile benzer teklifler yapabilirlerdi. Nitekim bu kez Erzurum Milletvekili Salih Efendi 22 ubat 1337(1921)de Mecburi teehhl hakknda kanun teklifini Meclis gndemine getirdi. Meclis Reisinin teklifi Shhiye ve Muaveneti timaiye Encmenine gnderme talebi kabul grmeyerek Salih Efendinin srar zerine gerekeleri ile birlikte okundu51. Teklifin gerekesinde, sava ve eitli hastalklardan dolay Anadoluda nfusun srekli azalmakta olduu belirtildikten sonra kanun teklifinin 1. Maddesinde Byk Millet Meclisi Hkmetinin nfuz mntkas dhilinde istee bal evliliin balang ya 18, sonu 25tir. 25 yan doldurup da mazeretsiz olarak evlenmeyenler mkellef tutulacaklar, 2. Maddesinde de 25 yan doldurmakla beraber evlenmelerine engel salk gerekeleri olan ve bu gerekeleri doktor tarafndan tespit edilenler iin salklarna kavuacaklar tarihe karda evlilikleri ertelenecei ifade edilmektedir. Kanun teklifinin en dikkat ekici yeri drdnc maddesidir. Bu maddeye gre 25 yan doldurup da evlenmeyenler, orduda vatan hizmetle grevli veya bir su dolaysyla hapis ve kronik salk sebebi gibi konumda deilse, evleninceye kadar her yl varl, hslat ve ticari gelirinden ayrm yapmakszn bekrlk vergisi vermek zorundadr. Vergiler zabta kuvveti ile tahsil edilerek mahallinin belediyesi aracl ile Ziraat Bankalarnda alacak ilgili hesaplara yatrlacak ve toplanan parann belli bir miktar fakr ailelere belli oranlar dhilinde ikramiye olarak datlacakt. Teklifin 6. ve 8. maddelerinde ise evlenme tevik edilmektedir. 6. maddede 25 yan doldurup da evlenmeyenler, drdnc maddede belirtilen cezadan baka hibir sebep ve bahane ile devletteki genel hizmetten ve millet tarafndan seilmi heyetlerde grev alamazlar. Grev yapmakta olanlar da evlenecekleri zamana kadar mstafi saylr derken, 8. maddede 25 yana gelinceye kadar evlenmi olup da em50 51
Age., s., 86. TBMM ZC., devre 1, C. 8, itima 1, 155. inikat, 22 ubat 1337 (1921), 2. bs., TBMM mat., Ankara 1945, s., 358-361.
salleri ile silh altna alnanlar, hali hazr orduda talim ve terbiye grmek zere asker olanlar 1,5 yl askerlik grevi ile mkelleftir. Askerlik ana geldikten sonra evlenenler veya evlenmeyenler yl askerlik yapmakla ykmldrler denerek evlilere daha ksa sreli askerlik yapma avantaj salanmaktadr. Teklifin 12. maddesi ise ok ocuklu ailelerle ilgilidir. Bu maddeye gre 25 ya yandan nce evlenip de en az ocuu olanlardan ikisi, be ocuu olanlardan , hkmetin yatl okullarna cretsiz kabul edilir. Beten fazla ocuu olanlarn ikisi mstesna olmak zere geri kalanlarna kyl ise yllk bin, ehirli ise yllk iki bin kuru genel mallardan on er yana kadar, ayrca iae bedeli verilir. Drtten fazla erkek ocuu douran kadnlara bir defaya mahsus olmak zere bin kuru ikramiye verilir denerek evlenip ok ocuk sahibi olanlara ekonomik ve sosyal destek verilecei ifade edilmektedir. 17 maddeden oluan teklif o gn iin Meclis Bakanlna veklet eden Hasan Fehmi Bey tarafndan Muaveneti Milliye encmenine havale edilmek istendi. Ancak grltler ve reye koyunuz srarlar zerine Meclis Reisi Heyet-i Celileniz aciliyet addederse ruznameye alrz ve mzakere ederiz dedi ve Layiha Encmeni mazbatasn okuttu. Layiha Encmeni adna Sinop Milletvekili Mehmet erif, Yozgat Milletvekili Sleyman Srr ve Kangr (ankr) Milletvekili Neet Nazm imzasn tayan mazbata okundu. Mazbatada u ifadeler yer alyordu: Mill Hkmetin nfuzu dhilinde yaayan bilcmle bekrlarn mecburen teehhlleri lzumuna ve saire dair Erzurum Milletvekili Salih Efendinin encmenimize havale edilen 17 maddelik kanun teklifi ve gerekeleri mtalaa ve tetkik edilerek nfusu arttrmak hayat ve milletin salnn temini noktasndan fevkalade nemli ve grlmeye deerdir. Baz milletvekillerinin ret, bazlarnn ise grlmeye deer grd teklif hakknda Kastamonu Milletvekili Dr. Suat Bey, ayn konuda daha nce de Cank Milletvekili Hamdi Beyin teklifinin de bulunduunu hatrlatarak Hamdi Beyin teklifi iin Bu kanun teklifi usulen Layiha Encmenine gitti. Orada mzakere ediliyor. imdi o mzakere edilip Heyeti Aliye gelmeden evvel bu teklif de mzakere konusu olursa yarn br geldiinde eliki olmaz m? diyerek iki teklifin birletirilmesi nerisinde bulundu. Bu aklamadan sonra Reis teklifin grlp grlmemesi nerisini oylamaya koydu ve teklifin grlmesi nerisi ret edildi. Ancak bekrlk vergisi konusu Trkiyenin hem asker hem de ekonomik adan zorluklarla karlat her dnemde srekli gndeme gelmeye devam etti. Nitekim 1929 Dnya iktisadi buhrannn dalga dalga tm dnyaya yaylmaya bala-
mas ile birlikte dnemin hkmeti de buhran en az hasarla atlatabilmek iin hazineye gelir getirebilecek birok vergi kalemini uygulamaya koydu. te hkmetin ek vergileri youn olarak gndeme getirdii dnemde bu kez Yozgat Milletvekili Sleyman Srr Bey 18 Mart 1929da Meclise Bekrlk vergisi alnmas hakknda kanun teklifi sundu52. Sleyman Srr Beyin teklifi 20-35 yalar arasnda olup resm bir daireden maa alan tm bekr kadnlar, dedikleri verginin bir misli bekrlk vergisi olarak vermelerini ve bu ekilde elde edilecek gelirin fazla ocuk sahibi olan ailelere verilmesini ngryordu. Teklif meclis genel kurulunda grlmeye almadan Maliye ve Bte Encmenine sevk edildi. Ama teklif komu oyunun gndeminde geni yank buldu. Konuya aklk getirmek ve halk aydnlatmak iin Akam, Cumhuriyet ve Vakit Gazeteleri bu kanun teklifi etrafnda anketler dzenleyerek milletvekillerinin, aydnlarn ve halkn konu hakkndaki grlerini yanstmaya altlar. Ankete katlanlarn bir ksm teklifi nemli bulurken dier bir ksm teklifin yasallamas durumunda bile beklenen sonularn alnmayacan ortaya koydu. a - Bekrlk Vergisi Kanun Teklifi le lgili Gazeteler Tarafndan Dzenlenen Anketler Anketlerin hemen tamamnda Yozgat Milletvekili Sleyman Srr Beyin TBMMye verdii teklifin byk bir ilgi uyandrd belirtildikten sonra vergi teklifinin zellikle evli milletvekilleri tarafndan olumlu karladn ifade ediliyordu53. Akam gazetesinin 30 Nisan 1929 tarihli nshasnda ise Sleyman Srr Beyin teklifinin Encmendeki grmelerinden bahsedilirken Meclis Maliye Encmeni bekrlk vergisi teklifinin tetkikine devam etmektedir dedikten sonra Encmenin, Hkmetten hemen her gn bu verginin talyadaki uygulamas ve elde edilen sonular hakknda bilgi aldn yazd54. Vergi teklifine bekr milletvekillerinin bakn dile getiren Osman zade Hamdi Bey grlerini u ekilde dile getirmiti: n-
52
53
54
TBMM ZC. Devre 3, C. 9, itima 2, 41. Oturum, 18 Mart 1929; Bekrlk Vergisi Hakknda Meclise Bir Layiha Verildi, Cumhuriyet, 19 Mart 1929; Bekrlar Bir Misli Fazla Vergi Versinler Vakit, 19 Mart 1929; Bekrlk Vergisi in Meclise Bir Kanun Teklif Edildi, kdam 19 Mart 1929. Bekrlardan Vergi Alnmas, Akam, 22 Mart 1929; Gene Bekrlk Vergisi-Evliler Vergi Nispetini Pek Az Buluyor, Akam, 23 Mart 1929. Gazete anketinin sonucunda bu fikre varm olsa da meclis tutanaklar bu fikri dorulamamaktadr. Akam, 30 Nisan 1929.
san ailesinin mutlak refahn temin edebilmelidir. Bu kudrete haiz olmayanlar evlenmemelidirler55 . Kadnlar Birlii Reisi Latife Hanm, Osman Hamdi Beyin fikirlerine katlmaz ve u kar gr ileri srer: Biz bekrlardan vergi alnmasna taraftarz. Ben vergi orann az bile buluyorum. Vergi miktar katlanlamayacak miktarda olmaldr ki bekrlar evlenmee mecbur olsun. Osman Hamdi Bey mebustur. Evlenmek keyfiyeti kendileri iin bir mesele tekil etmemelidir. lle de evlenmeyecekse ulviyet ve sevimli mazhariyetini tatmadan devam edecekleri evlenme iine karmamalar daha doru olur56. Konu hakknda gr belirten bir baka bayan, di tabibi Muammer Azmi Hanm ise bekrlara vergi konulmasn pek uygun bulmaz. Gerekelerini de yle aklar: Bekrlara vergi konmas konusu bekr kalmaya karar vermi erkekler zerinde hibir tesir yapmayaca gibi byle bir konuyu siper ve gereke gstererek evlenecek kimseleri de cemiyete faydasz ve hasta ocuklar yetitirmeye sevk eder57. Yaplan anketlerde Muammer Azmi Hanm dorulayan ok sayda gr vardr. rnein Cumhuriyet gazetesi adna aratrma yapan Bill Beyin sorusunu dnemin nl bekrlarndan Atf Bey yle cevaplar Eer yeni kan kanun (tasar) bekrlardan vergi alacaksa kemali memnuniyetle, hatta icap ederse ceketimi de satmak suretiyle vergi derim fakat evlenmem58. Akam gazetesinin anketine katlan Dr. Remzi Bey ise vergiye taraftard. Bekrlk vergisi konulmasna taraftarm. Yalnz dorudan doruya bu vergi konusu ile evlenmenin artacan zannetmem. Fakat burada byle bir verginin ruhi tesirlerini unutmamal59. Ayni soruya Kadri Reit Paa Bekrlk vergisinin evlenmeye tesir edeceini zannetmem. Bir adam bekrlkta devam etmee niyet ederse vergi tesiriyle de evlenmez. Hkmet pek ar miktarda vergi de isteyemez. Fazla miktarda vergi konsa bile gene tesiri yoktur. Avrupada da tecrbe ettiler cevabn verirken60; Gz hastalklar uzman Niyaz smet Bey Ben memlekette evlilerin oalmasn can ve gnlden isterim. Ancak bekrlardan vergi alnmakla evliliklerin
55 56 57 58 59 60
Cumhuriyet, 23 Mart 1929. Cumhuriyet, 25 Mart 1929. Akam, 4 Nisan 1929. Cumhuriyet, 23 Mart 1929. Akam, 31 Mart 1929. Akam, 25 Mart 1929.
