POLMER MALZEMELER 2013-2014 GZ YARIYILI

Polimerlerin Snflandrlmas

Kocaeli niversitesi Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blm Yrd. Do. Dr. eyda POLAT
1

Polimerlerin Snflandrlmas :

Polimerleri snflandrabilecek pek ok yol vardr. Bunlardan bir tanesi sya ve /veya zclere gsterdikleri davrana gre ayrmaktr : POLMER

Termoplastik

Termoset

Elastomer

Polimerlerin Snflandrlmas (devam) :

Polimerler zincirlerinden oluan bir ktleye s eklinde enerji verildiinde ;

Polimer zincirlerinin hareketliliinde artlar meydana gelir. Balangta polimer zincirlerinin kk paracklarnda oluan bu hareketlilik, s arttka giderek byk paralara yaylr ve tmn kapsar. Bu konumda polimer zincirleri birbiri zerinden kaymaya balar ve kat polimer ergiyerek akar.

Polimerlerin Snflandrlmas (devam) :

Termoplastikler ;

Termoplastik, Latince s ile ekillendirilebilen anlamna gelir. Kat madde tekrar stlp ergitilebilir ve soutulup katlatrlabilir. Tamamen tersinir olan bu dnm tekrarlanabilir. ok yaygn kullanlan polimerler termoplastiklerdir. Termoplastikler uygun zclerde znebilir ve bylece zc dkm gibi yntemlerle ekillendirilebilirler.

Polimerlerin Snflandrlmas (devam) :

Termosetler ;

Is ile farkl davran gsteren gruptur. Termosetler s ile bir kez ekil verildikten sonra tekrar stldklarnda bozunurlar. Ayrca bu malzemeler znmezler. retildikten sonra tekrar proses edilemezler. Kat hale getrildikten sonra tekrar stldklarnda, yumuamaz, ergimezler, kat hallerini korurlar. Ancak, polimer sistemini oluturan polimer zincirindeki balar stlmaya kar bir snr deere kadar direnebilirler. Belli yksek scaklk deerlerine ulaldnda balar kopabilir ve termoset malzeme bozunarak, tersimez ekilde tepki verir.
5

Polimerlerin Snflandrlmas (devam) :

Termosetler (devam) ;

Termoset malzemeler, klasik yntemle (stp soutularak) ekillendirilemezler. Bunlar, ekillendirilecekleri kalpta tepkimeye sokulup elde edilirler.

Elastomerler (veya Lastikler) :

Is ve zclere kar, termoplastik ve termoset arasnda bir davrana sahiptir. Ancak daha nemlisi bu malzemeler, eklinde kalc bir deiiklik olmadan elastik olarak ok byk miktarda ekil deitirme yeteneine sahiptirler.

rnekler I) Termoplastikler :

Vinil molekller : Genel Forml

=
R

Tekrarlayan Birim, mer

R= hidrojen,halojen veya hidrokarbon (alifatik/aromatik)

7

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinil Molekller ; 1) R=H

Monomer
Etilen C 2H 4

mer
-

Polimer
Polietilen (PE)

=
H H H n
8

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinil Molekller ; 1) R=H

Polietilen (PE)

Dnyada her yl 60 milyon tondan fazla retilmektedir. lk kez 1898de Alman kimyager Hans von Pechmann tarafndan sentezlenmitir. AYPE (r =0.91-0.925 g/cm3) ve YYPE (r =0.941-0.965 g/cm3) nemli trlerindendir. Kullanm yerleri : mutfak eyalar, oyuncaklar, elektrik kablolar, borular, alveri poetleri, filmler, ambalaj malzemeleri, ie, vb.

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinil Molekller ; 2) R=CH3

Monomer
Propilen C 3H 6

mer
-

Polimer
Polipropilen (PP)

=
CH3 CH3
n

CH3
10

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinil Molekller ; 2) R=CH3 Polipropilen (PP)

Kullanm yerleri : gda ambalaj, laboratuvar ara gereleri, baz otomotiv paralar, oyuncak, ie, masa, sandalye, vb.