oalacan zannetmiyorum diyerek byle bir verginin komasn faydal grmemektedir61. Vergi konmasn uygun bulmayanlardan biri de Operatr Burhanettin Beydir. Ona gre Esasen iktisadi bir sebepten, yan senede birka kuru vergiden kurtulaym diyen ve bunun iin evlenmek gibi byk bir meseleye karar veren erkek vatana nasl faydal ocuklar yetitirebilir? Evlenmekten maksat ocuk yetitirmektir. Bunun iin ise insan hayatn mreffeh hale getirmi olmaldr. Bir miktar vergi vermekten ekinen ve bu sebepten dolay evlenmeyi tercih eden bir erkek ya refah iinde yaamyor veya hasis demektir. Her iki sebep de aile saadetinin teminine ve ocuk yetitirmeye engeldir62 . Ankete katlp vergiye olumsuz bakanlardan biri de Darlfnun Mderrisi ekip Beydir. O grlerini Evlenmek yalnz iktisadi sebeplerden, para yznden olsayd bekrlk iktisadi sebeplerle aklanabilirdi. Fakat evlenmee hkim olan yalnz iktisadi sebep olduunu zannetmiyorum eklinde aklad63. Akam gazetesi gibi Vakit gazetesi de Sleyman Srr Beyin kanun teklifinin ardndan bekrlk vergisi ile ilgili bir msabaka aarak konu ile ilgili halkn grlerini deerlendirmeye alt. Gazete alan msabakay halka u ilanla duyurdu: Bekrlk vergisi hakknda msabaka ayoruz. Bundan maksat Yozgat Mebusu Sleyman Srr Beyin Millet Meclisine verdii kanunu teklifi zerine tartlan eitli fikirleri kaydetmek ve bu fikirlerden hangisinin gazetemizin okurlar arasnda daha fazla taraftar bulduunu tespit eylemektir. Msabakann ekli udur: Gazetemiz her gn muhtelif mesleklere mensup ve maruf zevattan birinin bekrlk vergisi hakkndaki bak alarn birka satrla yazacaktr. Ayn gnde gazetemiz bir kesinde bir de kupon yaynlayacaktr. Okurlarmz gazetede srasyla verginin lehinde veya aleyhinde olarak kacak bak alarn ve kendilerini bu gre sevk eden gerekeleri gazete nshasndaki kuponun zerine adreslerini ve imzalarn koyarak matbaamza gndereceklerdir. Matbaamzda toplanacak kuponlarn ihtiva edecei oylar bilahare tasnif olunacaktr. Neticede en fazla taraftar bulan fikre rey vermi olanlar arasnda bir kura ekilecek ve bunu kazanacak on okurumuza muhtelif hediyeler takdim edilecektir64 . Gazete bu ekilde bekrlk vergisi teklifi zerinde grleri deerlendirmenin tesinde konuya magazin ve yarma havasn da kazandrd. Gazete yaklak on
61 62 63 64
Akam, 28 Mart 1929. Akam, 29 Mart 1929. Akam, 9 Nisan 1929. Vakit, 30 Mart 1929.
gn kadar bu ilan aralksz yaynladktan sonra 4 Nisan 1929dan itibaren msabakaya katlanlarn grlerini yaynlamaya balad. Bekrlk vergisi msabakas ile ilgili grleri aklayan ilk kii Dr. Kadri Reit Paadr65. Reit Paa grlerini bekrlk vergisinin evlenmeye tesir edeceini zannetmiyorum. Bir adam bekr kalmaya niyet ederse vergi tesiri ile evlenmez. Fazla miktarda vergi konsa bile tesiri yoktur. Maksat memlekette nfusu ziyadeletirmekse daha evvel doan ocuklar lmden vikaye (korumak) lazmdr. Memlekette kfi miktarda ocuk douyor. Hlbuki gerek kylerde gerekse ehirlerde bunlarn ou lyor eklinde aklayarak asl sorunun bekrlar evlendirmeye almak deil fakat doan ocuklar yaatmak gerektiini belirtiyor. Gazetenin 15 Nisan 1929 tarihli saysnda grleri yaynlanan retmen Nakiye Hanm da Reit Paaya benzer grlerinden dolay tasarya kar kanlar tarafnda yer alr66. Ona gre bekrlk vergisi doru bir uygulama deildir. Ama nfusun azln gidermekse bekrlar evlendirmeden nce yaplacak ok ey var dedikten sonra aklamalarn yle tamamlad: Bizde ocuk olmuyor deil, ocuk douyor ama yaatlamyor. Eer maksat aile tekili isi bu sefer de tasarda bir cebir (zorlama) manas vardr ki bu da doru deildir. Aile saadeti ihlal edilmi olur. Ankete katlan Ubeydllah Efendi ise evlenmeyi mecburi hale getirmektense genleri evlenmeye sevk edecek sebepleri oluturmak gerekir. Bunun da banda kazan meselesi vardr diyerek konuya ekonomik bir bak asyla yaklar67. Dr. kr Beyde bekrlk vergisini uygun bulmayanlarn safnda yer alr ve bekrlk vergisinin insanlar evlenmeye ynlendiremeyeceini belirtir ve Bir adam evlenmemee karar vermise hibir tesir altnda evlenmez der. lle de bekrlardan vergi alnacaksa bunu ok ocuklu aileler yerine ocuk sal ile ilgili kurumlara verilmesi gerektiini savunur68. nl romanclarmzdan Reat Nuri Bey ise vergi tasarsn ilgin bir benzetme ile anlatr. Bekrlardan vergi istemekten maksat hazineye bir miktar gelir temin etmekse iyi. Byle deil de bekrlar evlenmee mecbur etmekse ocuka bir hayal olur. Srf vergiden kurtulmak iin evlenmek mesel iyi su paras vermemek iin Alemdanda ev yapmaa benzer69 .
65 66 67 68 69
Vakit, 4 Nisan 1929. Vakit, 5 Nisan 1929. Vakit, 6 Nisan 1929. Vakit, 7 Nisan 1929. Vakit, 12 Nisan 1929.
Milletvekili Tevfik Bey ise bekrlk vergisine kar karak bu tr uygulamalarn daha nce pek ok farkl lkede gndeme geldiini ve hibir ciddi sonu alnamadn belirterek bekrlk vergisi hakknda fikrimi sordunuz. Size unu syleyeyim ki bekrlar vergiye tab tutmak sistemini eski baz kanun koyucular da dnmler ve tatbik etmilerdi. 1. Sezar Oktavn Romada Millet Meclislerinde kabul ettirdii mehur kanunu hatrlatmak isterim. Btn bu tedbirlerin faydasz kaldn tarih gsteriyor70 der. Kanun tasarsna en iddetli tepkiyi gsterenlerden biri ise Nizamettin Nazif Beydir. Nazif Bey tepkisini dile getirirken Ezkaza bu garibe (tasar) kanunlarsa iddia edildii gibi devlet hazinesine kayna bereketli bir nehir fkracak deildir. Memlekette koca sahibi olmak iin izdiva kapsna bavurmu kadnlarn says az deildir. Bekrlk vergisi gibi bir afet karsnda babo kadn ve erkek srlerinin mttehit bir cephe tekil etmeleri kadar tabii ne olabilir. Bundan doacak netice udur. Muvazaal (anlamal) evlenmeler, yan yeni bir yalanclar ve riyakrlar srs. Size bir nasihat vereyim: Dostlarnza dost, dmanlarnza dman kalmak istiyorsanz hayatta muvaffak olmak, ykselmek, byk adam, sanatkr, mspet i adam olmak istiyorsanz evlenmeyiniz. Deil be kuru vergi, btn kazancnz, arsalarnz veriniz ama yine de evlenmeyiniz. Evlenmek demek gemi direinde oturmak demektir. Evlenenlere merhamet edelim, bekrlarn keyfine dokunmayalm71. Ankete katlanlar arasnda bekrlk vergisine olumlu bakanlarn says olduka azdr. Onlardan biri olan Gmrk Bamdr Hakki Bey; Bekrlardan vergi almak doru bir fikirdir. Bu fikir mutlaka tatbik edilmelidir. Yalnz alnacak paralar memlekette a ve kimsesiz ocuklarn yaatlmalarna tahsis edilmelidir. Vergi bu surette hem evlilii tevik edecek hem de baklamayan ocuklar lmden kurtaracaktr72 diyerek verginin gerekli olduunu belirtir. Bekrlk vergisine taraftar olduunu syleyen Liman irketi Mdr ise konu ile ilgili unlar syler: Bekrlk gayr tabiliktir. Bekr kalanlar iki ksmdr. Ya iktisadi zaruretler dolaysyla evlenmeye maddeten imkn bulamayanlar yahut da bekrl daha iyi bulanlardr. kincilere gelince; hali vakti ve sal yerinde olup evlenmeyenlerin mmkn olduu kadar ar bir vergiye tabi tutulmalar taraftarym73 .
70 71 72 73
Vakit, 15 Nisan 1929. Vakit, 25 Nisan 1929. Vakit, 10 Nisan 1929. Vakit, 11 Nisan 1929.
Gelimeleri en iyi zetleyen ise Cumhuriyet Gazetesinin anketini deerlendiren ve bu arada kendi grn da aklayan Yunus Nadi Beyin u cmleleri olur. in yalnz sosyal ksmn deerlendiren ve o ksmda da yalnz bir bak asndan hareket eden bir mebusumuz mmknse Trkiyede evlenmemi kimse kalmasn diye iyi bir niyetle ve biraz da dudaklarda tebessm brakmak arzusu ile bekrlarn vergiye balanmasn isteyen bir kanun teklifinde bulunmutu. Maksadn birincisinden ziyade ikincisi gerekleti. Gazeteler anketler at. Ac tatl birtakm szler syledi. Meer bizim matbuatn piri Vartan Efendinin dedii ak dediin de para ile olur ifadesi doruymu. tiraf edeyim ki Cumhuriyetin at anketten kan sonu bu oldu. zdiva vergi ile falan oaltlamaz. Hayat pahallna bir are bulunursa o zaman sorun kendiliinden zlr. nk kazanla evlenme ve nfus oranlar arasnda ok yakn bir iliki var. Halkn kazanc ok ve dzenli olursa evlenme oran da artar. Nfus kendiliinden oalr74. Grld gibi gazetenin yapm olduu ankete katlanlarn ou bekrlk vergisiyle ilgili olumsuz fikir beyan etmektedir. Anketlerdeki olumsuz yaklamlara karlk Sleyman Srr Bey teklifinin mecliste kabul edileceine inanyordu. Nitekim kdam gazetesi yazarlarndan Sreyya Beyin kendisine ynelttii Ekseriyet teklif ettiiniz verginin aleyhindedir, kanunu karabilecek misiniz eklindeki sorusuna u cevab verir: Teklif aleyhinde olanlar bekrlardr. Evliler ise taraftardr. Mebuslarn ou evlidir. Onun iin teklifim kabul edilecektir der75. Ancak ilk andan itibaren teklifin ele alnd Maliye Encmeninde oluan genel kanaat teklifin kabul edilmeyecei ynndeydi. Encmen yelerinin ou alanlara verilen maalarn yetersiz olduunu, bu itibarla alanlara ilave vergiler yklemenin adil olmad dncesindedir76. Bununla birlikte Maliye Encmeni teklifi ok ynl olarak aratrd. zellikle talyada uygulanmakta olan bekrlk vergisinin etkilerini ve sonularn inceledi77. Vergi hakknda Salk, ktisat ve Maliye Bakanlklarnn grleri de alndktan sonra Sleyman Srr Beyin teklifi reddedildi. Vergi tasars ile ilgili grmeleri yakndan izleyen kdam gazetesi kanun teklifinin reddedilmesinin gerekelerini Encmenin mazbata ktibi Gaziantep Milletvekili Remzi Beyden ald bilgiler dorultusunda yle nakletti: Encmen evlenmeyi vergi ile tevik etmeyi uygun bulmad. Evlenmenin getirecei ilave yk bizim
74 75 76 77
Cumhuriyet, 29 Mart 1929. Sreyya, Ankara Mektubu, kdam, 19 Nisan 1929. kdam, 26 Mart 1929. kdam, 29 Nisan 1929.
almamza gre verginin salayaca faydadan daha ardr. Bunun iin Sleyman Srr Beyin teklifi reddedilmitir. Bu teklifin ok ocuklu ailelere yardma ait olan ikinci ksmna gelince, bu hususu zerinde dnlmesi gereken bir konu olarak telakki ettik. Encmenin aratrmalar neticesinde vergiye kar olan baz aydnlarn grlerine paralel olarak Trkiyede nfusun salayacak kadar ocuun dnyaya geldiini tespit ettik. Asil meselenin doan ocuklarn yaatlmas ile ilgili olduunu, bu itibarla ocuu ok olan ailelere bata salk olmak zere yardm iin areler aranmasna kanaat getirdik78. Bu aklama gazetelerin yapt anketlere katlanlarn sklkla gndeme getirdikleri nfusu arttrmak iin doum orannn yeterli olduu, ancak doan ocuklar yaatmak iin gayret gsterilmesi gerektii fikrinin hkmet tarafndan da paylaldn gstermektedir. b - Sleyman Srr Bey Vergiden Vazgemiyor Tasarnn reddedilmesine ramen bekrlk vergisi mcadelesinden hi vazgeilmedi. Nitekim 20 Nisan 1930da bu kez Gmhane Milletvekili Hasan Fehmi Bey, Mecliste Hfzsshha kanunu grlrken en az 6 ocuu olan kadnlara ikramiye veya mkfat verilmesi hakkndaki madde iin sz alarak Mademki byle kadnlara mkfat verilmek isteniyor, buna karlk olmak zere bekrlardan da vergi almak lazmdr dedi 79. Bu ekilde Hfzsshha kanunu grlrken nfusu arttrma konusu ile beraber bekrlk vergisi konusu yeniden tartmaya ald. Yunus Nadi konu ile ilgili grlerini aklarken Her memlekette nfus byk bir sosyal meseleyi tekil eder. Bu mesele bizde daha belli bal byk meselelerden biridir. Bizde nfus henz sosyal bir mesele yaplm deildir. O yolda ufak tefek admlar atmsak da henz meseleyi klliyet itibaryla kavrayamadk. Yalnz biliyoruz ki mesele ok hizmet isteyen kark ve byk bir konudur. Btn artlar gz nnde tutarak bir iftin hi olmazsa on ocuk sahibi olabileceklerine hkmedebiliriz. Burada iktisadi ve sosyal artlara sra gelir. te asgarinin asgarisi olan bu on ocuu yapmak ve yaatmak lazmdr. Meselenin anahtar buradadr. Eer bu mesele hallolunursa bir nesilde Trk nfusunun hi olmazsa iki, misline karmak mmkn olacaktr80 dedi. Dnemin bir dier nemli yazar Aleddin Cemil de Yunus Nadinin grlerine u yazsyla destek verdi. Koca Anadoluda kilometreye ancak 18 kii dtn
78 79 80
kdam, 9 Mays 1929. Cumhuriyet, 20 Nisan 1930. Yunus Nadi, Nfus Nasl oaltlr, Cumhuriyet, 11 ubat 1930.
belirten Nadi nfusumuzun azlndan dolay iktisadi gelimemizin ar olduunu belirterek bir an nce memleketimizde nfus meselesi ile uraacak mill bir cemiyetin kurulmas gerektiini ileri srd 81. Gazetelerde bu ve benzeri yazlarn artt gnlerde yine Yozgat Milletvekili Sleyman Srr Bey bir kere daha TBMMye bekrlk vergisi kanun teklifini verdi82. Bu teklif TBMMye verilen en kapsaml bekrlk vergisi kanun teklifidir. Teklif u maddelerden olumaktadr. 1- 25ten yukar ve 45ten aa yata bulunan ve henz evlenmemi olan her erkek kazan, araz, msakkafat (dam olan mlkler) ve yol vergisinin zamlar dhil bir mislini bekrlk vergisi olarak verir. 2- 20den 35e kadar yata bulunan ve bir resm sfat olduu halde devlet veya messeseden maa ve cret alan kadnlar dahi bu mkellefiyete tabdr. 3- 25ten yukar ve 45ten aa yata bulunduklar halde aile veya kocalarnn vefat dolaysyla bekr kalan ve oluk ocuk, baba veya annesi olmayan erkek ve kadnlar dahi bu mkellefiyete tabidirler. 4- Asker, jandarma ve polis efradyla maluller ve tahsilde bulunan bekrlar tahsillerinin devam mddetince bu vergiden muaftrlar. 5- Bu kanunla alnacak vergiler Hfzsshha Kanununda belirtilen belirli sayda ocuk sahibi olan fakr anne ve babalara tahsis olunur83 . Sleyman Srr Beyin teklifinde yukardaki maddelerin yan sra u hkmler de yer almaktadr. Kanun sebepler dnda kanunun artlarn ifa etmeksizin evlenme belgesi veren memura bir aydan aya kadar hapis cezas verilir. Evlenme vesikasn grmeden evlenenlerin dini merasimlerini yapanlar hakknda da ayn cezalar uygulanr. Evli olduu halde dini merasim yaptrmak suretiyle dier bir kadnla birleip kar-koca hayat yaayan erkekle bu vaziyeti bildikleri halde bu ekilde evlenen kadnlara aydan bir seneye kadar hapis ve 30 lira ar para cezas verilir84 ifadeleri de yer almaktadr. Bu ifadeler Sleyman Srr Beyin bekrlk vergisi ile birlikte
81 82 83 84
Aleddin Cemil, Nfus Meselesi, Cumhuriyet, 29 Mays 1930. TBMM ZC. Devre 4, C. 5, itima 1, 12. inikat, 10 Aralk 1931,TBMM mat. Ankara 1931, s., 28. Hakimiyeti Milliye, 11 Birinciknun (Aralk) 1931. ki Defa Evlenenler, Cumhuriyet, 24 Birinciknun(Aralk) 1931.
Cumhuriyetin en nemli yasalarndan biri olan Medeni Kanuna da zenle sahip ktn gstermektedir. c - Nfusu Arttrma Tartmalarnn Yeniden Balamas Bununla birlikte nfusu arttrmak iin araylar ve tartmalar devam etti. Nitekim devletin en yetkili isimlerinden biri olan TBMM Bakan A. Kzm Bey 23 Nisan 1933te ocuk bayram vesilesi ile yapt aklamada nfusu arttrmann nemini u ekilde dile getirdi: Trkiyenin varln korumak, maddi ve manevi kuvvetleri oaltmak ancak ocuk meselesine layk olduu derecede ehemmiyet vermekle mmkndr. Cihan nazarnda her millet nfusunun bykl nispetinde bir mevki sahibi addolunur. Geri Trkiyenin bugnk nfusu hudutlarmz her nevi saldrya kar mdafaa ve verimli arazilerini ilemee, iktisadi ihtiyalarmz karlamaa kfidir. Fakat onu daha salam ve kudretli bir vaziyete getirmek mecburiyetindeyiz85. Teklifin reddinden sonra Yunus Nadi Bey ise grlerini yle aklad: Ne vakit bir ocuun milleti takviye eden insan demek olduunu anlarsak ve ne vakit milletin her eyden evvel nfus demek olduuna kanaat getirirsek o zaman cemiyet hayatmzda gze arpan bir tekml merhalesi atlam olacaz. Ayrca insan oalnn ifadesi olan nfus, uurlu bir cemiyetin uurlu bir vaziyeti demektir. yle olduu kadar da manaldr. nk medeniyet nihayetinde bu demektir86. Yunus Nadi Bey bir baka yazsnda ise bekrlk vergisinin Avrupada da uygulandn syleyerek iyi planland zaman verginin herkesin kabul edebilecei bir dnce olacan belirtir: Bizde senelerden beri daha ziyade alay konusu olan bekrlk vergisi Avrupada doumu tevik etmek ve ok ocuklu ailelere yardm etmek fikrine dayanr. Ne yazk ki son defa mehur layihasyla baz vergi kaynaklar keif ve teklif eden Hac Mehmet Bey bile o meyanda bekrlk vergisinin bteye gelir kayna olabileceini dnm ve bunu bteye yardm eklinde ileri srmt. Hlbuki bu vergi bir irat deil bir masraf dnlrse kabul ammeye mazhar olabilir. Bteye gelir tahsis olunmaz ama bekrlk vergisi ok ocuklu ailelerin yardmna harcanarak fayda salanm olur. Yunus Nadi, daha nce Erzurumlu Salih Efendide bekrlk vergisi deindiini belirterek kanun teklifinin ancak ok ocuklu ailelere yardmla beraber ele alnd zaman ciddiye alnabileceini belirtir. Evlenmeyen adamlardan alacamz paray evlenip de ok ocuk yapan ailelere vereceiz dediimiz zaman ortaya herkesin kabul edebilecei bir fikir koymu oluruz.
85 86
A. Kzm, ocuk Meselesi, Hakimiyeti Milliye, 23 Nisan 1933. Yunus Nadi, Hayat Meselesi, ocuk ve Nfus, Cumhuriyet, 23 Nisan 1934.
Aks takdirde vergi basks ile evlenmeyi tevike kfi bir tedbir tekil etmeyecei ifade eder87. Nfusun artrlmasn savunan dier bir yazar da Cemal Hakki Selektir. Selek bir taraftan nfusun arttrlmas gerektiini savunurken dier taraftan da nfus artnn teviki iin nerilerini ortaya koyar. Nfusu arttrmak iin doumlar oaltmak, doanlar yaatmak, ok ocuklu aileleri korumak gibi nerilerini sralar. Her areye bavurarak en ksa zamanda nfusumuzu imdikinin imdilik iki, sonralar da , be misline karmay kendimize ama edinmemiz gerektiini belirtir. Nfusumuzu istenilen oranda arttramazsak ekonomik kalknmada ve lke savunmasn yapmakta zorlanacamz belirterek u tedbirleri almasn ister: Kalabalk ev geindiren memurlara daha fazla maa verilmesi ve vergi indirimlerinden faydalandrlmas alnacak ilk kolay tedbirdir. Fakat bizde bunlardan ne biri ne de dieri yaplmtr. 6 ocuklu bir evin aile reisi sadece 4-5 liralk yol vergisinden muaf tutulmaktadr88 . Gazeteci Nadir Nadi de nfusun artrlmas gerektiine inananlardandr. Ancak o ou dnrn aksine nfusun arttrlmas iin uygulanmas istenen tevikleri ve yaplan nerileri yetersiz bulur. Sadece vergiden istisna ve mkfat vaadi gibi maddi yntemlerle nfusun artacan zannedenlerin olabileceini fakat kendisinin bu yaklamlar yanl bulduunu belirtir89. Trkiyenin nfusunu oaltmak iin baz memleketlerde yapld gibi bekrlardan vergi almak yahut da ocuksuz ailelere ceza vermek gibi yapay vastalara gerek olmadn ifade ederek bekrlk vergisi taleplerini de gereksiz bulur90. Trkiyede yeterli oranda doum olduunu vurguladktan sonra nfusu arttrmak iin doan ocuklar yaatacak salk nlemlerinin alnmasnn yeterli olacan savunur91. d - Evlenme Yann Aaya ekilmesi Tartmalar youn bir ekilde devam ederken nfusu arttrmak iin nemli bir adm da Hkmet tarafndan atld. Dnemin iktidar ise bir taraftan genel kanatlar dorultusunda doan ocuklar yaatabilmek iin nlemler alrken dier taraftan da nfusu arttrabilme politikalarna uygun olarak 15 Haziran 1938 tarihli TBMM oturumunda Trk Medeni Kanununun 88. Maddesinde deiiklik yaparak daha nce