11

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinil Molekller ; 3) R=Cl

Monomer
Vinil klorr C2H3Cl

mer
-

Polimer
Polivinilklorr (PVC)

=
Cl Cl Cl
n

12

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinil Molekller ; 3) R=Cl Polivinilklorr (PVC)

lk kez 1835te Fransz kimyager Henri Victor Regnault tarafndan sentezlenmitir.

Kullanm yerleri : mzik plaklar, su borular, kablo izolasyonlar, yer kaplamalar, kredi kartlar, pencere pervaz, bahe hortumu, cephe kaplamalar (siding), vb.

13

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinil Molekller ; 4) R=C6H5 Monomer

Vinil benzenin CH2=CH(C6H5)

mer
-

Polimer
Polistiren (PS)

=
n
14

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinil Molekller ; 4) R=C6H5 Polistiren (PS)

lk kez 1839de Almanyada eczac Eduard Simon tarafndan sentezlenmitir.

Kullanm yerleri : kpk ambalaj malzemeleri, tabak, tepsi, buzdolab i aksam, oyuncak, gda ambalaj, radyo ve benzer cihazlarn dmeleri, vb.
15

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinil Molekller ; 5) R=OCOCH3 Monomer

Vinil asetat CH2=CH OCOCH3

mer
-

Polimer
Polivinilasetat (PVA)

=
O-C=O CH3 O-C=O CH3 O C n CH3 O

16

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinil Molekller ; 5) R=OCOCH3 Polivinil asetat (PVA)

lk kez 1912de Alman kimyager Dr.Fritz Klatte tarafndan sentezlenmitir. Kauuumsu zellikleri olan sentetik bir polimerdir.

Kullanm yerleri : aa ve kat tutkal (yaptrc), sakz, yzey kaplamalar vb.

17

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinil Molekller ; 6) R=CN

Monomer
Akrilonitril CH2=CHCN

mer
-

Polimer
Poliakrilonitril (PAN)

=
C N C N CN n
18

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinil Molekller ; 6) R=CN Poliakrilonitril (PAN)

Reine, elyaf ya da kauuumsu zellikleri olan bir polimerdir. Karbon fiber eldesinde kullanlr. Orlon ticari ad ile bilinen akrilik fiberler , Akrilon ticari ad ile bilinen yaptrclarda bulunur.

19

rnekler I) Termoplastikler :

Vinilden molekller : Genel Forml

R

=
R

Tekrarlayan Birim, mer

R

R, R= hidrojen,halojen veya hidrokarbon (alifatik/aromatik)

20

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinilden Molekller ; 1) R=CH3 , R=COOCH3 Monomer

Metilmetakrilat CH3 CH2=C COOCH3
CH3

mer
-

Polimer
Polimetilmetakrilat (PMMA)

CH3 C-O-CH3 O

CH3
n C O OCH3

=
C-O-CH3 O

21

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinilden Molekller ; 1) R=CH3 , R=COOCH3 Polimetilmetakrilat (PMMA)

Saydam bir plastiktir (akrilik cam). 1928de deiik laboratuvarlar tarafndan sentezlenmi ve 1933de Rohm & Haas Co. tarafndan ilk kez ticari olarak retilmitir. Grnr camdan daha fazla geirir (%93e kadar). Camn aksine UV da geirir, bu nedenle bazen PMMA tabakalar zerine UV souran bir kaplama uygulanr. Darbe dayanm camdan yksektir, paralanp dalmaz. Camdan daha yumuak olduu iin kolay izilir. Plexiglas, Perspex, Plazcryl, Acrylite, Acrylplast, Altuglas, R-Cast ve Lucite gibi ticari isimleri vardr.
22

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinilden Molekller ; 1) R=CH3 , R=COOCH3 Polimetilmetakrilat (devam)