87 88 89 90 91
Yunus Nadi, ok ocuklu Ailelere Yardm, Cumhuriyet, 26 Nisan 1934. Cemal Hakki Selek, Memleketteki Nfus Azln Nasl Artrabiliriz, Cumhuriyet, 12 Mays 1935. Nadir Nadi, nfus Siyasetinde Esas Tutulmas Lazm Gelen Noktalar, Cumhuriyet, 20 ubat 1938. Nadir Nadi, Trkiyede Nfusu Arttrmak in Alnacak Tedbirler, Cumhuriyet, 7 ubat 1938. Nadir Nadi, agm.; Benzer grler iin bak: N. A. Kka, Nfus Meselesi, Ulus, 18 ubat 1938.
18 olan evlenme yan erkekler iin 17ye, kzlar iin de 15e indirdi92. Ciddi tartmalarn yaand bu deiikliin gerekesi iin Adliye Vekili kr Saraolu Hkmetinin grlerini aklarken, kanunu meclis gndemine getirilmeden nce zerinde uzun sre altklarn belirtti. Bizde kanunun belirledii evlenme yann erkekler iin 18, kadnlar iin 17 olduunu ancak sosyal hayattaki evlenme ya ile kanunun ngrd ya arasnda ile be sene gibi bir fark vardr. nsanlar daha kk yalarda evlenebilmek iin bin bir hileye bavurmaktadr. Elinden gelenler ise mahkemeler araclyla evlenme karar aldrmaya almaklarn ifade etti ve kendilerinin sosyal hayatla yasal dzenleme arasndaki farkll gidermeye altklarn aklad. Bunu yaparken de Avrupa ve ABDdeki en dk evlenme yalarn da tetkik ettiklerini vurgulad. Dier baz lkelerdeki evlenme yalarna da deinen Saraolu, kadn iin spanya ve Portekizde 12; Brezilya ve Peruda 14; Romanya, talya, Fransa, Norve ve Belikada 15; Danimarka ve Almanyada 16dir. Ayn lkelerde evlenmek iin ya haddi spanya ve Portekizde 14; Brezilya Peru ve Norvete 16; Romanya, talya, Belika ve Fransada 18; Danimarkada 20; Almanyada ise 21 olduunu ifade etti. Bu mukayeselere bakld zaman Trkiyede ngrlen evlenme yann pek ok lkedekinden bir sene stnde olduunu vurgulad. Esasen memleketimizde byk ounluun bu yalarn altnda evlendiini de belirterek szlerini ekilde tamamlad; Alt, yedi ay evvel mracaat edenlere alt, yedi ay bekleyiniz, kanuni izdiva yapnz diyelim ve bylece kanunumuzun o maddesinin tatbikattaki zorluklarn ortadan kaldralm. Her yl binlerce insanin mahkemelere tanmasn nleyelim93 . Adliye Vekili kr Saraolunun aklamalarna kar kan Konya Milletvekili Dr. Osman evki Uluda, evlenme yann 17 ve 15e ekilmesine iddetle kar karak 15 yanda evlenecek olan kzn ne evine ne de ocuklarna bakabilecek durumda olmadn, 17 yanda evlenecek erkein de evlilik sorumluluunu tayamayacan ifade etti94. Ktahya Milletvekili Besim Atalay ise evlenme yann aaya ekilmesinden yana olanlardandr. Atalay, lkemizin genilii dikkate alnd zaman nfusumuzun az olduunu belirttikten sonra evlenme ya ile ilgili grn dile getirdi95. Evlenmeyi kolaylatrmak iin bir an nce evlenme yann aaya ekilmesi de dhil olmak zere daha birok merasimin ortadan kaldrlmas gerektiini syledi.
92 93 94 95
TBMM ZC., devre5, C., 26, itima 3, 15 Haziran 1938 tarihli 76. Toplant, s., 170-175; Dn Mecliste 8 Kanun Kabul Edildi, Akam; Cumhuriyet ve Son Posta, 16 Haziran 1938. TBMM ZC., devre5, C., 26, itima 3, 15 Haziran 1938 tarihli 76. Toplant, s., 170-171. TBMM ZC., devre 5, C., 26, itima 3, 15 Haziran 1938 tarihli 76. Toplant, s., 172- 173. TBMM ZC., C., 26 s., 172.
statistiklere bakld zaman her vilayette bekr says evli saysndan fazla olduunu vurgulayarak bunun zerinde durulmas gereken bir konu olduunu belirtti. Nfusa ihtiyac olan bir memleketin bekrlarn kendi hallerine brakmamas gerektiini de belirterek evlenmeyi kolaylatrmak iin kanunlar yaplmasn istedi. talyada nfus mtemadiyen artarken bir taraftan da bekr memur istihdam edilmemesi iin kararlar alndn gazetelerden okuduunu syledikten sonra evlenme yann aaya ekilmesine kar olan Osman evki Uludaa laf atarak konumasn yle tamamlad: Her ey evlenme aleyhine, herkes evlenme aleyhine, memleketteki muzr anasr Trkln oalmas aleyhine her gn propaganda yaplyor. te size ikolatadan kan bir kd okuyorum. Derdin yoksa syleme; borcun varsa evlenme. zetle kanun yerindedir. htiyatan domutur96 . Hukuku gz ile olaya bakan Hfz Veldet (Velidedeolu) evlenmenin kolaylatrlmasn farl bir bak asndan deerlendirerek doru olduunu savundu. Memleketimizde evlenmenin kolaylatrlmasn gerekli klan sebeplerin, yalnz nfusu arttrmak kaygs olmadn, bugn Medeni Kanunun tadili teebbsnde bu sebep ikinci planda kaldn belirtti. Kanunda evlenmeyi kolaylatrmak iin yaplan tadilattan maksadn baz kylerde imam duas ile yaplan kanunsuz evlenme ve gayr meru mnasebetlerin nne gemesi ve bylece nesep sahibi belli olmayan ocuklarn doumunu nlemek ve azaltmak olduunu ifade etti97. Kanunla ilgili doktor sfatyla grlerini aklayan Sad Irmak Evlenme ya, ahlak salabeti ve nfus artm davas balkl yazsnda kadnn dourma kabiliyetini sosyal bir takm sebepler yznden tehdit altnda olduunu belirtikten sonra u istatistii aklar: Kadn 20 yandan nce evlenirse ortalama 5.5 ocuu; 20-25 yandan nce evlenirse 4.1 ocuu; 30-36 ya arasnda evlenirse 2.7; 35inden sonra evlenirse sadece 1.3 ocuu olabileceini belirtir98. Trk milletinin bir nfus davasnn olduunun da altn izen Irmak, szlerini Grlyor ki nfus artmnn birinci ekli kadn ve erkein erken evlenmesini temin etmektir. u halde erken evlenmeyi temin evlenmeyi temin iin eer bir are varsa bunu ehir halkna tatbik etmek zorundayz eklinde srdrd ve nerilerini de u ekilde sralad99: 1- Devlet hizmetindeki evlilerden ok ocuklulara daha yksek maa vermek. 2- Evlilere sigorta primlerinden menfaatler temin etmek.
96 97 98 99
TBMM ZC., s., 172; Dn Mecliste Sekiz Kanun Kabul Edildi, Akam, 16 Haziran 1938. Hfz Veldet, Bizde Evlenmenin Kolaylatrlmas, Cumhuriyet, 6 Temmuz 1944. Sad Irmak, Kendimize Doru, S. Sreyya Bkey yay., stanbul 1943, s., 80-84. Irmak, s., 84-85.
3- eyiz paras vermek. 4- Bekrlardan vergi almak. 5- Tahsil sresini ksaltarak aydnlarn hayata erken atlmalarn salamak. 6- Erken evlenmeyi mill bir ideal eklinde aklamak. 7- Evlilere mesken bakmndan kolaylklar temin etmek. e - Bekrlk Vergisi Tasarsnn Yeniden Gndeme Gelmesi te Meclisteki bu karar ve kamuoyundaki tartmalardan cesaret alan Sleyman Srr (z) Bey, II. Dnya Savann balamasndan ksa bir sure sonra bir kere daha meclise bekrlk vergisi kanun teklifini sundu. Teklifte ncekilerden farkl olarak askerliini bitirmi olan erkekler ve 17 yan doldurmu kzlar vergiye tabi tutulacak; Kyller, ocuk babas veya annesi olan dullar vergiden muaf olacak; Vergi mkellefiyeti kazancn devam ettii mddete ve 45 yana kadar devam edecektir. Elde edilecek gelir ok ocuklu ailelere verilecektir ifadeleri yer almaktadr100. Sleyman Srr Beyin bu teklifi de nce Dhiliye, Shhiye ve timai Muavenet ile Maliye ve Bte Encmenlerine gnderildi ve orada genel kurula gelmeden reddedildi. Fakat yine de kamuoyunda tartma yaratmay baard. Baz yazarlar ise bekrlk vergisine alayc bir tavrla yaklat. Onlardan biri olan Tan gazetesi yazar Naci Sadullah yeniden gndeme gelen vergiyi deerlendirirken Bir Mebusumuz bekrlardan vergi alnmasn istemi. Eer bu teklif kabul olursa Bekrlk Sultanlktr sz bsbtn kymetten decek. O Mebusun yaklamna gre byle bir karar bekrlarn iki ayaklarn bir papuca sokacak ve hepsi de gen kzlarn huzurlarnda dize gelecek. Ocana dtm; beni bu vergiden kurtar, kulun klen olurum diyecek. Fakat ben byle bir hayalin gerekleeceini hi sanmyorum. Hem eer byle bir vergi de konursa bekrlarn, bayanlarn izdiva tekliflerini kabul etmelerine bsbtn imkn kalmaz. nk hkmetin bekrlardan isteyecei vergi % 10dan ibarettir. Hlbuki bayanlar maan en az % 60n keserler101 demiti. Vergiye kar olanlardan biri de Tan gazetesi yazar Sabiha Serteldir. Sertel, zellikle gen kzlardan vergi alnmasn neren Sleyman Srr Beyin, bu teklifi yaparken sosyal yapmz dikkate almay unuttuunu belirterek teklifi 17 yan gemi kz ocuklarn vergiye tabi tutarken bu kzlarn evlenmek veya evlenmemek, iradelerine tabi bir i midir? Bunu dnmemi. Bugnk teamllere gre bir kadn
100 101
TBMM ZC., devre 4, C., 10, itima 1, 8 Nisan 1940 tarihli 37. Toplant, s., 34. Naci Sadullah, Bekrlardan En Az Yzde On, Tan, 8 Nisan 1940.
hibir zaman istedii bir erkee izdiva teklif edemez. O halde evlenmek iradesine tabi olmayan bir gen kz evlenmedii iin sorumlu tutmak ve vergiye balamak hangi sosyal fayday salayacaktr dedikten sonra szlerini yle tamamlar. Eer maksat ok ocuklu ailelere gelir temini ise bunun iin evli kadnlar daha elverilidir. Eer ama nfusu oaltmaksa bunun yolu bekrlk vergisi deil btn nfus siyasetini, sosyal hfzsshhay, iktisadi tedbirleri iine alan muazzam bir mesele zerinde durmak lazm. Bekrlk vergisi ile buna are bulmaya almak iskanbil ktlarndan ato yapmaya benzer diyerek eletirdi102. Bekrlk vergisine kesinde yer veren Burhan Felek de verginin mantn doru bulmaz. Verginin savunma, yol, p, bina, kazan gibi verilen hizmet ya da elde edilen gelirden alnmas gerektiini syler ve bekrlk vergisinin bunlardan hangisinin kapsam iinde olduunu sorgular. Bekrlk vergisi bunlardan hangisine benziyor. Bekrlk iin hkmet zel bir hizmet tesis etmi midir? Hayr. Bekrlk bir kr mdr? Hayr. u halde bekrlar ayrca vergi vermeye mecbur tutmann gerekesi nedir diyerek ocuk saysn arttrmak iin vergi tehdidi ile insanlar evlendirmeye zorlamann doru olmadn syler103. Trkiyede zaten nfusun artmas iin yeterli sayda ocuun doduunu belirten Felek, asl sorunun doan ocuklarn yaatlmas iin gerekli nlemlerin alnmas ve ok ocuu olanlara da bir miktar yardmn yaplmasnn kfi olabileceini belirtir104. Verginin mantn tartanlardan biri de konu ile ilgili birok yazs bulunan Sefaeddin Karanakdr. Karanak, Burhan Felekin aksine eitli sebeplerden dolay bekrlk vergisinin konulabileceini ileri srd105. Bununla birlikte Sleyman Srr Beyin Meclise sunduu kanun teklifi yasalasa bile bilhassa geliri kendisinin geimine bile yetmeyen, bekr odalarnda, medrese kelerinde srnen fakr vatandalarn oundan istenilen neticeleri veremeyecei ve asl sorunun doan ocuklar yetitirmek ve en azndan ok ocuklu aileleri desteklemekten getiini belirtir. Bir de eletiri getirerek yol vergisi mkellefiyeti kanunu ile hkimler kanununun yine hkimlere salad yararlar istisna edecek olursak ok ocuklu ailelerimiz iin hibir kanunumuz yoktur der106 .
102 103 104 105 106
Sabiha Zekeriya Sertel, Bekrlk Vergisi, Tan, 4 Nisan 1940. Burhan Felek, Bekrlk Vergisi, Tan, 19 Nisan 1940. Felek, agm; Felek gibi dnenlerden biri de Ratp Yceuludur. Bak: Yceulu, Trkiye Nfusunda reme, lk, yeni seri S., 39, 1 Mays 1943, s., 5-7. Sefaettin Karanak, Bekrlk Vergisi, Cumhuriyet, 17 Nisan 1940; Karanak, Niin Evlenmiyoruz, Cumhuriyet, 20 Nisan 1938. Karanak, agm.
Bekrlk vergisine taraftar olmayan fakat nfusun arttrlmas gerektiine inanan . Aleddin Gvsa, bunun iin alnmas gereken tedbirleri yle sralar107: 1 - oalma davasnda, benim teden beri kafam kurcalayan tedbirlerden biri ocuk vergisinin konmasdr. Bu vergi bekr olan ve evlenmek iin mazereti bulunmayan mal vaziyeti yerinde olan her erkekten alnaca gibi ocuksuz ailelerden de tahsil edilecektir. Bu ekilde vatanna kar borcunu ocuk yetitirmek suretiyle dememi olanlar nakdi bedel vererek bu hizmeti yapm olacak demektir. Byle bir vergi yalnz bekrlar evlenmeye ve ocuksuz aileleri ocuk yapmaya sevk etmek iin deil ayn zamanda evlenmeleri tevik etmek, doumlar dllendirebilmek, fazla ocuklu ailelere yardm edebilmek, doum ve bakmevlerini oaltmak, koruma ve yetitirme messeselerini artrmak iin de lazmdr. 2- oalma davas iin teden beri dndm arelerden ikincisi, resmi ve yar resmi btn maa ve cretlerden aile ve ocuk zammn uygulamak. 3- Doum mkfat ihdas etmek. Aleddin Gvsa gibi nfusun artrlmas iin nerilerde bulunanlardan biri de Sreyya Malkotur. Malkoun Trk nfusunu arttrmak iin nerdii tedbirler de unlardr108. 1 - Trk yurdunun her tarafnda doum ve bakm messeselerinin almas ve bil istisna her Trk ocuunun buralarda domas. ocuk hastalklarn geirinceye kadar ocuk bu bakmevlerinde yetimelidir. Nasl ki devlet evlenmenin kendi nezareti altnda yaplmasn istiyorsa onlardan meydana gelecek ve cemiyetin bnyesini tekil edecek ocuun da kendi shhat messesesinde bir hataya kurban gitmeden domasn istemesi gayet tabi bir haktr. 2 - Nfusun arttrlmas konusunda takip edilecek mhim bir tedbir de geliri ihtiyalarna kfi gelmeyen fakr ailelerin ocuklarna maddi yardmda bulunmaktr. ocuun mill retim ve mdafaadaki nemi dolaysyla cemiyet bu yardm grev kabul etsin ve devaml yapsn. Hkmetimizin hayat pahall dolaysyla geliri ihtiyalarna kfi gelmeyen ailelere gda yardmlar kranla kayda ayandr. 3 - Mhim tedbirlerden birisi de Trk vatandalarna bil istisna daimi salk muayenesi altnda bulundurmaktr. Bugnk messeselerimiz bu kapsaml greve hazr deildir.
107 108
. Aleddin Gvsa, oalma Davas, Yedi Gn, C. 17, no. 438, 28 Temmuz 1941. Sreyya Malko, Nfus Politikamz Hakknda Dnceler, Ulus, 24 Kasm 1944.
4 - Trk nfusunun artrlmas siyasetinde alnacak nemli tedbirlerden biri de milleti sava, deprem, su baskn gibi felaketlerden korumaktr. 5 - Nfusun artrlmas konusunda alnacak tedbirlerden biri de askerlik mkellefiyeti gibi her Trk vatandana evlenme ve ocuk yetitirmek iin sosyal ve mill grev yklenmelidir. Nasl ki askerliini yapmayan devlet hizmetinde istihdam edilmiyorsa evli olmayan da bu haklardan istifade etmemelidir. Bu tedbirle iki nemli sosyal mesele kendiliinden halledilmi olacaktr. Birincisi evlenmeler oaldka sosyal ahlak ykselecektir. kincisi ocuklar bydke retim ve mdafaa kuvveti artacaktr. Bu tartmalarn devam ettii dnemde savaan lkelerde olduu gibi Trkiyede de doum orannda bir miktar azalma grld. statistik Umum Mdrl bu azalmann nedenlerini yle aklad109: 1 - Evlenecek, ocuk yapacak ada olan ok sayda vatandan uzun mddet silhaltnda kalmas, 2 - Askerliini tamamlayanlarn evlenmelerinin gecikmesi, 3 - Son be yl iinde lkemize ok az gmen gelmesi, 4 - Evlilerin verimliliinin azalmas. Bu dnemde sadece bizim lkemizde deil dnyann birok lkesinde bekrlar elbirlii ile dnya evine sokmann areleri arand. Bekrlar evlendirmek ve ocuk saysn arttrma ii baz devlet adamlar iin adeta mill bir grev haline geldi110. Tartmalarn yeniden younlamaya balad o gnlerde devlet de bir taraftan nfusu artrmak iin baz nlemler almaya balad111. ncelikle ok ocuklu ailelere yaplmakta olan fakat sava yllarnda aksamaya balayan yardm konusunu ele ald. Nitekim Maliye Bakanl drt ve daha fazla ocuu bulunan ailelere drdnc ocuktan itibaren o gne kadar maktu olarak verilmekte olan 2.5 lirann ne ekilde ve kimlere verilecei hakknda yeni bir talimatname hazrlamaya balad. Buna gre 19 yan bitiren erkek ve 25 yan dolduran veya evli bulunan kz ocuklarla resm veya zel daire ve kurumlardan aylk veya gndelik alanlara deme yaplmayacak-
109 110 111
Neet Halil Ulu, ocuklar Koruma Kanunu, stanbul Dergisi, S., 4, Nisan 1947, s., 213. Harbin Ykt Bir Saltanat Daha Bekrlk, Akam, 10 Kasm 1943. Sefettin Karanak, Gene Bekrlk Vergisi, Cumhuriyet, 30 kinci knun 1944.
tr. Bunun dnda kalan ailelere ten fazla ocuu olanlara, nc ocuktan fazlas iin deme yaplmasna karar verdi112. Ancak btn iyi niyetli gayretlere ramen ok ocuklu ailelere dzenli bir deme yaplamad. Bu durum doal olarak baz ikyetlere de sebep oldu. te onlardan birisini Yeni Sabah Gazetesi kesinde yle duyurdu: Dn idaremize Mustafa Mesi isminde bir vatanda mracaatta bulundu. Seyyar esnaflkla g bela geindiini, 7si erkek 9 ocuk sahibi olduunu, hkmetin ok ocuklu ailelere yardm ettiini bildiini, 6 ocuu varken Shhiye Vekletine mracaat ederek ok ocuklu ailelere yaplan para yardmn talep ettiini, aradan zaman geip ocuk saysnn 9a kmasna ramen halen yardm alamadn syledi113. Savan ilerleyen yllarnda ok ocuklu ailelerin ikyetleri daha da artt. Ayn dnemde doum oranlarnda da belirgin bir azalma grld. Bunun zerine dnemin Hkmeti 4718 sayl Barem Kanununda yeni dzenlemeler yapt. Bu dzenleme de etkin bir ekilde uygulanamad. Fakat en azndan evli olan memur ailelerine ve evli olanlardan da daha ok ocuk sahibi olanlar tevik edecek ekilde belirli oranlarda yardm yaplmasna baland. Buna gre ailelere 4. ocuktan itibaren her ocuk iim verilen aylk 2.5 liralk zam barem kanununda yeni yaplan dzenleme ile birinci ocuktan itibaren 5 liraya karld. Bu zam memurun bakt vey ocuklar da kapsyordu 114. Yeni Barem Kanunu bu dzenlemeye ilave olarak ocuu dnyaya gelen memur ailelerine bir maa tutarnda yardm yaplmasn da karara balad115. Bu genel erevenin dnda yeni dzenlemenin belli bal esaslarn u ekilde zetlemek mmkndr. Dul kalan veya boanan 19 yandan kk erkek ve 25 yandan kk kz ocuklarna yetim maa ile zel veya kamudan aylk veya gndelik almamak kaydyla ya hadlerini dolduruncaya kadar ocuk zamm verilir. Eitimi devam eden ocuklar iin de aklk getiren Barem Kanunu, cretsiz veya yatl okullarda okuyan rencilere 19 yana kadar; niversite tahsili yapan rencilere de 25 yan dolduruncaya kadar ocuk zamm verilmesine imkn tanm, ancak asker okullarda aylkl olarak renimlerini srdren renciler zam kapsamnn dnda braklmlard116.
112 113 114 115 116
ok ocuklu Ailelere Nasl yardm Verilecek, Ulus, 11 Haziran 1942; Dokuz ocuklu Bir Aile Senedir Yardm Bekliyor, Cumhuriyet, 4 Temmuz 1945. 9 ocuk Sahibi Fakr Bir Baba, Yeni Sabah, 7 Austos 1941. Yalnz vey ocuklar iin nafaka alnmas durumunda ocuk zamm uygulanmyordu. Hayat Pahalll Ve Devlet Memurlarna Yaplan Yardmlar, Tan, 2 ve 13 Temmuz 1944. Barem Kanununa Ait zahlarn Balca Esaslar, Tan, 11 Temmuz 1944; Griz, s., 177 ve 183.