Kullanm yerleri : saydam paneller, gz iin kontakt lensler, banyo/mutfak eyalar, modern mobilyalarda, otomobil farlarnda, akvaryum cam olarak, motosiklet balklarnda vizr olarak, vb. Perspex, Salvador Dali gibi baz ressamlar tarafndan zerine resim yapmakta kullanlmtr. PMMA, Hilton Maldives Resort & Spa.nn Ithaa sualt restorannda ereve olarak kullanlmtr. Deniz seviyesinin 5 m altnda bulunan bu 14 kii kapasiteli restoran, mterilere 270olik panoramik bir grnt sunar. ubat 2004de yapmna balanm, Nisan 2005de kullanma girmitir.
23

Ithaa sualt restorannda PMMA kullanm

24

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinilden Molekller ; 2) R=Cl , R=Cl Monomer

Vinilden klorr Cl CH2=C Cl
Cl

mer
-

Polimer
Polivinildenklorr (PVDC)

Cl

Cl
n

=
Cl Cl Cl

25

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Vinilden Molekller ; 2) R=Cl , R=Cl Polivinildenklorr(PVDC)

1933de Dow Chemicalda laboratuvar teknisyeni Ralph Wiley tarafndan bir tesadf sonucu bulunmutur. Dow Chemical mhendisleri bu polimeri ince film haline getirmiler ve nce Eonite sonra Saran adn vermilerdir. 1953de Saran Wrap ticari ad ile gda ambalaj olarak retilmitir. Ancak gnmzde klorla ilgili evre sorunlar nedeni ile Saran Wrap forml AYPE (LDPE)e evrilmitir.

26

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Poliamidler ; 1) Naylon 6,6 (Polihegzametilenadipamid) Monomerler

H H OH OH

Hegzametilen diamin

Adipik asit

mer

Polimer
n
27

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Poliamidler ; 1) Naylon 6,6

Poliamidler kondenzasyon reaksiyonu ile iki monomerin birlemesi sonucu oluur. Polimerin yan sra, su, amonyak ya da hidrojen klorr gibi kk bir molekl de oluur. Poliamidler iinde Naylon 6, Naylon 6,6 , Naylon 6,10 nemlidir.

28

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Floro plastikler ; 1) Politetrafloroetilen (PTFE) Monomer

Tetrafloroetilen CF2=CF2
F F F

mer
-

Polimer
Politetrafloroetilen (PTFE)

=
F F F F F F
n

29

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Floro Plastikler ; 1) Politetrafloroetilen (PTFE)

1938de DuPontda Dr.Roy Plunkett tarafndan bulunmu ve 1941de DuPont tarafndan patentlenmitir. 1944de Teflon ticari adn almtr. Srtnme katsays ok dktr. Kullanm yerleri :Yapmay nlemek zere kzartma tavalarnda kaplama olarak, zrh delici mermilerde kaplama olarak, elektrik kablolarnda yaltm iin, vb.

30

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Floro plastikler ; 2) Poliklorotrifloroetilen Monomer

Klorotrifloroetilen CF2=CFCl
F F

mer
-

Polimer
Poliklorotrifloroetilen

=
F Cl F Cl F Cl n
31

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Polyesterler ; Monomerler

1) Polietilenterefitalat (PET)

HO

OH

Etilen glikol

Terefitalik asit

mer

Polimer
n
32

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Polyesterler ; 1) Polietilenterefitalat (PET)

Polyesterler kondenzasyon reaksiyonu ile bir asit ve bir alkoln birlemesi sonucu oluur. Polimerin yan sra, su gibi kk bir molekl de oluur. Dnyada retilen PETin %60ndan fazlas sentetik elyaf imalatnda , %30u ise gda/iecek iin ambalaj imalatnda kullanlr. PET film olarak ; Arnite, Impet,Rynite,Ertalyte, Melinex, Hostaphan ve Mylar ticari adlarn almtr. Elyaf olarak ise Dacron, Terylene, Trevira ticari adlar vardr. Kullanm yerleri : Sentetik elyaf, alkolsz iecekler iin ie, filmler, kaplamalar, fotoraf filmi, vb.
33

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Polyesterler ; 1) Polietilenterefitalat (devam)

PET ie

Dacron

dan yaplm yelken

34

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Dier termoplastikler ; 1) Poliformaldehit veya Poliasetal Monomer

H2C=O Formaldehit

mer
-

Polimer
Poliformaldehit veya Poliasetal

H
n

35

rnekler I) Termoplastikler (devam):

Dier termopalstikler ; 1) Poliformaldehit (Poliasetal)

Sert, rijit, yksek derecede kristallenebilen bir termoplastik polimerdir. Asetal reine olarak da bilinir. Delrin, Kepital gibi ticari adlar vardr. Kullanm yerleri : makina eleman olarak (dili ark, yatak malzemesi) kullanlr.