f - Bu Kez ocuk Vergisi Hkmetin bu giriiminin ardndan ocuk Esirgeme Kurumu tarafndan da bir ocuk vergisi kanun tasars hazrland ve TBMMne sunuldu. Bu tasar her ne kadar ocuk vergisi adn tasa da aslnda bir eit bekrlk vergisi kanun tasars niteliindedir. Teklifin temel dayana devletin izledii nfus politikas ile tamamen uygundur. Tasarya gre, bir ocuk pulu hazrlanacak ve bu pullar belli oranlarda radyo abone makbuzlarna, yatakl demiryolu ve demiryolu birinci snf mevki biletlerine, vapur ve tren senetlerine, lks kamera ve birinci mevki tranvay biletlerine, ithalat ve ihracat mene ahadetnamelerine, sat faturalarna, noter mukavelelerine, elektrik, su, havagaz, makbuzlarna yaptrlacaktr. Ayrca btn taksi sahiplerinden ellier kuru, zel otomobil sahiplerinden de birer lira alnacan ngrmektedir. Teklifin bir maddesinde de u ifadeler bulunmaktadr: 25 yan ikmal ettii halde beden ve shh engeli olmakszn bekr kalan erkeklere evlendii veyahut 45 yan dolduraca tarihe kadar her sene aada yazl oranlara gre ocuk vergisine tabidirler. Be sene evli olduklar halde ocuklar olmayan kimseler de ocuklar dnyaya gelinceye kadar bu vergiyi demeye tabidirler117. Tasarda bu maddeye bal olarak ngrlen vergi oranlar da aadaki gibidir: 1- Maa, cret ve tahsisatndan vergi ve resimler dldkten sonra kalacak miktarn % 10u, 2- Gayrimenkullerin asl vergilerinden % 15, 3- Kazan vergilerinde % 25, 4- Bilumum esham ve tahvilat gibi menkul kymetlerin senelik gelirlerinden % 15 .
118
Gelimelerin ardndan Yozgat Milletvekili Sleyman Srr Bey bir kere daha TBMMye nceki tekliflerinden ok farkl olmayan bekrlk vergisi nerisini sundu. Bu teklifin ncekilerden farkl olan yanlarn u ekilde zetlemek mmkndr: ocuk annesi veya babas olan kyller, ehir ve kasabal dullar ve evlenmee mani derecede malul olduklar shhi heyetlerce kabul olunanlar mstesna olmak zere, askerlik mkellefiyetini ifa etmi olan her bekr erkek ve 17 yan doldurmu olan her bekr kz bekrlk vergisi ile mkelleftir 119.
117 118
119
ocuk Vergisi, Ulus, 27 Sonknun (Ocak) 1944. ocuk Vergisi, Ulus, 27 Sonknun Ocak) 1944; Bu verginin deerlendirilmesi ve hazineye getirecei ek yk iin bak., efik Bilkur, Trkiyede Geim Asgarisi ve ocuk Zamm Meselesi, Trkiye Ekonomisi, say 37-38, Temmuz-Austos 1946, s., 217-220. Sefaettn Karanak, Gene Bekrlk Vergisi, Cumhuriyet, Birinci knun 1944; Bekrlk Vergisi-Evliler ve Bekrlar Neler Diyorlar, Yeni Sabah, 18 Birinciknun Aralk) 1944.
g - Yeniden Bekrlk Vergisi ve Tartmalar Teklifin verildii kinci Dnya Sava yllarnda Trkiyede nfusun % 70inden fazlas kylerde yayordu. Tasar kylleri vergi kapsamnn dnda tutarak vergi koyma dncesinin asl gerekesi olan nfusu arttrma giriimi daha batan baarszla mahkm edilmiti. Dier taraftan ehirde yaayanlarn mecburiyetten evlenme yerine vergiyi verip bekr kalmay tercih edebilecekleri dnlmemitir. Birtakm insanlarn vergiden kurtulmak iin evlenmi olsalar bile bu kez de bu tr evliliklerden ocuk doup domayaca ya da ocuk olursa bunlarn salkl bir ekilde yetiip yetimeyecekleri ayr bir tartma konusu olacaktr. Bu yzden Sleyman Srr Beyin teklifinin kinci Dnya Sava artlarnda uygulanmas ok uygun grnmyordu120.Ancak Sleyman Srr Beyin teklifine ayn zamanda Milletvekili de olan Ulus gazetesi yazar Esat Tekelinin, kazanc ayn olan iki mkelleften bekr olan ile evli olann vergi deme bakmndan ayn kudrette olmayacaklar ak bir hakikattir. Bunlardan her birinin ylda 1500 lira kazand farz edilirse, bu kazan her ikisine ayn geinme seviyesini temin etmez. Bunun iin gelirleri eit olmasna ramen kendilerinden farkl vergi almak, yan bekr olann daha fazla vergi mkellefiyetine tabi tutmak hakl olur. Bu bakmdan sayn mebusun teklifini yenilemesini ve maliyemizin de kendisine yardm etmesini dilemekte kendimizi hakl buluyoruz121 szleriyle Sleyman Srr Beye destek vermesi ve baka baz lkelerde de bu tr vergilerin bulunduunu ileri srmesi zerine bekrlk vergisi konusu yeniden kamuoyunda tartmaya alm oldu. Tekelinin bekrlardan daha fazla vergi alnmas nerisine dnemin dikkat eken yazarlarndan biri olan Neet Hakki Atay kar kar. Atay, teorik olarak bekrn vergi deme gcnn evlilerden daha fazla olduunu fakat bu konuyu yasal hale getirdikten sonra bunun yeni skntlara, dolaysyla mkelleflerin gelir yetersizliinden evlenemeyecek olanlarn vergi vermemek iin eitli hilelere bavurabileceklerini belirtir. Atay, bekrlar evlendirmek iin yeni vergiler icat etmeyi onaylamad gibi evli ve ok ocuklu aileleri destekleme fikrini de doru bulmaz. Hatta Trkiye iin bekrlk sorununun zerinde durulmaya deer bir mesele olmadn, nfus art ile ilgili baz rakamlar vererek aklar122.
120 121 122
Sefaettin Karanak, Gene Bekrlk Vergisi, Cumhuriyet, 30 Birinciknun (Aralk) 1944. Esat Tekeli, Bekrlk Vergisine Dair, Ulus, 4 Sonknun (Ocak) 1944. Neet Hakki Atay, Bekrlk Meselesi, stanbul Dergisi, C. 1, S.,4, kinciknun (Ocak) 1944.
Daha geni tartmann ncln ise Yeni Sabah gazetesi yapt. Gazete bir taraftan konu ile ilgili balatt anketle toplumun nde gelen isimlerinin grlerini yanstmaya alrken dier taraftan da bekrlk vergisi ile ilgili halktan gelen mektuplar yaynlamaya balad. Gazetenin Serbest Krs kesinde L. K. rumuzu ile yaynlanan yaymlanan mektuplardan biri bekrlk vergisi ile ilgili u grlere yer veriyordu123. Bu vergi teklifinin sistematik yenilenmesinin asl sebebi nedir? Diye kendi kendime dnyorum. Ama yeni bir vergi kaynann temini mi yoksa gerekten bekrln devamna mani olmak m? diye sorar. Ankete katlanlardan biri ve ayn zamanda Yeni Sabah Gazetesinin yazarlarndan olan Ercment Ekrem Talu, tartmaya Esat Tekelinin Ulus Gazetesindeki yazs zerinden katlr ve grlerini yle aklar: Deerli mebuslarmzdan ve gazeteci meslektalarmzdan Esat Tekeli geen gn Ulus Gazetesindeki stununda eski bir bahsi tazelemi ve bekrlardan vergi alnmasnda ileri srm. Ayrca yabanc memleketlerden de birka rnek vermi. Evvel emirde onlarn yaay tarzlar, sosyal yaplar baka bakadr. Bay Esat Tekeliye hrmet ederim. Lakin byle bir fikri ortaya atarken pek etraflca muhakeme etmek lazm geldiini kendilerine hatrlatmak isterim124. Gazetenin 18 kinciknun (Ocak) tarihli nshasnda ankete katlan stanbulun nl bekrlarndan Dhiliye Uzman kr Kunt, Avukat Celal Yardmc, Operatr Galip Kcman, ehir Tiyatrosu sanatlarndan Ayanolu (evli) ve Karikatrist Cemal Nadir (evli); 20 kinciknunda katlan D Dr. Leon Armanl (evli); 21 kinciknunda katlan Trk Ortodoks Kilisesi Ba Rahibi Papa Eftim (evli) ve son gn olan 22 kinci knunda ankete katlanlardan Ses, Tiyatro ve Opereti Rejisoru Avni Dilligil (evli) ile Prof. Dr. Haydar Palavan (evli) Yozgat Milletvekili Sleyman Srr Beyin Meclise sunduu bekrlk vergisi kanun teklifine gayet olumlu bakarlar. Hatta kendileri de baz nerilerde bulunur. rnein Prof. Dr. Haydar Palavan, vergi yann 17 yerine 25e karlmasn ve kadnlarn da vergiden muaf tutulmasn isterken125; Operatr Galip Kcman, verginin savatan sonra gndeme getirilmesinin daha doru olacan ileri srer 126. Tartmalardan da anlalaca gibi Sleyman Srr Beyin 1944teki kanun teklifine kar kanlarn says daha azdr. Bunlarn arasnda gazetenin 20 kinci knun tarihli saysnda romanc Mebrre Koray (evli); 21 kinci knun tarihli saysnda
123 124 125 126
L. K., Bekrlk Vergisi, Yeni Sabah, 13 kinciknun (Ocak) 1944. Ercment Ekrem Talu, Benim Grmle Bekrlk Vergisi, Yeni Sabah, 7 kinciknun (Ocak) 1944. Yeni Sabah, 22 kinciknun (Ocak) 1944. Yeni Sabah, 18 kinciknun (Ocak) 1944.
Avukat Emin Ksemihalolu (bekr), ktisat ve Ticaret Okulu Stenograf retmeni Avram Benaroya (bekr) ve 22 kinci knun saysnda da Dr. Avukat Suat Tahsin Trk (evli) ile Ses Opereti Opera Sanatkrlarndan hsan Balkr (bekr) yer almaktadr. Vergiye kar kanlara gre bu tr giriimlerin bekrlar evlendirme hususunda hibir katks olmaz. Bekr kalmak niyetinde olanlarn gerekirse vergilerini de verip hayatlarnda deiiklie gitmezler127. Byle bir vergi uygulamasna kesin olarak kar kanlardan biri olan Sanatkr hsan Balkur, ille de byle bir vergi alnacaksa bunun baz yabanc lkelerde grlen ekilde olmas gerektiini syler. Baz lkelerde grd vergiyi de yle izah eder: Kazancnn sadece % 25inden vergi kesilen bekrlar, evlendikleri zaman bu verginin % 5inden muaf tutulurlar. lk ocuu dnyaya gelince bir % 5 daha vergi indirimi salanr ve doacak dier ocuklar iin de % 5er indirim salanarak belli bir ocuk saysna ulald zaman babann hi vergi vermemesi salanr. Bu gzel bir yntemdir128 . Anket sonularna gre vergiye taraf olanlar da, kar olanlar da eer vergi ille de alnacaksa buradan elde edilecek gelirin belli oranlarda ok ocuklu ailelere, ocuk sahibi dullara, fakr ve kimsesiz ocuklar ile ocuk ve anne sal iin kullanlmas gerektiini savunurlar. Anketin bir dier dikkat ekici sonucu ise ounlukla verginin konmasn destekleyenler tarafndan ileri srld. Onlara gre bekrlar evlendirmenin ahlaki ynden olumlu sonular verecei gibi, kadn yznden kan rezaletler de % 90 orannda azalacaktr129. Verginin konmasn destekleyenlerden biri olan Papa Eftim ise, bekrlar evlendirmenin dzgn aile hayatna katkda bulunacan, lks ve israftan da kanlmasn salayacan belirtir130. Bu tr anket ve tartmalar kamuoyunda en azndan ocuk vergisinin kanunlatrlmas fikrini n plana kard. Nitekim bekrlk vergisinden ziyade ocuk salna nem verilmesi gerektiini dile getiren Fuat Umay*, ocuk ve anne sal iin salk merkezlerinin oluturulmas gerektiinin bir kere daha nemini vurgular. Ancak bunun tamamen devlet imknlar ile yaplmasnn zaman alacann altn
127 128 129 130