36

rnekler II) Termosetler :

1) Fenol formaldehit Monomerler

H OH H O

Fenol

Formaldehit

Kondenzasyon Reaksiyonu

37

rnekler II) Termosetler (devam):

1) Fenol formaldehit (devam) Polimer

38

rnekler II) Termosetler (devam):

1) Fenol formaldehit (devam)

Fenol ve formaldehit arasndaki kondenzasyon reaksiyonu ile ortaya kar. Ayrca kk bir molekl, su, oluur. lk kez Amerikal kimyager Leo Baekeland tarafndan sentezlenmi ve 1909da patenti alnmtr. Bakeliet ticari ad ile bilinir. Kullanm yerleri : eitli mutfak eyalarnn (sahan, tava, aydanlk vb.) kulplarnda, eitli mutfak aletlerinin dmelerinde, elektrikli ev aletlerinin baz paralarnda, vb.

39

rnekler II) Termosetler (devam) :

2) re formaldehit

Monomerler
O H2N re NH2 Formaldehit

40

rnekler II) Termosetler (devam) :

2) re formaldehit (devam) Kondenzasyon Reaksiyonu

H

polimerizasyon
41

rnekler II) Termosetler (devam) :

2) re formaldehit (devam) Polimer

42

rnekler II) Termosetler (devam):

2) re formaldehit (devam)

re ve formaldehit arasndaki kondenzasyon reaksiyonu ile ortaya kar. Ayrca kk bir molekl, su, oluur. Sentezi ile ilgili ilk patent 1920de Hans John tarafndan alnmtr. Kullanm yerleri : telefon ahizelerinde, fi, priz, klozet kapaklar, kutular, vb.

43

rnekler II) Termosetler (devam) :

3) Melamin formaldehit

Monomerler

Melamin (C3H6N6)

Formaldehit

44

rnekler II) Termosetler (devam) :

3) Melamin formaldehit (devam) Kondenzasyon Reaksiyonu ve Polimer ile su k

45

rnekler II) Termosetler (devam):

3) Melamin formaldehit (devam)

Melamin ve formaldehit arasndaki kondenzasyon reaksiyonu ile ortaya kar. Ayrca kk bir molekl, su, oluur. 1930-1940 yllar arasnda American Cyanamid, Ciba ve Henkel gibi irketler tarafndan gelitirilmitir. Formica ticari ad bilinen kaplama malzemesidir. Kullanm yerleri : masa ve tezgah kaplamalar, tabak, atal, bak, kak, elektrik paralar, klozet kapaklar, tava saplar, eitli aletlerin dmeleri,vb.

46

rnekler III) Elastomerler :

1) Doal Kauuk (Natural Rubber NR) :

Monomer

izopren C5H8 cis-poliizopren (NR)

Polimer

47

rnekler III) Elastomerler (devam):

1) Doal Kauuk (devam) :

Brezilya kkenli bir aa olan kauuk aacndan (Hevea Brasiliensis) elde edilir. 1876 ylnda Brezilyadan alnan tohumlar ngilterede yetitirilip, Seylan ve Malezyada ilk kauuk iftlikleri kurulmutur. Gnmzde kauuk retiminin byk blm Malezya, Endonezya, Sri Lanka ve Vietnam plantasyonlarnda elde edilmektedir. Yaklak 500n zerinde bitkiden kauuk cinsleri elde edilebildii halde bunlarn ok az bir ksm ticari nem kazanmtr.
48

rnekler III) Elastomerler (devam):

1) Doal Kauuk (devam) :

Hevea Brasiliensisin i kabuunda bulunan lateks, gvdede alan yarklardan aktlarak toplanr ve phtlatrlr. En eski phtlatrma yntemi Gney Amerikada uygulanan dumanla phtlatrmadr (ttsleme). ada plantasyonlarda ise lateks, seyreltik asetik asit ya da formik asit gibi kimyasallarla su yzeyinde bir katman halinde toplanr. Daha sonra merdaneler arasndan sktrlarak geirilir ve fazla suyu atlr.

49

rnekler III) Elastomerler (devam):

1) Doal Kauuk (devam) :

Kauuk aacndan lateks eldesi

Seylanda bir kauuk plantasyonu

50

rnekler III) Elastomerler (devam):

1) Doal Kauuk (devam) :

Balangta kauuun scakta yumuamas ve yapkan bir hal almas, soukta sertleerek krlgan hale gelmesi nedeniyle kullanmnda zorluklar vard. 1839 ylnda Charles Goodyear, kauuun ergime noktas zerinde kkrt buharna tutulduunda, fiziksel zelliklerinde ok nemli deimeler olduunu grd. Ayn tarihlerde ngilterede Thomas Hancock ve Charles Macintosh benzer almalar yapyordu. Bylece kkrt vulkanizasyonu kefedilmitir.

51

rnekler III) Elastomerler (devam):

1) Doal Kauuk (devam) :

Vulkanizasyon, kauuun kimyasal yap deiikliine urayarak (apraz balanma reaksiyonu) ve geri dnmsz olarak elastik zelliklere sahip bir duruma getirilmesi iidir. apraz balanma sonrasnda kauuk, sertleir, mukavemeti artar, yapkan olmayan, sdan ve zclerden daha az etkilenen bir yap kazanr.

apraz balanmam yap

apraz balanm yap

52

rnekler III) Elastomerler (devam):

1) Doal Kauuk (devam):

Polimer zincirlerinin kkrt ile apraz balanma reaksiyonu; S8 halkas alr, aktif kkrt atomlar doymam karbon balarn krarak, ikinci ban yerine karbon atomlarna balanrlar.

53

rnekler III) Elastomerler (devam):

1) Doal Kauuk (devam) :

Kullanm yerleri : retilen doal kauuun 2/3 ara lastiinde kullanlr. Bunun dnda, konveyr bantlarnda, hortumlarda, ayakkab taban olarak, kablolarda, otomotiv paralarnda (contalar, krkler, cam silecek lastikler, paspas), ses ve ok emici paralarda, yer demelerinde, eldivenlerde, balonlarda, bebek emziklerinde kullanlr. Doal kauuk, ilk kez 1954 ylnda Goodrich firmas tarafndan sentetik olarak retilmitir (Poliizopren kauuk, IR).

54

rnekler III) Elastomerler (devam) :

2) Stiren Butadien Kauuk (SBR) : Monomer 1 butadien

Monomer 2

stiren

Polimer

SBR

55

rnekler III) Elastomerler (devam) :

2) Stiren Butadien Kauuk (devam) :

1929 ylnda E.Tchunkur ve A.Bock isimli kimyagerler 75/25 orannda butadien/stiren karmn kopolimerletirerek doal kauua benzer bir yap elde etmilerdir. lk retilen stiren butadien kauuklar, Buna S veya GR-S olarak adlandrlmtr. Trkiyede Tpra Krfez tesisleri SBR retimini, srekli emlsiyon polimerizasyonu teknii ile, gerekletirmitir. SBR, doal kauuk gibi, kkrt ile vulkanize edilebilir. Butadien/Stiren oranna (n/n) oranna bal olarak kauuun zellikleri deiir.

56

rnekler III) Elastomerler (devam) :

2) Stiren Butadien Kauuk (devam) :

Kullanm yerleri : SBRda doal kauuk gibi genel amal bir kauuk trdr ve en byk kullanm alan ara lastii retimidir. Bunun dnda, konveyr bantlarnda, kablo ve elektrik sanayiinde, V-kaylarnda, yer demelerinde vb. kullanlr.