Yeni Sabah, 20 kinciknun (Ocak) 1944. Yeni Sabah, 22 kinciknun (Ocak) 1944. Yeni Sabah, 22 kinciknun (Ocak)1944. Yeni Sabah, 21 kinciknun (Ocak) 1944. Fuat Umay bir dnem ocuk Esirgeme Kurumu Bakanln yapm, daha sonra CHP Krklareli Milletvekili olmutur.
izerek en azndan bu tr messeselerin bazlarnn bir an nce kurulabilmesi iin ocuk vergisinin konulmas gerektiini ileri srer. Bu tesisleri vcuda getirebilmek iin ocuk vergisi konulmas zarureti vardr. Etrafmz sarm olan savan yurdumuza getirdii zorluklar takdir ediyorum. Fakat ocuk ve dolaysyla nfus meselesini btn meselelerin banda saydm ve bara kavuunca yapacamz ve yapmak zorunda kalacamz byk hamlelere imdiden hazrlanmak gerektiine inandm iin teklifimi arz ediyorum. Halkmz bu vergiyi ok grmeyecektir131 . Benzer gr ve neriler Neet Halil Atay tarafndan da yaplmaktadr132. ocuk ve bekrlk vergisinin bu kadar youn tartld dnemde evlenmek isteyip de uygun bir e bulmakta zorlananlar iin 14 Ekim 1947de Evlendirmeyi Kolaylatrma Cemiyeti kuruldu. Fatma Zekiye Ergenin bakanlnda kurulan cemiyet ksa zamanda halkn dikkatini ekti ve ok sayda kadn ve erkein evlenmesine yardmc oldu133. h Bekarlk Vergisi Tasarsnn Gelir Vergisi inde Yasallamas Bu gelimeleri dikkatle izleyen hkmetin 1944te Barem Kanununda yapm olduu deiiklikler Mecliste Gelir Vergisi Kanunu grlrken yeniden gzden geirildi134. Mecliste ve kamuoyunda yer alan youn tartmalardan sonra135 kabul edilen Gelir Vergisi Kanununun 90. Maddesi ile bekrlk vergisi bekrlk zamm bal ile aadaki ekilde yasallat136. Bu kanuna gre alnacak gelir vergisine bekr mkellefler iin % 5 zam yaplr. Dar mkellefiyete tabi mkelleflerle 25 yan doldurmam kzlar, 18 yandan (eitimine devam ediyorsa 25 yandan) kk erkekler, maluller, dul ve yetim ayl alanlar, ocuklu dullar ve evlenmesi yasal olarak yasak olanlarn bu zamdan muaflar. Bekrlk durumu, ocuk ve malullk durumu ile en az geim indirimi oranlar ise yasann 6. Blmnde yer alan 32, 33 ve 34. Maddesinde; indirimin kimlere yaplaca 35; kimlere uygulanmayaca da 37. Maddede aklanmaktadr. 32. Madde ile indirim oranlar be ayr grupta aadaki gibi tespit edilmitir.
131 132 133 134 135 136
Fuat Umay, Bizde ocuk Meselesi, Vakit, 28 Ocak 1946. Neet Halil Atay, ocuklar Koruma Kanunu, stanbul Dergisi, yl 4, no 4, Nisan 1947; Neet Halil Atay, Acil Bir Nfus Politikas htiyac, stanbul Dergisi, S., 59, 1 Mays 1946. Ferdi ner, Evlendirmeyi Kolaylatrma Cemiyeti, Yedi gn, S., 775, 11 Ocak 1948. TBMM ZC., C. 20, dnem 8, 3. Toplant, 100. birleim, 3 Haziran 1949, s., 206. Adnan Advar, Gelir Vergisine Dair, Cumhuriyet, 25 Haziran 1949; F. Neumark, Gelir Vergisi Tarifesi, ktisadi Yry, C. 8, S., 179, 3 Haziran 1947, s., 2. Gelir Vergisi Kanunu, Dstur, 3. Tertip, C., 39, Babakanlk Devlet mat., Ankara 1949, s., 1157.
1. Grup - bekr mkellefler: Gnde 1.5, ayda 45, ylda 540 lira. 2. Grup - ocuksuz evli mkellefler: Gnde 2.5, ayda 75, ylda 900 lira. 3. Grup - ocuksuz evli mkellefler; Bir veya iki ocuklu evli mkellefler gnde 3, ayda 90, ylda 1080 lira. 4. Grup - drtten fazla ocuklu evli mkellefler; gnde 3.5, ayda 105, ylda 1260 lira. 5. Grup - drtten fazla ocuklu evli mkellefler; gnde 4, ayda120, ylda1440 lira. (Haftalk cret alanlara yedi gn zerinden indirim yaplr). Anne ve babasn kaybetmi torunlardan mkellefle birlikte oturan ve gelir vergisine tabi geliri bulunanlar bu maddenin uygulanmasnda z ocuklar gibi hesaba katlr. Vergiye tabi gelirler yukardaki hadleri atnda gelirin aadaki ksmlarndan matrah alnmaz. Yasann medeni hal esas dikkate alndnda kimlerin hangi oranlarda geim indiriminden faydalanacaklar 23. Maddeye bal olarak 33. Maddede yle dzenlenmitir. 1- Evli fakat ocuu olmayanlar 1. Gruba, 2- Evli ve bir ocuklu olanlar 2. Gruba, 3- ki veya ocuu olanlar 3. Gruba, 4- Drt veya be ocuu olanlar 4. Gruba, 5- Beten fazla ocuu olanlar 5. Gruba girerler. Takvim yl iinde mkellefler lehine meydana gelecek deiiklikler ayrca dikkate alnr. 35. Madde ile vergi indirimi yalnz aile reisi sfatyla vergiye tabi tutulan mkellefler hakkmda uygulanaca belirtilmesine karlk 34. Maddenin son bendinde mkellef olup boanm olan elerden her biri hakknda yukardaki esaslarn, nafakalarn saladktan sonra ocuk saylarna gre uygulanaca belirtilmitir. 37. Maddede farkl yerlerde alan ve cret alan iin indirimin yalnzca aldklar en yksek crete uygulanaca belirtilmitir.
Ayrca 1944teki tartmalara uygun olarak devletin belirttii kurallar erevesinde dar gelirli olarak tespit edilecek olan bekrlar, 25 yan tamamlamam kzlar, maluller, dul ve yetim ayl alanlar ocuklu dullar ve kanunen evlenmesi yasak olanlar bekrlk vergisinden muaf tutulmulardr137. Bylece Mili Mcadelenin ilk gnlerinden itibaren ksa aralklarla srekli gndeme getirilen bekrlk vergisi bu dzenleme ile hem bekrlardan % 5 daha fazla vergi alnmas salanm hem de vergi mkellefi olan alanlarn sahip olduklar ocuk saylarna gre belli oranlarda vergi indirimleri ile dllendirilmeleri salanm oldu. Fakat tartmalar yine de bitmedi. Aksine konu Anadolu basnnda da tartlmaya baland. rnein Yeni Konya gazetesinde evki Atabey, Konu ile ilgili u deerlendirmeyi yapt: Bilindii gibi Gelir Vergisi Kanunumuzun 90. Maddesiyle memleketimizde ilk defa olarak muayyen yatan sonra evlenmemi olan mkelleflerden vergi alnmas yoluna gidilmi ve bylece fikir olarak ortaya atlm bulunan bekrlk vergisi tatbikata girmitir. Kanunun karlmasnda phesiz ki sosyal ve mill nfus meselelerinin etkisi olmutur. Ancak kanaatimizce kanunun konuluu, halen bu ekil bir yardm kuruluundan mahrum bulunduumuzu gz nnde tutarak bekrlk zammna ait orann taynnda mkellef lehinde olduka cmert hareket edilmitir. Buna karlk en az geim indirimlerinin tespitinde o oranda cimri davranlmtr138. Sonu Trkiyede nfusla ilgili tartmalar Osmanl devletinin son yllarnda balad. Mill Mcadele dneminde de nfus tartmalar devam etti. Cumhuriyetin ilanndan sonra yeni kurulan Trk devleti de nfus meselesine byk nem verdi. nk geni topraklara sahip olan Trkiyede 12.5 milyonluk nfus, zamann yneticileri tarafndan dnemin artlar iinde tehlikeli denebilecek kadar az bulunuyordu. Doal olarak bu durumda nfusu attrmak iin eitli politikalar gelitirmeye baladlar. Uyguladklar politikalarn baarsn saym sonularnda grmeyi mit ettiler. Bu yzden 1927den itibaren her saym sonucu yneticiler ve millet tarafndan heyecanla beklenen bir yarma ekline dnt. Nfusun art oran ykseldike millet olarak sevinildi, azaldka da znt yaand. Devletin nfusu arttrmak iin youn aba harcad dnemde be kez nfus saym yapld. 1927 ve 1935 dneminde yaplan iki nfus saym arasnda yaklak 2.5 milyon; 1935-1940 dneminde yaklak 1.5 milyon nfus art yaannca lke
137 138
Dstur, 3. Tertip, C., 30, Baveklet mat., Ankara 1949, s., 1137, madde 34 ; evki Atabey, Bekrlk Vergisi, Yeni Konya Gazetesi, 2 Mays 1953. evki Atabey, Bekrlk Vergisi, Yeni Konya, 2-3 Mays 1953.
genelinde byk bir memnuniyet yaand. Ancak ksa dnemdeki bu hzl nfus art sadece doum ve lm oran arasndaki farktan kaynaklanmyordu. Bu dnemdeki nfusun hzl artnda Balkan ve Kafkaslardan gelen gler, Hatayn yaklak 400 bin nfusu ile anavatana katlmas ve daha nce eitli sebeplerden dolay nfus ktklerine kayt edilmemi olan 400 bin civarndaki sakl nfusun kayt altna alnmasnn byk katks vardr139. Saylan nfustan bu rakamlar karld zaman 1927-1940 dneminde doum- lm oranna bal nfus artnn beklenen oranda yksek olmad anlalr. 1940-1945 yllarnda ise II. Dnya Savann da etkisi ile nfusun art orannda nceki yllarla mukayese edildii zaman belirgin bir azalma olduu grlr. Ancak savan psikolojik basksnn sona ermesi ile birlikte yeniden nfus art hzlanr140. Aada 1927-1950 yllar arasnda yaplan saymlara gre Trkiyenin nfusundaki geliim sreci grlmektedir141.
Yllar 1927 1935 1940 1945 1950 Nfus Miktar (binde) 13.648 16. 158 17.821 18.790 20.940 Art Oran (binde) _ 21.3 19.8 10.7 22.0
139
140 141
Haluk Cillov. Trkiye Nfusundaki Gelimeler ve Bu Gelimeye Etken Olan Amiller, Hacettepe Sosyal ve Beeri Bilimler Dergisi, C., 6, S., 1-2, Mart-Ekim 1974, s., 3-4; Koray Baol, Demografi Genel ve Trkiye, Dokuz Eyll niversitesi yay., zmir 1984, s., 60-61. Hsn Kinii, Trkiyede Nfus ve Aile Planlamas ile lgili Faaliyetler, Hacettepe Sosyal ve Beeri Bilimler Dergisi, C., 6,S., 15, Mart- Ekim 1974, s., 67-69. Haluk Cillov,Trkiyedeki Nfus Planlamasnn ktisadi Kalknma artlar Bakmndan nemi, stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Mecmuas, C., 24, no 1-2, Ekim- Mart 1964, s., 72; Hamdi Aktan, Nfus Davamz ve ocuk lmleri, Bizim Trkiye, S., 16, 28 Haziran 1948, s., 10.1930-1945 dneminde Avrupadaki baz devletlerin yllk ortalama nfus artlar da yledir. Almanya binde 18.5, ngiltere binde 16, Belcika binde 18.6, sve binde 15.7, Fransa 15.5 ve nfus artnn srekli tevik edildii talyada 23. 4 tr. Erman, Agm, s., 31; Orhan Trkkay, Trkiyenin Nfus Problemi, Devlet Planlama Tekilat Dergisi Planlama, C., 1, say 1, Sonbahar, Ankara 1961, s., 87; evket Reat Hatpolu, Nfus Davamzn Gerekleri, lk, C., 2, S., 15, 1 Mays 1942, s., 2-3.
Ayn yllar arasnda doum ve lm oranlar da u ekildedir142.