57

rnekler III) Elastomerler (devam) :

3) Kloropren Kauuk veya Polikloropren (CR) :

Monomer

2-kloro-1,3butadien CR

Polimer

58

rnekler III) Elastomerler (devam) :

3) Kloropren Kauuk (devam) :

lk kez 1930 ylnda Carothers ve grubu 2-kloro-1,3-butadienin polimerizasyonunu gerekletirmilerdir. Genel amal ilk kloropren 1939 ylnda NEOPREN GN adyla retilmitir. Kloropren kauuun kullanmn etkin klan zellikleri :

Hava, ozon ve yalanmaya dayanm Yanmaya kar diren Su ve kimyasallara uzun sreli dayanm Dk gaz geirgenlii Yksek mekanik zellikler Tekstil ve metallere yapma kuvveti
59

rnekler III) Elastomerler (devam) :

3) Kloropren Kauuk (devam) :

Kloropren kauuklarn yksek kristallenme zellii, yaptrc imalatnda kullanlmalarna olanak salar. Kloropren kauuk da, doal kauuk gibi, kkrt ile vulkanize edilebilir. Kullanm yerleri : retilen kloropren kauuun %73 kauuk sanayiinde, %17i yaptrc imalatnda, %10u lateks imalatnda kullanlmaktadr. Kauuk sanayiinde; yakt hortumlarnda, hidrolik hortumlarnda, fren hortumlarnda, Oringlerde, takozlarda, tamponlarda, contalarda, silecek lastiklerinde vb. kullanlr.

60

rnekler III) Elastomerler (devam) :

4) Akrilonitril Butadien Kauuk (NBR) : Monomer 1 butadien

Monomer 2

akrilonitril
CN

Polimer

NBR
CN

61

rnekler III) Elastomerler (devam) :

4) Akrilonitril Butadien Kauuk (devam) :

Akrilonitril ve butadienin kopolimerizasyonu ilk kez 1930 ylnda E.Konrad tarafndan tanmlanmtr. Ticari olarak ilk kez 1934 ylnda I.G.Farbenindustrie firmas tarafndan Almanyada retilmitir. Balangta kauua Buna N ad verilmitir. Gnmzde nitril kauuk olarak da tanmlanr. Nitril kauuun zellikleri, butadien/akrilonitril oranna (n/n) bal olarak deiiklik gsterir. Nitril kauuun kkrt ile vulkanizasyonu mmkndr.

62

rnekler III) Elastomerler (devam) :

4) Akrilonitril Butadien Kauuk (devam) :

Kullanm yerleri : Contalarda (O-ringler, gaz szdrmazlk contalar, membranlar, krkler), hortumlarda (yakt hortumu, hidrolik hortumu, yangn hortumu), silindir kaplamalarnda, ayakkab tabanlarnda, konveyr kaylarnda, tel kablo izolasyonunda vb.

63

rnekler III) Elastomerler (devam) :

5) Polibutadien Kauuk (BR) veya cis-Polibutadien Kauuk (CBR) : Monomer butadien

Polimer

CBR

64

rnekler III) Elastomerler (devam) :

5) Polibutadien Kauuk (devam):

XX. Yzyln balarnda doal kauua benzer malzeme araylar srasnda, butadien (metil butadiene benzer zellikler gsterdii iin) polimerletirilmeye allmtr. 1926 ylnda alkali metaller katalizr olarak kullanlm ve butadien polimerletirilmitir. Butadienin sodyum kullanlarak polimerizasyonu sonucu oluan polimere BUNA ad verilmitir. BR, doal kauuk gibi, kkrt ile vulkanize edilebilir. Gnmzde SBRden sonra dnyada en ok kullanlan sentetik kauuktur. NR ve SBR ile birlikte ara lastii retiminde geni bir kullanm alan bulmutur.
65

rnekler III) Elastomerler (devam) :

5) Polibutadien Kauuk (devam):

Kullanm yerleri : retilen BRn %90 ara lastii imalatnda kullanlmaktadr. Konveyr bantlar, hortumlar, ayakkab tabanlar, silindir kaplamalar, yer demeleri vb. dier kullanm alanlardr.

66