Dnem 1927-1935 1935-1945 1940-1945 1954-1950 Doum Oran(binde) 38.3 37.1 38.8 lm Oran(binde) 19.4 27.2 17.6 Doumdaki Fazlalk (Binde) 18.9 9.9 21.2
Bu rakamlara bakld zaman Trkiyenin tabii nfus artnn yan doumla lm arasndaki farkn 1940-1945 yllar aras istisna tutulacak olursa beklentilere cevap verecek oranda yksektir. Ancak bu art oranlarnda ailelere yaplan teviklerin etkisinin ne kadar olduunu resmi verilerle salkl bir ekilde izlemek mmkn deildir. statistik Umum Mdrlnn da aka ifade ettii gibi evlenme istatistikleri yalnz vilayet ve kaza merkezlerinde gerekleen evlenme olaylarn kapsamakta olup ky ve kasabalardaki evlilikler istatistiklerde yer almamaktadr143. Ayn ekilde devletin nfus artn tevik ettii ve mecburi evlendirme dzenlemelerinin gndeme geldii dnemlerin ncesine ait salkl veriler de yoktur. Bununla birlikte 1930-1950 yllar arasndaki evlenme istatistiklerine bakld zaman aadaki tablo grlr144.
142
143 144
zer Sarper, Trkiye Demografisi, Filiz kitapevi, stanbul 1978, s., 82 ve 90; Cillov (1964), s., 73; Nzhet akr Dirisu lk Hedef: 50 Milyonluk Trkiye, Millet (aylk mecmua), S., 6, lk terin 1942, Ankara, s.,83-85; Neet Halil Atay, ocuklar Koruma Kanunu, stanbul Dergisi, no 4, Nisan 1947, s., 214; Trkkay, Agm, s., 87-88. Doum ve lm oranlar arasnda Avrupa Devletleri arasndaki fark da binde olarak yledir. Almanyada 1925te 8.4, 1941de 6.5; talyada 1925te 10.9, 1941de 7.0; ngilterede 1925te 6.1, 1941de 1.3; Fransada 1925te 1.3, 1941de 4.4; svede 1925te 5.8, 1941de 4.4tur. Erman, Agm., s.,34. statistik Umum Mdrl Evlenme statistikleri (1932-1958), statistik Umum Mdrl yay., yayn no 391, Ankara 1960. Haluk Cilloc, Trkiyede Evlenme ve Boanmalarn Seyri, stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Mecmuas, C., 21, no 1-4, Ekim 1959- Temmuz 1960, s., 120-121; Babakanlk statistik Umum Mdrl, statistik Yll, C., 11, yayn no 159, Hsntabiat bs., stanbul 1941, s., 95-110;Babakanlk Umum Mdrl, statistik Yll, C., 15, 1942-1945, yay. No 255, hsntabiat bs., stanbul 1946, s., 117.
Yllar 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940
Gerekleen Evlilik says 19.340 22.805 23.054 20.269 22.151 20.911 21.693 26.051 29.251 33.064 34.179
Yllar 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950
Gerekleen evlilik says 35.415 40.028 39.775 44.465 42.939 41.687 48.742 48.250 50.672 49.552
Tablodan da anlalaca gibi 1930-1950 yllar arasndaki evlenme istatistiklerine bakld zaman teviklerin en youn olduu 1930-1936 yllar arasnda evlenme orannn azald; 1937-1942 yllar arasnda II. Dnya Savann getirdii zorluklara ramen artma eilimi gsterdii145; 1943-1946 yllar arasnda 1944 yl hari tutulursa fazla deimedii, 1947den itibaren ise belirgin bir art olduu grlr146. Bu yllar arasnda Trkiyedeki ortalama evlenme ya da erkeklerde 25-27, kadnlarda ise 20-22 arasnda deimektedir. Bu ortalamalar eitim grme oran azaldka aaya doru dmektedir. Ayrca Ankara, stanbul, zmir, Bursa gibi byk vilayetlerde evlenme ya erkeklerde 29-30a, kzlarda ise 22-23 ykselmektedir. Buna karlk nfusu daha az veya geleneklerine daha fazla bal olduu bilinen vilayetlerde evlenme ya erkeklerde 14-15e, kzlarda ise 114e kadar dmektedir147.
145 146 147
Bu artta Hatayn anavatana katlmasnn etkisi olduu dikkate alnmaldr. Cillov, (1960), s., 121. Daha geni bilgi iin bak. Babakanlk statistik Umum Mdrl, statistik Yll 19421943, yay. No 266, Recep Usluolu bs., stanbul 1944, s., 63 ve devam; statistik Umum Mdrl, Evlenme statistikleri 1932-1958, statistik Umum Mdrl yay. No 391, Ankara 1960.
Ayn dnemde be ve daha fazla ocuu olan ailelere yaplan yardn ve verilen madalya says da aadaki gibidir148.
Yllar 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 Toplam
Aile Says 37 87 137 140 268 275 989 2446 2368 2500 2500 52.500? 2500 20.766 12.047 16.666 8.333 8.333 132.897
deme Tutar (Lira) 1.850 4.350 6.850 7.000 13.400 13.750 49.450 73.380 71.040 75.000 75.000 1.575.000? 75.000 632.000 361.415 500.000 250.000 250.000 4.025.485
Kanunun yayn tarihi olan 1930 ylndan itibaren nakdi para mkfat almayp 18 yllk srede sadece madalya ile dllendirilen aile says da 3623tur149. Evlenme ve dllendirme istatistikleri birlikte deerlendirildii zaman evlilik oranlarndaki artn dllendirme istatistiklerine ayranda yansmad grlr. Trkiyede herhangi bir dllendirme, tevik ya da vergi uygulamalar olmadan da
148 149
Salk Dergisi Fevkalade Nsha, TC Salk ve Sosyal Yardm Bakanl yay., no 10-11, Ekim-Kasm 1948. Dergide sayfa numaras yoktur. Salk Dergisi, Ekim-Kasm 1948. Dergide sayfa numaras yoktur.
evlenme oranlar yksek olduu dikkate alnrsa150 dllendirme, vergi indirimi veya bekrlk vergisi gibi tartma ve uygulamalarn beklendii kadar nfus artnda etkili olmad grlr.
150
Trkiyede yasal evlenme yann stnde olanlarn krsal blgeler ve kasabalarda hemen tamam, ehirlerde ise %80 evlidir. Nzhet akr Dirisu, lk Hedef 50 Milyonluk Trkiye, Millet, (Aylk Mecmua), Yl 1, say 6, lk terin Ankara 1942, s., 183-185;Hamdi Aktan, Nfus Davamz ve ocuk lmleri, Bizim Trkiye, say 16, 23 Haziran 1948; Ratp Yceulu, Trkiyenin Nfus Durumu, lk, C., 2, say 71, 1 Mays 1951, s., 3-5.Namk Zeki Aral ise 1955 yl itibaryla ehirlerdeki nfusun evlilik tablosunu u ekilde verir % 70.4u evli, % 7.8 dul, %0.8 boanm, %20s ise bekrdr. Namk Zeki Aral, Nfusumuz, Eski Muhariplerin Tarafsz Aylk Dergisi, C., 8, say 51, Mays 1957, s., 1626.

1923-1950 Döneminde Türkiye'de Nüfusu Arttırma Gayretleri Ve Mecburi Evlendirme Kanunu (Bekârlık Vergisi)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1923-1950 Döneminde Türkiye'de Nüfusu Arttırma Gayretleri Ve Mecburi Evlendirme Kanunu (Bekârlık Vergisi)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 423

Do. Dr. Seluk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits retim yesi.

424 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 425

426 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 427

428 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 429

430 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 431

432 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 433

434 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 435

436 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 437

438 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 439

440 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 441

442 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 443

444 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 445

446 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 447

448 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 449

450 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 451

452 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 453

454 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

102 103 104 105 106

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 455

456 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

109 110 111

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 457

458 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 459

120 121 122

460 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 461

462 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

131 132 133 134 135 136

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 463

464 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 465

466 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

Ayn yllar arasnda doum ve lm oranlar da u ekildedir142.

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 467

145 146 147

468 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 469

You might also like